Filteren Van Kinderporno Op Internet Filteren.Book Page Ii Friday, August 15, 2008 1:16 PM
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Filteren.book Page i Friday, August 15, 2008 1:16 PM Filteren van kinderporno op internet Filteren.book Page ii Friday, August 15, 2008 1:16 PM Veiligheidsstudies De reeks Veiligheidsstudies is een initiatief van het netwerk Samenwerkende Kennis- instellingen voor Veiligheid (SKV-netwerk), dat bestaat uit Avans Hogeschool Den Bosch, Haagse Hogeschool, Hogeschool Inholland Rotterdam, Hogeschool Utrecht, Hogeschool Zeeland, Katholieke Hogeschool Zuid West-Vlaanderen (B), Nederlands Instituut voor Fysieke Veiligheid Nibra, Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Saxion Hogeschool Enschede, TNO en Windesheim. De reeks staat onder redactie van drs. S. Pleysier (coördinator Expertisecentrum Maat- schappelijke Veiligheid van de Katholieke Hogeschool Zuidwest-Vlaanderen, België, dept. IPSOC), drs. W.K.F. Rodenhuis (lector Risicobeheersing aan de Saxion Hoge- scholen te Enschede en Deventer), dr. W.Ph. Stol (lector Integrale Veiligheid aan de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden) en dr. J. Timmer (lector Veiligheid en Sociale Cohesie aan Windesheim). In de reeks Veiligheidsstudies verschenen: • E.R. Leukfeldt, K.W.C. van der Straten, M.P. Kruis & W.Ph. Stol, Ter plaatse. Alle- daagse samenwerking tussen de primaire hulpdiensten (2007) • J. Kerstens, M. Toutenhoofd & W.Ph. Stol, Wie niet weg is, is gezien. Gevalstudie over een proef met cameratoezicht in de Leeuwarder binnenstad (2008) • W.Ph. Stol, H.W.K. Kaspersen, J. Kerstens, E.R. Leukfeldt & A.R. Lodder, Filteren van kinderporno op internet. Een verkenning van technieken en reguleringen in binnen- en bui- tenland (2008) Filteren.book Page iii Friday, August 15, 2008 1:16 PM FILTEREN VAN KINDERPORNO OP INTERNET Een verkenning van technieken en reguleringen in binnen- en buitenland Noordelijke Hogeschool Leeuwarden Lectoraat Integrale Veiligheid Vrije Universiteit Instituut voor Informatica en Recht CyREN – Cybersafety Research and Education Network W.PH. STOL H.W.K. KASPERSEN J. KERSTENS E.R. LEUKFELDT A.R. LODDER Boom Juridische uitgevers Den Haag 2008 Filteren.book Page iv Friday, August 15, 2008 1:16 PM © 2008 WODC, ministerie van Justitie, auteursrechten voorbehouden Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door foto- kopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk ver- schuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (art. 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Post- bus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro). No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher. ISBN 978 90 5454 934 5 NUR 820 www.bju.nl Filteren.book Page v Friday, August 15, 2008 1:16 PM Inhoudsopgave Voorwoord vii Samenvatting ix Summary xix 1 Inleiding en verantwoording 1 1.1 Aanleiding tot dit onderzoek 1 1.2 Onderwerp en doel van onderzoek 2 1.3 Zelfregulering en regie 3 1.4 Onderzoeksvragen 4 1.5 Methodische verantwoording 5 2 Filtertechnieken 9 2.1 Digitale verspreiding van kinderporno 9 2.2 Technische methoden om te blokkeren 15 2.3 Beheersgebieden 28 2.4 Samenvatting 31 3 Juridische context 33 3.1 Strafrechtelijke definitie van kinderporno 33 3.2 Internationale harmonisatie van strafwetgeving 40 3.3 Kinderporno volgens de Aanwijzing van het College van procureurs-generaal 44 3.4 Bescherming van de persoonlijke levenssfeer 45 3.5 Verantwoordelijkheid van ISP’s voor het toegankelijk maken van kinderporno 47 3.6 Bevoegdheid van de politie op grond van de Politiewet 48 3.7 Specifieke wettelijke bevoegdheden 49 3.8 Overwegingen over rechtsmacht 54 3.9 Vrijheid van meningsuiting 56 3.10 Samenvatting 60 Filteren.book Page vi Friday, August 15, 2008 1:16 PM vi Filteren van kinderporno op internet 4 Buitenlandse ontwikkelingen 63 4.1 Inleiding 63 4.2 Noorwegen 64 4.3 Zweden 81 4.4 Engeland 88 4.5 Verenigde Staten van Amerika 97 4.6 Enkele niet-westerse landen 101 4.7 Samenvatting 106 5 Nederlandse situatie 111 5.1 Inleiding 111 5.2 Tegengaan van de verspreiding van kinderporno op internet 114 5.3 Effectiviteit van verwijderen en filteren 122 5.4 Resultaten schouw blacklist KLPD 124 5.5 Samenvatting 130 6 Juridische analyse filterpraktijk in Nederland 133 6.1 Inleiding 133 6.2 De strekking van het convenant 133 6.3 De blacklist van het KLPD 137 6.4 Naar een wettelijke filterplicht? 140 6.5 Samenvatting 140 7 Hoe nu verder? 143 7.1 Conclusies 143 7.2 Antwoorden op de onderzoeksvragen 151 7.3 Vier scenario’s 158 7.4 Slotoverweging 164 Literatuurlijst 167 Overige bronnen 171 Technische begrippenlijst 175 Afkortingen 177 Bijlage I Begeleidingscommissie 179 Bijlage II Lijst met geïnterviewde personen 180 Bijlage III Schouwprotocol blacklist KLPD 182 Bijlage IV Convenant KLPD 184 Filteren.book Page vii Friday, August 15, 2008 1:16 PM Voorwoord In de samenleving heerst bezorgdheid over de verspreiding van kinderpor- nografie via internet. De Tweede Kamer heeft daarom aan de minister van Justitie gevraagd om maatregelen te nemen. Niet alleen gaat het daarbij om opsporing, de Kamer vraagt nadrukkelijk ook om technologische maatrege- len in de vorm van filteren en blokkeren van kinderpornografie. De maatschappelijke bezorgdheid is terecht in die zin dat we uit eerder onderzoek weten dat internet in belangrijke mate bijdraagt aan de versprei- ding van kinderpornografie en dat internet met zich meebrengt dat mensen eerder dan voorheen de grenzen van het toelaatbare opzoeken – en over- schrijden. We weten echter nog niet veel over filteren als instrument tegen kinderpornografie op internet. Daarover gaat dit rapport. Filteren kan vanuit verschillende invalshoeken worden benaderd. Het gaat om een technisch middel (hoofdstuk 2) dat wordt gebruikt in een juridi- sche context (hoofdstuk 3). Daarnaast zijn er reeds ervaringen in andere lan- den opgedaan. Daarbij is de vraag aan de orde met welke partijen het filteren kan worden geregeld en wat daarbij de mogelijkheden zijn voor zelfregule- ring (hoofdstuk 4). De Nederlandse situatie rond filteren en kinderporno nemen we onder de loep in hoofdstuk 5 en in hoofdstuk 6 geven we daarvan een juridische analyse. In het slothoofdstuk presenteren we de conclusies, beantwoorden we de onderzoeksvragen en schetsen we aan de hand van vier scenario’s hoe het verder zou kunnen gaan met het filteren van kinderporno op internet. Voor wie snel kennis wil nemen van de hoofdlijnen uit dit onder- zoek, is er de leesvervangende samenvatting. Dit onderzoek is een samenwerking tussen de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden (Lectoraat Integrale Veiligheid) en de Vrije Universiteit (Instituut voor Informatica en Recht). Een onderzoek als dit kan alleen tot stand komen dankzij de medewerking van velen. Het onderzoek werd begeleid door een commissie bestaande uit: prof. mr. R.V. De Mulder (EUR – Faculteit der Rechtsgeleerdheid, voorzitter), de heer S. van de Geer (ministerie van Justitie, directie Rechtshandhaving en Criminaliteitsbestrijding), drs. M. Kruissink (ministerie van Justitie, WODC), mw. mr. M.J.C. Spoormaker (Arrondisse- mentsrechtbank Rotterdam), en de heer C.S. Groeneveld (KLPD). Wij zijn hen zeer dankbaar voor de enthousiaste en deskundige begeleiding. We zijn Filteren.book Page viii Friday, August 15, 2008 1:16 PM viii Filteren van kinderporno op internet Stefaan Pleysier (KATHO, dept. IPSOC – Expertisecentrum Maatschappelijke Veiligheid) en dr. J. Timmer (Windesheim) zeer erkentelijk voor hun commen- taar op het manuscript. Uiteraard blijft de uiteindelijke tekst onze verant- woordelijkheid. Verder zijn we alle respondenten en andere personen die ons van informatie voorzagen zeer dankbaar voor hun inbreng. Het filteren van kinderpornografie is volop onderwerp van discussie en de technische, juridische en organisatorische ontwikkelingen gaan snel, zowel nationaal als internationaal. In dat verband zij vermeld dat de infor- matievergaring voor dit onderzoek is gestopt op 1 mei 2008. Mei 2008 Wouter Stol Rik Kaspersen Joyce Kerstens Rutger Leukfeldt Arno Lodder Filteren.book Page ix Friday, August 15, 2008 1:16 PM Samenvatting In de eerste helft van 2006 nam de Tweede Kamer een motie aan waarin zij de minister van Justitie verzoekt ‘om de verdere uitbouw en toepassing van de technische mogelijkheden tot het blokkeren, filteren en afsluiten van kinder- pornografisch materiaal op internet en andere media te bevorderen en de Kamer daarover nader te berichten’. Die motie was de aanleiding tot dit onderzoek dat een verkenning biedt van de technische en juridische moge- lijkheden om kinderpornografisch materiaal op internet te filteren en te blok- keren. Onderzoeksvragen en methoden De hoofdvraag van dit onderzoek luidt: wat zijn de technische mogelijkhe- den om informatie op internet te filteren en te blokkeren en op welke gron- den zijn deze mogelijkheden te legitimeren? Deze hoofdvraag is uitgewerkt in vijf groepen onderzoeksvragen: 1. Technische mogelijkheden: a. Welke technische mogelijkheden (tools) zijn er