sign in sign up
<<
Home , Carrog, Glyndyfrdwy, Moel y Gamelin

Llwybr Dyffryn Dyfrdwy Cyrn-y-Brain [565]

Moel y Gamelin [577] Esclusham [456]

Moel y Gaer [504] Moel Morfydd [550] A542 Creii giiau Eglwyseg Rocks Abaty Rhaeadr GGlynlylynn y Groes y Beddoldool Bryngaer Caer Drewyn [294] Vallll e Cruciis Pont Horseshoeoorrsrseshshohoe Caer Drewyn Abbey Carrog Briidge Falls Hiillllfort Casteellllll Afon Dy Diinas Brân A5104 frdwy Riv er D C ee am CARROG las BERWYN Llan A5 A5 gollen Canal A539 Liberty Hall [549] Moel Fferna [621] A5

WELCOME to the Dee Valley CROESO i Lwybr yr Afon Way, a regional path that Ddyfrdwy, llwybr rhanbarth follows the course of the sy'n dilyn yr Afon Ddyfrdwy River Dee between the rhwng trefi tlws Corwen a picturesque towns of Corwen Vivod Mountain [559] Llangollen. Y Foel [522] and Llangollen.

Ceir arwyddion amlwg ar ei hyd The trail uses clearly waymarked wrth iddo groesi tirweddau sy'n paths to explore this Area of amrywiol ac yn llawn hanes a Outstanding Natural Beauty, rich bywyd gwyllt. Mae’r llwybr wedi in history and wildlife. The route ei newid ychydig, a bellach mae has been changed slightly, and hefyd yn cynnig golygfeydd now also offers fantastic views gwych o Fynydd . Yn from Llantysilio Mountain. gyffredinol mae’r llwybr ychydig Overall the route is slightly yn fyrrach, ac yn golygu dringo shorter and involves less height llai o uchder nag o’r blaen. gain than before.

Mae rhaglen ariannu Cynnlun Gwella Hawliau Tramwy’n cael ei ariannu gan Lywodraeth Cymru a’i weinyddu gan Cyfoeth Dewch i gael y profiad o Discover country walking at Naturiol Cymru. / The Rights of Way Improvement Plan funding programme is funded by the Welsh Government and 'gerdded yn y wlad' ar ei orau. its best. administered by Natural Resources . 02 03 Cerddwch ar hyd Walking the Llwybr Dyffryn Dyfrdwy Dee Valley Way Mae arwyddion amlwg ar bob The whole 21 km / 13 mile cam o'r daith, sy'n 21 kilomedr route is clearly waymarked and /13 milltir, a rhennir y daith yn split into 5 sections that start bum rhan gyda mannau hwylus and finish at easily accessible i gychwyn a gorffen pob darn. points. It's a good idea to take Syniad da hefyd fyddai mynd â along an OS Explorer map Map OS Explorer (clawr lliw (orange), which shows the oren) gyda chi. Mae'r mapiau'n route in greater detail. dangos y llwybr yn fanylach .

Mae’r adrannau yn cysylltu’n The sections mostly tie in with bennaf â’r pentrefi a’u the villages and their railway gorsafoedd rheilffordd – beth stations - why not use the am ddefnyddio Rheilffordd to get to Llangollen i gyrraedd the start of your walk? For dechrau’ch taith? Am fwy o information contact them on wybodaeth, ffoniwch nhw ar 01978 860979 or at 01978 860979 neu ewch i www.llangollen-railway.co.uk www.llangollen–railway.co.uk Alternatively there are bus Fel arall, mae yna wasanaethau services which run along the bws ar hyd yr A5 – mae’r A5 - details are available from manylion ar gael yn www.traveline.cymru www.traveline.cymru

Mapiau: OS Explorer 255 / 256 Pellter: 21 kilomedr / 13 milltir (yr holl daith) Graddfa: Rhai rhannau'n amrywio o hawdd i ganolig ac anodd I weld fersiwn o'r arweiniad hwn, ac i gael mwy o wybodaeth, ewch i'n gwefan: wwwbryniauclwydadyffryndyfrdwyahne.org.uk/cerdded Maps: OS Explorer 255 / 256 Distance: 21 km / 13 miles (full trail) Difficulty: Sections vary from easy, to medium and difficult. For a downloadable version of this guide and other information, please visit our website: www.clwydianrangeanddeevalleyaonb.org.uk/walking 04 05 Corwen - Pellter: 5.5 km / 3.5 milltir Distance: 5.5 km / 3.5 miles Corwen - Graddfa: Canolig Difficulty: Medium Carrog (peth dringo) (some ascents) Carrog

Gan ddechrau yng Nghorwen, Starting at Corwen, the path mae'r llwybr yn dringo at droed climbs to just below Caer Drewyn Caer Drewyn cyn parhau ar hyd y hillfort before continuing along the Ddyfrdwy i Garrog. Mae'n werth Dee to Carrog. It is well worth mynd ar ddargyfeiriad byr i taking a short detour to explore archwilio'r gaer a mwynhau’r the hillfort and enjoy the stunning golygfeydd trawiadol o'r copa. views from the top.

Roedd Corwen yn dref farchnad am Corwen was a market town for sawl canrif, ac yn lleoliad pwysig i many centuries, and an important stopio ar gyfer teithwyr oedd yn stop for horse-drawn coach teithio mewn coets wedi’i dynnu travellers on the Holyhead Road. In gan geffylau ar hyd Ffordd its Victorian heyday, the town was Caergybi. Yn oes Fictoria, pan the hub for road and rail access to roedd Corwen yn ei hanterth, roedd . Today, the distinctive y ffordd a'r rheilffordd yn cyfarfod ar town centre is of special gyfer mynd ymhellach i ogledd architectural and historical interest, Cymru. Heddiw, mae canol y dref and a designated conservation area. yn bwysig o ran y bensaernïaeth a'r diddordeb hanesyddol ac mae'n Overlooking Corwen is one of the ardal cadwraeth ddynodedig. best-preserved Iron Age hillforts in Wales. Caer Drewyn means ‘fort of Y tu uchaf i Gorwen mae un o the white town’ and was occupied fryngeyrydd Oes yr Haearn a Cadwch lygad am … Look Out For … sometime between 600BC and the gafodd ei chadw orau yng Drenau stêm! Cafodd Rheilffordd Steam trains! In 2015 the Roman occupation. Its stone Nghymru. Ystyr yr enw Caer Treftadaeth Llangollen ei ymestyn i Llangollen Heritage Railway was ramparts may once have been Drewyn yw 'caer y dref wen' a bu Gorwen yn 2015 ar ôl bod ynghau finally extended to Corwen after topped by a wooden palisade that pobl yn byw yma rywdro rhwng am hanner canrif. Mae golygfeydd 50 years of closure. The journey protected a settlement of large, 600cc a goresgyniad y Rhufeiniaid. gwych i’w gweld wrth deithio ar hyd along the Dee Valley offers thatched round houses. Look for Ar un adeg, efallai bod palisâd pren Dyffryn Dyfrdwy a digon o gyfleoedd fantastic views of the valley and traces of their stone foundations ar ben y gaer i amddiffyn yr i weld bywyd gwyllt yn yr afon. plenty of opportunities to spot beside the fort. anheddiad o dai to gwellt, mawr, Efallai y gwelwch chi grëyr yn sefyll wildlife in the river. You might see a crwn. Chwiliwch am olion eu sylfeini yn stond yn aros i bysgod basio, heron standing statue-like waiting cerrig wrth ochr y gaer. neu’r trochwyr siglo yn hedfan o for a fish to pass, or the bobbing garreg i garreg. dippers flying from stone to stone. 06 Cerddwch Lwybr Dyffryn Dyfrdwy Walk the Dee Valley Way 07 Carrog - Pellter: 4.5 km / 3 milltir Distance: 4.5 km / 3 miles Carrog - Graddfa: Anodd (hirach, Difficulty: Difficult (longer Bwlch y Groes rhai bryniau) with some hills) Bwlch y Groes

O’r bont gerrig yng Ngharrog, From the stone bridge at Carrog, mae'r llwybr yn dringo'r drwy'r the path climbs through field caeau a choedwigoedd i gyrraedd and woods to reach the open y rhostir agored sy'n cynnig moorland that offers 360 degree golygfeydd 360 gradd. views.

Pentref tlws yw Carrog a dyfodd o Carrog is an attractive village gwmpas y bont garreg a godwyd clustered around a 17th-century yn y 17eg ganrif. Mae bwâu'r bont stone bridge whose arches span yn ymestyn ar draws yr Afon the Dee. The name Carrog means Ddyfrdwy. Ystyr yr enw Carrog yw ‘fast flowing stream’, and an early 'nant sy'n llifo'n gyflym'. Yn y church here was swept away by 1600au cafodd yr hen eglwys ei floods in the 1600s, though later golchi i'r afon gan lifogydd. Fe'i rebuilt on higher ground. Just hailadeiladwyd ar dir uwch. Ar across the river is Carrog station - draws yr afon y mae gorsaf Carrog on the restored Llangollen Heritage - ar Reilffordd Treftadaeth Railway. Llangollen sydd wedi cael ei hadfer. Carrog has close links with Owain Mae i bentref Carrog gysylltiadau Glyndwr - the Welsh hero. The site agos gydag Owain Glynd wˆ r. Mae of his fortified manor house sits safle ei hen blas ar draws yr afon across the river at Llidiart-y-Parc. yn Llidiart-y-Parc. Ac yma, yn ymyl Here, too, beside the busy A5, stand ffordd dyrpeg brysur yr A5, saif Cadwch lygad am … Look Out For … the remains of an earthen olion tomen castell a elwir, yn ôl Mae dyfroedd di-lygredd y rhan The unpolluted waters of this mound traditionally known as Owain traddodiad, yn Domen Owain yma o'r Afon Ddyfrdwy yn Safle o section of the river Dee are a Site Glyndwr’s Mount. Less well known Glynd wˆ r. Ychydig sy'n gwybod Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig. of Special Scientific Interest (SSSI) is the fact that Carrog village was mai'r enw gwreiddiol ar bentref Mae yma boblogaeth iach o eog, and support healthy populations of originally called Llansantffraid Carrog, cyn oes y rheilffyrdd, oedd brithyll a llysywen. Yn eu tro, mae'r salmon, brown trout and grayling. Glyndyfrdwy – and it’s from this that Llansantffraid Glyndyfrdwy. Tybir pysgod hwythau'n denu'r dyfrgwn The fish, in turn, attract elusive, Owain Glyndwr took his name. fod enw Glynd wˆ r yn tarddu o swil, sy'n dod allan yn y nos gan largely nocturnal otters. Another enw'r pentref. amlaf. Un arall sy'n byw wrth yr river resident is the endangered afon yw llygoden y d wˆ r – yr enwog water vole – better known, 'Ratty', o'r llyfr The Wind in the perhaps, as ‘Ratty’ from the Willows. classic Wind in the Willows. 08 Cerddwch Lwybr Dyffryn Dyfrdwy Walk the Dee Valley Way 09 Bwlch y Groes – Pellter: 5.5 km / 3.5 milltir Distance: 5.5 km / 3.5 miles Bwlch y Groes – Graddfa: Anodd (hirach, Difficulty: Difficult (longer Rhewl rhai bryniau) with some hills) Rhewl

O fwlch y Groes, lle mae llawer o From Bwlch y Groes, where many lwybrau yn croesi, dilynwch paths cross, follow the moorland lwybrau’r rhostir sy’n rhedeg ger paths that gently skirt the edge of ymyl Moel Morfydd. Mwynhewch Moel Morfydd. Enjoy the stunning olygfeydd godidog Castell Dinas views of Castle Dinas Bran and the Brân a Mynydd Eglwyseg cyn Eglwyseg Mountain before mynd i lawr i hen dafarn y descending to the old drovers’ inn porthmyn yn Rhewl. at Rhewl.

Ffurfiwyd y graig galed sydd o dan The hard, underlying rock of the Mynydd Llantysilio yn ystod y Llantysilio Mountains was created cyfnod Silwraidd, tua 45 o filiynau during the Silurian period, some 440 o flynyddoedd yn ôl. Erbyn hyn million years ago. Today, the mosaic rheolir ardaloedd y grug porffor, y of purple heather, emerald green llus gwyrdd ac eithin y mynydd ar bilberries and gorse of the upper gyfer y bywyd gwyllt. Mae rhai adar moorland slopes are managed for prin y rhostiroedd ar y mynydd ac wildlife. Rare moorland birds found yn eu plith y barcud coch, gylfinir, on the mountain include red kite, mwyalchen y mynydd, cudyll bach, curlew, ring ouzel, merlin, and the a'r rugiar ddu. elusive black grouse.

Tafarn o'r 14 ganrif yw'r Sun Inn yn The Sun Inn at Rhewl is a 14th Rhewl. Ar hyd y canrifoedd bu'r Cadwch lygad am … Look Out For … century drovers’ inn. For centuries, porthmyn yn gyrru gwartheg a Cydnabyddir rhannau helaeth o Large parts of the Llantysilio drovers herded cattle and sheep defaid ar draws y mynydd i'r Fynydd Llantysilio yn Safle o Mountains are recognised as a Site across the hills to the lowland marchnadoedd ar wastadeddau Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig of Special Scientific Interest (or markets of . Drovers’ roads Lloegr. Datblygodd llwybrau'r am eu bod yn werthfawr fel SSSI) for their valuable moorland. A developed, avoiding towns and toll porthmyn i osgoi talu'r tollau ar y rhostiroedd. Un rhywogaeth allweddol key species here is the increasingly roads. Inns along these remote ffyrdd. Roedd bwyd a lloches ar sydd yma yw'r rugiar ddu, sy'n rare black grouse whose preferred routes provided welcome shelter gael yn y tafarndai ar y ffyrdd parhau'n brin ac sy'n hoffi'r habitat is the margin between open and food for the drovers overnight, anghysbell hyn, a lle i aros y nos. cynefinoedd rhwng y rhostir a'r moor and forestry. In early spring with secure pens alongside for their Wrth ochr y dafarn roedd goedwig. Yn ystod y gwanwyn cynnar the black plumaged males display animals. corlannau diogel i'r anifeiliaid. mae'r ceiliogod, sydd â phlu du, yn to the smaller, brown females at arddangos o flaen yr ieir, sydd â phlu traditional sites called ‘leks’. brown, yn eu llecynnau traddodiadol. 10 Cerddwch Lwybr Dyffryn Dyfrdwy Walk the Dee Valley Way 11 Rhewl - Pellter: 2 km / 1 filltir Distance: 2 km / 1 mile Rhewl - Graddfa: Canolig Difficulty: Medium Rhaeadr y Bedol (rhai elltydd) (some hills) Horseshoe Falls

Y tu hwnt i Rhewl, mae'r llwybr yn Beyond Rhewl, the path passes mynd heibio Eglwys Llantysilio yn Llantysilio Church in its beautiful ei leoliad hardd, cyn disgyn i lan yr setting, before dropping to the afon lle y gallech fod yn ddigon riverside where you might be lucky ffodus i weld pysgod yn neidio enough to see fish jumping or the neu glas y dorlan, cyn cyrraedd flash of a kingfisher before Rhaeadr y Bedol. reaching the Horseshoe Falls.

Mae Eglwys Llantysilio yn sefyll ar Llantysilio church sits on high ddarn o dir uchel yn ymyl Rhaeadr ground close to the Horseshoe Falls. y Bedol. Cysegrwyd yr eglwys i The church is dedicated to Saint Sant Tysilio, mab i dywysog lleol. Tysilio, the son of a local prince. Adnewyddwyd llawer ar yr eglwys Though much restored, parts of the er hynny mae modd gweld rhannau original church built around 1254 o’r eglwys wreiddiol, a adeiladwyd can still be seen in the north wall. tua 1254, yn y mur gogleddol. O Interestingly, the poet Robert ran diddordeb: addolodd y bardd Browning worshipped here for ten Robert Browning yma am ddeg weeks in the autumn of 1886. wythnos yn hydref y flwddyn 1886. The Horseshoe Falls were designed Fe gynlluniwyd Rhaeadr y Bedol by Thomas Telford at the turn of the gan Thomas Telford ar droad y 19th century as a means of feeding bedwaredd ganrif ar bymtheg er water into the Llangollen Canal. The mwyn cyflenwi dŵr i Gamlas weir marks the very start of the canal Llangollen. Mae'r gored yn nodi which, 6 miles downstream, passes gwir gychwyn y gamlas sydd yn Cadwch lygad am .... mynd dros Dyfrbont anhygoel Look Out For … over the amazing Pontcysyllte Ar ddechrau'r haf bydd aroglau cryf In early summer, the strong onion Aqueduct. The elegant construction Pontcysyllte, 6 milltir i lawr yr afon. y craf – y garlleg gwyllt – yn llenwi'r smell of wild garlic fills the damp Roedd adeiladwaith cain y gamlas, of the canal through hilly terrain and coedlannau gwlyb a'r gwrychoedd woods and hedgerows along the dramatic valleys required great leaps trwy dir bryniog a dyffrynnoedd sydd o boptu i'r llwybr. Erbyn mis path. By May, great swathes of dramatig, yn gofyn am forward in the industrial technology Mai gwelir carpedi o'u blodau white flowers carpet the woodland of the day and because of this, it ddatblygiadau enfawr ym maes gwynion ar lawr y goedwig. Ceir yr floor. An older name for wild garlic technoleg ddiwydiannol y cyfnod ac was made a World Heritage Site in enw 'craf' mewn rhai enwau is ramsons - from the Norse and oherwydd hyn, cafodd ei ddynodi 2009. lleoedd fel Crafnant a Chraflwyn. Old English for an ‘unpleasant yn Safle Treftadaeth y Byd yn 2009 smelling ram’. 12 Cerddwch Lwybr Dyffryn Dyfrdwy Walk the Dee Valley Way 13 Rhaeadr y Bedol Pellter: 3.3 km / 2 filltir Distance: 3.3 km / 2 miles Horseshoe Falls Graddfa: Hawdd (byr Difficulty: Easy (short - Llangollen a gwastad) and level) - Llangollen

Mae'r llwybr gwastad, hawdd yn The flat, easy path follows the llwybr tynnu ar hyd Camlas Llangollen Canal towpath as it Llangollen gan ei fod yn rhedeg runs parallel with the river and the gyfochrog â'r afon a Rheilffordd restored Llangollen Heritage Treftadaeth Llangollen sydd wedi’i Railway. hadfer.

Rhan o'r llinell drên wreiddiol o The railway here is a restored Riwabon i'r Abermo, a gafodd ei section of the to hadfer, yw Rheilffordd Stêm line. Like many Welsh branch lines, it Llangollen. Yn union fel nifer o opened in the 1860s, flourished until linellau eraill Cymru fe agorodd y around 1900, declined in the 1920s rheilffordd yn y 1860au. Bu'n ffynnu and ‘30s, and was finally closed tan tua 1900 a dirywio yn y 20au under the Beeching cuts in 1968. a'r 30au. Caeodd o dan doriadau Enthusiastic volunteers have been Beeching yn 1968. Mae painstakingly restoring it since 1975. gwirfoddolwyr brwd wrthi'n adnewyddu'n ofalus ers 1975. At Berwyn station the Dee Valley narrows and a succession of historic Yng ngorsaf Berwyn, mae Dyffryn Dyfrdwy yn culhau a daw nifer o transport routes crowd together drafnidiaeth hanesyddol ynghyd through the gap: the river, canal, drwy'r bwlch: yr afon, y gamlas, y railway and Telford's London - rheilffordd a Ffordd Llundain i Holyhead road. The canal and road Gaergybi gan Telford. Mae'r are linked by the amazing Chain gamlas a'r ffyrdd wedi’u cysylltu Cadwch lygad am … Look Out For … Bridge, which has recently been gan y Bont Gadwyn anhygoel, restored and is walkable once again. Ap Her Rhaeadr The Horseshoe sydd wedi cael ei hadfer yn The road remains busy, but the river, y Bedol Quest App ddiweddar fel bod modd cerdded canal and railway now carry only Dysgwch fwy am Find out more about arni unwaith eto. Mae'r ffordd yn visitors enjoying this outstanding hanes a bywyd the history and parhau i fod yn brysur, ond erbyn countryside. hyn, ymwelwyr yn unig sydd yn gwyllt yr ardal wildlife of this cael eu cludo ar yr afon, y gamlas, arbennig hon drwy lawrlwytho'r Ap special area by downloading the a’r rheilffordd.” - drwy lawrlwytho yr Ap o'ch Stor App from your App Store or by Ap neu drwy wneud i’ch ffôn making your phone read the ddarllen y cod QR. QR code.

14 Cerddwch Lwybr Dyffryn Dyfrdwy Walk the Dee Valley Way 15 M53 Cysylltiadau Defnyddiol Useful Contacts

39

Bala

AHNE Bryniau a Dyffryn Dyfrdwy and Dee Valley AONB 01352 810614 Canolfan Groeso Llangollen 01978 860828 Llangollen Tourist Information Centre Amgueddfa Llangollen 01978 862862 Llangollen Museum Siop Un Alwad Corwen 01490 412378 Corwen One Stop Shop Rheilffordd Treftadaeth Llangollen 01978 860979 Llangollen Heritage Railway

wwwbryniauclwydadyffryndyfrdwyahne.org.uk www.clwydianrangeanddeevalleyaonb.org.uk 01352 810614 @clwyd_dee_aonb /clwydianrange

Er y gwnaethpwyd pob ymdrech i wneud y llyfryn hwn mor fanwl gywir ag sydd bosib, nid yw'r awduron na'r cyhoeddwyr yn derbyn unrhyw gyfrifoldeb am ganlyniadau gwallau / Whilst every effort has been made to make this booklet as accurate as