Pa Ń Stwowy Instytut Geologiczny

PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz KROŚNIEWICE (516)

Warszawa 2004

Autorzy: Jacek Gruszecki*, Leszek Kacprzak*, W. Kucia*, Józef Lis**, Anna Pasieczna**, Hanna Tomassi-Morawiec**, Dariusz Grabowski**

Główny koordynator Mapy geologiczno-gospodarczej Polski: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Albin Zdanowski** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka**

* Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „PROXIMA” S. A., ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Spis treści I Wstęp (J. Gruszecki) ...... 4 II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (W. Kucia) ...... 4 III Budowa geologiczna (J. Gruszecki)...... 6 IV Złoża kopalin (J. Gruszecki) ...... 9 1. Kruszywa naturalne ...... 9 2. Sole kamienne...... 11 V Górnictwo i przetwórstwo kopalin (J. Gruszecki) ...... 11 VI Perspektywy i prognozy występowania kopalin (J. Gruszecki)...... 12 VII Warunki wodne (W. Kucia)...... 12 1. Wody powierzchniowe ...... 12 2. Wody podziemne ...... 13 VIII Geochemia środowiska ...... 16 1. Gleby (A. Pasieczna) ...... 16 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach (H. Tomassi-Morawiec)...... 19 IX Składowanie odpadów (D. Grabowski) ...... 19 X Warunki podłoża budowlanego (L. Kacprzak) ...... 37 XI Ochrona przyrody i krajobrazu (W. Kucia)...... 39 XII Zabytki kultury (W. Kucia) ...... 41 XIII Podsumowanie (J. Gruszecki)...... 42 XIV Literatura ...... 44

I Wstęp

Przy opracowywaniu arkusza Krośniewice Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Krośniewice Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 1999 w Przedsiębiorstwie Badań Geofizycznych w Warszawie (Jasińska, Kacprzak, 1999). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i warstwa składowania odpadów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w Centralnym Archiwum Państwowe- go Instytutu Geologicznego w Warszawie, Wydziale Ochrony Środowiska Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego Oddział Zamiejscowy w Koninie, Łódzkiego Urzędu Wojewódzkie- go oraz starostwach powiatowych. Zebrane informacje zweryfikowano podczas wizji tereno- wej. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000.

II Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Granice arkusza Krośniewice wyznaczają współrzędne: 19o00’-19o15’ długości geograficznej wschodniej i 52o10’-52o 20’ szerokości geograficznej północnej. Obszar arkusza leży w granicach województw: łódzkiego, kujawsko-pomorskiego oraz wielkopolskiego. Województwo łódzkie obejmuje powiaty: kutnowski z fragmentami gmin: Dąbrowice, Nowe Ostrowy, Łanięta oraz miastem i gminą Krośniewice, a także powiat łę- czycki, w którego skład wchodzą gminy: Grabów, Daszyna, Witonia. Województwo kujawsko-pomorskie reprezentuje powiat włocławski z gminą Chodecz, natomiast województwo wielkopolskie powiat kolski z gminami: Przedecz i Chodów. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 1998), teren omawianego arkusza należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego i podprowincji Nizin Środkowopol- skich. Niewielka południowo-wschodnia część arkusza znajduje się w obrębie makroregionu Niziny Środkowomazowieckiej, w mezoregionie Równiny Kutnowskiej. Pozostała część arkusza położona jest w obrębie makroregionu Niziny Południowowielkopolskiej w mezoregionie Wysoczyzny Kłodawskiej (Fig. 1).

Fig. 1 Położenie arkusza Krośniewice na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 − granica podprowincji; 2 − granica makroregionu; 3 − granica mezoregionu; 4 – większe jeziora Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Pobrzeże Południowobałtyckie Makroregion Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskie Mezoregion Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskiego: 315.57 – Pojezierze Kujawskie Makroregion Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka Mezoregion Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej: 315.36 – Kotlina Płocka Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Makroregion Nizina Południowowielkopolska Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.14 – Kotlina Kolska; 318.15 – Wysoczyzna Kłodawska Makroregion Nizina Środkowomazowiecka Mezoregiony Niziny Środkowomazowieckiej: 318.71 – Równina Kutnowska; 318.72 – Równina Łowicko-Błońska

Powierzchnia arkusza rozcięta jest korytami niewielkich rzek: Ochni, Miłonki i Rgilew- ki. Rzeki odwadniające ten teren niosą zazwyczaj niewielkie ilości wody. Powierzchnia terenu objęta arkuszem jest mało urozmaicona. Deniwelacja powierzchni terenu wynosi około 30 m. Najniżej położona jest dolina rzeki Miłonki (110 m n.p.m.), natomiast wysokości względne wzgórz morenowych w okolicach Jarachówka dochodzą do 142 m n.p.m. Dominu-

jącym typem rzeźby jest wysoczyzna lodowcowa, która w południowej części ma charakter falisty. Omawiany obszar należy do Wielkopolsko-Mazowieckiego regionu klimatycznego (Stachy, 1987). Charakteryzuje się on niskimi opadami atmosferycznymi w granicach 500- 550 mm, niewielkim odpływem powierzchniowym oraz średnią roczną temperaturą powietrza wahającą się w granicach 7,5o-8oC. Średnie temperatury półrocza (maj-październik) wynoszą 14-14,5oC. Na tym terenie przeważają wiatry zachodnie. Największe obszary lasów zlokalizowane są w północno-wschodniej części arkusza, na terenie gminy Nowe Ostrowy. Przeważającą większość arkusza zajmują gleby chronione dla rolniczego użytkowania, co sprawia, że omawiany teren ma charakter typowo rolniczy. Wysoka żyzność gleb pozwala na uprawy takich roślin jak pszenica, buraki cukrowe, jęczmień, rzepak, warzywa. Pod względem gospodarczym obszar arkusza Krośniewice zaliczyć należy do terenów odznaczających się niskim stopniem urbanizacji i uprzemysłowienia. Główne zakłady zwią- zane są z produkcją i przetwórstwem rolno-spożywczym, a największy to cukrownia „Ostro- wy S.A.” w Nowych Ostrowach. W miejscowości Grodno oraz Wysoka Wielka zlokalizowane są złoża kruszywa naturalnego w postaci piasków i piasków ze żwirem wykorzystywanych w budownictwie i drogownictwie. Sieć drogowa na terenie objętym arkuszem jest dobrze rozwinięta. Krośniewice leżą na skrzyżowaniu dwóch tras międzyregionalnych Gdańsk-Cieszyn i Warszawa-Poznań. Przez arkusz ze wschodu na zachód przechodzi ważna linia kolejowa Warszawa-Poznań.

III Budowa geologiczna

Budowę geologiczną obszaru arkusza Krośniewice opracowano na podstawie Szczegó- łowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusza Krośniewice (Domosławska, 1956; Domosławska - Baraniecka, 1968). Południowo-zachodnia część terenu objętego arkuszem leży na skłonie antyklinorium łęczycko-kłodawskiego, a północno-wschodnia w obrębie antyklinorium kutnowskiego. Jed- nostki te stanowią część antyklinorium kujawskiego, wchodzącego w skład wału środkowo- polskiego. Największe znaczenie w wypiętrzeniu wyżej wymienionych jednostek miały ruchy sta- rokimeryjskie i młodokimeryjskie oraz ruchy alpejskie, którym po kredzie górnej uległo pod-

łoże kenozoiku. W wypiętrzeniu antyklinorium łęczycko-kłodawskiego poprzez halokinezę pewną rolę odegrały masy solne występujące w jego jądrze. Do najstarszych utworów na opisywanym terenie (znanych tylko z wierceń) należą so- lonośne utwory górnego permu. Osady te reprezentowane są przez cechsztyńską serię solną. Składają się na nią osady chemiczne czterech cyklotemów. Wyżej leżące osady triasu wykształcone są w postaci czekoladowych i wiśniowych iłów. Osady jury reprezentowane są przez trzy główne ogniwa stratygraficzne: lias, dogger i malm. Osady liasu to przeważnie piaskowce drobnoziarniste z przewarstwieniami iłowców z syderytami. Dogger wykształcony jest w postaci piaskowców, łupków ilastych i dolomitów. Na omawianym terenie wodonośne osady malmu wykształcone są w postaci wapieni i dolo- mitów. Osady reprezentujące trzeciorzęd na obszarze arkusza Krośniewice wskazują na istnienie dwóch okresów o odmiennych warunkach klimatycznych i sedymentacji osadów. Po- czątkowo w najwyższej kredzie i w starszym trzeciorzędzie, panował klimat ciepły i wilgot- ny, sprzyjający ługowaniu wapieni i mechanicznemu niszczeniu skał. W wyższym trzeciorzę- dzie: w miocenie i pliocenie omawiany teren prawdopodobnie całkowicie objęło śródlądowe, płytkie jeziorzysko Do utworów powstałych przed miocenem środkowym należą zwietrzeliny skał jurajskich i prawdopodobnie kredowych wykształcone w postaci rumoszu piaskowców, iłowców i mułków oraz rumoszu krzemieni i dolomitów. Ich średnia miąższość wynosi od 1 do 2 m. Starsze osady czwartorzędowe - plejstoceńskie, to przede wszystkim utwory zlodowa- ceń środkowopolskich. Głównymi osadami są gliny zwałowe, piaski i żwiry wodnolodowcowe i czołowomorenowe. Dominującym elementem geomorfologicznym jest wysoczyzna zbu- dowana z gliny zwałowej. W południowej części wysoczyzna ma urozmaiconą powierzchnię, w północnej części ma charakter równinny. W południowej części arkusza występują wzgórza moren czołowych, które układają się w trzy równoległe pasy o kierunku zbliżonym do równo- leżnikowego. Równiny akumulacji wodnolodowcowej występują w środkowej i północnej części arkusza (Fig. 2). Transgredujący lądolód zlodowaceń północnopolskich prawdopodobnie nie dotarł na omawiany teren. Jego wpływ przejawił się jednak poprzez działalność denu- dacyjną, głównie na obszarze wysoczyzny lodowcowej. Forma ozowa znajdująca się na pół- nocny-zachód od Krośniewic oraz kilkanaście zagłębień bezodpływowych wskazują na aku- mulację w pobliżu czoła lądolodu. Osady zlodowaceń północnopolskich to przede wszystkim niewielkie ilości piasków rzecznych i wodnolodowcowych.

Fig. 2 Położenie arkusza Krośniewice na tle szkicu geologicznego regionu wg E. Rühlego (1986) Czwartorzęd, holocen: 1 – mady, iły i piaski miejscami ze żwirami akumulacji rzecznej i jeziornej, 2 – piaski akumulacji eolicznej; plejstocen; zlodowacenia północnopolskie: 3 – piaski ze żwirami stożków napływowych, 4 – piaski miejscami ze żwirami akumulacji rzecznej, 5 – piaski i mułki akumulacji jeziornej, 6 − iły, mułki i piaski akumulacji zastoiskowej, 7 – piaski i żwiry akumulacji rzecznolodowcowej, 8 – piaski i żwiry kemów, 9 – piaski i żwiry ozów, 10 – piaski, żwiry, głazy, gliny zwałowe i ich eluwia piaszczyste; zlodowacenia środkowopolskie: 11 – iły, mułki i piaski i akumulacji zastoiskowej, 12 – piaski i żwiry akumulacji rzecznolodowcowej, 13 – piaski i żwiry kemów, 14 – piaski i żwiry ozów, 15 – głazy, piaski, gliny zwałowe i ich eluwia piaszczyste i piaski z głazami akumulacji lodowcowej. Kreda górna: 16 – wapienie, margle (również w facji kredy piszącej), opoki, gezy, piaskowce i piaski glaukonitowe, 17 – większe jeziora.

W młodszym czwartorzędzie - holocenie osadzały się mady, iły, miejscami piaski ze żwirami akumulacji rzecznej i jeziornej. Pola piasków eolicznych i wydmy występują w kilku miejscach na powierzchni wysoczyzny lodowcowej. Znajdują się one na południu arkusza koło miejscowości Mazew, Zieleniew i Szubsk oraz na północy w okolicach miejscowości

Ostrówek i Dąbrowice. Występują one na równinach akumulacji wodnolodowcowej lub w ich sąsiedztwie.

IV Złoża kopalin

Na obszarze arkusza Krośniewice udokumentowano cztery złoża kruszywa naturalnego i jedno soli kamiennych (Tabela 1).

1. Kruszywa naturalne We wszystkich złożach występują czwartorzędowe skały okruchowe pochodzenia wod- nolodowcowego mające zastosowanie w budownictwie i drogownictwie. Są one częściowo zawodnione. W złożu „Grodno II” (Michalak, 1980) udokumentowano piaski w dwu obszarach. W pierwszym, pod nadkładem o średniej grubości 0,4 m, na powierzchni 1,63 ha znajdują się niezawodnione piaski o średniej miąższości 5,7 m. Obszar drugi ma powierzchnię 7,34 ha. Nadkład waha się od 0,3 do 4,6 m (średnio 1,4 m), a średnia miąższość kopaliny wynosi 11 m (w tym 4,7 m to miąższości kopaliny niezawodnionej). Natomiast średnie parametry jako- ściowe piasków w poszczególnych obszarach wynoszą (w nawiasie podano wartości dla obszaru drugiego): zawartość frakcji do 2,5 mm - 80,8% (85,2%), zawartość pyłów mineralnych - 1,7% (1,5%), zawartość frakcji do 5mm - 84,1% (88,3%), a ciężar nasypowy w stanie utrzę- sionym - 1,86 T/m3. Wokół obszaru II złoża „Grodno II” udokumentowano złoże „Grodno III” (Szcześniak, Felszyński, 1989). Podstawowe parametry geologiczno-górnicze to: powierzchnia − 15,51 ha, grubość nadkładu od 0,3 do 2,7 m (średnio 0,9 m), średnia miąższość złoża – 13,3 m i stosu- nek grubości nadkładu do miąższości złoża (N/Z) – 0,07. Średnia miąższość złoża suchego wynosi 4,4 m, a zawodnionego 8,9 m. Parametry jakościowe piasków wahają się w granicach: zawartość frakcji do 2,5 m – od 88,6 do 91,6%, zawartość pyłów mineralnych od 1,5 do 1,6% i nasiąkliwość od 1,6 do 1,9%. W złożu „Grodno Nowe” (Walczak, 1993) bezpośrednio na powierzchni terenu (2,1 ha) znajdują się zawodnione piaski i żwiry o średniej miąższości 5 m. Kopalina charakteryzuje się następującymi średnimi parametrami jakościowymi: zawartość ziaren do 2 mm –71%, zawar- tość pyłów mineralnych – 1,5% i ciężar nasypowy w stanie utrzęsionym – 1,933 T/m3.

Tabela 1

Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby Nr Wiek Stan geologiczne Kategoria Wydobycie Zastosowanie Przyczyny złoża Nazwa Rodzaj kompleksu zagospodarowania Klasyfikacja złóż bilansowe rozpoznania (tys. ton) kopaliny konfliktowości na złoża kopaliny litologiczno- złoża (tys. ton) złoża mapie surowcowego wg stanu na rok 2002 (Przeniosło, red., 2003) Klasy 1-4 Klasy A-C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Grodno II p Q 1383 C1 G 40 Skb, Sd 4 A -

* 2 Grodno III p Q 2330 C1 G 50 Skb, Sd 4 A -

3 Grodno Nowe pż Q 221 B+C Z - Skb, Sd 4 A - 10 1 Kłodawa 4 (część połu- Na P 4 072 254 C1 N - Ch 2 B U dniowa)* Wysoka 5 p Q 97 C G 6 Skb, Sd 4 A - Wielka 1

Rubryka 2 * − złoże częściowo występujące także na arkuszu Kłodawa (515) i Łęczyca (552) Rubryka 3: p – piaski, pż – piaski i żwiry, Na − sole kamienne Rubryka 4: Q − czwartorzęd, P − perm Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – B, C1; złoże zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) – C1* Rubryka 7: złoża: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z − zaniechane, Rubryka 9: kopaliny skalne: Skb – kruszyw budowlanych, Sd − drogowe, Ch − kopaliny chemiczne Rubryka 10: 2 − złoża rzadkie w skali całego kraju lub skoncentrowane w określonym rejonie; 4 – powszechne; licznie występujące; łatwo dostępne Rubryka 11: złoża: A – małokonfliktowe, B − konfliktowe Rubryka 12: U – ogólna uciążliwość dla środowiska

Częściowo zawodnione piaski występują na powierzchni 1,69 ha pod nadkładem gle- bowym o grubości 0,2 m w złożu „Wysoka Wielka” (Osendowska, 2000). Średnie parametry jakościowe złoża to: zawartość ziaren poniżej 2mm – 78,5%, zawartość pyłów mineralnych - 6,9%, wskaźnik piaskowy − 69,9 i ciężar nasypowy w stanie utrzęsionym – 1,82 T/m3. Wszystkie złoża kruszywa naturalnego zaliczono do złóż powszechnych, licznie wystę- pujących, łatwo dostępnych, a z punktu widzenia ochrony środowiska do małokonfliktowych, możliwych do zagospodarowania bez większych ograniczeń.

2. Sole kamienne W południowo-zachodniej części arkusza w okolicach miejscowości Rdutów przebiega granica permskiego wysadu soli kamiennej – złoże „Kłodawa część połudn.” (Werner, 1962). Większy fragment tego złoża występuje na sąsiednich arkuszach: Kłodawa (515) i Łęczyca (552). Miąższość kopaliny wynosi od 20 do 520 m, średnio 270 m, a grubość nadkładu śred- nio 300 m. Zasoby złoża udokumentowano do głębokości 1000 m. Złoże uznano za konfliktowe w związku z ogólną uciążliwością dla środowiska. Klasyfikacja złóż uzgodniono z Głównym Geologiem Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi.

V Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Krośniewice eksploatowane są trzy złoża kruszywa naturalnego, z których kopalina sprzedawana jest odbiorcom bez przeróbki. Użytkownikiem złóż „Grodno II” i „Grodno III” jest Przedsiębiorstwo Eksploatacji Kruszywa „Kruszpol” Sp. z o.o. w Grodnie, posiadające koncesję na wydobywanie kopaliny, ważną do końca 2008 roku. Złoże „Grodno II” udokumentowano w dwóch obszarach z tym, że w obszarze I nie jest prowadzona eksploatacja. Obszar (o powierzchni 12,5 ha) i teren gór- niczy (o powierzchni 17,5 ha) jest wspólny dla obu złóż i ustanowiono go na fragmentach złóż znajdujących się w granicach własności gruntów użytkownika. Koncesja na pozyskanie kruszywa naturalnego jest również jedna dla obu złóż. Eksploatacja prowadzona jest odkrywkowo w niezawodnionej części złoża z wykorzy- staniem ciężkiego sprzętu zmechanizowanego (koparki, spychacze). Urobek transportowany jest samochodami. Do wyrobiska prowadzi droga utwardzona. Na obrzeżach złoża w części północno-wschodniej, zlokalizowane jest składowisko nadkładu, które będzie później wyko- rzystywane do prac rekultywacyjnych. Złoże „Wysoka Wielka” eksploatowane jest od 2001 roku przez osobę prywatną na podstawie koncesji wydanej przez Starostę Kutnowskiego, ważnej do 2010 roku. Powierzch-

nia obszaru górniczego wynosi 1,69 ha, a terenu górniczego 3 ha. Złoże eksploatowane jest odkrywkowo, jednym poziomem wydobywczym. Złoże piasku „Grodno Nowe” eksploatowane było w latach 1977-1993 przez osobę prywatną. Wyrobisko zostało zrekultywowane w kierunku wodno-rekreacyjnym. Na obszarze omawianego arkusza znajduje się kilkanaście punktów niekoncesjonowa- nej eksploatacji kruszywa.

VI Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Na arkuszu Krośniewice wyznaczono tylko jeden obszar perspektywiczny dla węgla brunatnego. Obszarów prognostycznych nie wyznaczono. Obszar perspektywiczny węgla brunatnego wyznaczono na podstawie analizy materia- łów geofizycznych i otworów wiertniczych (Dyląg i in., 1997; Kasiński i in., 1996). W zachodniej części arkusza na podstawie otworów wiertniczych ustalono, że węgiel w postaci jednego pokładu, występuje na głębokości od 27,3 m do 142,1 m, średnio około 97,5 m. Po- kład ten ma miąższość od 0,1 do 20,0 m w pobliżu wysadu solnego, średnio około 4,2 m. W północno-wschodniej części arkusza stwierdzono wystąpienia węgla brunatnego. Jednakże nie spełniają one kryteriów bilansowości i z tego też względu rejony te uznano za negatywne (Sylwestrzak, 1963). Złoża rud żelaza (syderytów) z okolicy Mazewa (Bojarski, 1956 i 1958; Horawski, 1956; Sobczak, 1962; Znosko, 1955; Znosko, Osika, 1955) występują na głębokości od 35 do 500 m i charakteryzują się zawartością żelaza poniżej 25% oraz małą miąższością. Nie spełniają one aktualnych kryteriów bilansowości, dlatego też w 1993 roku skreślono je z bilansu zasobów. Na mapie zaznaczono je jako obszary o negatywnych wyni- kach rozpoznania. W rejonie miejscowości Jarochówek stwierdzono występowanie surowców ilastych ceramiki budowlanej (Staśkiewicz, 1997), które również nie spełnia aktualnych kryteriów bilan- sowości. Prace poszukiwawcze za kruszywem naturalnym na południe od Krośniewic (Dobosik, Łęgosz, 1978) zakończyły się wynikiem negatywnym, gdyż w pięciu przebadanych rejonach stwierdzono występowanie piasków zaglinionych.

VII Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe Przez obszar arkusza Krośniewice przebiega dział wodny dzielący dorzecza rzek Wisły i Odry (dział I rzędu). Zachodnia część terenu należy do dorzecza Ochni, płynie tu rzeka

Rgielewka, prawobrzeżny dopływ Warty. Pozostała część arkusza należy do dorzecza Wisły i jest położona w zlewni rzeki Odry i jej dopływu Miłonki. Ochnia jest lewobrzeżnym dopły- wem Bzury. Na podstawie wyników badań bakteriologicznych i fizyczno-chemicznych, przeprowa- dzonych przez WIOŚ w Łodzi dokonano oceny stanu czystości wód powierzchniowych (An- drzejczak, red., 2002). W obrębie arkusza monitoringiem objęto dwa punkty na rzekach Och- nia i Miłonka. Wody Ochni są monitorowane w punkcie Miksztal, czynnikiem deklasującym jakość wód jest duże zanieczyszczenie związkami azotu. Wody Miłonki monitorowane są w punkcie Pomarzany. W roku 2001, o pozaklasowym stanie wód Miłonki zdecydowały związki azotu, fosforu i zanieczyszczenia bakteriologiczne. Oddana do eksploatacji w 1993 roku oczyszczalnia ścieków w Krośniewicach, przynio- sła wyraźne efekty w poprawie stanu czystości Miłonki i Ochni. W 2001 r. o zakwalifikowa- niu górnego odcinka Ochni do wód pozaklasowych zdecydowały związki azotu (azotanów i azotynów), azot organiczny, fosforany i fosfor. Konsekwencją rolniczego zagospodarowania dolin rzecznych jest fakt, iż na stan czy- stości obu rzek na tym terenie wpływają głównie rolnicze zanieczyszczenia obszarowe. W zlewni rzeki Ochnia w swoim górnym biegu, na terenach gmin Nowe Ostrowy jak i rzeki Miłonki na całej długości z wyłączeniem terenu miasta Krośniewice dominują tereny rolnicze ze znacznym udziałem łąk bagienno - torfowych zlokalizowanych wzdłuż biegu rzek. W obrębie arkusza nie występują powierzchniowe zbiorniki wodne. Program małej re- tencji wodnej dla województwa płockiego zakłada wybudowanie kilkunastu niewielkich zbiorników piętrzących wodę. Na Miłonce planowane jest wybudowanie sześciu obiektów hydrotechnicznych, natomiast na Ochni planowane jest wybudowanie dwóch obiektów. Na Lubczance, dopływie Ochni planuje się wykonanie 3 obiektów hydrotechnicznych. Ze wzglę- du na skalę mapy i niewielką powierzchnię obiektów wodnych, nie przedstawiono ich na mapie. Wybudowanie obiektów hydrotechnicznych powinno spowodować zmniejszenie odpły- wu wód powierzchniowych i wpłynąć na podniesienie poziomu wód podziemnych.

2. Wody podziemne Według podziału regionalnego zwykłych wód podziemnych (Paczyński, 1993) obszar arkusza Krośniewice znajduje się w makroregionie centralnym, regionie kutnowskim. W obrębie arkusza występują piętra wodonośne: czwartorzędowe, trzeciorzędowe, lokalnie połączone z poziomem wodonośnym jury górnej (Włostowski, Gregosiewicz, 2002).

Czwartorzędowe piętro wodonośne stanowią piaszczyste utwory międzymorenowe reprezentowane przez piaski średnio- i gruboziarniste. Na całym obszarze utwory wodonośne przykryte są 20-30 metrowym nadkładem utworów słabo przepuszczalnych głównie glin zwa- łowych, iłów i mułków, co korzystnie wpływa na ochronę ich jakości. W południowej części obszaru strop warstwy występuje zazwyczaj na głębokości około 40-50 metrów. Najgłębiej wody czwartorzędowe występują w okolicach miejscowości Turzynów (63 m). Miąższość utworów wodonośnych zazwyczaj wynosi od 10 do 20 m, maksymalnie oko- ło 30 m (w okolicach Imielna). W miejscach, gdzie mają one charakter poziomu podrzędnego, od około 5 do 10 m (centralna część arkusza). Wydajność potencjalna dla tego poziomu wynosi na ogół 50-70 m3/h, a jedynie w rejonach występowania niskiej przewodności hydrau- licznej spada do wartości 10-30 m3/h. Duże ujęcia wód poziomu czwartorzędowego występują głównie w: Krośniewicach (118 m3/h), Nowych Ostrowach (119 m3/h) i Babach (109 m3/h), a wydajności te uzyskano przy depresji około 6m. Wody z utworów czwartorzędowych charakteryzują się podwyższonymi zawartościami żelaza, manganu i średnimi wartościami suchej pozostałości. W niektórych miejscach zaob- serwowano również podwyższone zawartości azotynów, co związane jest najprawdopodob- niej z lokalnym zanieczyszczeniem warstwy wodonośnej (0,0-0,1 mgN/dm3). Przekroczenia wartości stwierdzono w Sobótce - 11,5 mgN/dm3 i Krośniewicach 20 mgN/dm3. W rejonie Sobótki stwierdzono podwyższone zawartości chlorków (928 mg/dm3) świadczące prawdopodobnie o istniejącej tu ascenzji wód ze struktur salinarnych. Związki żelaza przekraczają dopuszczalne wartości dla wód pitnych na całym obszarze i zawierają się w granicach od 0,0 do 8,0 mg/dm3 (w Godziębach ponad 12,0 mg/dm3). Występowanie manganu jest bardzo zmienne, przekracza wartości dopuszczalne wartości dla wód pitnych na całym obszarze i zawiera się w granicach 0,0-0,3 mg/dm3, w pojedynczej studni na ujęciu w Ostrowach do- chodzi do 2,2 mg/dm3. Trzeciorzędowe piętro wodonośne stanowią osady piaszczyste należące do miocenu. Utwory te występują niemal na całym omawianym terenie z wyjątkiem jego południowej czę- ści. Największe znaczenie użytkowe mają utwory wodonośne trzeciorzędowe w środkowej i zachodniej części, gdzie połączone z utworami wodonośnymi jury górnej tworzą wspólne trzeciorzędowo-górnojurajskie piętro wodonośne. We wschodnich rejonach piętro trzeciorzę- dowe posiada również łączność hydrauliczną z piętrem czwartorzędowym. Sytuacja taka wy- stępuje w miejscowościach: Nowe Ostrowy, Krośniewice i Ostrówki.

Strop trzeciorzędowych utworów wodonośnych nawiercono na głębokościach 60-80 m w części północnej i powyżej 95 m w części wschodniej. Miąższość samych utworów wodo- nośnych trzeciorzędu waha się od 10 m w części środkowej do 20-30 m na pozostałym obszarze, a nawet do około 40m w okolicach Chodowa i Jankowic. Wydajność potencjalna dla pię- tra wynosi na zachodzie i w części centralnej części 50-70 m3/h i wzrasta do ponad 70 m3/h na zachód od Krośniewic. Na południe od Krośniewic wydajność wynosi 10-50 m3/h. Zwierciadło wody ma charakter napięty. Ogólny spływ wód w części zachodniej terenu, odbywa się w kierunku za- chodnim, zaś w części wschodniej, gdzie utwory wodonośne trzeciorzędu łączą się z utworami czwartorzędu i górnej jury, w kierunku wschodnim. Utwory wodonośne występują prze- ważnie pod izolacją utworów słabo przepuszczalnych (gliny zwałowe, iły). Piętro trzeciorzę- dowe wykształcone jest w postaci piasków drobno - i średnioziarnistych z domieszką pyłu węglowego. Wody z utworów trzeciorzędowych charakteryzują się podwyższonymi zawartościami żelaza, manganu i średnimi wartościami suchej pozostałości. Zawierają nieco mniejsze ilości żelaza, niż wody piętra czwartorzędowego. Zawartości żelaza i manganu wynoszą odpowied- nio 1,6-4,0 mg/dm3 oraz 0,1-0,4 mg/dm3 i przekraczają wartości dopuszczalne dla wód pitnych na całym obszarze. Eksploatacja wód podziemnych z utworów jurajskich odbywa się w środkowej i połu- dniowej części charakteryzowanego terenu. Omawiane piętro tworzą głównie spękane i ka- werniste utwory węglanowe, przede wszystkim wapienie oksfordu. Zawodnienie skał uzależ- nione jest od ich litologii i spękania. Strefa wód użytkowych w utworach jurajskich jest uza- leżniona od głębokości występowania drożnych szczelin oraz od głębokości pojawiania się wód mineralnych. W skali regionalnej, miąższość strefy wód słodkich jest znaczna (300- 700 m) (Malinowski, 1991). Utwory wodonośne występują na głębokościach 20-70 m. Wody jurajskie są pod wysokim ciśnieniem. Zwierciadło stabilizuje się na głębokości około 20 me- trów. Wydajność potencjalna dla tego poziomu wynosi w rejonie Mazewa 70-120 m3/h, na południowym wschodzie 10-30 m3/h. Zasoby zatwierdzone w wysokości 113 m3/h, przy depresji 20m, posiada ujęcie komunalne w Mazewie. Obszar arkusza Krośniewice leży w granicach dwóch głównych zbiorników wód podziemnych (Fig. 3). Niemal cały arkusz mieści się w granicach górnojurajskiego zbiornika Krośniewice - Kutno nr 226. Północna część omawianego terenu leży w granicach czwarto- rzędowego zbiornika międzymorenowego Chodcza - Łanięta nr 225. Oba zbiorniki nie posia- dają zatwierdzonych szczegółowych dokumentacji hydrogeologicznych. Na znacznej części

terenu wyznaczono obszary najwyższej ochrony wód podziemnych (ONO), a w południowej części arkusza wyznaczono obszar wysokiej ochrony wód podziemnych (OWO) (Kleczkow- ski, 1990).

Fig. 3 Położenie arkusza Krośniewice na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 − obszar najwyższej ochrony (ONO); 2 − obszar wysokiej ochrony (OWO); 3 − granica GZWP w ośrodku porowym, 4 − granica GZWP w ośrodku szczelinowym i szczelinowo-porowym; 5 – granica GZWP w ośrodku szczelinowo-krasowym, 6 – większe jeziora. Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodonośnych: 150 – Pradolina Warszawa-Berlin (Koło-Odra), czwartorzęd (Q); 215 – Subniecka warszawska, trzeciorzęd (Tr); 220 – Pradolina rz. śr. Wisła (Włocławek-Płock), czwartorzęd (Q); 225 – Zbiornik m. morenowy Chodcza-Łamięta, czwartorzęd (Q); 226 – Zbiornik Krośniewice Kutno, jura górna (J3); 401 – Niecka łódzka (KL), kreda dolna (K1); 402 – Zbiornik Stryków, jura górna (J3)

VIII Geochemia środowiska

1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie

standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002 r., poz. 1359). Wartości dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanie- czyszczeń oraz zakresy i ich przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 516- Krośniewice zamieszczono w tabeli 2. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi zawar- tości przeciętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych dla „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna 1995). Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o oczkach 1 mm. Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawartość metali, lecz ta ich część, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc słabo związana i łatwo ługowal- na. Gleby mineralizowano zatem w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90oC, w ciągu 1 go- dziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z użyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geolo- gicznego w Warszawie. Kontrolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referen- cyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7). Prezentacja wyników Zastosowana gęstość opróbowania (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kar- tografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna prób- ka na 1 cm2 mapy). Wyniki badań geochemicznych zostały więc przedstawione na mapie punktowej. Lokalizację miejsc opróbowania (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasyfi- kowanych do grupy A (zgodnie z Rozporządzeniem...,2002).

Tabela 2

Zawartość metali w glebach (w mg/kg)

Zakresy zawartości w Wartość przeciętnych Wartość przeciętnych (me- Wartości dopuszczalne stężeń w glebie lub ziemi (Rozporządze- glebach na arkuszu (median) w glebach na dian) w glebach obszarów 4) nie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.) 516-Krośniewice arkuszu 516-Krośniewice niezabudowanych Polski Metale N=10 N=10 N=6522 Frakcja ziarnowa < 1mm, Grupa B 2) Grupa C 3) mineralizacja HCl (1:4) Grupa A 1) Głębokość (m p.p.t.) Głębokość (m p.p.t.) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-<5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 23-52 34 27 Cr Chrom 50 150 500 2-8 5 4 Zn Cynk 100 300 1000 20-43 32,5 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-<0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-3 2 2 Cu Miedź 30 150 600 2-8 4,5 4 Ni Nikiel 35 100 300 2-6 5 3 18 Pb Ołów 50 100 600 8-15 12 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05-0,08 <0,05 <0,05 Ilość badanych próbek gleb z arkusza 516-Krośniewice w poszczególnych grupach za- 1) grupa A nieczyszczeń a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poddanego ochronie na As Arsen 10 podstawie przepisów ustawy Prawo wodne, Ba Bar 10 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeżeli Cr Chrom 10 utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagrożenia Zn Cynk 10 dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów tych stężenia zachowują standardy Cd Kadm 10 wynikające ze stanu faktycznego, 2) Co Kobalt 10 grupa B - grunty zaliczone do użytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod sta- Cu Miedź 10 wami i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, nie- Ni Nikiel 10 użytki, a także grunty zabudowane i zurbanizowane z wyłączeniem terenów prze- Pb Ołów 10 mysłowych, użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3)grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne, Hg Rtęć 10 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arkusza 516-Krośniewice do poszcze- N – ilość próbek gólnych grup zanieczyszczeń (ilość próbek) 10

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopusz- czalnych metali określonych w Rozporządzeniu..., 2002, jak i do wartości przeciętnych okre- ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 2). Przeciętne ilości (mediana) arsenu, kadmu, kobaltu, ołowiu i rtęci w glebach na terenie arkusza są identyczne, a pozostałych pierwiastków - zbliżone do wartości przeciętnych obli- czonych dla najmniej zanieczyszczonych gleb całego kraju. Pod względem zawartości metali wszystkie badane próbki spełniają warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne użytkowanie. Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umożli- wiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, prze- cinających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy). Prezentacja wyników Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej dla dwóch krawędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są zbieżne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywa- no informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Fig. 4

Z t r a o n w i e e c j

z a y r s k z u c z s e z n a ) i a

glebpierwias t kam i promieniotwórczymi (naosirz 20 ę dnyc h - opis siatkikil o me-

Wyniki Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż profilu zachodniego wahają się w przedziale od około 15 do około 40 nGy/h. Przeciętnie wartość ta wynosi około 25 nGy/h i jest nieco niższa od średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. Wzdłuż profilu wschodniego wartości promieniowania gamma mieszczą się w zakresie od około 20 do około 50 nGy/h, przy przeciętnej wartości wynoszącej około 25 nGy/h. Wartości promieniowania w obu profilach są do siebie zbliżone, co jest związane z dość jednolitą budową geologiczną. Powierzchnię obszaru arkusza Krośniewice budują głównie plejstoceńskie gliny zwałowe, w mniejszym stopniu eluwia glin zwałowych oraz piaski i żwiry wodnolodowcowe. Są to utwory o niskich wartościach promieniowania gamma. Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuż obu profili są bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wahają się w przedziale od około 0,5 do około 3 kBq/m2 wzdłuż profilu zachodniego, a wzdłuż profilu wschodniego - od około 1 do około 6 kBq/m2.

IX Składowanie odpadów

Przy określeniu warunków, jakim powinny odpowiadać obszary lokalizowania składo- wisk uwzględniono zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczą- cych lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczegól- ne typy składowisk odpadów. Z uwagi na skalę i specyfikę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach, przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umożliwiające późniejszą weryfikację i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Ponadto w przypadkach nie ujętych aktami prawnymi za- proponowano dodatkowe elementy do uwzględnienia na mapie oraz przyjęto kryteria prze- strzenne, nawiązujące do istniejących warunków lokalizowania składowisk. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: - wyłączenia terenów, na których bezwzględnie nie można lokalizować wyróżnionych typów składowisk odpadów, - warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i służb, - wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i skarp wyróżnionych typów potencjalnych składowisk.

Na mapie, w nawiązaniu do powyższych kryteriów, wyznaczono: - tereny wyłączone całkowicie z możliwości lokalizacji wszystkich typów składowisk ze względów: przyrodniczych, geośrodowiskowych lub infrastrukturalnych; - tereny, na których możliwa jest lokalizacja składowisk odpadów, nieposiadające jednak naturalnej warstwy izolacyjnej (w rejonach tych składowiska odpadów muszą po- siadać sztuczną barierę izolacyjną dla dna i skarp obiektu, wykonaną z odpowiednich materiałów gruntowych lub syntetycznych); - tereny, na których wskazane jest lokalizowanie składowisk odpadów, ze względu na istnienie naturalnej warstwy izolacyjnej. Na terenach, na których możliwe jest lokalizowanie składowisk odpadów, zaznaczono także te wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mogą być rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów, po odpowiedniej ocenie właściwości izolacyjnych dna i skarp. Występowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izola- cyjności pozwala wyróżnić potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obrębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań (RWU) na podstawie: izolacyjnych właściwości podłoża – odpowiadających wyróżnionym wymaganiom składowania odpadów ( N, K, O); rodzajów warunkowych ograniczeń lokalizacyjnych składowisk wynika- jących, z przyjętych obszarów ochrony (b – zabudowy mieszkaniowej, obiektów użyteczności publicznej oraz lotnisk, p – przyrody i dziedzictwa kulturowego, w – wód podziemnych, z – złóż kopalin). Tabela 3 Kryteria oceny naturalnej bariery geologicznej

Wymagania dotyczące naturalnej bariery Typ geologicznej składowiska współczynnik miąższość [m] rodzaj gruntów filtracji [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1 . 10-9 iły, iłołupki K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne 1-5 ≤ 1 . 10-9

O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1 . 10-7 gliny

Dodatkowo analizowano warunkowe ograniczenia lokalizowania składowisk wynikają- ce z występowania w obrębie wyróżnionych RWU zabudowy na terenach wiejskich oraz punktowych, chronionych obiektów środowiska przyrodniczo – kulturowego. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obrębie obszarów posiadających wymienione ograniczenia warunkowe będzie wymagało ustaleń z odpowiednimi władzami oraz dokumentami plani- stycznymi dotyczącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotyczące naturalnych

cech izolacyjnych podłoża i ścian bocznych potencjalnych składowisk uzależnione są od typu składo- wanych odpadów (Tabela 3). Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyróżnienie: - warunków izolacyjności podłoża zgodnych z wymaganiami dla określonego typu skła- dowisk (przyjętymi w tabeli 3); - zmiennych właściwości izolacyjnych podłoża (warstwa izolacyjna znajduje się pod przykryciem osadami piaszczystymi o miąższości do 2,5 m; miąższość lub jednorod- ność warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstwą „Geochemia środowi- ska” wchodzą w skład warstwy informacyjnej „Zagrożenia powierzchni ziemi” i są przedstawiane na Planszy B. Jednocześnie na dołączonej do materiałów archiwalnych mapie doku- mentacyjnej, przedstawiono lokalizację wybranych wierceń, których profile geologiczne (Tabela 4) wykorzystano przy konstrukcji wydzieleń terenów POLS. Profile te przedstawiają budowę geologiczną do głębokości 5 m poniżej stropu pierwszej warstwy wodonośnej wystę- pującej pod utworami izolującymi. Wybrane z zamieszczonych w tab. 4 otwory, których profile wnoszą istotne informacje dotyczące wykształcenia warstwy izolacyjnej, zlokalizowano również na MGP - plansza B. Na obszarze arkusza Krośniewice z analizy dotyczącej wyznaczenia potencjalnych ob- szarów dla składowania odpadów wyłączono: rejon zwartej i gęstej zabudowy w obrębie Kro- śniewic, Dąbrowic, Ostrów i Chodowa, powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoceńskich w obrębie dolin rzek: Rgilewki, Miłonki i Ochni, rejony podmokłe i rejony wy- stępowania gruntów organicznych, tereny w granicach trzech rezerwatów przyrody oraz tereny pokryte lasami, których powierzchnie przekraczają 100 ha. Ze względu na wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i ścian bocznych potencjalnych składowisk analizowano tylko te obszary, gdzie bezpośrednio na powierzchni występują grunty spoiste (spełniające wymagane kryteria przepuszczalności – (Tabela 3), a ich strop znajduje się nie głębiej niż 2,5 m p.p.t. Na badanym obszarze do takich gruntów zaliczono jedynie gliny zwa- łowe. Osady o lepszych cechach izolacyjnych, czyli iły, na powierzchni omawianego obszaru nie występują (Domosławska, 1956). Zgodnie z wymienionymi kryteriami wyznaczono obszary potencjalne dla lokalizacji składowisk odpadów. Wszystkie wyznaczone obszary spełniają jedynie kryteria dla lokalizacji składowisk odpadów obojętnych ze względu na rodzaj naturalnej bariery geologicznej, którą stanowią gliny zwałowe zlodowaceń środkowopolskich, (dla których przyjąć można wartość współczynnika filtracji rzędu 10-7m/s). W obrębie wyznaczonych obszarów dokonano

podziału na rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań składowania odpadów na podstawie przyjętych warunkowych ograniczeń lokalizacyjnych. Na analizowanym obszarze warunkowe ograniczenia obejmowały: - strefy ochrony ONO i OWO wyróżnione na mapie obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (występujące w południowo-środkowej, środkowej i północnej czę- ści badanego arkusza) dla GZWP nr 226; - tereny w obrębie udokumentowanego złoża soli kamiennej „Kłodawa – część połu- dniowa” (w południowo-zachodniej części badanego arkusza); - rejony w odległości do 1 km od zwartej zabudowy miasta Krośniewice oraz miejsco- wości gminnych: Dąbrowic, Ostrów i Chodowa; - przyrodnicze obiekty chronione: obiekty zabytkowe, pomniki przyrody i parki podworskie. Z uwagi na znaczne rozprzestrzenienie glin zwałowych (pokrywających około 70-75% powierzchni arkusza) oraz brak innych bezwzględnych ograniczeń hydrogeologicznych, geologiczno-inżynierskich i przyrodniczych, wyznaczone obszary potencjalne dla lokalizacji przyszłych składowisk zajmują bardzo duże powierzchnie. Omawiane gliny tworzą płaską wysoczyznę polodowcową (Domosławska-Baraniecka, 1968) o nachyleniach powierzchni terenu dochodzących do 5º. Jedynie w części południowo-wschodniej, gdzie występuje zde- nudowany stok wysoczyzny, nachylenia terenu dochodzą do 10º. Rozpoznanie budowy geologicznej na omawianym obszarze jest dosyć dobre – ogółem odwiercono 183 otwory hydro- geologiczne i badawcze, z czego ponad 90 otworów znajduje się w obrębie wyznaczonych obszarów preferowanych do lokalizacji składowisk. Wszystkie wyznaczone obszary, gdzie miąższość glin jest udokumentowana profilem otworu wiertniczego lub przekrojami geologicznymi (wykazującymi prostą budowę geolo- giczną, bez zaburzeń glacitektonicznych i gwałtownych zmian miąższości gliny stanowiącej barierę izolacyjną), mają warunki izolacyjności podłoża zgodne z wymaganiami dla składo- wisk odpadów obojętnych. W pojedynczych przypadkach (okolice Chodowa, Rdutowa, Kro- śniewic, Głogowa, Opiesina, Zieleniewa), potwierdzonych profilami otworów wiertniczych (nr: 15, 27, 33, 34, 37, 50, 58, 68, 73 i 77), bezpośrednio pod warstwą glin zwałowych wystę- pują iły, na ogół trzeciorzędowe (Tabela 4). W bezpośrednim sąsiedztwie wymienionych otworów można się zatem spodziewać lepszych właściwości izolacyjnych podłoża (zwłaszcza w dolnej, ilastej części) – szczegółowe rozpoznanie geologiczno-inżynierskie może nawet pozwolić na projektowanie w takich miejscach składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne (czyli komunalnych).

Zmienne właściwości izolacyjne podłoża wyznaczono na kilkunastu małych obszarach, gdzie w obrębie glin zwałowych występują liczne przewarstwienia piasków i mułków pogar- szające właściwości tej warstwy oraz tam, gdzie rozpatrywane gliny są przykryte piaskami eolicznymi (północne przedmieścia Krośniewic, okolice Rdutowa, Wygorzel i Łubna - otwory nr: 28, 32, 66, 75, 76), piaskami gliniastymi i eluwiami piaszczystymi (okolice Imielna, Miłonic, Turzynowa, Nowej Żelaznej oraz na wschód od Krośniewic - otwory nr: 5, 6, 30, 42, 56, 80) lub utworami antropogenicznymi – nasyp – których miąższości nie przekraczają 2,5 m (Tabela 4). Zmienne właściwości izolacyjne podłoża wyznaczono również w okolicach: Bar- dzinka, Wygorzel i Gozdkowa, gdzie gliny zwałowe mają zróżnicowane miąższości (otwory: 29, 72) i są silnie piaszczyste (otwory: 21, 51, 62, 82) Liczne eluwia piaszczyste, powstałe wskutek wietrzenia i odwapnienia przypowierzchniowych partii glin zwałowych, występują na znacznych obszarach arkusza w części południowej i środkowo-wschodniej. W części po- łudniowo-wschodniej eluwia te mają największe rozprzestrzenienie i miąższości dochodzące do 3 m; dodatkowo na części tych eluwiów procesy eoliczne doprowadziły do powstania pia- sków wydmowych – rejony te zostały wyłączone z obszarów preferowanych pod lokalizację składowisk, gdyż występujące tu gliny zwałowe są silnie piaszczyste, co z pewnością wpływa na podwyższenie wartości ich współczynnika filtracji. Lokalizowanie składowisk odpadów w tych rejonach wymagałoby wykonania odpowiedniej sztucznej bariery izolacyjnej. W dwóch przypadkach (okolice Krośniewic i Łubna) stwierdzono obecność 3-metrowej warstwy piasków na glinie zwałowej (otwory nr: 30 i 75) – lokalizowanie składowiska w bezpo- średnim sąsiedztwie tych otworów nie jest wskazane. Na obszarze arkusza Krośniewice warunki ochrony jakości wód podziemnych są korzystne z uwagi na miąższy pakiet glin zwałowych, izolujących te wody od wpływów antro- pogenicznych. W zachodniej części omawianego obszaru główny użytkowy poziom wodono- śny znajduje się na głębokości 50-100 m, a w części południowo-zachodniej 100-150 m. W części wschodniej poziom ten występuje płycej – przeważnie 15-50 m, a tylko w dolinie Ochni głębokość jego występowania tego poziomu jest najmniejsza i wynosi 5-15 m. W czę- ści zachodniej i południowej stopień zagrożenia wód głównego użytkowego poziomu jest bardzo niski, natomiast w części północnej i wschodniej przeważa niski, a w mniejszym stopniu średni stopień zagrożenia (MHP, 2003). Obszary preferowane pod lokalizację składowisk zostały wytypowane właśnie w tych rejonach. Wysoki stopień zagrożenia zanieczyszczeniami użytkowego poziomu wodonośnego związany jest z dolinami Ochni i Miłonki (poza wyznaczonymi obszarami) oraz z miastem Krośniewice.

Na podstawie dostępnych materiałów geologicznych, hydrogeologicznych i surowco- wych można przyjąć, że najlepsze warunki naturalne do lokalizacji potencjalnych składowisk odpadów obojętnych występują w części zachodniej oraz w południowo-zachodniej. Niektóre z wyznaczonych w tym rejonie obszarów mają ograniczenia warunkowe wynikające z obec- ności pojedynczych (punktowych) chronionych obiektów przyrodniczych i kulturalnych. Gli- ny zwałowe, stanowiące z lokalnie podścielającymi je iłami trzeciorzędowymi warstwę izola- cyjną, mają bardzo dobre rozpoznanie (kilkanaście otworów wiertniczych) oraz duże miąż- szości (średnio 30-40 m) dochodzące do ponad 70 m (otwory: 34, 74 i 77). W jednym przypadku (miejscowość Kotków) maksymalna miąższość warstwy izolacyjnej, złożonej z glin czwartorzędowych i iłów trzeciorzędowych, wynosi ponad 90 m (otwór 50). Omawiane gliny są zwięzłe i w większości ilaste (Domosławska-Baraniecka, 1968), a w partii przypowierzchniowej (do 1 m) nieznacznie zwietrzałe. Ta znaczna miąższość glin o dużej zawartości frakcji ilastej wskazuje, że po wykonaniu szczegółowych badań tereny te mogą być rozpatrywane jako miejsca do lokalizowania składowisk odpadów innych niż obojętne, pod warunkiem za- stosowania odpowiednich uzupełniających sztucznych barier izolacyjnych. Stopień zagroże- nia głównego użytkowego poziomu wodonośnego jest bardzo niski i niski. W części połu- dniowo-zachodniej istnieją dwa niewielkie wyrobiska (żwirownie) powstałe wskutek rozko- pania niewielkich pagórków morenowych. Ponieważ miąższość morenowych osadów piaszczysto-żwirowych była nieduża w spągu tych wyrobisk może odsłaniać się glina zwałowa. Możliwość wykorzystania tych wyrobisk do składowania odpadów jest raczej wątpliwa, z uwagi na ich usytuowaniu bardzo blisko doliny Rgilewki. Obszary do lokalizowania składowisk usytuowane na południe od Krośniewic oraz w części północno-zachodniej arkusza wykazują warunki litologiczne bardzo podobne do wyżej opisanych, z tym, że miąższości glin zwałowych są nieco mniejsze i wynoszą średnio 20-40 m. Występujące tu gliny zwałowe mają jednak większy udział frakcji piaszczystych i są w wielu miejscach przekształcone w eluwia piaszczyste. Głównym ograniczeniem warunkowym dla tych obszarów jest obecność w ich obrębie stref ONO i OWO dla GZWP nr 226. Gliny zwałowe w obrębie wyznaczonych obszarów lokalizowania składowisk w części północno-środkowej (okolice miasta Ostrowy), środkowej (okolice Krośniewic) oraz wschod- nio-środkowej są słabo udokumentowane otworami wiertniczymi oraz przykryte utworami piaszczystymi o niewielkich miąższościach. Miąższości tych glin są dosyć zróżnicowane - od kilku do 35 m - ale średnio wynoszą około 20 m. Głównym ograniczeniem warunkowym są strefy ONO i OWO oraz sąsiedztwo zabudowy miejskiej: Krośniewic i Ostrowa. Fragmenty omawianych obszarów (między Krośniewicami a Ostrowami) objęte są również wysokim

stopniem zagrożenia użytkowego poziomu wodonośnego, który w tych rejonach występuje najpłycej. Najmniej predysponowane do lokalizacji składowisk są obszary wyznaczone w części północno-wschodniej i południowo-wschodniej, w których właściwości izolacyjne glin wyda- ją się być najmniej korzystne, z uwagi na: przykrycie piaskami gliniastymi, obecność prze- warstwień piaszczysto-żwirowych oraz bardzo zmienne miąższości glin (18-21 m w części północno-wschodniej; 2-3,5 m w części południowo-wschodniej). Na omawianych obszarach, zwłaszcza w części północno-wschodniej, poziom wód gruntowych utrzymuje się średnio 1- 2 m p.p.t. Poza obszarami posiadającymi naturalną warstwę izolacyjną stwierdzono jedną żwi- rownię w części północno-wschodniej (powstałą w trakcie eksploatacji zaniechanego już zło- ża pospółki "Grodno Nowe”). Żwirownia jest dogodnie usytuowana (m.in. droga dojazdowa do wyrobiska po eksploatacji złoża), a jej najistotniejszym ograniczeniem warunkowym jest bliska zabudowa wsi Grodno oraz strefa ONO jurajskiego zbiornika nr 226. Inna żwirownia, w rozciętym wzgórzu moreny, znajduje się w pobliżu wsi Ludwików w części południowo- wschodniej. W części środkowej występują dwie piaskownie, między miejscowościami Eli- zanów i Wychny; obie w granicach ONO zbiornika nr 226. Wszystkie omówione wyrobiska mogą być rozpatrywane przez miejscowe władze jako miejsca ewentualnej lokalizacji skła- dowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej, odpowiedniej dla zamierzonego typu składowania odpadów. Najbardziej wskazane jest jednak wykorzystanie wyrobiska w Ludwikowie, ponieważ znajduje się poza strefą najwyższej ochrony (ONO) wód podziemnych. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyróżnio- nych typów odpadów należy traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiednich badań geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie szczegó- łowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk na obszarze planowanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie badań geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje się w formie dokumentacji geologiczno-inżynierskiej i hydroge- ologicznej, dołączanych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary mogą być uwzględniane przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale również na etapie uzgadniania warunków

zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzględnienia ograniczeń prawnych, odnoszących się do tego typu inwestycji, przedstawiane na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmują za- sięgi występowania w podłożu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowiących do- brą naturalną izolację dla położonych niżej poziomów wodonośnych. Innym elementem nie- zwykle istotnym w racjonalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym są informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów wodnych zawarte w ramach omawianej warstwy tematycznej mapy.

Tabela 4 Zestawienie wybranych profili otworów wiertniczych w obrębie wydzielonych obszarów preferowanych pod lokalizację składowisk odpadów Głębokość do zwierciadła Nr otw. Miąższość wody podziemnej występują- Profil geologiczny na mapie warstwy cego pod warstwą izolacyjną Archiwum i nr dokumen- izolacyjnej [m p.p.t.] otworu tacyjnej strop zwierciadło zwierciadło B warstwy [m litologia i wiek warstwy [m] nawiercone ustalone p.p.t.] 3 4 5 6 7 8 9 0,0 Glina zwałowa 30,6 Piasek BH 1 32,4 Otoczaki 30,6 36,1 b.d. 5160054 32,7 Glina 36,1 Piasek kwarcowy Q 0,0 Gleba humusowa 0,5 Glina piaszczysta 2,0 Glina zwałowa ilasta BH 9,9 Glina zwałowa ilasta 2 26,0 36,0 9,9 5160120 26,0 Żwir gliniasty 26,5 Glina zwałowa ilasta 36,0 Piasek średni 38,0 Piasek gruby Q 0,0 Gleba BH 0,3 Glina 3 28,7 29,0 10,0 5160173 29,0 Piasek średni 30,3 Glina zwałowa Q 0,0 Gleba BH 4 0,5 Glina zwałowa z otoczakami 25,5 26,0 2,4 5160148 26,0 Piasek średni Q 0,0 Piasek gliniasty 2,0 Glina zwałowa+otoczaki 4,4 Glina zwałowa+otoczaki BH 5 20,0 Piasek średni 18,0 30,0 4,4 5160081 21,0 Glina piaszczysta 30,0 Piasek gliniasty 31,0 Piasek średni Q 0,0 Gleba 0,5 Piasek drobny gliniasty 2,0 Glina zwałowa+otoczaki BH 10,0 Glina zwałowa 6 21,0 32,0 10,0 5160156 23,0 Piasek średni 24,0 Glina zwałowa z otoczakami 32,0 Piasek średni Q

Głębokość do zwierciadła Nr otw. Miąższość wody podziemnej występują- Profil geologiczny na mapie warstwy cego pod warstwą izolacyjną Archiwum i nr dokumen- izolacyjnej [m p.p.t.] otworu tacyjnej strop zwierciadło zwierciadło B warstwy [m litologia i wiek warstwy [m] nawiercone ustalone p.p.t.] 3 4 5 6 7 8 9 0,0 Glina piaszczysta 0,5 Glina zwałowa 14,5 Glina zwałowa+otoczaki 16,0 Żwir gliniasty 18,5 Glina zwałowa 30,0 Glina zwałowa BH 60,0 Glina zwałowa Q 7 14,5 83,5 12,6 5160091 64,0 Ił 70,0 żwir 71,5 Ił 83,5 Piasek drobny 84,5 Ił z węglem brunatnym 86,0 Piasek drobny 88,0 Węgiel brunatny Tr BH 0,0 Glina piaszczysta 8 2,0 Glina zwałowa 29,0 29,0 5,3 5160154 29,0 Piasek średni i drobny Q 0,0 Gleba 0,3 Glina 2,8 Piasek drobny 6,9 Muły 10,0 Glina piaszczysta BH 12,0 Piasek 9 2,5 32,5 b.d. 5160021 13,0 Glina 14,5 Żwir 15,5 Glina zwałowa 25,9 Glina piaszczysta 31,0 Ił 32,5 Piasek Q 0,0 Gleba BH 0,3 Piasek drobny ze żwirem 10 19,0 b.d. b.d. 5160056 1,0 Glina piaszczysta 20,0 Piasek drobny ze żwirem Q 0,0 Humus 0,3 Glina zwałowa 1,5 Piasek drobny 2,2 Glina zwałowa BH 11 z otoczakami 1,2 30,0 9,3 5160122 6,0 Piasek drobny 6,5 Glina zwałowa 30,0 Piasek drobny 34,0 piasek gruby ze żwirem Q 0,0 Glina zwałowa+otoczaki 8,6 Glina zwałowa+otoczaki BH 12 26,3 Piasek pylasty 26,3 28,5 8,6 5160088 28,5 Piasek drobny 30,8 Piasek średni ze żwirem Q 0,0 Nasyp BH 1,0 Glina zwałowa 13 28,0 29,0 8,2 5160116 8,2 Glina zwałowa 29,0 Piasek średni Q 0,0 Glina zwałowa 6,0 Glina zwałowa+otoczaki 18,1 Ił BH 14 18,4 Glina zwałowa+otoczaki 24,7 25,6 6,0 5160170 24,7 Piasek gliniasty 25,6 Piasek gruby 29,0 Żwir Q

Głębokość do zwierciadła Nr otw. Miąższość wody podziemnej występują- Profil geologiczny na mapie warstwy cego pod warstwą izolacyjną Archiwum i nr dokumen- izolacyjnej [m p.p.t.] otworu tacyjnej strop zwierciadło zwierciadło B warstwy [m litologia i wiek warstwy [m] nawiercone ustalone p.p.t.] 3 4 5 6 7 8 9 0,0 Glina 4,3 Glina ilasta BH 15* 8,0 Glina ilasta z otoczakami Q 52,3 52,3 8,0 5160003 34,3 Ił 52,3 Piasek Tr 0,0 Glina 4,0 Glina zwałowa 14,7 Glina zwałowa+otoczaki BH 16 37,4 Pył piaszczysty 37,4 38,0 7,0 5160105 38,0 Piasek średni 39,0 Piasek drobny Q 41,6 Ił Tr 0,0 Gleba BH 0,4 Glina zwałowa piaszczysta 17 25,8 25,8 4,2 5160074 4,2 Glina zwałowa piaszczysta 25,8 Piasek gruby Q 0,0 Gleba 0,5 Piasek BH 2,0 Glina zwałowa 18 27,0 29,0 4,4 5160153 4,4 Glina zwałowa+otoczaki 29,0 Piasek średni 33,0 Piasek gruby Q 0,0 Gleba 0,3 Glina zwałowa 36,2 Muły i piasek BH 19 47,5 Glina zwałowa Q 35,9 61,2 b.d. 5160034 60,5 Krzemienie 61,2 Margle 61,8 Wapienie Cr 0,0 Gleba 0,5 Piasek BH 20 1,5 Glina zwałowa 25,5 27,0 4,7 5160158 4,7 Glina zwałowa 27,0 Piasek średni Q 0,0 Gleba 0,5 Glina piaszczysta 9,5 Glina piaszczysta BH 21 23,0 Ił 48,5 49,0 9,5 5160029 24,8 Glina piaszczysta 49,0 Żwir 49,5 Piasek Q 0,0 Gleba BH 22 0,3 Glina piaszczysta 23,1 23,4 b.d. 5160033 23,4 Piasek gruby Q 0,0 Gleba 0,2 Glina piaszczysta ze żwirem 4,5 Piasek pylasty, zagliniony BH 23 7,0 Glina zwałowa z otoczakami 4,3 b.d. b.d. 5160097 21,0 Piasek drobny 21,6 Muły Q 25,1 Piasek drobny Tr

Głębokość do zwierciadła Nr otw. Miąższość wody podziemnej występują- Profil geologiczny na mapie warstwy cego pod warstwą izolacyjną Archiwum i nr dokumen- izolacyjnej [m p.p.t.] otworu tacyjnej strop zwierciadło zwierciadło B warstwy [m litologia i wiek warstwy [m] nawiercone ustalone p.p.t.] 3 4 5 6 7 8 9 0,0 Gleba 0,3 Piasek drobny 0,8 Glina piaszczysta BH 24 3,3 Piasek drobny ze żwirem 2,5 b.d. b.d. 5160179 4,3 Glina zwałowa z otoczakami 30,5 Ił piaszczysty 31,7 Piasek gruby ze żwirem Q 0,0 Gleba 0,4 Glina piaszczysta 8,6 Piasek 9,2 Glina zwałowa BH 25 14,3 Ił 8,2 20,4 b.d. 5160023 14,6 Glina piaszczysta 18,7 Ił 20,4 Piasek ze żwirem, zagliniony 24,9 Piasek Q 0,0 Gleba 1,0 Glina piaszczysta z otoczakami 7,0 Glina piaszczysta z otoczakami BH 15,0 Żwir gliniasty 26 14,0 26,7 7,0 5160060 16,0 Glina zwałowa z otoczakami 23,0 Piasek drobny 23,6 Glina zwałowa 26,7 Piasek średni Q 0,0 Glina 2,0 Ił BH 27* 14,5 Piasek 14,5 30,0 b.d. 5160007 16,0 Ił 30,0 Piasek Q 0,0 Gleba 0,2 Piasek BH 28 1,9 Glina zwałowa 23,1 26,7 b.d. 5160015 25,0 Muły Q 26,7 Piasek drobny Tr 0,0 Glina 1,0 Żwir z otoczakami BH 29 3,5 Glina zwałowa z otoczakami 1,0 30,0 10,4 5160149 10,4 Glina piaszczysta 30,0 Piasek średni Q 0,0 Gleba 0,2 Piasek gliniasty BH 30* 3,0 Glina zwałowa 26,5 29,5 b.d. 5160011 29,5 Piasek drobny Q 34,0 Piasek Tr 0,0 Gleba BH 0,5 Piasek 31 16,9 19,2 b.d. 5160028 2,3 Glina piaszczysta Q 19,2 Piasek drobny Tr 0,0 Gleba 0,3 Piasek drobny BH 32 1,5 Glina zwałowa+otoczaki 26,5 28,0 8,7 5160131 8,7 Glina zwałowa+otoczaki 28,0 Piasek średni i gruby Q 0,0 Glina piaszczysta BH 2,8 Glina zwałowa Q 33* 50,8 50,8 b.d. 5160057 44,9 Ił 50,8 Piasek drobny Tr

Głębokość do zwierciadła Nr otw. Miąższość wody podziemnej występują- Profil geologiczny na mapie warstwy cego pod warstwą izolacyjną Archiwum i nr dokumen- izolacyjnej [m p.p.t.] otworu tacyjnej strop zwierciadło zwierciadło B warstwy [m litologia i wiek warstwy [m] nawiercone ustalone p.p.t.] 3 4 5 6 7 8 9 0,0 Glina zwałowa 12,0 Glina zwałowa Q BH 34* 70,0 72,0 72,0 12,0 5160087 Ił z węglem brunatnym 72,0 Piasek średni z pyłem Węglowym Tr 0,0 Gleba 0,5 Glina 5,4 Piasek średni 6,0 Glina BH 30,4 Otoczaki 35 58,3 68,0 8,0 5160072 31,0 Glina piaszczysta Q 60,0 Ił 61,0 Węgiel brunatny 63,0 Ił 68,0 Piasek drobny i średni Tr 0,0 Glina piaszczysta 3,0 Glina zwałowa 42,5 Piasek ze żwirem 44,5 Ił BH 36 46,0 Glina piaszczysta 42,5 77,5 13,6 5160101 62,0 Piasek ze żwirem Q 67,0 Ił 73,8 Węgiel brunatny 77,5 Piasek średni Tr 0,0 Glina zwałowa Q BH 57,4 37 Ił 72,9 72,9 b.d. 5160066 66,8 Ił z węglem brunatnym 72,9 Piasek Tr 0,0 Gleba 0,3 Glina piaszczysta 4,0 Glina zwałowa BH 38 18,0 Pył piaszczysty 17,7 45,0 18,0 5160102 24,0 Glina zwałowa Q 45,0 Piasek pylasty 47,0 Ił Tr 0,0 Gleba 0,5 Glina 2,0 Glina zwałowa BH 7,0 Glina zwałowa+otoczaki 39 12,0 49,0 7,0 5160133 12,0 Żwir różnoziarnisty 14,0 Glina zwałowa + otoczaki 49,0 Piasek średni z otoczakami Q 0,0 Gleba 0,5 Glina piaszczysta BH 3,4 Glina zwałowa 40 22,1 b.d. b.d. 5160127 z otoczakami Q 22,6 Piasek drobny ze żwirem Tr 0,0 Glina piaszczysta 1,3 Glina z otoczakami 16,1 Żwir gliniasty BH 41 26,0 Glina z otoczakami Q 16,1 36,0 4,1 5160077 32,0 Ił 36,0 Piasek drobny 40,6 Ił z węglem brunatnym Tr

Głębokość do zwierciadła Nr otw. Miąższość wody podziemnej występują- Profil geologiczny na mapie warstwy cego pod warstwą izolacyjną Archiwum i nr dokumen- izolacyjnej [m p.p.t.] otworu tacyjnej strop zwierciadło zwierciadło B warstwy [m litologia i wiek warstwy [m] nawiercone ustalone p.p.t.] 3 4 5 6 7 8 9 0,0 Gleba 0,4 Piasek różny BH 2,0 Otoczaki 42 30,9 b.d. b.d. 5160181 2,7 Glina zwałowa 33,6 Muły 35,0 Piasek drobny Q 0,0 Gleba BH 43 0,3 Glina piaszczysta 9,2 9,5 b.d. 5160014 9,5 Piasek drobny Q 0,0 Gleba 0,3 Piasek gliniasty 0,7 Glina zwałowa+otoczaki BH 44 6,0 Glina zwałowa 22,3 23,0 4,3 5160099 piaszczysta 12,0 Glina zwałowa+otoczaki 23,0 Piasek gruby Q 0,0 Gleba BH 45 0,3 Glina 21,7 22,0 4,6 5160172 22,0 Piasek drobny Q 0,0 Gleba 0,3 Glina piaszczysta BH 12,2 Glina piaszczysta 46 25,2 30,0 12,2 5160129 25,5 Piasek średni 26,0 Glina piaszczysta+otoczaki 30,0 Piasek średni Q 0,0 Gleba 0,5 Glina BH 47 2,0 Glina zwałowa 22,5 23,0 9,3 5160161 9,3 Glina zwałowa 23,0 Piasek średni Q BH 0,0 Glina zwałowa Q 48 30,6 30,6 b.d. 5160036 30,6 Piasek Tr BH 0,0 Glina zwałowa 49 15,0 15,0 b.d. 5160027 15,0 Piasek średni ze żwirem Q 0,0 Glina zwałowa piaszczysta 75,0 Glina zwałowa ilasta Q BH 78,8 Ił 50* 92,2 99,6 b.d. 5160168 92,2 Lignit 99,6 Żwir drobny Tr 102,8 Dolomity J 0,0 Glina piaszczysta 4,0 Piasek drobny BH 51 9,3 Glina zwałowa 4,0 35,5 b.d. 5160041 34,6 Muły 35,5 Żwir Q 0,0 Glina zwałowa BH 52 34,5 Piasek średni Q 34,5 34,5 b.d. 5160167 38,5 Żwir kwarcowy Tr

Głębokość do zwierciadła Nr otw. Miąższość wody podziemnej występują- Profil geologiczny na mapie warstwy cego pod warstwą izolacyjną Archiwum i nr dokumen- izolacyjnej [m p.p.t.] otworu tacyjnej strop zwierciadło zwierciadło B warstwy [m litologia i wiek warstwy [m] nawiercone ustalone p.p.t.] 3 4 5 6 7 8 9 0,0 Glina piaszczysta 3,0 Glina zwałowa 23,0 Glina zwałowa 27,0 Głazy narzutowe w glinie zwałowej Q 32,0 Muły i iły BH 53 45,5 Ił pstry 27,0 73,5 23,0 5160078 51,0 Ił i pył piaszczysty 57,0 Ił z wkładkami węgli brunatnych 69,0 Węgiel brunatny 73,5 Piasek drobny 75,2 Pył piaszczysty Tr 0,0 Gleba BH 0,4 Glina piaszczysta 54 36,6 37,0 b.d. 5160069 37,0 Piasek różny 41,3 Żwir kwarcowy Q 0,0 Glina zwałowa z otoczakami BH 55 21,8 Glina zwałowa z otoczakami 37,0 37,0 21,8 5160103 37,0 Piasek ze żwirem Q 0,0 Piasek drobny 1,5 Glina zwałowa z otoczakami BH 56 8,7 Glina zwałowa z otoczakami 26,5 28,0 8,7 5160151 28,0 Piasek średni 30,0 Piasek gruby Q 0,0 Gleba BH 0,5 Glina zwałowa 57 32,9 33,4 b.d. 5160039 33,4 Piasek drobny 37,9 Glina zwałowa Q 0,0 Gleba 0,5 Glina 1,5 Glina zwałowa+otoczaki Q 60,0 Ił z węglem i drewnem 66,0 Ił BH 70,0 Ił z węglem 58* 78,5 90,0 17,0 5160139 72,0 Ił 74,0 Ił z węglem 79,0 Węgiel brunatny 84,0 Ił z węglem brunatnym 90,0 Piasek różny i ił pylasty Tr 94,0 Rumosz wapieni J 0,0 Glina piaszczysta 3,5 Glina zwałowa BH 28,0 Glina zwałowa 59 46,0 46,0 28,0 5160094 46,0 Otoczaki w glinie zwałowej Q 48,0 Ił z domieszkami węgli brunatnych Tr 0,0 Glina zwałowa Q BH 20,4 Piasek 60 20,4 20,4 b.d. 5160169 21,3 Muły 25,0 Piasek Tr

Głębokość do zwierciadła Nr otw. Miąższość wody podziemnej występują- Profil geologiczny na mapie warstwy cego pod warstwą izolacyjną Archiwum i nr dokumen- izolacyjnej [m p.p.t.] otworu tacyjnej strop zwierciadło zwierciadło B warstwy [m litologia i wiek warstwy [m] nawiercone ustalone p.p.t.] 3 4 5 6 7 8 9 0,0 Gleba 0,3 Glina zwałowa ze żwirem BH 10,3 Piasek różnoziarnisty ze żwirem 61 10,0 b.d. b.d. 5160128 11,3 Glina zwałowa ze żwirem 29,7 Piasek gliniasty 31,0 Glina zwałowa Q 0,0 Gleba BH 62 0,3 Glina piaszczysta 3,7 4,0 2,1 5160147 4,0 Piasek drobny Q 0,0 Gleba 0,5 Glina zwałowa BH 63 9,3 Glina zwałowa 15,0 15,5 9,3 5160113 15,5 Żwir z piaskiem 16,0 Glina zwałowa Q 0,0 Glina piaszczysta BH 2,4 Glina zwałowa Q 64 68,2 68,2 b.d. 5160058 68,2 Wapienie 70,1 Iłowce J BH 0,0 Glina zwałowa 65 43,2 43,2 b.d. 5160038 43,2 Piasek gliniasty Q 0,0 Piasek drobny BH 2,3 Glina zwałowa 66 34,2 36,5 b.d. 5160162 34,6 Ił 36,5 Żwir Q 0,0 Glina zwałowa BH 67 40,3 Żwir i piasek Q 40,3 40,3 b.d. 5160043 44,1 Ił Tr 0,0 Gleba 0,5 Glina piaszczysta+ otoczaki 37,7 Ił 38,5 Glina zwałowa BH 50,0 Ił 68* 50,6 69,6 b.d. 5160018 51,1 Otoczaki Q 52,2 Mułowce piaszczyste 63,2 Łupki i iły 66,0 Mułowce 69,6 Piasek drobny J BH 0,0 Glina piaszczysta 69 6,3 6,3 b.d. 5160020 6,3 Piasek gliniasty Q 0,0 Gleba BH 0,4 Glina zwałowa 70 12,6 13,0 b.d. 5160166 13,0 Żwir drobny 15,8 Glina zwałowa Q 0,0 Glina zwałowa BH 71 34,9 Piasek gliniasty ze 34,9 34,9 b.d. 5160031 Żwirem Q 0,0 Glina BH 3,6 Żwir 72 3,6 33,8 b.d. 5160025 7,1 Glina zwałowa 33,8 Piasek różny Q

Głębokość do zwierciadła Nr otw. Miąższość wody podziemnej występują- Profil geologiczny na mapie warstwy cego pod warstwą izolacyjną Archiwum i nr dokumen- izolacyjnej [m p.p.t.] otworu tacyjnej strop zwierciadło zwierciadło B warstwy [m litologia i wiek warstwy [m] nawiercone ustalone p.p.t.] 3 4 5 6 7 8 9 0,0 Glina piaszczysta 3,5 Glina zwałowa+otoczaki 18,0 Glina zwałowa Q 43,0 Ił Tr BH 73* 49,0 Pył 49,0 83,0 18,0 5160095 57,0 Pył piaszczysty 64,0 Rumosz skalny 67,0 Pył piaszczysty 79,0 Pył ilasty 83,0 Piaskowiec drobnoziarnisty J BH 0,0 Glina zwałowa Q 74 73,3 Piaskowiec 73,3 73,3 b.d. 5160030 74,8 Mułowce i iły J 0,0 Piasek średni BH 75 3,1 Glina zwałowa 30,3 33,4 b.d. 5160165 33,4 Piasek średni Q 0,0 Piasek kwarcowy drobny 1,9 Glina zwałowa BH 5,3 Piasek kwarcowy drobny 76 3,4 5,3 b.d. 5160013 7,0 Glina zwałowa 7,4 Piasek różny z otoczakami i żwi- rem Q 0,0 Gleba 0,5 Glina zwałowa 14,4 Glina zwałowa+otoczaki 68,0 Ił 71,2 Glina zwałowa ilasta Q BH 74,6 Węgiel brunatny 77* 74,1 99,2 b.d. 5160017 75,7 Muły i piasek 82,8 Krzemienie 83,5 Glina z krzemieniami 87,6 Węgiel brunatny 89,1 Muły Tr 99,2 Margle i wapienie J 0,0 Nasyp 2,0 Glina zwałowa piaszczysta BH 78 12,0 Glina zwałowa piaszczysta 43,0 45,0 12,0 5160055 45,0 Piasek gruby 47,0 Ił Q 0,0 Gleba BH 79 0,6 Glina zwałowa 18,4 19,0 b.d. 5160070 19,0 Piasek drobny Q 0,0 Piasek drobny 1,0 Glina zwałowa 32,1 Piasek drobny BH 80 32,6 Glina zwałowa 31,1 47,0 b.d. 5160016 44,5 Ił warwowy 46,0 Mułki i iły 47,0 Piasek kwarcowy Q

BH – Bank HYDRO; b.d. – brak danych Q - czwartorzęd, Tr - trzeciorzęd, J - jura * - otwory wiertnicze zlokalizowane również na MGP - plansza B Tło dla przedstawianych informacji na planszy B stanowi stopień zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Krośniewice Mapy hydrogeolo- gicznej Polski w skali 1:50 000 (PHM) (Włostowski, Gregosiewicz, 2002 ). Stopień zagroże- nia wód podziemnych przedstawiany na MHP wyznaczono w pięciostopniowym podziale, przyjmując następujące kryteria oceny: - stopień bardzo wysoki – obecność licznych ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności głównego użytkowego poziomu wodonośnego, niektóre z nich spowodowały już zanieczyszczenie wód podziemnych, - stopień wysoki – obecność ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności poziomu głównego wód podziemnych, - stopień średni – obszar o niskiej odporności poziomu głównego, ale ograniczonej dostępności*: parki narodowe, rezerwaty, masywy leśne, bez ognisk zanieczyszczeń lub obszar o średniej odporności poziomu głównego z ogniskami zanieczyszczeń, - stopień niski – obszar o średniej odporności poziomu głównego, bez ognisk zanie- czyszczeń,

*„dostępność obszaru” jako jeden z elementów kwalifikujących dany teren była uwzględniana na mapach MHP realizowanych od 2000 roku

- stopień bardzo niski – obszar wysokiej odporności poziomu głównego lub o średniej odporności poziomu i ograniczonej dostępności. Jak wynika z przytoczonych wyżej kryteriów stopień zagrożenia wód podziemnych jest funkcją nie tylko parametrów filtracyjnych warstwy izolującej (odporności poziomu wodono- śnego na zanieczyszczenia), ale także czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń, czy obszarów prawnie chronionych. Dlatego też obszarów tych nie należy wprost porównywać z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów.

X Warunki podłoża budowlanego

Warunki geologiczno-inżynierskie panujące na terenie arkusza Krośniewice podzielono na korzystne oraz niekorzystne, utrudniające budownictwo. Określono je z pominięciem ob- szarów występowania złóż kopalin, przyrodniczych obszarów chronionych (rezerwaty przyrody) terenów leśnych i rolnych klas I-IVa, łąk na glebach pochodzenia organicznego, rejo- nów zwartej zabudowy miejskiej oraz obszarów międzywala. Znaczną część terenu objętego arkuszem stanowią gleby ochronne klasy I-IVa, z tego względu obszar, na którym wyznaczono warunki podłoża budowlanego jest niewielki (około 10%). Większa część omawianego terenu ma charakter równinny, pokryty małoskonsolidowa- nymi glinami zwałowymi oraz piaskami wodnolodowcowymi zlodowaceń środkowopolskich, gdzie zwierciadło wody gruntowej występuje na głębokości większej niż 2m. Charakteryzuje się więc dobrymi warunkami budowlanymi. Obszary o korzystnych warunkach podłoża budowlanego obejmują tereny wysoczyzny i występują przede wszystkim w Dąbrowicach, w północno-wschodniej części arkusza w okolicach miejscowości Nowe Ostrowy, na obszarze między Mazewem a Zieleniewem oraz na okolicach Bielic, Żelaznej Nowej, Żelaznej Starej i Wacławowa. Warunki niekorzystne, utrudniające budownictwo ze względu na występowanie grun- tów organicznych takich jak namuły torfiaste oraz zwierciadło wody gruntowej położone na głębokości mniejszej niż 2 m stwierdzono wzdłuż doliny rzeki Rgilewki, Miłonki oraz Ochni. Utrudnione warunki budowlane występują też na niezagęszczonych (luźnych) piaskach eolicznych w wydmach. Większe obszary tego typu znajdują się na wschód od Dąbrowic oraz w okolicach miejscowości Bzówki.

XI Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Krośniewice gleby chronione wyższych klas bonitacyjnych (I-IVa) stanowią 70% jego powierzchni. W obszarze ograniczonym miejscowościami Krośniewice– Wojciechowo–Dąbrowice są najsłabsze gleby, zaliczone do kompleksu żytniego. Lasy stanowią zaledwie 8% powierzchni opisywanego terenu. Główne kompleksy leśne występują w okolicach miejscowości Grodno i Nowe Ostrowy, a niewielkie ich skupiska znajdują się w południowo-zachodniej części arkusza. Na terenie arkusza Krośniewice utworzono cztery rezerwaty przyrody (Tabela 5). Trzy rezerwaty: „Ostrowy”, „Perna”, i „Ostrowy Bażantarnia” powstały w celu ochrony wieloga- tunkowego lasu liściastego. Są to rezerwaty częściowe, w których celem ochrony jest zacho- wanie ze względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych, fragmentów lasów liścia- stych o charakterze naturalnym. Rezerwat „Ostrowy”, o powierzchni 13,04 ha, ustanowiony został w 1969 roku. Cha- rakteryzuje się on pokryciem terenu przez drzewa w 30-40% oraz następującym składem ga- tunkowym w piętrze drzew: dąb szypułkowy, lipa drobnolistna, grab pospolity, brzoza brodawkowata, jesion wyniosły, a podrzędnie pojawia się leszczyna pospolita. Rezerwat „Perna” obejmuje fragment lasu liściastego o cechach zespołu naturalnego. Występuje tu zarówno dęby szypułkowe jak i bezszypułkowe liczące około 150 lat. Podrzęd- nie pojawiają się: grab pospolity, brzoza brodawkowata i młodsze osobniki dębów. Runo two- rzy tu około 50 gatunków rzadkich i chronionych roślin i mszaków, a wśród nich: podkolan biały i kruszczyk szerokolistny. W rezerwacie „Ostrowy Bażantarnia”, podobnie jak w rezerwacie „Perna” głównym chronionym kompleksem leśnym jest starodrzew dębowy w wieku około 130 lat. Podrzędnie występują: lipa drobnolistna, jesion wyniosły, klon zwyczajny. Runo leśne jest bardzo bogate, występuje tu około 70 gatunków roślin zielonych i 20 gatunków mszaków. Tabela 5 Wykaz rezerwatów i pomników przyrody

Nr obiektu Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu Miejscowość na ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) mapie 1 2 3 4 5 6 Nowe Ostrowy L - „Ostrowy” 1 R Nowe Ostrowy 1969 kutnowski (13,04) Nowe Ostrowy L - „Ostrowy Bażantarnia” 2 R Nowe Ostrowy 1975 kutnowski (27,24) Nowe Ostrowy L - „Dąbrowa Świetlista” 3 R Grodno 1990 kutnowski (40,13)

Nr obiektu Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu Miejscowość na ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) mapie 1 2 3 4 5 6 Nowe Ostrowy L- „Perna” 4 R Perna 1975 kutnowski (15,75) Chodów 5 P Gołe Budy 2001 Pż - wiąz szypułkowy kolski Chodów 6 P Gołe Budy 2001 Pż - 6 dębów szypułkowych kolski Nowe Ostrowy 7 P Nowe Ostrowy 1976 Pż - 4 dęby szypułkowe kutnowski Nowe Ostrowy 8 P Nowe Ostrowy 1982 Pż - 2 topole białe kutnowski Nowe Ostrowy Pż - lipa drobnolistna, 9 P Miksztal 1976 kutnowski topola niekłańska Chodów 10 P Góra Dzierzbice 2001 Pż - dąb szypułkowy kolski Chodów 11 P Chodów 2000 Pż - dąb szypułkowy kolski Krośniewice 12 P Głaznów* 1976 Pż - lipa drobnolistna kutnowski Daszyna Pż - iglicznia trójcierniowa, 2 13 P Łubno* 1987 łęczycki dęby szypułkowe Daszyna 14 P Opiesin 1982 Pż - jesion wyniosły łęczycki Daszyna 15 P Jarochówek 1977 Pż - jesion łęczycki Rubryka 2: R − rezerwat przyrody, P − pomnik przyrody Rubryka 3: * w parku podworskim Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: L − leśny rodzaj pomnika przyrody: Pż − żywej

Czwarty rezerwat „Dąbrowa Świetlista” utworzono w 1990 roku w celu ochrony naturalnego zespołu świetlistej dąbrowy, rzadko w Polsce spotykanej w tak dobrze wykształconej postaci, z bogatą florą i fauną. Piętro górne stanowi w nim dąb bezszypułkowy w wieku 90- 120 lat, pochodzący częściowo z nasadzenia, a częściowo z odnowienia naturalnego z nasion. W podszyciu najczęściej jest spotykany: wiciokrzew suchodrzew, głóg, trzmielina, tarnina, porzeczka alpejska i jarząb pospolity. W runie występuje wiele kwitnących roślin takich jak: dziurawiec, miodownik melisowaty, pierwiosnek lekarski, turzyca palczasta. Na omawianym obszarze występuje 10 pomników przyrody żywej (Tabela 5) i są to wyłącznie drzewa pomnikowe. Według systemu ECONET (Liro, 1998) i CORINE/NATURA 2000 (Dyduch- Falniowska i in., 1999) w środkowej i północnej części arkusza Krośniewice znajduje się fragment krajowego korytarza ekologicznego „Pojezierze Kujawskie” (Fig. 5).

Fig. 5 Położenie arkusza Krośniewice na tle systemów ECONET (Liro, 1998) i CORINE/NATURA 2000 (Dyduch-Falniowska i in., 1999) System ECONET 1 − granice międzynarodowych obszarów węzłowych, ich numery i nazwy: 19M – Doliny Środkowej Warty; 2 −granice krajowych obszarów węzłowych, ich numery i nazwy: 7K- Pojezierza Gostynińskiego; 3- krajowe korytarze ekologiczne, ich numery i nazwy: 30k- Pojezierza Kujawskiego, 39k- Bzury System CORINE/NATURA 2000 europejskie ostoje przyrody, ich numery i nazwy: 4 − o powierzchni większej niż 100 ha: 209 – Lasy Włocławsko- Gostynińskie, 209a – Błota Rakutowskie, 257 − Dolina Środkowej Warty, 269 − Dolina Bzury, 278 − Dąbskie Błota; 5 − o powierzchni mniejszej niż 100ha: 282 − Błonie; 6 − większe jeziora

XII Zabytki kultury

Ślady najstarszego osadnictwa na obszarze arkusza Krośniewice pochodzą z epoki ka- mienia i występują w okolicach Perny i Imielinka. W miejscowości Laski zlokalizowano osa- dę z okresu rzymskiego. Okres największego rozwoju osadnictwa przypada na średniowiecze oraz czasy nowożytne, skąd pochodzą osady z okolic: Ostrówka, Imielina i Pomarzan. Nato- miast cmentarzyska odkryto w pobliżu Dąbrowic i Krośniewic. W granicach arkusza Krośniewice znajdują się liczne zabytkowe obiekty sakralne, do- my mieszkalne, dwory, pałace i parki podworskie wpisane do krajowego rejestru zabytków.

Do obiektów zabytkowych w gminie Krośniewice należy zaliczyć: dwory z parkami z przełomu XIX/XX w. w: Bielicach, Cyganach, Głaznowie, Głogowej. W Krośniewicach zabytkami są: kościół, dzwonnica i ogrodzenie kościelne. Kościół wybudowany został w II połowie XIX w. W mieście tym na uwagę zasługuje także zespół pałacowo-parkowy z roku 1870 zbudowany w stylu neorenesansowym francuskim. W parku przy dworze zabytek stanowi kordegarda i oranżeria z II połowy XIX w. O tym, iż Krośniewice położone były na przecięciu dróg świadczy zajazd z wozownią wybudowany w latach 1792-94. Do zabytków zaliczono także dwór w Miłonicach oraz kościół z dzwonnicą w Nowem. Z zabytkowych obiektów w gminie Nowe Ostrowy należy wymienić: kościół p.w. Wniebowstąpienia N.M.P. z 1685 r. wraz z dzwonnicą oraz dwór z parkiem z lat 1879-1880 w Imielnie oraz kościół p.w. św. Andrzeja Apostoła z cmentarzem z XVI w. w Woli Piero- wej. Do zabytków wpisanych do rejestru należą: ratusz z końca XIX w., dom mieszkalny z I poł. XIX oraz kościół p.w. św. Wojciecha i Stanisława w Dąbrowicach. W Mazewie (gmina Daszyna) zinwentaryzowano kościół, który mieści się na skrzyżo- waniu dróg z Siedlca do Kłodawy i drogi do Krośniewic. Parafia erygowana była przez arcy- biskupa Jarosława Bogorię w XIV w. Na miejscu obecnego kościoła istniał drewniany kościół św. Jana Chrzciciela, ufundowany przez króla w 1340 roku. Został on rozebrany przez misjo- narzy z Gniezna. Obecny kościół św. Jana Chrzciciela wybudowano w latach 1822-30 w stylu klasycystycznym. Przy kościele znajduje się zabytkowa dzwonnica. W pobliżu wsi Mazew, w Łubnie do rejestru zabytków wpisano dwór wraz w przyległym parkiem wybudowany w latach dwudziestych XX w. W Sobótce Nowej (gmina Grabów) rangę zabytku ma trzynawowy, bazylikowy kościół wzniesiony w 1907 roku w stylu neogotyckim, natomiast w Sobótce Starej kościół p.w. św. Mateusza. W gminnej miejscowości Chodów na uwagę zasługuje kościół p.w. Podwyższenia Krzyża z 1788 r. Zespoły pałacowo-folwarczne wraz z parkami znajdują się w: Chodowie, Turzynowie, Domanikowie, Niwkach i Koserzu. Przez teren wyżej wymienionych gmin przebiega trakcja zabytkowej kolejki wąskoto- rowej.

XIII Podsumowanie

Obszar arkusza Krośniewice położony jest w granicach województw: łódzkiego, kujawsko-pomorskiego oraz wielkopolskiego. Geograficznie należy on do makroregionu Niziny

Południowowielkopolskiej oraz Niziny Środkowomazowieckiej. Powierzchnia terenu objęta arkuszem jest mało urozmaicona. Dominującą forma rzeźby jest wysoczyzna lodowcowa, która w południowej części ma charakter falisty. Znaczną część terenu objętego arkuszem stanowią gleby ochronne klasy I-IVa, które zadecydowały o typowo rolniczym charakterze tego rejonu. Największe kompleksy leśne zlokalizowane są w północno-wschodniej części arkusza w na terenie gminy Nowe Ostrowy. Ochroną przyrody objęte są rezerwaty leśne: „Ostrowy”, „Ostrowy Bażantaria”, „Dąbrowa Świetlista” oraz „Perna”, a także drzewa pomnikowe. Bazę surowcową omawianego terenu stanowią cztery złoża kruszywa naturalnego i jedno soli kamiennej (znaczna jego część położona jest na arkuszach Kłodawa i Łęczyca). Trzy złoża, aktualnie eksploatowane to: „Grodno II”, „Grodno III” oraz „Wysoka Wielka. Wyzna- czono jeden obszar perspektywiczny dla węgla brunatnego. Wody dla celów spożywczych i przemysłowych pobierane są głównie z poziomu czwartorzędowego, a w środkowej i południowej części omawianego arkusza również z jurajskiego i trzeciorzędowego. Na obszarze arkusza Krośniewice istnieją generalnie korzystne warunki do lokalizacji potencjalnych składowisk odpadów obojętnych, dzięki obecności miąższej (średnio 20-30 m) warstwy glin zwałowych zlodowaceń środkowopolskich, pokrywającej około 75 % powierzchni. Najkorzystniejsze warunki występują w zachodniej i południowo-zachodniej czę- ści omawianego obszaru, z uwagi na: bardzo dużą miąższość gliniastej warstwy izolacyjnej (do 75 m), w kilku miejscach podścielonej iłami trzeciorzędowymi, znaczną głębokość (50- 150 m) występowania użytkowego piętra wodonośnego i bardzo niski stopień jego zagrożenia oraz brak stref ONO i OWO wyznaczonych dla GZWP nr 226. Izolacyjność glin w tych rejonach jest bardzo korzystna, natomiast w miejscach występowania iłów trzeciorzędowych bez- pośrednio pod glinami zwałowymi, istnieje możliwość lokalizacji składowisk innych niż niebezpieczne i obojętne, ale musi to być poprzedzone szczegółowymi badaniami geologiczno- inżynierskimi. Najmniej korzystne warunki do lokalizacji składowisk odpadów obojętnych występują w części północno-wschodniej i południowo-wschodniej, gdzie istnieje nieduża miąższość (2-21 m) bariery izolacyjnej, zbudowanej w przewadze z glin piaszczystych - przykrytych lokalnie osadami piaszczystymi. Wytypowane obszary należy brać pod uwagę również przy rozpatrywaniu lokalizacji innych inwestycji niż składowiska odpadów, gdyż wskazane tereny spełniają w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska ujęte w usta- wodawstwie polskim.

Ze względu na fakt, iż omawiany rejon jest ubogi pod względem występowania kopalin o znaczeniu przemysłowym, małą ilość lasów oraz terenów atrakcyjnych turystycznie, suge- ruje się położenie nacisku na rozwój rolnictwa.

XIV Literatura

AKERBLOM G., 1996 – Investigation and mapping of radon risk areas, Swedish geol. Comp. Report IRAP 86036, Lulea, Sweden. ANDRZEJCZAK W. (red.), 2002 − Raport o stanie środowiska w woj. łódzkim w 2001 roku. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Łódź. BOJARSKI R., 1956 − Dokumentacja geologiczna syderytów pokład ABC obszaru badań Łęczyca. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. BOJARSKI R., 1958 − Aneks do dokumentacji geologicznej syderytów pokład ABC obszaru badań Łęczyca. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. DOBOSIK B., ŁĘGOSZ B., 1978 − Sprawozdanie z prac geologiczno-zwiadowczych za zło- żami kruszywa naturalnego w rejonie Kutna. Arch. Łódzkiego Urzędu Wojewódz- kiego. DOMOSŁAWSKA M. D., 1956 − Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Krośniewice. Wyd. Geol., Warszawa. DOMOSŁAWSKA-BARANIECKA M. D., 1968 − Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Krośniewice. Wyd. Geol., Warszawa. DYDUCH-FALNIOWSKA A. i in., 1999 – Ostoje przyrody w Polsce. (CORINE). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. DYLĄG J. K., KASIŃSKI J. R., PIWOCKI M., SATERNUS A., 1997 − Projekt prac geologicznych dla poszukiwania węgla brunatnego w rejonach: Osięciny-Kąkowa Wola, Przedecz-Kłodawa, Radojewice, Strzelno oraz w obszarach przyległych. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. HORAWSKI H., 1956 − Poszukiwanie i udokumentowanie złóż rud żelaza rejonu Mazew- Kłodawa. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. INSTRUKCJA opracowania i aktualizacji Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, 2002 − Państw. Inst. Geol., Warszawa. JASIŃSKA A., KACPRZAK L., 1999 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Krośniewice. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

KASIŃSKI J. R., DYLĄG J. K., SATERNUS A., 1996 − Ocena możliwości dalszych poszu- kiwań złóż węgla brunatnego w rejonie konińskim. Zadanie 2. Ocena obszarów per- spektywicznych dla prac geologiczno-poszukiwawczych węgla brunatnego. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI A.S. (red.), 1990 − Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 1998 - Geografia regionalna Polski. Wyd. Naukowe, PWN Warszawa. LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995a – Atlas Geochemiczny Górnego Śląska 1:200 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995b – Atlas geochemiczny Polski 1:2500 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa. MALINOWSKI J., 1991 − Budowa geologiczna Polski. Tom VII. Hydrogeologia., Wyd. Ge- ol., Warszawa. MICHALAK Z., 1980 − Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego piasku

z zawartością frakcji żwirowej „Grodno II” do celów drogowych w kat. C1 z rozpoznaniem jakości kopaliny w kat. B. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warsza- wa.

OSENDOWSKA E., 2000 − Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego (piasku ze żwirem) „Wysoka Wielka”. Archiwum Starostwa Powia- towego w Kutnie. PACZYŃSKI B. i in., 1993 – Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa. PRZENIOSŁO S.(red.), 2002 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.XII. 2001 r. – Państw. Inst. Geol., Warszawa. ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku (Dz. U. Nr 165 z 4 października 2002 r., poz. 1359), Warszawa. RÜHLE E., 1986 − Mapa geologiczna Polski w skali 1: 500 000. Inst. Geol., Wyd. Geol., Warszawa. SOBCZAK W., 1962 − Opracowanie geologiczno-złożowe syderytu obszaru badań „Boruci- ce”. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. STACHY J., 1987 - Atlas hydrologiczny Polski. Wyd. Geol., Warszawa.

STAŚKIEWICZ E., 1997 − Zestawienie wyników prac zwiadowczych za złożami surowców ilastych do produkcji elementów ceramiki budowlanej w woj. płockim. Archiwum Łódzkiego Urzędu Wojewódzkiego. SYLWESTRZAK U., 1963 − Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych w rejonie Lubień, Gostynin, Kutno. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. SZCZEŚNIAK H., FELSZYŃSKI T., 1989 - Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego- piasku „Grodno III”. Arch. Łódzkiego Urzędu Wojewódzkiego. WALCZAK A., 1993 − Dodatek nr 1 do dokumentacji geologiczna złoża kruszywa naturalnego (mieszanki piaskowo-żwirowej) o zawartości ziaren do 2,5 mm do 80% i pia- sków budowlanych o zawartości ziaren powyżej 40 mm do 4% „Grodno Nowe”

w kat. C1 z rozpoznaniem jakości kopaliny w kat. B. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. WERNER Z., 1962 − Dokumentacja geologiczna złoża soli potasowo-magnezowych i soli kamiennej w kłodawskim wysadzie solnym. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. WŁOSTOWSKI J., GREGOSIEWICZ R., 2002 − Mapy Hydrogeologiczna Polski w skali 1: 50 000, arkusz Krośniewice. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. ZNOSKO J., 1955 − Dokumentacja geologiczna złoża rudy żelaza rejonu Mazew-Sierpów. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. ZNOSKO J., OSIKA R., 1955 − Dokumentacja geologiczna złoża rudy żelaza obszar Łęczy- ca, rejon Mazew-Sławoszew. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.