Masterplan Lytse Farwegen 2.0 Nieuwe Toekomst Voor Oud Waddengebied (Versie 5)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Masterplan Lytse Farwegen 2.0 Nieuwe toekomst voor oud Waddengebied (versie 5) 25-11-2019 Stichting Lytse Farwegen 2.0 “Water verbindt” 2 Masterplan Lytse Farwegen 2.0 Nieuwe toekomst voor oud Waddengebied (versie 5) INHOUD 1 INTRODUCTIE 5 1.1 GEBIEDSONTWIKKELING 5 1.2 PLANKAART 6 1.3 DOELSTELLING 7 1.4 PILOT OMGEVINGSWET NOORDWEST FRIESLAND 7 1.5 DE OPBOUW VAN DIT MASTERPLAN 7 2 VERLEDEN, HEDEN EN TOEKOMST 8 2.1 OUDSTE GESCHIEDENIS 8 2.2 HET ONTSTAAN VAN HET TERPENLANDSCHAP 9 2.3 VAARTEN 11 2.4 VAN KLEINSCHALIG NAAR GROOTSCHALIG LANDSCHAP 11 3 KARAKTERISTIEKEN VAN HET PROJECT 15 3.1 HET RECREATIEVE ASPECT 15 3.2 WAARDEN WORDEN ZICHTBAAR IN VERHALEN 16 3.3 EEN NETWERK VAN WATERWEGEN 17 4 EEN GEFASEERDE AANPAK 19 4.1 ZES TRAJECTEN EN MEER 19 4.2 VIJF FASEN 20 4.3 FASE 1: CLASSIFICATIE EN VERHALEN 21 4.4 FASE 2: TSJOMMER FEART, LATHUMER FEART EN ALDMEAR 22 4.5 FASE 3: KÛBAARDER FEART 23 4.6 FASE 4: LOLLUMER FEART 23 4.7 FASE 5: LANGE DAAM 23 4.8 PARALLELLE ACTIVITEITEN 23 4.9 ORGANISATIE 24 5 TIJDPLANNING EN INDICATIEVE KOSTEN 26 5.1 ADAPTIEVE PLANNING 26 3 5.2 INDICATIEVE KOSTEN 26 5.3 RENDEMENT 27 4 1 Introductie Dit is een beschrijving van het project dat Stichting Lytse Farwegen 2.0 in samenwerking met overheden, bedrijven, de dorpsbelangen van 14 dorpen en bewoners opzet, gericht op het herontdekken van een stukje Fryslân, met een bijzondere geschiedenis en – mogelijk – ook, mede dankzij die geschiedenis, een bijzondere toekomst. De doelstelling van de stichting is om de oude historische waterverbindingen tussen o.a. Franeker, Lollum, Bolsward, Tzum, Kûbaard, Spannum en Wjelsryp weer toegankelijk te krijgen voor kleine recreatievaartuigen, en daarbij de dialoog te openen over kansen voor de toekomst. Figuur 1. Plankaart Lytse Farwegen 2.0. In rood de te herontwikkelen vaarten. 1.1 Gebiedsontwikkeling De klassieke Grieken zeiden het al: “Water verbindt.” Door met z’n allen te werken aan een toegevoegde recreatieve functie voor de waterlopen, ontstaat een basis om ook in het omliggende gebied toekomstwaarde te creëren. Het gaat dus om veel meer dan het zorgen dat bootjes kunnen varen. Het gaat om het verbinden van mensen, het versterken van de 5 identiteit van het gebied en het creëren van nieuwe impulsen voor levendigheid en leefbaarheid in de dorpen. De Stichting Lytse Farwegen 2.0 bestaat uit vier betrokken vrijwilligers; inwoners uit het plangebied zelf. De stichting fungeert als aanjager en overlegplatform en werkt op verzoek en onder mandaat van 14 dorpen in het gebied, en hun Dorpsbelangen. Jouke Vlietstra, bestuurslid: “Wij zijn van de stichting en die is puur bedoeld als aanjager. Dat kan het blijven. Als één van ons eruit stapt, stapt iemand anders er weer in. Dan blijft de continuïteit. Het is een proces van de lange adem.” Kajuitjachten verhouden zich niet met de rust en de intimiteit van het gebied. De stichting wil de oude vaarten daarom weer bevaarbaar krijgen voor kleine open recreatievaartuigen met een diepgang tot ongeveer 60 à 70 cm en een lengte tot van maximaal circa 7 meter. Dat betreft dan kleine sloepjes, vissersbootjes, vletjes, roeiboten en pramen. Op sommige trajecten kan worden gedacht aan narrow boats. De inzet is: maximaal effect met minimale ingrepen. Figuur 2. Friesch Dagblad, 12 juni 2019. 1.2 Plankaart Figuur 1 geeft een overzicht van de waterlopen waar het om gaat, weergegeven in rood. Voor een belangrijk deel zijn de bruggen al op hoogte. In periode van 2011 tot en met 2016 is door gemeentes € 4,5 ton gemeenschapsgeld geïnvesteerd in het ophogen van vier particuliere bruggen. De Tzummervaart, noord-zuid op de kaart, bijvoorbeeld, kan in principe bevaren worden. Belemmering is evenwel de grote hoeveelheid waterplanten, waardoor er in de zomer – het vaarseizoen – niet doorheen te komen is. Daarmee komen de geïnvesteerde gemeenschapsgelden niet ten gunste van de gemeenschap. Het is ook gewenst dat er in- en uitstappunten komen met sanitaire en afvalvoorzieningen, zodat 6 recreanten de aanliggende dorpen kunnen bezoeken. De inzet is om deze vooral met de bewoners van de dorpen zelf te realiseren. Het is zeker niet de bedoeling dat in korte tijd het gehele plan wordt uitgevoerd, maar het te laten groeien, volgens de principes van adaptieve planning. Als de kansen zich voordoen – bijvoorbeeld bij groot onderhoud aan een brug – kan werk met werk worden gemaakt. Het stelsel breidt zich zo geleidelijk uit. Ervaringen met de eerste vaarwegen worden benut voor de vaarwegen die daarna onder handen worden genomen. 1.3 Doelstelling De komende maanden wordt er zowel gewerkt aan de provinciale Omgevingsvisie als aan gemeentelijke Omgevingsvisies voor Waadhoeke en Súdwest. Ons doel is het concept van Lytse Farwegen 2.0 daarin te laten landen, niet als een los project, maar in samenhang met alle andere mooie ontwikkelingen die in de komende jaren plaatsvinden rond energie, voeding, recreatie, landschap, et cetera. Het gaat om de synergie (zie ook 5.3). We zien graag dat de vaarten die in voorliggend masterplan worden genoemd, de classificatie als vaarweg krijgen. Dit is een eerste noodzakelijke stap om van droom tot realisatie te komen. 1.4 Pilot Omgevingswet Noordwest Friesland Vanwege bovengenoemde doelstelling zijn we als Lytse Farwegen 2.0 opgenomen in de pilot die 23 maart 2018 is gestart in Noordwest Friesland, gericht op de Omgevingswet die op 1 januari 2021 in werking treedt. In de pilot wordt geoefend met de werkwijze die deze nieuwe wet verlangt. 1.5 De opbouw van dit masterplan In dit masterplan volgen we de verhaallijn van: je moet de geschiedenis kennen om het heden te begrijpen en de toekomst vorm te geven. Het volgende hoofdstuk schetst de contouren van wat we voor ogen hebben. Geschiedenis, heden en toekomst komen daarbij aan bod. Daarna een hoofdstuk waarin de karakteristieken en waarden van Lytse Farwegen 2.0 worden beschreven, gevolg door hoofdstukken met fasering, planning en kostenraming. Wie snel een inzicht wil krijgen in de praktische aspecten van het project (werkzaamheden, organisatie, tijd, geld) adviseren we direct naar hoofdstuk 4 te gaan. 7 2 Verleden, heden en toekomst Dit hoofdstuk is gebaseerd op een gesprek met twee bestuursleden van Stichting Lytse Farwegen 2.0: Rob van Gulik1 en Jouke Vlietstra. Het bestaat vooral uit letterlijke citaten. Deze tonen het verhaal van de oudste polders in Nederland, verrezen uit de Waddenzee, waarin bewoners op vernuftige wijze in wisselwerking met hun directe leefomgeving een goed bestaan wisten op te bouwen. Lytse Farwegen 2.0 kan een bescheiden rol spelen in het behouden en herwaarderen van historische waarden en deze te verbinden met de nieuwe mogelijkheden van de moderne tijd. 2.1 Oudste geschiedenis Ooit was het gebied waar we het over hebben half zee, half land. Het was een onderdeel van het Waddengebied. Westergo was in feite een Waddeneiland. Rob: “Ik maak even een sprong naar 500 à 600 jaar voor Christus. Dit gebied kende geen vaste bevolking. Regelmatig kwamen er volkeren uit andere gebieden – van wat nu Nederland is – hier binnen. Ze probeerden hier te leven, dat lukte niet en gingen weer weg. Saksen zijn hier geweest, Franken zijn hier geweest… tot aan 500 à 600 jaar voor Christus. Toen waren er de kenmerken van permanente bewoning. Tot dat moment kwamen en vertrokken volkeren met het seizoen, zo’n beetje. In de zomer was het hier prima te doen, maar in de winter was hier niet te overleven. Er vormden zich op kwelderwallen en ruggen die gevormd waren door de getijden, nederzettingen. Plaggenhutten… alles wat voorhanden was werd er voor gebruikt.” Figuur 3. Schrijfplankje van Tolsum. Rob: “De terp van Tolsum is afgegraven – de grond is afgevoerd naar de arme zandgronden – en daar hebben ze aangetroffen: een schrijftafeltje. Dat is nu een van de pronkstukken in het Fries Museum. Het is een plankje hout, daar zit was op. Met een scherp voorwerp werd in de was gekrast. Ze hebben het stukje hout kunnen dateren en ze 1 Overleden op 6 juli 2019 8 hebben de boodschap kunnen ontcijferen. Het was een overeenkomst tussen twee veehouders – twee bewoners – over de verkoop van een koe. Er werd dus in die tijd al in vee gehandeld, tot op zekere hoogte met een commercieel doel, om er geld mee te verdienen. Het tafeltje van Tolsum hebben ze kunnen dateren op 29 jaar na Christus. Het aardige is dat de overeenkomst tussen die twee bewoners mede ondertekend is door een getuige. Dat was een Romeinse legionair.” Jouke: “De Friezen zeiden tegen de Romeinen: wij gaan met jullie samenwerken. Ze hadden geen leger. Ze gingen samenwerken… en handelen. Ze gingen ook dienen in het leger.” 2.2 Het ontstaan van het terpenlandschap Bij Lytse Farwegen 2.0 gaat het om water. Wie de vaarten bestudeert, komt tot de ontdekking dat ze slingeren door het landschap. Er is geen rechte lijn te ontdekken. De vorm vloeit voort uit de geschiedenis van de waterlopen. Jouke: “Als je nu het buitendijks gebied ziet, dat kwelderlandschap – daar lopen paarden bij Marrum op het Noarderleech – zo is het hier ook geweest, zonder dijken.” Rob: “De kwelderwallen zijn ze gaan ophogen in de loop van de tijd, om beter tegen het water beschermd te zijn, en dat werden terpen. Er werd opgehoogd met slik uit de slenken en met afval van de bewoning. De grond was niet voor niets zo vruchtbaar.” In het boek De Waterwolven staat beschreven dat de Friezen in de tijd van de Romeinen ten behoeve van terpen, dijken en waterlopen een hoeveelheid grond hebben verplaatst die gelijk is een 300 keer de totale inhoud van alle Egyptische piramiden bij elkaar. Rob: “De terpen waren alle geïsoleerd van de rest van de omgeving.