LOKALNY PROGRAM Rewitalizacji Gminy Radowo Małe Na Lata 2017-2023

LOKALNY PROGRAM rewitalizacji Gminy Radowo Małe na lata 2017-2023

Fundacja Nauka dla Środowiska ul. Racławicka 15-17 75-620 Koszalin www.ndsfund.org tel. 94 347 82 05

Aktywa Plus Emilia Kowalska Bolesława Śmiałego 39/2 70-351 Szczecin www.aktywaplus.pl tel. 91 444 31 63

Koszalińska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. ul. Przemysłowa 8 75-216 Koszalin www.karrsa.pl tel. 94 341 63 30

„4C Centrum Ekonomii Społecznej” sp. z.o.o. ul. Koński Kierat 14/15 70-563 Szczecin www.4c.szczecin.pl tel. 91 881 26 94

3 Spis treści

Spis treści______3 Wstęp ______5 1. ______7 Ogólna charakterystyka społeczno-gospodarcza gminy Radowo Małe na tle regionu ______7 2. ______9 Powiązania programu rewitalizacji społecznej z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy Radowo Małe ______9 3. ______14 Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych w gminie Radowo Małe ______14

3.1. Metodologia diagnozy na potrzeby rewitalizacji ______15 3.2. Geokodowanie danych i zasięg przestrzenny diagnozy ______25 3.3 Analiza wewnętrznego zróżnicowania gminy ze względu na występowanie zjawisk kryzysowych w głównych sferach funkcjonalnych: Analiza ilościowa/statystyczna ______27 Sfera społeczna ______27 Sfera gospodarcza ______33 Sfera techniczna ______36 Sfera przestrzenno-funkcjonalna ______39

3.4. Zasięg przestrzenny obszaru zdegradowanego w gminie Radowo Małe ______42

4. ______45 Wyznaczenie obszarów rewitalizacji z uwzględnieniem partycypacji mieszkańców i lokalnych liderów – diagnoza pogłębiona ______45

4.1. Partycypacyjna ocena obszaru rewitalizacji ______46 4.2. Obszar rewitalizacji w opinii wójta gminy Radowo Małe ______50 4.3. Charakterystyka podobszarów rewitalizacji – problemy, potrzeby, potencjały, propozycje rozwiązań 52 4.3.1. Podobszar rewitalizacji Maliniec ______52 4.3.2. Podobszar rewitalizacji Radzim (sołectwo Troszczyno) ______56 4.3.3. Podobszar rewitalizacji Siedlice ______59 4.34. Podobszar rewitalizacji Żelmowo ______62

5. ______65 Wizja, cele i kierunki działania ______65

5.1. Wizja ______65 5.2. Cele i kierunki działania ______Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

6. ______71

Lista projektów rewitalizacyjnych ______71

6.1. Główne projekty rewitalizacyjne dotyczące obszaru zdegradowanego, które będą realizowane w ramach danego programu rewitalizacji ______72 6.2. Ogólny opis projektów rewitalizacyjnych uzupełniających ______85

7. ______88 Mechanizmy zapewnienia komplementarności między poszczególnymi projektami rewitalizacyjnymi oraz pomiędzy działaniami różnych podmiotów i funduszy na obszarze objętym programem rewitalizacji ______88 8. ______93 Mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców i innych podmiotów i grup aktywnych na terenie gminy w proces rewitalizacji ______93 9. ______97 System realizacji (wdrażania) programu rewitalizacji ______97 10. ______99 System monitoringu skuteczności działań i system wprowadzania modyfikacji w reakcji na zmiany w otoczeniu programu ______99 Spis map ______103 Spis tabel ______104 Spis rysunków ______105 Spis literatury ______107

5 Wstęp

Rewitalizacja w Polsce nabiera coraz większego znaczenia jako skuteczne narzędzie polityki społeczno-gospodarczej i planowania przestrzennego. Podjęte w tym zakresie działania legislacyjne mają na celu systemowe wsparcie procesów rewitalizacji poprzez wdrożenie narzędzi prawnych, aby jak najefektywniej zarządzać tymi procesami. Wraz z wejściem w życie Ustawy z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz.U. 2017 poz. 1023) zostały doprecyzowane zadania własne gminy w obszarze działań rewitalizacyjnych. Wskazane przepisy nie wprowadziły nowego zadania własnego gminy, które obciążałyby ją dodatkowymi obowiązkami, ale określiły zasady oraz tryb przygotowania, prowadzenia i oceny rewitalizacji przy pomocy gminnego programu rewitalizacji. Ponadto do 31 grudnia 2023 roku wymieniona ustawa (art. 52) dopuszcza realizację przedsięwzięć rewitalizacyjnych w ramach wdrażania Lokalnego Programu Rewitalizacji przyjmowanego uchwałą rady gminy na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 ustawy o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2016 r. poz. 446 ze zm.).

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Radowo Małe na lata 2017-2023 jest wieloletnim dokumentem planistycznym, którego zadaniem jest, koordynowanie i integrowanie różnorodnych aktywności z zakresu rewitalizacji. Wskazany program ma na celu wzmacnianie działań na rzecz poprawy jakości życia mieszkańców na obszarze gminy, na których zdiagnozowano koncentrację negatywnych zjawisk społecznych współwystępujących z negatywnymi zjawiskami w co najmniej jednej z następujących sfer: gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej. Treść dokumentu ujmuje działania gminy w sposób kompleksowy tak, aby nie pominąć, żadnej z wymienionych sfer zarówno na wskazanym obszarze, jak i jego otoczeniu. Wskazanie obszaru rewitalizacji w gminie Radowo Małe zostało poprzedzone diagnozą, szeroko opisaną w niniejszym dokumencie. Ma ona na celu zidentyfikowanie kluczowych problemów o znaczeniu społecznym, gospodarczym, przestrzennym oraz środowiskowym. Analizę aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej w gminie wykonano w oparciu o dane statystyczne w agregacji na poziomie sołectw, dokumenty strategiczne i opracowania gminne oraz inne dostępne informacje. Przeprowadzono także badania jakościowe i ilościowe, warsztaty diagnostyczne, konsultacje społeczne, które stanowiły podstawę do weryfikacji założeń dokumentu i ukształtowania dalszych działań, w tym wyznaczenia obszarów rewitalizacji.

Wskazany Program został opracowany zgodnie z „Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020” przygotowanymi przez Ministerstwo

Rozwoju i „Zasadami realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych w ramach RPO WZ na lata 2014-2020” określonymi przez Zarząd Województwa Zachodniopomorskiego i cyt. wyżej ustawą o rewitalizacji. Wymienione wytyczne wyjaśniają oraz definiują kluczowe pojęcia związane z rewitalizacją, ale co najważniejsze wskazują cechy i elementy programu rewitalizacji, które obligatoryjnie muszą się w tym dokumencie znaleźć. Wszystkie wskazane wyżej wytyczne zostały uwzględnione w niniejszym Programie Rewitalizacji.

Prace związane z opracowaniem „Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Radowo Małe w latach 2017-2023” realizowane były przy aktywnym udziale społeczności lokalnej, która na etapie tworzenia dokumentu miała możliwość wniesienia swoich pomysłów, opinii, stanowisk, sprzeciwu, aprobaty. Konsultacje społeczne były skierowanie do szerokiego grona aktorów życia społecznego i gospodarczego w gminie, w tym: mieszkańców gminy, przedsiębiorców, przedstawicieli sektora publicznego oraz organizacje pozarządowe.

Głęboko wierzymy, że dzięki wdrożeniu Lokalnego Programu Rewitalizacji zwiększy się atrakcyjność gospodarcza gminy Radowo Małe, a co za tym idzie stworzona zostanie szansa do trwałego rozwoju poprzez tworzenie nowych przedsięwzięć gospodarczych oraz miejsc pracy. Ponadto wdrożenie działań zaplanowanych w Lokalnym Programie Rewitalizacji pozwoli na rozwój społeczno-kulturalno gminy. Objęcie obszaru gminy Radowo Małe Programem Rewitalizacji będzie stanowiło podstawę do ubiegania się przez nią o dofinansowanie poszczególnych przedsięwzięć z funduszy zewnętrznych w tym środków z Unii Europejskiej. .

1. Ogólna charakterystyka społeczno- gospodarcza gminy Radowo Małe na tle regionu

Gmina Radowo Małe jest gminą wiejską położoną w północno-zachodniej Polsce, na Pojezierzu Zachodniopomorskim (Pojezierzu Ińskim i Wysoczyźnie Łobeskiej), w województwie zachodniopomorskim, w środkowej części powiatu łobeskiego. Siedzibą gminy jest wieś Radowo Małe.

Tabela 1. Wybrane wskaźniki społeczno-gospodarcze dla gminy Radowo Małe na tle powiatu łobeskiego Gmina Gmina Gmina Powiat WYBRANE DANE STATYSTYCZNE Radowo Małe Radowo Radowo łobeski 2015 2013 Małe 2014 Małe 2015 Ludność 3708 3677 3694 37691 Ludność na 1 km² 21 20 20 35 Kobiety na 100 mężczyzn 100 100 100 101 Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 53,4 55,1 56,4 58,7 osób w wieku produkcyjnym Dochody ogółem budżetu gminy 3798 3223 3255 3606 na 1 mieszkańca [zł] Wydatki ogółem budżetu gminy 3620 3312 3153 3633 na 1 mieszkańca [zł] Turystyczne obiekty noclegowe - - - 6 Porady udzielone w ramach podstawowej 5 5 2 4 opieki zdrowotnej na 1 mieszkańca Lesistość [%] 25,9 26,0 26,1 31,7 Mieszkania oddane do użytkowania na 10 3 11 14 15 tys. ludności Pracujący na 1000 ludności 84 79 81 139 Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym 13,4 11,3 11,5 11,1 [%] Ludność - w ogółu ludności - korzystająca z instalacji [%] Wodociągowej 84,7 98,1 98,1 96,4 Kanalizacyjnej 65,7 65,8 65,8 64,1 Gazowej - - - 25,3 Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze REGON na 10 tys. ludności 1001 1046 1118 1409 w wieku produkcyjnym

Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Statystyczne Vademecum Samorządowca, 2016, Warszawa.

2. Powiązania programu rewitalizacji społecznej z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy Radowo Małe

2.1. Strategia Rozwoju Gminy Radowo Małe

Gmina Radowo Małe nie posiada opracowanej Strategii Rozwoju Gminy. Jedynym dokumentem planistycznym odnoszącym się do planowania przez władze gminy jej rozwoju był nieaktualny już Program Rozwoju Lokalnego Gminy Radowo Małe (PRL GRM) na lata 2007-2010.

2.2. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radowo Małe na lata 2014-2018

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radowo Małe (SRPS GRM) przyjęta przez Radę Gminy Uchwałą Nr XXXII /182/2014 z dnia 23 kwietnia 2014 roku, to dokument definiujący główne kierunki interwencji w zakresie występujących w gminie problemów społecznych i „pozwala na racjonalizację lokalnej polityki społecznej, określa misję oraz wyznacza cele strategiczne i działania, których wdrożenie powinno w znaczny sposób przyczynić się do rozwiązania wielu problemów społecznych i zminimalizować społeczne skutki kwestii społecznych” (Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych … 2014, s. 3). Strategie rozwiązywania problemów społecznych to względnie trwałe wzory interwencji społecznych podejmowanych w celu zmiany (poprawy) tych stanów rzeczy (zjawisk), występujących w obrębie danej społeczności, które oceniane są negatywnie. SRPS GRM składa się z trzech elementów, z których dwa, poza częścią wstępną, uznać można za najistotniejsze: 1. Część diagnostyczno- analityczną i 2. Część programową, obejmującą kluczowe z punktu widzenia rewitalizacji społecznej – misję, cel główny, cele szczegółowe i kierunki działań.

Inicjatywy przedstawione w Lokalnym Programie Rewitalizacji Gminy Radowo Małe (LPR GRM) są w przeważającym stopniu spójne z misją SRPS GGRM, zgodnie z którą „Radowo Małe jest gminą stwarzającą mieszkańcom możliwości rozwoju oraz skutecznie przeciwdziałającą zjawiskom marginalizacji i wykluczenia społecznego” (Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych … 2014, s. 63).

LPR GRM ujawnia szereg punktów wspólnych z:

Celem strategicznym nr 1 „Przeciwdziałanie ubóstwu i bezrobociu oraz zapobieganie ich skutkom”: o Celem operacyjnym 1.1 „Wspieranie bezrobotnych i poszukujących pracy”, o Celem operacyjnym 1.2 „Zapewnienie ubogim bezpieczeństwa socjalnego”.

Celem strategicznym nr 2 „Wspieranie rodzin oraz wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży”: o Celem operacyjnym 2.1 „Wzmacnianie rodzin, podnoszenie poziomu ich funkcjonowania”, o Celem operacyjnym 2.2 „Pomoc rodzinom będącym w kryzysie; rozwijanie systemu wsparcia”, o Celem operacyjnym 2.3 „Wsparcie dzieci i młodzieży w kształceniu i wszechstronnym rozwoju”.

Celem strategicznym nr 3 „Utrzymanie osób starszych i niepełnosprawnych w środowisku zamieszkania oraz umożliwienie im udziału w życiu społecznym”: o Celem operacyjnym 3.1 „Usprawnianie osób starszych i zapewnienie im właściwej opieki”, o Celem operacyjnym 3.2 „Ograniczenie skutków niepełnosprawności oraz aktywizacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych”.

Celem strategicznym nr 4 „Zapewnienie mieszkańcom równego dostępu do służby zdrowia oraz wspieranie rodzin i osób dotkniętych problemami uzależnień i przemocy w rodzinie”: o Celem operacyjnym 4.1 „Profilaktyka i rozwiązywanie problemów alkoholowych i narkomanii oraz przeciwdziałanie przemocy w rodzinie”.

Celem strategicznym nr 5 „Podniesienie poziomu bezpieczeństwa w gminie”: o Celem operacyjnym 5.1 „Przeciwdziałanie przestępczości, w tym wśród nieletnich”, o Celem operacyjnym 5.2 „Zwiększenie poczucia bezpieczeństwa mieszkańców”.

Celem strategicznym nr 6 „Podniesienie kapitału społecznego i ludzkiego”: o Celem operacyjnym 6.1 „Wyzwalanie aktywności obywatelskiej”, o Celem operacyjnym 6.2 „Wspólne diagnozowanie problemów społecznych i potrzeb mieszkańców”.

2.3. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Radowo Małe 2014

Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Radowo Małe (SUiKZP GRM) przyjęte zostało Uchwałą Nr XXXIV/193/2014 Rady Gminy z dnia 24 września 2014 roku. Dokument ten zastąpił poprzednie studium z 1998 roku i ze względu na brak planu zagospodarowania przestrzennego jest wciąż kluczowym dokumentem obowiązującym w zakresie planowania przestrzennego gminy Radowo Małe z możliwością uaktualniania o kolejne modyfikacje. SUiKZP GRM to dokument sporządzany dla całego obszaru gminy, który określa w sposób ogólny politykę przestrzenną i lokalne zasady zagospodarowania na terenie gminy. Studium jest podstawowym dokumentem kreującym politykę przestrzenną gminy. Obok miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego jest aktem planowania przestrzennego i w systemie planistycznym zaliczane jest do aktów planowania ogólnego.

Wyraźne są powiązania i spójność LPR GRM z celami „Społecznej Wizji Rozwoju Gminy Radowo Małe” stanowiącej jeden z elementów części diagnostycznej studium, tj.:

Celem nr 1 „Poprawa infrastruktury technicznej”, a w tym: o Gospodarka mieszkaniowa – stworzenie programu, którego celem będzie stworzenie rynku mieszkań, w skład którego będą wchodziły mieszkania spółdzielcze, komunalne, socjalne, własnościowe, czynszowe, itd., o Zadania, w tym m.in. : rozwój połączeń internetowych, lokalizacja miejsca gdzie odbywałyby się różnego rodzaju uroczystości, sprawny system połączeń pomiędzy miejscowościami w gminie.

Celem nr 2 „Rozwój gospodarczy gminy”, a w tym: o Pozyskanie inwestorów, o Wytyczenie miejsc pod potencjalne inwestycje, o Rozwój różnych form przemysłu i przedsiębiorczości nieuciążliwych dla środowiska naturalnego.

Celem nr 3 „Propagowanie kultury i pobudzanie działań społecznych”, a w tym: o Zachęcanie mieszkańców do działań społecznych, o Opracowanie programu kulturalnego na cały rok, o Organizowanie cyklicznych imprez, o Rozpowszechnienie informacji na temat zajęć, imprez odbywających się na terenie gminy, o Promowanie sportu – organizowanie imprez sportowych, o Troska o stare i zaniedbane cmentarze i pomniki, o Troska o zabytki i ich otoczenie.

Celem nr 4 „Poprawa poziomu oświaty”, a w tym: o Ukierunkowanie zawodowe uczniów, o Wprowadzenie profili do gimnazjum, o Organizowanie kursów nauki języków obcych, informatyki, o Większe fundusze na oświatę, o Wprowadzenie do szkół przedmiotu lub kursu na temat przedsiębiorczości, mającego na celu wykształcenie wiedzy teoretycznej i praktycznej, o Kształtowanie świadomości i wiedzy na temat Unii Europejskiej – organizowanie szkoleń, festynów, konkursów, o Stypendia i pomoc dla dzieci szczególnie zdolnych – stworzenie stałego funduszu.

Celem nr 5 „Uaktywnienie działań na rzecz sportu”, a w tym: o Dostępność obiektów sportowych dla wszystkich mieszkańców gminy o Opracowanie i rozpropagowanie kalendarza gminnych imprez sportowych.

Celem nr 6 „Poprawa estetyki”, a w tym: o Dbałość o stan zasobów dóbr kultury i ich otoczenie.

Celem nr 7 „Opieka socjalna”, a w tym: o Lepsza opieka socjalna dla osób najuboższych i starszych – rozpoznanie potrzeb.

Ponadto, widoczne są też powiązania z kierunkami polityki przestrzennej gminy Radowo Małe, a w szczególności z: „Ochroną wartości kulturowych”, „Kształtowaniem pożądanej struktury przestrzennej”, „Rozwojem infrastruktury technicznej” i „Gospodarką terenami i obiektami”.

3. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych w gminie Radowo Małe

15 3.1. Metodologia diagnozy na potrzeby rewitalizacji

Diagnoza będąca integralnym elementem programu rewitalizacji obejmuje w szczególności pogłębioną analizę spraw społecznych dla określenia ewentualnych potrzeb podjęcia działań wyprzedzających o charakterze społecznym (dotyczących rozwiązywania problemów społecznych oraz pobudzających aktywność lokalną), co w dalszej kolejności pozwoli na przygotowanie działań rewitalizacyjnych o bardziej złożonym, kompleksowym charakterze i oddziaływaniu. Takie działania mają na celu podniesienie skuteczności i trwałości projektów rewitalizacyjnych oraz gotowości i świadomości mieszkańców co do możliwości partycypacyjnego współdecydowania o obszarze objętym programem rewitalizacji.

W procesie diagnozy i delimitacji obszarów rewitalizacji na potrzeby niniejszego lokalnego programu rewitalizacji kierowano się poniższymi zasadami.

Kompleksowa rewitalizacja może być podejmowana wyłącznie na „obszarach rewitalizacji” (obszarach stanowiących całość lub część obszaru zdegradowanego), dla których interwencja została zaplanowana w programach rewitalizacji. Obszar lub obszary typowane do rewitalizacji muszą wyróżniać się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk społecznych oraz współwystępujących wraz z nimi przynajmniej jednego z negatywnych zjawisk: gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych lub technicznych. W tym celu należy wykorzystać oceny syntetyczne zaproponowanych wskaźników (tabela 1). Wyznaczone obszary rewitalizacji muszą posiadać odzwierciedlenie w opisie ich granic w tekście gminnego programu rewitalizacji oraz poprzez oznaczenie na mapie stanowiącej załącznik do programu rewitalizacji. Władze gminy podejmują decyzję czy proces rewitalizacji dotyczyć będzie tylko jednego z obszarów zdegradowanych, czy też wskaże więcej niż jeden obszar a następnie przygotuje odrębne projekty dla każdego z nich. Jeden projekt rewitalizacyjny nie może obejmować kilku obszarów zdegradowanych. Co do zasady obszary rewitalizacji wyznaczane winny być na terenie jednostek osadniczych (miast, wsi, przysiółków, kolonii). Niezamieszkałe tereny poprzemysłowe, w tym poportowe i powydobywcze, tereny powojskowe albo pokolejowe, na których występują wyżej wspomniane negatywne zjawiska mogą wejść w skład obszaru rewitalizacji wyłącznie w przypadku, gdy działania możliwe do przeprowadzenia na tych terenach przyczynią się do przeciwdziałania negatywnym zjawiskom społecznym.

Rysunek 1. Schemat diagnozy sytuacji wewnętrznej w gminie na potrzeby rewitalizacji

Wyznaczenie obszarów zdegradowanych zostało poprzedzone opisem i oceną aktualnego stanu gminy na bazie dostępnych dokumentów, statystyki publicznej, badań ankietowych wśród sołtysów i wywiadów bezpośrednich z wójtem oraz mieszkańcami. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych objęła analizę obszarów gospodarczych, przestrzenno-funkcjonalnych, środowiskowych oraz technicznych (stan wyposażenia w infrastrukturę techniczną oraz stan techniczny obiektów budowlanych itp.). Obszary zdegradowane wyznaczone zostały poprzez porównanie sołectwa wewnątrz gminy, na podstawie stopnia zróżnicowania wskaźników cząstkowych degradacji.

Do wyznaczenia obszarów zdegradowanych na terenie gminy wykorzystano wskaźniki podstawowe (tabela 1), które opisują natężenie zjawisk w obrębie sołectwa. Założono, że przyjęcie sołectwa jako podstawowej jednostki analizy przestrzennej ułatwi pozyskiwanie informacji z publicznych portali statystycznych, w tym Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego oraz Urzędu Gminy. Wskaźniki przyjęte do oceny posiadały również charakter fakultatywny, co było pomocne w uwzględnieniu specyficznych cech danego obszaru i wewnętrznego zróżnicowania badanych jednostek analitycznych. Istotny z punktu widzenia oceny wskaźników jest ich charakter stymulanty lub destymulanty. Stymulanta jest dodatnio skorelowana ze zmienną objaśnianą, czyli wzrost wartości zmiennej objaśniającej prowadzi do wzrostu zmiennej objaśnianej. Natomiast destymulanta jest ujemnie skorelowana ze zmienną objaśnianą, czyli wzrost wartości zmiennej objaśniającej prowadzi do spadku zmiennej objaśnianej (tabela 1.).

Rysunek 2. Schemat wyznaczania obszaru zdegradowanego

Wskaźniki przyjęte do analizy statystycznej pogrupowano ze względu na charakter i ładunek informacyjny w odniesieniu do poniższych obszarów:

społecznego (m.in. bezrobocie, ubóstwo, przestępczość, poziom edukacji, kapitał społeczny, uczestnictwo w życiu publicznym i kulturalnym); gospodarczego (w szczególności w zakresie stopnia przedsiębiorczości, kondycji lokalnych przedsiębiorstw); (lub/i) przestrzenno-funkcjonalnego (w szczególności w zakresie niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, deficytu lub niskiej jakości terenów publicznych); (lub/i) technicznego (w szczególności w zakresie degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym oraz braku funkcjonowania rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska); (lub/i) środowiskowego (w szczególności w zakresie przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia, ludzi bądź stanu środowiska).

Dane niezbędne do przeprowadzenia analiz statystycznych pozyskano ze zbiorów statystyki publicznej oraz jednostek administracji publicznej w tym:

Urzędu Gminy, Powiatowego Urzędu Pracy, Policji, Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej, Głównego Urzędu Statystycznego.

Tabela 2. Przykładowe wskaźniki diagnozy zjawisk kryzysowych

Grupy Wskaźnik Źródło danycha cech (charakter zmiennej stymulanta/destymulanta)

Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej na 100 UG, GOPS,PUP/

mieszkańców (destymulanta) MSC

Odsetek długotrwale bezrobotnych wśród osób w wieku produkcyjnym UG, GOPS,PUP/ (destymulanta) MSC

SPOŁECZNA

UG, Liczba przestępstw na 100 mieszkańców (destymulanta) GOPS,PUP/ MSC/2016

SFERA Liczba przestępstw przeciwko rodzinie i opiece na 100 mieszkańców UG, GOPS,PUP/ (destymulanta) MSC

Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej na 100 UG, GUS / MSC mieszkańców (stymulanta)

Odsetek mieszkańców prowadzących działalność gospodarczą (stymulanta) UG/MSC

Odsetek osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie mieszkańców UG, GUS / MSC (destymulanta)

SFERA GOSPODARCZA Odsetek osób z wykształceniem gimnazjalnym lub poniżej w ogólnej liczbie UG, PUP/MSC bezrobotnych (destymulanta)

Odsetek budynków mieszkalnych wybudowanych przed 1970 r. (destymulanta) UG/MSC

Przeciętna powierzchnia użytkowa lokalu na jedną osobę (stymulanta) UG/MSC

Odsetek mieszkań popegeerowskich w ogólnym zasobie mieszkaniowym UG/MSC/2016 miejscowości/osiedla/obrębu statystycznego (destymulanta)

Odsetek budynków bez wodociągu do ogólnej liczby budynków (w %)

INFRASTRUKTURALNA UG/MSC

(destymulanta)

SFERA Odsetek budynków poddanych termomodernizacji do ogólnej liczby budynków UG/MSC (stymulanta)

- Dobowa liczba połączeń transportem publicznym (bus, autobus, kolej) UG/MSC

SFERA Odsetek długości dróg o nawierzchni utwardzonej (asfalt) (stymulanta) UG/MSC

FUNKCJONALNA

PRZESTRZENNO

Dostępność do podstawowych usług (odległość w km dojazdu do przedszkola UG,GIS/MSC lub szkoły) (destymulanta)

Liczba placów zabaw, zorganizowane miejsce spotkań młodzieży na otwartym UG, GUS/MS powietrzu na terenie sołectwa na 100 mieszkańców (stymulanta)

Dostępność do podstawowych usług (odległość w km dojazdu do zakładu UG,GIS/MSC opieki zdrowotnej (przychodni zdrowia) (destymulanta)

Dzikie wysypiska śmieci powierzchnia na 100 mieszkańców (destymulanta) UG/MSC

Powierzchnia terenów zieleni : parków spacerowo-wypoczynkowych, na 100 UG/MSC mieszkańców (stymulanta)

Powierzchnia terenów zieleni: zieleni osiedlowej, zieleńców na 100 UG/MSC mieszkańców (stymulanta)

SFERA ŚRODOWISKOWA Odsetek obszarów zdegradowanych przyrodniczo (w %) (destymulanta) UG/MSC a Znaczenie skrótów: GUS – Główny Urząd Statystyczny, UG – Urząd Gminy, PUP – Powiatowy Urząd Pracy, GOPS – Gminy Ośrodek Pomocy Społecznej, NSP – Narodowy Spis Powszechny, NUTS4 – powiat, NUTS5 – gmina, MSC –miejscowość statystyczna, GIS – Geograficzne Systemy Informacji.

Na potrzeby projektu przyjęto następujące definicje obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji.

minimum dwa wskaźniki sfery społecznej przekraczają wartości krytyczne (medianę), liczba wskaźników negatywnych sfer społecznej, gospodarczej, środowiskowej, technicznej oraz funkcjonalno-przestrzennej stanowi więcej niż 50% wszystkich analizowanych wskaźników.

Obszar rewitalizacji to obszar zamieszkały sołectwa, ważny dla rozwoju lokalnego, stanowiący całość lub część obszaru zdegradowanego. Występuje w nim kumulacja zjawisk problemowych o charakterze społecznym, gospodarczym, środowiskowym, infrastrukturalnym i przestrzenno-funkcjonalnym. Jest o taka część obszaru zdegradowanego, w której prowadzone będą działania rewitalizacyjne. Należy zaznaczyć, że dodatkowo można wskazać w gminie taki obszar, który ma istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego gminy – może okazać się, że jest to cały obszar zdegradowany, jego część albo jeden z obszarów zdegradowanych lub ich części. Obszar rewitalizacji musi być obszarem skoncentrowanym terytorialnie, obejmującym nie więcej niż 20% powierzchni gminy i 30% mieszkańców. Jeśli wyznaczony w diagnozie obszar zdegradowany jest większy niż 20% powierzchni lub przekracza 30% mieszkańców gminy, to należy wyznaczyć mniejszy obszar rewitalizacji, mieszczący się we wskazanych wyżej limitach.

Rozpoznanie zjawisk problemowych i ich przyczyn powstania odbywa się na drodze diagnozy pogłębionej w oparciu o wywiady bezpośrednie, wywiady kwestionariuszowe oraz zogniskowane wywiady grupowe. Diagnoza pogłębiona pomaga zrozumieć genezę kumulacji problemów, jak również pozwala rozpoznać potencjał rozwojowy obszaru rewitalizacji.

Rysunek 3. Schemat wyznaczania obszaru rewitalizacji

Obszar rewitalizacji musi być obszarem skoncentrowanym, ale nie musi być obszarem ciągłym przestrzennie. Możliwe jest utworzenie kilku podobszarów, ważne jednak, aby łącznie nie przekraczały wyżej wskazanych limitów. Zgodnie z przyjętą definicją obszar rewitalizacji wyznaczono (rysunek 3.) w oparciu o diagnozę pogłębioną przy wykorzystaniu czterech metod badawczych:

Indywidualna ankieta bezpośrednia – z sołtysami w gminie, IDI – Individual In-Depth Interview, tj. indywidualny wywiad pogłębiony – z osobami sprawującymi władzę w gminie (wójt), FGI – Focus Group Interview, tj. zogniskowany wywiad grupowy – z lokalnymi liderami w gminie, Wywiady i animacje – z mieszkańcami sołectw.

Celem diagnozy pogłębionej są następujące cele szczegółowe:

identyfikacja problemów i potrzeb społecznych oraz określenie stopnia ich ważności dla mieszkańców w gminie z uwzględnieniem perspektywy różnych grup interesu, tj. sołtysów, przedstawicieli władz lokalnych oraz innych mieszkańców, dokonanie pogłębionej diagnozy potencjału rozwojowego gminy ze szczególnym uwzględnieniem aspektów społecznych, ekonomicznych, geograficzno- przyrodniczych, przestrzenno-funkcjonalnych, infrastrukturalnych i technicznych; ocena potencjału rozwojowego gminy przez różne grupy mieszkańców, tj. sołtysów, przedstawicieli władz lokalnych i lokalnych liderów, ustalenie i konsultacja wstępnych propozycji (pomysłów) na projekty możliwe i sugerowane do włączenia w plany rewitalizacji społecznej dla wybranych obszarów na terenie wytypowanych gmin województwa zachodniopomorskiego włączonych w Specjalną Strefę Włączenia. Obserwacje na potrzeby pogłębionej diagnozy przeprowadzono za pomocą różnych metod i technik badawczych, w zależności od postawionych celów szczegółowych oraz grupy respondentów (interesariuszy).

25 3.2. Geokodowanie danych i zasięg przestrzenny diagnozy

Pierwszym krokiem w procedurze identyfikacji obszarów zdegradowanych jest podział mapy gminy na jednostki analityczne, dla których będą zbierane dane. Przyjęta jednostka powinna dotyczyć obszaru zamieszkałego, nie może obejmować obszaru całej gminy lub miasta, czy też przeciwnie – np. jednego budynku. Zasięgi przestrzenne obszaru lub obszarów rewitalizacji dokonywane są przy kilku założeniach:

program rewitalizacji może obejmować więcej niż jedno terytorium wymagające wsparcia; zasięg każdego z tych obszarów obejmuje tereny o szczególnej koncentracji negatywnych zjawisk istotnych dla rozwoju danej gminy; ustalenia zasięgu przestrzennego obszaru lub obszarów rewitalizacji dokonuje się w oparciu o analizę dokumentów strategicznych lub planistycznych gminy lub w oparciu o indywidualne kryteria (wraz z odniesieniem ich do wartości referencyjnych dla danej gminy); program rewitalizacji łącznie nie może obejmować więcej niż 20% powierzchni gminy i powinien dotyczyć nie większej liczby ludności niż 30% jej mieszkańców.

W przypadku badanej gminy do wyznaczenia obszarów zdegradowanych przyjęto za jednostkę analityczną sołectwo. Jest to podyktowane głównie aspektami funkcjonowania gminy, a co się z tym wiąże podziału środków pieniężnych jak i również planowania działań. Warto podkreślić, iż organem uchwałodawczym w sołectwie jest zebranie wiejskie, które jest przykładem realizacji idei demokracji bezpośredniej, podczas którego artykułowane są najważniejsze problemy mieszkańców sołectwa. Sołtysa oraz radę sołecką wyłaniają stali mieszkańcy danego sołectwa.

W gminie Radowo Małe funkcjonuje 21 jednostek pomocniczych gminy, będących sołectwami tj.: Borkowo Wielkie, Czachowo, Dargomyśl, Dobrkowo, Gostomin, Karnice, Mołdawin, Orle, Pogorzelica, Radowo Małe, Radowo Wielkie, Rekowo, Rogowo, Siedlice, Sienno Dolne, Strzmiele, Troszczyno, Żelmowo, Maliniec, Smorawina, Radzim W procesie diagnostycznym zbadano każdą jednostkę pod kątem tych samych wskaźników. Uzyskano tym samym oddzielne obrazy sytuacji społeczno-gospodarczej oraz natężenia problemów dla każdego z sołectw.

Mapa 1. Podział gminy Radowo Małe na jednostki analityczne – sołectwa

27 3.3 Analiza wewnętrznego zróżnicowania gminy ze względu na występowanie zjawisk kryzysowych w głównych sferach funkcjonalnych: Analiza ilościowa/statystyczna

Diagnozę na potrzeby lokalnego programu rewitalizacji przeprowadzono dla całej gminy, badając jednocześnie negatywne zjawiska w sferze społecznej, gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej, środowiskowej oraz technicznej. Aby stwierdzić istnienie i określić zakres negatywnych zjawisk w każdej z ww. sfer zastosowano szereg wskaźników. W ich doborze wykorzystano wytyczne zamieszczone w ustawie z dnia 9 października 2015 roku o rewitalizacji1 oraz zasady realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego 2014-20202. Należy zaznaczyć iż dobór wskaźników dla gminy wynika z jej specyfiki i wewnętrznych uwarunkowań.

Sfera społeczna

W planowaniu działań w ramach rewitalizacji społecznej problemy społeczne są najważniejszym obszarem analizy. Stąd dużą uwagę poświęcono dokładnemu zdiagnozowaniu tych zjawisk i pozyskaniu jak największej liczby wskaźników. W ustawie o rewitalizacji (art. 9 ust. 1) wskazano zjawiska, które powinny zostać uwzględnione w analizie zjawisk społecznych. Są to przede wszystkim:

ubóstwo, wysokie bezrobocie, wysoka przestępczość, niski poziom edukacji i kapitału społecznego, niewystarczający poziom uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym.

Charakter i skala zjawisk społecznych powoduje potrzebę wykorzystania szerszego zestawu wskaźników w celu uzyskania obiektywnego obrazu stanu kryzysowego i rozpoznania zjawisk negatywnych. Poniżej przedstawiono wskaźniki opisujące wymienione zjawiska.

1 (Dz.U. 2017 poz. 1023), Ustawa z dnia 9 października 2015 roku o rewitalizacji. 2 Zasady realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego 2014-2020 opracowane przez Zarząd Województwa Zachodniopomorskiego Instytucja Zarządzająca Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Zachodniopomorskiego 2014-2020.

Ubóstwo Zjawisko ubóstwa zbadano wykorzystując dane gromadzone przez ośrodki pomocy społecznej, które są podstawową jednostką w systemie. Ośrodek Pomocy Społecznej jest miejscem pierwszego kontaktu osób poszukujących pomocy. Zgodnie z prawem ośrodki takie działają w każdej gminie i wykonują zadania własne gminy w zakresie pomocy społecznej, w ramach realizacji gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych. W analizie ubóstwa można stosować wiele różnych miar przy czym najczęściej stosowanymi są:

liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej na 100 mieszkańców, wielkość zasiłków pomocy rodzinie w przeliczeniu na rodzinę.

Bezrobocie Jednym z głównych zjawisk, które obserwuje się na obszarach zdegradowanych jest wysoki poziom bezrobocia. Mamy zatem do czynienia z sytuacją, w której część mieszkańców tego obszaru, zdolnych do pracy i pragnących ją podjąć nie znajduje zatrudnienia. Pojęcie osoby bezrobotnej oznacza ogólnie osobę niezatrudnioną, nieprowadzącą działalności gospodarczej i niewykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia (w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy). Bezrobocie szczególnie długotrwałe niesie za sobą negatywne skutki społeczne, wśród których najczęściej wymienia się: trudności materialne, utratę statusu społecznego, niską samoocenę, problemy rodzinne oraz problemy natury psychicznej (depresję), w niektórych przypadkach bezdomność a często także zjawiska patologii społecznej jak: alkoholizm, narkomania, przestępczość. Wysokie bezrobocie w regionie pociąga za sobą wysokie koszty związane z utrzymaniem osób bezrobotnych oraz służb zajmujących się ich problemami i obsługą. Wraz ze wzrostem bezrobocia następuje również spadek dochodów do budżetu gminy. W analizie bezrobocia można stosować poniższe wskaźniki:

odsetek bezrobotnych, odsetek długotrwale bezrobotnych wśród osób w wieku produkcyjnym.

Przestępczość

Przestępczość jest zjawiskiem społecznym i stanowi zbiór czynów zabronionych ustawowo pod groźbą kary, a popełnionych na obszarze gminy. Wysoka przestępczość dość silnie kształtuje negatywny obraz danego obszaru w społecznej świadomości, dodatkowo jeszcze wzmacniając występowanie innych problemów o charakterze społecznym. W ramach niniejszej diagnozy zwrócono uwagę zarówno na przestępczość

„widoczną”, której ofiarą może być każda osoba przebywająca w gminie, jak też przestępczość tzw. „za zamkniętymi drzwiami”, szczególnie przemoc domową. Przestępczości towarzyszy szereg innych negatywnych zjawisk społecznych i związane jest to często z przejawami uzależnień (alkoholizmem, narkomanią itp.), co uwarunkowane jest występowaniem większej liczby sklepów monopolowych, czy też pubów oraz dyskotek, w których sprzedawany i spożywany jest alkohol oraz występuje nielegalny handel środkami odurzającymi. W analizie przestępczości można stosować wiele miar przy czym najczęściej stosowanymi są:

liczba przestępstw na 100 mieszkańców, czyny karalne nieletnich na 100 mieszkańców.

Edukacja Podstawą kształtowania kapitału ludzkiego i społecznego w gminie jest lokalny system edukacji. Należy przyjąć, iż wyniki w nauce nie są jedynie związane z jakością kształcenia, ale wynikają również z warunków materialnych i społecznych jakie występują zarówno w środowisku domowych jak również w otoczeniu społecznym rodziny. Dzieci z obszarów zdegradowanych rzadko uzyskują dobre wyniki w nauce np. sprawdzianu szóstoklasisty czy tez sprawdzianów gimnazjalnych. Szkolnictwo na obszarach wiejskich boryka się z szeregiem problemów związanych z finansowaniem małych nierentownych szkół, dojazdami dzieci do szkoły czy też pozyskaniem kadry nauczycielskiej. Szkoły na wsi są jedną z najważniejszych instytucji społecznych, które wspierają kapitał kulturowy wsi, integrują lokalne społeczności i często są nośnikiem nowych idei oraz wsparciem dokonujących się przemian społecznych i gospodarczych. Rozwój edukacji przedszkolnej oraz żłobków na obszarach wiejskich jest uważany obecnie za jeden z podstawowych warunków poprawy sytuacji na rynku pracy i aktywizacji zawodowej młodych kobiet.

Ze względu na możliwości pozyskania danych statystycznych i merytoryczny charakter informacji do oceny sfery społecznej przyjęto pięć wskaźników:

liczbę osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej na 100 mieszkańców, odsetek bezrobotnych, liczbę przestępstw na 100 mieszkańców, wielkość zasiłków pomocy rodzinie w przeliczeniu na rodzinę, liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych na 100 mieszkańców.

Największa koncentracja zjawisk negatywnych w gminie Radowo Małe ma miejsce w sołectwie: Maliniec w którym odnotowano 5 wskaźników negatywnych. Dużą liczbę wskaźniki negatywnych (4 wskaźniki) zaobserwowano również w sołectwach: Radzim,

Karnice, Radowo Wielkie, Rogowo, Żelmowo, Dargomyśl. Łącznie wymienione sołectwa stanowią obszar o największym natężeniu problemów społecznych.

Tabela 3. Wskaźniki sfery społecznej w sołectwach gminy Radowo Małe

Liczba Wielkość fundacji, Korzystający Odsetek Przestępstwa zasiłków stowarzyszeń Liczba z pomocy Sołectwa bezrobotnych na 100 pomocy i organizacji zjawisk społecznej [%] mieszkańców rodzinie na społecznych negatywnycha na 100 miesz. rodzinę [zł] na 100 mieszkańców

Borkowo 6,0 6,0 2,7 295 0,00 3 Wielkie Czachowo 8,9 2,2 0,0 87 0,00 2

Dargomyśl 27,0 9,0 0,0 1131 0,00 4

Dobrkowo 2,2 0,0 4,4 200 0,00 2

Gostomin 18,6 7,8 2,0 793 0,98 3

Karnice 39,2 12,4 2,1 580 0,00 4

Mołdawin 11,8 5,3 0,0 772 0,00 2

Orle 5,2 5,8 1,3 257 0,65 1

Pogorzelica 0,0 4,1 0,0 0 0,00 1

Radowo Małe 5,4 5,9 1,1 2104 0,29 1 Radowo 19,1 6,8 2,3 1104 0,32 4 Wielkie Rekowo 15,4 5,4 1,2 799 0,00 2

Rogowo 8,0 8,0 2,2 1536 0,00 4

Siedlice 10,3 9,1 1,3 1961 0,31 3

Sienno Dolne 31,8 5,6 0,9 818 0,00 3

Strzmiele 2,9 4,3 0,0 3649 0,00 2

Troszczyno 6,5 2,2 2,2 3034 0,00 3

Żelmowo 28,4 13,5 1,3 531 0,00 4

Maliniec 25,5 9,6 1,9 974 0,00 5

Smorawina 8,0 10,3 1,1 1334 0,00 3

Radzim 3,3 7,8 2,2 1483 0,00 4

Medianab 8,9 6,0 1,3 818 0,01 - a liczba wskaźników, które przekroczyły wartość krytyczną (medianę) dla całego zbioru analizowanych przypadków b mediana inaczej wartość środkowa lub wartość przeciętna, drugi kwartyl jest to wartość cechy w szeregu uporządkowanym, powyżej i poniżej której znajduje się jednakowa liczba obserwacji. Mediana znalazła szerokie zastosowanie w statystyce jako średnia znacznie bardziej odporna na elementy odstające niż średnia arytmetyczna. Na podstawie analizy w relacji do wartości mediany wyznaczono liczbę wskaźników krytycznych w każdym sołectwie.

Mapa 2. Koncentracja zjawisk negatywnych sfery społecznej w sołectwach gminy Radowo Małea

 aliczba zjawisk negatywnych równa się wskaźnikom z przekroczoną wartością krytyczną

Sfera gospodarcza

Negatywne zjawiska w sferze społecznej są często wynikiem słabej kondycji lokalnej gospodarki. Jest to związane z procesem kumulacji problemów ekonomicznych, gdzie niski poziom przedsiębiorczości powoduje wysokie bezrobocie oraz spadek dochodów ludności. Ubożenie lokalnej społeczności prowadzi do problemów związanych ze wzrostem przestępczości, uzależnieniami i przemocą w rodzinie. Brak perspektyw znalezienia pracy i uzyskania określonego poziomu życia powoduje, że osoby młode nie widzą przyszłości rozwoju zawodowego i emigrują do większych ośrodków gospodarczych co prowadzi do zjawiska procesów depopulacyjnych i w efekcie – starzenia się lokalnych zasobów ludzkich.

Sytuację gospodarczą na poziomie lokalnym analizuje się przede wszystkim za pomocą obserwacji liczby funkcjonujących podmiotów gospodarczych, postaw przedsiębiorczych mieszkańców i gotowości do zakładania nowych przedsiębiorstw. O kondycji lokalnej gospodarki może świadczyć również liczba wyrejestrowanych działalności gospodarczych, jak też liczba opuszczonych i wynajętych lokali usługowych.

Istotny z punktu widzenia rozwoju lokalnej gospodarki jest poziom kapitału ludzkiego który stanowi potencjał dla powstających przedsiębiorstw i funkcjonowania rynku pracy. Brak wykwalifikowanych pracowników i trudności ze znalezieniem osób chętnych do pracy zniechęca inwestorów i w dużym stopniu wpływa na niski poziom inwestycji w gminie. Kapitał ludzki można mierzyć poprzez obserwację odsetka osób w wieku poprodukcyjnym jak również poziomu wykształcenia osób bezrobotnych ze szczególnym uwzględnieniem odsetka osób z wykształceniem gimnazjalnym i podstawowym. Na potrzeby analizy sytuacji gospodarczej przyjęto trzy wskaźniki:

liczba zarejestrowanych przedsiębiorstw na 100 mieszkańców, odsetek osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie mieszkańców, odsetek osób z wykształceniem gimnazjalnym lub poniżej w ogólnej liczbie bezrobotnych.

W sferze gospodarczej najgorsza sytuacja występuje w sołectwach Karnice, Mołdawin, Troszczyno, Maliniec oraz Borkowo Wielkie, w których 3 analizowane wskaźniki przekroczyły wartość krytyczną. Kolejne sołectwa o dużej liczbie niekorzystnych wskaźników (2 wskaźniki) to: Smorawina, Orle, Siedlice oraz Czachowo.

Tabela 4. Wskaźniki sfery gospodarczej w sołectwach gminy Radowo Małe

Odsetek osób z wykształceniem Liczba Odsetek osób gimnazjalnym zarejestrowanych w wieku Liczba zjawisk Sołectwa lub poniżej negatywnych przedsiębiorstw na poprodukcyjnym w ogólnej liczbie 100 mieszkańców [%] bezrobotnych [%]

Borkowo Wielkie 7,3 26,7 55,6 3

Czachowo 13,3 21,1 50,0 2

Dargomyśl 6,3 20,7 50,0 2

Dobrkowo 8,9 40,0 0,0 1

Gostomin 10,8 12,7 50,0 1

Karnice 2,1 25,8 50,0 3

Mołdawin 6,6 21,1 0,0 2

Orle 3,2 16,8 44,4 2

Pogorzelica 13,5 14,9 100,0 1

Radowo Małe 7,9 22,3 24,2 1

Radowo Wielkie 5,8 17,8 33,3 1

Rekowo 4,1 22,0 23,1 2

Rogowo 8,7 19,6 63,6 1

Siedlice 8,4 16,6 51,7 1

Sienno Dolne 2,8 22,4 66,7 3

Strzmiele 4,3 24,6 0,0 2

Troszczyno 8,7 37,0 0,0 1

Żelmowo 7,1 11,6 42,9 1

Maliniec 3,8 12,1 46,7 2

Smorawina 9,2 17,2 33,3 0

Radzim 17,8 27,8 42,9 1 Mediana 7,3 21,1 44,4 -

Mapa 3. Koncentracja zjawisk negatywnych sfery gospodarczej w sołectwach gminy Radowo Małe

Sfera techniczna

Jednym z problemów, który szczególnie dotyka obszary wiejskie jest poziom zainwestowania w sferze infrastruktury technicznej. W szerokim ujęciu dotyczy to obiektów budowlanych, mieszkalnych, efektywności energetycznej budynków, długości i jakości dróg, chodników, sieci przesyłowych, kanalizacji, wody, gazu oraz szerokopasmowego Internetu. W przeciwieństwie do obszarów wysoko zurbanizowanych wieś posiada rozproszoną zabudowę co powoduje relatywnie wysokie koszty prowadzonych inwestycji i możliwości ich finansowania z podatków lokalnych oraz opłat czynszowych. Inwestorzy prywatni nie są zainteresowani inwestycjami tam gdzie przypuszczalne zyski z eksploatacji obiektów i sieci nie będą pokrywały kosztów początkowych inwestycji i później utrzymania ich stanu technicznego. Z drugiej strony inwestycje publiczne realizowane poprzez budżety gmin nie są w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb mieszkańców. Dlatego tak ważne jest wsparcie tych gmin, które funkcjonują w słabej strukturze gospodarczej przy ograniczonych możliwościach prowadzenia inwestycji. Przykładowe wskaźniki dotyczące sfery technicznej dotyczą: ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej, sieci wodociągowej czy też budynków podłączonych do kanalizacji. Wskaźnik dotyczący udziału budynków wybudowanych przed 1970 obrazuje ich stan techniczny ze względu na długi okres eksploatacji oraz stare technologie wykorzystane przy ich budowaniu. W szczególności dotyczy to właściwości termicznych (ocieplenia, stolarki okiennej oraz wentylacji), systemów ogrzewania oraz elementów konstrukcyjnych, które z upływem czasu mogą stanowić zagrożenie dla użytkowników. Należy zaznaczyć, że dobór wskaźników sfery technicznej jest w dużej mierze uzależniony od ich dostępności na poziomie sołectw oraz miejscowości. Dlatego też na potrzeby analizy sytuacji technicznej przyjęto dwa poniższe wskaźniki:

odsetek budynków mieszkalnych wybudowanych przed 1970 r., odsetek mieszkań popegeerowskich w ogólnym zasobie mieszkaniowym, odsetek budynków generujących emisje niskie.

Analiza powyższych wskaźników pokazała, że w sferze technicznej najgorsza sytuacja występuje w sołectwach: Mołdawin, Radzymin, Żelmowo oraz Gostomin, w których 3 analizowane wskaźniki przekroczyły wartość krytyczną.

Tabela 5. Zestawienie wskaźników sfery technicznej w sołectwach gminy Radowo Małe

Odsetek budynków Odsetek mieszkań Odsetek budynków mieszkalnych popegeerowskich generujących Liczba zjawisk Sołectwa wybudowanych w ogólnym zasobie emisje niskie negatywnych przed 1970 rokiem mieszkaniowym [%] [%] [%]

Borkowo Wielkie 79 65 8 1

Czachowo 83 83 13 1

Dargomyśl 100 34 25 2

Dobrkowo 95 90 26 2

Gostomin 100 88 20 3

Karnice 100 41 13 1

Mołdawin 100 93 20 3

Orle 100 45 23 2

Pogorzelica 78 70 22 2

Radowo Małe 56 17 17 1

Radowo Wielkie 85 45 17 1

Rekowo 57 61 13 0

Rogowo 96 94 10 1

Siedlice 100 48 15 1

Sienno Dolne 100 60 9 1

Strzmiele 100 91 14 2

Troszczyno 86 68 18 2

Żelmowo 100 67 21 3

Maliniec 57 18 14 0

Smorawina 100 57 0 1

Radzim 100 75 22 3

Mediana 100 65 17 -

Mapa 4. Koncentracja zjawisk negatywnych sfery technicznej w sołectwach gminy Radowo Małe

Sfera przestrzenno-funkcjonalna Negatywnym zjawiskom społeczno-gospodarczym towarzyszą negatywne zjawiska przestrzenno-funkcjonalne. Dotyczą one głównie złego planowania przestrzennego, braku miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, niskiej dostępności usług publicznych, jak również degradacji istniejących przestrzenni publicznych. Wiodącym problemem obszarów wiejskich jest niska dostępność komunikacyjna, która wynika z braku połączeń transportem publicznym, znacznymi odległościami z miejscowości do urzędów publicznych, przedszkoli, szkół czy też placówek opieki zdrowotnej. Wykluczenie komunikacyjne przekłada się na wiele innych problemów w tym związanych z bezrobociem np. brak możliwości dojazdów do pracy lub długi czas dowozu dzieci do przedszkola. Obecnie dużą rolę w rozwiązywaniu problemów przestrzennych odgrywają usługi dostępne przez Internet. Jednak obserwuje się szczególnie na obszarach wiejskich zjawisko wykluczenia cyfrowego, które oznacza nie tylko brak dostępu do Internetu ale również brak umiejętności posługiwania się Internetem oraz ograniczoną szybkość przesyłu danych. Rozwiązania funkcjonalno-przestrzenne są istotnym elementem kształtowania jakości życia w społeczności lokalnych w miejscu ich zamieszkania. Wiąże się to również z dostępem w miejscowościach wiejskich do infrastruktury społecznej dającej możliwość spędzania wolnego czasu, zabaw dla dzieci i młodzieży, spotkań mieszkańców, organizowania różnych wydarzeń, które łącznie są ważnym czynnikiem tworzącym podstawę integracji i rozwoju kapitału społecznego. W związku z powyższym na potrzeby analizy sytuacji funkcjonalno-przestrzennej przyjęto trzy wskaźniki:

odsetek dróg o nawierzchni utwardzonej (asfalt), czas dojazdu do przedszkola, dobowa liczba połączeń transportem publicznym PKS.

W sferze funkcjonalno-przestrzennej najgorsza sytuacja występuje w sołectwach Sowno, Mechowo (3 wskaźniki negatywne) następnie Radowo Małe, Natolewice, Pniewo, Potuliniec, Wicimice, Wyszobór, Lisowo oraz Luciąża, w których 2 analizowane wskaźniki przekroczyły wartość krytyczną.

Tabela 6. Zestawienie wskaźników sfery funkcjonalno-przestrzennej w sołectwach gminy Radowo Małe

Dobowa liczba Odsetek dróg Czas dojazdu do połączeń Liczba zjawisk Sołectwa o nawierzchni przedszkola transportem negatywnych utwardzonej (asfalt) [minuty] publicznym PKS

Borkowo Wielkie 70 5 3 1

Czachowo 30 5 3 2

Dargomyśl 50 7 3 2

Dobrkowo 20 7 2 2

Gostomin 60 13 4 1

Karnice 10 10 2 2

Mołdawin 0 13 2 3

Orle 0 14 4 2

Pogorzelica 40 14 1 3

Radowo Małe 30 14 5 2

Radowo Wielkie 60 11 5 0

Rekowo 50 14 4 2

Rogowo 50 16 3 3

Siedlice 60 16 4 1

Sienno Dolne 60 13 2 2

Strzmiele 70 13 5 1

Troszczyno 60 13 0 2

Żelmowo 60 11 3 1

Maliniec 10 11 2 2

Smorawina 20 7 2 2

Radzim 60 14 4 1

Mediana 50 13 3 -

Mapa 5. Koncentracja zjawisk negatywnych sfery funkcjonalno-przestrzennej w sołectwach gminy Radowo Małe

42 3.4. Zasięg przestrzenny obszaru zdegradowanego w gminie Radowo Małe

Obszar zdegradowany to obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych oraz negatywnych zjawisk o innym charakterze, tj. gospodarczym lub środowiskowym lub przestrzenno-funkcjonalnym lub technicznym. Na tym etapie analizy nie określa się dopuszczalnego maksymalnego zasięgu obszaru zdegradowanego, przy czym nie może to być obszar całej gminy ze względu na cel delimitacji jakim jest wskazanie koncentracji badanych zjawisk. Obszarem zdegradowanym są zatem te wszystkie tereny w gminie, na które nakłada się kilka negatywnych zjawisk nie tylko społecznych, ale również negatywnych zjawisk z pozostałych sfer. Przyjęto, że aby sołectwo mogło być zaliczone do obszaru zdegradowanego musza wystąpić dwa warunki:

sołectwo posiada minimum dwa wskaźniki negatywne w sferze społecznej, łączna liczba wszystkich wskaźników sfer społecznej, gospodarczej, środowiskowej, technicznej oraz funkcjonalno-przestrzennej stanowią więcej niż 50%.

Obszar zdegradowany może być złożony z podobszarów, przy czym w każdym z tych podobszarów musi spełniać warunki stawiane obszarowi zdegradowanemu ze względu na koncentrację zespołu zjawisk negatywnych.

Na podstawie wyników analizy statystycznej wskaźników podstawowych i przyjętych warunków klasyfikacji do obszaru zdegradowanego wyznaczono: Dargomyśl 10(4), Karnice 10(4), Mołdawin 10(2), Maliniec 9(5), Rogowo 9(4), Żelmowo 9(4), Radzim 9(4), Sienno Dolne 9(3), Borkowo Wielkie 8(3), Gostomin 8(3), Troszczyno 8(3), Czachowo 7(2), Dobrkowo 7(2), Strzmiele 7(2). Wyznaczone obszary zdegradowane w gminie charakteryzują się kumulacją negatywnych zjawisk większości analizowanych sfer społecznej, gospodarczej, technicznej oraz funkcjonalno-przestrzennej. Zgodnie z przyjęta metodologią w dalszej kolejności obszary te będą poddane diagnozie pogłębionej w celu rozpoznania szczegółowych problemów, których nie można było wyznaczyć opierając się o wskaźniki statystyczne zaproponowane w pierwszej części diagnozy.

Tabela 7. Charakterystyka obszaru zdegradowanego w gminie Radowo Małe

Liczba wskaźników Ludność Ludność Powierzchnia Powierzchnia Sołectwa krytycznych [osoba] [%] [ha] [%] (społeczny)a

Obszar zdegradowany

Dargomyśl 10(4) 111 3,0 1034 5,7

Karnice 10(4) 97 2,6 908 5,0

Mołdawin 10(2) 76 2,1 799 4,4

Maliniec 9(5) 157 4,3 1458 8,0

Rogowo 9(4) 138 3,8 447 2,5

Żelmowo 9(4) 155 4,2 775 4,2

Radzim 9(4) 90 2,5 601 3,3

Sienno Dolne 9(3) 107 2,9 609 3,3

Borkowo 150 4,1 1105 6,1 8(3) Wielkie

Gostomin 8(3) 102 2,8 805 4,4

Troszczyno 8(3) 46 1,3 601 3,3

Czachowo 7(2) 90 2,5 689 3,8

Dobrkowo 7(2) 45 1,2 572 3,1

Strzmiele 7(2) 69 1,9 267 1,5

Pozostałe obszary

Orle 7(1) 155 4,2 1110 6,1

Pogorzelica 7(1) 74 2,0 200 1,1

Radowo 6(4) 309 8,4 1612 8,8 Wielkie

Siedlice 6(3) 320 8,7 1161 6,4

Smorawina 6(3) 87 2,4 1139 6,2

Rekowo 6(2) 241 6,6 992 5,4

Radowo Małe 5(1) 1046 28,5 1344 7,4

Pogorzelica 7(1) 155 4,2 1110 6,1 a podano łączną liczbę wskaźników negatywnych, które przekroczyły wartość krytyczną, w nawiasie podano liczbę negatywnych wskaźników społecznych

Mapa 6. Zasięg przestrzenny obszaru zdegradowanego w gminie Radowo Małe

Objaśnienia: na mapie podano łączną liczbę wskaźników negatywnych, które przekroczyły wartość krytyczną, w nawiasie podano liczbę negatywnych wskaźników społecznych.

4. Wyznaczenie obszarów rewitalizacji z uwzględnieniem partycypacji mieszkańców i lokalnych liderów – diagnoza pogłębiona

46 4.1. Partycypacyjna ocena obszaru rewitalizacji

Obszar rewitalizacji to całość lub część obszaru zdegradowanego. Obszar rewitalizacji wyznaczono jako obszar zabudowany w obszarze zdegradowanym w oparciu o największą kumulację zjawisk problemowych oraz potencjałów rozwojowych zaobserwowanych w trakcie diagnozy pogłębionej obszaru zdegradowanego. Uzasadnienie wyboru obszaru rewitalizacji jest wypadkową wielu opinii na temat problemów jak również potencjałów zlokalizowanych na terenie gminy (tabela 6). Na diagnozę pogłębioną składały się cztery obserwacje w trakcie których zrealizowano:

animacje lokalne z mieszkańcami, wywiad z wójtem gminy, wywiady ankietowe z sołtysami, zogniskowany wywiad grupowy.

W procesie diagnozy pogłębionej największą uwagę poświęcono mieszkańcom, z którymi wspólnie w trakcie spotkań animacyjnych we wszystkich sołectwach wykonano diagnozę sytuacji społeczno-gospodarczej. Podjęto jednocześnie działania animacyjne w celu określenia potencjału rozwojowego i wypracowania pomysłów na projekty, których nadrzędnym celem jest rozwiązanie wskazanych wcześniej problemów.

Konsultowano obszar rewitalizacji z liderem gminy (wójtem), który w trakcie bezpośredniego wywiadu pogłębionego opisał funkcjonowanie gminy Radowo Małe ze względu na problemy społeczne, zlokalizował je w poszczególnych miejscowościach a także przedstawił wizję rozwiązania tych problemów i planowych działań w ramach rewitalizacji.

Przeprowadzono wywiady ze wszystkimi sołtysami w gminie Radowo Małe, którzy odpowiadając na pytania zawarte w ankiecie wskazali istotne problemy, dokonali ich oceny a także wytypowali najpilniejsze działania odpowiadające wcześniej zdiagnozowanym problemom.

Zrealizowano zogniskowane wywiady grupowe, na które zaproszono mieszkańców, lokalnych liderów, przedsiębiorców oraz najważniejszych aktorów życia społecznego i gospodarczego w gminie. Głównym celem tych wywiadów było wspólne wypracowanie projektów i zaangażowanie różnych grup interesów w proces rewitalizacji.

Tabela 8. Obszar rewitalizacji na tle sytuacji w gminie Radowo Małe

Udział powierzchni Liczba Udział sołectwa Wójt Sołtys Animator wskaźników Obszar Sołectwo ludności (działki [wywiad]a [wywiad]b [wywiad]c krytycznych [typ] [%] zamieszkałe (społeczny)d i inwestycyjne) [%] Borkowo zdegradowany 9 14 8(3) 4,1 6,1 Wielkie Czachowo 16 15 7(2) 2,5 3,8 zdegradowany

Dargomyśl 8 5 10(4) 3,0 5,7 zdegradowany

Dobrkowo 15 16 7(2) 1,2 3,1 zdegradowany

Gostomin 6 11 8(3) 2,8 4,4 zdegradowany

Karnice 2 7 10 10(4) 2,6 5,0 zdegradowany Mołdawin 2 18 10(2) 2,1 4,4 zdegradowany

Orle 20 6 7(1) 4,2 6,1 pozostały

Pogorzelica 17 7 7(1) 2,0 1,1 pozostały

Radowo pozostały 1,2 1 20 5(1) 28,5 7,4 (0,044) Małe Radowo pozostały 2 13 19 6(4) 8,4 8,8 Wielkie Rekowo 5 3 6(2) 6,6 5,4 pozostały

Rogowo 14 13 9(4) 3,8 2,5 zdegradowany

Siedlice 2 19 1 6(3) 8,7 6,4 (1,076) rewitalizacji Sienno zdegradowany 2 10 7 9(3) 2,9 3,3 Dolne Strzmiele 12 12 7(2) 1,9 1,5 zdegradowany

Troszczyno 2 2 8 8(3) 1,3 3,3 zdegradowany Żelmowo 10 9 9(4) 4,2 0,3 (0,057) rewitalizacji

Maliniec 18 2 9(5) 4,3 8,0 (0,042) rewitalizacji

Smorawina 2 2 4 6(3) 2,4 6,2 pozostały Radzim 2 2 8 9(4) 2,5 3,3 (0,012) rewitalizacji a najpilniejsze obszary interwencji w ramach rewitalizacji b wyniki rankingu na podstawie ocen problemów społecznych w sołectwie c wyniki rankingu oceny animatora, który przeprowadził spotkania animacyjne w każdym z sołectw d wyniki diagnozy statystycznej, liczba wskaźników krytycznych, w nawiasie przedstawiono wskaźniki społeczne

Mapa 7. Obszar rewitalizacji w gminie Radowo Małe

Mapa 8. Obszar rewitalizacji w podziale na działki w gminie Radowo Małe

Obszar rewitalizacji łącznie stanowi 1,232% powierzchni gminy oraz zamieszkuje go łącznie 19,7% liczby ludności gminy Radowo Małe.

50 4.2. Obszar rewitalizacji w opinii wójta gminy Radowo Małe

Maliniec, Radzim, Siedlice, Smorawina W opinii wójta najpoważniejszą bolączką obszaru rewitalizowanego jest niski poziom przedsiębiorczości wśród mieszkańców, który można wyjaśnić ogólnie niskim poziomem aktywności społecznej i niechęcią podejmowania jakichkolwiek inicjatyw przez miejscową ludność – nie tylko związanych z zyskiem i kwestiami ekonomicznymi, ale nawet w zakresie wykorzystania alokowanych przez Urząd Gminy środków z funduszu sołeckiego. W szerszym ujęciu można uznać to za jedną z podstawowych wad wszystkich sołectw gminy Radowo Małe. Trudno zachęcić mieszkańców do współdziałania i zawiązywania nieformalnych grup i inicjatyw. U jej podstaw leży mentalność popegeerowska, która „kultywowana” i wykorzystywana jest w codziennym życiu przez mniej zaradnych mieszkańców, którzy nie zdecydowali się wyemigrować z Radowa Małego ze względów ekonomicznych, tak jak zrobili to ci bardziej pomysłowi (wypływ/drenaż kapitału intelektualnego poza gminę). Wieloletnie zatrudnienie w Państwowych Gospodarstwach Rolnych (PGR) bardzo osłabiło poczucie i znaczenie pracy na rzecz lokalnej społeczności (wsi, sołectwa) lub nawet najbliższego otoczenia. Stąd bardziej powszechne są postawy roszczeniowe niż inicjatywa na rzecz wspólnoty. Przy czym zauważalna jest polaryzacja poziomu aktywności i partycypacji społecznej, z jednej strony wsie aktywne z „przedsiębiorczymi” lokalnymi liderami, sołtysami, a z drugiej wsie bierne, bez chęci i motywacji do działania na rzecz swojego otoczenia (te ostatnie to m.in. sołectwa z obszaru rewitalizowanego).

Kluczowa jest dla ww. sołectw poprawa bezpieczeństwa drogowego – konieczne są zatem inwestycje drogowe (poprawa nawierzchni), ale i budowa chodników, oświetlenia i przejść dla pieszych. Brakuje też w kilku wsiach placów zabaw z prawdziwego zdarzenia, np. w Troszczynie, gdzie jest zlokalizowane pogotowie opiekuńcze (to jest priorytet zastępczyni wójta), choć tutaj może być problem z odpowiednio dużym powierzchniowo terenem należącym do Urzędu, gdzie taką inwestycję można by zrealizować. Inna wieś, do której skierowane powinno być finansowanie to Smorawina, gdzie leżący na przyjętym z Agencji Nieruchomości Rolnych (ANR) gruncie sklep został zaadaptowany na świetlicę. Tutaj potrzebne jest doposażenie świetlicy, która z pewnością będzie dobrze funkcjonować, bo jest tam bardzo aktywny lider – sołtys. Jak na razie doposażenie następuje ze środków własnych mieszkańców tej miejscowości i z funduszu sołeckiego. Widząc jak bardzo angażują się mieszkańcy tej wsi władze gminy chciały w ten sposób ich wesprzeć i wynagrodzić za dotychczasową pracę.

Spośród pilnych przedsięwzięć wymagających realizacji na obszarze rewitalizowanym w aspekcie społecznym wymienić należy:

Organizowanie większej liczby imprez kulturalnych i artystycznych dla mieszkańców, Zorganizowanie funduszu stypendialnego dla wybitnych młodych ludzi – byłaby to forma nagrody dla uczniów miejscowej szkoły, która jest jedną z najlepszych w okolicy i jest członkiem grupy Ashoka – międzynarodowej grupy innowatorów, Zorganizowanie funduszu lokalnego na przedsięwzięcia planowane do realizacji, Zwiększenie bezpieczeństwa - głównie bezpieczeństwa na drogach, np. chodniki, oświetlenie i przejścia dla pieszych. Natomiast spośród pilnych przedsięwzięć wymagających realizacji na obszarze rewitalizowanym w aspekcie ogólnym wymienić należy:

Przyciągnięcie nowych przedsiębiorców do regionu (stworzenie nowych miejsc pracy) – postrzegane jako kwestia priorytetowa zdaniem wójta, ze względu na obecnie niski poziom przedsiębiorczości w gminie, Wsparcie i promocja regionalnych przedsiębiorców np. wytwarzających produkty lokalne, Rozwijanie turystyki i agroturystyki, Tworzenie nowych produktów lokalnych, Realizacja inwestycji drogowych - ze względu na bardzo niską jakość nawierzchni dróg lokalnych, Poprawa stanu chodników/ścieżek rowerowych - konieczna poprawa bezpieczeństwa drogowego.

52 4.3. Charakterystyka podobszarów rewitalizacji – problemy, potrzeby, potencjały, propozycje rozwiązań

Przedstawione poniżej problemy i potrzeby społeczne, techniczne i ogólnorozwojowe opisywanych tutaj podobszarów rewitalizacji (Koszanowo, Pęczerzyno i Więcław) są w pierwszej kolejności pochodną ustrojowych i gospodarczych procesów transformacji systemowej, których negatywne efekty przyjęły najostrzejsze formy właśnie na obszarach popegeerowskich przy jednocześnie występującej monofunkcyjności gospodarczej, tj. wyraźnej dominacji działalności rolniczej i niedorozwoju działalności pośrednio i/lub bezpośrednio niezwiązanych z pierwszym sektorem. Gwałtowność pierwszego etapu transformacji wraz z niedostatecznym zabezpieczeniem społecznym mieszkańców, brakiem wsparcia w kierunku podnoszenia i zmiany kwalifikacji zawodowych przy niskiej chłonności lokalnego rynku pracy doprowadziła do szybkiego wzrostu bezrobocia, a kolejnych latach do ucieczki młodszych i lepiej wykształconych mieszkańców poza gminę w ramach migracji ekonomicznych lub do „dziedziczenia” biedy, niezaradności i uzależnienia od pomocy społecznej. W rezultacie pogłębiły się procesy depopulacji, starzenia a jednocześnie pogorszyły się perspektywy rozwoju gospodarczego ze względu na niski poziom przedsiębiorczości i inwestycji zewnętrznych oraz ograniczone wpływy do budżetu lokalnego, a w dalszej kolejności – słabą jakość i niedostateczne rozwinięcie infrastruktury technicznej, włączając w to brak lub niewystarczającą komunikację z pobliskimi miastami (centrami usług i potencjalnymi lokalnymi rynkami pracy dla mieszkańców podobszarów rewitalizacji).

4.3.1. Podobszar rewitalizacji Maliniec

Problemy Kluczowe problemy podobszaru rewitalizacji Maliniec zidentyfikowane przez sołtysa:

Poziom aktywności społecznej (np. działanie mieszkańców w organizacjach społecznych, kołach, grupach artystycznych itp.), Zaangażowanie mieszkańców w sprawy lokalne (np. udział w zebraniach, wyborach itp.), Poziom wykształcenia mieszkańców, Stopień uzależnienia mieszkańców od innych (np. od systemu pomocy społecznej), Poziom zamożności mieszkańców, Dbałość mieszkańców o czystość środowiska naturalnego, Stan chodników/ścieżek rowerowych,

Stan kanalizacji, Stan wodociągów, Dostępność sieci gazowniczej, energetycznej, Stan obiektów sportowych, Dostępność transportu publicznego w sołectwie (np. przystanki, autobusy), Dostępność opieki medycznej, Dostęp do Internetu w miejscach publicznych (np. w szkołach, bibliotece, świetlicy wiejskiej), Możliwość dojazdu do większego miasta (bliskość aglomeracji).

Kluczowe problemy podobszaru rewitalizacji Maliniec zidentyfikowane przez mieszkańców:

Zły stan drogi brukowej, Brak chodników, Niewystarczające oświetlenie uliczne, Brak świetlicy wiejskiej, Brak siłowni plenerowej, Niewystarczający plac zabaw, Brak boiska do koszykówki, Zaniedbany park gminny, Brak zajęć dla wszystkich grup wiekowych.

Potrzeby Najważniejsze potrzeby podobszaru rewitalizacji Maliniec zidentyfikowane przez sołtysa:

Zwiększenie bezpieczeństwa, Poprawa estetyki wsi, Zagospodarowanie parków/terenów zielonych, Zorganizowanie ścieżek edukacyjnych/przyrodniczych, Budowa/remont świetlicy, Budowa/remont placów zabaw dla dzieci, Realizacja inwestycji dotyczących oświetlenia ulic, Poprawa systemu łączności z najbliższym miastem, Budowa/remont placów zabaw dla dzieci.

Potencjały i ciążenia funkcjonalne Poza wymienionymi niżej potencjałami rozwoju podobszaru rewitalizacji Maliniec wskazanymi przez mieszkańców, należy podkreślić, iż w miejscowości zlokalizowane jest centrum rybackie, zarządzające okolicznymi stawami rybnymi, a także większe gospodarstwa rolne, które angażują lokalną siłę roboczą, a tym samym generują miejsca pracy, stanowiąc istotny potencjał rozwojowy w kontekście ekonomicznego aspektu rewitalizacji. Niemniej jednak ograniczona chłonność lokalnego rynku pracy na podobszarze Maliniec skutkuje wzmożonymi dojazdami do pracy do wsi gminnej (Radowa Małego), a przede wszystkim poza gminę do pobliskich miast – Łobza, Nowogardu i Reska. Dojazdy młodszych dzieci do szkoły podstawowej i gimnazjum są organizowane przez Urząd Gminy i odbywają się do placówki oświatowej

w Radowie Małym. Starsze dzieci dojeżdżają poza gminę do szkół w Łobzie i Nowogardzie. Na podobszarze Maliniec brak jest sklepu spożywczego i podstawowych usług (np. lekarz rodzinny), co umożliwia realizację najbardziej podstawowych potrzeb zazwyczaj we wsi gminnej (Radowie Małym), choć częściej mieszkańcy korzystają ze sklepów i placówek usługowych w Łobzie, Nowogardzie i Resku, w szczególności w dążąc do realizacji bardziej wyspecjalizowanych usług. Krytyczne potencjały podobszaru rewitalizacji Maliniec zidentyfikowane przez mieszkańców:

Zasoby ludzkie, Duży teren w obrębie placu zabaw, Park w centrum wsi, Stawy rybackie w obrębie wsi.

Propozycje rozwiązań Rozwiązania zdiagnozowanych problemów podobszaru rewitalizacji Maliniec proponowane przez mieszkańców:

Remont drogi brukowej, Budowa chodników, Dostawienie dodatkowego oświetlenia ulicznego, Modernizacja placu zabaw, Budowa boiska, Budowa siłowni zewnętrznej, Budowa świetlicy (w celu integracji mieszkańców), Wyczyszczenie parku gminnego oraz przystosowanie go do użytku przez mieszkańców (budowa ścieżek pieszych i rowerowych, oświetlenia oraz wyposażenie w elementy małej architektury), Organizacja zajęć i działań aktywizacyjnych dla wszystkich grup wiekowych. 

Mapa 9. Zasięg przestrzenny podobszaru rewitalizacji Maliniec

4.3.2. Podobszar rewitalizacji Radzim (sołectwo Troszczyno)

Problemy Kluczowe problemy podobszaru rewitalizacji Radzim zidentyfikowane przez sołtysa:

Stan chodników/ścieżek rowerowych, Stan kanalizacji, Dostępność sieci gazowniczej, energetycznej, Stan obiektów sportowych, Stan zabytków/miejsc historycznych (np. kościoła), Dostępność opieki medycznej, Dostęp do Internetu w miejscach publicznych (np. w szkołach, bibliotece, świetlicy wiejskiej), Możliwość dojazdu do większego miasta (bliskość aglomeracji), Dostępność do przedszkoli/żłobków, Stopień dostosowania infrastruktury do potrzeb osób niepełnosprawnych, Stan techniczny obiektów kultury (np. ośrodka kultury). Kluczowe problemy podobszaru rewitalizacji Radzim zidentyfikowane przez mieszkańców:

Zły stan drogi wewnętrznej, Brak oświetlenia na placu zabaw, Brak progu zwalniającego, Brak boiska sportowego i słabo doposażony plac zabaw, Brak świetlicy, Opuszczone bloki popegeerowskie, Zła estetyka wsi, Brak zajęć dla wszystkich grup wiekowych.

Potrzeby Najważniejsze potrzeby podobszaru rewitalizacji Radzim zidentyfikowane przez sołtysa:

Zwiększenie bezpieczeństwa, Poprawa estetyki wsi, Budowa/remont świetlicy wiejskiej, Zwiększenie dostępności do Internetu w miejscach użyteczności publicznej (np. szkole, bibliotece, ośrodku kultury), Dostosowanie infrastruktury do potrzeb osób niepełnosprawnych, Budowa/remont placów zabaw dla dzieci.

Potencjały i ciążenia funkcjonalne Poza wymienionymi niżej potencjałami rozwoju podobszaru rewitalizacji Radzim (sołectwo Troszczyno) wskazanymi przez mieszkańców, należy podkreślić, iż w miejscowości zlokalizowane jest większe przedsiębiorstwo rolne zatrudniająca kilku mieszkańców podobszaru Radzim tak całorocznie, jak i sezonowo. Słabość lokalnego rynku pracy znajduje odzwierciedlenie w ciążeniach – codziennych dojazdach do pracy, które w większości skierowane są do trzech pobliskich miast: Goleniowa, Nowogardu i Reska. Dojazdy młodszych dzieci do szkoły podstawowej

57 i gimnazjum są organizowane przez Urząd Gminy i odbywają się do zespołu szkół w Radowie Małym, podczas gdy starsze dzieci dojeżdżają poza gminę – głównie do Nowogardu. W aspekcie dojazdów do handlu i usług, podstawowe potrzeby nie są zaspokajane na terenie podobszaru jako że brak jest tutaj sklepu spożywczego, najbliższy znajduje się w innej wsi gminy Radowo Małe – Gostominie. Zazwyczaj jednak podstawowe zakupy i usługi (np. urzędowe, lekarz rodzinny) są realizowane we wsi gminnej, lub te bardziej wyspecjalizowane poza gminą – w Nowogardzie.

Krytyczne potencjały podobszaru rewitalizacji Radzim zidentyfikowane przez mieszkańców:

Zasoby ludzkie, Piękny park zabytkowy wraz z pałacem, Dużo wolnego terenu przy istniejącym placu zabaw.

Propozycje rozwiązań Rozwiązania zdiagnozowanych problemów podobszaru rewitalizacji Radzim proponowane przez mieszkańców:

Remont drogi wewnętrznej, Dostawienie dodatkowego oświetlenia, Montaż progów zwalniających, Doposażenie placu zabaw i jego ogrodzenie, Budowa boisk sportowych, Budowa świetlicy wiejskiej w celu stworzenia miejsca integracji mieszkańców, w którym można by realizować działania aktywizacyjne, Remont niedokończonych bloków popegeerowskich lub ich wyburzenie, Dostawienie w obrębie wsi dodatkowych ławek, koszy na śmieci i donic ozdobnych, Organizacja zajęć i działań aktywizacyjnych dla wszystkich grup wiekowych.

Mapa 10. Zasięg przestrzenny podobszaru rewitalizacji Troszczyno

4.3.3. Podobszar rewitalizacji Siedlice

Problemy Kluczowe problemy podobszaru rewitalizacji Siedlice zidentyfikowane przez sołtysa:

Ogólny poziom życia mieszkańców, Poziom przedsiębiorczości mieszkańców (np. chęć podejmowania pracy, własna działalność), Uczestnictwo mieszkańców w wydarzeniach kulturalnych, sportowych, artystycznych, Stan obiektów sportowych, Stan i estetykę domów i zagród mieszkańców, Stan świetlicy wiejskiej, Dostęp do Internetu w miejscach publicznych (np. w szkołach, bibliotece, świetlicy wiejskiej), Stan miejsc publicznych (np. park, boisko, bulwar itp.). Kluczowe problemy podobszaru rewitalizacji Siedlice przez mieszkańców:

Zły stan dróg wewnętrznych, Niewystarczające oświetlenie uliczne i brak oświetlenia na placu zabaw, Brak boksów na śmietniki, Brak progu zwalniającego, Brak boiska sportowego i słabo doposażony plac zabaw, Brak świetlicy i brak altany rekreacyjnej, Zły stan parku zabytkowego, Zła estetyka wsi, Brak zajęć dla wszystkich grup wiekowych.

Potrzeby Najważniejsze potrzeby podobszaru rewitalizacji Siedlice zidentyfikowane przez sołtysa:

Zorganizowanie funduszu lokalnego, Zwiększenie bezpieczeństwa , Organizowanie szkoleń z zakresu rozwijania kompetencji miękkich dla mieszkańców, Organizowanie zajęć pozalekcyjnych dla dzieci i młodzieży, Organizowanie zajęć rekreacyjnych dla seniorów, Organizowanie szkoleń zawodowych i doskonalących na rynku pracy dla mieszkańców, Przyciągnięcie nowych przedsiębiorców do regionu (stworzenie nowych miejsc pracy), Poprawa estetyki wsi, Budowa/remont świetlicy wiejskiej, Budowa/remont placów zabaw dla dzieci.

Potencjały i ciążenia funkcjonalne Poza wymienionymi niżej potencjałami rozwoju podobszaru rewitalizacji Siedlice wskazanymi przez mieszkańców, należy podkreślić, iż w miejscowości funkcjonuje zakład przetwórstwa drzewnego i większe gospodarstw rolne, które zatrudniają lokalną ludność, przynajmniej sezonowo. Stąd trudno jest w tym kontekście mówić

60 o potencjale rewitalizacji w podobszarze Siedlice w aspekcie ekonomicznym. Brak „większych” pracodawców w obrębie podobszaru skutkuje wzmożonymi dojazdami do pracy do pobliskich ośrodków miejskich: Łobza, Reska, Stargardu i Węgorzyna. Dojazdy młodszych dzieci do szkoły podstawowej i gimnazjum są organizowane przez Urząd Gminy i odbywają się do Zespołu Szkół w Radowie Małym, podczas gdy starsze dzieci dojeżdżają poza gminę przeważnie do szkół w Gryficach i Łobzie. Na terenie podobszaru działają dwa sklepy spożywcze, co umożliwia realizację najbardziej podstawowych potrzeb na miejscu choć przez stosunkowo nieliczną grupę mieszkańców. Można jednak traktować to jako atut i potencjał rozwojowy podobszaru Siedlice. Niemniej jednak większość mieszkańców korzysta ze sklepów we wsi gminnej (Radowo Małe), a przede wszystkim poza gminą, tj. Łobzie, Stargardzie i Węgorzyno, a nawet w Szczecinie. Podobnie sytuacja wygląda w aspekcie usług publicznych – lekarz rodzinny przyjmuje we wsi gminnej, choć część mieszkańców w poszukiwaniu bardziej wyspecjalizowanych usług dojeżdża do Łobza, Stargardu, Szczecina i Węgorzyna.

Krytyczne potencjały podobszaru rewitalizacji Siedlice zidentyfikowane przez mieszkańców:

Zasoby ludzkie, Miejsce na świetlice, Dużo wolnego terenu przy placu zabaw, Piękny teren parku.

Propozycje rozwiązań Rozwiązania zdiagnozowanych problemów podobszaru rewitalizacji Siedlice proponowane przez mieszkańców:

Remont dróg wewnętrznych, Dostawienie dodatkowego oświetlenia i budowa boksów na śmieci, Doposażenie placu zabaw, Budowa boiska, Budowa świetlicy w celu integracji mieszkańców, w którym można by realizować działania aktywizacyjne dla mieszkańców, Budowa altany rekreacyjnej dla mieszkańców, Rewitalizacja parku – przystosowanie parku pod tereny spacerowe dla mieszkańców, Dostawienie w obrębie wsi dodatkowych ławek, koszy na śmieci i donic ozdobnych, Organizacja zajęć i działań aktywizacyjnych dla wszystkich grup wiekowych.

Mapa 11. Zasięg przestrzenny podobszaru rewitalizacji Siedlice

4.34. Podobszar rewitalizacji Żelmowo

Problemy Kluczowe problemy podobszaru rewitalizacji Żelmowo zidentyfikowane przez sołtysa:

Niski poziom bezpieczeństwa, Niski poziom aktywności społecznej (np. działanie mieszkańców w organizacjach społecznych, kołach, grupach artystycznych itp.), Złe stosunki między mieszkańcami (np. organizowanie pomocy sąsiedzkiej), Niski stopień czytelnictwa mieszkańców, Brak możliwości podejmowania pracy przez mieszkańców (np. liczba zakładów pracy), Wielkość budżetu z gminy przeznaczonego na rozwój sołectwa, Zły stan kanalizacji, Zły stan obiektów sportowych, Mała dostępność do Internetu w miejscach publicznych (np. W szkołach, bibliotece, świetlicy wiejskiej), Zły stan miejsc publicznych (np. park, boisko, bulwar itp.), Mała dostępność do biblioteki.

Kluczowe problemy podobszaru rewitalizacji Żelmowo zidentyfikowane przez mieszkańców:

Zły stan drogi powiatowej, Brak chodników, Niewystarczające oświetlenie uliczne, Brak progu zwalniającego, Brak siłowni zewnętrznej, Słabo doposażona świetlica, Brak zajęć dla wszystkich grup wiekowych.

Potrzeby Najważniejsze potrzeby podobszaru rewitalizacji Żelmowo zidentyfikowane przez sołtysa:

Stworzenie ciekawej oferty kulturalnej dla dzieci i młodzieży, Zwiększenie bezpieczeństwa, Przyciągnięcie nowych przedsiębiorców do regionu (stworzenie nowych miejsc pracy), Poprawa estetyki, Renowacja zabytków/miejsc historycznych, Zwiększenie dostępności do Internetu w miejscach użyteczności publicznej (np. Szkole, bibliotece, ośrodku kultury), Realizacja inwestycji dotyczących oświetlenia ulic, Dostosowanie infrastruktury do potrzeb osób niepełnosprawnych, Poprawa systemu łączności z najbliższym miastem, Informatyzacja (zwiększenie liczby komputerów w miejscach użyteczności publicznej), Budowa/remont placów zabaw dla dzieci.

Potencjały i ciążenia funkcjonalne Poza wymienionymi niżej potencjałami rozwoju podobszaru rewitalizacji Żelmowo wskazanymi przez mieszkańców, należy podkreślić, iż w miejscowości brak jest zakładów produkcyjnych/rzemieślniczych i większych gospodarstw rolnych, które generowałyby miejsca pracy dla okolicznej ludności. Stąd trudno jest w tym kontekście mówić o potencjale rewitalizacji w podobszarze Smorawina w aspekcie ekonomicznym. Brak pracodawców w obrębie sołectwa skutkuje wzmożonymi dojazdami do pracy poza gminę, głównie do Łobza.

Krytyczne potencjały podobszaru rewitalizacji Żelmowo zidentyfikowane przez mieszkańców:

Zasoby ludzkie, Ruiny Kaplicy poniemieckiej, Piękny teren zabytkowego parku wraz z pałacem, Budynki starego folwarku (magazyny, gorzelnia itp.) ostatnio wykorzystywane przez PGR, Świetlica z placem zabaw oraz boisko sportowe.

Propozycje rozwiązań Rozwiązania zdiagnozowanych problemów podobszaru rewitalizacji Żelmowo.

Stworzenie bazy umożliwiającej integracje i aktywność lokalnych grup społecznych, podnoszących standard życia i zwiększających ofertę działania w obszarze edukacji i kultury, Rekonstrukcja i rewitalizacja obiektów i terenu zespołu dawnego folwarku ze zmianą funkcji ich użytkowania i dostosowaniem do założonego docelowego programu działania, Remont drogi powiatowej i budowa chodników, Dostawienie dodatkowego oświetlenia ulicznego i progów zwalniających, Budowa siłowni zewnętrznej i doposażenie świetlicy wiejskiej, Zagospodarowanie terenu zabytkowego parku, remont pałacu oraz odnowienie starego folwarku, Organizacja zajęć, działań aktywizacyjnych dla wszystkich grup wiekowych.

Mapa 12. Zasięg przestrzenny podobszaru rewitalizacji Żelmowo

5. Wizja, cele i kierunki działania

66 5.1. Wizja

Wizja obszaru rewitalizowanego Gminy Radowo Małe została określona w oparciu o dokonaną diagnozę czynników i zjawisk kryzysowych z uwzględnieniem partycypacji mieszkańców i lokalnych liderów. Wizja odnosi się do wartości uznanych za podstawowe i kluczowe w rozumieniu rewitalizacji jako procesu wyprowadzania obszaru rewitalizowanego z kryzysu przede wszystkim z perspektywy problemów, oczekiwań i potrzeb jego mieszkańców. Horyzont czasowy realizacji wizji określono do 2023 r. Zakłada się, że efektywnie przeprowadzona rewitalizacja przełoży się na wzrost jakości życia mieszkańców obszaru rewitalizowanego gminy Radowo Małe. Wizja przedstawia pożądany obraz rzeczywistości, który ma być osiągnięty poprzez realizację działań zapisanych w Lokalnym Programie Rewitalizacji Gminy Radowo Małe na lata 2017- 2023. Jest ona opisem wizerunku obszaru rewitalizacji w 2023 roku, przy założeniu wystąpienia korzystnych uwarunkowań. Stanowi odpowiedź na to, jak mieszkańcy chcieliby widzieć gminę po przeprowadzonych działaniach rewitalizacyjnych. Kluczowym zagadnieniem rewitalizacji jest zniwelowanie zjawisk kryzysowych oraz wykorzystanie potencjału obszaru rewitalizacji w celu podniesienia jakości życia mieszkańców. Obszar rewitalizacji w gminie Radowo Małe stanowi cztery wyodrębnione podobszary które są jednocześnie sołectwami: Maliniec, Radzim, Siedlice, Żelmowo.

Jak z powyższego wynika dokonany wybór obszaru rewitalizacji stanowi wypadkową wielu opinii na temat problemów jak również zasobów i potencjałów zlokalizowanych na terenie gminy. Wskazane zasoby i potencjały wymienionych podobszarów cechują się wysokim poziomem korelacji co pozwoliło na zbudowanie jednej wizji oraz jednego spójnego zestawu celów przypisanych wszystkim podobszarom rewitalizacji.

Wymienione obszary gminy Radowo Małe stanowią pochodną ustrojowych i gospodarczych procesów transformacji systemowej, których negatywne efekty przyjęły najostrzejsze formy właśnie na obszarach popegeerowskich przy wyraźnej dominacji działalności rolniczej i niedorozwoju działalności nie związanej z tym sektorem. Widoczna jest tu silna długookresowa kumulacja charakterystycznych dla takich obszarów problemów społecznych w postaci bezrobocia, odpływu młodszych i lepiej wykształconych osób, wysokiego uzależnienia od różnych form pomocy społecznej i niskiej aktywności mieszkańców na rzecz lokalnej społeczności. W rezultacie na tych terenach pogłębiły się procesy depopulacji, starzenia a jednocześnie pogorszyły się perspektywy rozwoju gospodarczego z uwagi na niski poziom przedsiębiorczości i inwestycji zewnętrznych, słabą jakość i niedostateczne rozwinięcie infrastruktury technicznej.

Konsekwencją zaprezentowanego stanu rzeczy jest występowanie problemów i stanu kryzysowego na wskazanych podobszarach o podobnym charakterze (związanym z tymi samymi procesami i zjawiskami). Wizja stanu obszaru przyjętego obszaru rewitalizacji w perspektywie roku 2023 została zdefiniowana w sposób następujący:

W wyniku realizacji Programu Rewitalizacji na obszarze Radowo Małe:

Ograniczona zostanie skala negatywnych zjawisk społecznych oraz wzrośnie poziom aktywności mieszkańców.

Stworzona zostanie przestrzeń do działań społecznych, kulturalnych oraz rekreacyjno-wypoczynkowych.

Rozwinięta zostanie infrastruktura techniczna i przestrzenno- funkcjonalna która sprzyjać będzie rozwojowi przedsiębiorczości.

Wzrośnie dostępność oraz jakość usług i infrastruktury społecznej.

Tak sformułowana wizja stanowi projekcję przyszłości, do jakiej powinna dążyć zarówno społeczność lokalna jak i samorząd. Wizja rewitalizacji gminy Radowo Małe wskazuje na efektywne i skuteczne sposoby wykorzystania potencjałów na rzecz tworzenia optymalnych warunków życia i dobrostanu mieszkańców gminy. Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Radowo Małe w odniesieniu do ww. wizji koresponduje z zapisami Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radowo Małe na lata 2014-2018. Wskazany dokument definiuje bowiem główne kierunki interwencji w zakresie występujących w gminie problemów społecznych. Część programowa tego dokumentu obejmuje misję, cel główny, cele szczegółowe i kierunki działań w przeważającym stopniu spójne z misją wskazanego dokumentu, zgodnie z którą gmina Radowo Małe stwarza mieszkańcom możliwości rozwoju oraz skutecznie przeciwdziała zjawiskom marginalizacji i wykluczenia społecznego. Inicjatywy przedstawione w Lokalnym Programie Rewitalizacji Gminy Radowo Małe (LPR GRM) są w przeważającym stopniu spójne z misją SRPS GGRM, zgodnie z którą „Radowo Małe gminą stwarzającą mieszkańcom możliwości rozwoju oraz skutecznie przeciwdziałającą zjawiskom marginalizacji i wykluczenia społecznego” (LPR GRM 201-2018, s. 63). LPR GRM ujawnia szereg punktów wspólnych. Wymienić należy m.in. jako spójne następujące cele: „Przeciwdziałanie ubóstwu i bezrobociu oraz zapobieganie ich skutkom”, „Wspieranie bezrobotnych i poszukujących pracy”, „Zapewnienie ubogim bezpieczeństwa socjalnego”, „Wspieranie rodzin oraz wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży”, „Wsparcie dzieci i młodzieży w kształceniu i wszechstronnym rozwojowi”, „Zwiększenie poczucia

68 bezpieczeństwa mieszkańców”, „Podniesienie kapitału społecznego i ludzkiego”, „Wyzwalanie aktywności obywatelskiej”.

5.2. Cele i kierunki działania

W niniejszej części zamieszczone zostały cele rewitalizacji i odpowiadające im kierunki działań. Są one względem siebie w różnym stopniu komplementarne. Układ celów wraz z poszczególnymi kierunkami działań analogicznie jak w przypadku wizji odnosi się również do całości obszaru rewitalizacji. Wszystkie cele rewitalizacji są odpowiedzią na zdiagnozowane problemy i prowadzą do ich rozwiązania. Proces rewitalizacji gminy Radowo Małe jest postępowaniem kompleksowym, opartym na skoordynowanych działaniach oraz na szczegółowej diagnozie poszczególnych obszarów. Ważnym aspektem był udział przy jego tworzeniu mieszkańców i pozostałych interesariuszy, co pozwoliło na precyzyjne określenie celów rewitalizacji. Mając powyższe na uwadze został ustalony obszar rewitalizacji gminy Radowo Małe, na który składają się cztery podobszary: Siedlice, Żelmowo, Maliniec, Radzim. Cel Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Radowo Małe na lata 2017 – 2023 zostanie osiągnięty poprzez realizację czterech niżej wymienionych głównych celów: JAZNĄ Cel rewitalizacji 1. Zmniejszenie skali negatywnych zjawisk społecznych.

Cel rewitalizacji 2. Wzmocnienie kapitału społecznego na obszarze rewitalizacji poprzez aktywizację mieszkańców.

Cel rewitalizacji 3.Wzrost aktywności gospodarczej i zawodowej.

Cel rewitalizacji 4. Inwestycje w infrastrukturę społeczną – poprawa dostępu do usług społecznych, kulturalnych i edukacyjnych.

Wskazane cele rewitalizacji są ukierunkowane na osiągnięcie wizji w perspektywie do roku 2023 i poprawę jakości życia mieszkańców obszaru rewitalizacji ze szczególnym uwzględnieniem ich dobrostanu. Poniżej przedstawiono charakterystykę wyznaczonych celów wraz z dedykowanymi działaniami. Dla każdego z powyższych celów określone zostały działania. Istotą Programu Rewitalizacji w Gminie Radowo Małe jest zaplanowanie i wdrożenie wymienionych działań, których realizacja przyczyni się do usuwania przyczyn degradacji obszaru gminy i wspierania jej rozwoju. Wskazany dokument powinien być priorytetowym narzędziem wspierającym zarządzanie w gminie i umożliwiać wykorzystanie stojących przed gminą możliwości na rozwiązanie kluczowych

69 dla niej problemów. Przedmiotowy Program Rewitalizacji ma służyć realizacji działań, które będą opierały się o stabilne fundamenty współpracy samorządu terytorialnego, społeczności lokalnej oraz inwestorów zewnętrznych.

Cel rewitalizacji 1. Zmniejszenie skali negatywnych zjawisk społecznych.

W obrębie niniejszego celu strategicznego znajdują się zagadnienia związane z pomocą społeczną i wsparciem instytucjonalnym dla osób potrzebujących i znajdujących się w trudnej sytuacji. Wskazany cel strategiczny odnosi się do zbudowania interwencji, która będzie ukierunkowana na osoby posiadające trudności życiowe rzutujące m.in. na poziom ubóstwa, bezrobocie. Cel ten z punktu widzenia efektywności interwencji jest komplementarny w stosunku do pozostałych i koncentruje się na dokonaniu pozytywnej zmiany jakościowej na obszarze rewitalizacji. Poniżej przedstawiono kierunki działań mające na celu ograniczenie zjawisk patologicznych – zniwelowanie wykluczenia społecznego:

Przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom społecznym i ich dziedziczeniu, Zwiększenie stanu bezpieczeństwa, Zapewnienie wysokiej jakości usług publicznych i społecznych.

Cel rewitalizacji 2. Wzmocnienie kapitału społecznego na obszarze rewitalizacji poprzez aktywizację mieszkańców.

Głównym elementem tego celu rewitalizacji jest wzmocnienie kapitału społecznego, który jest zdecydowanie niedostateczny. Jego poziom ma ograniczony charakter ze względu na funkcjonowanie stanu kryzysowego na obszarze rewitalizacji. Wskazany cel wskazuje na konieczność ożywienia społecznego poprzez budowę kapitału społecznego pomiędzy członkami różnych grup społecznych. Poniżej przedstawiono kierunki działań dedykowane dla niniejszego celu:

Przeciwdziałanie niekorzystnym przemianom demograficznym i społecznym, Wzmocnienie integracji i budowanie więzi społecznych. Włączenie społeczne i aktywizacja zawodowa grup wykluczonych społecznie lub zagrożonych marginalizacją, Wzrost oferty edukacyjnej i działań aktywizujących dla wszystkich grup mieszkańców, Rozwijanie oferty sportowej i kulturalnej, Zwiększenie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży,

Aktywizacja społeczna osób starszych oraz niepełnosprawnych, Tworzenie kompleksowej oferty spędzania czasu wolego dla mieszkańców,

Cel rewitalizacji 3. Wzrost aktywności gospodarczej i zawodowej.

Istotnym elementem tego celu jest wzrost aktywności zawodowej i gospodarczej mieszkańców. Znajdują się w obrębie niniejszego zagadnienia związane z tworzeniem instytucjonalnych i lokalowych warunków dla prowadzenia działalności gospodarczej przez mieszkańców gminy. Poniżej znajdują się kierunki działań dedykowane dla niniejszego celu:

Rozwój przedsiębiorczości poprzez tworzenie korzystnych warunków prowadzenia działalności gospodarczej oraz tworzenia miejsc pracy, Wspieranie aktywności ekonomicznej mieszkańców, Włączenie społeczności lokalnej w rozwój funkcji sportowej i rekreacyjnej, Wsparcie aktywności zawodowej mieszkańców.

Cel rewitalizacji 4. Inwestycje w infrastrukturę społeczną – poprawa dostępu do usług społecznych, kulturalnych i edukacyjnych.

Infrastruktura społeczna stanowi kluczowe wyzwanie rewitalizacji na obszarach wiejskich. Stanowi ona podstawę dla działań aktywizujących i społecznych oraz jej jakość warunkuje możliwości związane z wdrażaniem i realizacją poszczególnych zadań z tego zakresu. Infrastruktura społeczna to zespół urządzeń publicznych zaspokajających potrzeby socjalne, oświatowe i kulturalne ludności. Wysoka jakość infrastruktury społecznej korzystnie wpływa na system edukacji jego jakość, co w efekcie przekłada się na rozwój gospodarki. W kontekście potrzeb i uwarunkowań obszaru rewitalizacji istotne znaczenie mają bazy szkół, przedszkoli oraz świetlic wiejskich. Poniżej znajdują się kierunki dla niniejszego celu rewitalizacji:

Modernizacja i budowa obiektów użyteczności publicznej, Poprawa wizerunku i atrakcyjności przestrzeni publicznych ( np. budowa chodników, dodatkowego oświetlenia) , Tworzenie i poprawa infrastruktury w tym dot. spędzania czasu wolnego oraz dostosowania do potrzeb osób niepełnosprawnych, Efektywne wykorzystanie bazy lokalowej, Realizacja inwestycji o funkcjach społecznych (modernizacja/budowa świetlic i placów zbaw).

6. Lista projektów rewitalizacyjnych

72 6.1. Główne projekty rewitalizacyjne dotyczące obszaru zdegradowanego, które będą realizowane w ramach danego programu rewitalizacji

W przedmiotowej części Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Radowo Małe na lata 2017-2023 ujęto, główne planowane projekty rewitalizacyjne a w kolejnym pkt. 6.2. przedstawiona została uzupełniająca lista projektów. Dzięki temu wskazany dokument stanowi konstrukcję złożoną z wielu różnorodnych projektów, która warunkuje osiągnięcie zaplanowanych efektów, a tym samym ich efektywne kompleksowe oddziaływanie na zjawiska kryzysowe, które zostały zidentyfikowane na etapie diagnozy. Zaplanowane do realizacji projekty mają na celu niwelację zdiagnozowanych wcześniej problemów na obszarze rewitalizacji. Ich zakres został poparty partycypacją społeczną w ramach przeprowadzonych konsultacji i przekazanych przez mieszkańców uwag, wniosków i propozycji. Przed przystąpieniem do opracowywania tej części Programu zostały zebrane „Robocze karty działania podstawowego” zawierające inwestycje najpilniejsze do realizacji w danym podobszarze. Zgłoszono do ww. Programu 6 projektów są nimi (w podziale na podobszary):

Podobszar Siedlice

1. Stworzenie infrastruktury sportowo-rehabilitacyjnej dla niepełnosprawnych uczniów Zespołu Szkół Niepublicznych w Radowie Wielkim. 2. Budowa Jadłodajni przy Zespole Szkół Publicznych w Radowie Małym. 3. Modernizacja boiska sportowego, stworzenie trybun dla mieszkańców oraz modernizacja budynku.

Podobszar Żelmowo

4. Gminny ośrodek aktywizacji, wspólnoty lokalnej „Słoneczko nad Pałacem” Żelmowo.

Podobszar Maliniec

5. „Sport to zdrowie” Maliniec.

Podobszar Radzim

6. Rewitalizacja i doposażenie placu zabaw.

KARTA PROJEKTU Nr 1

1. Tytuł przedsięwzięcia Stworzenie infrastruktury sportowo-rehabilitacyjnej dla niepełnosprawnych uczniów Zespołu Szkół Niepublicznych w Radowie Wielkim 2. Miejsce realizacji Sołectwo Siedlice 0024 działka 24/4

3. Wnioskodawca/Partnerzy Stowarzyszenie Na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną, Ruchową i z Autyzmem w Resku / Gmina Radowo Małe 4. Opis problemu Stowarzyszenie od wielu lat czyni starania o pozyskanie środków finansowych na wybudowanie basenu rehabilitacyjnego dla swoich podopiecznych. 127 niepełnosprawnych uczniów ma bardzo utrudniony dostęp do infrastruktury tego typu, ponieważ najbliższy basen znajduje się w Świdwinie, kolejne w Goleniowie i Gryficach. Korzystanie z basenów w ww. miejscowościach wiąże się z kosztownym dojazdem i całodzienną wyprawą, co jest kłopotliwe ze względu na stan zdrowia dzieci i młodzieży. Brak basenu rehabilitacyjnego na miejscu znacznie utrudnia regularne i efektywne korzystanie z tej formy aktywności fizycznej. Dzieci, które wykazują potencjał w pływaniu nie mają dużych szans na doskonalenie technik pływania. Realizacja projektu pozwoli również mieszkańcom sołectwa na korzystanie z ww. obiektu. 5. Zakres rzeczowy wraz W ramach projektu planuje się wybudowanie basenu rehabilitacyjnego z opisem projektu: (wolnostojący, zespolony łącznikiem z budynkiem szkoły, częściowo podpiwniczony, częściowo piętrowy, trzykondygnacyjny, piwnica, parter, I piętro). Basen będzie wybudowany przy Niepublicznej Szkole Specjalnej Przysposabiającej do Pracy w Siedlicach, ale korzystać będą z niego wszyscy zarówno podopieczni Zespołu Szkól Niepublicznych: Ośrodka Rehabilitacyjno-Edukacyjno-Wychowawczego, Niepublicznego Gimnazjum Specjalnego nr 1, Niepublicznej Szkoły Podstawowej Specjalnej nr 1 jak i mieszkańcy sołectwa. Wybudowany obiekt przyczyni

się do: stworzenia warunków dla rozwoju i rekreacji zarówno osób niepełnosprawnych jak i mieszkańców sołectwa, kształtowania ładu przestrzennego obszaru rewitalizacji, poprawy bazy infrastruktury sportowej w gminie Radowo Małe, wzrostu edukacji sportowej. 6. Komplementarność Projekt komplementarny z działaniami Centrum Integracji Społecznej „Od Nowa” w Łobzie (zasięg powiatowy) oraz Warsztatu Terapii Zajęciowej w Łabuniu Wielkim (również zasięg powiatowy). 7. Powiązanie z celami PR Celem realizacji tego projektu jest wzmocnienie kapitału (x=tak) społecznego. Przede wszystkim umożliwienie niepełnosprawnym Cel Nr 1 dzieciom i młodzieży uczącej się w Gminie Radowo Małe regularnej Cel Nr 2 x i efektywnej rehabilitacji poprzez udział w zajęciach sportowo- Cel Nr 3 rehabilitacyjnych na basenie przyszkolnym. Budynek będzie Cel Nr 4 x w całości przystosowany dla osób o wszelkiej niepełnosprawności. Przewiduje się, że z basenu korzystać będzie jednorazowo max 15 osób/godzinę. 8. Wskaźniki produktu Wskaźniki produktu i rezultatu  powierzchnia obszarów objętych rewitalizacja: patrz mapa  liczba wspartych obiektów infrastruktury lokalizowanych na rewitalizowanych obszarach: 1  liczba zmodernizowanych obiektów sportowo-rehabilitacyjnych: 1 Wskaźniki rezultatu  liczba przedsiębiorstw ulokowanych na zrewitalizowanym obszarze: 1  liczba obiektów dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych: 1  liczba nowo utworzonych miejsc pracy: 6 9. Szacunkowy kosztorys do 4 000 000 zł zakresu rzeczowego 10. Źródła finansowania RPO WZ 2014-2020, PEFRON, Środki własne Stowarzyszenia Na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną, Ruchową i z Autyzmem w Resku, Fundacja i Grantodawcy Prywatni; Norweski Mechanizm Finansowy oraz Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego. 11. Przewidywany harmonogram Termin 2018 realizacji projektu rozpoczęcia: Termin 2020 zakończenia:

KARTA PROJEKTU Nr 2

1. Tytuł przedsięwzięcia Budowa Jadłodajni przy Szkole Podstawowej w Radowie Małym 2. Miejsce realizacji Radowo Małe Działka 299/6

3. Wnioskodawca/Partnerzy Stowarzyszenie „WIS” Wolne Inicjatywy Społeczne, Gmina Radowo Małe 4. Opis problemu W Zespole Szkół jest stołówka dla dzieci, jednak nie może ona ich pomieścić. Na terenie gminy znajduje się jedna szkoła a z dożywiania finansowanego przez opiekę społeczną korzysta bardzo dużo dzieci, jednakże nie mieszczą się one w istniejącej stołówce. Brak możliwości zakupu posiłków przez mieszkańców gminy Radowo Małe (też seniorów). 5. Zakres rzeczowy wraz Rozbudowa budynku szkoły w celu stworzenia dla dzieci warunków z opisem projektu: do spożywania posiłków. Obecnie jest to przestrzeń bardzo mała nie może pomieścić wszystkich dzieci. Głównym założeniem jest rozbudowa pomieszczeń w celu przystosowania do wskazanej funkcji. Powierzchnia rozbudowy ok.170 m2,, rozbudowa, wyposażenie i obsługa. Ilość dzieci: 393 6. Komplementarność Projekt będzie komplementarny z działaniami gospodarczo- społecznymi realizowanymi na obszarze sołectwa, w tym szczególnie z projektami dotyczącymi rozwoju zasobów ludzkich czy infrastruktury. Projekty: Działanie 9.1/Poddziałanie 9.1.1 Priorytet IX Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Tytuł Projektu „Dla dzieci wszystko” Działanie 9.1/Poddziałanie 9.1.1 Priorytet IX Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Tytuł Projektu „Niech się dzieci śmieją” Działanie 9.1/Poddziałanie 9.1.2 Priorytet IX Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Tytuł Projektu „Fascynacje w nauce zaklęte” Działanie 9.1/Poddziałanie 9.1.2 Priorytet IX Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Tytuł Projektu „Leonardo – Pracownie Twórczości” 7. Powiązanie z celami PR Celem realizacji tego projektu poprawie ulegnie jakość życia

(x=tak) mieszkańców gminy co przyczyni się również do wzmocnienia Cel Nr 1 kapitału społecznego. Stworzenia miejsca dzieciom do spożywania Cel Nr 2 x posiłków w odpowiednich warunkach. Dzięki projektowi nastąpi Cel Nr 3 poprawa infrastruktury społecznej. W kontekście potrzeb Cel Nr 4 x i uwarunkowań obszaru rewitalizacji istotne znaczenie ma baza szkoły. 8. Wskaźniki produktu Wskaźniki produktu i rezultatu  powierzchnia obszarów objętych rewitalizacja: 0,94 ha  liczba wspartych obiektów infrastruktury lokalizowanych na rewitalizowanych obszarach: 1  liczba zmodernizowanych obiektów oświatowych: 1 Wskaźniki rezultatu  liczba przedsiębiorstw ulokowanych na zrewitalizowanym obszarze: 1 9. Szacunkowy kosztorys do 900.000 zł. zakresu rzeczowego 10. Źródła finansowania RPO WZ 2014-2020, Środki Własne, Norweski Mechanizm Finansowy oraz Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Środki Własne, WFOŚiGW, NFOŚiGW, 11. Przewidywany harmonogram Termin 2018 realizacji projektu rozpoczęcia: Termin 2019 zakończenia:

KARTA PROJEKTU Nr 3

1. Tytuł przedsięwzięcia Modernizacja boiska sportowego, stworzenie trybun dla mieszkańców oraz modernizacja budynku 2. Miejsce realizacji Radowo Małe Działka nr 403/7

3. Wnioskodawca/Partnerzy Gmina Radowo Małe / Stowarzyszenie „WIS” Wolne Inicjatywy Społeczne / Ludowy Klub Sportowy „RADOWIA” 4. Opis problemu Istniejące boisko jest niezabezpieczone przed wandalizmem i niszczeniem przez zwierzęta oraz podczas rozgrywek sportowych mieszkańcy nie mają komfortu wygodnego obejrzenia meczu na trybunach. Ponadto budynek niszczeje, gdyż nie ma ogrzewania ocieplania itp. Obiekt jest nie wykorzystywany. Z obiektu mogą korzystać seniorzy ok. 400 osób oraz młodzież i osoby w wieku aktywności zawodowej. Brakuje centrum aktywności międzypokoleniowej – obiektu jednoczącego ofertę dla seniorów oraz młodzieży i dorosłych. Brakuje zagospodarowania przestrzeni publicznej w pobliżu obiektu. Z przeznaczeniem na niezbędne funkcje społeczne i rekreacyjne. 5. Zakres rzeczowy wraz Zabezpieczenie boiska sportowego i stworzenie trybun dla z opisem projektu: mieszkańców oraz modernizacja budynku o powierzchni 215 m 2. Powierzchnia działki boiska szkolnego – 2 hektary. Powierzchnia przestrzeni publicznej zagospodarowanej – 5 hektarów. Na boisku powstaną trybuny, miejsca siedzące oraz ogrodzenie całego terenu. Powstanie scena plenerowa umożliwiająca realizację aktywności kulturalnej oraz organizację imprez plenerowych. W założeniach jest również zagospodarowanie przestrzeni publicznej przyległej do obiektów z przeznaczeniem na nowe funkcje użyteczności publicznej i rekreacyjnej. 6. Komplementarność Projekt dotyczący boiska sportowego będzie komplementarny z działaniami gospodarczo-społecznymi realizowanymi na obszarze sołectwa, w tym szczególnie z projektami dotyczącymi rozwoju zasobów ludzkich czy infrastruktury. 7. Powiązanie z celami PR Celem realizacji tego projektu jest wzmocnienie kapitału (x=tak) społecznego, który jest zdecydowanie niedostateczny. Istnieje

Cel Nr 1 x konieczność ożywienia społecznego poprzez budowę kapitału Cel Nr 2 x społecznego pomiędzy mieszkańcami. Zagospodarowanie Cel Nr 3 zdegradowanego boiska sportowego i obiektu przyległego na nowe Cel Nr 4 x funkcje społeczno-gospodarcze oraz zabezpieczenie rozwoju przestrzeni publicznej w odpowiedzi na potrzeby rekreacyjne mieszkańców oraz rozwój usług publicznych. 8. Wskaźniki produktu Wskaźniki produktu i rezultatu  powierzchnia obszarów objętych rewitalizacja: patrz mapa  liczba wspartych obiektów infrastruktury lokalizowanych na rewitalizowanych obszarach: 2  liczba zmodernizowanych obiektów oświatowych: 2 Wskaźniki rezultatu  liczba przedsiębiorstw ulokowanych na zrewitalizowanym obszarze: 1 9. Szacunkowy kosztorys do ok. 1.500.000 zł. zakresu rzeczowego 10. Źródła finansowania RPO WZ 2014-2020, Środki Własne, Norweski Mechanizm Finansowy oraz Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Środki Własne, WFOŚiGW, NFOŚiGW, Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych, Program Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014–2020. 11. Przewidywany harmonogram Termin 2018 realizacji projektu rozpoczęcia: Termin 2019 zakończenia:

KARTA PROJEKTU Nr 4

1. Tytuł przedsięwzięcia Gminny ośrodek aktywizacji, wspólnoty lokalnej „Słoneczko nad Pałacem” 2. Miejsce realizacji Żelmowo 0010 Gmina Radowo Małe Działka nr 9/6 oraz 16/22

3. Wnioskodawca/Partnerzy Romb Spółka z o.o. / Gmina Radowo Małe 4. Opis problemu Projekt przyczyni się do rozwiązania zdiagnozowanych problemów, będących źródłem wykluczenia społecznego: 1) bieda/ubóstwo uważane jest za jeden z głównych powodów sytuowania osób, ich rodzin i środowiska na marginesie życia społecznego, czego potwierdzeniem są niniejsze dane: udział osób w gospodarstwach domowych o wydatkach poniżej minimum egzystencji, 2) przynależność do III grupy bezrobotnych, świadcząca o pasywnej postawie życiowej, skutecznie wypychająca takie osoby, ich rodziny i środowiska po za nawias społeczeństwa, 3) czynniki regionalne wynikające z likwidacji PGR, 4) brak kwalifikacji odpowiadających na potrzeby lokalnego i regionalnego rynku pracy, 5) brak doświadczenia zawodowego w ogóle lub długotrwałe pozostawanie bez pracy skutkujące nieprzystosowaniem umiejętności do rynku pracy, 6) niepełnosprawność – ok. 10% klientów GOPS w Ostrowicach stanowią osoby niepełnosprawne. 7) działania projektowe, poprzez reintegrację społeczną i zawodową mają na celu zainicjowanie zmian w życiu mieszkańców gminy Radowo Małe. 5. Zakres rzeczowy wraz Zakres projektu obejmuje odbudowę i przystosowanie oraz rewitalizację z opisem projektu: obiektów przeznaczonych do projektów co wymaga przeprowadzenie następujących zadań: 1) budynek 1 – modernizacja z przeznaczeniem na hostel z dzienną salą, 2) budynek 2 – przystosowanie do wybudowania basenu; wokół byłaby plaża w okresie letnim dodatkowo boisko do sportów plażowych, 3) budynek 3 – aktywna świetlica, sale edukacyjne, sala pobytu dziennego, pracownia komputerowa, biblioteka, 2 pomieszczenia gabinetowe np. do rozmów i pracy z psychologiem, pedagogiem,

pracy indywidualnej, jadłodajnia itp., 4) budynek 4 – przeznaczony byłby na salę do kręgli, squasha, siłowni, sali odnowy biologicznej, 5) budynek 5 – po dawnej gorzelni przeznaczony na zaplecze gospodarcze, 6) park – przeznaczony na ogród botaniczny, panele ekologiczno- edukacyjne, warsztaty edukacyjne, ścieżki aktywnego wypoczynku. 6. Komplementarność Cele osiągnięte zostaną w powiązaniu z działaniami ze środków EFS (gł. RPO WZ 2014-2020) i/lub np. ze Funduszu Pracy, PFRON, Gminy Radowo Małe. Realizacja niniejszego projektu, została wskazana jako jeden z projektów komplementarnych. Efektem tych działań jest wypracowanie i próba wdrożenia modelu opartego na zdiagnozowane zapotrzebowanie zgłaszane przez pracodawców w zakresie przygotowania osób bezrobotnych, biernych zawodowo, znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji na rynku pracy (jako grupy marginalizowane i zagrożone marginalizacją) do stałej aktywności społecznej i zawodowej, wykorzystując instrumenty aktywizacji edukacyjnej, społecznej i zawodowej. 7. Powiązanie z celami PR Intencją projektu jest odbudowa i przystosowanie oraz rewaloryzacja (x=tak) obiektów. Celem głównym niniejszego przedsięwzięcia jest aktywizacja Cel Nr 1 x osób starszych z terenu gminy, aktywizacja zawodowa młodych ludzi – Cel Nr 2 x dostęp do pracowni komputerowej, możliwość przeprowadzania kursów Cel Nr 3 dokształcających w porozumieniu z Powiatowym Urzędem Pracy Cel Nr 4 x w Łobzie, staże i praktyki możliwe do odbycia na terenie przedsięwzięcia, Stworzona zostanie możliwość „godzinowego” pozostawienia dziecka w świetlicy. Części działki zostanie przystosowana na projekcje filmowe pod chmurką ze sceną z możliwością organizacji spektakli i koncertów. 8. Wskaźniki produktu Wskaźniki produktu i rezultatu  powierzchnia obiektów objętych rewitalizacja 4.30007 ha i park 2.2644 ha.  liczba wspartych obiektów infrastruktury lokalizowanych na rewitalizowanych obszarach: 6  liczba zmodernizowanych obiektów oświatowych: 4 Wskaźniki rezultatu  liczba przedsiębiorstw ulokowanych na zrewitalizowanym obszarze: 5  wzrost zatrudnienia we wspieranych podmiotach: 15  liczba nowo utworzonych miejsc pracy: do 40 9. Szacunkowy kosztorys do 5 000 000 zakresu rzeczowego 10. Źródła finansowania RPO WZ 2014-2020, Środki Własne, Norweski Mechanizm Finansowy oraz Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Środki Własne, WFOŚiGW, NFOŚiGW 11. Przewidywany harmonogram Termin 2018 realizacji projektu rozpoczęcia: Termin 2023 zakończenia:

KARTA PROJEKTU Nr 5

1. Tytuł przedsięwzięcia „Sport to zdrowie” 2. Miejsce realizacji Maliniec Gmina Radowo Małe działka nr 9/12 Maliniec, Gmina Radowo Małe

3. Wnioskodawca/Partnerzy Gmina Radowo Małe / Stowarzyszenie „WIS” Wolne Inicjatywy Społeczne 4. Opis problemu Projekt wpływa bezpośrednio na poprawę jakości życia mieszkańców. Mieszkańcy mają możliwość korzystania ze sprzętu siłowni na świeżym powietrzu. Podczas, gdy dzieci bawią się na placu zabaw, ich opiekunowie mają możliwość ćwiczyć, mając jednocześnie dzieci w zasięgu wzroku. Aktywność ruchowa w takiej formie nie wymaga specjalnego przygotowania i wpływa korzystnie na samopoczucie i zdrowie użytkowników. Zamiast siedzieć na ławeczce będą mogli spędzić czas aktywnie. Projekt pośrednio wpłynie na bezpieczeństwo publiczne. Młodzież zamiast spędzania czasu na przystanku autobusowym będzie mogła spożytkować go na siłowni, wzmacniając kondycję. Stworzy to realną alternatywę dla dotychczasowego modelu spędzania wolnego czasu i spowoduje, że zmniejszy się liczba młodych ludzi nie mogących znaleźć zajęcia w wolnym czasie. To może zapobiec sięganiu po używki i popełnianiu drobnych wykroczeń, a w efekcie poprawi bezpieczeństwo publiczne. Poprzez działanie animacyjne mieszkańcy zintegrują się przy wspólnej pracy przy planowaniu siłowni, przygotowaniu terenu pod siłownię, wspólnemu zagospodarowaniu terenu itp. Mieszkańcy będą mieli również okazję zintegrować się przy montażu siłowni oraz podczas wspólnej imprezy integracyjnej po zakończeniu prac. Trwałość rezultatu integracji społeczności lokalnej będzie zachowana poprzez fakt, że siłownia plenerowa zostanie wkomponowana w pobliżu placu zabaw. To sprzyja integracji mieszkańców, zwłaszcza młodych rodziców (wymiana doświadczeń w wychowywaniu dzieci, spraw związanych ze szkołą, przedszkolem

i inne). Budowa siłowni zewnętrznej będzie wpływała na integrację wewnątrzpokoleniową różnych grup wiekowych. 5. Zakres rzeczowy wraz Projekt ma na celu budowę ogólnodostępnej siłowni zewnętrznej dla z opisem projektu: mieszkańców sołectwa Maliniec. Projekt umożliwi korzystanie z urządzeń rekreacyjnych osobom w różnym wieku podnosząc ich sprawność ogólną oraz zachęcając do sportowego trybu życia niezależnie od pory roku. Z efektów projektu będą mogli korzystać wszyscy mieszkańcy wsi, a także goście z pobliskich miejscowości. Siłownie zewnętrzne będą przeznaczone i atrakcyjne dla wszystkich niezależnie od wieku: dzieci, młodzież, dorosłych, a także osób starszych. Z urządzeń rekreacyjnych będą mogli korzystać zarówno bywalcy tradycyjnych siłowni, jak i ci, którzy nigdy wcześniej nie korzystali z tego typu urządzeń. Siłownia zewnętrzna – jedyny obiekt rekreacyjno-sportowy w Malińcu, dzięki temu, że będzie przeznaczony, atrakcyjny i dostępny dla wszystkich, będzie integrował różne grupy wiekowe i środowisko lokalne. Takie miejsca charakteryzują się bowiem wartością dodaną – nie tylko umożliwiają aktywność fizyczną, ale także stwarzają okazję do nawiązywania nowych znajomości i wspólnego spędzania wolnego czasu. Dzięki bezpośredniemu sąsiedztwu placu zabaw czas na siłowni będą mogły spędzać całe rodziny W ramach przedsięwzięcia zostaną przeprowadzone następujące zadania: 1. Rozplantowanie, wyrównanie terenu, przygotowanie terenu pod montaż elementów siłowni plenerowej i stołu tenisowego. 2. Zakup i montaż nowych elementów:  orbitrek  wiosło  wahadło + twister  wyciskanie siedząc  stół do tenisa 3. Przeprowadzenie działania animacyjnego: organizacja wydarzenia aktywizującego i integrującego mieszkańców – otwarcie nowopowstałej infrastruktury. 6. Komplementarność Projekt jest komplementarny z projektem „Rewitalizacja na terenie gmin województwa zachodniopomorskiego znajdujących się w Specjalnej Strefie Włączenia” 7. Powiązanie z celami PR Celem głównym działań jest integracja mieszkańców i ich aktywizacja. (x=tak) Poprzez wspólne działanie mieszkańcy lepiej się poznają, stworzą Cel Nr 1 x wspólną płaszczyznę do dalszej współpracy. Poprzez budowę siłowni Cel Nr 2 x zewnętrznej, zwiększy się ich zaangażowanie we wspólne sprawy wsi. Cel Nr 3 Uczestnictwo w projekcie przyczyni się również do poprawy jakości życia Cel Nr 4 mieszkańców. Zyskają oni nowe miejsce do aktywnego spędzania czasu wolnego i pielęgnowania relacji sąsiedzkich. 8. Wskaźniki produktu Wskaźniki produktu i rezultatu  powierzchnia obszarów objętych rewitalizacja: patrz mapa  liczba wspartych obiektów infrastruktury lokalizowanych na rewitalizowanych obszarach: 1  liczba zmodernizowanych obiektów: 1 Wskaźniki rezultatu  liczba przedsiębiorstw ulokowanych na zrewitalizowanym obszarze:1  wzrost zatrudnienia we wspieranych podmiotach: 2 9. Szacunkowy kosztorys do 15.000 zł zakresu rzeczowego 10. Źródła finansowania Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych, Program Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014–2020, RPO WZP 2016-2020; Środki Własne. 11. Przewidywany harmonogram Termin 2018 realizacji projektu rozpoczęcia: Termin 2023 zakończenia:

KARTA PROJEKTU Nr 6

1. Tytuł przedsięwzięcia „Rewitalizacja i doposażenia placu zabaw” 2. Miejsce realizacji Radzim 0004 Gmina Radowo Małe Działka nr 149/5

3. Wnioskodawca/Partnerzy Gmina Radowo Małe / Stowarzyszenie „WIS” Wolne Inicjatywy Społeczne 4. Opis problemu Miejscowość Radzim jest położona na obrzeżach gminy Radowo Małe i mieszkańcy mają ograniczony dostęp do usług, kultury i rozrywki. Ponadto ta miejscowość razem z sąsiednią wioską tworzą wspólne sołectwo o nazwie Troszczyno. W obu tych miejscowościach nie ma porządnego placu zabaw pomimo dużej ilości dzieci. Dzięki nowemu placu zabaw nie tylko najmłodsze dzieci będą miały możliwość zabawy, ale także nawiążą się nowe kontakty między dorosłymi mieszkańcami Radzimia a także Troszczyna, a plac zabaw będzie tworzył centrum spotkań, co będzie miało również wpływ na zaktywizowanie społeczności. Dla dorosłych będzie to również miejsce łączące w sobie potrzebę odpoczynku i możliwości obserwowania swoich podopiecznych. Wyposażenie będzie służyć aktywnym działaniom użytkowników, jednocześnie swoim wyglądem i formą, dostosowane będzie do warunków otoczenia. Takie miejsce zabaw i ćwiczeń fizycznych stanowić będzie jedyny tego typu element w najbliższej okolicy. Plac zabaw poprawi estetykę wsi i bezpieczeństwo osób, szczególnie dzieci, a także będzie pełnił rolę centrum wsi. 5. Zakres rzeczowy wraz z Przedsięwzięcie polegać będzie na rozbudowaniu istniejącego placu opisem projektu: zabaw poprzez montaż dodatkowych elementów zabawowych, wyłożenia podłoża piaskiem oraz ogrodzenie terenu. W ramach przedsięwzięcia zostaną przeprowadzone następujące zadania:  rozplantowanie, wyrównanie terenu, przygotowanie terenu pod montaż elementów placu zabaw i ogrodzenia,

 zakup agrowłókniny,  zakup i dostawa piachu,  zakup i montaż nowych elementów placu zabaw,  ścianka wspinaczkowa,  huśtawka bocianie gniazdo,  dwa bujaki na sprężynie,  karuzela platformowa,  zakup i montaż ogrodzenia,  przeprowadzenie działania animacyjnego: organizacja wydarzenia aktywizującego i integrującego mieszkańców – otwarcie nowopowstałej infrastruktury. 6. Komplementarność Cele osiągnięte zostaną w powiązaniu z działaniami ze środków EFS (gł. RPO WZ 2014-2020) i/lub np. ze Funduszu Pracy, PFRON, Gminy Radowo Małe. Realizacja niniejszego projektu, została wskazana jako jeden z projektów komplementarnych. Efektem tych działań jest wypracowanie i próba wdrożenia modelu opartego na zdiagnozowane zapotrzebowanie zgłaszane przez pracodawców w zakresie przygotowania osób bezrobotnych, biernych zawodowo, znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji na rynku pracy (jako grupy marginalizowane i zagrożone marginalizacją) do stałej aktywności społecznej i zawodowej, wykorzystując instrumenty aktywizacji edukacyjnej oraz społecznej. 7. Powiązanie z celami PR Intencją projektu jest odbudowa i przystosowanie oraz rewaloryzacja (x=tak) obiektów. Celem głównym niniejszego przedsięwzięcia jest aktywizacja Cel Nr 1 x osób starszych z terenu gminy, aktywizacja zawodowa młodych ludzi – Cel Nr 2 x dostęp do pracowni komputerowej, możliwość przeprowadzania kursów Cel Nr 3 dokształcających w porozumieniu z Powiatowym Urzędem Pracy Cel Nr 4 x w Łobzie, staże i praktyki możliwe do odbycia na terenie przedsięwzięcia, Stworzona zostanie możliwość „godzinowego” pozostawienia dziecka w świetlicy. Dostępność kultury części działki zostanie przystosowana na projekcje filmowe pod chmurką ze sceną z możliwością organizacji spektakli i koncertów. 8. Wskaźniki produktu Wskaźniki produktu i rezultatu  powierzchnia obszarów objętych rewitalizacja 3866 ha  liczba wspartych obiektów infrastruktury lokalizowanych na rewitalizowanych obszarach: 1  liczba zmodernizowanych obiektów: 1 Wskaźniki rezultatu  liczba przedsiębiorstw ulokowanych na zrewitalizowanym obszarze: 1  wzrost zatrudnienia we wspieranych podmiotach: 2 9. Szacunkowy kosztorys do 15.000 zł zakresu rzeczowego 10. Źródła finansowania Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych, Program Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014–2020, RPO WZP 2016-2020; Środki Własne, 11. Przewidywany harmonogram Termin 2018 realizacji projektu rozpoczęcia: Termin 2023 zakończenia:

1.2. Ogólny opis projektów rewitalizacyjnych uzupełniających

Poniżej przedstawiono uzupełniające przedsięwzięcia rewitalizacyjne, mające na celu eliminację lub ograniczenie negatywnych zjawisk powodujących sytuację kryzysową. W opisie uwzględniono wyniki warsztatów przeprowadzonych w sołectwach objętych programem. Zapisy kart projektów wypracowano w formie pogłębionego wywiadu grupowego, według uprzednio przygotowanych pytań i „zogniskowaniu” dyskusji wokół zasadniczego obszaru rewitalizacji przy wsparciu zewnętrznego moderatora. W trakcie prac zastosowano szeroko pojęte techniki projekcyjne, włócząc w dyskusję elementy audiowizualne oraz wykonane samodzielnie przez mieszkańców mapy zasobów, których wykorzystanie miało pomóc w pełniejszym zebraniu potencjałów lokalnych. Dzięki tej metodzie zebrano oddolne przedsięwzięcia wzmacniające oddziaływanie projektów głównych.

Tabela 9. Wykaz projektów uzupełniających

Obszar Sołectwo Projekty uzupełniające [typ]

Maliniec rewitalizacji Rozbudowa i modernizacja placu zabaw

Radzim rewitalizacji Rewitalizacja i doposażenie placu zabaw w Radzimiu

Budowa dodatkowego oświetlenia ulicznego, Budowa Borkowo Wielkie zdegradowany świetlicy wiejskiej, Modernizacja placu zabaw, Przebudowa drogi na cmentarz, Remont cmentarza, Budowa dodatkowego oświetlenia ulicznego, Modernizacja świetlicy wiejskiej, Modernizacja placu zabaw, Czachowo zdegradowany Przebudowa dróg gminnych, Budowa i modernizacja chodników Budowa i modernizacja chodników, Budowa dodatkowego oświetlenia ulicznego, Budowa kanalizacji sanitarnej, Dargomyśl zdegradowany Budowa placu zabaw. Przebudowa drogi wewnętrznej, Remont i termomodernizacja Pałacu, Budowa świetlicy wiejskiej, Zagospodarowanie parku zabytkowego, Budowa dodatkowego oświetlenia ulicznego, Budowa świetlicy wiejskiej, Budowa placu zabaw, Remont drogi Dobrkowo zdegradowany powiatowej, Remont dróg gminnych, Budowa kanalizacji sanitarnej

Budowa i modernizacja chodników, Budowa dodatkowego oświetlenia ulicznego, Budowa kanalizacji sanitarnej wraz Gostomin zdegradowany ze zbiornikiem bezodpływowym, Rozbudowa i doposażenie świetlicy wiejskiej, Modernizacja placu zabaw Budowa chodników, Budowa dodatkowego oświetlenia ulicznego, Budowa kanalizacji sanitarnej wraz z oczyszczalnią, Budowa boiska sportowego, Karnice zdegradowany Modernizacja i doposażenie świetlicy wiejskiej, Modernizacja placu zabaw, Przebudowa drogi brukowej, Remont i termomodernizacja Pałacu, Zagospodarowanie parku zabytkowego, Budowa dodatkowego oświetlenia ulicznego, Budowa chodników , Budowa świetlicy wiejskiej, Budowa placu Mołdawin zdegradowany zabaw, Remont dróg gminnych, Budowa kanalizacji sanitarnej Budowa i modernizacja chodników, Budowa dodatkowego Orle pozostały oświetlenia ulicznego, Budowa kanalizacji sanitarnej, Budowa placu zabaw. Przebudowa drogi powiatowej Budowa dodatkowego oświetlenia ulicznego, Budowa świetlicy wiejskiej, Modernizacja placu zabaw, Remont Pogorzelica pozostały dróg gminnych, Budowa kanalizacji sanitarnej.

Budowa dodatkowego oświetlenia ulicznego, Budowa nowej oczyszczalni ścieków, Radowo Małe pozostały Budowa chodnika wraz z oświetleniem do miejsca rekreacji, Modernizacja placów zabaw, Remont dróg gminnych, Zagospodarowanie plaży nad jeziorem Budowa kanalizacji i oczyszczalni ścieków, Budowa i modernizacja chodników, Budowa dodatkowego oświetlenia ulicznego, Budowa boiska sportowego, Radowo Wielkie pozostały Przebudowa budynku OSP na świetlicę wiejską, Przebudowa dróg gminnych, Zagospodarowanie stawu i placu gminnego, Modernizacja placu zabaw Budowa dodatkowego oświetlenia ulicznego, Budowa chodników , Budowa świetlicy wiejskiej, Budowa boiska Rekowo zdegradowany sportowego, Modernizacja placu zabaw, Remont dróg gminnych, Budowa dodatkowego oświetlenia ulicznego, Budowa kanalizacji sanitarnej wraz z oczyszczalnią, Budowa Rogowo rewitalizacji boiska sportowego, Modernizacja i wyposażenie świetlicy wiejskiej, Modernizacja placu zabaw, Zagospodarowanie plaży nad jeziorem wraz z remontem drogi dojazdowej Budowa i modernizacja chodników, Budowa dodatkowego oświetlenia ulicznego, Budowa boiska sportowego, Siedlice rewitalizacji Przebudowa budynku OSP na świetlicę wiejską, Przebudowa dróg gminnych Budowa chodników, Budowa dodatkowego oświetlenia ulicznego, Budowa kanalizacji sanitarnej wraz Sienno Dolne zdegradowany z oczyszczalnią, Budowa boiska sportowego, Przebudowa budynku na świetlicę wiejską, Modernizacja placu zabaw, Przebudowa drogi gminnej Budowa dodatkowego oświetlenia ulicznego, Budowa chodników , Budowa świetlicy wiejskiej, Budowa placu Strzmiele zdegradowany zabaw, Remont dróg gminnych, Budowa kanalizacji sanitarnej, Zagospodarowanie plaży nad jeziorem Budowa dodatkowego oświetlenia ulicznego, Budowa Troszczyno zdegradowany świetlicy wiejskiej, Budowa placu zabaw, Remont dróg i chodników gminnych, Budowa kanalizacji sanitarnej

Budowa i modernizacja chodników, Budowa dodatkowego Żelmowo rewitalizacji oświetlenia ulicznego, Budowa kanalizacji sanitarnej, Budowa boiska sportowego, Modernizacja placu zabaw Budowa i modernizacja chodników, Budowa dodatkowego oświetlenia ulicznego, Budowa kanalizacji sanitarnej, Maliniec rewitalizacji Modernizacja placu zabaw. Przebudowa drogi brukowej, Remont i termomodernizacja Pałacu, Budowa świetlicy wiejskiej, Zagospodarowanie parku zabytkowego, Budowa i modernizacja chodników, Budowa dodatkowego oświetlenia ulicznego, Budowa kanalizacji sanitarnej wraz Smorawina zdegradowany ze zbiornikiem bezodpływowym, Budowa boiska sportowego, Przebudowa budynku sklepu na świetlicę wiejską, Modernizacja placu zabaw

Budowa i modernizacja chodników, Budowa dodatkowego oświetlenia ulicznego, Budowa kanalizacji sanitarnej, Radzim rewitalizacji Przebudowa drogi wewnętrznej, Remont i termomodernizacja Pałacu, Budowa świetlicy wiejskiej, Zagospodarowanie parku zabytkowego,

7. Mechanizmy zapewnienia komplementarności między poszczególnymi projektami rewitalizacyjnymi oraz pomiędzy działaniami różnych podmiotów i funduszy na obszarze objętym programem rewitalizacji

W niniejszej części opracowania wskazano na wzajemne powiązania pomiędzy poszczególnymi projektami. Opisana poniżej komplementarność – to obok szczegółowej diagnozy oraz partycypacji społecznej stanowi istotny aspekt Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Radowo Małe na lata 2017-2023. Zapewnienie powiązań pomiędzy poszczególnymi projektami będzie skutkować efektywnym wykorzystaniem środków finansowych przeznaczonych na rewitalizację. Komplementarność poszczególnych działań rewitalizacyjnych opiera się na zapewnieniu wzajemnego uzupełninia się działań w ramach następujących płaszczyzn:

Komplementarność przestrzenna.

Projekty rewitalizacyjne, szczegółowo przedstawione powyżej dopełniają się wzajemnie przestrzennie i zachodzi między nimi efekt synergii. Łącznie oddziałują na ten sam problem, co wpływa na spotęgowanie efektu. Sama przestrzeń objęta działaniami (obszar rewitalizacji, który pokrywa się z granicami zidentyfikowanego obszaru zdegradowanego) obejmuje cały obszar, zarówno w zakresie działań inwestycyjnych, które uwzględniają uczestnictwo w działaniach interesariuszy z całego obszaru zdegradowanego, jak również w zakresie planowanych działań o charakterze miękkim, które są skierowane do wszystkich mieszkańców obszaru. Zaproponowane projekty oddziałują na cały obszar dotknięty kryzysem i nie prowadzą do niepożądanych efektów społecznych takich jak segregacja społeczna i wykluczenie. Cała społeczność lokalna będzie korzystać z efektów lokalnych, nikt nie będzie wykluczony, a działania są tak zaplanowane, aby objąć wszystkie grupy społeczne. Ponadto co ważne z planowanych działań miękkich mogą korzystać również mieszkańcy innych obszarów gminy, tak aby osoby zagrożone wykluczeniem i potrzebujące wsparcia nie były wykluczone z działań i aby zachować równowagę między poszczególnymi obszarami gminy i nie doprowadzić do sytuacji, w której problemy mieszkańców obecnie zdefiniowanego obszaru nie przelały się na sąsiedni obszar.

Komplementarność problemowa.

Planowane przedsięwzięcia dopełniają się tematycznie i w efekcie końcowym będą skutkowały kompleksowym rozwiązaniem problemów. Projekty oddziałują na każdą ze sfer, w której w wyniku diagnozy stwierdzono sytuację kryzysową i na tej podstawie wyznaczono obszar zdegradowany. Co w efekcie doprowadzi do znaczącego zmniejszeni skali występujących problemów determinujących sytuację kryzysową.

Komplementarność proceduralno-instytucjonalna.

W ramach niniejszego Programu Rewitalizacji w toku działań przygotowawczych, zaprojektowano odpowiedni system wdrażania i zarządzania programem rewitalizacji, który uwzględnia strukturę zarządzania działaniami rewitalizacyjnymi w sposób kompleksowy, pozwalający na zaangażowanie i efektywne współdziałanie na jego rzecz różnych instytucji oraz zapewnia wzajemne uzupełnianie się działań poszczególnych podmiotów zaangażowanych w realizację i spójność stosowanych procedur.

Komplementarność międzyokresowa.

Działania rewitalizacyjne zostały tak zaplanowane, aby zapewnić zachowanie ciągłości programowej polegającej na kontynuacji wsparcia udzielonego gminie w ramach polityki spójności w latach 2007-2013. Przez cały też czas realizowana jest praca ze społecznością lokalną, co odbywa się m.in. za pośrednictwem Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej oraz organizacji pozarządowych. Gmina jest w trakcie tego procesu i władze gminy są zdeterminowane, aby ten długofalowy proces zakończyć pełnym sukcesem. Rewitalizacja zdiagnozowanych obecnie zdegradowanych obszarów stanowi jedno z ważniejszych zadań gminy. Niniejszy Program Rewitalizacji zapewnia ciągłość działań, konsolidując w swoich ramach działania rewitalizacyjne o charakterze społecznym i urbanistycznym, wpływając na koncentrację interwencji i dzięki temu zwiększając efekty planowanych działań strategicznych, co zawarte jest w strategii rozwoju gminy.

Komplementarność źródeł finansowania.

W ramach planowanych działań uwzględniono różne źródła finansowania dla projektów rewitalizacyjnych, ujętych w programie rewitalizacji. Wsparcie przewidziano, zgodnie z charakterem planowanych zadań i podmiotów je realizujących, uzupełniając i łącząc wsparcie, m.in. ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności, ponadto planuje się udział środków prywatnych oraz środków ze źródeł krajowych (m.in. Programy Ministra Kultury) oraz w ramach Mechanizmu Norweskiego, Mechanizmu Szwajcarskiego, Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich, które to środki planuje łączyć się z wkładem własnym gminy lub podmiotów zewnętrznych zaangażowanych w realizację, zgodnie z możliwościami prawnymi.

Wartym podkreślenia jest fakt interdyscyplinarnego charakteru działań, które zostały zaplanowane w LPR. Dokument posiada indywidualne cechy (długi okres realizacji programu rewitalizacji, konieczność ciągłego jego monitorowania i aktualizacji, szeroki udział społeczności lokalnej w procesie jego tworzenia), dlatego można stwierdzić, że porusza on różnorodne dziedziny, które mogą mieć wpływ na rozwój gminy. Źródła

91 finansowania Lokalnego Programu Rewitalizacji znajdują się głównie poza budżetem samorządu, dlatego oczywiste jest, że będzie występować konieczność ciągłego ich pozyskiwania, a tej roli może nie sprostać sama gmina. Ważne jest, by partnerzy społeczni i gospodarczy odpowiednio te działania wspierali. Osiągnięcie zaplanowanych celów będzie możliwe bowiem tylko wtedy, gdy dojdzie do współpracy sektora prywatnego, publicznego i społecznego.

Gmina planuje wykonanie wyszczególnionych w dokumencie inwestycji w oparciu m.in. o zewnętrzne środki finansowe (stawiając nacisk na bezzwrotne dotacje), jak również o środki własne i innych podmiotów funkcjonujących w gminie, w tym prywatnych. Duży potencjał niesie ze sobą perspektywiczne zaangażowanie w rewitalizację innych partnerów, angażując tym samym dodatkowy kapitał i rozkładając ciężar finansowy rewitalizacji na różne podmioty, tym samy realizując zasadę dodatkowości środków UE.

Do głównych źródeł finansowania projektów rewitalizacyjnych należą przede wszystkim: o środki Unii Europejskiej – m. in. fundusze strukturalne i inwestycyjne: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny, Fundusz Spójności, Instrument Łącząc Europę, Europejski Fundusz na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, o środki budżetu państwa – przewidziane na współfinansowanie projektów, jako niezależne źródło finansowania, Program Operacyjny Fundusz Inicjatyw Obywatelskich o środki budżetów samorządów – wojewódzkich, powiatowych – na współfinansowanie projektów lub jako niezależne źródło finansowania, o inne środki publiczne – np. fundusze celowe, Mechanizm Norweski i Mechanizm Finansowy EOG, o środki prywatne – np. środki organizacji pozarządowych, o kredyty, pożyczki, obligacje komunalne i inne narzędzia i instrumenty finansowe kierowane do JST.

Tabela 10. Komplementarność pomiędzy poszczególnymi projektami

Komplementarność

roblemowa rzestrzenna

roceduralno

iędzyokresowa

Nr projektu instytucjonalna

ródeł finansowania

Projekt nr 1 X X X X

Projekt nr 2 X X X

Projekt nr 3 X X X

x Projekt nr 4 X X

Projekt nr 5 X X

Projekt nr 6 X X

8. Mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców i innych podmiotów i grup aktywnych na terenie gminy w proces rewitalizacji

Partycypacja społeczna jest wpisana w proces rewitalizacji jako fundament działań na każdym etapie tego procesu (diagnozowanie, programowanie, wdrażanie, monitorowanie), determinując jego skuteczność i efektywność. Odpowiedzialność za przeprowadzenie całego procesu w sposób partycypacyjny ponoszą lokalne władze, jednak o sukcesie można mówić dopiero wtedy, gdy zaangażowani zostaną lokalni przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe oraz mieszkańcy bez względu na wiek, status, płeć czy wyznanie. Skonsolidowanie wysiłków różnych osób, grup i podmiotów na rzecz obszaru rewitalizacji jest istotnym warunkiem sukcesu.

Obserwacja statystyczna na potrzeby badań empirycznych została prowadzona za pomocą różnych metod i technik badawczych, w zależności od postawionych celów szczegółowych oraz grupy respondentów (interesariuszy). Zrealizowano badania przy wykorzystaniu następujących trzech metod badawczych: 1. Indywidualnej ankiety bezpośredniej – z sołtysami w gminie (załącznik 1, 2, 3, 4, 5). 2. IDI – Indywidual in Depth Interview, tj. indywidualnego wywiadu pogłębionego – z osobami sprawującymi władzę w gminie (wójt, radni) (Załącznik 6, 7, 8). 3. FGI – Focus Group Interview, tj. zogniskowany wywiad grupowy – z lokalnymi liderami w gminie (załącznik 9, 10, 11).

Badania w terenie zrealizowano przez odpowiednio dobranych i poinstruowanych ankieterów. Były to osoby starannie dobrane pod względem kompetencji, umiejętności i predyspozycji osobistych, mające dobre rozeznanie w środowisku lokalnym. Wysoka jakość i przydatność danych statystycznych została zapewniona przez włączenie w proces badawczy Animatorów Lokalnych oraz niezależnych Moderatorów – a więc osób wyłonionych z ramienia realizatorów projektu, które z jednej strony są na bieżąco odpowiedzialne za aktywizację społeczną w konkretnym regionie (i dobrze go znają), z drugiej – są niezależnymi ekspertami patrzącymi na dany obszar w sposób zobiektywizowany. Przyjęcie powyższego sposobu postępowania w trakcie badań empirycznych było podyktowane chęcią uzyskania możliwie najbardziej rzetelnych rezultatów badawczych. Dane uzyskane w ten sposób, mają charakter zarówno ilościowy, jak i jakościowy. Taka ich specyfika pozwoliła na poddanie ich agregacji, obróbce i analizie statystycznej, ułatwiła uzyskanie informacji o zależnościach między zmiennymi (korelacje) oraz poprzez zastosowanie wystandaryzowanych narzędzi - zagwarantowała porównywalność danych uzyskanych od różnych respondentów. Z drugiej strony, ze względu na fakt włączenia w badania empiryczne także metod jakościowych, możliwa była pogłębiona identyfikacja, analiza i ocena problemów i potrzeb społecznych oraz zidentyfikowanie potencjałów rozwojowych analizowanych

95 gmin, które mogłyby być trudne do ujawnienia w drodze zastosowania wyłącznie metod właściwych dla badań ilościowych czy wtórnych (analiza dokumentów zastanych i statystyki lokalnej).

Na etapie diagnozowania wykorzystano następujące mechanizmy partycypacji społecznej:

publikacje na stronie internetowej Urzędu Gminy Radowo Małe – informacje o przystąpieniu do prac nad programem rewitalizacji, ogłoszenia o realizowanych działaniach i konsultacjach umieszczane w miejscach zwyczajowo przyjętych do zamieszczania ogłoszeń (gminne i sołeckie tablice informacyjne, świetlice wiejski, strona internetowa itp.), badanie ankietowe przeprowadzone z przedstawicielami i przedstawicielkami wszystkich 20 sołectw z terenu gminy (załącznik 1), spotkania z animatorem lokalnym, który pochodzi bezpośrednio z obszaru gminy lub od lat działających na jej terenie, aby skuteczniej przekonać interesariuszy do aktywnego udziały w procesie rewitalizacji z mieszkańcami gminy – łączna liczba pracy animacyjnej 45 godzin, spotkania z mieszkańcami gminy w liczbie 168 osób w celu diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej oraz wypracowania przyszłych przedsięwzięć rewitalizacyjnych, spotkania fokusowe dla wszystkich grup interesariuszy, mające na celu zdiagnozowanie sytuacji na terenie gminy i poszczególnych sołectw, ze szczególnym uwzględnieniem problemów, potrzeb, potencjału i proponowanych rozwiązań, w 2 spotkaniach każdorazowo wzięło udział około 12-15 osób (załącznik 10), indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami władz lokalnych (załącznik 6), wykorzystanie efektów dotychczasowej pracy Ośrodka Wsparcia Ekonomii Społecznej (OWES), w tym m.in. wykorzystanie przygotowanej przez OWES diagnozy lokalnej czy współpraca przy wprowadzaniu narzędzi partycypacji społecznej, np. inicjatywa lokalna.

Na etapie programowania wykorzystano następujące mechanizmy partycypacji społecznej:

uruchomienie i prowadzenie lokalnego punktu konsultacyjnego na terenie gminy, w którym dyżur pełnił Lokalny Animator, który udzielał informacji na temat procesu rewitalizacji oraz przyjmował propozycje w ramach inicjatyw lokalnych, przygotowanie map zasobów i potrzeb opracowanych bezpośrednio przez mieszkańców każdego sołectwa, wizje lokalne (spacery badawcze), podczas których mieszkańcy i mieszkanki, oraz osoby odpowiedzialne za przygotowanie programu rewitalizacji mieli okazję obejrzeć teren gminy i zgłaszać swoje uwagi oraz opinie bezpośrednio w miejscu, na temat którego toczyła się dyskusja, łączna liczba godzin zrealizowanych w ramach spacerów 95 godzin , praca wolontariuszy w ramach realizowanych przedsięwzięć inwestycyjnych na terenie gminy o łącznej liczbie 850 godzin, spotkania animacyjne dla wszystkich grup interesariuszy organizowane na poziomie sołectw, mające na celu pobudzenie aktywności i włączenie ich do realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych, o łącznej liczbie 625 godzin,

warsztat dla wszystkich grup interesariuszy służący wypracowanie wizji gminy po rewitalizacji (w 2023 roku). Następnie wyznaczono i spisano główne cele, jakie w obszarach specjalizacji stawiane są przed procesem rewitalizacji.

Po uchwaleniu „Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Radowo Małe na lata 2017- 2023” rekomenduje się dalsze włączanie w działania wszystkich grup interesariuszy procesu.

Na etapie wdrażania rekomenduje się wykorzystanie następujących mechanizmów partycypacji społecznej:

powołany zostanie zespół ds. rewitalizacji reprezentujący różne grupy społeczne i różne grupy interesariuszy, sposób wyboru członków zespołu również uwzględniać będzie partycypację społeczną, głównym zadaniem powołanego zespołu będzie m.in. weryfikacja podejmowanych działań rewitalizacyjnych, wzmacnianie roli liderów lokalnych do aktywizacji biernych mieszkańców gminy przy wykorzystaniu sektora pozarządowego i działań realizowanych przez Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej, aktywizacja postaw obywatelskich i społecznych – zapewnienie dzięki współpracy z Ośrodkiem Wsparcia Ekonomii Społecznej, tj. np. aktywne coroczne konsultacje programu współpracy z organizacjami pozarządowymi, wprowadzanie i realizacja narzędzi przewidzianych w Ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz.U. 2003 Nr 96 poz. 873 z późniejszymi zmianami), sfera gospodarcza/przedsiębiorczość w zależności od pojawiających się problemów na terenie gminy i proponowanych zmian.

Na etapie monitorowania rekomenduje się wykorzystanie następujących mechanizmów partycypacji społecznej:

powołany zostanie zespół ds. rewitalizacji reprezentujący różne grupy społeczne i różne grupy interesariuszy, sposób wyboru członków zespołu również uwzględniać będzie partycypację społeczną, którego zadaniem będzie weryfikacja podejmowanych działań rewitalizacyjnych i stopnia realizacji założeń LPR oraz wprowadzania ewentualnych działań naprawczych, możliwość zgłaszania przez mieszkańców wniosków o zmianę Lokalnego Programu Rewitalizacji weryfikowanych przez Radę Gminy Radowo Małe.

9. System realizacji (wdrażania) programu rewitalizacji

Zarządzającym Programem w imieniu Gminy będzie Wójta przy pomocy Zespołu ds. Rewitalizacji. Zespół zostanie powołany stosownym Zarządzeniem Wójta i w jego skład wchodzą:

2 przedstawicieli Wójta – w tym Pełnomocnik ds. Lokalnego Programu Rewitalizacji, który będzie przewodniczył pracom Zespołu, 2 przedstawicieli Rady Gminy, 2 przedstawicieli organizacji pozarządowych działających na terenie obszaru rewitalizowanego, 2 przedstawicieli przedsiębiorców, inne osoby wskazane przez Wójta.

Zespół ds. Rewitalizacji opracuje swój regulamin. Jego pracami będzie kierował Pełnomocnik ds. Lokalnego Programu Rewitalizacji. Zespół nadzoruje skuteczność i jakość realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji. Do zadań Zespołu będzie należało w szczególności:

przygotowywanie rocznych sprawozdań z realizacji LPR, przedkładanie Radzie Gminy propozycji zmian w treści Lokalnego Programu Rewitalizacji, zapoznanie się z uwagami Rady Gminy dotyczącymi rocznego sprawozdania z realizacji LPR, opiniowanie wniosków przedkładanych przez Partnerów Projektów dotyczących zadań realizowanych w ramach obszaru rewitalizowanego, przygotowanie i zatwierdzenie Planu Komunikacji LPR, monitoring i ewaluację LPR, podejmowanie decyzji odnośnie regulaminu prac Zespołu, wyboru sekretarza, itp., inne określone w Regulaminie i mające znaczenie dla realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji.

10. System monitoringu skuteczności działań i system wprowadzania modyfikacji w reakcji na zmiany w otoczeniu programu

100

Monitoring stanowi kluczowy element procesu zarządzania Lokalnym Programem Rewitalizacji. Jest to proces polegający na systematycznym zbieraniu, analizowaniu raportowaniu ilościowych i jakościowych danych, opisujących postępy i efekty realizowanych w Programie zadań. Celem monitoringu jest efektywna ocena realizacji zawartych w przedmiotowym dokumencie założeń, dostarczenie informacji na temat rzeczowego i finansowego stopnia realizacji projektów rewitalizacyjnych, ocena tego procesu oraz określenie występujących trudności. Odpowiedni system monitorowania Programu Rewitalizacji zapobiega ewentualnej dezaktualizacji jego założeń.

Za wdrażanie i monitoring Lokalnego Programu Rewitalizacji odpowiadał będzie:

Wójt Gminy – jako operator procesu rewitalizacji, powołany w tym celu Zespół ds. Rewitalizacji.

Monitoring w programie rewitalizacji odbywać się będzie w oparciu o dwa systemy:

system monitoringu i oceny skuteczności działań rewitalizacyjnych, w tym: o monitoring projektów, o monitoring realizacji celów programu rewitalizacji. system wprowadzania modyfikacji w reakcji na zmiany w obszarze rewitalizacji, w gminie lub uwarunkowania zewnętrzne.

Ocena skuteczności Programu zostanie dokonana w oparciu o wskaźniki, przy ustalaniu których uwzględnione zostały cele programu rewitalizacji i wnioski z pogłębionej diagnozy obszaru rewitalizacji. Zaproponowano do oceny skuteczności Programu trzy poniżej wymienione typy wskaźników:

wskaźniki produktu (WP) – są to wskaźniki zagregowane, przedstawiające materialne zmiany w obszarze jakie są potrzebne np. liczba szkoleń, liczba miejsc spotkań mieszkańców czy tez liczba nowych miejsc pracy, wskaźniki rezultatu bezpośredniego (WRB) – wskaźniki zagregowane, odnoszące się do bezpośrednich, sumarycznych efektów realizowanych projektów, np. liczba mieszkańców posiadających umiejętność obsługi komputera, liczba mieszkańców uczestniczących w wspólnych imprezach kulturalno-rozrywkowych lub liczba osób zatrudnionych w nowych miejscach pracy w danym obszarze. wskaźniki oddziaływania (WO) – wskaźniki przedstawiające efekty w dłuższej perspektywie, mierzące realizację celów głównych programu rewitalizacji, na których realizację składa się wiele działań, także tych, gdzie efekty są odroczone w czasie. W tym zakresie przeprowadzona zostanie. sumaryczna ocena wskaźników wykorzystanych w procesie delimitacji obszarów zdegradowanych. Jednoczesna obserwacja wszystkich sfer procesu rewitalizacji tj, społecznej, gospodarczej, infrastrukturalnej, środowiskowej oraz funkcjonalno-przestrzennej pozwoli na ocenę skuteczności i komplementarności prowadzonych działań.

101

Wymienione wskaźniki, zostały przyjęte jako mierniki przeprowadzania procesu rewitalizacji i spełniają następujące warunki:

Trafności – czyli dostosowanie wskaźnika do charakteru przedsięwzięcia i oczekiwanych rezultatów jego realizacji; Mierzalności – powinny być wyrażone w wartościach liczbowych, umożliwiających ich weryfikację; Wiarygodności – czyli takie zdefiniowanie wskaźnika, które nie powoduje trudności z jego weryfikacją; Dostępności – powinny być łatwe do wygenerowania.

Monitoring realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Radowo Małe w perspektywie 2023 roku będzie prowadzony będzie na czterech poziomach:

monitoring i analiza realizacji celów programu – będzie prowadzony w sposób ciągły w całym okresie objętym programem przy pomocy wskaźników oddziaływania. Obserwacje i analizy wskaźników będą wykonywane cyklicznie zgodnie z ustaloną częstotliwością. Mając na uwadze, że zmiany w obszarze rewitalizacji wymagają czasu, monitoring odbywać się będzie w odstępach rocznych. Pozwoli to na zebranie niezbędnych danych i analizę zaobserwowanych zmian. Ważnym elementem tej formy monitoringu będzie analiza efektu synergii i komplementarności między działaniami oraz diagnoza przyczyn problemów w uzyskaniu zakładanych efektów programu. monitoring projektów – będzie prowadzony na bieżąco, a jego realizacja odbywać się będzie poprzez analizę zgodność jego przebiegu z założonym harmonogramem, budżetem i zakładanymi efektami. Obserwacji podlegać będą zarówno efekty w postaci produktów, zwłaszcza w projektach, gdzie istotnym komponentem jest infrastruktura. Jak również rezultaty bezpośrednie projektów, a więc skutki dla mieszkańców obszarów rewitalizacji. Bieżący monitoring projektów będzie prowadzony w oparciu o kartę monitorowania projektu stanowiącą załącznik Nr 12. weryfikacja wskaźników – monitoring właściwego doboru wskaźników produktu i rezultatu dla każdego przedsięwzięcia. Dobór wskaźników musi być zgodny z instrukcją dotyczącą przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2014-2020, wydanej przez Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie w 2016 r. raportowanie wyników – co najmniej raz w roku wymagane jest przedstawienie Radzie Gminy sprawozdania z w realizacji Programu Rewitalizacji. Sprawozdanie powinno zawierać istotne informacje o stopniu realizacji Programu ze szczególnym uwzględnieniem przyjętych wskaźników (Rada Gminy po zapoznaniu się z tym sprawozdaniem będzie mogła podjąć uchwałę o wprowadzeniu ewentualnych zmian lub aktualizacji LPR). Monitoring realizacji celów programu rewitalizacji będzie prowadzony w sposób ciągły w całym okresie objętym programem przy pomocy wskaźników oddziaływania. Obserwacje i analizy wskaźników będą wykonywane cyklicznie zgodnie z ustaloną częstotliwością. Mając na uwadze, że zmiany w obszarze rewitalizacji wymagają czasu, monitoring odbywać się będzie w odstępach rocznych. Pozwoli to na zebranie niezbędnych danych i analizę zaobserwowanych zmian. Ważnym elementem monitoringu będzie analiza efektu synergii i komplementarności między działaniami oraz diagnoza przyczyn problemów w uzyskaniu zakładanych efektów programu.

102

Monitoring projektów będzie prowadzony na bieżąco, a jego realizacja odbywać się będzie poprzez analizę zgodność jego przebiegu z założonym harmonogramem, budżetem i zakładanymi efektami. Obserwacji podlegać będą zarówno efekty w postaci produktów, zwłaszcza w projektach, gdzie istotnym komponentem jest infrastruktura. Jak również rezultaty bezpośrednie projektów, a więc skutki dla mieszkańców obszarów rewitalizacji. System monitorowania (załącznik 12) opierać się będzie się na wskaźnikach przypisanych zgodnie z ich znaczeniem do celów wyznaczonych w Lokalnym Programie Rewitalizacji. Tabele wskaźników monitorowania z diagnozy (patrz diagnoza rozdz. 3) oraz wskaźniki produktu z kart projektów (rozdz. 6). Wskaźniki zaprojektowano z myślą aby, aby jednocześnie oceniały realizację projektów jak również realizację przyjętych celów programu. Do każdego celu przypisano maksymalną liczbę punktów jaką można w wyniku ocen poszczególnych wskaźników: dla celu pierwszego – 40 punktów, dla celu drugiego – 35 punktów, dla celu trzeciego – 30 punktów, dla celu czwartego – 30 punktów.

Osiągnięcie zakładanego celu punktowego jest możliwe na dwa sposoby:

poprzez osiągnięcie oczekiwanej wartości wskaźnika podstawowego o najwyższej wadze oraz kilku wskaźników o niższej wadze, poprzez osiągnięcie oczekiwanych wartości dla wszystkich wskaźników o niższej wadze.

Najwyższą wagę przypisano wskaźnikom, których wybór wynika bezpośrednio z pogłębionej diagnozy obszaru rewitalizacji oraz oceny wskaźników delimitacji ze względu na wewnętrzne zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego. Pozostałe wskaźniki mają przypisane wagi 2 lub 5 w zależności od znaczenia dla realizacji celu. Przypisanie punktów do poszczególnych wskaźników odbywać się będzie na zasadzie obserwacji zmian i porównanie z przyjętymi wcześniej kryteriami oceny. W przypadku braku pozytywnych zmian dla danego wskaźnika zostanie przyznane 0 punktów. Punkty wynikające z wag będą przyznawane w ocenie, jeśli założona dla danego wskaźnika tendencja będzie występować. Uzyskanie 135 punktów na koniec realizacji programu byłoby idealnym rozwiązaniem, lecz i niższe wyniki będą świadczyły o sukcesie. W procesie monitoringu i oceny programu ważna jest komplementarność przestrzenna w realizacji poszczególnych celów. Wiąże się to z koniecznością jednoczesnej oceny, wszystkich przyjętych celów w programie. Podstawą oceny kompleksowości przeprowadzonej interwencji będzie osiągnięcie przynajmniej 60% punktów, w każdym celu (załącznik nr 12).

103

Spis map

Mapa 1. Podział gminy Radowo Małe na jednostki analityczne – sołectwa ...... 26 Mapa 2. Koncentracja zjawisk negatywnych sfery społecznej w sołectwach gminy Radowo Małe a ...... 32 Mapa 3. Koncentracja zjawisk negatywnych sfery gospodarczej w sołectwach gminy Radowo Małe ...... 35 Mapa 4. Koncentracja zjawisk negatywnych sfery technicznej w sołectwach gminy Radowo Małe ...... 38 Mapa 5. Koncentracja zjawisk negatywnych sfery funkcjonalno-przestrzennej w sołectwach gminy Radowo Małe ...... 41 Mapa 6. Zasięg przestrzenny obszaru zdegradowanego w gminie Radowo Małe ...... 44 Mapa 7. Obszar rewitalizacji w gminie Radowo Małe ...... 48 Mapa 8. Obszar rewitalizacji w podziale na działki w gminie Radowo Małe ...... 49 Mapa 9. Zasięg przestrzenny podobszaru rewitalizacji Maliniec ...... 55 Mapa 10. Zasięg przestrzenny podobszaru rewitalizacji Troszczyno ...... 58 Mapa 11. Zasięg przestrzenny podobszaru rewitalizacji Siedlice ...... 61 Mapa 12. Zasięg przestrzenny podobszaru rewitalizacji Żelmowo ...... 64

104

Spis tabel

Tabela 1. Wybrane wskaźniki społeczno-gospodarcze dla gminy Radowo Małe na tle powiatu łobeskiego .. 8 Tabela 2. Przykładowe wskaźniki diagnozy zjawisk kryzysowych ...... 20 Tabela 3. Wskaźniki sfery społecznej w sołectwach gminy Radowo Małe ...... 31 Tabela 4. Wskaźniki sfery gospodarczej w sołectwach gminy Radowo Małe ...... 34 Tabela 5. Zestawienie wskaźników sfery technicznej w sołectwach gminy Radowo Małe ...... 37 Tabela 6. Zestawienie wskaźników sfery funkcjonalno-przestrzennej w sołectwach gminy Radowo Małe ...... 40 Tabela 7. Charakterystyka obszaru zdegradowanego w gminie Radowo Małe ...... 43 Tabela 8. Obszar rewitalizacji na tle sytuacji w gminie Radowo Małe ...... 47 Tabela 9. Wykaz projektów uzupełniających ...... 85 Tabela 10. Komplementarność pomiędzy poszczególnymi projektami ...... 92

105

Spis rysunków

Rysunek 1. Schemat diagnozy sytuacji wewnętrznej w gminie na potrzeby rewitalizacji ...... 16 Rysunek 2. Schemat wyznaczania obszaru zdegradowanego ...... 18 Rysunek 3. Schemat wyznaczania obszaru rewitalizacji ...... 23

106

Spis załączników

Zał. 1. Kwestionariusz ankiety sołtysi Zał. 2. Karta realizacji badań sołtysi Zał. 3. Makieta zliczeń sołtysi Zał. 4. Wskazówki do makiety zliczeń sołtysi Zał. 5. List przewodni sołtysi Zał. 6. Scenariusz IDI władze Zał. 7. Instrukcja IDI władze Zał. 8. Karta realizacji badań władze Zał. 9. Instrukcja FGI lokalni liderzy Zał. 10. Scenariusz FGI lokalni liderzy Zał. 11. Karta projektu FGI Zał. 12. Karta Monitoringu Zał. 13 Mapa Gminy w skali 1:5000

107

Spis literatury

Statystyczne Vademecum Samorządowca, Główny Urząd Statystyczny, 2016, Warszawa. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radowo Małe na lata 2014-2018, kwiecień, 2014, Radowo Małe. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Radowo Małe, wrzesień 2014, Radowo Małe. Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji, Dz.U. 2015 poz. 1777. Zasady realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego 2014-2020 opracowane przez Zarząd Województwa Zachodniopomorskiego Instytucja Zarządzająca Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Zachodniopomorskiego 2014-2020.