UCHWAŁA Nr XLVII/162/10 RADY GMINY WOLANÓW Z Dnia 29

UCHWAŁA Nr XLVII/162/10

RADY GMINY WOLANÓW

z dnia 29 stycznia 2010 r.

w sprawie zatwierdzenia Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami dla Gminy Wolanów.

Na podstawie art. 7 ust. 1 pkt 1, art. 18 ust. 2 pkt 15, art. 40 ust. 1, art. 41 ust 1 ustawy z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (tekst jednolity - Dz.U. z 2001r. Nr 142, poz. 1591 z póŝn. zm.), art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo Ochrony Środowiska (tekst jednolity z 2008r. Dz.U. Nr 25, poz. 150 z póŝn. zm), oraz art. 14 ust. 6 i ust. 14 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (tekst jednolity Dz.U. z 2007r. Nr 39, poz. 251 ze zm.) Rada Gminy w Wolanowie uchwala, co następuje: § 1. Zatwierdza się Program Ochrony Środowiska dla gminy Wolanów w brzmieniu stanowiącym za- łącznik nr 1 do niniejszej uchwały oraz Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Wolanów w brzmieniu sta- nowiącym załącznik Nr 2 do niniejszej uchwały. § 2. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy. § 3. Uchwała wchodzi w şycie w terminie 14 dni od daty ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Wojewódz- twa Mazowieckiego.

Przewodniczący Rady Gminy Zbigniew Kacprzak

Załącznik nr 1 do uchwały nr XLVII/162/10 Rady Gminy w Wolanowie z dnia 29 stycznia 2010r.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY WOLANÓW NA LATA 2010 – 2012 z perspektywą do roku 2016

aktualizacja

Wykaz skrótów WPOŚ Wojewódzki Program Ochrony Środowiska WPGO Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami PPOŚ Powiatowy Program Ochrony Środowiska GPOŚ Gminny Program Ochrony Środowiska PPGO Powiatowy Program Gospodarki Odpadami WIOŚ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska 1. Wprowadzenie 1.1. Podstawa i zakres opracowania Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska, zarządy gmin zobowiązane są do sporządzania gminnych programów ochrony środowiska, obejmujących 4 lata z perspektywą na kolejne 4 lata. Pierwszy „Program Ochrony Środowiska dla gminy Wolanów” był przygotowany w ramach realizacji wy- mogów ustawowych i zatwierdzony przez Radę Gminy w Wolanowie uchwałą nr XXXII/132/05 z dnia 29 lipca 2005r. obejmował zadania przewidziane na lata 2004 – 2012. Program był opiniowany przez samorząd województwa oraz samorząd powiatu. Niniejsza „Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla gminy Wolanów” zwana dalej Programem stanowi drugą edycję dokumentu programowego określającego zadania w zakresie ochrony środowiska na terenie gminy Wolanów i jest aktualizacją dokumentu przyjętego w 2005 roku. Program ochrony środowiska ma dotyczyć działań na rzecz utrzymania bądŝ przywrócenia równowagi przy- rodniczej poszczególnych elementów środowiska, podejmowanych w oparciu o ustalenia aktualnego stanu środowiska. W strukturze programów ochrony środowiska dominuje z reguły wielobranşowy układ prezentacji problemów i celów jak np. ochrona zieleni i cennych obszarów przyrodniczych ochrona powierzchni ziemi przed zanieczyszczeniami ochrona jakości wód powierzchniowych i gruntowych ochrona jakości powietrza atmosferycznego ochrona przed hałasem. Celem Programu jest przeprowadzenie analizy stanu obecnego środowiska naturalnego oraz stanu gospodarki odpadami w gminie oraz określenie kierunków działań bieşących i długofalowych samorządu w zakresie ochrony środowiska. Program jest opracowywany w oparciu o szereg przepisów prawnych, z których najwaşniejsze to: ustawa o samorządzie gminnym ustawa „Prawo ochrony środowiska” ustawa o udostępnieniu informacji o środowisku ustawa o ochronie przyrody ustawa o odpadach ustawa o otrzymaniu czystości i porządku w gminie ustawa o wprowadzeniu ustawy – prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektó- rych ustaw ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków ustawa „Prawo wodne” ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym ustawa „Prawo budowlane” Wolanów „Prawo geologiczne i górnicze” ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych ustawa o lasach przepisy wykonawcze wydane na podstawie tych ustaw oraz w oparciu o dokumenty: II Polityka Ekologiczna Państwa – Ministerstwo Środowiska, 2000r. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2010 – Ministerstwo Środowiska, 2006r. Narodowa Strategia Spójności (Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia) 2007-2013 Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2009 - 2012 z uwzględnieniem perspektyw na lata z perspektywą do 2016 roku Natura 2000 – Europejska sieć ekologiczna, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2002r. Polityka energetyczna Polski do 2025 roku Polityka Leśna Państwa 1997 Program zwiększania lesistości dla województwa Mazowieckiego do roku 2020. Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007 - 2013 Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 (aktualizacja) Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego Program Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2007- 2010 z uwzględnieniem perspektywy do 2014r. (aktualizacja) Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami dla Mazowsza na lata 2007- 2011 z uwzględnieniem lat 2012 - 2015 (aktualizacja) Plan rozwoju lokalnego powiatu radomskiego na lata 2007 - 2013 Strategia zrównowaşonego rozwoju powiatu radomskiego do 2020 roku Plan rozwoju lokalnego 1.2. Metodyka Sposób opracowania Programu został podporządkowany metodologii właściwej dla planowania strate- gicznego, polegającej na: określeniu diagnozy stanu środowiska przyrodniczego w gminie Wolanów zawierającej charakterystyki poszczególnych komponentów środowiska wraz z oceną stanu; w diagnozie wykorzystano informacje statystyczne, opracowania ŝródłowe; przeprowadzeniu analizy SWOT - mocnych i słabych stron stanowiących punkt wyjścia do określenia celów Programu; określeniu kreatywnej części Programu poprzez konkretyzację (uszczegółowienie) celów głównych przy- jętych ze Strategii oraz ich operacjonalizację w postaci sformułowania listy działań; scharakteryzowaniu uwarunkowań realizacyjnych Programu w zakresie rozwiązań prawno - instytucjo- nalnych, ŝródeł finansowania, ocen oddziaływania na środowisko planowania przestrzennego; określeniu zasad monitorowania. Diagnoza stanu środowiska została oparta na wszelkich dostępnych opracowaniach branşowych, informacji pozyskanych z róşnych ŝródeł oraz monitoringu WIOŚ w Warszawie. W przypadku braku informacji doty- czących bezpośrednio z terenu gminy, korzystano z danych pochodzących z najblişszego otoczenia. W ten sposób problematyka ochrony środowiska na terenie gminy Wolanów została zaprezentowana na tle powiatu radomskiego, co daje moşliwość porównania, a przede wszystkim podejmowania wspólnych działań zapobiegawczych lub naprawczych. Wnioski i cele operacyjne oraz zadania na okres 2009 – 2012 w z perspektywą do roku 2016 zostały opracowane w nawiązaniu do wymaganych limitów zawartych w planach wyşszego szczebla – powiatu, woje- wództwa i kraju (Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2009 - 2012 z perspektywą do roku 2016). 1.3. Historia gminy W połowie XV w. na obszarze wsi Kowale załoşyli Habdankowie Wolę Kowalską”, która wg Długosza nazy- wała się Wolą św. Doroty. W 1508 roku Wola Kowalska płaciła podatek 4 grzywny i 26 groszy. W rejestrze poborowym z 1569 roku miejscowość wymieniona jest jako Wola Kowalska. Naleşy nadmienić, şe Kowale znane były w połowie XV w. Teş inaczej – Duszocina od Duszoty, herbu Habdank, który był załoşycielem i właścicielem wsi. Inne ŝródło historyczne (archiwum parafialne parafii Wolanów) podaje, şe nadanie praw miejskich na gruntach wsi Wola św. Doroty nastąpiło na mocy przywileju króla Stanisława Augusta Ponia- towskiego z 1773r. Załoşycielem miasta Wolanów był Ignacy Jankowski. Miasto otrzymało przywilej odby- wania cotygodniowych targów. Pierwszą wzmianką historyczną po zmianie nazwy miejscowości na Wola- nów jest „Post Lexicon” Crisusa, który w 1802 roku nazywa Wolanów „targowiskiem z kościołem i pała- cem”. W skład ówczesnej gminy Wolanów wchodziły następujące wsie: Kowala Duszocina, Młodocin Więk- szy, Sławno, Kasprowice, Janówek, Ewulin, Łaziska, Nowy Młyn, Mniszek, Rogowa, Gozd, Chałupki, Chro- nów, Garno, Wyręba, Wawrzyszów, Laskowa Wola, Strzałków, Zabłocie, Sabat, folwark Oblas, Gaczkowice, Bieniędzice Górne, Średnie i Dolne, Drutarnia i Krzyszkowice. Wolanów gmina miała 19081 mórg obszaru i 5199 mieszkańców. Prawa miejskie Wolanów utracił w roku 1896. Najstarszą miejscowością w gminie jest wieś Sławno. Pierwsza historyczna wzmianka o tej miejscowości „ wieś Sławno juta Radom” jest zawarta w bulli papieşa Hadriana IV z roku 1155. Jednak najstarsze obiekty na terenie gminy Wolanów znajdują się w miejscowości Mniszek – jest to część kościoła z 1667r. (kaplica s. Józefa przylegająca do kościoła od strony północnej) oraz stojąca ok. 50 m od drogi krajowej kamienna figurka z 1607r. W miejscowości Strzałków w zabytkowej części parku znajduje się pałac z XIX wieku, a w Wolanowie znajdował drewniany kościół św. Doroty z XVIII wieku, który słuşył wiernym do lat 80-tych i w grudniu 1994r. został przeniesiony do Muzeum Wsi Radomskiej 1.4. Warunki geofizyczne gminy Geograficznie obszar gminy Wolanów połoşony jest w zachodniej części Równiny Radomskiej stanowiącej strefę przejściową pomiędzy Wyşyną Kielecko- Sandomierską z Kotliną Kozienicką. Jest to obszar o wyso- kości od 150 do 200 m n.p.m. o powierzchni lekko falistej. Teren gminy Wolanów połoşony jest w zlewni rzeki Radomki. Klimat zmienny, typowy dla strefy przejściowej pomiędzy klimatem kontynentalnym, a mor- skim. Przez teren gminy przepływa rzeka Radomka oraz jej dopływy – Szabasówka, Jabłonica, Garlica oraz Dobrzyca z bezimiennymi ciekami. 1.5. Połoşenie i rzeŝba terenu Gmina Wolanów połoşona jest w zachodniej części województwa mazowieckiego wzdłuş drogi krajowej Nr 12 Radom – Łódŝ w odległości 13 km od Radomia. Od strony wschodniej gmina graniczy z miastem Ra- dom, od zachodu z gminą Wieniawa, od południa z gminą Kowala, Orońsko, Szydłowiec, a od północy z gminami Przytyk i Zakrzew. W skład gminy wchodzą 23 sołectwa. Połoşenie gminy Wolanów określają współrzędne geograficzne dłu- gość 20°59'E, szerokość 51°23'N. Przez teren gminy przebiega droga krajowa Nr 12 (Piotrków Trybunalski – Przysucha – Radom – Puławy – Lublin). Gmina zajmuje powierzchnię 8 285 ha, a struktura uşytkowania gruntów przedstawia się następująco [Stra- tegia 2008]: - uşytki rolne 7 225 ha w tym grunty orne 5 756 ha łąki i pastwiska 1 006 ha sady 274 ha - lasy i grunty zadrzewione 578 ha - tereny inne i nieuşytki 576 ha

Rysunek 1. Granice administracyjne gminy Wolanów

Tabela 1. Wykaz miejscowości sołeckich na terenie gminy Wolanów wraz z liczbą mieszkańców w 2008 roku

Lp Wykaz miejscowości/sołectw Liczba mieszkańców 1. Bieniędzice 287 2. Chruślice 212 3. Franciszków 282 4. Jarosławice 124 5. Garno 902 6. Kowala Duszocina 283 7. Kacprowice 277 8. Kowalanka 256 9. Kol. Wawrzyszów 198 10. Kol. Wolanów 131 11. Młodocin Większy 399 12. Mniszek 647 13. Podlesie 240 14. Rogowa 211 15. Sławno 608 16. Strzałków 718 17. Ślepowron 683 18. Wacławów 348 19. Wawrzyszów 380 20. Waliny 273 21. Wolanów 700 22. Wymysłów 78 23. Zabłocie 167 Razem 8 408 Ŝródło: UG Wolanów

W 2008 roku największą liczbę mieszkańców odnotowano w miejscowości Garno – 902, natomiast naj- mniejszą w miejscowości Wymysłów - 78. 1.6. Gospodarka Na terenie gminy Wolanów na koniec 2008 roku było zarejestrowanych 428 podmiotów gospodarki naro- dowej, w tym 8 podmiotów w sektorze publicznym i 417 w sektorze prywatnym [GUS 2009]. Wśród pod- miotów gospodarczych najwięcej stanowią prowadzone przez osoby fizyczne - 359, a najmniej w stowarzyszenia i organizacje społeczne - 7. Do największych podmiotów gospodarczych na terenie gminy zaliczane są: BIAK-MAS – Wolanów – produkcja i sprzedaş mięsa, wędlin i drobiu, DAKMET – Wolanów – produkcja śrub, nakrętek, wkrętów, konfirmantów, drutu, nitów, oraz wyrobów nietypowych – na zamówienie klienta FIGAND – Wawrzyszów – zakład mleczarski, produkcja wyrobów mleczarskich spełniających wymagania kontroli jakości HACCP i ISO 9001, PIPE-LIFE - Strzałków – produkcja i hurt rur z tworzyw sztucznych, kolumn wodnych, sprzętu hydraulicz- nego i CO, PRYMUS-AGD - Kowalanka – hurtownia i sieć sklepów artykułów gospodarstwa domowego, Zakład Syntezy – Kowalanka – produkcja i sprzedaş lakierów i rozpuszczalników dla przemysłu meblar- skiego,

Tabela 2. Struktura wybranych rodzajów działalności gospodarczej na terenie gminy Wolanów w 2007 roku

Rodzaj działalności Liczba jednostek Przemysł 64 Handel i naprawy 154 Budownictwo 41 Hotele i restauracje 4 Transport, gospodarka magazynowa 27 Pośrednictwo finansowe 6 Pozostałe 10 Ŝródło: GUS

1.7. Rolnictwo Gmina Wolanów ma charakter rolniczy. W ciągu ostatnich lat znacznie spadła opłacalność produkcji rolnej, głownie za przyczyną niskich cen produktów rolnych oraz stale rosnących cen usług i towarów nabywanych przez rolników. Następuje uboşenie ludności wiejskiej, pogarszają się warunki społeczno – gospodarczego rozwoju obszarów wiejskich. Podstawową funkcją gminy w chwili obecnej i w przyszłości jest produkcja rolna. Wielkość zasiewów w minionych latach wynosiła łącznie 5 350 ha, co stanowi 64% ogółu powierzchni gminy. W zasiewach tych 3 400 ha stanowią uprawy zboşowe, w tym: uprawy pszenicy 480 ha, ziemniaki 320 ha, warzyw gruntowych 150 ha, truskawki 50 ha i tytoń 20 ha. Produkcja zwierzęca obejmuje: bydło około 2 149 SD, a trzoda około 9 326 SD w całej gminie. Gmina posiada średnio – dobre warunki naturalne do produkcji rolnej. Połoşenie w bezpośrednim sąsiedz- twie Radomia wpłynęło na ukształtowanie produkcji rolnej. Rozwinęła się między innymi produkcja artyku- łów şywnościowych przeznaczonych na bezpośrednie zaopatrzenie gminy. Głównie warzywa i owoce, mle- ko, mięso, jaja [POS 2005]. Wartość rolniczej przestrzeni w skali IUNG wynosi 66,1. Większość obszaru gminy (głównie centralna i wschodnia część) znajduje się w sferze przyspieszonych przekształceń strukturalnych, charakteryzującej się koncentracją przedsięwzięć zmierzających do restrukturyzacji rolnictwa w kierunku wysokotowarowej produkcji rolnej. Jedynie na zachodnim skraju znajduje się strefa rolnictwa średnio intensywnego, a w rejonie bezpośrednio sąsiadującym ze zbiornikiem Domaniowskim - strefa zachowania istniejących form zagospodarowania [POS 2005]. Wg. rejestru REGON w rolnictwie i leśnictwie funkcjonuje 413 podmiotów gospodarczych [GUS 2008].

Tabela 3. Charakterystyka indywidualnych gospodarstw rolnych na terenie gminy Wolanów według siedziby gospodarstwa

Grupy obszarowe [ha] Liczba gospodarstw do 1 ha 523 od 1 do 2 ha 464 2 do 5 ha 559 5 do 7 ha 160 7 do 10 ha 122 10 do 15 ha 78 15 do 20 ha 13 20 do 50 ha 7 Razem 1 926 Ŝródło: GUS [2002]

Średnio gospodarstwo w gminie ma powierzchnię 3,13 ha przy średniej na Mazowszu 7,20 ha. Liczba ogól- na gospodarstw wynosi 1 926 o powierzchni 6 761,98 ha. Powierzchnię powyşej 5 ha ma 380 gospodarstw, a ponişej 5 ha 1 546 gospodarstw [GUS 2002]. W odniesieniu do tych ostatnich udział w ogólnej liczbie gospodarstw stanowi 80%. To wskazuje na znaczące rozdrobnienie gospodarstw niesprzyjające zwiększeniu produktywności rolnej m.in. poprzez zwiększony stopień mechanizacji. 1.8. Klimat Gmina Wolanów połoşona jest w Regionie Wschodnio-Małopolskim. Średnia roczna suma opadów atmos- ferycznych wynosi w tym rejonie około 600 mm. Średnia roczna temperatura kształtuje się w granicach 7,0 – 7,5C.W przebiegu rocznym najnişsza wilgotność występuje wiosną (78-72%), natomiast w zimie jest znacznie wyşsza z pogodą umiarkowanie ciepłą, których średnio w roku jest 122. Wśród nich 64 cechuje brak opadu, a około 58 jest deszczowych. Wśród dni umiarkowanie ciepłych w tym regionie mało jest z duşym zachmurzeniem. Dni takich jest w roku mniej niş 40. Stosunkowo liczniej natomiast zjawiają się dni z pogodą przymrozkową umiarkowanie zimną z opadem (jest ich około 14) oraz niektóre typy pogód z grupy mroŝnych. Pogoda umiarkowanie mroŝna z opadem cechuje 10 dni w roku, a pogoda dość mroŝna z opadem prawie 11 dni [POS 2005]. 1.9. Hydrografia i hydrogeologia Hydrografię tworzą wody powierzchniowe, które występują w postaci obiektów liniowych, obszarowych i punktowych. Obiekty liniowe są to cieki powierzchniowe, tzw. wody płynące, wody obszarowe natomiast to zbiorniki wodne, czyli tzw. wody stojące, obiekty punktowe – to róşnego rodzaju wypływy wód podziemnych. Na hydrografię składają się następujące rzeki: Radomka, Jabłonica, Szabasówka, Garlica, Dobrzyca, Cere- kwianka i Kosówka. Rzeki te tworzą system rzeczny, w którym Radomka uchodzi za rzekę główną. Długość sieci rzecznej wynosi 43 km. Występują tu takşe cieki sztuczne, czyli rowy melioracyjne wraz ze ŝródliskami. Do zbiorników naturalnych na terenie gminy Wolanów naleşą stawy. Znajdują się one w: Kolonia Wolanów – Tadeusz Szary – 4 stawy o powierzchni ogólnej 1.20 ha, Kolonia Wolanów – Kazimierz Firlej – staw o powierzchni 0.40 ha, Kolonia Wolanów – Romuald Ozimek – staw o powierzchni 0,40 ha, Kolonia Strzałków – Antoni Dzik – stawy o powierzchni ogólnej 5 ha, Zabłocie – Andrzej Tkaczyk – staw o powierzchni 0,50 ha, Zabłocie – Stanisław Wielocha – staw o powierzchni 0,50 ha, Obręb Bieniędzice – Andrzej Skomorowski – stawy o powierzchni ogólnej 3 ha, Jarosławice – Jan Pasik – staw o powierzchni 0,50 ha, Strzałków – Dariusz Duchniak – staw o powierzchni 0,60 ha, Wspólnota Wiejska Sławno – staw o powierzchni 0,60 ha, Franciszków – Andrzej Kwiatkowski – staw o powierzchni 0,40 ha [POS 2005]. Częściowo na terenie gminy Wolanów znajduje się zbiornik Domaniów o łącznej powierzchni 500 ha i po- jemności 13 mln m3, który zasilają wody rzeki Radomki.

405

412

Rysunek 2. Połoşenie GZWP Zbiornik Szydłowiec - Goszczewice nr 412 i Niecka Radomska nr 405 na terenie gminy Wolanów.

W POZIOMACH TRZECIORZĘDOWYCH wykorzystywane są w głównej mierze wody występujące w osadach wieku oligoceńskiego i mioceńskiego, o zmiennej wodonośności, zróşnicowanej jakości i o dobrej izolacji od zanieczyszczeń z powierzchni terenu. Poziomy wodonośne w utworach oligocenu i miocenu ma- ją na terenie województwa charakter nieciągły, ich wodoprzewodność nie przekracza 100m2/24h, a wydaj- ności potencjalne studni – 30m3/h. POZIOMY JURAJSKIE wykształcone są w wodonośnych piaskach i szczelinowo-porowych piaskowcach jury środkowej oraz w szczelinowo-krasowych wapieniach jury górnej, silnie wodonośnych, o dobrej jako- ści wód, lecz bez izolacji od zanieczyszczeń z powierzchni terenu. Wodoprzewodność poziomów kredowych i jurajskich nie przekracza z reguły 100m2/24h [Program 2005].

Tabela 4. GZWP Zbiornik Szydłowiec - Goszczewice nr 412 i Niecka Radomska nr 405 w jednostkach i pię- trach hydrogeologicznych

Nazwa Powierzchnia Wiek Typ Średnia Szacunkowe zasoby i numer utworów zbiornika głębokość dyspozycyjne zbiornika GWZP ONO OWO ONO+OWO wodo- [m] zasoby moduł nośnych [km2] [km2] [km2] [km2] [tys. [l/s/km2] m3/d] Niecka Ra- 3220 400 1770 2170 K2 szczel- 30 - 70 820.00 2.95 domska nr por. 405 Zbiornik 695 166 0 166 J3 szczel.- <100 48.00 0.80 Goszczewice kras. nr 412 Ŝródło: Kleczkowski [1990]

1.10. Ogólna charakterystyka gminy Wolanów Siedzibą władz gminy jest Wolanów, który jest jednocześnie siedzibą urzędu i innych podstawowych instytucji obsługi ludności. Administracyjnie gmina Wolanów przynaleşy do powiatu radomskiego i ma charakter wiejski. 1.10.1. Demografia i mieszkalnictwo Stan zaludnienia na terenie gminy wynosił 8 408 wg. stanu na dzień 31.12.2008r. Gęstość zaludnienia na tym terenie wynosiła 101 osób/km2, co wskazuje, şe wskaŝnik ten jest wyşszy od odnotowanego na terenie powiatu radomskiego (96 os/km2), natomiast nişszy od odnotowanego na terenie województwa mazowieckiego (146 os/km2). Na terenie gminy w ogólnej liczbie mieszkańców męşczyŝni stanowią 50,18% (4 245), a kobiety 49,82% (4 215). Na 100 męşczyzn przypada 99 kobiet. Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym wynosi 24,90%, w wieku produkcyjnym 62,60%, a w wieku poprodukcyjnym 12,50%. Największą liczbę mieszkańców sta- nowią osoby w wieku produkcyjnym - 5 296. Wg. stanu na koniec 2007 roku liczba zameldowań ogółem wyniosła 91, a wymeldowań 70, co wskazuje na napływ mieszkańców na teren gminy [GUS 2008].

Tabela 5. Liczba mieszkańców gminy Wolanów w latach 2005 - 2008

Lata 2005 2006 2007 2008 Wolanów 8 285 8 325 8 404 8 408 Ŝródło: UG Wolanów

Liczba mieszkańców na terenie gminy waha się od 8 285 w 2005 roku do 8 408 w 2008 roku. Niniejsze wskazuje na wzrost ich liczby w latach 2005 - 2008 o 123 osoby.

Tabela 6. Przyrost naturalny w gminie Wolanów w latach 2005 - 2008

Lata 2005 2006 2007 2008 Wolanów 5,6 3,4 6,1 9,0 Ŝródło: GUS

Zauwaşalny na terenie gminy jest przyrost naturalny dodatni, który ulega wzrostowi w latach 2006 - 2008.

Tabela 7. Liczba i powierzchnia uşytkowa mieszkań w gminie Wolanów w latach 2005 – 2007

2005 2006 2007 Liczba Powierzchnia Liczba Powierzchnia Liczba Powierzchnia mieszkań (m2) mieszkań (m2) mieszkań (m2) 2 219 176 746 2 236 178 947 2 274 183 426 Ŝródło: GUS

W latach 2005 – 2007 liczba mieszkań na terenie gminy ulega systematycznemu wzrostowi tj. średnio o 18 mieszkań w ciągu roku. Wraz z przyrostem liczby mieszkań w 2007 roku zwiększeniu uległa takşe ich łączna powierzchnia do 183 426m2. We wspomnianym roku na terenie gminy odnotowano łącznie 2 274 mieszkania. W zasobach mieszkaniowych na terenie gminy w 2007 roku liczba nieruchomości naleşących do osób fizycznych stanowi największy udział 97,98%. Najmniejszy udział przypada na zasoby zakładów pracy 1,14% i zasoby pozostałych podmiotów 0,88%.

Tabela 8. Zestawienie zasobów mieszkaniowych na wybranym terenie Województwa Mazowieckiego wg. danych wskaŝnikowych z 2007 roku

Przeciętna Gmina Powiat Podregion Województwo Wolanów radomski radomski mazowieckie Liczba izb w 1 mieszkaniu 3,51 3,66 3,56 3,51 Liczba osób w 1 mieszkaniu * 3,67 3,50 3,14 2,69 Liczba osób w 1 izbie* 1,05 0,96 0,88 0,77 Powierzchnia uşytkowa 1 mieszkania w m2 80,7 76,3 70,9 67,9 Powierzchnia uşytkowa na 1 osobę 22 21,8 22,5 25,2 Ŝródło: GUS

W 2007 roku liczba izb w 1 mieszkaniu w gminie Wolanów była nişsza w stosunku do tego wskaŝnika uzy- skanego w powiecie i podregionie. Przeciętna ilość osób w 1 mieszkaniu w gminie wynosi 3,67 i jest wyşsza niş przeciętna w powiecie, podregionie i województwie mazowieckim. Przeciętna liczba osób w 1 izbie w gminie jest najwyşsza. Przeciętna powierzchnia uşytkowa 1 mieszkania w gminie wynosi 80,7m2 i jest naj- wyşsza w powiecie i podregionie województwie. Przeciętna powierzchnia uşytkowana na 1 osobę w gminie wynosi 22m2 i jest nişsza niş tylko od osiągniętej w województwie. 1.10.2. Infrastruktura techniczna gminy Wolanów 1.10.2.1. Gospodarka wodno – ściekowa Sieć wodociągowa Gmina Wolanów posiadając 3 podstawowe ujęcia wody, zaopatrywana była w minionym okresie w wodę z następujących ujęć wody podziemnej w: Bieniędzicach – 1 studnia o wydajności 12m3/h przy maksymalnym zapotrzebowaniu dobowym 72m3/d, Wawrzyszów – 1 studnia o wydajności 52m3/h przy maksymalnym zapotrzebowaniu dobowym 558m3/d, Wolanów - 1 studnia o wydajności 21m3/h przy maksymalnym zapotrzebowaniu dobowym 450m3/d. Największą wydajnością w wymiarze godzinowym i dobowym charakteryzuje się ujęcie wody w Wawrzy- szowie. Ponad 4 – krotnie nişszą wydajność od wykazanego posiada ujęcie wody w Bieniędzicach.

Tabela 9. Wykaz miejscowości obsługiwanych przez ujęcia wody na terenie gminy Wolanów

Lp. Ujęcie Miejscowości 1. Ujęcie w Wolanowie Wolanów, 2. Ujęcie w Bieniędzicach Bieniędzice, Jarosławice 3. Ujęcie w Wawrzyszowie Kolonia Wawrzyszów, Młodocin Większy, Mniszek, Rogowa, Strzałków, Waliny, Wymysłów, Garno Ŝródło: UG Wolanów

Najwięcej miejscowości w minionym okresie było obsługiwanych z ujęcia wody w Wawrzyszowie, natomiast najmniej, bo jedna z ujęcia w miejscowości Wolanów. Część miejscowości z terenu gminy jest zaopatrywana w wodę pochodzącą z ujęcia naleşącego do Spółki Wodociągi Miejskie Sp. z o.o. w Radomiu. Do tych miejscowości naleşą Chruślice, Franciszków, Kacprowice, Kolonia Wolanów, Kowala – Duszocina, Ko- walanka, Podlesie, Sławno, Ślepowron, Wacławów i Zabłocie.

Tabela 10. Zuşycie wody na terenie gminy Wolanów w latach 2005 – 2008

Zuşycie wody [dam3] 2005 2006 2007 2008 180,5 187,4 196,1 147,2* Ŝródło: GUS, UG Wolanów *woda pobrana z ujęć wody na terenie gminy

Najwięcej wody zuşyto na terenie gminy w 2007 roku – 196,1 dam3, natomiast najmniej w 2005 roku - 180,5 dam3. Niniejsze wskazuje na wzrost zuşycia wody o 8,64%. Z tego w gospodarstwach domowych najwięcej zuşyto wody w 2006 roku - 139,9 dam3, a najmniej w 2005 roku 134,8 dam3. Gmina w znaczącej części, bo ok. 69,2% jest zwodociągowana. Łączna liczba przyłączy do sieci wodociągo- wej na koniec 2008 roku wynosiła 1 265 szt., a długość sieci 153,4 km. Sieć kanalizacyjna Ścieki komunalne na terenie gminy gromadzone są w przydomowych zbiornikach i wywoşone pojazdami asenizacyjnymi na oczyszczalnię ścieków Wieniawie (powiat przysuski). Nadto na terenie gminy znajdują się oczyszczalnie ścieków w następujących jednostkach: - Zakład Mleczarski FigAND w miejscowości Kolonia Wawrzyszów – odbiornik ścieków ziemia - Przedsiębiorstwo Produkcyjno Handlowe „PIK” w miejscowości Wawrzyszów - odbiornik ścieków ziemia - Publiczna Szkoła Podstawowa w miejscowości Mniszek – odbiornik ścieków rzeka Garlica. 1.10.2.2. Sieć gazowa Ze względu jednak na brak zaopatrzenia w gaz przewodowy, gospodarstwa domowe na terenie gminy ko- rzystają z gazu bezprzewodowego tj. butli gazowych, których dystrybucją zajmują się podmioty gospodarcze. 1.10.2.3. Zaopatrzenie w ciepło Na terenie gminy nie istnieje sieć ciepłownicza (zdalczynna), która obsługiwałaby wszystkie gospodarstwa. W związku z tym mieszańcy we własnym zakresie zapewniają sobie ogrzewanie najczęściej korzystając z opału węglowego spalanego w przydomowych kotłowniach, bądŝ teş wykorzystując olej jako ŝródło ciepła. Wykaz instalacji grzewczych na terenie gminy Wolanów w obiektach uşyteczności publicznej: - Urząd Gminy w Wolanowie – olejowa - Zespół Szkół Ogólnokształcących w Wolanowie – węglowa - Publiczna Szkoła Podstawowa w Bieniędzicach - węglowa - Publiczna Szkoła Podstawowa w Mniszku - olejowa - Publiczna Szkoła Podstawowa w Sławnie - olejowa 1.10.2.4. Układ komunikacyjny Drogi Podział dróg na terenie gminy przedstawia się następująco: - droga krajowa nr 12 – Piotrków Trybunalski – Przysucha – Radom – Lublin - łączna długość 16,75 km - droga wojewódzka nr 733 Zakrzew – Wolanów – Kowala – Skaryszew – Karszówka – łączna długość 10,75 km - drogi powiatowe - łączna długość dróg powiatowych biegnących przez teren gminy wynosi 23,20 km. Są to odcinki w ciągach dróg o numerach:

Tabela 11. Wykaz dróg powiatowych na terenie gminy Wolanów

Lp Nr drogi Przebieg 1. 3502W Przytyk-Wawrzyszow 2. 3503W Młodnice-Jarosławice-Cerekiew-Radom 3. 4008W Chronów-Wawrzyszow 4. 3505W Jaszowice-Wacławow-Sławno 5. 3561W Mniszek-Omięcin-Szydłowiec 6. 3562W Miniszek-Łaziska-Orońsko 7. 3563W Wolanow-Chronowek-Guzow 8. 3565W Wolanów-Kończyce 9. 3566W Konary-Mniszek Ŝródło: Plan [2007]

- drogi gminne - łączna długość 74,30 km, są to odcinki w ciągach o numerach:

Tabela 12. Wykaz dróg gminnych na terenie gminy Wolanów

L.p. Numer drogi/ulicy Opis przebiegu drogi o nadanym numerze 1. 351201W dr. powiatowa nr 3561W – Wymysłów – gr. gminy Wolanów 2. 351202W dr. powiatowa nr 3561W – Wymysłów – Soszyn -gr. gminy Wolanów 3. 351203W dr. powiatowa nr 3561W – Mniszek – Karszewo -gr. gminy Wolanów 4. 351204W dr. powiatowa nr 3561W – Rogowa – Laskowa Wola -dr. powiatowa nr 3502W 5. 351205W dr. powiatowa nr 3502W – Kolonia Wawrzyszów – Wawrzyszów dr. gminna nr 351210W 6. 351206W dr. powiatowa nr 3502W –Dzika Niwa – Babia Góra – Sabat - dr. gminy Wolanów 7. 351207W dr. krajowa nr 12 – Strzałków –Garno– Młodocin Większy - dr. wojewódzka nr 733 8. 351208W dr. powiatowa nr 3563W – Garno – dr. wojewódzka nr 733 9. 351209W pomiędzy granicami gminy Wolanów – Waliny dr. wojewódzka nr 733 10. 351210W gr. gminy Wolanów – Jarosławice – Bieniędzice – Zabłocie – Strzałków – dr. krajowa nr 12 11. 351211W gr. gminy Wolanów –Bieniędzice – Chruścice – dr. wojewódzka nr 733 12. 351212W gr. gminy nr 351210W Kowala - Duszocizna – dr. wojewódzka nr 733 13. 351213W gr. wojewódzka nr 733 - Chruślice – dr. powiatowa nr 3505 14. 351214W gr. powiatowa nr 3505W - Wacławów – dr. gminna nr 351216W 15. 351215W Wacławów – Sławno – Ślepowron - Janówek 16. 351216W gr. gminy Wolanów - Sławno – Franciszków – Młodocin Większy 17. 351217W dr. krajowa nr 12 – Mniszek – Podulek – gr. gminy Wolanów 18. 351218W dr. krajowa nr 12 – Kolonia Wolanów – dr. gminna nr 351212W 19. 351219W dr. gminna nr 351215W – Ślepowron – gr gminy Wolanów 20. 351220W dr. przez wieś wymysłów 21. 351221W Wymysłów – gr. gminy Wolanów – dr. powiatowa nr 3561W – dr. gminna nr 351202W 22. 351222W dr. powiatowa nr 3561W – Wymysłów – gr. gminy Wolanów 23. 351223W dr. gminna nr 351201W – Wymysłów – gr. gminy Wolanów 24. 351224W dr. gminna nr 351217W – Podulek – gr. gminy Wolanów 25. 351225W dr. krajowa nr 12 – Mniszek – gr. gminy Wolanów 26. 351226W dr. powiatowa nr 3502W – Wawrzyszów – Wygon gr. sołectwa 27. 351227W dr. gminna nr 351204W – Laskowa Wola – gr. gminy Wolanów 28. 351228W dr. przez wieś Bieniędzice - Michałów - Kol. Wawrzyszów – dr. gminna nr 351205W 29. 351229W gr. gminy Wolanów –Bieniędzice – Michałów – Kol. Wawrzyszów dr. gminna nr 351205W 30. 351230W dr. gminna nr 351210W – Bieniędzice – Zabłocie - dr. gminna nr 351211W 31. 351231W dr. gminna nr 351205W – Kol. Wawrzyszów – Dzika Niwa- Strzałów dr. gminna nr 351210W 32. 351232W dr. przez wieś Zabłocie 33. 351233W dr. wojewódzka nr 733 – Chruślice – dr. powiatowa nr 3505W 34. 351234W dr. wojewódzka nr 733 – Kowala Duszocizna – dr. wojewódzka nr 733 35. 351235W dr. wojewódzka nr 733 – Kowala Duszocizna – dr. gminna nr 351234W 36. 351236W Wola Wacławowska - Sławno 37. 351237W dr. przez wieś Wola Wacławowska 38. 351238W dr. gminy Wolanów– Wacławów –dr. gminna nr 351214W 39. 351239W dr. gminna nr 351210 – Zabłocie – dr. gminna nr 351232W 40. 351240W dr. gminna nr 351206 – Strzałków – gr. sołectwa 41. 351241W dr. gminna nr 351240 – Strzałków – gr. gminna nr 351207W 42. 351242W dr. krajowa nr 12 – Strzałków – Garno – Wolanów - gr. wojewódzka nr 733 43. 351243W dr. przez wieś Wolanów 44. 351244W dr. przez wieś Garno 45. 351245W dr. wojewódzka nr 733 – Garno – Młodocin Większy – Franciszków - dr. powiatowa nr 3565W 46. 351246W dr. gminy Wolanów – Młodocin Większy – Kolonia Kończyce 47. 351247W dr. krajowa nr 12 – Sławno – dr. gminna nr 351216W 48. 351248W dr. powiatowa nr 3565W – Podlesie – gr. sołectwa 49. 351249W dr. krajowa nr 12 – Ślepowron – dr. gminna nr 3512W 50. 351250W dr. krajowa nr 12 – Ślepowron – gr. gminy Wolanów Ŝródło: UG Wolanów

Tabela 13. Struktura dochodów budşetu Gminy Wolanów w latach 2005 - 2008

Lata 2005 2006 2007 2008 Dochody własne 3 243 590,00 3 466 126,00 4 096 228 4 475 526 Udziały w podatkach 878 465,00 1 431 858,59 1 838 020 1 820 514 Subwencje 7 706 286,00 8 391 419,00 9 294 351,00 10 163 651 Dotacje 2 892 342,00 3 610 244,00 4 570 940 4 660 401 Razem 14 720 683,00 16 899 647,59 19 799 539,00 21 120 092,00 Ŝródło: GUS, UG Wolanów

Najistotniejszą grupę dochodów Gminy stanowią dotacje i subwencje. Wzrost w ostatnim czasie dochodów i otrzymywane od administracji rządowej kwoty subwencji rosną, dzięki którym Gmina moşe pozwolić sobie na określone inwestycje. Za korzystny w strukturze dochodów Gminy naleşy uznać wzrost udziału w podatkach. Dochody Gminy zarówno zewnętrzne, jak i własne wzrastają (ogółem zanotowano wzrost do- chodów w 2008 roku w stosunku do roku 2005 roku, o 43%). Na podstawie powyşszego moşna uznać, şe moşliwości inwestycyjne Gminy i Miasta wzrastają. 1.11.1. Wydatki Wydatki Gminy w latach 2005 – 2008 systematycznie rosną (wzrost o 36%). Wydatki w przeliczeniu na jednego mieszkańca w tym okresie ulegają wzrostowi ponad 1- krotnemu. Tabela 14. Wykonanie budşetu wydatków Gminy Wolanów w latach 2005 – 2008

Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 Wydatki ogółem 12 834 697,00 16 647 691,65 17 174 116,14 17 466 627 Wydatki w przeliczeniu na 1 - 1 560,45 2 007,92 2 064,20 2 069,26 go mieszkańca Ŝródło: GUS, UG Wolanów

20 000 000,00 18 000 000,00 16 000 000,00 14 000 000,00 12 000 000,00 10 000 000,00 8 000 000,00 6 000 000,00 4 000 000,00 2 000 000,00 0,00 20015 20026 2003 7 20048

Rysunek 3. Wydatki Gminy Wolanów w latach 2005 - 2008

Najwyşszy poziom wydatków poniesionych przez Gminę Wolanów odnotowano w 2008 roku, natomiast najnişszy w 2005 roku. 1.11.2. Dotychczasowe działania z zakresu ochrony środowiska Działania inwestycyjne Gminy Wolanów z zakresu ochrony środowiska dotyczyły głównie rozbudowy systemu instalacji wodociągowej. Na w/w cele zostały pozyskane środki m.in. Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Środki przeznaczane na ochronę środowiska po- chodziły takşe z budşetu Gminy Wolanów.

Tabela 15. Nakłady na gospodarkę komunalną i ochronę środowiska w latach 2005 - 2008 w Gminie Wola- nów (według najwaşniejszych inwestycji)

Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 Wydatki ogółem 618 621,00 854 085,82 859 962,64 756 088 Wydatki w przeliczeniu na 1 - go - - - - mieszkańca Ŝródło: GUS, UG Wolanów

Wzrost wydatków na ochronę środowiska w gminie odnotowano w latach 2005 - 2007. W roku 2008 zazna- czył się wzrost wydatków o 22% w stosunku roku 2005. Inwestycje w ochronie środowiska dotyczyły głównie finansowania przez Gminę w minionych latach: - budowa sieci wodociągowej: - Sławno, Franciszków, Garno, Stanisławów – 2005 - Garno, Młodocin, Mniszek, Michałów – 2006 - Wymysłów - 2007 2. Diagnoza aktualnego stanu środowiska 2.1. Powietrze atmosferyczne 2.1.1. Przepisy prawne Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska na mocy ustawy „Prawo ochrony środowiska” (tekst jednolity Dz.U. z 2008r. Nr 25, poz. 150) dokonuje corocznej oceny poziomów substancji w powietrzu we wszystkich strefach województwa. Klasyfikacja stref jest dokonywana w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008r. (Dz.U. Nr 47, poz. 281) w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji. Klasyfikacji stref dokonuje się oddzielnie dla dwóch grup kryteriów ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin, wydzielając strefy, dla których poziom: - chociaş jednej substancji przekracza poziom powiększony o margines tolerancji – klasa C - chociaş jednej substancji mieści się pomiędzy poziomem dopuszczalnym, a poziomem dopuszczalnym powiększonym o margines tolerancji – klasa B - poziom substancji nie przekracza poziomu dopuszczalnego – klasa A. 2.1.2. Pomiary zanieczyszczenia powietrza Według zapisów ww. rozporządzenia w województwie mazowieckim klasyfikację dla dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, pyłu PM10, tlenku węgla, benzenu oraz ołowiu, arsenu, niklu, kadmu i benzo(a)pirenu w pyle wykonuje się m.in. w strefie radomsko – zwoleńskiej (PL.14.16.z.05) do której naleşy m.in. gmina Wolanów. Natomiast klasyfikację dla ozonu prowadzi się w strefie mazowieckiej w skład której wchodzi równieş gmina Wolanów. Na terenie gminy Wolanów nie ma punktów pomiaru zanieczyszczenia powietrza. Zlokalizowane najblişej stanowisko pomiarowe na terenie strefy radomsko – zwoleńskiej znajduje się w Szydłowcu w odległości około 27 km na kierunkach południowo - wschodnim.

Tabela 16. Klasyfikacja strefy radomsko – zwoleńskiej według parametrów, z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia

Nazwa strefy Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy radomsko – zwoleńska SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO O3* Rok 2008 A A A A A A C Ŝródło: WIOŚ w Warszawie [2009] * - strefa mazowiecka

Ocena w strefie wymienionej w tabeli 16 dla benzo/a/pirenu wskazuje na wzrost emisji powierzchniowej (komunikacja, niska emisja z budynków opalanych indywidualnie) będącej przyczyną wysokich stęşeń przedstawiciela wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych [Raport 2009].

Tabela 17. Klasyfikacja strefy radomsko – zwoleńskiej według parametrów, z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia dla substancji zawartych w pyle PM 10

Nazwa strefy Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy radomsko – zwoleńska AS Ni B/a/P Cd O3* Rok 2008 A A C A C Ŝródło: WIOŚ w Warszawie [2009] * - strefa mazowiecka

Tabela 18. Klasyfikacja strefy radomsko – zwoleńskiej według parametrów, z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych dla ochrony roślin

Nazwa strefy Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń radomsko – zwoleńska dla obszaru całej strefy SO2 NOX O3* Rok 2008 A A A/C** Ŝródło: WIOŚ w Warszawie [2009] * -strefa mazowiecka,** cel długoterminowy

2.1.3. Ŝródła zanieczyszczenia powietrza Głównymi ŝródłami zanieczyszczeń powietrza na terenie gminy Wolanów są: - procesy technologiczne i procesy energetycznego spalania paliw (na terenie gminy funkcjonują kotłow- nie komunalne), - emisja komunikacyjna (ze względu na natęşenie ruchu, pojazdy przemieszczające się drogą krajową nr 12 i wojewódzką nr 733 oraz drogami powiatowymi i gminnymi, które są podstawowym ŝródłem zanieczyszczenia powietrza), stwarza zagroşenie dla środowiska w poblişu dróg o znacznym natęşeniu ruchu kołowego. Zanieczyszczenia komunikacyjne (tlenek i dwutlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory, pyły z metalami cięşkimi) pogarszają teş jakość powietrza atmosferycznego oraz wpływają na wzrost stęşenia ozonu w troposferze), - emisja niska (indywidualne gospodarstwa domowe ogrzewane są poprzez własne kotłownie węglowe lub piece), duşy wpływ na stan czystości powietrza ma ta emisja, która pochodzi z lokalnych kotłowni, palenisk indywidualnych oraz środków transportu. Lokalne systemy grzewcze i piece domowe praktycznie nie posiadają jakichkolwiek urządzeń ochrony powietrza. Wielkość emisji z tych ŝródeł jest trudna do oszacowania i wykazuje zmienność sezonową (związaną z okresem grzewczym).

Tabela 19. Wykaz obiektów mogących pogorszyć stan środowiska na terenie gminy Wolanów

Rodzaj obiektu Ilość Droga krajowa 1 Droga wojewódzka 1 Składowisko odpadów 1 Stacje paliw płynnych i gazowych 4 Ośrodek zdrowia 1 Ŝródło: UG Wolanów

2.1.4. Wnioski Wyniki analizy poziomów zanieczyszczeń w powietrzu na terenie gminy Wolanów przekraczają dopuszczalne normy. Głównym ŝródłem zanieczyszczenia antropogenicznego atmosfery jest wzrost natęşenia ruchu komunikacyjnego oraz niska emisja pochodząca głównie z palenisk domowych w wymiarze sezonowym. Strefa radomsko – zwoleńska, do której naleşy gmina z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych dla ochrony zdrowia i ochrony roślin została zakwalifikowana do klasy A. Wyjątek stanowi klasyfikacja kryte- riów określonych w celu ochrony zdrowia i roślin dla substancji ozonu, wobec której teren gminy Wolanów, przynaleşący ogólnie do strefy mazowieckiej zakwalifikowano do klasy C. Gazyfikacja gminy w przyszłości powinna przyczynić się do poprawy stanu atmosfery. 2.2. Hałas 2.2.1. Przepisy prawne Ustawa z 27 kwietnia 2001r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jedn. Dz.U. z 2008r. Nr 25, poz. 150 z póş. zm.) oraz ustawa z dnia 27 lipca 2001r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 100, poz. 1085 z póŝ. zm.), reguluje przepisy dotyczące klimatu akustycznego. Przepisy tych ustaw są wyrazem nowej, spójnej z ustawodawstwem Unii Europej- skiej, polityki w zakresie ochrony środowiska. W odniesieniu do zagadnień akustycznych, wspomniane akty prawne dostosowują przepisy polskie do regulacji UE, w szczególności znajdującej podstawę prawną w regulacjach zawartych w Dyrektywie w sprawie oceny i zarządzania hałasem w środowisku (2002/49/EC). Hałas - dŝwięk określany jako szkodliwy, uciąşliwy lub przeszkadzający w danych warunkach (zaleşy od fizycznych parametrów dŝwięku, od nastawienia odbiorcy). Ocena stanu środowiska w wyniku emisji hałasu dokonywana jest przy pomocy równowaşnego poziomu dŝwięku wyraşonego w dB. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. Nr 120, poz. 826) określa: Laeqdop = 55 dB dla pory dziennej (od 6oo - 22oo) Laeqdop = 45 dB dla pory nocnej (od 22oo - 6oo) 2.2.2. Pomiary hałasu Na terenie gminy Wolanów nie przeprowadzano pomiary hałasu komunikacyjnego. Najblişszą miejscowo- ścią w której przeprowadzano pomiar hałasu komunikacyjnego było miasto Radom oddalone o 13 km. 2.2.3. Ŝródła hałasu Podstawowe ŝródła hałasu na terenie gminy Wolanów: - ŝródła stacjonarne, zainstalowane na terenach jednostek organizacyjnych, - indywidualne i publiczne ŝródła mobilne (samochody osobowe, cięşarowe, transport komunikacji zbio- rowej), - hałas szynowy (kolejowy) Emitentami hałasu przemysłowego, na obszarze gminy są: - kotłownie, - zakłady produkcyjne i rzemieślnicze o zróşnicowanym profilu Ŝródłami hałasu w działalności rolniczej są głównie: systemy wentylacyjne (czerpnie, wyrzutnie, suszarnie), spręşarki, pompy i transport. 2.2.4. Wnioski Największym ŝródłem hałasu na obszarze gminy Wolanów jest komunikacja drogowa. Z uwagi na zwięk- szającą się liczbę pojazdów mechanicznych natęşenie hałasu będzie stopniowo wzrastać. 2.3. Zasoby wodne i gospodarka wodno - ściekowa 2.3.1. Wprowadzenie Hydrografię gminy Wolanów tworzą wody powierzchniowe, które występują w postaci obiektów liniowych, obszarowych i punktowych. Obiekty liniowe są to cieki powierzchniowe, tzw. wody płynące, wody obszarowe natomiast to zbiorniki wodne, czyli tzw. wody stojące, obiekty punktowe – to róşnego rodzaju wypły- wy wód podziemnych. Na hydrografię oprócz Radomki składają się następujące rzeki: Jabłonica, Szabasówka, Garlica, Dobrzyca, Cerekwianka i Kosówka. Rzeki te tworzą system rzeczny, w którym Radomka uchodzi za rzekę główną. Dłu- gość sieci rzecznej wynosi 33,35 km. Występują tu takşe cieki sztuczne, czyli rowy melioracyjne wraz ze ŝródliskami [POS 2005]. 2.3.2. Wody powierzchniowe Ocenę jakości wód powierzchniowych Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Warszawie prowadzi w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. 2008 Nr 162, poz. 1008). Na terenie gminy Wolanów jest usytuowany punkt badania stanu jakości wód powierzchniowych. Bada- niami monitoringu diagnostycznego były objęte wody powierzchniowe przepływające przez teren gminy i poza jej granicami tj.: - Radomka w punkcie kontrolnym Wieniawa (powiat przysuski) powyşej terenu gminy Wolanów, na 75,20 km biegu rzeki, wody powierzchniowe charakteryzowała IV - klasa czystości w zakresie klasyfikacji jako- ści tych wód, - Jabłonica na terenie gminy Wolanów (powiat radomski) w punkcie kontrolnym Mniszek - ujście do Sza- basówki na 2,50 km biegu rzeki wody powierzchniowe charakteryzowała III - klasa czystości w zakresie klasyfikacji jakości tych wód [WIOŚ 2008]. Klasyfikacja jakości wód powierzchniowych w pierwszym przypadku wynika w szczególności ze stęşenia BZT5, ChZTCr oraz liczby zawartych bakterii coli typu fekalnego. W zakresie jakości wód płynących będących środowiskiem şycia ryb w warunkach naturalnych rzeka Ra- domka posiadała jakość pozaklasową ze względu na zawartość BZT5 azotu amonowego, azotynów, fosforu ogólnego i chloru całk. poz. Na tej podstawie naleşy uznać, şe największe zagroşenie powodują ścieki komunalne gromadzone w nie- szczelnych jak i opróşnianych w sposób niekontrolowany szambach, a takşe odprowadzanych bez oczysz- czenia bezpośrednio do wód powierzchniowych. Rozwiązanie tego problemu będzie moşliwe po rozbudo- wie zbiorczych systemów kanalizacji oraz przydomowych oczyszczalni ścieków na terenie zlewni analizo- wanych rzek. Znaczące zagroşenie dla czystości wód powierzchniowych mogą stanowić takşe spływy powierzchniowe związków biogennych, środków ochrony roślin, nawozów mineralnych jak równieş gnojowicy wytwarzanej w gospodarstwach hodowlanych, na terenie zlewni rzek. 2.3.3. Wody podziemne Ocenę jakości tych wód Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Warszawie prowadzi w oparciu o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 sierpnia 2008r. w sprawie kryteriów i oceny stanu wód podziemnych (Dz.U. 2008. Nr 143 poz. 896). Wody podziemne rozumie się przez to wody występujące pod powierzchnią ziemi w wolnych przestrze- niach skał skorupy ziemskiej. W zaleşności od głębokości występowania uşytkowych poziomów wodono- śnych są mniej naraşone na zanieczyszczenia niş wody powierzchniowe. Wg. informacji WIOŚ z 2009 roku na terenie gminy Wolanów nie był prowadzony monitoring wód podziemnych.

Tabela 20. Eksploatacja ujęć wody na terenie gminy Wolanów w 2008 roku

L.p. Ujęcie wód podziemnych Głębokość [m] Ilość pobranej wody [dam3] 1 Bieniędzice 31 11 2 Wawrzyszów 36 - 3 Wolanów 35 136,2 Ŝródło: UG Wolanów

W 2008 roku z ujęć wody na terenie gminy pobrano łącznie 147,2 dam3 wody. Natomiast z jednego ujęć wody na terenie miasta Radomia dla potrzeb zaopatrzenia niektórych sołectw na terenie gminy pobrano ogólnie w analizowanym roku 87,8 dam3 wody, w tym przez gospodarstwa domowe zostało zuşyte 73,4 dam3 wody. 2.3.4. Gospodarka wodno – ściekowa 2.3.4.1. Regulacje prawne gospodarki wodno - ściekowej Gospodarka ściekowa regulowana jest ustawą z dnia 7 czerwca 2001r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tekst jedn. Dz.U. z 2006r. Nr 123, poz. 858 z póŝn. zm.), Rozporządze- niem Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006r. w sprawie warunków jakie naleşy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. Nr 137, poz. 984) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 1 sierpnia 2002 roku - w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz.U. Nr 134, poz. 1140). Zgodnie z art. 3 ustawy Prawo ochrony środowiska, ścieki (substancje ciekłe, wprowadzone bezpośrednio lub za pomocą urządzeń kanalizacyjnych do wód) zmieniają stan fizyczny, chemiczny lub biologiczny wód, działając niszcząco na świat roślinny lub zwierzęcy. Ścieki powstają w wyniku bytowania człowieka oraz prowadzonej przez niego dzia- łalności gospodarczej i rolniczej (ścieki bytowo – gospodarcze, ścieki przemysłowe, ścieki komunalne, wody opadowe, wody podgrzane). 2.3.4.2. Sieć wodociągowa Gmina Wolanów jest zwodociągowana w ok. 69,2%. Mieszkańcy w minionym okresie byli zaopatrywani w wodę ujmowaną w 3 ujęciach na terenie gminy, a takşe z ujęcia naleşącego do Spółki Wodociągi Miejskie Sp. z o.o. w Radomiu. Do sieci przyłączone są gospodarstwa domowe i obiekty uşytku publicznego. Liczba przyłączeń do sieci wodociągowej wskazuje na 7% udział gminy w ogólnej liczbie przyłączy do sieci wodo- ciągowej na terenie powiatu w 2007 roku. Wg. sieci rozdzielczej na 100 km2 powierzchni terenu gminy do długości sieci wodociągowej jest ponad 1,5 – krotnie wyşsza w stosunku do wartości tego wskaŝnika odno- szącego się do powiatu.

Tabela 21. Stopień zwodociągowania powiatu radomskiego oraz gminy Wolanów w 2007 roku

Powiat/Gmina Wskaŝnik 100 km2 /długość sieci [km] liczba przyłączy Powiat 109,1 30 319 Gmina Wolanów 167,8 2 126 Ŝródło: GUS, UG Wolanów

Tabela 22. Zestawienie porównawcze danych dot. ilości pobranej wody z instalacji wodociągowej i jej długości na terenie powiatu radomskiego oraz gminy Wolanów w 2007 roku

Powiat/Gmina Ilość pobranej wody [dam3] Długość sieci wodociągowej [km] Powiat 3 990,9 1 668,7 Gmina Wolanów 196,1 97,2 Ŝródło: GUS, UG Wolanów

Ilość pobranej wody do celów uşytkowych na terenie gminy Wolanów 2007 roku stanowiła 4,91% ogólnego zuşycia wody na terenie powiatu. Natomiast długość sieci wodociągowej na terenie gminy stanowi 6% udziału w skali całego powiatu.

Tabela 23. Zuşycie wody na terenie powiatu radomskiego oraz gminy Wolanów w 2007 roku w przeliczeniu na 1 – mieszkańca i korzystającego / odbiorcę

Powiat/Gmina Zuşycie wody [m3] na 1 mieszkańca na korzystającego / odbiorcę

Powiat 27,4 35,1 Gmina Wolanów 16,6 23,9 Ŝródło: GUS

W 2007 roku na 1 mieszkańca gminy Wolanów przypada zuşycie wody w ilości 16,6m3, a na korzystającego / odbiorcę – 23,9m3 [GUS 2008]. Pierwsze wskazuje na nişsze zuşycie o 39,41% wody przez statystycznego mieszkańca gminy w stosunku do ogólnego zuşycia wody na terenie powiatu radomskiego. Drugie równieş wskazuje na nişsze zuşycie wody przez korzystającego / odbiorcę o 31,90% na terenie gminy. 2.3.4.3. Systemy melioracyjne W ramach inwestycji melioracyjnych uregulowane zostały następujące cieki na terenie gminy Wolanów:

Tabela 24. Długość poszczególnych cieków na terenie gminy Wolanów

L.p. Nazwa rzeki, cieku wodnego Długość [km] ogółem w tym uregulowana 1. Rzeka Jabłonica 1,75 - 2. Rzeka Dobrzyca 9,40 8,40 3. Rzeka Szabasówka 5,90 - 4. Rzeka Garlica 11,10 11,01 5. Rzeka Cerekwianka 1,40 1,4 6. Rzeka Kosówka 3,80 3,8 Razem 33,35 24,61 Ŝródło: WZMiUW[2009]

Łączna długości uregulowanych cieków wynosi 24,61 km, co stanowi 74% udziału przy ogólnej ich długości 33,35 km. Powierzchnia terenów zdrenowanych ogółem wynosi 2 212 ha, w tym siecią drenarską 1 828 ha, a systemem rowów otwartych 384 ha. Całkowita długość rowów melioracyjnych wynosi 63 886 mb. Stopień za- spokojenia potrzeb w zakresie melioracji na terenie gminy wynosi 66,2% [WZMiUW 2009]. 2.3.4.4. Sieć kanalizacyjna Na terenie gminy w minionych latach ścieki były przede wszystkim gromadzone w bezodpływowych zbiornikach (szambach). Jednostki wywozowe zajmujące się opróşnianiem tych zbiorników bezodpływowych transportują tego rodzaju nieczystości ciekłe na oczyszczalnię ścieków w Wieniawie. 2.3.4.5. Główne ŝródła zanieczyszczeń Znaczącym zagroşeniem dla stanu sanitarnego wód powierzchniowych na terenie gminy stała się nieupo- rządkowana gospodarka ściekowa oraz niewłaściwe stosowanie organicznych nawozów: gnojowicy i obor- nika, a takşe rolnicze wykorzystywanie ścieków bez zachowania wymogów ochrony środowiska. Gminę Wolanów charakteryzuje przewaga terenów płaskich i lekko falistych. Dla tak ukształtowanej powierzchni zgodnie z badaniami IMGW, Instytut Ekologii PAN oszacował wielkość spływu powierzchniowe- go: - dla gruntów ornych 10 -15 kg N całk /ha rok i 0,4 - 0,7 kg P całk /ha rok, - dla zielonych uşytków rolnych 8 -10 kg N całk /ha rok i 0,3 - 0,5 kg P całk /ha rok, - dla lasów 5-6 kg N całk /ha rok i 0,1-0,2 kg P całk /ha rok. 2.3.5. Wnioski Brak skanalizowania terenu gminy do końca 2008 roku, wskazuje na konieczność podjęcia działań inwestycyjnych dla budowy systemu kanalizacji oraz przydomowych oczyszczalni ścieków, aby zapewnić głównie dostęp gospodarstw domowych do wspomnianego systemu kanalizacji. 2.4. Odpady 2.4.1. Przepisy prawne Obowiązek planowania gospodarki odpadami został sformułowany w uchwalonej przez Sejm RP ustawie z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (tekst jednolity Dz.U. z 2007r. Nr 39, poz. 251 z póŝ. zm.). Powszechna zasada gospodarowania odpadami (Rozdział 2 art. 5 ustawy o odpadach) brzmi „Kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów, powinien takie działania planować, projek- tować i prowadzić tak aby: - zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich uşytkowania, - zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeşeli nie udało się zapobiec ich powstaniu, - zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpadów, których powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi”. Zgodnie z Dyrektywą 91/156 EEC od roku 2002 w krajach Unii Europejskiej zabronione będzie składowanie odpadów bez wcześniejszego ich przetworzenia. Podstawowymi kierunkami działań będzie zmniejszanie ilości odpadów do wywiezienia poprzez selektywną zbiórkę i zagospodarowanie odpadów oraz stworzenie nowoczesnych zakładów wykorzystujących i unieszkodliwiających odpady. Wizja unijnych składowisk przewiduje deponowanie odpadów wyłącznie przetworzonych, tzn. takich, w których zawartość frakcji organicznych nie przekracza 5%, a wartość opałowa nie jest wyşsza niş 6000 kJ/kg. Odpady organiczne powinny być w całości kompostowane. Rozwiązania dotyczące gospodarki odpadami w gminie zostały przyjęte uchwałą Rady Gminy Wolanów nr XXXI/88/08 z dnia 22.10.2008r. w sprawie uchwalenia Regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy Wolanów 2.4.2. Odpady komunalne Odpady komunalne wytwarzane w gospodarstwach domowych na terenie gminy Wolanów są zbierane przez „Eko – Jas” - Usługi Ekologiczne Krzysztof Janas Garno ul. Kasztanowa 21 i poddawane procesowi unieszkodliwiania na terenie województwa mazowieckiego. Niesegregowane odpady komunalne wytwarzane na terenie gminy Wolanów w gospodarstwach domowych są gromadzone w workach z tworzywa sztucznego (kolor czarny) o poj. 120 dm3. Odpady w poblişu obiektów infrastruktury (cmentarze) gromadzone są w kontenerach i odbierane przez PWNS Almax Sp. z o.o. w Radomiu ul. Wrocławska 3, 26 - 600 Radom. Pojemniki te stanowią własność wspomnianego podmiotu. Odpady komunalne z terenu gminy wytwarzane przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą odbierane są przez PWNS Almax Sp. z o.o. ul. Wrocławska 3, 26 – 600 Radom oraz Spółkę Sita Sp. z o.o. ul. Witosa 76, 26 – 600 Radom. Zmieszane odpady komunalne odbierane na terenie gminy z terenu gospodarstw domowych są transportowane bez przeładunku do instalacji unieszkodliwiania tj. na składowisko odpadów komunalnych w Bie- niędzicach. Odpady komunalne odbierane od podmiotów prowadzących działalność gospodarczą są dostarczane do instalacji odzysku i unieszkodliwiania P.P.H.U. Radkom Sp. z o.o. w Radomiu ul. Witosa 76, 26 – 600 Radom i w Zwoleniu zarządzaną przez PWNS Almax Sp. z o.o. w Radomiu.

Tabela 25. Zestawienie ilości zebranych odpadów komunalnych w sposób nieselektywny na terenie gminy Wolanów w latach 2005 – 2008

Lata 2005 2006 2007 2008 Ilość [Mg] Wolanów 146,16 217,19 229,54 210,58 Ŝródło: UG Wolanów

Na terenie gminy Wolanów największą ilość odpadów komunalnych odebrano w 2007 roku – 229,54 Mg, natomiast najmniej – 146,16 Mg w 2005 roku. Średnia ilość odpadów zebranych na tym terenie wyniosła ok. 201 Mg/rok. Od 2005 roku na terenie gminy prowadzona jest zbiórka odpadów komunalnych w sposób selektywny. Od- pady objęte segregacją głównie to: papier i tektura, szkło, tworzywa sztuczne i metale. Selektywna zbiórka odpadów na terenie gminy Wolanów prowadzona jest przez „Eko – Jas” - Usługi Eko- logiczne Krzysztof Janas Garno ul. Kasztanowa 21 systemem workowym przy udziale worków (poj. 120 dm3) w następujących kolorach: papier – biały, zielony – szkło, niebieski – metale, şółty – tworzywa sztuczne. Zbiórka odpadów gromadzonych selektywnie na terenie gminy przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą realizowana jest przez PWNS Almax Sp. z o.o. ul. Wrocławska 3, 26 – 600 Radom oraz Spółkę Sita Sp. z o.o. Do gromadzenia odpadów wytwarzanych w gospodarstwach domowych, w sposób selektywny (frakcja sucha) są wykorzystywane głównie worki (poj. 120 dm3). Łączna ilość wysegregowanych odpadów komunalnych na terenie gminy w 2008 roku wyniosła 136,38 Mg, w tym: - papier i tektura - 6,3 Mg - szkło – 120 Mg - tworzywa sztuczne - 7,80 Mg - metale - 1,30 Mg Ponadto w analizowanym okresie zebrano urządzenia zawierające freony oraz zuşyte urządzenia elektryczne i elektroniczne zawierające niebezpieczne składniki w ilości łącznej 0,98 Mg. Udział odpadów zebranych w sposób selektywny w stosunku do wytworzonych łącznie na terenie gminy Wolanów w 2008 roku wyniósł 65%. Zgodnie z obowiązującym Regulaminem utrzymania czystości i porządku na terenie gminy Wolanów odpady gromadzone w sposób nieselektywny i selektywny z terenu gminy są odbierane jeden raz w miesiącu. Ponadto na terenie gminy prowadzona jest zbiórka odpadów wielkogabarytowych oraz niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych dwa razy do roku. Na terenie gminy znajduje się czynne składowisko odpadów innych niş niebezpieczne i obojętne w miej- scowości Bieniędzice. 2.4.3. Odpady niebezpieczne wytworzone w sektorze komunalnym Na terenie gminy zgodnie z danymi WPGO [2007] wśród odpadów niebezpiecznych wytworzonych w sektorze komunalnym dominują głównie: zuşyte baterie i akumulatory ołowiowe, lampy fluorescencyjne, prze- pracowane oleje, przeterminowane leki, termometry rtęciowe i chemikalia. Brak kompleksowego systemu zbierania i unieszkodliwiania tych odpadów sprzyja najczęściej umieszczaniu tych odpadów przez miesz- kańców w urządzeniach na odpady komunalne, skąd są wywoşone na składowisko odpadów komunalnych. 2.4.4. Wnioski Zdecydowana większość odpadów jest gromadzona na terenie gminy w formie selektywnej w workach. Odpady komunalne są odbierane przez podmioty uprawnione i unieszkodliwiane w szczególności na terenie gminy. Gminne składowiska odpadów komunalnych w Bieniędzicach w przyszłości po zapełnieniu zostanie zamknięte i poddane rekultywacji. Wytwarzane na terenie gminy odpady komunalne będą nadto zbierane w sposób selektywny w Punkcie Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów, usytuowanym na terenie wspomnianego składowiska odpadów. Na tym obiekcie planowane jest ponadto utworzenie stacji przeładunku odpadów w tym dla gmin ościen- nych, a takşe pozostających w oddaleniu powyşej 30 km od RZGO w Radomiu. Docelowo odpady komunalne z terenu gminy po zamknięciu składowiska trafią do Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami znajdującego w Obszarze Radomskim tj. do instalacji odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych (ZUOK oraz składowisko odpadów innych niş niebezpieczne i obojętne) zarządzane przez PPUH „RADKOM” w Radomiu ul. Witosa 76 i innych instalacji. Gmina Wolanów zawarła porozumienie z Gminą Miasta Radomia w dniu 26.06.2008 roku w przedmiocie przekazywania do P.P.H.U. Radkom Sp. z o.o. w Radomiu ul. Witosa 76 odpadów celem ich odzysku i unieszkodliwiania. 2.5. Gleby 2.5.1. Wprowadzenie Na stan gleb ma wpływ wiele czynników zewnętrznych, m.in.: procesy erozyjne, emisja gazów i pyłów, oraz prowadzona gospodarka rolna (nawoşenie, stosowanie środków ochrony roślin). Niebagatelne znaczenie ma równieş świadomość ekologiczna uşytkowników gruntów.

Tabela 26. Uşytkowanie gruntów na terenie gminy Wolanów

Wyszczególnienie Powierzchnia w ha Udział [%] Uşytki rolne 7 225 87 W tym: Grunty orne 5 756 80 Sady 274 4 Łąki i pastwiska 1 006 14 Lasy i grunty leśne 578 7 Tereny inne i nieuşytki 576 6 Ŝródło: UG Wolanów

Największy udział wśród uşytków rolnych na terenie gminy przypada na grunty orne (80%), natomiast najmniejszy na sady (4%). W uşytkowaniu ogólnym gruntów tj. lasy i grunty zadrzewione stanowią udział 7%, a najmniejszy w tej klasyfikacji przypada na tereny pozostałe – 7%. 2.5.2. Typy gleb Na całym obszarze gminy przewaşają gleby bielicowe, mniejsze powierzchnie pokryte są glebami brunat- nymi i czarnymi ziemiami. Lokalnie, w dolinach rzek i obnişeniu terenu występują gleby hydrogeniczne (gleby organiczne szczególnie chronione). Najsłabsze gleby (V i VI) klasa uşytków rolnych naleşą do kompleksu şytnio-łubinowego i şytnio-ziemniaczanego słabego. Charakteryzują się trwałym lub okresowym niedoborem wilgoci i są ubogie w składniki pokarmowe. Na terenie gminy występują niewielkie powierzchnie gleb kompleksu pszennego dobrego. Jest to przewaga klasy III uşytków rolnych. Gleby te cechu- ją dobre stosunki wilgotnościowe. Nadają się pod wszystkie uprawy, głównie pod warzywnictwo i sadow- nictwo. Na niewielkich powierzchniach rozproszonych na terenie całej gminy wykształciły się gleby typu czarnych ziem. Są one wykorzystywane rolniczo jako grunty orne, jak i uşytki zielone(w klasie III i IV). Gleby organiczne stanowią doliny rzek: Garlicy, Dobrzycy oraz lokalne obnişenia terenu, które wykorzystywane są jako uşytki zielone. Gleby najwyşszej jakości II-III klasy bonitacyjnej, a więc gleby chronione zajmują 1 851 ha, co stanowi 22,3% powierzchni gminy, co stanowi 25,6% powierzchni uşytków rolnych. Natomiast gleby słabe i bardzo słabe (klasa V,VI i VII) zajmują 2 577 ha (31,1 pow. gminy i 35,2 pow. uşytków rolnych). Większe powierzchnie gleb chronionych (II-III klasy) znajdują się wzdłuş północno – zachodniej granicy gminy[POS 2005]. 2.5.3. Odczyn gleb Na obszarze powiatu radomskiego jak i gminy Wolanów dominują gleby o odczynie bardzo kwaśnym i kwaśnym pH od 4,5 do pH 5,5, których udział jest znaczący i waha się w granicach 61 – 80%. Spowodowane jest to stanem naturalnym. Odporność gleb na degradacje waha się od średniej do bardzo małej. Uwarun- kowane jest to rodzajem skały macierzystej. Zakwaszenie gleb wpływa nie tylko na zmniejszenie plonów, lecz takşe sprzyja przyswajaniu przez rośliny metali cięşkich, co wymusza zwiększenie nakładów na zabiegi agrotechniczne gleb - wapnowanie i nawo- şenie. Udział gleb wymagających wapniowania waha się w granicach 41 – 60%, bowiem zabieg ten ogranicza niepoşądane skutki nadmiernego zakwaszenia gleb. Ma ono na celu poprawę odczynu oraz wpływa korzystnie na większość właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych gleb [Raport 2007]. 2.5.4. Monitoring gleb Badania właściwości agrochemicznych gleb w Polsce prowadzi Krajowa Stacja Chemiczno - Rolnicza w Wesołej. Wraz z 17 Okręgowymi Stacjami obejmuje swoim zasięgiem obszar całego kraju. Obszarem powiatu przysuskiego zajmuje się Okręgowa Stacja Chemiczno - Rolnicza w Kielcach. Do zadań Stacji naleşy między innymi: wykonywanie analiza gleb, roślin, płodów rolnych i leśnych; doradztwo w sprawach nawoşenia; wykonywanie badań jakości nawozów; wykonywanie ekspertyz i wydawanie opinii dotyczących zasobności gleb, składu chemicznego roślin i nawozów oraz prawidłowego stosowania nawozów; prowadzenie działalności szkoleniowej w powyşszym zakresie. 2.5.5. Wnioski Gleby na terenie gminy Wolanów odpowiadają średnim korzyściom w produkcji rolnej. Są to gleby stosunkowo mało zdewastowane i zdegradowane. Konieczne będą działania w kierunku rekultywacji terenów zdegradowanych o pow. 1,51 ha. Gleby gminy Wolanów wymagają odpowiednich zabiegów agrotechnicz- nych, w tym odpowiednich dawek nawoşenia dla prawidłowego wzrostu roślin uprawnych oraz utrzymania na odpowiednim poziomie zasobności gleby. Konieczne jest zatem nawoşenie, wapnowanie ze względu na ich kwaśny odczyn. 2.6. Surowce mineralne 2.6.1. Wprowadzenie Kopalinami występującymi na terenie województwa mazowieckiego są głównie czwartorzędowe utwory okruchowe oraz trzeciorzędowe i czwartorzędowe surowce ilaste. Związane jest to czwartorzędowymi formami działalności lodowców bądŝ akumulacyjnej działalności rzecznej i procesów eolicznych. 2.6.2. Występowanie kopalin Na terenie gminy Wolanów rozpoznano złoşa surowców naturalnych na uşytek przemysłu oraz potrzeby lokalne gminy: Radom-Wolanów” – konkrecje fosforytowe, złoşa nie eksploatowane o zasobach bilansowych rozpoznanych wstępnie (w kat. C2) – 590 tys. t., w tym zawartość P2O5 – 90 tys. t. „Wymysłów” – kruszywo naturalne (piaski), złoşone udokumentowane. „Radom – Krogulcza” – fosforyty, złoşa nie eksploatowane o zasobach bilansowych rozpoznanych wstępnie (w kat. C2) – 8470 tys. t., w tym zawartość PO – 1610 tys. t. Złoşe jest połoşone częściowo na terenie gminy. „Strzałków” – wapienie i margle (surowiec dla przemysłu cementowego), złoşa udokumentowane. 2.7. Pola elektromagnetyczne Przez teren gminy przebiegają: linie średniego napięcia linie niskiego napięcia doprowadzające energię do wszystkich obiektów i odbiorców na terenie gminy linie zasilania stacje transformatorowe SN/n.n urządzenia emitujące pole elektromagnetyczne pracujące w ośrodku medycznym. Znacząca część miejscowości sołeckich na terenie gminy posiada oświetlenie uliczne. Na terenie gminy Wolanów zlokalizowane są punktowe ŝródła promieniowania elektromagnetycznego - anteny sieci komórkowej (anteny sektorowe i radiolinii) Era i Plus. Są one usytuowane w miejscowościach: Mniszek i Wolanów. Wszystkie miejscowości na terenie gminy mają połączenie telefoniczne. Głównym operatorem jest TP S.A. Ponadto działa telefonia radiowa „Pilicka” i in. Liczba abonentów na terenie gminy wynosi ogółem 1 302 [UKE 2009]. W ramach monitoringu Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Warszawie, nie prowadził dotychczas okresowych badań kontrolnych poziomów pól promieniowania elektromagnetycznego w środowisku na terenie gminy Wolanów. 2.8. Lasy i ochrona przyrody 2.8.1. Wprowadzenie Podstawowym aktem prawnym regulującym tą dziedzinę jest ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004r. (j.t. - Dz.U. z 2009r. Nr 151, poz. 1220). Zgodnie z art. 2 ust. 1 ww. ustawy ochrona przyrody polega na: „zachowaniu, zrównowaşonym uşytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody: dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową zwierząt prowadzących wędrowny tryb şycia siedlisk przyrodniczych siedlisk zagroşonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów tworów przyrody şywej i nieoşywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt krajobrazu zieleni w miastach i wsiach zadrzewień”. 2.8.2. Stan zasobów przyrody 2.8.2.1. Lasy Podstawowym przepisem prawnym regulującym zagadnienia gospodarki leśnej jest ustawa z dnia 28 wrze- śnia 1991r. o lasach (tekst jednolity, Dz.U. z 2005r. Nr 45, poz. 435 z póŝn. zm.). Lasy na terenie gminy Wolanów zajmują 578 ha tj. 7% ogólnej powierzchni terenu, która jest znacznie niş- sza od lesistości powiatu (24,20%) i województwa (22,30%). W strukturze własnościowej przewaşają lasy prywatne (87%), a w mniejszości pozostają lasy publiczne (13%). Obszar gminy połoşony jest w obrębie Okręgu Radomsko-Kozienickiego, Krainy Północnych Wysoczyzn Brzeşnych. Od północy obszary te graniczą z nisko połoşoną Krainą Mazowiecką, a od strony południowej z Krainą Świętokrzyską o charakterze wyşynnym. Są to więc tereny o wybitnym przejściowym charakterze, z tego teş powodu szereg roślin osiąga tu granice swego występowania. Zanikają stopniowo stanowiska zachodnich subatlantyckich gatunków jak wrąkotka zwyczajna, głóg dwuszyjkowy czy zawciąg zwyczajny. Niektóre gatunki północne osiągają tu kres swojego południowego występowania nie przechodząc dalej w obszar świętokrzyski np. języczka syberyjska, wielosił błękitny, brzoza niska, mącznica lekarska i inne. Przez tereny te przebiegają granice zasięgu jodły, buka, cisa, jaworu i modrzewia polskiego. Jodła osiąga tutaj północno-wschodnią granicę swego występowania. Jej kresowy płat w Puszczy Kozienickiej nie łączy się juş z zasięgiem zwartym tego drzewa na terenie Gór Świętokrzyskich. Równieş północno-wschodnią grani- cę osiąga tu buk i jawor. Szatę roślinną gminy Wolanów stanowią przede wszystkim zbiorowiska leśne oraz łąkowe. W większości zbiorowiska leśne znajdują się w północno – zachodniej części gminy, a nieznaczna ich część we wschodniej. Stosownie do przepisu art. 16 ustawy z dnia 28 września 1991r. o lasach (Dz.U. z 1991r. Nr 101, poz. 44 z póŝniejszymi zmianami), lasy zaliczone do lasów ochronnych zgodnie z zapisami ust.1 niniejszego art. Mi- nister właściwy do spraw środowiska, w drodze decyzji, uznaje las za ochronny lub pozbawia go tego charakteru, na wniosek Dyrektora Generalnego, zaopiniowany przez radę gminy – w odniesieniu do lasów sta- nowiących własność Skarbu Państwa. Natomiast zgodnie ust. 2 wykazanego artykułu, Starosta, po uzgod- nieniu z właścicielem lasu i po zasięgnięciu opinii rady gminy, w drodze decyzji, uznaje las za ochronny lub pozbawia go tego charakteru - w odniesieniu do pozostałych lasów. Uprzednio do lasów ochronnych zaliczane były wszystkie lasy połoşone w odległości do 10 km od granic miast liczących ponad 50 tysięcy mieszkańców. W związku z powyşszym występujące na terenie gminy Wolanów lasy są lasami ochronnymi. Lasy państwowe zlokalizowane są głównie w zachodniej części gminy Wolanów. Znajdują się one w pięciu obrębach ewidencyjnych: Strzałków, Bieniędzice, Zabłocie, Rogowa, Wymysłów. W lasach przewaşają bory mieszane świeşe, bory świeşe oraz lasy mieszane. Bory mieszane są to lasy o sosnowo-dębowym drzewostanie, z udziałem gatunków borowych i mniej wy- magających gatunków leśnych. Lasy mieszane są to grupy siedliskowych typów lasów skupiające siedliska o średniej şyzności, w warunkach naturalnych zajmowane najczęściej przez uboşsze postacie grądów lub buczyn, a w gospodarce leśnej wykorzystywane do kształtowania drzewostanów mieszanych z udziałem drzew iglastych. Największą po- wierzchnię zajmują drzewostany z panującą sosną. Poza nią znaczenie gospodarcze odgrywają takie gatunki jak: olsza, dąb, brzoza i sporadycznie grab. Gatunki takie jak modrzew, świerk, buk, klon, jesion, topola, osika występują sporadycznie. Z krzewów moşna spotkać: jałowiec pospolity, bez czarny, kruszynę, şarnowiec miotlastego. Na łąkach natomiast stokrotkę pospolitą, krwawnik pospolity, koniczynę białą, jaskier ostry, szelęşnik włochaty, szczaw zwyczajny, mniszek pospolity, rdest węşownik, szałwię łąkową, wiechlinę łąkową, tymotkę łąkową, şycicę trwałą oraz skrzyp polny. Lasy prywatne spełniają głównie funkcje gospodarcze, w mniejszym stopniu ekologiczne, wpływając korzystnie na klimat lokalny, warunki glebowe, stosunki wodne i równowagę biologiczną w środowisku przyrodniczym. Lasy stanowią szczególny element środowiska przyrodniczego. Spełniają one wielorakie funkcje: środowiskotwórcze, krajobrazowe, społeczne, przyczyniają się do zachowania równowagi ekologicznej na obszarze gminy. Dla lasów ogólnymi zagroşeniami są poşary, kradzieşe drewna, zaśmiecanie ich w poblişu terenów mieszkaniowych i dróg. Niewystarczająca jest takşe ilość i jakość infrastruktury turystycznej i komunalnej w są- siedztwie lasów. Zagadnienia związane z gospodarką leśną są bardzo waşne, gdyş zwiększanie powierzchni leśnej prowadzi do: - poprawy bilansu wodnego danego obszaru, - przeciwdziałania erozji wodnej i wietrznej gleby, zwiększania bioróşnorodności terenów rolnych, - tworzenia korytarzy ekologicznych. Natomiast w lasach niestanowiących własności Skarbu Państwa zagroşenie stwarza rozdrobnienie kom- pleksów leśnych, które miejscami powoduje przerwanie ciągłości naturalnych ekosystemów i ograniczenie liczby nisz ekologicznych, stanowiących ostoje dziko şyjącej fauny. Lasy państwowe są podporządkowane Nadleśnictwu Radom, a pozostające w większości lasy prywatne Starostwu Powiatowemu w Radomiu. 2.8.2.2.2. Pomniki przyrody Pomniki przyrody są to pojedyncze twory przyrody şywej i nieoşywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno - pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczające się indywidu- alnymi cechami wyróşniającymi je wśród innych tworów, a w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, ŝródła, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaski- nie. W stosunku do pomników przyrody mogą być wprowadzone następujące zakazy np.: - niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu, - wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeŝbę terenu, - wysypywania, zakopywania i wylewania odpadów lub innych nieczystości, - zaśmiecania terenu wokół obiektu. Na terenie gminy Wolanów brak jest obiektów i obszarów chronionych objętych szczególnymi formami ochrony, ustanowionymi na podstawie przepisów o ochronie przyrody. Znajdują się jednak wartości śro- dowiska kulturowego wpisane do ewidencji dóbr kultury takie jak: - Zespół parkowo-dworski w Strzałkowie o powierzchni 4,5 ha z aleją grabową, - Zespół parkowo-dworski w Walinach o powierzchni 11,26 ha, - Dąb w miejscowości Wawrzyszów (obwód pnia 520 cm) [POS 2005]. 2.8.3. Wnioski Środowisko przyrodnicze na terenie gminy jest chronione przepisami ogólnymi. Realizacja strategicznych planów musi uwzględniać uwarunkowania środowiskowe. Róşnorodność funkcji jaką pełnią lasy (ekologiczne) oraz potrzeba racjonalizacji struktury uşytkowania ziemi (zagospodarowanie gruntów małoprzydatnych do produkcji rolniczej) wskazuje na konieczność zwiększenia powierzchni leśnej, ze względu na niski wskaŝnik lesistości na terenie gminy. Stan środowiska leśnego na terenie gminy ulega zmianom. Do czynników wpływających na zmiany stanu drzewostanu naleşy zaliczyć warunki atmosferyczne panujące w ostatnich latach (wysokie temperatury, zmienny poziom opadu atmosferycznego) oraz rozwój przemysłu. Z niniejszym związane jest m.in. wystę- powanie lasów ochronnych z uwagi na usytuowanie w poblişu miasta Radomia. 2.9. Nadzwyczajne zagroşenia środowiska Zagroşenia dla środowiska naturalnego mogą stanowić równieş awarie lub katastrofy. Potencjalne zagro- şenie na terenie gminy Wolanów stwarzają: - transport drogą krajową i wojewódzką (w tym materiałów niebezpiecznych), - okresowe i miejscowe zanieczyszczenia wód rzek i zbiorników wodnych, - stacje paliw płynnych i gazowych. Najbardziej realne zagroşenie dla środowiska stwarzają awarie w transporcie drogowym (droga krajowa nr 12 i wojewódzka nr 733) i moşliwość wystąpienia zdarzeń drogowych skutkujących wyciekiem substancji toksycznych i niebezpiecznych o właściwościach palnych i wybuchowych np.: przewóz kwasu chloru, etyli- ny, oleju opałowego itp. Na terenie gminy znajdują się takşe stacje paliw płynnych i gazowych, które rów- nieş stwarzają nadzwyczajne zagroşenie dla środowiska. W Starostwie Powiatowym w Radomiu funkcjonuje Powiatowy Zespół Reagowania Kryzysowego, w zakresie jego obowiązków jest monitorowanie potencjalnych zagroşeń, przeciwdziałanie im oraz koordynacja działań m.in. na terenie gminy Radomia. 3. Cele kierunki działań i zadania w zakresie ochrony środowiska w gminie Wolanów 3.1. Cele i kierunki działań polityki ekologicznej Kierunki działań polityki ekologicznej państwa Kierunkami działań Polityki Ekologicznej Państwa w latach 2009 - 2012 z uwzględnieniem perspektywą do roku 2016: 1. Kierunki działań systemowych 2. Ochrona zasobów naturalnych 3. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego Cele wojewódzkiej polityki ekologicznej. Celem nadrzędnym polityki ekologicznej województwa mazowieckiego jest: „Ochrona walorów przyrodniczych i poprawa standardów środowiska” Cele główne dla Województwa Mazowieckiego: Zmniejszenie zanieczyszczeń środowiska (dotyczy wód powierzchniowych i podziemnych, gleb, odpa- dów, powietrza atmosferycznego, hałasu i promieniowania elektromagnetycznego). Zrównowaşone wykorzystanie materiałów, wody i energii. Rozwój proekologicznych form działalności w gospodarce (w szczególności w rolnictwie, transporcie i eksploatacji kopalin). Utworzenie spójnego systemu obszarów chronionych, ochronę ekosystemów cennych pod względem przyrodniczym, ochronę i rozwój ekosystemów leśnych. Poprawę bezpieczeństwa ekologicznego (w zakresie ochrony przed powodzią, suszą, osuwiskami i poşa- rami, a takşe zmniejszenia ryzyka związanego z transportem substancji niebezpiecznych oraz występo- waniem awarii przemysłowych). Wzrost poziomu wiedzy ekologicznej (w zakresie edukacji ekologicznej). Misja Powiatu Radomskiego: Powiat radomski to obszar zrównowaşonego rozwoju, zapewniający stałą poprawę jakości şycia mieszkań- ców, chroniący zasoby środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego, wspierający dalszy rozwój funkcji osadniczej, gospodarczej i turystyczno-rekreacyjnej Cele strategiczne dla Powiatu Radomskiego - Wzrost konkurencyjności gospodarki, zatrudnienia i przedsiębiorczości mieszkańców - Rozwój usług społecznych oraz tworzenie społeczeństwa obywatelskiego i informacyjnego Cele operacyjne dla Powiatu Radomskiego: Likwidacja niedoborów w sferze infrastruktury technicznej oraz ochrona środowiska przyrodniczego Poprawa efektywności i specjalizacji sektora rolnego Rozwój aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu Rozwój infrastruktury turystycznej Promocja walorów i zasobów Powiatu Podniesienie poziomu wykształcenia, wiedzy i umiejętności praktycznych mieszkańców Poprawa stanu zdrowia mieszkańców oraz pomocy społecznej Poprawa stanu bezpieczeństwa i porządku publicznego Wspieranie działań na rzecz integracji i aktywizacji prospołecznej mieszkańców Edukacja ekologiczna i promocja proekologicznego stylu şycia mieszkańców Upowszechnienie technologii informacyjnych i komunikacyjnych Poprawa jakości pracy Starostwa Powiatowego w Radomiu i powiatowych jednostek organizacyjnych Cele polityki ekologicznej dla Powiatu Radomskiego Cele strategiczne dla Powiatu Radomskiego w zakresie ochrony środowiska: - Wzrost konkurencyjności gospodarki, zatrudnienia i przedsiębiorczości mieszkańców - Rozwój usług społecznych oraz tworzenie społeczeństwa obywatelskiego i informacyjnego Cele operacyjne dla Powiatu Radomskiego w zakresie ochrony środowiska: - Likwidacja niedoborów w sferze infrastruktury technicznej oraz ochrona środowiska przyrodniczego - Poprawa efektywności i specjalizacja sektora rolnego - Rozwój infrastruktury turystycznej - Promocja walorów i zasobów Powiatu - Edukacja ekologiczna i promocja proekologicznego stylu şycia mieszkańców 3.2. Analiza SWOT dla środowiska w gminie Wolanów W ramach opracowania aktualizacji Programu ochrony środowiska dla gminy Wolanów sporządzono anali- zę SWOT dla sfery ekologicznej gminy, a ze względu na dezaktualizację Planu [2007] analiza została oparta w szczególności na zapisach zawartych w Strategii Powiatu Radomskiego [2008]: Mocne strony: Znaczne zasoby przyrodnicze sprzyjające rozwojowi rekreacji, turystyki oraz agroturystyki - zalew Domaniów Korzystne połoşenie pod względem dostępności komunikacyjnej - przez teren gminy przebiega linia kolejowa Radom – Tomaszów Mazowiecki - droga krajowa nr 12 Głogów - Radom – granica państwa Słabe strony: Niska świadomość ekologiczna mieszkańców gminy m.in. w zakresie postępowania z odpadami i ście- kami Duşe ilości materiałów pokryciowych i budowlanych zawierających azbest – w zagrodach rolników i mieszkańców wsi Znaczne niedobory w gminnej sieci kanalizacji sanitarnej Znaczna uciąşliwość drogi krajowej 3.3. Cele i działania w zakresie ochrony środowiska dla Gminy Wolanów 3.3.1. Załoşenia Strategii Rozwoju Gminy Wolanów Przedstawiona w pierwszej części niniejszego Programu analiza stanu środowiska w gminie Wolanów oraz zgromadzony w tym przedmiocie materiał wykazuje częściową aktualność zadań przyjętych w pierwszej edycji Programu ochrony środowiska dla gminy Wolanów. Zmiany w obszarze celów wynikają ze zmian wprowadzonych do programów wyşszych szczebli samorządu oraz uwzględniają zadania zrealizowane w ciągu ostatnich 4 lat. 3.4. Kierunki działań Programu ochrony środowiska dla Gminy Wolanów Poszczególne kierunki działań stanowią podstawowe kierunki rozwoju w oparciu o wytyczne określone na szczeblach tj. krajowym, wojewódzki i powiatowym. 4. Plan działań na lata 2009 - 2012 4.1. Załoşenia planu działań na lata 2009 - 2012 Po przeprowadzeniu szeregu analiz dotyczących stanu środowiska naturalnego oraz jego zagroşeń w gminie Wolanów moşna przedstawić priorytetowe zadania inwestycje na lata 2009 - 2012, które zostały ujęte w Programie dotyczą: ochrony powietrza atmosferycznego ograniczenia hałasu i promieniowania elektromagnetycznego zasobów wodnych i gospodarki wodno - ściekowej ochrony powierzchni ziemi gospodarki odpadami środowiska przyrodniczego, ochrony przyrody i zasobów naturalnych edukacji ekologicznej i propagacji działalności proekologicznej Dla zrealizowania tych działań konieczne będzie wsparcie budşetu Gminy środkami z zewnątrz. Pozostałe działania, o mniejszych nakładach finansowych, dotyczą: - zwiększenia świadomości ekologicznej mieszkańców, - wprowadzenia rozwiązań promujących ekologiczne technologie. Zadania zmierzające do poprawy jakości środowiska są kosztownymi inwestycjami. Zadania te dotyczą przede wszystkim budowy, rozbudowy lub modernizacji systemów infrastruktury technicznej. Znaczna część zadań to działania organizacyjne – wymagające mniejszych nakładów finansowych. Zadania te mogą być realizowane przy współpracy samorządu gminnego i instytucji działających w sektorze gospodarki komunalnej, placówkami oświatowymi, organizacjami pozarządowymi itp. 4.1.1. Ochrona powietrza atmosferycznego Realizacja głównych zadań w ochronie powietrza dotyczyć będzie: termomodernizacji/modernizacji budynków uşyteczności publicznej i uşytkowników indywidualnych rozpoznania i analizy budowy sieci gazociągowych (w tym budowa i modernizacja ciągów pieszych) budowy i modernizacji sieci dróg gminnych i powiatowych modernizacji ŝródeł ciepła w budynkach uşyteczności publicznej popularyzacji zmniejszenia zapotrzebowania na energię na korzyść produkcji energii z odnawialnych zasobów energetycznych (np: program wykorzystania biomasy do celów grzewczych, adresowany do jednostek organizacyjnych Gminy oraz do odbiorców indywidualnych na jej terenie, termodernizacja obiektów jednostek organizacyjnych Gminy) budowy i modernizacji oświetlenia na terenie gminy. 4.1.2. Ograniczenie hałasu i promieniowania elektromagnetycznego Realizacja głównych zadań w ograniczaniu hałasu dotyczyć winna: likwidacji ŝródeł hałasu przez tworzenie stref wolnych od transportu, ograniczenie szybkości ruchu wykorzystywania planowania przestrzennego dla rozdzielenia potencjalnych ŝródeł hałasu od terenów mieszkaniowych modernizacji nawierzchni dróg gminnych i powiatowych wprowadzania zieleni izolacyjnej przy drogach poprawy izolacji budynków mieszkalnych (poprzez wymianę okien) budowy ekranów akustycznych. Realizacja głównych zadań w ograniczaniu hałasu dotyczyć będzie: - wdroşenia systemu monitoringu pól elektromagnetycznych i prowadzanie baz danych. 4.1.3. Zasoby wodne i gospodarka wodno - ściekowa Z zadań inwestycyjnych na terenie gminy w sferze ochrony wód powinny zostać zrealizowane przede wszystkim: budowa oczyszczalni ścieków w Wolanowie budowa oczyszczalni przydomowych budowa kanalizacji sanitarnej rozbudowa sieci wodociągowej budowa ujęć wody wykorzystanie zasobów wód podziemnych wyłącznie dla zaopatrzenia ludności w wodę pitną racjonalne stosowanie nawozów naturalnych i sztucznych, w celu poprawy jakości wód powierzchniowych i podziemnych wspieranie budowy szczelnych zbiorników na gnojowicę i/lub gnojówkę oraz płyt obornikowych w gospodarstwach rolnych prowadzących hodowlę zwierząt likwidacja nielegalnych zrzutów ścieków modernizacja systemów melioracji podstawowych i szczegółowych 4.1.4. Ochrona powierzchni ziemi W zakresie ochrony powierzchni ziemi szczególne znaczenie w rozpatrywanym okresie zostało przypisane realizacji następujących zagadnień: ochrona gleby przed erozją wietrzną i zakwaszaniem ograniczanie spływu zanieczyszczeń azotowych ze ŝródeł rolniczych popieranie rolnictwa ekologicznego i integrowanego waloryzacja terenów pod względem ich przydatności do produkcji zdrowej şywności oraz promocja takiej şywności, zagospodarowanie gleb w sposób, który odpowiada w pełni ich przyrodniczym walorom i klasie bonitacyjnej zmiana istniejących gospodarstw rolnych na potrzeby agroturystyki. 4.1.5. Gospodarka odpadami W zakresie gospodarki odpadami szczególne znaczenie w rozpatrywanym okresie zostało przypisane realizacji następujących zagadnień: zapobieganie i ograniczanie ilości wytwarzanych odpadów wprowadzenie systemu selektywnej zbiórki odpadów w celu osiągnięcia odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu oraz limitów odzysku i recyklingu odpadów utworzenie Punktu Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów w miejscowości Bieniędzice gm. Wolanów wdroşenie programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest likwidacja i unieszkodliwianie azbestu i wyrobów zawierających azbest eliminacja praktyk nielegalnego składowania odpadów i likwidacja „dzikich wysypisk odpadów”. 4.1.6. Ochrona przyrody i zasobów naturalnych Działania z zakresu ochrony przyrody obejmują wszystkie powyşej przedstawione plany. W latach 2009 - 2012 na terenie gminy działania w zakresie ochrony przyrody powinny obejmować: realizację programu zalesień ochronę istniejących zbiorników wodnych i zachowanie istniejących terenów podmokłych, torfowisk, oczek wodnych, itp. wykorzystanie walorów przyrodniczych dla rozwoju agroturystyki ochronę zasobów leśnych (utrzymanie wielofunkcyjności lasów i wzmoşenie ich ochrony oraz korzyst- nego oddziaływania na środowisko - zwiększenie funkcji wodochronnej i klimatotwórczej) ochronę zasobów surowców mineralnych (uwzględnienie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego gminy, miejsc mogących stanowić w przyszłości miejsca eksploatacji surowców mineralnych dla potrzeb lokalnych). 4.1.7. Edukacja ekologiczna i propagacja działalności proekologicznej W ramach przedmiotowego zadania będą realizowane w szczególności następujące zadania: udział władz samorządowych i społeczeństwa w procesie edukacji ekologicznej dostosowanie form edukacji ekologicznej do potrzeb róşnych grup społecznych popularyzacja zasad Dobrej Praktyki Rolniczej współpraca z organizacjami pozarządowymi i lokalnymi samorządami itp. propagacja wykorzystania alternatywnych ŝródeł energii i biopaliw podnoszenie świadomości społeczeństwa związanej z występowaniem ŝródeł promieniowania i ich od- działywania (poprzez media). organizowanie akcji promocyjnych i konkursów w zakresie efektywności energetycznej kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji w gospodarstwie domowym prowadzących do zmniejszenia ilości odpadów i ich segregacji. popularyzacja oszczędzania wody, ochrony przed hałasem oraz zrównowaşonego rozwoju działania na rzecz wzrostu świadomości ekologicznej społeczności lokalnych, władz szczebla lokalnego w zakresie zrozumienia celów ochrony przyrody i róşnorodności biologicznej, stałe podejmowanie działań informacyjnych, promocyjnych, edukacyjnych w formie audycji i publikacji podnoszenie świadomości mieszkańców gminy w dziedzinie ochrony środowiska poprzez prowadzenie kampanii informacyjno – edukacyjnej w środkach masowego przekazu, kursów, szkoleń, wystaw, kon- kursów, imprez masowych m.in. upowszechnienie w społeczeństwie wiedzy o ochronie przyrody i lasów, jak teş roli zadrzewień współpraca z sąsiednimi gminami w zakresie ochrony środowiska. 5. Zarys planu działa na lata 2013 – 2016 5.1. Załoşenia planu działań na lata 2013 – 2016 Załoşeniem planu działań na lata 2013 – 2016 jest kontynuacja realizacji określonych celów, w tym rozpo- czętych we wcześniejszym okresie. Przed przystąpieniem do tego etapu gmina powinna mieć juş opracowane szczegółowe plany działań dla poszczególnych inwestycji, przygotowaną dokumentację i niezbędne pozwolenia oraz zabezpieczone środki – własne i zewnętrzne – na realizację zamierzeń. Konieczna jest kontynuacja działań z zakresu: ochrony wód, powietrza atmosferycznego, ograniczenie hała- su i promieniowania elektromagnetycznego, zasobów wodnych i gospodarki wodno – ściekowej, ochrony powierzchni ziemi, gospodarki odpadami, ochrony przyrody i zasobów naturalnych oraz edukacji ekologicznej i propagacji działalności proekologicznej, prowadzonych w latach 2009 – 2012. Szczególnie waşnym zadaniem jest rozbudowa systemu oczyszczania ścieków oraz wprowadzenie docelo- wego systemu gospodarki odpadami. 5.1.1. Ochrona powietrza atmosferycznego Działania z zakresu ochrony powietrza, przewidywane na lata 2013 – 2016 obejmują kontynuację zadań dotyczących zastosowania odnawialnych ŝródeł energii, termomodernizacji budynków, modernizacji i zmiany ŝródeł ciepła oraz budowę sieci gazociągowych. Ponadto przewidywane jest wprowadzanie technologii elektrooszczędnych. 5.1.2. Ograniczenie hałasu i promieniowania elektromagnetycznego Dokonanie wiarygodnej oceny naraşania społeczeństwa na ponadnormatywny hałas i promenowanie elektromagnetyczne, podjęcie kroków dla zmniejszenia tego zagroşenia tam, gdzie jest ono największe. Działa- nia z zakresu ograniczenia hałasu przewidują kontynuację modernizacji sieci dróg na terenie gminy i konty- nuację izolacji budynków mieszkalnych od hałasu komunikacyjnego, a takşe stopniowe eliminowanie z uşytkowania pojazdów wyeksploatowanych. W zakresie ograniczenia promieniowania elektromagnetycznego wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed polami elektromagnetycznymi z wyznaczeniem stref ograniczonego uşytkowania m.in. wokół urządzeń elektroenergetycznych, radiokomu- nikacyjnych i radiolokacyjnych, gdzie jest rejestrowane przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych oraz monitorowanie zasięgu ich oddziaływania. 5.1.3. Zasoby wodne i gospodarka wodno – ściekowa Działania w latach 2013 – 2016 zakładają dalszą optymalizację zuşycia wody, a nadto modernizację ujęć wody. W tym okresie planowane są przedsięwzięcia inwestycyjne, zakładające kontynuowanie ochrony wód poprzez rozbudowę kanalizacji sanitarnej i budowę oczyszczalni przydomowych. 5.1.4. Ochrona powierzchni ziemi Działania w latach 2013 – 2016 przewidują ochronę gleby przed degradacją, rozwój rolnictwa ekologicznego i gospodarstw agroturystycznych oraz upraw odpowiadających lokalnym uwarunkowaniom terenowym oraz rozpowszechnianie dobrych praktyk rolnych i leśnych, zgodnych z zasadami rozwoju zrównowaşonego 5.1.5. Gospodarka odpadami Podstawowym załoşeniem planu gospodarki odpadami na lata 2013 – 2016 jest doskonalenie systemu selektywnej zbiórki odpadów w celu osiągnięcia odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu dla osiągnię- cia odpowiednich limitów odzysku i recyklingu odpadów, realizację programu usuwania azbest i wyrobów zawierających azbest oraz zamknięcie gminnego składowiska odpadów. W analizowanym okresie planowane jest utworzenie międzygminnej stacji przeładunku odpadów komunalnych na terenie składowiska odpadów w miejscowości Bieniędzice gm. Wolanów. 5.1.6. Edukacja ekologiczna i propagacja działalności proekologicznej W ramach edukacji i propagacji działalności na terenach wiejskich w szczególności popularyzacja odnawialnych ŝródeł energii, a nadto na wszystkich poziomach edukacji upowszechnianie zasad Dobrej Praktyki Rolniczej i rolnictwa ekologicznego. 5.1.7. Ochrona przyrody i zasobów naturalnych Działania w zakresie ochrony przyrody będą obejmowały kontynuację upowszechniania biologicznych i ekologicznych metod ochrony lasów, ochronę zasobów leśnych, wykorzystanie walorów przyrodniczych dla rozwoju turystyki, agroturystyki i rekreacji oraz ochronę zasobów surowców mineralnych. Ograniczenie presji wywieranej na środowisko podczas prowadzenia prac geologicznych i eksploatacji kopalin. W ponişszym zestawieniu tabelarycznym wykazano zadania priorytetowe do realizacji w ramach Programu w latach 2009 – 2012 oraz 2013 – 2016.

Tabela 27. Zestawienie zadań priorytetowych dla Gminy Wolanów na lata 2009 – 2012 i zadań na lata 2013 – 2016 w układzie działań.

- Ochrona powietrza atmosferycznego

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Opracowanie aktualizacji programu ochrony środowiska Gmina Środki własne 2. Modernizacja dróg powiatowych Powiat, Gmina Środki własne, RPO, Środki pomocowe 3. Budowa ciągów pieszych przy drogach powiatowych: Powiat, Gmina Środki własne, RPO, Środki pomocowe Zadania priorytetowe na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Modernizacja dróg powiatowych - kontynuacja Gmina Środki własne RPO Środki

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Budowa/modernizacja dróg gminnych Gmina Środki własne RPO Środki 2. Budowa/modernizacja oświetlenia ulicznego Gmina Środki własne, RPO, Środki pomocowe 3. Budowa ciągów pieszych Gmina Środki własne, RPO, Środki pomocowe

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Modernizacja dróg gminnych - kontynuacja Gmina Środki własne RPO Środki 2. Modernizacja oświetlenia ulicznego - kontynuacja Gmina Środki własne, RPO, Środki pomocowe

Zadania na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Budowa sieci gazociągowych na terenie gminy Gmina Środki własne RPO Środki pomocowe

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Budowa sieci gazociągowych na terenie gminy - kontynuacja Gmina Środki własne RPO Środki pomocowe

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Modernizacja systemów grzewczych w budynkach jednostek Gmina Środki własne RPO organizacyjnych gminy Środki pomocowe

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Termomodernizacja /modernizacja budynków jednostek orga- Gmina Środki własne RPO nizacyjnych gminy Środki pomocowe 2. Popularyzacja termodernizacji budynków w gospodarstwach Gmina Środki własne RPO indywidualnych Środki pomocowe 3. Termodernizacja budynków w gospodarstwach indywidual- Właściciele Środki własne Środ- nych ki pomocowe

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Termodernizacja budynków w gospodarstwach indywidual- Właściciele Środki własne Środ- nych - kontynuacja ki pomocowe

Zadania na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Opracowanie programu popularyzacji budowy nowoczesnych RZE Środki własne RPO ekologicznych kotłowni Gmina Środki pomocowe 2. Modernizacja kotłowni w obiektach jednostek organizacyjnych Gmina Środki własne RPO Gminy Środki pomocowe 3. Budowa kotłowni ekologicznych w obiektach jednostek orga- Gmina Środki własne RPO nizacyjnych Gminy Środki pomocowe

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Budowa kotłowni ekologicznych w gospodarstwach indywi- Właściciele Środki własne dualnych Środki pomocowe

Zadania na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Opracowanie załoşeń do planu zaopatrzenia gminy w energię Gmina Środki własne elektryczną 2. Opracowanie harmonogramu modernizacji i rozbudowy sieci Gmina Środki własne elektro - energetycznych Środki pomocowe

- Ograniczenie hałasu i promieniowania elektromagnetycznego

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Modernizacja dróg powiatowych Powiat, Gmina i Środki własne, RPO, Środki pomocowe 2. Budowa ciągów pieszych przy drogach powiatowych: Powiat, Gmina Środki własne, RPO, Środki pomocowe

Zadania priorytetowe na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Modernizacja dróg powiatowych - kontynuacja Gmina Środki własne RPO Środki

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Budowa/modernizacja dróg gminnych Gmina Środki własne RPO Środki

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Modernizacja dróg gminnych - kontynuacja Gmina Środki własne RPO Środki

- Zasoby wodne i gospodarka wodno – ściekowa

Zadania na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Budowa oczyszczalni ścieków Gmina Środki własne RPO Środki pomocowe 2. Budowa kanalizacji Gmina Środki własne RPO Środki pomocowe 3. Budowa oczyszczalni przydomowych Gmina Środki własne RPO Środki pomocowe

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Budowa kanalizacji sanitarnej z przydomowymi oczyszczal- Gmina Środki własne RPO niami ścieków - kontynuacja Środki pomocowe

Zadania na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Budowa sieci wodociągowej: Gmina Środki własne RPO Środki pomocowe 2. Budowa ujęć wody Gmina Środki własne RPO Środki pomocowe

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Modernizacja ujęć wody Gmina Środki własne RPO Środki pomocowe

- Ochrona powierzchni ziemi

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Poprawa jakości produktów w gospodarstwach ekologicznych Rolnicy Środki rolników – uzyskanie odpowiednich certyfikatów Środki pomocowe

Zadania priorytetowe na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Poprawa jakości produktów w gospodarstwach ekologicznych Rolnicy Środki rolników – uzyskanie odpowiednich certyfikatów – kontynuacja Środki pomocowe

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Opracowanie gminnego programu restrukturyzacji produkcji Gmina Środki własne rolnej

Zadania priorytetowe na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Realizacja gminnego programu restrukturyzacji produkcji Rolnicy Środki własne rolnej

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Analiza moşliwości rozwoju przetwórstwa w gminie Gmina Środki własne 2. Opracowanie programu wspierania rozwoju przetwórstwa w Gmina Środki własne gminie

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Realizacja programu wspierania rozwoju przetwórstwa w Gmina Środki własne gminie RPO Środki pomocowe

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Opracowanie programu promowania produkcji ekologicznej Gmina Środki własne

2. Promowanie zasad Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej Gmina Środki własne Ośrodek Doradztwa RPO Rolniczego Środki pomocowe

Zadania priorytetowe na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Realizacja gminnego programu promowania produkcji ekolo- Gmina Środki własne gicznej 2. Promowanie zasad Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej - kon- Gmina Środki własne tynuacja Ośrodek Doradztwa RPO Rolniczego Środki pomocowe

- Edukacja ekologiczna i propagacja działalności proekologicznej

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Opracowanie planu szkoleń i kursów dla popularyzacji rol- Ośrodek Doradztwa Środki własne nictwa ekologicznego Rolniczego RPO Gmina i Miasto Środki pomocowe 2. Organizowanie szkoleń i kursów z zakresu rolnictwa ekolo- Ośrodek Doradztwa Środki własne gicznego Rolniczego RPO Gmina Środki pomocowe

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Opracowanie gminnego programu wspierania modernizacji Gmina Środki własne gospodarstw dla potrzeb agroturystyki

Zadania priorytetowe na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Realizacja gminnego programu wspierania modernizacji Rolnicy Środki własne gospodarstw dla potrzeb agroturystyki

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Realizacja programów edukacyjnych dla dzieci, młodzieşy i Powiat, Gmina Środki własne dorosłych RPO Środki pomocowe

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Utworzenie Centrum Informacji Gmina Środki własne 2. Opracowanie programu popularyzacji alternatywnych ŝródeł Powiat, Gmina Środki własne energii i biopaliw RPO Środki pomocowe

- Gospodarka odpadami

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Opracowanie aktualizacji planu gospodarki odpadami dla Gmina Środki własne gminy 2. Likwidacja „dzikich wysypisk” Gmina Środki własne 3. Rozwój selektywnej zbiórki odpadów w gminie Gmina Środki własne RPO Środki pomocowe 4. Wdroşenie i realizacja programu eliminowania wyrobów Powiat, Gmina, właści- Środki własne zawierających azbest ciele RPO Środki pomocowe 5. Utworzeniu Punktu Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów Gmina Środki własne na terenie składowiska odpadów w Bieniędzicach RPO Środki pomocowe

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Realizacja zadań ujętych w planie gospodarki odpadami Gmina Środki własne RPO Środki pomocowe 2. Zwiększanie odzysku odpadów w wyniku wstępnej segrega- Gmina Środki własne RPO cji Środki pomocowe 3. Realizacja programu eliminowania wyrobów zawierających Gmina Środki własne RPO azbest Środki pomocowe 4. Zamknięcie składowiska odpadów w Bieniędzicach Gmina Środki własne RPO Środki pomocowe 5. Utworzenie międzygminnej stacji przeładunku odpadów na Gmina Środki własne RPO terenie składowiska odpadów w Bieniędzicach Środki pomocowe

- Ochrona przyrody i zasobów naturalnych

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Inwentaryzacja terenów pod zalesienie Gmina Środki własne 2. Zalesienie gruntów na terenie gminy Lasy państwowe, wła- Środki rolników ściciele Środki pomocowe 3. Rekultywacja terenów po eksploatacji surowców mineral- Gmina Środki własne nych 4. Wrysowanie do planu ogólnego zagospodarowania prze- Gmina Środki własne strzennego gminy miejsc mogących stanowić miejsca eksploatacji surowców mineralnych dla potrzeb lokalnych

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Kontynuacja zalesienia gruntów na terenie gminy Lasy Państwowe Środki własne właściciele Środki pomocowe

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Opracowanie raportu o stanie bazy turystyczno-rekreacyjnej Gmina Środki własne na terenie gminy 2. Opracowanie gminnego planu wspierania obszarów atrak- Gmina Środki własne cyjnych turystycznie

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Wyznaczenie szlaków turystyki pieszej Gmina Środki własne RPO Środki pomocowe

Zadania na lata 20013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Realizacja gminnego planu wspierania obszarów atrak- Gmina Środki własne cyjnych turystycznie

6. Zarządzanie ochroną środowiska 6.1. Ogólne zasady zarządzania ochroną środowiska Zarządzanie ochroną środowiska powinno opierać się na następujących zasadach, wynikających z polityki ekologicznej Polski i Unii Europejskiej: zasada przezorności zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi zasada równego dostępu do środowiska przyrodniczego zasada regionalizacji zasada uspołecznienia zasada „zanieczyszczający płaci” zasada prewencji zasada stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT) zasada subsydiarności zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej. Na szczeblu gminy zarządzanie ochroną środowiska dotyczy zadań własnych gminy oraz koordynacji zadań realizowanych przez, jednostki organizacyjne, podmioty gospodarcze - uznanych za waşne dla stanu śro- dowiska naturalnego w gminie. W realizacji programu uczestniczą: podmioty prowadzące działania organizacyjne i zarządzające programem, podmioty uczestniczące w realizacji poszczególnych zadań, jednostki kontrolujące realizację programu oraz efekty, mieszkańcy powiatu, jako końcowy beneficjent programu. Organem odpowiedzialnym za realizację programu jest Wójt Gminy, zobowiązany do składania cyklicznych raportów Samorządowi Gminy. Realizacja programu wymaga współdziałania z organami administracji rzą- dowej i samorządowej (szczebla wojewódzkiego, powiatowego oraz gmin wchodzących w skład powiatu), administracji specjalnej, w kompetencjach której znajdują się sprawy kontroli stanu środowiska. Schemat zarządzania ochroną środowiska w gminie przedstawia się następująco:

Rysunek 4. Schemat zarządzania w ochronie środowiska na szczeblu gminnym

6.2. Kompetencje organów gminy w zakresie ochrony środowiska Ustawy regulujące sprawy związane z ochroną środowiska dają szczegółowe kompetencje organom gminy. Waşniejsze uprawnienia Wójta (Burmistrza, Prezydenta) oraz Rady Gminy przedstawiono ponişej: Do zadań gminy naleşy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. W szczególności zadania własne obejmują sprawy (art. 7 ustawy o samorządzie gminnym, Dz.U. z 2001 Nr 142, poz. 1591 z póŝn. zm.): 1) ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, 2) gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, 3) wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz, 4) lokalnego transportu zbiorowego, 5) ochrony zdrowia, 6) pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych, 7) gminnego budownictwa mieszkaniowego, 8) edukacji publicznej, 9) kultury, w tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury, 10) kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych, 11) targowisk i hal targowych 12) zieleni gminnej i zadrzewień, 13) cmentarzy gminnych 14) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpoşarowej i przeciwpowodziowej, 15) utrzymania gminnych obiektów i urządzeń uşyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, 16) polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąşy opieki socjalnej, medycznej i prawnej, 17) wspierania i upowszechniania idei samorządowej, 18) promocji gminy, 19) współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw. Do zadań gmin naleşy takşe (art. 3 ust. 6a ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, Dz.U. 2005r. Nr 236, poz. 2008 z póŝ. zm.): udostępnienie mieszkańcom na stronie internetowej oraz w sposób zwyczajowo przyjęty informacji o znaj- dujących się na terenie gminy zbierających zuşyty sprzęt elektryczny i elektroniczny pochodzący z gospodarstw domowych, o których mowa w ustawie z dnia 29 lipca 2005r. o zuşytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. Nr 180, poz. 1495), zawierającej: a) firmę, oznaczenie siedziby i adres albo imię, nazwisko i adres zbierającego zuşyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, b) adresy punktów zbierania zuşytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, w tym punktów sprzedaşy sprzętu elektrycznego i elektronicznego; Kompetencje Wójta (Burmistrza, Prezydenta): Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 8 marca 1990r. ustawa o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001r. Nr 142, poz. 1591 z póŝ. zm.): - wójt przygotowuje projekty uchwał rady gminy i określa sposób ich realizacji - wójt opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy oraz moşe zarządzać ewakuację z obszarów bezpośrednio zagroşonych Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2008r. Nr 25, poz. 150 z póŝ. zm.): w celu realizacji polityki ekologicznej państwa sporządza gminne programy ochrony środowiska, uwzględniające: cele ekologiczne priorytety ekologiczne rodzaj i harmonogram działań proekologicznych środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe realizuje uchwalony przez radę gminy program ochrony środowiska sporządza co 2 lata raport z programu ochrony środowiska, który przedstawia radzie gminy moşe, w drodze decyzji, nakazać osobie fizycznej, której działalność negatywnie oddziałuje na środowi- sko, wykonanie w określonym czasie czynności zmierzających do ograniczenia negatywnego oddziały- wania na środowisko w przypadku zwykłego korzystania ze środowiska przez osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami: wydaje decyzje w sprawie nałoşenia na prowadzącego instalację lub uşytkownika urządzenia obowiązek prowadzenia w określonym czasie pomiarów wielkości emisji wykraczających poza obowiązki, jeşeli z przeprowadzonej kontroli wynika, şe nastąpiło przekroczenie standardów emisyjnych, wymagania w zakresie ochrony środowiska dotyczące eksploatacji instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia, o ile jest to uzasadnione koniecznością ochrony środowiska przyjmuje wyniki pomiarów, jeşeli pomiary te mają szczególne znaczenie ze względu na potrzebę zapewnienia systematycznej kontroli wielkości emisji lub innych warunków korzystania ze środowiska lub jeşeli z przeprowadzonej kontroli wynika şe nastąpiło przekroczenie standardów emisyjnych przyjmuje zgłoszenia dotyczące instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia, mogąca negatywnie oddziaływać na środowisko sprawuje kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie objętym właściwością tych organów występuje do wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o podjęcie odpowiednich działań będą- cych w jego kompetencji, jeşeli w wyniku kontroli organy te stwierdzą naruszenie przez kontrolowany podmiot przepisów o ochroni środowiska lub występuje uzasadnione podejrzenie, şe takie naruszenie mogło nastąpić, przekazując dokumentację sprawy Kompetencje wynikające z ustawy Ustawa z dnia 3 paŝdziernika 2008r. o udostępnianiu informacji o śro- dowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2008r. Nr 199, poz. 1227 z póŝn. zm.): - wydaje decyzje środowiskowe zgody na realizację przedsięwzięć mogących negatywnie oddziaływać na środowisko, nie będące w kompetencjach regionalny dyrektor ochrony środowiska, starosty i dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (j.t. Dz.U. z 2009r. Nr 151, poz. 1220): - wydaje zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów, które nie są wpisane do rejestru zabytków - wymierza administracyjną karę pienięşną za: 1. zniszczenie terenów zieleni albo drzew lub krzewów spowodowane niewłaściwym wykorzystaniem robót ziemnych lub wykorzystaniem sprzętu mechanicznego albo urządzeń technicznych oraz zastosowaniem środków chemicznych w sposób szkodliwy dla roślinności 2. usuwanie drzew lub krzewów bez wymaganego zezwolenia 3. zniszczenie drzew, krzewów lub terenów zieleni spowodowane niewłaściwym wykonaniem zabiegów pielęgnacyjnych Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 13 września 1996r. Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. z 2005r. Nr 236, poz. 2008 z póŝ. zm.): - wydaje zezwolenia na prowadzenie przez przedsiębiorców działalności w zakresie: 1. odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, 2. opróşniania zbiorników bezodpływowych i transportu nieczystości ciekłych, 3. ochrony przed bezdomnymi zwierzętami, 4. prowadzenia schronisk dla bezdomnych zwierząt, a takşe grzebowisk i spalarni zwłok zwierzęcych i ich części. Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (Dz.U. z 2007r. Nr 39, poz. 251 z póŝ. zm.): sporządza projekt gminnego planu gospodarki odpadami przekazuje projekt gminnego planu gospodarki odpadami do zaopiniowania przez zarząd województwa i zarząd powiatu. realizuje uchwalony przez radę gminy plan gospodarki odpadami opiniuje program gospodarki odpadami niebezpiecznymi opiniuje wydawane zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów wydaje decyzje w sprawie usunięcia odpadów z miejsc nieprzeznaczonych do ich składowania lub magazynowania nakazuje posiadaczowi odpadów usunięcie odpadów z miejsc nieprzeznaczonych do ich składowania lub magazynowania, wskazując sposób wykonania tej decyzji Kompetencje wynikające z Ustawy z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (Dz.U. 2005r. Nr 239, poz. 2019 z póŝ. zm.): - jeşeli spowodowane przez właściciela gruntu zmiany stanu wody na gruncie szkodliwie wpływają na grunty sąsiednie, wójt, burmistrz lub prezydent miasta moşe, w drodze decyzji, nakazać właścicielowi gruntu przywrócenie stanu poprzedniego lub wykonanie urządzeń zapobiegających szkodom. Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 7 czerwca 2001r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U. z 2006r. Nr 123, poz. 858): - sprawdza, czy taryfy dostarczania wody i odprowadzania ścieków oraz plan zostały opracowane zgodnie z przepisami ustawy, i weryfikuje koszty, pod względem celowości ich ponoszenia - ogłasza uchwalone ceny i stawki opłat w miejscowej prasie lub w sposób zwyczajowo przyjęty w terminie 7 dni od dnia podjęcia uchwały Kompetencje Rady Gminy Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 8 marca 1990r. Ustawa o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 Nr 142, poz. 1591 z póŝ. zm.): - uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, - uchwalanie programów gospodarczych, - ustalanie zakresu działania jednostek pomocniczych, zasad przekazywania im składników mienia do korzystania oraz zasad przekazywania środków budşetowych na realizację zadań przez te jednostki. Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 13 września 1996r. ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. z 2005r. Nr 236, poz. 2008 z póŝ. zm.): 1. uchwala, po zasięgnięciu opinii państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, który jest aktem prawa miejscowego i dotyczy: - wymagań w zakresie utrzymania czystości i porządku na terenie nieruchomości obejmujących: - prowadzenie we wskazanym zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych, w tym po- wstających w gospodarstwach domowych, odpadów niebezpiecznych, odpadów wielkogabarytowych i odpadów z remontów, - uprzątanie błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z części nieruchomości słuşących do uşytku publicznego, - mycie i naprawy pojazdów samochodowych poza myjniami i warsztatami naprawczymi. - rodzaju i minimalnej pojemności urządzeń przeznaczonych do zbierania odpadów komunalnych na terenie nieruchomości oraz na drogach publicznych, warunków rozmieszczania tych urządzeń i ich utrzymywania w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym, przy uwzględnieniu: - średniej ilości odpadów komunalnych wytwarzanych w gospodarstwach domowych, bądŝ w innych ŝródłach, - liczby osób korzystających z tych urządzeń, - częstotliwości i sposobu pozbywania się odpadów komunalnych i nieczystości ciekłych z terenu nie- ruchomości oraz z terenów przeznaczonych do uşytku publicznego, - maksymalnego poziomu odpadów komunalnych ulegających biodegradacji dopuszczonych do skła- dowania na składowisku odpadów, - innych wymagań wynikających z gminnego planu gospodarki odpadami, - obowiązków osób utrzymujących zwierzęta domowe, mających na celu ochronę przed zagroşeniem lub uciąşliwością dla ludzi oraz przed zanieczyszczeniem terenów przeznaczonych do wspólnego uşytku, - wymagań utrzymywania zwierząt gospodarskich na terenach wyłączonych z produkcji rolniczej, w tym takşe zakazu ich utrzymywania na określonych obszarach lub w poszczególnych nieruchomo- ściach, - wyznaczania obszarów podlegających obowiązkowej deratyzacji i terminów jej przeprowadzania. 2. określa w drodze uchwały wymagania jakie powinien spełniać przedsiębiorca ubiegający się o uzyskanie zezwoleń o których mowa w art. 7 ust. 1 pkt 1, 2, 3, 4 ustawy 3. rada gminy moşe w drodze uchwały, na podstawie akceptacji mieszkańców wyraşonej w przeprowadzo- nym uprzednio referendum gminnym, przejąć od właścicieli nieruchomości wszystkie lub wskazane obowiązki o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, 3b i 4 ustawy 4. rada gminy określa, w drodze uchwały, górne stawki opłat ponoszonych przez właścicieli nieruchomości za usługi, o których mowa w ust 1 art. 6 ustawy Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2008r. Nr 25, poz. 150 z póş. zm): - uchwala gminny program ochrony środowiska - moşe, w drodze uchwały, ustanawiać ograniczenia co do czasu funkcjonowania instalacji lub korzystania z urządzeń, z których emitowany hałas moşe negatywnie oddziaływać na środowisko. Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (j.t. - Dz.U. z 2009r. Nr 151, poz. 1220): projekt uchwały sejmiku województwa w sprawie utworzenia, zmiany granic lub likwidacji parku krajo- brazowego jest uzgadniamy z właściwą miejscowo radą gminy likwidacja lub zmiana granic obszaru chronionego krajobrazu następuje w drodze uchwały sejmiku wo- jewództwa, po zaopiniowaniu przez właściwą miejscowo radę gminy rada gminy jest obowiązana zakładać i utrzymywać w naleşytym stanie tereny zieleni i zadrzewienia teren połoşony poza obrębem miast i wsi o zwartej zabudowie, pokryty drzewostanem i nieobjęty ochroną na podstawie ustawy z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162, poz. 1568, z póŝn. zm.9)), rada gminy moşe uznać za park gminny, jeşeli stanowi własność gminy, a jeşeli stanowi własność innego podmiotu – za zgodą właściciela rada gminy ustanawia pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, uşytki ekologiczne lub zespoły przyrodniczo-krajobrazowe Kompetencje wynikające z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (Dz.U. z 2007r. Nr 39 poz. 251 z póŝn. zm.): - uchwala gminny plan gospodarki odpadami Kompetencje wynikające z Ustawy z dnia 7 czerwca 2001r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U. z 2006r. Nr 123, poz. 858): - po dokonaniu analizy projektów regulaminów dostarczania wody i odprowadzania ścieków, opracowa- nych przez przedsiębiorstwa wodociągowo - kanalizacyjne, uchwala regulamin dostarczania wody i odprowadzania ścieków - uchwala wieloletnie plany rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych - podejmuje uchwałę o zatwierdzeniu taryf albo o odmowie zatwierdzenia taryf przedstawionych przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne, - na uzasadniony wniosek przedsiębiorstwa wodociągowo -kanalizacyjnego, rada gminy, w drodze uchwały przedłuşa czas obowiązywania dotychczasowych taryf, lecz nie dłuşej niş na 1 rok, 6.3. Instrumenty zarządzania środowiskiem Zarządzenie środowiskiem opiera się na wykorzystaniu: - instrumentów prawnych – ustaw i rozporządzeń, dających odpowiednie kompetencje organom administracji rządowej i samorządowej oraz organom administracji specjalnej - instrumentów finansowych – opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska, administracyjnych kar pienięşnych, funduszy celowych - instrumentów społecznych – współdziałania i partnerstwa, edukacji ekologicznej, komunikacji społecznej - instrumentów strukturalnych – strategii i programów wdroşeniowych 7. Wdraşanie programu 7.1. Środki finansowe na realizację programu Na wdraşanie programu ochrony środowiska mogą być przeznaczone: środki własne, kredyty i poşyczki udzielane w bankach komercyjnych, kredyty i poşyczki o oprocentowaniu preferencyjnym udzielane przez instytucje wspierające rozwój gmin i powiatów, obligacje dotacje z funduszy krajowych i zagranicznych Podstawowymi ŝródłami środków zewnętrznych, z których mogą korzystać samorządy dla realizacji pro- gramów ochrony środowiska to: Budşet Państwa Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (Narodowy, Wojewódzki, Powiatowy, Gminny) Fundusze UE Fundacje i fundusze wspierające ochronę środowiska (Ekofundusz, Fundacja Poszanowania Energii, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska i inne) Własne środki samorządu terytorialnego Własne środki są niezbędne do uzyskania niektórych dotacji. Fundusze samorządu terytorialnego pochodzą ze środków, takich jak: podatki i opłaty lokalne, udziały w podatkach stanowiących dochód budşetu pań- stwa. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Fundusze takie wspierają realizację inwestycji ekologicznych. Przeznaczone są takşe na: edukację ekolo- giczną, opracowania naukowo-badawcze i ekspertyzy dotyczące zagadnień związanych z ochroną środowi- ska. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej finansuje przedsięwzięcia, które są podej- mowane w związku z koniecznością wypełnienia zobowiązań Polski wobec Unii Europejskiej. Fundusz stosuje trzy formy dofinansowania: finansowanie poşyczkowe, dotacyjne i kapitałowe. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej dofinansowuje poşyczki z opcją częścio- wego umorzenia i dotacje na realizację zadań dotyczących: - ochrony wód i gospodarki wodnej - ochrony atmosfery - ochrony powierzchni ziemi - przeciwdziałania nadzwyczajnym zagroşeniom środowiska - edukacji ekologicznej - ochrony przyrody - monitoringu środowiska Wysokość dofinansowania moşe sięgać nawet 50%, dotacja moşe być wyşsza w uzasadnionych przypad- kach. Fundusze UE Fundusze UE pochodzą z budşetu UE i są przeznaczone na pomoc w restrukturyzacji i modernizacji gospodarstw najbiedniejszych państw członkowskich. Zasadą współfinansowania jest to, iş część środków finansowych musi pochodzić z budşetu krajowego. Ŝródłami finansowania krajów UE są trzy fundusze: 1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 2. Europejski Fundusz Społeczny 3. Fundusz Spójności Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Jest to jeden z najwaşniejszych ŝródeł finansowania przedsięwzięć w zakresie ochrony środowiska i kraju. Na ten Program środki unijne będą pochodziły z Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W zakresie ochrony środowiska finansowanie dotyczyło będzie duşych inwestycji komunalnych, inwestycji proekologicznych w przedsiębiorstwach, projektów ochrony przyrody, bezpieczeństwa ekologicznego i edukacji ekologicznej. Łączna wielkość środków finansowych zaangaşowanych w realizację Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007 - 2013 wyniesie 37,6 mld euro, z czego wkład unijny wynosić będzie 27,9 mld euro, zaś wkład krajowy – 9,7 mld euro. Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007- 2013 Program ten wykorzystuje środki z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Stanowi główny instrument realizacji Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego. Jednym z priorytetów określony w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Mazowieckiego są inwestycje w ochronę środowiska. Dotyczy to działań inwestycyjnych w zakresie wodociągów i kanalizacji, ochrony powietrza oraz gospodarki odpadami. Europejski Fundusz Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich Są to środki na ochronę gruntów rolnych i leśnych na obszarach wiejskich, które mogą być pozyskiwane przez właścicieli gruntów i lasów. Wsparcie finansowe przeznaczone będzie na zadania dotyczące zagospodarowania gruntami i lasami zgodnych z potrzebą zachowania środowiska naturalnego i krajobrazu oraz ochrony i poprawy zasobów naturalnych. Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy EOG Finansuje projekty w dotyczące: - ochrony środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych ŝródeł energii - promowanie zrównowaşonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie zasobami EkoFundusz Celem funduszu jest administrowanie środkami pochodzącymi z ekokonwersji polskiego długu. Dofinan- sowuje przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska, poprzez udzielanie preferencyjnych poşyczek lub bezzwrotnych dotacji. Kredyty preferencyjne Są udzielane przez Bank Ochrony Środowiska S.A. na inwestycje proekologiczne bez moşliwości umorzenia. Kredytobiorca musi posiadać co najmniej 50% własnych środków na sfinansowanie zadania. Kredyty komercyjne Nie naleşy traktować kredytów komercyjnych jako podstawowe ŝródło finansowania inwestycji. Ze względu na oprocentowanie, powinny stanowić jedynie uzupełnienie środków z poşyczek preferencyjnych. Własne środki inwestorów prywatnych Koszty niektórych inwestycji pokrywają z własnych środków podmioty gospodarcze i prywatni inwestorzy. Inwestycje finansowane przez podmioty gospodarcze mogą być dofinansowane z kredytów komercyjnych i funduszy ochrony środowiska. 7.2. Koszty realizacji przedsięwzięć Kalkulacja szacunkowych kosztów realizacji programów została przeprowadzona w oparciu o plany inwestycyjne Samorządu Gminy oraz koszty porównywalnych inwestycji i działań realizowanych przez takie jednostki.

Tabela 28. Zestawienie kosztów szacunkowych realizacji Programu

Szacunkowe koszty realizacji zadań w latach 2009 - 2012:

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne ŝródła odpowiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem finansowania 2009-2012 Przedsięwzięcia pozainwestycyjne 1. Opracowanie aktualizacji Gmina 2,6 2,6 Budşet gminy Programu ochrony środowiska 2. Monitoring programu Gmina - - 2 - 2 Budşet gminy ochrony środowiska

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne ŝródła odpowiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem finansowania 2009-2012 Przedsięwzięcia inwestycyjne 1. Budowa/modernizacja Gmina 5 097 2 000 2 000 - 9 097 Budşet gminy dróg gminnych kredyty i poşyczki 2. Budowa ciągów pie- Gmina - - - - - Budşet powiatu/ gminy szych przy drogach powiatowych: 3. Budowa /modernizacja Gmina 230 - - 230 Budşet gminy oświetlenia ulicznego

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne ŝródła odpowiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem finansowania 2009-2012 Przedsięwzięcia inwestycyjne 1. Budowa oczyszczalni Gmina bd bd bd bd bd Budşet gminy, właści- ścieków w Wolanowie ciele kredyty i poşyczki 2. Budowa kanalizacji Gmina 5 2 648 2 648 - 5 301 Budşet gminy, właści- sanitarnej i oczyszczalni ciele przydomowych kredyty i poşyczki 3. Budowa ujęć wody Gmina 20 - - - 20 Budşet gminy kredyty i poşyczki 4. Rozbudowa sieci wodo- Gmina 270 - - - 270 Budşet gminy, kredyty ciągowej i poşyczki

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne ŝródła odpowiedzialna finansowania 2009 2010 2011 2012 Ogółem 2009-2012 Przedsięwzięcia pozainwestycyjne 1. Opracowanie programu RZE - 3 - - 3 Budşet gminy popularyzacji budowy Gmina nowoczesnych ekologicznych kotłowni

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne ŝródła odpowiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem finansowania 2009-2012 Przedsięwzięcia pozainwestycyjne 1. Realizacja planu gospo- Gmina 450,30 410,90 409,90 407,90 1 679 Budşet gminy darki odpadami 2. Opracowanie Programu Gmina 1,10 - - - 1,10 Budşet gminy usuwania azbestu i wy- robów zawierających azbest 3. Realizacja programu Gmina 104 104 104 104 416 Budşet powiatu i gmi- usuwania azbestu i wy- ny robów zawierających azbest Przedsięwzięcia inwestycyjne 4. Utworzenie Punktu Do- Gmina - 20 20 - 40 Budşet gminy kredyty i browolnego Gromadze- poşyczki nia odpadów

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne ŝródła odpowiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem finansowania 2009-2012 Przedsięwzięcia inwestycyjne 1. Modernizacja systemów Gmina - - - - - Budşet gminy grzewczych w budynkach jednostek organizacyjnych 2. Termodernizacja / mo- Gmina - - - - - Budşet gminy kredyt dernizacja budynków jednostek organizacyjnych

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne ŝródła odpowiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem finansowania 2009 – 2012 Przedsięwzięcia inwestycyjne 1. Budowa ścieşek rowe- Gmina 5 - 1,3 - 6,3 Budşet gminy rowych

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne ŝródła odpowiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem finansowania 2009-2012 Przedsięwzięcia pozainwestycyjne 1. Opracowanie programu Gmina - 2 - - 2 Budşet gminy przyjaznych dla środowi- ska technologii produkcji i ekologicznych ŝródeł energii, w tym alternatywnych ŝródeł energii i biopaliw

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne ŝródła odpowiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem finansowania 2009-2012 Przedsięwzięcia pozainwestycyjne 1. Promocja przyjaznych Gmina 1 1 1 1 4 Budşet gminy dla środowiska technologii produkcji i ekologicznych ŝródeł energii, w tym alternatywnych ŝródeł energii i biopaliw. Przedsięwzięcia inwestycyjne 2. Likwidacja „niezalegali- Gmina - 5 5 - 10 Budşet gminy zowanych” punktów eksploatacji kopalin

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne ŝródła odpowiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem finansowania 2009-2012 Przedsięwzięcia pozainwestycyjne 1. Opracowanie gminnego Gmina 3 - - 3 Budşet gminy programu restrukturyzacji produkcji rolnej 2. Opracowanie gminnego Gmina - 3 - - 3 Budşet gminy programu rozwoju rolnictwa w gminie 3. Opracowanie programu Gmina - - 3 - 3 Budşet gminy wspierania rozwoju przetwórstwa w gminie

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne ŝródła odpowiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem finansowania 2009-2012 Przedsięwzięcia pozainwestycyjne 1. Opracowanie raportu o Gmina 3 - - - 3 Budşet gminy stanie bazy turystyczno- rekreacyjnej na terenie gminy 2. Opracowanie gminnego Gmina - - 3 - 3 Budşet gminy programu wspierania obszarów atrakcyjnych turystycznie 3. Opracowanie gminnego Gmina - 3 - - 3 Budşet gminy programu modernizacji gospodarstw dla potrzeb agroturystyki 4. Opracowanie programu Gmina 3 - - - 3 Budşet gminy promowania produkcji ekologicznej

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka odpo- Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne ŝródła finan- wiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem sowania 2009-2012 Przedsięwzięcia pozainwestycyjne 1. Edukacja ekologiczna reali- Gmina 1 - 1 - 2 Budşet gminy zowana w przedszkolach i szkołach (programy ekologiczne, konkursy, olimpiady) 2. Edukacja ekologiczna społe- Gmina - 1 - 1 2 Budşet gminy czeństwa realizowana poprzez: kampanie informacyjno-edukacyjne, imprezy o tematyce ekologicznej, festyny, konferencje, zajęcia pozalekcyjne dla społeczeń- stwa 3 Szkolenia i kursy z zakresu Gmina 1 - 1 - 2 Budşet gminy rolnictwa ekologicznego Łącznie 867,40 3200,90 3197,20 513,90 7779,4

Szacunkowe koszty realizacji zadań w latach 2013 - 2016:

Cele operacyjne i zadania Szacunkowe koszty realizacji [tys. zł.] 2013 - 2016 Budowa kanalizacji sanitarnej z oczyszczalniami przydomowymi - kontynuacja - Modernizacja ŝródeł ciepła bd Rozwój gazyfikacji Zakład gazowniczy Modernizacja dróg - Modernizacja ujęć wody - Realizacja programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest 416 Realizacja planu gospodarki odpadami 578 Zamknięcie składowiska odpadów w Bieniędzicach 1000 Popularyzacja alternatywnych ŝródeł energii 4 Utworzenie stacji przeładunku odpadów 30 Wspierania rozwoju przetwórstwa w gminie - Edukacja ekologiczna i propagacja działalności proekologicznej - Rozwój nowoczesnego rolnictwa - Kampania informacyjno –edukacyjna dotycząca prawidłowej gospodarki odpadami 3 Zalesienia i ochrona terenów leśnych - Razem 2 001

Ŝródłami finansowania poszczególnych programów będą głównie: Środki własne z budşetu gminy na dany rok, Pomoc z budşetu państwa, Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Fundusze UE, Fundacje i fundusze wspierające ochronę środowiska. 8. Monitoring Osiągnięcie celów, wyznaczonych w Programie Ochrony Środowiska wymaga prowadzenia bieşącego monitoringu przebiegu realizacji programu. Stały monitoring umoşliwia ocenę skuteczności podejmowanych działań oraz wprowadzanie – w razie wystąpienia takiej konieczności – odpowiednich korekt.

Tabela 29. Harmonogram działań monitorujących Program

Działanie 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Monitoring stanu środowiska x x x X x x x x Raporty z realizacji programu x X x x Aktualizacja programu X x

Z wykonania programu organ wykonawczy Gminy sporządza co 2 lata raport, który przedstawia się Radzie Gminy. Dla oceny realizacji programu konieczne jest ustalenie systemu wskaŝników, określających skuteczność poszczególnych działań. Wskaŝniki te moşna podzielić na grupy: - wskaŝniki ekologiczne – pozwolą określić efekt ekologiczny podejmowanych działań (jakość wód powierzchniowych i podziemnych, wskaŝniki zanieczyszczenia powietrza, długość sieci infrastruktury, wskaŝniki lesistości, ilość odpadów wytwarzanych przez 1 mieszkańca, stopień odzysku surowców wtór- nych itp.) - wskaŝniki ekonomiczne – koszt jednostkowy osiągnięcia określonego efektu ekologicznego, - wskaŝniki społeczne – zaangaşowanie mieszkańców w działania związane z ochroną środowiska, udział w realizacji sieci infrastruktury technicznej, skuteczność selektywnej zbiórki odpadów itp. Ocena skuteczności wdraşania programu będzie prowadzona m.in. przez porównanie wskaŝników charakte- ryzujących stan środowiska oraz stan infrastruktury technicznej, wpływającej na stan środowiska: jakość wód powierzchniowych (klasy czystości) jakość wód podziemnych stęşenie zanieczyszczeń gazowych i pyłowych wskaŝnik lesistości powierzchnia terenów objętych ochrona prawną udział komunalnych ścieków nieoczyszczonych ilość odpadów komunalnych wytworzonych przez 1 mieszkańca udział odpadów posegregowanych w ogólnej ilości odpadów nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska oraz wskaŝniki społeczne: udział społeczeństwa w realizacji działań z zakresu ochrony środowiska uspołecznienie procesów decyzyjnych lokalne inicjatywy proekologiczne ilość działań prawnych związanych z zanieczyszczeniem środowiska Informacje niezbędne do analizy stanu środowiska i monitoringu realizacji programu powinny być na bie- şąco gromadzone i przetwarzane przez właściwą komórkę organizacyjną Urzędu Gminy. Przykładowe wskaŝniki:

Wskaŝnik Jednostka Wartość Długość dróg powiatowych o nawierzchni ulepszonej km Długość dróg powiatowych o nawierzchni nieulepszonej km Długość dróg gminnych o nawierzchni ulepszonej km Długość dróg gminnych o nawierzchni nieulepszonej km Długość sieci wodociągowej km Liczba przyłączy do sieci wodociągowej szt. Ilość stacji uzdatniania wody pitnej szt. Ilość studni głębinowych szt. Długość sieci kanalizacyjnej km Ilość oczyszczalni ścieków szt. Ilość przydomowych oczyszczalni ścieków szt. Ilość przyzakładowych oczyszczalni ścieków szt. Długość sieci gazociągowej km Ilości odpadów pochodzących z selektywnej zbiórki Mg Udział odpadów zbieranych selektywnie w strumieniu zbieranych od- % padów komunalnych Udział odpadów komunalnych deponowanych na składowiskach % Ilość masztów telefonii komórkowej szt. Powierzchnia zalesionych gruntów ha Ilość zbiorników retencyjnych szt. Ilość pomników przyrody szt.

2. Spis materiałów ŝródłowych Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (tekst jedno. Dz.U. 2008r. Nr 25, poz. 150 z póŝ. zm.) Ustawa z dnia 3 lutego 1995r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. 1995 Nr 16, poz. 78 z póŝ. zm), Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004r. Nr 92, poz. 880 z póŝn. zm) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpre- tacji wyników i prezentacji stanu tych wód. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 paŝdziernika 2008r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków natura 2000 (Dz.U. 2008 Nr 198, poz. 1226). Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 – Sejmik Województwa Mazowieckiego – Warszawa 2006. Program ochrony środowiska województwa mazowieckiego. Warszawa 2007r. Program zwiększania lesistości dla województwa mazowieckiego do roku 2020. Warszawa. 2007. Natura 2000 – Europejska sieć ekologiczna, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2002. Stan środowiska w województwie mazowieckim w 2006 roku. Warszawa. 2007. Stan środowiska w województwie mazowieckim w 2007 roku. Raport WIOŚ. Warszawa 2008 Roczna ocena jakości powietrza w województwie mazowieckim. Raport za 2008 – WIOŚ. Warszawa. 2009 Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym. Minister- stwo Środowiska. 2002. Warszawa. Plan rozwoju lokalnego powiatu radomskiego na lata 2007 - 2013. 2007. Radom. Strategia zrównowaşonego rozwoju powiatu radomskiego do 2020 roku. 2008. Radom Plan rozwoju lokalnego. 2004. Wolanów. Program Ochrony Środowiska Powiatu Radomskiego. 2003. Radom. Program Ochrony Środowiska dla gminy Wolanów. 2005. Raport z wykonania Programu ochrony środowiska powiatu radomskiego. 2007 Ankieta dla gmin dotycząca gospodarowania odpadami. 2009 Główny Urząd Statystyczny http://www.stat.gov.pl/urzedy/warsz/index.htm Rocznik Statystyczny Województwa Mazowieckiego 2008. Warszawa. Kondracki J. 1978. Geografia fizyczna Polski. Wyd. PWN. Warszawa. Kleczkowski AS. 1990. Mapy obszarów Głównych Zbiorników Wód. Podziemnych – GZWP w Polsce wymagających szczególnej ochrony. Wyd. AGH. Kraków. Trampler T i in. 1990. Regionalizacja przyrodniczo – leśna na podstawie ekofizjograficznych uwarunko- wań. PWR i L. Warszawa. Radomski Cz. 1977. Agrometeorologia. PWN. Warszawa. Informacje pozyskane ze stron internetowych 3. Spis tabel Tabela 1. Wykaz miejscowości sołeckich na terenie gminy Wolanów wraz z liczbą mieszkańców w 2008 roku Tabela 2. Struktura wybranych rodzajów działalności gospodarczej na terenie gminy Wolanów w 2007 roku Tabela 3. Charakterystyka indywidualnych gospodarstw rolnych na terenie gminy Wolanów według siedziby gospodarstwa Tabela 4. GZWP Zbiornik Szydłowiec - Goszczewice nr 412 i Niecka Radomska nr 405 w jednostkach i pię- trach hydrogeologicznych Tabela 5. Liczba mieszkańców gminy Wolanów w latach 2005 – 2008 Tabela 6. Przyrost naturalny w gminie Wolanów w latach 2005 – 2008 Tabela 7. Liczba i powierzchnia uşytkowa mieszkań w gminie Wolanów w latach 2005 – 2007 Tabela 8. Zestawienie zasobów mieszkaniowych na wybranym terenie województwa mazowieckiego wg. danych wskaŝnikowych z 2007 roku Tabela 9. Wykaz miejscowości obsługiwanych przez ujęcia wody na terenie gminy Wolanów Tabela 10. Zuşycie wody na terenie gminy Wolanów w latach 2005 – 2008 Tabela 11. Wykaz dróg powiatowych na terenie gminy Wolanów Tabela 12. Wykaz dróg gminnych na terenie gminy Wolanów Tabela 13. Struktura dochodów budşetu Gminy Wolanów w latach 2005 – 2008 Tabela 14. Wykonanie budşetu wydatków Gminy Wolanów w latach 2005 – 2008 Tabela 15. Nakłady na gospodarkę komunalną i ochronę środowiska w latach 2005 – 2008 w Gminie Wola- nów (według najwaşniejszych inwestycji) Tabela 16. Klasyfikacja strefy radomsko – zwoleńskiej według parametrów, z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia Tabela 17. Klasyfikacja strefy radomsko – zwoleńskiej według parametrów, z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia dla substancji zawartych w pyle PM 10 Tabela 18. Klasyfikacja strefy radomsko – zwoleńskiej według parametrów, z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych dla ochrony roślin Tabela 19. Wykaz obiektów mogących pogorszyć stan środowiska na terenie gminy Wolanów Tabela 20. Eksploatacja ujęć wody na terenie gminy Wolanów w 2008 roku Tabela 21. Stopień zwodociągowania powiatu radomskiego i gminy Wolanów w 2007 roku Tabela 22. Zestawienie porównawcze danych dot. ilości pobranej wody z instalacji wodociągowej i jej dłu- gości na terenie powiatu radomskiego oraz gminy Wolanów w 2007 roku Tabela 23. Zuşycie wody na terenie powiatu radomskiego i gminy Wolanów w 2007 roku w przeliczeniu na 1 – mieszkańca i korzystającego / odbiorcę Tabela 24. Długość poszczególnych cieków na terenie gminy Wolanów Tabela 25.Zestawienie ilości zebranych odpadów komunalnych w sposób nieselektywny na terenie gminy Wolanów w latach 2005 – 2008 Tabela 26.Uşytkowanie gruntów na terenie gminy Wolanów Tabela 27. Zestawienie zadań priorytetowych dla Gminy Wolanów na lata 2009 - 2012 i zadań na lata 2013 - 2016 w układzie działań Tabela 28. Zestawienie kosztów szacunkowych realizacji Programu Tabela 29. Harmonogram działań monitorujących Program 11. Spis rysunków Rysunek 1. Granice administracyjne gminy Wolanów Rysunek 2. Połoşenie GZWP Zbiornik Szydłowiec – Goszczewice nr 412 i Niecka Radomska nr 405 na terenie gminy Wolanów Rysunek 3. Wydatki Gminy Wolanów latach 2005 – 2008 Rysunek 4. Schemat zarządzania w ochronie środowiska na szczeblu gminnym

Załącznik nr 2 do uchwały nr XLVII/162/10 Rady Gminy w Wolanowie z dnia 29 stycznia 2010r.

Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Wolanów na lata 20010 – 2012 z perspektywą do roku 2016 aktualizacja

Wykaz skrótów

PGON Program Gospodarki Odpadami Niebezpiecznymi GUS Główny Urząd Statystyczny KPGO 2010 Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2010 KPOŚK Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych PPGO Powiatowy Plan Gospodarki Odpadami PDGO Program Gospodarki Odpadami Niebezpiecznymi PGON Punkty Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów RLM Równowaşna liczba mieszkańców RPO Regionalny Program Operacyjny RPO WM Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007-2013 RZGO Regionalny Zakład Gospodarowania Odpadami WFOSiGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska WPGO Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami GUS Wojewódzki Urząd Statystyczny ZUOK Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych

1. Wstęp 1.1. Podstawa i zakres opracowania Obecna „Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami dla gminy Wolanów będącego częścią „Gminnego Pro- gramu Ochrony Środowiska”, została sporządzona jako realizacja przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (t.j. Dz.U. z 2007r. Nr 39, poz. 251, z póŝn. zm.), która w rozdziale 3, art. 14 wprowadziła obowiązek opracowywania planów gospodarki odpadami oraz ich aktualizacji nie rzadziej niş co 4 lata. Gospodarowanie odpadami jest procesem ciągłym. Przy zmieniających się warunkach ekonomicznych, politycznych i społecznych szeroko pojęta działalność człowieka nieustannie powoduje wytwarzanie odpa- dów. Sposób postępowania z odpadami przede wszystkim: - nie moşe powodować zagroşeń dla şycia i zdrowia ludzi, - powinien brać pod uwagę racjonalność gospodarki materiałowej z uwzględnieniem dalekiej perspektywy czasowej, - nie powinien nadmiernie podnosić kosztów poszczególnych sfer aktywności ludzkiej. Opracowanie „Aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami dla gminy Wolanów” przedstawia działania zmie- rzające do utworzenia nowoczesnego i skutecznego systemu gospodarowania odpadami, zgodnego z Poli- tyką Ekologiczną Państwa i Krajowym Planem Gospodarki Odpadami 2010, zaktualizowanym Wojewódzkim Planem Gospodarki Odpadami i zaktualizowanym Powiatowym Planem Gospodarki Odpadami. Celem niniejszego dokumentu jest zintegrowanie gospodarki odpadami w gminie, w sposób zapewniający szeroko pojmowaną ochronę środowiska oraz uwzględniający obecne i przyszłe uwarunkowania ekonomiczne. Zgodnie ze znowelizowanym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2003r. w sprawie spo- rządzania planów gospodarki odpadami - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 marca 2006r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami (Dz.U. Nr 46, poz. 333), gminny plan gospodarki odpadami obejmujący wszystkie rodzaje odpadów komunalnych, w szczególności odpady komunalne ulegające biodegradacji, odpady opakowaniowe oraz odpady niebezpieczne zawarte w odpadach komunalnych, określa: Aktualny stan gospodarki odpadami, w tym: a) rodzaj, ilość i ŝródła powstawania wszystkich odpadów, b) rodzaj i ilość odpadów poddawanych poszczególnym procesom odzysku, c) rodzaj i ilość odpadów poddawanych poszczególnym procesom unieszkodliwiania, d) istniejące systemy zbierania odpadów, e) rodzaj, rozmieszczenie oraz moc przerobową instalacji do odzysku i unieszkodliwiania odpadów, f) wykaz podmiotów prowadzących działalność w zakresie odbierania, zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów, g) identyfikację problemów w zakresie gospodarowania odpadami, uwzględniające podstawowe informacje charakteryzujące z punktu widzenia gospodarki odpadami obszar, dla którego jest sporządzany plan gospodarki odpadami, a w szczególności połoşenie geograficzne, sytuację demograficzną, sytuację go- spodarczą oraz warunki glebowe, hydrogeologiczne i hydrologiczne, mogące mieć wpływ na lokalizację instalacji gospodarki odpadami. 2. Prognozowane zmiany w zakresie gospodarki, w tym równieş wynikające ze zmian demograficznych i gospodarczych; 3. Cele w zakresie gospodarki odpadami z podaniem terminów ich osiągania; 4. Działania zmierzające do poprawy sytuacji w zakresie gospodarki odpadami, w tym: a) działania zmierzające do zapobiegania powstawaniu odpadów, b) działania zmierzające do ograniczenia ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowi- sko, c) działania wspomagające prawidłowe postępowanie z odpadami w zakresie zbierania, transportu oraz odzysku i unieszkodliwiania odpadów, d) działania zmierzające do redukcji ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, kierowanych na składowiska odpadów; 5. Rodzaj i harmonogram realizacji przedsięwzięć oraz instytucje odpowiedzialne za ich realizację; 6. Sposoby finansowania, w tym instrumenty finansowe słuşące realizacji zamierzonych celów, z uwzględ- nieniem harmonogramu uruchamiania środków finansowych i ich ŝródeł; 7. System monitoringu i oceny realizacji zamierzonych celów pozwalający na określenie sposobu oraz stopnia realizacji celów i zadań zdefiniowanych w planie gospodarki odpadami, z uwzględnieniem ich jakości i ilości. Opracowując Plan kierowano się przepisami obowiązujących aktów prawnych oraz dokumentów planistycznych wyşszego rzędu oraz dokumentów strategicznych dla Gminy Wolanów. Ogólne zasady gospodarowania odpadami określa rozdział II ustawy o odpadach, który w art. 5 stanowi: „Kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować i prowadzić, tak aby: - zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich uşytkowania, - zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeşeli nie udało się zapobiec ich powstaniu, - zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpadów, których po powstaniu nie udało się poddać odzyskowi”. Opracowując niniejszy dokument stosowano się do regulacji prawnych dotyczących gospodarki odpadami, których podstawy zostały zawarte w: - ustawie z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (t.j. Dz.U. z 2007r. Nr 39, poz. 251, z póŝn. zm), - ustawie z dnia 13 września 1996r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. z 2005r. Nr 236, poz. 2008 z póŝn. zm.), - rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2003r. w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami (Dz.U. z 2003r. Nr 66, poz. 620, z póŝn. zm.). Problematyka z zakresu gospodarki odpadami regulowana jest równieş przez nişej wymienione akty prawne: 1. ustawę z dnia 27 kwietnia 2001r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2008r. Nr 25, poz. 150 w, z póŝn. zm.); 2. ustawę z dnia 27 lipca 2001r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 2001r. Nr 100, poz. 1085 z póŝn. zm.); 3. ustawę z dnia 11 maja 2001r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. z 2001r. Nr 63, poz. 638 z póŝn. zm.); 4. ustawę z dnia 11 maja 2001r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz.U. z 2007r. Nr 90, poz. 607 z póŝn. zm.); 5. ustawę z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 Nr 142, poz. 1591 z póŝn. zm.); 6. ustawę z dnia 20 stycznia 2005r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz.U. z 2005r. Nr 25 poz. 202 z póŝn. zm.); 7. ustawę z dnia 27 lipca 2005r. o zuşytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. z 2005r. Nr 180, poz. 1495), wraz z wydanymi, na podstawie upowaşnień w nich zawartych, rozporządzeniami. Według art. 15 ustawy o odpadach: Wojewódzki plan gospodarki odpadami powinien być zgodny z krajowym planem gospodarki odpadami, powiatowy plan gospodarki odpadami powinien być zgodny z wojewódzkim planem gospodarki odpadami, gminny plan gospodarki odpadami powinien być zgodny z powiatowym planem gospodarki odpadami, stąd przy opracowaniu Planu oparto się w szczególności na załoşeniach Krajowego Planu Gospodarki Od- padami 2010, Zaktualizowanego Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami na lata 2007 – 2011 z per- spektywą do roku 2015 oraz Zaktualizowanym Powiatowym Planie Odpadami na lata 2008 – 2012 z per- spektywą do roku 2015. 2. Charakterystyka gminy Wolanów Gmina Wolanów jest siedzibą władz samorządowych i pełni rolę wielofunkcyjnego ośrodka obsługi ludno- ści całej gminy, w którym znajdują się siedziby wszystkich instytucji i obiektów uşyteczności publicznej na poziomie gminnym. 2.1. Informacje ogólne, połoşenie i struktura powierzchni terenu Gmina Wolanów połoşona jest na terenie województwa mazowieckiego, w zachodniej części powiatu radomskiego.

Rysunek 1. Połoşenie gminy Wolanów na terenie powiatu radomskiego

Gmina Wolanów połoşona jest w zachodniej części województwa mazowieckiego wzdłuş drogi krajowej Nr 12 Radom – Łódŝ w odległości 13 km od Radomia. Od strony wschodniej gmina graniczy z miastem Ra- dom, od zachodu z gminą Wieniawa, od południa z gminą Kowala, Orońsko, Szydłowiec, a od północy z gminami Przytyk i Zakrzew. Gmina zajmuje powierzchnię 8 285 ha, a struktura uşytkowania gruntów przedstawia się następująco [Stra- tegia 2008]: - uşytki rolne 7 225 ha w tym grunty orne 5 756 ha łąki i pastwiska 1 006 ha sady 274 ha - lasy i grunty zadrzewione 578 ha - tereny inne i nieuşytki 576 ha W powyşszym zestawieniu uşytkowania gruntów największy obszar zajmują uşytki rolne – 87% ogólnej powierzchni gminy. Same grunty orne stanowią, aş 80% całkowitej powierzchni uşytków rolnych. Nato- miast sady oraz lasy i grunty zadrzewione zajmują jedynie 13%, a łąki i pastwiska – 14% tej powierzchni. Natomiast powierzchnia terenów innych i nieuşytków stanowi 6% udział w powierzchni na omawianym terenie.

Rysunek 2. Usytuowanie miejscowości na terenie gminy Wolanów

2.2. Sieć osadnicza, demografia i warunki zamieszkania Stan zaludnienia na terenie gminy na dzień 31.12.2008r. wynosił 8 408. Gęstość zaludnienia na tym terenie wynosiła 101 osób/km2, co wskazuje, şe wskaŝnik ten jest wyşszy od odnotowanego na terenie powiatu radomskiego (96 os/km2), natomiast nişszy od odnotowanego na terenie województwa mazowieckiego (146 os/km2). Na terenie gminy w ogólnej liczbie mieszkańców męşczyŝni stanowią 50,18% (4 245), a kobiety 49,82% (4 215). Na 100 męşczyzn przypada 99 kobiet. Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym wynosi 24,90%, w wieku produkcyjnym 62,60%, a w wieku poprodukcyjnym 12,50%. Największą liczbę mieszkańców stanowią osoby w wieku produkcyjnym - 5 296. Wg. stanu na koniec 2008 roku liczba zameldowań ogółem wyniosła 91, a wymeldowań 70, co wskazuje na napływ mieszkańców na teren gminy [GUS 2008].

Tabela 1. Liczba mieszkańców gminy Wolanów w latach 2005 – 2008

Lata 2005 2006 2007 2008 Wolanów 8 285 8 325 8 404 8 408 Ŝródło: UG Wolanów

Liczba mieszkańców na terenie gminy waha się od 8 285 w 2005 roku do 8 408 w 2008 roku. Niniejsze wskazuje na wzrost ich liczby w latach 2005 - 2008 o 123 osoby.

8 420 8 400 8 380 8 360 8 340 8 320 8 300 8 280 8 260 8 240 8 220

2001 5 2002 6 2003 7 20084

Rysunek 3. Porównawcze zestawienie liczby mieszkańców na terenie gminy Wolanów w latach 2005 - 2008

Zasoby mieszkaniowe gminy to w większości mieszkania indywidualne. Ich procentowy udział w ogóle zasobów mieszkaniowych zwiększa się corocznie.

Tabela 2. Liczba i powierzchnia uşytkowa mieszkań w gminie Wolanów w latach 2005 – 2007

2005 2006 2007 Liczba Powierzchnia (m2) Liczba mieszkań Powierzchnia (m2) Liczba mieszkań Powierzchnia (m2) mieszkań 2 219 176 746 2 236 178 947 2 274 183 426 Ŝródło: GUS

Tabela 3. Liczba mieszkań na terenie gminy Wolanów w 2007 roku

Własność mieszkaniowa Ilość mieszkań Osoby fizyczne 2 228 Gmina 26 Pozostałe podmioty 20 Razem 2 274 Ŝródło: GUS

Na terenie gminy przewaşa zabudowa jednorodzinna z pomieszczeniami mieszkalnymi, których właścicie- lami są osoby fizyczne, co stanowi 97,98% udziału. Najmniejszy udział, bo 0,88% w tym względzie przypada na zasoby mieszkaniowe pozostałych podmiotów. Zasoby mieszkaniowe gminy stanowią 1,14% w ogól- nym udziale.

Tabela 4. Wykaz miejscowości soleckich na terenie gminy Wolanów wraz z liczbą mieszkańców w 2008 roku.

Lp. Wykaz miejscowości/sołectw Liczba mieszkańców 1. Bieniędzice 287 2. Chruślice 212 3. Franciszków 282 4. Jarosławice 124 5. Garno 902 6. Kowala Duszocina 283 7. Kacprowice 277 8. Kowalanka 256 9. Kol. Wawrzyszów 198 10. Kol. Wolanów 131 11. Młodocin Większy 399 12. Mniszek 647 13. Podlesie 240 14. Rogowa 211 15. Sławno 608 16. Strzałków 718 17. Ślepowron 683 18. Wacławów 348 19. Wawrzyszów 380 20. Waliny 273 21. Wolanów 700 22. Wymysłów 78 23. Zabłocie 167 Razem 8 408 Ŝródło: UG Wolanów

W 2008 roku największą liczbę mieszkańców odnotowano w miejscowości Garno – 902, natomiast naj- mniejszą w miejscowości Wymysłów - 78.

2.3. Gospodarka Na terenie gminy Wolanów na koniec 2008 roku było zarejestrowanych 428 podmiotów gospodarki naro- dowej, w tym 8 podmiotów w sektorze publicznym i 417 w sektorze prywatnym [GUS 2009]. Wśród pod- miotów gospodarczych najwięcej stanowią w zakresie handlu i napraw (154) oraz przemysłu (64). Z kolei najmniej stanowią hotele i restauracje (4). Tabela 5. Struktura wybranych rodzajów działalności gospodarczej na terenie gminy Wolanów w 2007 roku

Wśród podmiotów prowadzących działalność gospodarczą dominuje sektor prywatny, w tym przede wszystkim jednoosobowe firmy osób fizycznych. Do największych podmiotów gospodarczych na terenie gminy zaliczane są: BIAK-MAS – Wolanów – produkcja i sprzedaş mięsa, wędlin i drobiu, DAKMET – Wolanów – produkcja śrub, nakrętek, wkrętów, konfirmantów, drutu, nitów, oraz wyrobów nietypowych – na zamówienie klienta FIGAND – Wawrzyszów – zakład mleczarski, produkcja wyrobów mleczarskich spełniających wymagania kontroli jakości HACCP i ISO 9001, PIPE-LIFE - Strzałków – produkcja i hurt rur z tworzyw sztucznych, kolumn wodnych, sprzętu hydraulicz- nego i CO, PRYMUS-AGD - Kowalanka – hurtownia i sieć sklepów artykułów gospodarstwa domowego, Zakład Syntezy – Kowalanka – produkcja i sprzedaş lakierów i rozpuszczalników dla przemysłu meblar- skiego. Pomimo znacznego rozwoju prywatnych przedsiębiorstw do największych pracodawców naleşy Urząd Gminy (pracownicy samorządowi). 2.4. Rolnictwo Gmina Wolanów ma charakter rolniczy. W ciągu ostatnich lat znacznie spadła opłacalność produkcji rolnej, głownie za przyczyną niskich cen produktów rolnych oraz stale rosnących cen usług i towarów nabywanych przez rolników. Następuje uboşenie ludności wiejskiej, pogarszają się warunki społeczno – gospodarczego rozwoju obszarów wiejskich. Podstawową funkcją gminy w chwili obecnej i w przyszłości jest produkcja rolna. Wielkość zasiewów w minionych latach wynosiła łącznie 5 350 ha, co stanowi 64% ogółu powierzchni gminy. W zasiewach tych 3 400 ha stanowią uprawy zboşowe, w tym: uprawy pszenicy 480 ha, ziemniaki 320 ha, warzyw gruntowych 150 ha, truskawki 50 ha, tytoń 20 ha. Produkcja zwierzęca obejmuje: bydło około 2 149 SD, a trzoda około 9 326 SD w całej gminie. Gmina posiada średnio – dobre warunki naturalne do produkcji rolnej. Połoşenie w bezpośrednim sąsiedz- twie Radomia wpłynęło na ukształtowanie produkcji rolnej. Rozwinęła się między innymi produkcja artyku- łów şywnościowych przeznaczonych na bezpośrednie zaopatrzenie gminy. Głównie warzywa i owoce, mle- ko, mięso, jaja [POS 2005]. Wartość rolniczej przestrzeni w skali IUNG wynosi 66,1. Większość obszaru gminy (głównie centralna i wschodnia część) znajduje się w sferze przyspieszonych przekształceń strukturalnych, charakteryzującej się koncentracją przedsięwzięć zmierzających do restrukturyzacji rolnictwa w kierunku wysokotowarowej produkcji rolnej. Jedynie na zachodnim skraju znajduje się strefa rolnictwa średnio intensywnego, a w rejonie bezpośrednio sąsiadującym ze zbiornikiem Domaniowskim - strefa zachowania istniejących form zagospodarowania [POS 2005]. Wg. rejestru REGON w rolnictwie i leśnictwie funkcjonuje 413 podmiotów gospodarczych [GUS 2008]. 2.5. Infrastruktura techniczna 2.5.1. Gospodarka wodno - ściekowa Gmina Wolanów posiadała w minionym okresie 3 podstawowe ujęcia wody dla zapatrzenia mieszkańców w wodę:

Tabela 6. Zestawienie danych sieci wodociągowej na terenie gminy Wolanów w 2008 roku

Nazwa wodociągu Wydajność [m3/h] Długość sieci Liczba przyłączy/mieszkańców wodociągowej [km] Bieniędzice 12 Wawrzyszów 52 153,40 1 265 Wolanów 21 Razem 85 153,40 1 265 Ŝródło: UG Wolanów

Gmina w znaczącej części, bo ok. 69,2% jest zwodociągowana. Łączna liczba przyłączy do sieci wodociągo- wej na koniec 2007 roku wynosiła 1 265 szt., długość sieci 153,40 km, a zuşycie wody przy uwzględnieniu poboru z ujęć na terenie gminy we wspomnianym roku wyniosło 147,2 dam3. Ścieki z gospodarstw domowych na terenie gminy gromadzone są w szambach i wywoşone na oczyszczal- nię ścieków w Wieniawie (powiat przysuski) pojazdami asenizacyjnymi. Nadto na terenie gminy znajdują się oczyszczalnie ścieków w następujących jednostkach: - Zakład Mleczarski FigAND w miejscowości Kolonia Wawrzyszów – odbiornik ścieków ziemia - Przedsiębiorstwo Produkcyjno Handlowe „PIK” w miejscowości Wawrzyszów - odbiornik ścieków ziemia - Publiczna Szkoła Podstawowa w miejscowości Mniszek – odbiornik ścieków rzeka Garlica. 2.5.2. Sieć gazowa Właściciele nieruchomości na terenie gminy w celach bytowych i gospodarczych wykorzystują wymienne butle gazowe. 2.5.3. Zaopatrzenie w ciepło Na terenie gminy nie istnieje sieć ciepłownicza (zdalczynna), która obsługiwałaby wszystkie gospodarstwa. W związku z tym mieszańcy we własnym zakresie zapewniają sobie ogrzewanie najczęściej korzystając z opału węglowego spalanego w przydomowych kotłowniach, bądŝ teş wykorzystując olej jako ŝródło ciepła. Wykaz instalacji grzewczych na terenie gminy Wolanów w obiektach uşyteczności publicznej: Wykaz instalacji grzewczych na terenie gminy Wolanów w obiektach uşyteczności publicznej: Urząd Gminy w Wolanowie – olejowa Zespół Szkół Ogólnokształcących w Wolanowie – węglowa Publiczna Szkoła Podstawowa w Bieniędzicach - węglowa Publiczna Szkoła Podstawowa w Mniszku - olejowa Publiczna Szkoła Podstawowa w Sławnie - olejowa 2.5.4. Układ komunikacyjny Drogi Podział dróg na terenie gminy przedstawia się następująco: droga krajowa nr 12 – Piotrków Trybunalski – Przysucha – Radom – Lublin - łączna długość 16,75 km. droga wojewódzka nr 733 Zakrzew – Wolanów – Kowala – Skaryszew – Karszówka – łączna długość 10,75 km drogi powiatowe - łączna długość dróg powiatowych biegnących przez teren gminy wynosi 23,20 km. Są to odcinki w ciągach dróg o numerach:

Tabela 7. Wykaz dróg powiatowych na terenie gminy Wolanów

Lp. Nr drogi Przebieg 1. 3502W Przytyk-Wawrzyszów 2. 3503W Młodnice-Jarosławice-Cerekiew-Radom 3. 4008W Chronów-Wawrzyszów 4. 3505W Jaszowice-Wacławów-Sławno 5. 3561W Mniszek-Omięcin-Szydłowiec 6. 3562W Mniszek-Łaziska-Orońsko 7. 3563W Wolanow-Chronówek-Guzów 8. 3565W Wolanów-Kończyce 9. 3566W Konary-Mniszek Ŝródło: Plan [2007]

- drogi gminne - łączna długość 74,30 km, są to odcinki w ciągach o numerach:

Tabela 8. Wykaz dróg gminnych na terenie gminy Wolanów

L.p. Numer drogi/ Opis przebiegu drogi o nadanym numerze ulicy 1. 351201W dr. powiatowa nr 3561W – Wymysłów – gr. gminy Wolanów 2. 351202W dr. powiatowa nr 3561W – Wymysłów – Soszyn -gr. gminy Wolanów 3. 351203W dr. powiatowa nr 3561W – Mniszek – Karszewo -gr. gminy Wolanów 4. 351204W dr. powiatowa nr 3561W – Rogowa – Laskowa Wola -dr. powiatowa nr 3502W 5. 351205W dr. powiatowa nr 3502W – Kolonia Wawrzyszów – Wawrzyszów dr. gminna nr 351210W 6. 351206W dr. powiatowa nr 3502W –Dzika Niwa – Babia Góra – Sabat - dr. gminy Wolanów 7. 351207W dr. krajowa nr 12 – Strzałków –Garno– Młodocin Większy - dr. wojewódzka nr 733 8. 351208W dr. powiatowa nr 3563W – Garno – dr. wojewódzka nr 733 9. 351209W pomiędzy granicami gminy Wolanów – Waliny dr. wojewódzka nr 733 10. 351210W gr. gminy Wolanów – Jarosławice – Bieniędzice – Zabłocie – Strzałków – dr. krajowa nr 12 11. 351211W gr. gminy Wolanów –Bieniędzice – Chruścice – dr. wojewódzka nr 733 12. 351212W gr. gminy nr 351210W Kowala - Duszocina – dr. wojewódzka nr 733 13. 351213W gr. wojewódzka nr 733 - Chruślice – dr. powiatowa nr 3505 14. 351214W gr. powiatowa nr 3505W - Wacławów – dr. gminna nr 351216W 15. 351215W Wacławów – Sławno – Ślepowron - Janówek 16. 351216W gr. gminy Wolanów - Sławno – Franciszków – Młodocin Większy 17. 351217W dr. krajowa nr 12 – Mniszek – Podulek – gr. gminy Wolanów 18. 351218W dr. krajowa nr 12 – Kolonia Wolanów – dr. gminna nr 351212W 19. 351219W dr. gminna nr 351215W – Ślepowron – gr gminy Wolanów 20. 351220W dr. przez wieś Wymysłów 21. 351221W Wymysłów – gr. gminy Wolanów – dr. powiatowa nr 3561W – dr. gminna nr 351202W 22. 351222W dr. powiatowa nr 3561W – Wymysłów – gr. gminy Wolanów 23. 351223W dr. gminna nr 351201W – Wymysłów – gr. gminy Wolanów 24. 351224W dr. gminna nr 351217W – Podulek – gr. gminy Wolanów 25. 351225W dr. krajowa nr 12 – Mniszek – gr. gminy Wolanów 26. 351226W dr. powiatowa nr 3502W – Wawrzyszów – Wygon gr. sołectwa 27. 351227W dr. gminna nr 351204W – Laskowa Wola – gr. gminy Wolanów 28. 351228W dr. przez wieś Bieniędzice - Michałów - Kol. Wawrzyszów – dr. gminna nr 351205W 29. 351229W gr. gminy Wolanów –Bieniędzice – Michałów – Kol. Wawrzyszów dr. gminna nr 351205W 30. 351230W dr. gminna nr 351210W – Bieniędzice – Zabłocie - dr. gminna nr 351211W 31. 351231W dr. gminna nr 351205W – Kol. Wawrzyszów – Dzika Niwa- Strzałów dr. gminna nr 351210W 32. 351232W dr. przez wieś Zabłocie 33. 351233W dr. wojewódzka nr 733 – Chruślice – dr. powiatowa nr 3505W 34. 351234W dr. wojewódzka nr 733 – Kowala Duszocina – dr. wojewódzka nr 733 35. 351235W dr. wojewódzka nr 733 – Kowala Duszocina – dr. gminna nr 351234W 36. 351236W Wola Wacławowska - Sławno 37. 351237W dr. przez wieś Wola Wacławowska 38. 351238W dr. gminy Wolanów– Wacławów –dr. gminna nr 351214W 39. 351239W dr. gminna nr 351210 – Zabłocie – dr. gminna nr 351232W 40. 351240W dr. gminna nr 351206 – Strzałków – gr. sołectwa 41. 351241W dr. gminna nr 351240 – Strzałków – gr. gminna nr 351207W 42. 351242W dr. krajowa nr 12 – Strzałków – Garno – Wolanów - gr. wojewódzka nr 733 43. 351243W dr. przez wieś Wolanów 44. 351244W dr. przez wieś Garno 45. 351245W dr. wojewódzka nr 733 – Garno – Młodocin Większy – Franciszków - dr. powiatowa nr 3565W 46. 351246W dr. gminy Wolanów – Młodocin Większy – Kolonia Kończyce 47. 351247W dr. krajowa nr 12 – Sławno – dr. gminna nr 351216W 48. 351248W dr. powiatowa nr 3565W – Podlesie – gr. sołectwa 49. 351249W dr. krajowa nr 12 – Ślepowron – dr. gminna nr 3512W 50. 351250W dr. krajowa nr 12 – Ślepowron – gr. gminy Wolanów Ŝródło: UG Wolanów

Łączna długość dróg: krajowej, wojewódzkiej, powiatowych i gminnych na terenie gminy Wolanów wynosi 125 km. Największy udział stanowią drogi gminne 41%, następnie drogi powiatowe 19%, krajowa 13%, a wojewódzka tylko 9%. Odległość z miejscowości Wolanów do Radomia wynosi 13 km, Warszawy 114 km, a Łodzi 136 km. Usługi pasaşerskie dla społeczności lokalnej są świadczone przez MPK Radom, PKS Radom oraz małe przedsiębiorstwa transportowe. Kolej Przez teren gminy przebiega dwutorowa linia kolejowa Łódŝ - Radom – Lublin na odcinku 12 km. 2.6. Szkolnictwo i opieka zdrowotna 2.6.1. Szkolnictwo Na terenie gminy Wolanów znajdują się 4 placówki oświatowe, które zapewniają nauczanie na poziomie przedszkolnym, podstawowym, gimnazjalnym i średnim. Wykaz jednostek oświatowych na terenie gminy: Zespół Szkół Ogólnokształcących w Wolanowie Publiczna Szkoła Podstawowa w Bieniędzicach Publiczna Szkoła Podstawowa w Mniszku Publiczna Szkoła Podstawowa w Sławnie 2.6.2. Opieka zdrowotna Na terenie gminy Wolanów podstawową opiekę medyczną zapewnia: - Samodzielny Zakład Opieki Zdrowotnej w Wolanowie Ponadto na terenie Wolanowa znajduje się punkt apteczny. 2.7. Środowisko Obszar gminy połoşony jest w obrębie Okręgu Radomsko-Kozienickiego, Krainy Północnych Wysoczyzn Brzeşnych. Od północy obszary te graniczą z nisko połoşoną Krainą Mazowiecką, a od strony południowej z Krainą Świętokrzyską o charakterze wyşynnym. Są to więc tereny o wybitnym przejściowym charakterze, z tego teş powodu szereg roślin osiąga tu granice swego występowania. Zanikają stopniowo stanowiska zachodnich subatlantyckich gatunków jak wrąkotka zwyczajna, głóg dwuszyjkowy czy zawciąg zwyczajny. Niektóre gatunki północne osiągają tu kres swojego południowego występowania nie przechodząc dalej w obszar świętokrzyski np. języczka syberyjska, wielosił błękitny, brzoza niska, mącznica lekarska i inne. Przez tereny te przebiegają granice zasięgu jodły, buka, cisa, jaworu i modrzewia polskiego. Jodła osiąga tutaj północno-wschodnią granicę swego występowania. Jej kresowy płat w Puszczy Kozienickiej nie łączy się juş z zasięgiem zwartym tego drzewa na terenie Gór Świętokrzyskich. Równieş północno-wschodnią grani- cę osiąga tu buk i jawor (Bróş, Cieśliński 1971). Na terenie gminy Wolanów występują lasy ochronne. Natomiast brak jest obiektów i obszarów chronionych objętych szczególnymi formami ochrony, ustanowionymi na podstawie przepisów o ochronie przyrody. Znajdują się jednak wartości środowiska kulturowego wpisane do ewidencji dóbr kultury takie jak: - Zespół parkowo-dworski w Strzałkowie o powierzchni 4,5 ha z aleją grabową, - Zespół parkowo-dworski w Walinach o powierzchni 11,26 ha, - Dąb w miejscowości Wawrzyszów (obwód pnia 520 cm) [POS 2005]. 2.8. Hydrografia i hydrogeologia Hydrografię gminy Wolanów tworzą wody powierzchniowe, które występują w postaci obiektów liniowych, obszarowych i punktowych. Obiekty liniowe są to cieki powierzchniowe, tzw. wody płynące, wody obszarowe natomiast to zbiorniki wodne, czyli tzw. wody stojące, obiekty punktowe – to róşnego rodzaju wypły- wy wód podziemnych. Na hydrografię oprócz Radomki składają się następujące rzeki: Jabłonica, Szabasówka, Garlica, Dobrzyca, Cerekwianka i Kosówka. Rzeki te tworzą system rzeczny, w którym Radomka uchodzi za rzekę główną. Dłu- gość sieci rzecznej wynosi 33,35 km. Występują tu takşe cieki sztuczne, czyli rowy melioracyjne wraz ze ŝródliskami [POS 2005]. Na obszarze Gminy Wolanów występuje GZWP Nr 413. 2.9. Surowce mineralne Na terenie gminy Wolanów rozpoznano złoşa surowców naturalnych na uşytek przemysłu oraz potrzeby lokalne gminy: Radom-Wolanów” – konkrecje fosforytowe, złoşa nie eksploatowane o zasobach bilansowych rozpoznanych wstępnie (w kat. C2) – 590 tys. t., w tym zawartość P2O5 – 90 tys. t. „Wymysłów” – kruszywo naturalne (piaski), złoşone udokumentowane. „Radom – Krogulcza” – fosforyty, złoşa nie eksploatowane o zasobach bilansowych rozpoznanych wstępnie (w kat. C2) – 8470 tys. t., w tym zawartość PO – 1610 tys. t. Złoşe jest połoşone częściowo na terenie gminy. „Strzałków” – wapienie i margle (surowiec dla przemysłu cementowego), złoşa udokumentowane. 3. Analiza stanu aktualnego gospodarki odpadami 3.1. Zakres i metodyka prac rozpoznawczych Wstępna analiza stanu obecnego gospodarki odpadami na terenie gminy Wolanów została przeprowadzona w oparciu o informacje: - Starostwa Powiatowego w Radomiu - informacje z Urzędu Gminy w Wolanowie. 3.2. Rodzaj ilość i ŝródło powstawania odpadów 3.2.1. Odpady komunalne (ogółem) Zgodnie z ustawą o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001r. (tekst jednolity - Dz.U. z 2007r. Nr 39, poz. 251), odpady komunalne to: „odpady powstające w gospodarstwach domowych, a takşe odpady nie zawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych”. Głównymi ŝródłami wytwarzania odpadów komunalnych na terenie gminy Wolanów są: - gospodarstwa domowe, - obiekty infrastruktury, tj. handel, szkolnictwo i inne. W strumieniu odpadów komunalnych niesegregowanych wyróşnia się: odpady kuchenne ulegające biodegradacji, odpady zielone, papier i tekturę, opakowania wielomateriałowe, tworzywa sztuczne, szkło, metale, odzieş, tekstylia, drewno, odpady niebezpieczne oraz odpady wytwarzane nieregularnie tj.: odpady wielkogabarytowe i odpady powstające w wyniku wykonywania usług komunalnych tj. odpady z pielęgnacji tere- nów zielonych, odpady z czyszczenia ulic i placów oraz odpady z targowisk. Ponadto w strumieniu odpa- dów komunalnych występują równieş: zuşyty sprzęt elektryczny i elektroniczny oraz odpady remontowo - budowlane.

Tabela 9. Wybrane właściwości fizyczno – chemiczne odpadów komunalnych [OBREM, 2000]

L.p. Wskaŝnik Jednostka Małe miasta, obszary wiejskie Wskaŝniki określające właściwości paliwowe 1 wilgotność % 28,0 - 48,0 2 części palne % 10,0 - 20,0 3 części niepalne % 30,0 - 65,0 4 ciepło spalania kJ/kg 2010 - 4000 Wskaŝniki określające właściwości nawozowe 5 substancja organiczna % s.m. 35,0 - 115,0 6 węgiel organiczny % s.m. 6,0 - 18,0 7 azot organiczny % s.m. 0,1 - 0,7 8 fosfor ogólny % s.m. 0,2 - 0,8 9 potas ogólny % s.m. do 0,3 Wskaŝniki określające zawartość metali cięşkich 10 kadm mg/kg s.m. 0,8 11 ołów mg/kg s.m. 85,0 12 chrom mg/kg s.m. 1643,0 13 miedŝ mg/kg s.m. 66,0 14 nikiel mg/kg s.m. 231,0 15 rtęć mg/kg s.m. 0,2 16 cynk mg/kg s.m. 290,0

Dla gminy Wolanów naleşącej do powiatu radomskiego przyjęto wskaŝniki charakterystyczne dla obszarów wiejskich w Polsce (tab. 10, 11), poniewaş nie były prowadzone na tym terenie badania składu morfologicznego i właściwości fizyczno – chemicznych. Zamieszczone w ponişszych tabelach wartości pochodzą z ba- dań przeprowadzonych przez Ośrodek Badawczo - Rozwojowy Ekologii Miast [2000]. W tabelach ponişej przedstawiono [KPGO 2010] procentowy skład morfologiczny odpadów komunalnych wytwarzanych na obszarach wiejskich i w infrastrukturze.

Tabela 10. Skład morfologiczny odpadów komunalnych wytwarzanych na obszarach wiejskich [KPGO 2010]

Rodzaj odpadu Udział [%] odpady kuchenne 18 odpady zielone 4 Papier i tektura 12 drewno 2 odpady wielomateriałowe 3 tworzywa sztuczne 12 szkło 8 metale 5 odzieş, tekstylia 1 odpady mineralne 34 odpady niebezpieczne 1 Razem 100

Tabela 11. Skład morfologiczny odpadów komunalnych wytwarzanych w infrastrukturze [KPGO 2010]

Rodzaj odpadu Udział [%] odpady kuchenne 10 odpady zielone 2 papier i tektura 27 drewno 1 odpady wielomateriałowe 18 tworzywa sztuczne 18 szkło 10 metale 5 odzieş, tekstylia 3 odpady mineralne 5 odpady niebezpieczne 1 Razem 100

W celu określenia charakterystyki ilościowej i jakościowej odpadów komunalnych wytwarzanych na terenie gminy Wolanów, przyjęto średni skład morfologiczny odpadów komunalnych niesegregowanych (z gospodarstw domowych i infrastruktury) wytwarzanych na obszarze wsi. Ponişej przedstawiono przewidywany skład morfologiczny odpadów komunalnych, z uwzględnieniem od- padów zbieranych selektywnie, a takşe wielkogabarytowych, odpadów z usług komunalnych i ulegających biodegradacji.

Tabela 12. Bilans odpadów komunalnych w 2008 roku na terenie gminy Wolanów wg. składu morfologicznego [KPGO 2010, WPGO 2007]

Lp. Rodzaj odpadu Ilość [Mg] Wieś 1. Odpady kuchenne ulegające biodegradacji 235 2. Odpady zielone 50 3. Papier i tektura 328 4. Odpady wielomateriałowe 25 5. Tworzywa sztuczne 252 6. Szkło 151 7. Metal 84 8. Odzieş, tekstylia 34 9. Drewno 25 10. Odpady niebezpieczne 17 11. Odpady budowlane 17 12. Odpady mineralne w tym frakcja popiołowa 357 13. Odpady z ogrodów i parków 43 14. Odpady z oczyszczania ulic 26 15. Odpady z targowisk 20 16. Odpady wielkogabarytowe) 17 Razem 1 682

Przyjęta ilość mieszkańców na terenie gminy wg. danych UG Wolanów z 2008 roku to 8 408 osób. Przyjęto wskaŝnik wytwarzania odpadów komunalnych na poziomie ok. 200 kg/M/rok dla mieszkańców wsi. Wytwo- rzona i obliczona ilość odpadów komunalnych niesegregowanych pochodzących z gospodarstw domowych i infrastruktury na terenie gminy Wolanów na podstawie podanych wskaŝników, w 2008 roku wynosiła 1 682 Mg. Ponadto, przyjęto do bilansu wskaŝnik wynoszący dla: - odpadów wielkogabarytowych w jednostkach wiejskich – ok. 10 kg/M/rok 3.2.2. Odpady ulegające biodegradacji W związku z koniecznością określenia planu działań zmierzających do redukcji ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowisko odpadów, wyodrębniono tego rodzaju odpady i przedstawiono ponişej wg. wyliczenia wskaŝnikowego.

Tabela 13. Ilość odpadów ulegających biodegradacji wytworzonych w roku 2008 na terenie gminy Wola- nów (wg. szacunku)

Lp. Odpady ulegające biodegradacji Ilość [Mg] 1. Odpady kuchenne ulegające biodegradacji 235 2. Odpady zielone 50 3. Papier i tektura 328 4. Drewno 25 Razem 638 * ilości te, nie uwzględniają odpadowych tekstyliów i odzieşy z uwagi na inne funkcjonujące na rynku, metody przerobu tych odpa- dów zebranych selektywnie.

Z przedstawionych danych wynika, şe łączna ilość odpadów ulegających biodegradacji wytworzona w 2008r. na terenie gminy Wolanów kształtowała się na poziomie 638 Mg, co stanowi około 37% wytwarzanych ogółem odpadów komunalnych. Odpady ulegające biodegradacji w większości zagospodarowywane są w miejscu ich powstawania, czyli przy gospodarstwach domowych jako kompost oraz jako pasze dla zwierząt. Z kolei część odpadów kuchennych moşe trafiać na składowisko jako zmieszane odpady komunalne, co uniemoşliwia określenie ich dokładnej ilości. Spośród odpadów ulegających biodegradacji na terenie gminy w ramach selektywnej zbiórki zbierane są papier i tektura. 3.2.3. Odpady niebezpieczne w strumieniu odpadów komunalnych W strumieniu odpadów komunalnych, wyróşnia się równieş grupę odpadów niebezpiecznych Są to m.in.: przeterminowane lekarstwa, termometry rtęciowe, świetlówki, baterie, rozpuszczalniki, kwasy i alkalia, środki ochrony roślin, farby itp. Przyjmuje się, şe obecnie około 95% odpadów niebezpiecznych wytwarzanych w gospodarstwach domowych trafia do wspólnego strumienia odpadów kierowanych do składowa- nia na składowiskach komunalnych.

Tabela 14. Szacunkowy udział poszczególnych rodzajów odpadów niebezpiecznych w odpadach

Kod odpadów Rodzaj odpadów Udział odpadów niebezpiecznych [%] 20 01 33 Baterie i akumulatory ołowiowe 12 20 01 29 Detergenty zawierające substancje niebezpieczne 5 20 01 17 Odczynniki fotograficzne 2 20 01 27 Farby, tusze, farby drukarskie, kleje, lepiszcza i şywice za- 35 wierające substancje niebezpieczne 20 01 14 Kwasy i alkalia 1 20 01 15 20 01 21 Lampy fluorescencyjne i inne odpady zawierające rtęć 5 20 01 31 Leki cytotoksyczne i cytostatyczne 4 20 01 26 Oleje i tłuszcze 10 20 01 19 Środki ochrony roślin (np. pestycydy, herbicydy, insektycy- 5 dy) 20 01 35 Zuşyte urządzenia elektryczne i elektroniczne inne niş wy- 10 mienione 20 01 37 Drewno zawierające substancje niebezpieczne 5 20 01 23 Urządzenia zawierające freony 3 20 01 13 Rozpuszczalniki 3 Razem 100

Na terenie gminy Wolanów jest prowadzona częściowo zbiórka odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych. Według prognoz na tym terenie wytworzono w 2008 roku 17 Mg odpadów niebezpiecznych, wśród których mogą znajdować się przeterminowane leki i termometry rtęciowe. Natomiast na terenie gminy w wykazanym roku zebrano urządzenia zawierające freony o masie 0,08 Mg oraz zuşyte urządzenia elektryczne i elektroniczne zawierające niebezpieczne składniki o masie 0,90 Mg. 3.2.4. Odpady opakowaniowe Gmina jest zobowiązana do przesyłania sprawozdania w zakresie: - rodzaju i ilości odpadów opakowaniowych zebranych przez gminę lub podmiot działający w jej imieniu, - rodzaju i ilości odpadów opakowaniowych przekazanych przez gminę do odzysku i recyklingu, - wydatków poniesionych na działania wymienione powyşej. Analizując miejsca wytwarzania odpadów opakowaniowych na terenie gminy, moşna wyszczególnić dwa ŝródła wywarzania odpadów opakowaniowych: - gospodarstwa domowe – odpady zbierane selektywnie są klasyfikowane w grupie 20 lub są zbierane w zmieszanych odpadach komunalnych; - infrastruktura handlowa – sklepy itp. – odpady te stanowią głównie odpady z grupy 15. Na terenie gminy w sposób selektywny zebrano w 2008 roku odpady opakowaniowe w ilości 136,38 Mg. Wysoki poziom odzyskanych odpadów opakowaniowych w stosunku do ogólnie zebranych odpadów (65% udział), wskazuje na mniejsze zaangaşowanie mieszkańców w zagospodarowanie odpadów we własnym zakresie m.in. poprzez spalanie w instalacjach grzewczych, a takşe ograniczenie umieszczania w workach/pojemnikach na zmieszane odpady komunalne. 3.2.5. Odpady wielkogabarytowe Na terenie gminy Wolanów jest prowadzona zbiórka odpadów wielkogabarytowych (w formie wystawki) dwa razy w roku tj. w okresie wiosny i jesieni. Wg. informacji UG Wolanów w 2008 roku zostały zebrane odpady w ilości 0,98 Mg. Natomiast według prognoz, w analizowanym roku wytworzono łącznie 17 Mg odpadów wielkogabarytowych. 3.2.6. Odpady niebezpieczne 3.2.6.1. Odpady medyczne i weterynaryjne Na terenie gminy Wolanów znajdują się: Samodzielny Zakład Opieki Zdrowotnej w Wolanowie Punkt apteczny. Wg. informacji UG Wolanów odpady medyczne na terenie gminy są bezpośrednio odbierane przez PWNS Almax Sp. z o. o ul. Wrocławska 3, 26 - 600 Radom i wywoşone do unieszkodliwiania poza teren powiatu na podstawie umowy. Odpady weterynaryjne powstają w prywatnych gabinetach, dlatego Gmina nie posiada danych dot. ilości wytwarzanych odpadów w tych jednostkach. 3.2.6.2. Zuşyty sprzęt elektryczny i elektroniczny (równieş sprzęt zawierający substancje zuboşające warstwę ozonową) Od 2005 roku gospodarkę zuşytymi urządzeniami elektrycznymi i elektronicznymi (wraz z substancjami zu- boşającymi warstwę ozonową) reguluje ustawa z dnia 29 lipca o zuşytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. Nr 180, poz. 1495). Zuşyte odpady powinny być przekazywane specjalistycznym podmiotom zajmującym się unieszkodliwianiem tego typu odpadów, posiadającym niezbędne wyposaşenie i kwalifikacje (zgodnie z Ustawą o postę- powaniu z substancjami zuboşającymi warstwę ozonową (Dz.U. Nr 52, poz. 537 z 2001r. z póŝ. zm.). Duşa część odpadów tego typu trafia wraz ze strumieniem odpadów komunalnych na składowisko, gdyş wg. danych UG Wolanów w 2008 roku zebrano na analizowanym terenie urządzenia zawierające freony oraz zuşyty sprzęt elektryczny i elektroniczny tylko o masie 0,98 Mg. 3.2.6.3. Odpady zawierające azbest Azbest stosowany był na skalę światową w róşnych gałęziach gospodarki. Do głównych produktów otrzy- mywanych na bazie azbestu zalicza się: płyty dachowe w budownictwie, rury azbestowo – cementowe, ściany osłonowe i osłony konstrukcji stalowych, osłony ścian ciągów wentylacyjnych, okładziny elementów grzejnych, izolacje cieplne i ognioodporne, izolacje elektryczne i akustyczne, elementy cierne do hamulców i sprzęgieł, uszczelnienia i szczeliwa, wyroby tekstylne wzmacniane, impregnowane oraz nasycane, odzieş ochronna do pracy z tłuszczami, olejami, gorącymi płynami, stęşonymi alkaliami i kwasami, płyty i wykła- dziny dachowe, podłogowe oraz sufitowe, wyroby z tworzyw sztucznych oraz wypełniacze do tworzyw sztucznych i farb. Trwałość płyt azbestowo – cementowych określa się na około 30 lat. Odpady zawierające azbest nie mogą być poddawane procesom odzysku. Takşe unieszkodliwianie chemiczne lub fizyczno – chemiczne, ze względu na właściwości azbestu, jest w praktyce trudne do zrealizowania. Dlatego teş, praktycznie jedynym sposobem unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest na dzień dzisiejszy jest składowanie na odpowiednio przygotowanych do tego celu składowiskach. Zgodnie z § 4 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego uşytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. Nr 71, poz. 649) właściciel, uşytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości, a takşe obiektu, urzą- dzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest, przeprowadza kon- trole stanu tych wyrobów w terminach wynikających z oceny stanu tych wyrobów. Od wyników tej kontroli zaleşy procedura dalszego postępowania: - pozostawienie wyrobu i zabezpieczenie go w miejscu eksploatacji, w celu wyeliminowania moşliwości lub ograniczenia emisji włókien azbestowych do powietrza - usunięcie wyrobów i zastąpienie ich materiałami niezawierającymi azbestu. Na terenie gminy Wolanów znajduje się ok. 6 851,55 Mg azbestu i wyrobów zawierających azbest [PUA i WZA 2007]. Gmina posiada opracowany Program Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest. Starosta Radomski wydał 61 decyzji zatwierdzających programy gospodarki odpadami niebezpiecznymi firmom uprawnionym do demontaşu pokryć azbestowych tj. wytwarzania odpadów niebezpiecznych zawie- rających azbest. Są to następujące firmy: 1. Nesco – Polska” Sp. z o.o., ul. Kopernika 58, 05-501 Piaseczno; 2. Budownictwo „ALFIX” Jerzy Kostecki, ul. Upalna 15 lok. 7, 15 – 668 Białystok; 3. Centrum Gospodaki Odpadami Azbestu i Recyklingu „CARO”, ul. Bohaterów Monte Cassino 4/12, 22 – 400 Zamość; 4. Przedsiębiorstwo Robót Termoizolacyjnych i Antykorozyjnych „TERMOEXPORT”, ul. Şurawia 24/7, 00- 515 Warszawa; 5. Przedsiębiorstwo Usługowo – Handlowe Export – Import „PEWJOL”, ul. Kopernika 8/5, 26 – 300 Opoczno; 6. PPH „GRAMA” Piotr Grabowski, Os. Gen. Maczka 17/5, 37-100 Łańcut; 7. ALGADER HOFMAN Sp. z o.o., ul. Wólczyńska 133, budynek 11B, 01-919 Warszawa; 8. Zakład Remontowo – Budowlany Stanisław Karolczak, ul. Przejałowa 10/56, 94-044 Łódŝ; 9. Firma Usługowo – Handlowa „WODPRZEM”, ul. Sokola 34, 87-100 Toruń, Oddział w Płocku ul. Konop- nickiej 28; 10. „INSTAL – GLOB” Marcin Maj, Zalesice Kolonia 14A, 26-680 Wierzbica; 11. Przedsiębiorstwo Budownictwa Lądowego MJ Sp. z o.o., ul. Graniczna 6, Reguły, 05-816 Michałowice, biuro: Chlebnica 48, 05-825 Grodzisk Mazowiecki; 12. „GAJAWI” PPHU Gabriel Rogut, ul. Odyńca 24, 93-150 Łódŝ; 13. PHU „DAWBUD” Usługi Ogólnobudowlane Paweł Grzywacz, ul. Krótka 16, 26-670 Pionki; 14. Przedsiębiorstwo Handlowo – Usługowe „JUKO” Jerzy Szczukocki, ul. 1-go Maja 25, 97-300 Piotrków Trybunalski; 15. Firma Handlowo – Usługowa RKW – DEKER Wyrąbkiewicz Krzysztof, ul. Wincentego Kadłubka 4, 27- 500 Opatów; 16. Przedsiębiorstwo PUH „WOMAX”, ul. Zielna 3/1, 26-600 Radom; 17. Zakład Budowlano – Usługowo – Handlowy Jerzy Michalski, ul. Skłodowskiej 17A/10, 26-600 Radom; 18. Hydrogeotechnika Sp. z o.o., ul. Ściegiennego 262 A, 25-116 Kielce; 19. Firma Handlowo – Usługowa „WIKI” Agnieszka Majda, ul. Sobieszowska 10A, 58-570 Jelenia Góra; 20. Przedsiębiorstwo – Produkcyjno – Handlowo – Usługowe „ABBA – EKOMED” Sp. z o.o., ul. Moniuszki 11/13, 87-100 Toruń; 21. Firma „TRANSPORT – METALURGIA” Sp. z o.o., ul. Reymonta 62, 97-500 Radomsko; 22. Firma „EKO – MIX” Spurek Konstanty Andrzej, ul. Grabiszyńska 163, 50-950 Wrocław; 23. Przedsiębiorstwo Handlowo – Usługowe „DACHMEX” K. Wojewoda, 08-504 Ułęş Sarny 28A; 24. Przedsiębiorstwo Usług Budowlanych Blacharstwo Montaşe Ryszard Szczotka, 08-504 Ułęş Sarny 28A; 25. „KAN-POL” P.P.H.U. Iwona Łosiewicz, ul. Storczykowa 30, 30-143 Lublin; 26. „STACON TIS DUSZAK” Sp. J., ul. Ogrodowa 5, 07-420 Kadzidło; 27. Przedsiębiorstwo Wywozu Nieczystości Stałych „ALMAX” Sp. z o.o., Radom, ul. Wrocławska 3; 28. Usługi Remontowo – Budowlane Jan Lorek, 26-706 Tczów 88; 29. Przedsiębiorstwo Produkcyjno – Handlowo – Usługowe „Plastimet – Panorama” Sp. z o.o., ul. Fa- bryczna 9, 05-084 Leszno; 30. Firma R&M plettac Sp. z o.o., ul. Kościuszki 19, 63-500 Ostrzeszów; 31. Przedsiębiorstwo Produkcyjno – Handlowe „Multibau” Koczoń Andrzej, ul. Mielczarskiego 8, 26-600 Radom; 32. Firma „ALBEKO” Sieger Sp. J. gmina Skrwilno, 87-510 Kotowy; 33. Przedsiębiorstwo Usługowo – Handlowo – Produkcyjne „JANUSZ”, ul. Kasprowicza 18, 96-100 Skier- niewice; 34. Przedsiębiorstwo Usług Wodno – Budowlanych „WOD-BUD” Sp. z o.o., ul. Piłsudskiego 14, 23-200 Kraśnik; 35. Firma Handlowo Usługowa „PROJEKT – BUD” Edyta Psut, ul. Podwale 17, 00-252 Warszawa; 36. Firma „BUHCK RECYCLING” Sp. z o.o., ul. Romana Maya 1, 61-371 Poznań; 37. Firma „SPE – BAU” Sp. z o.o., ul. Mielecka 21/1, 53-401 Wrocław; 38. Zakład Usług Produkcji i Handlu inş. Jan Stanisław Górliński, ul. Moniuszki 85, 06-200 Maków Mazo- wiecki; 39. Zakład Usługowy Ciesielstwo – Blacharstwo – Dekarstwo Roman Piwowarczyk, Modrzejowice 76, 26- 640 Skaryszew; 40. Przedsiębiorstwo Projektowo – Wdroşeniowe „AWAT” Sp. z o.o., ul. Kaliskiego 9, 01-476 Warszawa; 41. Przedsiębiorstwo Produkcyjno – Usługowo – Handlowe Krzysztof Kozak, ul. Goszczewicka 19, 26-600 Radom; 42. Firma „SELL – BUD” Sp. z o.o., ul. Zagnańsk 71, 25-953 Kielce; 43. „Santa – Eko” Tadeusz Zych, Izabela Rutowska Sp. J., ul. Portowa 24, 27-600 Sandomierz; 44. Usługi Blacharsko – Dekarskie Boşena Kaleta, ul. Halinowska 5a, 26-600 Radom; 45. PPU MECHATRONIK, Górki Szczukowskie 1, 26-065 Piekoszów; 46. Firma „POLONICA” Sp. z o.o., ul. 1-go Maja 191, 25-655 Kielce; 47. Firma „DACH SERVICE” Marcin Olczykowski, ul. Polna 8/15, 26-800 Białobrzegi; 48. Usługi Dekarskie Stanisław Gozdur, Bąkowa 158, 27-300 Ciepielów; 49. „SELL – BUD INWEST” S.C., ul. Zagnańska 71, 25-953 Kielce; 50. Przedsiębiorstwo Produkcyjno – Usługowo – Handlowe „POL – BUD” s.c., ul. Andersa 3/75, 26-600 Radom; 51. Zakład Remontowo – Budowlany i Instalatorstwo Elektryczne Krzysztof Wodecki, ul. Dekarska 16 m 1, 26-600 Radom; 52. Zakład Remontowo – Dekarski Stanisław Michalski, ul. Struga 76/13, 26-600 Radom; 53. Przedsiębiorstwo Wielobranşowe „ZACH – UTYL” Joanna Zacharz, Górki Szczukowskie 1, 26-065 Pie- koszów; 54. Przedsiębiorstwo Produkcyjno – Handlowo- Usługowe „NOBIS” Jan Nobis, Pakosław 296, 27-100 Iłşa. 55. Środowisko i Innowacje Sp. z o.o. Dobrów 8; 28-142 Tuczępy 56. Firma Budowlano – Handlowa Łukasz Piwowarczyk, Modrzejowice 76, 26 – 640 Skaryszew 57. Przedsiębiorstwo-Produkcyjno-Handlowo-Usługowe „WABANA” Waldemar Sielwanowski, Pakosław 302, 27 – 100 Iłşa 58. Usługi Montaşowo – Budowlane Sylwester Trzos Jedlnia 8; 26 – 670 Pionki tel. (048) 381 72 73; 608 316 444 59. Przedsiębiorstwo Budowlano-Handlowe „REMAR” Rafał Makowski 60. ul. Józefa Brandta 48; 26-505 Orońsko tel.: (048) 3650544; 603607859 61. Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowo-Produkcyjne „EURO-GAZ” Łój, Wierzbicka, Nawrot, Wierzbicki Sp.j. Zgórsko 31A, 26-052 Sitkówka-Nowiny tel.: (041) 3465187; 607269111 62. Walkiewicz Piotr ul. Ostrowiecka 3/73 26-600 Radom tel. 696048013 3.2.6.4. Wyeksploatowane pojazdy i opony Wycofane z eksploatacji pojazdy zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 roku w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. nr 112 poz. 1206) klasyfikowane są jako grupa 16 01 04* (zuşyte lub nie nadające się do uşytkowania pojazdy) oraz 16 01 06 (zuşyte lub nie nadające się do uşytkowania pojazdy nie zawierające cieczy i innych niebezpiecznych elementów). Na terenie gminy Wolanów zgodnie z informacją UG Wolanów na dzień 7.08.2009r. było zarejestrowanych 3 245 szt. samochodów osobowych. Na koniec 2008 roku zostało wyrejestrowanych 55 szt. (wraków) pojaz- dów. Przyjmując średnią masę samochodu 0,94 Mg, uzyskano roczną masę złomu samochodowego na poziomie około 51,70 Mg. Przy załoşeniu wymiany opon średnio co 4 - 5 lat szacuje się, şe rocznie na terenie gminy występuje konieczność unieszkodliwienia około 3 096 szt. opon róşnych rozmiarów. Ilość wra- ków samochodowych będzie rosła w związku z duşą liczbą starych samochodów sprowadzanych do Polski z Europy Zachodniej. Zuşyte lub nie nadające się do uşytkowania pojazdy powinny być przekazywane przez ostatniego właścicie- la do firm posiadających uprawnienia wojewody do wydawania zaświadczeń o przyjęciu samochodu do kasacji. W rejonie radomskim funkcjonują następujące firmy, które posiadają stosowne uprawnienia Woje- wody Mazowieckiego do wydawania zaświadczeń niezbędnych do wyrejestrowania samochodu [Plan 2007]: - Kazimierz Neska „AUTO – MAX – NESKA”, ul. Wolanowska 140, 26-600 Radom - Graşyna Gniadek Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe „AUTO - SKODA”, ul. Warszawska 17/21, 26- 605 Radom - Nikodem Şyła KAJTEK Sprzedaş Hurtowa Odpadów i Złomu, Rajec Poduchowny 41 c 26-613, Radom - "MARPUT" Sp. z. o.o. Stacja Demontaşu Pojazdów, ul. Lesiowska 1 26-600 Radom Począwszy od 2005 roku gospodarkę tymi grupami odpadów reguluje ustawa z dnia 20 stycznia 2005r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz.U. Nr 25, poz. 202 z póŝ. zm.) wraz z aktami wykonaw- czymi do niej. Zostały wprowadzone minimalne poziomy odzysku i recyklingu. Naleşy uznać, şe przepisy te wpłyną na zwiększenie stopnia kontroli w odniesieniu do postępowania z opisywanymi odpadami oraz ograniczą istnienie w tym zakresie szarej strefy. 3.2.6.5. Baterie i akumulatory Aktualnie zbieranie zuşytych akumulatorów odbywa się następująco: - na wytypowanych stacjach paliw, - akumulatory zuşyte przyjmowane są przez punkty sprzedaşy przy zakupie nowego akumulatora, od na- bywcy nie jest wówczas pobierana opłata depozytowa, - akumulatory pozostawione w przydomowych osłonach śmietnikowych zbierane są przez przedsiębior- ców odbierających odpady komunalne lub indywidualnych zbieraczy surowców wtórnych i na własny rachunek dostarczane do składnic złomu, - przez uprawnionych przedsiębiorców zajmujących się fizyczną likwidacją pojazdów mechanicznych Ze względu na oddawanie tego typu odpadów w rozproszonych punktach sprzedaşy (oddanie starego akumulatora przy zakupie nowego) poza terenem gminy, brak jest danych dotyczących ilości wytworzonych odpadów tego typu. Na terenie gminy nadto prowadzona jest 2 razy do roku zbiórka zuşytych baterii (odpadów małogabaryto- wych) bez ewidencji, co uniemoşliwiło dotychczasowe określenie ich ilości. 3.2.6.6. Oleje odpadowe Oleje odpadowe powstają w wyniku eksploatacji olejów smarowych, które tracą swoje właściwości, ulegają zanieczyszczeniu i nie nadają się juş do zastosowania, do którego były pierwotnie przeznaczone. Przy zało- şeniu, şe jeden samochód zuşywa rocznie około 5 - 7 litrów oleju, przy wykazanej liczbie pojazdów zarejestrowanych na terenie gminy szacuje się, şe rocznie powstaje około 19 470 litrów zuşytego oleju. Na terenie gminy brak jest podmiotów zajmujących się obsługą pojazdów, dlatego oleje odpadowe są najczęściej wymieniane poza terenem gminy. 3.2.6.7. Przeterminowane pestycydy Przez odpady pestycydowe rozumie się przeterminowane, zanieczyszczone i niezdatne do uşycia środki ochrony roślin i preparaty owadobójcze stosowane m.in. w gospodarstwach domowych oraz opakowania po nich. Naleşy tu wyróşnić m.in. następujące odpady: - Grupa 15 – odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne nieujęte w innych grupach: - 15 01 10* - opakowania zawierające pozostałości substancji niebezpiecznych lub nimi zanieczyszczone (np. środki ochrony roślin I i II klasy toksyczności – bardzo toksyczne i toksyczne); - Grupa 20 – odpady komunalne łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie: - 20 01 19* - środki ochrony roślin I i II klasy toksyczności (bardzo toksyczne i toksyczne); - 20 01 37* - drewno zawierające substancje niebezpieczne; - 20 01 80 – środki ochrony roślin inne niş wymienione w 20 01 19. Odpady te pochodzą z bieşącej produkcji, dystrybucji i stosowania oraz z przeterminowanych, starych pre- paratów, wycofanych z obrotu i zdeponowanych w magazynach lub mogilnikach. Na terenie gminy i powiatu nie są zlokalizowane składowiska odpadów niebezpiecznych, nadto brak jest odbioru tych odpadów na terenie gminy. Opakowania po środkach ochrony roślin trafiają na terenie gminy do strumienia odpadów komunalnych. W związku z zapisami ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, producenci i importerzy są zo- bowiązani do odebrania tych opakowań. Ze względu na brak zbiórki opakowań po środkach ochrony roślin na terenie gminy, brak jest danych o ich ilości. W ostatnich latach zakupy środków ochrony roślin limitują ceny jednostkowe pestycydów, a nadto ograniczeniu ilości sprzedawanych środków sprzyjają małe opakowania, w których są one sprzedawane. 3.2.6.8. Odpady zawierające PCB Jednym z głównych problemów jest unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych zawierających PCB. Obecnie w kraju nie ma instalacji mogącej bezpiecznie niszczyć kondensatory zawierające PCB. Kondensa- tory zawierające PCB unieszkodliwiane są jedynie w instalacjach zagranicznych. Termiczne unieszkodliwianie płynów zawierających PCB, pochodzących z transformatorów i innych urządzeń elektroenergetycznych oraz ich dekontaminacja realizowana jest w dwóch krajowych instalacjach zlokalizowanych w Zakładach Chemicznych ROKITA S.A. w Brzegu Dolnym oraz Zakładach Azotowych ANWIL S.A we Włocławku. Dekon- taminacja urządzeń zawierających PCB realizowana jest przez Przedsiębiorstwo Usług Specjalistycznych i Projektowych CHEMEKO Sp. z o.o. we Włocławku. Wszystkie urządzenia zawierające PCB, które zostaną zidentyfikowane podczas przeprowadzonej inwentaryzacji i kontroli powinny być przekazane do tych pod- miotów gospodarczych. Gmina nie posiada danych dotyczących ilości odpadów zawierających PCB. 3.2.7. Odpady pozostałe 3.2.7.1. Odpady z budowy, remontów i demontaşu obiektów budowlanych Odpady budowlane i remontowe wytwarzane m.in. w gospodarstwach domowych, jako odpady z remon- tów mieszkań, prowadzonych na małą skalę, wówczas są ujęte w zmieszanych odpadach komunalnych, oznaczonych kodem 20 03 01. Katalog nie wyodrębnia tego odpadu w grupie odpadów komunalnych, pod- grupie odpadów gromadzonych selektywnie, ani wśród innych odpadów komunalnych. Wg. szacunku na terenie gminy w 2008 roku wytworzono 17 Mg odpadów budowlanych. Gmina nie posiada dokładanych danych dotyczących ilości wytwarzanych odpadów budowlanych, gdyş najczęściej zagospodarowywane są one przez samych wytwórców na inne cele budowlane 3.2.7.2. Osady ściekowe Osady ściekowe powstające w oczyszczalniach ścieków, w tym w przydomowych klasyfikowane są do od- padów z grupy 19. Do odpadów powstających w komunalnych oczyszczalniach ścieków moşna zaliczyć: - skratki (kod 19-08-01) - odpady z piaskowników (kod 19-08-02) - odpady z procesów stabilizacji i odwadniania osadów w tym ustabilizowane komunalne osady ściekowe (kod 19-08-05) Wg. informacji UG Wolanów na terenie gminy nie odnotowano dotychczas wytworzenia osadów ścieko- wych w ilościach wymagających ich unieszkodliwiania. W przypadku takiej konieczności będą deponowane na innych składowiskach na terenie województwa mazowieckiego np. w Guzowie gm. Orońsko. 3.2.8. Odpady specyficzne Do tych odpadów zaliczane są padłe zwierzęta. Umowa na odbiór, transport i unieszkodliwianie padłych zwierząt została zawarta przez Gminę Wolanów ze Spółką Amba Sp. z o.o. w Radzanowie, ul. Siemiątkow- skiego 27. W 2007 roku odebrano 25 szt. zwierząt, natomiast w 2008 roku 30 szt. 3.3. Rodzaje i ilość odpadów poddanych poszczególnym procesom odzysku i unieszkodliwiania Przez odzysk rozumiane są wszelkie zadania, polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub w części, lub prowadzące do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystanie w sto- sowny sposób. Natomiast za unieszkodliwianie uznawany jest proces poddawania odpadów określonym procesom przekształceń biologicznych, fizycznych i chemicznych 3.3.1. Odpady komunalne W 2006 roku do unieszkodliwienia przekazano największą ilość odpadów – 173,50 Mg. Z kolei w roku 2008 przekazano do unieszkodliwiania najmniejszą ilość odpadów – 74,20 Mg. W latach 2005 - 2008 zaznaczył się spadek ilości przekazanych do unieszkodliwiania odpadów o 39%.

Tabela 15. Ilość i rodzaje odpadów komunalnych przekazanych do unieszkodliwiania na składowisko od- padów innych niş niebezpieczne i obojętne w Bieniędzicach w latach 2005 – 2008

Kod odpadu Rodzaj odpadu Lata 2005 2006 2007 2008 Ilość [Mg] 20 03 01 Niesegregowane odpady 122,20 173,50 157,60 74,20 komunalne Ŝródło: UG Wolanów

3.3.2. Odpady inne niş komunalne i niebezpieczne Na terenie gminy nie były wytwarzane odpady inne niş komunalne i niebezpieczne. 3.4. Istniejące systemy zbierania odpadów 3.4.1. Zbiórka odpadów komunalnych Zgodnie z ustawą o odpadach, pod pojęciem zbierania odpadów rozumie się kaşde działanie, a w szczegól- ności umieszczanie w pojemnikach, segregowanie i magazynowanie odpadów, które ma na celu przygoto- wanie ich do transportu do miejsc odzysku lub unieszkodliwienia. Znowelizowana ustawa z dnia 13 września 1996r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. Nr 132, poz. 622 z póŝ. zm.), określa dla odpadów komunalnych pojęcie odbierania odpadów od właścicieli nieruchomości. Jest to usuwanie odpadów z pojemników do pojazdu w celu transportu do miejsc odzysku lub unieszkodliwienia. Zasady zbiórki i wywozu odpadów komunalnych (zaktualizowane) regulowane są uchwałą Rady Gminy Wolanów nr XXXI/88/08 z dnia 22.10.2008r. w sprawie uchwalenia regulaminu utrzymania czystości i po- rządku na terenie gminy Wolanów Podkreślić naleşy, şe deklarowane objęcie mieszkańców zorganizowaną zbiórką odpadów oznacza, şe mają oni zapewniony dostęp do systemu gospodarowania odpadami komunalnymi. Na terenie gminy liczba nieruchomości, które posiadają zawarte umowy na odbiór odpadów komunalnych wynosi 300, co stanowi ok. 13% nieruchomości na terenie gminy

Tabela 16. Ilości odpadów komunalnych zebranych na terenie gminy Wolanów w latach 2005 – 2008

Lata 2005 2006 2007 2008 Ilość [Mg] Wolanów 146,16 217,19 229,54 210,58 Ŝródło: UG Wolanów

Na terenie gminy Wolanów największą ilość odpadów komunalnych odebrano w 2007 roku – 229,54 Mg, natomiast najmniej – 146,16 Mg w 2005 roku. Średnia ilość odpadów zebranych na tym terenie wyniosła ok. 201 Mg/rok. Na terenie gminy Wolanów moşna wyróşnić następujące systemy zbierania odpadów komunalnych, - zbiórka odpadów niesegregowanych, - selektywna zbiórka odpadów do recyklingu materiałowego. Odpady komunalne wytwarzane w gospodarstwach domowych na terenie gminy Wolanów są zbierane przez „Eko – Jas” - Usługi Ekologiczne Krzysztof Janas Garno ul. Kasztanowa 21 i poddawane procesowi unieszkodliwiania na terenie województwa mazowieckiego. Niesegregowane odpady komunalne wytwarzane na terenie gminy Wolanów w gospodarstwach domowych są gromadzone w workach z tworzywa sztucznego (kolor czarny) o poj. 120 dm3. Odpady w poblişu obiektów infrastruktury (cmentarze) gromadzone są w kontenerach i odbierane przez PWNS Almax Sp. z o.o. w Radomiu, ul. Wrocławska 3, 26 - 600 Radom. Urządzenia te stanowią własność wspomnianego podmiotu. Odpady komunalne z terenu gminy wytwarzane przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą odbierane są przez PWNS Almax Sp. z o.o. ul. Wrocławska 3, 26 – 600 Radom oraz Spółkę Sita Sp. z o.o. ul. Witosa 76, 26 – 600 Radom. Zmieszane odpady komunalne odbierane na terenie gminy z gospodarstw domowych są transportowane bez przeładunku do instalacji unieszkodliwiania tj. na składowisko odpadów komunalnych w Bieniędzicach, natomiast odbierane od podmiotów prowadzących działalność gospodarczą dostarczane do instalacji odzysku i unieszkodliwiania P.P.H.U. Radkom Sp. z o.o. w Radomiu, ul. Witosa 76, 26 – 600 Radom i w Zwoleniu zarządzaną przez PWNS Almax Sp. z o.o. w Radomiu. Usługa zbiórki i transportu odpadów komunalnych na części terenu gminy jest świadczona w oparciu o umowę zawartą pomiędzy daną firmą wywozową, a właścicielami nieruchomości, która precyzuje zarówno sposób świadczonej usługi (częstotliwość, rodzaj urządzeń do gromadzenia odpadów), koszt usługi jak i warunki płatności. Niski, bo 13% udział zawartych umów zawartych przez mieszkańców na odbiór, transport i unieszkodliwianie odpadów wskazuje na moşliwość powstawania „dzikich” wysypisk.

Tabela 17. Sposoby zbierania odpadów na terenie gminy Wolanów

Gmina Sposoby zbierania odpadów Pojemnik Worki Kontenery zbiorcze KP7 (zabudowa niska, Inne np. pojemniki w wyznaczonych indywidualny z posesji wielorodzinna, budynki uşyteczności miejscach większych skupisk i infrastruktury publicznej) Wolanów - * poj. 120 dm3 - Kontenery (cmentarze), worki o poj. 120 dm3 Ŝródło UG Wolanów- odpady zmieszane* - odpady segregowane**

3.4.2. Selektywna zbiórka odpadów komunalnych W ramach selektywnej zbiórki na terenie gminy Wolanów ze strumienia odpadów komunalnych zbierane są przede wszystkim następujące rodzaje odpadów: papier i tektura, tworzywa sztuczne, szkło i metale. Selektywna zbiórka odpadów na terenie gminy Wolanów prowadzona jest przez „Eko – Jas” - Usługi Eko- logiczne Krzysztof Janas Garno ul. Kasztanowa 21 systemem workowym przy udziale worków (poj. 120 dm3) w następujących kolorach: papier – biały, zielony – szkło, niebieski – metale, şółty – tworzywa sztuczne. Zbiórka odpadów gromadzonych selektywnie na terenie gminy przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą realizowana przez PWNS Almax Sp. z o.o. ul. Wrocławska 3, 26 – 600 Radom oraz Spółkę Sita Sp. z o.o. Do gromadzenia odpadów wytwarzanych w gospodarstwach domowych, w sposób selektywny (frakcja sucha) są wykorzystywane są głównie worki (poj. 120 dm3). Zgodnie z obowiązującym Regulaminem utrzymania czystości i porządku, odpady komunalne gromadzone w sposób nieselektywny i selektywny na terenie gminy Wolanów są odbierane jeden raz w miesiącu.

Tabela 18. Ilość zebranych odpadów w wyniku selektywnej zbiórki na terenie gminy Wolanów w latach 2005 - 2008 roku

Lp. Kod odpadu Rodzaj odpadu Proces Ilość odpadów [Mg] odzysku/unieszkodliwianie 2005 2006 2007 2008 1. 20 01 02 Szkło Recykling 12,60 32,10 48,40 120,00 2. 20 01 01 Papier i tektura 2,62 5,49 6,34 6,30 3. 20 01 39 Tworzywa sztuczne 3,95 1,83 8,60 7,80 4. 20 01 40 Metale 3,90 4,27 8,60 1,30 5. 20 01 23* Urządzenia zawierające freony Unieszkodliwianie - - 0,08 6. 21 01 35* Zuşyte urządzeni elektryczne i - - 0,90 elektroniczne inne niş wymienione w 20 01 21 i 20 01 23 zawierające niebezpieczne składniki Razem 23,07 43,69 71,94 136,38 Ŝródło UG Wolanów

Odpady zbierane w sposób selektywny na terenie gminy są przekazywane przez danego przewoŝnika od instalacji odzysku na terenie kraju, w tym województwa mazowieckiego oraz świętokrzyskiego. Najwięcej w sposób selektywny zebrano (77,47%) szkła, natomiast najmniej (0,03%) urządzeń zawierają- cych freony. Udział wysegregowanych odpadów komunalnych w stosunku do zebranych ogólnie w 2008 roku jest znaczący i wynosi 65%. Wg. informacji UG w Wolanowie na realizację usługi zbiórki, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpa- dów (zbieranych w sposób selektywny) wytwarzanych w gospodarstwach domowych na terenie gminy w 2008 roku zostały wydatkowane przez Gminę środki w wysokości 43 643zł. 3.5. Rodzaj rozmieszczenie oraz moc przerobowa instalacji odzysku i unieszkodliwiania odpadów Na terenie gminy Wolanów znajduje czynna instalacja do unieszkodliwiania odpadów. 3.5.1. Składowisko odpadów innych niş niebezpieczne i obojętne w Bieniędzicach Stan formalno-prawny właściciel – Gmina Wolanów zarządzający – Gmina Wolanów lokalizacja – Bieniędzice ok. 5 km na północny-zachód od Wolanowa stan formalno-prawny uregulowany pozwolenie na budowę UAN-7351/16/2/93 przegląd ekologiczny z czerwca 2002r. instrukcja eksploatacji z czerwca 2002r. Parametry składowiska rok oddania do eksploatacji 1995 powierzchnia całkowita 1,51 ha, 3 kwatery 0,92 ha projektowana pojemność 40 tys. m3 pojemność wykorzystana ok. – 50% WIOŚ [2008] ilość odpadów deponowanych rocznie ok. ton, tj. ok. 528m3, a po zagęszczeniu spycharką ok. 211m3 przewidywane zamknięcie składowiska do 2014 roku wg. WPGO [2007] po zamknięciu składowisko zostanie poddane rekultywacji technicznej i biologicznej. Elementy zabezpieczenia środowiska uszczelnienie podłoşa i skarp geomembraną HDPE o grubości 1,5 mm, przykrytą warstwą gliny grubości 50 cm drenaş odcieków ze zbiornikiem wały osłonowe zieleń ochronna monitoring środowiska – piezometry Zagospodarowanie terenu budynek socjalno-biurowy brodzik dezynfekcyjny boksy na surowce wtórne utwardzony plac manewrowy ogrodzenie terenu brak przyłącza wodociągowego i elektrycznego waga samochodowa Eksploatacja składowiska według instrukcji eksploatacji plantowanie i zagęszczanie odpadów sprzętem cięşkim umoşliwiającą zagęszczenie odpadów 2,5-3- krotnie składowisko dozorowane pozytywna ocena z przeglądu ekologicznego nie istnieje moşliwość rozbudowy składowiska na składowisku deponowane są wyłącznie odpady z gminy Wolanów roczny koszt eksploatacji składowiska ok. 170 tys. zł wg. UG Wolanów [2008] 3.6. Wykaz podmiotów prowadzących działalność w zakresie odbierania, zbiórki, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów W tabeli 19 wykazano podmioty posiadający stosowne decyzje na prowadzenie działalności w zakresie odbioru odpadów komunalnych na terenie gminy Wolanów. Tabela 19. Podmioty posiadające zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odbioru odpadów komunalnych na terenie gminy Wolanów

Nazwa przewoŝnika i adres Decyzja Rodzaje odpadów Rodzaj działalności PWNS Almax Sp. z o.o. ROŚ 7016/3-1/07 odpady komunalne ulegające biode- odbieranie ul. Wrocławska 3, 26 - 600 Radom z dn. 27.08.07 gradacji stałych odpady niebezpieczne z grupy odpa- odpadów dów komunalnych odpady wielkogabarytowe odpady z remontów zuşyty sprzęt elektryczny i elektroniczny zmieszane odpady komunalne SITA Sp. z o.o. ROŚ 7624/7/09 z odpady komunalne ulegające biode- ul. Witosa 76, 26 – 600 Radom dn.20.04.09 gradacji odpady niebezpieczne z grupy odpa- dów zuşyty sprzęt elektryczny i elektroniczny odpady wielkogabarytowe odpady z remontów zmieszane odpady komunalne Usługi Ekologiczne „Eko –Jas” ROŚ 7016/2/2006 odpady komunalne ulegające biode- Krzysztof Janas z dn. 11.12.06 gradacji zuşyty sprzęt elektryczny i elektroniczny odpady wielkogabarytowe odpady z remontów odpady niebezpieczne z grupy odpa- dów zmieszane odpady komunalne Przedsiębiorstwo Usług Komunal- ROŚ 7624/4/09 odpady komunalne ulegające biode- nych „ATK-Recykling” z dn. 20.04.09 gradacji ul. Chorzowska 33, odpady niebezpieczne z grupy odpa- 26 – 600 Radom dów zmieszane odpady komunalne Zakład usług Komunalnych ROŚ 7624/5/09 odpady komunalne ulegające biode- "Ekotech"ul. Golębiowska 22a/1, z dn. 20.04.09 gradacji 26 -600 Radom odpady niebezpieczne z grupy odpa- dów zmieszane odpady komunalne Przedsiębiorstwo Eko- Sam ROS 7624/5/09 odpady komunalne ulegające biode- s.c. Milejowice gm. Zakrzew z dn. 20.04.09 gradacji al. Kasztanowa 24 odpady niebezpieczne z grupy odpa- dów zmieszane odpady komunalne Ŝródło: UG Wolanów

3.7. Identyfikacja problemów w zakresie gospodarki odpadami Podsumowując stan aktualnej gospodarki odpadami na terenie gminy Wolanów, moşna zidentyfikować następujące problemy: niski udział zawartych umów z właścicielami nieruchomości na odbiór odpadów komunalnych brak ponoszenia przez większość właścicieli nieruchomości (wytwórców odpadów) kosztów funkcjonowania systemu gospodarki odpadami zgodnie z zasadą zanieczyszczający płaci brak zorganizowanego systemu pozyskiwania odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych brak zbiórki odpadów poremontowo – budowlanych i niebezpiecznych brak ewidencji ilości zbieranych odpadów wielkogabarytowych ponoszenie opłat za korzystanie ze środowiska ze względu na udział odpadów zbieranych w sposób nieselektywny niedostateczna świadomość ekologiczna mieszkańców, szczególnie w zakresie gromadzenia odpadów zmieszanych i selektywnie zbieranych zagospodarowanie (niekorzystne) części odpadów komunalnych bezpośrednio przez ich wytwórców np. poprzez spalanie w instalacjach grzewczych. 4. Prognozowane zmiany w zakresie gospodarki odpadami, w tym równieş wynikające ze zmian demograficznych i gospodarczych 4.1. Prognoza ogólna Na ilość, jakość i rodzaje odpadów wytwarzanych na terenie gminy Wolanów wpływać będzie wielu czyn- ników. Do nich w szczególności naleşy zaliczyć czynniki demograficzne i ekonomiczne. Liczba mieszkańców gminy wg. danych UG Wolanów z 2008 roku, kształtuje się na poziomie 8 408 osób. W perspektywie kilku – kilkunastu lat liczba ta uzaleşniona będzie od przyrostu naturalnego i skali migracji. Wg. szacunków liczba ludności gminy w 2016 roku wzrośnie w stosunku do 2008, o ok 308 osób, co oznacza łączną liczbę 8 716 osób. Na podstawie powyşszego naleşy stwierdzić, şe w latach 2008 - 2016 nastąpi wzrost liczby mieszkańców na terenie gminy Wolanów o ok. 3,66%.

Tabela 20. Dane dotyczące demografii na terenie gminy Wolanów w latach 2008 – 2016

Lata 2008 2011 2012 2015 2016 Liczba ludności 8 408 8 500 8 531 8 623 8 716 Prognoza na podstawie danych UG Wolanów

Zmiany w ilości i jakości odpadów wytwarzanych w gminie w perspektywie czasowej do 2016 roku zaleşeć będą od rozwoju gospodarczego. Wyşszy poziom dochodów, będzie wpływał na wzrost ilości wytwarzanych odpadów.

Tabela 21. Prognoza liczby mieszkań i powierzchni uşytkowej mieszkań w gminie Wolanów w latach 2007 – 2016 2007 2012 2016 Liczba Powierzchnia (m2) Liczba mieszkań Powierzchnia (m2) Liczba mieszkań Powierzchnia (m2) mieszkań 2 274 183 26 2 366 194 559 2 457 205 693 Prognoza na podstawie danych UG Wolanów

Wzrost liczby mieszkań o 183 i ich powierzchnia o 187 367m2 na terenie gminy szacowany jest przy załoşe- niu utrzymania dotychczasowego tempa przyrostu. Zakłada się, şe przez najblişsze kilka lat dominować będą wśród ludności postawy konsumpcyjne „odpado- genne”, następnie stopniowo, coraz częściej obserwować będzie się postawy proekologiczne, skutkujące np.: dalszym wzrostem poziomu selektywnej zbiórki odpadów. Uwidoczni się to równieş m.in. większym spadkiem ilości tworzyw sztucznych na korzyść ilości szkła i wyrobów z drewna czy innych materiałów, przede wszystkim materiałów podatnych na recyrkulację (szkło), czy łatwo degradowalnych – jak papier czy drewno. Rozszerzenie kontroli w zakresie gospodarki odpadami oraz doskonalenia metod inspekcji przez upowaş- nione organy i instytucje spowoduje zwiększenie wykrywania odpadów nie wykazywanych obecnie w sta- tystyce. Do czynników ograniczających wzrost ilości odpadów na terenie gminy naleşy zaliczyć: udział zabudowy niskiej – jednorodzinnej, przepisy prawne nakładające kosztowne obowiązki na zbierających odpady i ich egzekucję, ciągły wzrost świadomości ekologicznej, wzrastający koszt unieszkodliwiania odpadów (podwyşszanie opłaty środowiskowej za składowanie od- padów). Wszystkie wyşej wymienione czynniki są ze sobą ściśle powiązane. W celu obnişenia kosztów usunięcia odpadów mieszkańcy chętniej włączą się do systemu selektywnej zbiórki oraz zagospodarowywania odpa- dów organicznych. W zakresie transportu ewentualne zmiany dotyczyć będą przede wszystkim: - jakości sprzętu technicznego, która ulega ciągłym zmianom w kierunku obnişenia jednostkowych kosz- tów eksploatacji oraz uciąşliwości dla mieszkańców i środowiska (obnişenia hałasu i emisji spalin), - optymalizacji transportu w kierunku zmniejszenia uciąşliwości dla ruchu drogowego i mieszkańców oraz poprawienia wskaŝników ekonomicznych. W zakresie technologii odzysku oczekiwany jest rozwój technologii związanych z: - recyklingiem organicznym odpadów ulegających biodegradacji, - recyklingiem surowców wtórnych. W zakresie technologii unieszkodliwienia odpadów: - stopniowe eliminowanie z systemów gospodarki odpadami składowania odpadów nieprzetworzonych. 4.2. Prognoza ilości wytwarzanych odpadów komunalnych Ilość i skład morfologiczny odpadów komunalnych będzie się zmieniał w miarę rozwoju gospodarczego i wzrostu zamoşności społeczeństwa. Podczas prac nad planem przyjęto 8 letni okres planowania z podziałem na dwie perspektywy czasowe krótkoterminową (do 2012 roku) i długoterminową (do 2016 roku). Stąd prognozy zostały opracowane dla dwóch horyzontów czasowych 2012 i 2016 roku. Za KPGO 2010 przyjęto następujące załoşenia: - nie będą następowały istotne zmiany składu morfologicznego wytwarzanych odpadów komunalnych, - nastąpi wzrost poziomu selektywnego zbierania odpadów o co najmniej 16% w 2012r. i o 24% w 2016r., co spowoduje zmiany ilości i składu odpadów niesegregowanych; zmniejszy się w nich głównie zawar- tość papieru, tworzyw, szkła i metali.

Tabela 22. Prognoza ilości wytworzonych odpadów komunalnych na terenie gminy Wolanów w roku 2012 i 2016

Kod odpadu Rodzaj odpadów Ilość odpadów [Mg] 2012 2016 20 01 Odpady komunalne segregowane i zbierane selektywnie 159 170 20 02 Odpady z ogrodów i parków 44 45 20 03 01 Niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne 1 707 1 744 20 02 03 Odpady z czyszczenia ulic i placów 26 27 20 03 07 Odpady wielkogabarytowe 17 18 Razem 1 953 2 004

Zgodnie z dokonaną prognozą największy udział 87% wśród wytworzonych odpadów komunalnych będzie przypadał na niesegregowane odpady komunalne, a najnişszy 0,88% na odpady wielkogabarytowe. Łączna zakładana ilość wytworzonych odpadów komunalnych w roku 2016 w stosunku do roku 2012 roku będzie wyşsza o 51 Mg. Podstawowym warunkiem racjonalnej gospodarki odpadami jest selektywna zbiórka. Pozwala ona na: - pozyskiwanie surowców wtórnych bez nadmiernego obciąşania linii w sortowniach, zmniejszenie strumienia odpadów trafiających na składowiska (wydłuşenie czasu ich eksploatacji), - tworzenie stabilnego rynku surowców wtórnych i przemysłu przetwarzającego te surowce. Schemat racjonalnego gospodarowania odpadami:

Minimalizacja Recykling Unieszkodliwianie Składowanie

Minimalizacja ilości odpadów – osiągana przez wstępną segregację Recykling – wykorzystanie odzyskanych surowców wtórnych w gospodarce Unieszkodliwianie – pozbawienie pozostałych odpadów właściwości szkodliwych dla środowiska Składowanie – docelowe składowanie odpadów obojętnych dla środowiska 4.3. Prognoza ilości wytwarzanych odpadów ulegających biodegradacji Prognoza wytwarzania odpadów na terenie gminy Wolanów ulegających biodegradacji w latach 2012 i 2016 zawiera tabela 23.

Tabela 23. Prognoza ilości wytworzonych na terenie gminy Wolanów odpadów ulegających biodegradacji w roku 2012 i 2016

Rodzaj odpadu Ilość odpadów [Mg] 2012 2016 Odpady kuchenne ulegające biodegradacji 238 244 Odpady zielone 51 52 Papier i tektura 333 340 Drewno 25 26 Odpady z ogrodów i parków 44 45 Razem 691 706

Na podstawie wykazanych danych naleşy uznać, iş największy udział 48% wśród odpadów ulegających biodegradacji będzie przypadał na papier i tekturę, natomiast najnişszy 4% na drewno. Łączna zakładana ilość wytworzonych odpadów ulegających biodegradacji w roku 2016 w stosunku do roku 2012 roku wykaşe tendencję wzrostową o 15 Mg. 4.4. Prognoza ilości wytwarzanych odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych Prognozowana ilość odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych wytwarzanych w roku 2012 i 2016 na terenie gminy Wolanów wynosić będzie: - 2011 rok – 17 Mg, - 2015 rok – 18 Mg. 4.5. Prognoza ilości wytwarzanych odpadów opakowaniowych Z uwagi na postęp technologiczny, jaki dokonał się w zakresie wytwarzania materiałów opakowaniowych i opakowań, polegający na znacznym obnişeniu ich masy, a takşe ze względu na konieczność przeprowadzania przez przedsiębiorców redukcji masy opakowań w systemach pakowania towarów (redukcja u ŝródła zgodnie z normą PN-EN 13428:2005 (U) Opakowania - Wymagania dotyczące wytwarzania i składu - Zapo- bieganie poprzez redukcję u ŝródła) w latach 2009 - 2016 przewiduje się wzrost masy odpadów opakowaniowych. Oszacowana masa wszystkich rodzajów opakowań (równieş tych nieobjętych obecnie obowiązkiem odzysku i recyklingu) oraz elementów opakowań (np. zamknięcia, etykiety papierowe i z tworzyw sztucznych itd.) wynosi: - 2012 rok – 159 Mg/rok, wzrost o 16% - 2016 rok – 170 Mg/rok, wzrost o 24% 4.6. Prognoza ilości wytwarzanych odpadów wielkogabarytowych Prognoza ilości wytwarzanych odpadów wielkogabarytowych w roku 2012 i 2016 wynosić będzie: - 2012 rok – 17 Mg, - 2016 rok – 18 Mg. 4.7. Prognoza ilości wytwarzanych komunalnych osadów ściekowych Na ilość osadów wytwarzanych mają wpływ dwa zasadnicze czynniki: zmiany demograficzne oraz realizacja inwestycji z zakresu budowy i rozbudowy sieci kanalizacyjnych oraz oczyszczania ścieków. Przewiduje się stały wzrost liczby oczyszczalni przydomowych. Zakłada się, şe do 2015 roku wszystkie aglomeracje o RLM wynoszącej ≥ 2000 będą wyposaşone w systemy kanalizacji zbiorczej, co w przypadku gminy Wolanów wiąşe się z budową tego systemu, w tym budową przydomowych oczyszczalni ścieków. Stan sanitarny osadów zaleşy od stanu zdrowotnego mieszkańców wytwarzających ścieki. Polepszanie się warunków şycia mieszkańców oraz słuşby zdrowia spowoduje zmniejszenie stopnia skaşenia osadów ście- kowych organizmami chorobotwórczymi. Zgodnie z WPGO [2007] naleşy dąşyć do: - całkowitego ograniczenia składowania osadów ściekowych do roku 2015. Opierając się o powyşsze załoşenia i prognozy demograficzne, szacuje się, şe ilości osadów ściekowych, które zostaną wytworzone na terenie gminy Wolanów na przestrzeni do roku 2016 będą następujące: - 2012 rok – 24 Mg s.m. /rok - 2016 rok – 41 Mg s.m. /rok. 4.8. Prognoza ilości wytwarzanych odpadów z budowy, remontów i demontaşu obiektów budowlanych Prognoza ilości wytwarzanych odpadów budowlanych w roku 2012 i 2016 wynosić będzie: - 2012 rok – 17 Mg, - 2016 rok – 18 Mg. 5. Cele w zakresie gospodarki odpadami z podaniem terminów ich osiągania 5.1. Odpady komunalne Wytyczając cele w gospodarce odpadami kierowano się strategią wyznaczoną w Polityce Ekologicznej Pań- stwa (PEP), a takşe wytycznymi zawartymi w Krajowym Planie Gospodarki odpadami 2010, zaktualizowanym Wojewódzkim Planie Gospodarki Odpadami dla Mazowsza na lata 2007 – 2011 z uwzględnieniem lat 2012 - 2015 oraz zaktualizowanym Planie Gospodarki Odpadami dla powiatu radomskiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą do roku 2015. Przy określaniu celów uwzględniono przede wszystkim lokalną specyfikę i ocenę moşliwości zrealizowania danego celu. Cele krótkookresowe 2009 - 2012 Rozwój działań dla zwiększenia świadomości ekologicznej mieszkańców gminy Wolanów w zakresie prawidłowego funkcjonowania gospodarki odpadami komunalnymi. Niezwłoczne objęcie wszystkich mieszkańców gminy zorganizowanym zbieraniem zmieszanych odpa- dów do końca 2009 roku. Objęcie wszystkich mieszkańców Gminy systemem selektywnego zbierania poszczególnych frakcji od- padów komunalnych do końca 2009 roku: odpadów zielonych z parków i ogrodów papieru i tektury odpadów opakowaniowych ze szkła w podziale na kolory tworzyw sztucznych i metali odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych (w tym zuşytych baterii i akumulato- rów, zuşytego sprzętu el. i el., przeterminowanych leków, chemikaliów) odpadów wielkogabarytowych i budowlano-remontowych Zwiększanie ilości zbieranych odpadów pochodzących z selektywnej zbiórki w tym odpadów niebezpiecznych w strumieniu odpadów komunalnych (w tym: zuşytych baterii i akumulatorów przeterminowanych leków, termometrów rtęciowych chemikaliów, zuşytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego itp.), odpadów wielkogabarytowych, odpadów budowlano – remontowych. Doskonalenie systemu selektywnej zbiórki, celem osiągnięcia odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu dla osiągnięcia do 2011 roku odpowiednich limitów odzysku: odpadów wielkogabarytowych na poziomie 45% - ilości wytworzonej, odpadów budowlanych – 54% ilości wytworzonej odpadów niebezpiecznych na poziomie 20% ilości wytworzonej, poddania odpadów opakowaniowych odzyskowi - 60% ilości wytworzonej, recyklingowi 55 – 80% ilo- ści wytworzonej. Wspieranie działań na rzecz eliminacji praktyk nielegalnego składowania odpadów 2011 roku Skierowanie w roku 2011 na składowisko odpadów innych niş niebezpieczne i obojętne nie więcej niş 63% (wagowo) całkowitej ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji (w stosunku do roku 1995). Cele długookresowe 2013 - 2016 Kontynuacja działań na rzecz poprawy świadomości ekologicznej mieszkańców gminy Wolanów. Doskonalenie systemu selektywnego zbierania odpadów komunalnych Dalsze doskonalenie systemu selektywnego zbierania w celu osiągnięcia w 2015 roku odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu dla osiągnięcia odpowiednich limitów odzysku: odpadów wielkogabarytowych na poziomie 65% ilości wytworzonej, odpadów niebezpiecznych na poziomie 35% ilości wytworzonej poddania odpadów opakowaniowych odzyskowi - 60% ilości wytworzonej, recyklingowi 55 – 80% ilo- ści wytworzonej. Skierowanie w roku 2015 na składowisko odpadów innych niş niebezpieczne i obojętne nie więcej niş 44% (wagowo) całkowitej ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji (w stosunku do roku 1995). Wspieranie działań doprowadzających do składowania tylko odpadów resztkowych (balastowych). Wspieranie działań w zakresie zmniejszania masy składowanych odpadów komunalnych do max. 85% wytworzonych odpadów do końca 2014 roku. Zamknięcie składowiska odpadów w Bieniędzicach do 2014 roku. 5.2. Odpady niebezpieczne w strumieniu odpadów komunalnych Cele krótkookresowe 2009 – 2012 Rozwój selektywnego zbierania odpadów niebezpiecznych występujących w strumieniu odpadów komunalnych. Edukacja ekologiczna mieszkańców gminy w zakresie zagroşeń, jakie stwarza niekontrolowane przedo- stawanie się odpadów niebezpiecznych do środowiska. Osiągnięcie w 2011 roku zakładanych limitów odzysku i recyklingu odpadów niebezpiecznych (ze strumienia odpadów komunalnych) - 20%. Cele długookresowe 2013 – 2016 Dalszy rozwój selektywnego systemu zbierania odpadów niebezpiecznych ze strumienia komunalnych. Kontynuacja edukacji ekologicznej. Osiągnięcie w 2015 roku docelowo zakładanych limitów odzysku i recyklingu odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych - 35%. 5.3. Zuşyty sprzęt elektryczny i elektroniczny Za cel strategiczny w zakresie gospodarowania zuşytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym naleşy uznać stworzenie systemu gospodarowania zuşytym sprzętem, gwarantującego uzyskanie odpowiednich poziomów zbierania, odzysku i recyklingu. Cele krótkookresowe 2009 – 2012 Osiągnięcie poziomu selektywnego zbierania zuşytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pocho- dzącego z gospodarstw domowych w wysokości 4 kg/mieszkańca/rok (co stanowi około 34 Mg) do 31 grudnia 2011r. dla zuşytego sprzętu powstałego ze sprzętu ujętego w grupach 1 i 10 określonych w za- łączniku nr 1 do ustawy o zuşytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. Nr 180, poz. 1495): (wielkogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego i automaty do wydawania) Stworzenie systemu zbierania zuşytego sprzętu elektroniczne i elektrycznego pochodzącego z gospodarstw domowych Organizacja zbierania zuşytych urządzeń zawierających substancję zuboşające warstę ozonową z gospodarstw domowych do końca 2011 roku. Cele długookresowe 2013 – 2016 Doskonalenie systemu zbierania zuşytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego na terenie gminy 5.4. Odpady zawierające azbest Cele krótkookresowe 2009 – 2012 Cele długookresowe 2013 – 2016 - Bezpieczne usuwanie i unieszkodliwianie wyrobów zawierających azbest. 5.5. Komunalne osady ściekowe Cele krótkookresowe 2009 – 2012 Zwiększenie ilości komunalnych osadów ściekowych przetwarzanych przed wprowadzeniem do środo- wiska. Zwiększenie ilości osadów ściekowych przekształcanych termicznie, do co najmniej 20% wytwarzanej ilości w roku 2011. Maksymalizacja stopnia wykorzystania substancji biogennych zawartych w osadach przy jednoczesnym spełnieniu wszystkich wymogów dotyczących bezpieczeństwa sanitarnego i chemicznego. Zwiększenie efektywności kontroli nad stosowaniem osadów ściekowych na terenie gminy, ze zwróce- niem szczególnej uwagi na miejsca stosowania osadów. Zmniejszenie stopnia obciąşenia osadów ściekowych szkodliwymi substancjami i organizmami chorobo- twórczymi poprzez ograniczenie zrzutu zanieczyszczeń pochodzenia przemysłowego, trafiających do komunalnych oczyszczalni ścieków. Cele krótkookresowe 2013 – 2016 - Całkowite ograniczenie składowania osadów ściekowych do roku 2015. - Maksymalizacja stopnia wykorzystania substancji biogennych zawartych w osadach przy jednoczesnym spełnieniu wszystkich wymogów dotyczących bezpieczeństwa sanitarnego i chemicznego. 5.6. Odpady opakowaniowe Cele krótkookresowe 2009 – 2012 Nasilenie działań informacyjno - edukacyjnych mających na celu zapobieganie powstawaniu odpadów opakowaniowych oraz propagowanie odzysku i recyklingu odpadów w gminie Wolanów Zmniejszenie ilości odpadów opakowaniowych wydzielonych ze strumienia odpadów komunalnych kierowanych na składowiska odpadów; Wspieranie działań mających na celu wdraşania systemów selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych oraz zwiększenie efektywności istniejącego systemu selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych w gminie; Współpraca z organizacjami odzysku oraz samorządem gminnym, w celu wdraşania i rozwoju systemów zbierania odpadów opakowaniowych Cele długookresowe 2013 – 2016 Kontynuacja działań informacyjno - edukacyjnych mających na celu zapobieganie powstawaniu odpa- dów opakowaniowych oraz propagowanie odzysku i recyklingu odpadów. Doskonalenie funkcjonowania systemów selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych w gminie Wolanów w celu uzyskania wymaganych poziomów odzysku i recyklingu Kontynuacja współpracy z organizacjami odzysku, w celu jak najlepszego funkcjonowania systemu zbierania odpadów opakowaniowych 6. Cele strategiczne i system gospodarki odpadami Główne rodzaje odpadów, jakie powstają na terenie gminy moşna podzielić na: komunalne: stałe i ciekłe odpady z gospodarstw domowych i obiektów uşyteczności publicznej, odpady z ogrodów i parków, odpady uliczne (tzw. zmiotki), nieczystości ze zbiorników bezodpływowych inne: wraki samochodowe, odpady z zakładu opieki zdrowotnej, odpady budowlane (gruz, ziemia), odpady z działalności usługowej. Główne cele planu gospodarki odpadami to: zapobieganie powstawaniu odpadów zapewnienie bezpiecznego dla środowiska unieszkodliwienia powstałych odpadów. Realizacja głównych celów wymaga podjęcia szeregu działań, m.in.: kontynuacja powszechnego systemu segregacji odpadów podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców. 6.1. Schemat gospodarki odpadami na terenie gminy Docelowy system zbierania, segregacji i unieszkodliwiania odpadów komunalnych przedstawia ponişszy schemat:

------

Wytwórcy odpadów

------

Segregacja u ŝródła PDGO surowce wtórne

------

surowce wtórne kompost Stacja przeladunku odpadów frakcja energetyczna RZGO

------

Rysunek 4. Schemat gospodarki odpadami na terenie gminy Wolanów Planowany system gospodarki odpadami na terenie gminy Wolanów przewiduje trzy etapy działań: Etap I Segregacja „u ŝródła” Odpady komunalne wytwarzane w gospodarstwach domowych oraz w jednostkach prowadzących działal- ność gospodarczą poddawane są wstępnej segregacji „u ŝródła”. Odpady pochodzące z segregacji „u ŝró- dła” będą transportowane do Punktu Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów usytuowanego w miejscowo- ści Bieniędzice gm. Wolanów (powiat radomski) oraz Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami i innych instalacji odzysku i unieszkodliwiania odpadów. W związku z uruchomieniem Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych w Radomiu, Gmina Wolanów bę- dzie dąşyć do niezwłocznego objęcia wszystkich mieszkańców gminy systemem selektywnej zbiórki „u ŝró- dła” następujących odpadów komunalnych: surowce wtórne (odpady opakowaniowe): papier i tektura odpady opakowaniowe ze szkła, w podziale na kolory tworzywa sztuczne metale odpady zielone odpady budowlane odpady wielkogabarytowe (w tym zuşyty sprzęt elektryczny i elektroniczny równieş sprzęt zawierający substancje zuboşające warstwę ozonową) przeterminowane lekarstwa odpady niebezpieczne pochodzące ze strumienia odpadów komunalnych Odpady komunalne (opakowaniowe o cechach surowców wtórnych) wytwarzane zarówno w gospodarstwach domowych jak i w obiektach infrastruktury będą zbierane „u ŝródła” oraz w PDGO z uwzględnie- niem następującego podziału tj.: opakowania z papieru: moşliwość przetworzenia wymaganej ilości odpadów opakowaniowych przez przemysł celulozowo-papierniczy wiąşe się z dostarczeniem selektywnie zbieranych odpadów papieru i tektury w odpowiedniej ilości, ale przede wszystkim jakości, co wymaga prowadzenia skutecznej wstęp- nej segregacji odpadów. opakowania ze szkła: zapotrzebowanie hut szkła oraz stacji uzdatniania stłuczki na stłuczkę szklaną wynosi około 300-400 tys. Mg rocznie. opakowania z tworzyw sztucznych: Recykling odpadów z tworzyw sztucznych stwarza sporo problemów, często z powodu poniesienia znacznie większych kosztów niş w przypadku innych odpadów. Często ceny uzyskiwane za tworzywa wtórne nie są konkurencyjne wobec cen tworzyw pierwotnych. odpady metalowe: są odpadami, które łatwo moşna wydzielić ze strumienia pozostałych odpadów, będą przekazane do hut metali (şelaznych, nieşelaznych) Zbiórka ta będzie uwzględniała selektywne gromadzenie wykazanego rodzaju odpadów w workach, pojemnikach i kontenerach, charakteryzujących się odpowiednią kolorystyką. Zgromadzone odpady opakowaniowe będą dostarczane do RZGO w Radomiu lub bezpośrednio do instalacji odzysku tych odpadów na terenie kraju. Odpady ulegające biodegradacji będą przez mieszkańców zbierane selektywnie i kompostowane na terenie ich nieruchomości przy uşyciu kompostowników. W PDGO będzie takşe istniała dodatkowo moşliwość gromadzenia odpadów ulegających biodegradacji przez mieszkańców gminy. Odpady z PDGO będą trafiały do RZGO celem poddania recyklingowi organicznemu. Odpady budowlane gromadzone w PDGO, a stąd będą kierowane do RZGO w celu ich rozdrobnienia i wykorzystania np. jako warstwa przesypowa na składowisku lub będą bezpośrednio kierowane do innej instalacji odzysku. Odpady wielkogabarytowe gromadzone w PDGO będą transportowane do RZGO celem ich demontaşu za wyjątkiem zuşytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, w tym zuboşającego warstwę ozonową. Te ostatnie będą umieszczane w Rotacyjnym Magazynie Odpadów Niebezpiecznych i Innych niş Niebezpiecz- ne RZGO lub będą bezpośrednio kierowane do innych instalacji odzysku wg. ich właściwości. Odpady niebezpieczne pochodzące ze strumienia odpadów będą gromadzone w PDGO, a stąd będą kierowane do Rotacyjnego Magazynu Odpadów Niebezpiecznych i Innych niş Niebezpieczne lub będą bezpo- średnio kierowane do innych instalacji odzysku. Pozostałe po zbiórce „u ŝródła” odpady resztkowe wytworzone na terenie gminy w szczególności w gospodarstwach domowych będą po zbiórce przekazywane do RZGO w celu ich dalszego zagospodarowania tzn. odzysku i unieszkodliwiania odpadów. Etap II Międzygminna stacja przeładunku odpadów Zbierane na terenie gminy zmieszane odpady komunalne lub resztkowe (po etapie I), będą transportowane i gromadzone do ilości transportowych na terenie składowiska odpadów w Bieniędzicach gm. Wolanów tj. stacji przeładunku odpadów. Ze wskazanego miejsca zgromadzone w zwiększonej ilości odpady będą transportowane do Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami w Radomiu – Wincentowie w celu ich dalszego zagospodarowania tzn. odzysku i unieszkodliwiania odpadów. Etap III Regionalny Zakład Gospodarki Odpadami (RZGO) Funkcjonowanie Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami, którego funkcję pełni ZUOK w Radomiu – Wincentowie jest oparte na procesie mechanicznej i biologicznej obróbki odpadów. Pozwoli to na elastycz- ność działań w odniesieniu do selektywnej zbiórki odpadów zielonych, oraz wytwarzania kompostu wyso- kiej jakości. Podobne rozwiązania techniczne zostaną zastosowane zarówno dla odpadów zielonych jak i frakcji organicznej, uzyskanej z mechanicznej separacji zmieszanych odpadów komunalnych. Program funkcjonalny Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych obejmuje następujące elementy: Rejestracja i waşenie dostarczonych odpadów, Mechaniczne sortowanie „mokrych” odpadów zmieszanych, Sortowanie i rozdrabnianie odpadów wielkogabarytowych, Kompostowanie frakcji 20-100 mm z sortowania odpadów zmieszanych, Kompostowanie odpadów zielonych i bio-odpadów, Kruszenie i obróbka odpadów z rozbiórki, Obróbka frakcji energetycznej (> 100 mm z sortowania „mokrych” odpadów zmieszanych, równieş nie- które pozostałości z przeróbki odpadów wielkogabarytowych i z rozbiórki), Końcowe składowanie drobnej frakcji niepodlegającej recyklingowi (drobna frakcja z sortowania „mokrych” odpadów zmieszanych oraz specyficznych pozostałości z obróbki odpadów), Składowisko odpadów innych niş niebezpieczne i obojętne Rotacyjny Magazyn Odpadów Niebezpiecznych i innych niş Niebezpieczne Punkt zbiórki zuşytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego Zmieszane odpady komunalne, odbierane z gospodarstw domowych na terenie gminy Wolanów, będą przewoşone do Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami w Radomiu - Wincentowie gdzie będą poddawane procesowi wtórnej segregacji. Odzyskane surowce wtórne będą konfekcjonowane i belowane w celu przekazania do ostatecznego odbioru. Pozostałe odpady wydzielone ze strumienia zmieszanych tj.: ulegające biodegradacji i zielone zostaną przeznaczone do kompostowania, frakcji energetycznej (do spalenia) oraz balastu, odpady wyróşniające się kalorycznością będą gromadzone z przeznaczeniem do wykorzystania jako RDF, odpady resztkowe będą ostatecznie trafiały do składowania, odpady niebezpieczne wydzielone z odpadów zmieszanych w ciągu technologicznym będą czasowo magazynowane w Rotacyjnym Magazynie Odpadów Niebezpiecznych i Innych niş Niebezpieczne, odpady wielkogabarytowe będą demontowane (z wyłączeniem zuşytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, w tym zuboşającego warstwę ozonową). 7. Zadania strategiczne na okres co najmniej 8 lat 7.1. Odpady komunalne 7.1.1. Załoşenia ogólne Omawiana problematyka stanowi określone ustawowo zadania własne gminy, stąd teş podstawowe obo- wiązki z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi, wyznaczone w niniejszym Planie na lata 2009 - 2016, leşą w gestii Gminy. Koncepcję systemu gospodarki odpadami komunalnymi powstającymi na terenie gminy Wolanów opra- cowano w oparciu o załoşenia i kierunki działań w zakresie odzysku i unieszkodliwiania odpadów zawarte w Krajowym planie gospodarki odpadami 2010, Wojewódzkim planie gospodarki odpadami dla Mazowsza na lata 2007 – 2011 z uwzględnieniem lat 2012 – 2015, Planie gospodarki odpadami dla powiatu radomskiego na lata 2008 – 2012 z perspektywą do roku 2015 oraz obwiązujących i projektowanych uregulowaniach prawnych. Do obowiązkowych zadań własnych gminy w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi naleşy: 1. Zapewnianie objęcia wszystkich mieszkańców gminy zorganizowanym systemem odbierania wszystkich rodzajów odpadów komunalnych. 2. Zapewnianie warunków funkcjonowania systemu selektywnego zbierania i odbierania odpadów komunalnych, aby było moşliwe: - ograniczenie składowania odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, - wydzielanie odpadów niebezpiecznych z odpadów komunalnych, - osiągnięcie poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych. 3. Inicjowanie i ułatwienie tworzenia punktów zbierania zuşytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, wskazywanie lokalizacji, w których mogą być prowadzone akcje odbierania zuşytego sprzętu od miesz- kańców gminy oraz podejmowanie działań informacyjnych i edukacyjnych w tym zakresie 4. Zapewnienie budowy, utrzymania i eksploatacji, własnych lub wspólnych z innymi gminami lub przed- siębiorcami instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwienia odpadów komunalnych, albo zapewnienie warunków do budowy, utrzymania i eksploatacji instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwienia odpadów komunalnych przez przedsiębiorców. 5. Zapewnienie budowy, utrzymania i eksploatacji, własnych lub wspólnych z innymi gminami: - instalacji i urządzeń do zbierania, transportu i unieszkodliwiania zwłok zwierzęcych lub ich części, - zapobieganie zanieczyszczeniu ulic, placów i terenów otwartych w szczególności przez: zbieranie i pozbywanie się błota, śniegu, lodu oraz innych zanieczyszczeń, uprzątniętych z chodników przez wła- ścicieli nieruchomości oraz odpadów zgromadzonych w przeznaczonych do tego celu urządzeniach ustawionych na chodniku, za wyjątkiem dróg publicznych, - zapewnienie zbierania, transportu i unieszkodliwiania zwłok bezdomnych zwierząt lub ich części oraz współdziałanie z przedsiębiorcami podejmującymi działalność w tym zakresie. 5. Zapewnianie warunków ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania: - do dnia 31 grudnia 2010r. – do nie więcej niş 75% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 roku, - do dnia 31 grudnia 2013r. – do nie więcej niş 50% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 roku, - do dnia 31 grudnia 2020r. – do nie więcej niş 35% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 roku. Ponadto, zobowiązania odnośnie gospodarki odpadami ciąşą teş na wytwórcach odpadów komunalnych, którymi są właściciele nieruchomości. Powinni oni zapewnić utrzymanie czystości i porządku poprzez: wyposaşenie nieruchomości w urządzenia słuşące do zbierania odpadów komunalnych oraz utrzymy- wanie tych urządzeń w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym, zbieranie powstających na terenie nieruchomości odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami okre- ślonymi w regulaminie, pozbywania się zebranych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych oraz nieczystości ciekłych w sposób zgodny z przepisami ustawy i przepisami odrębnymi, realizacji innych obowiązków określonych w regulaminie. W gospodarce odpadami obowiązuje zasada bliskości. Oznacza to, şe odpady komunalne powinny być poddane odzyskowi lub unieszkodliwieniu na obszarze tego województwa, na którym zostały wytworzone, w instalacjach spełniających wymagania najlepszej dostępnej techniki lub technologii lub w miejscach naj- blişej połoşonych miejsca ich wytworzenia. Odstępstwo od tej reguły (czyli poddanie odpadów odzyskowi lub unieszkodliwieniu na terenie innego województwo, niş zostały wytworzone) moşe być jedynie w przypadku, gdy odległość od miejsca wytwarzania odpadów do instalacji przeznaczonej do odzysku lub unieszkodliwiania jest mniejsza niş odległość do instalacji połoşnej na terenie tego samego województwa. Zabroniony jest odzysk lub unieszkodliwianie odpadów poza instalacjami spełniającymi określone wymagania. Dopuszcza się jedynie spalanie zgromadzonych pozostałości roślinnych poza instalacjami i urządze- niami, jeşeli na terenie gminy nie jest prowadzone selektywne zbieranie lub odbieranie odpadów ulegają- cych biodegradacji, a ich spalanie nie narusza przepisów prawnych. Przyjęte rozwiązania muszą pozwalać na osiągnięcie sytuacji, w której, zgodnie z zasadą zanieczyszczający płaci, koszty funkcjonowania systemu przeniesione będą na właściciela nieruchomości (wytwórcę odpa- dów). Ewentualne wsparcie zewnętrzne, w tym ze środków publicznych powinno dotyczyć: etapu wdroşenia poszczególnych elementów systemu, działań inwestycyjnych, postępowania z wybranymi rodzajami odpadów, w szczególności odpadami niebezpiecznymi, działań edukacyjno – informacyjnych. Dla osiągnięcia celów gospodarki odpadami komunalnymi zakładanych w KPGO 2010 i stworzenia efektywnego systemu gospodarowania w skali gminy Wolanów podjęte zostaną działania prowadzące do: rozwoju selektywnego zbierania odpadów komunalnych, poprzez kontynuację zbierania selektywnego w gminie. Ponadto rozpoczęta zostanie organizacja Punktu Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów (PDGO) na terenie gminy, który pozwoli na rozszerzenie rodzajów odpadów zbieranych selektywnie (m.in. odpady zielone, niebezpieczne, remontowe, elektroniczne etc), zbierania odpadów wielkogabarytowych, budowlanych, niebezpiecznych i opakowaniowych poprzez utworzenie PDGO oraz zapewnienie odbioru odpadów wielkogabarytowych przez ruchome punkty odbioru tych odpadów, redukcji odpadów ulegających biodegradacji kierowanych na składowisko poprzez wdroşenie progra- mów inwestycyjnych budowy instalacji unieszkodliwiania termicznego w regionie radomskim. Utworze- nie sieci odbioru odpadów zielonych lub organicznych od mieszkańców np. przez sieć PDGO, zmniejszy ilość składowanych odpadów ulegających biodegradacji, realizacji inwestycji, innych niş składowiska w zakresie odzysku i unieszkodliwiana odpadów, prowadzą- cych do efektywnego odzysku energetycznego i materiałowego oraz obnişenia ilości składowanych od- padów, rozwoju systemu gospodarowania odpadami w gminie w oparciu o wyznaczone struktury regionalne, które preferowane będą przez samorząd województwa przy udzielaniu pomocy finansowej z funduszy pomocowych Unii Europejskiej i krajowych. Ponadto, zgodnie z zapisami Kpgo 2010, działania w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, ukierun- kowane zostały na: intensyfikację edukacji ekologicznej promującej właściwe postępowanie z odpadami oraz prowadzenie skutecznej kampanii informacyjno - edukacyjnej w tym zakresie, wypracowanie i monitorowanie rzeczywistych wskaŝników wytwarzania i morfologii odpadów celem zdiagnozowania potrzeb w zakresie gospodarowania odpadami, wspieranie wdraşania efektywnych ekonomicznie i ekologicznie technologii odzysku i unieszkodliwiania odpadów, w tym technologii pozwalających na odzyskiwanie energii zawartej w odpadach w procesach termicznego i biochemicznego ich przekształcania, weryfikację lokalizacji dotychczas istniejących składowisk odpadów oraz eliminowanie uciąşliwości dla środowiska związanych z ich eksploatacją, w tym zamykanie i rekultywacja składowisk niespełniających wymogów prawa, wzmocnienie kontroli przez Gminę stanu zawieranych umów przez właścicieli nieruchomości z podmiotami prowadzącymi działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych wzmocnienie kontroli podmiotów prowadzących działalność w zakresie sposobów zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów, doskonalenie sposobów ewidencji wytwarzanych, poddawanych odzyskowi oraz unieszkodliwianiu od- padów komunalnych, wprowadzenie instrumentów finansowych umoşliwiających realizację zadań w zakresie gospodarki odpadami przez jednostki samorządu terytorialnego i dyscyplinujących jednostki samorządu w zakresie wykonywania przez nie obowiązków, wyeliminowanie praktyk niewłaściwej eksploatacji i rekultywacji składowisk odpadów. Głównymi kierunkami działań w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi są: - intensyfikacja edukacji ekologicznej promującej minimalizację powstawania odpadów i właściwego po- stępowania z nimi oraz prowadzenie skutecznej kampanii informacyjno - edukacyjnej w tym zakresie, - wzmocnienie kontroli podmiotów prowadzących działalność w zakresie zbierania i transportu odpadów. 7.1.2. Działania zmierzające do poprawy sytuacji w zakresie gospodarki odpadami 7.1.2.1. Działania zmierzające do zapobiegania powstawaniu odpadów Zapobieganie i minimalizacja wytwarzania odpadów są priorytetem w ustanowionej w prawie wspólnoto- wym hierarchii postępowania z odpadami, stanowiąc jednocześnie cel, dla osiągnięcia którego kraje człon- kowskie Unii Europejskiej mają obowiązek podejmować odpowiednie działania. Osiągnięcie tego celu uza- leşnione jest od wielu czynników, które nie dotyczą bezpośrednio gospodarowania odpadami, lecz powią- zane są np. ze wzrostem gospodarczym, stopniem wdraşania przez przedsiębiorców najlepszych dostęp- nych technik (BAT), czy zamoşnością społeczeństwa. Decyzje o zapobieganiu powstawania odpadów zapa- dają juş na etapie fazy projektowej wyrobu, a takşe na etapie jego wytwarzania, uşytkowania oraz związane są z ostatecznym zagospodarowaniem odpadów powstających z tych wyrobów po zakończonym ich cyklu şycia. Ponadto minimalizacja ilości wytwarzanych odpadów jest priorytetem w polityce gospodarki odpadami. W celu zachęty mieszkańców do redukowania ilości produkowanych odpadów stosować naleşy następują- ce działania: - edukacja społeczna: w systemie nauczania, począwszy od zajęć w szkołach podstawowych i gimnazjach, - za pomocą środków masowego przekazu (lokalna prasa), - za pomocą rozpowszechnianych ulotek, akcji plakatowej itp. Działania powinny mieć charakter informacyjno – edukacyjny. Poza przekazywaniem treści edukacyjnych (np. jak zmniejszyć ilość odpadów) naleşy informować o ilości zebranych odpadów niebezpiecznych, miejscach i sposobach zbierania selektywnego odpadów, terminów odbioru, oznakowań umieszczanych na opakowaniach. W ramach prowadzonej edukacji naleşy np. zachęcać mieszkańców do kupowania towarów w opakowaniach wielokrotnego uşytku oraz w opakowaniach ulegających biodegradacji, rezygnacji z przedmiotów jednorazowego uşytku, wykorzystywania mniej toksycznych produktów (np. farb i lakierów) itp. Na terenie gminy Wolanów niezwykle istotne będzie zachęcanie mieszkańców do kompostowanie frakcji odpadów komunalnych ulegających biodegradacji we własnym zakresie. 7.1.2.2. Działania zmierzające do ograniczenia ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środo- wisko Ograniczanie ilości wytwarzanych odpadów komunalnych jest priorytetem w hierarchii polityki odpadowej, jako najbardziej poşądana opcja postępowania z odpadami. Zgodnie z art. 5 i 6 ustawy o odpadach powstawanie odpadów powinno być eliminowane lub ograniczone przez wytwarzających odpady niezaleşnie od stopnia uciąşliwości bądŝ zagroşeń dla şycia lub zdrowia ludzi oraz dla środowiska, a takşe niezaleşnie od ich ilości lub miejsca powstawania. Zastosowane zostaną róşne metody działań w celu zachęcenia mieszkańców do redukowania ilości wytwarzanych odpadów. Działania te obejmują przede wszystkim: - utrwalanie nabytych postaw, - zastosowanie instrumentów finansowych celem zachęcenia wytwórców do ograniczenia odpadów np. poprzez podwyşszenie opłat za odbieranie odpadów, lub uzaleşnienie kosztów usuwania odpadów od ich ilości, itp. Na poziomie krajowym nastąpi opracowanie i wdroşenie „Planu działań w zakresie tzw. „zielonych” zamó- wień publicznych (Action Plan on Green Public Procurement). Zgodnie z projektem, instytucja zamawiająca powinna określić w specyfikacji technicznej jako wymóg lub w kryteriach oceny oferty jako dodatkowe punkty dla określonych działalności gospodarczych przykładowe elementy: wykorzystanie materiałów lub produktów pochodzących z odzysku, wykorzystanie technologii, w wyniku której wytworzona zostanie mniejsza ilość odpadów, sposoby zagospodarowania wytworzonych odpadów. Głównym celem systemu gospodarki odpadami komunalnymi jest wzmocnienie ochrony środowiska i krajobrazu, a takşe konieczność sprostania wymogom w zakresie zbierania i transportu odpadów wytwarzanych na terenie gminy Wolanów. System gospodarki odpadami pozwoli na planowe osiąganie stawianych celów wynikających z uregulowań formalno - prawnych i lokalnych uwarunkowań. 7.1.2.3. Działania wspomagające prawidłowe postępowania z odpadami w zakresie zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych 7.1.2.3.1. Zbiórka i transport odpadów Zbieranie odpadów niesegregowanych powinno stanowić etap krótkotrwały i przejściowy. Zgodnie z usta- wą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z dnia 13 września 1996r. (Dz.U. z 2005r. Nr 236, poz. 2008, z póŝn. zm.), utrzymanie czystości i porządku w gminach naleşy do obowiązkowych zadań własnych gminy. Rada Gminy uchwala regulamin czystości i porządku na terenie gminy, w którym określa jego szczegółowe zasady. Obejmują one między innymi prowadzenie selektywnego zbierania i odbierania odpa- dów komunalnych, w tym powstających w gospodarstwach domowych, odpadów niebezpiecznych, odpa- dów wielkogabarytowych oraz odpadów z remontów. Osiągnięcie zakładanych celów w zakresie zbierania odpadów komunalnych wymaga realizacji następują- cych działań: - nadzór przez Gminę realizacji zawieranych umów, - kontrolowanie przez Gminę sposobów i zakresu wypełniania przez podmioty posiadające zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości - doskonalenie systemów ewidencji wytwarzanych, poddawanych odzyskowi oraz unieszkodliwianiu od- padów komunalnych. Zgodnie z wytyczonymi celami w zakresie odzysku i recyklingu wymagane jest prowadzenie selektywnego zbierania i odbierania następujących frakcji odpadów komunalnych: odpady zielone z ogrodów i parków, odpady ulegające biodegradacji ze zmieszanego strumienia odpadów komunalnych papier i tektura (w tym opakowania, gazety, czasopisma, itd.), odpady opakowaniowe ze szkła w podziale na szkło bezbarwne i kolorowe, tworzywa sztuczne i metale, zuşyte baterie i akumulatory, zuşyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, przeterminowane leki, zuşyte termometry rtęciowe chemikalia (farby, rozpuszczalniki, itd.), meble i inne odpady wielkogabarytowe, odpady budowlano - remontowe. Pozostałe frakcje odpadów komunalnych mogą być zbierane łącznie, stanowiąc tzw. odpady resztkowe. Do obowiązkowych zadań własnych gminy w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi naleşy: 1. Zapewnianie objęcia wszystkich mieszkańców zorganizowanym systemem odbierania wszystkich rodza- jów odpadów komunalnych. 2. Zapewnianie warunków funkcjonowania systemu selektywnego zbierania i odbierania odpadów komunalnych, aby było moşliwe: - ograniczenie składowania odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, - wydzielanie odpadów niebezpiecznych z odpadów komunalnych, - osiągnięcie poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych. 3. Zapewnianie warunków ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji wg. wymaganych wskaŝników, kierowanych do składowania. Ponadto, zobowiązania odnośnie gospodarki odpadami ciąşą teş na wytwórcach odpadów komunalnych, którymi są właściciele nieruchomości. Powinni oni zapewnić utrzymanie czystości i porządku poprzez: - wyposaşenie nieruchomości w urządzenia słuşące do zbierania odpadów komunalnych oraz utrzymy- wanie tych urządzeń w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym - zbieranie powstających na terenie nieruchomości odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami okre- ślonymi w Regulaminie - pozbywania się zebranych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych oraz nieczystości ciekłych w sposób zgodny z przepisami ustawy i przepisami odrębnymi. Właściciele nieruchomości przy wykonywaniu obowiązków narzuconych im w związku z wytwarzaniem opadów obowiązani są do udokumentowania, w formie umowy korzystania z usług wykonywanych przez podmiot będący przedsiębiorcą, przez okazanie takiej umowy i dowodów płacenia za takie usługi. Rada Gminy moşe określić, w drodze uchwały, w zaleşności od warunków lokalnych, inne sposoby udokumentowania wykonania tych obowiązków. Rada Gminy określa takşe, w drodze uchwały, górne stawki opłat ponoszonych przez właścicieli nieruchomości za usługi związane ze zbiórką, transportem, odzyskiem i unieszkodliwianiem odpadów komunalnych. Stawki te są nişsze, jeśli odpady są zbierane selektywnie. W przypadku właścicieli nieruchomości, którzy nie zawarli stosownych umów, gmina ma obowiązek zorga- nizować odbieranie odpadów komunalnych. Wójt wydaje decyzję, w której ustala obowiązek uiszczania opłat za odbieranie odpadów komunalnych, wysokość opłat, terminy uiszczania opłat oraz terminy i sposób udostępniania urządzeń i pojemników w celu ich opróşniania. Decyzja jest wydawana na okres 1 roku, z moşliwością przedłuşenia. Rada Gminy moşe równieş w drodze uchwały, na podstawie akceptacji mieszkańców wyraşonej w prze- prowadzonym uprzednio referendum gminnym, przejąć od właścicieli nieruchomości wszystkie lub wskazane obowiązki związane z gospodarowaniem odpadami. Podmiot zajmujący się odbiorem odpadów komunalnych ma obowiązek uzyskać stosowne zezwolenie, w którym musi m.in. określić sposób realizacji obowiązku ograniczenia masy odpadów ulegających biodegradacji składowanych na składowisku odpadów oraz udokumentować gotowość ich przyjęcia przez podmiot prowadzący działalność w zakresie odzysku lub unieszkodliwienia odpadów, spełniającego wymagania odnośnie miejsc odzysku lub unieszkodliwiania. Podmiot taki ma równieş obowiązek selektywnego odbierania odpadów, w tym wielkogabarytowych, zuşytego sprzętu elektronicznego i elektrycznego oraz od- padów z remontów. Równieş w przypadku niewykonania obowiązku zorganizowania systemu selektywnego zbierania odpadów, wojewódzki inspektor ochrony środowiska nakłada na podmiot do tego zobowiązany, w drodze decyzji, opłatę sankcyjną w wysokości od 10 do 40 tysięcy złotych. Przyjęte rozwiązania muszą pozwalać na osiągnięcie sytuacji, w której, zgodnie z zasadą zanieczyszczający płaci, koszty funkcjonowania systemu przeniesione będą na właściciela nieruchomości (wytwórcę odpa- dów). Ewentualne wsparcie zewnętrzne, w tym ze środków publicznych powinno dotyczyć: etapu wdroşenia poszczególnych elementów systemu, działań inwestycyjnych, postępowania z wybranymi rodzajami odpadów, w szczególności odpadami niebezpiecznymi, działań edukacyjno – informacyjnych. Jednym z głównych celów systemu jest objęcie zorganizowanym systemem zbierania jak największej liczby mieszkańców, a jednocześnie zebranie jak największej ilości wytwarzanych odpadów. Gromadzenie odpa- dów powinno stanowić etap krótkotrwały i przejściowy. Podstawowe zadania Gminy Wolanów, w tym zakresie to: precyzyjne określenie obowiązków właścicieli nieruchomości i sposobu udokumentowania ich wykonania, przedstawiono w „Regulaminie utrzymania czystości i porządku na terenie gminy Wolanów”, uaktualnionym o zapisy zawarte w niniejszym planie w terminie do trzech miesięcy po uchwaleniu planu w formie Regulaminu uchwałą Rady Gminy. prowadzona na bieşąco kontrola gospodarki odpadami o ujednoliconej metodyce, bieşące aktualizowanie bazy danych, zawierającej m.in. ewidencje umów zawartych przez uprawniony podmiot na odbieranie odpadów komunalnych z właścicielami nieruchomości przejęcie obowiązku pozbywania się zebranych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych od tych właścicieli nieruchomości, którzy nie zawarli stosownych umów z podmiotem na wywóz odpadów – zastosowano opłatę pobieraną od tych właścicieli, rozwinięcie systemu edukacji ekologicznej i informacji o systemie gospodarki odpadami. Do podstawowych obowiązków właścicieli nieruchomości naleşy: Zbieranie powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami określo- nymi w Regulaminie, a w szczególności: gromadzenie odpadów w workach (pojemnikach) do tego przystosowanych, przy czym miejsce do czasowego gromadzenia odpadów stałych powinny być wykonane zgodnie z rozporządzeniem Ministra In- frastruktury z dnia 12 kwietnia 2002r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tekst jednolity: Dz.U. z 2002r. Nr 75, poz. 690), prowadzenie w gospodarstwach domowych wstępnej segregacji odpadów z podziałem na następujące frakcje: papier, szkło, tworzywa sztuczne, metale, odpady organiczne, odpady niebezpieczne, worki (pojemniki) na odpady komunalne naleşy ustawiać w miejscach łatwo dostępnych zarówno dla ich uşytkowników jak i dla pracowników firmy wywozowej, w sposób nie powodujący nadmiernych uciąşli- wości i utrudnień dla mieszkańców nieruchomości lub osób trzecich, w razie niemoşności dojazdu do nieruchomości (np. w warunkach zimowych albo utrudnień tereno- wych) właściciel powinien dostarczyć odpady do miejsca, z którego moşliwy będzie ich odbiór. Do czasowego gromadzenia odpadów stałych na posesjach dopuszcza się ogólnie dostępne w handlu, ho- mologowane i aktualnie produkowane worki i pojemniki o pojemnościach 120 – 240 dm3 oraz 1,1m3, a nad- to kontenery o pojemności 7m3 (obiekty infrastruktury). 7.1.2.3.2. Selektywne zbieranie odpadów Na terenie gminy Wolanów występuje przede wszystkim typ zabudowy jednorodzinnej. Docelowo selek- tywną zbiórką odpadów uşytecznych objęty zostanie cały teren gminy. Dla osiągnięcia celów w gospodarce odpadami komunalnymi zakładanymi w WPGO [2007] wymagane jest stworzenia efektywnego systemu selektywnej zbiórki odpadów na terenie gminy Wolanów poprzez realiza- cję działań prowadzących do: poszerzenia selektywnej zbiórki odpadów komunalnych na terenie gminy o odpady poremontowe rozwoju selektywnego zbierania odpadów komunalnych przy uwzględnieniu Punktu Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów (PDGO) utworzonego na terenie składowiska odpadów komunalnych w miej- scowości Bieniędzice gm. Wolanów (powiat radomski), dla rozszerzenie rodzajów odpadów zbieranych selektywnie (m.in. odpady, niebezpieczne, budowlano - remontowe, elektroniczne itp), rozwój selektywnego zbierania odpadów wielkogabarytowych, niebezpiecznych poprzez zapewnienie ich odbioru m.in. w ramach akcji, redukcji odpadów ulegających biodegradacji kierowanych do składowania poprzez kompostowanie ich systemem przydomowym. Zbieranie selektywne odpadów będzie odbywać się poprzez: zbieranie selektywne "u ŝródła" metodą wieloworkową lub pojemnikową (w tym kompostowniki) worki lub pojemniki z tworzywa sztucznego na poszczególne frakcje odpadów wykorzystywane w zabudowie jednorodzinnej, pojemniki (kontenery) na poszczególne frakcje odpadów o cechach surowców wtórnych, ustawione w sąsiedztwie (w poblişu obiektów infrastruktury), punkt dobrowolnego gromadzenia odpadów (PDGO) Zasadniczo jednak, w selektywnym zbieraniu są stosowane dwa rozwiązania systemowe: - zbieranie selektywne "u ŝródła" w zabudowie jednorodzinnej, - kontenery ustawione w sąsiedztwie. Selektywna zbiórka obejmie odpady, których wydzielenie ze strumienia odpadów komunalnych jest zasad- ne ze względów ochrony środowiska lub ekonomicznych z uwzględnieniem celów i zasad postępowania, określonych przez obowiązujące prawo i dokumenty planistyczne. Podstawowe zasady dotyczące selektywnego zbierania odpadów do selektywnego zbierania odpadów będą słuşyły worki lub pojemniki kolorystycznie wskazujące na rodzaj gromadzonych w nich odpadów. Worki powinny być przezroczyste, posiadać napis i oznakowanie określające ich zawartość, selektywne zbieranie odpadów będzie prowadzone z zachowaniem warunków usuwania odpadów okre- ślonych w Regulaminie, kolory identyfikacyjne przyjmuje się według następującego podziału tj. biały – papier i tektura (opakowania), zielony – szkło kolorowe, bezbarwne (opakowania), şółty – tworzywa sztuczne (opakowania), niebieski – metale (opakowania), czerwony – niebezpieczne (opakowania) oraz w przypadku takiego zapotrzebowania brązowy - odpady ulegające biodegradacji ilość worków lub pojemników do selektywnej zbiorki odpadów oraz częstotliwość ich odbierania ma zapewniać wszystkim mieszkańcom jednakową moşliwość pozbywania się odpadów. W celu zapewnienia rozwoju realizacji przedsięwzięcia z wyprzedzeniem przeprowadzone będą akcje edukacyjne w zakresie selektywnego zbierania „u ŝródła”, ze szczególnym uwzględnieniem kompostowania przydomowego (w kompostownikach). Zakłada się, şe mieszkańcy posiadają juş podstawową wiedzę doty- czącą segregacji, gdyş jest ona prowadzona na terenie gminy Wolanów za pośrednictwem worków z tworzywa sztucznego przy wsparciu edukacji ekologicznej uwzględniającej dziedzinę gospodarki odpadami. Do systemu gospodarki odpadami komunalnymi włączone zostaną (oprócz odpadów wytwarzanych w gospodarstwach domowych) odpady powstające w obiektach infrastruktury, tj. handlu, administracji, usłu- gach i szkolnictwie. Wskazane jest stosowanie następujących sposobów zbierania poszczególnych frakcji odpadów tj: - Odpady komunalne: Zabudowa jednorodzinna - odpady zbierane nieselektywnie Niesegregowane odpady komunalne na terenie gminy w zabudowie jednorodzinnej będą czasowo gromadzone w workach z tworzywa sztucznego (o poj. 110 - 120 dm3) oraz w pojemnikach indywidualnych (o poj. 110 – 240 dm3) odpady zbierane selektywnie – do worków lub pojemników z tworzyw sztucznych stanowiących wyposaşenie nieruchomości – dostar- czanych i odbieranych przez podmiot posiadający stosowne zezwolenie. Zaletą tej formy selektywnego zbierania jest otrzymanie czystych, jednorodnych odpadów; natomiast wadą - duşa ilość worków z tworzyw sztucznych lub pojemników oraz rozbudowany system transportu. Pełne koszty gromadzenia i odbioru ponosić będą właściciele nieruchomości, opłacając świadczone umownie przez uprawnionego przedsiębiorcę usługi, Docelowo wyszczególnione odpady będą trafiać do Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami w Rado- miu – Wincentowie, gdzie nastąpi ich wtórne sortowanie i konfekcjonowanie lub do innych instalacji odzysku odpadów w celu przygotowania do statecznego zagospodarowania Odpady komunalne gromadzone w sposób selektywny będą umieszczane w kolorowych workach z tworzywa sztucznego lub pojemnikach indywidualnych (poj. 110 – 120 dm3) na terenie posesji. Zabudowa wielorodzinna i miejsca publiczne ‘ - odpady zbierane nieselektywnie W zabudowie wielorodzinnej będzie obowiązywał system donoszenia odpadów do pojemnika lub kontene- ra ustawionego w sąsiedztwie. Do zbiórki odpadów zmieszanych w tej zabudowie stosowane będą worki o poj. 120 dm3 lub pojemniki o poj. 1,1 – 2,2m3, ewentualnie kontener o pojemności 7m3, ustawiony w 1 punkcie na terenie gminy Wolanów. Wytwarzane w miejscach publicznych zmieszane odpady komunalne będą gromadzone w workach (poj. 120 dm3 lub pojemnikach o poj.1,1 – 2,2m3), ustawionych w sąsiedztwie obiektów infrastruktury. - odpady zbierane selektywnie: - z zastosowaniem pojemników siatkowych ustawionych w pośrednim sąsiedztwie miejsc szczególnie uczęszczanych (miejsc publicznych) i przy obiektach infrastruktury, - dobrowolnie do specjalnych pojemników ustawionych w PDGO odbiór nieodpłatny. Docelowo wyszczególnione odpady będą trafiać do Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami w Rado- miu – Wincentowie, gdzie nastąpi ich wtórne sortowanie i konfekcjonowanie lub do innych instalacji odzysku odpadów w celu przygotowania do statecznego zagospodarowania Do selektywnej zbiórki odpadów (papier i tektura, szkło, tworzywa sztuczne i metale) w zabudowie wielorodzinnej będzie wykorzystywany pojemnik siatkowy o pojemności 2,2m3, ustawiony w sąsiedztwie w 1 punkcie na terenie gminy. Odpady zbierane w sposób selektywny (papier i tektura, tworzywa sztuczne, szkło, metale) w miejscach publicznych lub w sąsiedztwie obiektów infrastruktury będą gromadzone w pojemnikach siatkowych o poj. 2,2m3. Organizatorzy w miejscach, w których będą odbywały się imprezy o charakterze publicznym będą zobowią- zani do wyposaşenia ich w odpowiednią ilość koszy i pojemników na odpady stałe, jeşeli będzie zachodziła taka potrzeba. Nadto właściciele obiektów słuşących do uşytku publicznego, mają obowiązek ustawienia na ich terenie koszy (50 - 120 dm3) na zmieszane odpady komunalne i ich opróşnianie z częstotliwością zapo- biegającą przepełnieniu. Odpady biodegradowalne w zabudowie jednorodzinnej i w obiektach uşyteczności publicznej - zbiórka odpadów ulegających biodegradacji - z zastosowaniem specjalnych pojemników (kompostowników) ustawionych w bezpośrednim sąsiedz- twie obiektów infrastruktury - kompostowane na terenie nieruchomości przy udziale kompostowników, - dobrowolnie do specjalnych pojemników ustawionych w PDGO - odbiór nieodpłatny - poprzez bezpośrednią dostawę odpadów do instalacji odzysku (głównie z infrastruktury) Docelowo odpady (głównie z infrastruktury) te będą trafiały do Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpa- dami, którego funkcje pełni Zakład Utylizacji Odpadów Komunalnych w Radomiu – Wincentowie, w celu poddania ich recyklingowi organicznemu na kompostowni. Odpady ulegające biodegradacji w zabudowie jednorodzinnej będą gromadzone w sposób selektywny w workach z tworzywa sztucznego, a następnie będą umieszczane w urządzeniach przydomowych (kompostownikach) słuşących do kompostowania odpadów na terenie nieruchomości w celu wykorzystania uzy- skanego produktu dla własnych potrzeb. Zakup urządzeń do kompostowania przydomowego moşe być realizowany przez Gminę Wolanów, gdyş duşa liczba zakupywanych urządzeń pozwoli wynegocjować korzystniejszą cenę niş w przypadku zakupów indywidualnych. Odpady ulegające biodegradacji wytwarzane w obiektach uşyteczności publicznej będą umieszczane w workach lub w pojemnikach z napisem „Odpady organiczne” lub będą kompostowane we własnym zakresie w urządzeniach typu kompostowniki w sąsiedztwie obiektów. Worki polietylenowe do bioodpadów w przyszłości mogą być zastępowane workami biodegradowalnymi lub papierowymi (wzmacnianymi). Odpady te będą gromadzone w specjalnych pojemnikach o poj. 240 dm3. Pojemniki te będą opróşniane w ciągu 7 dni. Odpady biodegradowalne w zabudowie wielorodzinnej oraz z parków i ogrodów Zbiórka odpadów ulegających biodegradacji tzw. kuchennych od mieszkańców w zabudowie wielorodzinnej będzie odbywała się w workach umieszczanych w pojemnikach z napisem „Odpady organiczne”. Worki polietylenowe do bioodpadów w przyszłości mogą być zastępowane workami biodegradowalnymi lub papierowymi (wzmacnianymi). Odpady te będą gromadzone w specjalnych pojemnikach o poj. 240 dm3. Po- jemniki te będą opróşniane w ciągu 7 dni. Odpady zielone zbierane na obszarze pielęgnacji będą gromadzone w workach o pojemności 120 dm3 i bezpośrednio transportowane do miejsca odzysku tj. do RZGO lub będą kompostowane na terenie nieru- chomości przy udziale kompostowników. Wyszczególnione odpady będą trafiały głównie do Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami, którego funkcje pełni Zakład Utylizacji Odpadów Komunalnych w Radomiu – Wincentowie, w celu poddania ich obróbce mechaniczno – biologicznej (w tym recyklingowi organicznemu). 7.1.2.3.3. Zbieranie odpadów niebezpiecznych występujących w strumieniu odpadów komunalnych Szacuje się, şe ilość odpadów niebezpiecznych w ogólnym strumieniu odpadów na terenie gminy wynosiła w 2008 roku 17 Mg. Odpady te, ze względu na duşe zagroşenie, jakie stwarzają dla środowiska wymagają częściowego zbierania, oddzielenia i poddawania procesom unieszkodliwiania. Stosunkowo niewielka ilość tych odpadów (w stosunku do całego strumienia odpadów komunalnych i powstawanie ich w ŝródłach rozproszonych (gospodarstwa domowe, podmioty usługowe, handlowe, itp.) nie uzasadnia organizowania osobnego, regularnego wywozu tych odpadów. Przy planowaniu systemu gospodarki odpadami dla gminy Wolanów wzięto pod uwagę następujące rodzaje odpadów niebezpiecznych, jakie mogą być wytworzone w strumieniu zmieszanych odpadów komunalnych: zuşyte baterie i akumulatory, zuşyte urządzenia elektryczne i elektroniczne zawierające niebezpieczne elementy lub niebezpieczne substancje, w tym odpady zawierające rtęć - lampy rtęciowe, termometry, niektóre rodzaje przełączni- ków, pozostałości farb i lakierów oraz opakowania po nich, rozpuszczalniki organiczne, w tym chlorowcoorganiczne, odpady zawierające inne rozpuszczalniki oraz substancje chemiczne słuşące do wywabiania plam, środki czyszczące, środki do konserwacji i ochrony drewna oraz opakowania po nich, opakowania po środkach do dezynfekcji i dezynsekcji wraz z pozostałościami, odpady zawierające oleje (filtry oleju, czyściwo, szlamy zaolejone itp.), smary, środki do konserwacji metali, odczynniki chemiczne np. fotograficzne, przeterminowane i niewykorzystane lekarstwa, termometry rtęciowe aerozole i opakowania po nich. Podstawowe zasady organizacji systemu wydzielenia i zbierania odpadów niebezpiecznych są następujące: - rozdzielenie w maksymalnym stopniu odpadów według rodzajów opakowań lub stopnia stwarzanego zagroşenia, - maksymalne ograniczenie przedostawania się do strumienia odpadów komunalnych odpadów niebezpiecznych innych niş komunalne. Odpady niebezpieczne - zbiórka - wydzielenie odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych będzie prowadzone podczas selektywnej zbiórki „u ŝródła” - dobrowolnie w workach „u ŝródła” – odbieranych przez podmiot uprawniony, - w wyznaczonych placówkach oświatowych, urzędzie i in. instytucjach, punkcie aptecznym, ośrodku zdrowia i sklepach z branşy chemicznej, itp., - dostarczanie dobrowolnie do PDGO własnym transportem przez mieszkańców – odbiór nieodpłatny - zbieranie odpadów niebezpiecznych prowadzone w Regionalnym Zakładzie Gospodarki Odpadami (RZGO) w Radomiu – Wincentowie odpady niebezpieczne w strumieniu odpadów komunalnych odpady niebezpieczne wydzielone z odpadów zmieszanych w ciągu technologicznym RZGO w Ra- domiu – Wincentowie będą czasowo magazynowane w Rotacyjnym Magazynie Odpadów Niebez- piecznych i Innych niş Niebezpieczne w Radomiu – Wincentowie, a następnie będą transportowane poza RZGO w celu unieszkodliwienia. zuşyty sprzęt elektryczny i elektroniczny w wyznaczonym miejscu na terenie nieruchomości (u ŝródła) – odbieranych raz lub dwa razy w roku przez podmiot posiadający stosowne zezwolenie, dostarczanie dobrowolnie odpadów do PDGO własnym transportem – odbiór nieodpłatny, jako usługa za dodatkową opłatą „na telefon”, bezpośredni odbiór przez producenta sprzętu elektronicznego i sprzętów gospodarstwa domowego organizacja wtórnego obiegu przestarzałych sprawnych urządzeń elektrycznych i elektronicznych – realizatorzy: przedsiębiorcy (komis) Docelowo odpady z PDGO będą transportowane do Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami tj. do Rotacyjnego Magazynu Odpadów Niebezpiecznych i Innych niş Niebezpieczne w Radomiu – Win- centowie, w celu przekazania ich uprawnionemu podmiotowi do ostatecznego zagospodarowania lub bezpośrednio będą odbierane przez ten podmiot z PDGO. odpady zuboşające warstwę ozonową selektywne zbieranie odpadów bezpośrednie dostarczanie odpadów do PDGO odbieranie zuşytych urządzeń w punktach sprzedaşy - lodówki, klimatyzatory organizacja zbierania zuşytego sprzętu elektronicznego i elektrycznego zawierającego substancje zu- boşające warstwę ozonową z gospodarstw domowych do 2011 roku kampania edukacyjno-informacyjna w zakresie prawidłowego postępowania ze zuşytymi urządze- niami zawierającymi substancje zuboşające warstwę ozonową do 2015 roku Odpady te docelowo takşe będą transportowane do Rotacyjnego Magazynu Odpadów Niebezpiecz- nych i Innych niş Niebezpieczne w Radomiu – Wincentowie lub bezpośrednio będą odbierane przez uprawniony podmiot z PDGO odpady medyczne i weterynaryjne odpady z Zakładu Opieki Zdrowotnej odbierane są przez wyspecjalizowaną firmę na podstawie zawartej umowy. Nie przewiduje się zmiany funkcjonującego systemu. Przeterminowane leki i zuşyte termometry rtęciowe będą zbierane w pojemnikach ustawionych w punkcie aptecznym i Zakładzie Opieki Zdrowotnej i wywoşone poza teren gminy przez wyspecjalizowaną firmę odpady weterynaryjne powinny być zbierane selektywnie w miejscu ich powstawania i gromadzone w specjalistycznych pojemnikach zgodnie z wewnętrznym regulaminem, a następnie przekazywane do unieszkodliwiania do specjalistycznych instalacji poprzez uprawnione podmioty (spalarnie przy- stosowane do przyjmowania tego typu odpadów lub w spalarniach odpadów po autoklawowaniu, dezynfekcji termicznej, działaniu mikrofalami) przeterminowane pestycydy i opakowania po środkach ochrony roślin odpady tego typu będą odbierane przez firmy, które posiadają odpowiednie zezwolenie na zbieranie tych odpadów od rolników, poprzez punkty dystrybucji środków ochrony roślin. Odpady te zostaną wywiezione przez wyspecjalizowaną firmę poza teren gminy w celu unieszkodliwienia wyeksploatowane pojazdy i opony pojazdy będą odbierane przez wyspecjalizowane firmy zajmujące się demontaşem wraków samochodowych. W rejonie radomskim funkcjonują podmioty zajmujące się demontaşem wyeksploatowanych pojazdów. Zuşyte opony będą przewoşone do RZGO skąd będą transportowane do wyspe- cjalizowanych firm prowadzących unieszkodliwianie odpadów gumowych zuşyte baterie i akumulatory podstawową formą zbiórki akumulatorów będzie przyjmowanie przez punkty sprzedaşy wraz z zakupem nowego. Zbieranie zuşytych baterii będzie zorganizowane przez bezpośrednie dostarczenie od- padów do PDGO, a takşe poprzez odbiór w punktach sprzedaşy, a takşe w obiektach infrastruktury, gdzie będą rozstawione pojemniki na zuşyte baterie. Odpady te zostaną wywiezione przez wyspecjali- zowaną firmę poza teren gminy w celu unieszkodliwienia oleje odpadowe odpadowe oleje pochodzące z rozproszonych punktów będą zbierane na stacjach benzynowych (na terenie gminy) i w punktach obsługi pojazdów (poza terenem gminy) dostarczanie dobrowolnie do PDGO własnym transportem przez mieszkańców – odbiór nieodpłatny. W PDGO powinna znajdować się instalacja do czasowego gromadzenia odpadów olejowych odpady zawierające PCB obecnie w kraju realizowany jest program likwidacji PCB z terminem zakończenia w 2010 roku. Zgod- nie rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dn. 24.06.2002 (Dz.U.96 poz.860) podmioty gospodarcze miały obowiązek przeprowadzenia inwentaryzacji urządzeń zawierających PCB (eksploatowanych i wycofanych z eksploatacji) oraz magazynowanych odpadów PCB w terminie do 31.12.2002r., a na- stępnie przedłoşenia informacji o wynikach inwentaryzacji Wojewodzie. Obecnie brak jest danych o ilości urządzeń zawierających PCB oraz magazynowanych odpadach PCB na terenie gminy Wolanów. W związku z tym na terenie gminy naleşy zinwentaryzować lokalizacje wszelkich instalacji zawierają- cych PCB, opracować harmonogram ich usunięcia oraz przeprowadzić likwidację i dekontaminację urządzeń zawierających PCB (przede wszystkim transformatory i kondensatory z olejem zawierającym domieszkę PCB). Do 2010 roku urządzenia zawierające PCB powinny zostać zlikwidowane i unieszko- dliwione przez wyspecjalizowane firmy odpady zawierające azbest na terenie gminy inwentaryzacją objęto budynki na których znajduje się 6 851,55 Mg [PPUA i WZA 2007] azbestu i wyrobów zawierających azbest. Akcja informacyjna o szkodliwości tych produktów w szczególności powinna przyczynić się do usuwania wyrobów azbestowych z budynków i instalacji. Ze względu na powaşną szkodliwość odpadów zawierających azbest dla zdrowia ludzi ich demontaş mogą wykonywać wyłącznie wyspecjalizowane firmy, które będą takşe zajmować się ich transportem na składowisko w miejscowości Rachocin (gmina Sierpc, powiat sierpecki) lub na inne składowiska zlokalizowane poza terenem województwa, posiadające odpowiednie zezwolenia. Odpady niebezpieczne z terenu gminy Wolanów będą zbierane w Punkcie Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów. Wskazaną lokalizacją tego Punktu będzie składowisko odpadów w miejscowości Bieniędzice gm. Wolanów (powiat radomski). Mieszkańcy będą mogli dostarczać odpady niebezpieczne do Punktu, albo do innych miejsc na terenie gminy tj. w najbardziej uczęszczanych punktach, które będą zlokalizowane np. zakładzie opieki zdrowotnej i punkcie aptecznym dla przeterminowanych leków. Zbieranie poprzez obiekty handlowe i obiekty uşyteczności publicznej polega na zawarciu porozumienia pomiędzy Gminą, a tymi podmiotami, w celu przyjmowania przez te placówki i przetrzymywania do momentu odbioru przez podmiot uprawniony róşnych rodzajów odpadów niebezpiecznych. Dodatkowo, wydzielanie tych odpadów ze zmieszanych nastąpi w ciągu technologicznym Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami, do którego trafią w odpady z terenu gminy. Szczegółowe propozycje gromadzenia wybranych rodzajów odpadów niebezpiecznych, występujących najczęściej w strumieniu odpadów komunalnych. Baterie Baterie wydzielone ze strumienia odpadów komunalnych będą gromadzone: - w punktach sprzedaşy detalicznej - ten sposób zbiórki wymaga uzgodnienia władz Gminy z właściciela- mi punktów, co do sposobów przyjmowania i odbioru zuşytych baterii - w placówkach oświatowych i administracji publicznej w specjalnych pojemnikach do zbiórki baterii. W powiązaniu z programami edukacyjnymi dostarczanymi przez organizacje odzysku moşna prowadzić ukierunkowaną edukację ekologiczną i zachęcać dzieci i młodzieş do zachowań proekologicznych, w Punkcie Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów. Przewiduje się ustawienie około 4 pojemników na terenie publicznych placówek oświatowych. Zbiórka bę- dzie prowadzona we współpracy z organizacją odzysku. Organizacja dostarcza i ustawia pojemniki, jak równieş obsługuje je za symboliczną opłatą. Akumulatory Aktualnie zbieranie zuşytych akumulatorów odbywa się następująco: na wytypowanych stacjach paliw, akumulatory zuşyte przyjmowane są przez punkty sprzedaşy przy zakupie nowego akumulatora, od na- bywcy nie jest wówczas pobierana opłata depozytowa, akumulatory pozostawione w przydomowych osłonach śmietnikowych zbierane są przez przedsiębior- ców odbierających odpady komunalne lub indywidualnych zbieraczy surowców wtórnych i na własny rachunek dostarczane do składnic złomu, przez uprawnionych przedsiębiorców zajmujących się fizyczną likwidacją pojazdów mechanicznych W perspektywie czasowej do roku 2016 podstawową formą zbiórki akumulatorów będzie przyjmowanie przez punkty sprzedaşy wraz z zakupem nowego. Jako formę uzupełniającą zostanie przyjęty nieodpłatny odbiór od mieszkańców w Punkcie Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów. Przeterminowane leki Przeterminowane leki będą gromadzone w pojemnikach ustawionych w zakładzie opieki zdrowotnej i punkcie aptecznym. Potencjalna ilość odpadów tej grupy w gospodarstwach domowych jest znikoma, a wobec wysokich cen lekarstw oraz racjonalizacji zasad opieki medycznej będzie systematycznie maleć. Zgodnie z powyşszym zestawieniem przewiduje się, şe w ramach systemu działanie 2 punktów zbiórki przeterminowanych farmaceutyków tj. 1 w zakładzie opieki zdrowotnej i 1 w punkcie aptecznym. System rozwijany byłby wraz z powstawaniem nowych obiektów na terenie gminy, w których moşna by ustawić pojemniki do zbiórki tego rodzaju odpadów. Naleşy zaznaczyć, şe system ten przeznaczony byłby wyłącznie dla mieszkańców. Zuşyte ŝródła światła zawierające substancje niebezpieczne (świetlówki) Gromadzeniem i odbiorem świetlówek będą zajmować się: - urząd i instytucje uşytku publicznego, - Punkt Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów. Proponuje się zawarcie umowy z podmiotami prowadzącymi zbieranie i unieszkodliwianie tych odpadów, które dostarczają specjalne pojemniki i zajmą się ich opróşnianiem. Zorganizowaną zbiórką tych odpadów naleşy objąć instytucje i przedsiębiorców, które wytwarzają odpady trafiające do strumienia odpadów komunalnych w tym m.in.: urząd, szkoły, jednostka słuşby zdrowia itp. w których zainstalowana jest znacząca ilość ŝródeł światła z lampami wyładowczymi. Odpady z tych ŝródeł nie są odpadami komunalnymi w rozumieniu ustawy, jednak przy braku wdroşenia ich odrębnego gromadzenia i odbioru zbierane będą w większości łącznie z komunalnymi, gdyş bez rozwiązania trafią do ogólnej masy zmieszanych odpadów komunalnych. Odbiór zuşytych świetlówek powinny prowadzić firmy posiadające wymagane uprawnienia. Pozostałe odpady niebezpieczne Wśród pozostałych odpadów niebezpiecznych, które trafiają do strumienia odpadów komunalnych naleşy wyróşnić: - powstające w gospodarstwach domowych stanowiących zgodnie z ustawową definicją odpad komunal- ny, - niebędące w rozumieniu ustawy odpadami komunalnymi odpady trafiające do strumienia odpadów komunalnych z innych ŝródeł, w szczególności z małej przedsiębiorczości. Dla pierwszej grupy naleşy stworzyć warunki nieodpłatnego odbioru w Punkcie Dobrowolnego Gromadze- nia Odpadów. Odpady z drugiej grupy powinny być odbierane przez wyspecjalizowane firmy. 7.1.2.3.4. Zbieranie odpadów wielkogabarytowych Odpady wielkogabarytowe naleşą do specyficznych odpadów, których wymiary nie pozwalają na umiesz- czenie ich w tradycyjnych pojemnikach na odpady komunalne. Podstawowym załoşeniem zbiórki tych od- padów jest stworzenie właścicielom moşliwości niezwłocznego usunięcia odpadów wielkogabarytowych. Do czasu utworzenia Punktu Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów zbiórkę odpadów wielkogabarytowych naleşy prowadzić akcyjnie, tj. poprzez okresowy odbiór bezpośrednio od mieszkańców. Akcje najlepiej przeprowadzać dwa razy w roku (wiosna, jesień). Mieszkańcy powinni zostać poinformowani o formie, miejscu i terminie zbiórki tego rodzaju odpadów. Odpady wielkogabarytowe - zbiórka - odbiór odpadów po zgłoszeniu telefonicznym, za opłatą pokrywającą koszty transportu, - dostarczanie odpadów do Punktu Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów przez właścicieli własnym transportem - dostarczanie odpadów do RZGO przez właścicieli własnym transportem. Docelowo zbierane odpady wielkogabarytowe przewoşone będą do RZGO w Radomiu – Wincentowie lub do innej instalacji w celu ich konfekcjonowania i demontowania. Proponuje się takşe uzupełniające sposoby zbierania odpadów wielkogabarytowych: - odbiór odpadów po zgłoszeniu telefonicznym, za opłatą pokrywającą koszty transportu, - bezpośredni odbiór przez producentów na zasadzie wymiany zuşytego sprzętu na nowy (dotyczy głów- nie sprzętu elektronicznego oraz sprzętu AGD) Wydzielone w wyniku demontaşu frakcje odpadów przeznaczone zostaną do: recyklingu (metale, tworzywa sztuczne), odzysku w ramach rekultywacji składowiska (pozbawione zanieczyszczeń odpady mineralne), odzysku lub unieszkodliwiania w instalacjach zewnętrznych (odpady niebezpieczne), składowania na terenie gminnego składowiska odpadów w Bieniędzicach gm. Wolanów (wydzielone zanieczyszczenia). 7.1.2.3.5. Odpady pozostałe - zbiórka odpadów budowlanych (poremontowych): - dostarczanie dobrowolnie odpadów do PDGO własnym transportem - odbiór nieodpłatny, - obowiązkowo w wyznaczonym miejscu nieruchomości („u ŝródła”) do pojemników/kontenerów do- starczanych doraŝnie (na zamówienie) lub w workach odbierane odpłatnie (ryczałtowo w ramach opłaty za odpady zmieszane lub na podstawie odrębnej umowy), - usuwanie przez firmy budowlane, remontowe i rozbiórkowe, w wyniku przejęcia obowiązków wy- twórcy odpadów. Zaleca się, aby juş na terenie budowy, remontu lub modernizacji budynku składować w wyznaczonym miejscu (kontener) posegregowane odpady budowlane. Pozwoli to na selektywne wywoşenie ich do zakła- du zagospodarowania odpadów lub na składowisko. W przypadku braku moşliwości zagospodarowania odpadów w miejscu ich wytworzenia lub przez wytwór- cę tych odpadów np.: firmy budowlane, rozbiórkowe, osoby prywatne prowadzące prace remontowe, docelowo będą kierowane do Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami, gdzie nastąpi ich rozdrobnienie i przemielenie w celu wtórnego wykorzystania np. do celów budowlanych lub do rekultywacji obszarów zdegradowanych, w tym składowisk odpadów, a takşe jako warstwa interna. 7.1.2.3.6. Punkt Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów PDGO będzie zamkniętym dozorowanym obiektem, do którego mieszkańcy (a takşe mniejsze podmioty gospodarcze) mogą dowozić bezpłatnie określone odpady powstające w sposób nieregularny oraz w ma- łych ilościach. Dotyczy to odpadów wielkogabarytowych, złomu i metali, odpadów budowlano - remontowych, niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych, zuşytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, odpadów ulegających biodegradacji, zuşytych opon, szkła, tworzyw sztucznych i makulatury. Po- szczególne frakcje odpadów gromadzone będą oddzielnie. PDGO stanowić będzie równieş instrument edukacji ekologicznej społeczności lokalnych. Poszczególne frakcje odpadów gromadzone będą oddzielnie. PDGO powinien obejmować ludność w promieniu nie przekraczającym 10 - 15 min. jazdy samochodem. W punktach tych moşna zebrać od 8 - 20% wszystkich odpadów zbieranych selektywnie. Lokalizacja punktu powinna być zgodna z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. Usytu- owanie i organizacja punktu powinny zapewniać jak najmniejszą uciąşliwość dla środowiska. PDGO powinien być zlokalizowany poza zasięgiem oddziaływania na siedliska ludzi i oddzielony od otoczenia pasem zieleni. Wskazaną lokalizacją takiego Punktu powinien być teren składowiska w Bieniędzicach na terenie gminy Wolanów (powiat radomski), naleşący do Gminy Wolanów. Przykładowy PDGO powinien się składać z następujących elementów: ogrodzony plac o całkowitej powierzchni ok. 0,45 ha, utwardzone podłoşe, dogodny dojazd, kontener administracyjno – socjalny, kabina sanitarna, wiata - magazyn odpadów niebezpiecznych wraz z wewnętrzną strukturą w postaci regałów, pojemni- ków, palet, skrzyń. Konstrukcja wiaty i rodzaj pojemników winny odpowiadać rodzajom gromadzonych odpadów niebezpiecznych (wiata winna być wykonana z materiałów zabezpieczonych przed korozyjnym działaniem odpadów, a stosowane pojemniki wykonane z materiałów odpowiednich dla poszczególnych odpadów - odpornych na ich chemiczną aktywność), kontenery odkryte o pojemności 5 ÷ 7m3 – 10 szt., 3 ÷ 4 boksy do gromadzenia odpadów wielkogabarytowych, 3 ÷ 4 pojemniki z tworzyw sztucznych o proj. 1,1m. Kierowanie PDGO musi być powierzone osobom posiadającym specjalistyczne, podstawowe przeszkolenie w zakresie potencjalnych zagroşeń, technologii składowania i transportu odpadów niebezpiecznych. Do obsługi jednego PDGO powinny zostać zatrudnione ok. 3 osoby. Koszt organizacji PDGO szacuje się na około 40 tys. zł: 1. Kontenery + pojemniki 40 000 PLN 2. Razem 40 000 PLN Zgromadzone odpady w dalszej kolejności kierowane będą bezpośrednio do instalacji odzysku/unieszkodliwiania, funkcjonujących w ramach Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami w Rado- miu – Wincentowie lub do innych instalacji o toşsamym charakterze działalności. 7.1.2.3.7. Odzysk i unieszkodliwianie odpadów komunalnych Jednym z zasadniczych kierunków działań jest intensywny wzrost zastosowania zarówno biologicznych, jak i termicznych metod przekształcania odpadów komunalnych. Ograniczenie składowania odpadów ulegają- cych biodegradacji związane jest z koniecznością budowy linii technologicznych do ich przetwarzania: kompostowni odpadów organicznych, linii mechaniczno - biologicznego przetwarzania odpadów, instalacji fermentacji odpadów (organicznych lub zmieszanych), zakładów termicznego przekształcania odpadów komunalnych.

Legenda: Selektywna zbiórka odpadów o cechach surow- ców wtórnych (w tym opakowaniowych) Zbiórka odpadów resztkowych pozostałych po Składowisko odpadów komunalnych wyselekcjonowaniu Punkt Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów Międzygminna stacja przeładunku odpadów

Rysunek 5. Projektowany system gospodarki odpadami komunalnymi na terenie gminy Wolanów (zbiórka odpadów)

Podstawą gospodarki odpadami komunalnymi jest Regionalny Zakład Gospodarki Odpadami, który zapewni, co najmniej następujący zakres usług: sortowanie poszczególnych frakcji odpadów komunalnych zbieranych selektywnie, kompostowanie odpadów ulegających biodegradacji, mechaniczno - biologiczne lub termiczne przekształcanie odpadów resztkowych i pozostałości z sortow- ni, zakład demontaşu odpadów wielkogabarytowych, składowanie przetworzonych odpadów resztkowych Gmina Wolanów w związku z przynaleşnością administracyjną do powiatu radomskiego została przypisana do Obszaru Radomskiego [WPGO 2007]. Uruchomiony Zakład Utylizacji Odpadów Komunalnych w Rado- miu – Wincentowie, zarządzany przez PPHU Radkom Sp. z o.o., będzie obsługiwał m.in. powiat radomski, w tym gminę Wolanów. Ze względu na usytuowanie składowiska odpadów w miejscowości Bieniędzice gm. Wolanów (powiat radomski) przy drodze dojazdowej do Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami (w tym ZUOK-u) w Ra- domiu – Wincentowie, wskazane jest utworzenie na jego terenie międzygminnej stacji przeładunkowej, umoşliwiającej gromadzenie zmieszanych odpadów komunalnych, wytwarzanych na terenie gmin ościen- nych (powiat radomski) i innych z terenu województwa mazowieckiego do ilości umoşliwiających ich racjo- nalny transport do RZGO. Gmina Wolanów zawarła w dniu 26 czerwca 2008 roku porozumienie z Gminą Miasta Radomia o współpra- cy z P.P.H.U Radkom Sp. z o.o. w Radomiu w przedmiocie odzysku i unieszkodliwiania odpadów wytwarzanych na jej terenie. Schemat funkcjonowania ZUOK w Radomiu jest oparty przede wszystkim na procesie mechanicznej i biologicznej obróbki odpadów, zaadaptowany do wymagań dyrektyw unijnych. Pozwoli to na elastyczność działań w odniesieniu do selektywnej zbiórki odpadów ulegających biodegradacji. Podobne rozwiązania techniczne zostaną zastosowane zarówno dla odpadów zielonych jak i frakcji organicznej, uzyskanej z mechanicznej separacji zmieszanych odpadów komunalnych. Program funkcjonalny Zakładu Utylizacji Odpadów Komunalnych obejmuje następujące elementy: Rejestracja i waşenie dostarczonych odpadów, Mechaniczne sortowanie „mokrych” odpadów zmieszanych, Sortowanie i rozdrabnianie odpadów wielkogabarytowych, Kompostowanie frakcji 20 -100 mm z sortowania odpadów zmieszanych, Kompostowanie odpadów zielonych i bio - odpadów, Kruszenie i obróbka odpadów z rozbiórki, Obróbka frakcji energetycznej > 100 mm z sortowania „mokrych” odpadów zmieszanych, równieş nie- które pozostałości z przeróbki odpadów wielkogabarytowych i z rozbiórki), Końcowe składowanie drobnej frakcji nie podlegającej recyklingowi (drobna frakcja z sortowania „mokrych” odpadów zmieszanych oraz specyficznych pozostałości z obróbki odpadów). Do 2014 roku tj. czasu zapełnienia składowiska odpadów w miejscowości Bieniędzice niesegregowane odpady komunalne z terenu gminy Wolanów będą trafiały na ten obiekt. Odpady niebezpieczne wydzielone ze strumienia odpadów komunalnych muszą być unieszkodliwiane w specjalistycznych instalacjach. Biorąc pod uwagę prognozowaną ilość odpadów niebezpiecznych, najko- rzystniejsze będzie przekazywanie tych odpadów do Punktu Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów. 7.1.2.4 Działania zmierzające do redukcji odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, kierowanych na składowiska odpadów Realizacja zadań w zakresie odzysku i zagospodarowania odpadów ulegających biodegradacji polegać bę- dzie przede wszystkim na popularyzacji kompostowania odpadów organicznych przez mieszkańców we własnym zakresie. Zakłada się, şe ponad 90% domowych odpadów organicznych będzie zagospodarowywane we własnym zakresie. Biorąc pod uwagę uwarunkowania lokalne (charakter zabudowy) oraz uznając za istotną ilość wytwarzanych odpadów objętych zorganizowanymi systemami zbiórki dla gminy Wolanów przyjęto, şe ilości odpa- dów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania powinny wynosić: - do 31 grudnia 2011r. - 63% (wagowo) całkowitej ilości odpadów ulegających biodegradacji wytworzonych w 1995 roku, - do 31 grudnia 2015r. - 44% (wagowo) całkowitej ilości odpadów ulegających biodegradacji wytworzonych w 1995 roku. Ludność gminy Wolanów w 1995 roku wg. GUS wynosiła 7 829 osób, a ilość odpadów komunalnych ulega- jących biodegradacji wytworzonych w 1995 roku w gminie określono na poziomie 594 Mg. Łączna ilość odpadów ulegających biodegradacji wytworzona w 2008 roku na terenie gminy Wolanów wy- nosiła 638 Mg. Według sporządzonych prognoz, w 2011 roku wytworzonych zostanie 645 Mg odpadów ulegających biodegradacji, a w roku 2015 – 654 Mg. Załoşenia dla ograniczenia składowania odpadów komunalnych ulegających biodegradacji w poszczegól- nych latach zawiera tabela 24.

Tabela 24. Cele w zakresie ograniczania ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, kierowanych do składowania w latach 2009 – 2015

Wyszczególnienie/lata 1995 2011 2015 Łączna ilość odpadów ulegających biodegradacji [Mg] 638 645 654 Dopuszczalna ilość odpadów ulegają- w odniesieniu do ilości bazowej z 1995 roku 100 63 44 cych biodegradacji unieszkodliwianych [%] przez składowanie w wielkościach bezwzględnych [Mg] - 421 261 Wymagana ilość odpadów ulegających biodegradacji podlegających odzyskowi lub - 179 393 unieszkodliwianiu (z wyłączeniem składowania) [Mg]

Z powyşszej tabeli wynika, şe w roku 2011 konieczny będzie odzysk i unieszkodliwienie (poza składowa- niem) 179 Mg odpadów ulegających biodegradacji. Dopuszczalne składowanie odpadów ulegających biodegradacji nie moşe przekroczyć 421 Mg. W roku 2015 konieczny będzie odzysk i unieszkodliwienie (poza składowaniem) 393 Mg odpadów ulęgają- cych biodegradacji. Dopuszczalne składowanie odpadów ulegających biodegradacji nie moşe przekroczyć 261 Mg. Odbiór odpadów ulegających biodegradacji, w przypadku takiej potrzeby zapewni Regionalny Zakład Go- spodarki Odpadami, którego funkcję pełni Zakład Utylizacji Odpadów Komunalnych w Radomiu – Wincen- towie naleşący do PPHU Radkom Sp. z o.o. w Radomiu przy ul. Witosa 76. Celem dalszego zwiększenia odzysku odpadów ulegających biodegradacji podjęte zostaną następujące działania: propagowanie kompostowania odpadów ulegających biodegradacji w kompostownikach na terenie nieruchomości prywatnych (dla zabudowy jednorodzinnej), przekazywanie do właściwej instalacji zmieszanych odpadów komunalnych, w tym do kompostowania, przekazywanie odpadów zmieszanych, z których wyselekcjonowano odpady uşyteczne do odzysku lub unieszkodliwiania termicznego, wprowadzenie dla mieszkańców w uchwalonym przez Radę Gminy Wolanów Regulaminie utrzymania czystości i porządku na terenie gminy uaktualnionym m.in. o obowiązek selektywnego zbierania odpa- dów komunalnych ulegających biodegradacji ich kompostowania we własnym zakresie na terenach nie- ruchomości lub przekazywania ich uprawnionej jednostce na warunkach umownych, osiągnięcie wymaganych poziomów odzysku opakowań z papieru i tektury, papieru i tektury nieopako- waniowej, tworzyw sztucznych, szkła i metali, zwiększenie selektywnego zbierania i odzysku odpadów zielonych. Odpady ulegające biodegradacji zbierane w wyniku selektywnej zbiórki z parkingów leśnych, cmentarzy i obiektów infrastruktury będą kierowane do instalacji działającej w ramach Regionalnego Obszaru Gospo- darki Odpadami. 7.2. Osady ściekowe Działania zmierzające do realizacji celów w zakresie gospodarowania osadami ściekowymi wg. WPGO [2007] skupiać się będą na: - zobligowaniu wszystkich wytwórców osadów ściekowych do przekazywania odpowiednim jednostkom kontrolnym zbiorczych zestawień dotyczących prowadzonej gospodarki osadami, - intensyfikacji działań edukacyjno – informacyjnych dla rolników, pracowników administracji gminy oraz ogółu społeczeństwa w zakresie właściwego postępowania z osadami ściekowymi, prowadzenie akcji promocyjnych dotyczących stosowania osadów ściekowych i preparatów tworzonych na ich bazie w rolnictwie oraz kształtowaniu nowych walorów uşytkowych zdegradowanych lub zdewastowanych tere- nów. Akcje takie mają takşe na celu przełamanie istniejących barier psychologicznych i błędnych stereo- typów związanych ze stosowaniem osadów ściekowych i kompostu z osadów w celach przyrodniczych Dąşyć się będzie do wdraşania takich technologii oczyszczania ścieków, które wyeliminują większość zanie- czyszczeń typu chemicznego zawartych w ściekach. Zanieczyszczenia te trafią jednak do osadów ścieko- wych, pogarszając ich parametry i utrudniając przyrodnicze zagospodarowanie. Stan sanitarny osadów zaleşy od stanu zdrowotnego mieszkańców wytwarzających ścieki. Polepszanie się warunków şycia mieszkańców oraz słuşby zdrowia spowoduje zmniejszenie stopnia skaşenia osadów ście- kowych organizmami chorobotwórczymi [WPGO 2007]. Odbiór osadów ściekowych od wytwórców – mieszkańców gminy odbywał się będzie: - obligatoryjnie dwa razy do roku za pośrednictwem specjalistycznego pojemnika za odpłatnością w formie ryczałtu - dodatkowo indywidualnie na telefon za odpłatnością. Odzysk komunalnych osadów ściekowych poza terenem gminy moşe polegać m.in. na ich stosowaniu: w rolnictwie, rozumianym jako uprawa wszystkich płodów rolnych wprowadzanych do obrotu handlo- wego, włączając w to uprawy przeznaczane do produkcji pasz, do rekultywacji terenów, w tym gruntów na cele rolne, do dostosowania gruntów do określonych potrzeb wynikających z planów gospodarki odpadami, pla- nów zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu, do uprawy roślin nieprzeznaczonych do spoşycia i do produkcji pasz. Komunalne osady ściekowe mogą być stosowane, jeşeli są ustabilizowane oraz przygotowane odpowiednio do tego celu i sposobu ich stosowania, w szczególności przez poddanie ich obróbce biologicznej, chemicznej, termicznej lub innemu procesowi, który obnişa podatność komunalnego osadu ściekowego na zagniwanie i eliminuje zagroşenie dla środowiska lub zdrowia ludzi. Formą unieszkodliwiania osadów pochodzących z oczyszczalni ścieków usytuowanych na terenie gminy będzie ich składowanie na składowiskach odpadów innych niş niebezpieczne i obojętne na terenie woje- wództwa mazowieckiego do 2015 roku. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 7 września 2005 roku w sprawie kryteriów dopusz- czenia odpadów do składowania (Dz.U. Nr 186, poz. 1553), komunalne osady ściekowe bez przetworzenia nie są dopuszczane do deponowania na składowiskach. Osady o dobrych parametrach jakościowych będą mogły znaleŝć zastosowanie w rolnictwie na terenie gminy, a pozostałe poza jej terenem ze względu na usytuowanie na obszarze GZWP. Preferowane będą takşe procesy recyklingu organicznego oraz termicznego przekształcania, w tym współ- spalania termicznego. 8. Rodzaj i harmonogram realizacji przedsięwzięć oraz instytucje odpowiedzialne za ich realizację W celu spełnienia kierunków działań załoşonych w Planie Gospodarki Odpadami dla gminy Wolanów na lata 2009 – 2012 z uwzględnieniem 2013 – 2016, określono zadania przewidziane do realizacji w wymienio- nych okresach wraz ze wskazaniem jednostek odpowiedzialnych za realizację poszczególnych zadań i ter- minów realizacji tych zadań. W ponişszej tabeli zamieszczono harmonogram rzeczowo - finansowy realizacji zadań w gospodarce odpadami.

Tabela 25. Harmonogram rzeczowo - finansowy dla odpadów komunalnych gminy Wolanów na lata 2009 – 2016

Zadania na lata 2009 – 2011 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Organizacja zbierania zuşytych urządzeń z go- Gmina Środki własne RPO, Środ- spodarstw domowych ki pomocowe

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Opracowanie aktualizacji planu gospodarki od- Gmina Środki własne padami 2. Objęcie wszystkich mieszkańców gminy zorgani- Przedsiębiorcy, Gmina Środki własne zowanym systemem zbierania odpadów komu- Środki pomocowe nalnych 3. Wyposaşenie gospodarstw domowych w worki Przedsiębiorcy, Gmina Środki własne (pojemniki, kompostowniki) do selektywnej zbiórki odpadów 4. Objęcie wszystkich mieszkańców gminy syste- Przedsiębiorcy, Gmina Środki własne mem selektywnej zbiórki odpadów Środki pomocowe 5. Utworzenie Punktu Gmina Środki własne, RPO, Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów na tere- Środki pomocowe nie gminy Wolanów 6. Monitoring systemu gospodarki odpadami Gmina Środki własne 7. Eksploatacja składowiska odpadów w Bieniędzi- Gmina Środki własne cach 8. Eksploatacja PDGO Gmina Środki własne 8. Usuwania azbestu i wyrobów zawierających Powiat, Gmina, właściciele, środki z budşetu azbest wraz z wymianą na nowe pokrycia przedsiębiorcy samorządu gminy, środki z budşetu samorządu województwa, środki własne właścicieli obiektów, fundusze pomocowe UE, fundusze ekologiczne 9. Coroczna aktualizacja inwentaryzacji wyrobów Przedsiębiorcy, właściciele Środki własne zawierających PCB PCB 10. Zbiórka padłych zwierząt Gmina Środki własne 11. Inwentaryzacja azbestu i wyrobów zawierają- Gmina Środki własne cych azbest 12. Monitoring składowiska odpadów w Bieniędzi- Gmina Środki własne cach

Zadania priorytetowe na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Monitoring składowiska odpadów w Bieniędzi- Gmina Środki własne cach

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Realizacja zadań ujętych w planie Gmina Środki własne, RPO, Środki pomocowe 2. Zwiększanie odzysku surowców wtórnych w Przedsiębiorcy, Gmina Środki własne RPO, wyniku segregacji odpadów „u ŝródła” Środki pomocowe 3. Usuwanie azbestu i wyrobów zawierających Powiat, Gmina, właściciele, środki z budşetu azbest przedsiębiorcy samorządu gmin, środki z budşetu samorządu województwa, środki własne właścicieli obiektów, fundusze pomocowe UE, fundusze ekologiczne 4. Monitoring systemu gospodarki odpadami Gmina Środki własne 5. Utworzenie międzygminnej stacji przeładunku Gmina/gminy Środki własne, odpadów na terenie gminy Wolanów RPO, Środki pomocowe 6. Eksploatacja PDGO Gmina Środki własne 7. Zbiórka padłych zwierząt - kontynuacja Gmina Środki własne

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Podnoszenie świadomości w zakresie prawidło- Gmina Środki własne RPO, wych sposobów postępowania z odpadami Środki pomocowe komunalnymi 2. Kampania edukacyjno-informacyjna w zakresie Gmina Środki własne RPO, prawidłowego postępowania ze zuşytymi urzą- Środki pomocowe dzeniami zawierającymi substancje zuboşające warstwę ozonową 3. Przeprowadzenie kampanii edukacyjno – infor- Województwo, Powiaty, środki z budşetu macyjnych na temat prawidłowego Gminy, Organizacje odzysku samorządu województwa, postępowania z olejami odpadowymi olejów odpadowych, środki z budşetu samorządu powiatu, środki z budşetu samorządu gminy, środki własne organizacji 4. Edukacja na temat szkodliwości, olejów odpa- Gmina Środki własne RPO dowych, baterii i akumulatorów, azbestu, zuşy- Środki pomocowe tego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, pestycydów 5. Przeprowadzenie kampanii edukacyjno- Gmina Środki własne RPO informacyjnych na temat prawidłowego postę- Środki pomocowe powania ze zuşytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym 6. Przeprowadzenie kampanii edukacyjno- Gmina Środki własne RPO informacyjnych na temat prawidłowego postę- Środki pomocowe powania z bateriami i akumulatorami 7. Podjęcie działań edukacyjno-informacyjnych na Gmina Środki własne RPO temat bezpiecznego uşytkowania i usuwania Środki pomocowe wyrobów zawierających azbest 8. Działania edukacyjno - informacyjne mające na Gmina Środki własne RPO, celu informowanie o szkodliwości PCB i o meto- Środki pomocowe dach jego unieszkodliwiania 9. Podnoszenie świadomości w zakresie prawidło- Gmina Środki własne RPO, wych sposobów postępowania z odpadami Środki pomocowe medycznymi i weterynaryjnymi w słuşbie zdrowia i gabinetach weterynaryjnych 10. Przeprowadzenie kampanii edukacyjno- Gmina Środki własne RPO, informacyjnych w zakresie prawidłowego po- Środki pomocowe stępowania z pojazdami wycofanymi z eksploatacji, 11. Rozwój i ujednolicenie systemów zbierania zuşy- Gmina Środki własne RPO, tych olejów odpadowych ze ŝródeł rozproszo- Środki pomocowe nych, w tym od ludności 12. Rozwój istniejących systemów zbierania mało- Gmina Środki własne RPO, gabarytowych baterii i akumulatorów ze ŝródeł Środki pomocowe rozproszonych, w tym od ludności

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Likwidacja „dzikich wysypisk” na terenie gminy Gmina Środki własne

Zadania na lata 2013 – 2015 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Kampania edukacyjno-informacyjna w zakresie Gmina Środki własne, RPO, prawidłowego postępowania ze zuşytymi urzą- Środki pomocowe dzeniami zawierającymi substancje zuboşające warstwę ozonową

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Edukacja ekologiczna w zakresie zwiększenia Gmina Środki własne, RPO, świadomości ekologicznej mieszkańców gminy Środki pomocowe

Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Ŝródła środków 1. Likwidacja „dzikich wysypisk” na terenie gminy Gmina Środki własne - kontynuacja 2. Zamknięcie składowiska w Bieniędzicach Gmina Środki własne, RPO, Środki pomocowe 3. Rekultywacja składowiska w Bieniędzicach Gmina Środki własne, RPO, Środki pomocowe

Szacunkowe koszty realizacji zadań w latach 2009 - 2012:

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka odpo- Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne ŝródła wiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem finansowania 2009 - 2012 Przedsięwzięcia pozainwestycyjne 1. Opracowanie aktualizacji Gmina 2,6 - - - 2,6 Budşet gminy planu gospodarki odpadami dla gminy 2. Objęcie wszystkich miesz- Gmina 4 4 - - 8 Budşet gminy kańców gminy zorganizowanym systemem zbierania odpadów komunalnych 3. Objęcie wszystkich miesz- Gmina 49,8 8 4 - 61,80 Budşet gminy kańców gminy zorganizowanym systemem selektywnego zbierania odpadów komunalnych 4. Wyposaşenie gospodarstw Gmina 200 200 200 200 800 Budşet powiatu, domowych w kompostow- gminy /mieszkańcy niki 5. Realizacja programu usu- Gmina 105,1 104 104 104 417,1 Budşet gminy wania azbestu i wyrobów zawierających azbest wraz wymianą na nowe pokrycia 6. Monitoring systemu gospo- Gmina - - 2 - 2 Budşet gminy darki odpadami 7. Zbiórka padłych zwierząt Gmina 5 5 5 5 20 Budşet gminy 8. Organizacja zbierania zuşy- Gmina 1 1 1 - 3 Budşet gminy tych urządzeń z gospodarstw domowych 9. Eksploatacja składowiska Gmina 175 180 185 190 730 Budşet gminy odpadów 10. Eksploatacja PDGO Gmina - 10 10 10 30 Budşet gminy 11. Monitoring składowiska Gmina 20 20 20 20 80 Budşet gminy Przedsięwzięcia inwestycyjne 10. Utworzenie Punktu Dobro- Gmina - 20 20 - 40 Budşet gminy/gmin wolnego Gromadzenia Odpadów

Lp. Opis przedsięwzięcia Jednostka odpo- Prognozowane nakłady w tys. zł Potencjalne ŝródła wiedzialna 2009 2010 2011 2012 Ogółem finansowania 2009 - 2012 Przedsięwzięcia pozainwestycyjne 1. Kampania edukacyjno- Gmina 1 1 1 1 4 Budşet gminy informacyjna w zakresie prawidłowego postępowa- nia ze zuşytymi urządze- niami zawierającymi substancje zuboşające warstwę ozonową 2. Edukacja na temat szkodli- Gmina 1 1 1 1 4 Budşet gminy wości, olejów odpadowych, baterii i akumulatorów, azbestu, zuşytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, pestycydów 3. Działania edukacyjno - Gmina 1 1 1 1 4 Budşet gminy informacyjne mające na celu informowanie o szko- dliwości PCB i o metodach jego unieszkodliwiania 4. Podnoszenie świadomości Gmina 1 1 1 1 4 Budşet gminy w zakresie prawidłowych sposobów postępowania z odpadami medycznymi i weterynaryjnymi w słuşbie zdrowia i gabinetach weterynaryjnych 5. Przeprowadzenie kampanii Gmina 1 1 1 1 4 Budşet gminy edukacyjno-informacyjnych w zakresie prawidłowego postępowania z pojazdami wycofanymi z eksploatacji 6. Rozwój i ujednolicenie Gmina 1 1 1 1 4 Budşet gminy systemów zbierania zuşy- tych olejów odpadowych ze ŝródeł rozproszonych, w tym od ludności 7. Rozwój istniejących syste- Gmina 1 1 1 1 4 Budşet gminy mów zbierania małogabary- towych baterii i akumulato- rów ze ŝródeł rozproszonych, w tym od ludności 8. Przeprowadzenie kampanii Gmina 0,30 0,30 0,30 0,30 1,2 Budşet gminy edukacyjno-informacyjnych na temat prawidłowego postępowania ze zuşytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym 9. Przeprowadzenie kampanii Gmina 0,30 0,30 0,30 - 0,90 Budşet gminy edukacyjno – informacyjnych na temat prawidłowe- go postępowania z olejami odpadowymi 10. Przeprowadzenie kampanii Gmina 0,30 0,30 0,30 0,30 1,2 Budşet gminy edukacyjno-informacyjnych na temat prawidłowego postępowania z bateriami i akumulatorami 11. Działania edukacyjno- Gmina 0,30 0,30 0,30 0,30 1,2 Budşet gminy informacyjne na temat bezpiecznego uşytkowania i usuwania wyrobów zawie- rających azbest Razem 575,70 561,20 564,20 546,20 2 247,30

Szacunkowe koszty realizacji zadań w latach 2013 - 2015:

L.p. Opis przedsięwzięcia Prognozowane nakłady Potencjalne ŝródła [tys. zł] finansowania 1. Kampania edukacyjno-informacyjna w zakresie prawidłowe- 3 Budşet gminy go postępowania ze zuşytymi urządzeniami zawierającymi substancje zuboşające warstwę ozonową w Łącznie 3

Szacunkowe koszty realizacji zadań w latach 2013 - 2016:

L.p. Opis przedsięwzięcia Prognozowane nakłady Potencjalne ŝródła [tys. zł] finansowania 1. Zwiększanie odzysku surowców wtórnych w wyniku wstęp- 24 Budşet gminy nej segregacji odpadów 2. Realizacja programu eliminowania wyrobów zawierających 416 Budşet powiatu, azbest wraz z wymianą na nowe pokrycia gminy 3. Eksploatacja składowiska 395 Budşet gminy 4. Kontynuacja zbiórki padłych zwierząt 20 Budşet gminy 5. Eksploatacja PDGO 50 Budşet gminy/gmin 6. Eksploatacja stacji przeładunku odpadów 40 Budşet gminy/gmin 7. Likwidacja „dzikich wysypisk” na terenie gminy 10 Budşet gminy 8. Monitoring realizacji planu gospodarki odpadami 3 Budşet gminy 9. Podnoszenie świadomości w zakresie prawidłowych sposo- 3 Budşet gminy bów postępowania z odpadami komunalnymi 10. Zamknięcie i rekultywacja składowiska w Bieniędzicach 1000 Budşet gminy 11 Monitoring składowiska 40 Budşet gminy 12. Utworzenie międzygminnej stacji przeładunku odpadów 30 Łącznie 2 031

9. Sposoby finansowania, w tym instrumenty finansowe słuşące realizacji zamierzonych celów, z uwzględ- nieniem harmonogramu uruchamiania środków i ich ŝródeł 9.1. Ŝródła pozyskiwania funduszy Inwestycje w dziedzinie gospodarki odpadami mogą być finansowane za pomocą środków pochodzących ze ŝródeł publicznych oraz ze ŝródeł prywatnych, które stanowią środki własne inwestorów, powiększone o komercyjne kredyty bankowe oraz. Do ŝródeł publicznych naleşą: budşet państwa, budşety jednostek samo- rządu terytorialnego, fundusze ekologiczne, środki pochodzące ze ŝródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi oraz pochodzące z funduszy Unii Europejskiej. Ponadto, inwestycje w tej dziedzinie mogą wspie- rane być przez niezaleşne instytucje finansowe, organizacje międzynarodowe, fundacje czy towarzystwa leasingowe. Moşliwe jest równieş łączenie środków pochodzących z róşnych ŝródeł oraz zawieranie umów na wspólną realizację inwestycji przez samorządy terytorialne i podmioty prawne. Przedstawione zadania strategiczne w zakresie poprawy stanu gospodarki odpadami mogą być finansowane z następujących ŝródeł: środki Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska, dotacje i poşyczki, środki Wojewódzkiego, Powiatowego oraz Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, dotacje, dopłaty i poşyczki, kredyty preferencyjne udzielane np. przez Bank Ochrony Środowiska (BOŚ S.A.) z dopłatami do oprocentowania lub ze środków donatorów, poşyczki, kredyty komercyjne, kredyty konsorcjalne, kredyty międzynarodowych instytucji finansowych (Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju - EBOiR, Bank Światowy), Fundusz Spójności Unii Europejskiej, Fundusze strukturalne Unii Europejskiej (www.funduszestrukturalne.gov.pl), Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego UE, Norweski Mechanizm Finansowy, zagraniczna pomoc finansowa udzielana poprzez fundacje i programy pomocowe (np. z ekokonwersji poprzez EKOFUNDUSZ), fundusze własne inwestorów, leasing. Środki finansowe UE Program Operacyjny „Infrastruktura i Środowisko”, zgodnie z projektem Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007 - 2013 (NSRO) - stanowi jeden z programów operacyjnych będących podstawowym narzędziem do osiągnięcia załoşonych w NSRO celów przy wykorzystaniu środków Funduszu Spójno- ści i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Projekt Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko” na lata 2007 – 2013 został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 29 listopada 2006r. Program Operacyjny „Infrastruktura i Środowisko” koncentruje się na działaniach o charakterze strategicz- nym i ponadregionalnym. Głównym celem Programu jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu śro- dowiska, zdrowia, zachowaniu toşsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko realizowanych będzie 17 osi priorytetowych, m.in. w ramach osi II - Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi. Na realizację Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007- 2013 przeznaczonych na gospodarkę odpadami i ochronę powierzchni ziemi zostanie przeznaczonych 1,430,3 mln euro (w tym 1,215,7 mln euro z FS); Instytucją Zarządzającą Programem Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko jest minister właściwy ds. rozwoju regionalnego, który wykonuje swoje funkcje przy pomocy Departamentu Koordynacji Programów Infrastrukturalnych w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego. Instytucja Zarządzająca przekaşe realizację czę- ści swoich zadań Instytucjom Pośredniczącym, tj. ministrom właściwym. Projekty finansowane muszą obejmować minimum 150 tys. mieszkańców. Maksymalny stopień dofinansowania wydatków kwalifikowanych moşe wynieść 85% projektu. W ramach Programu Operacyjnego „In- frastruktura i Środowisko”, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, będące instytucją zarządzającą powyş- szym programem, opracowało listę inwestycji priorytetowych, tzw. „listę indykatywną”, która została prze- kazana do Brukseli. Mniejsze projekty gospodarki odpadami obsługujące ponişej 150 tys. mieszkańców, mogą być finansowane w ramach regionalnych programów operacyjnych (RPO). W oparciu o środki Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich istnieje moşliwość realizacji projektów dla gmin wiejskich i gmin miejskich liczących ponişej 5 tys. mieszkańców. Niektóre działania w zakresie gospodarki odpadami (np. recyklingu), mogą być dofinansowane z Norwe- skiego Mechanizmu Finansowego i Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Naleşy mieć na uwadze, şe środki przeznaczone na gospodarkę odpadami w tych funduszach są relatywnie niewielkie. Przedsięwzięcia realizowane w ramach priorytetu W ramach Priorytetu realizowane będą projekty mające pozytywny wpływ na zwiększenie atrakcyjności gospodarczej i inwestycyjnej oraz zgodne ze standardami w zakresie ochrony środowiska wymaganymi w Dyrektywach, przy wykorzystaniu synergii pomiędzy ochroną zasobów naturalnych i wzrostem gospodarczym zgodnie z zaleceniami Strategii Lizbońskiej. Fundusze ekologiczne Funkcjonujący w Polsce system funduszy ekologicznych obejmuje: Narodowy Fundusz Ochrony Środowi- ska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkie, powiatowe i gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Zasady funkcjonowania narodowego, wojewódzkich, powiatowych i gminnych funduszy ochrony środowi- ska i gospodarki wodnej określa ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2008r. Nr 25, poz. 150 z póş. zm.). Fundusze ekologiczne słuşą finansowaniu przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska i gospodarki wodnej, zgodnie z celami wskazanymi w cytowanej wyşej ustawie. Podstawowymi ŝródłami zasilania wy- mienionych funduszy są środki z opłat za korzystanie ze środowiska, kar za naruszenie stanu środowiska oraz opłat produktowych. Przychodami funduszy są teş dobrowolne wpłaty, zapisy, darowizny, świadczenia rzeczowe, środki pochodzące z fundacji, wpływy z przedsięwzięć organizowanych na rzecz ochrony środo- wiska i gospodarki wodnej. Narodowy Fundusz oraz wojewódzkie fundusze mają osobowość prawną. Fun- dusze gminne jak i powiatowe są funduszami celowymi pozostającymi w dyspozycji odpowiednich jednostek samorządu terytorialnego. Inną formą finansowania inwestycji w zakresie gospodarki odpadami i ochrony środowiska jest zagraniczna pomoc finansowa udzielana z fundacji i programów pomocowych takich jak: fundacja Eko-Fundusz, fundusze Strukturalne, fundacja ISPA, oraz banki wspierające inwestycje ekologiczne. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Zasadniczym celem Narodowego Funduszu jest wspieranie finansowe przedsięwzięć podejmowanych dla poprawy jakości środowiska w Polsce. Główne kierunki jego działalności określa II Polityka Ekologiczna Państwa, natomiast co roku aktualizowane są cele szczegółowe - dokumenty wewnętrzne Narodowego Funduszu, w tym zwłaszcza zasady udzielania pomocy finansowej oraz lista przedsięwzięć priorytetowych. W zakresie ochrony powierzchni ziemi, w tym ochrony środowiska przed odpadami, zakłada się dofinansowanie zadań inwestycyjnych zgodnych z nişej wymienionymi programami priorytetowymi: unieszkodliwianie odpadów powstających w związku z transportem samochodowym (autozłom, płyny eksploatacyjne, akumulatory, ogumienie, tworzywa sztuczne) oraz zbiórka i wykorzystanie olejów prze- pracowanych, realizacja międzygminnych i regionalnych programów zagospodarowania odpadów komunalnych (w tym budowa zakładów przetwórstwa odpadów oraz wspomaganie systemów zagospodarowywania osadów ściekowych). W Narodowym Funduszu obowiązują następujące formy dofinansowania: poşyczki, poşyczki płatnicze, kredyty udzielane przez banki ze środków Narodowego Funduszu, dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów i poşyczek, dotacje, umorzenia. Wysokość dofinansowania udzielonego przez Narodowy Fundusz jest uzaleşniona od efektywności wykorzystania środków Funduszu, z zastosowaniem zasady uzyskania optymalnego efektu ekologicznego i eko- nomicznego. Udzielone przez Narodowy Fundusz dofinansowanie, w formie poşyczek i kredytów generalnie nie moşe przekroczyć 80% kosztów realizacji przedsięwzięcia. Poşyczki mogą być częściowo umarzane, pod warunkiem terminowego wykonania zadań i osiągnięcia planowanych w nich efektów. Szczegółowe zasady udzielania i umarzania poşyczek, udzielania dotacji oraz dopłat do oprocentowania preferencyjnych kredy- tów i poşyczek są uchwalane corocznie przez Radę Nadzorczą Funduszu. O dofinansowanie ze środków Narodowego Funduszu mogą ubiegać się: jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, administracja państwowa, przedsiębiorcy, jednostki szkolnictwa wyşszego, jednostki organizacyjne ochrony środowiska, organizacje pozarządowe (stowarzyszenia, fundacje), osoby fizyczne. Narodowy Fundusz stosuje następujące formy pomocy finansowej: 1) poşyczki preferencyjne, 2) poşyczki płatnicze, 3) kredyty udzielane ze środków Narodowego Funduszu przez banki w ramach linii kredytowych, 4) dotacje, 5) dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów i poşyczek, 6) poşyczki w ramach umowy konsorcjum, 7) promesy pomocy finansowej przedsięwzięcia, 8) poręczenia spłaty kredytów oraz zwrotu środków przyznanych przez rządy państw obcych i organizacje międzynarodowe, przeznaczonych na realizację zadań ochrony środowiska i gospodarki wodnej, zgodnie z ustawą z 8 maja 1997r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz nie- które osoby prawne (Dz.U. z 2003r. Nr 174, poz. 1689 z póŝn. zm.). Udzielając poręczenia Narodowy Fundusz wymaga zabezpieczeń na okoliczność roszczeń wynikających z tytułu wykonywania obowiąz- ków poręczyciela i pobiera opłatę prowizyjną, 9) umorzenia poşyczek preferencyjnych, 10) przekazanie środków jednostkom budşetowym. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Ze środków funduszu mogą być pokryte koszty poniesione po dniu podjęcia uchwały przez Zarząd Fundu- szu o przyznaniu dofinansowania. Środki funduszu nie mogą być wykorzystywane na pokrycie kosztów związanych z przygotowaniem inwestycji oraz realizację zadań uzupełniających bezpośrednią inwestycję. W Funduszu obowiązują następujące formy finansowania: poşyczki, dotacje, dopłaty do kredytów bankowych. WFOŚiGW - wojewódzki fundusz celowy działający w oparciu o Ustawę z dnia 27.04.2001r. Prawo Ochrony Środowiska. Zadaniem Funduszu jest finansowe wspieranie przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska, realizowanych na obszarze Województwa Mazowieckiego. Fundusz posiada osobowość prawną i moşe udzielać pomocy w postaci preferencyjnych poşyczek, dotacji oraz dopłat do kredytów. Pomoc ze środków Funduszu moşe być udzielona wszelkim podmiotom realizującym zadania z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej, odpowiadające kryteriom wyboru przedsięwzięć na wniosek spełniający wymagania formalne. Gminy fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. - Prawo ochrony środowiska w dziale II rozdziale 4 określa przeznaczenie środków finansowych funduszy gminnych. Środki gminnych funduszy, zgodnie z art. 406 ww. ustawy, przeznacza się na: edukację ekologiczną oraz propagowanie działań proekologicznych i zasady zrównowaşonego rozwoju; wspomaganie realizacji zadań państwowego monitoringu środowiska; wspomaganie innych systemów kontrolnych i pomiarowych oraz badań stanu środowiska, a takşe sys- temów pomiarowych zuşycia wody i ciepła; wspomaganie systemów gromadzenia i przetwarzania danych związanych z dostępem do informacji o środowisku; realizowanie zadań modernizacyjnych i inwestycyjnych, słuşących ochronie środowiska i gospodarce wodnej, w tym instalacji lub urządzeń ochrony przeciwpowodziowej i obiektów małej retencji wodnej; przedsięwzięcia związane z ochroną przyrody, w tym urządzanie i utrzymanie terenów zieleni, zadrze- wień, zakrzewień oraz parków; przedsięwzięcia związane z gospodarką odpadami i ochroną powierzchni ziemi; przedsięwzięcia związane z ochroną powietrza; przedsięwzięcia związane z ochroną wód; profilaktykę zdrowotną dzieci na obszarach, na których występują przekroczenia standardów jakości środowiska; wspieranie wykorzystania lokalnych ŝródeł energii odnawialnej oraz pomoc przy wprowadzaniu bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii; wspieranie działalności związanej z wytwarzaniem biokomponentów i biopaliw ciekłych, wspieranie ekologicznych form transportu; działania z zakresu rolnictwa ekologicznego bezpośrednio oddziałujące na stan gleby, powietrza i wód, w szczególności na prowadzenie gospodarstw rolnych produkujących metodami ekologicznymi połoşo- nych na obszarach szczególnie chronionych na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody; inne zadania ustalone przez radę gminy, słuşące ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikające z zasady zrównowaşonego rozwoju, w tym na programy ochrony środowiska. Fundacja Eko-Fundusz Eko-Fundusz jest fundacją powołaną w 1992 roku przez Ministra Finansów dla efektywnego zarządzania środkami finansowymi pochodzącymi z zamiany części zagranicznego długu na wspieranie przedsięwzięć w ochronie środowiska (tzw. konwersja długu). Dotychczas decyzję o ekokonwersji polskiego długu podjęły Stany Zjednoczone, Francja, Szwajcaria, Włochy, Szwecja i Norwegia. Eko-Fundusz zarządza środkami finansowymi pochodzącymi z ekokonwersji łącznie ponad 571 mln USD do wydatkowania w latach 1992 - 2010. Po 2009 roku nie będzie juş moşna ubiegać się o środki z Eko-Funduszu. Typy projektów, które mogą ubiegać się o dofinansowanie EkoFunduszu w gospodarce odpadami organizacja kompleksowych systemów zbiórki, recyklingu i zagospodarowania odpadów komunalnych obsługujących 50 - 250 tys. mieszkańców; technologie przerobu odpadów biodegradowalnych pochodzących z gospodarki komunalnej; budowa instalacji do recyklingu odpadów komunalnych i niebezpiecznych; Zalecane jest, aby projekty spełniały przynajmniej jeden z następujących warunków: wprowadzanie na polski rynek nowych technologii z krajów-donatorów, uruchomienie krajowej produkcji urządzeń dla ochrony środowiska, szczególne znaczenie dla ochrony zdrowia. Ze względu na ponoszone koszty administracyjne dotacja EkoFunduszu dla pojedynczego projektu nie mo- şe być nişsza niş 50 tys. zł. Do 2003 roku Eko - Fundusz udzielał wsparcia finansowego w formie bezzwrotnych dotacji a takşe preferencyjnych poşyczek. Od 2004 roku nastąpiła zdecydowana koncentracja środków na projektach niekomer- cyjnych. Oznacza to całkowite wycofanie się z udziału w inwestycjach charakteryzujących się wysoką opła- calnością. Zmiana ta wynika z konieczności pomocy inwestorom, dla których dotacja częstokroć stanowi o powodzeniu planowanego przedsięwzięcia niekomercyjnego, mającego na celu jedynie względy ochrony środowiska. Drugą istotną zmianą w porównaniu z latami poprzednimi będzie zmniejszenie udziału dotacji EkoFunduszu w całkowitych kosztach projektów. EkoFundusz nie dofinansowuje badań naukowych, akcji pomiarowych, a takşe studiów i opracowań oraz tworzenia wszelkiego rodzaju dokumentacji projektowej. Gdy inwestorem są władze samorządowe, dotacja moşe pokryć do 50% kosztów, a dla przedsiębiorców dofinansowanie EkoFunduszu moşe pokryć do 30% kosztów. EkoFundusz moşe wspierać zarówno projekty dopiero rozpo- czynane, jak i będące w fazie realizacji, jeşeli ich rzeczowe zaawansowanie nie przekracza 60%. Nadto EkoFundusz nie finansuje projektów, które uzyskały, bądŝ starają się o dotację ze środków Funduszu Spójności i Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej a takşe z Funduszy Europejskiego Obszaru Gospo- darczego (np. tzw. fundusz norweski). Z dotacji EkoFunduszu nie mogą korzystać te przedsięwzięcia, które kwalifikują się do otrzymania dofinansowania w ramach programów pomocowych Unii Europejskiej. Natomiast z pomocy EkoFunduszu mogą korzystać: przedsiębiorcy, samorządy, inne podmioty (instytucje charytatywne, wyznaniowe, społeczne organizacje ekologiczne itp. podmioty, nie będące przedsiębiorcami w myśl ustawy Prawo działalności gospodarczej, (Dz.U. Nr 101, poz. 1178). Banki wspierające inwestycje ekologiczne Gmina, jako podmiot prawny ma moşliwość do zaciągania zobowiązań finansowych, w celu sfinansowania inwestycji w zakresie infrastruktury i usług publicznych. Zdolność ta jest jednak ograniczona. Bank Ochrony Środowiska ma statutowo nałoşony obowiązek kredytowania inwestycji słuşących ochronie środowiska. Udziela kredytów na między innymi: budowę składowisk odpadów i innych obiektów do odzysku i unieszkodliwiania odpadów, zakup urządzeń związanych z usuwaniem odpadów, zakup sprzętu nie- zbędnego do zorganizowania zbiórki i transportu odpadów. Kredyty z BOŚ umoşliwiają sfinansowanie zadania inwestycyjnego w 100%. Środki te są oprocentowane w wysokości od 1%. Okres spłaty kredytu wynosi 5 lat, a okres karencji 1 rok. BOŚ udziela równieş kredytów ze środków NFOŚ i GW i WFOŚ i GW. Inne banki aktywnie wspomagające finansowanie gospodarki odpadami to: Bank Rozwoju Eksportu S.A., Polski Bank Rozwoju S.A., Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. 10. System monitoringu i oceny realizacji zamierzonych celów pozwalających na określenie sposobu oraz stopnia realizacji celów i zadań zdefiniowanych w planie gospodarki odpadami, z uwzględnieniem ich jakości i ilości. Podstawą właściwego systemu oceny realizacji Planu jest dobry system sprawozdawczości, oparty na wskaŝnikach stanu środowiska i zmiany presji na środowisko, a takşe na wskaŝnikach świadomości spo- łecznej. W tab. 26 zaproponowano istotne wskaŝniki monitorowania Planu, które umoşliwią ocenę prawi- dłowości i efektywności działań oraz szybkie i elastyczne reagowanie na zmiany. 10.1. Nadzór i kontrola nad wykonaniem ustaleń planu Działania w ramach i nadzoru kontroli będą z jednej strony ŝródłem dodatkowych informacji o stanie gospodarki odpadami, z drugiej instrumentem egzekwowania postępowania z odpadami zgodnego z prawem ogólno obowiązującym i miejscowym. Dla wyegzekwowania realizacji obowiązków wykorzystane zostaną wszystkie moşliwości prawne wynikają- ce wprost z ustawy o odpadach oraz z przyjętych regulacji prawa miejscowego. Dla zwiększenia skuteczno- ści działań kontrolnych w aktywny sposób zostanie wykorzystana moşliwość współdziałania z wojewódz- kim inspektorem ochrony środowiska. 10.2. Sprawozdanie z postępów we wdraşaniu planu Ustawa o odpadach w art. 14 stanowi, iş: - plany gospodarki odpadami wszystkich szczebli podlegają aktualizacji nie rzadziej niş co 4 lata, co 2 lata organy wykonawcze opracowujące projekty planów składają sprawozdanie z realizacji planu organom uchwalającym plany (organ wykonawczy gminy przedkłada radzie gminy i zarządowi powiatu w terminie do dnia 31 marca po upływie okresu sprawozdawczego) Zaznaczenia wymaga, iş ustawodawca nakreślił nieprzekraczalne ramy czasowe cykliczności oceny i weryfi- kacji, zaś powinna się ona dokonywać w miarę potrzeby, która to moşe być stwierdzona na podstawie bie- şącego monitoringu i realizacji funkcji kontrolnych i nadzorczych. Sprawozdanie Wójt Gminy Wolanów złoşy do dnia 30 marca 2011r., a okres sprawozdawczy będzie obej- mował lata 2009 - 2010. Sprawozdanie z realizacji gminnego planu gospodarki odpadami obejmie: ocenę stopnia realizacji określonych w planie celów i kierunków działań, sprawozdanie z wykonanych zadań pozainwestycyjnych i inwestycyjnych, zgodność wykonanych zadań z harmonogramem prac, sprawozdanie z realizacji harmonogramu finansowania załoşonych przedsięwzięć, podsumowanie z wnioskami i ewentualną rekomendacją nowelizacji planu. Ocenę realizacji celów wskazanych w gospodarce odpadami na terenie gminy Wolanów prowadzić się bę- dzie w oparciu o: porównanie wskaŝników przedstawionych w ponişszej tabeli, odpowiadających załoşonym w Planie celom, ocenę dynamiki zmian poszczególnych wskaŝników przedstawionych w ponişszej tabeli w poszczegól- nych latach, ocenę stopnia realizacji zadań zapisanych w Planie, w oparciu o sprawozdania z realizacji gminnego planu gospodarki odpadami oraz informacje uzyskane z poszczególnych instytucji, urzędów lub resor- tów. Podstawowymi ŝródłami informacji niezbędnymi do dokonania przedmiotowej oceny, będą: wojewódzka baza danych, dotycząca wytwarzania i gospodarowania odpadami, prowadzona przez mar- szałka województwa, tworzona w oparciu o zapisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (tekst jednolity - Dz.U. z 2007r. Nr 39, poz. 251, art. 36 i 37) oraz rozporządzeń do ustawy, sprawozdania z realizacji gminnego planu gospodarki odpadami, ŝródła administracyjne lub inne np., wynikające ze zobowiązań sprawozdawczych (m.in. decyzje w zakresie wytwarzania i gospodarowania odpadami, informacje o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami, rejestr posiadaczy odpadów zwolnionych z obowiązku uzyskiwania zezwoleń na prowadzenie działalności w zakresie zbierania lub transportu odpadów), tworzonych w oparciu o zapisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (tekst jednolity - Dz.U. z 2007r. Nr 39, poz. 251, art. 36 i 37, art. 17 – 33), oraz zapisy rozporządzeń do ustawy, informacje zbierane przez inspekcję ochrony środowiska w ramach państwowego monitoringu środowi- ska w oparciu o ustawę z dnia 20 lipca 1991r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz.U. z 2002r. Nr 112, poz. 982 z póŝn. zm.), badania statystyczne (w szczególności Głównego Urzędu Statystycznego) oraz procedury ocen staty- stycznych na podstawie próbek lub estymatorów związanych z odpadami, przyjęte wskaŝniki dotyczące ilości i jakości odpadów, połączone powyşsze metody. 10.3. Wskaŝniki monitorowania efektywności Planu Szczególnie waşne w prowadzeniu procesu monitoringu Planu będą następujące zagadnienia: Zakres wywiązywania się przez właścicieli nieruchomości z obowiązków nałoşonych przez art. 5 ust. 1, pkt 1 i 3 ustawy z dnia 13 września 1996r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U z 2005r. Nr 236, poz. 2008), tj.: wyposaşenie nieruchomości w urządzenia słuşące do zbierania odpadów komunalnych oraz utrzy- mywanie tych urządzeń w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym, zbieranie powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych, zgodnie z wymaganiami określonymi w uchwale rady gminy, o której mowa w art. 4 powyşszej ustawy, oraz pozbywanie się tych odpadów w sposób zgodny z przepisami ustawy i przepisami odrębnymi za pośrednictwem uprawnionego przedsiębiorcy, na podstawie umowy. Ocena wykonania zadań wyznaczonych w Planie przebiegać będzie w oparciu o analizę wskaŝników efek- tywności realizacji wytyczonych celów i zadań. Wartości wskaŝników określa plan wyşszego szczebla.

Tabela 26. Proponowane wskaŝniki monitorowania osiągania przyjętych w Planie celów i zadań

Lp. Nazwa wskaŝnika Jednostka Ogółem 1. Odsetek mieszkańców gminy objętych zorganizowanym systemem zbierania odpadów ko- % munalnych 2. Odsetek decyzji wydanych przez wójtów, burmistrzów i prezydentów miast w zakresie go- % spodarki odpadami, na które złoşono odwołania 3. Odsetek decyzji wydanych przez wójtów, burmistrzów i prezydentów miast w zakresie go- % spodarki odpadami, utrzymanych w postępowaniu odwoławczym 4. Odsetek odpadów wytworzonych poddanych składowaniu bez przetworzenia % 5. Środki finansowe wydatkowane na budowę lub modernizację instalacji gospodarki odpadów zł – ogółem Odpady komunalne 6. Masa odpadów wytworzonych - ogółem Mg 7. Masa zebranych odpadów komunalnych - ogółem Mg 8. Masa zebranych odpadów komunalnych w przeliczeniu na mieszkańca/rok Mg/M/rok 9. Masa odpadów komunalnych zebranych selektywnie Mg 10. Ilość surowców wtórnych wydzielonych ze strumienie odpadów komunalnych w wyniku se- % lektywnej zbiórki (%) 11. Masa odpadów komunalnych zebranych jako zmieszane odpady komunalne Mg 12. Masa odpadów komunalnych ulegających biodegradacji składowanych na składowiskach Mg odpadów 13. Odsetek odpadów komunalnych zebranych jako zmieszane odpady komunalne poddanych % przetwarzaniu metodami mechaniczno-biologicznymi 14. Odsetek odpadów komunalnych zebranych selektywnie poddanych unieszkodliwianiu (poza % składowaniem) 15. Odsetek odpadów komunalnych zebranych jako zmieszane odpady komunalne bez przetwa- % rzania 16. Odsetek odpadów komunalnych zebranych selektywnie poddanych recyklingowi organiczne- % go 17. Poziom odzysku odpadów opakowaniowych – ogółem % 18. Iloraz masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji składowanych na składowi- % skach odpadów i masy tychşe odpadów wytworzonych w 1995 roku % Odpady niebezpieczne 19. Masa wytworzonych odpadów niebezpiecznych Mg 20. Masa selektywnie zebranych komunalnych odpadów niebezpiecznych Mg 21. Masa pozostałych zinwentaryzowanych wyrobów zawierających azbest – do usunięcia i Mg unieszkodliwienia 22. Masa zebranego zuşytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego – ogółem Mg 23. Masa zebranego zuşytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego z gospodarstw domowych Mg 24 Masa zebranego zuşytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego zuboşającego warstwę Mg ozonową z gospodarstw domowych 25. Masa zebranego zuşytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego z gospodarstw domowych kg/mieszkańca w przeliczeniu na statystycznego mieszkańca 26. Masa pozostałych zinwentaryzowanych wyrobów zawierających azbest do usunięcia i uniesz- Mg kodliwienia Osady ściekowe 27. Masa wytworzonych komunalnych osadów ściekowych Mg 28. Odsetek wytworzonych komunalnych osadów ściekowych bezpośrednio wykorzystywanych % w rolnictwie 29. Odsetek wytworzonych komunalnych osadów ściekowych bezpośrednio wykorzystywanych % w innych zastosowaniach 30. Odsetek wytworzonych komunalnych osadów ściekowych bezpośrednio wykorzystywanych % w innych zastosowaniach 31. Odsetek wytworzonych komunalnych osadów ściekowych składowanych bez przetworzenia % na składowiskach odpadów

11. Wnioski z analizy oddziaływania projektu na środowisko Funkcjonujący obecnie w gminie Wolanów system zbierania odpadów komunalnych nie odpowiada ostatecznie wymogom ochrony środowiska i racjonalnej gospodarki odpadami. Szacunkowa ilość odpadów wytworzonych na terenie gminy (liczona wskaŝnikowo) jest znacznie wyşsza niş zbierane. Niewłaściwe pozbywanie się odpadów przez mieszkańców gminy wymaga podjęcia natychmiastowych działań. Przewidywane w ramach Planu działania powinny przynieść następujące efekty: Najwaşniejszym zadaniem jest podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców gminy Wolanów. Rezultatem tych działań powinno być: zmniejszenie zagroşenia dla środowiska naturalnego, eliminacja spalania odpadów w gospodarstwach, eliminacja „dzikich” wysypisk odpadów. Pozostałe zadania z zakresu gospodarki odpadami na terenie gminy powinny zmierzać do: zmniejszenia ilości odpadów komunalnych trafiających na składowisko poprzez selekcję odpadów „u ŝródła”, zwiększenia ilości odzyskiwanych surowców wtórnych z odpadów metalowych, szklanych, plastiko- wych i papieru (w wyniku wstępnej segregacji i segregacji w ZUOK-u), odzysk, do poziomu limitów odzysku i recyklingu, odpadów wielkogabarytowych, budowlanych, niebezpiecznych i opakowaniowych, wydzielania odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych (w wyniku przeprowa- dzanych segregacji), eliminacji odpadów niebezpiecznych (tj.; azbest, akumulatory, sprzęt AGD, opony itp.) trafiających na „dzikie wysypiska”. Cel ten zostanie osiągnięty po przeprowadzeniu akcji informacyjnej wśród miesz- kańców gminy oraz poprzez dogodną lokalizację punktu dobrowolnego gromadzenia odpadów (niebezpiecznych), zmniejszenia emisji metanu do atmosfery (kompostowanie odpadów i ich zagospodarowywanie, kierowanie resztek odpadów ulegających biodegradacji do RZGO). Wdroşenie Planu Gospodarki Odpadami dla gminy Wolanów spowoduje poprawę stanu środowiska i efek- tywności systemu gospodarki odpadami poprzez: poprawę współczynników odzysku surowców oraz ograniczenie ilości odpadów deponowanych na skła- dowisku, wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców skutkującej ograniczeniem niepoşądanych zachowań (np. spalanie odpadów w piecach domowych), zwiększenie poziomu segregacji odpadów oraz świado- my wybór produktów i technologii minimalizujących ilość powstających odpadów, minimalizację ilości produkowanych odpadów, skutkującą ograniczeniu kosztów finansowych i ekologicznych ich zbiórki i unieszkodliwiania (transport, nakłady pracy i sprzętu, sytuacje awaryjne, zapotrzebowanie na teren itp.), ograniczenie powstawania „dzikich wysypisk” odpadów, a w szczególności pozbywania się w ten spo- sób przez mieszkańców odpadów wielkogabarytowych i niebezpiecznych, poprzez rozwój i „uszczelnienie” systemu oraz wzrost świadomości ekologicznej, wdroşenie systemu monitoringu realizacji planu (wskaŝniki) wpłynie korzystnie na stan środowiska poprzez umoşliwienie lepszej kontroli ŝródeł powstawania odpadów i dróg ich przepływu, dostarczy informacji o brakach systemu oraz umoşliwi oszacowanie pośrednich skutków środowiskowych dla decyzji gospodarczych i planistycznych, wdroşenie akcji usuwania i unieszkodliwiania materiałów zawierających azbest, poprawi jakość środo- wiska i naraşenie ludności na substancje kancerogenne. Podsumowując, realizacja planu gospodarki odpadami spowoduje poprawę stanu środowiska w gminie Wolanów, a pośrednio w powiecie radomskim, a jego wykonanie z naleşytą starannością ograniczy zagro- şenia związane z gospodarką odpadami. 12. Edukacja Waşnym elementem wspomagającym skuteczność wdraşania programu gospodarki odpadami jest prowadzenie systematycznej edukacji społeczeństwa. Konieczne jest opracowanie programu informacyjnego, który będzie wspierał działania inwestycyjne i zwiększał poparcie społeczne dla tych działań. Wiele osób, z uwagi na wysokość opłat za wytwarzanie odpadów, negatywnie reagują na ten fakt i stara się we własnym zakresie pozbywać się odpadów (spalanie, zakopywanie, korzystanie z dzikich wysypisk). Kampania informacyjno - edukacyjna musi być prowadzona wielotorowo. Musi docierać do wszystkich mieszkańców (dzieci – lekcje w szkołach podstawowych i gimnazjach, dorośli – materiały informacyjne). Kampania moşe wykorzystywać wszystkie dostępne środki komunikowania społecznego, takich jak: Materiały drukowane materiały drukowane niewymagające duşych nakładów: (ulotki, broszury, obwieszczenia itp., publikacje w prasie i wydawnictwach periodycznych: (artykuły, komentarze, stałe rubryki, wywiady, ar- tykuły redakcyjne) materiały dla prasy: komunikaty, powiadomienia i obwieszczenia słuşb komunalnych, okolicznościowe pamiątki (znaczki, długopisy, teczki z nadrukami itp. Materiały audiowizualne: wywiady dla radia i telewizji, ogłoszenia słuşb komunalnych w radiu i telewizji, filmy, wystawy. Imprezy promocyjne: konferencje prasowe, zebrania mieszkańców, imprezy specjalne (festiwale, akcje), warsztaty, seminaria, konferencje. Wybór odpowiednich form kontaktu z mieszkańcami powinien zapewnić optymalną skuteczność przy ist- niejących moşliwościach finansowych. 13. Streszczenie Zmiany wprowadzone do ustawy o odpadach zawęziły zakres gminnego planu gospodarki odpadami tylko do odpadów komunalnych powstających na obszarze danej gminy z uwzględnieniem odpadów komunalnych ulegających biodegradacji oraz odpadów niebezpiecznych zawartych w odpadach komunalnych. Odpady komunalne to odpady powstające w gospodarstwach domowych, a takşe odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Ŝródłami powstawania odpadów komunalnych na terenie gminy są: - gospodarstwa domowe, - obiekty infrastruktury (handel, usługi, szkolnictwo). W roku 2008 roku na terenie gminy Wolanów zebrano 210,58 Mg, w roku 2007 – 229,54 Mg, w roku 2006 – 217,19 Mg, a w roku 2005 – 146,16 Mg odpadów komunalnych. Niniejsze wskazuje na stopniowy wzrost zbieranych na terenie gminy odpadów komunalnych. Zasady zbiórki i wywozu odpadów komunalnych regulowane są uchwałą Rady Gminy Wolanów nr XXXI/88/08 z dnia z dnia 22 paŝdziernika 2008r. w sprawie Regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy Wolanów (po aktualizacji). Odpady komunalne wytwarzane w gospodarstwach domowych na terenie gminy Wolanów są zbierane przez „Eko – Jas” - Usługi Ekologiczne Krzysztof Janas Garno ul. Kasztanowa 21 i gromadzone w workach z tworzywa sztucznego (kolor czarny) o poj. 120 dm3. Odpady w poblişu obiektów infrastruktury (cmentarze) gromadzone są w kontenerach i odbierane przez PWNS Almax Sp. z o.o. w Radomiu ul. Wrocławska 3, 26-600 Radom. Urządzenia te stanowią własność wspomnianego podmiotu. Odpady komunalne z terenu gminy wytwarzane przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą odbierane są przez PWNS Almax Sp. z o.o. ul. Wrocławska 3, 26–600 Radom oraz Spółkę Sita Sp. z o.o. ul. Witosa 76, 26 – 600 Radom. Odpady te są gromadzone w workach. Zmieszane odpady komunalne odbierane na terenie gminy z terenu gospodarstw domowych są transportowane bez przeładunku do instalacji unieszkodliwiania tj. na składowisko odpadów komunalnych w Bie- niędzicach, natomiast odbierane od podmiotów prowadzących działalność gospodarczą są dostarczane do instalacji odzysku i unieszkodliwiania P.P.H.U. Radkom Sp. z o.o. w Radomiu ul. Witosa 76, 26–600 Radom oraz na terenie województwa świętokrzyskiego W 2008 roku w ramach selektywnej zbiórki zebrano: - szkło – 120 Mg - tworzywa sztuczne – 7,80 Mg - papier i tekturę – 6,30 Mg - inne - 0,98 Mg W 2008 roku w sposób selektywny zebrano łącznie 136,68 Mg odpadów, co stanowiło znaczący, bo 65% udział w ogólnej masie zebranych odpadów komunalnych na terenie gminy. Selektywna zbiórka odpadów na terenie gminy Wolanów prowadzona jest przez „Eko – Jas” - Usługi Eko- logiczne Krzysztof Janas Garno ul. Kasztanowa 21, systemem workowym (przy udziale worków) o poj. 120 dm3 w następujących kolorach: papier – biały, zielony – szkło, niebieski – metale, şółty – tworzywa sztuczne. Zbiórka odpadów gromadzonych selektywnie na terenie gminy przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą realizowana przez PWNS Almax Sp. z o.o. ul. Wrocławska 3, 26 – 600 Radom oraz Spółkę Sita Sp. z o.o. Do gromadzenia odpadów wytwarzanych w gospodarstwach domowych, w sposób selektywny (frakcja sucha) są wykorzystywane są głównie worki (poj. 120 dm3). Odpady zbierane w sposób selektywny na terenie gminy są przekazywane przez danego przewoŝnika do instalacji odzysku na terenie kraju, w tym województwa mazowieckiego oraz świętokrzyskiego. Zgodnie z obowiązującym Regulaminem utrzymania czystości i porządku odpady komunalne gromadzone w sposób nieselektywny i selektywny na terenie gminy Wolanów są odbierane jeden raz w miesiącu. W ogólnym strumieniu odpadów komunalnych wytworzonych w 2008 roku na terenie gminy ok. 35% udziału stanowią niesegregowane odpady komunalne przekazane do unieszkodliwiania. Planowany system gospodarki odpadami na terenie gminy Wolanów przewiduje trzy etapy działań: - etap I segregacja „u ŝródła”, - etap II międzygminna stacja przeładunku odpadów, - etap III Regionalny Zakład Gospodarki Odpadami (RZGO) Odpady pochodzące z segregacji „u ŝródła” będą transportowane do Punktu Dobrowolnego Gromadzenia Odpadów, który zostanie usytuowany w miejscowości Bieniędzice gm. Wolanów (powiat radomski) oraz Regionalnego Zakładu Gospodarki Odpadami i innych instalacji odzysku i unieszkodliwiania odpadów. Nadto na terenie gminnego składowiska odpadów po 2013 roku zostanie utworzona międzygminna stacja przeładunku odpadów komunalnych, celem transportu ich w zwiększonej ilości do RZGO. Prognozuje się wzrost ilości wytwarzanych odpadów komunalnych w okresie 4 lata wyniesie 4% tj. po 1% na rok, oraz şe nie będą następowały istotne zmiany składu morfologicznego wytwarzanych odpadów komunalnych. Wzrośnie poziom selektywnego zbierania odpadów o 16% w 2012r. i 24% w 2016r. Do celów w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi naleşą: 1. Niezwłoczne objęcie wszystkich mieszkańców odbiorem odpadów komunalnych. 2. Zapewnienie objęcia wszystkich mieszkańców systemem selektywnego zbierania odpadów do końca 2009 roku. 3. Zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowisko odpadów. 4. Wspieranie działań w zakresie zmniejszania masy składowanych odpadów komunalnych do max. 85% wytworzonych odpadów do końca 2014r. 5. Wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów do końca 2011 roku. 6. Zmniejszenie ilości odpadów komunalnych deponowanych na składowisku. 7. Osiągnięcie w roku 2011 i 2015 zakładanych limitów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych, wielkogabarytowych i niebezpiecznych. 8. Osiągnięcie w roku 2011 i 2015 zakładanych limitów składowanych odpadów ulegających biodegradacji. 9. Bezpieczne usuwanie i unieszkodliwianie wyrobów zawierających azbest na terenie gminy. 10. Zamknięcie gminnego składowiska do 2014 roku. Po zamknięciu składowisko zostanie poddane rekultywacji technicznej i biologicznej. Do podstawowych zadań Gminy Wolanów naleşy: - precyzyjne określenie obowiązków właścicieli nieruchomości i sposobu udokumentowania ich wykonania, przedstawiono w „Regulaminie utrzymania czystości i porządku na terenie gminy Wolanów”, uaktualnionym o zapisy zawarte w niniejszym planie w terminie do trzech miesięcy po uchwaleniu planu w formie Regulaminu uchwałą Rady Gminy. Wytwarzane osady ściekowe w oczyszczalniach ścieków na terenie gminy Wolanów, będą unieszkodliwianie poza jej terenem na składowiskach odpadów. Głównymi kierunkami działań w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi są: - intensyfikacja edukacji ekologicznej promującej minimalizację powstawania odpadów i właściwego po- stępowania z nimi oraz prowadzenie skutecznej kampanii informacyjno - edukacyjnej w tym zakresie, - wzmocnienie kontroli podmiotów prowadzących działalność w zakresie zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania. - przewidywane zamknięcie składowiska do 2014 roku wg. WPGO [2007]. Zgodnie z wytyczonymi celami w zakresie odzysku i recyklingu wymagane jest prowadzenie selektywnego zbierania i odbierania następujących frakcji odpadów komunalnych: odpady zielone z ogrodów i parków, odpady ulegające biodegradacji ze strumienia zmieszanych odpadów komunalnych (w przypadku obiek- tów infrastruktury) papier i tektura (w tym opakowania, gazety, czasopisma, itd.), odpady opakowaniowe ze szkła w podziale na szkło bezbarwne i kolorowe, tworzywa sztuczne i metale, zuşyte baterie i akumulatory, zuşyty sprzęt elektryczny i elektroniczny (w tym zuboşający warstwę ozonową), przeterminowane leki, chemikalia (farby, rozpuszczalniki, itd.), meble i inne odpady wielkogabarytowe, odpady budowlano-remontowe. Pozostałe frakcje odpadów komunalnych mogą być zbierane łącznie, stanowiąc tzw. odpady resztkowe. Podstawą gospodarki odpadami komunalnymi jest Regionalny Zakład Gospodarki Odpadami w Radomiu - Wincentowie, który winien zapewniać, co najmniej następujący zakres usług: - sortowanie poszczególnych frakcji odpadów komunalnych zbieranych selektywnie, - kompostowanie odpadów zielonych, - mechaniczno - biologiczne lub termiczne przekształcanie odpadów resztkowych i pozostałości z sortow- ni, - zakład demontaşu odpadów wielkogabarytowych, - składowanie przetworzonych odpadów resztkowych. 14. Spis tabel: Tabela 1. Liczba mieszkańców gminy Wolanów w latach 2005 – 2008 Tabela 2. Liczba i powierzchnia uşytkowa mieszkań w gminie Wolanów w latach 2005 – 2007 Tabela 3. Liczba mieszkań na terenie gminy Wolanów w 2007 roku Tabela 4. Wykaz miejscowości soleckich na terenie gminy Wolanów wraz z liczbą mieszkańców w 2008 roku Tabela 5. Struktura wybranych rodzajów działalności gospodarczej na terenie gminy Wolanów Tabela 6. Zestawienie danych sieci wodociągowej na terenie gminy Wolanów w 2008 rok Tabela 7. Wykaz odcinków dróg powiatowych na terenie gminy Wolanów Tabela 8. Wykaz odcinków dróg gminnych na terenie gminy Wolanów Tabela 9. Wybrane właściwości fizyczno – chemiczne odpadów komunalnych [OBREM, 2000] Tabela 10. Skład morfologiczny odpadów komunalnych wytwarzanych na obszarach wiejskich [KPGO 2010] Tabela 11. Skład morfologiczny odpadów komunalnych wytwarzanych w infrastrukturze [KPGO 2010] Tabela 12. Bilans odpadów komunalnych w 2008 roku na terenie gminy Wolanów wg. składu morfologicznego [KPGO 2010, WPGO 2007] Tabela 13. Ilość odpadów ulegających biodegradacji wytworzonych w roku 2008 na terenie gminy Wola- nów (wg. szacunku) Tabela 14. Szacunkowy udział poszczególnych rodzajów odpadów niebezpiecznych w odpadach Tabela 15. Ilość i rodzaje odpadów komunalnych przekazanych do unieszkodliwiania na składowisko odpa- dów innych niş niebezpieczne i obojętne w Bieniędzicach w latach 2005 – 2008 Tabela 16. Ilości odpadów komunalnych zebranych na terenie gminy Wolanów w latach 2005 – 2008 Tabela 17. Sposoby zbierania odpadów na terenie gminy Wolanów Tabela 18. Ilość zebranych odpadów w wyniku selektywnej zbiórki na terenie gminy Wolanów w latach 2005 – 2008 Tabela 19. Podmioty posiadające zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odbioru odpadów komunalnych na terenie gminy Wolanów Tabela 20. Dane dotyczące demografii na terenie gminy Wolanów w latach 2008 – 2016 Tabela 21. Prognoza liczby mieszkań i powierzchni uşytkowej mieszkań w gminie Wolanów w latach 2007 – 2016 Tabela 22. Prognoza ilości wytworzonych odpadów komunalnych na terenie gminy Wolanów w roku 2012 i 2016 Tabela 23. Prognoza ilości wytworzonych na terenie gminy Wolanów odpadów ulegających biodegradacji w roku 2012 i 2016 Tabela 24. Cele w zakresie ograniczania ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, kierowanych do składowania w latach 2009 – 2015 Tabela 25. Harmonogram rzeczowo - finansowy dla odpadów komunalnych gminy Wolanów na lata 2009 – 2016 Tabela 26. Proponowane wskaŝniki monitorowania osiągania przyjętych w Planie celów i zadań 15. Spis rysunków Rysunek 1. Połoşenie gminy Wolanów na terenie powiatu radomskiego Rysunek 2. Usytuowanie miejscowości na terenie gminy Wolanów Rysunek 3. Porównawcze zestawienie liczby mieszkańców na terenie gminy Wolanów w latach 2005 – 2008 Rysunek 4. Schemat gospodarki odpadami na terenie gminy Wolanów Rysunek 5. Projektowany system gospodarki odpadami komunalnymi na terenie gminy Wolanów (zbiórka odpadów) 16. Spis materiałów ŝródłowych Krajowy plan gospodarki odpadami 2010 (M.P. 2006, Nr. 90, poz. 946). Ministerstwo Środowiska, grudzień 2006r., Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami dla Mazowsza na lata 2007 - 2011 z uwzględnieniem lat 2012 – 2015. Warszawa. 2007. Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, Rada Mini- strów, Warszawa maj 2002 Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Radomskiego na lata 2008 – 2012 z pespektywą do roku 2015. 2007 Program Ochrony Środowiska dla gminy Wolanów. 2005 Plan gospodarki odpadami dla gminy Wolanów. 2005 Ankieta dla gmin dotycząca gospodarowania odpadami. 2009 Poradnik – powiatowe i gminne plany gospodarki odpadami, Warszawa 2002r., Kleczkowski. A.S Ochrona wód podziemnych. Wydawnictwo geologiczne. Warszawa. 1984. Paczyński B. Atlas hydrogeologiczny Polski. Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa. 1995. Zygadło M. Gospodarka odpadami komunalnymi. Wyd. Politechniki Świętokrzyskiej. Kielce. 2002.

Przewodniczący Rady Gminy: Zbigniew Kacprzak