Osmanli'dan Günümüze Kibris Inanç Tarihi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI DİNLER TARİHİ BİLİM DALI OSMANLI’DAN GÜNÜMÜZE KIBRIS İNANÇ TARİHİ MUSTAFA ŞENGİL DOKTORA TEZİ DANIŞMAN: PROF. DR. NERMİN ÖZTÜRK KONYA-2020 T.C. NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü ÖZET Adı Soyadı Mustafa ŞENGİL Numarası 148102013073 Ana Bilim / Bilim Dalı FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ / DİNLER TARİHİ Tezli Yüksek Lisans Programı Doktora • Öğrencinin Tez Danışmanı Prof. Dr. Nermin ÖZTÜRK Tezin Adı OSMANLI’DAN GÜNÜMÜZE KIBRIS İNANÇ TARİHİ Kıbrıs Adası, tarihin farklı dönemlerinde birçok medeniyet ve kültüre ev sahipliği yapmıştır. Bugün adada yaşayan iki büyük topluluk Rumlar ve Türklerdir. Bunun yanında küçük gruplar halinde Ermeniler, Marunîler, Latin Katolikler, Anglikanlar, Yahudiler ve yeni dini oluşumlardan Yahova Şahitleri, Bahailer ve Protestanlar yaşamaktadır. Çalışma Osmanlı Devleti’nin adada nasıl bir ortam bulduğunu göstermek adına 1571 yılından önceki durumu, Osmanlı’nın adayı fethi ve sonrasını, 1878-1960 yılları arasında adayı yönetmiş olan İngiliz idaresi dönemini ve 1960’dan günümüze dini durumu ortaya koymayı amaçlamıştır. Bugün ada nüfusunun çoğunluğunu oluşturan Ortodoks Rum halkı, Osmanlı Devleti’nin adayı fethi ile yaşama şansı bulmuş, ellerinden alınan kilise ve manastırları Osmanlı Devleti sayesinde kendilerine iade edilmiştir. Osmanlı tebaası olan Müslüman Türkler, 1878 İngiliz idaresi sonrası Rumların kendilerine saldırmaları sebebiyle doğal bir refleksle savunma pozisyonuna geçmişler, Osmanlı Devleti’nin yıkılmış ve hilafetin kaldırılmış olması sebebiyle lidersiz kalmışlar, kendi aralarında örgütlenerek ulusal topluma geçiş sürecini yaşamışlardır. Bu süreçte Kıbrıs İslamları tanımlaması yerini Kıbrıs Türkleri tanımlamasına bırakmıştır. Anahtar Kelimeler: Kıbrıs, Din, Kıbrıs Tarihi, Dinler Tarihi, Hıristiyan, Müslüman, Ortodoks Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fak. A1-Blok 42090 Meram Yeni Yol /Meram /KONYA Tel: 0 332 201 0060 Faks: 0 332 201 0065 Web: www.konya.edu.tr E-posta: [email protected] T.C. NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü ABSTRACT Name and Surname Mustafa ŞENGİL Student Number 148102013073 Religious And Philosophical Studies/ History of Religion Department Master’s Degree (M.A.) Study Programme Doctoral Degree (Ph.D.) • Author’ s Supervisor Prof. Dr. Nermin ÖZTÜRK Title of the Thesis/Dissertation Religious History of Cyprus from Ottomans to Nowadays The island of Cyprus has hosted many civilizations and cultures in different periods of history. The two major communities living on the island today are Greeks and Turks. In addition, small groups of Armenians, Maronites, Latin Catholics, Anglicans, Jews and the new religious entities, such as Jehowa’s Witnesses, Bahais and Protestants live there. The study aims at revealing the situation before 1571, when the Ottoman Empire conquered the island, the conquest of the island by the Ottomans and its aftermath, the period of British rule between 1878-1960, and the religious situation since 1960. Orthodox Greek people, who constitute the majority of the island population today, had the chance to live with the conquest of the island by the Ottoman State, and thanks to the Ottoman Empire their churches and monasteries were returned to them. After the attack of Cypriot Greeks towards Muslim Turks following the establishment of British rule in 1878, it was only a natural reflex for these once Ottoman citizens to protect themselves, and to undego a process of nationalization in the wake of the collapse of Ottoman Empire and the consequent removal of khalifat. In this process, the appellation of Cypriot Muslim let its place to Cypriot Turk. Keywords: Cyprus, Religion, History of Cyprus, History of Religions, Christian, Muslim, Orthodox Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fak. A1-Blok 42090 Meram Yeni Yol /Meram /KONYA Tel: 0 332 201 0060 Faks: 0 332 201 0065 Web: www.konya.edu.tr E-posta: [email protected] iv İÇİNDEKİLER ÖZET ................................................................................................................ İİ ABSTRACT .................................................................................................... İİİ İÇİNDEKİLER ............................................................................................... İV ÖNSÖZ ...........................................................................................................Vİİ KISALTMALAR ............................................................................................ İX GİRİŞ……………...…………………………………………….. .................. 10 1. Araştırmanın Konusu .............................................................................. 10 2. Araştırmanın Amacı ve Önemi ............................................................... 11 3. Araştırmanın Kapsamı ve Sınırları........................................................ 11 4. Araştırmanın Yöntemi ............................................................................ 12 5. Araştırmanın Kaynakları ........................................................................ 12 1. BÖLÜM OSMANLI’NIN FETHİNE KADAR KIBRIS 1. Kıbrıs’ta İlk Yahudilik ............................................................................ 17 1.1. Yahudiliğin Kıbrıs’ta Ortaya Çıkışı ................................................... 17 1.2. Osmanlı Döneminde Yahudilerin Kıbrıs’ta Yaşadığı Bölgeler ......... 18 2. Kıbrıs’ta İlk Hıristiyanlık ....................................................................... 19 2.1. Barnaba’nın Kıbrıs’a Gelişi ve Yahudilikten Dönüşüm .................... 19 2.2. Kıbrıs Ortodoks Kilisesi .................................................................... 20 2.3. Kıbrıs Katolik Kilisesi (1191-1571) .................................................. 24 2.3.1. Lüzinyanlar Dönemi (1192-1489) ................................................ 26 2.3.2. Venedikliler Dönemi (1489-1570) ................................................ 30 3. Kıbrıs’ta İlk İslamiyet ............................................................................. 31 2. BÖLÜM OSMANLI DÖNEMİ KIBRIS’TA DİNİ DURUM 1. Adanın Osmanlı Tarafından Fethi ......................................................... 33 2. Fethi Hazırlayan Sebepler....................................................................... 33 2.1. Jeopolitik Sebepler ............................................................................. 33 2.2. Ekonomik Sebepler ............................................................................ 34 2.3. Dini Sebepler ..................................................................................... 34 3. Fetih Sırasında Kıbrıs’ta Yaşayan Din Mensupları ............................. 35 3.1. Yahudiler ........................................................................................... 35 3.2. Hıristiyanlar ....................................................................................... 37 3.2.1. Katolikler....................................................................................... 37 v 3.2.2. Ortodokslar .................................................................................... 39 4. Osmanlı’nın Adayı Fethinden Sonra Dini Durum................................ 40 4.1. Ortodoks Hıristiyanlar ....................................................................... 40 4.2. Ermeniler ........................................................................................... 53 4.3. Marunîler ........................................................................................... 57 4.4. Süryaniler ........................................................................................... 59 4.5. Yahudiler ........................................................................................... 59 4.6. Linobambakiler .................................................................................. 61 4.7. Müslümanların Adaya Yerleşmeleri ve Sürgünler ............................ 62 5. Değerlendirme .......................................................................................... 65 3. BÖLÜM İNGİLİZ YÖNETİMİNDE DİNİ DURUM 1. İngilizlerin Adayı İlhakı .......................................................................... 70 1.1. Osmanlı’nın Adayı Kaybetmesinden Sonraki Genel Dini Durum .... 78 1.1.1. Müslümanlar ................................................................................. 79 1.1.1.1. Naiblik .................................................................................... 82 1.1.1.2. Müftülük ................................................................................. 86 1.1.1.3. Evkaf Murahhası..................................................................... 89 1.1.1.4. Fetva Eminliği Meselesi ......................................................... 94 1.1.2. Hıristiyanlar................................................................................... 98 1.1.2.1. Ortodoks Hıristiyanlar ............................................................ 98 1.1.2.1.1. Kilise Krizi 1900-1910 ....................................................... 103 1.1.2.2. Ermeniler .............................................................................. 110 1.1.2.3. Marunîler .............................................................................. 113 1.1.2.4. Latin Katolik Hıristiyanlar.................................................... 114 1.1.2.5. Anglikan-İngiliz Kilisesi