DE ALS STEDELIJK PARKLANDSCHAP LEVENDIG, AANTREKKELIJK EN NATUURLIJK!

PROGRAMMA RIVIEROEVERS TOEKOMSTPERSPECTIEF BINNENSTEDELIJKE NIEUWE MAAS VOORWOORD groeit in alle opzichten: we werken aan een betere toekomstperspectief voor de binnenstedelijke Nieuwe Maas is er nu bereikbaarheid, een innovatieve en sterke economie en zetten in op voor beide rivieren een duidelijke langetermijnambitie. Dit toekomst­ 50.000 extra woningen tot 2040, waarvan maar liefst 18.000 in perspectief laat zien hoe de Nieuwe Maas als de centrale, meest deze collegeperiode. Meer woningen betekent meer mensen, meer karakteristieke openbare ruimte van Rotterdam ingericht kan worden. voorzieningen en meer behoefte aan aantrekkelijke openbare ruimte. De Nieuwe Maas als stedelijk parklandschap waarin de functie van Want mensen kiezen niet alleen voor een aantrekkelijke woning maar binnenvaartcorridor samengaat met die van stad aan de rivier, juist ook voor een aantrekkelijke woonomgeving en daar past een met gewilde woon- en werkmilieus én een aantrekkelijk recreatief bijzondere openbare ruimte bij. Een tweede collegetarget is daarom landschap. En dat alles vanuit het idee dat je op elke plek langs de het realiseren van 20 hectare groen. De Nieuwe Maas is de Nieuwe Maas de stad, de haven en de rivier moet kunnen voelen en kanskaart om in deze verdichtende stad nieuwe en bijzondere ervaren. openbare ruimte toe te voegen. De Nieuwe Maas ligt in het centrum en in de nabijheid daar waar de meeste mensen wonen die het Dit toekomstperspectief zet een stip op de horizon. Het laat zien welk minste groen hebben. Bovendien levert het vergroenen van de type ontwikkelingen waar gewenst is aan of op de rivier, en hoe die Nieuwe Maas ook een bijdrage aan de klimaatbestendigheid van ingrepen kunnen bijdragen aan een hoger doel: een aantrekkelijk de stad en – in combinatie met het investeren in goede routes – aan woon- en werkklimaat in Rotterdam. We kunnen alleen meer de gewenste mobiliteitstransitie (meer mensen op de fets). woningen bouwen als er ook bijzondere openbare ruimte bij komt: en dat kan juist aan en in de Nieuwe Maas. Ik hoop dat over 15 jaar Met het Programma Rivieroevers heeft het vorige college ingezet op overal langs de Nieuwe Maas aantrekkelijke, goed ingerichte het aantrekkelijker, levendiger en natuurlijker maken van de oevers te vinden zijn waar het prettig wandelen en fetsen is met Rotterdamse rivieren. De eerste successen zijn zichtbaar zoals de een fantastisch uitzicht op de rivier. Want de Rotterdamse rivieren aanleg van het Nieuwe Maasparcours. Dit college bouwt voort op zijn en blijven het goud van deze stad. dat succes. Het Programma Rivieroevers krijgt een vervolg met het Uitvoeringsprogramma Rivieroevers 2019-2022. Onder het vorige Namens het Rotterdams college van Burgemeester en Wethouders college werd reeds een toekomstperspectief voor de binnenstedelijke vastgesteld en een conceptversie van het toekomstperspectief Bert Wijbenga voor de Nieuwe Maas gepubliceerd. Met het vaststellen van dit Wethouder Handhaving, buitenruimte, integratie en samenleven INHOUD

VOORWOORD 2 1. EEN TOEKOMSTPERSPECTIEF VOOR DE NIEUWE MAAS 4 2. DE NIEUWE MAAS ALS STEDELIJK PARKLANDSCHAP 8 3. DE STAAT VAN DE NIEUWE MAAS 14 4. DE 6 PIJLERS VAN HET PARKLANDSCHAP NIEUWE MAAS 22 PIJLER 1 | Routes: voetganger en fetser centraal 24 PIJLER 2 | Parken: meer stadsparken en groene plekken aan de rivier 27 PIJLER 3 | Bestemmingen: meer drukte langs de Nieuwe Maas 32 PIJLER 4 | Vaarverbindingen: een samenhangend water- en landnetwerk 35 PIJLER 5 | Duurzaamheid: schoon, veilig en toekomstbestendig 38 PIJLER 6 | Karakteristiek: mix van stad, haven en rivier 41

5. REALISATIE 44 COLOFON 47

3 1. EEN TOEKOMSTPERSPECTIEF VOOR DE NIEUWE MAAS

KARAKTERISTIEKE GROENE En Rotterdam? Rotterdam heeft de Nieuwe Maas! Die is De druk op de openbare ruimte in Rotterdam is groot. OPENBARE RUIMTE fantastisch. Rotterdammers zijn trots op de Nieuwe Maas De druk op parken neemt zichtbaar toe. De behoefte Succesvolle steden hebben karakteristieke, goed gebruikte en haar metropolitane skyline. Maar: de rivier en haar aan groene openbare ruimte is het grootst in het centrum openbare ruimte in hun directe nabijheid. Plekken die oevers zijn nog niet die karakteristieke en goed gebruikte en de oude stadswijken: juist daar waar de meeste bezoekers zich zullen blijven herinneren. Amsterdam is openbare ruimte die ze kúnnen zijn. Ook zijn de oevers Rotterdammers wonen, is het minste groen aanwezig. wereldberoemd om zijn grachten, Den Haag geliefd om van de Nieuwe Maas nog niet zo groen. Terwijl, zo En juist daar is de Nieuwe Maas dichtbij. Er ligt daarom het strand en de duinen en Utrecht heeft naast grachten blijkt ook uit onderzoek, de nabijheid van natuur heel een uitgelezen kans om de Nieuwe Maas te ontwikkelen ook de Heuvelrug. belangrijk is voor de aantrekkingskracht van steden. tot stedelijk parklandschap.

4 PROGRAMMA RIVIEROEVERS bouwen. Het is in de eerste plaats bedoeld om te de Omgevingsvisie en de gebiedsontwikkelingen Dit toekomstperspectief is onderdeel van het Programma inspireren en enthousiasmeren. Tegelijkertijd rijkt het Stadionpark, Rijnhaven en M4H – om er een paar te Rivieroevers. Met het Programma Rivieroevers zet toekomstperspectief heldere principes aan die leidend noemen. We zijn ervan overtuigd dat de ambitie van Rotterdam in op het levendiger, aantrekkelijker en moeten zijn bij alle ontwikkelingen aan de rivier. het stedelijk parklandschap deze ontwikkelingen kan natuurlijker maken van haar rivieren: de Nieuwe Maas, versterken, en vice versa. de Rotte en de . Onder het vorige college is het Het toekomstperspectief heeft veel raakvlakken met andere Programma Rivieroevers op hoofdlijnen 2015-2018 (in ontwikkeling zijnde) opgaven, programma’s en Het toekomstperspectief benoemt locatiespecifeke kansen vastgesteld (22 maart 2016) en een Toekomstperspectief projecten: de woningbouwopgave, vergroeningsimpuls, en opgaven, maar het toekomstperspectief is daarin niet voor de binnenstedelijke Rotte (27 juni 2017). Ook werd het Rotterdams Weerwoord, het Stedelijk Verkeersplan, uitputtend (er zullen de komende jaren/decennia meer en alvast een conceptversie van het Toekomstperspectief voor de Nieuwe Maas gepubliceerd. De afgelopen jaren is met partners hard gewerkt aan projecten. De eerste successen zijn zichtbaar, zoals de verbetering van het Nieuwe Maasparcours, de drijvende trappen in de Leuvehaven en het Balkon aan de Maashaven. Andere successen krijgen vorm, zoals de getijdenparken in de Nassauhaven en op het Eiland van Brienenoord.

Het huidige college wil doorbouwen op het succes van het Programma Rivieroevers. De opgave is actueler dan ooit: de stad staat voor een enorme groeiopgave die alleen succesvol kan zijn wanneer ook investeringen in groen, verbindingen, klimaatadaptatie en inclusiviteit plaatsvinden. Tegelijk met de vaststelling van dit toekomstperspectief is het Uitvoeringsprogramma Rivieroevers 2019-2022 vastgesteld.

DOEL TOEKOMSTPERSPECTIEF Dit toekomstperspectief is een uitnodiging aan Rotterdammers, ondernemers en organisaties om samen met de gemeente Rotterdam te blijven werken aan het levendiger, aantrekkelijker en natuurlijker maken van de Nieuwe Maas. Er gebeurt veel aan de Nieuwe Maas en het is belangrijk dat we gezamenlijk toewerken naar een hoger doel: het beter benutten van de Nieuwe Maas voor een gezonde ontwikkeling van de stad. Het toekomstperspectief zet een stip op de horizon: dit is waar we de komende decennia met elkaar aan willen NIEUWE MAASPARCOURS BALKON AAN DE MAAS DOBBEREND BOS DRIJVENDE TRAPPEN LEUVEHAVEN

1 2 3 4

Stadhuis

Boerengat

Kralingse Zoom P+R MARKT- TROPICANA HAL Buizengat Blaak Oudehaven 8 HET WITTE ARBORETUM PROJECTEN NIEUWE MAAS 6 HUIS Beurs 32 47 Wijnhaven

UITGEVOERD & IN VOORBEREIDING Wijnhaven Eendrachtsplein

Bierhaven Scheepmakershaven

Rederijhaven UNILEVER

Leuvehaven haven Scheepmakershaven Leuvehaven DE HEF Nassau

MUSEUM-

PARK Feijenoord-haven 4 haven WATERTOREN Konings- 5 Watertorenhaven Entrepothaven DWL-TERREIN Coolhaven HUNTER DOUGLAS LEGENDA FASE PROJECTEN Coolhaven WERELD- MUSEUM Persoonshaven Hollandsche Veerhaven Spoorweghaven Binnenhaven

HET PARK Wilhelminaplein

Voorhaven GEREED Achterhaven

Parkhaven Het project of een eerste fase is EUROMAST DOBBEREND BOS HOTEL uitgevoerd. NEW YORK Zuid Sint-Jobshaven 3 Rijnhaven Rijnhaven

Veerhaven Linker MALLE- UITVOERINGSFASE GAT N 1 PARK i Schiehaven e De uitvoering vindt nu plaats. u DELI- w PLEIN e M 2e Katendrechtse- a VOORBEREIDINGSFASE AFRIKAANDER- as IJSSELMONDE haven MARKT Opdrachtgever, budget en project­ 7 Zuiddiepje organisatie zijn (nagenoeg) geregeld. ss ROTTERDAM EILAND VAN BRIENENOORDKreeksehaven Maashaven MAASSILO De uitvoering wordt voorbereid. 2 QUAKER Maashaven Sint-Janshaven OATS

MENEBA

DE KUIP OUD- KOSSEL

GETIJDENOEVER GETIJDENPARKSTULEMEIJER EILAND NASSAUHAVEN LEUVEKOLK VAN BRIENENOORD BUITENRUIMTE BLUECITY

Zuidplein P+R 5 6 7 8

Waalhaven

6 6 andere relevante kansen en opgaven naar voren komen) verbinding met de rivier staan (geen sluizen). Alleen het COPRODUCTIE en het perspectief is geen uitvoeringsprogramma. De bekken van de Waalhaven is buiten beschouwing gelaten, Het Programma Rivieroevers dankt haar succes aan de vertaalslag naar projecten, budget en fasering voor de omdat dat de komende decennia nog belangrijk zal zijn brede coalitie die erachter zit en de bereidheid om korte termijn is gemaakt in het Uitvoeringsprogramma als havengebied. gezamenlijk te investeren. Die aanpak willen we voort­ Stadhuis Rivieroevers 2019-2022. zetten. Dit toekomstperspectief is daarom tot stand Boerengat Vooropgesteld: een veilige vaarweg blijft het uitgangspunt gekomen op basis van een intensieve dialoog met externe Kralingse Zoom P+R SCOPE EN FOCUS voor de Nieuwe Maas. Maar we zien in de praktijk dat partijen, waaronder het Havenbedrijf, Rijkswaterstaat en MARKT- TROPICANA HAL Haringvliet Buizengat Blaak Oudehaven 8 HET WITTE ARBORETUM Het toekomstperspectief richt zich op de periode tussen nu dat goed samen kan gaan met andere functies, en willen ondernemende Rotterdammers. 6 HUIS Beurs 32 47 en 2040. De ontwikkeling tot stedelijk parklandschap is de mogelijkheden van de rivier de komende decennia nog Wijnhaven

Eendrachtsplein Wijnhaven een opgave van lange adem, maar begint wel vandaag. veel verder benutten. Een belangrijk inhoudelijk accent

Bierhaven Scheepmakershaven Het perspectief richt zich op het binnenstedelijke deel van van het toekomstperspectief ligt op het verbeteren van EEN OPGAVE VAN Rederijhaven UNILEVER de Nieuwe Maas: dat strekt zich uit van de Merwe- de openbare ruimte langs de Nieuwe Maas. Maar het Leuvehaven haven Scheepmakershaven Leuvehaven DE HEF Nassau Vierhavens tot aan de Van Brienenoordbrug en heeft perspectief gaat óók over stedelijke functies, vaar­ MUSEUM-

PARK Feijenoord-haven Dijkzigt 4 NOORDEREILAND haven betrekking op beide zijden van de rivier. Wanneer dit verbindingen en duurzaamheid. Op en rond de binnen­ WATERTOREN LANGE ADEM, MAAR Konings- toekomstperspectief spreekt over de ‘Nieuwe Maas’ of stedelijke Nieuwe Maas komen immers veel stedelijke 5 Watertorenhaven Entrepothaven DWL-TERREIN Coolhaven HUNTER DOUGLAS ‘de rivier’ wordt bedoeld: de rivier én haar oevers. Ook opgaven samen. Coolhaven WERELD- KOP VAN ZUID MUSEUM Persoonshaven Hollandsche Spoorweghaven Veerhaven Binnenhaven de havenbekkens doen mee, voor zover deze in open BEGINT WEL VANDAAG

HET PARK Wilhelminaplein

Voorhaven Achterhaven

Parkhaven EUROMAST DOBBEREND BOS HOTEL NEW YORK Zuid Sint-Jobshaven 3 DE ESCH Rijnhaven Rijnhaven

Veerhaven Linker MALLE- GAT N Schiemond 1 PARK i Schiehaven e u DELI- w PLEIN e M 2e Katendrechtse- KATENDRECHT a AFRIKAANDER- as IJSSELMONDE haven MARKT 7 Zuiddiepje ss ROTTERDAM EILAND VAN BRIENENOORDKreeksehaven Maashaven2 MAASSILO QUAKER Maashaven

Sint-Janshaven OATS

MENEBA

DE KUIP OUD-CHARLOIS KOSSEL KIEFHOEK

STULEMEIJER

Zuidplein P+R

Waalhaven

7 2. DE NIEUWE MAAS ALS STEDELIJK PARK­LANDSCHAP

bron: DE URBANISTEN

GOEDE GROEI VAN DE STAD Groei is echter geen doel op zich. De verdichtingsopgave VERDICHTING & VERGROENING Rotterdam groeit. Steeds meer mensen willen in Rotterdam moet ingezet worden als motor van een (nog) betere stad. De bouw van nieuwe woningen zal grotendeels wonen. In 2035 zullen er naar verwachting zo’n Góede, evenwichtige groei is de uitdaging. De woning­ plaatsvinden in de nabijheid van de rivier, zowel op de 694.000 Rotterdammers zijn. Dat zijn dus zo’n 55.000 bouwopgave moet dus hand in hand gaan met het korte als de lange termijn. Van de geplande woningen op Rotterdammers méér dan in 2018 (Bevolkingsprognose realiseren van voldoende groen, goede verbindingen, de kortere termijn wordt ruim de helft op loopafstand van OBI 2018-2035). Tot 2040 heeft de stad behoefte aan ruimte voor andere stedelijke functies (onderwijs, zorg, de rivier gerealiseerd (hemelsbreed niet meer dan 500 50.000 extra woningen, zo is de prognose. Daarvan werk en leisure) en investeringen in de klimaatrobuustheid meter), voor de langere termijn is dit 45% (peildatum worden 18.000 woningen nog deze collegeperiode van de stad. De Nieuwe Maas kan een belangrijke januari 2019). (2018-2022) gerealiseerd, of wordt minimaal de bouw bijdrage aan leveren aan deze integrale opgave. Sterker: gestart. doorontwikkeling van de Nieuwe Maas tot stedelijk Met de komst van meer inwoners zal de druk op de parklandschap is noodzakelijk voor goede groei. (groene) openbare ruimte in de stad toenemen, en die

8 Meeste mensen wonen op plekken met minste groen (rode en gele gebieden)

druk ís nu al hoog. Daarbij worden de nieuwe woningen vooral gebouwd op plekken waar nu al een tekort aan groen is. Niet voor niets is vergroening een target van dit college. Het college zet in op 20 hectare groen erbij in 2022 ten opzichte van 2018. Maar het zal niet makkelijk zijn om voldoende ruimte te vinden om al dat groen te Harde planvoorraad woningbouw naar locatie, peildatum januari 2019 realiseren, want de woningbouwopgave brengt ook vele andere ruimteclaims met zich mee. Het toekomst­ perspectief stelt dat die noodzakelijke toevoeging van groene openbare ruimte (maar ook: het beter benutten ■■ De Nieuwe Maas is dichtbij gebieden waar nu al een herkenbaar symbool van Rotterdam. De ontmoeting van bestaande groene ruimte) bij uitstek op de oevers en tekort aan groen is en op loopafstand van een groot tussen haven, stad en rivier is overal net even anders. in de bekkens van de Nieuwe Maas kan. Zes deel van de woningbouwlocaties. En het is de enige open verbinding met zee binnen de argumenten: ■■ De Nieuwe Maas kan bijdragen aan een verbonden, Hollandse Delta: hier kun je de dynamiek van het getij samenhangende groenstructuur: binnen de stad én en de ontmoeting tussen zoet en zout water middenín ■■ Aan en in de rivier is ruimte. Het binnenstedelijke deel met het omringende landschap (routes de stad uit). de stad beleven. van de Nieuwe Maas telt vele kilometers oever, een ■■ Vergroening van de rivier levert tegelijkertijd een grote ■■ Een aantal van de belangrijkste gebieds­ groot deel daarvan is nog stenig. De Nieuwe Maas is bijdrage aan de klimaatopgave, vooral het reduceren ontwikkelingen in Rotterdam ligt pal aan de rivier: de enige locatie in de stad waar op termijn van hittestress. Stadionpark, Rijnhaven en Merwe-Vierhavens. Hier substantieel, echt grote aantallen hectaren, nieuw ■■ De Nieuwe Maas is de meest karakteristieke en kunnen we volop (fnanciële) kansen benutten voor de groen kan worden toegevoegd. herkenbare openbare ruimte van de stad. Het is een realisatie van het stedelijk parklandschap.

9 INCLUSIVITEIT stedelijk leven (bewegen en verblijven in het groen) en in utilitair gebruik (bijvoorbeeld woon-werkverkeer). Het Rotterdam wil een inclusieve stad zijn, waar iedereen het verbeteren van de inclusiviteit. Rivieroevers zijn bij perspectief zet in op het wegnemen van ontbrekende gelijke mogelijkheden heeft. Momenteel profteren veel uitstek plekken waar mensen uit alle geledingen samen­ schakels en het verbeteren van de continuïteit en ruimtelijke omliggende wijken nauwelijks van de nabijheid van de komen: jong, oud, arm, rijk en uit allerlei culturen. kwaliteit van routes. Ook het verbeteren van de oversteek­ rivier. , , Charlois, en baarheid van de rivier is daarbij een aandachtspunt. IJsselmonde worden door barrières afgesneden van de MOBILITEITSTRANSITIE (potentiële) kwaliteiten van de rivier. Met het stedelijk Het stedelijk parklandschap kan daarnaast veel betekenen Personenvervoer over water is een belangrijke aanvulling parklandschap krijgt de Nieuwe Maas meer betekenis voor de gewenste mobiliteitstransitie in de stad, zoals op het bestaande vervoersaanbod op land: het vergroot voor alle gebieden aan de rivier: de nieuwe woningbouw­ benoemd in het Stedelijk Verkeersplan 2030. In het de samenhang binnen de stad en biedt een fantastische, locaties maar vooral ook de bestaande wijken. De stedelijk parklandschap staan de voetganger en de fetser karakteristieke beleving. Een betere samenhang tussen het Nieuwe Maas heeft als karakteristieke, groen openbare centraal. De rivier biedt in het bijzonder kansen voor water- en landnetwerk, met bijzondere aandacht voor het ruimte een belangrijke rol in het stimuleren van gezond aantrekkelijke en logische doorgaande fetsroutes voor koppelen van fets en vervoer over water en het ont­ wikkelen van nieuwe waterknooppunten nabij HOV, zullen signifcant bijdragen aan het gebruik van vervoer Kansen voor langetermijn ontwikkellocaties over water. en nieuwe oeververbindingen Veel verkeersaders lopen parallel aan de rivier en vormen een barrière tussen rivier en stad. Wanneer we het auto­ verkeer op verkeersaders als de Boompjes fors kunnen terugbrengen, ontstaan er geweldige kansen voor het realiseren van levendige, groene openbare ruimte die rivier en stad verbinden.

bron: Stedelijk Verkeersplan Rotterdam 2030

10 NIEUWE MAAS: VERSTERKEN KARAKTER HAVENSTAD IN DE DELTA

De Nieuwe Maas ligt op het einde van de Rijn- moderne metropolitane stad, de beleving van de Maasdelta. De open verbinding met zee en de goede natuurlijke dynamiek én de grootsheid van de rivier verbindingen met het achterland zijn van groot samengaan. De Nieuwe Maas is een plek waar de economisch belang. Rotterdam dankt haar ruimtelijk- stedeling kan genieten van het zicht op de schepen die economische ontwikkeling aan deze ligging. Het de Nieuwe Maas op en af varen, waar wat te doen is behoud van goede verbindingen voor de (internationale) en waar je soms juist van de rust en de natuur kunt scheepvaart is en blijft cruciaal voor de economische genieten. Hier ervaar je grote contrasten: de enorme De rivier is een podium: voor activiteiten op en langs ontwikkeling van deze regio. De rivieren voeren regen- bedrijvigheid van de raffnaderijen tot een klein de rivier. En op termijn kan er mogelijk zelfs op en smeltwater af en ze hebben een belangrijke verscholen strandje. De rivier verbindt stad en kleinschalige wijze voedsel geproduceerd worden. betekenis als grondstof, bijvoorbeeld voor drinkwater, ommeland, oost en west, en en zuid. De rivier De dynamiek van de delta biedt ook kansen om de proceswater en irrigatiewater. nodigt uit om te sporten en te bewegen, bijvoorbeeld via verschillende stromen (zoals bagger) te sluiten of te het rondje bruggen of het Nieuwe Maasparcours. De hergebruiken. De Nieuwe Maas is het internationale De ligging in de delta biedt nog meer kansen. De rivier verbindt stad en natuur. De steeds schoner podium voor de metropolitane havenstad in de delta: Nieuwe Maas kan uit groeien tot dé centrale openbare wordende rivier, de verschillende overgangen van zout een showcase van het kunnen. ruimte van havenstad Rotterdam, waarin het gebruik van en zoet water en het getij bieden kansen voor het de rivier als essentiële levensader voor de scheepvaart, vergroten van de biodiversiteit en het maken van (fragment uit het Programma Rivieroevers op een goed functionerende haven, een podium voor de natuurlijke (speel)plekken, dicht bij de bewoners. hoofdlijnen 2015-2018)

11 KLIMAATADAPTATIE Hitte Hotterdam score kwetsbare gebieden De rivier is onlosmakelijk verbonden met de klimaat­ zeer hoog onvoldoende verkoeling in huis, opgave. Rotterdam werkt al geruime tijd aan klimaat­ tuin of nabije omgeving hoog grote concentraties van bevolking 75 jaar en adaptatie en weet inmiddels dat klimaat­verandering niet gemiddeld ouder 100 - 235 per ha op 1 januari 2016 geen data alleen een bedreiging is, maar ook kansen biedt, zoals beschreven in het Waterplan 2 Rotterdam en de Rotterdamse Adaptatiestrategie. Met het Rotterdams Weerwoord (concept) wordt ingezet op een waterrobuust en klimaatbestendig Rotterdam in 2025, en daarmee ligt de lat hoger dan in het landelijk beleid (waterrobuust en klimaatbestendig in 2050). Fysieke aanpassing van de stad betekent een kans voor mooiere, multifunctionele buitenruimte en daarmee een aantrekkelijkere stad om in te wonen, werken en recreëren. En dat is precies waar het Rotterdams Weerwoord en het Toekomstperspectief Nieuwe Maas elkaar raken.

Het Rotterdams Weerwoord benoemt 6 opgaven: bron: Rotterdams Weerwoord, Urgentiedocument neerslag, hitte, droogte, overstromingen, grondwater en bodemdaling. De ambitie van de Nieuwe Maas als parklandschap is vooral van betekenis voor het reduceren van hittestress in de stad. Het stedelijk parklandschap kan Overstromingen voor veel stedelingen een belangrijke plek worden om overstromingsrisico buitendijkse gebieden overstromingsrisico binnendijkse gebieden verkoeling te zoeken op warme dagen. De Nieuwe Maas uitgifte peil maximale overstromingsdiepte biedt hiervoor fantastische uitgangspunten: hier kan een primaire dijk < 1 m 3 - 4 m boven 3,6 m effectieve combinatie van groen, wind en water gemaakt onder 3,6 m secundaire dijk 1 - 2 m > 4 m dijkopgave 2 - 3 m worden, met op een aantal plekken de mogelijkheid tot schoon en koel zwemwater, op loop- of fetsafstand van een groot deel van de Rotterdammers!

Maar er zijn meer raakvlakken:

■■ Het stedelijk parklandschap vraagt om een groot­ schalige en geleidelijke aanpak van de openbare ruimte, waarbij tegelijkertijd de water­bergings­ capaciteit verbeterd kan worden. Sterke dijken zijn een must voor een toekomstbestendig stedelijk

12

bron: Rotterdams Weerwoord, Urgentiedocument parklandschap en moeten daarbij ruimtelijk goed PERSPECTIEF: ■■ Nodigt uit en is van iedereen zijn ingepast en bijdragen aan ruimtelijke kwaliteit EEN STEDELIJK PARKLANDSCHAP De Nieuwe Maas is er voor alle Rotterdammers, jong en recreatieve waarden. Dit document schetst een wenkend toekomstperspectief en oud, en voor bezoekers die van verder komen. ■■ De getijdenparken in het parklandschap leveren een waarin de Nieuwe Maas wordt doorontwikkeld tot ■■ Is de ruggengraat van het Rotterdamse bijdrage aan het versterken van de biodiversiteit. stedelijk parklandschap. Een parklandschap met veel vestigingsklimaat De biodiversiteit neemt in Nederland al jaren af, groen en aantrekkelijke verblijfsplekken, met goede routes De Nieuwe Maas functioneert als levensader voor de Rotterdam scoort daarbij ver onder het nationale langs de rivier en een goede verbindingen met de stad. binnenvaart, als stedelijk waterfront met gewilde woon- gemiddelde. Toenemende droogte als gevolg van Met veel stedelijke functies, drukte en levendigheid, maar en werkmilieus én als karakteristiek recreatief land­ klimaatverandering zet de biodiversiteit verder onder ook met luwe, stille en natuurlijke plekken. Met daarnaast schap en is daarmee onmisbaar en beeldbepalend druk. Getijdenparken kunnen bijdragen aan een veel dynamiek op het water, dat gebruikt wordt voor voor het vestigingsklimaat van Rotterdam. robuustere ecologische structuur met ook nattere transport van goederen, personenvervoer over water en ■■ Is duurzaam en toekomstbestendig natuurgebieden. recreatieve activiteiten. En bovendien een parklandschap De Nieuwe Maas is schoon, natuurlijk, met een herkenbare en beleefbare identiteit. De Nieuwe klimaatbestendig en innovatief. Maas als stedelijk parklandschap:

PERSPECTIEF: DE NIEUWE MAAS ALS STEDELIJK PARKLANDSCHAP

..IS DE RUGGENGRAAT VAN HET ROTTERDAMSE VESTIGINGSKLIMAAT

..IS DUURZAAM: SCHOON EN NATUURLIJK, KLIMAAT­BESTENDIG ..NODIGT UIT EN IS VAN IEDEREEN EN INNOVATIEF In hoeverre beantwoordt de Nieuwe Maas al aan het beeld van een stedelijk parklandschap? 3. DE STAAT VAN Wat typeert een (groot)stedelijk parklandschap eigenlijk, en hoe is het op dat punt met de Nieuwe DE NIEUWE MAAS Maas gesteld? Een korte probleemanalyse.

WAT WILLEN ROTTERDAMMERS? De helft van de Rotterdammers komt nooit bij de Nieuwe Maas om daar te recreëren, blijkt uit de Omnibus-enquête 2015. Gevraagd naar hoe de Nieuwe Maas aantrekkelijker gemaakt kan worden, springen er vijf antwoorden uit. De Nieuw Maas wordt volgens de Rotterdammers nog aantrekkelijker door:

■■ méér bestemmingen langs de rivier (39%), ■■ méér natuur langs de rivier (32 %), ■■ méér plekken om te verblijven langs de rivier (30 %), ■■ méér activiteiten aan, op of langs de rivier (29%), ■■ en betere en meer routes langs de rivier (24%)

Een eerste vraag is dus hoe uitnodigend en hoe groen de rivier momenteel is. Daarnaast is het, gezien de integraliteit van het perspectief, ook relevant om te kijken hoe toegankelijk, karakteristiek, verbindend en duurzaam de rivier is.

SUCCES- EN FAALFACTOREN VAN PARKEN - FRANK DE JOSSELIN DE JONG (2008)

Frank de Josselin de Jong heeft in het kader van het Groenjaar factoren betrekking hebben op wat er om het park heen gebeurt, 2008 onderzoek gedaan naar de succes- en faalfactoren van en maar één factor gaat over de “inrichting” van het park zelf. parken. Hij toonde aan dat er acht factoren zijn die het gebruik Die ene factor heeft betrekking op de identiteit of het unieke van parken beïnvloeden. Het gaat hierbij om factoren als karakter van het park. (Bron: Groenonderzoek Rotterdam 2008 hoeveel mensen er kunnen komen, wat is de nabijheid van Samenvatting.) De mate waarin de Nieuwe Maas als succesvol andere parken, de aanwezigheid van gemengde voorzieningen, parklandschap gerealiseerd kan worden, wordt dus bepaald de verankering in het routenetwerk, de toegankelijkheid van het door de mate waarin de Nieuwe Maas goed ingebed is in zijn park, de routes door het park en de identiteit van het park. context en de mate waarin de bijzondere identiteit van de Opvallend aan deze acht factoren is dat zeven van deze Nieuwe Maas ontwikkeld kan worden.

14 1. DE TOEGANKELIJKE RIVIER

Succesvolle parken zijn goed aangehecht op het stedelijke netwerk van wandel-, fetspaden en OV-lijnen en hebben een goede interne routestructuur.

ROUTES LANGS DE RIVIER: Op een aantal plekken langs de Nieuwe Maas zijn er fantastisch ingerichte kades waar het aangenaam wandelen, fetsen of hardlopen is. De Westerkade, de Boompjes, de kades op de Wilhelminapier en de kade aan de noordzijde van de Maashaven zijn toegankelijk, continue en aantrekkelijk ingericht. Je kunt er moeiteloos je weg vinden zonder de rivier kwijt te raken, het is er groen, de bestrating heeft kwaliteit en er zijn plekken om te verblijven.

Het merendeel van de routes langs de Nieuwe Maas is echter slecht toegankelijk, heeft een slechte continuïteit en/of is niet aantrekkelijk ingericht. Hier moet je (kleine) obstakels overwinnen om de route langs de rivier te kunnen blijven volgen of voelt het desolaat aan. Voorbeelden van onderbroken continuïteit zijn het oude brughoofd aan de Boompjeskade, de aanlanding van de Willemsbrug en de Wilhelminakade - Stieltjesstraat. Daarbij vormen de vele havenbekkens op de rechter Maasoever ook een zekere onderbreking van de continuïteit. In de Merwe- ROUTES NAAR DE RIVIER: Vierhavens, aan de Parkkade en in het verlengde van De rivieroevers zijn niet op alle plekken toegankelijk. Met de komst van de Erasmusbrug is de stadsas tussen de Piet Smitkade ontbreken belangrijke schakels in de Met name op de linker Maasoever zijn er, ook in het Hofplein en Zuidplein een goed gebruikte en natuurlijke doorgaande fetsroutes. De Maasboulevard en de hoogstedelijke deel, nog een behoorlijk aantal niet- route naar de rivier geworden, voor zowel de fetser, koppen van de Rijn- en Maashaven zijn op hun beurt openbare kades, zoals het puntje van Unilever, delen automobilist als OV-reiziger. En zo zijn er meer goed voorbeelden van routes met een lage ruimtelijke van het eiland van Feijenoord, Rijnhaven Zuidzijde begaanbare hoofdassen die uitkomen op de rivier, met kwaliteit, zeker gezien hun centrale ligging in de stad. en Maashaven Zuidzijde. name op Noord en ten westen van de Erasmusbrug.

15 Daar staat tegenover dat de rivier op veel plekken ROUTES OVER DE RIVIER: Beneluxtunnel. Ter vergelijking: de Erasmusbrug niet goed bereikbaar is. De metrohaltes op de Met drie oeverbindingen (Maastunnel, Erasmusbrug en Willemsbrug verwerken 33.000 en 20.000 Calandlijn (oost-west) bevinden zich op relatief grote en Willemsbrug) en het netwerk van de Waterbus, motorvoertuigen. De Maastunnel wordt relatief veel afstand van de rivier. Op veel plekken loopt de watertaxi en veerpontjes zijn er tal van gebruikt door regionaal verkeer met een bestemming stedelijke hoofd­structuur voor auto’s parallel aan de mogelijkheden om de rivier over te steken. in de stad op de andere Maasoever. rivier en vormt zo een barrière tussen stad en rivier. Daar komt op veel plekken de barrièrewerking van De Erasmusbrug loopt tegen haar grenzen aan. Met Op de Willemsbrug is ruimte voor betere door­ het dijklichaam bij. de beoogde verdichting van de binnenstad is er stroming van fets en auto en kan meer ruimte voor vanaf 2030 sprake van een capaciteitstekort op (H)OV worden gemaakt, de potentie van deze Als gevolg van die barrières hebben veel stadswijken metrolijnen D en E – de enige HOV-verbinding tussen oeververbinding is dus onderbenut. en kwartieren die op een steenworp afstand van de Noord en Zuid. Ook op de fetspaden gaat het Nieuwe Maas liggen, nauwelijks interactie met de knellen: met dagelijks 11.000 fetsers is het er nu al Naast het verbeteren van de bestaande oever­ rivier. Dit geldt bijvoorbeeld voor bewoners van druk, de verwachting is dat dit groeit naar 17.500 verbindingen zijn nieuwe oeververbindingen nodig , de Tarwebuurt en Hillesluis, maar ook fetsers in 2030. om de groeiende stad bereikbaar te houden. voor bezoekers van het Erasmus MC en het Museumpark. De ambitie van een autoluwere binnenstad vraagt om De aanlandingen van de Willemsbrug en de een andere invulling van de Maastunnelcorridor. In Erasmusbrug zijn niet goed aangehecht op de lang­ de Maastunnel rijdt nu een hoeveelheid motor­ zaam verkeerroutes en ze zijn niet bevorderlijk voor de voertuigen (58.000 per etmaal) die bij benadering kwaliteit en continuïteit van de routes langs de rivier. gelijk is aan de helft van het verkeer door de

16 2. DE GROENE RIVIER

Geslaagde parken zijn groene oases in de stad. Een lust voor het oog en ingericht voor allerlei vormen van gebruik.

De binnenstedelijke Nieuwe Maas heeft een breed palet aan groene plekken: ■■ (Stads)parken zoals Het Park en de Oude Plantage. ■■ Groene landschappen in de stad zoals Polder de Esch en het Eiland van Brienenoord. ■■ En kleinere groene plekken of zones met verblijfswaarde, zoals de Westerkade, Boompjeskade en de kop van de Wilhelminapier.

Over het algemeen zijn de oevers van de Nieuwe Maas zeer stenig, zo laat de kaart zien. De Rijnhaven, de Maasboulevard, het en Noordereiland zijn in het oog springende stenige oevers.

De rivier is maar in beperkte mate een plek waar op hete dagen verkoeling kan worden gezocht. Dit komt door de grote hoeveelheid stenige oevers en omdat er maar weinig plekken zijn waar je heel dicht bij het water kan komen of de mogelijkheid hebt om te zwemmen (een wens van veel Rotterdammers). Op veel plekken waar al wel groene openbare ruimte Voor een aantal parken geldt dat ze ondanks hun langs de rivier is, kan die ruimte veel intensiever en DE OEVERS VAN DE ligging aan de rivier, nauwelijks een relatie aangaan diverser gebruikt worden. De gebruiksmogelijkheden met de rivier – los van het uitzicht dat ze bieden op van het groen langs de rivier beperken zich veelal tot de Nieuwe Maas. Bij Het Park is deze afstande­ wandelen, fetsen, hardlopen en op een bankje NIEUWE MAAS ZIJN lijkheid het meest opvallend: hier bevindt zich tussen zitten. Andere vormen van sport, verblijven en stadspark en rivier een door auto’s gedomineerde ontmoeten zijn schaars, en ook speelplekken voor stenige zone. kinderen zijn dun gezaaid. ZEER STENIG

17 3. DE ATTRACTIEVE RIVIER

Een attractief park kent luwe, stille plekken maar ook levendige plekken: plekken waar iets gebeurt, waar goede koffe of koud bier wordt geserveerd.

De Nieuwe Maas heeft beeldbepalende bestem­ mingen zoals Hotel New York, SS Rotterdam, de Fenix Food Factory en binnenkort Speelstad Rotterdam. Ook tijdelijke bestemmingen, zoals de Wereldhavendagen en de Marathon, dragen bij aan het uitnodigende karakter van de rivier.

Op de Wilhelminapier heeft de binnenstad zichtbaar de sprong over de rivier gemaakt. Hier huist een concentratie van culturele bestemmingen en horeca­ functies, die samen met de woon- en werkfuncties een nieuw gemengd stadskwartier vormen. En van daaruit wordt nu de sprong over de Rijnhaven gemaakt.

Toch, zo blijkt ook uit de Omnibus-enquête 2015, is de rivier nog te weinig een recreatieve bestemming, met name voor inwoners van Rotterdam zelf.

Horecavoorzieningen met uitzicht op of terras aan de Nieuwe Maas zijn dun gezaaid.

De Kop van Zuid is het enige stadskwartier met Het aantal attracties aan de rivier is nog beperkt. En de sprong van het centrum over de rivier is feitelijk een duidelijk gezicht aan de Nieuwe Maas. Het nog heel bescheiden: de Wilhelminapier is slechts Scheep­vaartkwartier en het Maritiem District openen De routes langs de rivier en naar de rivier worden op een kleine satelliet van de voorzieningendichtheid in zich bijvoorbeeld in veel mindere mate naar de rivier. veel plekken nog niet ondersteund door een zekere het centrum. Rotterdam heeft geen stadsboulevard aan de Nieuwe continuïteit (stepping stones) van recreatieve Maas. voorzieningen.

18 4. DE VERBINDENDE RIVIER

Succesvolle parken vormen een verbinding tussen de stadswijken gelegen aan weerszijden van dat park.

De Nieuwe Maas is lange tijd een barrière geweest tussen de noordelijke en zuidelijke helft van de stad: het is immers een belangrijke vaarverbinding voor de binnenvaart en zal dat altijd blijven. Maar tegen­ woordig is de rivier steeds meer een verbinding en steeds minder een barrière. Met de komst van de Erasmusbrug, het succes van de watertaxi, de intro­ ductie van de Waterbus, de nieuwe brug over de Rijnhaven en de recente komst van verschillende veerpontjes hebben bewoners en bezoekers keuze uit veel verschillende verbindingen over het water. En dan zijn er nog allerlei vormen van recreatieve vaart, variërend van rondvaarten en partyschepen tot cruises en pleziervaart.

In bijna alle segmenten van de vaart, zoals water­ taxi’s, riviercruises en pleziervaart, is er sprake van aanhoudende groei. Eigenlijk zit er alleen geen groei in het aantal ligplaatsen voor de binnenvaart in het stedelijke ontwikkelingen. De aanvragen voor lig­ Tegelijkertijd lijkt de Nieuwe Maas op een aantal binnenstedelijke deel van de Nieuwe Maas. Daar plaatsen voor niet-watergebonden activiteiten stranden plekken intensiever te kunnen worden benut: nu heeft komt bij dat zich steeds meer initiatieven melden voor nu vaak op wet- en regelgeving. Vaak is dat wenselijk vaak ieder type vaart zijn eigen exclusieve aanlegplek niet-watergebonden activiteiten op de Nieuwe Maas. en een logisch gevolg van de bedoeling achter die en zijn er nog altijd relatief stille bekkens en kades. Ook ontstaan er allerlei mengvormen (blending) van wet- en regelgeving, maar in andere gevallen roept het watergebonden vormen van activiteiten (zoals een de vraag op of er geen interessante­ kansen worden Het eigendom, het gebruik en het beheer van de kades ponton, binnenvaartschip) met niet-watergebonden gemist en of er niet meer mogelijk is op de rivier. is veelal versnipperd. vormen van activiteiten. De rivier wordt daarmee (potentieel) meer een verlengstuk van de stad. Met de groei van de vaart en de groei van de stad De Nieuwe Maas is met andere woorden naast een neemt naast de waardering voor de menging van succesvolle oost-westverbinding ook steeds meer een Er is nu reeds een tekort aan bepaalde ligplaatsen en stad en haven ook het aantal conficten en dilemma’s succesvolle noord-zuid verbinding maar daardoor ook dat tekort zal groter worden. Op een aantal plekken toe. Bewoners hebben op sommige locaties last van een steeds complexere puzzel aan het worden. zullen bestaande ligplaatsen moeten plaatsmaken voor de cruises (lawaai, stank, uitstoot, inkijk). 19 5. DE DUURZAME RIVIER

Succesvolle parken dragen bij aan de klimaat­ bestendigheid van de stad en andere duur­ zaamheidsdoelen. En natuurlijk is het park zélf ook toekomstbestendig: het wordt goed en effciënt onderhouden en beheerd en bewoners zijn goed betrokken.

De Nieuwe Maas is een dynamisch systeem dat permanent slib en zand aan- en afvoert. In 2018 is het Havenbedrijf gestart met het uitbaggeren van de en delen van de Nieuwe Maas. Dit slib kan deels hergebruikt worden, zoals in 2018 in de Maashaven is gedaan.

De Nieuwe Maas voert ook permanent afval aan, zoals plastic. Initiatieven zoals Recycled Park zetten in op het hergebruik van afval.. De Nieuwe Maas is daarmee tegelijkertijd een mooie showcase voor duurzame experimenten.

Het klimaat verandert. De zeespiegel stijgt en de rivieren voeren meer rivierwater af. Rotterdam heeft een veilig en robuust stelsel van hoofdwaterkeringen uitgebaggerd. Het blijft echter een permanent zou een veel grotere betekenis kunnen krijgen als plek waarbij de Maeslantkering een belangrijke rol speelt. aandachtspunt want de Nieuwe Maas stopt nooit met waar op hete dagen verkoeling wordt gezocht. De lange termijn dijkversterkingsopgaven zijn relatief het aanvoeren van zand en slib. beperkt ten opzichte de meer rivierwaarts gelegen Door de stenige en steile oevers worden de eilanden (zoals de Krimpener- en Alblasserwaard). De kades langs de Nieuwe Maas zijn goed op orde. natuurwaarden van de rivier relatief weinig benut. Rotterdam heeft wel een groot gebied aan buiten­ Toch verzakken er soms kades. Een aantal kades van Als gevolg van de ontwikkeling van de haven en de dijkse gebieden. Zowel in het nationale gemeente en Havenbedrijf vragen op korte termijn verstedelijking van de Rotterdamse regio is de rivier Deltaprogramma als het klimaatplan Rotterdams om herstelwerkzaamheden, of daar worden nu als het ware ingesnoerd: geleidelijke overgangen zijn Weerwoord (in concept) is hier volop aandacht voor. herstelwerkzaamheden uitgevoerd, zoals de kade verloren gegaan, de rivier is versmald en de aan de noordzijde van Noordereiland. bijzondere natuur krijgt nauwelijks kans om zich te Het uitbaggeren van de binnenstedelijke havens is ontwikkelen (afgezien van een paar bijzondere soms een verantwoordelijkheid van externe partijen Doordat de oevers van de Nieuwe Maas behoorlijk plekken zoals Eiland van Brienenoord, Groene Poort (zoals Stichting ErfgoedHavens) en voor sommige stenig zijn, levert de rivier nog maar beperkt een bij ). 20 bekkens is afgesproken dat ze niet meer worden bijdrage aan de hittestress-reductie: de Nieuwe Maas

6. DE KARAKTERISTIEKE RIVIER

Succesvolle parken zijn onderscheidend en hebben karakter, het zijn plekken waar bewoners zich mee kunnen identifceren en die bezoekers zich zullen blijven herinneren.

De Nieuwe Maas heeft een sterk en rijk karakter. Haven, stad en rivier komen er samen. Die ontmoeting is overal anders. Daardoor kent de Nieuwe Maas heel verschillende sferen. Meer naar het westen toe is de invloed van de haven sterk voelbaar, dit gebied is rauw en stoer, wordt gedomineerd door staal en beton, hier is ruimte voor experiment en bedrijvigheid. Rond het centrum manifesteert de stad zich nadrukkelijk op de oever, met stedelijke dichtheid en drukte, een grotere mix van mensen en functies, met iconen en visitekaartjes. Meer naar het oosten begint de stedelijke luwte, op de dijk rond Polder de Esch zijn boterbloemen en schapen de sfeermakers, op het Eiland van Brienenoord kun je struinen door de (stads) natuur. Die sferen – of typen landschappen - kunnen versterkt worden, en uitgangpunt of inspiratiebron zijn bij het verbeteren van de rivieroevers.

Het feit dat de Nieuwe Maas een permanent open De oevers van de Nieuwe Maas bieden fantastische De probleemanalyse laat zien: de basis voor een aan­ verbinding met zee is - de enige in de Hollandse Delta vergezichten en dwarsdoorsnedes van stad en rivier, trekkelijk stedelijk parklandschap is aanwezig. Op een - en daardoor een getijdewerking kent, is nu moeilijk te maar op veel plekken gaan die uitzichtpunten nog aantal plekken ís het parklandschap er al. Maar herkennen. Er zijn maar een aantal plekken waar je niet samen met kwalitatief goede openbare ruimten of verwezenlijking van het perspectief vraagt om het breed dichtbij het water kan komen en de dynamiek van het stedelijke functies. en gezamenlijk inzetten op betere en meer routes, parken, getij kunt ervaren. Ook de ontmoeting van zoet en bestemmingen, vaarverbindingen, duurzaamheid en het zout water, en het verschil in hydrodynamiek tussen versterken van de karakteristiek. binnen- en buitenbochten kunnen beleefbaar worden gemaakt.

21 Dit toekomstperspectief voor 4. DE 6 PIJLERS VAN de Nieuwe Maas steunt op 6 pijlers. De 6 pijlers geven aan langs welke lijnen het stedelijk parklandschap in de praktijk HET PARK­LANDSCHAP ontwikkeld kan worden. NIEUWE MAAS

22 PIJLER 2

PIJLER 1 PARKEN: MEER STADSPARKEN EN GROENE PLEKKEN AAN ROUTES: VOET­GANGER DE RIVIER EN FIETSER CENTRAAL ■■ Meer stadsparken aan de rivier: ■■ Aantrekkelijke routes langs de rivier Rijnhaven, Maashaven, Maasboulevard, ■■ Aantrekkelijke routes naar de rivier Stadionpark en Kop aan de Maas ■■ Aantrekkelijke routes over de rivier ■■ Bestaande parken beter verbinden met de rivier ■■ Parken voor wijk en buurt ■■ Betekenis van groen vergroten

PIJLER 3 PIJLER 4

BESTEMMINGEN: VAARVERBINDINGEN: MEER DRUKTE LANGS EEN SAMENHANGEND­ DE NIEUWE MAAS WATER- EN LANDNETWERK

■■ Meer attracties, horeca en tijdelijke ■■ Een slimmer vaarnetwerk: meer initiatieven ligplaatsen en de juiste activiteit op ■■ Attractieve kwartieren met smoel aan de de juiste plek Nieuwe Maas ■■ Goed voor- en natransport; waterhubs ■■ Rijnhaven dé stedelijke ontmoetingsplek ■■ Ruimte voor niet-watergebonden aan de rivier activiteiten, vooral in de havenbekkens ■■ Boompjes(kade): groene stadsboulevard

PIJLER 5 PIJLER 6

DUURZAAMHEID: KARAKTERISTIEK: MIX VAN SCHOON, VEILIG EN STAD, HAVEN EN RIVIER TOEKOMST­BESTENDIG

■■ Cultuurhistorische betekenis beleefbaar ■■ Bijdrage aan klimaatbestendige stad maken ■■ Schone rivier met meer bijzondere ■■ Beleefbaar getij en aanraakbaar water natuur ■■ Havenlandschap, hoogstedelijk ■■ Bijdrage aan sluiten van kringlopen en landschap en rivierenlandschap showcase ■■ Zichtlijnen benutten 23 ■■ Slim Beheer PIJLER 1 ROUTES: VOETGANGER EN FIETSER CENTRAAL

De kern van de Nieuwe Maas als parklandschap is het routenetwerk langs de rivier. De Nieuwe Maas moet overal uitnodigen tot wandelen, fetsen of sporten, met een blik op de rivier: achter je de drukte van de stad, voor je de weidsheid en eigen dynamiek van de Nieuwe Maas. Dit toekomstperspectief pleit voor toegankelijke kades aan weerszijden van de rivier, met veel ruimte voor voetganger en fets, een goede continuïteit (moeiteloos je weg kunnen vinden) en een goede ruimtelijke kwaliteit passend bij het karakter van het gebied. Routes die op hun beurt goed verbonden zijn met de wijken en kwartieren van de stad.

AANTREKKELIJKE ROUTES Het bekende ‘rondje bruggen’ is daarbij van hoog­ LANGS DE RIVIER stedelijke kwaliteit: de continuïteit, kwaliteit en Direct langs de Nieuwe Maas, in een zone van verblijfswaarde is hier optimaal – vergelijkbaar met het (minimaal) 15 meter, is de voetganger (of hardloper) in niveau Westerkade. Ook de route van het Nieuwe de hoofdrol. Kades zijn gebruiksvriendelijk ingericht, Maasparcours verlangt blijvende inzet op het versterken geschikt voor naaldhakken en kinderwagens. De fetser van de continuïteit en kwaliteit. Het realiseren van is te gast en auto’s zijn hier ongewenst. De oevers zijn hoogstedelijke kwaliteit zal hier niet overal haalbaar zijn, obstakelvrij. Dat wil zeggen: functies op de oever gezien de schaal van het traject (28 km). Daarbij ligt hier (bebouwing, terrassen) gaan niet ten koste van de op sommige plekken nog een opgave om private kades continue, openbare route langs de rivier. Routes zijn fraai openbaar te maken. ingericht, passend bij het karakter van de omgeving. Kades/oevers zijn groen en hebben zitplekken.

24 Op de rechter Maasoever kan de continuïteit van routes Daarnaast liggen er in de toekomst kansen voor het tram), de verstedelijkings­opgave, het verbeteren van langs de rivier verbeterd worden door op een aantal downgraden van autowegen parallel aan de rivier, door stedelijke leefkwaliteit en het verbeteren van kansen voor plekken bruggen over bekkens te maken. Hierbij dient wel middel van herproflering en/of meer oversteekplekken. mensen. Op de langere termijn is ook een nieuwe rekening te worden gehouden met de bereikbaarheid van westelijke oeververbinding een belangrijke schakel in het de havens. Op de linker Maasoever ligt er een kans om AANTREKKELIJKE ROUTES regionale mobiliteitssysteem. het dijklichaam, dat nu vaak een barrière is, als verbin­ OVER DE RIVIER dende groene route in te zetten, die de stadswijken op Het Stedelijk Verkeersplan 2030 en de OV-visie 2040 Dit toekomstperspectief vraagt aandacht voor zowel Zuid en de openbare ruimte langs de rivier verbindt. zetten in op het beter benutten van de bestaande optimalisering van de aanlanding van bestaande oeververbindingen snelle hoogwaardige openbaar oeververbindingen als voor zorgvuldig ontwerp van de In het netwerk van doorgaande fetsroutes worden vervoer (HOV)-verbindingen door Maastunnel en over aanlanding van nieuwe oeververbindingen, vanuit het belangrijke ontbrekende schakels langs de rivier ingevuld: Willemsbrug, met nieuwe stations Entrepot en Stadionpark oogpunt van wandelaars en fetsers die zich langs of over in de Merwe-Vierhavens komt een snelle regionale als onderdeel van regionale lightrail) en het toevoegen de rivier bewegen. Maar de komst van een nieuwe fetsroute en daarnaast een route die de koppen van de van nieuwe (multimodale) oeververbindingen aan de oeververbinding tussen Feijenoord-Kralingen/De Esch bekkens met elkaar verbindt, de Parkkade wordt een oostkant én de westkant van de stad. Inmiddels hebben brengt meer opgaven met zich mee, het zou een logische fetsroute tussen Zuid en Centrum(-Oost), en op Rijk en regio besloten tot een MIRT-verkenning voor het geweldige impuls kunnen geven aan de ontwikkeling van de lange termijn kunnen fetsers van en naar oostelijk deel van de Rotterdamse regio, waarbij o.a. de rivieroevers op deze plek. Verdere verdichting en (en verder) ook ter hoogte van het Eiland van Brienenoord twee mogelijke oever­verbindingen worden onderzocht: economische ontwikkeling op de Oostfank (Rotterdam hun weg langs de rivier blijven volgen. Feijenoord - Kralingen/ De Esch en - Alexander – Brainpark / Erasmus Campus – Stadionpark . In de pre-verkenning is geconcludeerd – Rotterdam Zuid) geeft polder de Esch en de stadion­ AANTREKKELIJKE ROUTES dat een oostelijke oeververbinding op de kortere en bocht een andere positie in de stad en leidt tot meer NAAR DE RIVIER middellange termijn het meest bijdraagt aan het urgentie om ook hier te investeren in een hoogwaardig De Nieuwe Maas is als parklandschap goed aangehecht verbeteren van de bereik­baarheid (via weg, metro en stedelijk parklandschap langs de rivier. op het stedelijke netwerk van wandel- en fetspaden en OV-lijnen. Daar waar de rivier kruist met boulevards, stadsstraten, singels en rivieren zijn continue routes, Routeprofel (principe) voor aantrekkelijke routes langs de goede oversteekplekken en waar mogelijk zichtlijnen en rivier: minimaal 15 meter toegankelijke kade, voetganger verwijzingen naar de Nieuwe Maas. Ook vanuit centraal, fetser te gast, obstakelvrij, aantrekkelijk ingericht veelbezochte bestemmingen in de nabijheid van de met groen en zitplekken Nieuwe Maas (Delfshaven, Erasmus MC, Museumpark, Witte de Withstraat, Markthal, EUR Campus, Afrikaanderplein) is aandacht voor een goede routing min. 15m breed richting de rivier. Hetzelfde geldt voor de routes tussen metrohaltes en de rivier(haltes): vanuit metrohaltes moeten reizigers moeiteloos hun weg kunnen vinden naar de rivier(haltes), en vice versa. Dit is voor zowel metrohaltes op korte afstand als metrohaltes op grotere afstand van de rivier een aandachtspunt.

25 KANSENKAART PIJLER 1 | ROUTES: VOETGANGER­ EN FIETSER CENTRAAL

26 PIJLER 2 PARKEN: MEER STADSPARKEN EN GROENE PLEKKEN AAN DE RIVIER

Het toekomstperspectief gaat uit van een forse vergroening van de Nieuwe Maas. Op zo’n manier dat de Nieuwe Maas de meest centraal gelegen, karakteristieke groene openbare ruimte van Rotterdam wordt. En daarmee de grootschalige verdichting van de stad mede mogelijk maakt. Dat kan door op een aantal plekken nieuwe stadsparken van formaat te maken. Getijden­ parken die de dynamiek van de rivier beleefbaar maken en de harde grens tussen stad en rivier verzachten. Daarnaast kunnen ook bestaande (stads)parken aan de Nieuwe Maas beter worden verbonden met de rivier. En op verschillende plekken zijn aanleidingen voor het maken van kleinere parken en groene plekken met betekenis MEER STADSPARKEN AAN DE RIVIER dynamiek. De koppen van de Rijnhaven en Maashaven, voor wijk en buurt. Bij al deze parken en groene De Nieuwe Maas biedt kansen om grote en bijzondere langs de Maasboulevard en in de bocht Stadionpark. plekken is intensiever en diverser recreatief (mede) openbare ruimte toe te voegen aan de stad. Op een Deze plekken bieden ruimte én verlangen (of bouwen gebruik een speerpunt. aantal plekken, zowel in de havenbekkens als langs de reeds aan) een nieuwe positionering in de stad. Hier rivier, is het substantieel toevoegen van groene ruimte in kunnen nieuwe stadsparken een belangrijke bijdrage combinatie met het behoud van voldoende ruimte voor leveren aan de ontwikkeling van interessante nieuwe vaarfuncties denkbaar. Hier kunnen grote stedelijke woon- en vestigingsmilieus. De (boven)stedelijke getijdenparken tot stand komen. Getijdenparken zijn een bereikbaarheid van deze plekken is goed. De indruk­ middel om het recreatieve en het natuurlijke karakter van wekkend grote bekkens van de Rijn- en Maashaven de oevers gelijktijdig te versterken. Daarmee kunnen ze vrágen om een investering in de recreatieve betekenis. voorzien in de groeiende recreatiebehoefte van de gehele De buitenbochten van Maasboulevard en het Stadionpark stad en de karakteristiek van de Nieuwe Maas versterken bieden daarbij ook nog eens ultieme vergezichten. en beleefbaar maken. Daarnaast is er op de lange termijn aanleiding om ook in Merwe-Vierhavens een stadspark aan de rivier te maken, Dit toekomstperspectief ziet op vier plekken kansen voor op de zogenaamde Kop aan de Maas. een stadspark aan de Nieuwe Maas met getijden­ 27 De vier getijdenparken zullen ten opzichte van elkaar onderscheidend zijn in karakter en in hun positie/functie in het stedelijk netwerk. Wel hebben ze gemeen dat (intensief) stedelijk gebruik en nieuwe natuurwaarden samengaan.

■■ Stadspark/strand Rijnhaven: de Rijnhaven kan dé centrale stedelijke ontmoetingsplek aan de rivier worden. Intensief recreatief gebruik van park én water, in combinatie met een nieuw hoogstedelijk woonmilieu: een gemengd programma van woningen en publieke functies (zoals horeca, sport, retail en cultuur en werkruimtes) kan de kracht van deze plek zijn. Het toekomstperspectief pleit hier voor een stadsstrand, eventueel gecombineerd met elementen van een getijdenpark. Daarmee biedt het een serieus antwoord op de behoefte van veel Rotterdammers om het water Artist impression stadspark Rijnhaven aan te kunnen raken of zelfs in de rivier te mogen zwemmen (al dan niet in een drijvend zwembad). ■■ Stadspark Maashaven: een getijdenpark op de kop van de Maashaven zal in de eerste plaats van Artist impression stadspark Maasboulevard betekenis zijn voor de stadswijken op Zuid. Dit park wordt mogelijk gemaakt door de herinrichting van de ligplaatsen voor de binnenvaart. Het Havenbedrijf is hiermee gestart in 2018. Het bekken zal hiermee haar functie als belangrijke ligplaats voor de binnenvaart behouden. De ontwikkeling van het park zal bijdragen aan de geleidelijke transformatie van de Maashaven. Op de lange termijn is de Maashaven interessant als woningbouwlocatie, het getijdenpark is hiervoor een belangrijke voorwaarde. ■■ Stadspark Stadionpark: ook hier kan een langgerekt stedelijk park tot stand komen tussen het beoogde nieuwe stadion van Feijenoord en het Eiland van Brienenoord. Een park dat groene kwaliteit toevoegt aan de grootstedelijke gebiedsontwikkeling van Stadionpark en een karakteristieke en toegank­e­ lijke verbinding met de rivier maakt. Het park zal

28 daarmee van stedelijke betekenis zijn maar is vooral ook een uitnodiging aan de bewoners van de achter­ liggende stadswijken. Een verbinding met het Eiland van Brienenoord is onderdeel van de opgave. Op het eiland van Brienenoord wordt in 2019 gestart met het vergroten van de natuurlijke dynamiek door de aanleg van natuurvriendelijke oevers en aantrekkelijke maken van voor natuurgerichte recreatie. ■■ Stadspark Maasboulevard: hier kan een langgerekt getijdenpark in de lengterichting van de rivier worden gemaakt. Dit park zal van betekenis zijn voor de achterliggende stadswijken, die nu nauwelijks verbonden zijn met de rivier. Het beantwoordt daarnaast aan de wens om de hoogstedelijke kwaliteit van de Boompjeskade in oostelijke richting door te trekken. Het geeft daarmee nieuw elan aan de westelijke entree van de stad. Een verbinding met Artist impression stadspark Maashaven – op basis van beeld de Urbanisten de ontwikkeling van BlueCity en omgeving en de (ontwikkel)potentie van de Oude Plantage is onder­ deel van de opgave. Ook een betere verbinding met het karakteristieke binnenwater van het Boerengat/ Maasboulevard, de eventuele dijkverhoging en Buizengat en de nabijgelegen EUR Campus is mogelijke veranderingen in verkeersbewegingen als relevant. De realisatie zal daarbij slim afgestemd gevolg van de nieuwe oeververbinding en eventuele moeten worden op het geplande onderhoud aan de aanpak Willemsas.

RIVIER ALS GETIJDENPARK Het Toekomstperspectief binnenstedelijke Nieuwe Maas recreatieve waarde van de rivieroever, met het oog op is niet alleen geworteld in het stedelijke programma mens en natuur en een toekomstbestendige inrichting Rivieroevers. Ook het regionale programma Rivier als van onze delta. In het concept ‘getijdenpark’ wordt de getijdenpark is een belangrijk vertrekpunt. De Rivier als dynamiek van eb en vloed maximaal benut voor getijdenpark is een gezamenlijk programma onder­ realisatie en beheer van ecologisch waardevolle en tekend door 16 partijen, waaronder Provincie Zuid- recreatief aantrekkelijke gebieden. Zo dragen parken maken de harde, steile, stenige en hoge oevers Holland, RWS, HbR, WNF, ARK Natuurontwikkeling, getijdenparken bij aan het leefklimaat van de regio en plaats voor meer natuurlijke, geleidelijke over­gangen. de waterschappen, TAUW, RiverArt en verschillende aan de ecologische waarde van de rivier als verbinding Getijdenparken bieden daardoor ruimte aan nieuwe gemeenten waaronder Rotterdam. Het doel van tussen zee en achterland. (Bron: Intentieovereenkomst openbare ruimte en recreatieve mogelijkheden én programma is het vergroten van de natuurlijke en Rivier als Getijdepark – 16 maart 2015.) Bij getijden­ verbeteren de ecologische kwaliteit van de rivier.

29 BESTAANDE PARKEN Plantage zijn beide benaderingen denkbaar, en moet de woon-werkmilieu. Op de lange termijn worden hier BETER VERBINDEN ingreep vooral in relatie tot getijdenpark Maasboulevard idealiter álle koppen (van bekkens en pieren) vergroend Er is veel winst te behalen met het beter verbinden van worden bezien. en door middel van aantrekkelijke routes met elkaar bestaande parken met de rivier. De belevingswaarde, de verbonden. natuurwaarde en de routestructuur van deze parken kan PARKEN VOOR WIJK EN BUURT op veel plekken een sterkere relatie hebben met de Het stedelijk parklandschap vereist tevens een fjnmaziger BETEKENIS VAN GROEN VERGROTEN Nieuwe Maas. De komende jaren wordt dat op een structuur van nieuwe wijkparken en groene plekken aan Het toekomstperspectief pleit niet alleen voor méér groen, aantal plekken aangepakt: bij de Nassauhaven is reeds de Nieuwe Maas. Dichtbij bewoners. Het Balkon aan de maar ook voor béter groen. In het stedelijk parklandschap gestart met de realisatie van een getijdenoever in Maashaven is een voorbeeld van zo’n ingreep. Hier is de heeft groen altijd een (optimale) meervoudige betekenis: combinatie met drijvende woningen en op het Eiland van indrukwekkende zichtlijn over het havenbekken en de als recreatieve ruimte, als ecologische structuur en als Brienenoord wordt de getijdeninvloed die al in het oosten vaarweg als uitgangpunt genomen. Dit principe kan antwoord op de klimaatopgave (hittestress, water­ van het eiland beleefbaar is nu ook in het westelijke deel onder andere navolging krijgen op de kop van het berging). Daarbij is het groen als recreatieve ruimte altijd gerealiseerd door een getijdenrand aan te leggen. Ook Noordereiland. Daarnaast heeft bijvoorbeeld het uitnodigend en inclusief: voor jong en oud, verschillende wordt er (minimaal) één nieuwe brugverbinding gemaakt. Lloydkwartier behoefte aan groene openbare ruimte met culturen en verschillende sociale klassen (“de Nieuwe gebruikswaarde die tegelijkertijd de identiteit van het Maas is van iedereen”) – afgestemd op de behoeften van Bij Het Park is de opgave van een andere orde: hier gaat gebied in relatie tot haar ligging aan de Nieuwe Maas aangrenzende wijken. In het parklandschap zijn tal van het om het verzachten van de harde ruimtelijke scheiding versterkt. Ook in M4H ligt er een grote vergroenings­ aanleidingen die uitnodigen tot spelen, bewegen en tussen park, infrastructuur en kade/water. Voor de Oude opgave wanneer dit gebied zich ontwikkelt tot stedelijk ontmoeten. 30 KANSENKAART PIJLER 2 | PARKEN: MEER STADSPARKEN EN GROENE PLEKKEN AAN DE RIVIER

31 PIJLER 3 BESTEMMINGEN: MEER DRUKTE LANGS DE NIEUWE MAAS

De Nieuwe Maas kan zich ontwikkelen tot een aaneenschakeling van bestemmingen die uitnodigen tot verblijf en activiteit. Het toekomstperspectief pleit voor meer stedelijke en toeristische attracties en meer horeca langs de rivier. Het ziet kansen om op meer plekken tijdelijke initiatieven te omarmen, variërend van festivals tot pop up formules en experimenten. Daarnaast ligt er een kans om meer stadskwartieren een eigen gezicht te geven aan de Nieuwe Maas. De Rijnhaven kan ontwikkeld worden tot dé stedelijke MEER ATTRACTIES, HORECA EN meer horeca gewenst, daar waar het een bijdrage kan ontmoetings­plek aan de Nieuwe Maas en de TIJDELIJKE INITIATIEVEN leveren aan het maken van aantrekkelijke verblijfsplekken. Boompjes(kade) tot levendige en groene Aan de rivier is ruimte voor (en reden tot) meer stedelijke Maasbreed is een ritme van iedere 1 à 1,5 km een stadsboulevard. en toeristische attracties, middelgroot en groot. De meest pleisterplaats wenselijk. En in delen van het hoogstedelijk aangewezen plekken daarvoor zijn de aan de stadsas landschap (het waterfront op twee oevers en rondje (de lijn Hofplein-Zuidplein) gelegen stedelijke haven­ bruggen) is een grotere dichtheid, van circa elke 500 bekkens: Leuvehaven, Rijnhaven en Maashaven. Maar meter een horecavoorziening, goed denkbaar. Naast ook andere plekken langs de rivier kunnen geschikt zijn, continuïteit van horecavoorzieningen is er ook behoefte bij voorkeur in de nabijheid van hoogwaardig aan meer en sterkere concentratiegebieden van horeca openbaarvervoer-haltes. Uitgangspunt is hierbij dat een aan de Nieuwe Maas of in de bekkens. Ook kan horeca aantrekkelijke stad voor de bewoner een leuke stad is beter benut worden om de doorbloeding van routes naar voor de toerist (en niet andersom) en dat attracties passen de rivier te versterken (stepping stones). Aan de Nieuwe bij de identiteit van Rotterdam en de betreffende wijken. Maas betekent dit het positioneren van horeca op gewenste kruispunten van stad en rivier. Concretisering De Nieuwe Maas heeft als stedelijk parklandschap een van deze kansen vraagt om een uitwerking in het kader lineair karakter en is daarom gebaat bij een zekere van de horecagebiedsplannen, waarbij de opgave continuïteit van horecavoorzieningen. In beginsel is integraal, vanuit economie, leefbaarheid, stedenbouw en daarom overal langs de rivier en in de havenbekkens landschap, wordt bekeken.

32 Dit toekomstperspectief ziet ook aanleiding voor meer tijdelijke bestemmingen aan de Nieuwe Maas. Rotterdam heeft een track record van succesvolle tijdelijke initiatieven en veel nieuwe initiatieven richten hun vizier op de rivier. Tijdelijke initiatieven kunnen bij uitstek een bijdrage leveren aan de gewenste levendigheid en beleefbare karakteristiek van de Nieuwe Maas. Daarbij is het belang­ rijk om te sturen op het juiste initiatief op de juiste plek, dat bijdraagt aan het juiste doel. Dat kan zijn: het ver­leven­ digen van plekken, het vergroten van de attractiewaarde schakels tussen interessante kwartieren kunnen zijn. en vergroot de gewenste sprong van het centrum over de van de rivier, het op de kaart zetten van nieuwe plekken, Intern presenteren de kwartieren zich aan en in de rivier. Een stadsstrand moet de publiekstrekker van dit het belichten van onbekende kanten van de rivier (bijv. havenbekkens. Het is belangrijk dat de bekkens veel havenbekken worden. natuurstruintochten) of het aanspreken van nieuwe doel­ ruimte voor recreatief gebruik bieden en dat gestuurd groepen. Tijdelijkheid aan de Nieuwe Maas is gedeeltelijk wordt op functies die bijdragen aan de herkenbaarheid BOOMPJES(KADE): LEVENDIGE EN ook een doel op zich: Rotterdam is dynamisch, de Nieuwe en het karakter van het kwartier. Hier is zoals gezegd GROENE STADSBOULEVARD Maas is dynamisch, daar hóort tijdelijk initiatief bij - ook meer ruimte voor (niet-watergebonden) recreatieve In het hoogstedelijke deel van de rivier mag de stad zich permanent. De Nieuwe Maas als podium van permanente functies op het water. Waar het bij routes langs de rivier op alle kades nadrukkelijker manifesteren, met meer tijdelijkheid: festivals, showcases, experimenten en infor­ gaat om het creëren van continuïteit, geldt voor de stedelijke functies en open plinten georiënteerd op het mele plekken. Tijdelijke initiatieven zoals Rotterdam Rivers stadskwartieren dat onderlinge variatie en contrast juist water en intensiever gebruik van de openbare ruimte. Er 2021, het initiatief in ontwikkeling dat aandacht wil sterk is - op die manier ontstaat een veelkleurig kralen­ is één plek in het bijzonder waar die functiemix en drukte schenken aan “de ontwikkeling van de rivieroevers, het snoer van bestemmingen aan de Nieuwe Maas. op zijn plaats is: de Boompjes en Boompjeskade. Hier unieke landschap en economie van de meest dynamische kan Rotterdam de stadsboulevard realiseren die de stad delta in de wereld, de actualiteit rondom klimaatveran­ ­de­ RIJNHAVEN DÉ STEDELIJKE nu nog ontbeert. Een centrumstedelijke plek aan de ringen en de daar­mee gepaard gaande (wereld­wijde) ONTMOETINGSPLEK AAN DE RIVIER Nieuwe Maas die betekenis heeft voor de hele stad en wateropgave” passen prima in dat perspectief. Havenbekkens bieden goede mogelijkheden voor stedelijk mensen van buiten, en vooral ook voor de mensen in het programma aan de Nieuwe Maas. Ze vormen een dichtbevolkte Wijnhavenkwartier. Die nieuwe status als ATTRACTIEVE KWARTIEREN MET intiemere binnenwereld, er is meer mogelijk op het water stadsboulevard vraagt om een reeks van ingrepen: het SMOEL AAN DE NIEUWE MAAS omdat dit niet tot de vaarweg behoort en infrastructuur­ versterken van de relatie tussen Boompjes en Boompjes­ Dit toekomstperspectief pleit voor aantrekkelijke bundels vormen hier minder vaak een barrière tussen de kade door het afwaarderen van de auto­verbinding en gemengde stadskwartieren met smoel aan de rivier. Een stad en het water. Met name de Leuvehaven, Rijnhaven en (daarmee) het verbeteren van de oversteekbaarheid, het aantal bestaande kwartieren kan zich meer ‘openen’ Maashaven lenen zich voor een intensivering van stede­ creëren van aantrekkelijke dwarsverbindingen vanuit het naar de rivier, bij de ontwikkeling van nieuwe kwartieren lijke functies: met hun ligging aan de stadsas Hofplein- Maritiem District, het ‘openen’ van de plinten en het moet de oriëntatie op de rivier speerpunt zijn. Dat vraagt Zuidplein zijn dit de drie hoogstedelijke havenbekkens. vergroten van de functiemix aan de Boompjes en het om (meer) recreatieve functies en open plinten aan de Dit toekomstperspectief heeft een trans­formatie van de toevoegen van recreatieve functies (met name horeca) op waterkant en een goed samenspel tussen routes en Rijnhaven voor ogen tot dé stedelijke ontmoetingsplek aan de Boompjeskade (kleinschalig, vrijstaand of pop up functies. Ook de verbindingen tussen de stadskwartieren de Nieuwe Maas. Hier kan én veel recreatief programma zodat ze geen barrière vormen). Kortom: het doortrekken aan de Nieuwe Maas vragen aandacht: het Willemsplein, én een nieuw woonmilieu én veel openbare ruimte van de City Lounge tot aan de Nieuwe Maas. het Wilhelminaplein en de Parkhaven zouden sterkere toegevoegd worden. Het maakt het rondje Rijnhaven af

33 KANSENKAART PIJLER 3 | BESTEMMINGEN: MEER DRUKTE LANGS DE NIEUWE MAAS

34 PIJLER 4 VAARVERBINDINGEN: EEN SAMENHANGEND WATER- EN LANDNETWERK

De Nieuwe Maas kan haar betekenis als verbinding verder vergroten. In het toekomst­ perspectief gaat de functie als achterlandcorridor voor de haven, met een veilige en vlotte door­ stroming van het binnenvaartverkeer,­ harmonieus samen met versterking van de oeververbindingen (beter benutten van bestaande oeververbindingen en inzetten op nieuwe oeververbindingen) en een dicht netwerk van verbindingen en aanlegplekken voor personenvervoer en recreatieve vaart. Ook is er – daar waar het kan en de meerwaarde voor de stad aantoonbaar is – ruimte voor niet- water­gebonden activiteiten dichtbij of op het water.

EEN SAMENHANGEND WATER- bijdragen aan een betere benutting van het vaartnetwerk EN LANDNETWERK in relatie tot de rivieren Rotte en Schie. Het toekomstperspectief ziet kansen voor een slimmer vaarnetwerk met meer ligplaatsen en ‘de juiste activiteit Met ‘de juiste activiteit op de juiste plek’ wordt een betere op de juiste plek’. Meer ligplaatsen zijn nodig om de koppeling tussen vaarnetwerk en stad beoogd. Nieuwe verwachte groei in de verschillende segmenten, van hotspots en gebiedsontwikkelingen vragen om nieuwe riviercruises tot watertaxi, te kunnen accommoderen. verbindingen over water. Op een aantal plekken gaan Die ruimte kan gevonden worden in het intensiveren van scheepvaart en woningen niet goed samen, en zijn bestaande ligplaatsen door te sturen op betere effciency, nieuwe spelregels of is verplaatsing nodig. Ligplaatsen in dubbelgebruik van kades of pontons of een strakkere het centrum zouden (in hoofdzaak) voorbehouden moeten vorm van regie. Ook kunnen meer ligplaatsen gecreëerd zijn aan recreatieve vaart die ook daadwerkelijk een worden aan on(der)benutte kades of in relatief stille functionele binding met het centrum heeft. En concen­ havenbekkens, of aan kades die door het Havenbedrijf traties van historische schepen zijn op een aantal plekken mogelijk afgestoten kunnen worden. Maar ook zeer gewenst omdat ze het karakter van een gebied bijvoorbeeld het herzien van brugopeningstijden kan versterken. 35 Verdere uitwerking van het beginsel ‘de juiste boot op de noodzakelijk. Daarnaast kan een systeem van deelfetsen ■■ Te onderzoeken hoe de mogelijkheden voor juiste plek’ kan aan de hand van de volgende principes: bij waterhaltes bijdragen aan het voor- en natransport van pleziervaart versterkt kunnen worden, rekening personenvervoer over water. Een visie op personen­ houdend met de veiligheid, bijvoorbeeld door ■■ Onderscheid hoofdvaarweg en ontwikkelzones en vervoer over water is reeds uitgewerkt door gemeente realisatie van een jachthaven in de Rijnhaven in zo gelijktijdig garanderen van de veiligheid op en Rotterdam, Drechtsteden, Metropoolregio Den Haag combinatie met toekomstige ontwikkelingen daar. rondom de vaarweg en creëren van ontwikkelruimte Rotterdam, Havenbedrijf Rotterdam en de provincie langs de hoofdvaarweg ten behoeve van het Zuid-Holland. In het kader van de opgave Water wil de Langs de vaarweg zijn, vanwege het risico van aantrekkelijker en leefbaarder maken van de stad. gemeente verder werken aan een visie op activiteiten op plasbranden (plasbranden kunnen ontstaan wanneer de ■■ Een fjnmazig netwerk van (openbaar) vervoer over de Nieuwe Maas samen met betrokken partners. tank van een schip openscheurt door bijvoorbeeld een water koppelen aan het netwerk van (openbaar) aanvaring), de mogelijkheden op het water beperkt. vervoer over land. RUIMTE VOOR NIET- Hier zal de aandacht uit moeten gaan naar het ■■ Ontwikkelen van programma én verblijfskwaliteit in WATERGEBONDEN ACTIVITEITEN incidenteel mogelijk maken van (al dan niet tijdelijke) havenbekkens gekoppeld aan de karakteristiek van Ook ziet het toekomstperspectief mogelijkheden voor functies op het water en op de kade. Deze zogenaamde gebieden op het land. Hier is ruimte voor niet- meer ruimte voor niet-watergebonden activiteiten dichtbij ontwikkelzones vragen nog nader onderzoek met watergebonden activiteiten. en op het water, ten behoeve van het verlevendigen en betrekking tot externe veiligheid (onder andere ■■ Ontwikkelzone koppelen aan karakteristieke gebieden karakteristieker maken van de rivieroevers. Het kan dan plasbrandaandachtsgebieden) in samenwerking met op land. bijvoorbeeld gaan om niet-varende horeca (restaurant ministerie, Havenbedrijf Rotterdam, Rijkswaterstaat, of hotel), een drijvend zwembad of een drijvend park. Provincie Zuid-Holland, Veiligheidsregio Rotterdam en In de havenbekkens zijn de mogelijkheden voor niet- Milieudienst DCMR, gemeente. De Divisie Havenmeester GOED VOOR- EN NATRANSPORT watergebonden activiteiten op het water het grootst. heeft aangegeven de mogelijkheid te willen onderzoeken Een andere belangrijke kans is het verbeteren van de Nadere uitwerking van de gewenste activiteiten per om een locatiespecifek ontheffngsbeleid op te stellen koppeling tussen waterhaltes en HOV-haltes op land. havenbekken is noodzakelijk, bijvoorbeeld door: (Binnenvaartpolitie­reglement). Waterhaltes moeten allereerst goed zichtbaar, vindbaar en toegankelijk zijn. Het moeten veilige en aangename ■■ Aan te haken op de visie op bouwen op het water opstap- en aanlandplekken zijn. Waterhaltes liggen in het Maritiem District in het kader van de over­ daarbij idealiter zo dicht mogelijk bij een (H)OV-halte. koepelende visie Maritiem District op Ooghoogte; Reizigers moeten vrijwel moeiteloos hun weg tussen beide haltes kunnen vinden.

Het toekomstperspectief ziet kansen voor een aantal Waterhubs: een knooppunt nabij een belangrijke stedelijke bestemming waar regionaal en stedelijk personenvervoer over water samenkomt met regionaal en stedelijk HOV over land. Eventueel gecombineerd met enkele voorzieningen (kiosk, horeca) en goed ingerichte openbare (wacht/verblijfs)ruimte. Blaak, Stadionpark en in de toekomst EMC en M4H zijn kansrijke plekken voor zo’n waterhub. Hiervoor is nader onderzoek

36 KANSENKAART PIJLER 4 | VAARVERBINDINGEN: EEN SAMENHANGEND­ WATER- EN LANDNETWERK

37 PIJLER 5 DUURZAAMHEID: SCHOON, VEILIG EN TOEKOMSTBESTENDIG

De Nieuwe Maas is schoon, heel en veilig - voor nu en de lange termijn - en draagt bij aan de klimaatbestendigheid van de stad. Onderhoud, beheer en klimaatbestendige inrichting vragen permanente aandacht en investeringen. De Nieuwe Maas is een show­ case voor ontwikkelingen op het gebied van leven in een dynamische delta en daarmee een voorbeeld voor alle stedelijke regio’s in een delta: van slim beheer en onderhoud tot buiten­ dijkse klimaatadaptatie en hergebruik van materialen. Op de lange termijn is het zelfs mogelijk om voedsel in de Nieuwe Maas te produceren.

EEN KLIMAATBESTENDIGE RIVIER Op een aantal plekken langs de rivier moeten dijken op De Nieuwe Maas als stedelijk parklandschap is een termijn hoger en/of sterker en buitendijkse gebieden belangrijk antwoord op de toenemende kans op hittestress moeten aangepast worden aan de toenemende risico’s in de stad: het biedt een groot deel van de Rotterdammers van overstromingen. Dijken zijn niet alleen veilig en sterk, op loop- of fetsafstand verkoeling op hete dagen. ze zijn ook goed ingepast en leveren een bijdrage aan Dit vraagt om een forse vergroening van de rivier in de ruimtelijke kwaliteit bijvoorbeeld door aantrekkelijke combinatie met het creëren van meer verblijfsplekken en ‘building with nature’ -achtige voorlanden. aantrekkelijke routes – inclusief een dicht netwerk van aantrekkelijke groene routes naar de rivier. Ook zijn er Bij de herinrichting van openbare ruimten langs de meer plekken waar mensen dicht bij het water kunnen Nieuwe Maas is daarnaast altijd aandacht voor het komen of zelfs kunnen zwemmen. vergroten van de waterbergingscapaciteit.

38 SCHOON WATER EN MEER De Nieuwe Maas is een proeftuin en podium voor BIJZONDERE NATUUR circulaire en andere duurzame initiatieven. De waterkwaliteit van de Nieuwe Maas is de afgelopen jaren sterk verbeterd, maar het kan nog beter. Natuur­ SLIM BEHEER UITGANGSPUNTEN lijkvriendelijke oevers dragen bij aan de verbetering van TOEPASSEN de waterkwaliteit. Met de Europese KaderRichtlijn De nieuw te ontwikkelen buitenruimten bieden kansen Water-doelstellingen heeft Rijkswaterstaat de resultaats­ voor grootschalige toepassing van de principes van verplichting om per deel van de Nieuwe Maas een ‘Slim Beheer’. Uitgangspunten hiervoor zijn: aantal kilometer natuurvriendelijke oever te realiseren. De realisatie van getijdenparken zoals Nassuahaven en ■■ Bij het ontwerp inzetten op langere technische Eiland van Brienenoord leveren hier een bijdrage aan. levensduur dan de huidige levensduur van civiele Met deze nieuwe natuurlijke en recreatieve inrichting van buitenruimte-objecten (bruggen, vlonders en de oevers worden bewoners zich meer bewust van de grondkeringen). dynamiek van de rivier. Ook kunnen bewoners worden ■■ Modulair maken van civiele buitenruimte-objecten uitgenodigd om op een aantal plekken een bijdrage te (bruggen, vlonders) en straatmeubilair zodat leveren aan het schoon houden van de Nieuwe Maas. hergebruik op andere locaties mogelijk is. ■■ Keuze voor materiaalgebruik gericht op langdurig In en langs de Nieuwe Maas is meer ruimte voor hoogwaardig hergebruik. bijzondere getijdenatuur, meer geleidelijke overgangen ■■ Het “waterproof” maken van bestaande buitenruimte tussen water en land en meer natuurlijke dynamiek. (verminderen hemelwaterafvoer via rioolstelsel en/of Daarmee verbeteren de (bijzondere) natuurwaarden tegengaan negatieve effecten van verdroging). van de Nieuwe Maas en ontstaat een herkenbare, ■■ Inrichting mede gebaseerd op karakteristieke en uitnodigende openbare ruimte die duurzaamheidsprincipes bij noodzakelijk onderhoud van directe betekenis is voor Rotterdammers. en verlaging onderhoudskosten (optimale machine- inzet waaronder bereikbaarheid) CIRCULAIR EN SHOWCASE VOOR ■■ Principes van nudging inzetten ter voorkoming van DUURZAME INITIATIEVEN zwerfvuil. In en aan de Nieuwe Maas worden optimaal de ■■ Aandacht voor drijfvuil uit de rivier (voorkomen van mogelijkheden benut voor hergebruik van materialen die instroom of concentreren voor optimale afvoer). de rivier aanvoert, zoals slib, zand, voedingsstoffen en afval. Hergebruik van zand afkomstig uit rivieren kan bijdragen aan de realisatie van natuurlijke oevers en IN DE RIVIER IS RUIMTE parken in en langs de Nieuwe Maas, zoals vervuild slib is vervangen door schoon zand afkomstig uit de verdieping van de Nieuwe Waterweg. Ook het opvangen en VOOR BIJZONDERE hergebruiken van plastic afval, zoals bij RecycledPark gebeurt, draagt bij aan een schonere Nieuw Maas en het creëren van aantrekkelijke plekken. GETIJDENATUUR

39 KANSENKAART PIJLER 5 | DUURZAAMHEID: SCHOON, VEILIG EN TOEKOMSTBESTENDIG

40 PIJLER 6 KARAKTERISTIEK: MIX VAN STAD, HAVEN EN RIVIER

De Nieuwe Maas heeft een bijzondere karakteristiek die beter tot uitdrukking kan komen. Dit toekomstperspectief pleit voor het beleefbaar maken van het getij en het aanraakbaar maken van het water. Indruk­ wekkende zichtlijnen kunnen worden benut voor recreatieve functies of (groene) verblijfsplekken. Daarnaast ligt er een kans voor het versterken van de beleefbaarheid van drie typen landschappen: het havenlandschap in het westen, het hoogstedelijk landschap in het CULTUURHISTORISCHE BELEEFBAAR GETIJ EN centrum en het rivierenlandschap in het oosten. BETEKENIS BELEEFBAAR MAKEN AANRAAKBAAR WATER Rotterdam dankt veel aan haar rivieren. Rotterdam is Met de diverse getijdenparken – groot en klein – kunnen ontstaan aan de in de Rotte, daar waar de Rotte natuurlijke en geleidelijke overgangen tussen stad en uitkomt in de Nieuwe Maas. De ontwikkeling van rivier worden gemaakt. Met vlonders en zit- en Rotterdam als wereldhaven werd mogelijk door het speelplekken wordt ook verblijfswaarde aan deze plekken graven van de Nieuwe Waterweg, in het verlengde van toegekend. Daarmee komen Rotterdammers en bezoekers de Nieuwe Maas en . En Rotterdam kent veel op een heel vanzelfsprekende manier in aanraking met karakteristieke havens, in vorm, gebruik en historische de dynamiek van de rivier. De nieuwe stadsparken ontwikkeling. Bijzonder is dat de drie meest belangrijke versterken ook het onderscheid tussen de binnen- en identiteiten van deze regio hier samenkomen: de stad, de buitenbochten. De parken langs de Maasboulevard en haven en de rivieren. Ooit was Rotterdam een relatief Stadionpark liggen allebei in een buitenbocht en zullen kleine stad in een groot dynamisch rivierlandschap. Na met een vooroever mogelijk moeten worden gemaakt het graven van de Nieuwe Waterweg werd Rotterdam de (zonder vooroever zou het park wegspoelen). De wereldhavenstad aan de rivier. We staan nu aan de bijzondere zoet-zout-gradiënt kan daarnaast tot vooravond van de volgende stap: wereldhavenstad in de uitdrukking komen in de bijzondere en waardevolle delta. Met het versterken van de beleefbaarheid van de getijdennatuur. ligging van de stad in het deltalandschap heeft Rotterdam goud in handen. De Nieuwe Maas biedt met zijn ZICHTLIJNEN BENUTTEN geschiedenis, ontwikkeling en karakteristiek een Het toekomstperspectief ziet kansen voor het beter fantastische basis voor de toekomstige ontwikkelingen. benutten van de oevers en plekken die ‘ultieme

41 vergezichten’ bieden. De parken langs de Maasboulevard watergebonden functies direct aan / of op het water. en Stadionpark zijn daar een voorbeeld van: vanuit deze Daarnaast is het belangrijk om in het hoogstedelijk buitenbochten rijkt het zicht over de rivier ver. Binnen landschap de verwijzingen naar de haven(historie) te deze parken zijn op haar beurt weer plekken met het koesteren en meer natuurlijke invloeden van de rivier toe ‘verste vergezicht’, een extra ingreep (verblijfsplek of te laten (getijdenparken). recreatieve functie) is daar wenselijk. Ook de koppen van de pieren en havenbekkens verdienen om die reden een In het havenlandschap gaat de (door)ontwikkeling van status apart. Het toekomstperspectief pleit voor meer haven en stad hand in hand. Hier is ‘haven eruit, stad aantrekkelijke plekken naar het voorbeeld van het erin’ niet (meer) het uitgangspunt, maar het ontdekken van Leuvehoofd, de kop van de Wilhelminapier en het Balkon een nieuwe vorm van stedelijkheid waarin beide samen­ aan de Maas. gaan. Bij het beter of anders benutten van havenbekkens kan de analyse van de ‘families van havenbekkens’ een HAVENLANDSCHAP, HOOGSTEDELIJK belangrijke inspiratiebron zijn. Ieder havenbekken (of LANDSCHAP EN RIVIERENLANDSCHAP familie van havenbekkens) heeft zijn eigen ontstaans­ Wie door zijn oogharen kijkt ziet langs de Nieuwe Maas geschiedenis. Deze historische betekenis zegt iets over de drie typen landschappen met ieder een eigen ken­merken­ waarde van het bekken en kan mede richting geven aan de mix van haven, stad en rivier. Het westelijk deel is het toekomstig gebruik (en/of een afwegingskader voor havenlandschap: hier vind je een mix van vooral haven bijvoorbeeld gedeeltelijke demping van het bekken). en stad, de natuurlijke invloed van de rivier is beperkt. Ter hoogte van het centrum - van Euromast tot Bluecity – De kwaliteit van het rivierenlandschap is de aan­ strekt zich het hoogstedelijk landschap uit, met een mix wezigheid van extensief groen binnen een stedelijke van vooral stad, een beetje haven en een beetje rivier. context. Die kwaliteit zou behouden moeten blijven of Het oostelijk deel is het rivierenlandschap: hier is meer zelfs versterkt kunnen worden. De kans van het dijk­ ruimte voor de natuurlijke waarden van de rivier en is de lichaam als groene landschappelijke drager (en verbin­d­ stad en vooral de haven minder nadrukkelijk aanwezig. ende structuur in plaats van barrière) past in dat beeld.

Die verschillende landschappen kunnen nadrukkelijker Een heel concrete manier om de herkenbaarheid van de een inspiratiebron zijn voor verdere ontwikkeling van verschillende landschappen te versterken kan daarnaast (de stad op) de oevers. In het hoogstedelijk landschap is worden gevonden in de vormgeving van oevers en kades. aanleiding voor een sterkere manifestatie van de stad Nu zit daar geen duidelijke lijn in. Het toekomstpers­ aan de rivier en op het water. Een stedelijk waterfront op pectief heeft een geleidelijke herinrichting voor ogen, beide oevers, met levendigheid en drukte op maaiveld, is gekoppeld aan onderhoudsopgaven, waarbij ieder wenselijk. De drie grootstedelijke havenbekkens aan de landschap zijn eigen kenmerkende oeverprofel krijgt: stadsas vragen om een intensivering van stedelijke groene taluds in het havenlandschap; rechte kades (met (recreatieve) functies. De kades in het hoogstedelijk groen op de kades, de getijdenparken uitgezonderd) in landschap verlangen daarnaast meer ruimte voor het hoogstedelijk landschap en vooroevers recreatieve vaart die een functionele relatie heeft met (buitenbochten) in het rivierenlandschap. het stadscentrum en meer ruimte voor stedelijke niet-

42 KANSENKAART PIJLER 6 | KARAKTERISTIEK: MIX VAN STAD, HAVEN EN RIVIER

43 De ontwikkeling van de Nieuwe Maas tot stedelijk parklandschap is veelomvattend. Het is een opgave van lange adem, maar begint 5. REALISATIE wel vandaag. De opgave is actueler dan ooit: we moeten nú als stad de keuze maken voor goede, evenwichtige groei.

De Rotterdamse rivieren zijn het goud van deze stad. Dat met de gemeente Rotterdam te bouwen aan het leven­ groeien. Dit toekomstperspectief is geen uitvoerings­ bewustzijn is er. Maar de potentie en noodzaak van de diger, aantrekkelijker en natuurlijker maken van de programma, maar het benoemt wel vrij concreet welk Nieuwe Maas als karakteristieke, groene openbare ruimte Nieuwe Maas. Met het Programma Rivieroevers 2015- type ontwikkeling waar gewenst is aan of op de Nieuwe vraagt meer aandacht. Dit toekomstperspectief wil 2018 is er een zekere beweging ontstaan van onder­ Maas. Dat resulteert in een breed pallet aan kansen. daartoe inspireren. Het is een uitnodiging aan nemende partijen die kansen langs de rivier benutten. De stap naar realisatie verschilt per kans. Daarbij kan Rotterdammers, ondernemers en organisaties om samen Die beweging willen we voortzetten en verder laten grofweg onderscheid gemaakt worden tussen:

■■ meekoppelkansen waarbij een link met lopende (gebieds)ontwikkelingen kan worden gelegd ■■ kansen waarbij de gemeente Rotterdam zelf primair verantwoordelijk is om te investeren ■■ kansen waarbij de gemeente Rotterdam ondernemende Rotterdammers kan inviteren en faciliteren ■■ kansen die om te beginnen goed geagendeerd moeten worden

In het Uitvoeringsprogramma Rivieroevers 2019-2022 wordt een keuze gemaakt voor projecten die de komende jaren uitgevoerd of voorbereid kunnen worden.

DE RIVIEREN ZIJN HET GOUD VAN DEZE STAD

44 INVESTEREN AGENDEREN

Stadspark Maashaven Visie op activiteiten Nieuwe Maas

Stadspark Maasboulverard Waterhubs Blaak en Stadionpark

Rondje Bruggen Stadsboulevard Boompjes(kade) Routes met hoogstedelijke kwaliteit Dijklichaam Zuid als verbindende Nieuwe Maasparcours route Toegankelijke, continue en aantrekkelijke routes

Aantrekkelijke routes naar rivier

MEEKOPPELEN INVITEREN EN FACILITEREN

Stadspark Rijnhaven Meer horeca, activiteiten en tijdelijke initiatieven langs de rivier Stadspark Stadionpark Meer recreatief gebruik van Merwe-Vierhavens en Stadionpark havenbekkens in rivieren Attractieve kwartieren met smoel aan rivier Showcases duurzaamheid

Karakteristieke oeverprofelen

PIJLERS: ROUTES PARKEN BESTEMMINGEN VAARVERBINDINGEN DUURZAAMHEID KARAKTERISTIEK

45 46 Colofon

Gemeente Rotterdam

Programma Rivieroevers Toekomstperspectief binnenstedelijke Nieuwe Maas De Nieuwe Maas als stedelijk parklandschap

Vastgesteld door het college van B en W Rotterdam op 16 april 2019

Vormgeving Publiquest - Optima Forma bv

Fotografe Niels Dam, David Rozing, Henri van Avezaath, Iris van den Broek, Bas Czerwinski, Claire Droppert, Wiebe Hietbrink, Jan van der Ploeg, David Rozing en Observatorium, Rotterdam Partners en gemeente Rotterdam

Artist impressions (blz.) DELVA Landscape Architects (6,45), SUPERUSE STUDIOS (6, 45), ARK Natuurontwikkeling (6), DE URBANISTEN (8), Recycled Park (13), gemeente Rotterdam op basis van beeld DE URBANISTEN (29), gemeente Rotterdam (overig), H+N+S landschapsarchitecten (achterzijde)

Kaarten en tekeningen Gemeente Rotterdam

Contact Lenie Bouwman programmamanager Rivieroevers Rotterdam [email protected]

47