Memoires Jaren Met Misha Mengelberg Tekst Dick Lucas
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
MEMOIRES Jaren met Misha Mengelberg TEKST DICK LUCAS Zondags- kind op maandag Geluidstechnicus Dick Lucas stierf op 4 november 2019, na een langdurige ziekte. Een week eerder, op 27 oktober, voltooide hij het verhaal dat hij over zijn samenwerking met Misha Mengelberg (1935-2017) wilde schrijven, als bijdrage aan diens nagedachtenis. Jazz Bulletin publiceert het, dankbaar en met enige trots, als hommage aan beiden. GERARD ROUY GERARD Misha Mengelberg, Dick Lucas en 36 DECEMBER 2019 jazz bulletin cellist Tristan Honsinger in 2003 37 Misha Mengelberg isha Mengelberg leerde ik De dreigende teloorgang van zoveel talent vondst in het muzikale probleem dat aan impro, maar letterlijker. Door de specta- pas eind jaren zeventig maakte bij Susanna von Canon en mij de orde is, waardoor hij zich er weer uit culaire Amerikaanse saxofonist Keshavan goed kennen, een periode Foster Parents-gevoelens los. Er werd be- redt. Is dat genoeg, of mag je als publiek Maslak op te stellen tussen Nederlandse waarin de Instant Compo- sloten nog eenmaal subsidie te vragen en meer eisen van een muzikant? Komt het er improvisatoren, begin jaren tachtig. Als sers Pool, het in 1967 door die geheel te besteden aan een repetitie- in de kern op neer dat een componist zijn een enorme Amerikaanse SUV tussen Mengelberg, Willem Breuker en Han Ben- en opnamesessie. Als laatste redmiddel eigen weg moet volgen, of draait het om Europese Volkswagentjes. Dat beeld vond M nink opgerichte orkest, in een periode van werd een soort retraite van het orkest ge- publiek dat waar krijgt voor zijn geld? Misha fantastisch. En dan binnen dat verandering verkeerde. Wisselende bezet- organiseerd. Een week lang overdag repe- De jaren daarvoor runde Misha samen enorme kabaal Maslak met een dirigen- tingen met botsende muzikale persoon- teren in het Bimhuis om het materiaal met zijn vrouw Amy de stichting Steim op tengebaar aan- en uitschakelen. Een bot- lijkheden maakten plaats voor een hechter goed door te nemen. Ik zou dat alles op- de Amsterdamse Groenburgwal. Een club sing van werelden leverde dat op. Soms ensemble, met nieuwe namen als trombo- nemen, in de hoop dat het voldoende die ooit was opgericht om muzikanten te leuk, vaak ongemakkelijk. nist Wolter Wierbos, bassist Ernst Gle- kwaliteit zou opleveren voor een uitgave. faciliteren op het gebied van elektronica. Lyriek op Maslaks wijze vond Misha rum, de rietblazers Michael Moore en Ab In 1990 werd dit de basis voor Bospaadje Al waren de middelen nog beperkt, mede iets dat de moeite van het bestrijden Baars. In 1984 en 1986 bewees dit veran- dankzij Steim kregen de elektronica een waard was. Als je binnen een seconde in derde ICP zich met sterke programma’s plaats in de geïmproviseerde muziek. Amy zo’n laaiende beweging gaat spelen, daar rond composities van Herbie Nichols en runde het kantoor, Misha was de artistiek geloof je toch niet in? Zoiets wilde Misha Thelonious Monk. Voor die tijd kende ik Misha leider. Uiteindelijk werden ze allebei ge- echt niet op het ICP-podium laten klin- Ondanks die creatieve bloei belandde wipt. Binnen Steim was een richtingen- ken. En toch vroeg hij Maslak erbij. het orkest in de daaropvolgende jaren in zoals velen. Hoogst irritant: strijd ontstaan. Michel Waisvisz, de latere De toetreding van saxofonist Tobias een dieptepunt. In politiek en cultureel directeur, zocht muzikale oplossingen in Delius tot het orkest veroorzaakte discus- opzicht begon het uit de jaren zestig stam- net altijd te laat komen de high-tech richting. Misha bleef de sie. Ik was ervoor dat Tobias lid van ICP mende idee van ‘de verbeelding aan de bij optredens, nooit iets anarchist. zou worden. Zijn methode om in FRANCESCA PATELLA macht’ op de tocht te staan en incasseerde groepsimprovisaties goed op te letten of Han Bennink en Misha Mengelberg in de trein van Leipzig naar Amsterdam, mei 2001 het zijn eerste dreun in rechtse richting. doen waardoor het een er bij toeval melodisch of ritmisch materi- Alles ging slecht in de jazz-scene: het pu- Botsing van werelden aal opdook dat ook voorkwam in het ge- bliek liep terug en de subsidiekraan drup- beetje gezellig wordt Misha vond dat muziek ergens over moet schreven ICP-materiaal, en daar dan in- pelde hooguit nog wat. De muzikale pres- gaan. Maar waarover? Je komt dan al snel stant naar over te stappen, werkte mijns taties werden slordiger, simpelweg door- op begrippen als strijd of het vertellen van inziens goed. Het leek mij een verrijking dat dat er minder geld was voor repetities een persoonlijk verhaal. Misha realiseerde voor het orkest. Je moet bij de les zijn, en uitvoeringen. Een neerwaartse spiraal, Konijnehol 1 en 2, twee cd’s die een nieuwe dat op het podium door bezettingen te maar dat konden de musici wel aan. waarin de improvisatieroutine verdween. creatieve fase voor ICP inluidden. kiezen waarin problematische verhoudin- Misha zag in Tobias te veel het harmo- Eind jaren tachtig ontfermde Susanna Uiteindelijk zou ik bestuurslid van ICP gen waren verdisconteerd. Altsaxofonist niemodel en niet een ‘spaak in het wiel’. von Canon, de manager van het Willem worden en meebeslissen over de opna- en probleemdrinker Sean Bergin opstel- Dat laatste vond Misha interessanter. Breuker Kollektief, zich ook over de ICP. men en cd-uitgaven. Voor die tijd kende ik len, brengt inderdaad conflicten en men- Maar hij zag Tobias’ kwaliteiten en liet het Op zeker moment raakte de ondergang in Misha zoals velen. Jazzakkoordenkenner selijk leed met zich mee. Voor Misha was idee te componeren via wisselende bezet- zicht. Nog slechts een beetje subsidiegeld van de buitenklasse. Maar ook hoogst irri- dat een onderwerp waar de muziek over tingen varen. Na de komst van Tobias, in de pot en geen perspectief op normaal tant: net altijd te laat komen bij optre- kon gaan. Voor ICP’s concertpraktijk kon medio jaren negentig, bleef de bezetting betaalde optredens. Er waren niet veel po- dens, nooit iets doen waardoor het een het een ramp betekenen. van het orkest hetzelfde. dia over die de uitkoopsom voor tien mu- beetje gezellig wordt, onaangenaam zeu- Europees versus Amerikaans vond De strijd tussen Han en Misha was een zikanten konden betalen. En ook ambiti- ren met pianotoetsen als bruikbaar muzi- Misha ook interessant. Niet in de toen constante op het podium, vooral wanneer GIOVANNI PIESCO GIOVANNI euze jazzfestivals en radioprogramma’s kaal materiaal beschouwen. hoog oplopende discussie over de Ameri- ze als duo optraden. Het akoestische as- Dick Lucas in zijn opnamebus voor het oude Bimhuis, samen met toenmalig zakelijk directeur Els de Wit, circa 2000 waren aan een duikvlucht begonnen. En dan is er ineens die onverwachte kaanse jazztraditie tegenover de Europese pect ervan was voor Misha niet interes- 38 MAART 2020 jazz bulletin jazz bulletin MAART 2020 39 Misha Mengelberg sant. Hij trok zich weinig aan van wegge- keer gehoord had, maar die altijd een on- Toen ik eens in de pauze van een concert serieus. Ik vond op mijn beurt dat hij te ver speeld worden door Benninks slagwerk, verwachte draai kregen. De lolbroekerij informeerde waarom hij niet had gespeeld kon gaan in de overtuiging dat zijn mening daar had hij zijn eigen oplossingen voor. van het Willem Breuker Kollektief – hu- in de eerste set, antwoordde Misha: ‘Ik de enig juiste was. De ruzies gingen over kinderachtiger as- mor als entertainend avondvermaak – zat wist niks.’ Dat de andere muzikanten op Misha kon op een ergerlijk niveau ver- pecten, zoals de vraag: wie mag het hoesje ICP in de weg. Het was een label dat ten het podium in zijn ogen ook niets wisten zeilen van ‘spiegeltjes en kralen’, want hij voor de volgende ICP-cd maken. Mag onrechte op de Nederlandse improvisa- maar wel speelden, dat vond Misha niks. bleek soms om te kopen met een dozijn Amy dat doen of Han, die de baas wilde tie-scene werd geplakt. Het is iets, of het is niets. Als je dat door- oesters. Dan werd de grote lijn plotsklaps zijn over de vormgeving van het ICP-label. Voor critici als Kevin Whitehead was trekt kan het grappig zijn. Maar op een verloochend. Het kwam voor dat ik daar Daar werd oorlog over gevoerd. Misha’s aan de beeldende kunst verwante andere manier dan hoe Kevin Whitehead schoon genoeg van had. Na een serie con- Het hoesje van Misha’s solo-cd Mix concept moeilijk te plaatsen. Bijvoor- zijn muziek bekeek. Misha probeerde ge- certen, genaamd ‘Slot der 2de Decade’, had (1994) is ontworpen door Amy Mengel- beeld: ervan uitgaan dat sommige dingen hakt te maken van Kevins definities – al ik na veel repetities eindelijk een paar berg. Dat was een steen des aanstoots domweg geen betekenis hebben. Misha zou je het ook in omgekeerde richting stukken die nog nooit waren opgenomen voor Han en heeft tot twee jaar veenbrand werkte samen met kunstenaars uit de kunnen doen. In mijn gedachtenwereld vastgelegd. Misha heeft die toen laten uit- geleid. Ook waren er irritaties over het heeft Misha raampjes opengezet. Ik was brengen bij Werner Uehlinger, een rijke valsspelen van Han bij het schaken. Altijd niet bevriend met hem, maar zijn kijk op Zwitser, op diens Hat Hut Label, en niet op een potje vóór en in de pauze van een con- de wereld en op muziek vond ik een intel- het ICP-label waarvoor ze waren bedoeld. cert. Han was een meester in trucjes als Toen ik eens in de lectuele uitdaging. Daar leerde ik van. Ruzie heb ik ook met hem gehad over de een loper bliksemsnel verplaatsen van het volgorde van de stukken op een cd. Zoals witte naar het zwarte veld, of omgekeerd. pauze van een concert ik het gemonteerd had, vond hij niet oké.