I BOLVADN, ÇAY Ve ÇOBANLAR AĞZI Erhan SOLMAZ Yüksek
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
i BOLVAD İN, ÇAY ve ÇOBANLAR A ĞZI Erhan SOLMAZ Yüksek Lisans Tezi Danı şman: Doç. Dr. Erdo ğan BOZ Afyonkarahisar 2007 ii BOLVAD İN, ÇAY ve ÇOBANLAR A ĞZI Erhan SOLMAZ YÜKSEK L İSANS TEZ İ Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Danı şman: Doç. Dr. Erdo ğan BOZ Afyonkarahisar Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eylül-2007 Bu tez, A.K.Ü Bilimsel Ara ştırma Projeleri Komisyonu tarafından desteklenmi ştir. 06.FENED.15 iii YÜKSEK L İSANS TEZ ÖZET İ BOLVAD İN, ÇAY ve ÇOBANLAR A ĞZI Erhan SOLMAZ Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eylül 2007 Danı şman: Doç. Dr. Erdo ğan BOZ Çalı şmada Afyonkarahisar ilinin Bolvadin, Çay ve Çobanlar ilçelerinin köyleriyle birlikte a ğız özellikleri tespit edilmeye çalı şılmı ştır. İlçelerin a ğız özelliklerinin tespiti için ilçe merkezleri ve köylerinden derlemeler yapılmı ştır. Derlenen malzemeleri Türk Dil Kurumu tarafından tavsiye edilen “A ğız Ara ştırmalarında Kullanılacak Fonetik Transkripsiyon Alfabesi”ndeki sisteme göre yazıya geçirdik. Metinlerimizde yaptı ğımız ses bilgisi, şekil bilgisi ve sözlük çalı şmalarının sonucunda Bolvadin, Çay ve Çobanlar yöresi a ğzının özelliklerini ortaya koymaya çalı ştık. Ayrıca Kütahya ve Yöresi A ğızları, Uşak İli A ğızları, Afyon Merkez A ğzı, Isparta Merkez A ğzı ve Sandıklı Yöresi A ğzı, Ba şmakçı ve Dazkırı A ğzı, İscehisar ve İhsaniye A ğzı, Sultanda ğı A ğzı ve Emirda ğ Ağzı ile kar şıla ştırmalara giderek Bolvadin, Çay ve Çobanlar yöresi a ğzının bölgeye göre farklıla şan veya benzerlik gösteren yönlerini ortaya koyduk. iv ABSTRACT MASTER THESIS SUMMARY THE DIALECT OF BOLVAD İN, ÇAY AND ÇOBANLAR Erhan SOLMAZ The Department of The Turkish Language and Literature Afyon Kocatepe University The Institute of Social Sciences September 2007 Adviser: Doç.Dr. Erdo ğan BOZ In this study, the dialect characteristics of Afyonkarahisar with the villages of Bolvadin, Çay and Çobanlar towns were tried to determine. Collections from town centres and villages were arranged to determine the dialect characteristics of the towns. We dictated the compiled materials according to the system in ''The Phonetic Transcription Alphabet That Will Be Used In Dialect Searches'' , advised by The Turkish Linguistic Society. We tried to explain the dialect characteristics of Ba şmakçı and Dazkırı Region in the search of phonetics, morphology and dictionary studies that we arranged in our texts. Additionally, we explained the differentiating or showing similarity sides of Bolvadin, Çay and Çobanlar Region dialect accordig to region by comparing with Kütahya and Its Region Dialects, Uşak Dialects, Afyon Centre Dialect, Isparta Centre Dialect, Sandıklı Region Dialect , Ba şmakçı and Dazkırı Dialect, İscehisar and İhsaniye Dialect, Sultanda ğı Dialect, Emirda ğ Dialect Characteristics. v TEZ JÜR İSİ VE ENST İTÜ MÜDÜRLÜ ĞÜ ONAYI İmza Tez Danı şmanı : ……………… Jüri Üyeleri : ……………… ……………… ……………… ……………… ..............................’ın................................................................................................. ......... ba şlıklı tezi ..../..../..... tarihinde, yukarıdaki jüri tarafından Lisansüstü E ğitim Öğretim ve Sınav Yönetmeli ğinin ilgili maddeleri uyarınca, .......................................Anabilim dalında, Yüksek Lisans tezi olarak de ğerlendirilerek kabul edilmi ştir. Enstitü Müdürü vi ÖN SÖZ Ülkemizde a ğız ara ştırmaları Büyük Önder'in 1932 yılında Türk Dil Kurumunu kurmasıyla ba şlamı ştır. Lakin küçük bir ara ştırma yapıldı ğında, aslında bu tarihin ilk Türk dilcisi Ka şgarlı Mahmut' a kadar uzandı ğı görülmektedir. Ka şgarlı'nın Divanu Lügati't-Türk isimli eserinde çe şitli Türk boylarının kullandı ğı kelimelere ve ya şayı ş şekillerine yer verilmi ştir. İçinde ya şadı ğımız dünyada vuku bulan teknolojik anlamdaki geli şmeler dünyayı neredeyse bir küçük köy haline getirmekte, ülkeler, milletler ve en önemlisi diller arasındaki farklılıklar adeta kaybolmaktadır. Küresel dünya içerisinde milletimizin varlı ğını devam ettirebilmesi ancak kendini olu şturan de ğerler sistemini tanımasıyla mümkündür. Bu nokta itibariyle Ahmet Buran'ın "A ğızlar yazı dilinin bozulmu ş bir şekli de ğil, onun yanında fakat ondan ba ğımsız olarak ya şayan ve nesilller boyu devam edegelen dil de ğeridir." 1 görü şü önem kazanmaktadır. Son yıllarda a ğız ara ştırmaları üzerine yapılan çalı şmalar bir hayli artmı ş, dilin ta şıyıcılık vasfı ile günümüze kadar aktarılan dil özellikleri kayıt altına alınmı ştır. Ancak teknolojik geli şmeler ve ileti şim araçlarının yaygınla şması, bu çalı şmaların daha fazla ve daha hızlı bir şekilde yapılmasını da gerektirmektedir. Zira “5 yıl önce derlenen bir metnin aynı bölgede tekrar derlenemeyece ği, bugün yapılmayan derlemelerin 10 yıl sonra yapılamayaca ğı gibi gerçekler a ğız ara ştırmalarının vakit geçirmeden yapılması gerekti ğini ortaya koymaktadır.” 2 Yapılan a ğız çalı şmaları dilin di ğer alanlarına da ı şık tutacak, dilin geli şimini ve de ğişimini ortaya koymaya yardımcı olacaktır. Ünlü Fransız dil bilgini Antoine Meillet’in de ifade etti ği gibi “lehçe bilimsiz ve özellikle tam ve iyi düzenlenmemi ş bir dil co ğrafyası yapılmaksızın dil tarihi yapılamaz.” 3 İş te biz de bu amaçlar do ğrultusunda yüksek lisans tez konumuzu a ğız ara ştırması olarak belirledik. Bolvadin ve Çay üzerine daha önce kısmi bir çalı şma yapılmı ş, (Osman GÖKER, Bolvadin Kraba ğ Türkmen A ğzı ve Ahmet AKÇATA Ş, Çay 1 Ahmet BURAAN, Anadolu A ğızlarında İsim Çekim (Hal) Ekleri AA İÇE, Türk Dil Kurumu yayınları, Ankara, 1996, s.3'deki 5 nolu dipnottan (J.Lyons, Introduction to Theorictical Linguistics, Cambridi 1968i s.35) 2 Gürer GÜLSEV İN, A ğız Ara ştırmalarında Yaygınla şmı ş Yanlı şlıklar (1): “bu+ra” mı “bu ara” mı? Prof. Dr. Fikret Türkmen Arma ğanı, İzmir 2005. 3 GEMALMAZ, ABAÜG , AAB Ş, s.5. (12 nolu dipnottan) vii Yörük A ğzı ) ancak Çobanlar üzerine herhangi bir çalı şma yapılmamı ştı. Biz de tezimizin alanını belirlerken, Bolvadin ve Çay'ın çalı şma yapılmamı ş di ğer köyleriyle Çobanlar ilçesinin tamamını seçtik. Alanı belirledikten sonra bölgenin etnik yapısıyla ilgili olarak geni ş bir ara ştırmaya girdik. Bölgenin etnik yapısı belirlendikten sonra derleme yapılacak yerle şim yerlerini titizlikle tespit ettik. Üç ilçe merkezi ve ilçelere ba ğlı on kasaba ile on bir köyden toplam altmı ş dokuz ki şiyle görü şerek dokuz kasetlik bir malzeme elde ettik. Metinleri seçerken özellikle dil de ğerleri bozulmamı ş, ya şça büyük ve yerle şim yerinden dı şarı çok fazla çıkmamı ş, okuma yazma bilmeyenlerden seçmeye gayret ettik. Tezimizin birinci bölümünde Bolvadin, Çay ve Çobanlar'ın co ğrafyası, tarihi, ekonomisi ve etnik yapısı ile ilgili bilgiler verilmi ştir. İnceleme kısmında Türk Dil Kurumu tarafından tavsiye edilen “A ğız Ara ştırmalarında Kullanılacak Fonetik Transkripsiyon Alfabesi”ndeki sisteme göre yazıya aktardı ğımız metinlere dayalı olarak bölgenin ses ve şekil özellikleri üzerinde durulmu ştur.Buna göre I. A ğız Bölgesi Yörük, II. A ğız Bölgesi Türkmen olarak derledi ğimiz metinlerdir. Sözlük kısmında ise metinlerimizde geçen, ilk bakı şta kolayca anla şılmayan ve yazı dilinden farklı olan kelime ve kelime gruplarına yer verilmi ştir. Ayrıca Derleme Sözlü ğü ile kar şıla ştırmaya giderek Derleme Sözlü ğü’nde olmayan örnekler (*) i şareti ile gösterilmi ştir. Derlemeler sırasında yöre halkından gördü ğümüz sıcak ilgi dolayısıyla yöre halkına ve özellikle Bovadin'de derleme yaparken deste ğini esirgemeyen Sayın Osman GÖKER'e te şekkür ediyorum. Çalı şmam boyunca benden hiçbir yardımını esirgemeyen, bana sabırla yol gösteren sevgili hocam Doç Dr. Erdo ğan BOZ’a te şekkürü bir borç bilirim. Afyonkarahisar Erhan SOLMAZ Eylül-2007 viii ÖZ GEÇM İŞ Erhan SOLMAZ Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Eğitim Lisansüstü : 2004, Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Orta Ö ğretim Sosyal Alanlar E ğitimi Türk Dilli ve Edebiyatı (Tezsiz) Lisans: 2003, Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Lise: 1998, Ere ğli Lisesi, Türkçe-Sosyal Bölümü İş /İstihdam 2004- Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi, Rektörlük Türk Dili Bölüm Ba şkanlı ğı, Türk Dili Okutmanı. Ki şisel Bilgiler Do ğum Yeri ve Yılı : Ere ğli, 06 A ğustos 1981 Cinsiyeti : Erkek Yabancı Dil : İngilizce ix İÇİNDEK İLER ÖZET……………………...…………………………………………………………….iii ABSTRACT………………………………………………………………………….....iv TEZ JÜR İSİ VE ENST İTÜ MÜDÜRLÜ ĞÜ ONAYI…………………………….........v ÖN SÖZ…………………………………………………………………………….…...vi ÖZ GEÇM İŞ ………………………………………………………………………....viii İÇİNDEK İLER…………..……………………………………………………………..ix KISALTMALAR VE İŞ ARETLER…………………………………………………xxiv MET İNLERDE KULLANILAN ÇEV İRİ YAZI (TRANSKR İPS İYON) İŞ ARETLER İ...………………………………………………………………………xxv GİRİŞ 1. BOLVAD İN, ÇAY VE ÇOBANLAR’IN CO ĞRAF İ VE TAR İHİ DURUMU ..........1 1.1. GENEL CO ĞRAFYA ...........................................................................................1 1.2. TAR İH ...................................................................................................................2 1.3. EKONOM İ.............................................................................................................4 1.4. ETN İK YAPI .........................................................................................................5 2. İLKELER..................................................................................................................6 2.1. PROBLEM.............................................................................................................6