Bilecik İlinde Nüfus Gelişmesi
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
BİLECİK İLİNDE NÜFUS GELİŞİMİ (1950-1985) The Population Development Of Bilecik Province (1950—1985) Arş. Gör. E. MURAT ÖZGÜR* SUMMARY Bilecik is a small province with 4300 km2 area which is surrounded with Sakarya from the North, Bolu and Eskişehir from the East, Kütahya and Es kişehir from the South and Bursa from the West. In this survey we will investigate about the increase and decrease in the population of Bilecik province between 1950-1985. The increase or decrease in the population is affected by the hight of the place where the residence is situated, the morphological qualities, the variety of the economical activities, the division of the field through legacy, the use of machines in agriculture, the increase in the capacity of transportation, the policy of the government and the gravitational centers near-by. Between 1950-1985 the population increased in the 77 % of the residence which was below 300 meters, while the population decreased in the 89 % of the residence which was above 900 meters. The population decrease in the high places and plateaus shows constant and large amounts whereas there can beviewed a general increase in the popu lation in the valleys and plains. There were only 22 tractors in Bilecik province in 1950 but in 1987 this number increased to 4672. The social and economical gravitational centers around Bilecik, which are Bursa, Eskişehir, Istanbul, Kütahya, İzmit, affected the decrease in the popu lation of the province. Service public, industry and irrigation contributes to the increase in po pulation but in the places where the people support themselves with raising animals, forestation and dry-farming the population decrease. * A.Ü. DTCF Türkiye Coğrafyası Anabilim Dali, Ankara. 80 E. MURAT ÖZGÜR In 1967 the 76 % of the agrarian people owned agricultural land between 0-5 hectares. The decrease in the areas of agricultural lands brought out the idea of migration with itself. The population in the rural parts of Bilecik province continues to decrea se. An extensive geographical environment planning is needed to give an end to this situation. GİRİŞ Türkiye’nin az tanınan ve yaklaşık 4300 km2 lik yüzölçümüyle en küçük illerinden biri olan Bilecik ili, Marmara, Karadeniz, İç Anadolu ve Ege Böl gelerinin birbirlerine en fazla yaklaştıkları bir sahada yeralmaktadır (Hari ta: 1). Kuzeyden Sakarya, batıdan Bursa, güneyden Kütahya ve Eskişehir, doğudan yine Eskişehir ve Bolu illeri tarafından sınırlandırılan il, merkez il çeyle birlikte 8 ilçeden oluşan İdarî bir ünitedir. Bu ünite içinde coğrafi an lamda 4 şehir, 5 kasaba, 252 de köy bulunmaktadır. Bu yazıda coğrafî özellikleri bakımından bir geçiş sahasında yeralan Bile cik ilinde 1950-1985 yılları arasındaki nüfus gelişimi incelenecektir. Bu mak satla 1950 den itibaren 5’er yıllık dönemlerde nüfus artış ve eksiliş oranları (%0 olarak) köy köy hesaplanarak haritalara aktarılmıştır. Bilecik ili toplam nüfusuna bakıldığında sadece 1970-1975 devresinde yıl lık ortalama binde 2.5’lik bir eksilmenin dışında sürekli arttığı gözlenir1. Bu artış, son iki dönemde çok belirgin bir hâl almıştır (1975-1980 dönemi: binde 14, 1980-1985 dönemi: binde 18). Şehir nüfusu önceleri yavaş yavaş artarken, son 10 yılda hızlı bir artış tem posuna girmiştir. Ote yandan, kasaba ve köy nüfusları 1965’e kadar az mik tarda artmış, ancak, bu sayımdan sonra 1980’e kadar bir nüfus eksilmesi ya şanmıştır (Tablo: 1). 1980-1985 arasında ise bir duraklama devresi görülmüştür (Şekil: 1). 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 ŞEHİR N. 12508 14630 1662920564 25051 2646645738 59541 KIR N. 111006 112142 116412117353 113849 110643 101263 101368 TOPLAM N 123514126772 133041137917 138900 137109 147001 160909 Tablo: 1 Bilecik İli Şehir, Kır ve Toplam Nüfusları (1950-1985). 1 1 Bilecik ilinin bugünkü İdarî taksimatı esas alınarak sayım sonuçları yeniden hesaplanmıştır. BİLECİK İLİNDE NÜFUS 81 BİN K İŞ İ / SEHR NUFIBÜ « 50 1955 1960 «65 1970 1975 1980 1985 Şekil: 1 — Bilecik ili Kır, Şehir ve Toplam Nüfuslarının Yıllara Göre Gelişimi. Türkiye’de sosyal ve ekonomik kararlar alınırken il genelini yansıtan glo bal rakamlardan hareket edildiği için, daha küçük pek çok İdarî birimin so runları örtülü kalmaktadır. Bilecik ilinde de aynı durumu görmek mümkündür. Yukarıda genel hatlarıyla kasaba ve köyler nüfusunda bir eksilmenin olduğu belirtilmişti. Konuya daha derinlemesine bakıldığında bu yerleşim yerlerinin hepsinin aynı özellikleri göstermediği, aksine coğrafî şartların etkisiyle bir çok farklılıkların bulunduğu tesbit edilmektedir. Nüfus yönünden yerleşme lerin gruplar oluşturdukları da dikkatten kaçmaz. Bu kısa girişten sonra şimdi nüfus gelişimini (nüfus artışı veya eksilişi) 5’er yıllık periyotlar halinde ele almaya ve gösterdiği özellikleri daha yakından in celemeye çalışalım. 1950-1955 Arasında Nüfus Gelişimi: Söz konusu dönemde Söğüt, Bozüyük, Pazaryeri ve Bilecik Merkez ilçeye bağlı köylerde nüfus eksilmesi gözlenir. (Harita: 2-3) Nüfusu eksilen yerleş 82 E. MURAT ÖZGÜR melerin daha çok dağlık sahalar ile yüksek plâto sahalarında yeralıyor olması bir tesadüf olmasa gerektir (Sündiken dağları batı bölümü, Bilecik güneyba tısındaki yüksek plâto alanı, Ahi dağı, Domaniç-Yirce dağları doğu bölümü). Bu sahalardaki nüfus eksilmesinin bir başka nedeni bu sahalara çekim mer kezlerinin yakınlığı hususudur. Söğüt ve Bozüyük’ün köyleri için Eskişehir, Bilecik ve Pazaryeri için de Bursa önemli çekim merkezidir. Nitekim 1955’de doğum yeri Bilecik olan nüfusun illere dağılımına bakıldığında Eskişehir % 54.5, Bursa ise % 14.5’lik paylarla ilk sıralarda yeralırlar. Öte yandan Osmaneli, Gölpazarı ve Yenipazar ilçelerine bağlı yerleşmele rin büyük çoğunluğunda nüfusun arttığı söylenebilir. Bunlardan Gölpazarı ve Yenipazar henüz dışarıya pek fazla açık olmayan sosyo-ekonomik yapısı, Osmaneli ise geniş tarım alanları ve çeşitli tarım ürünlerinin üretimi sayesin de nüfusu artan ünitelerdir. Nüfusu artan yerleşmelere Söğüt ve Bilecik’in Sakarya vadisindeki ve Pazaryeri’nin havza tabanındaki birkısım yerleşmele rini de katabiliriz. Nüfus artış bindeleri 1 ile 20 arasında değişmektedir. Bi lecik şehri, Düzdağ ve Küçük Yenice köyleri ise 40 tan yüksek değerlere sahiptir (Harita: 3). 1955-1960 Arasında Nüfus Gelişimi: Bu dönemde nüfusu artan yerleşmelerin sayısında bir yükselme görülür. Nitekim bir önceki devrede 99 yerleşmenin nüfusu eksilirken, 1955-1960 ara sında bu sayı 79’a inmiştir. Tarım faaliyetlerinin hâkim olduğu kır kesimine devlet tarafından sağlanan ekonomik imkânlar nüfus eksilmesinde başlıca et ken olan göçün yavaşlamasına neden olmuştur. Nüfusu eksilen ve artan yerle rin dağılışı genel hatları ile bir evvelki döneme uyduğu söylenebilir; fakat, nüfus eksilmesi binde 40’dan fazla olan yerleşme sayısında bir artış olmuştur. Yani, daha önce nüfusu eksilen yerleşmelerden bir bölümü daha fazla nüfus kaybeder olmuştur (Harita: 4). 1960-1965 Arasında Nüfus Gelişimi: 1960’dan sonra Bilecik ili kır kesiminde nüfus yönünden bir boşalma baş- göstermiştir. Bozüyük ilçesinde, Bozüyük şehrine komşu birkaç köy dışında tüm yerleşmelerde nüfus eksilme eğilimi göstermiştir. Pazaryeri ilçesinde de Pazaryeri havzasını çevreleyen yüksek sahalardaki bütün köylerin nüfusları eksilmiş, bir başka ifade ile dışarıya göç vermiştir. Merkez ilçeye bağlı ve Bi lecik Plâtosu adım verebileceğimiz morfolojik birimin batı ve kuzeybatı bö lümünde yeralan yerleşmelerin hepsinin nüfusları eksilmiştir. Daha önce olduğu gibi Sakarya nehri vadisi, Gölpazarı Ovası çevresi ve Osmaneli ilçesinin İznik- BİLECİK İLİNDE NÜFUS 83 Pamukova depresyonu içinde kalan köyler ile Sakarya nehrine komşu yerleş melerinde nüfusun arttığını izleyebiliyoruz. Pazaryeri (Pazarcık) dışında ilçe merkezlerinin tamamı önemli miktarda nüfus artışına sahne olarak köy ve ka sabalardan ayrılan nüfusun gittiği yerler olmuşlardır. Bu dönemde nüfusu ek silen yerleşme sayısı 124’e ulaşmıştır (Harita: 5). 1965-1970 Arasında Nüfus Gelişimi: 1965’te 137917 olan Bilecik nüfusu binde 1.4’lük yıllık ortalama artış ile 1970 yılında 138900’a ulaşmıştır. Ancak kır nüfusu yıllık ortalama binde 6’lık bir eksilmeyle gerilemiştir. Bu devrenin en fazla nüfusu artan yerleşmeleri nin başında Bozüyük ve Söğüt gelir ki, özellikle 1962’den sonra Bozüyük’e pek çok sanayi tesisinin inşası, Söğüt’ün de askerî faaliyetler açısından önem kazanması nüfus artışında etkili olmuştur. Diğer yerleşmelerdeki artışlar binde 20’nin altındadır ki, aynı devrede Türkiye nüfus artışının yıllık ortalama bin de 25 olduğu gözönüne alınırsa, bu artışların normalin biraz altında olduğu sonucuna varılır (Harita: 6). 188 yerleşmenin yani, Bilecik ili toplam yerleşme sayısının % 72’sinin nü fusunun eksilmesi üzerinde düşünülmesi gereken bir konudur. Bu döneme ka dar nüfus eksilmesi olayına fazlaca iştirak etmeyen Gölpazarı ilçesi köyleri adeta birden boşalmıştır. Bunda hiç şüphe yok ki, dışarıya olan bağlantının kuvvetlenmesinin nüfus yoğunluğunun artık doygunluğa ulaşmasının ve tarım sektöründeki makinalaşmanın payı büyüktür. Eskişehir’den sonra İstanbul da önemli bir çekim gücü oluşturmaya baş lamıştır. 1965’te Bilecik doğumluların Türkiye sathındaki dağılışına bakıldı ğında % 39.7 lik bir oranla Eskişehir başı çekerken, İstanbul % 22.3 lük payıyla onu izler ki, bu oran daha önceki dönemlere göre iki katına yakın bir artışı ifade eder. Bu yıllarda nüfus eksilmesinde yurtdışına (F. Almanya, Hollanda, Fransa, Avusturya ve Belçika) olan göçlerin de mühim tesirleri vardır. 1970-1975 Arasında Nüfus Gelişimi: Ele aldığımız 35 yıllık devre içinde sadece 1970-1975 arasında Bilecik