COMISIWN FFINIAU LLYWODRAETH LEOL I GYMRU

AROLWG O DREFNIADAU ETHOLIADOL ADRODDIAD A CHYNIGION

SIR

COMISIWN FFINIAU LLYWODRAETH LEOL I GYMRU

AROLWG O DREFNIADAU ETHOLIADOL AR GYFER SIR POWYS

ADRODDIAD A CHYNIGION

1. CYFLWYNIAD

2. CRYNODEB O’R CYNIGION

3. CWMPAS AC AMCAN YR AROLWG

4. CYNIGION DRAFFT

5. CYNRYCHIOLAETHAU A DDERBYNIWYD MEWN YMATEB I’R CYNIGION DRAFFT

6. ASESIAD

7. CYNIGION

8. CYDNABYDDIAETHAU

9. YMATEBION I’R ADRODDIAD HWN

ATODIAD 1 RHESTR TERMAU ATODIAD 2 AELODAETH BRESENNOL Y CYNGOR ATODIAD 3 AELODAETH ARFAETHEDIG Y CYNGOR ATODIAD 4 CYFARWYDDIADAU’R GWEINIDOG A LLYTHYR YCHWANEGOL ATODIAD 5 CRYNODEB O GYNRYCHIOLAETHAU A DDERBYNIWYD MEWN YMATEB I’R CYNIGION DRAFFT ATODIAD 6 MAP O DREF ABERHONDDU

Comisiwn Ffiniau Llywodraeth Leol i Gymru Tŷ Caradog 1-6 Plas Sant Andreas CAERDYDD CF10 3BE Rhif Ffôn: (029) 2039 5031 Rhif Ffacs: (029) 2039 5250 E-bost: [email protected] www.cflll-cymru.gov.uk

RHAGAIR

Dyma’n hadroddiad sy’n cynnwys ein Cynigion Terfynol ar gyfer Cyngor Sir Powys.

Ym mis Ionawr 2009, gofynnodd y Gweinidog dros Lywodraeth Leol, Dr Brian Gibbons, i’r Comisiwn adolygu’r trefniadau etholiadol ym mhob prif awdurdod lleol yng Nghymru. Dywedodd Dr Gibbons:

“Mae cynnal arolygon rheolaidd o’r trefniadau etholiadol ym mhob un o Gynghorau Cymru yn rhan o gylch gwaith y Comisiwn. Y nod yw ceisio sicrhau cysondeb o ran nifer y cynghorwyr o’i gymharu â maint y boblogaeth. Nid yw’n ymwneud â llywodraeth leol yn cael ei had-drefnu.

Ers cynnal yr arolygon diwethaf, mae cymunedau newydd wedi cael eu creu mewn rhai ardaloedd ac mae’r boblogaeth wedi symud mewn mannau eraill. O ganlyniad mae anghydbwysedd erbyn hyn mewn rhai ardaloedd o ran nifer yr etholwyr y mae cynghorwyr yn eu cynrychioli.

Bydd y Comisiwn yn adolygu cyfanswm y cynghorwyr ym mhob cyngor; nifer y cynghorwyr sy’n cynrychioli pob adran etholiadol ac enw a ffin pob adran.

Hyd y gellir, rwyf am wneud y drefn yn decach, er mwyn i gynghorwyr, at ei gilydd, gynrychioli’r un faint o bobl.” [13 Ionawr 2009].

Nodir y mater o degwch yn glir yn y ddeddfwriaeth ac mae wedi bod yn brif egwyddor ar gyfer ein gwaith. Nid yw’r sefyllfa sy’n bodoli ar hyn o bryd, lle mae cynghorydd o un rhan o’r Sir yn cynrychioli nifer fechan o etholwyr, tra y gall cynghorydd arall gynrychioli llawer, llawer mwy, yn deg i etholwyr. Yn ymarferol, mae’n golygu bod gan rai ardaloedd fantais annheg dros eraill o ran penderfyniadau a wneir yn siambr y cyngor.

Nid hawdd yw unioni hyn o ystyried y cyfyngiadau y mae’n rhaid i'r Comisiwn gadw atynt wrth weithredu. Ni allwn symud llinellau ar y map; mae’n rhaid i ni gadw at y “sylfeini” presennol, sef Ardaloedd Cymunedol a Wardiau Cymunedol sy’n cwmpasu Cymru gyfan. Ambell waith, nid yw’r rhain yn adlewyrchu patrymau cyfredol bywyd cymunedol yng Nghymru ond, pan ddigwydd hyn, ni allwn dderbyn awgrymiadau sy’n torri ar draws y ffiniau hyn. Mae hyn yn rhwystredig i’r ymatebwyr a’r Comisiwn fel ei gilydd.

Mae'n ofynnol i ni edrych at y dyfodol hefyd ac rydym wedi gofyn i’r cyngor roi amcangyfrif i ni o nifer yr etholwyr ymhen 5 mlynedd. Ar y gorau, byddai hyn yn heriol ond, yn yr hinsawdd economaidd bresennol, mae’n arbennig o anodd.

Pan gyhoeddwyd rhai o’n hadroddiadau cynigion drafft cyntaf, bu rhywfaint o bryder ein bod yn symud i ffwrdd o’r egwyddor o gael un cynghorydd ar gyfer un adran etholiadol i awgrymu gwneud mwy o ddefnydd o adrannau aml-aelod. Mae’r Rheolau rydym yn gweithredu ynddynt yn rhagweld y bydd pob adran etholiadol yn cael ei chynrychioli gan un cynghorydd; gellir galw hwn y “safle rhagosodedig”. Fodd bynnag, gallwn symud o’r safle hwn am amrywiaeth o resymau, gan gynnwys ein bod wedi gweld mai dyma’r ffordd orau i sicrhau bod etholwyr yn cael eu cynrychioli’n i’r un graddau.

- 1 -

Wrth baratoi’n cynigion, rydym wedi ceisio ystyried cysylltiadau lleol a’r rhai sydd am gadw’r ffiniau presennol. Rydym wedi ystyried yn ofalus pob cynrychiolaeth a dderbyniwyd gennym. Fodd bynnag, bu’n rhaid pwyso a mesur y materion a’r cynrychiolaethau hyn yn erbyn yr holl ffactorau eraill y mae’n rhaid i ni eu hystyried a’r cyfyngiadau a nodir uchod. Yn benodol, y gofyniad am gydraddoldeb etholiadol, hynny yw tegwch democrataidd i bob etholwr, yw’r prif ffactor cyfreithiol a dyma’r hyn rydym wedi ceisio ei wneud. Credwn y bydd mwy o degwch, ynghyd â chynigion eraill yn ein hadroddiad, yn arwain at lywodraeth leol sy’n effeithiol a chyfleus.

Mae’r Gweinidog dros Gyfiawnder Cymdeithasol a Llywodraeth Leol, Llywodraeth Cynulliad Cymru, wedi cyhoeddi datganiad lle dywed i bob diben na fydd yn gwneud unrhyw newidiadau i’r trefniadau etholiadol presennol ar gyfer unrhyw awdurdod lleol yng Nghymru nes wedi etholiadau llywodraeth leol 2012. Mae rhai pobl wedi dehongli hyn fel ninnau’n atal yr holl waith parhaus ynghylch arolygon etholiadol. Gallaf gadarnhau nad yw hynny’n wir a’n bod yn parhau â’n rhaglen o arolygon etholiadol yn unol â’r ddeddfwriaeth. Rydym yn parhau i groesawu cyfranogiad gweithredol yn yr arolygon gan yr unigolion a’r sefydliadau hynny sydd â buddiant.

Wrth gloi, hoffwn ddiolch i aelodau a swyddogion y prif awdurdod am eu cymorth gyda’n gwaith, y cynghorau cymuned a thref am eu cyfraniad, ac yn olaf ond yn bwysicaf oll, y dinasyddion a gymerodd yr amser ac a aeth i’r drafferth i wneud sylwadau ac awgrymiadau.

Paul Wood Cadeirydd

- 2 -

Mr Carl Sargeant Y Gweinidog dros Gyfiawnder Cymdeithasol a Llywodraeth Leol Llywodraeth Cynulliad Cymru

AROLWG O DREFNIADAU ETHOLIADOL AR GYFER SIR POWYS

ADRODDIAD A CHYNIGION

1. CYFLWYNIAD

1.1 Yn unol â chyfarwyddiadau’r Gweinidog a gyhoeddwyd ar 13 Ionawr 2009, yr ydym ni, Comisiwn Ffiniau Llywodraeth Leol i Gymru (y Comisiwn), wedi cwblhau'r arolwg o drefniadau etholiadol ar gyfer Sir Powys ac yn cyflwyno’n Cynigion Terfynol ar gyfer trefniadau etholiadol y dyfodol. Ceir rhestr termau a ddefnyddir yn yr adroddiad hwn yn Atodiad 1. Yn 2009, roedd gan Sir Powys etholaeth o 103,444. Ar hyn o bryd, mae wedi’i rhannu’n 73 adran sy’n ethol 73 o gynghorwyr, ac mae gan bob un o’r adrannau etholiadol aelod unigol. Cymhareb gyfartalog yr aelodau i etholwyr yn y Sir ar hyn o bryd yw 1:1,417. Yn ôl y trefniadau etholiadol presennol, mae nifer yr etholwyr a gynrychiolir gan bob cynghorydd yn amrywio o fod 47% yn is i 89% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Nodir y trefniadau etholiadol presennol yn fanwl yn Atodiad 2.

2. CRYNODEB O’R CYNIGION

2.1 Rydym yn cynnig gostwng maint y cyngor o 73 i 64 o aelodau etholedig a newid trefniant yr adrannau etholiadol a fydd yn gwella lefel y cydraddoldeb etholiadol ar draws Sir Powys yn sylweddol. Bydd y 64 aelod etholedig yn cynrychioli 56 adran a byddai 7 o’r rhain yn adrannau aml-aelod.

2.2 Cynigir 1,616 o etholwyr i bob etholwr yn y Sir. Mae’r trefniadau etholiadol arfaethedig yn golygu bod lefel y gynrychiolaeth yn amrywio o fod 30% yn is na’r cyfartaledd sirol presennol i fod 28% yn uwch na’r cyfartaledd hwnnw. Nodir y trefniadau etholiadol arfaethedig yn fanwl yn Atodiad 3. Er bod cydraddoldeb etholiadol wedi gwella’n sylweddol yn y Sir, canfuom fod y nodweddion topograffig heriol mewn rhannau o Bowys yn cyfyngu ar ein gallu i gynnig trefniadau etholiadol a oedd yn darparu mwy fyth o welliannau o ran cydraddoldeb etholiadol.

3. CWMPAS AC AMCAN YR AROLWG

3.1 Yn unol ag Adran 57 o Ddeddf Llywodraeth Leol 1972 (Deddf 1972) mae’n ddyletswydd ar y Comisiwn, ar gyfnodau nad ydynt yn llai na deng mlynedd a dim yn fwy na phymtheg mlynedd, i adolygu’r trefniadau etholiadol ar gyfer yr holl brif ardaloedd yng Nghymru at ddibenion ystyried a ddylid gwneud argymhellion i Lywodraeth Cynulliad Cymru er mwyn newid y trefniadau etholiadol hynny ai peidio.

- 3 -

3.2 Derbyniodd y Comisiwn gyfarwyddyd gan Weinidog dros Gyfiawnder Cymdeithasol a Llywodraeth Leol Llywodraeth Cynulliad Cymru i gyflwyno adroddiad ar yr arolwg o drefniadau etholiadol Sir Powys erbyn 30 Mehefin 2011.

Trefniadau etholiadol

3.3 Diffinnir “trefniadau etholiadol” prif ardal yn adran 78 o’r Ddeddf fel:

i) cyfanswm y cynghorwyr i’w hethol i’r cyngor;

ii) nifer yr adrannau etholiadol a’u ffiniau;

iii) nifer y cynghorwyr i’w hethol ar gyfer pob adran etholiadol; ac

iv) enw unrhyw adran etholiadol.

Rheolau i gydymffurfio â hwy wrth ystyried trefniadau etholiadol

3.4 Yn unol ag Adran 78, cyn belled ag y bo’n ymarferol resymol gwneud hynny, mae’n ofynnol i ni gydymffurfio â’r rheolau a nodir yn Atodlen 11 i’r Ddeddf. Mae’n ofynnol, yn unol â’r rhain, i’r Comisiwn drefnu bod un aelod ar gyfer pob adran etholiadol. Fodd bynnag, mae’n bosibl y gall y Gweinidog roi cyfarwyddyd i’r Comisiwn ystyried dymunoldeb darparu ar gyfer adrannau etholiadol aml-aelod ar gyfer y cyfan o’r brif ardal neu rannau ohoni.

3.5 Yn ôl y rheolau, mae’n ofynnol hefyd:

Ystyried unrhyw newid yn nifer neu ddosbarthiad etholwyr llywodraeth leol yn y brif ardal sy’n debygol o ddigwydd yn ystod y cyfnod o bum mlynedd yn union ar ôl ystyried y trefniadau etholiadol:

i) yn amodol ar baragraff (ii), bydd nifer yr etholwyr llywodraeth leol yr un fath neu mor agos â phosibl, ym mhob adran etholiadol yn y brif ardal;

ii) lle bo un neu fwy o adrannau aml-aelod, bydd y gymhareb o ran nifer yr etholwyr llywodraeth leol i nifer y cynghorwyr yr un fath neu mor agos â phosibl ym mhob adran etholiadol yn y brif ardal (gan gynnwys unrhyw adran nad yw’n un aml-aelod);

iii) bydd pob ward gymunedol sydd â chyngor cymuned (naill ai ar wahân neu’n gyffredin) yn gorwedd yn gyfan gwbl y tu mewn i un adran etholiadol unigol; a

iv) bydd unrhyw gymuned na rennir yn wardiau cymunedol yn gorwedd yn gyfan gwbl y tu mewn i adran etholiadol unigol.

Wrth ystyried y trefniadau etholiadol, rhaid i ni ystyried (a) dymunoldeb pennu ffiniau sydd ac a fydd yn hawdd eu hadnabod; a (b) unrhyw gysylltiadau lleol a dorrir wrth lunio unrhyw ffin benodol.

- 4 -

Cyfarwyddiadau’r Gweinidog

3.6 Derbyniodd y Comisiwn gyfarwyddyd gan y Gweinidog y dylai ystyried dymunoldeb adrannau etholiadol aml-aelod ym mhob cyngor sir a chyngor bwrdeistref sirol yng Nghymru.

3.7 Derbyniodd y Comisiwn y cyfarwyddiadau canlynol gan y Gweinidog hefyd o ran cynnal yr arolwg:

(a) ystyrir bod angen lleiafswm o 30 cynghorydd er mwyn rheoli materion cyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol yn briodol;

(b) er mwyn lleihau’r risg o gyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol yn mynd yn afrosgo ac yn anodd ei reoli, fel arfer mae angen uchafswm o 75 cynghorydd i reoli materion cyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol yn briodol;

(c) ystyrir mai cael adrannau etholiadol lle nad yw’r gymhareb rhwng cynghorydd ac etholwyr yn is nag 1:1,750 y dylai’r nod fod;

(ch) ystyrir na ddylid gwneud penderfyniadau i newid y drefn bresennol o adrannau etholiadol un aelod ac aml-aelod ac eithrio lle bo cynigion o’r fath ar gyfer newid yn cael eu cefnogi’n gyffredinol gan yr etholaeth cyn belled ag y gellir cael eu barn o ran cyflawni’r gofynion ymgynghori a nodir yn Adran 60 o’r Ddeddf; ac

(d) ystyrir bod y Comisiwn, wrth gynnal arolygon yn unol â Rhan 4 o’r Ddeddf, yn cydymffurfio â pharagraff 1A o Atodiad 11 o’r Ddeddf, hynny yw, y Rheolau.

Ceir holl destun y Cyfarwyddiadau yn Atodiad 4. Cadarnhawyd y Cyfarwyddiadau ymhellach mewn llythyr gan y Gweinidog ar 12 Mai 2009. Mae copi o’r llythyr hwn yn dilyn y Cyfarwyddiadau yn Atodiad 4.

Newidiadau i Lywodraeth Leol

3.8 Ers yr arolwg diwethaf o drefniadau etholiadol, bu 6 newid i ffiniau llywodraeth leol ym Mhowys:

• Gorchymyn (Wardiau) Cymuned Pencraig 2001 • Gorchymyn Powys (, ac Abaty Cwm-hir) 2003 • Gorchymyn Powys (Cymunedau Aberhonddu a ) 2004 • Gorchymyn Sir Powys (Trefniadau Etholiadol Cymunedol) 2006 • Gorchymyn Powys (Cymunedau) 2008 • Gorchymyn Merthyr Tudful a Phowys (Ardaloedd) 2009

3.9 Gwnaeth y rhain fân newidiadau i 17 ffin gyda’r canlynol yn effeithio ar adrannau etholiadol:

- 5 -

• y ffin rhwng Cymunedau Abaty Cwm-hir a Llanbadarn Fynydd a wnaeth newidiadau ôl-ddilynol i ffiniau adrannau etholiadol a Bugeildy. • y ffin yng nghymuned Aberhonddu a wnaeth newidiadau ôl-ddilynol i ffiniau adrannau etholiadol St. Mary a St. John. Ers y newid hwn, bu anghysonder rhwng ffin y wardiau cymunedol a ffin yr adrannau etholiadol. Ceir map yn Atodiad 6 yn dangos yn anghysonder hwn. Wrth ystyried y trefniadau etholiadol, anelwn at ddileu’r anghysonder hwn yn unol â’r Rheolau (gweler paragraff 3.5.iii uchod). • y ffin rhwng Cymunedau Aberhonddu a a wnaeth newidiadau ôl- ddilynol i ffiniau adrannau etholiadol St David Fewnol a Thalybont-ar-Wysg. • y ffin rhwng Cymunedau Aberhonddu a Llanfrynach a wnaeth newidiadau ôl- ddilynol i ffiniau adrannau etholiadol St. Mary a Thalybont-ar-Wysg. • y ffin rhwng Cymunedau Llanfair ym Muallt a a wnaeth newidiadau ôl- ddilynol i ffiniau adrannau etholiadol Llanfair ym Muallt a . • y ffin rhwng Cymunedau Castell Caereinion a a wnaeth newidiadau ôl-ddilynol i ffiniau adrannau etholiadol Castell Caereinion a Llanfair Caereinion. • y ffin rhwng Cymunedau Yr Ystog a Cheri a wnaeth newidiadau ôl-ddilynol i ffiniau adrannau etholiadol Yr Ystog a Cheri. • y ffin rhwng Cymunedau Yr Ystog a Threfaldwyn a wnaeth newidiadau ôl- ddilynol i ffiniau adrannau etholiadol Yr Ystog a Threfaldwyn. • y ffin rhwng Cymunedau Y Gelli a a wnaeth newidiadau ôl-ddilynol i ffiniau adrannau etholiadol Y Gelli a Llanigon. • y ffin rhwng Cymunedau Tref-y-clawdd a Llanddewi yn Hwytyn a wnaeth newidiadau ôl-ddilynol i ffiniau adrannau etholiadol Tref-y-clawdd a Llangynllo. • y ffin rhwng Cymunedau a Llansanffraid a wnaeth newidiadau ôl- ddilynol i ffiniau adrannau etholiadau Llanrhaeadr-ym-Mochnant/ a Llansanffraid. • y ffin rhwng Cymunedau a a wnaeth newidiadau ôl-ddilynol i ffiniau adrannau etholiadol Llanidloes a Blaen Hafren. • y ffin rhwng Cymunedau Llandysul a’r Drenewydd Llanllwchaearn a wnaeth newidiadau ôl-ddilynol i ffiniau adrannau etholiadol Dolforwyn a’r Drenewydd Gogledd Llanllwchaearn.

3.10 Newidiwyd enwau 4 Cymuned hefyd.

Gweithdrefn

3.11 Mae Adran 60 o’r Ddeddf yn nodi canllawiau gweithdrefnol i’w dilyn wrth gynnal arolwg. Yn unol ag Adran 60 o’r Ddeddf, ar 23 Hydref 2009, ysgrifenasom at Gyngor Sir Powys, yr holl gynghorau cymuned yn yr ardal, Aelodau Seneddol yr etholaethau lleol a phartïon eraill â buddiant i roi gwybod iddynt am ein bwriad i gynnal yr arolwg, i ofyn am eu barn gychwynnol ac i ddarparu copi o gyfarwyddiadau Llywodraeth Cynulliad Cymru i’r Comisiwn. Gwahoddwyd y Cyngor Sir i gyflwyno cynllun neu gynlluniau awgrymedig ar gyfer y trefniadau etholiadol newydd. Rhoddwyd cyhoeddusrwydd hefyd i’n bwriad i gynnal yr arolwg mewn papurau newydd â chylchrediad yn y Sir a gofynnwyd i Gyngor Sir Powys arddangos nifer o hysbysiadau cyhoeddus yn eu hardal. Trefnwyd hefyd fod copïau o’n llyfryn arweiniad ar arolygon etholiadol ar gael. Yn ogystal, gwnaethom

- 6 -

gyflwyniad i gynghorwyr y Sir a chynghorwyr Cymuned gan esbonio proses yr arolwg.

4. CYNIGION DRAFFT

4.1 Cyn llunio’n cynigion drafft derbyniasom gynrychiolaethau gan Gyngor Sir Powys; 8 cyngor tref a chymuned; Kirsty Williams AC (Brycheiniog a Sir Faesyfed); 7 cynghorydd; ac 11 o sefydliadau a phreswylwyr eraill â diddordeb. Ystyriwyd y cynrychiolaethau hyn a chrynhowyd hwy yn ein Cynigion Drafft a gyhoeddwyd ar 12 Gorffennaf 2010.

4.2 Cynigiodd y Grŵp Ceidwadwyr gynllun y gwnaethom ei ystyried. Gyda gostyngiad o 13 o gynghorwyr, mae’r cynllun yn symud yn sylweddol tuag at y gymhareb ‘fynegol’ o 1,750 o etholwyr fesul cynghorydd, ond yn cyflawni gwelliant cymedrol yn unig o ran cydraddoldeb etholiadol: fel yr esboniwyd uchod, mae blaenoriaethau’r Comisiwn yn wahanol. Er bod y cynllun arfaethedig yn cael gwared â’r adrannau llai, mae’n creu 9 adran fwy (dros 2,000 o etholwyr) yn ogystal â’r rheiny sy’n bodoli eisoes (6), ac mae traean o’r adrannau yn fwy na +/-25% o gyfartaledd y sir. Yn ogystal, mae’r cynllun yn creu rhai adrannau daearyddol mawr ac yn codi materion yn ymwneud â chwalu cysylltiadau lleol. Fodd bynnag, mae’r cynllun yn cadw adrannau ag aelodau unigol ac yn sicrhau y caiff adrannau etholiadol eu cynnwys yn yr hen ffiniau dosbarth. Felly, er bod y cynllun arfaethedig yn adeiladol, nid oeddem o’r farn ei fod yn mynd i’r afael â’r mater o gydraddoldeb yn ddigonol.

4.3 Mae’r canlynol yn grynodeb o’n cynigion drafft.

Banwy and

4.4 Mae adran etholiadol bresennol yn cynnwys Cymunedau Banwy (487 o etholwyr, rhagamcenir 511) a (296 o etholwyr, rhagamcenir 311) ac mae ganddi gyfanswm o 783 o etholwyr a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hynny 45% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llanbrynmair yn cynnwys Cymuned Llanbrynmair ac mae ganddi gyfanswm o 772 o etholwyr (rhagamcenir 810) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hynny 46% yn is na chyfartaledd y sir, sef un cynghorydd ar gyfer pob 1,417 o etholwyr. Roeddem o’r farn nad yw amrywiaeth mor fawr yn lefel y gynrychiolaeth rhwng adrannau etholiadol a grëir o wardiau o’r un gymuned o fudd er mwyn darparu llywodraeth leol effeithiol a chyfleus. Roeddem o’r farn y byddai’n ddoeth ystyried newidiadau i drefniadau etholiadol yr ardal hon er mwyn gwella cydraddoldeb etholiadol.

4.5 Yn eu cynrychiolaeth wreiddiol, ysgrifennodd Cyngor Cymuned Llanbrynmair i dynnu sylw at natur wledig y Gymuned a’i fod am gadw ei statws presennol, sef un Cynghorydd yn ei gynrychioli ar y Cyngor Sir. Rhoesant wybod hefyd am y nifer fawr o’r boblogaeth sy’n siarad Cymraeg. Fodd bynnag, rydym o’r farn nad yw’r lefel bresennol o gynrychiolaeth yn briodol o’i chymharu â’r cyfartaledd sirol. Ystyriwyd felly cyfuno’r adran etholiadol hon i gyd neu ran ohoni ag ardaloedd

- 7 -

addas eraill er mwyn creu adran etholiadol lle bydd y lefelau cynrychiolaeth yn agosach at y cyfartaledd sirol.

4.6 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno Cymunedau Banwy a Llanbrynmair i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,259 o etholwyr (rhagamcenir 1,321). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai lefel y gynrychiolaeth 22% yn is na’r cyfartaledd a gynigir ar gyfer y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Roeddem o’r farn y byddai’r trefniant arfaethedig hwn yn rhoi mwy o gydraddoldeb etholiadol na’r trefniadau presennol ar gyfer yr ardal, ac mae gan y ddwy Gymuned gyfran fawr o Gymry Cymraeg ac maent yn wledig eu natur. Gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Banwy a Llanbrynmair i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Banwy a Llanfair Caereinion

4.7 Mae adran etholiadol bresennol Banwy yn cynnwys Cymunedau Banwy (487 o etholwyr, rhagamcenir 511) a Llanerfyl (296 o etholwyr, rhagamcenir 311) ac mae ganddi 783 o etholwyr (rhagamcenir 822) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hynny 45% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llanfair Caereinion yn cynnwys Cymuned Llanfair Caereinion ac mae ganddi 1,339 o etholwyr (rhagamcenir 1,455) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hynny 6% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Roeddem o’r farn nad yw amrywiaeth mor fawr yn lefel y gynrychiolaeth rhwng adrannau etholiadol a grëir o wardiau o’r un gymuned o fudd er mwyn darparu llywodraeth leol effeithiol a chyfleus. Roeddem o’r farn y byddai’n ddoeth ystyried newidiadau i drefniadau etholiadol yr ardal hon er mwyn gwella cydraddoldeb etholiadol.

4.8 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cynnwys Cymuned Llanerfyl yn adran etholiadol Llanfair Caereinion i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,635 o etholwyr (rhagamcenir 1,766). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai lefel y gynrychiolaeth 1% yn uwch na’r cyfartaledd a gynigir ar gyfer y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae cysylltiadau mynediad da rhwng y ddwy gymuned, a byddai’r cyfuniad hwn yn gwella’r cydraddoldeb etholiadol ac nid ydym yn ymwybodol o unrhyw gysylltiadau lleol a fyddai’n cael eu chwalu gan y cyfuniad hwn. Gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Llanerfyl a Llanfair Caereinion i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Bugeildy a Llangynllo

4.9 Mae adran etholiadol bresennol Bugeildy yn cynnwys Cymunedau Llanbadarn Fynydd (255 o etholwyr, rhagamcenir 259) a Llanbister (313 o etholwyr, rhagamcenir 318) a wardiau Bugeildy (231 o etholwyr, rhagamcenir 235) a Chnwclas (313 o etholwyr, rhagamcenir 318) o Gymuned Bugeildy, ac mae ganddi gyfanswm o 1,112 o etholwyr a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hynny 22% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llangynllo yn cynnwys Cymunedau Llanddewi Ystradenni (239 o etholwyr, rhagamcenir 254), (199 o etholwyr, rhagamcenir

- 8 -

211), Llangynllo (300 o etholwyr, rhagamcenir 319) a Llanddewi yn Hwytyn (296 o etholwyr, rhagamcenir 314) ac mae ganddi 1,034 o etholwyr a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hynny 27% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.10 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno adran etholiadol Bugeildy i gyd â Chymunedau Llanddewi Ystradenni a Llanfihangel Rhydithon i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,550 o etholwyr (rhagamcenir 1,595). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai lefel y gynrychiolaeth 4% yn is na’r cyfartaledd a gynigir ar gyfer y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Roeddem o’r farn y byddai’r cynnig arfaethedig hwn yn rhoi gwell cydraddoldeb etholiadol ar gyfer yr ardal na’r trefniadau presennol ac ni wyddom am unrhyw gysylltiadau lleol a fyddai’n cael eu chwalu gan y cyfuniad hwn. Gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Bugeildy i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Aberriw a Rhiwcynon

4.11 Mae adran etholiadol bresennol Aberriw yn cynnwys Cymuned Aberriw ac mae ganddi 1,068 o etholwyr (rhagamcenir 1,065) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hynny 25% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Rhiwcynon yn cynnwys Cymuned Aberhafesb (341 o etholwyr, rhagamcenir 378), (241 o etholwyr, rhagamcenir 267), (620 o etholwyr, rhagamcenir 687) a wardiau Llanllugan (207 o etholwyr, rhagamcenir 229) a Llanwyddelan (254 o etholwyr, rhagamcenir 281) yng Nghymuned , ac mae ganddi gyfanswm o 1,663 o etholwyr a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hynny 17% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.12 Yn eu cynrychiolaeth wreiddiol, ysgrifennodd Cyngor Cymuned Manafon i fynegi yr hoffent aros yn adran etholiadol bresennol Rhiwcynon. Mae hyn am fod mwyafrif y plant ysgol gynradd yn mynychu Ysgol Rhiw Cynon Bechan yn Nhregynon, mae’r adran bresennol yn cynnwys pedair cymuned wledig sy’n gwneud cynrychioli’n haws gan fod y Cymunedau’n debyg, a bod nifer bresennol yr etholwyr fesul cynghorydd yn agos at ein ‘nod’. Ysgrifennodd y Cynghorydd Sir J Shearer (Rhiwcynon) hefyd i ddatgan nad oedd am i’r adran newid. Gwnaethom nodi’r cynrychiolaethau hyn, ond roeddem o’r farn nad oedd y lefel bresennol o gynrychiolaeth mewn adrannau cyfagos, sef 25% yn is na chyfartaledd presennol y sir, yn briodol o’i chymharu â chyfartaledd y sir. Felly, ystyriwyd cyfuno’r adran etholiadol hon i gyd neu ran ohoni ag ardaloedd eraill er mwyn creu adran etholiadol lle y byddai’r lefelau cynrychiolaeth yn nes at y cyfartaledd sirol.

4.13 Yn ein Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cynnwys adran etholiadol Aberriw yng Nghymuned Manafon i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,309 o etholwyr (rhagamcenir 1,332). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai lefel y gynrychiolaeth 19% yn is na’r cyfartaledd sirol, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae cysylltiadau mynediad da rhwng y ddwy gymuned, mae gan y ddwy ohonynt natur wledig a byddai’r cyfuniad hwn yn gwella cydraddoldeb etholiadol. Gwnaethom nodi bod y gynrychiolaeth gan Gyngor Cymuned Manafon yn awgrymu bod cysylltiadau cymunedol rhwng Manafon a

- 9 -

Thregynon (sydd hefyd yn adran etholiadol bresennol Rhiwcynon) a, chan ei bod yn ofynnol i ni ystyried unrhyw gysylltiadau cymunedol y gellid eu chwalu gan ein cynigion, gwnaethom ystyried y mater hwn yn ofalus. Fodd bynnag, roeddem o’r farn y byddai unrhyw anfanteision o ganlyniad i chwalu cysylltiadau cymunedol yn cael eu gorbwyso gan gydraddoldeb gwell yn yr adran arfaethedig. Gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Aberriw gyda Manafon i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

4.14 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig bod y Cymunedau sy’n weddill yn adran etholiadol Rhiwcynon yn creu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,422 o etholwyr (rhagamcenir 1,575), sef 12% yn is na’r cyfartaledd sirol o 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Roeddem o’r farn bod y trefniant arfaethedig hwn yn rhoi mwy o gydraddoldeb etholiadol na’r trefniadau presennol ar gyfer yr ardal a gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Rhiwcynon i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Blaen Hafren a Chaersws

4.15 Mae adran etholiadol bresennol Blaen Hafren yn cynnwys Cymunedau Llangurig (614 o etholwyr, rhagamcenir 667), Llanidloes Allanol (532 o etholwyr, rhagamcenir 578) a wardiau Llawryglyn (248 o etholwyr, rhagamcenir 269) a Threfeglwys (486 o etholwyr, rhagamcenir 528) yng Nghymuned , ac mae ganddi 1,880 o etholwyr (rhagamcenir 2,042) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 33% yn uwch na chyfartaledd y sir o 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol yn cynnwys Cymuned (605 o etholwyr, rhagamcenir 645) a wardiau Caersws (757 o etholwyr, rhagamcenir 807) a Llanwnog (519 o etholwyr, rhagamcenir 553) yng Nghymuned Caersws, ac mae ganddi 1,881 o etholwyr (rhagamcenir 2,004) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 33% yn uwch na’r cyfartaledd sirol, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.16 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno Cymuned Trefeglwys â Chymuned Carno a ward Llanwnog i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,858 o etholwyr (rhagamcenir 1,995). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai lefel y gynrychiolaeth 15% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae cysylltiadau mynediad da rhwng y ddwy gymuned, mae ganddynt natur ddaearyddol debyg a byddai’n cyfuniad hwn yn gwella cydraddoldeb etholiadol. Gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Allt y Genlli i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Blaen Hafren a Llanidloes

4.17 Mae adran etholiadol bresennol Blaen Hafren yn cynnwys Cymunedau Llangurig (614 o etholwyr, rhagamcenir 667), Llanidloes Allanol (532 o etholwyr, rhagamcenir 578) a wardiau Llawryglyn (248 o etholwyr, rhagamcenir 269) a Threfeglwys (486 o etholwyr, rhagamcenir 528) yng Nghymuned Trefeglwys, ac mae ganddi 1,880 o etholwyr (rhagamcenir 2,042) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 33% yn uwch na chyfartaledd y sir o 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llanidloes yn cynnwys wardiau Clywedog (510 o etholwyr, rhagamcenir 523), Dulas (681 o etholwyr, rhagamcenir 699) a Hafren (1,063 o

- 10 -

etholwyr, rhagamcenir 1,091) yng Nghymuned Llanidloes, ac mae ganddi 2,254 o etholwyr (rhagamcenir 2,313) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 59% yn uwch na’r cyfartaledd sirol o 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.18 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno ward Clywedog yng Nghymuned Llanidloes â Chymunedau Llangurig a Llanidloes Allanol i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,656 o etholwyr (rhagamcenir 1,768). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 2% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae cysylltiadau mynediad da rhwng y ddwy gymuned a byddai’r cyfuniad hwn yn gwella cydraddoldeb etholiadol. Gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Blaen Hafren i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Adrannau Etholiadol Aberhonddu

4.19 Mae Aberhonddu yn cynnwys tair adran etholiadol, sef St. David Fewnol, St. John a St. Mary. Mae St. David Fewnol yn cynnwys ward Dewi Sant Mewnol yng Nghymuned Aberhonddu, sydd â 1,226 o etholwyr (rhagamcenir 1,281) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 13% yn uwch na chyfartaledd y sir sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae St. John yn cynnwys wardiau Sant Ioan Dwyrain (884 o etholwr, rhagamcenir 889) a Sant Ioan Gorllewin (1,797 o etholwyr, rhagamcenir 1,806) yng Nghymuned Aberhonddu, sydd â 2,681 o etholwyr (rhagamcenir 2,695) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 89% yn uwch na’r cyfartaledd sirol o 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae St. Mary yn cynnwys ward Santes Fair yng Nghymuned Aberhonddu, sydd â 1,859 o etholwr (rhagamcenir 1,964) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 31% yn uwch na’r cyfartaledd sirol, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.20 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno Cymuned Aberhonddu i gyd i ffurfio un adran etholiadol â thri aelod. Byddai gan yr adran etholiadol hon 5,766 o etholwyr (rhagamcenir 5,940). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai 1,922 o etholwyr i bob cynghorydd, sef 19% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Er bod hyn yn dra gwahanol i’r trefniadau presennol, creu ward aml-aelod yw’r ffordd orau o sicrhau cydraddoldeb i etholwyr o ystyried lefel yr amrywiaeth yn y gymuned. Gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Aberhonddu i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

4.21 Ystyriwyd sawl dewis ar gyfer Cymuned Aberhonddu a daethpwyd i’r casgliad mai’r unig ffordd i gyflawni cydraddoldeb etholiadol yn yr ardal, heb achosi cryn aflonyddwch i’r cymunedau sy’n gyfagos at Aberhonddu, oedd creu adran tri aelod fel y cynigir.

Bronllys, Felin-fach ac

4.22 Mae adran etholiadol bresennol yn cynnwys Cymuned Erwyd (365 o etholwyr, rhagamcenir 381) a wardiau Gwy (198 o etholwyr, rhagamcenir 207) a Phont-y-Wal (418 o etholwyr, rhagamcenir 437) yng Nghymuned Bronllys, ac mae ganddi gyfanswm o 981 (rhagamcenir 1,025) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 31% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

- 11 -

Mae adran etholiadol bresennol Felin-fach yn cynnwys Cymunedau Honddu Isaf (353 o etholwyr, rhagamcenir 375) a (187 o etholwyr, rhagamcenir 199) a wardiau Llandefalle (234 o etholwyr, rhagamcenir 249), Llanfilo (172 o etholwyr, rhagamcenir 183) a Thallachddu (153 o etholwyr, rhagamcenir 163) yng Nghymuned Felin-fach, ac mae ganddi gyfanswm o 1,099 o etholwyr (rhagamcenir 1,169) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 22% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Yscir yn cynnwys Cymunedau Merthyr Cynog (198 o etholwyr, rhagamcenir 191) ac Ysgir (359 o etholwyr, rhagamcenir 347) a wardiau (93 o etholwyr, rhagamcenir 90) a Phenpont a Thrallong (188 o etholwyr, rhagamcenir 181) yng Nghymuned , ac mae ganddi gyfanswm o 838 o etholwyr (rhagamcenir 809) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 41% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.23 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno adran etholiadol gyfan Yscir â Chymunedau Erwyd a Honddu Isaf i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,556 o etholwyr (rhagamcenir 1,565). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 4% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Roeddem o’r farn y byddai’r cynnig arfaethedig hwn yn rhoi gwell cydraddoldeb etholiadol ar gyfer yr ardal na’r trefniadau presennol, maent yn debyg o ran eu natur ac ni wyddom am unrhyw gysylltiadau lleol a fyddai’n cael eu chwalu gan y cyfuniad hwn. Gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Yscir gydag Erwyd a Honddu Isaf i’r adran etholiadol arfaethedig hon

Bronllys a Gwernyfed

4.24 Mae adran etholiadol bresennol Bronllys yn cynnwys Cymuned Erwyd (365 o etholwyr, rhagamcenir 381) a wardiau Gwy (198 o etholwyr, rhagamcenir 207) a Phont-y-Wal (418 o etholwyr, rhagamcenir 437) yng Nghymuned Bronllys, ac mae ganddo gyfanswm o 981 o etholwyr (rhagamcenir 1,025) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 31% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Gwernyfed yn cynnwys Cymunedau Gwernyfed (805 o etholwyr, rhagamcenir 856) a Llanigon (411 o etholwyr, rhagamcenir 437), ac mae ganddi 1,216 o etholwyr (rhagamcenir 1,293) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 14% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.25 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno Cymuned Bronllys i gyd â Chymuned Gwernyfed i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,421 o etholwyr (rhagamcenir 1,500). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 12% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae cysylltiadau mynediad da rhwng y ddwy gymuned, maent yn debyg o ran eu natur a byddai’r cyfuniad hwn yn gwella cydraddoldeb etholiadol. Gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yn enw gwaith Bronllys a Gwernyfed i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

- 12 -

Bwlch, Crucywel a Llangatwg

4.26 Mae adran etholiadol bresennol yn cynnwys wardiau Bwlch (423 o etholwyr, rhagamcenir 443), Cwmdu (179 o etholwyr, rhagamcenir 187) a Tretower (151 o etholwyr, rhagamcenir 158) yng Nghymuned Cwmdu a’r Cylch, ac mae ganddi 753 o etholwyr (rhagamcenir 788) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 47% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Crucywel yn cynnwys Cymuned Crughywel (1,674 o etholwyr, rhagamcenir 1,720) a wardiau Llanbedr (253 o etholwyr, rhagamcenir 242) a Llangenni a Llangrwyne (404 o etholwyr, rhagamcenir 415) yng Nghymuned Dyffryn Grwyne, ac mae ganddi 2,313 o etholwyr (rhagamcenir 2,377) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 63% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llangatwg yn cynnwys Cymuned Llangatwg sydd ag 815 o etholwyr (rhagamcenir 830) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 42% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.27 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno ward Tretower yng Nghymuned Cwmdu a’r Cylch ag adran etholiadol gyfan Crucywel a Chymuned Llangatwg i greu un adran etholiadol â dau aelod. Byddai gan yr adran etholiadol hon 3,279 o etholwyr (rhagamcenir 3,365). Pe byddai dau gynghorydd yn eu cynrychioli, byddai lefel y gynrychiolaeth yn 1,640 o etholwyr i bob cynghorydd, sydd 1% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Oherwydd natur ddaearyddol y cymunedau a’r wardiau yn adran etholiadol bresennol Crucywel, yr unig ffordd o wella cydraddoldeb etholiadol oedd cynyddu maint yr adran ac felly creu adran aml-aelod. Nodasom fod cysylltiadau mynediad da rhwng y cymunedau. Gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Crucywel i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Bwlch a

4.28 Mae adran etholiadol bresennol Bwlch yn cynnwys wardiau Bwlch (423 o etholwyr, rhagamcenir 443), Cwmdu (179 o etholwyr, rhagamcenir 187) a Tretower (151 o etholwyr, rhagamcenir 158) yng Nghymuned Cwmdu a’r Cylch, ac mae ganddi 753 o etholwyr (rhagamcenir 788) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 47% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llangynidr yn cynnwys Cymuned Llangynidr sydd ag 848 o etholwyr (rhagamcenir 861) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 40% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.29 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno wardiau Bwlch a Chwmdu yng Nghymuned Cwmdu ag adran etholiadol Llangynidr i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,450 o etholwyr (rhagamcenir 1,491). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 10% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae cysylltiadau mynediad da rhwng y ddwy gymuned a byddai’r cyfuniad hwn yn gwella’r cydraddoldeb etholiadol yn sylweddol. Gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yn enw gwaith Bwlch a Llangynidr i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

- 13 -

Caersws a

4.30 Mae adran etholiadol bresennol Caersws yn cynnwys Cymuned Carno (605 o etholwyr, rhagamcenir 645) a wardiau Caersws (757 o etholwyr, rhagamcenir 807) a Llanwnog (519 o etholwyr, rhagamcenir 553) yng Nghymuned Caersws, ac mae ganddi 1,881 o etholwyr (rhagamcenir 2,005) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 33% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llandinam yn cynnwys wardiau Llandinam (594 o etholwyr, rhagamcenir 597) a Llidiart-y-waun (159 o etholwyr, rhagamcenir 160) yng Nghymuned Llandinam a Chymuned Mochdre â Phenystrywaid (381 o etholwyr, rhagamcenir 383), ac mae ganddi 1,134 o etholwyr (rhagamcenir 1,140) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 20% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.31 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno ward Caersws ag adran etholiadol Llandinam i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,891 o etholwyr (rhagamcenir 1,947). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 17% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae cysylltiadau mynediad da rhwng y ddwy gymuned a byddai’r cyfuniad hwn yn gwella’r cydraddoldeb etholiadol. Gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Caersws a Llandinam i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Diserth a Threcoed a Llanllŷr

4.32 Mae adran etholiadol bresennol Diserth a Threcoed yn cynnwys Cymuned Diserth a Thre-coed ac mae ganddi 1,035 o etholwyr (rhagamcenir 1,109) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 27% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llanllŷr yn cynnwys wardiau Llanfihangel Helygen a Llanllŷr (423 o etholwyr, rhagamcenir 441) a Phontnewydd (495 o etholwyr, rhagamcenir 516) yng Nghymuned Llanllŷr, ac mae ganddi 918 o etholwyr (rhagamcenir 957) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 35% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.33 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno adran etholiadol Diserth a Threcoed â ward Pontnewydd i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,530 o etholwyr (rhagamcenir 1,625). Pe byddai un cynrychiolydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 5% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae cysylltiadau mynediad da rhwng y ddwy gymuned a byddai’r cyfuniad hwn yn gwella’r cydraddoldeb etholiadol. Gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Diserth a Threcoed a Llanllŷr i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Felin-fach a

4.34 Mae adran etholiadol bresennol Felin-fach yn cynnwys Cymunedau Honddu Isaf (353 o etholwyr, rhagamcenir 375) a Llanddew (187 o etholwyr, rhagamcenir 199) a wardiau Llandefalle (234 o etholwyr, rhagamcenir 249), Llanfilo (172 o etholwyr, rhagamcenir 183) a Thallachddu (153 o etholwyr, rhagamcenir 163) yng Nghymuned Felin-fach ac mae ganddi gyfanswm o 1,099 o etholwyr (rhagamcenir

- 14 -

1,169) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 22% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llangors yn cynnwys wardiau Llanfihangel Tal-y-Llyn (480 o etholwyr, rhagamcenir 502) a Llangors (423 o etholwyr, rhagamcenir 442) yng Nghymuned Llangors, ac mae ganddi 903 o etholwyr (rhagamcenir 945) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 36% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.35 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno adran etholiadol Llangors i gyd â Chymunedau Felin-fach a Llanddew i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,649 o etholwyr (rhagamcenir 1,739). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 2% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Roeddem o’r farn bod y trefniant arfaethedig hwn yn cynnig mwy o gydraddoldeb etholiadol na’r trefniadau presennol ar gyfer yr ardal a gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Felin-fach a Llangors i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Ffordun a Threfaldwyn

4.36 Mae adran etholiadol bresennol Ffordun yn cynnwys wardiau Ffordun (821 o etholwyr, rhagamcenir 876) a Threlystan (288 o etholwyr, rhagamcenir 307) yng Nghymuned Ffordun gyda Thre’r-llai a Threlystan, ac mae ganddi 1,109 o etholwyr (rhagamcenir 1,183) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 22% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Trefaldwyn yn cynnwys Cymuned Trefaldwyn ac mae ganddi 1,083 o etholwyr (rhagamcenir 1,127) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 24% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.37 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno ward Ffordun ag adran etholiadol Trefaldwyn i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,904 o etholwyr (rhagamcenir 2,003). Pe byddai un cynrychiolydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 18% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae cysylltiadau mynediad da rhwng y ddwy gymuned a byddai’r cyfuniad hwn yn gwella’r cydraddoldeb etholiadol. Gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Ffordun a Threfaldwyn i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Ffordun a Threwern

4.38 Mae adran etholiadol bresennol Ffordun yn cynnwys wardiau Ffordun (821 o etholwyr, rhagamcenir 876) a Threlystan (288 o etholwyr, rhagamcenir 307) yng Nghymuned Ffordun gyda Thre’r-llai a Threlystan, ac mae ganddi 1,109 o etholwyr (rhagamcenir 1,183) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 22% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol yn cynnwys wardiau Tal-y-bont (764 o etholwyr, rhagamcenir 861) a Threberfedd (307 o etholwyr, rhagamcenir 346) yng Nghymuned Tre-wern, ac mae ganddi 1,071 o etholwyr (rhagamcenir 1,207) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 24% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

- 15 -

4.39 Yn eu cynrychiolaeth wreiddiol, rhoddodd Cyngor Cymuned Tre-wern wybod i ni y byddent yn gwrthwynebu unrhyw newidiadau i’r ffiniau. Derbyniwyd cynrychiolaeth gychwynnol gan y Cynghorydd Sir D Bailey (Trewern) hefyd yn datgan ei bod o’r farn na ddylid gwneud unrhyw newidiadau pellach i’r ffiniau a dylid ystyried unigrywiaeth wasgarog wledig Powys, gan ei bod yn creu heriau o ran darparu gwasanaethau. Roedd hefyd o’r farn y dylid ystyried arwyddocâd teithio, gan y gall gymryd mwy na rhwng 2 a 3 awr o deithio i gyflawni ymrwymiadau’n barod a gallai unrhyw gyfrifoldeb ychwanegol olygu patrymau gwaith hwy. Gall cyfuniad posibl â’r Bwrdd Iechyd Lleol olygu cyfrifoldebau ychwanegol i Gynghorwyr Sir, gan ei bod hi o’r farn y bydd cynghorwyr yn gyfrifol am wasanaethau iechyd, a dylid ystyried hynny hefyd. Fodd bynnag, nid oeddem o’r farn bod y lefel bresennol o gynrychiolaeth yn briodol o’i chymharu â’r cyfartaledd sirol, sef bod Trewern 24% yn is na’r cyfartaledd sirol presennol a bod Ffordun cyfagos 22% yn is na’r cyfartaledd. Felly, ystyriwyd cyfuno'r adrannau etholiadol cyfan neu ran ohonynt ag ardaloedd eraill er mwyn creu adran etholiadol â lefelau cynrychiolaeth sy’n agosach at y cyfartaledd sirol.

4.40 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno ward yng Nghymuned Ffordun gyda Thre’r-llai a Threlystan ag adran etholiadol Trewern i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,359 o etholwyr (rhagamcenir 1,514). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 16% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Roeddem o’r farn bod cysylltiadau mynediad da rhwng yr ardaloedd hyn, sydd o natur ddaearyddol debyg, ac y byddai’r cyfuniad hwn yn gwella’r cydraddoldeb etholiadol. Er y bydd maint yr adran yn cynyddu (yn ddaearyddol ac o ran nifer yr etholwyr), nodasom fod yr adran arfaethedig yn llai nag adrannau cyffelyb o hyd o dan y trefniadau presennol ac, ynghyd â’r manteision a ddaw o ran cydraddoldeb etholiadol, roeddem o’r farn y byddai’r cynnig hwn o fudd o ran llywodraeth leol effeithiol a chyfleus. Felly, gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Trewern a Threlystan i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Cegidfa a Chastell y Trallwng

4.41 Mae adran etholiadol bresennol Cegidfa yn cynnwys Cymuned Castell Caereinion (475 o etholwyr, rhagamcenir 497) a wardiau Cegidfa – Gwledig (423 o etholwyr, rhagamcenir 442) a Cegidfa – Pentref (972 o etholwyr, rhagamcenir 1,016) yng Nghymuned Cegidfa, ac mae ganddi gyfanswm o 1,870 o etholwyr (rhagamcenir 1,955) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 32% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Castell y Trallwng yn cynnwys ward y Castell yng Nghymuned y Trallwng ac mae ganddi 1,072 o etholwyr (rhagamcenir 1,124) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 24% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.42 Yn ei gynrychiolaeth gychwynnol, roedd y Cynghorydd Sir P Pritchard (Castell y Trallwng) o’r farn y dylid ystyried cynrychiolaeth ardal ddifreintiedig a Pharc Teithwyr. Awgrymodd newid y ffin â ward Gungrog. Fodd bynnag, roeddem o’r farn, hyd yn oed pe ystyrir bod yr ardal yn un ddifreintiedig, nad yw’r lefel bresennol o gynrychiolaeth yn briodol o’i chymharu â’r cyfartaledd ar gyfer y sir. Mae Castell y Trallwng 24% yn is na chyfartaledd y sir o’i chymharu ag adrannau eraill y Trallwng sydd 21% a 39% yn uwch na chyfartaledd y sir, ac mae ganddi 37% yn llai

- 16 -

o etholwyr na’r lleiaf o’r ddwy adran gyfagos. Felly, ystyriwyd cyfuno adran etholiadol Castell y Trallwng i gyd neu ran ohoni ag ardaloedd eraill er mwyn ffurfio adrannau etholiadol â lefelau cynrychiolaeth yn agosach at y cyfartaledd sirol.

4.43 Yn eu cynrychiolaeth gychwynnol, ysgrifennodd Cyngor Cymuned Castell Caereinion i roi gwybod i’r Comisiwn y byddent yn gwrthwynebu unrhyw newidiadau i’r ffiniau a fyddai’n golygu ei chyfuno â thref y Trallwng. Ystyriant eu bod hwy yn gymuned wledig ac y byddai’n anaddas ei huno ag ardal drefol. Roeddent yn erfyn arnom i gadw at y drefn bresennol ond, pe bai angen newid, eu bod yn cael eu huno â chymuned wledig gyfagos. Fodd bynnag, roeddem o’r farn, hyd yn oed pe ystyrir natur wledig yr ardal, nad yw lefel y gynrychiolaeth yn yr adrannau cyfagos (4.41 uchod) yn briodol o’i chymharu â’r cyfartaledd sirol. Felly, ystyriwyd cyfuno Cymuned gyfan Castell Caereinion, neu ran ohoni, ag ardaloedd eraill er mwyn creu adran etholiadol â lefelau cynrychiolaeth sy’n agosach at y cyfartaledd sirol, gan sicrhau nad oedd y rhaniad yn ormod o ran maint daearyddol.

4.44 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno Cymuned Castell Caereinion â ward Castell y Trallwng i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,547 o etholwyr (rhagamcenir 1,621). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 4% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Ystyriodd y Comisiwn yr opsiwn o gyfuno Cymuned Castell Caereinion ag ardaloedd gwledig eraill, ond nid oedd yn fodlon y gellid dod o hyd i ddewis addas arall. Gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Y Trallwng Castell Caereinion i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Cegidfa a’r Trallwng Gungrog

4.45 Mae adran etholiadol bresennol Cegidfa yn cynnwys Cymuned Castell Caereinion (475 o etholwyr, rhagamcenir 497) a wardiau Cegidfa - Gwledig (423 o etholwyr, rhagamcenir 442) a Cegidfa - Pentref (972 o etholwyr, rhagamcenir 1,016) yng Nghymuned Cegidfa, ac mae ganddi gyfanswm o 1,870 o etholwyr (rhagamcenir 1,955) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 32% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol y Trallwng Gungrog yn cynnwys ward Gungrog yng Nghymuned y Trallwng ac mae ganddi 1,972 o etholwyr (rhagamcenir 2,195) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 39% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.46 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno Cymuned Cegidfa i gyd ag adran etholiadol y Trallwng Gungrog i greu un adran etholiadol â dau aelod. Byddai gan yr adran etholiadol hon 3,367 o etholwyr (rhagamcenir 3,653). Pe byddai dau gynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn yn arwain at lefel gynrychiolaeth o 1,684 o etholwyr o bob cynghorydd. Mae hyn 4% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Er bod hyn yn dra gwahanol i’r trefniadau presennol, creu ward aml-aelod yw’r ffordd orau o sicrhau cydraddoldeb i etholwyr o ystyried lefel yr amrywiaeth yn y gymuned. Gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Y Trallwng Gungrog a Chegidfa i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

- 17 -

Gwernyfed a’r Gelli

4.47 Mae adran etholiadol bresennol Gwernyfed yn cynnwys Cymunedau Gwernyfed (805 o etholwyr, rhagamcenir 856) a Llanigon (411 o etholwyr, rhagamcenir 437), ac mae ganddi 1,216 o etholwyr (rhagamcenir 1,293) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 14% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol y Gelli yn cynnwys Cymuned y Gelli ac mae ganddi 1,279 o etholwyr (rhagamcenir 1,322) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 10% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.48 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno Cymunedau’r Gelli a Llanigon i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,690 o etholwyr (rhagamcenir 1,759). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 5% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae cysylltiadau mynediad da rhwng y ddwy gymuned a byddai’r cyfuniad hwn yn gwella’r cydraddoldeb etholiadol. Gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Y Gelli i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Trefyclo, Llangynllo a Llanandras

4.49 Mae adran etholiadol bresennol Trefyclo yn cynnwys wardiau Canolog (556 o etholwyr, rhagamcenir 572), Allanol (189 o etholwyr, rhagamcenir 195), De Ddwyrain (833 o etholwyr, rhagamcenir 857) a Gorllewin (722 o etholwyr, rhagamcenir 743) yng Nghymuned Tref-y-clawdd, ac mae ganddi 2,300 o etholwyr (rhagamcenir 2,367) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 62% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llangynllo yn cynnwys Cymunedau Llanddewi Ystradenni (239 o etholwyr, rhagamcenir 254), Llanfihangel Rhydieithon (199 o etholwyr, rhagamcenir 211), Llangynllo (300 o etholwyr, rhagamcenir 319) a Llanddewi yn Hwytyn (296 o etholwyr, rhagamcenir 314), ac mae ganddi 1,034 o etholwyr (rhagamcenir 1,098) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 27% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llanandras yn cynnwys wardiau Nortyn (516 o etholwyr, rhagamcenir 553) a Thref Llanandras (1,637 o etholwyr, rhagamcenir 1,755) yng Nghymuned Nortyn a Llanandras, ac mae ganddi 2,153 o etholwyr (rhagamcenir 2,308) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 52% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.50 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno adran etholiadol gyfan Trefyclo â Chymunedau Llangynllo a Llanddewi yn Hwytyn a ward Nortyn yng Nghymuned Nortyn a Llanandras i greu un adran etholiadol â dau aelod. Byddai gan yr adran etholiadol hon 3,412 o etholwyr (rhagamcenir 3,553). Pe byddai dau gynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn yn arwain at lefel gynrychiolaeth o 1,706 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 6% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Oherwydd maint a lleoliad daearyddol Tref-y-clawdd, yr unig ffordd i wella cydraddoldeb etholiadol oedd cynyddu maint yr adran a chreu adran aml-aelod. Nodasom fod cysylltiadau mynediad da rhwng y

- 18 -

cymunedau. Gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Trefyclo gyda Llangynllo a Nortyn i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Llanbadarn Fawr a Phencraig

4.51 Mae adran etholiadol bresennol Llanbadarn Fawr yn cynnwys Cymuned Llanbadarn Fawr (554 o etholwyr, rhagamcenir 587) a wardiau Pen-y-bont a Chefn- llys (179 o etholwyr, rhagamcenir 190) a Llandeglau (128 o etholwyr, rhagamcenir 136) yng Nghymuned Pen-y-bont a Llandeglau, ac mae ganddi 861 o etholwyr (rhagamcenir 913) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 39% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Pencraig yn cynnwys Cymunedau Maesyfed (360 o etholwyr, rhagamcenir 371) a Llanfair Llythynwg (366 o etholwyr, rhagamcenir 378) a wardiau Cinertwn/Einsiob (273 o etholwyr, rhagamcenir 282) a Phencraig/Walton (343 o etholwyr, rhagamcenir 354) yng Nghymuned Pencraig/Walton, ac mae ganddi gyfanswm o 1,342 o etholwyr (rhagamcenir 1,385) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 5% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.52 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno adran etholiadol Pencraig â ward Llandeglau yng Nghymuned Pen-y-bont a Llandeglau i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,470 o etholwyr (rhagamcenir 1,521). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 9% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae cysylltiadau mynediad da rhwng y ddwy gymuned a byddai’r cyfuniad hwn yn gwella’r cydraddoldeb etholiadol. Gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Pencraig i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Llanbadarn Fawr a

4.53 Mae adran etholiadol bresennol Llanbadarn Fawr yn cynnwys Cymuned Llandabarn Fawr (554 o etholwyr, rhagamcenir 587) a wardiau Pen-y-bont a Chefn- llys (179 o etholwyr, rhagamcenir 190) a Llandeglau (128 o etholwyr, rhagamcenir 136) yng Nghymuned Pen-y-bont a Llandeglau, ac mae ganddi 861 o etholwyr (rhagamcenir 913) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 39% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llanelwedd yn cynnwys Cymunedau (201 o etholwyr, rhagamcenir 212), Glasgwm (418 o etholwyr, rhagamcenir 442) a Llanelwedd (333 o etholwyr, rhagamcenir 352), ac mae ganddi gyfanswm o 952 o etholwyr (rhagamcenir 1,006) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 33% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.54 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno adran etholiadol Llanelwedd â Chymuned Llanbadarn Fawr a ward Pen-y-bont a Chefn-llys yng Nghymuned Pen-y-bont a Llandeglau i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,685 o etholwyr (rhagamcenir 1,783). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 4% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Roeddem o’r farn bod y trefniant arfaethedig hwn yn rhoi mwy o gydraddoldeb etholiadol na’r trefniadau presennol ar

- 19 -

gyfer yr ardal, a gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Llanbadarn Fawr a Llanelwedd i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Adrannau Etholiadol Llandrindod

4.55 Mae Llandrindod yn cynnwys tair adran etholiadol: Gogledd Llandrindod, Dwyrain a Gorllewin Llandrindod a De Llandrindod. Mae Gogledd Llandrindod yn cynnwys ward y Gogledd yng Nghymuned Llandrindod ac mae ganddi 1,491 o etholwyr (rhagamcenir 1,555) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 5% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae Dwyrain a Gorllewin Llandrindod yn cynnwys wardiau’r Dwyrain (415 o etholwyr, rhagamcenir 430) a’r Gorllewin (526 o etholwyr, rhagamcenir 545) yng Nghymuned Llandrindod, ac mae ganddi 941 o etholwyr (rhagamcenir 975) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 34% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae De Llandrindod yn cynnwys wardiau De Rhif 1 (545 o etholwyr, rhagamcenir 553) a De Rhif 2 (1,114 o etholwyr, rhagamcenir 1,130) yng Nghymuned Llandrindod, ac mae ganddi 1,659 o etholwyr (rhagamcenir 1,683) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 17% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.56 Yn ein Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno adran etholiadol Gogledd Llandrindod â ward Gorllewin Llandrindod i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 2,017 o etholwyr (rhagamcenir 2,100). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 25% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Roeddem ni, ynghyd â’r Grŵp Ceidwadwyr yn eu cynrychiolaeth gychwynnol, o’r farn bod y trefniant arfaethedig hwn yn rhoi mwy o gydraddoldeb etholiadol na’r trefniadau presennol ar gyfer yr ardal, a gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Gogledd Llandrindod i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

4.57 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno adran etholiadol De Llandrindod â ward Dwyrain Llandrindod i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 2,074 o etholwyr (rhagamcenir 2,113). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 28% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Roeddem ni, ynghyd â’r Grŵp Ceidwadwyr yn eu cynrychiolaeth gychwynnol, o’r farn bod y trefniant arfaethedig hwn yn rhoi mwy o gydraddoldeb etholiadol na’r trefniadau presennol ar gyfer yr ardal, a gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith De Llandrindod i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Llanfihangel a

4.58 Mae adran etholiadol bresennol Llanfihangel yn cynnwys Cymunedau Llanfihangel (414 o etholwyr, rhagamcenir 411) a (481 o etholwyr, rhagamcenir 513), ac mae ganddi 895 o etholwyr (rhagamcenir 954) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 37% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llanwddyn yn cynnwys Cymuned Llanwddyn (210 o etholwyr, rhagamcenir 233), Cymuned (295 o etholwyr, rhagamcenir 328) a Chymuned Pen-y-bont Fawr (360 o etholwyr, rhagamcenir 400), ac mae ganddi gyfanswm o 865 o etholwyr (rhagamcenir 961) a

- 20 -

gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 39% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.59 Yn eu cynrychiolaeth gychwynnol, roedd Cynghorau Cymunedau Llanfihangel a Llangynyw a’r Cynghorydd Sir W Thomas o’r farn y dylid ystyried ffactorau fel pellter a phellenigrwydd yn ogystal â defnydd y Gymraeg wrth ystyried cynrychioli cymunedau gwledig. Fodd bynnag, roeddem o’r farn, hyd yn oed wrth ystyried teneurwydd poblogaeth cefn gwlad, nad yw’r lefel bresennol o gynrychiolaeth, sydd fwy na 30% yn is na chyfartaledd y sir, yn addas ar gyfer llywodraeth leol effeithiol a chyfleus. Felly, ystyriwyd cyfuno’r adran etholiadol gyfan hon neu ran ohoni ag ardaloedd eraill er mwyn creu adran etholiadol â lefelau cynrychiolaeth yn agosach at y cyfartaledd sirol.

4.60 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cynnwys adran etholiadol Llanwddyn i gyd yng Nghymuned Llanfihangel i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,279 o etholwyr (rhagamcenir 1,402). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 21% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir o hyd, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Wrth ystyried y trefniant hwn, rydym wedi ystyried y gwelliant mewn cydraddoldeb etholiadol ynghyd â’r cysylltiadau mynediad rhesymol rhwng yr ardaloedd hyn a’u tebygrwydd o ran eu natur wledig a’u defnydd o’r Gymraeg. Felly, gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Llanfihangel a Llanwddyn i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Llanfihangel a

4.61 Mae adran etholiadol bresennol Llanfihangel yn cynnwys Cymunedau Llanfihangel (414 o etholwyr, rhagamcenir 411) a Llangynyw (481 o etholwyr, rhagamcenir 513), ac mae ganddi 895 o etholwyr (rhagamcenir 954) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 37% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Meifod yn cynnwys Cymuned Meifod ac mae ganddi 1,074 o etholwyr (rhagamcenir 1,145) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 24% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.62 Yn eu cynrychiolaeth gychwynnol, roedd Cyngor Cymuned Meifod o’r farn y dylid ystyried ffactorau fel pellter a phellenigrwydd wrth ystyried cynrychioli cymunedau gwledig. Fodd bynnag, roeddem o’r farn, hyd yn oed wrth ystyried teneurwydd poblogaeth cefn gwlad, nad yw’r lefel bresennol o gynrychiolaeth, sydd fwy nag 20% a 30% yn is na’r cyfartaledd sirol, yn addas ar gyfer llywodraeth leol effeithiol a chyfleus. Felly, ystyriwyd cyfuno’r adran etholiadol gyfan hon neu ran ohoni ag ardaloedd eraill er mwyn creu adran etholiadol â lefelau cynrychiolaeth yn agosach at y cyfartaledd sirol.

4.63 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cynnwys Cymuned Meifod yng Nghymuned Llangynyw i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,555 o etholwyr (rhagamcenir 1,658). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 4% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Wrth ystyried y trefniant hwn, rydym wedi ystyried y gwelliant mewn cydraddoldeb etholiadol ynghyd â’r cysylltiadau mynediad rhesymol

- 21 -

rhwng yr ardaloedd hyn a’u tebygrwydd o ran eu natur wledig a’u defnydd o’r Gymraeg. Gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Llangynyw a Meifod i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Llanidloes

4.64 Mae adran etholiadol bresennol Llanidloes yn cynnwys wardiau Clywedog (510 o etholwyr, rhagamcenir 523), Dulas (681 o etholwyr, rhagamcenir 699) a Hafren (1,063 o etholwyr, rhagamcenir 1,091) yng Nghymuned Llanidloes, ac mae ganddi 2,254 o etholwyr (rhagamcenir 2,313) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 59% yn uwch na’r cyfartaledd sirol, sef 1,417 o etholwyr i bob cynrychiolydd.

4.65 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno wardiau Dulas a Hafren i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,744 o etholwyr (rhagamcenir 1,790). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 8% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Roeddem o’r farn bod y trefniant hwn yn rhoi mwy o gydraddoldeb etholiadol na’r trefniadau presennol ar gyfer yr ardal, a gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Llanidloes ar yr adran etholiadol arfaethedig hon.

Llanllŷr a Nantmel

4.66 Mae adran etholiadol bresennol Llanllŷr yn cynnwys wardiau Llanfihangel Helygen a Llanllŷr (423 o etholwyr, rhagamcenir 441) a Phontnewydd (495 o etholwyr, rhagamcenir 516) yng Nghymuned Llanllŷr, ac mae ganddi 918 o etholwyr (rhagamcenir 957) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 35% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Nantmel yn cynnwys Cymunedau Abaty Cwm-hir (203 o etholwyr, rhagamcenir 206), Nantmel (554 o etholwyr, rhagamcenir 563) a Sant Harmon (465 o etholwyr, rhagamcenir 473), ac mae ganddi gyfanswm o 1,222 o etholwyr (rhagamcenir 1,242) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 14% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.67 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno ward Llanfihangel Helygen a Llanllŷr ag adran etholiadol gyfan Nantmel i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,645 o etholwyr (rhagamcenir 1,683). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 2% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Roeddem o’r farn bod y trefniant hwn yn rhoi mwy o gydraddoldeb etholiadol na’r trefniadau presennol ar gyfer yr ardal a gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Llanllŷr a Nantmel i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Canol a De’r Drenewydd

4.68 Mae adran etholiadol bresennol Canol y Drenewydd yn cynnwys ward Canol Cymuned y Drenewydd ac mae ganddi 2,220 o etholwyr (rhagamcenir 2,217) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 57% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol De’r Drenewydd yn cynnwys ward De Cymuned y Drenewydd ac mae ganddi 1,288 o

- 22 -

etholwyr (rhagamcenir 1,287) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 9% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.69 Yn ei gynrychiolaeth gychwynnol, roedd y Cynghorydd Bob Mills (De’r Drenewydd) o’r farn y gellid cynnwys pentref Mochdre yn ei adran ef. Hefyd, dywedodd y Cynghorydd Mills fod ganddo lwyth gwaith mawr iawn yn barod ac ni fyddai am weld cynnydd ym maint yr adran etholiadol. Roeddem o’r farn nad yw’r amrywiad presennol o ran lefel y gynrychiolaeth rhwng y ddwy adran etholiadol hyn yn y Drenewydd yn briodol. Felly, gwnaethom ystyried trefniadau etholiadol eraill ar gyfer yr ardal hon.

4.70 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno wardiau Canol a De’r Drenewydd i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 3,508 o etholwyr (rhagamcenir 3,504). Pe byddai dau gynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn yn arwain at lefel gynrychiolaeth o 1,754 o etholwyr o bob cynghorydd. Mae hyn 9% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Er bod hyn yn dra gwahanol i’r trefniadau presennol, creu ward aml- aelod yw’r ffordd orau o sicrhau cydraddoldeb i etholwyr o ystyried lefel yr amrywiaeth yn y gymuned. Rhoesom yr enw gwaith De Canol y Drenewydd i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Llanandras

4.71 Mae adran etholiadol bresennol Llanandras yn cynnwys wardiau Nortyn (516 o etholwyr, rhagamcenir 553) a Thref Llanandras (1,637 o etholwyr, rhagamcenir 1,755) yng Nghymuned Nortyn a Llanandras, ac mae ganddi 2,153 o etholwyr (rhagamcenir 2,308) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 52% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

4.72 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig bod ward Tref Llanandras yn creu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,637 o etholwyr (rhagamcenir 1,755). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 1% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Roeddem o’r farn bod y trefniant arfaethedig hwn yn rhoi mwy o gydraddoldeb etholiadol na’r trefniadau presennol ar gyfer yr ardal a gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Tref Llanandras i’r adran etholiadol arfaethedig hon. Gellir gweld ward Nortyn mewn cynnig arall yn 4.50.

Tawe Uchaf ac Adrannau Etholiadol

4.73 Mae adran etholiadol bresennol Tawe Uchaf yn cynnwys wardiau Pontneddfechan (355 o etholwyr, rhagamcenir 369) ac (116 o etholwyr, rhagamcenir 121) yng Nghymuned Ystradfellte a wardiau Caehopcyn (264 o etholwyr, rhagamcenir 275), Coelbren (539 o etholwyr, rhagamcenir 560) a Phen-y-cae (488 o etholwyr, rhagamcenir 507) yng Nghymuned Tawe Uchaf, ac mae ganddi gyfanswm o 1,762 o etholwyr (rhagamcenir 1,832) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 24% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae pedair adran etholiadol sy’n cwmpasu Cymuned Ystradgynlais, sef Aber-craf, Cwm-twrch, Ynyscedwyn ac Ystradgynlais. Mae adran etholiadol Aber-craf yn cynnwys ward Aber-craf yng Nghymuned

- 23 -

Ystradgynlais ac mae ganddi 1,164 o etholwyr (rhagamcenir 1,159) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 18% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol Cwm-twrch yn cynnwys ward Cwm-twrch yng Nghymuned Ystradgynlais ac mae ganddi 1,625 o etholwyr (rhagamcenir 1,704) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 15% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol Ynyscedwyn yn cynnwys ward Ynyscedwyn yng Nghymuned Ystradgynlais ac mae ganddi 1,755 o etholwyr (rhagamcenir 1,775) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 24% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol Ystradgynlais yn cynnwys ward Ystradgynlais yng Nghymuned Ystradgynlais ac mae ganddi 2,060 o etholwyr (rhagamcenir 2,137) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 45% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae cyfanswm o bum cynghorydd yn cynrychioli’r Cymunedau hyn.

4.74 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno ward Caehopcyn yng Nghymuned Tawe Uchaf ag adrannau etholiadol Aber-craf ac Ystradgynlais i greu un adran etholiadol â 2 aelod. Byddai gan yr adran etholiadol hon 3,488 o etholwyr (rhagamcenir 3,571). Pe byddai dau gynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn yn arwain at lefel gynrychiolaeth o 1,744 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 8% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Er bod hyn yn dra gwahanol i’r trefniadau presennol, mae lefel yr amrywiaeth yn y gymuned yn golygu bod ward aml-aelod yn gwella’r cydraddoldeb i etholwyr yn sylweddol. Gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Ystradgynlais i’r adran etholiadol arfaethedig hon. Byddem yn croesawu unrhyw awgrymiadau am enwau eraill.

4.75 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno Cymuned Ystradfellte â wardiau Coelbren a Phen-y-cae yng Nghymuned Tawe Uchaf i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,498 o etholwyr (rhagamcenir 1,557). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 7% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Roeddem o’r farn bod y trefniant hwn yn rhoi mwy o gydraddoldeb etholiadol na’r trefniadau presennol ar gyfer yr ardal a gwnaethom gyflwyno’r cynllun hwn fel cynnig. Rhoesom yr enw gwaith Tawe Uchaf i’r adran etholiadol arfaethedig hon. Erys adrannau Cwm-twrch ac Ynyscedwyn fel y maent ac mae 5 cynghorydd yn cynrychioli’r ardal o hyd.

Crynodeb

4.76 Roedd ein cynigion drafft yn argymell cyngor o 64 aelod â 57 o adrannau. Roeddem o’r farn bod y trefniadau hyn yn darparu llywodraeth leol effeithiol a chyfleus ac yn bodloni’r cyfarwyddiadau a ddarparwyd gan Lywodraeth Cynulliad Cymru, mewn egwyddor.

4.77 Anfonwyd copïau o’r cynigion drafft i’r holl gynghorau, sefydliadau ac unigolion y cyfeiriwyd atynt ym mharagraff 3.11 i ofyn am eu barn. Anfonwyd copi hefyd at unrhyw un a oedd wedi cyflwyno sylwadau cychwynnol. Trwy gyfrwng hysbysiad cyhoeddus, gwahoddwyd hefyd unrhyw sefydliad neu unigolyn â buddiant yn yr

- 24 -

arolwg i gyflwyno’u barn. Roedd copïau o’r cynigion drafft ar gael i’w harchwilio yn swyddfeydd Cyngor Sir Powys a’r Comisiwn.

5. CYNRYCHIOLAETHAU A DDERBYNIWYD MEWN YMATEB I’R CYNIGION DRAFFT

5.1 Mewn ymateb i’n hadroddiad Cynigion Drafft, cawsom gynrychiolaethau gan Gyngor Sir Powys, Pwyllgor Sir Faesyfed Cyngor Sir Powys, 43 o Gynghorau Tref a Chymuned (Cyngor Cymuned Aberhafesb, Cyngor Cymuned Aberriw, Cyngor Tref Aberhonddu, Cyngor Cymuned Caersws, Cyngor Cymuned Carno, Cyngor Cymuned Castell Caereinion, Cyngor Cymuned Cwmdu a’r Cylch, Cyngor Cymuned Diserth a Threcoed, Cyngor Cymuned Dwyriw, Cyngor Cymuned Erwyd, Cyngor Cymuned Ffordun gyda Thre’r-llai a Threlystan, Cyngor Cymuned Cegidfa, Cyngor Cymuned Ceri, Cyngor Tref Tref-y-clawdd, Cyngor Cymuned Llanbrynmair, Cyngor Cymuned Llandinam, Cyngor Tref Llandrindod, Cyngor Cymuned Llanerfyl, Cyngor Cymuned Llanfair Caereinion, Cyngor Cymuned Llanfihangel, Cyngor Cymuned Llangynyw, Cyngor Cymuned Llangatwg, Cyngor Cymuned Llangynllo, Cyngor Cymuned Llangynidr, Cyngor Tref Llanidloes, Cyngor Cymuned Llanidloes Allanol, Cyngor Cymuned Manafon, Cyngor Cymuned Meifod, Cyngor Cymuned Merthyr Cynog, Cyngor Cymuned Nantmel, Cyngor Cymuned Maesyfed, Cyngor Tref y Drenewydd a Llanllwchaearn, Cyngor Cymuned Pencraig, Cyngor Cymuned Pen-y-bont a’r Cylch, Cyngor Tref Llanandras a Nortyn, Cyngor Cymuned Sant Harmon, Cyngor Tref , Cyngor Cymuned Tawe Uchaf, Cyngor Cymuned Trefeglwys, Cyngor Cymuned Tregynon, Cyngor Cymuned Trewern, Cyngor Tref y Trallwng, Cyngor Cymuned Llanddewi yn Hwytyn a Chyngor Cymuned Yscir), 19 o Gynghorwyr Sir (y Cynghorydd Dawn Bailey, y Cynghorydd Linda Corfield, y Cynghorydd Rachel Davies, y Cynghorydd Gwilym T Evans, y Cynghorydd Viola Evans, y Cynghorydd Ken Harris, y Cynghorydd S M Hayes, y Cynghorydd Eldrydd Jones, y Cynghorydd Francesca Jump, y Cynghorydd Bob Mills, y Cynghorydd Bob Morgan, y Cynghorydd Gareth Morgan, y Cynghorydd Clair Powell, y Cynghorydd Gary Price, y Cynghorydd Phillip C Pritchard, y Cynghorydd Joy Shearer, y Cynghorydd Gillian Thomas, y Cynghorydd W B Thomas, a’r Cynghorydd Richard White), Grŵp y Ceidwadwyr, Fforwm Cyngor Lleol Sir Drefaldwyn, Un Llais Cymru Sir Drefaldwyn, Gweinyddiaeth Powys, Grŵp Annibynnol y Rhanbarthau a 25 o drigolion Powys. Ceir crynodeb o’r cynrychiolaethau hyn yn Atodiad 5.

5.2 Gwnaethom dderbyn sawl cynrychiolaeth ynghylch y cynnig i gyfuno’r Cyngor â’r Bwrdd Iechyd Lleol (BILl) a’i effaith ar lwyth gwaith y cynghorwyr. Fodd bynnag, rydym wedi derbyn copi o lythyr gan y Prif Weinidog i Arweinydd Cyngor Sir Powys sy’n sôn nad yw’r trafodaethau ynghylch y mater hwn wedi dod i gasgliad clir hyd yn hyn. Os daw unrhyw drefniadau cychwynnol i’r amlwg yn fuan, mae’n debyg y byddant yn effeithio ar drefniadau gweithredol y cyngor ac na fyddant yn cael unrhyw effaith uniongyrchol ar y trefniadau etholiadol. Felly, ni theimlwn y gallwn roi unrhyw arwyddocâd gwybodus i’r cyfuniad arfaethedig.

Trefniadau etholiadol a gynigiwyd

5.3 Cynigiodd Pwyllgor Sir Faesyfed Cyngor Sir Powys gynllun a ystyriwyd gennym (gweler Atodiad 5). Roedd y cynllun hwn yr un fath yn union â’r un a gynigiwyd gan

- 25 -

Grŵp y Ceidwadwyr a ystyriwyd yn y cynrychiolaethau cychwynnol na fabwysiadwyd gan y Comisiwn (gweler paragraff 4.2 uchod). Er bod cynllun arfaethedig Pwyllgor Sir Faesyfed yn adeiladol, nid oeddem o’r farn ei fod yn mynd i’r afael â chydraddoldeb yn ddigonol.

6. ASESIAD

Cais am Newid Ffiniau

6.1 Cyn ystyried y trefniadau etholiadol ar gyfer Sir Powys, hoffem ymateb i’r cynrychiolaethau a oedd yn gofyn i ni arolygu cymunedau a ffiniau wardiau cymunedol. Mae’n amlwg o’r ceisiadau hyn bod rhywfaint o ansicrwydd ynghylch y dulliau o gynnal yr arolygon hyn. Hoffem amlinellu’r safbwynt statudol.

6.2 Cyfrifoldeb y prif gyngor yw cadw strwythur y gymuned dan arolwg. Mae Adran 55(2) y Ddeddf yn gofyn i bob prif gyngor yng Nghymru gadw eu hardal gyfan dan arolwg at ddibenion ystyried gwneud argymhellion i ni i gyfansoddi cymunedau newydd, diddymu cymunedau neu newid cymunedau yn eu hardal. Rydym yn ystyried cynigion y prif gyngor ac yn adrodd yn ôl i Lywodraeth Cynulliad Cymru sy’n gallu rhoi unrhyw rai o’r cynigion hyn ar waith trwy orchymyn, fel y gwêl orau.

6.3 Dan Adran 57(4) y Ddeddf, mae gan brif gynghorau ddyletswydd i gadw’r trefniadau etholiadol ar gyfer y cymunedau yn eu hardaloedd dan arolwg hefyd, at ddibenion ystyried a oes angen gwneud newidiadau sylweddol ai peidio. Rhaid i brif gynghorau ystyried ceisiadau am newidiadau gan gyngor cymuned neu ddim llai na 30 o etholwyr llywodraeth leol mewn cymuned hefyd, a gwneud gorchymyn i roi’r newidiadau hynny ar waith, fel y gwelant orau. Felly, mae ffiniau cymunedau a wardiau cymunedol yn fater i’r prif gyngor ei ystyried yn y lle cyntaf.

Maint y Cyngor

6.4 Ar hyn o bryd, mae maint y cyngor, sef 73 o aelodau, o fewn y cyfyngiadau yn sgîl cyfarwyddiadau’r Gweinidog o ran nifer. Y gymhareb bresennol rhwng cynghorwyr ac etholwyr yw 1:1,417 sydd 19% yn is na 1,750 o etholwyr fesul cynghorydd (gweler cymhareb y cynghorydd i’r etholwyr isod). Ar hyn o bryd, nid oes unrhyw adrannau aml-aelod.

6.5 Gwnaethom arolygu’r trefniadau etholiadol ar gyfer Sir Powys yng ngolau cyfarwyddiadau Llywodraeth Cynulliad Cymru i’n harwain, a gwnaethom ystyried y cynrychiolaethau a gyflwynwyd i ni. Yn ein trafodaethau, gwnaethom ystyried cymhareb yr etholwyr llywodraeth leol i nifer y cynghorwyr i’w hethol, gyda’r nod o sicrhau bod nifer yr etholwyr llywodraeth leol yr un fath, neu mor agos ag y bo modd, ym mhob adran yn y brif ardal. Gwnaethom edrych ar yr adrannau aml-aelod presennol i ystyried a ddylem argymell creu adrannau ag aelodau unigol. Gwnaethom ystyried maint a chymeriad ardal y prif gyngor ynghyd ag ystod eang o ffactorau eraill, gan gynnwys dwysedd y boblogaeth, y dopograffeg leol, cysylltiadau ffyrdd a chysylltiadau lleol.

- 26 -

6.6 Am y rhesymau a nodir isod, credwn o safbwynt budd i lywodraeth leol effeithiol a chyfleus y byddai cael cyngor o 64 aelod i gynrychioli Sir Powys yn briodol. Golyga’r cynnig hwn ynghylch maint y cyngor y cynrychiolir 1,616 o etholwyr ar gyfartaledd gan bob cynghorydd.

Cymhareb cynghorwyr i etholwyr

6.7 Mae cyfarwyddiadau’r Gweinidog yn cynnwys y canlynol yn 3.7 (a): "Ystyrir mai cyflawni adrannau etholiadol lle mae’r gymhareb rhwng cynghorwyr ac etholwyr ddim is nag 1:1,750 y dylai’r nod fod." Mae’r Gweinidog wedi dynodi i ni fod hyn yn golygu na ddylai’r nifer o etholwyr fesul cynghorydd ddisgyn yn is na 1,750 fel arfer, a dyma sut rydym wedi dehongli a defnyddio’r Cyfarwyddyd. Rydym yn cydnabod y darperir y cyfarwyddiadau fel arweiniad ac ni ddylid eu defnyddio heb ystyried amgylchiadau arbennig yr ardal benodol: mae’n bosibl y bydd amgylchiadau yn ymwneud â thopograffeg neu boblogaeth yr ardal ac ati, lle ystyrir bod adran etholiadol â llai na 1,750 o etholwyr yn cael eu cynrychioli gan un cynghorydd yn briodol. Esboniwyd hyn yn y llythyr gan y Gweinidog (Atodiad 4) a ddywedodd: “Golyga hyn fod y gymhareb yn parhau fel y nod i geisio ei chyflawni ac nid fel y nod i’w chyflawni ym mhob achos. Wrth wneud hynny, dylid talu sylw i gymunedau lleol gael eu cynrychiolaeth adnabyddadwy hyd yn oed pan na ellir cyflawni’r ffigur dangosol o 1,750 etholwyr/cynghorydd bob tro”. Yn niffyg amgylchiadau arbennig, byddwn yn ceisio cynnig trefniadau etholiadol lle na fydd y lefel gynrychiolaeth yn disgyn yn is na 1,750 o etholwyr fesul cynghorydd. Ni chawn ein cyfyngu yn yr un modd gan y cyfarwyddyd hwn rhag cynnig trefn etholiadol lle mae nifer yr etholwyr sydd i’w cynrychioli gan bob cynghorydd, mewn achosion priodol, yn uwch nag 1,750. Trwy'r arolwg hwn byddwn yn cadw’r gymhareb o 1:1,750 mewn cof, ac ni fyddwn fel arfer yn ystyried ei bod yn angenrheidiol ei defnyddio yn benodol ym mhob achos.

Nifer yr etholwyr

6.8 Cyngor Sir Powys a roddodd i ni’r ffigurau sy’n nodi’r etholwyr yn 2009 a’r amcangyfrif ar gyfer yr etholaeth yn 2014 sydd i’w gweld yn Atodiad 2.

Adrannau Etholiadol

6.9 Rydym wedi ystyried ffiniau adrannau etholiadol presennol Llanfair-ym-Muallt, Caersws, Yr Ystog, Cwm-twrch, Dolforwyn, Clas-ar-Wy, Ceri, Llanafan-fawr, , , , Llanrhaeadr-ym-Mochnant / Llansilin, Llansanffraid, , , / , Dwyrain y Drenewydd, Y Drenewydd Gogledd Llanllwchaearn, Y Drenewydd Gorllewin Llanllwchaearn, Rhaeadr Gwy, Rhiwcynon, St. Mary, Talgarth, Cymuned Talgarth ac Ynyscedwyn a chymhareb yr etholwyr llywodraeth leol i nifer y cynghorwyr i’w hethol, a chynigiwn y dylai’r trefniadau presennol barhau. Gwnaethom ystyried newidiadau i’r adrannau etholiadol sy’n weddill. Ceir manylion y trefniadau etholiadol presennol ar gyfer yr ardal yn Atodiad 2.

6.10 Yn yr adran ganlynol, fe gyflwynir y cynigion ar gyfer pob un o’r adrannau etholiadol yn yr un modd. Mae rhan gyntaf paragraff cychwynnol pob un o’r rhain yn rhoi cyd-destun hanesyddol trwy restru’r adrannau etholiadol neu eu rhannau

- 27 -

cyfansoddol a ddefnyddiwyd i adeiladu pob adran etholiadol arfaethedig. Disgrifir y cydrannau hyn - y cymunedau a wardiau cymunedol - fel cymuned gyflawn ynghyd â’i hetholwyr presennol a rhagamcanol, os y’i defnyddiwyd felly. Os mai dim ond rhan o gymuned a ddefnyddir – h.y. ward gymunedol – yna fe ddangosir enw’r ward gymunedol honno, ei ffigurau etholaethol, ac enw ei chymuned. Yna mae rhan olaf y paragraff hwnnw ym mhob adran yn rhestru cydrannau’r adran etholiadol arfaethedig newydd yn yr un modd - nail ai fel Cymunedau cyfan gydag etholaethau presennol ac etholaethau rhagamcanol, neu fel ward gymunedol a enwir, ei ffigurau etholiadol ac enw ei chymuned - fel o’r blaen. Defnyddir y dull hwn o ddisgrifio cyfansoddiad adrannau etholiadol yn y tablau yn Atodiad 2 a 3 hefyd.

Banwy, Llanbrynmair, Llanfihangel a Llanwddyn

6.11 Mae adran etholiadol bresennol Banwy yn cynnwys Cymunedau Banwy (487 o etholwyr, 511 rhagamcanol) a Llanerfyl (296 o etholwyr, rhagamcenir 311) ac mae ganddi gyfanswm o 783 o etholwyr a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hynny 45% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llanbrynmair yn cynnwys Cymuned Llanbrynmair ac mae ganddi gyfanswm o 772 o etholwyr (rhagamcenir 810) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hynny 46% yn is na chyfartaledd y sir, sef un cynghorydd ar gyfer pob 1,417 o etholwyr. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno Cymunedau Banwy a Llanbrynmair i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,259 o etholwyr (rhagamcenir 1,321). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 22% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rhoesom yr enw gwaith Banwy a Llanbrynmair i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

6.12 Mae adran etholiadol bresennol Llanfihangel yn cynnwys Cymunedau Llanfihangel (414 o etholwyr, rhagamcenir 411) a Llangynyw (481 o etholwyr, rhagamcenir 513), ac mae ganddi 895 o etholwyr (rhagamcenir 954) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 37% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llanwddyn yn cynnwys Cymuned Llanwddyn (210 o etholwyr, rhagamcenir 233), Cymuned Llangynog (295 o etholwyr, rhagamcenir 328) a Chymuned Pen-y-bont Fawr (360 o etholwyr, rhagamcenir 400), ac mae ganddi gyfanswm o 865 o etholwyr (rhagamcenir 961) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 39% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cynnwys adran etholiadol Llanwddyn i gyd yng Nghymuned Llanfihangel i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,279 o etholwyr (rhagamcenir 1,402). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 21% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir o hyd, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rhoesom yr enw gwaith Llanfihangel a Llanwddyn i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

6.13 Cawsom wrthwynebiadau i’r cynnig oedd yn dwyn yr enw Banwy a Llanbrynmair gan Gyngor Sir Powys, Cyngor Cymuned Llanbrynmair, y Cynghorydd Sir B Morgan (Llanbrynmair) ac un o drigolion Foel. Gwnaed y gwrthwynebiadau ar y sail bod y cynnig yn anwybyddu daearyddiaeth a fframwaith cymdeithasol a busnes cysylltiedig y rhan hon o’r sir. Mae’r cysylltiadau cymdeithasol, manwerthu a

- 28 -

chysylltiadau busnes eraill wedi’u lleoli bron yn gyfan gwbl i’r dwyrain o Gymuned Banwy gan ddilyn dyffryn afon Banwy a chefnffordd gyfagos yr A458 trwy Lanerfyl i Lanfair Caereinion. Mae cadwyn o fryniau yn gwahanu’r ddwy gymuned a dwy ffordd sengl annosbarthedig yn unig sy’n eu cysylltu. Nid yw’r Cynghorydd Evans yn cytuno y dylid cynnwys etholaeth Banwy â Llanfair Caereinion.

6.14 Roedd Cyngor Cymuned Llanfihangel, Cyngor Cymuned Llangynyw a’r Cynghorydd Sir W Thomas (Llanfihangel) yn cefnogi’r cynnig a oedd yn dwyn yr enw Llanfihangel a Llanwddyn, ond roeddent am gynnwys Cymuned Llangynyw yn y cynnig hwnnw hefyd. Mae’r cynrychiolaethau a’r pryderon ynghylch y cynigion ar gyfer Llangynyw i’w gweld yn 6.92 a 6.95 isod.

6.15 Gwnaethom ystyried y cynrychiolaethau a chawsom ein darbwyllo bod anfanteision difrifol i’r cynllun a gynigiwyd ar gyfer Banwy a Llanbrynmair yn ein hadroddiad Cynigion Drafft. Fodd bynnag, rydym o’r farn o hyd bod lefel uchel y gynrychiolaeth ym Manwy (45% yn is) a Llanbrynmair (46% yn is) mor wahanol i gyfartaledd y sir fel bod angen ystyried trefniadau eraill. Ymddengys mai’r cymunedau mwyaf priodol i’w cyfuno â Chymuned Banwy yw’r rheiny a gynhwyswyd yn y Cynigion Drafft dan yr enw gwaith Llanfihangel a Llanwddyn. Felly, cynigiwn gynnwys adran etholiadol Llanwddyn i gyd â Chymunedau Banwy a Llanfihangel i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,766 o etholwyr (rhagamcenir 1,913). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 9% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn ddymunol er mwyn darparu llywodraeth leol effeithiol a chyfleus ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Banwy, Llanfihangel a Llanwddyn i’r adran etholiadol hon. Mae’r cynigion ar gyfer Cymunedau Llanbrynmair a Llanerfyl i’w gweld isod yn 6.18 a 6.21, yn ôl eu trefn.

Banwy, Llanbrynmair a

6.16 Mae adran etholiadol bresennol Banwy yn cynnwys Cymunedau Banwy (487 o etholwyr, rhagamcenir 511) a Llanerfyl (296 o etholwyr, rhagamcenir 311) ac mae ganddi gyfanswm o 783 o etholwyr a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hynny 45% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llanbrynmair yn cynnwys Cymuned Llanbrynmair ac mae ganddi gyfanswm o 772 o etholwyr (rhagamcenir 810) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hynny 46% yn is na chyfartaledd y sir, sef un cynghorydd ar gyfer pob 1,417 o etholwyr. Mae adran etholiadol bresennol Glantwymyn yn cynnwys wardiau Isygarreg (125 o etholwyr, rhagamcenir 130), Penygroes (466 o etholwyr, rhagamcenir 465) ac Uwchygarreg (130 o etholwyr, rhagamcenir 135) yng Nghymuned a wardiau Cemais (279 o etholwyr, rhagamcenir 291), Darowen (352 o etholwyr, rhagamcenir 367), Dulas (152 o etholwyr, rhagamcenir 158) a (168 o etholwyr, rhagamcenir 175) yng Nghymuned Glantwymyn, ac mae ganddi gyfanswm o 1,652 o etholwyr (rhagamcenir 1,721) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 17% un uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno Cymunedau Banwy a Llanbrynmair i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,259 o etholwyr (rhagamcenir 1,321). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 22% yn is na chyfartaledd arfaethedig y

- 29 -

sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rhoesom yr enw gwaith Banwy a Llanbrynmair i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

6.17 Cawsom wrthwynebiadau i’r cynnig a oedd yn dwyn yr enw Banwy a Llanbrynmair gan Gyngor Sir Powys, Cyngor Cymuned Llanbrynmair, y Cynghorydd Sir B Morgan (Llanbrynmair) ac un o drigolion Foel. Gwnaed y gwrthwynebiadau ar y sail bod y cynnig yn anwybyddu daearyddiaeth a fframwaith cymdeithasol a busnes cysylltiedig y rhan hon o’r sir. Mae’r cysylltiadau cymdeithasol, manwerthu a chysylltiadau busnes eraill wedi’u lleoli bron yn gyfan gwbl i’r dwyrain o Gymuned Banwy gan ddilyn dyffryn afon Banwy a chefnffordd gyfagos yr A458 trwy Lanerfyl i Lanfair Caereinion. Mae cadwyn o fryniau yn gwahanu’r ddwy gymuned a dwy ffordd sengl annosbarthedig yn unig sy’n eu cysylltu. Nid yw’r Cynghorydd V Evans yn cytuno y dylid cynnwys etholaeth Banwy â Llanfair Caereinion. Cawsom wrthwynebiadau gan Gyngor Cymuned Llanerfyl hefyd. Gwnaeth y gwrthwynebiadau ar y sail y dylid cyfuno Llanerfyl â Banwy a Llanfair Caereinion yn hytrach nag â Llanbrynmair. Mae Llanbrynmair wedi’i gwahanu’n fwy oddi wrth Lanerfyl a byddai’n well ei chyfuno â phlwyf arall ym Mro Ddyfi (Glantwymyn). Cafwyd yr awgrym hwn o gyfuno Glantwymyn â Llanbrynmair yn y gynrychiolaeth gan Gyngor Sir Powys hefyd, er i Gynghorydd Glantwymyn awgrymu y gallai wrthwynebu’r cyfuniad hwnnw.

6.18 Fel y mynegir yn 6.15 uchod, gwnaethom ystyried y cynrychiolaethau a chawsom ein darbwyllo bod anfanteision difrifol i’r cynllun a gynigiwyd ar gyfer Banwy a Llanbrynmair yn ein hadroddiad Cynigion Drafft. Fodd bynnag, rydym o’r farn o hyd bod lefel uchel y gynrychiolaeth yn Llanbrynmair (46% yn is na chyfartaledd y sir) mor wahanol i gyfartaledd y sir fel bod angen ystyried trefniadau eraill. Ymddengys mai’r cymunedau mwyaf priodol i’w cyfuno â Chymuned Llanbryn-mair yw’r rheiny a awgrymwyd gan Gyngor y Sir a Chyngor Cymuned Llanerfyl, sef Cadfarch a Glantwymyn. Felly, cynigiwn gynnwys adran etholiadol Glantwymyn i gyd â Chymuned Llanbryn-mair i greu un adran etholiadol â dau gynghorydd. Byddai gan yr adran etholiadol hon 2,424 o etholwyr (rhagamcenir 2,531). Pe byddai dau gynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn yn arwain at lefel gynrychiolaeth o 1,212 o etholwyr i bob cynghorydd, sydd 25% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir o hyd, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Nid yw’r cynnig hwn yn chwalu cysylltiadau cymunedol ac mae’n gwella’r cydraddoldeb ar gyfer yr ardal. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Glantwymyn a Llanbrynmair i’r adran etholiadol hon. Mae’r cynigion ar gyfer Cymuned Llanerfyl i’w gweld yn 6.21 isod.

Banwy a Llanfair Caereinion

6.19 Mae adran etholiadol bresennol Banwy yn cynnwys Cymunedau Banwy (487 o etholwyr, rhagamcenir 511) a Llanerfyl (296 o etholwyr, rhagamcenir 311) ac mae ganddi gyfanswm o 783 o etholwyr a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hynny 45% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llanfair Caereinion yn cynnwys Cymuned Llanfair Caereinion ac mae ganddi 1,339 o etholwyr (rhagamcenir 1,455) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hynny 6% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cynnwys

- 30 -

Cymuned Llanerfyl yn adran etholiadol Llanfair Caereinion i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,635 o etholwyr (rhagamcenir 1,766). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai lefel y gynrychiolaeth 6% yn uwch na’r cyfartaledd a gynigir ar gyfer y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd.

6.20 Roedd y Cynghorydd Sir V Evans (Llanfair Caereinion) yn cefnogi’r cynnig ond nid oedd yn cytuno â’r enw Llanerfyl a Llanfair Caereinion ac fe awgrymodd yr enw Llanfair/Erfyl, a fyddai’n cwmpasu’r ddau enw Llan. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Llanfair Caereinion i awgrymu enw arall, sef Llanfair Caereinion a Llanerfyl.

6.21 Rydym o’r farn o hyd nad yw’r amrywiad mor fawr yn y lefelau cynrychiolaeth, sef 45% a 6% yn is, rhwng adrannau etholiadol a ffurfir o’r rheiny sy’n agos at ei gilydd, yn gydnaws â llywodraeth leol effeithiol a chyfleus. Rydym o’r farn o hyd y byddai’n ddymunol newid y trefniadau etholiadol fel yr amlinellwyd yn y cynigion drafft er mwyn gwella cydraddoldeb etholiadol. Mae cysylltiadau mynediad da rhwng y ddwy gymuned, byddai’r cyfuniad hwn yn gwella’r cydraddoldeb etholiadol ac nid ydym yn ymwybodol o unrhyw gysylltiadau lleol a fyddai’n cael eu chwalu gan y cyfuniad hwn. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Llanfair Erfyl i’r adran etholiadol hon.

Bugeildy, Trefyclo, Llangynllo a Llanandras

6.22 Mae adran etholiadol bresennol Bugeildy yn cynnwys Cymunedau Llanbadarn Fynydd (255 o etholwyr, rhagamcenir 259) a Llanbister (313 o etholwyr, rhagamcenir 318) a wardiau Bugeildy (231 o etholwyr, rhagamcenir 235) a Chnwclas (313 o etholwyr, rhagamcenir 318) o Gymuned Bugeildy, ac mae ganddi gyfanswm o 1,112 o etholwyr a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hynny 22% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llangynllo yn cynnwys Cymunedau Llanddewi Ystradenni (239 o etholwyr, rhagamcenir 254), Llanfihangel Rhydieithon (199 o etholwyr, rhagamcenir 211), Llangynllo (300 o etholwyr, rhagamcenir 319) a Llanddewi yn Hwytyn (296 o etholwyr, rhagamcenir 314) ac mae ganddi 1,034 o etholwyr a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hynny 27% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno adran etholiadol Bugeildy i gyd â Chymunedau Llanddewi Ystradenni a Llanfihangel Rhydieithon i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,550 o etholwyr (rhagamcenir 1,595). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai lefel y gynrychiolaeth 4% yn is na’r cyfartaledd a gynigir ar gyfer y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rhoesom yr enw gwaith Bugeildy i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

6.23 Mae adran etholiadol bresennol Trefyclo yn cynnwys wardiau Canolog (556 o etholwyr, rhagamcenir 572), Allanol (189 o etholwyr, rhagamcenir 195), De Ddwyrain (833 o etholwyr, rhagamcenir 857) a Gorllewin (722 o etholwyr, rhagamcenir 743) yng Nghymuned Tref-y-clawdd, ac mae ganddi 2,300 o etholwyr (rhagamcenir 2,367) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 62% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llanandras yn cynnwys wardiau Nortyn (516 o etholwyr, rhagamcenir

- 31 -

553) a Thref Llanandras (1,637 o etholwyr, rhagamcenir 1,755) yng Nghymuned Nortyn a Llanandras, ac mae ganddi 2,153 o etholwyr (rhagamcenir 2,308) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 52% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Wrth lunio cynnig ar gyfer Tref-y-clawdd, roeddem yn gaeth i gyfyngiadau daearyddol yr ardal a chymunedau cyfagos Tref-y- clawdd. Mae Tref-y-clawdd wedi’i lleoli ar ffin ddwyreiniol Powys gyda Lloegr yn uniongyrchol i’r gogledd, ward wledig tref Llanandras i’r dwyrain a chymunedau gwledig i’r de a’r gorllewin. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno adran etholiadol gyfan Tref-y-clawdd â Chymunedau Llangynllo a Llanddewi yn Hwytyn a ward Nortyn yng Nghymuned Nortyn a Llanandras i greu un adran etholiadol â dau aelod. Byddai gan yr adran etholiadol hon 3,412 o etholwyr (rhagamcenir 3,553). Pe byddai dau gynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn yn arwain at lefel gynrychiolaeth o 1,706 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 6% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rhoesom yr enw gwaith Trefyclo gyda Llangynllo a Nortyn i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

6.24 Cawsom wrthwynebiadau i’r cynnig a oedd yn dwyn yr enw Bugeildy gan Gyngor Sir Powys. Gwnaeth y gwrthwynebiad ar y sail eu bod yn dymuno cadw’r sefyllfa sydd ohoni. Cawsom wrthwynebiadau i’r cynnig a oedd yn dwyn yr enw Tref-y- clawdd gyda Llangynllo a Nortyn gan Gyngor Sir Powys, Cyngor Tref-y-Clawdd, Cyngor Cymuned Llangynllo, Cyngor Cymuned Llanddewi yn Hwytyn a’r Cynghorydd Sir K Harris (Trefyclo). Roedd y gwrthwynebiadau yn erbyn creu adran aml-aelod, yn enwedig trwy gyfuno ardaloedd trefol a gwledig, gan nad oes unrhyw gysylltiadau cryf rhwng y cymunedau a byddai’r ardaloedd gwledig yn colli ei llais ar Gyngor y Sir. Awgrymodd Cyngor Tref-y-clawdd y dylid cyfuno Cymuned Bugeildy â Thref-y-clawdd i greu adran â dau aelod. Awgrymodd y Cynghorydd Harris hyn hefyd, pe na fyddai’n bosibl cadw’r sefyllfa sydd ohoni, gan awgrymu’r enw Tref-y-clawdd a Chwm Tefeidiad ar gyfer yr adran etholiadol hon.

6.25 Gwnaethom ystyried y cynrychiolaethau ac rydym wedi cadw’r barnau hyn mewn cof wrth ddatblygu ein Cynigion Terfynol. Fodd bynnag, oherwydd y tangynrychiolaeth difrifol yn Nhref-y-clawdd, lle mae nifer yr etholwyr i bob cynghorydd 62% yn uwch na chyfartaledd y sir, a’r cyfyngiadau daearyddol sy’n effeithio ar Dref-y-clawdd, nid oes gennym fawr o ddewis ond cynnig adran aml- aelod er mwyn sicrhau cydraddoldeb etholiadol gwell i etholwyr. Roeddem yn gweld teilyngdod yn awgrym Cyngor Tref-y-Clawdd a’r Cynghorydd Harris i gyfuno Cymunedau Bugeildy a Thref-y-clawdd, ond roeddem o’r farn y byddai’n fwy priodol cyfuno adran etholiadol Bugeildy â Chymuned Tref-y-clawdd, o ran cydraddoldeb etholiadol a’r amhariad ar yr adrannau cyfagos. Felly, cynigiwn gyfuno adran etholiadol Tref-y-clawdd ag adran etholiadol bresennol Bugeildy. Byddai gan yr adran etholiadol hon 3,412 o etholwyr (rhagamcenir 3,497). Pe byddai dau gynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn yn arwain at lefel gynrychiolaeth o 1,706 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 6% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Nid yw’r cynnig hwn yn chwalu cysylltiadau cymunedol ac mae’n gwella’r cydraddoldeb i’r ardal. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Trefyclo a Chwm Tefeidiad ar gyfer yr adran etholiadol hon. Mae’r cynigion ar gyfer adrannau presennol Llangynllo a Llanandras i’w gweld isod yn 6.77 a 6.78, yn ôl eu trefn.

- 32 -

Aberriw, Cegidfa, Rhiwcynon a Chastell y Trallwng

6.26 Mae adran etholiadol bresennol Aberriw yn cynnwys Cymuned Aberriw ac mae ganddi 1,068 o etholwyr (rhagamcenir 1,065) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hynny 25% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Rhiwcynon yn cynnwys Cymuned Aberhafesb (341 o etholwyr, rhagamcenir 378), Manafon (241 o etholwyr, rhagamcenir 267), Tregynon (620 o etholwyr, rhagamcenir 687) a wardiau Llanllugan (207 o etholwyr, rhagamcenir 229) a Llanwyddelan (254 o etholwyr, rhagamcenir 281) yng Nghymuned Dwyriw, ac mae ganddi gyfanswm o 1,663 o etholwyr a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hynny 17% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cynnwys adran etholiadol Aberriw yng Nghymuned Manafon i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,309 o etholwyr (rhagamcenir 1,332). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai lefel y gynrychiolaeth 19% yn is na’r cyfartaledd sirol, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rhoesom yr enw gwaith Aberriw gyda Manafon i’r adran etholiadol arfaethedig hon. Hefyd, yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno’r cymunedau sy’n weddill yn adran etholiadol Rhiwcynon i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,422 o etholwyr (rhagamcenir 1,575). Mae hyn 12% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rhoesom yr enw gwaith Rhiwcynon i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

6.27 Mae adran etholiadol bresennol Cegidfa yn cynnwys Cymuned Castell Caereinion (475 o etholwyr, rhagamcenir 497) a wardiau Cegidfa – Gwledig (423 o etholwyr, rhagamcenir 442) a Cegidfa – Pentref (972 o etholwyr, rhagamcenir 1,016) yng Nghymuned Cegidfa, ac mae ganddi gyfanswm o 1,870 o etholwyr (rhagamcenir 1,955) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 32% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Castell y Trallwng yn cynnwys ward y Castell yng Nghymuned y Trallwng ac mae ganddi 1,072 o etholwyr (rhagamcenir 1,124) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 24% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno Cymuned Castell Caereinion â ward Castell y Trallwng i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,547 o etholwyr (rhagamcenir 1,621). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 4% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rhoesom yr enw gwaith Y Trallwng Castell Caereinion i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

6.28 Cawsom wrthwynebiadau i’r cynnig a oedd yn dwyn yr enw Aberriw gyda Manafon gan Gyngor Sir Powys, Cyngor Cymuned Aberhafesb, Cyngor Cymuned Dwyriw, Cyngor Cymuned Manafon, Cyngor Cymuned Tregynon a’r Cynghorydd Sir J Shearer (Rhiwcynon). Gwnaed y prif wrthwynebiadau ar y sail y byddai cysylltiadau cymunedol cryf yn cael eu chwalu (ysgolion, siopau, y Swyddfa Bost ac ati), bod Manafon a Dwyriw yn cydweithio â’i gilydd ar arolwg cludiant ac y byddai cofrestr etholiadol Rhiwcynon yn lleihau. Cynigiodd Cyngor Cymuned Aberriw a’r Cynghorydd Shearer awgrym arall, sef cadw Rhiwcynon fel y mae dan y trefniadau presennol a chyfuno Aberriw â Chymuned Castell Caereinion.

- 33 -

6.29 Cawsom wrthwynebiadau i’r cynnig a oedd yn dwyn yr enw Y Trallwng Castell Caereinion gan Gyngor Sir Powys, Cymuned Castell Caereinion, Cyngor Tref y Trallwng, y Cynghorydd Sir P Pritchard (Castell y Trallwng), Fforwm Cyngor Lleol Sir Drefaldwyn a Grŵp Annibynnol y Rhanbarthau. Gwnaed y prif wrthwynebiadau ar y sail nad oes unrhyw gydlyniad cymdeithasol nac economaidd, bod y cynnig yn chwalu cysylltiadau cymunedol a’n bod wedi creu adran aml-aelod gan gyfuno ardaloedd trefol a gwledig. Yn eu cynrychiolaeth gychwynnol, nododd Cymuned Castell Caereinion y buasent yn fodlon cyfuno ag ardal wledig arall, pe byddai’n angenrheidiol.

6.30 Roeddem o’r farn bod y gwrthwynebiadau i’r cynigion drafft ar gyfer yr ardal hon yn gymhellol ac rydym wedi ystyried y trefniadau eraill a awgrymwyd ar gyfer Aberriw a Chastell Caereinion. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,543 o etholwyr (rhagamcenir 1,562). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 5% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn gwella’r cydraddoldeb etholiadol ac yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Aberriw a Chastell Caereinion i’r adran etholiadol hon. Fel y mynegir yn 6.9 uchod, byddai Rhiwcynon yn cadw ei hadran etholiadol ag aelod unigol â 1,663 o etholwyr.

6.31 O ganlyniad i’r cynnig i gyfuno Cymunedau Aberriw a Chastell Caereinion i greu adran etholiadol newydd, bydd angen i Gymuned Cegidfa ffurfio ei hadran etholiadol ei hun. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,395 o etholwyr (rhagamcenir 1,458). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 14% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn gwella’r cydraddoldeb etholiadol ar gyfer yr ardal ac y byddai’n ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus, ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Cegidfa i’r adran etholiadol hon. Mae’r cynigion ar gyfer Castell y Trallwng i’w gweld yn 6.72 isod.

Blaen Hafren, Caersws a Llandinam

6.32 Mae adran etholiadol bresennol Blaen Hafren yn cynnwys Cymunedau Llangurig (614 o etholwyr, rhagamcenir 667), Llanidloes Allanol (532 o etholwyr, rhagamcenir 578) a wardiau Llawryglyn (248 o etholwyr, rhagamcenir 269) a Threfeglwys (486 o etholwyr, rhagamcenir 528) yng Nghymuned Trefeglwys, ac mae ganddi 1,880 o etholwyr (rhagamcenir 2,042) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 33% yn uwch na chyfartaledd y sir o 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Caersws yn cynnwys Cymuned Carno (605 o etholwyr, rhagamcenir 645) a wardiau Caersws (757 o etholwyr, rhagamcenir 807) a Llanwnog (519 o etholwyr, rhagamcenir 553) yng Nghymuned Caersws, ac mae ganddi 1,881 o etholwyr (rhagamcenir 2,004) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 33% yn uwch na’r cyfartaledd sirol, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno Cymuned Trefeglwys â Chymuned Carno a ward Llanwnog i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,858 o etholwyr (rhagamcenir 1,995). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 15% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rhoesom yr enw gwaith Allt y Genlli i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

- 34 -

6.33 Mae adran etholiadol bresennol Llandinam yn cynnwys wardiau Llandinam (594 o etholwyr, rhagamcenir 597) a Llidiart-y-waun (159 o etholwyr, rhagamcenir 160) yng Nghymuned Llandinam a Chymuned Mochdre â Phenystrywaid (381 o etholwyr, rhagamcenir 383), ac mae ganddi 1,134 o etholwyr (rhagamcenir 1,140) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 20% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno ward Caersws ag adran etholiadol Llandinam i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,891 o etholwyr (rhagamcenir 1,947). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 17% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rhoesom yr enw gwaith Caersws a Llandinam i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

6.34 Cawsom wrthwynebiadau i’r cynnig a oedd yn dwyn yr enw Allt y Genlli gan Gyngor Sir Powys, Cyngor Cymuned Caersws, Cyngor Cymuned Carno, Cyngor Cymuned Llanidloes Allanol, Cyngor Cymuned Trefeglwys, y Cynghorydd Sir R Davies (Caersws), y Cynghorydd Sir G Evans (Blaen Hafren), Un Llais Cymru Sir Drefaldwyn a Grŵp Annibynnol y Rhanbarthau. Gwnaed y gwrthwynebiadau ar y sail bod Carno a Threfeglwys wedi’u rhannu’n naturiol gan fryn Waun Garno a’r unig gysylltiad uniongyrchol yw ffordd fynyddig gul. Nid oes fawr o ryngweithio cymdeithasol nac economaidd rhwng y cymunedau chwaith. Mae trigolion Carno yn dueddol o ddilyn dyfyn afon Carno i lawr i Gaersws yn naturiol, gan olygu bod mwy o berthynas gymdeithasol ac economaidd rhwng y ddwy gymuned hon. Hefyd, mae perthynas agos rhwng trigolion Carno a ward Llanwnog, sy’n defnyddio Cynghorydd Caersws fel cysylltiad bob tro. Mae’r cynnig yn chwalu cysylltiadau cymunedol hefyd. Roedd y gynrychiolaeth hefyd yn gwrthwynebu’r enw arfaethedig, gan fod yr ardal yn un Saesneg ei hiaith yn bennaf. Awgrymodd Cyngor Cymuned Carno gynnig arall, sef cyfuno Cymuned Trefeglwys ag adran Llandinam yn hytrach na Chaersws.

6.35 Cawsom wrthwynebiadau i’r cynnig a oedd yn dwyn yr enw Caersws a Llandinam gan Gyngor Sir Powys, Cyngor Cymuned Caersws, Cyngor Cymuned Llandinam, Cyngor Cymuned Llanidloes, Cyngor Cymuned Trefeglwys, y Cynghorydd Sir R Davies (Caersws), y Cynghorydd Sir G Evans (Blaen Hafren) a Grŵp Annibynnol y Rhanbarthau. Gwnaed y gwrthwynebiadau ar y sail ein bod yn chwalu cysylltiadau cymunedol, bod gan Landinam fwy o berthynas â Llanidloes ac y byddai dau Gynghorydd Sir yn cynrychioli Cymuned Caersws. Dymunai Cyngor Cymuned Llandinam gadw’r sefyllfa bresennol.

6.36 Gwnaethom ystyried y cynrychiolaethau a daethom i’r casgliad y dylem gadw cymunedau cyfan mewn adrannau etholiadol, lle bo modd. Yna, gwnaethom ystyried y dewisiadau sydd ar gael yn yr ardal hon ac, o ganlyniad i’r tangynrychiolaeth sylweddol yn Llanidloes (gweler 6.37 isod) lle mae nifer yr etholwyr 59% yn uwch na chyfartaledd presennol y sir a 39% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, daethom i’r casgliad ei bod yn angenrheidiol newid y trefniadau presennol. Felly, cynigiwn gyfuno Cymuned Trefeglwys ag adran etholiadol Llandinam i greu adran etholiadol newydd, fel yr awgrymwyd gan Gyngor Cymuned Carno. Mae’r cynnig hwn yn ein galluogi i wneud newidiadau i Lanidloes (gweler 6.40 a 6.41 isod) gan gadw adran etholiadol bresennol Caersws a’r cysylltiadau cymunedol oddi mewn iddi. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,868

- 35 -

o etholwyr (rhagamcenir 1,937). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 16% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn gwella’r cydraddoldeb etholiadol yn yr ardal ac y byddai’n ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus, ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Llandinam a Threfeglwys i’r adran etholiadol hon. Fel y mynegir yn 6.9 uchod, byddai Caersws yn cadw ei hadran etholiadol ag un aelod a 1,881 o etholwyr.

Blaen Hafren a Llanidloes

6.37 Mae adran etholiadol bresennol Blaen Hafren yn cynnwys Cymunedau Llangurig (614 o etholwyr, rhagamcenir 667), Llanidloes Allanol (532 o etholwyr, rhagamcenir 578) a wardiau Llawryglyn (248 o etholwyr, rhagamcenir 269) a Threfeglwys (486 o etholwyr, rhagamcenir 528) yng Nghymuned Trefeglwys, ac mae ganddi 1,880 o etholwyr (rhagamcenir 2,042) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 33% yn uwch na chyfartaledd y sir o 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llanidloes yn cynnwys wardiau Clywedog (510 o etholwyr, rhagamcenir 523), Dulas (681 o etholwyr, rhagamcenir 699) a Hafren (1,063 o etholwyr, rhagamcenir 1,091) yng Nghymuned Llanidloes, ac mae ganddi 2,254 o etholwyr (rhagamcenir 2,313) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 59% yn uwch na’r cyfartaledd sirol o 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno ward Clywedog yng Nghymuned Llanidloes â Chymunedau Llangurig a Llanidloes Allanol i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,656 o etholwyr (rhagamcenir 1,768). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 2% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rhoesom yr enw gwaith Blaen Hafren i’r ward etholiadol arfaethedig hon. Hefyd yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno wardiau Dulas a Hafren i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,744 o etholwyr (rhagamcenir 1,790). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 8% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rhoesom yr enw gwaith Llanidloes i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

6.38 Cawsom wrthwynebiadau gan Gyngor Sir Powys, Cyngor Tref Llanidloes, Cyngor Cymuned Llanidloes Allanol, Cyngor Cymuned Trefeglwys, y Cynghorydd Sir G Evans (Blaen Hafren), y Cynghorydd Sir G Morgan (Llanidloes), Un Llais Cymru Sir Drefaldwyn, Grŵp Annibynnol y Rhanbarthau a 17 o drigolion Llanidloes. Gwnaed y gwrthwynebiadau ar y sail bod perthynas agos yn Llanidloes a bod trigolion ward Clywedog bob amser yn dibynnu ar gynghorydd y dref fel man cysylltu. Maent hefyd yn poeni bod y dref yn cael ei dinistrio ac y bydd archeb treth y cyngor yn cynyddu. Nid oes unrhyw berthynas rhwng Cymunedau Llanidloes a Llanidloes Allanol chwaith.

6.39 Roedd sawl cynrychiolaeth yn mynegi pryderon ynghylch rhannu neu newid Tref Llanidloes ei hun a’r effaith y byddai unrhyw newid tebyg yn ei chael ar archebion treth y cyngor. Mae’r pryderon hyn yn ymwneud ag ardal Cymuned Llanidloes a’i Chyngor ac, fel yr esboniwn yn 6.1 a 6.3 uchod, ni fyddwn yn gwneud unrhyw gynigion i newid ardaloedd cymunedol fel rhan o’r arolwg hwn. Mae’r arolwg hwn yn ymwneud â nifer y Cynghorwyr Sir a’r ardaloedd a gynrychiolir ganddynt yn unig. Felly, byddai Tref Llanidloes a’i Chyngor Tref yn aros fel y maent ar hyn o bryd.

- 36 -

6.40 Fel y mynegir yn 6.36, gwnaethom ystyried y cynrychiolaethau a daethom i’r casgliad y dylem gadw cymunedau cyfan mewn adrannau etholiadol, lle bo modd. Yna, gwnaethom ystyried y dewisiadau sydd ar gael yn yr ardal hon, fodd bynnag, o ganlyniad i’r tangynrychiolaeth sylweddol yn Llanidloes, a’r annhegwch i etholwyr, lle mae nifer yr etholwyr i gynghorwyr 59% yn uwch na chyfartaledd presennol y sir a 39% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, daethom i’r casgliad ei bod yn angenrheidiol newid y trefniadau presennol. Am y rhesymau hyn, rydym yn fodlon o hyd bod ein cynigion drafft yn cynnig yr opsiwn gorau, sef cyfuno ward Clywedog yng Nghymuned Llanidloes â Chymunedau Llangurig a Llanidloes Allanol i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,656 o etholwyr (rhagamcenir 1,768). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 2% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn gwella’r cydraddoldeb etholiadol yn yr ardal ac y byddai’n ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus, ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Blaen Hafren a Gorllewin Llanidloes i’r adran etholiadol hon.

6.41 Rydym hefyd yn cynnig cadw’r Cynigion Drafft i gyfuno wardiau Dulas a Hafren i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,744 o etholwyr (rhagamcenir 1,790). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 8% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn gwella’r cydraddoldeb etholiadol yn yr ardal ac y byddai’n ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus, ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Dwyrain Llanidloes i’r adran etholiadol hon.

Adrannau Etholiadol Aberhonddu

6.42 Mae Aberhonddu yn cynnwys tair adran etholiadol, sef St. David Fewnol, St. John a St. Mary. Mae St. David Fewnol yn cynnwys ward Dewi Sant Mewnol yng Nghymuned Aberhonddu, sydd â 1,226 o etholwyr (rhagamcenir 1,281) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 13% yn uwch na chyfartaledd y sir sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae St. John yn cynnwys wardiau Sant Ioan Dwyrain (884 o etholwr, rhagamcenir 889) a Sant Ioan Gorllewin (1,797 o etholwyr, rhagamcenir 1,806) yng Nghymuned Aberhonddu, sydd â 2,681 o etholwyr (rhagamcenir 2,695) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 89% yn uwch na’r cyfartaledd sirol o 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae St. Mary yn cynnwys ward Santes Fair yng Nghymuned Aberhonddu, sydd â 1,859 o etholwr (rhagamcenir 1,964) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 31% yn uwch na’r cyfartaledd sirol, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno Cymuned Aberhonddu i gyd i ffurfio un adran etholiadau â thri aelod. Byddai gan yr adran etholiadol hon 5,766 o etholwyr (rhagamcenir 5,940). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai 1,922 o etholwyr i bob cynghorydd, sef 19% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd.

6.43 Cawsom wrthwynebiadau gan Gyngor Sir Powys, Cyngor Tref Aberhonddu ac un o drigolion Bochrwyd. Gwnaed y gwrthwynebiadau ar y sail y crëwyd y cynigion ar sail rifiadol a’r problemau sy’n gysylltiedig ag adrannau aml-aelod. Roeddent yn

- 37 -

holi a fyddai cymorth ar gael i’r etholaeth ar gyfer newid tebyg. Cyflwynodd y Cyngor Tref ddau gynnig arall; y cyntaf oedd newid y ffin rhwng St. David Fewnol a St. John. Yr ail oedd ffurfio adran â dau aelod trwy gyfuno St. John a St. David Fewnol, gan adael St. Mary fel y mae ar hyn o bryd.

6.44 Gwnaethom ystyried y cynrychiolaethau hyn, ac ystyried p’un a oedd unrhyw gyfuniadau eraill o gymunedau a wardiau, gyda’r nod o ddatrys y tangynrychiolaeth yn St. John – mae nifer yr etholwyr i bob cynghorydd yn St. John 89% yn uwch na chyfartaledd presennol y sir a 66% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir. Wedi ystyried yr holl opsiynau, daethom i’r casgliad, o ystyried wardiau’r dref a’r dymuniad i gadw’r adrannau etholiadol yn y dref, yr unig ddull ymarferol o symud yn agosach at gydraddoldeb etholiadol oedd cynyddu maint yr adran a chreu adran aml-aelod. Fodd bynnag, rydym wedi ceisio cynnal cymaint o adrannau ag aelodau unigol ag sy’n ymarferol a chredwn fod teilyngdod i’r ail gynnig gan Gyngor Tref Aberhonddu. Felly, cynigiwn y dylid cyfuno adran etholiadol St. David Fewnol ag adran etholiadol St. John i greu un adran etholiadol â dau aelod. Byddai gan yr adran etholiadol hon 3,907 o etholwyr (rhagamcenir 3,976). Pe byddai dau gynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn yn arwain at lefel gynrychiolaeth o 1,954 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 21% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn gwella’r cydraddoldeb etholiadol yn yr ardal ac y byddai’n ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus, ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Gorllewin Aberhonddu i’r adran etholiadol hon. Fel y mynegir yn 6.9 uchod, byddai St. Mary yn cadw ei hadran etholiadol ag un aelod a 1,859 o etholwyr.

6.45 Fel y mynegir yn 3.9, gwnaeth y ffin yng Nghymuned Aberhonddu newidiadau i ffiniau adrannau etholiadol St. Mary a St. John. Ers y newid hwnnw, bu anghysonder rhwng ffiniau’r wardiau cymunedol a ffiniau’r wardiau etholiadol. O ganlyniad i’r cynnig hwn, caiff yr anghysonder hwnnw ei ddileu. Mae map yn dangos yr anghysonder hwn i’r ffin i’w weld yn Atodiad 6.

Bronllys, Felin-fach ac Yscir

6.46 Mae adran etholiadol bresennol Bronllys yn cynnwys Cymuned Erwyd (365 o etholwyr, rhagamcenir 381) a wardiau Gwy (198 o etholwyr, rhagamcenir 207) a Phont-y-Wal (418 o etholwyr, rhagamcenir 437) yng Nghymuned Bronllys, ac mae ganddi gyfanswm o 981 (rhagamcenir 1,025) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 31% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Felin-fach yn cynnwys Cymunedau Honddu Isaf (353 o etholwyr, rhagamcenir 375) a Llanddew (187 o etholwyr, rhagamcenir 199) a wardiau Llandefalle (234 o etholwyr, rhagamcenir 249), Llanfilo (172 o etholwyr, rhagamcenir 183) a Thallachddu (153 o etholwyr, rhagamcenir 163) yng Nghymuned Felin-fach, ac mae ganddi gyfanswm o 1,099 o etholwyr (rhagamcenir 1,169) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 22% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Yscir yn cynnwys Cymunedau Merthyr Cynog (198 o etholwyr, rhagamcenir 191) ac Ysgir (359 o etholwyr, rhagamcenir 347) a wardiau Llanfihangel Nant Bran (93 o etholwyr, rhagamcenir 90) a Phenpont a Thrallong (188 o etholwyr, rhagamcenir 181) yng Nghymuned Trallong, ac mae ganddi gyfanswm o 838 o etholwyr

- 38 -

(rhagamcenir 809) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 41% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno adran etholiadol gyfan Yscir â Chymunedau Erwyd a Honddu Isaf i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,556 o etholwyr (rhagamcenir 1,565). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 4% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd.

6.47 Cawsom wrthwynebiadau gan Gyngor Sir Powys, Cyngor Cymuned Erwyd, Cyngor Cymuned Merthyr Cynog, y Cynghorydd Sir C Powell (Bronllys) a’r Cynghorydd Sir G Thomas (Ysgir). Gwnaed y gwrthwynebiadau ar y sail bod rhannau o Yscir mewn dyffryn ar wahân ac y byddai’n rhaid i’r aelod ar gyfer yr adran etholiadol adael yr adran etholiadol arfaethedig i gyrraedd Erwyd, gan fod cadwyn Epynt rhyngddynt. Cafwyd gwrthwynebiadau i gynnwys Cymuned Erwyd yn yr adran arfaethedig hefyd gan ei bod yn rhannu cyfleusterau cyffredin ag adran Bronllys ar hyn o bryd. Awgrymodd Cyngor Cymuned Erwyd a’r Cynghorydd Powell y dylid Erwyd aros yn adran Bronllys â Gwernyfed. Cyflwynodd y Cynghorydd Thomas awgrym arall i gynnwys Llanddew yn yr adran arfaethedig yn hytrach nag Erwyd, fel yr oedd cyn 1996. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Ysgir i fynegi ei foddhad â’r ffaith ein bod wedi gallu cynnwys Ysgir â dwy gymuned gyfagos sydd â natur wledig debyg, ac nid oedd ganddo unrhyw awgrymiadau i wella’r enw arfaethedig. Roedd Cyngor Cymuned Merthyr Cynog o blaid cyfuno Honddu Isaf ag Yscir.

6.48 Ar ôl ystyried y cynrychiolaethau a dadansoddi’r awgrymiadau a wnaed gan Gyngor Cymuned Erwyd a’r Cynghorwyr, rydym o’r farn bod yr awgrymiadau’n gall ac yn ymarferol. Mae’r ardaloedd yr awgrymir eu cyfuno yn gyson o ran eu natur wledig ac yn gwella lefel y gynrychiolaeth o gymharu â’r trefniadau presennol. Cynigiwn gyfuno adran etholiadol gyfan Yscir â Chymunedau Honddu Isaf a Llanddew i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,378 o etholwyr (rhagamcenir 1,383). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 15% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn gwella’r cydraddoldeb etholiadol yn yr ardal ac y byddai’n ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus, ar rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Yscir gyda Honddu Isaf a Llanddew i’r adran etholiadol hon. Mae’r cynigion ar gyfer Bronllys ac Erwyd a Felin-fach i’w gweld isod yn 6.50 a 6.61, yn ôl eu trefn.

Bronllys a Gwernyfed

6.49 Mae adran etholiadol bresennol Bronllys yn cynnwys Cymuned Erwyd (365 o etholwyr, rhagamcenir 381) a wardiau Gwy (198 o etholwyr, rhagamcenir 207) a Phont-y-Wal (418 o etholwyr, rhagamcenir 437) yng Nghymuned Bronllys, ac mae ganddo gyfanswm o 981 o etholwyr (rhagamcenir 1,025) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 31% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Gwernyfed yn cynnwys Cymunedau Gwernyfed (805 o etholwyr, rhagamcenir 856) a Llanigon (411 o etholwyr, rhagamcenir 437), ac mae ganddi 1,216 o etholwyr (rhagamcenir 1,293) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 14% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno Cymuned Bronllys i gyd â Chymuned Gwernyfed i greu un adran

- 39 -

etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,421 o etholwyr (rhagamcenir 1,500). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 12% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd.

6.50 Cawsom gynrychiolaethau gan Gyngor Sir Powys, Cyngor Cymuned Erwyd, y Cynghorydd Sir C Powell (Bronllys) ac un o drigolion Bochrwyd. Awgrymodd Cyngor Cymuned Erwyd a’r Cynghorydd Powell y dylai Erwyd aros yn adran Bronllys â Gwernyfed. Roedd y trigolyn o Fochrwyd yn cytuno y dylai Gwernyfed fod yn rhan o Fronllys. Rydym wedi ystyried y cynrychiolaethau ac wedi diwygio ein cynnig drafft fel y gellir cyfuno Cymuned Erwyd â Chymunedau Bronllys a Gwernyfed i greu adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,786 o etholwyr (rhagamcenir 1,881). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 11% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Nodasom fod cysylltiadau mynediad da a bod yr ardaloedd yn debyg o ran eu dosbarthiad eu poblogaeth a’u topograffeg. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn gwella’r cydraddoldeb etholiadol ac y byddai’n ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus, ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Bronllys a Gwernyfed i’r adran etholiadol hon. Mae’r cynigion ar gyfer Llanigon i’w gweld yn 6.74 isod.

Bwlch, Crucywel, Llangatwg a Llangynidr

6.51 Mae adran etholiadol bresennol Bwlch yn cynnwys wardiau Bwlch (423 o etholwyr, rhagamcenir 443), Cwmdu (179 o etholwyr, rhagamcenir 187) a Tretower (151 o etholwyr, rhagamcenir 158) yng Nghymuned Cwmdu a’r Cylch, ac mae ganddi 753 o etholwyr (rhagamcenir 788) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 47% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Crucywel yn cynnwys Cymuned Crughywel (1,674 o etholwyr, rhagamcenir 1,720) a wardiau Llanbedr (253 o etholwyr, rhagamcenir 242) a Llangenni a Llangrwyne (404 o etholwyr, rhagamcenir 415) yng Nghymuned Dyffryn Grwyne, ac mae ganddi 2,313 o etholwyr (rhagamcenir 2,377) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 63% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llangatwg yn cynnwys Cymuned Llangatwg sydd ag 815 o etholwyr (rhagamcenir 830) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 42% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno ward Tretower yng Nghymuned Cwmdu a’r Cylch ag adran etholiadol gyfan Crucywel a Chymuned Llangatwg i greu un adran etholiadol â dau aelod. Byddai gan yr adran etholiadol hon 3,279 o etholwyr (rhagamcenir 3,365). Pe byddai dau gynghorydd yn eu cynrychioli, byddai lefel y gynrychiolaeth yn 1,640 o etholwyr i bob cynghorydd, sydd 1% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rhoesom yr enw gwaith Crucywel i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

6.52 Mae adran etholiadol bresennol Llangynidr yn cynnwys Cymuned Llangynidr ac mae ganddi 848 o etholwyr (rhagamcenir 861) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 40% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno wardiau Bwlch a Chwmdu yng Nghymuned Cwmdu a’r Cylch ag adran etholiadol Llangynidr i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,450 o etholwyr

- 40 -

(rhagamcenir 1,491). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 10% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rhoesom yr enw gwaith Bwlch a Llangynidr i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

6.53 Cawsom wrthwynebiadau gan Gyngor Sir Powys, Cyngor Cymuned Cwmdu a’r Cylch a Chyngor Cymuned Llangatwg. Gwnaed gwrthwynebiadau Cwmdu a’r Cylch ar y sail ein bod yn chwalu cysylltiadau cymunedol. Cynigasant awgrym arall, sef cadw Tretower yn y gymuned a gadael adran Crucywel â Llangatwg fel y mae. Roedd Cyngor Cymuned Llangatwg yn erbyn creu adran aml-aelod a chwalu’r cysylltiadau cymunedol yng Nghwmdu. Cynigasant awgrym arall, sef naill ai cyfuno Llangatwg a Dyffryn Grwyne â Chrucywel i greu adran ag un aelod, neu gyfuno Llangatwg â Llangynidr a chyfuno Cwmdu a’r Cylch a Dyffryn Grwyne i greu adran ag un aelod.

6.54 Er bod y ddau awgrym gan Langatwg yn ddefnyddiol o ran cydraddoldeb ac adrannau ag un aelod, mae iddynt anfanteision sylweddol, sef nad yw Llangatwg a Dyffryn Grwyne na Chwmdu a’r Cylch a Dyffryn Grwyne yn rhannu unrhyw gysylltiadau cludiant. Yn yr achos cyntaf, mae afon Wysg yn fwy o rwystr nag o gysylltiad ac yn y diwethaf, mae Pen Twyn Glas (y Mynyddoedd Duon) yn rhannu’r ddwy gymuned.

6.55 Er nad oedd un o drigolion Crucywel yn anghytuno â ffurfio’r adran, hoffai weld un aelod yn cynrychioli’r ardal gyfan yn hytrach na dau, gan y byddai’n peri dryswch ac yn dyblygu gwaith. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Llangynidr heb unrhyw wrthwynebiad i’r cynigion, ond nododd fod y datganiad “Mae cysylltiadau mynediad da rhwng y ddwy gymuned” yn amheus. Un cysylltiad mynediad sydd yn unig ar hyd lôn wledig, gul ac ar draws pont hynafol gul iawn sydd â chyfyngiadau lled. Ar wahân i hynny, nid oes gan y Cyngor Cymuned unrhyw wrthwynebiad i gyfuno wardiau Bwlch a Llangynidr. Mynegodd Cyngor Cymuned Talgarth bryder ynghylch chwalu’r cysylltiadau rhwng Cwmdu a Tretower a chynigodd ddewis arall i Gwmdu a’r Cylch ymuno â Thalgarth.

6.56 Gwnaethom ystyried y cynrychiolaethau a daethom i’r casgliad y dylem gadw cymunedau cyfan mewn adrannau etholiadol, lle bo modd. Gwelsom deilyngdod yn awgrym Cyngor Cymuned Cwmdu a’r Cylch i gyfuno Cymuned Cwmdu a’r Cylch i gyd â Llangynidr. Felly, cynigiwn gyfuno adran etholiadol Bwlch ag adran etholiadol Llangynidr. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,601 o etholwyr (rhagamcenir 1,649). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 1% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Nid yw’r cynnig hwn yn chwalu cysylltiadau cymunedol ac mae’n gwella’r cydraddoldeb etholiadol ar gyfer yr ardal. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Cwmdu a Llangynidr i’r adran etholiadol hon. Mae’r cynigion ar gyfer adrannau etholiadol presennol Crucywel a Llangatwg i’w gweld yn 6.57 isod.

6.57 Oherwydd y tangynrychiolaeth mawr a’r cyfyngiadau daearyddol ar gyfer adran etholiadol Crucywel, nid oes gan y Comisiwn fawr o ddewis ond creu adran aml- aelod. Felly, cynigiwn gyfuno adran etholiadol Crucywel ag adran etholiadol Llangatwg. Byddai gan yr adran etholiadol hon 3,128 o etholwyr (rhagamcenir 3,207). Pe byddai dau gynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn yn arwain at lefel

- 41 -

gynrychiolaeth o 1,564 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 3% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Nid yw’r cynnig hwn yn chwalu cysylltiadau cymunedol ac mae’n gwella’r cydraddoldeb etholiadol ar gyfer yr ardal. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Crucywel i’r adran etholiadol hon.

Diserth a Threcoed a Llanllŷr

6.58 Mae adran etholiadol bresennol Diserth a Threcoed yn cynnwys Cymuned Diserth a Thre-coed ac mae ganddi 1,035 o etholwyr (rhagamcenir 1,109) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 27% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llanllŷr yn cynnwys wardiau Llanfihangel Helygen a Llanllŷr (423 o etholwyr, rhagamcenir 441) a Phontnewydd (495 o etholwyr, rhagamcenir 516) yng Nghymuned Llanllŷr, ac mae ganddi 918 o etholwyr (rhagamcenir 957) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 35% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno adran etholiadol Diserth a Threcoed â ward Pontnewydd i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,530 o etholwyr (rhagamcenir 1,625). Pe byddai un cynrychiolydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 5% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd.

6.59 Ni chawsom unrhyw wrthwynebiadau penodol i’r cynnig hwn, ond cawsom awgrym ar gyfer enw arall gan Gyngor Cymuned Diserth a Thre-coed, sef ‘Diserth a Threcoed gyda Phontnewydd-ar-Wy’. Mae cysylltiadau mynediad da rhwng y ddwy gymuned a byddai’r cyfuniad hwn yn gwella cydraddoldeb etholiadol. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Diserth a Threcoed gyda Phontnewydd-ar-Wy i’r adran etholiadol hon. Mae’r cynigion ar gyfer ward Llanfihangel Helygen a Llanllŷr yng Nghymuned Llanllŷr i’w gweld yn 6.99 isod.

Felin-fach a Llangors

6.60 Mae adran etholiadol bresennol Felin-fach yn cynnwys Cymunedau Honddu Isaf (353 o etholwyr, rhagamcenir 375) a Llanddew (187 o etholwyr, rhagamcenir 199) a wardiau Llandefalle (234 o etholwyr, rhagamcenir 249), Llanfilo (172 o etholwyr, rhagamcenir 183) a Thallachddu (153 o etholwyr, rhagamcenir 163) yng Nghymuned Felin-fach ac mae ganddi gyfanswm o 1,099 o etholwyr (rhagamcenir 1,169) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 22% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llangors yn cynnwys wardiau Llanfihangel Tal-y-llyn (480 o etholwyr, rhagamcenir 502) a Llangors (423 o etholwyr, rhagamcenir 442) yng Nghymuned Llangors, ac mae ganddi 903 o etholwyr (rhagamcenir 945) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 36% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno adran etholiadol Llangors i gyd â Chymunedau Felin-fach a Llanddew i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,649 o etholwyr (rhagamcenir 1,739). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 2% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd.

- 42 -

6.61 Ni chawsom unrhyw wrthwynebiad i’r cynnig hwn, ond oherwydd y cynnig ar gyfer Yscir gyda Honddu Isaf a Llanddew (6.48 uchod), bydd y cynnig terfynol yn fersiwn ddiwygiedig o’r cynnig drafft. Cynigiwn gyfuno adran etholiadol gyfan Llangors â Chymuned Felin-fach i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,462 o etholwyr (rhagamcenir 1,540). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 10% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rydym o’r farn bod y trefniant hwn yn rhoi mwy o gydraddoldeb etholiadol na’r trefniadau presennol ar gyfer yr ardal. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Felin-fach a Llangors i’r adran etholiadol hon.

Ffordun, Trefaldwyn a Threwern

6.62 Mae adran etholiadol bresennol Ffordun yn cynnwys wardiau Ffordun (821 o etholwyr, rhagamcenir 876) a Threlystan (288 o etholwyr, rhagamcenir 307) yng Nghymuned Ffordun gyda Thre’r-llai a Threlystan, ac mae ganddi 1,109 o etholwyr (rhagamcenir 1,183) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 22% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Trefaldwyn yn cynnwys Cymuned Trefaldwyn ac mae ganddi 1,083 o etholwyr (rhagamcenir 1,127) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 24% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Trewern yn cynnwys wardiau Tal-y-bont (764 o etholwyr, rhagamcenir 861) a Threberfedd (307 o etholwyr, rhagamcenir 346) yng Nghymuned Trewern, ac mae ganddi 1,071 o etholwyr (rhagamcenir 1,207) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 24% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno ward Ffordun ag adran etholiadol Trefaldwyn i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,904 o etholwyr (rhagamcenir 2,003). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 18% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd.

6.63 Cawsom wrthwynebiadau gan Gyngor Cymuned Ffordun gyda Thre’r-llai a Threlystan, y Cynghorydd Sir L Corfield (Ffordun) a’r Cynghorydd Sir S Hayes (Trefaldwyn). Teimlai Cyngor Cymuned Ffordun gyda Thre’r-llai a Threlystan y dylid rhannu adran etholiadol Trewern rhwng Ffordun a Llandrinio, gan mai honno yw’r adran etholiadol leiaf yn ddaearyddol. Maent hefyd yn teimlo y byddai hyn yn gweddu’n well na rhannu Ffordun a chyfuno rhan ohoni â Threfaldwyn, gan fod y ddwy gymuned yn fwy gwledig. Mae’r Cynghorydd Corfield yn amau’r fantais o greu adran ar y sail y bydd adran sydd 22% yn is na chyfartaledd presennol y sir yn cael ei disodli gan adran a fydd 22% yn is na 1,750. Credai y byddai’n chwalu cysylltiadau cymunedol ac y byddai gan Gyngor Cymuned Ffordun gyda Thre’r-llai a Threlystan ddau Gynghorydd Sir. Awgrymodd gynnig arall, sef cyfuno Ffordun â ward Tal-y-bont yn Nhrewern. Gwnaeth y Cynghorydd Hayes wrthwynebiadau ar y sail y byddai cyfuno â’r Ystog yn gweddu’n well oherwydd daearyddiaeth a theyrngarwch lleol. Byddai’r enw yn peri tramgwydd hefyd ac awgrymwyd y byddai Trefaldwyn neu Drefaldwyn gyda Ffordun yn fwy priodol.

- 43 -

6.64 Gwnaethom ystyried y cynrychiolaethau a’r awgrymiadau eraill a wnaed gan Gynghorwyr Sir Ffordun a Threfaldwyn. Rydym o’r farn o hyd nad yw lefel y gynrychiolaeth ar hyn o bryd, hynny yw bod Ffordun 22% yn is na chyfartaledd presennol y sir ac adran gyfagos Trefaldwyn 24% yn is na’r cyfartaledd presennol, yn briodol o’i chymharu â chyfartaledd y sir. Felly, ystyriwyd cyfuno adran etholiadol Ffordun i gyd, neu ran ohoni, ag ardaloedd cydnaws eraill er mwyn creu adran etholiadol â lefelau cynrychiolaeth sy’n agosach at gyfartaledd y sir. Byddai awgrym y Cynghorydd Corfield i rannu Trewern rhwng Ffordun a Llandrinio yn creu dwy adran 16% a 21% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir ac yn cadw Trefaldwyn a fyddai 33% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir. Credwn y byddai’r lefel hon o gynrychiolaeth ar gyfer yr ardal yn amhriodol o hyd. Roedd dwy anfantais sylweddol i awgrym y Cynghorydd Hayes i ail-gyfuno Trefaldwyn â’r Ystog. Yn gyntaf, nid yw’r ddwy gymuned yn rhannu ffin gyffredin; yn ail, byddai gan yr adran awgrymedig 2,351 o etholwyr a fyddai 45% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir. Am y rhesymau hyn, credwn fod yr awgrym hwn yn amhriodol.

6.65 Rydym yn haeru bod cysylltiadau mynediad da rhwng cymunedau Ffordun gyda Thre’r-llai a Threlystan a Threfaldwyn ac y caiff unrhyw anfanteision o ran chwalu cysylltiadau cymunedol eu gorbwyso gan y gwelliant i gydraddoldeb yn yr adran arfaethedig hon a’r ardaloedd cyfagos, er budd tegwch i etholwyr. Felly, cynigiwn gyfuno ward Ffordun ag adran etholiadol Trefaldwyn i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,904 o etholwyr (rhagamcenir 2,003). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 18% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Trefaldwyn a Ffordun i’r adran etholiadol hon. Mae’r cynigion ar gyfer ward Ffordun a Threwern sy’n weddill i’w gweld yn 6.68 isod.

Ffordun a Threwern

6.66 Mae adran etholiadol bresennol Ffordun yn cynnwys wardiau Ffordun (821 o etholwyr, rhagamcenir 876) a Threlystan (288 o etholwyr, rhagamcenir 307) yng Nghymuned Ffordun gyda Thre’r-llai a Threlystan, ac mae ganddi 1,109 o etholwyr (rhagamcenir 1,183) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 22% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Trewern yn cynnwys wardiau Tal-y-bont (764 o etholwyr, rhagamcenir 861) a Threberfedd (307 o etholwyr, rhagamcenir 346) yng Nghymuned Trewern, ac mae ganddi 1,071 o etholwyr (rhagamcenir 1,207) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 24% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno ward Trelystan yng Nghymuned Ffordun gyda Thre’r-llai a Threlystan ag adran etholiadol Trewern i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,359 o etholwyr (rhagamcenir 1,514). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 16% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd.

6.67 Cawsom wrthwynebiadau gan Gyngor Cymuned Ffordun gyda Thre’r-llai a Threlystan a’r Cynghorydd Sir L Corfield (Ffordun). Teimlai Cyngor Cymuned Ffordun gyda Thre’r-llai a Threlystan y dylid rhannu adran etholiadol Trewern rhwng

- 44 -

Ffordun a Llandrinio, gan mai honno yw’r adran etholiadol leiaf yn ddaearyddol. Maent hefyd yn teimlo y byddai hyn yn gweddu’n well na rhannu Ffordun a chyfuno rhan ohoni â Threfaldwyn, gan fod y ddwy gymuned yn fwy gwledig. Mae’r Cynghorydd Corfield yn amau’r fantais o greu adran ar y sail y bydd adran sydd 22% yn is na chyfartaledd presennol y sir yn cael ei disodli gan adran a fydd 22% yn is na 1,750. Credai y byddai’n chwalu cysylltiadau cymunedol ac y byddai gan Gyngor Cymuned Ffordun gyda Thre’r-llai a Threlystan ddau Gynghorydd Sir. Awgrymodd gynnig arall, sef cyfuno Ffordun â ward Tal-y-bont yn Nhrewern. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Trewern heb unrhyw wrthwynebiad i’r cynigion drafft na’r enw gwaith ar gyfer yr adran newydd. Ysgrifennodd y Cynghorydd Sir D Bailey (Trewern) i gefnogi’r cynnig.

6.68 Fel y mynegir yn 6.64 uchod, gwnaethom ystyried y cynrychiolaethau a’r awgrymiadau eraill a wnaed gan y Cynghorydd Corfield. Rydym o’r farn o hyd nad yw lefel y gynrychiolaeth ar hyn o bryd, hynny yw bod Ffordun 22% yn is na chyfartaledd presennol y sir ac adran gyfagos Trefaldwyn 24% yn is na’r cyfartaledd presennol, yn briodol o’i chymharu â chyfartaledd y sir. Felly, ystyriwyd cyfuno adran etholiadol Ffordun i gyd, neu ran ohoni, ag ardaloedd cydnaws eraill er mwyn creu adran etholiadol â lefelau cynrychiolaeth sy’n agosach at gyfartaledd y sir. Byddai awgrym y Cynghorydd Corfield i rannu Trewern rhwng Ffordun a Llandrinio yn creu dwy adran 16% a 21% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir ac yn cadw Trefaldwyn a fyddai 33% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir. Credwn y byddai’r lefel hon o gynrychiolaeth ar gyfer yr ardal yn amhriodol o hyd. Rydym yn haeru bod cysylltiadau mynediad da rhwng cymunedau Ffordun gyda Thre’r-llai a Threlystan a Threfaldwyn ac y caiff unrhyw anfanteision o ran chwalu cysylltiadau cymunedol eu gorbwyso gan y gwelliant i gydraddoldeb yn yr adran arfaethedig hon a’r ardaloedd cyfagos. Felly, cynigiwn y dylid cyfuno ward Trelystan yng Nghymuned Ffordun gyda Thre’r-llai a Threlystan ag adran etholiadol Trewern i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,359 o etholwyr (rhagamcenir 1,514). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 16% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus a gwnaethom ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Trewern gyda Threlystan i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Cegidfa, Castell y Trallwng, y Trallwng Gungrog a’r Trallwng Llanerch Hudol

6.69 Mae adran etholiadol bresennol Cegidfa yn cynnwys Cymuned Castell Caereinion (475 o etholwyr, rhagamcenir 497) a wardiau Cegidfa - Gwledig (423 o etholwyr, rhagamcenir 442) a Cegidfa - Pentref (972 o etholwyr, rhagamcenir 1,016) yng Nghymuned Cegidfa, ac mae ganddi gyfanswm o 1,870 o etholwyr (rhagamcenir 1,955) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 32% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Castell y Trallwng yn cynnwys ward y Castell yng Nghymuned y Trallwng ac mae ganddi 1,072 o etholwyr (rhagamcenir 1,124) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 24% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol y Trallwng Gungrog yn cynnwys ward Gungrog yng Nghymuned y Trallwng ac mae ganddi 1,972 o etholwyr (rhagamcenir 2,195) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 39% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Y Trallwng

- 45 -

Llanerch Hudol yn cynnwys ward Llanerch Hudol yng Nghymuned y Trallwng ac mae ganddi 1,718 o etholwyr (rhagamcenir 1,725) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 21% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

6.70 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno Cymuned Castell Caereinion â ward Castell y Trallwng i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,547 o etholwyr (rhagamcenir 1,621). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 4% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rhoesom yr enw gwaith Y Trallwng Castell Caereinion i’r adran etholiadol arfaethedig hon. Hefyd yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno Cymuned Cegidfa i gyd ag adran etholiadol Y Trallwng Gungrog i greu un adran etholiadol â dau aelod. Byddai gan yr adran etholiadol hon 3,367 o etholwyr (rhagamcenir 3,653). Pe byddai dau gynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn yn arwain at lefel gynrychiolaeth o 1,684 o etholwyr o bob cynghorydd. Mae hyn 4% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rhoesom yr enw gwaith Y Trallwng Gungrog a Chegidfa i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

6.71 Cawsom wrthwynebiadau i’r cynigion gan Gyngor Sir Powys, Cyngor Cymuned Castell Caereinion, Cyngor Cymuned Cegidfa, Cyngor Cymuned y Trallwng, y Cynghorydd Sir F Jump (Y Trallwng Gungrog), y Cynghorydd Sir P Pritchard (Castell y Trallwng), Fforwm Cyngor Lleol Sir Drefaldwyn a Grŵp Annibynnol y Rhanbarthau. Gwnaed y prif wrthwynebiadau ar y sail nad oes unrhyw gydlyniad cymdeithasol nac economaidd rhwng Tref y Trallwng a Chymunedau Castell Caereinion a Chegidfa, bod y cynigion yn chwalu cysylltiadau cymunedol a’n bod wedi creu adran aml-aelod trwy gyfuno ardaloedd trefol a gwledig. Awgrymodd y Cynghorydd Jump y dylid cyfuno Castell y Trallwng a Gungrog i greu adran â dau aelod. Awgrymodd Cyngor Tref y Trallwng, y Cynghorydd Pritchard, Fforwm Cyngor Lleol Sir Drefaldwyn a’r Grŵp Annibynnol Lleol y dylid cyfuno’r holl wardiau yn y Trallwng i greu adran etholiadol o’r enw Y Trallwng.

6.72 Roeddem o’r farn bod y gwrthwynebiadau i’r cynnig yn gymhellol ac rydym wedi ystyried trefniadau eraill ar gyfer Castell Caereinion (gweler 6.30 uchod), Cegidfa (gweler 6.31 uchod) a’r Trallwng. Daethom i’r casgliad y cynrychiolir y Trallwng yn well gan adran â thri aelod ar gyfer y dref gyfan, fel yr awgrymwyd yn 6.71. Cynigiwn fod Tref y Trallwng yn cyfuno i ffurfio un adran etholiadol â thri aelod. Byddai gan yr adran etholiadol hon 4,762 o etholwyr (rhagamcenir 5,044). Pe byddai tri chynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn yn arwain at lefel gynrychiolaeth o 1,587 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 2% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Er bod hyn yn dra gwahanol i’r trefniadau presennol, creu ward aml-aelod yw’r ffordd orau o sicrhau cydraddoldeb i etholwyr o ystyried lefel yr amrywiaeth yn y gymuned. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Y Trallwng i’r adran etholiadol hon.

- 46 -

Gwernyfed a’r Gelli

6.73 Mae adran etholiadol bresennol Gwernyfed yn cynnwys Cymunedau Gwernyfed (805 o etholwyr, rhagamcenir 856) a Llanigon (411 o etholwyr, rhagamcenir 437), ac mae ganddi 1,216 o etholwyr (rhagamcenir 1,293) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 14% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol y Gelli yn cynnwys Cymuned y Gelli ac mae ganddi 1,279 o etholwyr (rhagamcenir 1,322) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 10% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno Cymunedau’r Gelli a Llanigon i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,690 o etholwyr (rhagamcenir 1,759). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 5% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd.

6.74 Cawsom wrthwynebiadau gan Gyngor Sir Powys. Gwnaeth y gwrthwynebiadau ar y sail bod yr aelod ar gyfer Gwernyfed yn erbyn y cynnig, er na chefnogwyd hyn gan unrhyw ddadl nac ymresymiad. Roedd un o drigolion Bochrwyd yn cytuno â’r cynnig. Mae cysylltiadau mynediad da rhwng y ddwy gymuned a byddai’r cyfuniad hwn yn gwella’r cydraddoldeb etholiadol. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Y Gelli gyda Llanigon i’r adran etholiadol hon. Mae’r cynigion ar gyfer Gwernyfed i’w gweld yn 6.51 uchod.

Trefyclo, Llangynllo a Llanandras

6.75 Mae adran etholiadol bresennol Trefyclo yn cynnwys wardiau Canolog (556 o etholwyr, rhagamcenir 572), Allanol (189 o etholwyr, rhagamcenir 195), De Ddwyrain (833 o etholwyr, rhagamcenir 857) a Gorllewin (722 o etholwyr, rhagamcenir 743) yng Nghymuned Tref-y-clawdd, ac mae ganddi 2,300 o etholwyr (rhagamcenir 2,367) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 62% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llangynllo yn cynnwys Cymunedau Llanddewi Ystradenni (239 o etholwyr, rhagamcenir 254), Llanfihangel Rhydieithon (199 o etholwyr, rhagamcenir 211), Llangynllo (300 o etholwyr, rhagamcenir 319) a Llanddewi yn Hwytyn (296 o etholwyr, rhagamcenir 314), ac mae ganddi 1,034 o etholwyr (rhagamcenir 1,098) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 27% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llanandras yn cynnwys wardiau Nortyn (516 o etholwyr, rhagamcenir 553) a Thref Llanandras (1,637 o etholwyr, rhagamcenir 1,755) yng Nghymuned Nortyn a Llanandras, ac mae ganddi 2,153 o etholwyr (rhagamcenir 2,308) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 52% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno adran etholiadol gyfan Trefyclo â Chymunedau Llangynllo a Llanddewi yn Hwytyn a ward Nortyn yng Nghymuned Nortyn a Llanandras i greu un adran etholiadol â dau aelod. Byddai gan yr adran etholiadol hon 3,412 o etholwyr (rhagamcenir 3,553). Pe byddai dau gynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn yn arwain at lefel gynrychiolaeth o 1,706 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 6% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rhoesom yr enw gwaith Trefyclo gyda Llangynllo a Nortyn i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

- 47 -

6.76 Cawsom wrthwynebiadau gan Gyngor Sir Powys, Cyngor Trefyclo, Cyngor Cymuned Llangynllo, Cyngor Tref Nortyn a Llanandras, Cyngor Cymuned Llanddewi yn Hwytyn a’r Cynghorydd Sir K Harris (Trefyclo). Roedd y gwrthwynebiadau wedi’u seilio ar wrthwynebiad i greu adran aml-aelod ag ardaloedd trefol a gwledig, diffyg cysylltiadau cryf rhwng y cymunedau a cholli llais gwledig ar Gyngor y Sir. Hefyd, dywed y gwrthwynebiadau y dylai adran bresennol Llanandras aros fel y mae gan fod yr etholaeth yn fodlon â’r gynrychiolaeth bresennol; mae gan Nortyn gysylltiadau cryf a hirsefydlog â Llanandras; mae pentref Nortyn yn agosach at Lanandras; ar hyn o bryd, cynrychiolir y Cyngor Tref gan un cynghorydd, ond dan y cynigion, cynrychiolir rhai gan un cynghorydd ac eraill gan ddau gynghorydd. Nodasant hefyd er y byddai cadw’r adran bresennol yn arwain at y gymhareb uchaf ym Mhowys, byddai ond 79 o etholwyr yn fwy na’r cynnig ar gyfer De Llandrindod. Awgrymodd Cyngor Cymuned Llanddewi yn Hwytyn ddewis arall, sef cyfuno Llanddewi yn Hwytyn, Llangynllo a Nortyn.

6.77 Fel y mynegir yn 6.25 uchod, gwnaethom ystyried y cynrychiolaethau ac rydym wedi cadw’r barnau hyn mewn cof wrth ddatblygu ein Cynigion Terfynol. Gwnaethom ystyried awgrym Cyngor Cymuned Llanddewi yn Hwytyn a chredwn y byddai teilyngdod iddo pe byddwn yn cyfuno adran etholiadol bresennol Llangynllo, sy’n cynnwys cymuned Llanddewi yn Hwytyn, â ward Nortyn yng Nghymuned Llanandras a Nortyn. Mae’r cyfuniad hwn yn creu adran sy’n rhoi’r llais gwledig i Langynllo a’r ardaloedd gwledig cyfagos, yn unol â’u cais. Mae cysylltiadau da rhwng yr holl gymunedau ac mae’n gwella lefel y gynrychiolaeth i Langynllo a Llanandras, er mwyn sicrhau cydraddoldeb etholiadol i’r etholwyr. Credwn y caiff unrhyw anfanteision o ran chwalu cysylltiadau cymunedol eu gorbwyso gan y gwelliant mewn cydraddoldeb yn yr adran arfaethedig hon a’r ardaloedd cyfagos. Felly, cynigiwn fod adran etholiadol Llangynllo yn cyfuno â ward Nortyn yng Nghymuned Llanandras a Nortyn. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,550 o etholwyr (rhagamcenir 1,651). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 4% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Llangynllo gyda Nortyn i’r adran etholiadol hon. Mae’r cynigion ar gyfer adrannau presennol Llanandras i’w gweld yn 6.78 isod.

6.78 O ganlyniad i’r cynigion ar gyfer Tref-y-clawdd a Chwm Tefeidiad (6.25 uchod) a Llangynllo gyda Nortyn, bydd angen i ward Llanandras yng Nghymuned Llanandras a Nortyn greu ei hadran ei hun. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,637 o etholwyr (rhagamcenir 1,755). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 1% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Credwn y caiff unrhyw anfanteision o ran chwalu cysylltiadau cymunedol eu gorbwyso gan y gwelliant mewn cydraddoldeb yn yr adran arfaethedig hon a’r ardaloedd cyfagos. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn gwella’r cydraddoldeb etholiadol ar gyfer yr ardal ac y byddai’n ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus, ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Llanandras i’r adran etholiadol hon.

- 48 -

Llanafan-fawr

6.79 Mae adran etholiadol bresennol Llanafan-fawr yn cynnwys Cymunedau (363 o etholwyr, rhagamcenir 368), Duhonw (261 o etholwyr, rhagamcenir 265) a (138 o etholwyr, rhagamcenir 140) a wardiau Llanafan-fawr (201 o etholwyr, rhagamcenir 204) a Llanfihangel Bryn Pabuan a Llysdinam (168 o etholwyr, rhagamcenir 170) yng Nghymuned Llanafan-fawr ac mae ganddi 1,131 o etholwyr (rhagamcenir 1,147) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 20% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd, a 30% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd.

6.80 Gan fod adran etholiadol Llanafan-fawr 20% yn is na chyfartaledd presennol y sir a 30% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir ar hyn o bryd, gwnaethom ystyried trefniadau eraill posibl i wella’r cydraddoldeb i etholwyr yn yr ardal. Fodd bynnag, o archwilio daearyddiaeth, topograffeg a dosbarthiad y boblogaeth, teimlwn fod gan Lanafan Fawr amgylchiadau eithriadol. O ran ei harwynebedd mewn cilometrau sgwâr, Llanafan Fawr yw’r fwyaf ond tair o’r 73 o adrannau presennol (45km2 yn llai na’r fwyaf) a’r fwyaf ond pedair o’r 56 o adrannau arfaethedig (127km2 yn llai na’r fwyaf). O ystyried teneurwydd y boblogaeth o ran etholwyr i bob cilomedr sgwâr, hon yw’r 1af o’r 73 o adrannau presennol a’r 56 o adrannau arfaethedig. Oherwydd yr amgylchiadau hyn, pe byddem yn cynnwys y cymunedau cyfagos yn yr adran etholiadol, byddem yn creu adran ddaearyddol fwy byth heb wella’r cydraddoldeb etholiadol fawr o gwbl. Felly, rydym wedi cadw adran etholiadol Llanafan-fawr fel y mae ar hyn o bryd â 1,131 o etholwyr.

Llanbadarn Fawr a Phencraig

6.81 Mae adran etholiadol bresennol Llanbadarn Fawr yn cynnwys Cymuned Llanbadarn Fawr (554 o etholwyr, rhagamcenir 587) a wardiau Pen-y-bont a Chefn- llys (179 o etholwyr, rhagamcenir 190) a Llandeglau (128 o etholwyr, rhagamcenir 136) yng Nghymuned Pen-y-bont a Llandeglau, ac mae ganddi 861 o etholwyr (rhagamcenir 913) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 39% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Pencraig yn cynnwys Cymunedau Maesyfed (360 o etholwyr, rhagamcenir 371) a Llanfair Llythynwg (366 o etholwyr, rhagamcenir 378) a wardiau Cinertwn/Einsiob (273 o etholwyr, rhagamcenir 282) a Phencraig/Walton (343 o etholwyr, rhagamcenir 354) yng Nghymuned Pencraig, ac mae ganddi gyfanswm o 1,342 o etholwyr (rhagamcenir 1,385) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 5% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno adran etholiadol Pencraig â ward Llandeglau yng Nghymuned Pen-y-bont a Llandeglau i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,470 o etholwyr (rhagamcenir 1,521). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 9% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd.

6.82 Cawsom wrthwynebiadau gan Gyngor Cymuned Pen-y-bont a’r Cylch. Gwnaed y gwrthwynebiadau ar y sail nad yw’r cynnig yn ystyried ffiniau daearyddol nac yn parchu cysylltiadau cymunedol. Roedd Cyngor Cymuned Maesyfed yn erbyn yr enw ac yn awgrymu enw newydd, sef Fforest Clud. Roedd Cyngor Cymuned Pencraig o blaid y cynigion ac yn gofyn am yr enw Pencraig.

- 49 -

6.83 Gwnaethom ystyried y gynrychiolaeth ac rydym yn cydnabod y gallai’r cynnig chwalu cysylltiadau cymunedol gan y byddai wardiau Cymuned Pen-y-bont a Llandeglau mewn adrannau etholiadol ar wahân. Fodd bynnag, credwn y caiff unrhyw anfanteision o ran chwalu cysylltiadau cymunedol eu gorbwyso gan y gwelliant mewn cydraddoldeb yn yr adran arfaethedig hon a’r ardaloedd cyfagos. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn gwella cydraddoldeb etholiadol ar gyfer yr ardal ac y byddai’n ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus, ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Fforest Clud, gan fod yr enw yn cwmpasu mwy o’r adran etholiadol hon. Mae’r cynigion ar gyfer ward Pen-y-bont a Chefn-llys yng Nghymuned Pen-y-bont a Llandeglau i’w gweld yn 6.86 isod.

Llanbadarn Fawr a Llanelwedd

6.84 Mae adran etholiadol bresennol Llanbadarn Fawr yn cynnwys Cymuned Llanbadarn Fawr (554 o etholwyr, rhagamcenir 587) a wardiau Pen-y-bont a Chefn- llys (179 o etholwyr, rhagamcenir 190) a Llandeglau (128 o etholwyr, rhagamcenir 136) yng Nghymuned Pen-y-bont a Llandeglau, ac mae ganddi 861 o etholwyr (rhagamcenir 913) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 39% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Llanelwedd yn cynnwys Cymunedau Aberedw (201 o etholwyr, rhagamcenir 212), Glasgwm (418 o etholwyr, rhagamcenir 442) a Llanelwedd (333 o etholwyr, rhagamcenir 352), ac mae ganddi gyfanswm o 952 o etholwyr (rhagamcenir 1,006) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 33% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno adran etholiadol Llanelwedd â Chymuned Llanbadarn Fawr a ward Pen-y-bont a Chefn-llys yng Nghymuned Pen- y-bont a Llandeglau i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,685 o etholwyr (rhagamcenir 1,783). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 4% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd.

6.85 Cawsom wrthwynebiadau gan Gyngor Cymuned Pen-y-bont a’r Cylch. Gwnaed y gwrthwynebiadau ar y sail nad yw’r cynnig yn ystyried ffiniau daearyddol nac yn parchu cysylltiadau cymunedol. Cyflwynodd Cyngor Sir Powys gynnig arall. Gwnaethant awgrymu cynnwys adrannau Llanbadarn Fawr a Llanelwedd i gyd, ac eithrio Cymuned Aberedw, a fyddai’n dod yn rhan o adran newydd Clas-ar-Wy.

6.86 Gwnaethom ystyried y cynrychiolaethau a’r dewisiadau eraill a gynigiwyd gan Gyngor Sir Powys. Byddai awgrym Cyngor Sir Powys i gynnwys adrannau Llanbadarn Fawr a Llanelwedd i gyd, ac eithrio Cymuned Aberedw a fyddai’n dod yn rhan o adran newydd Clas-ar-Wy, yn creu tair adran newydd yn yr ardal: ‘Clas- ar-Wy gydag Aberedw’, ‘Llanbadarn Fawr a Llanelwedd’ a ‘Pencraig’. Dan yr awgrym, byddai’r adrannau hyn 22% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir a 4% a 17% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir. Credwn y byddai’r lefel hon o gynrychiolaeth ar gyfer yr ardal yn amhriodol o hyd. Dan ein cynigion, mae adrannau ‘Clas-ar-Wy’ (6.9 uchod), ‘Llanbadarn Fawr a Llanelwedd’ a ‘Fforest Clud’ (6.83 uchod) 10% a 4% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir a 9% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, yn ôl eu trefn. Felly, cynigiwn y dylid cyfuno adran etholiadol Llanelwedd â Chymuned Llanbadarn Fawr a ward Pen-y-bont a Chefn-

- 50 -

llys yng Nghymuned Pen-y-bont a Llandeglau i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,685 o etholwyr (rhagamcenir 1,783). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 4% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rydym yn fodlon bod cysylltiadau mynediad da rhwng y ddwy gymuned ac y caiff unrhyw anfanteision o ran chwalu cysylltiadau cymunedol eu gorbwyso gan y gwelliant mewn cydraddoldeb yn yr adran arfaethedig hon a’r ardaloedd cyfagos. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Llanbadarn Fawr a Llanelwedd i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

Adrannau Etholiadol Llandrindod

6.87 Mae Llandrindod yn cynnwys tair adran etholiadol: Gogledd Llandrindod, Dwyrain a Gorllewin Llandrindod a De Llandrindod. Mae Gogledd Llandrindod yn cynnwys ward y Gogledd yng Nghymuned Llandrindod ac mae ganddi 1,491 o etholwyr (rhagamcenir 1,555) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 5% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae Dwyrain a Gorllewin Llandrindod yn cynnwys wardiau’r Dwyrain (415 o etholwyr, rhagamcenir 430) a’r Gorllewin (526 o etholwyr, rhagamcenir 545) yng Nghymuned Llandrindod, ac mae ganddi 941 o etholwyr (rhagamcenir 975) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 34% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae De Llandrindod yn cynnwys wardiau De Rhif 1 (545 o etholwyr, rhagamcenir 553) a De Rhif 2 (1,114 o etholwyr, rhagamcenir 1,130) yng Nghymuned Llandrindod, ac mae ganddi 1,659 o etholwyr (rhagamcenir 1,683) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 17% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno adran etholiadol Gogledd Llandrindod â ward Gorllewin Llandrindod i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 2,017 o etholwyr (rhagamcenir 2,100). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 25% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rhoesom yr enw gwaith Gogledd Llandrindod i’r adran etholiadol arfaethedig hon. Hefyd, yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno adran etholiadol De Llandrindod â ward Dwyrain Llandrindod i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 2,074 o etholwyr (rhagamcenir 2,113). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 28% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rhoesom yr enw gwaith De Llandrindod i’r adran etholiadol arfaethedig hon.

6.88 Cawsom wrthwynebiadau gan y Cynghorydd Sir G Price (Dwyrain a Gorllewin Llandrindod) a dau o drigolion Llandrindod. Gwnaed y gwrthwynebiadau ar y sail na ddylid ymrannu adran y Dwyrain a’r Gorllewin. Awgrymasant un adran â dau aelod ar gyfer Llandrindod. Roedd Cyngor Sir Powys o blaid ein cynigion drafft, ond gwnaethant ofyn am enwau eraill. Awgrymodd Pwyllgor Sir Faesyfed Cyngor Sir Powys yr un trefniadau a’r rhai a gynigiwyd yn ein cynigion drafft yn y cynllun a gynigiwyd ganddynt. Nid oedd Cyngor Tref Llandrindod yn erbyn y cynigion, ond fe awgrymodd creu adran aml-aelod yn Llandrindod o’r enw Llandrindod.

6.89 Gwnaethom ystyried y cynrychiolaethau, yn enwedig yr awgrymiadau a wnaed gan y Cyngor Tref, Cynghorydd a dau aelod o’r cyhoedd i greu adran aml-aelod. O

- 51 -

edrych ar gymarebau arfaethedig y ddau ddewis, nid oes fawr o fudd o greu adran aml-aelod o ran cydraddoldeb etholiadol, a’n polisi yw ystyried adrannau ag aelodau unigol yn y lle cyntaf, lle bo hynny’n ymarferol. Cynigiwn y dylid cyfuno adran etholiadol Gogledd Llandrindod a ward Gorllewin Llandrindod i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 2,017 o etholwyr (rhagamcenir 2,100). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 25% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Gogledd Llandrindod i’r adran etholiadol hon.

6.90 Cynigiwn y dylid cyfuno adran etholiadol De Llandrindod â ward Dwyrain Llandrindod i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 2,074 o etholwyr (rhagamcenir 2,113). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 28% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw De Llandrindod i’r adran etholiadol hon.

Llanfihangel a Meifod

6.91 Mae adran etholiadol bresennol Llanfihangel yn cynnwys Cymunedau Llanfihangel (414 o etholwyr, rhagamcenir 411) a Llangynyw (481 o etholwyr, rhagamcenir 513), ac mae ganddi 895 o etholwyr (rhagamcenir 954) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 37% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Meifod yn cynnwys Cymuned Meifod ac mae ganddi 1,074 o etholwyr (rhagamcenir 1,145) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 24% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cynnwys Cymuned Meifod yng Nghymuned Llangynyw i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,555 o etholwyr (rhagamcenir 1,658). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 4% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd.

6.92 Cawsom wrthwynebiadau gan Gyngor Sir Powys, Cyngor Cymuned Llanfihangel, Cyngor Cymuned Llangynyw, Cyngor Cymuned Meifod, y Cynghorydd Sir E Jones (Meifod), y Cynghorydd Sir W Thomas (Llanfihangel) a Grŵp Annibynnol y Rhanbarthau. Gwnaed y gwrthwynebiadau ar y sail bod Llangynyw yn fwy Cymraeg na Meifod yn ddiwylliannol ac yn ieithyddol. Mae Meifod yn adran fawr yn ddaearyddol gan gynnwys wyth o gymunedau; mae afon Efyrnwy yn ffurfio ffin naturiol rhwng Meifod a Llanfihangel. Byddai cyfuno Cymunedau Meifod a Llangynyw yn arwain at ardal ddaearyddol a fyddai’n rhy fawr, gan gynyddu nifer y cymunedau o 8 i 10.

6.93 Mewn perthynas â honiad y Cynghorydd Jones bod Meifod yn fawr yn ddaearyddol; o ran cilometrau sgwâr, Meifod yw’r 30ain o’r 70 o adrannau presennol (209km2 yn llai na’r fwyaf) a’r 27ain o’r 56 o adrannau arfaethedig (269km2 yn llai na’r fwyaf). Mewn perthynas â theneurwydd y boblogaeth o ran etholwyr i bob cilometr sgwâr, hon yw’r 29ain adran o’r 73 o adrannau presennol (12.9 o etholwyr bob cilometr sgwâr yn fwy na’r fwyaf gwasgaredig) a’r 24ain o’r 56 o adrannau arfaethedig 14 o

- 52 -

etholwyr bob cilometr sgwâr yn llai na’r fwyaf gwasgaredig). Felly, o’i chymharu ag adrannau eraill y sir, mae fymryn yn fwy na’r canolrif o ran ei maint a theneurwydd ei phoblogaeth.

6.94 Gwnaethom ystyried y cynrychiolaethau yn ymwneud â’r trefniant hwn, gan roi sylw penodol i’r honiadau ynghylch gwahaniaethau diwylliannol a defnydd yr iaith Gymraeg. Mewn perthynas â’r iaith Gymraeg; gwnaethom ystyried gwybodaeth yn deillio o Gyfrifiad 2001 sy’n dangos bod poblogaeth y siaradwyr Cymraeg yn adrannau etholiadol presennol Llanfihangel a Meifod, fel ei gilydd, yn y chwartel uchaf o siaradwyr Cymraeg yn y sir. Felly, nid ydym o’r farn y byddai cyfuno’r ddwy ardal hon sydd yn yr un adran etholiadol yn cael effaith niweidiol sylweddol ar yr iaith Gymraeg.

6.95 Cynigiwn y dylid cynnwys Cymuned Meifod â Chymuned Llangynyw i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,555 o etholwyr (rhagamcenir 1,658). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 4% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Wrth gynnig y trefniant hwn, rydym wedi ystyried y gwelliant i gydraddoldeb etholiadol ynghyd â’r cysylltiadau mynediad rhesymol rhwng yr ardaloedd hyn a’u tebygrwydd o ran eu natur wledig a’u defnydd o’r iaith Gymraeg. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Meifod gyda Llangynyw i’r adran etholiadol hon.

Llanllŷr a Nantmel

6.96 Mae adran etholiadol bresennol Llanllŷr yn cynnwys wardiau Llanfihangel Helygen a Llanllŷr (423 o etholwyr, rhagamcenir 441) a Phontnewydd (495 o etholwyr, rhagamcenir 516) yng Nghymuned Llanllŷr, ac mae ganddi 918 o etholwyr (rhagamcenir 957) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 35% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol Nantmel yn cynnwys Cymunedau Abaty Cwm-hir (203 o etholwyr, rhagamcenir 206), Nantmel (554 o etholwyr, rhagamcenir 563) a Sant Harmon (465 o etholwyr, rhagamcenir 473), ac mae ganddi gyfanswm o 1,222 o etholwyr (rhagamcenir 1,242) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 14% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno ward Llanfihangel Helygen a Llanllŷr ag adran etholiadol gyfan Nantmel i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,645 o etholwyr (rhagamcenir 1,683). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 2% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd.

6.97 Cawsom wrthwynebiadau gan Gyngor Sir Powys a Chyngor Cymuned Saint Harmon. Y gwrthwynebiadau oedd bod Nantmel yn un o’r adrannau etholiadol mwyaf yn ddaearyddol yng Nghymru ac yn un o’r ardaloedd â’r dwysedd poblogaeth fwyaf tenau. Mae ward Llanfihangel Helygen a Llanllŷr yn gyfagos i dref sirol Llandrindod ac mae ganddi wahanol anghenion i’r cymunedau gwledig yn adran etholiadol bresennol Nantmel. Hefyd, ni roddwyd digon o bwyslais ar ddwysedd y boblogaeth, y dopograffeg leol, cysylltiadau ffordd a chysylltiadau lleol. Nid oedd gan Gyngor Cymuned Nantmel unrhyw wrthwynebiad i’r cynnig

- 53 -

arfaethedig; fodd bynnag, dymunant yr enw Nantmel a Llanllŷr i adlewyrchu’r ffaith mai Nantmel yw’r gymuned fwyaf.

6.98 Mewn perthynas â honiad Cyngor Cymuned Saint Harmon mai Nantmel yw un o’r adrannau etholiadol mwyaf yn ddaearyddol yng Nghymru; o ran yr arwynebedd mewn cilometrau sgwâr, Nantmel yw’r 8fed o’r 73 o adrannau presennol (81km2 yn llai na’r fwyaf) a’r 7fed o’r 56 o adrannau arfaethedig ym Mhowys (140km2 yn llai na’r mwyaf). O ran teneurwydd y boblogaeth o ran etholwyr i bob cilomedr sgwâr, hon yw’r 9fed o’r 73 o adrannau presennol (1.5 o etholwyr yn fwy i bob cilomedr sgwâr na’r adran fwyaf tenau ei phoblogaeth) a’r 8fed o’r 56 o adrannau arfaethedig (2.8 etholwyr i bob cilomedr sgwâr yn fwy na’r adran fwyaf tenau ei phoblogaeth). Er ei bod yn wir ei bod yn adran gymharol fawr ym Mhowys ar hyn o bryd, nid yw’r trefniadau arfaethedig yn newid sefyllfa Nantmel yng nghyd-destun y sir gyfan. Mewn gwirionedd, bydd y bwlch rhwng yr adran fwyaf a Nantmel yn cynyddu, ynghyd â’r bwlch o ran teneurwydd y boblogaeth.

6.99 Cynigiwn y dylid cyfuno ward Llanfihangel Helygen a Llanllŷr ag adran etholiadol gyfan Nantmel i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,645 o etholwyr (rhagamcenir 1,683). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 2% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Wrth gynnig y trefniant hwn, rydym wedi ystyried y gwelliant i gydraddoldeb etholiadol ynghyd â’r cysylltiadau mynediad rhesymol rhwng yr ardaloedd hyn a’u tebygrwydd o ran eu natur wledig. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Nantmel a Llanllŷr i’r adran etholiadol hon.

Canol a De’r Drenewydd

6.100 Mae adran etholiadol bresennol Canol y Drenewydd yn cynnwys ward Canol Cymuned y Drenewydd ac mae ganddi 2,220 o etholwyr (rhagamcenir 2,217) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 57% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol bresennol De’r Drenewydd yn cynnwys ward De Cymuned y Drenewydd ac mae ganddi 1,288 o etholwyr (rhagamcenir 1,287) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 9% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno wardiau Canol a De’r Drenewydd i greu un adran etholiadol â dau aelod. Byddai gan yr adran etholiadol hon 3,508 o etholwyr (rhagamcenir 3,504). Pe byddai dau gynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn yn arwain at lefel gynrychiolaeth o 1,754 o etholwyr o bob cynghorydd. Mae hyn 9% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd.

6.101 Cawsom wrthwynebiadau gan Gyngor Sir Powys a’r Cynghorydd Sir B Mills (De’r Drenewydd). Byddai’n well gan y Cynghorydd Mills pe byddem wedi derbyn ei awgrym i newid y ffin neu gyfuno Cymuned Mochdre a Phenystrywaid â’r adran ef yn y Drenewydd. Ysgrifennodd Cyngor Tref y Drenewydd a Llanllwchaearn heb unrhyw wrthwynebiad i’r cynigion drafft na’r enw gwaith ar gyfer yr adran newydd. Roedd y Cyngor Sir yn erbyn yr adran aml-aelod.

- 54 -

6.102 Gwnaethom ystyried y cynrychiolaethau a gafwyd a daethom i’r casgliad y dylwn gadw adrannau ag aelodau unigol, lle bo hynny’n bosibl a, phe byddai adran aml- aelod yn angenrheidiol, y dylwn osgoi cyfuno cymunedau gwledig a threfol, eto lle bo hynny’n bosibl. Am y rheswm hwn, ni theimlwn fod awgrym y Cynghorydd Mills i gyfuno Cymuned Mochdre a Phenystrywaid â De’r Drenewydd yn gyfuniad priodol o ardaloedd lled-wledig a threfol. Er bod y cynnig a gynhwyswyd yn ein cynigion drafft yn dra gwahanol i’r trefniadau presennol, creu ward aml-aelod yw’r ffordd orau o sicrhau cydraddoldeb i etholwyr o ystyried lefel yr amrywiaeth yn wardiau’r un gymuned, sef 57% yn uwch a 9% yn is. Felly, cynigiwn y dylid cyfuno wardiau Canol a De’r Drenewydd i greu un adran etholiadol â dau aelod. Byddai gan yr adran etholiadol hon 3,508 o etholwyr (rhagamcenir 3,504). Pe byddai dau gynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 9% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw De Canol y Drenewydd i’r adran etholiadol hon.

Tawe Uchaf ac Adrannau Etholiadol Ystradgynlais

6.103 Mae adran etholiadol bresennol Tawe Uchaf yn cynnwys wardiau Pontneddfechan (355 o etholwyr, rhagamcenir 369) ac Ystradfellte (116 o etholwyr, rhagamcenir 121) yng Nghymuned Ystradfellte a wardiau Caehopcyn (264 o etholwyr, rhagamcenir 275), Coelbren (539 o etholwyr, rhagamcenir 560) a Phen-y-cae (488 o etholwyr, rhagamcenir 507) yng Nghymuned Tawe Uchaf, ac mae ganddi gyfanswm o 1,762 o etholwyr (rhagamcenir 1,832) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 24% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae pedair adran etholiadol sy’n cwmpasu Cymuned Ystradgynlais, sef Aber-craf, Cwm-twrch, Ynysgedwyn ac Ystradgynlais. Mae adran etholiadol Aber-craf yn cynnwys ward Aber-craf yng Nghymuned Ystradgynlais ac mae ganddi 1,164 o etholwyr (rhagamcenir 1,159) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 18% yn is na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol Cwm-twrch yn cynnwys ward Cwm-twrch yng Nghymuned Ystradgynlais ac mae ganddi 1,625 o etholwyr (rhagamcenir 1,704) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 15% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol Ynyscedwyn yn cynnwys ward Ynyscedwyn yng Nghymuned Ystradgynlais ac mae ganddi 1,755 o etholwyr (rhagamcenir 1,775) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 24% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae adran etholiadol Ystradgynlais yn cynnwys ward Ystradgynlais yng Nghymuned Ystradgynlais ac mae ganddi 2,060 o etholwyr (rhagamcenir 2,137) a gynrychiolir gan un cynghorydd. Mae hyn 45% yn uwch na chyfartaledd y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae cyfanswm o bum cynghorydd yn cynrychioli’r Cymunedau hyn.

6.104 Yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno ward Caehopcyn yng Nghymuned Tawe Uchaf ag adrannau etholiadol Aber-craf ac Ystradgynlais i greu un adran etholiadol â dau aelod. Byddai gan yr adran etholiadol hon 3,488 o etholwyr (rhagamcenir 3,571). Pe byddai dau gynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn yn arwain at lefel gynrychiolaeth o 1,744 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 8% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rhoesom yr enw gwaith Ystradgynlais i’r adran etholiadol arfaethedig

- 55 -

hon. Hefyd yn ein hadroddiad Cynigion Drafft, gwnaethom gynnig cyfuno Cymuned Ystradfellte â wardiau Coelbren a Phen-y-cae yng Nghymuned Tawe Uchaf i greu un adran etholiadol. Byddai gan yr adran etholiadol hon 1,498 o etholwyr (rhagamcenir 1,557). Pe byddai un cynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn 7% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rhoesom yr enw gwaith Tawe Uchaf i’r adran etholiadol arfaethedig hon. Erys adrannau Cwm-twrch ac Ynyscedwyn fel y maent a byddai 5 cynghorydd yn cynrychioli’r ardal o hyd.

6.105 Cawsom wrthwynebiadau gan Gyngor Sir Powys a Chyngor Cymuned Tawe Uchaf. Gwnaeth y gwrthwynebiadau ar y sail ein bod yn chwalu cysylltiadau cymunedol ac yn creu adran aml-aelod. Roedd aelodau’r adran aml-aelod arfaethedig yn fodlon â’i chreu ond nid oeddent yn fodlon â’r enw. Yn anffodus, ni awgrymasant enw arall. Cynigiodd y Cynghorydd ar gyfer Tawe Uchaf enw arall i’w adran, sef Sarn Helen, gan mai dyma enw’r ffordd Rufeinig sy’n teithio trwy’r adran gyfan.

6.106 Gwnaethom ystyried y cynrychiolaethau a daethom i’r casgliad y dylem gadw cymunedau cyfan mewn adrannau etholiadol, lle bo modd. Felly, cynigiwn gadw ward Caehopcyn yn adran bresennol Tawe Uchaf. Fodd bynnag, cytunwn ag awgrym y Cynghorydd y dylid defnyddio enw sy’n cwmpasu’r adran gyfan a chynigiwn newid yr enw o Dawe Uchaf i Sarn Helen.

6.107 Gwnaethom ystyried y cynrychiolaethau a gafwyd a daethom i’r casgliad y dylwn gadw adrannau ag aelodau unigol, lle bo hynny’n bosibl a, phe byddai adran aml- aelod yn angenrheidiol, y dylwn osgoi cyfuno cymunedau gwledig a threfol, eto lle bo hynny’n bosibl. Er bod hyn yn dra gwahanol i’r trefniadau presennol, creu ward aml-aelod yw’r ffordd orau o sicrhau cydraddoldeb i etholwyr o ystyried lefel yr amrywiaeth yn wardiau’r un gymuned, sef Aber-craf 18% yn is ac Ystradgynlais 45% yn uwch. Nodasom nad oes gan gynghorwyr yr adrannau presennol unrhyw wrthwynebiad i’r cynnig hwn, heblaw am enw’r adran yn y cynigion drafft. Felly, cynigiwn y dylid cyfuno adrannau etholiadau Aber-craf ac Ystradgynlais i greu un adran etholiadol â dau aelod. Byddai gan yr adran etholiadol hon 3,224 o etholwyr (rhagamcenir 3,296). Pe byddai dau gynghorydd yn eu cynrychioli, byddai hyn yn arwain at lefel gynrychiolaeth o 1,612 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae hyn 4 etholydd yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Rydym o’r farn y byddai’r cynnig hwn yn ddymunol er budd llywodraeth leol effeithiol a chyfleus ac rydym yn ei gyflwyno fel cynnig. Cynigiwn yr enw Canol a Dwyrain Ystradgynlais i’r adran etholiadol hon.

Crynodeb o’r Trefniadau Arfaethedig

6.108 Mae’r trefniadau etholiadol arfaethedig (fel y dangosir yn Atodiad 3) yn darparu lefel o gydraddoldeb sydd yn amrywio o fod 30% yn is i fod yn 28% yn uwch na’r cyfartaledd a gynigir ar gyfer y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd (yn seiliedig ar y ffigurau etholiadol cyfredol). Mae’r lefelau cynrychiolaeth mewn 4 (7%) o’r adrannau etholiadol rhwng 25% a 50% yn uwch neu’n is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae’r lefelau cynrychiolaeth mewn 17 (30%) o’r adrannau etholiadol rhwng 10% a 25% yn uwch neu’n is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae’r lefelau cynrychiolaeth yn y 35 (63%) o’r adrannau sy’n weddill 10% yn uwch

- 56 -

neu’n is na chyfartaledd arfaethedig y sir, sef 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd. Trwy gymharu hynny â’r trefniadau etholiadol presennol (a ddangosir yn Atodiad 2) mae’r lefel gynrychiolaeth yn amrywio o fod 47% yn is i 89% yn uwch na chyfartaledd presennol y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae’r lefelau cynrychiolaeth mewn 6 (8%) o’r adrannau etholiadol yn fwy na 50% yn uwch neu’n is na chyfartaledd presennol y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae’r lefelau cynrychiolaeth mewn 26 (36%) o’r adrannau etholiadol rhwng 25% a 50% yn uwch neu’n is na chyfartaledd presennol y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd. Mae’r lefelau cynrychiolaeth mewn 29 (40%) o’r adrannau etholiadol rhwng 10% a 25% yn uwch neu’n is na chyfartaledd presennol y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd, ac mae’r lefelau cynrychiolaeth yn y 12 (16%) o adrannau etholiadol sy’n weddill 10% yn uwch neu’n is na chyfartaledd presennol y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd.

6.109 Wrth baratoi cynllun o drefniadau etholiadol, mae angen ystyried sawl mater yn y ddeddfwriaeth, yn ogystal â Chyfarwyddyd y Gweinidog. Yn aml, nid oes modd datrys pob un o’r materion hyn sy’n gwrthdaro ambell waith, oherwydd y gofyniad i ddefnyddio’r cymunedau a’r wardiau cymunedol cyfredol fel sylfeini adeiladu’r adrannau etholiadol, yn ogystal ag ystyried lefel amrywiol y gynrychiolaeth yn yr ardaloedd hyn ar hyn o bryd. Yn ein cynllun arfaethedig, rydym wedi rhoi pwyslais ar wella cydraddoldeb etholiadol, gan symud tuag at gael pob cynghorydd i gynrychioli 1,750 o etholwyr yn ogystal â chadw adrannau etholiadol ag un aelod, lle bo hynny’n bosibl. Rydym yn sylweddoli y byddai creu adrannau etholiadol sy’n wahanol i’r patrwm a geir ar hyn o bryd yn amharu’n anochel ar y ‘cysylltiadau’ sefydledig rhwng cymunedau, ac y gallai wahanu ardaloedd cynghorau cymuned. Rydym wedi gwneud pob ymdrech i sicrhau bod yr adrannau etholiadol newydd yn adlewyrchu cyfuniadau synhwyrol o gymunedau a wardiau cymunedol cyfredol. Rydym wedi edrych ar bob un o’r ardaloedd hyn, ac rydym yn derbyn y byddai’n anodd cyflawni’r trefniadau etholiadol sy’n cadw at y cyfuniad cyfredol o gymunedau a wardiau cymunedol mewn adrannau etholiadol unigol, heb gael effaith niweidiol ar un neu fwy o’r materion eraill y mae’n rhaid i ni eu hystyried.

7. CYNIGION

7.1 Rydym yn cynnig y dylid cael cyngor â 64 o aelodau a 56 o adrannau etholiadol, fel y nodir yn Atodiad 3. At ddibenion cymharu, mae’r trefniadau etholiadol presennol i’w gweld yn Atodiad 2. Mae llinellau melyn parhaus ar y map yn dangos ffiniau’r adrannau etholiadol arfaethedig ac mae’r map wedi’i gynnwys yn yr adroddiad hwn a gedwir yn Swyddfeydd Cyngor Sir Powys, ac yn swyddfa’r Comisiwn yng Nghaerdydd.

8. CYDNABYDDIAETHAU

8.1 Dymunwn ddiolch i’r prif gyngor a’r holl gynghorau cymuned am eu cymorth yn ystod yr arolwg hwn ac i bob sefydliad ac unigolyn a gyflwynodd gynrychiolaethau i ni.

- 57 -

9. YMATEBION I’R ADRODDIAD HWN

9.1 Ar ôl cwblhau ein harolwg o Sir Powys a chyflwyno’n hargymhellion i Lywodraeth Cynulliad Cymru ynghylch trefniadau etholiadol y prif awdurdod ar gyfer y dyfodol, rydym wedi cyflawni’n rhwymedigaeth statudol yn unol â’r cyfarwyddiadau a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cynulliad Cymru.

9.2 Os gwêl yn iawn, Llywodraeth y Cynulliad sydd nawr i weithredu’r cynigion hyn naill ai fel y’i cyflwynwyd gan y Comisiwn neu gydag addasiadau, ac os bydd Llywodraeth y Cynulliad yn penderfynu gweithredu’r cynigion hyn gydag addasiadau, fe all gyfarwyddo’r Comisiwn i gynnal arolwg pellach.

9.3 Dylid cyfeirio unrhyw gynrychiolaethau pellach ynghylch materion a gynhwysir yn yr adroddiad hwn at Lywodraeth Cynulliad Cymru. Dylid cyflwyno unrhyw gynrychiolaethau cyn gynted ag y bo modd a hen fod yn hwyrach na chwe wythnos o’r dyddiad y cyflwynir argymhellion y Comisiwn i Lywodraeth Cynulliad Cymru. Dylid cyfeirio cynrychiolaeth at:

Y Tîm Democratiaeth Is-adran Polisi Llywodraeth Leol Llywodraeth Cynulliad Cymru Parc Cathays Caerdydd CF10 3NQ

MR P J WOOD (Cadeirydd)

Y PARCH. HYWEL MEREDYDD DAVIES BD (Dirprwy Gadeirydd)

Mr D J BADER (Aelod)

E H LEWIS BSc. DPM FRSA FCIPD Siartredig (Ysgrifennydd)

Mawrth 2011

- 58 - Atodiad 1 RHESTR O DERMAU A DDEFNYDDIR YN YR ADRODDIAD HWN

Gan fod gofyn bod cymunedau a, lle maent yn bodoli, wardiau cymunedol, yn sefyll mewn un adran etholiadol, Blociau Adeiladu cânt eu defnyddio fel blociau adeiladu ar gyfer yr adrannau etholiadol

Comisiwn Comisiwn Ffiniau Llywodraeth Leol i Gymru

Maint y cyngor Nifer y cynghorwyr a etholir i’r cyngor

Cyfarwyddiadau a roddwyd i’r Comisiwn gan y Cyfarwyddiadau Llywodraeth o dan Adran 59 Deddf 1972

Faint o Gynghorwyr y dylid eu cael ar gyngor ardal Trefniadau llywodraeth leol, y rhannau y dylid rhannu’r ardal iddynt at etholiadol bwrpas ethol cynghorwyr, nifer y cynghorwyr ar gyfer pob adran etholiadol, ac enw unrhyw ardal etholiadol

Yr adrannau y caiff prif adrannau eu rhannu iddynt at Adrannau etholiadol bwrpas ethol cynghorwyr, a elwir weithiau’n wardiau ar lafar

Arolwg lle mae’r Comisiwn yn ystyried trefniadau Arolwg etholiadol etholiadol ar gyfer ardal llywodraeth leol

Nifer y bobl sydd â’r hawl i bleidleisio mewn ardal Yr etholwyr llywodraeth leol Yr egwyddor y dylai pleidleisiau mewn prif ardal fod o’r un Cydraddoldeb gwerth, a fesurir trwy gymharu adran etholiadol a etholiadol chyfartaledd y sir o ran nifer yr etholwyr a gynrychiolir gan un cynghorydd. Llywodraeth Llywodraeth Cynulliad Cymru

Unigolyn neu gorff sydd â diddordeb yng nghanlyniadau arolwg etholiadol fel y prif gyngor dan sylw, Aelodau Y rhai â diddordeb Seneddol lleol a phleidiau gwleidyddol, a chynghorau cymuned a thref

Adran etholiadol mewn prif ardal a gynrychiolir gan fwy Adran aml-aelod nag un cynghorydd

Gorchymyn a wneir gan y Llywodraeth sy’n gweithredu Gorchymyn cynigion y Comisiwn, naill ai fel y’u cyflwynwyd neu wedi’u haddasu

-1- Atodiad 1

Yr ardal a lywodraethir gan brif gyngor: yng Nghymru, Sir Prif ardal neu Fwrdeistref Sirol

Yng Nghymru, un o’r awdurdodau unigol: Cyngor Sir neu Prif gyngor Gyngor Bwrdeistref Sirol

Etholaeth a Rhagolwg pum mlynedd o nifer yr etholwyr, a ddarperir ragamcanwyd gan y Cyngor ar gyfer yr ardal dan sylw

Corff neu unigolyn sy’n ymateb i ymgynghoriad y Ymatebydd Comisiwn drwy wneud cynrychiolaethau neu gynnig cynigion amgen

Rheolau y bydd y Comisiwn yn eu dilyn wrth ystyried Rheolau trefniadau etholiadol

Adran etholiadol prif awdurdod a gynrychiolir gan un Adran un aelod cynghorydd

Deddf Llywodraeth Leol 1972 fel y’i diwygiwyd gan Deddf 1972 Ddeddf 1994

Deddf 1994 Deddf Llywodraeth Leol (Cymru) 1994

Prif gyngor – un haen o lywodraeth leol, sy’n gyfrifol am yr holl swyddogaethau llywodraethol, neu bron pob un Awdurdod unedol ohonynt, yn ei ardal; a gymerodd le system dwy haen cynghorau sir a chynghorau dosbarth yng Nghymru: Cyngor Sir neu Gyngor Bwrdeistref Sirol Ardaloedd etholiadol Cynghorau Cymuned (nid yw pob Wardiau ardal Cyngor Cymuned wedi’i wardio). Defnyddir y term hefyd i ddisgrifio adrannau etholiadol y prif gyngor

-2- CYNGOR SIR POWYS Atodiad 2 Tudalen 1 AELODAETH BRESENNOL Y CYNGOR

% % NIFER CYMHA NIFER CYMHA amrywiaeth NIFER amrywiaeth Rhif ENW DISGRIFIFIAD ETHOLWYR REB ETHOLWYR REB o'r CYNGHORWYR o'r cyfartaledd 2009 2009 2014 2014 cyfartaledd Sirol Sirol 1 Aber-craf Ward Aber-craf Cymuned Ystragynlais 1 1,164 1,164 -18% 1,159 1,159 -22% 2 Banwy Cymunedau Banwy a Llanerfyl 1 783 783 -45% 822 822 -45% 3 Begeildy Cymunedau Begeildy, Llanbadarn Fynydd a Llanbister 1 1,112 1,112 -22% 1,130 1,130 -24% 4 Aberriw Cymuned Aberriw 1 1,068 1,068 -25% 1,065 1,065 -28% 5 Blaen Hafren Cymunedau Llangurig, Llanidloes Allanol a Trefeglwys 1 1,880 1,880 33% 2,042 2,042 38% 6 Bronllys Cymunedau Bronllys a Erwyd 1 981 981 -31% 1,025 1,025 -31% 7 Llanfair-ym-Muallt Cymuned Llanfair-ym-Muallt 1 1,883 1,883 33% 2,007 2,007 35% 8 Bwlch Cymuned Cwm-du a'r Cylch 1 753 753 -47% 788 788 -47% 9 Caersws Cymunedau Caersŵs a Carno 1 1,881 1,881 33% 2,005 2,005 35% 10 Yr Ystog Cymuned Yr Ystog 1 1,268 1,268 -11% 1,369 1,369 -8% 11 Crucywel Cymunedau Crughywel a Dyffryn Grwyne 1 2,313 2,313 63% 2,377 2,377 60% 12 Cwm-twrch Ward Cwm-twrch Cymuned Ystragynlais 1 1,625 1,625 15% 1,704 1,704 15% 13 Dyserth a Threcoed Cymuned Diserth a Thre-coed 1 1,035 1,035 -27% 1,109 1,109 -25% 14 Dolforwyn Cymunedau Aber-miwl gyda Llandysul a Bettws Cadewain 1 1,601 1,601 13% 1,795 1,795 21% 15 Felin-fâch Cymunedau Felin-fach, Honddu Isaf a Llanddew 1 1,099 1,099 -22% 1,169 1,169 -21% 16 Ffordun Cymuned Fforden gyda Thre'r Llai a Threlystan 1 1,109 1,109 -22% 1,183 1,183 -20% 17 Glantwymyn Cymunedau Cadfarch a Glantymyn 1 1,652 1,652 17% 1,721 1,721 16% 18 Clas-Ar-Wy Cymunedau Cleirwy, Y Clas ar Wy a Castell Paen 1 1,775 1,775 25% 1,900 1,900 28% 19 Cegidfa Cymunedau Cegidfa a Castell Caereinion 1 1,870 1,870 32% 1,955 1,955 32% 20 Gwernyfed Cymunedau Gwernyfed a Llanigon 1 1,216 1,216 -14% 1,293 1,293 -13% 21 Y Gelli Cymuned Y Gelli 1 1,279 1,279 -10% 1,322 1,322 -11% 22 Ceri Cymuned Ceri 1 1,654 1,654 17% 1,762 1,762 19% 23 Trefyclo Cymuned Tref-y-Clawdd 1 2,300 2,300 62% 2,367 2,367 59% 24 Llanafanfawr Cymunedau Cilmeri, Duhonw, Llanafan-Fawr a Llanwrthwl 1 1,131 1,131 -20% 1,147 1,147 -23% 25 Llanbadarn Fawr Cymunedau Llanbadarn Fawr a Pen-y-Bont 1 861 861 -39% 913 913 -39% 26 Llanbrynmair Cymuned Llanbryn-mair 1 772 772 -46% 810 810 -45% Atodiad 2 27 Llandinam Cymunedau Llandinam a Mochdre and 1 1,134 1,134 -20% 1,140 1,140 -23% 28 Dwyrain / Gorllewin Llandrindod Wardiau Dwyrain a Gorllewin Cymuned Llandrindod 1 941 941 -34% 975 975 -34% 29 Gogledd Llandrindod Ward Gogledd Cymuned Llandrindod 1 1,491 1,491 5% 1,555 1,555 5% 30 De Llandrindod Wardiau De Rhif 1 a 2 Cymuned Llandrindod 1 1,659 1,659 17% 1,683 1,683 13% CYNGOR SIR POWYS Atodiad 2 Tudalen 2 AELODAETH BRESENNOL Y CYNGOR

% % NIFER CYMHA NIFER CYMHA amrywiaeth NIFER amrywiaeth Rhif ENW DISGRIFIFIAD ETHOLWYR REB ETHOLWYR REB o'r CYNGHORWYR o'r cyfartaledd 2009 2009 2014 2014 cyfartaledd Sirol Sirol 31 Llandrinio Cymunedau Basle gyda Chrugion a Llandrinio 1 1,641 1,641 16% 1,866 1,866 26% 32 Llandysilio Cymunedau Carreghwfa a Llandysilio 1 1,432 1,432 1% 1,578 1,578 6% 33 Llanelwedd Cymunedau Aberdw, Glascwm a Llanelwedd 1 952 952 -33% 1,006 1,006 -32% 34 Llanfair Caereinion Cymuned Llanfair Caereinion 1 1,339 1,339 -6% 1,455 1,455 -2% 35 Llanfihangel Cymunedau Llanfihangel a Llangynyw 1 895 895 -37% 954 954 -36% 36 Llanfyllin Cymuned Llanfyllin 1 1,193 1,193 -16% 1,286 1,286 -13% 37 Llangatwg Cymuned Llangatwg 1 815 815 -42% 830 830 -44% 38 Llangors Cymuned Llangors 1 903 903 -36% 945 945 -36% Cymunedau Llanddewi Ystradenni, Llanfihangel Rhydithon, Llangynllo a 39 Llangynllo 1 1,034 1,034 -27% 1,098 1,098 -26% Llanddewi yn Hwytyn 40 Llangynidr Cymuned Llangynidr 1 848 848 -40% 861 861 -42% 41 Llanidloes Cymuned Llanidloes 1 2,254 2,254 59% 2,313 2,313 56% Llanrhaeadr-ym-Mochnant / 42 Cymunedau Llangedwyn, Llanrhaeadr-ym-Mochnant a Llansilin 1 1,796 1,796 27% 1,886 1,886 27% Llansilin 43 Llansanffraid Cymunedau Llanfechan a Llansanffraid 1 1,503 1,503 6% 1,610 1,610 8% 44 Llanwddyn CymunedauLlangynog, Llanwddyn a Pen-y-Bont-Fawr 1 865 865 -39% 961 961 -35% 45 Llanwrtyd Cymunedau Llangamarch, Llanwrtyd a 1 1,476 1,476 4% 1,529 1,529 3% 46 Llanllyr Cymuned Llanllŷr 1 918 918 -35% 957 957 -36% 47 Machynlleth Cymuned Machynlleth 1 1,665 1,665 17% 1,697 1,697 14% 48 Maescar / Llywel Cymunedau Crai, Llywel a Maescar 1 1,403 1,403 -1% 1,471 1,471 -1% 49 Meifod Cymuned Meifod 1 1,074 1,074 -24% 1,145 1,145 -23% 50 Trefaldwyn Cymuned Trefaldwyn 1 1,083 1,083 -24% 1,127 1,127 -24% 51 Nantmel Cymunedau Abaty Cwm-hir, Nantmel a Saint Harmon 1 1,222 1,222 -14% 1,242 1,242 -16%

52 Canol y Drenewydd Ward Y Drenewydd - Canolog Cymuned Y Drenewydd a Llanllwchaearn 1 2,220 2,220 57% 2,217 2,217 49%

53 Dwyrain y Drenewydd Ward Y Drenewydd - Dwyrain Cymuned Y Drenewydd a Llanllwchaearn 1 1,500 1,500 6% 1,582 1,582 7% Atodiad 2 Y Drenewydd Gogledd Ward Llanllwchaearn - Gogledd Cymuned Y Drenewydd a 54 1 1,777 1,777 25% 1,933 1,933 30% Llanllwchaearn Llanllwchaearn Y Drenewydd Gorllewin Ward Llanllwchaearn - Gorllewin Cymuned Y Drenewydd a 55 1 1,389 1,389 -2% 1,410 1,410 -5% Llanllwchaearn Llanllwchaearn 56 De y Drenewydd Ward Y Drenewydd - De Cymuned Y Drenewydd a Llanllwchaearn 1 1,288 1,288 -9% 1,287 1,287 -13% CYNGOR SIR POWYS Atodiad 2 Tudalen 3 AELODAETH BRESENNOL Y CYNGOR

% % NIFER CYMHA NIFER CYMHA amrywiaeth NIFER amrywiaeth Rhif ENW DISGRIFIFIAD ETHOLWYR REB ETHOLWYR REB o'r CYNGHORWYR o'r cyfartaledd 2009 2009 2014 2014 cyfartaledd Sirol Sirol 57 Pencraig Cymunedau Llanfair Llythynwg, Maesyfed a Pencraig 1 1,342 1,342 -5% 1,385 1,385 -7% 58 Llanandras Cymuned Llanandras 1 2,153 2,153 52% 2,308 2,308 55% 59 Rhaedr Gwy Cymuned Rhaeadr Gwy 1 1,597 1,597 13% 1,598 1,598 8% 60 Rhiwcynon Cymunedau Aberhafesb, Dwyriw, Manafon a Tregynon 1 1,663 1,663 17% 1,842 1,842 24% 61 St. David Fewnol Ward Dewi Sant Mewnol Cymuned Aberhonddu 1 1,226 1,226 -13% 1,281 1,281 -14% Wardiau Sant Ioan Dwyrain a Sant Ioan Gorllewin Cymuned 62 St. John 1 2,681 2,681 89% 2,695 2,695 82% Aberhonddu 63 St. Mary Ward Santes Fair Cymuned Aberhonddu 1 1,859 1,859 31% 1,964 1,964 32% 64 Talgarth Cymuned Talgarth 1 1,314 1,314 -7% 1,312 1,312 -12% 65 Cymuned Talgarth Cymunedau Glyn Tarell, Llanfrynach a Tal-y-bont ar Wysg 1 1,586 1,586 12% 1,652 1,652 11% 66 Tawe-Uchaf Cymunedau Tawe-Uchaf a Ystrafellte 1 1,762 1,762 24% 1,832 1,832 23% 67 Trewern Cymuned Tre-wern 1 1,071 1,071 -24% 1,207 1,207 -19% 68 Castell y Trallwng Ward Castell Cymuned Y Trallwng 1 1,072 1,072 -24% 1,124 1,124 -24% 69 Y Trallwng Gungrog Ward Gungrog Cymuned Y Trallwng 1 1,972 1,972 39% 2,195 2,195 48% 70 Y Trallwng Llanerch Hudol Ward Llanerchyddol Cymuned Y Trallwng 1 1,718 1,718 21% 1,725 1,725 16% 71 Ynyscedwyn Ward Ynysgedwyn Cymuned Ystragynlais 1 1,755 1,755 24% 1,775 1,775 20% 72 Yscir Cymunedau Merthyr Cynog, Trallong a Ysgir 1 838 838 -41% 809 809 -46% 73 Ystradgynlais Ward Ystragynlais Cymuned Ystragynlais 1 2,060 2,060 45% 2,137 2,137 44% CYFANSYMIAU 73 103,444 1,417 108,379 1,485 Cymhareb yw nifer yr etholwyr I bob cynghorydd Derbyniwyd y ffgyrau etholiadol gan Gyngor Sir Powys

2009 2014 Mwy na + neu - 50% o'r cyfartaledd Sirol 68% 5 7% Rhwng + neu - 25% a + neu - 50% o'r cyfartaledd Sirol 26 36% 29 40%

Rhwng + neu - 10% a + neu - 25% o'r cyfartaledd Sirol 29 40% 28 38% Atodiad 2 Rhwng 0% a + neu - 50% o'r cyfartaledd Sirol 12 16% 11 15% AELODAETH ARFAETHEDIG CYNGOR SIR POWYS Atodiad 3 Tudalen 1

% yr % yr CYMHA CYMHA NIFER Y ETHOLAETH amrywiant o'r ETHOLAETH amrywiant o'r Rhif ENW DISGRIFIAD REB REB CYNGHORWYR 2009 cyfartaledd 2014 cyfartaledd 2009 2014 sirol sirol

Cymunedau Banwy 487 (511), Llanfihangel 414 (441), Llangynog 295 1 Banwy, Llanfihangel a Llanwddyn 1 1,766 1,766 9% 1,913 1,913 13% (328), Llanwddyn 210 (233) a Phen-y-bont Fawr 360 (400)

2 Aberriw a Chastell Caereinion Cymunedau Aberriw (1,068 (1,065) a Chastell Caereinion 475 (497) 1 1,543 1,543 -5% 1,562 1,562 -8%

Blaen Hafren a Gorllewin Cymunedau Llangurig 614 (667), Llanidloes Allanol 532 (578) a ward 3 1 1,656 1,656 2% 1,768 1,768 4% Llanidloes Clywedog 510 (523) yng Nghymuned Llanidloes

Wardiau St. David Fewnol 1,226 (1,281), Sant Ioan Dwyrain 884 (889) a 4 Gorllewin Aberhonddu 2 3,907 1,954 21% 3,976 1,988 17% Sant Ioan Gorllewin 1,797 (1,806) yng Nghymuned Aberhonddu

5 Bronllys a Gwernyfed Cymunedau Bronllys 616 (644), Erwyd 365 (381) a Gwernyfed 805 (856) 1 1,786 1,786 11% 1,881 1,881 11%

6 Builth Cymuned Llanfair-ym-Muallt 1 1,883 1,883 16% 2,007 2,007 19% 7 Caersws Cymunedau Caersws 1,276 (1,360) a Charno 605 (645) 1 1,881 1,881 16% 2,005 2,005 18% 8 Yr Ystog Cymuned yr Ystog 1 1,268 1,268 -22% 1,369 1,369 -19% Cymunedau Crughywel 1,674 (1,720), Llangatwg 815 (830) a Dyffryn 9 Crucywel 2 3,128 1,564 -3% 3,207 1,604 -5% Grwyne 639 (657) 10 Cwmdu a Llangynidr Cymunedau Cwmdu a'r Cylch 753 (788) a Llangynidr 848 (861) 1 1,601 1,601 -1% 1,649 1,649 -3% 11 Cwm-twrch Ward Cwm-twrch yng Nghymuned Ystradgynlais 1 1,625 1,625 1% 1,704 1,704 1% Diserth a Threcoed a'r Cymuned Diserth a Threcoed 1,035 (1,109) a ward Pontnewydd 495 12 1 1,530 1,530 -5% 1,625 1,625 -4% Bontnewydd ar Wy (516) yng Nghymuned Llanllŷr Cymunedau Aber-miwl gyda Llandysul 1,237 (1,387) a Betws Cedewain 13 Dolforwyn 1 1,601 1,601 -1% 1,795 1,795 6% 364 (408) 14 Felin-fach a Llangors Cymunedau Felin-fach 559 (595) a Llangors 903 (945) 1 1,462 1,462 -10% 1,540 1,540 -9% Cymunedau Cadfarch 701 (730), Glantwymyn 951 (991) a Llanbryn-mair 15 Glantwymyn a Llanbryn-mair 2 2,424 1,212 -25% 2,531 1,266 -25% 772 (810) Cymunedau Cleirwy 605 (650), Y Clas ar Wy 767 (823) a Chastell Paen 16 Y Clas ar Wy 1 1,775 1,775 10% 1,906 1,906 13% 403 (433) 17 Cegidfa Cymuned Cegidfa 1 1,395 1,395 -14% 1,458 1,458 -14% 18 Y Gelli gyda Llanigon Cymunedau'r Gelli 1,279 (1,322) a Llanigon 411 (437) 1 1,690 1,690 5% 1,759 1,759 4% Atodiad 3 19 Ceri Cymuned Ceri 1 1,654 1,654 2% 1,762 1,762 4% Cymunedau Bugeildy 544 (553), Tref-y-clawdd 2,300 (2,367), 20 Trefyclo a Chwm Tefeidiad 2 3,412 1,706 6% 3,497 1,749 3% Llanbadarn Fynydd 255 (259) a Llanbister 313 (318) Cymunedau Cilmeri 363 (368), Duhonw 261 (265), Llanafan-fawr 369 21 Llanafan-fawr 1 1,131 1,131 -30% 1,147 1,147 -32% (374) a Llanwrthwl 138 (140) AELODAETH ARFAETHEDIG CYNGOR SIR POWYS Atodiad 3 Tudalen 2

% yr % yr CYMHA CYMHA NIFER Y ETHOLAETH amrywiant o'r ETHOLAETH amrywiant o'r Rhif ENW DISGRIFIAD REB REB CYNGHORWYR 2009 cyfartaledd 2014 cyfartaledd 2009 2014 sirol sirol

Cymuned Aberedw 201 (212), Glasgwm 418 (442), Llanbadarn Fawr 22 Llanbadarn Fawr a Llanelwedd 554 (587) a Llanelwedd 333 (352) a ward Pen-y-bont a Chefnllys 179 1 1,685 1,685 4% 1,783 1,783 5% (190) yng Nghymuned Pen-y-bont a Llandeglau Cymunedau Llandinam 753 (757), Mochdre a Phenystrywaid 381 (383) 23 Llandinam a Threfeglwys 1 1,868 1,868 16% 1,937 1,937 14% a Threfeglwys 734 (797) Wardiau Gogledd 1,491 (1,555) a Gorllewin 526 (545) Cymuned 24 Gogledd Llandrindod 1 2,017 2,017 25% 2,100 2,100 24% Llandrindod Wardiau Dwyrain 415 (430), De Rhif 1 545 (553) a De Rhif 2 1,114 25 De Llandrindod 1 2,074 2,074 28% 2,113 2,113 25% (1,130) Cymuned Llandrindod

26 Llandrinio Cymunedau Basle gyda Chrugion 532 (605) a Llandrinio 1,109 (1,261) 1 1,641 1,641 2% 1,866 1,866 10%

27 Llandysilio Cymunedau Carreghwfa 531 (585) a Llandysilio 901 (993) 1 1,432 1,432 -11% 1,578 1,578 -7%

28 Llanfair Erfyl Cymunedau Llanerfyl 296 (311) a Llanfair Caereinion 1,339 (1,455) 1 1,635 1,635 1% 1,766 1,766 4%

29 Llanfyllin Cymuned Llanfyllin 1 1,193 1,193 -26% 1,286 1,286 -24% Cymunedau Llanddewi Ystradenni 239 (254), Llanfihangel Rhydieithon 30 Llangynllo gyda Nortyn 199 (211), Llangynllo 300 (319), Nortyn 516 (553) a Llanddewi yn 1 1,550 1,550 -4% 1,651 1,651 -3% Hwytyn (296 (314) Wardiau Dulas 681 (699) a Hafren 1,063 (1,091) yng Nghymuned 31 Dwyrain Llanidloes 1 1,744 1,744 8% 1,790 1,790 6% Llanidloes Llanrhaeadr-ym-Mochnant / Cymunedau Llangedwyn 302 (317), Llanrhaeadr-ym-mochnant 996 32 1 1,796 1,796 11% 1,886 1,886 11% Llansilin (1,046) a Llansilin 498 (523) 33 Llansanffraid Cymunedau Llanfechan 438 (469) a Llansanffraid 1,065 (1,141) 1 1,503 1,503 -7% 1,610 1,610 -5% Cymunedau Llangamarch 420 (435), Llanwrtyd 675 (699) a Threflys 381 34 Llanwrtyd 1 1,476 1,476 -9% 1,529 1,529 -10% (395) 35 Machynlleth Cymuned Machynlleth 1 1,665 1,665 3% 1,697 1,697 0%

36 Maescar / Llywel Cymunedau Crai 210 (220), Llywel 404 (424) a Maescar 789 (827) 1 1,403 1,403 -13% 1,471 1,471 -13%

37 Meifod gyda Llangynyw Cymunedau Llangynyw 481 (513) a Meifod 1,074 (1,145) 1 1,555 1,555 -4% 1,658 1,658 -2% Cymuned Trefaldwyn 1,083 (1,127) a ward Ffordun 821 (876) yng 38 Trefaldwyn gyda Ffordun 1 1,904 1,904 18% 2,003 2,003 18%

Nghymuned Ffordun gyda Thre'r-llai a Threlystan Atodiad 3 Cymunedau Abaty Cwm-hir 203 (206), Nantmel 554 (563) a Saint 39 Nantmel a Llanllŷr Harmon 465 (473) a ward Llanfihangel Helygen a Llanllŷr 423 (441) yng 1 1,645 1,645 2% 1,683 1,683 -1% Nghymuned Llanllŷr Ward Y Drenewydd - Dwyrain yng Nghymuned Y Drenewydd a 40 Dwyrain y Drenewydd 1 1,500 1,500 -7% 1,582 1,582 -7% Llanllwchaearn AELODAETH ARFAETHEDIG CYNGOR SIR POWYS Atodiad 3 Tudalen 3

% yr % yr CYMHA CYMHA NIFER Y ETHOLAETH amrywiant o'r ETHOLAETH amrywiant o'r Rhif ENW DISGRIFIAD REB REB CYNGHORWYR 2009 cyfartaledd 2014 cyfartaledd 2009 2014 sirol sirol

Y Drenewydd Gogledd Ward Y Drenewydd - Gogledd Llanllwchaearn yng Nghymuned Y 41 1 1,777 1,777 10% 1,933 1,933 14% Llanllwchaearn Drenewydd Llanllwchaearn Y Drenewydd Gorllewin Ward Y Drenewydd - Gorllewin Llanllwchaearn yng Nghymuned Y 42 1 1,389 1,389 -14% 1,410 1,410 -17% Llallwchaearn Drenewydd Llanllwchaearn Wardiau Y Drenewydd - Canol 2,220 (2,217) a'r Drenewydd - De 1,288 43 De Canolog y Drenewydd 2 3,508 1,754 9% 3,504 1,752 3% (1,287) yng Nghymuned Y Drenewydd Llanllwchaearn

44 Llanandras Ward Tref Llanandras yng Nghymuned Llanandras a Nortyn 1 1,637 1,637 1% 1,755 1,755 4%

Cymunedau Llanfair Llythynwg 366 (378), Maesyfed 360 (371) a 45 Fforest Clud Phencraig 616 (636) a ward Llandeglau 128 (136) yng Nghymuned Pen- 1 1,470 1,470 -9% 1,521 1,521 -10% y-bont a Llandeglau 46 Rhaeadr Gwy Cymuned Rhaeadr Gwy 1 1,597 1,597 -1% 1,598 1,598 -6% Cymunedau Aberhafesb 341 (378), Dwyriw 461 (510), Manafon 241 47 Rhiwcynon 1 1,663 1,663 3% 1,842 1,842 9% (267) a Thregynon 620 (687) 48 Sarn Helen Cymunedau Tawe Uchaf 1,291 (1,342) ac Ystradfellte 471 (490) 1 1,762 1,762 9% 1,832 1,832 8% 49 St. Mary Ward St. Mary yng Nghymuned Aberhonddu 1 1,859 1,859 15% 1,964 1,964 16% 50 Talgarth Cymuned Talgarth 1 1,314 1,314 -19% 1,312 1,312 -23% Cymunedau Glyn Tarell 522 (544), Llanfrynach 483 (503) a Thal-y-bont 51 Cymuned Talgarth 1 1,586 1,586 -2% 1,652 1,652 -2% ar Wysg 581 (605) Cymuned Trewern 1,071 (1,207) a ward Trelystan 288 (307) yng 52 Trewern gyda Threlystan 1 1,359 1,359 -16% 1,514 1,514 -11% Nghymuned Ffordun gyda Thre'r-llai a Threlystan 53 Y Trallwng Cymuned Y Trallwng 3 4,762 1,587 -2% 5,044 1,681 -1% 54 Ynyscedwyn Ward Ynysgedwyn yng Nghymuned Ystradgynlais 1 1,755 1,755 9% 1,775 1,775 5% Yscir gyda Honddu Isaf a Cymunedau Honddu Isaf 353 (375), Llanddew 187 (199), Merthyr Cynog 55 1 1,378 1,378 -15% 1,383 1,383 -18% Llanddew 198 (191), Trallong 281 (271) ac Yscir 359 (347) Wardiau Aber-craf 1,164 (1,159) ac Ystradgynlais 2,060 (2,137) yng 56 Canol a Dwyrain Ystradgynlais 2 3,224 1,612 0% 3,296 1,648 -3% Nghymuned Ystradgynlais CYFANSWM 64 103,444 1,616 108,385 1,694 Atodiad 3 Cymhareb yw nifer yr etholwyr i bob cynghorydd Cynhwysir nifer yr etholwyr ar gyfer 2009 a 2014 (mewn cromfachau) yn nisgrifiad yr adrannau etholiadol hynny sy'n cynnwys mwy nag un gymuned / ward gymunedol Darparwyr y ffigurau etholiadol gan Gyngor Sir Powys AELODAETH ARFAETHEDIG CYNGOR SIR POWYS Atodiad 3 Tudalen 4

Mwy na + neu - 50% o'r cyfartaledd sirol 00% 0 0% Rhwng + neu - 25% a + neu - 50% o'r cyfartaledd sirol 47% 2 4% Rhwng + neu - 10% a + neu - 25% o'r cyfartaledd sirol 17 30% 22 39% Rhwng 0% a + neu - 10% o'r cyfartaledd sirol 35 63% 32 57% Atodiad 3

Atodiad 4

12 Mai 2009

Cyfarwyddiadau ynglŷn ag Arolygon o Drefniadau Etholiadol

Rwy’n ymwybodol eich bod chi wedi cychwyn gwaith rhagarweiniol yn y cylch o arolygon o drefniadau etholiadol ym mhob un o’r prif gynghorau. Mae cyflwyniadau a dderbyniais gan lywodraeth leol yn awgrymu i mi eich bod chi efallai wedi dehongli fy nghyfarwyddiadau i fod yn fwy cyfarwyddol na’r rhai a gyhoeddwyd gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru ym 1995 cyn y cylch adolygu diwethaf. Rwyf eisiau ei gwneud hi’n eglur mai nid felly y mae.

Cyhoeddwyd y cyfarwyddiadau er arweiniad i chi ac ni ddylid eu hystyried yn orchmynion. Ar lawer cyfrif - yn neilltuol, mewn perthynas â’r ardaloedd sy’n addas ar gyfer adrannau ag aelodau lluosog a’r amserlen - roedd y cyfarwyddiadau diwethaf yn fwy cyfarwyddol ond mewn perthynas â mater canolog y gymhareb rhwng cynghorwyr ac etholwyr, mae’r geiriad yn union debyg. Mae hyn yn golygu bod y gymhareb yn parhau fel nod i weithio tuag ato ac nid fel nod i’w gyflawni ym mhob achos. Wrth wneud hyn, dylid rhoi sylw i gymunedau lleol yn cael eu cynrychiolwyr canfyddadwy eu hun, hyd yn oed ble nad yw’r ffigwr dangosol o 1,750 o etholwyr/cynghorydd bob amser yn gyraeddadwy.

Wrth gwrs, rwy’n cydnabod er 1995 rydym wedi gweld cyflwyno trefniadau gweithredol neu amgen ymhlith prif gynghorau, ac efallai byddant yn arwyddocaol o ran nifer y cynghorwyr sydd eu hangen i wneud cyngor yn hollol ymarferol. Hefyd cafodd cyfarwyddiadau 1995 eu cyflwyno ar adeg pan oedd ad-drefnu’n digwydd, mewn awyrgylch gwleidyddol gwahanol i’r hyn sy’n bodoli nawr.

Yn olaf, hoffwn dynnu sylw at yr amodiad yn Atodlen 11 Deddf Llywodraeth Leol 1972, y dylid ystyried yr angen i sefydlogi ffiniau sy’n hawdd eu hadnabod ac sy’n cydnabod cysylltiadau’r gymuned leol.

Rwy’n dymuno’n dda i chi yn y broses adolygu.

Yn gywir

______

Cyfieithiad Comisiwn Ffiniau Llywodraeth Leol i Gymru yw hwn o lythyr gan y Gweinidog dros Gyfiawnder Cymdeithasol a Llywodraeth Leol. Atodiad 5 CRYNODEB O’R CYNRYCHIOLAETHAU A DDERBYNIWYD MEWN YMATEB I’R CYNIGION DRAFFT

1. Ymgynullodd Cyngor Sir Powys a chytuno ar y sylwadau a’r awgrymiadau canlynol ar y cynigion drafft. Cânt eu dadansoddi yn ôl ‘Dosbarth’ (Sir) ac yna’r adran etholiadol arfaethedig:

Sir Frycheiniog Egwyddorion cyffredinol Y gymuned fwyaf mewn unrhyw adran ddylai fod â’r enw arweiniol. Nid yw’r sir yn cefnogi adrannau aml-aelod a byddai’n well ganddynt beidio â chymysgu adrannau gwledig a threfol.

Aberhonddu (5,766 - 1,922 i bob cynghorydd) Tynnwyd sylw at y ffaith y disgwylir i etholaeth St David Fewnol gynyddu. Crybwyllwyd newid y ffin rhwng St John’s a St. Mary a mynegwyd bod Aberhonddu ar y trothwy o ran gallu cyfiawnhau pedwar aelod. Ailadroddodd y Grŵp Ceidwadwyr eu gwrthwynebiad i adran aml-aelod [fel yr amlinellir yn eu cynrychiolaeth isod].

Bronllys a Gwernyfed (1,421) Yn cefnogi’r cynnig hwn ond yn poeni am weddill hen adran Bronllys. Byddai’n well gan yr aelod ar gyfer Gwernyfed alw’r adran Gwernyfed a Bronllys.

Y Gelli gyda Llanigon (1,690) Roedd yr aelod ar gyfer Gwernyfed yn erbyn y cynnig hwn.

Yscir gydag Erwyd a Honddu Isaf (1,566) Dywedodd aelod lleol nad yw Erwyd yn cyd-fynd yn ddaearyddol. Byddai’r adran yn anhwylus.

Felin-fach a Llangors (1,649) Cefnogwyd y cynnig hwn ond byddant yn ei hailenwi’n Llangors gyda Felin-fach, gan mai hon yw’r ardal fwyaf. Byddant yn ystyried unrhyw drefniant arall a fyddai’n gweddu.

Crucywel (3,279 - 1,640 i bob cynghorydd) Roedd y sir yn cefnogi’r cynnig hwn. Ailadroddodd y Grŵp Ceidwadwyr eu gwrthwynebiad i adrannau aml-aelod.

Bwlch a Llangynidr (1,450) Nid oedd yr aelod ar gyfer Bwlch yn croesawu ymrannu Cymuned Cwmdu. Byddai’r Gymuned yn cyd-fynd yn well â Chrucywel. Mae gan Grucywel ddatblygiadau newydd hefyd a fyddai’n ymestyn yr ardal. Mae Llangors a Bwlch yn cyd-fynd yn dda â’i gilydd a byddant yn arwain at etholaeth o oddeutu 1,600. Mae’n anodd penderfynu sut i’w rhannu, ond byddant yn cefnogi cadw Cwmdu a Tretower gyda’i gilydd. Byddai gan Langynidr a Bwlch niferoedd isel. Roedd yr aelod ar gyfer Llangynidr yn weddol hapus, ond awgrymodd newid yr enw i Langynidr a Bwlch.

Ystradgynlais (3,488 - 1,744 i bob cynghorydd) Roedd yr aelod lleol yn ddigon hapus ag adran aml-aelod ond nid yr enw. Ailadroddodd y Grŵp Ceidwadwyr eu gwrthwynebiad i adrannau aml-aelod.

-1- Atodiad 5

Tawe Uchaf (1,498) Roedd yr aelod lleol yn ei chael yn anodd deall y rhesymeg o ran symud Caehopcyn ar draws afon Tawe, fel y mae. Mae anheddiad Caehopcyn yn wledig ac nid oes ganddo unrhyw gysylltiad uniongyrchol ag Aber-craf; mae’r afon a’r A4067 yn eu rhannu. Os yw’r Comisiwn yn cymeradwyo’r cynigion hyn, hoffai ailenwi’r adran Tawe Uchaf Sarn Helen neu Sarn Helen, gan fod hyn yn adlewyrchu’r ffordd Rufeinig sy’n teithio trwy’r adran gyfan.

Cefnogwyd yr adran a oedd yn weddill, lle na chynigiwyd unrhyw newidiadau, gydag un nodyn ynghylch Tal-y-bont ar Wysg yn ymwneud â’r gwahaniaeth diwylliannol rhwng y wardiau a Chwm-twrch ac Ynysgedwyn yn dadlau ynghylch y ffigurau etholiadol.

Sir Drefaldwyn Sylwadau cyffredinol Maent yn erbyn adrannau aml-aelod, yn erbyn cyfuno wardiau trefol a gwledig ac maent yn croesawu cydnabyddiaeth y Comisiwn nad oes modd cyflawni cyfartaledd o 1,750 o etholwyr o bob cynghorydd yno.

Banwy a Llanbrynmair (1,259) Mae’r sir yn anghytuno â’r cynigion gan nad oes unrhyw gysylltiad rhwng y cymunedau nac unrhyw gysylltiadau cludiant a chyfathrebu, ac maent wedi’u gwahanu’n ddaearyddol. Mynegodd yr aelod ar gyfer Banwy nad yw’n credu y dylid rhannu Cymunedau Banwy a Llanerfyl rhwng yr adrannau. Cynigiodd y dylid cyfuno Banwy a Llanfair Caereinion, gan fod yr afon yn llifo trwy Lanfair ac yn ffurfio rhan o ddyffryn Banwy. Nid yw’n gwneud synnwyr rhoi Banwy gyda Llanbrynmair gan y byddai’n rhaid mynd trwy Wynedd i’w cyrraedd. Cynigiodd yr aelod ar gyfer Llanbrynmair adran aml-aelod yn cynnwys Llanbrynmair a Glantwymyn. Roedd yr aelod ar gyfer Glantwymyn yn erbyn cynnig yr aelod ar gyfer Llanbrynmair ac awgrymodd y byddai Llanbrynmair yn cyd-fynd yn well â ward Carno yng Nghaersws.

Llanerfyl a Llanfair Caereinion (1,635) Dywedodd yr aelod ar gyfer Llanfair Caereinion nad oedd Cyngor Cymuned Llanfair Caereinion yn fodlon ymuno â Llanbrynmair ac y dylid galw’r adran arfaethedig yn Llanfair Erfyl.

Blaen Hafren (1,656), Llanidloes (1,744), Allt-y-Genlli (1,858) a Chaersws a Llandinam (1,891) gyda’i gilydd Dywedodd yr aelod ar gyfer Blaen Hafren fod y cynigion yn arwain at yr un nifer o aelodau ac y dylid cadw’r sefyllfa bresennol gan ei bod yn gweithio’n llwyddiannus ar hyn o bryd. Mae hefyd o’r farn nad yw’r enw Allt-y-Genlli yn briodol gan fod yr ardal yn un Saesneg ei hiaith yn bennaf. Roedd yr aelodau ar gyfer Caersws, Llandinam a Llanidloes yn cytuno â sylwadau’r aelod ar gyfer Blaen Hafren.

De Canol y Drenewydd (3,508 - 1,754 i bob cynghorydd) Roeddent yn anghytuno ag adran aml-aelod.

-2- Atodiad 5 Aberriw gyda Manafon (1,309) Dywedodd yr aelod ar gyfer Aberriw na ddylid eu cyfuno â Manafon. O’r holl gyfuniadau posibl eraill, hwn oedd yr un lleiaf priodol. Ni chynigiasant ddewis arall gan y byddai hyn yn effeithio ar adrannau eraill.

Rhiwcynon (1,422) Roedd yr aelod ar gyfer Rhiwcynon yn erbyn y newid gan fod Rhiwcynon yn agos at gymhareb ddymunol y Gweinidog eisoes, sef 1:1,750. Byddai’r trefniadau yn chwalu’r cysylltiadau presennol. Awgrymodd y gellid cyfuno Aberriw â Chastell Caereinion.

Trewern gyda Threlystan (1,359) Mae’r aelod ar gyfer Trewern yn cefnogi’r cynigion hyn, ynghyd â’r Cyngor Cymuned.

Ffordun a Threfaldwyn (1,904) Roedd yr aelod ar gyfer Ffordun yn anghytuno â’r cynnig. Byddai gan Gymuned Ffordun ddau Gynghorydd Sir a byddai rhan ohoni’n ymuno â’r dref leol.

Llanfihangel a Llanwddyn (1,279) Awgrymodd yr aelod ar gyfer Llanwddyn y dylid cyfuno adrannau etholiadol Llanfihangel a Llanwddyn. Hoffai Cyngor Cymuned Pen-y-bont Fawr weld eu henw yn enw’r adran hefyd.

Meifod gyda Llangynyw (1,555) Dywedodd yr aelod ar gyfer Llanfihangel na fyddai Llangynyw yn cyd-fynd â Meifod oherwydd cysylltiadau cymunedol a nodweddion, ac y byddai’n well gan y gymuned gyfuno â Llanwddyn. Dywedodd yr aelod lleol ar gyfer Meifod bod Meifod yn adran wledig fawr ac yn wahanol iawn i Langynyw. Mae’r iaith a’r diwylliant yn wahanol iawn. Mae’n ailadrodd y gynrychiolaeth a wnaed gan Gyngor Cymuned Meifod, a gefnogir gan yr aelod.

Y Trallwng Gungrog a Chegidfa (3,367 - 1,684 i bob cynghorydd) Dywedodd yr aelod ar gyfer y Trallwng Gungrog na ddylid dod â wardiau gwledig i mewn i wardiau trefol. Nid oes unrhyw gysylltiadau rhwng Gungrog a Chegidfa. Os oes unrhyw adrannau aml-aelod, dylai’r Trallwng gael adran â thri aelod. Dywedodd yr aelod ar gyfer y Trallwng Llanerch Hudol y dylai’r adran aros fel y mae.

Y Trallwng Castle Caereinon (1,547) Dim sylwadau.

Cefnogwyd yr holl adrannau a oedd yn weddill lle na chynigiwyd unrhyw newidiadau ac awgrymodd yr aelod ar gyfer Dwyrain y Drenewydd newid yr enw o ‘Dwyrain y Drenewydd’ i ‘Tref a Dwyrain y Drenewydd’ er mwyn adlewyrchu’r adran yn well.

Sir Faesyfed Llanllŷr a Nantmel (1,645) Cadw adran etholiadol bresennol Nantmel (1,222) gan ei bod yn gymharol ag adrannau gwledig eraill a awgrymwyd gan y Comisiwn o ran ei maint a’i harwynebedd, fel Llanafan Fawr (1,131) a Llanfyllin (1,193). Nid oes unrhyw gysylltiadau diwylliannol ac mae rhwydwaith y ffyrdd yn ddiffygiol. Byddai’r ardal arfaethedig yn eang iawn.

-3- Atodiad 5

Diserth a Threcoed gyda Phontnewydd (1,530) Gallai adrannau presennol Diserth a Threcoed a Llanllŷr ffurfio adran â 1,953 o etholwyr. Gellid ei galw’n Diserth a Threcoed gyda Llanllŷr. Mae’r ardaloedd yn gymunedau gwledig tebyg. Byddai’r ardal yn weddol gryno yn ddaearyddol.

Tref Llanandras (1,637) Mae cysylltiadau cymunedol agos rhwng Nortyn a Llanandras. Dylid cadw’r trefniadau presennol gyda’r enw Llanandras a Nortyn (2,153).

Tref-y-clawdd gyda Llangynllo a Nortyn (3,412 - 1,706 i bob cynghorydd) Mae Tref-y-clawdd yn adran etholiadol drefol gryno heb fawr o berthynas â’r ddwy ward fawr wledig arall. Gan nad oes unrhyw newid i nifer y cynghorwyr (3), dylid cadw’r sefyllfa bresennol yn Nhref-y-clawdd (2,111) ond cyfuno ward Tref-y-clawdd Allanol ag adran bresennol Llangynllo (1,223).

Bugeildy (1,112) Dylid cadw’r adran etholiadol bresennol.

Pencraig (1,470) Dylid cadw adran bresennol Pencraig (1,342). Os nad yw’r opsiwn ar gyfer Llanbadarn Fawr (isod) yn dderbyniol, yna byddai cyfuno ward Llandeglau â’r adran yn dderbyniol.

Llanbadarn Fawr a Llanelwedd (1,685) Maent yn cytuno â’r cynnig i gyfuno adran etholiadol Llanbadarn Fawr ag adran etholiadol Llanelwedd, ac eithrio Cymuned Aberedw a fyddai’n trosglwyddo i adran Clas-ar-Wy (gweler isod). Byddai gan yr adran hon etholaeth o 1,612. Pe trosglwyddir ward Llandeglau i Bencraig, byddai’r etholaeth yn 1,494.

Gogledd Llandrindod (2,017) Yn cytuno, ond gyda’r enw Gogledd Orllewin Llandrindod.

De Llandrindod (2,074) Yn cytuno, ond gyda’r enw De Ddwyrain Llandrindod. Hefyd, nododd y pwyllgor yr awgrym gan Gyngor Tref Llandrindod i Landrindod fod yn adran aml-aelod.

Clas-ar-Wy (1,775) Cynigiwyd ychwanegu Cymuned Aberedw at yr adran gan fod ganddi berthynas agosach â Chlas-ar-Wy. Byddai gan yr adran hon etholaeth o 1,976.

Rhaeadr (1,597) Dim sylwadau. Cytuno.

2. Cynigiodd Pwyllgor Sir Faesyfed Cyngor Sir Powys gynllun ar gyfer Powys a oedd fel a ganlyn [darparwyd ffigurau’r etholaeth yn y cynllun gan y Pwyllgor ac nid ydynt o reidrwydd yn adlewyrchu’r ffigurau a roddwyd i’r Comisiwn gan Gyngor Sir Powys]:

Sir Faesyfed i. Cynigiwyd y dylid cyfuno Cymunedau Saint Harmon, Abaty Cwm-hir, Llanbadarn Fawr a Llanbister i greu adran o’r enw Abaty Cwm-hir. Byddai gan yr adran hon etholaeth o 1,222.

-4- Atodiad 5 ii. Cynigiwyd y dylid cyfuno Cymunedau Bugeildy, Llangynllo a Llanddewi yn Hwytyn i greu adran o’r enw Llangynllo. Byddai gan yr adran hon etholaeth o 1,151. iii. Cynigiwyd y dylid cyfuno Cymunedau Llanddewi Ystradenni, Llanfihangel Rhydieithon, Pen-y-bont a Llanbadarn Fawr i greu adran o’r enw Pen-y-bont. Byddai gan yr adran hon etholaeth o 1,300. iv. Cynigiwyd y dylid cyfuno Cymunedau Llanllŷr a Nantmel i greu adran o’r enw Nantmel. Byddai gan yr adran etholaeth o 1,477. v. Cynigiwyd y dylid cyfuno wardiau Gogledd Llandrindod a Dwyrain Llandrindod yng Nghymuned Llandrindod i greu adran o’r enw Gogledd Ddwyrain Llandrindod. Byddai gan yr adran hon etholaeth o 1,926. vi. Cynigiwyd y dylid cyfuno wardiau De Llandrindod (1 a 2) a Gorllewin Llandrindod yng Nghymuned Llandrindod i greu adran o’r enw De Orllewin Llandrindod. Byddai gan yr adran hon etholaeth o 2,186. vii. Cynigiwyd y dylid cyfuno wardiau Diserth a Threcoed a Llanelwedd i greu adran o’r enw Llanelwedd. Byddai gan yr adran hon etholaeth o 1,986. viii. Mae’r adrannau canlynol yn parhau heb eu newid: Rhaeadr Gwy (1,606), Tref-y- clawdd (2,304), Llanandras (2, 152), Pencraig (1,331) a Chlas-ar-Wy (1,783).

Sir Drefaldwyn i. Cynigiwyd y dylid cyfuno Cymunedau Llanfihangel, Llangynyw, Llangynog, Llanwddyn a Phen-y-bont Fawr i greu adran o’r enw Efyrnwy. Byddai gan yr adran hon etholaeth o 1,719. ii. Cynigiwyd y dylid cyfuno Cymunedau Llanfair Caereinion, Banwy a Llanerfyl i greu adran o’r enw Llanfair Caereinion. Byddai gan yr adran hon etholaeth o 2,060. iii. Cynigiwyd y dylid cyfuno Cymunedau Llanfyllin a i greu adran o’r enw Llanfyllin. Byddai gan yr adran hon etholaeth o 1,615. iv. Cynigiwyd y dylid cyfuno Cymunedau Llanbrynmair a Charno i greu adran o’r enw Dôl-fach. Byddai gan yr adran etholaeth o 1,396. v. Cynigiwyd y dylid cyfuno Cymunedau Ffordun ac Aberriw i greu adran o’r enw Ffordun ac Aberriw. Byddai gan yr adran hon etholaeth o 2,169. vi. Cynigiwyd y dylid cyfuno Cymunedau Llansanffraid, Llandysilio a Charreghwfa i greu adran o’r enw Afon Gain. Byddai gan yr adran hon etholaeth o 2,190. vii. Cynigiwyd y dylid cyfuno Cymunedau Betws Cedewain, Aberhafesb, Dwyriw, Manafon a Thregynon i greu adran o’r enw Afon Fechan. Byddai gan yr adran hon etholaeth o 2,025. viii. Cynigiwyd y dylid cyfuno Cymuned Trefaldwyn â ward Llandysul yng Nghymuned Aber-miwl i greu adran o’r enw Trefaldwyn. Byddai gan yr adran hon etholaeth o 2,322. ix. Cynigiwyd y dylid cyfuno Cymuned Ceri â ward Aber-miwl yng Nghymuned Aber-miwl gyda Llandysul i greu adran o’r enw Dyffryn Ceri. Byddai gan yr adran hon etholaeth o 1,649. x. Mae’r adrannau canlynol yn parhau heb eu newid: Blaen Hafren, Caersws [lleihawyd maint yr adran hon trwy dynno Cymuned Carno o’r adran bresennol â’i chynnwys yn adran arfaethedig Dôl-fach], yr Ystog, Glantwymyn, Cegidfa, Llandinam, Llandrinio, Llanidloes, Llanrhaeadr-ym-mochnant / Llansilin, Machynlleth, Meifod, Canol y Drenewydd, Dwyrain y Drenewydd, Gogledd y Drenewydd, De’r Drenewydd, Gorllewin y Drenewydd, Trewern, Castell y Trallwng, y Trallwng Gungrog a’r Trallwng Llanerch Hudol.

-5- Atodiad 5 Sir Frycheiniog i. Cynigiwyd y dylid cyfuno Cymunedau Yscir, Erwyd, Llanddew a Honddu Isaf i greu adran o’r enw Merthyr Cynog. Byddai gan yr adran hon etholaeth o 1,738. ii. Cynigiwyd y dylid cyfuno Cymunedau’r Gelli a Llanigon i greu adran o’r enw Y Gelli. Byddai gan yr adran hon etholaeth o 1,686. iii. Cynigiwyd y dylid cyfuno Cymunedau Felin-fach, Gwernyfed a Bronllys i greu adran o’r enw Bronllys. Byddai gan yr adran hon etholaeth o 1,960. iv. Cynigiwyd y dylid cyfuno Cymuned Talgarth a Bwlch [adran etholiadol] i greu adran o’r enw Talgarth a Bwlch. Byddai gan yr adran hon etholaeth o 2,080. v. Cynigiwyd y dylid cyfuno Cymunedau Llangatwg a Llangynidr i greu adran o’r enw Dyffryn Wysg. Byddai gan yr adran hon etholaeth o 1,652. vi. Cynigiwyd y dylid cyfuno Cymunedau Llangors, Tal-y-bont ar Wysg a Llanfrynach i greu adran o’r enw Llangors a Thal-y-bont. Byddai gan yr adran hon etholaeth o 1,963. vii. Cynigiwyd y dylid cyfuno ward St. David Fewnol yng Nghymuned Aberhonddu â Chymuned Glyn Tarell i greu adran o’r enw St. David. Byddai gan yr adran hon etholaeth o 1,755. viii. Mae’r adrannau canlynol yn parhau heb eu newid: Llanfair-ym-Muallt (1,881), Llanafan-fawr (1,130), Llanwrtyd (1,477), Crucywel (2,309), St. Mary (1,869), St. John (2,698), Maescar[/Llywel] (1,407), Aber-craf (1,165), Ystradgynlais (2,064), Tawe Uchaf (1,762), Cwm-twrch (1,624) ac Ynysgedwyn.

3. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Aberhafesb gyda’r farn y byddai lleihau’r gofrestr etholiadol yn eu hadran yn gam yn ôl.

4. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Aberriw i awgrymu cyfuno Aberriw â Chastell Caereinion, a fyddai’n cynyddu nifer yr etholwyr i 1,543 yn hytrach na 1,309 pe caiff Aberriw ei chyfuno â Manafon. Maent hefyd o’r farn y byddai Manafon yn cyd-fynd yn well ag adran etholiadol Rhiwcynon.

5. Ysgrifennodd Cyngor Tref Aberhonddu i fynegi pryder ynghylch y cynigion ar gyfer Aberhonddu. Efallai y bydd yr adran unigol ar gyfer Aberhonddu yn cyflawni cydraddoldeb etholiadol ar sail rifiadol, ond nid hwn yw’r ateb gorau ar gyfer atebolrwydd i etholwyr.

Credant nad cyfartaledd o 1,922 o etholwyr i bob cynghorydd fyddai’r ffigur cyfrifoldeb gwirioneddol gan fod y natur ddynol yn arddweud mai’r cynghorydd mwyaf effeithiol, ar gael, gwybyddus a chymwys y bydd etholwyr yn cysylltu ag ef/â hi. Mae hefyd yn niweidio ymgeiswyr annibynnol gan fod rhaid iddynt ganfasio ardal fwy sy’n mynnu mwy o adnoddau a gweithwyr nad ydynt ar gael iddynt hwy ond sydd ar gael i’r prif bleidiau gwleidyddol.

Maent yn darparu dau gynnig arall. Y cyntaf yw newid y ffin rhwng St. David Fewnol a St. John. Yr ail yw creu adran â dau aelod trwy gyfuno St. John a St. David Fewnol a gadael St. Mary fel y mae ar hyn o bryd.

Ychwanegant y disgwylir dau ddatblygiad mawr o dai yn ward St. David Fewnol a ddylai dod â chydbwysedd i’r dref yn ystod y ddwy i dair blynedd nesaf. Teimlant fod hyn yn newid mor sylfaenol y dylid cynnal ymgynghoriad lleol â’r etholaeth er mwyn canfod eu barn cyn gosod unrhyw drefniadau.

-6- Atodiad 5 6. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Caersws i wrthwynebu’r cynnig gan eu bod yn poeni y bydd unrhyw newidiadau yn colli’r brogarwch da ac effeithiol yn Llanwnog Cletwr a Chaersws ar hyn o bryd a’r farn gyffredinol yw gadael Llanwnog Cletwr a Chaersws fel y maent. Mae gan y gymuned cysylltiadau â Charno a chan ei bod yn bentref, nid oes ganddi unrhyw gysylltiadau â Phenystrywaid.

Mynegant fod y cynigion i’w gweld yn rhoi pwys mawr i ddymuniad anghaffaeladwy am burdeb etholiadol heb ystyried y cymunedau traddodiadol sy’n gwneud nodwedd bwysig a nodedig o fywyd ac arferion yn Sir Drefaldwyn. Y prif wrthwynebiadau yw:

i. Mae gan etholwyr Llanwnog gysylltiadau cymdeithasol â Chaersws ac, y tu hwnt i hynny, y Drenewydd. Yn yr un modd, mae gan Garno gysylltiadau â Chaersws ac nid oes ganddi fawr o gysylltiad â Threfeglwys ac mae gan Landinam gysylltiadau â Llanidloes. Mae’r berthynas rhwng y cymunedau gwledig cyfagos yn gynnil ac yn rhan bwysig o gyfansoddiad bywyd gwledig, ond eto’n anodd i rywun o’r tu allan ei deall. Byddai’r ad-drefniant arfaethedig o adrannau etholiadol yn rhannu cymunedau presennol ac yn creu cysylltiadau ffug â rhai eraill. ii. Er na roddir rheswm, ymddengys mai nod y cynigion hyn yw lleihau nifer y cynghorwyr o 73 i 64 a chyflawni cydraddoldeb etholiadol, hyd yn oed ar draul rhannu cymunedau, ond nid yw’r ad-drefniant arfaethedig o Garno a Chaersws yn symud yr un o’r nodau hyn ymlaen. O Atodiad 3 y cynigion, byddai gan adran etholiadol arfaethedig Caersws/Llandinam/Penystrywaid 1,891 o etholwyr, sef 17% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir, a byddai gan Carno/Llanwnog/Trefeglwys 1,858 o etholwyr, sef 15% yn uwch na chyfartaledd arfaethedig y sir. Pe cedwir adran bresennol Caersws, byddai ganddi 1,881 o etholwyr ac, er bod hyn 33% yn uwch na chyfartaledd presennol y sir, byddai ond 16% yn uwch na’r cyfartaledd arfaethedig. Ni fyddai unrhyw fudd i Garno na Chaersws o ran cynrychiolaeth etholiadol ac nid oes unrhyw gyfiawnhad i rannu Caersws oddi wrth Llanwnog a Charno i ddatrys problemau mewn man arall, os o gwbl. iii. Fel arfer, mae cynghorwyr Powys yn aelodau o’r Cyngor Cymuned ac yn mynychu’r cyfarfodydd hyn yn draddodiadol. Mae’r arfer hwn yn amhrisiadwy o ran cynorthwyo gwaith y Cynghorau Cymuned. Dan y trefniadau arfaethedig lle gallai Cyngor Cymuned â mwy nag un ward gael ei rannu rhwng dwy adran etholiadol, ni fyddai gan Gynghorau Cymuned eu cynghorydd mwyach, a fydd yn gwanhau’r cysylltiad rhwng Cynghorau Cymuned a’r Cyngor Sir, gan gynyddu llwyth gwaith nifer lai o Gynghorwyr Sir ar yr un pryd, a fyddai’n teimlo bod rhaid iddynt fynychu cyfarfodydd cynghorau mewn mwy nag un gymuned.

7. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Carno â’r sylwadau canlynol: • Mae gan y tair ward yn adran etholiadol bresennol Carno 1,881 o etholwyr. Heb unrhyw newid o gwbl, mae’r adran eisoes yn bodloni’r cyfartaledd arfaethedig, sef cymhareb cynghorwyr i etholwyr o 1:1,616 a’r gymhareb o 1:1,750 sydd ei heisiau ar y Gweinidog. Mae hyn yn wir yn adran etholiadol bresennol Blaen Hafren hefyd. Felly, os yw’r ddwy adran yn cydymffurfio â’r gymhareb arfaethedig a chymhareb y Gweinidog eisoes, pam gwneud newidiadau dianghenraid a chostus? • Mae’r sylw yn 5.25 yn yr adroddiad bod ‘cysylltiadau mynediad da rhwng y pedair ward’ yn anghywir. Yr unig gysylltiad uniongyrchol rhwng Trefeglwys/Llawryglyn a Charno Llanwnog yw ffordd fynyddig gul â thrac sengl, sy’n aml yn anhramwyadwy yn y gaeaf. Y llwybr arall mwyaf ymarferol fyddai dargyfeiriad trwy Gaersws.

-7- Atodiad 5 • Caiff Carno a Threfeglwys eu gwahanu’n naturiol gan fryn Waun Garno. Arweiniodd y rhwystr daearyddol hwn at ryngweithio cymdeithasol ac economaidd cyfyng rhwng y cymunedau. • Yn hanesyddol, mae trigolion Carno wedi tueddu i ddilyn dyffryn afon Carno i Gaersws, gan arwain at berthynas gymdeithasol ac economaidd rhwng y ddwy gymuned. • Mae archwilio data a gwybodaeth leol yn awgrymu mai dewis arall fyddai alinio Cymuned Trefeglwys â Llandinam i greu ward â 1,868 o etholwyr.

Teimlant fod y newidiadau arfaethedig yn ddiangen a'r tu hwnt i gydbwyso poblogaeth yr adran etholiadol, nid ydynt yn gallu gweld y manteision. Mae gan y cyngor amheuon ynghylch effeithiolrwydd cynghorydd i gynrychioli adran arfaethedig Allt y Genlli yn ddigonol, oherwydd y rhwystrau daearyddol a’r gwahaniaethau economaidd- gymdeithasol rhwng Carno a Llanwnog a Threfeglwys a Llawryglyn.

8. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Castell Caereinion i roi’r sylwadau canlynol: • Dylid gadael Cegidfa a Chastell Caereinion gyda’i gilydd fel adran. • Mae gan ardal wledig ac ardal drefol anghenion hollol wahanol. • Mae’r cynigion presennol yn ailgymysgu ffigurau yn hytrach na bodloni anghenion y Gymuned. • Mae’r tebygrwydd ymddangosiadol rhwng Castell y Trallwng a Chastell Caereinion yn hollol anghywir. • Teimlant yn gryf y caiff y brogarwch presennol ei danseilio’n llwyr gan y cysylltiad hwn.

Ysgrifenasant â sylwadau pellach i’w llythyr blaenorol hefyd: • Mae gan Gastell Caereinion ac Oldford strwythurau demograffig a chymdeithasol eithaf cyferbyniol sy’n gyffredin rhyngddynt. • Mae’r problemau yr ydym yn aml yn cysylltu â’r Cynghorydd Sir i gael cymorth â nhw yn hollol wahanol. • Byddai cipolwg ar fusnes y ddau Gyngor Cymuned yn dangos y rhaniad hwn yn ddigon clir.

9. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Cwmdu a’r Cylch i’n hysbysu y trafodwyd y cynigion gan Gyngor Tref Crucywel a Chynghorau Cymuned Cwmdu a’r Cylch, Llangatwg, Llangynidr a Dyffryn Grwyne. Gwnaeth Cyngor Cymuned Cwmdu a’r Cylch yr arsylwadau canlynol:

i. Byddai’r cynnig ar gyfer Crucywel yn chwalu’r cysylltiadau hanesyddol hirdymor â Chwmdu ac yn golygu y caiff adran Tretower ei chynrychioli gan Gynghorydd Sir gwahanol i’r ddwy adran arall ar y Cyngor Cymuned. ii. Mae gan dair adran Cyngor Cymuned Cwmdu a’r Cylch gysylltiadau hanesyddol cryf, fel y gwelir yng Nghofnodion Plwyf yr Eglwys o 1705 yn Nhretower a 1899 ym Mwlch, a nodir yn rhan o Fam-eglwys Cwmdu. iii. Maent yn awgrymu ychwanegu’r 151 o etholwyr yn ward Tretower at adran arfaethedig Bwlch a Llangynidr, a fyddai’n dod â nifer yr etholwyr i 1,601. Byddai hyn llai nag 1% yn is na’r lefel gynrychiolaeth argymelledig. Byddai hyn yn gadael y cyfuniad o Grucywel a Chynghorau Cymuned Llangatwg a Dyffryn Grwyne â chyfanswm o 3,128 o bleidleiswyr, a fyddai’n arwain at lefel gynrychiolaeth o 1,564 o etholwyr i bob cynghorydd, sef 3.2% yn is na’r lefel argymelledig.

-8- Atodiad 5 iv. Credant y gallai’r ansicrwydd ynghylch dyfodol (sydd dan apêl ar hyn o bryd), ynghyd â datblygiadau posibl yng Nghrucywel yn y dyfodol dan y CDLl newydd, olygu y byddai cymhareb y pleidleiswyr i Gynghorwyr Sir yn cyrraedd y lefel ddewisol yn adran etholiadol gyfunol Crucywel a Llangatwg, heb gynnwys Tretower.

Cynigai’r Cyngor y dylai adran Tretower aros yn ei hadran Cyngor Cymuned bresennol am y rhesymau a restrir.

10. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Diserth a Threcoed heb unrhyw wrthwynebiad i’r newid arfaethedig, fodd bynnag, dymunant yr enw Diserth a Threcoed a’r Bontnewydd ar Wy, er mwyn osgoi unrhyw ddryswch â’r cynnig newydd ar gyfer Nantmel.

11. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Dwyriw i wrthwynebu’r cynigion, gan fod ganddynt lawer o gysylltiadau â Manafon, sy’n gymuned wledig iawn. Hoffai Dwyriw gadw Manafon yn rhan o ardal Rhiwcynon a pheidio â’i cholli i Aberriw, sy’n gymuned wahanol iawn.

12. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Erwyd i wrthwynebu’r cynigion. Mynegant nad oes gan ardal Erwyd unrhyw gysylltiadau ag ardaloedd Yscir a Honddu Isaf. Nid oes gan gadwyn Epynt rhwng Erwyd a gweddill yr adran arfaethedig unrhyw gysylltiadau ag unrhyw ardal y tu hwnt i Aberhonddu. Mae Erwyd wedi’i chyfuno â Gwy a Bronllys ar hyn o bryd. Maent wedi awgrymu cyfuno Gwernyfed â Bronllys. Pe byddai Bronllys i gyd (981 o etholwyr) yn ymuno ag adran Gwernyfed (805 o etholwyr), yna nifer yr etholwyr fyddai 1,786, sy’n agos iawn at y gymhareb awgrymedig i bob cynghorydd. Gallai’r enw gwaith Bronllys barhau o hyd. Awgrymir bod Erwyd yn aros fel y mae, gan nad ydynt yn gweld unrhyw fantais o ymuno ag Yscir a Honddu Isaf. Yn benodol, mae adrannau Llanfihangel Nant Bran, Penpont a Thrallong mewn dyffryn hollol wahanol filltiroedd oddi wrth Erwyd a theimlir y byddai’n fwy buddiol o lawer iddynt gael eu cynnwys â chymuned arall yn agosach atynt yn ardal Pont Senni ac nid Erwyd.

13. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Ffordun gyda Thre’r-llai a Threlystan â’r sylwadau canlynol:

1. Mae cynghorwyr yn erbyn rhannu adran etholiadol bresennol Ffordun, gan fod Ffordun a Threlystan yn debyg iawn o ran eu natur, a hwythau’n adrannau gwledig. Maent yn agos at ei gilydd yn ddaearyddol a gall yr holl etholwyr fanteisio ar y cyfleusterau a’r gynrychiolaeth a gynigir gan y Cyngor Cymuned. 2. Mae adran etholiadol bresennol Trewern yn llai nag adran etholiadol Ffordun, sef 24% yn is na chyfartaledd y sir. Teimlir y byddai’n gallach rhannu adran Trewern. Awgrymai y gallai ward Tal-y-bont ymuno ag adran etholiadol Ffordun, gan ei bod yn agos at Ffordun a Threlystan yn ddaearyddol ac yn debyg o ran ei natur, fel ward wledig. Gallai adran Treberfedd ymuno ag adran etholiadol Llandrinio am yr un rhesymau â’r uchod. 3. Nid yw’r cynghorwyr o’r farn y gallai un Cynghorydd Sir gynrychioli Trefaldwyn a Ffordun, oherwydd natur wahanol yr ardaloedd, gan fod un ohonynt yn dref a’r llall yn bentref gwledig. Nid yw anghenion tref â’i hetholwyr yr un fath ag anghenion pentref gwledig â’i etholwyr, trwy ddiffiniad. Mae’r dref yn amgylchedd mwy trefol o lawer.

14. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Cegidfa ddwywaith i wrthwynebu’n gryf y cynnig i gyfuno Cymuned Cegidfa â’r Trallwng Gungrog. Roedd y Cyngor yn erfyn ar y

-9- Atodiad 5 Comisiwn i ystyried y pwyntiau canlynol: • A oes angen gwneud newidiadau mor ddramatig i bentrefi a chymunedau gwledig? • Os oes angen, dylai Tref y Trallwng fod yn adran etholiadol aml-gynghorydd, gan adael Cegidfa ar wahân, neu ei chyfuno â Chastell Caereinion – mae anghenion gwledig a threfol yn wahanol. • Os caiff yr adran etholiadol newydd ei chreu, mae’n debyg iawn y gallai dau gynrychiolydd y Cyngor ddod o adran Gungrog, gan fod gan Gegidfa tua 500 yn llai o etholwyr. Felly, gallai Cegidfa golli ei gallu i ddylanwadu ar ei thynged ei hun. Felly, mae’r cynigion yn holl annemocrataidd a gallant arwain at fwy o ddifaterwch tuag at ddemocratiaeth leol. • Mae gan Gegidfa boblogaeth bleidleisio o 1,395, sydd 13.5% yn unig yn is na’r cyfartaledd arfaethedig, sef 1,616 o etholwyr i bob adran. Gan fod datblygiadau eisoes wedi’u cymeradwyo gan Adran Gynllunio’r Cyngor Sir, mae’n bosibl y bydd yr etholaeth yn agos at y nifer hon yn y dyfodol agos. • Teimlai’r Cynghorwyr Cymuned yn gryf fod y cynigion hyn o anfantais fawr i Gegidfa ac maent yn erfyn ar y Comisiwn i ailystyried a pheidio â symud ymlaen yn y modd a nodir.

Credant y caiff y newidiadau arfaethedig effaith ddifrifol ar y Cyngor Cymuned hefyd: • Mae’r Cynghorydd Sir presennol yn gwbl ymwybodol o anghenion y gymuned wledig. • Mae’r Cynghorydd Sir yn mynychu eu holl gyfarfodydd ar gais ac yn arwain y Cyngor Cymuned ar ddeddfwriaeth y Cyngor Sir a LlCC ac ati, a’i heffaith ar gymunedau gwledig. • Pe caiff dau gynghorydd o’r Trallwng Gungrog eu hethol, gallai arwain at golli cyfathrebiad lleol a gwybodaeth wledig werthfawr yn llwyr. • Byddai Cegidfa yn hollol arunig a gallai hynny arwain at y Cyngor Cymuned yn diflannu’n llwyr, o bosibl. • Cynlluniwyd y cynigion heb ystyriaeth na gwybodaeth am wahanol anghenion ardaloedd trefol a gwledig. Mae’n ‘cymysgu niferoedd’ ond yn cadw’r un nifer o Gynghorwyr Sir, er anfantais i Gegidfa. Deallant fod Cyngor Cymuned Castell Caereinion a Chyngor Tref y Trallwng o’r un farn ac yn erbyn y cynigion. Mae gan Gegidfa etholaeth sy’n tyfu, sef 1,395 ar hyn o bryd, a gellid ei gadael yn adran arunig neu ei chyfuno ag adran wledig arall, fel ar hyn o bryd.

15. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Ceri ynghylch eu boddhad na wnaed unrhyw newid i adran etholiadol Ceri.

16. Ysgrifennodd Cyngor Tref Tref-y-clawdd i wrthwynebu’r cynigion sy’n awgrymu nad oes gan Gymunedau Tref-y-clawdd, Llanddewi yn Hwytyn, Nortyn a Llangynllo berthynas gref â thref Tref-y-clawdd. Maent wedi awgrymu cyfuno Tref-y-clawdd â wardiau Cnwclas a Bugeildy gan wneud cyfanswm o 2,800 o etholwyr, a gynrychiolir gan ddau aelod.

17. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Llanbrynmair i wrthwynebu’r cynigion. Rhoesant y sylwadau canlynol: i. Byddai cyfuno cymunedau Llanbrynmair a Banwy i greu un adran etholiadol yn annerbyniol, gan nad oes unrhyw gysylltiadau lleol na chysylltiadau mynediad da rhwng y ddwy gymuned.

-10- Atodiad 5 ii. Yn naturiol, mae gweithgareddau cymunedol yn ymestyn tuag at Fro Ddyfi a Machynlleth. iii. Mae’r cynghorwyr wedi cytuno y gallai adran etholiadol Llanbrynmair gael ei chyfuno’n fwy effeithiol ac yn fwy addas ag adrannau etholiadol Carno neu Lantwymyn.

18. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Llandinam i wrthwynebu’r cynigion gan ddatgan y dylai adran etholiadol Llandinam aros fel y mae.

19. Ysgrifennodd Cyngor Tref Llandrindod i awgrymu y gellid cyfuno cymuned Llandrindod i greu un adran etholiadol â dau aelod. Dylid galw’r adran yn Llandrindod.

20. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Llanerfyl i wrthwynebu’r cynigion gan ddatgan y dylid paru Llanerfyl â Banwy () a Llanfair Caereinion yn hytrach nag â Llanbrynmair. Mae Llanbrynmair wedi’i gwahanu’n fwy oddi wrth Lanerfyl a byddai’n well ei chyfuno â phlwyf arall ym Mro Ddyfi.

21. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Llanfair Caereinion i awgrymu’r enw Llanfair Caereinion a Llanerfyl ar gyfer yr adran etholiadol newydd.

22. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Llanfihangel, Cyngor Cymuned Llangynyw a’r Cynghorydd W B Thomas gyda’i gilydd i wrthwynebu rhannu adran etholiadol bresennol Llanfihangel. Mynegant y gwasanaethir y ddwy gymuned yn well trwy ymuno â chymunedau Cymreig â gwreiddiau a thraddodiadau Cymreig dwfn i’r gogledd, fel Llanwddyn a Phen-y-bont Fawr. Ni theimlant y byddai o fudd i Langynyw fod yn rhan o Feifod, ac maent wedi derbyn cyfathrebiaeth mai dyma farn Cyngor Cymuned Meifod hefyd. Ni chredant y byddai cyfuno â’r adran gyfagos yn enfawr ac yn anhwylus, gan fod y niferoedd terfynol o fewn meysydd targed ymarferol y Comisiwn.

Maent yn pwysleisio treftadaeth a diwylliant hanesyddol Cymreig yr adran bresennol a’u dymuniad i’w plant barhau i fynychu’r un ysgolion.

23. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Llangatwg i wrthwynebu’r cynnig, gan roi’r sylwadau canlynol:

Fel yn y cynnig (5.8), byddai maint arfaethedig y cyngor, sef 64, yn rhoi 1,616 o etholwyr i bob cynghorydd ar gyfartaledd, a fyddai’n arwain at rai adrannau gwledig o faint daearyddol eithafol. Teimlant y dylid cadw adrannau etholiadol ag un aelod ac maent yn gwrthwynebu’n gryf adrannau etholiadol â dau aelod. Fel dewis arall, gwnaed yr awgrymiadau canlynol:

i. Mae gan Tretower, ag etholaeth o 151, gysylltiadau hanesyddol â Chwmdu – dylid ei chadw â Chwmdu a Bwlch. ii. Dylai cymuned Crucywel, ag etholaeth o 1,674) (104% o gyfartaledd Powys), fod yn adran etholiadol annibynnol ag un cynghorydd. iii. Dylai Cymunedau Llangatwg a Dyffryn Grwyne, sydd â chyfanswm etholaeth o 1,454 (90% o gyfartaledd Powys), greu adran etholiadol newydd ag un cynghorydd, gan fod gan y ddwy gymuned ffin gyffredin, sef afon Wysg. iv. Dewis arall i (iii) fyddai cyfuno Cymunedau Llangatwg a Llangynidr, sydd â chyfanswm o 1,663 o etholwyr (103%) ac un Cynghorydd Sir (eto, mae ganddynt ffin gyffredin) a chyfuno Cwmdu a’r Cylch (gan gynnwys Tretower) â

-11- Atodiad 5 Chymuned Dyffryn Grwyne, â 1,392 o etholwyr (86%) ac un cynghorydd (sydd â ffin gyffredin hefyd).

24. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Llangynllo â’r sylwadau canlynol: i. Nid oeddent yn sicr ynghylch enw ar gyfer ymuno’r grŵp. ii. Teimlai’r cyngor y byddai dau gynrychiolydd, un ar gyfer yr ardal drefol ac un ar gyfer yr ardal wledig. iii. Nid oedd y cyngor yn sicr y byddai’r grŵp yn gweithio mewn gwirionedd, ac nid oeddent o’r farn (ar y pryd) yr ymgynghorwyd â phobl sy’n adnabod yr ardal.

25. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Llangynidr heb unrhyw wrthwynebiad i’r cynigion.

Yn eu cyfarfod, tynnwyd sylw at y ffaith bod eitem 5.38, lle y dywed “Mae cysylltiadau mynediad da rhwng y ddwy gymuned” yn amheus. Dim ond un cysylltiad mynediad sydd ar hyd lôn wledig gul ac ar draws pont hynafol gul iawn sydd â chyfyngiadau lled. Serch hynny, nid oes gan y Cyngor Cymuned unrhyw wrthwynebiad i gyfuno wardiau Bwlch a Llangynidr.

26. Ysgrifennodd Cyngor Tref Llanidloes i wrthwynebu’n gryf y cynigion. Credant y bydd y cynnig yn rhannu tref Llanidloes yn ddau, yn y bôn. Teimlant fod eu tref yn gymuned glòs gyda’r ddwy ochr i’r afon yn dibynnu ar ei gilydd.

Credant ei bod yn hynod bwysig bod democratiaeth yn caniatáu i boblogaeth Cymru roi barn briodol am bob mater sydd o bwys iddynt a chredant fod y cynigion yn dileu hawl rhai pobl i leisio eu barn am fusnes y dref oherwydd lle maent yn byw.

Maent yn tanlinellu eu hymdeimlad o berthyn ac yn datgan bod ganddynt dros 70 o glybiau a sefydliadau sy’n gweithredu ar gyfer y dref gyfan. Credant fod rhoi enw’r dref i hanner y dref a rhoi enw estron i’r hanner arall yn chwerthinllyd. Dymunant gadw’r sefyllfa bresennol, sef un cynghorydd yn cynrychioli’r tair ward yn Llanidloes.

27. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Llanidloes Allanol i fynegi pryderon ynghylch y cynigion ar gyfer wardiau Llanidloes, Caersws, Llandinam a Blaen Hafren. Mynegant y caiff y pedair adran eu gwasanaethu’n dda gan bedwar cynghorydd ac mae gan bob un o’r cynghorwyr wybodaeth fanwl am eu hardaloedd a’r etholaeth a wasanaethir ganddynt.

Bu Llanidloes yn ardal etholiadol fwy o lawer erioed ac mae’r hen fwrdeistref wedi bodoli er 1280, a byddai tynnu ward Clywedog o dref Llanidloes yn rhannu’r dref yn ddau mewn gwirionedd. Mae gan Drefeglwys ffyrdd a chysylltiadau cadarn â Llanidloes, ond dim ond ffordd fynyddig gul sy’n aml yn anhramwyadwy yn y gaeaf sy’n ei chysylltu â phentref Carno. O ystyried cynllun y wlad, nid yw’n gwneud synnwyr gwahanu Trefeglwys oddi wrth Lawryglyn a Phenffordd-las a byddai Trefeglwys yn colli eu Cynghorydd Sir, Gwilym Evans, a etholwyd ganddynt.

Teimlant y dylai sefyllfa bresennol Caersws, Llandinam a Thref Llanidloes aros fel y mae. Nid ydynt yn cytuno â’r enw Allt-y-Genlli gan fod yr ardal yn un Saesneg ei hiaith yn bennaf. Nid ydynt yn awgrymu enw arall.

28. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Manafon i wrthwynebu’r cynigion am y rhesymau canlynol:

-12- Atodiad 5 i. Mae mwyafrif y plant yn meithrin cyfeillgarwch yn yr ardal ac yn mynd i ysgol uwchradd wahanol i blant Aberriw. ii. Gwnânt y sylw fod Cymunedau Manafon, Tregynon, Aberhafesb a Dwyriw yn bedair cymuned wledig a thebyg, gan ei gwneud yn haws i’r Cynghorydd Sir eu cynrychioli. iii. Mae cysylltiadau cymunedol cryf rhwng y cymunedau, yn enwedig rhwng Manafon, Tregynon a Dwyriw. Nid yw’r cysylltiadau hyn yn bodoli ag Aberriw. iv. Mae Manafon a Dwyriw wedi gweithio ar arolwg traffig yn y gorffennol.

Cynigiant gadw Rhiwcynon fel y mae â 1,653 o etholwyr, sef 37 yn fwy na chyfartaledd arfaethedig y sir a chreu adran yn cynnwys Aberriw a Chastell Caereinion â 1,535 o etholwyr, sef 81 yn llai na chyfartaledd arfaethedig y sir.

29. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Meifod i wrthwynebu’r cynnig i gyfuno Llangynyw â Meifod, gan fod Meifod yn ardal ddaearyddol fawr sy’n cynnwys Meifod, Trefnannau, Bwlchycibau, Geuffordd, Pentre’r-beirdd, Cwmnantymeichiaid, Clawdd Llesg a Maesgwyn. Mae’r pellter o un pen i’r llall oddeutu 20 milltir a theimlant y byddai ychwanegu dwy gymuned arall yn creu mwy o waith i’r Cynghorydd Sir. Roeddent hefyd yn teimlo bod Llangynyw yn fwy ‘Cymreig’ â mwy o siaradwyr Cymraeg a pherthynas gref a Llanfihangel.

30. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Merthyr Cynog i roi’r sylwadau canlynol:

Bronllys, Felin-fach ac Yscir – Er eu bod yn gwerthfawrogi bod nifer yr etholwyr islaw cyfartaledd presennol y sir, sef 1,417 o etholwyr i bob cynghorydd, teimlai’r aelod y dylid ystyried natur ddaearyddol yr ardal hefyd. Er yr ymddengys yn rhesymol i gyfuno adran etholiadol gyfan Yscir â chymunedau Erwyd a Honddu Isaf, byddai hyn yn creu ardal enfawr i’r cynghorydd ei chynrychioli. Credant ei bod yn anodd dod o hyd i unrhyw ryngweithio rhwng cymunedau Erwyd ac Yscir oherwydd natur ddaearyddol yr ardal. Er ei bod yn edrych yn gyfagos ar fap, mae pellter sylweddol rhyngddynt ar hyd y ffordd mewn gwirionedd gan fod cadwyn o fryniau rhyngddynt. Mewn cyferbyniad, mae Honddu Isaf yn rhan o Ddyffryn Honddu ac felly mae ganddi gysylltiad uniongyrchol â Chymuned Merthyr Cynog, felly byddai’n gall cyfuno’r gymuned honno â Honddu Isaf. Roeddent yn gwerthfawrogi’r cynnig i leihau maint y Cyngor o 73 i 64 o aelodau etholiadol, ond teimlant y gallai’r Cyngor canlyniadol arwain at lai o gynrychiolaeth i’r ardaloedd gwledig sy’n gwneud y mwyafrif helaeth o sir Powys.

31. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Nantmel heb unrhyw wrthwynebiadau i’r cynnig. Fodd bynnag, hoffent weld yr enw Nantmel a Llanllŷr gan mai Nantmel yw’r plwyf mwyaf.

32. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Maesyfed i wrthwynebu enw’r adran newydd, sef Pencraig, gan awgrymu Fforest Clud gan y bydd yr adran newydd yn cwmpasu uchderau’r fforest rhwng y ddau ddyffryn.

33. Ysgrifennodd Cyngor Tref y Drenewydd a Llanllwchaearn heb unrhyw wrthwynebiadau i’r cynigion drafft na’r enw gwaith ar gyfer yr adran newydd.

34. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Pencraig i gymeradwyo’r cynigion a gofyn am ddefnyddio’r enw Pencraig ar gyfer yr adran.

35. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Pen-y-bont a’r Cylch i wrthwynebu’n gryf y cynigion

-13- Atodiad 5 gan fynegi nad yw’r cynigion newydd yn ystyried y ffiniau daearyddol, gan chwalu’r gymuned wledig.

36. Ysgrifennodd Cyngor Tref Llanandras a Nortyn i wrthwynebu’r newidiadau i’w cymuned. Nodant fod cymhareb yr etholwyr i gynghorwyr yn is na’r gymhareb a awgrymir yng nghyfarwyddyd y Gweinidog a bod nifer y cynghorwyr yn fwy o lawer na’r lleiafswm o 30.

Cynrychiolir adran bresennol Llanandras gan un cynghorydd â 2,153 o etholwyr ac nid yw hyn wedi arwain at unrhyw broblemau nac ymdeimlad o dangynrychiolaethau. O ystyried y pwysau ariannol cynyddol ar lywodraeth leol, credai’r Cyngor y byddai’n bosibl ac yn briodol lleihau mwy ar nifer y Cynghorwyr Sir.

Credant y dylai’r adran bresennol aros fel y mae oherwydd: • Mae’r etholaeth yn fodlon â’r gynrychiolaeth bresennol ac yn ei hystyried yn gwbl foddhaol. • Mae gan Nortyn gysylltiadau cryf a hirsefydlog â Llanandras ac mae’n ei defnyddio ar gyfer ei hamwynderau lleol, siopa a chyfleusterau hamdden. • Mae pentref Nortyn yn agosach at Lanandras sydd dwy filltir i ffwrdd, ond mae Tref-y-clawdd bedair milltir i ffwrdd dros fryn serth sy’n aml yn cael ei effeithio gan dywydd yn y gaeaf. • Ar hyn o bryd, cynrychiolir y Cyngor Tref gan un cynghorydd, ond dan y cynigion cynrychiolir rhai o’r etholwyr gan un cynghorydd ac eraill gan ddau. Heb os nac oni bai, byddai hyn yn arwain at ddryswch a mwy o fiwrocratiaeth.

Er y byddai cadw’r adran bresennol yn arwain at y gymhareb fwyaf ar gyfer Powys, byddai ond 79 o etholwyr yn fwy na’r cynnig ar gyfer De Llandrindod ac mae’r adran bresennol yn gymharol fach yng nghyd-destun Powys gyfan.

37. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Saint Harmon i wrthwynebu’r cynigion ac yn gofyn am gadw’r adrannau etholiadol fel y maent. Dymunant i’r adran aros yr un fath oherwydd: i. Mynegant mai Nantmel yw un o’r adrannau etholiadol mwyaf yng Nghymru yn ddaearyddol ac yn un o’r ardaloedd mwyaf tenau ei phoblogaeth. ii. Teimlant y byddai angen gwybodaeth bersonol leol dda ar y cynghorydd; byddai’n gam yn ôl pe caiff dylanwad ac atebolrwydd eu cynghorydd eu lleihau. iii. Byddai cynghorydd sy’n gyfrifol am ardal fwy yn gallu treulio llai o amser ar ystyriaethau lleol a byddai’n rhaid iddo/iddi deithio ymhellach i fynychu cyfarfodydd. Byddai hyn yn eu gadael ymhellach oddi wrth eu cynghorydd. iv. Mae Llanfihangel Helygen a Llanllŷr yn gyfagos i dref sirol Llandrindod ac mae ganddi anghenion gwahanol i’r cymunedau gwledig yn adran etholiadol bresennol Nantmel. v. Mae’r etholaeth arfaethedig, sef 1,645 yn uwch na’r cyfartaledd, sef 1,616 a byddai hyn yn darparu lefel sylweddol is o gydraddoldeb etholiadol gan fod adran etholiadol Nantmel yn ardal wledig denau ei phoblogaeth. vi. Credant fod ganddynt amgylchiadau eithriadol sef lonydd gwledig cul, bryniau serth, cymuned ffermio a dwysedd poblogaeth isel ac y dylai’r rhain gyfiawnhau adran â llai na 1,750 o etholwyr. vii. Nid ydynt o’r farn y rhoddwyd digon o bwyslais ar ddwysedd y boblogaeth, y dopograffeg leol, cysylltiadau ffyrdd a chysylltiadau lleol. Ychydig iawn o gysylltiadau sydd ganddynt â Llanfihangel Helygen a Llanllŷr.

-14- Atodiad 5 viii. Maent yn dadlau bod pum adran arall tua’r un maint ag adran bresennol Nantmel ac ni allant ddeall pam y maent yn wahanol a bod ganddynt gynnydd o 423 o etholwyr.

38. Ysgrifennodd Cyngor Tref Talgarth i fynegi pryder ynghylch dwy gymuned gyfagos, sef Cwmdu a Tretower, gan fynegi y byddai’r gan y ddwy gymuned fwy o gysylltiad â Chrucywel fel arfer. Awgrymant mai dewis arall fyddai eu cysylltu ag adran Talgarth. Y rhesymau dros awgrymu eu cysylltu â Thalgarth yw y byddai’n cynyddu maint rhifiadol Talgarth i fod yn gyfwerth â’r nifer gyfartalog ddymunol o etholwyr ac mae eu plant yn mynychu ysgol Cwmdu.

39. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Tawe Uchaf i wrthwynebu’r cynnig i gyfuno ward Caehopcyn yng Nghymuned Tawe Uchaf ag adrannau etholiadol Aber-craf ac Ystradgynlais.

Maent yn ei erbyn gan mai ymarfer rhifau ydyw yn unig, nid yw’r camau’n gwneud unrhyw newid sylweddol i’r gynrychiolaeth etholiadol. Pentref gwledig yw Caehopcyn ac mae’n perthyn mewn ffin etholiadol wledig yn Nhawe Uchaf. Mae ffin galed yn gwahanu rhan uchaf, wledig Cwm Tawe, gan gynnwys Caehopcyn, oddi wrth ardal lled-wledig Cyngor Tref Ystradgynlais, sef afon Tawe. Maent hefyd yn poeni y byddai’r cynnig hwn yn arwain at newid i’r Ffin Gymunedol, gan arwain at dreth y cyngor uwch i drigolion Caehopcyn, ac y byddai’n cyflwyno cymhlethdodau o ran cynrychiolaeth.

40. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Trefeglwys â chryn bryder ynghylch y cynigion. Teimlant yn gryf y dylid cadw adran bresennol Blaen Hafren, Caersws, Llandinam a Llanidloes. Teimlant na roddwyd llawer o ystyriaeth i natur wledig a diwylliant yr adrannau ac ni fydd unrhyw fanteision o gwbl i’r newid.

Credant y bydd gwahanu Caersws a Charno a chynnwys gweddill Caersws â Llandinam yn peri dryswch. Credant hefyd nad yw’n gwneud synnwyr gwahanu Trefeglwys oddi wrth Lawryglyn a Phenffordd-las mewn cynllun gwledig. Hefyd, credant y byddant yn colli eu cynghorydd presennol y gwnaethant bleidleisio drosto.

Credant fod y system bresennol yn gweithio’n dda ar gyfer Blaen Hafren ac maent yn gwrthwynebu’r cynigion yn gryf. Nid ydynt o’r farn bod yr enw Allt-y-Genlli yn gweddu’r adran a, chan nad ydynt yn cefnogi’r cynnig, nid ydynt yn awgrymu enw arall.

41. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Tregynon i wrthwynebu’r cynigion i symud Manafon o ardal Rhiwcynon. Mae ganddynt lawer o gysylltiadau â Manafon ac mae’r pedair cymuned yn debyg iawn o ran eu natur. Ni hoffai Tregynon golli Manafon o’i hardal.

42. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Trewern i fynegi y byddai ychwanegu Trelystan i Drewern yn dderbyniol, ynghyd ag enw gwaith yr adran arfaethedig, pe byddai angen newid y ffiniau.

43. Ysgrifennodd Cyngor Tref y Trallwng mewn ymateb i’r cynigion. Gwnaethant y sylwadau a’r argymhellion canlynol.

Gêm rhifau Ymddengys fod yr adrannau newydd wedi’u seilio ar niferoedd etholiadol ac nad oes ganddynt fawr i’w wneud â chynrychiolaeth. Mynegai’r Cyngor bryder eithafol y bydd

-15- Atodiad 5 hyn yn arwain at gymunedau a gynrychiolir yn wael ac y bydd yn effeithio ar y berthynas rhwng cymunedau cyfunol. Cymunedau gwledig a threfol Yn yr ymgynghoriad cyntaf, dywedodd Castell Caereinion yr hoffent gael eu hychwanegu at ward wledig arall, ac nid y Trallwng, gan fod cymunedau gwledig a threfol yn wahanol. Mae’r Cyngor yn cytuno â Chastell Caereinion. Adrannau etholiadol aml-aelod Mae’r mathau hyn o adrannau yn llawn anawsterau, gan gynnwys: • gogwydd yn erbyn ymgeiswyr annibynnol gan ei bod yn anoddach i gynghorwyr annibynnol wasanaethu ardal fwy o’u cymharu â phleidiau gwleidyddol; • gallu cynghorwyr i wasanaethu ardal mor fawr pan maent o’r ‘boblogaeth sy’n heneiddio’, gydag ychydig iawn o ymgeiswyr dan 60 oed; a • gwrthdaro o ran gwahanol anghenion cymunedau, yn enwedig pan gaiff cymunedau trefol a gwledig eu cyfuno. Ymestyn y dref Nid ymddengys yr ystyriwyd datblygiadau newydd yn y cynigion presennol. Newid ffiniau Cynghorau Cymuned Teimlant y dylai’r ffiniau newid i greu’r gynrychiolaeth orau ar gyfer y Trallwng.

Hoffai’r Cyngor weld Castell Caereinion a Chegidfa yn aros fel y maent a ffiniau wardiau’r Trallwng yn newid. Os nad yw hynny’n bosibl, eu hail ddewis yw creu un adran etholiadol sy’n cynnwys y Trallwng i gyd â thri chynghorydd i gynrychioli’r dref.

44. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Llanddewi yn Hwytyn i wrthwynebu’r cynnig i gyfuno Tref-y-clawdd â Llanddewi yn Hwytyn, Llangynllo a ward Nortyn yng Nghymuned Llanandras a Nortyn.

Nid ystyrir bod cyfuno cymunedau gwledig â thref Tref-y-clawdd er budd Cymunedau gwledig, gwasgaredig Llanddewi yn Hwytyn, Llangynllo a Nortyn, a chredai’r Cynghorwyr Cymuned fod angen llais gwledig cryf i gefnogi’r ardaloedd gwledig gwasgaredig hyn.

Awgrymai’r Cynghorwyr Cymuned y byddai’n fwy priodol pe byddai cynghorydd gwledig ar gyfer Llanddewi yn Hwytyn, Llangynllo a Nortyn â chyfanswm etholaeth o 1,550. Er bod hyn yn is na’r cyfartaledd dymunol, mae ardal fawr i’w gwasanaethu a fyddai’n gwrthweithio’r gofyniad hwn. Teimlant hefyd y byddai’r llais gwledig yn cael ei golli neu ei anwybyddu pe cânt eu cyfuno â Thref-y-clawdd.

45. Ysgrifennodd Cyngor Cymuned Yscir i fynegi eu boddhad ynghylch y ffaith bod y Comisiwn wedi gallu cynnwys Yscir â dwy gymuned gyfagos a’r un mor wledig. Nid oes ganddynt unrhyw awgrymiadau a fyddai’n gwella’r enw arfaethedig.

46. Ysgrifennodd y Cynghorydd Dawn Bailey (Trewern) i gefnogi’r cynigion drafft ar gyfer Powys â rhai eithriadau. Mae’n cefnogi’r dymuniad i nifer yr etholwyr llywodraeth leol fod mor gyfartal â phosibl ym mhob adran yn y brif ardal, gan ystyried ystod eang o ffactorau, ynghyd â maint awgrymedig y Cyngor, sef 64 o gynghorwyr. Nid yw o’r farn bod y cynigion drafft wedi ystyried y problemau a’r heriau gwahanol a wynebir gan gymunedau gwledig a threfol ac mae’n awgrymu y dylid rhoi mwy o ystyriaeth i’r mater hwn.

Credai na ddylid anghofio’r effaith ar gymunedau fel rhan o’r broses. Caiff y newidiadau arfaethedig effaith uniongyrchol ar gymunedau, yn enwedig y ffaith y daw’r

-16- Atodiad 5 trefniadau ar gyfer eu Cynghorydd Sir presennol i ben. Mae rhai cymunedau o’r farn bod hyn yn tanseilio democratiaeth a’i fod yn fater sensitif, ac mae pryder y gallai’r cynigion greu anawsterau gweithio i Gynghorau Cymuned. Credai os oes rhaid newid adrannau etholiadol, yna byddai’n fwy derbyniol pe caiff y ffiniau cymunedol eu harolygu hefyd.

Mae o blaid y cynnig i gyfuno ward Trelystan â Threwern, ynghyd ag aelodau’r Cyngor Cymuned sydd wedi ymateb yn uniongyrchol i’r Comisiwn Ffiniau. Mae’n tynnu sylw at y ffaith ei bod yn erbyn y newid yn ei chynrychiolaeth wreiddiol ond, oherwydd newid mewn amgylchiadau, yn enwedig y tebygolrwydd y bydd y Cyngor a’r Bwrdd Iechyd Lleol yn cyfuno’n llwyr, mae’n cydnabod yr angen i dderbyn nad yw’r adran bresennol â 1,071 o etholwyr yn gynaliadwy, o ystyried y cynnig y dylai pob cynghorydd gynrychioli 1,616 o etholwyr ar gyfartaledd. Byddai cyfuno Trewern â Threlystan â 280 o etholwyr ychwanegol yn helpu i gyflawni mwy o gydraddoldeb trwy sicrhau y byddai gan yr adran etholiadol newydd 1,359 o etholwyr.

Mae’n cytuno nad oes unrhyw sail gadarn ar gyfer cadw’r sefyllfa bresennol, gan fod y cynigion drafft yn amlygu’n glir y cysylltiadau mynediad da sy’n bodoli rhwng yr ardaloedd dan sylw. Nid oes ganddi hi na’r Cyngor Cymuned unrhyw wrthwynebiad i’r enw arfaethedig.

47. Ysgrifennodd y Cynghorydd Linda Corfield (Ffordun) i dynnu sylw at y canlynol: trwy gyfuno Trelystan â Threwern, byddai’r adran oddeutu 22% yn is na’r cyfartaledd dymunol o hyd, sydd yr un fath â’r sefyllfa bresennol yn adran Ffordun gyda Thre’r-llai a Threlystan. Pe byddai Tal-y-bont yn adran Trewern yn cael ei hychwanegu at Ffordun gyda’r Thre’r-llai a Threlystan, byddai gan yr adran ganlyniadol oddeutu 1,871 o etholwyr, neu 7% yn uwch na’r cyfartaledd gofynnol. Nid yw’n credu y byddai unrhyw fudd mewn disodli un adran sydd 22% yn llai na chyfartaledd y sir ag adran arall sydd 22% yn llai na’r 1,750 o etholwyr i bob cynghorydd, a theimlai y byddai hyn yn ansefydlogi’r berthynas hanesyddol a thraddodiadol a feithrinwyd dros y cenhedloedd. Nodai hefyd fod trigolion Tal-y-bont yn agos iawn at Dre’r-llai yn hanesyddol.

Dywed nad yw symud y ffiniau’n artiffisial yn ystyried ffactorau daearyddol, cymdeithasol na hanesyddol a rennir gan gymunedau. Byddai’r cynnig i greu adran yn cynnwys Trewern a Threlystan yn creu sefyllfa lle caiff un cyngor cymuned ei gynrychioli gan ddau Gynghorydd Sir. Mae’r cynigion i gyfuno Ffordun â Threfaldwyn yn creu tensiwn gwahanol o ran cyfuno ward wledig â thref, gan arwain at wahanol ddisgwyliadau a gofynion.

Credai y bydd archeb trigolion Ffordun yn cynyddu o ganlyniad i gyfuno â Threfaldwyn ac y bydd archeb trigolion Trewern yn cynyddu o ganlyniad i gyfuno â Threlystan.

48. Ysgrifennodd y Cynghorydd Rachel Davies (Caersws) i wrthwynebu’r cynigion. Dywed bod adran etholiadol Caersws eisoes yn bodloni cymhareb y cynghorwyr i etholwyr sef 1: 1.750, ynghyd â Blaen Hafren a Llanidloes, ond mae’n derbyn y ffaith nad yw Llandinam yn cyrraedd y gymhareb ofynnol.

Teimlai fod paragraff 5.25, sy’n datgan bod cysylltiadau mynediad da rhwng wardiau Trefeglwys, Llawryglyn, Carno a Llanwnog yn anghywir gan mai’r unig ffordd uniongyrchol rhyngddynt yw ffordd fynyddig, gul sy’n aml yn anhramwyadwy yn y gaeaf. Y ffordd arall fyddai dargyfeirio trwy Gaersws. Mae hyn yn arwain at ryngweithio cyfyngedig rhwng y cymunedau. Mae trigolion Carno yn dueddol o ddilyn

-17- Atodiad 5 dyffryn afon Carno i Gaersws. Mewn perthynas â’r cynnig i gyfuno Caersws a Llandinam, heblaw’r cysylltiadau mynediad da â phentref Llandinam, mae’r cysylltiadau â’r cymunedau eraill yn wael iawn.

Ni chefnogir yr enw Allt-y-Genlli gan fod y cymunedau hyn yn rhai Saesneg eu hiaith yn bennaf. Ar hyn o bryd, caiff adrannau etholiadol Llanidloes, Blaen Hafren, Caersws a Llandinam eu gwasanaethu’n dda gan eu Cynghorwyr Sir presennol ac, yng ngoleuni’r ffaith nad yw nifer y cynghorwyr arfaethedig wedi lleihau, teimlai y byddai’n gall cadw’r sefyllfa bresennol.

49. Ysgrifennodd y Cynghorydd Gwilym T Evans (Blaen Hafren) i wrthwynebu’r cynigion. Credai fod Llanidloes, Blaen Hafren, Caersws a Llandinam eisoes yn derbyn gwasanaeth rhagorol gan y pedwar Cynghorydd Sir presennol ac ni chafwyd unrhyw gwynion. Mae’r cynigion yn ceisio cydraddoli nifer yr etholwyr yn y pedair adran, ond nid yw’r Comisiwn wedi ystyried natur wledig iawn rhai o’r adrannau na’r anghyfleustra a’r teithio ychwanegol sydd ei angen i wasanaethu’r adrannau newydd.

Dywed y caiff rhannau o gymunedau Tref Llanidloes a Chaersws eu gwasanaethu gan Gynghorwyr Sir gwahanol, a fydd yn creu anawsterau mewn cyfarfodydd ac yn gyffredinol. Dywed fod perthynas agos iawn o fewn Tref Llanidloes. Mae yn erbyn yr enw Allt-y-Genlli gan fod yr ardal yn un Saesneg ei hiaith yn bennaf ac felly mae’n anodd ei ynganu. Awgrymai y dylid ystyried y pellter y mae angen ei deithio i wasanaethu’r adran hon ynghyd â’r diffyg perthynas rhwng Penffordd-las, Llawryglyn, Trefeglwys, Carno a Llanwnog, gan nad oes fawr o berthynas â’r cymunedau gwledig bychan hyn, os o gwbl, ac nid yw’n debygol o ddatblygu chwaith. Awgrymir y dylid cadw’r sefyllfa bresennol.

50. Ysgrifennodd y Cynghorydd Viola E Evans (Llanfair Caereinion) i fynegi y byddai cyfuno Llanerfyl â Llanfair Caereinion, gan wneud cyfanswm o 1,635 o etholwyr sydd fymryn yn uwch na’r ffigur targed sef 1,616, yn dderbyniol gan fod Llanfair Caereinion yn dref a Llanerfyl yn bentref bach. Nid yw’n cytuno â’r enw Llanerfyl a Llanfair Caereinion ac awgrymodd yr enw Llanfair/Erfyl a fyddai’n cwmpasu enwau’r ddau Lan. Nid yw’n cytuno â chynnwys etholaeth Banwy â Llanfair Caereinion.

51. Ysgrifennodd y Cynghorydd Ken Harris (Trefyclo) â’i farnau ef: y Mae’n ymwybodol bod ganddo etholaeth sydd 62% yn uwch na’r cyfartaledd ar gyfer Cynghorwyr Sir Powys, sef 2,300, ac mae gan Gynghorydd Llanandras fwy na’r cyfartaledd hefyd, sef 2,153. Dywed y byddai’n gwneud synnwyr rhifiadol i gyfuno Tref-y-clawdd a Llanandras yn adran aml-aelod, ond trwy ychwanegu un neu fwy o’r adrannau llai. Fodd bynnag, dylai Tref-y-clawdd a Llanandras aros ar wahân gan eu bod yn ymwahanol, er eu bod yn rhannu ysgol uwchradd. Amlygai Nortyn fel enghraifft – er ei bod yn rhannu enwad eglwysig Tref-y-clawdd, mae’r plant yn mynychu ysgol gynradd yn Llanandras. y Nid yw cynnig y Comisiwn i ychwanegu Llanddewi yn Hwytyn a Llangynllo at Dref-y-clawdd yn addas gan nad yw eu plant yn mynychu ysgolion cynradd nac uwchradd Tref-y-clawdd, ond rhai yn Llanandras. y Mae gan Dref-y-clawdd dri safle datblygu a gymeradwywyd eisoes ar gyfer oddeutu 150 o dai ychwanegol ac mae safle arall yn yr arfaeth sy’n aros am gyd-drafodaethau boddhaol rhwng y cynllunwyr a’r datblygwr am dros 100 o dai eraill, felly disgwylir i boblogaeth Tref-y-clawdd gynyddu mwy yn ystod y 3-5 mlynedd nesaf. y Dywed bod Tref-y-clawdd a Bugeildy yng Nghwm Tefeidiad ag y gall plant yng

-18- Atodiad 5 Nghnwclas fynychu ysgolion naill ai ym Mugeildy neu Dref-y-clawdd. Yn ogystal, mae pobl yn dueddol o lifo’n naturiol i lawr Cwm Tefeidiad i Dref-y-clawdd. Mae’n awgrymu ychwanegu Bugeildy, Cnwclas a Felindre at Dref-y-clawdd, cadw ward Tref-y-clawdd Allanol a chreu adran â dau aelod yn cynnwys 2,844 o bleidleiswyr, sydd bron yn cyrraedd y cyfartaledd gofynnol. Hefyd, awgrymai newid y ffin yn Rhos-y-Meirch. y Dywed nad yw cynnig y Cyngor Sir i symud ward Tref-y-clawdd Allanol i Llanddewi yn Hwytyn a Llangynllo yn gwneud synnwyr gan for y ward allanol yn amgylchynu Tref-y-clawdd â rhai tai ar y ffin â Swydd Henffordd i’r dwyrain a rhai ohonynt bron â bod yng Nghnwclas i’r gorllewin a Llanddewi yn Hwytyn i’r de. Mae’n ward er hwylustod, mewn gwirionedd, y gellir ei rhannu a’i chysylltu â wardiau priodol Cyngor Cymuned Tref-y-clawdd. Pe mabwysiedir cynnig y Cyngor Sir ar gyfer Llanddewi yn Hwytyn, byddai’n rhoi ôl-troed carbon enfawr ac ehangedig i’r Cynghorydd Sir a byddai’n golygu teithio trwy Dref-y-clawdd i gyrraedd yr etholwyr perthnasol. y Pe caiff Tref-y-clawdd ei rhannu, byddai hyn yn golygu y byddai ward Cyngor Cymuned Tref-y-clawdd yn gwasanaethu nifer o wardiau gwahanol Gynghorau Cymuned - mae Nortyn yn rhan o Gyngor Tref Llanandras a Nortyn ac mae gan Landdewi yn Hwytyn a Llangynllo eu Cynghorau Cymuned eu hunain. Hyd yn oed os nad ydynt yn gwasanaethu’n Gynghorwyr Cymuned, mae Cynghorwyr Sir Powys yn ceisio mynychu cyfarfodydd eu Cynghorau Cymuned. Mae Cynghorydd Sir Bugeildy yn mynychu’r tri Chyngor Cymuned a wasanaethir ganddo. Pe byddai Bugeildy yn newid fel y mae’n ei gynnig, yna gallai ail Gynghorydd Sir Tref-y-clawdd fynychu cyfarfodydd Cyngor Cymuned Bugeildy a Chyngor Tref Tref-y-clawdd, gan leihau’r pwysai o ran amser a’r ôl-troed carbon. y Awgrymai y gellid ychwanegu Llanbister a Llanefydd at ward y Cyngor Cymuned arall yn y cwm. Yr enw a awgrymir yw Trefyclo a Chwm Tefeidiad.

52. Ysgrifennodd y Cynghorydd S M Hayes (Trefaldwyn) i awgrymu y byddai’r enw arfaethedig Ffordun gyda Threfaldwyn yn peri tramgwydd difrifol a phe byddai’r cynigion yn cael eu rhoi ar waith y byddai’r enw Trefaldwyn neu Drefaldwyn gyda Ffordun yn fwy priodol.

Gwnâi gynnig arall. Credai mai’r farn leol yw y byddai mynd yn ôl i’r trefniant blaenorol, lle y byddai Cymuned yr Ystog a Threfaldwyn yn ffurfio adran etholiadol, yn opsiwn gwell. Er y byddai’r adran ganlyniadol yn fwy na ‘Threfaldwyn gyda Ffordun’, mae’r ddaearyddiaeth a’r cysylltiadau lleol yn rhoi rhesymeg i’r cynnig hwn nad oes gan y cynnig ar gyfer Trefaldwyn a Ffordun.

53. Ysgrifennodd y Cynghorydd Eldrydd Jones (Meifod) i wrthwynebu’n gryf y cynnig i gyfuno Meifod â Llangynyw. Mae Meifod yn adran fawr yn ddaearyddol sy’n cynnwys wyth cymuned, sef Meifod, Trefnannau, Bwlch y Cibau, Geuffordd, Pentre’r-beirdd, Cwm Nant-y-Meichiaid, Clawdd Llesg a Maesgwyn. Credai y byddai cyfuno adrannau Meifod a Llangynyw yn arwain at ardal ddaearyddol rhy fawr, gan gynyddu nifer y cymunedau o wyth i ddeg. Mae’r iaith Gymraeg yn gryfach yn adran Llangynyw nag ydyw yn adran Meifod.

54. Ysgrifennodd y Cynghorydd Francesca Jump (Y Trallwng Gungrog) i wrthwynebu’r cynigion. Mae’n cytuno bod angen cydraddoli nifer yr etholwyr ym mhob adran er mwyn sicrhau cynrychiolaeth ddemocrataidd gyfartal, ond nid yw’n cytuno y dylid cyfuno adrannau gwledig a threfol. Dyma beth fyddai’n digwydd pe byddai’r Trallwng Gungrog, Castell y Trallwng a Chegidfa yn cael eu cyfuno.

-19- Atodiad 5

Mae wedi awgrymu newid Y Trallwng Gungrog a Chastell y Trallwng i greu un adran â dau aelod. Byddai hyn yn creu adran ag etholaeth o 3,044, a fyddai’n cadw adran bresennol Cegidfa ac yn galluogi i’r adran honno a’r Trallwng gynnal eu cysylltiadau cymunedol presennol.

55. Ysgrifennodd y Cynghorydd Bob Mills (De’r Drenewydd) i wrthwynebu’r cynigion. Awgrymodd mai newid ffiniau’r wardiau fyddai’r ffordd orau i gydbwyso’r etholwyr ar gyfer y ddwy adran. Dywedodd hefyd ei fod yn erbyn adrannau aml-aelod gan y bydd un aelod yn gwneud mwy o waith na’r llall.

Tynnodd sylw at y ffaith nad yw’r Comisiwn am gymysgu wardiau gwledig a threfol. Awgrymai cyfuno Cymuned Mochdre a Phenystrywaid, sydd â 381 o drigolion, â De’r Drenewydd i greu adran â 1,669 o etholwyr. Dywed bod ystad ddiwydiannol Mochdre yn ei adran ac y gellir cerdded i Fochdre o fewn dau funud. Yna, awgrymai y gallai adran etholiadol Llandinam gynnwys Llandinam, Caersws a Llidiart-y-waun â chyfanswm o 1,510 o etholwyr.

56. Ysgrifennodd y Cynghorydd Bob Morgan (Llanbrynmair) i gytuno â’r cynigion i leihau nifer yr aelodau etholedig o 73 i 64 ac mae hefyd o blaid defnyddio mwy o wardiau aml-aelod; credai fod y rhain yn briodol mewn ardaloedd gwledig mawr a threfi mwy dwys eu poblogaeth.

Mae’n poeni’n arw ynghylch cyfuno Banwy a Llanbrynmair. Er eu bod yn gyfagos i’w gilydd, gwahenir yr aneddiadau gan filoedd o hectarau o goedwigoedd yn bennaf. Maent wedi’u gwahanu’n ddaearyddol ac yn gymunedol heb unrhyw ryngweithio rhwng trigolion Banwy a Llanbrynmair. Mae’r cysylltiadau cludiant rhwng y cymunedau yn wael iawn; saif Llanbrynmair ar yr A470 ac felly mae ganddi gysylltiadau da â Machynlleth a’r Drenewydd. Mae’r ddwy dref yn darparu swyddi, siopau a’r rhan fwyaf o’r gwasanaethau a ddarperir ar gyfer Llanbrynmair. Mae gan Banwy gysylltiadau cryf â Llanfair Caereinion a’r Trallwng ar gyfer ei hanghenion siopa a gwasanaethau. Byddai’n well gan Gymuned Banwy ymuno â Llanfair Caereinion. Mae 3 opsiwn ar gyfer Llanbrynmair: i. Gadael Cymuned Llanbrynmair fel y mae ar hyn o bryd ag un aelod yn cynrychioli poblogaeth o 772. Mae hyn yn werth ei ystyried ond byddai’n eithriad i’r gofynion. ii. Ymuno â Chymuned Carno, a fyddai’n arwain at etholaeth o 1,377. Byddai hyn yn achosi newidiadau i’r cynigion ymhellach i lawr Dyffryn Hafren. iii. Yn olaf, ymuno â Glantwymyn â chyfanswm etholaeth o 2,424, gan olygu y byddai angen 2 aelod.

Byddai’n well gan Gyngor Cymuned Llanbrynmair ymuno â Glantwymyn. Fodd bynnag, awgrymai y byddai cyfuno â Charno yn fwy rhesymegol gan ddarparu cysylltiad effeithiol rhwng dau gymydog.

57. Ysgrifennodd y Cynghorydd Gareth Morgan (Llanidloes) i wrthwynebu’n gryf y cynigion ar gyfer Llanidloes. Cyflwynodd ffeithiau hanesyddol a oedd yn cefnogi creu a ffurfio ffiniau presennol tref Llanidloes.

Nid yw’n anghytuno o gwbl â’r cysyniad y dylai pob awdurdod fod ag uchafswm ac isafswm o gynghorwyr ac mae’n derbyn bod gorgynrychiolaeth mewn rhai adrannau sydd â nifer fach iawn o etholwyr ac sydd angen eu cyfuno ag eraill oherwydd hynny.

-20- Atodiad 5 Credai y dylai’r Comisiwn ystyried natur wledig Powys wrth gytuno ar gyfaddawd call o ran ei argymhellion. Hefyd, dylai’r Comisiwn ystyried maint y diriogaeth, cryfder, unigoliaeth a natur cymunedau, ynghyd â’u diwylliant a’u hiaith wrth lunio’r argymhellion terfynol, nid eu maint rhifiadol yn unig. Mae’n tynnu sylw at y ffaith bod gan adran Llanidloes ddau aelod yn flaenorol ond y cafodd ei newid yn ôl i fod yn adran ag aelod unigol wedi hynny.

Disgrifiai ddau beth i’w hystyried wrth lunio trefniadau etholiadol: (a) pennu ffiniau fel eu bod yn hawdd eu hadnabod a (b) unrhyw gysylltiadau lleol sy’n cael eu chwalu wrth bennu ffin. Mewn ymateb, mae’n tynnu sylw at y canlynol: (a) Mae’n disgrifio Llanidloes fel tref farchnad fechan a ddatblygwyd yn fawr ac sy’n gorchuddio ardal fechan ar lannau afon Hafren ac afon Clywedog yng nghyffiniau cul Dyffryn Hafren Uchaf. Mae wedi’i rhannu’n 3 ward gymunedol ar gyfer etholiadau’r Cyngor Tref, sef Clywedog, Dulas a Hafren. Nid oes gan y dref unrhyw berthynas â ward wledig iawn Llanidloes Allanol gan fod y boblogaeth wedi’i gwasgaru ar draws ardal eang. (b) Teimlir y bydd cael gwared ag adran Clywedog yn chwalu cysylltiadau lleol. Mae trigolion Clywedog yn dibynnu ar weddill Llanidloes am eu holl wasanaethau a bu ganddynt gynrychiolydd etholedig ar y cyd ers cyn cof. Nid oes unrhyw berthynas rhwng Llanidloes a’r ardal wledig.

Credai fod y Cyngor Tref lleol a’r trigolion yn erbyn y cynnig i rannu Llanidloes. Credai fod Llanidloes yn enghraifft o gyfarwyddyd y Gweinidog yn ymwneud ag amgylchiadau arbennig i adran fod yn gymuned leol â chynrychiolaeth sydd hawdd ei hadnabod.

Mae’n mynegi hefyd fel y credai y caiff y newid hwn effaith ganlyniadol ar allu’r ward honno i gael ei chynrychioli ar Gyngor Tref Llanidloes. Daw i ben trwy erfyn ar y Comisiwn i gadw Llanidloes o fewn ei ffiniau presennol.

Ysgrifennodd yn ddiweddarach â deiseb â 327 o lofnodion a gasglwyd gan un o’r trigolion lleol. Mae’r deisebwyr yn erbyn y cynnig i eithrio ward Clywedog o dref Llanidloes. Hoffent i Lanidloes aros â’i gilydd a pheidio â ffurfio rhan o Lanidloes Allanol.

58. Ysgrifennodd y Cynghorydd Clair Powell (Bronllys) gan ddatgan ei bod yn cytuno â’r argymhelliad i gyfuno Cymuned Bronllys â Chymuned Gwernyfed. Mae’r ddwy gymuned hyn yn debyg iawn, er bod mwy yn gyffredin rhwng pentref ac Erwyd na Gwernyfed, ac y byddai’n gwneud adran o faint da a nifer gymharol dda o etholwyr.

Credai fod diffygion mawr yn y penderfyniad i gyfuno Erwyd ag Yscir. Gwahenir y ddwy adran gan Fynydd Epynt ac nid oes unrhyw gysylltiadau rhwng Erwyd ac Yscir a Honddu Isaf. Mae’n cytuno ag awgrym Cyngor Cymuned Erwyd i’w chynnwys yng Nghymuned Bronllys. Pe byddai adran gyfan Bronllys yn ymuno ag adran Gwernyfed, yna byddai 1,786 o etholwyr. Gallai’r enw gwaith Bronllys aros fel y mae. Teimlai y byddai’r newid i ward Erwyd yn benodol yn niweidio’r broses ddemocrataidd.

59. Ysgrifennodd y Cynghorydd Gary Price (Dwyrain/Gorllewin Llandrindod) i wrthwynebu’r cynigion. Roedd yn deall egwyddor lleihau Llandrindod o dri Chynghorydd Sir i ddau ac y byddai adran bresennol Dwyrain/Gorllewin yn cael ei rhannu fel y byddai De Llandrindod yn cynnwys ward y Dwyrain a Gogledd Llandrindod yn cynnwys ward y Gorllewin. Er ei fod yn deall yr egwyddor, nid yw’n derbyn y cynigion.

-21- Atodiad 5

Mae’n cefnogi barn Cyngor Tref Llandrindod a’u hargymhelliad y dylid cyfuno Cymuned Llandrindod i greu un adran etholiadol â dau aelod. Byddai gan yr adran etholiadol hon 4,091 o etholwyr a phe byddai dau gynghorydd yn eu cynrychioli byddai hyn yn arwain at lefel gynrychiolaeth o 2,045.5 o etholwyr i bob cynghorydd. Byddai’r adran hon, a fyddai’n dwyn yr enw Llandrindod, yn cynnig mwy o gydraddoldeb etholiadol o lawer na’r trefniadau presennol a’r trefniadau arfaethedig. Credai fod nifer o’r trigolion o blaid yr awgrym hwn hefyd.

60. Ysgrifennodd y Cynghorydd Philip C Pritchard (Castell y Trallwng) i roi’r sylwadau canlynol: Mae’n ddiolchgar i ni am ystyried ei sylwadau blaenorol ond nad oeddem yn teimlo y gallem weithio â nhw. Byddai’r cynigion yn gweld pedwar cynghorydd yn gwasanaethu’r un etholaeth ond â chyfansoddiad ychydig yn wahanol. Mae’n cefnogi dymuniad etholaeth Castell Caereinion i barhau mewn sefyllfa wledig a pheidio â chael eu cyfuno ag adran drefol fel y Trallwng. Er y byddai’n gweithio ar bapur, ni fyddai’n caniatáu ymagwedd wledig bwrpasol yn ymarferol. Mae’n tynnu sylw at farn Cyngor Tref y Trallwng, sef y credant y gwasanaethir Castell Caereinion yn well mewn sefyllfa wledig. Mae’n falch bod yr adroddiad yn cydnabod y gwahaniaethau yn adran Castell y Trallwng i’r rhan fwyaf o adrannau eraill, ond byddai’n ddiolchgar pe gellid ystyried y pwyntiau canlynol: i. Mae o leiaf 70% o bentref Castell Caereinion yn siarad Cymraeg ond nid yw’r un o’r tri chynghorydd presennol ar gyfer y Trallwng (gan ei gynnwys ef) yn siarad Cymraeg. Hefyd, tynnwyd sylw at y ffaith bod yr aelod presennol ar gyfer Cegidfa a’r aelodau ar gyfer adrannau Llanfair Caereinion, Llanfihangel a Llanwddyn a Llanfihangel a Meifod, y mae pob un ohonynt yn agosach yn Gastell Caereinion, yn siarad Cymraeg, sef iaith gyntaf y mwyafrif. Er mwyn sicrhau’r gynrychiolaeth orau bosibl ar gyfer etholaeth Castell Caereinion, teimlai y dylid rhoi pwys mawr i’r pwynt hwn wrth ystyried unrhyw newidiadau yn ymwneud â Chastell Caereinion. ii. Os oes angen gwneud newidiadau i Gastell y Trallwng, a ellir ystyried ei awgrymiadau i newid y ffin rhwng adrannau Y Trallwng Gungrog a Chastell y Trallwng, gan mai hwn fyddai’r opsiwn hawsaf i’w roi ar waith a byddai’n ystyried y caniatâd cynllunio sylweddol a gymeradwywyd eisoes gan Gyngor Sir Powys ar gyfer datblygiadau tai ychwanegol dros y ddwy i dair blynedd nesaf yn adran Gungrog. iii. A ellir ystyried gwneud Y Trallwng yn un adran etholiad â thri chynghorydd? Yn ei farn ef, byddai hyn yn drefniant gwaith gwell na’r cynnig, gan y gallai etholaeth Castell Caereinion aros yn ei threfniadaeth wledig gyfunol bresennol a byddai’r etholaeth yn Y Trallwng yn: a) Adnabod pob darpar ymgeisydd mewn unrhyw etholiad yn y dyfodol. b) Gallu cysylltu â chynghorydd o’r Trallwng bob tro ynghylch materion yn ymwneud â’u tref eu hunain. c) Darparu cynrychiolaeth well i etholaeth Y Trallwng os nad ydynt am gysylltu â chynghorydd penodol bob tro ond a fyddai’n fodlon cysylltu ag un o’r ddau gynghorydd arall. ch) Caniatáu i ardal Castell Caereinion, sy’n ardal Cymraeg ei hiaith yn bennaf, drafod â’u cynghorydd yn eu hiaith gyntaf bob tro h.y. Cymraeg.

Credai mai’r awgrym uchod yw barn unfrydol yr holl Gynghorwyr Tref ac mae’n gobeithio y gwnaiff y cyngor gymryd sylw o’r awgrymiadau a wnaed gan bob parti.

-22- Atodiad 5 61. Ysgrifennodd y Cynghorydd Joy Shearer (Rhiwcynon) i wrthwynebu’r cynnig ar y sail bod cysylltiadau cymunedol yn cael eu chwalu a nifer yr etholwyr i bob Cynghorydd Sir.

Hoffai gadw’r sefyllfa bresennol yn Rhiwcynon sydd 12% yn uwch na’r cyfartaledd ar gyfer 2014 a chyfuno Castell Caereinion ac Aberriw sydd 12% yn is na chyfartaledd 2012. Mae hyn yn fwy cyfartal na’r cynnig i gyfuno Aberriw â Manafon, sydd 21% yn is na chyfartaledd arfaethedig y sir ar gyfer 2014. Hoffai Castell Caereinion gadw cysylltiad â chymuned wledig ac mae’n awgrymu mai Aberriw dylai’r gymuned honno fod.

62. Ysgrifennodd y Cynghorydd Mrs Gillian Thomas (Yscir) i wrthwynebu’r cynigion. Credai y byddai cyfuno Yscir ag Erwyd yn ymarferol fel ymarfer desg, ond byddai’n rhaid i chi deithio i Lanfair ym Muallt o Gapel Dyffryn Honddu i gael ffordd yn ôl i Wenddwr a Chrucadarn, sydd wedi’u lleoli uwchben Erwyd yn Nyffryn Gwy. Mae cadwyn helaeth Epynt rhyngddynt. Mae wedi awgrymu y gellid cyfuno Honddu Isaf a Llanddew ag Yscir, fel yr oedd cyn 1996.

63. Ysgrifennodd y Cynghorydd Richard White (Dwyrain y Drenewydd) i awgrymu newid enw adran Dwyrain y Drenewydd i adran Tref a Dwyrain y Drenewydd, gan fod cymaint o bobl dan y camargraff bod canol y dref yn rhan o ward Y Drenewydd – Canol ar hyn o bryd, a byddai newid enw’r ward i Dref a Dwyrain yn helpu cywiro’r camargraff hwn.

64. Ysgrifennodd Grŵp y Ceidwadwyr i wrthwynebu cynigion y Comisiwn i greu adrannau aml-aelod. Mae’r grŵp wedi ystyried hyn yn ofalus ac nid yw’n cael ei ddarbwyllo i newid ei wrthwynebiad i greu adrannau etholiadol aml-aelod, mewn egwyddor, gan fod hyn yn debygol o arwain at: y ddryswch ymhlith pleidleiswyr ynghylch sawl ymgeisydd y dylid pleidleisio amdanynt a chynnydd yn nifer y papurau pleidleisio a ddifethir; y dryswch i’r etholaeth ar ôl i’r etholiad ddod i ben ynghylch pwy sy’n eu cynrychioli mewn gwirionedd, yn enwedig os yw’r etholiad yn arwain at bleidlais ranedig â dau neu fwy o gynghorwyr newydd o wahanol bleidiau gwleidyddol; y cystadleuaeth niweidiol ac anghydfodau posibl rhwng y cynghorwyr sy’n cynrychioli’r adrannau etholiadol aml-aelod newydd.

65. Ysgrifennodd Fforwm Cyngor Lleol Sir Drefaldwyn i gefnogi gwrthwynebiadau Cegidfa, Castell Caereinion a’r Trallwng i’r cynigion ar gyfer newid. Maent yn awgrymu bod newid y ffiniau yn y Trallwng yn bodloni anghenion y cymunedau dan sylw. Nid yw cymysgu dwy gymuned wledig â’r gymuned drefol yn bodloni anghenion yr un ohonynt.

Maent yn awgrymu y dylai Cegidfa a Chastell Caereinion aros yn un adran fel y maent ar hyn o bryd. Yna, bydd naill ai angen newid ffiniau’r Trallwng neu dderbyn y model â thri chynghorydd a fydd yn rhannu’r tair ward ar y cyd.

66. Ysgrifennodd Un Llais Cymru Sir Drefaldwyn â phryder mawr ynghylch y cynigion ar gyfer Llanidloes, Blaen Hafren a Chaersws a Llandinam.

Ymddengys y gwnaed y cynigion newydd i fynd i’r afael â niferoedd amrywiol yr etholaethau yn yr adrannau er mwyn cydraddoli nifer yr etholwyr a wasanaethir gan bob cynghorydd. Nid ydynt o’r farn yr ystyriwyd natur wledig na diwylliant yr adrannau. Mae’r pedwar Cynghorydd Sir yn poeni am eu hetholaeth.

-23- Atodiad 5

Mae’r trefniadau presennol yn gweithio’n effeithlon iawn ac mae gan bob cynghorydd ddealltwriaeth fanwl o’r ardal a’r etholaeth. Byddai’r cynigion yn rhannu cymunedau Llanidloes a Chaersws a fydd yn creu anawsterau. Pe byddai’r cynigion yn cael eu derbyn, byddant yn creu mwy o anawsterau na manteision, yn enwedig pan ymddengys nad oes fawr o wahaniaeth.

Mynegant fod perthynas agos yn Llanidloes a bod trigolion ward Clywedog yn dibynnu ar gynghorydd y dref bob tro fel man cysylltu. Mae’r un peth yn wir am Lanwnog, Caersws a Charno.

Ni chredant fod yr enw gwaith, sef Allt-y-Genlli, yn dderbyniol gan fod yr ardal yn un Saesneg ei hiaith yn bennaf. Nid ymddengys fod unrhyw gefnogaeth i’r cynnig hwn gan y Cynghorau Cymuned dan sylw ac nid oes unrhyw ffordd uniongyrchol yn cysylltu pentrefi Carno a Threfeglwys, heblaw am ffordd fynyddig â thrac sengl.

Maent yn gwerthfawrogi bod angen gwneud newidiadau i rai ardaloedd er mwyn gwella’r trefniadau etholiadol, fodd bynnag, ymddengys fod y cynigion ar gyfer y cymunedau hyn yn mynd yn groes i’r canllawiau polisi ac na fyddant yn darparu’r cydraddoldeb gorau posibl i’r etholwyr. Ymddengys fod ffigurau’n bwysicach na chysylltiadau diwylliannol o fewn cymunedau.

Maent yn tynnu sylw at wybodaeth gan y Gweinidog dros Gyfiawnder Cymdeithasol a Llywodraeth Leol y bydd deddfwriaeth sydd ar ddod yn atgyfnerthu rôl cynghorau tref a chymuned fel y caiff eu barn ei chymryd o ddifrif ac nid ei hanwybyddu. Mae Llywodraeth y Cynulliad yn cydnabod Un Llais Cymru fel corff cynrychiadol cenedlaethol ar gyfer cynghorau tref a chymuned.

67. Rhoddodd Gweinyddiaeth Powys y barnau canlynol:

• Mae’r holl aelodau’n byw cryn bellter o’r prif ganolfannau/bencadlysoedd gwleidyddol ac er y derbynnir bod cyfleusterau fideo-gynadledda yn cael eu defnyddio mwy, mae hynny’n golygu bod rhaid i’r rhan fwyaf o’r aelodau deithio’n bell o hyd i ddefnyddio’r cyfleusterau hynny. Hefyd, dylid nodi’r diffyg cysylltiad a chyfle a roddir i aelodau Powys o ganlyniad uniongyrchol i leihau cyfarfodydd â chydweithwyr eraill, sy’n golygu bod yr aelodau dan anfantais o’u cymharu â’u cydweithwyr mewn awdurdodau lleol/cyrff eraill. • Yn aml, mae’r amseroedd teithio maith y cymerir i aelodau deithio i gyfarfodydd ledled y sir a ledled Cymru yn fwy na dwy i dair awr. Tynnir sylw at y ffaith y caiff ACau ac ASau gyfle i gael ail gartref o fewn pellter teithio rhesymol o’u prif weithle. • Mae ansawdd a diffyg cefnffyrdd a phrif ffyrdd ym Mhowys yn arwain at amseroedd teithio maith – nid yw cyfarfodydd gyda’r nos yn dderbyniol. Yn aml, mae’n amhosibl teithio yn ystod y gaeaf oherwydd diffyg gwaith cynnal a chadw ffyrdd, graeanu ac ati. • Adrannau aml-aelod – gellir derbyn rhywfaint o hyblygrwydd a gall rhai trefi h.y. Y Trallwng, Y Drenewydd ac Aberhonddu, fod â wardiau aml-aelod gan eu bod yn rhannu cyfleusterau penodol, fodd bynnag, ystyrir hyn yn amhosibl mewn ardaloedd gwledig. • Bydd y cyfuniad posibl rhwng Cyngor Sir Powys a’r Bwrdd Iechyd Lleol yn arwain at lwyth gwaith ychwanegol i bob aelod; bydd estyn cyfrifoldebau i gynnwys materion iechyd yn ogystal ag ystyriaethau traddodiadol y Cyngor yn arwain at lwythi gwaith sylweddol a llafurus.

-24- Atodiad 5 • Rhaid ystyried nad oes gan Bowys unrhyw ysbytai cyffredinol rhanbarthol – mae trigolion Powys yn defnyddio gwasanaethau iechyd ar draws y ffin yn Lloegr yn bennaf, sy’n arwain at faterion trawsffiniol cynhennus fel gwahanol dargedau ar gyfer rhestrau aros i gleifion yng Nghymru o’u cymharu â chleifion yn Lloegr. Mae Powys yn unigryw gan na all wneud heb y ddarpariaeth iechyd drawsffiniol gan Loegr. • Bydd etholwyr yn cysylltu ag aelodau lleol ynghylch ystod o faterion iechyd. • Mae’n bosibl y bydd ad-drefnu’r gwasanaeth iechyd ym Mhowys a Chymru yn arwain at gau rhai ysbytai cymunedol. Bydd prosiect Gwasanaethau Iechyd Integredig Llanfair ym Muallt yn helpu nodi ardaloedd strategol ym Mhowys y cânt eu gweddnewid yn yr un modd, gan roi pwyslais ar gynyddu gofal yn y gymuned yn sylweddol. Mae aelodau lleol yn chwarae rhan bwysig yn y prosiectau hyn. • Bydd ymestyn cyfrifoldebau i gynnwys iechyd yn arwain at fwy o rolau penderfynu a chraffu i aelodau. Bydd angen i ddigon o aelodau ymgymryd â’r rolau hyn. • Bydd cyfrifoldebau am faterion iechyd yn gofyn i bob aelod gymryd rhan mewn materion sy’n effeithio ar: o Ddarparu a chomisiynu gwasanaethau o Darparu gofal ysbyty yn y sir, gan gynnwys llawdriniaeth dydd o Gofal y tu allan i’r sir o Iechyd meddwl o 17 o feddygon teulu, nifer fawr o ddeintyddion ac optegwyr, fferyllfeydd o Darpariaeth y tu allan i oriau – gwasanaeth ShropDoc o Darpariaeth nyrsys ardal o Materion cludiant sy’n gysylltiedig â gofal iechyd y tu mewn a thu allan i’r sir o Gwasanaethau seiciatrig o Gwasanaethau adfer arbenigol o Gwasanaethau plant o Apeliadau

Materion eraill y mae angen eu hystyried: • Mae angen cadw hunaniaeth cymunedau – mae angen i gymunedau gysylltu/alinio â’i gilydd. • Mae angen cydnabod y cyfrifoldebau eraill sydd gan aelodau ar gyrff allanol. • Mae’r sianeli cyfathrebu yn wael ym Mhowys ambell waith – mae band eang yn araf neu nid yw’n ar gael o gwbl. • Mae’n bwysig cydnabod bod rhai aelodau lleol yn gwasanaethu tri neu bedwar o gynghorau tref neu gymuned yn barod. • Dylid parchu ffiniau’r rhanbarthau – cydnabod swyddogaethau ardaloedd lleol a’r ffaith y dechreuwyd darparu rhai gwasanaethau’n rhanbarthol eto’n ddiweddar h.y. Gwasanaethau Cymdeithasol, Menter yr Amgylchedd Lleol (Priffyrdd). • Mae Powys yn cydweithio’n fwyfwy ag awdurdodau lleol eraill – gweithio ar y cyd. • Ymdrinnir â materion tai ym Mhowys o hyd. • Arfarnu Opsiynau ar y Cyd – ni ddisgwylir i’r cyfuniad gael ei gwblhau tan oddeutu 2018 ac mae achos cryf dros sefydlogrwydd ym Mhowys yn ystod o broses newid. Gan fod y rhaglen Moderneiddio Ysgolion ar y gweill hefyd, nid ystyrir yn ddoeth gwneud unrhyw newidiadau mawr eraill.

I gloi, mae aelodau’n poeni y gall lleihau nifer yr aelodau atal neu rwystro rhai neu bob un o’r newidiadau mawr sydd yn yr arfaeth ar gyfer Powys; yn wir, mae gan

-25- Atodiad 5 unrhyw newid y potensial i fwrw cyfuniad arfaethedig Cyngor Sir Powys/Bwrdd Iechyd Lleol Powys oddi ar y cledrau.

Mae aelodau o’r farn y cyflawnwyd yr Arolwg Ffiniau diwethaf yna dda ac nad yw newid y ffiniau’n gyson ac yn fynych yn helpu’r Cyngor na’r trigolion, y mae’r newidiadau hyn yn peri dryswch iddynt.

68. Ysgrifennodd Grŵp Annibynnol y Rhanbarthau â’u sylwadau ar y cynigion drafft. Teimlai ei aelodau’n gryf y dylid cadw wardiau gwledig a threfol ar wahân wrth greu adrannau. Deallant fod hyn yn creu anawsterau i’r Comisiwn ac, er y byddai’n well ganddynt beidio â chael adrannau aml-aelod, byddai hyn yn ddewis gwell na chyfuno wardiau gwledig a threfol. Credant hefyd fod y Comisiwn yn gywir i gadw’r hen ffiniau sirol.

Er hwylustod o ran adnabyddiaeth a sefydlogrwydd, maent yn argymell y dylai adrannau Llandinam, Caersws, Blaen Hafren a Llanidloes aros fel y maent. Mae’r cynigion yn cadw’r un nifer o gynghorwyr ond byddant yn cymysgu wardiau gwledig a threfol. Yn ardal Cegidfa a’r Trallwng, byddai’r cynigion yn cadw’r un nifer o gynghorwyr ond yn cymysgu wardiau gwledig a threfol hefyd.

Maent yn argymell cyfuno wardiau tref Y Trallwng a’i gwneud yn adran aml-aelod, yn debyg i’r cynnig ar gyfer Aberhonddu. Dylid ei galw Y Trallwng. Maent yn argymell y dylai Castell Caereinion aros yn adran Cegidfa. Pe caiff y cynnig drafft ar gyfer Y Trallwng Gungrog a Chegidfa ei argymell, yna argymhellir y dylai ddwyn yr enw Cegidfa gyda Gungrog, gan fod Cegidfa yn brif anheddiad ac mae Gungrog yn un o wardiau prif anheddiad yn unig.

Dywedant nad yw’r cynnig i gyfuno Meifod â Llangynyw wedi’i gefnogi’n dda yn lleol. Mae afon Banwy yn gwahanu’r ddwy gymuned ac ymddengys fod rhwystr ieithyddol hefyd. Byddai’n gwneud adran fwy cydlynol pe byddai Llangynyw yn ymuno ag adran newydd Llanfihangel a Llanwddyn.

Maent yn awgrymu y dylid cynnal Arolwg Cymunedol cyn yr arolwg nesaf.

69. Roedd un o drigolion Betws Cedewain o’r farn bod y cynigion yn rhagorol ond tynnodd sylw at y pwyntiau canlynol sy’n peri pryder.

Mae cyfle ar gael yn awr i roi newidiadau buddiol ar waith ar gyfer trigolion Powys ac ni ddylid anwybyddu’r cyfle hwn. Dylid mynd â’r lleihad o 9 ymhellach a byddai 30 o gynghorwyr yn fwy buddiol. Dywed bod llawer o drigolion o’r farn bod gormod o gynghorwyr a bod cost yr holl gynghorwyr hyn yn rhy uchel. Nodai fod gan Swydd Amwythig 30 o gynghorwyr a phoblogaeth fwy o lawer na Phowys.

Gan fod pawb yn cael profiad o doriadau i’r gyllideb, mae’n heb bryd lleihau nifer y cynghorwyr yn sylweddol, a honnai fod y ‘Llywodraeth’ yn lleihau nifer y Gweinidogion hyd yn oed. Hoffai weld refferendwm ar nifer y cynghorwyr.

70. Ysgrifennodd un o drigolion Bochrwyd i roi sylwadau ar sawl un o’r cynigion. Roedd yn cytuno â’r cynnig i Wernyfed fod yn rhan o Fronllys a chyfuno Llanigon â’r Gelli hefyd.

-26- Atodiad 5 Mae yn erbyn y cynnig ar gyfer tri chynghorydd i gynrychioli Aberhonddu yn lle tair ardal ar wahân oherwydd: 1. Mae pob ardal yn wahanol. 2. Bydd y tri chynghorydd o wahanol bleidiau a/neu’n annibynnol – mae’n gofyn pwy fydd yn penderfynu pwy fydd yn cynrychioli pa ardal?

Dylai’r trigolion fod â hawl i uniaethu â rhywun sydd i’w cynrychioli. Mae’n gofyn sut y bydd trigolion yn gwybod â phwy y dylent gysylltu ac a fydd y tri aelod yn fodlon cydweithio â’i gilydd er lles Aberhonddu? Nodai fod y math hwn o gynrychiolaeth yn digwydd ar gyfer etholiadau Ewropeaidd, ac nid yw’n sicr â phwy y dylai gysylltu ac felly nid yw’n teimlo bod ganddi unrhyw gysylltiad â materion Ewropeaidd.

71. Ysgrifennodd un o drigolion Crucywel i roi’r sylwadau canlynol ar y cynigion drafft: i. Nid yw cyfartaledd yr etholwyr i bob cynghorydd, sef 1,616, yn ddigon. Dylai cynghorydd allu ymdopi â hyd at 3,000 o etholwyr a chyflawni ei (d)dyletswyddau’n effeithiol. ii. Nid yw yn erbyn newid ffiniau adran etholiadol Crucywel mewn egwyddor, ond mae yn erbyn cael dau gynghorydd i wasanaethu’r ardal ehangach. Gallai hyn arwain at ddyblygu, dryswch ac nid yw’n gweld unrhyw reswm drosto.

72. Ysgrifennodd un o drigolion Foel i wrthwynebu’r cynnig ar gyfer Banwy a Llanbrynmair. Er ei fod yn cydsynio â bwriad yr arolwg, mae’r cynnig hwn yn anwybyddu daearyddiaeth a fframwaith cymdeithasol a busnes cysylltiedig y rhan hon o’r sir.

Mae’r cysylltiadau cymdeithasol, manwerthu a chysylltiadau busnes eraill bron yn gyfan gwbl i’r dwyrain o’r gymuned, gan ddilyn dyffryn afon Banwy â phriffordd gyfagos yr A458 trwy Lanerfyl i Lanfair Caereinion. Nid oes unrhyw fuddiant cyffredin â Llanbrynmair bron iawn yn y meysydd sy’n ymddangos ar agendâu’r cyngor lleol fel arfer. Mae cadwyn o fryniau’n gwahanu’r ddwy gymuned a dwy ffordd annosbarthedig â lonydd sengl yn unig sy’n eu cysylltu. Mae gan Lanbrynmair gyfres hollol wahanol o brif gysylltiadau a buddiannau sy’n dilyn dyffrynnoedd yr afonydd a’r A470 i’r Drenewydd a Llanidloes i’r dwyrain a Machynlleth i’r gorllewin. Dylai unrhyw gynrychiolaeth etholiadol newydd adlewyrchu realiti’r ardal. Nid oes unrhyw berthynas naturiol rhwng Llanbrynmair a Banwy ac mae’n erfyn ar y Comisiwn i ailfeddwl a chreu adran sy’n atgyfnerthu buddiannau naturiol, gan gadw’r cysylltiad presennol â Llanerfyl a chysylltu’r ddwy gymuned â Llanfair Caereinion, o bosibl.

73. Ysgrifennodd un o drigolion Llandrindod i wrthwynebu’r cynigion ar gyfer Llandrindod. Nid yw’n cytuno y dylid rhannu’r adran Dwyrain/Gorllewin rhwng adrannau’r Gogledd a’r De. Roedd yn cytuno â lleihau nifer y Cynghorwyr Sir etholedig o dri i ddau.

74. Ysgrifennodd un o drigolion Llandrindod i wrthwynebu’r cynigion ar gyfer Llandrindod. Nid yw’n cytuno y dylid rhannu’r adran Dwyrain/Gorllewin rhwng adrannau’r Gogledd a’r De. Roedd yn cytuno â lleihau nifer y Cynghorwyr Sir etholedig o dri i ddau.

75. Ysgrifennodd un o drigolion Llangors i gefnogi’r cynigion i leihau nifer y cynghorwyr, ond nid yw’n credu eu bod yn mynd yn ddigon pell. Mae ganddo amheuon difrifol ynghylch atebolrwydd Cyngor Sir Powys.

-27- Atodiad 5 Ymchwiliodd i’r atebolrwydd ddeng mlynedd yn ôl a chafodd dabl (a amgaewyd) o ganlyniadau’r etholiad llywodraeth leol ar gyfer yr etholiad ar 8 Mai 1999. Yn yr etholiad hwnnw, roedd 39 o’r 73 o seddi ym Mhowys yn ddiwrthwynebiad. Hyd yn oed ar ôl cysylltu â’r Cyngor, nid oedd yn gallu canfod pryd yr ymladdwyd sedd Llangors ddiwethaf. Yn ei farn ef, mae cynigion y Comisiwn yn rhy gynnil o lawer a dylid haneru nifer y cynghorwyr. Byddai’r manteision fel a ganlyn: i. Lleihau taliadau a threuliau cynghorwyr. ii. Cynyddu nifer yr adrannau a ymleddir gan sicrhau atebolrwydd a democratiaeth well.

Awgrymai hefyd, os na cheir ymgeisydd ar gyfer adran am ddau etholiad yn olynol, dylid cyfuno’r adran honno ag adran gyfagos. Yna, rhoddai sylwadau ar Gyngor Cymuned Llangors a lefel Treth y Cyngor ym Mhowys.

76. Ysgrifennodd un o drigolion Llanidloes i wrthwynebu’r cynigion ar gyfer Llanidloes. Credai y dylid cadw’r cymunedau â’i gilydd a bod nifer y trigolion mewn ardal yn amherthnasol.

77. Ysgrifennodd un o drigolion Llanidloes i wrthwynebu’r cynigion ar gyfer Llanidloes. Credai y caiff y 510 o etholwyr yn ward Clywedog eu hymwahanu ac na chânt roi eu barn am y ffordd y caiff y Cyngor Tref ei redeg. Credai hefyd y bydd angen i wardiau Hafren a Dulas yn Llanidloes dalu costau llawn gwasanaethau’r dref eu hunain.

78. Ysgrifennodd dau o drigolion Llanidloes i wrthwynebu’r cynigion ar gyfer Llanidloes. Dywedant fod trigolion Llanidloes yn gymuned glòs ac y dymunant aros felly. Credai y bydd angen i wardiau Hafren a Dulas dalu’r costau ar gyfer Llanidloes i gyd, gan gynyddu Treth y Cyngor.

79. Ysgrifennodd un o drigolion Llanidloes i wrthwynebu’r cynigion ar gyfer Llanidloes. Credai y caiff y 510 o etholwyr yn ward Clywedog eu hymwahanu ac na chânt roi eu barn am y ffordd y caiff y Cyngor Tref ei redeg. Credai hefyd y bydd angen i wardiau Hafren a Dulas yn Llanidloes dalu costau llawn gwasanaethau’r dref eu hunain.

80. Ysgrifennodd pump o drigolion Llanidloes i wrthwynebu’r cynigion ar gyfer Llanidloes. Credant fod y cynnig yn tynnu ward Clywedog o dref Llanidloes ac yn ei throsglwyddo i Gymuned Llanidloes Allanol.

Maent wedi byw yn Llanidloes erioed a mynegant fod Cymuned Llanidloes wedi bod yn rhan bwysig o’u bywydau ac y bydd yn parhau felly hefyd. Maent wedi cymryd rhan mewn llawer o weithgareddau cymunedol ac wedi codi miloedd o bunnoedd ar gyfer elusennau yn y gymuned. Mae eu teulu wedi dioddef sawl trasiedi bersonol a theimlant fod y gymuned glòs wedi eu helpu i ymdopi â nhw. Credant y bydd rhannu’r dref yn tynnu Ysbyty Llanidloes o Lanidloes ac y cânt eu gwahanu oddi wrth weddill eu teulu, sy’n byw yn wardiau Dulas a Hafren yn Llanidloes.

81. Ysgrifennodd un o drigolion Llanidloes i wrthwynebu’r cynigion ar gyfer Llanidloes. Credai mai Llanidloes yw’r dref fwyaf cyfeillgar ac integredig y mae wedi byw ynddo erioed. Credai y byddai’n drueni symud rhan ohoni a chael gwared â rhan o incwm y dref. Dywed bod Clywedog yn rhan o Lanidloes yn gymdeithasol ac yn ddaearyddol.

82. Ysgrifennodd un o drigolion Llanidloes i wrthwynebu’r cynigion ar gyfer Llanidloes. Credai fod trigolion Llanidloes yn bobl falch ac yn falch o’u tref. Mae’n poeni am ei

-28- Atodiad 5 chred bod traean o’r dref yn symud i Gymuned Llanidloes Allanol, sy’n cynnwys yr ysbyty. Nid yw’n credu y byddai hyn yn gam ymlaen.

83. Ysgrifennodd un o drigolion Llanidloes i wrthwynebu’r cynigion ar gyfer Llanidloes. Credai y byddai’r cynnig yn symud y rhan o dref y mae’n byw ynddi i gymuned gyfagos, ac y bydd gweddill Llanidloes yn darparu llai o incwm i’r dref ac y caiff cyfleusterau eu colli.

Credai ei bod yn bwysicach cadw ymdeimlad cryf o gymuned yn hytrach na chydbwyso rhifau.

84. Ysgrifennodd un o drigolion Llanidloes i wrthwynebu’n gryf y cynigion ar gyfer Llanidloes. Dywed bod Llanidloes yn gymuned glòs. Credai y bydd y cynnig yn symud rhan o’r dref ac yn ei gadael heb fawr o ddweud ym materion y dref, os o gwbl, ac yn cynyddu trethi. Mae o’r farn mai ymarfer gyfrifo yn unig yw hwn ac na fydd unrhyw un ei eisiau.

85. Ysgrifennodd un o drigolion Llanidloes i wrthwynebu’r cynigion ar gyfer Llanidloes. Credai y byddai’r cynnig yn gwahanu rhan o’r dref oddi wrth y gweddill ac y byddai ei bil ar gyfer Treth y Cyngor yn cynyddu.

86. Ysgrifennodd un o drigolion Llanidloes i wrthwynebu’r cynigion ar gyfer Llanidloes. Mae yn erbyn symud Clywedog, sef rhan sylweddol o dref Llanidloes, o’r dref â’i chyfuno â Llangurig a Llanidloes Allanol. Ar hyn o bryd, mae’n byw yn ward Clywedog, rhyw ganllath o Neuadd y Dref ar gyfer y Cyngor Tref. Dywed bod Llanidloes mewn ardal wledig ond bod y dref ei hun yn bell o fod yn wledig. Nid yw’r cynnig i symud y ward o Lanidloes a’i chyfuno â dwy gymuned wledig yn dderbyniol. Fe’i gwasanaethir yn well gan Gyngor Tref.

Tynnodd sylw at y canlynol i ategu ei farn: • Er ei fod yn deall y dymuniad i sicrhau cydraddoldeb, nid yw Cymru na Phowys yn cynnwys cymunedau cyfartalog. Er nad yw’n ddelfrydol o ran niferoedd, nid rhannu cymunedau’n artiffisial yw’r ateb. Gellir hefyd diffinio cydraddoldeb trwy sicrhau bod cymunedau’n teimlo eu bod yn cael eu cynrychioli mewn fforymau sy’n deall ac yn cynrychioli’r cyd-destun y maent yn byw ynddo, gan gyflawni llywodraeth leol effeithiol a chyfleus. Caiff y cynigion presennol effaith negyddol ar y math hwn o gynrychiolaeth. • Tynnai sylw at gyflwyniad y Cadeirydd a dywed bod y cynigion yn mynd yn erbyn yr ardal gymunedol bresennol a phatrwm bywyd y gymuned. • Credai ei bod yn anodd rhagweld unrhyw amgylchiadau sy’n gwneud mwy i fygwth cysylltiadau lleol na’r cynnig i wahanu rhan o dref â’i chyfuno â chymuned wledig. • Nid yw’n gallu derbyn y datganiad ym mharagraff 5.86 ynghylch gwneud pob ymdrech i sicrhau bod yr adrannau etholiadol newydd yn cyd-fynd â chyfuniadau synhwyrol o gymunedau a wardiau cymunedol cyfredol, gan nad yw hyn yn wir yn y cynigion sy’n effeithio ar ward Clywedog.

Byddai’n well ganddo pe byddai ffiniau etholiadol presennol Cymuned Llanidloes a ward Clywedog yn aros yn rhan annatod o’r gymuned gyfunol, gan gadw’r sefyllfa bresennol.

87. Ysgrifennodd un o drigolion Llanidloes i wrthwynebu’r cynigion ar gyfer Llanidloes.

-29- Atodiad 5 Dywed bod Llanidloes yn gymuned glòs iawn ac y byddai’r cynnig hwn yn creu rhaniadau difrifol.

Mae’n gwerthfawrogi’r ffaith bod nifer yr etholwyr yn Llanidloes yn fwy na’r cyfartaledd ar gyfer Powys, ond nid yw’n gweld unrhyw anfantais i hyn. Nid yw’n credu bod unrhyw beth yn gyffredin rhwng y dref a’r ardal wledig o gwmpas Llanidloes. Hoffai barhau i ethol un cynrychiolydd i’r Cyngor Sir a fydd yn cynrychioli Llanidloes i gyd.

88. Ysgrifennodd dau o drigolion Llanidloes i wrthwynebu’r cynigion ar gyfer Llanidloes. Maent yn deall bod angen cynnal arolygiadau o bryd i’w gilydd, ond byddai’r cynnig i symud ward Clywedog yn Llanidloes i Lanidloes Allanol yn anwybyddu realiti daearyddol tref fechan. Mae’r dref yn gweithio fel uned gydlynol ac mae’r cynghorwyr cymuned yn bobl y maent yn cyfarfod â nhw bob dydd ac sy’n gwrando ar bryderon, ac maent yn disgwyl iddynt wrando arnynt ynghylch materion sy’n ymwneud â’r dref.

89. Ysgrifennodd un o drigolion Llanidloes i wrthwynebu’r cynigion ar gyfer Llanidloes. Mynegai bryder y byddai ward Clywedog yn colli ei seddi ar Gyngor Tref Llanidloes, gan ddweud bod adran Clywedog yn rhan o Lanidloes.

90. Ysgrifennodd dau o drigolion Llanidloes i wrthwynebu’r cynigion ar gyfer Llanidloes. Credant fod y cynigion yn rhannu cymuned drefol glòs ac y bydd wardiau Hafren a Dulas yn talu am holl wasanaethau’r dref, gan gynyddu Treth y Cyngor i’r trigolion.

91. Ysgrifennodd dau o drigolion Llanidloes i wrthwynebu’r cynigion ar gyfer Llanidloes. Credant fod y dref wedi gweithio am gannoedd o flynyddoedd ac ni theimlant fod angen gwneud unrhyw newidiadau.

92. Ysgrifennodd un o drigolion Llanidloes i wrthwynebu’r cynigion ar gyfer Llanidloes. Credai fod y dref yn unigryw o ran ei hagosrwydd. Hoffai barhau i fod â chysylltiad â’r cynghorydd tref lleol yn ôl yr angen a byddai’n well ganddo pe byddai Treth y Cyngor o fudd i’r ardal leol.

93. Ysgrifennodd rai o drigolion Llansanffraid-ym-mechain i gywiro’r modd y caiff yr enw Llansanffraid ei sillafu yn Gymraeg a Saesneg. Nodant hefyd, yn y cynllun a gynigiwyd gan Grŵp y Ceidwadwyr na dderbyniwyd gan y Comisiwn, mae afon Cain yn ymuno â’r Efyrnwy yn Llansanffraid, felly ni fyddai gan afon Cain unrhyw gysylltiad â Llandysilio na Charreghwfa.

-30- ABERHONDDU - SANT IOAN A SANTES FAIR ATODIAD 6

o 3 4

Court r E 7 House 5

t T 3

Y 1 6 7 2 n 3 U Croft e D 0

Bungalow N

C E A 5 E C

A 3 1 M R R

F E The Canonry

e T r 40 C o U (remains of) ous R n D H N D A m 1

t E

w 1 r D 2 A A 1

O .

ott ou e M 1 4 O age C 1 CymunedSt John's Ward C n 4 R PCs

R 1

O 1 1 E A T 6 2 H l T Priory Co D e Posts S

urt r Cymuned Ward R Sant Ioan Dwyrain ub

F O

a r 4 1 S 7 r 1 a N

m 1 rt t

0

c 4 ou a 2 C ge e iory y Lod Bishop Sant Ioan Gorllewin Pr Prior T E

E 1 FB

R 6 Wiiliamson

3 T 1 S 28 U D The Deanery

N E 5 Garden C A

R M

7 ADRAN ETHOLIADOL 2 2 Sluice P 4 0 147.7m RO 7 C

5 SP o s ECT r Lynwood t C n 3 s ST. JOHN

LO 1

S 1 e Priory

E o

-Afon t r

o Weir

1 4 C P 141.8m 11 1 14 o 14 Bridge

tt P 2

1 RIORY 6 HILL 6

2 r 4 Bus Shelter Und ENS B

te 9 RD 4

e GA 52

Y 8

n R 0

f i c IO PR 7 e 9 P a 4

D ost a l

s D 8 P F 0 6 2

2 o t

1 2

1 C 2

T The

S 2

Taracoola Cedars t 1

s 2

1 2 Linden r 3

t o

7 A 2 3 S 1 u a

T J h m

v G OH - n 2 4

w N h y 1 2

r 0

Normount e y R S g . n RO i 5 b f E e - H 7

n e y AD y T L y P T 1

Sl e e - d P 3

u u H r 9

i r N

ce Red 1 r 1 n B 1 I 8 3

o

b t s 3 e 3 e

A 3 m P D Sherfield 7 Cedars P D 2 E e 4 8 P H l 6 ard 6 5 df an R 1

7 C Swn-y-Gored 1 Weir C CW 9 142 P P C 0 .4m a Swn-yr-Afon 1 T

C R n t

2 El t U 5 a 1 O Tennis e o Postern l s C C

C Sub o Court o R 3 t 2 141.0m 2 t Sta E VP 9 a NU Tennis g E

Court e Recreation AV School

a 2

ri C 1 e 1 T T o art Ground t c r E E Watergate Manse e 8 M c a f E i l U 1 5 P o

R G le u V P Y Bwyddyn R 9 a n 1 T a t N T 1 s u S r a R S d n 2 d

P 0 e 1 E 1

L n t T d 3 2 T L s n a H n I nd S r

a E e o t l 4 O t e

h M

E k s s H ow P c A 4 o u D u R t n V P o B u E o Kenmar H 6 B M t

an N 9 d 1 eas U y Pl E 3 Bowling 1

Green 1 TCB d 5 b y Malwa r 2 l l 4 u a e i 1 n c 13 r 3 m a . Cl e r 3 o Car Park r m B County e R d T h

y House 5 Ely Tower House R Park View w o R 0 K 0 n e 1

8 o n E t s Castle LB g in D C in g s

B P n to

d e 2 n y K 1 Cymuned Ward

139.0m Cl 1 ub Villas

Glanusk Santes7 Fair LB 38.9m El P 1 Posts at r K C h o e AS Sub v TL (u i Mews n E m r K s Car Park ) E SQUAR T N in E S C Sta H IN g H E G t OL T o A G O n P O d N E 139.0m U

r L E 4 P a Castle Hotel SN 8 l S O n a T U r d c 2

e ) r 0 e 6 1 MOU B rd o e

o F g

d F 8

h ( C Ty Maelgwyn 1 id 144.8m

C 5 y e 4

r A 1 ADRAN ETHOLIADOL d 2

R i S t

B T o 8 1

S 1 L 0 7 E 1

e 4

k l S 11 The Dingle T 6 P s t R

at U s E 9

h 1 ST. MARY

E ( 2 u r 5 m a i T

) 3 T 4

h e

e C 0 a 3 Pr 1 C om 4 W al e h GE ell n c OR T ayground a ad r GE S

Cymuned Ward e u h Car 2

C 13 2 1 3. l 2 Dewi Sant Mewnol 0 il Park Hotel

m 1 M 2 1 te

a 2 b

k 5 rg r a 6

e 2 t P Niruana n 4 to a r 2 (A M g a Market House 5 n W A i e C s c R a n r K Bank Niruana e r 2 E K e 4 T T

Car Park S p T a R h E 1 to 10 E PCs E l S C T St Joseph's u Garage R 1

b O S I 1 0 Primary School ta R 3 1

E 9

PH P . 1 2

U 1

9 m 5 S t Masons' 7 o

E T 2 R

E 0 1

A W Club 4 E

Row 9

U A

Honddu 1 R

Q T

T Hall 4 8 E S R S 1 3 T G 0 0.04 0.08 0.12 Bridge A 4 1 U 1 2 T 8 a N E H Surgery 1 m L G 3 I 9 6 A . H 8 W 1 ADRAN ETHOLIADOL 2 3 Adran Etholiadol Ffiniau1 7 1 Te l E 10 1 x E L 1 1

ib 2 5 Cilomedrau r 6

Ty Henry Vaughan N

ST. DAVID FEWNOL ar 3 1 y

A 1 8 36 L 1 1 Bridge Gate 0 1 4 Health Centre L L 5 SH o I E P S Cymuned Ward t Ffiniau TR 4 (site of) EE o T B

3 t

3 2

1 3

3 3 9a 1

Graddfa: 1:2,234 3 1

1 2 3

1 B 8 1 C 3 4

1 60 a 2 1 l PH 4 1

Club Usk 1 0 u 1 b T Bank 1 Reproduced by permission of Ordnance Survey on behalf of HMSO. © Crown copyright and database right 2011. All rights reserved. Ordnance Survey Licence number 100012255. Atgynhyrchwyd â chaniatâd yr Arolwg Ordnans ar ran Llyfrfa ei Mawrhydi. © Hawlfraint a hawliau cronfa ddata'r Goron 2011. Cedwir pob hawl. Rhif Trwydded yr Arolwg Ordnans 100012255.

Blank Page / Tudalen Wag