Program Rewitalizacji Dla Miasta I Gminy Łosice Do 2023 Roku

Załącznik do Uchwały Nr ………………… Rady Miasta i Gminy Łosice z dnia ………………….

Program Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice Łosice, Przygotowanie dokumentu: do 2023 roku grudzień 2016 Contract Consulting Sp. z o.o.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Spis treści

CZĘŚĆ I. Wprowadzenie ...... 5 1. Wstęp do programu rewitalizacji ...... 5 2. Etapy realizacji Programu Rewitalizacji miasta i gminy wraz z metodologią opracowania dokumentu ...... 7 CZĘŚĆ II. Podstawa prawna programu rewitalizacji oraz horyzont czasowy ...... 12 CZĘŚĆ III. Zgodność programu rewitalizacji z dokumentami i programami rozwojowymi ...... 13 1. Dokumenty regionalne ...... 13 2. Dokumenty Miasta i Gminy Łosice ...... 15 CZĘŚĆ IV. Diagnoza społeczno-gospodarcza gminy ...... 20 1. Wprowadzenie ...... 20 2. Główne problemy rozwojowe ...... 21 3. Metodologia wyznaczania obszarów kryzysowych ...... 32 4. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych w gminie ...... 35 4.1. Analiza wskaźnikowa degradacji ...... 35 4.1.1. Sfera społeczna ...... 35 4.1.2. Sfera gospodarcza ...... 68 4.1.3. Sfera przestrzenno-środowiskowo-techniczna ...... 73 4.1.4. Analiza badań ankietowych ...... 86 5. WYBÓR OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH I OBSZARÓW REWITALIZACJI ...... 104 5.1. Wprowadzenie ...... 104 5.2. Obszary zdegradowane ...... 104 1.1. Obszar wyznaczony do rewitalizacji ...... 109 CZĘŚĆ V. Analiza SWOT ...... 128 CZĘŚĆ VI. Wizja obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji ...... 132 CZĘŚĆ VII. Cele strategiczne, operacyjne oraz główne pola interwencji programu rewitalizacji .... 135 CZĘŚĆ VIII. Projekty rewitalizacji – klasyfikacja i zakres merytoryczny ...... 140 1. Klasyfikacja projektów rewitalizacji ...... 140 2. Lista projektów rewitalizacji...... 141 CZĘŚĆ X. Komplementarność przedsięwzięć w różnych aspektach działania ...... 175 1. Przedsięwzięcia towarzyszące ...... 175 2. Komplementarność działań rewitalizacyjnych ...... 176 CZĘŚĆ XI. Indykatywne ramy finansowania projektów - źródła finansowania ...... 194 CZĘŚĆ XII. Partycypacja interesariuszy Programu Rewitalizacji - docelowe grupy wsparcia oraz mechanizmy włączenia ...... 203 3

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

1. Partycypacja interesariuszy ...... 203 2. Docelowe grupy wsparcia ...... 211 CZĘŚĆ XIII. System zarządzania, wdrażania, monitoringu i ewaluacji Programu Rewitalizacji .. 212 1. System zarządzania i wdrażania Programu Rewitalizacji ...... 212 2. Współpraca z parterami zewnętrznymi, promocja programu ...... 224 CZĘŚĆ XIV. Wnioski ...... 226 Spis rysunków ...... …………………………………………………………………………….. 227 Spis tabel ………………………...... 228 Spis wykresów ...... 232 Spis załączników ...... 233

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

CZĘŚĆ I. Wprowadzenie

1. Wstęp do programu rewitalizacji

Dynamiczne przemiany społeczno-gospodarcze ostatniej dekady wymuszają od władz samorządowych prowadzenie takiej polityki społeczno-gospodarczej na obszarze zarządzanym, aby jego rozwój przebiegał w najbardziej kompleksowym znaczeniu i prowadził do utrwalenia pozytywnych skutków działań, a w konsekwencji wyznaczał rzeczywisty rozwój regionu w aspekcie zarówno społecznym jak i gospodarczym. Dlatego proces prowadzonej rewitalizacji powinien opierać się na efekcie synergii, która stanowi sumę realizowanych działań w wyselekcjonowanych obszarach, prowadzonych równolegle, we wzajemnym powiązaniu. Zgodnie z przyjętą definicją, rewitalizacja to złożony proces przemian, które służą wyprowadzeniu obszarów zdegradowanych ze stanu kryzysowego poprzez prowadzenie kompleksowych i zintegrowanych przedsięwzięć odnoszących się do sfery społecznej, przestrzennej, gospodarczej oraz środowiskowej. Rewitalizacja prowadzona jest przy współudziale wielu interesariuszy, zabezpieczając ich różnorodne potrzeby i interesy, a jednocześnie włączając ich w prowadzony proces dokonywanych zmian. Program Rewitalizacji stanowi instrument umożliwiający prowadzenie zaplanowanych działań w sposób skoordynowany i zintegrowany, tak aby wyznaczone cele zostały osiągnięte. Wśród zdefiniowanych, istotnych elementów, które prowadzony proces powinien realizować znalazły się:

Rysunek 1 Elementy procesu rewitalizacji

1. Diagnoza 2. Wyznaczenie obszaru obszaru rewitalizacji zdegradowanego

3. Wyznaczenie 4. Cele operacyjne obszaru i inwestycyjne rewitalizacji rewitalizacji

5. Kompleksowy 6. Zaangażowanie i zintegrowany wielu interesariuszy charakter działań

7. Wieloźródłowy montaż finansowy

Źródło: opracowanie własne

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Program Rewitalizacji został opracowany i uchwalony przez Radę Miasta i Gminy na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 446), wyznaczając w najbliższym horyzoncie czasowym plan działań odnoszących się do sfery społecznej, gospodarczej, przestrzennej, środowiskowej, technicznej, umożliwiający zrównoważony rozwój gminy, a jednocześnie stanowiąc skuteczne narzędzie planistyczne, integrujące i koordynujące wiele działań dla różnorodnych uczestników procesu rewitalizacji. Wśród zagadnień, które przedmiotowy Program Rewitalizacji obejmuje znajdują się między innymi:

. Przeprowadzenie ogólnej diagnozy gminy umożliwiającej zdefiniowanie kluczowych dla procesu rewitalizacji wniosków . Wyodrębnienie obszaru zdegradowanego, a w konsekwencji obszaru rewitalizacji . Dokonanie analizy szczegółowej obszaru rewitalizacji . Opracowanie wizji obszaru rewitalizacji po przeprowadzeniu procesu rewitalizacji . Wyznaczenie celów i kierunków działań w prowadzonym procesie rewitalizacji . Opracowanie listy podstawowych i uzupełniających działań i inwestycji w zakresie prowadzonego procesu rewitalizacji . Określenie szacunkowych ram finansowych dla działań i inwestycji w prowadzonym procesie rewitalizacji . Opracowanie systemu zarządzania i monitoringu w prowadzonym procesie rewitalizacji.

Rewitalizacja, zgodnie z jej założeniami, powinna przeciwdziałać negatywnym i kryzysowym zjawiskom występującym na obszarze gminy, aktywizować społecznie i gospodarczo jej mieszkańców, umożliwiać budowanie lokalnej tożsamości wśród mieszkańców, umożliwiać ochronę dziedzictwa kulturowego gminy oraz prowadzić do jej zrównoważonego rozwoju. Opracowanie i wdrożenie Programu Rewitalizacji na obszarze gminy umożliwi nie tylko wprowadzenie działań naprawczych, ale skutkować będzie jej harmonijnym rozwojem i utrwaleniem wizerunku silnej, znakomicie prosperującej społecznie i gospodarczo jednostki terytorialnej, zapewniającej jej mieszkańcom i przedsiębiorcom doskonałe warunki dla rozwoju. Dzięki zaplanowanym działaniom i inwestycjom możliwie stanie się ubieganie o możliwości wsparcia z wielu dostępnych źródeł, w tym także z funduszy Unii Europejskiej.

Program Rewitalizacji stanowi spójny dokument programowy, który określa sposób wyprowadzenia ze stanu kryzysowego najbardziej zdegradowane obszary gminy, poprzez konkretne projekty, prowadzone w sposób spójny i kompleksowy oraz w perspektywie wieloletniej. „Program Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku” charakteryzuje się następującymi cechami:

kompletność – oznacza to, że dokument pozostaje w zgodzie z „Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020” i uwzględnia wszystkie niezbędne elementy przez nie wskazane,

kompleksowość – oznacza to, że działania zawarte w dokumencie są całościowe i wielowymiarowe oraz uwzględniają aspekty społeczne, gospodarcze, funkcjonalno- przestrzenne, techniczne i środowiskowe funkcjonowania gminy,

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

koncentracja – oznacza to, że dokument skupia się na tych obszarach gminy, na których skala problemów i zjawisk kryzysowych jest największa, i proponuje działania mające na celu poprawę sytuacji,

wewnętrzna spójność działań – oznacza to, że projekty rewitalizacyjne zawarte w dokumencie są względem siebie komplementarne oraz są zintegrowane ze sobą, a także stanowią kontynuację, dopełnienie i rozszerzenie przedsięwzięć realizowanych przez władze gminy w poprzednich latach,

zewnętrzna spójność działań – oznacza to, że występuje komplementarność pomiędzy zapisami Programu Rewitalizacji oraz zapisami innych dokumentów strategicznych na poziomie gminy i dokumentów wyższego rzędu,

partycypacja – oznacza to, że dokument został opracowany przy udziale reprezentantów środowisk lokalnych – mieszkańców, przedsiębiorców oraz organizacji pozarządowych – obecnych na każdym etapie realizacji projektu.

2. Etapy realizacji Programu Rewitalizacji miasta i gminy wraz z metodologią opracowania dokumentu

Program Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku (PR), jako dokument programowy został opracowany, we współpracy z zespołem pracowników Urzędu Miasta i Gminy Łosice, przez eksperta zewnętrznego firmę Contract Consulting Sp. z o.o. w ramach umowy nr GPK/5/2016/JK. Program był opracowywany od sierpnia do grudnia 2016 r., w trybie eksperckim.

Pod względem wykorzystanej podczas prac nad programem metodologii, Program Rewitalizacji opracowany został na zasadach partycypacji społecznej, czyli w układzie szerokiego włączenia społeczności lokalnej, której członkowie – indywidualne osoby i przedstawiciele zainteresowanych organizacji i instytucji – w różnych formach wyrażali swe opinie, przedkładali propozycje działań do rozwiązania w zakresie istniejących problemów oraz propozycje projektów umożliwiających wprowadzenie działań naprawczych.

Program Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku został opracowany w czterech etapach:

. ETAP I obejmował: prace przygotowawcze umożliwiające skrupulatne zaplanowanie przyszłych działań dotyczących opracowania dokumentu Programu Rewitalizacji . ETAP II obejmował: opracowanie diagnozy stanu gminy w oparciu o badania i analizy statystyczne, zebrane wartości mierników kryzysu, wyznaczenie terenów zdegradowanych i obszaru rewitalizacji . ETAP III obejmował: zdefiniowanie wizji, celów oraz zadań koniecznych do realizacji w ramach Programu Rewitalizacji . ETAP IV obejmował: opracowanie systemu zarządzania, wdrażania, monitoringu i ewaluacji w ramach prowadzonego procesu rewitalizacji

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

W części diagnostycznej w oparciu o różne źródła informacji i metody analizy przeprowadzono pogłębione rozeznanie problemów rozwojowych Miasta i Gminy Łosice, które mogą być rozwiązywane za pomocą Programu Rewitalizacji, zgodnie z zasadą, że działania rewitalizacyjne opierają się na zróżnicowanych i komplementarnych sferach interwencji. Zasadnicza rola sfery społecznej była punktem wyjścia do przeprowadzonych badań, a następnie zdefiniowanych działań, obejmujących poza działaniami ze sfery społecznej również działania w sferze gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej, środowiskowej i technicznej. W diagnozie posłużono się metodami opisowymi, analizą wskaźnikową, badaniem opinii publicznej, konsultacjami społecznymi oraz ocenami eksperckimi. W podsumowaniu diagnozy przedstawione zostały zasięgi przestrzenne obszarów zdegradowanych oraz obszaru rewitalizacji.

Część programowa dokumentu obejmuje:

. wizję obszaru rewitalizacji po pomyślnym zakończeniu programu odnowy, cele rewitalizacji . zasady zapewnienia komplementarności projektów . pakiet przedsięwzięć rewitalizacyjnych planowanych do realizacji w formie projektów zintegrowanych lub w postaci projektów indywidualnych, horyzontalnych (realizowanych na większym obszarze Miasta i Gminy Łosice) lub terytorialnych (realizowanych w konkretnych lokalizacjach) . orientacyjne ramy finansowe . system zarządzania rewitalizacją . system monitoringu i sprawozdawczości . orientacyjny harmonogram realizacji programu

Stosownie do zasad opracowywania średniookresowych strategii działania, zakłada się, że program będzie cyklicznie aktualizowany wskutek prowadzenia monitoringu realizacji programu i monitoringu rozwoju gminy. Przedsięwzięcia planowane do realizacji są określane w miarę szczegółowo w odniesieniu do zamierzeń, które mają być wykonywane w pierwszym okresie funkcjonowania programu. Dalsze działania, projektowane do realizacji w późniejszym terminie, są określane w sposób zgeneralizowany. Program Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku ma charakter otwarty, można włączyć do niego, na podstawie ustalonych procedur, nowe przedsięwzięcia, które wzbogacą działania na rzecz jego odnowy. Procedura włączania projektów została opisana w Części VIII-Projekty rewitalizacji-klasyfikacja i zakres merytoryczny, zamieszczonej w niniejszym dokumencie.

Program Rewitalizacji poprzez zastosowane podejście zapewnia zintegrowane i długofalowe zmiany społeczne, przestrzenne i gospodarcze, które wyeliminują bariery rozwojowe gminy, umożliwią wyprowadzenie obszarów zdegradowanych z sytuacji kryzysowej, prowadząc jednocześnie do przywrócenia im właściwych funkcji i dynamicznego rozwoju w najbliższym horyzoncie czasowym. Zgodnie z opracowaniem analitycznym pn. „Model Rewitalizacji Miast” wydanej przez Instytut Rozwoju Miast, niezwykle ważnym elementem prowadzonej rewitalizacji jest określenie etapów modelowania, które określać będą: przedmiot działania (w tym kontekście pod uwagę powinny zostać wzięte takie elementy jak: cele rewitalizacji, obszar rewitalizacji wraz z jego cechami oraz klasyfikacja obszarów rewitalizacji), model rewitalizacji (rozumiany jako zespół reguł którym podlegać powinna prowadzona rewitalizacja), interesariusze rewitalizacji wraz z zakresem ich partycypacji w prowadzanych działaniach związanych z rewitalizacją. Właściwie prowadzony proces rewitalizacji powinien być oparty na szczegółowo rozplanowanych etapach działania, zgodnie z poniższym schematem.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Rysunek 2 Etapy opracowania Programu Rewitalizacji

Faza Diagnoza Wyznaczenie Wizja, cele, planowania społ.-gosp. wskaźników projekty Źródło: opracowanie własne

Etap I - faza planowania

Na etapie fazy planowania konieczne było precyzyjne, rozłożone w czasie, zaplanowanie prowadzonych działań. Celowym stało się potwierdzenie działań, zadań oraz interesariuszy w poszczególnych terminach określonych realizacją prowadzonego procesu rewitalizacji. Pierwszym elementem prowadzonych działań było potwierdzenie celów, zakresu i oczekiwań ze strony włodarzy gminy związanych z programem naprawczym, który stanowi istotę procesu rewitalizacji. Konieczne było także określenie harmonogramu realizacji procesu oraz zintegrowanie go z innymi strategicznymi działaniami prowadzonymi w urzędzie i w gminie. Zaplanowanie kalendarza prowadzonych działań wraz z ustaleniem: celów spotkań, osób uczestniczących, miejsc organizacji spotkań, terminów organizacji spotkań i kanałów komunikacji, było kluczowym elementem realizacji przedsięwzięcia. Kolejnym elementem prowadzonych działań była organizacja spotkania otwierającego proces rewitalizacji, na którym koordynatorzy przedstawili interesariuszom założenia Programu Rewitalizacji wynikające z istniejących wytycznych, funkcjonujących dobrych praktyk oraz uwarunkowań gminy, adekwatnych dla jej potrzeb. W ramach Etapu I celowe było zorganizowanie spotkań z przedstawicielami Urzędu Miasta i Gminy, które zaprezentowały metody opracowania i wdrażania Programu Rewitalizacji, pomocne przy tworzeniu koncepcji problemów i wyzwań w zakresie rewitalizacji. Na tym etapie Zarządzeniem Burmistrza Miasta i Gminy Łosice nr RMiG.120.49.2016 z dnia 29.07.2016 r., został powołany Zespół ds. opracowania Programu dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku.

Etap II - diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej

Realizacja prac objętych Etapem II zakładała realizację działań uwzględniającą warstwę analityczną i konsultacyjną w ramach prowadzonego procesu rewitalizacji. Warstwa analityczna obejmowała: . analizę lokalnego dorobku przedmiotowej literatury opisującej inwestycje i rozwój miasta i gminy, . zebranie dostępnych informacji statystycznych znajdujących się w bazie Głównego Urzędu Statystycznego, . zebranie informacji statystycznych z urzędu miasta i gminy oraz jednostek jemu podporządkowanych oraz podmiotów zewnętrznych (Powiatowy Urząd Pracy, Komenda Powiatowa Policji, Miejsko- Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Łosicach), 9

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

. przegląd dostępnych i cytowanych informacji w zakresie prognozy rozwoju gospodarczego i społecznego różnych regionów Polski, . analizę dokumentów strategicznych wyższego rzędu, w zakresie rozwoju społeczno- gospodarczego województwa i kraju z uwzględnieniem możliwości absorpcji środków unijnych w ramach perspektywy finansowej na lata 2014-2020. Warstwa konsultacyjna obejmowała: . analizę warsztatową obecnie obowiązujących strategii gminy, celem uzyskania odpowiedzi na pytania: o W jakim zakresie są one aktualne i adekwatne do celu i zakresu rewitalizacji? o W jakim trybie postawione cele powinny zostać komunikowane mieszkańcom gminy? o W jakim zakresie Program Rewitalizacji będzie impulsem do aktualizacji innych dokumentów strategicznych funkcjonujących w gminie? . spotkania z udziałem przedstawicieli środowisk gminy, w tym: przedsiębiorców, przedstawicieli administracji samorządowej, przedsiębiorstw komunalnych, jednostek podległych samorządowi, przedstawicieli organizacji pozarządowych oraz mieszkańców. Ich celem było uzyskanie m.in. odpowiedzi na pytania: o Jakie są oczekiwania i preferencje mieszkańców miasta w zakresie inwestycji? o Jakie bariery w rozwoju identyfikowane przez wskazane osoby mają priorytetowe znaczenie i mogą zostać wyeliminowane przez gminę? W ramach Etapu II konieczne było przeprowadzenie pogłębionych wywiadów z reprezentantami interesariuszy, a także dokonanie pogłębionej analizy społeczno-gospodarczej, w szczególności: – pogłębionej diagnozy problemów społecznych występujących na obszarze gminy (w tym m.in. badanie jakości życia mieszkańców), oraz wskazanie mapy jej potencjałów społecznych, – pogłębionej analizy obiektów i terenów gospodarczych oraz wskazane kierunków ich potencjalnego wykorzystania i głównych problemów gospodarczych na obszarze gminy, – pogłębionej analizy problemów przestrzenno-środowiskowych, w tym m.in. przeprowadzenie inwentaryzacji nieruchomości komunalnych, inwentaryzacji problemów środowiskowych, wytypowanie miejsc wymagających zmiany wizerunku gminy. W ramach etapu II przeprowadzono badania ankietyzacyjne wśród mieszkańców gminy. Ankiety dostępne były na stronie internetowej Urzędu oraz dystrybuowane i zbierane w placówkach oświatowych gminy oraz podczas zorganizowanego dla mieszkańców spotkania plenerowego. Podczas prac nad dokumentem Programu Rewitalizacji wykonano kompleksowe badania ilościowe i jakościowe, które umożliwiły opracowanie i obliczenie wskaźników niezbędnych do wskazania obszarów zdegradowanych i obszaru rewitalizacji. W ramach Etapu II dokonano zdefiniowania mierników pomocnych do wyznaczenia czynników i zjawisk kryzysowych oraz charakteru potrzeb rewitalizacyjnych na obszarze Miasta i Gminy Łosice. Mierniki te zostały zebrane dla możliwie najbardziej dokładnych, istniejących danych dotyczących jednostek urbanistycznych na obszarze gminy. Agregacja danych dotyczyła zatem podziału na poszczególne rejony osiedla (w ramach osiedli dane zostały zebrane i zagregowane na poziomie ulic), w przypadku danych dotyczących obszarów wiejskich nie było możliwości zebrania danych na poziomie ulic, ponieważ takie podziały w sołectwach nie istnieją. Analiza pozyskanych danych pozwoliła wyselekcjonować obszary zdegradowane, a w konsekwencji była pomocna do wytyczenia obszarów, które podlegać będą procesowi rewitalizacji.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Etap III - stworzenie wizji, celów i projektów rewitalizacji

Na tym etapie działania podczas prowadzonego procesu rewitalizacji stworzono plan przestrzenny dla rewitalizacji, sporządzono analizę deficytów obszarów podlegających rewitalizacji i opracowano plan ich usunięcia. Konieczne było określenie ramowej kalkulacji kosztów rewitalizacji, czasu niezbędnego do przeprowadzenia procesu rewitalizacji, wskazanie szans i barier dla Programu Rewitalizacji. Podczas tego etapu wskazane zostały niezbędne działania i inwestycje oraz sposoby ich przeprowadzenia, tak, aby cel programu został w pełni osiągnięty. W końcowym etapie działania dokonana została ocena skutków społeczno-ekonomicznych realizacji Programu Rewitalizacji i ustalony został system koniecznych osłon socjalnych. Kluczowym elementem w tym etapie prowadzonego procesu rewitalizacji było przełożenie celów i sposobów ich realizacji na Mapę Projektów. W ramach Etapu III przeprowadzono badania przestrzeni w wyznaczonym obszarze rewitalizacji w zakresie aktywności gospodarczej, jakości przestrzeni publicznej i infrastruktury. Etap III przewidywał także w szerokim zakresie partycypację wszystkich interesariuszy i zebranie pomysłów, działań i konkretnych projektów, które w ramach programu będą realizowane.

Etap IV - zdefiniowanie systemu zarządzania, wdrażania, monitoringu i ewaluacji (wyznaczenie wskaźników produktu, rezultatu i odziaływania w procesie monitoringu i ewaluacji)

Prowadzony proces rewitalizacji wymaga określenia i wskazania niezbędnych elementów, które pomocne będą podczas zarządzania i wdrażania Programu Rewitalizacji. Jednym z takich elementów jest wyznaczenie komórek, wydziałów lub osób, które w sposób kompetentny będą zajmować się dalszym przebiegiem prac, realizacją działań i inwestycji w ramach procesu rewitalizacji. Innym elementem procesu jest opracowanie systemu monitoringu, który jest niezwykle istotnym elementem wdrażania dokumentu Programu Rewitalizacji. Jest on instrumentem kontrolnym pozwalającym lokalizować błędy, umożliwiając adaptację do ciągle zmieniającej się sytuacji. W odniesieniu do prowadzonych działań i zadań rewitalizacyjnych zdefiniować należy wskaźniki monitorowania procesu rewitalizacji wraz z określeniem sposobu ich pozyskiwania i kontroli. Właściwie prowadzony proces wdrożenia Programu Rewitalizacji wymaga realizacji wytyczonych wcześniej kierunków zadań i celów. Aby działania te były miarodajne i przynosiły oczekiwane efekty, a w konsekwencji realizowały zaplanowane rezultaty, celowe jest wyznaczenie sposobu pomiaru i zbadanie realizacji zdefiniowanych zadań oraz porównanie wyników z planowanymi wcześniej rezultatami. Wytypowanie najbardziej odpowiednich dla prowadzonego procesu rewitalizacji wskaźników umożliwiło w dalszej konsekwencji prowadzenie w sposób prawidłowy procesu monitoringu i ewaluacji rewitalizacji. Na potrzeby realizowanego etapu prac w prowadzonym procesie rewitalizacji, stworzona została baza wskaźników, które będą podlegały procesowi monitoringu i wykorzystane zostaną w procesie ewaluacji. Aby wskazany proces rewitalizacji przebiegał w sposób konsekwentny i prowadził do uzyskania założonych celów konieczne jest: . regularne gromadzenie danych liczbowych oraz informacji obejmujących realizację zadań wymienionych w Programie Rewitalizacji (według wskaźników monitorowania) . systematyzacja i analiza uzyskanych danych . przygotowanie Raportu Monitorującego wraz z oceną realizacji zadań . porównanie za pomocą analizy wyników z celami i założeniami Programu Rewitalizacji . identyfikacja rozbieżności wraz z określeniem zadań korygujących . koordynacja procesu rewitalizacji w zakresie działań inwestycyjnych i nie inwestycyjnych wpływających na powodzenie prowadzonego procesu rewitalizacji 11

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

CZĘŚĆ II. Podstawa prawna programu rewitalizacji oraz horyzont czasowy

Program Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku został opracowany na podstawie art. 18 ust. 2 pkt. 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2016 r. poz. 446). Należy jednak zauważyć, iż w pracach nad programem wzorowano się na niektórych rozwiązaniach proceduralnych określonych w ustawie z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji, dotyczących maksymalnego zasięgu i zaludnienia obszaru wyznaczonego do rewitalizacji oraz szerokiego udziału społeczności w konsultacjach programu odnośnie jego zasięgu terytorialnego i planowanych przedsięwzięć realizacyjnych. W programie uwzględniono zapisy „Instrukcji dotyczącej przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenia ładu przestrzennego”.

Program Rewitalizacji został opracowany, a następnie uchwalony przez Radę Miasta i Gminy Łosice, wyznaczając w najbliższym horyzoncie czasowym plan działań odnoszących się do sfery społecznej, gospodarczej, funkcjonalno-przestrzennej, technicznej oraz środowiskowej.

Etap diagnostyczny, który ujęto w pracach nad dokumentem Programu Rewitalizacji przeprowadzono na zasadach określonych w ustawie z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji, w której w art. 4 ust. 1 jest mowa o tym, że wójt, burmistrz albo prezydent miasta prowadzi analizy, w których wykorzystuje obiektywne i weryfikowalne mierniki i metody badawcze dostosowane do lokalnych uwarunkowań w celu opracowania diagnozy służącej sporządzeniu programu rewitalizacji, a w zasadzie wykonaniu elementów tego programu, jakimi są wyznaczenie obszaru zdegradowanego i wyznaczenie obszaru rewitalizacji. Powszechną jest świadomość, że wybór miejsc, w których będą koncentrowały się działania naprawcze, powinien być poprzedzony dokładnym rozpoznaniem problemów rozwojowych i możliwości ich rozwiązywania. Intencją władz Miasta i Gminy Łosice było przeprowadzenie szerokiej analizy zjawisk kryzysowych na potrzeby aktualnego programu rewitalizacji po to, by ewentualnie w przyszłości, w oparciu o te diagnozy można było zmienić formułę programu rewitalizacji na zasadach określonych w ustawie z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

CZĘŚĆ III. Zgodność programu rewitalizacji z dokumentami i programami rozwojowymi

Proces przemian społeczno-gospodarczych na obszarach wyłonionych jako obszary kryzysowe na terenie miasta i gminy, stanowi istotę działań realizowanych w procesie rewitalizacji, a ujętych w dokumencie Programu Rewitalizacji. Wzajemna komplementarność wszystkich kluczowych dokumentów strategicznych i planistycznych zarówno na poziomie europejskim, krajowym czy regionalnym stanowi istotny aspekt związany z powodzeniem podjętych działań zmierzających do wyeliminowania czynników i zjawisk kryzysowych w gminie, które służyć będą do pobudzenia jej rozwoju społeczno-gospodarczego.

Program Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku jest spójny z zewnętrznymi programami rozwojowymi i dokumentami oraz z dokumentami wewnętrznymi, obowiązującymi w Mieście i Gminie Łosice. Wśród dokumentów gminy, które zostały opracowane i przyjęte na potrzeby właściwej realizacji działań i projektów służących rozwojowi gminy, z których wynika konieczność opracowania niniejszego Programu Rewitalizacji należą: Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Łosice do 2020 r., Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Łosice, Miejsko - Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów społecznych.

1. Dokumenty regionalne

Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku. Innowacyjne Mazowsze

W strategii zagadnienia rewitalizacji znalazły szerokie odzwierciedlenie, w opisie tego procesu zwrócono uwagę na istotę działań rewitalizacyjnych, które prowadzą do łagodzenia i likwidacji degradacji obszarów przez nadanie im nowej jakości funkcjonalnej i stworzenie warunków do jego rozwoju, przy czym wskazano konieczność wykorzystania w procesie rewitalizacji czynników endogenicznych.

Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku jest dokumentem, którego zapisy określają kształt przyszłego rozwoju regionu oraz definiują jego długookresowe procesy rozwojowe. Następstwem wdrażania Strategii powinno być zdynamizowanie procesu rozwoju i modernizacji gospodarki regionu oraz poprawa warunków i jakości życia mieszkańców. Jednym z elementów Strategii jest również określenie właściwych dla województwa rozwiązań oraz wskazanie działań, które najlepiej przygotują gospodarkę i społeczeństwo do potrzeb i wyzwań przyszłości. Cel główny realizacji Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego zaprezentowano poniżej:

Rysunek 3. Cel główny Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku

Zmniejszenie dysproporcji rozwoju w Województwie Mazowieckim, wzrost znaczenia obszaru metropolitalnego Warszawy w Europie

Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku „Innowacyjne Mazowsze”.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Aby umożliwić realizację celu głównego, w Strategii wyodrębniono poszczególne cele strategiczne:

Rysunek 4. Cele strategiczne Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku

Przemysł i produkcja (cel priorytetowy): Rozwój produkcji ukierunkowanej na eksport w przemyśle zaawansowanych i średniozaawansowanych technologii oraz w przemyśle i przetwórstwie rolno-spożywczym

Gospodarka: Wzrost konkurencyjności regionu poprzez rozwój działalności gospodarczej oraz transfer i wykorzystanie nowych technologii

Przestrzeń i transport: Poprawa dostępności i spójności terytorialnej regionu oraz kształtowanie ładu przestrzennego

Społeczeństwo: Poprawa jakości życia oraz wykorzystanie kapitału ludzkiego i społecznego do tworzenia nowoczesnej gospodarki

Środowisko i energetyka: Zapewnienie gospodarce regionu zdywersyfikowanego zaopatrzenia w energię przy zrównoważonym gospodarowaniu zasobami środowiska

Kultura i dziedzictwo: Wykorzystanie potencjału kultury i dziedzictwa kulturowego oraz walorów środowiska przyrodniczego dla rozwoju gospodarczego regionu i poprawy jakości życia

Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku „Innowacyjne Mazowsze”.

Potrzeba zmniejszenia dysproporcji rozwoju w województwie mazowieckim wynikająca z zapisów Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego wskazana w powyższych celach strategicznych, została uwzględniona w niniejszym Programie Rewitalizacji. Skoro ze Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego wynika, iż celem strategicznych działań jest niwelacja dysproporcji w rozwoju społecznym i gospodarczym regionów, to Program Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice jest odpowiedzią na realizację tych celów. Opracowana w Programie Rewitalizacji diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych w gminie, wykazała konieczność przeprowadzenia działań naprawczych poprzez zdefiniowanie konkretnych przedsięwzięć umożliwiających rozwój obszarów kryzysowych i zmniejszenie ich dysproporcji rozwojowych (głównie w obszarze społecznym, gospodarczym, przestrzennym). Projekty zawarte w Programie Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku wpisują się w cele strategiczne zdefiniowane w Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego. Wypełnienie celów zawartych w Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego i zmniejszenie istniejących dysproporcji i hamulców rozwoju, będzie możliwe dzięki przeprowadzeniu procesu rewitalizacji w Mieście i Gminie Łosice. Program Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku odpowiada celom strategicznym Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego w zakresie: . gospodarka –cele Programu Rewitalizacji skupiają się na tworzeniu dobrych warunków

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

dla rozwoju lokalnej przedsiębiorczości, która wpłynie na wzrost konkurencyjności regionu, . przestrzeń i transport – w Programie Rewitalizacji zawarto cele zakładające funkcjonalne, estetyczne zagospodarowanie przestrzeni publicznej . społeczeństwo – cele zawarte w Programie Rewitalizacji odpowiadają na potrzeby mieszkańców Miasta i Gminy Łosice oraz wpływają na rozwój kapitału społecznego.

2. Dokumenty Miasta i Gminy Łosice

Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Łosice do roku 2020

Zgodnie z zapisami zawartymi w Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Łosice do 2020 roku, dokument: „(…) określa główne kierunki zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego, który wpłynie na poprawę jakości życia mieszkańców oraz przyczyni się do powstania przyjaznego otoczenia dla potencjalnych inwestorów i przedsiębiorców (…). Dokument ten stanowił będzie narzędzie do właściwego wyboru długofalowych celów, ustalania programów do realizacji zadań, ale przede wszystkim narzędzie stymulowania rozwoju miasta i gminy”1. Nakreślona w dokumencie misja, w której zawarto następujące zagadnienia i priorytety: „stworzenie jak najlepszych warunków do długofalowego, zrównoważonego i spójnego rozwoju gminy, opartego na wiedzy, nowoczesnych technologiach, przedsiębiorczości i zaangażowaniu społeczeństwa, umożliwiającego wzrost zatrudnienia i poprawę warunków życia mieszkańców z zachowaniem wartości kulturowych i środowiska naturalnego, została w dokumencie Strategii Rozwoju uzupełniona o cele strategiczne, operacyjne i kierunki działania. Cztery cele strategiczne:

 Zintegrowana i nowoczesna infrastruktura techniczna  Otwarty, kreatywny i konkurencyjny kapitał ludzki  Innowacyjna, efektywna i wielosektorowa gospodarka  Środowisko naturalne wysokiej jakości, ochrona wartości przyrodniczych i historycznych wyznaczają kierunek planowanych do realizacji działań i inwestycji, których konieczność została wyznaczona stosownymi analizami, a które w swej istocie służyć będą dynamicznemu rozwojowi Miasta i Gminy Łosice oraz zmniejszeniu deficytów i zjawisk kryzysowych w obszarach, gdzie obecnie zauważana jest potrzeba zmiany. Wśród kierunków rozwoju, określonych w strategii są m.in. „kompleksowa rewitalizacja centrum Łosic,” oraz „rewitalizacja zdegradowanych i zmarginalizowanych obszarów” 2.

Cele i kierunki rozwoju zdefiniowane w Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Łosice wskazują na konieczność opracowania spójnego Programu Rewitalizacji oraz przeprowadzenia kompleksowego procesu rewitalizacji. Program Rewitalizacji wynika bezpośrednio z dokumentu nadrzędnego jakim jest Strategia Rozwoju oraz wprost realizuje założenia wizji i celów strategicznych, w szczególności w zakresie:

1 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Łosice do roku 2020 2 Tamże- str. 76

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

- integracji społecznej - wzmocnienia inicjatywy lokalnej społeczności - wzmocnienia kapitału społecznego poprzez aktywizację i zmianę kompetencji zawodowych - dostosowanie infrastruktury technicznej do realizacji społecznych potrzeb mieszkańców

Program Rewitalizacji jest dokumentem wykonawczym do dokumentu Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Łosice do roku 2020.

Miejsko-Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w Łosicach

Zgodnie z zapisami zawartymi w dokumencie Miejsko-Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych, konieczność jej opracowania „(…)wynika z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej mówiącego, że do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym należy m.in. opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka. W założeniu dokument ten ma stanowić kompleksowy program działań podejmowanych przez samorząd gminy w celu ochrony i poprawy warunków oraz jakości życia rodziny w myśl polityki prorodzinnej oraz osób i grup w społeczności lokalnej znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji poprzez poprawę warunków pracy, wzrost zatrudnienia, sprzyjanie równości szans i rozwój pomocy społecznej”3. Dokument w swej strukturze prezentuje charakterystykę Miasta i Gminy Łosice w aspektach społeczno-gospodarczych, ale także dokonuje hierarchizacji problemów społecznych w kontekście ich wagi oraz przedstawia analizę SWOT, która pomocna była przy określaniu celów strategicznych w kontekście zagadnień społecznych będących przedmiotem dokumentu Miejsko- Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych.

Zdefiniowana w dokumencie misja została sformułowana w następujący sposób:

„ZAPEWNIENIE GODNYCH WARUNKÓW ŻYCIA MIESZKAŃCOM MIASTA I GMINY ŁOSICE POPRZEZ PRZECIWDZIAŁANIE ZJAWISKU WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO ORAZ WDROŻENIE EFEKTYWNEGO SYSTEMU WSPARCIA DLA ŚRODOWISK POTRZEBUJĄCYCH”4 Jako główne cele strategiczne dokument wskazuje:

 CEL 1- Zapewnienie godnych warunków życia mieszkańcom ze szczególnym uwzględnieniem rodzin  Pomoc osobom i rodzinom dotkniętym ubóstwem  Pomoc osobom i rodzinom obarczonym problemem uzależnienia  Pomoc rodzinom w kryzysie i przeciwdziałanie przemocy w rodzinie  Pomoc osobom niepełnosprawnym  Wzrost integracji społecznej osób starszych

3 Miejsko- Gminna Strategia Rozwiązywania problemów społecznych w Łosicach 4 tamże 16

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

 Pomoc osobom i rodzinom zagrożonym bezdomnością

 CEL 2- Aktywizacja lokalnego rynku pracy, ograniczenie bezrobocia  Wsparcie dla osób bezrobotnych i ich rodzin

 CEL 3- Aktywizacja, wykorzystywanie i podnoszenie potencjału intelektualnego i mobilności mieszkańców oraz zasobów miasta i gminy, integrowanie społeczności do działań na rzecz rozwoju gminy  Rozwój systemu oświaty formalnej i nieformalnej w gminie  Współpraca ze społecznością lokalną oraz aktywizacja mieszkańców w grupach formalnych i nieformalnych  Kształcenie i doskonalenie osób i grup zaangażowanych społecznie  Rozwój systemu komunikacji społecznej

Cele Miejsko Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych wskazują na potrzebę przeprowadzenia kompleksowych działań naprawczych. Cele tego dokumentu wyznaczają ramy do Cel 1 Strategii Rozwoju (Zapewnienie godnych warunków życia mieszkańcom ze szczególnym uwzględnieniem rodzin) odpowiada celowi 4 Programu Rewitalizacji (Poprawa jakości życia mieszkańców na obszarze rewitalizowanym); Cel 2 Strategii Rozwoju (Aktywizacja lokalnego rynku pracy, ograniczenie bezrobocia) odpowiada celowi 3 Programu Rewitalizacji (Rozwój potencjału gospodarczego na obszarze rewitalizowanym); Cel 3 Programu Rewitalizacji (Aktywizacja, wykorzystywanie i podnoszenie potencjału intelektualnego i mobilności mieszkańców oraz zasobów miasta i gminy, integrowanie społeczności do działań na rzecz rozwoju gminy) odpowiada celowi 2 Programu Rewitalizacji (Aktywizacja społeczności lokalnej i integracja społeczna na obszarze rewitalizowanym). Wszystkie wyżej wymienione cele znalazły odzwierciedlenie w projektach, które realizować będzie Program, zarówno w projektach odnoszących się do sfery społecznej (podnoszenie kompetencji zawodowych mieszkańców, pobudzenie aktywności osób wykluczonych, integracja społeczna), ale także w części dotyczącej działań infrastrukturalnych (termomodernizacja budynków, remont dróg).

Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Łosice

Studium zostało opracowane w oparciu o ustawę o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994 r. (Dz. U. Nr 89, poz.415) wraz z późniejszymi zmianami (tekst jednolity – obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dn. 22 stycznie 1999 r., Dz.U. Nr 15, poz.139), a także ustawę z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym- tekst jednolity (Dz. U. z 2016 r. poz.778). W dokumencie zawarte są m.in. kierunki zagospodarowania przestrzennego i dalszego rozwoju Miasta i Gminy Łosice, wyznaczając główne działania umożliwiające dalszy jej rozwój. Wśród zdefiniowanych działań znalazły się:

 działania zmierzające do dalszego rozwoju rolnictwa, w szczególności do jego restrukturyzacji i przystosowania do przeprowadzanych w kraju reform ustrojowych; 17

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

 ochrona środowiska naturalnego, szczególnie w dolinie Tocznej;  rozwój turystyki i rekreacji;  stwarzanie warunków do rozwoju budownictwa mieszkaniowego i letniskowego;  rozwój funkcji usługowo-administracyjnych, w szczególności związanych z obsługą rolnictwa, oświatą i kulturą, ochroną zdrowia, pomocą społeczną i innymi;  rozwój infrastruktury wynikający z przebiegu na obszarze gminy głównej sieci dróg;  stworzenie nowych miejsc pracy5.

Rozwiniecie powyższych ogólnych założeń i kierunków rozwoju Miasta i Gminy Łosice znalazło odzwierciedlenie w podstawowych kierunkach rozwoju, które dokument definiuje, a w swej istocie Program Rewitalizacji będący przedmiotem niniejszej analizy będzie realizował.

Kierunki rozwoju Miasta i Gminy Łosice dokument Studium określa poprzez: 1. Restrukturyzację rolnictwa poprzez rozwój dużych i średniej wielkości gospodarstw rodzinnych, przy jednoczesnej naturalnej likwidacji gospodarstw małych, nierentownych. 2. Wspieranie gospodarstw zmieniających i unowocześniających kierunek produkcji. 3. Rozwój jednostek zajmujących się obsługą rolnictwa i turystyki. 4. Ochrona obszarów i obiektów przyrodniczych wykazujących wysokie walory (użytki ekologiczne, pomniki przyrody i inne). 5. Powiększenie obszarów dla inwestycji usługowych, głównie na terenie miasta i obszarach „węzłowych” gminy oraz przyspieszenie rozwoju poprzez koncentrację i rozszerzenie asortymentu usług oraz przetwórstwa lub drobnego przemysłu. 6. Zmniejszenie skali bezrobocia. 7. Rozwój infrastruktury komunikacyjnej, telekomunikacyjnej i elektroenergetycznej. 8. Uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej i gospodarki odpadami. 9. Rozbudowa lokalnej sieci przesyłowej gazu ziemnego. 10. Rozwój bazy turystyczno-wypoczynkowej na wybranych obszarach. 11. Organizowanie w przypadku takiej konieczności - prac interwencyjnych i robót publicznych. 12. Usprawnienie systemu pomocy społecznej dla rodzin najuboższych. 13. Poprawę warunków mieszkaniowych poprzez opracowywanie lokalnych planów zagospodarowania przestrzennego dla obszarów przeznaczonych na ten cel wraz z usługami towarzyszącymi. 14. Promocję walorów przyrodniczych gminy. 15. Promocję i rozwój turystyki, agroturystyki i budownictwa letniskowego.

5 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Łosice 18

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

16. Kształtowanie ładu przestrzennego na obszarze miasta i gminy, zgodnie ze współczesnymi wymogami architektury. 17. Dostosowanie ustaleń zmiany studium poprzez wprowadzenie zmian niezbędnych do uzasadnionych zmieniających się potrzeb inwestorów w zakresie interesu publicznego i prywatnego.

Aby wskazany wyżej rozwój gminy przebiegał harmonijnie, celowe jest zdiagnozowanie i usunięcie znamion kryzysu, który ten rozwój uniemożliwia. Dlatego Program Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku jest nie tylko komplementarny, ale stanowi niejako dokument wykonawczy do Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy, definiując działania i projekty, które stanowią odpowiedź nie tylko na zażegnanie sytuacji kryzysowych na terenie gminy, ale które przede wszystkim umożliwią jej rozwój w komplementarnych aspektach społeczno-gospodarczych.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

CZĘŚĆ IV. Diagnoza społeczno-gospodarcza gminy

1. Wprowadzenie

Diagnoza sytuacji Miasta i Gminy Łosice obejmuje swym zakresem zagadnienia społeczne i przestrzenno-funkcjonalne, gospodarcze, środowiskowe i techniczne. Służy wskazaniu obszarów gminy, które w pierwszym rzędzie wymagają zintegrowanej interwencji (rewitalizacji) ze względu na występujące na tych obszarach koncentracje problemów społecznych i kulturowych oraz deficyty w zakresie ładu przestrzennego, jakości przestrzeni publicznych i wyposażenia infrastrukturalnego oraz lokalnej gospodarki.

Diagnoza społeczno-gospodarcza powstała w oparciu o:

 szczegółową analizę wskaźników – mierników ilościowych i jakościowych,  wyniki analizy ankietowych wypowiedzi mieszkańców na temat zakresu przestrzennego i symptomów kryzysu oraz działań prowadzących do poprawy jakości życia w gminie,  wiedzę ekspercką, zawartą między innymi w dokumentach gminy.

Metodologia nawiązuje do rozstrzygnięć ustawy z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji6. Zadaniem części diagnostycznej, prowadzonej w układzie jednostek przestrzennych (osiedla i sołectwa) dla całego terytorium gminy jest wyznaczenie na jej obszarze tych części, które znajdują się w stanie kryzysowym i w konsekwencji określenie obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji.

Rysunek 5 Schemat analizy diagnostycznej

Obszar rewitalizacji część lub całość obszaru zdegradowanego

Obszar zdegradowany koncentracja zjawisk kryzysowych

Zjawiska kryzysowe zjawiska w sferze: społecznej, gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej, środowiskowej i technicznej

Źródło: opracowanie własne

6 Dz.U. z 2015 r., poz. 1777. 20

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Koncentracja negatywnych zjawisk społecznych na danym obszarze jest warunkiem podjęcia działań rewitalizacyjnych. Obszar zdegradowany charakteryzuje się zagęszczeniem negatywnych zjawisk społecznych (w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji, kapitału społecznego), któremu towarzyszą negatywne zjawiska co najmniej w jednej z następujących sfer życia: gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej. Społeczności lokalne i zagospodarowanie obszarów zdegradowanych są predysponowane do objęcia ich programem rewitalizacji.

Po to, by zwiększyć szanse efektywnej realizacji programu rewitalizacji, terytorium gminy objęte tym programem, czyli obszar rewitalizacji, łącznie spełnia następujące kryteria:

 wyjątkowa koncentracja negatywnych zjawisk, głównie społecznych,  istotne znaczenie dla gminy,  ograniczony zasięg terytorialny, obejmujący do 20% powierzchni gminy, zamieszkały przez nie więcej niż 30% liczby mieszkańców gminy.

Szczegółowe rozstrzygnięcia dotyczące charakteru działań, ich granic przestrzennych i czasowych, wzajemnych odniesień są określane w programie rewitalizacji, przy czym zasadą powinno być jak największe dopasowanie poszczególnych zadań i projektów do zdefiniowanych problemów kryzysowych. W diagnozie zostały przedstawione wybrane, specyficzne dla gminy, zagadnienia o istotnych powiązaniach z rewitalizacją. Mając na uwadze zasadnicze problemy rozwojowe, istotne dla procesów rewitalizacji oraz dostępność innych źródeł informacji o gminie (Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Łosice do 2020 r., Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w Łosicach oraz Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Łosice) w diagnozie sytuacji społeczno-ekonomicznej zwraca się uwagę na wybrane aspekty, które są charakterystyczne dla zakresu przedmiotowego i celów rewitalizacji. Przede wszystkim rozpatrywane są uwarunkowania społeczne i przestrzenne. Pełną diagnozę miasta i gminy zawarto w Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Łosice do 2020 r., przyjętej Uchwałą Nr XVI/113/15 Rady Miasta i Gminy Łosice z dnia 29 grudnia 2015 r.

2. Główne problemy rozwojowe

Miasto i Gmina Łosice położone we wschodniej części województwa mazowieckiego w powiecie łosickim pełni funkcję centrum administracyjno-handlowo-kulturalnego dla całego powiatu. Łosice stanowią także istotny węzeł komunikacji drogowej w kierunkach: Lublin - Białystok, Warszawa - Siedlce - Białystok, Warszawa - Janów Podlaski – Terespol. Przez północno-zachodnią część gminy z przystankiem w miejscowości Niemojki, przebiega linia kolejowa relacji Warszawa-Hajnówka, która stanowi dogodne połączenie podczas podróży turystycznych do urokliwych miejsc terenów nadbużańskich. Znajdujące się na terenie gminy cenne przyrodniczo tereny zbiorników wodnych – stawów rybnych w Wożnikach i Rudniku oraz inne, mniejsze zbiorniki wodne o charakterze naturalnym i sztucznym, a także znajdujący się na obszarze miejscowości Łosice zbiornik retencyjny tzw. Zalew Łosicki, stanowią pierwszorzędne miejsce rekreacji i wypoczynku, stwarzając warunki do rozwoju funkcji turystycznych gminy. Pomimo powyższych uwarunkowań Miasto i Gmina Łosice od kilku lat notuje niekorzystną sytuację demograficzną – systematyczny spadek ludności oraz starzenie się społeczeństwa. Niekorzystne wskaźniki demograficzne, warunkowane są nie tylko zauważalnym spadkiem liczby ludności, ale także występującym na obszarze gminy zjawiskiem obciążenia demograficznego.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Tabela 1 Liczba ludności w Mieście i Gminie Łosice w latach 2009-2015

Wyszczególnienie j.m. 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

LICZBA LUDNOŚCI osoba 11 126 11 167 11 106 11 033 10 954 10 961 10 929 OGÓŁEM

MĘŻCZYŹNI osoba 5 503 5 493 5 444 5 415 5 364 5 365 5 343

KOBIETY osoba 5 623 5674 5 662 5 618 5 590 5 596 5 586

Źródło: Bank danych lokalnych GUS

Powyższe dane demograficzne prezentują systematyczny spadek liczby zameldowanych mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice. W prezentowanym okresie (między 2009 r. a 2015 r.) liczba mieszkańców zmniejszyła się o 197 osób, co stanowi 1,8 % (w tym 160 kobiet i 37 mężczyzn, czyli odpowiednio 3% i 0,7%). Powyższe dane prezentują systematyczne utrwalanie się problemu spadku liczby ludności na terenie Gminy. W głównej mierze dwiema najważniejszymi przyczynami takiej sytuacji jest „odpływ” młodych osób w celach edukacyjnych (szkoły średnie i uczelnie wyższe) oraz odpływ osób poszukujących pracy w większych aglomeracjach takich jak Siedlce i Warszawa. W praktyce wyedukowana młodzież nie wraca do Gminy. Elementem, który powoduje, iż wiele osób nie wymeldowuje się formalnie z Łosic, są niższe stawki ubezpieczeń samochodowych. Zjawisko zameldowania na terenie Łosic osób, które faktycznie zamieszkują inne miejscowości, staje się coraz większym problemem rozwojowym Miasta i Gminy Łosice. O tzw. „meldunek” i rozliczenie rocznej deklaracji podatkowej z Gminą (i wskazywanie tego miejsca jako miejsca zamieszkania i rozliczania PIT) rywalizują inne aglomeracje, które oferują tanią komunikację miejską pod warunkiem zmiany miejsca zameldowania (np. Warszawa). Przykłady praktycznej rywalizacji miast o mieszkańców będą miały w najbliższych latach konsekwencje również w tym, iż niekorzystne zmiany spadku liczby mieszkańców mogą być dalszym ograniczaniem rozwojowym Miasta i Gminy Łosice zwłaszcza, iż wskaźniki dotyczące liczby ludności w odniesieniu do innych nadrzędnych terytorialnie jednostek dla Miasta i Gminy Łosice prezentują się także niekorzystnie. Poniżej w tabeli przedstawiono wskaźnik zmiany liczby ludności na 1 000 mieszkańców w odniesieniu do danych przyjętych dla powiatu łosickiego, województwa mazowieckiego i Polski.

Tabela 2 Wskaźnik zmiany liczby ludności na 1 000 mieszkańców w latach 2011-2015 dla Polski, woj. mazowieckiego, powiatu łosickiego oraz Miasta i Gminy Łosice

Zmiana liczby ludności na 1 000 mieszkańców

Wyszczególnienie 2011 2012 2013 2014 2015

[osoba] [osoba] [osoba] [osoba] [osoba]

POLSKA 0,2 -0,1 -1,0 -0,4 -1,1

MAZOWIECKIE 3,5 3,1 2,8 3,3 2,7

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

POWIAT ŁOSICKI -5,0 -8,4 -6,4 -4,0 -6,2 MIG ŁOSICE -5,5 -6,6 -7,2 0,6 -2,9

Źródło: Bank danych lokalnych GUS

Tabela 3 Wskaźnik obciążenia demograficznego w Mieście i Gminie Łosice w latach 2009-2015 Rok

Wyszczególnienie j.m. 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

LUDNOŚĆ W WIEKU NIEPRODUKCYJNYM NA 100 OSÓB W osoba 57,7 56,6 56,8 57,1 58,1 58,9 61,2 WIEKU PRODUKCYJNYM

LUDNOŚĆ W WIEKU POPRODUKCYJNYM NA 100 OSÓB W osoba 82,3 85,8 89,8 93,9 97,5 101,1 106,5 WIEKU PRZEDPRODUKCYJNYM

LUDNOŚĆ W WIEKU POPRODUKCYJNYM NA 100 OSÓB W osoba 26,0 26,1 26,9 27,7 28,7 29,6 31,6 WIEKU PRODUKCYJNYM

Źródło: Bank danych lokalnych GUS

Wskaźnik obciążenia demograficznego rozumiany jako stosunek liczby ludności w wieku nieprodukcyjnym do liczby ludności w wieku produkcyjnym od kilku lat przyjmuje niekorzystną tendencję. Obecnie liczba ludności w wieku produkcyjnym posiada największy udział w funkcjonalno- ekonomicznej strukturze ludności, lecz mając na uwadze fakt, iż sukcesywnie wzrasta liczba osób w wieku poprodukcyjnym oraz maleje liczba osób w wieku przedprodukcyjnym, Miasto i Gmina Łosice stoi przed poważnymi wyzwaniami natury demograficznej, które warunkować będą jej rozwój społeczno-gospodarczy w najbliższym horyzoncie czasowym.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Wykres 1 liczba ludności w Mieście i Gminie Łosice według funkcjonalnych grup wieku - stan na 31.12.2015 r. [w %)

19,06 18,4

odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym odsetek ludności w wieku produkcyjnym odsetek ludności w wielu poprodukcyjnym

Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS

Tabela 4 Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych w latach 2009-2015 na obszarze Miasta i Gminy Łosice

Rok

Wyszczególnienie j.m. 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

SALDO MIGRACJI osoba -57 -34 -47 -70 -63 -51 -31 WEWNĘTRZNYCH

SALDO MIGRACJI osoba 0 -2 1 0 2 0 0 ZAGRANICZNYCH

Źródło: Bank danych lokalnych GUS

Ujemne saldo migracji wewnętrznej i systematyczny spadek liczby ludności Miasta i Gminy Łosice wskazują na niekorzystne warunki rozwoju demograficznego. Wśród wyzwań rozwojowych koniecznych do przezwyciężenia znajdują się:

 starzenie się ludności i potrzeby rozwoju usług dla dedykowanej wiekowo grupy ludności  dostosowanie usług społecznych do potrzeb wynikających ze zróżnicowania struktur społecznych i wiekowych ludności  wyjazdy młodzieży do szkół i na studia poza obszar gminy oraz brak możliwości ich powrotu związanego z brakiem możliwości znalezienia pracy na jej obszarze  wysokie koszty oświaty i wychowania (przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja)  słaba integracja ludności na obszarze Miasta i Gminy Łosice  ograniczenie wskaźnika migracji i stworzenie dogodnych warunków rozwoju dla obecnych i przyszłych mieszkańców 24

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Zdefiniowane bariery i problemy rozwojowe w sferze społeczno-demograficznej stanowią punkt wyjścia do zaplanowania takich działań, które nie tylko wpłyną na poprawę obecnej sytuacji na obszarze gminy, ale przede wszystkim umożliwią stworzenie warunków rozwoju dla obecnych i przyszłych mieszkańców. Niezbędne są takie działania i inwestycje, które w sposób zdecydowany pobudzą funkcjonowanie gminy w wielu jej aspektach: społecznym, gospodarczym, przestrzennym, technicznym czy środowiskowym. Wszystkie wymienione wyżej sfery opierają się na jakości kapitału ludzkiego, na który wpływa nie tylko poziom edukacji, zapewnienie rozwoju społeczno-kulturalnego, możliwości dostosowania kwalifikacji zawodowych do potrzeb rynku pracy, możliwości realizacji aspiracji zawodowych jako takich czy zapewnienia godnej starości dla seniorów rodzin. Zatrzymanie procesów i niekorzystnych tendencji demograficznych, poza wyżej wymienionymi czynnikami, umożliwiającymi rozwój lokalnej społeczności, warunkowany jest także identyfikacja mieszkańców z miejscem zamieszkania, ich integracja i poczuciem przynależności. Przynależność jako taka budowana jest nie tylko poprzez szereg inicjatyw, wydarzeń społeczno- kulturalnych organizowanych na obszarze gminy, ale przede wszystkim możliwością zapewnienia mieszkańcom funkcjonalnych i estetycznych przestrzeni publicznych o zróżnicowanych funkcjach kulturalnych, rekreacyjnych, usługowych, zapewniających wzajemną integrację mieszkańców oraz poczucie gwarancji wypełnienia potrzeb mieszkańców stymulujących ich rozwój.

System edukacji i oświaty, jako jedna z głównych sfer rozwoju lokalnej społeczności, jest przedmiotem szczególnej troski władz samorządowych. Nie jest tajemnicą, iż wysoki poziom usług edukacyjnych jest jednym z czynników warunkujących perspektywiczny rozwój gminy i jego konkurencyjności względem otoczenia. Na obszarze Miasta i Gminy Łosice prowadzone są systematyczne działania i inwestycje umożliwiające rozwój placówek oświaty. Szkoły prowadzą programy zajęć dodatkowych dla uczniów wspomagając ich rozwój psycho - ruchowy. Wśród funkcjonujących na obszarze Miasta i Gminy Łosice publicznych placówek oświatowych znajdują się:

 Zespół Szkół Nr 1 Szkoła Podstawowa Nr 1 w Łosicach,  Szkoła Podstawowa Nr 2 im. M. Kopernika w Łosicach,  Zespół Oświatowy w Niemojkach Szkoła Podstawowa im. S. Żeromskiego w Niemojkach,  Zespół Szkół Nr 1 Gimnazjum Nr 1 w Łosicach,  Gimnazjum Nr 2 im. Jana Pawła II w Łosicach,  Zespół Oświatowy w Niemojkach Gimnazjum w Niemojkach,  I Liceum ogólnokształcące w Łosicach,  I Liceum Profilowane w Łosicach,  I Technikum w Łosicach  Szkoła Policealna nr 1 w Łosicach,  Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Łosicach,  Przedszkole Samorządowe Nr 1 w Łosicach,  Przedszkole Samorządowe Nr 2 w Łosicach,  Zespół Oświatowy w Niemojkach Przedszkole Samorządowe w Niemojkach,  Oddziały przedszkolne przy Szkole Podstawowej Nr 1 w Łosicach, Szkole Podstawowej Nr 2 w Łosicach. Edukację przedszkolną zapewniają trzy przedszkola samorządowe oraz trzy przedszkola niepubliczne, ich liczba jednak jest niewystarczająca w stosunku do potrzeb mieszkańców. W roku szkolnym 2016/2017 oraz w latach ubiegłych nie wszystkie wnioski rodziców dotyczące przyjęcia do publicznej placówki przedszkolnej zostały rozpatrzone pozytywnie (w roku szkolnym 2016/2017 nie zostało do przedszkoli przyjętych 19% dzieci, w roku szkolnym 2015/2016 – 3% dzieci, w roku szkolnym 2014/2015 – 12% dzieci). 25

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Analiza sytuacji oświatowej na obszarze gminy zamieszczona w aktualnej Strategii Rozwoju wykazała, iż liczba uczniów w szkołach podstawowych w ostatnich kilku latach sukcesywnie wzrasta, natomiast wskaźnik liczby uczniów w gimnazjach maleje. Taka sytuacja stanowi wyraźny przekaz w zakresie konieczności zwiększenia zasobów lokalowych szkół podstawowych oraz podniesienia standardów kształcenia w Łosickich gimnazjach. W 2015 r. Miasto i Gmina Łosice wydały na oświatę i wychowanie 12 812 797,48 mln zł (60,80% budżetu), z tego 7 790 588 zł pochodziło z subwencji oświatowej i dotacji celowej, a 5 022.209,48 zł ze środków własnych Miasta i Gminy Łosice. Średni miesięczny wydatek z budżetu gminy na sfinansowanie pobytu 1 dziecka w placówce oświaty wynosi:  ok. 476,90 zł w przedszkolu niepublicznym  ok. 688,48 zł w przedszkolu publicznym  ok. 730,48 zł w szkole podstawowej publicznej  ok. 662,79 zł w gimnazjum publicznym.

Obciążenie budżetów gmin wydatkami na oświatę i wychowanie jest powszechnym problemem polskich samorządów terytorialnych, Miasto i Gmina Łosice nie stanowi w tym kontekście wyjątku. Edukacja publiczna w Mieście i Gminie Łosice w zakresie szkół podstawowych i gimnazjów obejmuje 1 091 dzieci (tabela nr 5) w tym 734 uczniów uczęszczających do szkół podstawowych i 357 uczniów gimnazjów.

Tabela 5 Uczniowie na poszczególnych poziomach kształcenia w roku szkolnym 2015/2016 Placówka Rok szkolny 2015/2016

Szkoła Podstawowa Nr 1 w Łosicach 318

Szkoła Podstawowa Nr 2 im. M. Kopernika w Łosicach 317

Szkoła Podstawowa im. S. Żeromskiego w Niemojkach 58

Razem szkoły podstawowe 693

Gimnazjum Nr 1 w Łosicach 127

Gimnazjum Nr 2 im. Jana Pawła II w Łosicach 182

Gimnazjum w Niemojkach 48

Razem gimnazja 357

Zespół Szkół Nr 1 342

Zespół Szkół Nr 2 189

Zespół Szkół Nr 3 331

Razem Zespoły Szkół 862

Ogółem szkoły podstawowe, gimnazja, zespoły szkół 1 912 Źródło: Dane Urzędu Miasta i Gminy Łosice

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Zmniejszający się przyrost naturalny oraz negatywne zmiany demograficzne na terenach wiejskich wpływają również na zmniejszającą się liczbę szkół podstawowych na terenie gminy. W roku 2016 zostały zamknięte 2 szkoły w miejscowości Chotycze i Czuchleby. Ważną kwestią, która wymaga analizy i zastosowania działań zaradczych jest również fakt obłożenia szkół podstawowych wynikający z prowadzonego procesu rejonizacji oraz wygody związanej z poszukiwaniem przez rodziców szkoły znajdującej się najbliższej miejsca zamieszkania. W przypadku uczniów w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych brak rejonizacji nie zapewnia obłożenia szkół położonych na ternie Miasta i Gminy Łosice. Szkoły gimnazjalne i ponadgimnazjalne w gminie muszą konkurować ze szkołami gimnazjalnymi i ponadgimnazjalnymi w Siedlcach (czas dojazdu szacowany jest od 45 minut do godziny w jedną stronę) i to rozwiązanie z roku na rok staje się coraz częściej wybieraną przez młodzież drogą edukacyjną.

Wyniki egzaminów po VI klasie szkoły podstawowej odnotowane dla szkół podstawowych Miasta i Gminy Łosice kształtują się niekorzystnie w odniesieniu do średnich wyników odnotowanych dla powiatu łosickiego, województwa mazowieckiego i Polski. Szkoła Podstawowa nr 1 w Łosicach w roku 2016 uzyskała w części I egzaminu, egzaminu z języka polskiego i matematyki gorsze wskaźniki, niż średnie wskaźniki przyjęte dla tych przedmiotów na obszarze powiatu łosickiego, województwa mazowieckiego i kraju. Wyniki tego egzaminu w Szkole Podstawowej nr 2 z części I ogólnie były nieco lepsze niż średnie wyniki uzyskane w powiecie łosickim i kraju (mniej korzystne wyniki niż średnia dla województwa mazowieckiego). Szkoła ta natomiast uzyskała korzystne wyniki (powyżej średniej powiatowej, wojewódzkiej i krajowej) z egzaminu po VI klasie szkoły podstawowej z języka angielskiego.

Tabela 6 Średni wynik ze sprawdzianu po VI klasie szkoły podstawowej w roku 2016 uzyskany

Część I: Język Część II: język Jednostka matematyka ogólnie polski angielski

SZKOŁA PODSTAWOWA NR 1 W ZESPOLE 53,1%s 62,8% 42,9% 66,2% SZKÓŁ NR 1 W ŁOSICACH

SZKOŁA PODSTAWOWA NR 2 IM. MIKOŁAJA 63,2% 71% 54,8% 79,1% KOPERNIKA W ŁOSICACH

POWIAT ŁOSICKI 56, 3% 64,8% 47,3% 65,4%%

WOJ. MAZOWIECKIE 66,1% 73,3% 58,4% 75%

POLSKA 63% 71% 54% 71% dla Szkół Podstawowych w Łosicach oraz w powiecie łosickim, województwie mazowieckim i w Polsce

Źródło: Opracowanie Contract Consulting na podstawie: http://bip.oke.waw.pl/publikacje/podglad.php?id_publikacji=303 oraz https://www.cke.edu.pl/images/_SPRAWDZIAN/OD_2014/Informacje_o_wynikach/2016/20160524%20Informacja%20o%2 0wynikach%20sprawdzianu%202016%20PREZENTACJA.pdf

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Średnie wyniki egzaminu gimnazjalnego w roku 2016 uzyskane przez Gimnazjum nr 1 w Łosicach niemal we wszystkich egzaminacyjnych przedmiotach był poniżej średniej powiatowej, wojewódzkiej i krajowej. Nieco lepsze wyniki w tej materii uzyskało Gimnazjum nr 2 (z języka polskiego i matematyki średnia dla Gimnazjum nr 2 była wyższa niż w powiecie i Polsce; z języka angielskiego placówka uzyskała średni wynik zdecydowanie lepszy niż wskaźnik odnotowany dla powiatu, województwa i kraju). Poniższa tabela ilustruje omawiane wyżej wskaźniki.

Tabela 7 Średni wynik z egzaminu gimnazjalnego w roku 2016 w łosickich gimnazjach, gimnazjach powiatu

Gimnazjum Gimnazjum nr 1 nr 2 im. Powiat Województwo Przedmiot w Zespole Polska Jana Pawła Szkół Łosicki mazowieckie w Łosicach w Łosicach

JĘZYK POLSKI 70,8% 64,5% 66,8% 73% 69%

WOS I HISTORIA 55,2 % 51,1% 55% 59% 56%

MATEMATYKA 50,9% 43,8% 47,1% 52% 49%

PRZEDMIOTY PRZYRODNICZE 48,8% 43,3% 48,1% 54% 51%

JĘZYK ANGIELSKI POZIOM 74,2% 57,7% 56,7% 67,8% 64% PODSTAWOWY

JĘZYK ANGIELSKI POZIOM 55,2% 32,1% 35,1% 49,4% 45% ROZSZERZONY

łosickiego, województwa mazowieckiego i w Polsce Źródło: Contract Consulting na podstawie: ttp://bip.oke.waw.pl/bip/bip_554Sprawozdanie%20z%20egzaminu%20gimnazjalnego_2016_nn.pdf.pdf oraz https://www.cke.edu.pl/images/_EGZAMIN_GIMNAZJALNY/Informacje_o_wynikach/2016/Sprawozdanie%20z%20egzamin u%20gimnazjalnego_2016.pdf

Na terenie Miasta i Gminy Łosice umiejscowione są trzy szkoły ponadgimnazjalne:

1) Zespół Szkół nr 1 – w składa którego wchodzi Liceum Ogólnokształcące 2) Zespół Szkół Nr 2 w Łosicach 3) Zespół nr 3 – Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego

W ramach Zespołu Szkół nr 2 w Łosicach kształci się obecnie około 400 uczniów (czteroletnie Technikum i trzyletnia Szkoła Zawodowa). Niewątpliwie istotną kwestią jest też fakt, iż młodzież preferuje wybór ścieżki edukacyjnej o profilu ogólnokształcącym, w praktyce poszukuje dalej możliwości kontynuacji edukacji na poziomie studiów w pobliskich ośrodkach akademickich Siedlec, Lublina, Warszawy. Problemem szkół zawodowych jest zasadniczo brak posiadania pracowni warsztatowych, które spełniają najnowsze standardy edukacyjne, dostosowane do potrzeb rynku pracy. Kluczowym wyzwaniem dla systemu edukacyjnego jest zapewnienie wysokiego poziomu edukacji, ale również bazy infrastrukturalnej, który jest wskaźnikiem preferencji uczniów. Najbardziej

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU dotkliwie proces ten dotyka szkoły ogólnokształcące, które muszą konkurować z liceami siedleckimi, które posiadają znacznie bogatszą i nowocześniejszą bazę edukacyjną.

Zespół nr 3 – Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego jest przykładem, w którym kierunku powinno ewoluować szkolnictwo na obszarze gminy. Placówka ta, do niedawna kształciła wyłącznie rolników praktycznie zmieniła swój profil – rozwijając oprócz kierunku rolniczego, kierunki ekonomiczne, kierunki w zakresie hotelarstwa, żywienia i usług gastronomicznych czy obsługi turystycznej. Atutem szkoły jest organizowanie praktyk zawodowych podczas trwania okresu edukacji, co przyczynia się do możliwości pozyskania pierwszej pracy już na etapie szkoły średniej oraz możliwości pozyskania pracy po jej ukończeniu. Jest to fakt wysoce zadawalający, gdyby nie to, iż zatrudnienie, które jest oferowane absolwentom praktycznie w większości – znajduje się poza terenem gminy. Istotne jest, aby zwrócić szczególną uwagę na możliwość zapewnienia dogodnej bazy edukacyjnej, która będzie szansą na przetrwanie dla lokalnych szkół ponadgimnazjalnych. Konieczna jest potrzeba współpracy z lokalnymi przedsiębiorstwami, które obecnie nie widzą potencjalnych korzyści we współpracy ze szkołami. Kwestia niemniej ważną, o której warto wspomnieć jest również fakt, iż w wymienionych wyżej branżach, w których kształci szkoła zawodowa na obszarze gminy, działa znikoma liczba przedsiębiorców prowadzących działalność na ternie gminy, co zamyka krąg potencjalnych zainteresowanych współpracą ze szkołami.

Niewątpliwie istotnym problemem Miasta i Gminy Łosice jest kwestia dotycząca braku wyraźnie wykształconej, funkcjonalnej i estetycznej przestrzeni publicznej, która pełniłaby funkcje centralnej przestrzeni, organizującej życie społeczne, kulturalne i gospodarcze gminy. Zauważalny jest brak przestrzeni, która poprzez właściwą identyfikację wizualną, wyodrębni obszar o wyraźnie reprezentacyjnej funkcji, który byłby miejscem dynamicznego życia społeczno- gospodarczego, i jednocześnie mógłby skupiać działania kulturalne, a także te o charakterze rekreacyjnym. Taką funkcję z powodzeniem mógłby pełnić Park im. Króla Aleksandra Jagiellończyka przy ul. Rynek w Łosicach, ale aby tak się stało niezbędne są działania zmierzające do uporządkowania przestrzeni, nadania jej szczególnie reprezentacyjnego wymiaru poprzez jednolitą identyfikację wizualną znaków informacyjnych, odnowę fasad kamienic, wprowadzenie estetycznych elementów małej architektury w postaci ławek, fontann, koszy na śmieci, publicznych toalet, czy zieleni wkomponowanej w układ ulic i skwerów. Brak wyraźnie wykształconej centralnej przestrzeni gminy, gdzie miałyby możliwość odbywać się wszelkie imprezy kulturalne, festyny, akcje społeczne, gdzie mogłyby funkcjonować miejsca ogólnodostępnych spotkań dla mieszkańców, wpływa na niską ich identyfikację z miejscem zamieszkania i obszarem gminy, powoduje stagnację i uniemożliwia działania i inicjatywy społeczne, które wpływają na pobudzenie obszaru i generują pozytywne wartości w postaci nie tylko rozwoju gospodarczego, ale przede wszystkim wpływają na rozwój kapitału ludzkiego, bodaj najbardziej cennego elementu rozwoju obszaru.

Zauważalne na obszarze Miasta i Gminy Łosice są także problemy występujące w obszarze sfery gospodarczej, wyrażone wzrastającą liczbą osób bezrobotnych czy niskim udziałem zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. Stopa bezrobocia według danych GUS rejestrowana jest dla danych odnoszących się do powiatu, województwa i kraju. W odniesieniu do powiatu łosickiego poziom tego wskaźnika jest najwyższy pośród wskazanych wyżej jednostek terytorialnych i wynosił w roku 2015 10,1%. Poniższa tabela dokonuje porównania wskaźnika w latach 2011-2015. Równie niekorzystnie przedstawia się sytuacja dotycząca wskaźnika udziału bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym. W porównaniu do danych odnotowanych dla Polski, województwa

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU mazowieckiego i powiatu łosickiego przedmiotowy wskaźnik uzyskał najmniej korzystny poziom i w roku 2015 wynosił 9%.

Tabela 8 Stopa bezrobocia rejestrowanego na obszarze Polski, woj. mazowieckiego i powiatu łosickiego w latach 2011-2015

Ogółem Nazwa 2011 2012 2013 2014 2015

[%] [%] [%] [%] [%] POLSKA 12,5 13,4 13,4 11,4 9,7

MAZOWIECKIE 9,8 10,7 11,1 9,6 8,3

POWIAT ŁOSICKI 11,8 12,4 12,0 11,3 10,1

Źródło: Bank danych lokalnych GUS

Tabela 9 Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym na obszarze Polski, woj. mazowieckiego, powiatu Łosickiego i Miasta i Gminy Łosice w latach 2011-2015

Ogółem Nazwa 2011 2012 2013 2014 2015

[%] [%] [%] [%] [%]

POLSKA 8,0 8,7 8,8 7,5 6,5

MAZOWIECKIE 7,4 8,2 8,5 7,6 6,6

POWIAT ŁOSICKI 9,3 9,8 9,7 9,2 8,3

MIG ŁOSICE 10,1 11,1 10,3 9,4 9,0

Źródło: Bank danych lokalnych GUS

W odniesieniu do danych wskazujących aktywność gospodarczą mieszkańców wyrażoną wskaźnikiem podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym, wskaźniki odnotowane dla Miasta i Gminy Łosice kształtują się na stosunkowo niekorzystnym poziomie. W odniesieniu do wskaźników uzyskanych w tej materii w Polsce oraz województwie mazowieckim, powyższy wskaźnik dla Miasta i Gminy Łosice uzyskał niekorzystną, wzrastającą tendencję (poziom wskaźnika w roku 2015 wynosił 1 651,9 podmiotów na 10 tyś. mieszkańców). Poniższa tabela ilustruje wskazane zjawisko.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Tabela 10 Podmioty gospodarcze na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym w latach 2011-2015- dane dla Polski, woj. mazowieckiego, powiatu łosickiego oraz Miasta i Gminy Łosice

Podmioty gospodarcze na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym Nazwa

2011 2012 2013 2014 2015

POLSKA 1 564,3 1 615,6 1 666,6 1 700,2 1 743,3

MAZOWIECKIE 2 019,2 2 097,3 2 183,8 2 245,8 2 333,5

POWIAT ŁOSICKI 1 080,2 1 106,6 1 129,3 1 161,4 1 191,0

MIG ŁOSICE 1 503,8 1 568,2 1 576,4 1 606,3 1 651,9

Źródło: Bank danych lokalnych GUS

Istotnym zagadnieniem kształtującym funkcjonowanie gminy, jej wizerunek i odbiór przez mieszkańców i przyjezdnych, jest jakość przestrzeni publicznej, jej funkcjonalność, estetyka i uporządkowanie. Brak ładu przestrzennego oraz atrakcyjnych przestrzeni, które pełnią nie tylko funkcje gospodarcze, usługowe, kulturalne, ale także rekreacyjne i wizerunkowe gminy wpływają niekorzystnie na jej rozwój i prowadzą do niskiej jakości życia mieszkańców. Obecnie na obszarze Miasta i Gminy Łosice brak jest spójnej koncepcji zagospodarowania przestrzennego w odniesieniu do tzw. przestrzeni publicznych i zieleni urządzonej (parków, skwerów, tras spacerowych). Chociaż w obecnie obowiązującym Studium Uwarunkowań i kierunków Zagospodarowania Przestrzennego znajdują się odniesienia do dalszego rozwoju miasta i gminy w tym kontekście (zapis ze studium: ”Kształtowanie ładu przestrzennego na obszarze miasta i gminy, zgodnie ze współczesnymi wymogami architektury” czy zapisy zdefiniowane jako „stosowanie rozwiązań architektonicznych i urbanistycznych poprawiających warunki zamieszkiwania i usług, modernizacja zdegradowanej zabudowy staromiejskiej nasycenie zielenią urządzoną, przebudowa i modernizacja negatywnych form zabudowy blokowej wielorodzinnej”, to realizacja tych założeń nie posiada odzwierciedlenia w obecnej strukturze przestrzennej gminy i wymaga działań rewitalizacyjnych. Współczesne podejście do przestrzeni publicznej, jej znaczenie i rola, posiada wyraźny akcent znaczeniowy i pozostaje nie bez wpływu na wszelkie inne sfery życia społeczno-gospodarczego. Przestrzeń publiczna to nie tylko miejsce umożliwiające integrację społeczną mieszkańców, ale przede wszystkim miejsce z funkcją rekreacyjno-wypoczynkową o wysokich walorach estetyki, dostępności, funkcjonalności i bezpieczeństwa. Problemy społeczne w Mieście i Gminie Łosice znajdują swoje odzwierciedlenie nie tylko w zjawiskach związanych z ubóstwem części społeczności lokalnej, ale także w zjawiskach odnoszących się do wykluczenia społecznego i słabej integracji mieszkańców z gminą. Manifestacją tego mechanizmu jest między innymi niewątpliwie nikła aktywność społeczna i brak zainteresowania sprawami i problemami gminy przez mieszkańców. Aspekt ten przekłada się także na ubytki w dochodach budżetowych gminy pochodzące z braku wpływu części podatków dochodowych ze strony mieszkańców. Powyższe problemy społeczne wynikają z wielu różnorodnych przyczyn oraz wpływają na siebie wzajemnie. Są wynikiem między innymi jak wskazano powyżej rosnącej skali bezrobocia, ubóstwa, słabej integracji lokalnej społeczności, braku atrakcyjnych przestrzeni publicznej, braku uniwersalnej oferty kulturalnej gminy czy zapewnienia optymalnych warunków rozwoju dla wszystkich jej mieszkańców. Dogodne warunki tego rozwoju są wynikiem wielu oddziaływań, które wpływają na przestrzeń życia mieszkańców, stanowią o ich codziennym poziomie funkcjonowania, ich aktywności i potencjałów, możliwych do wykorzystania na różnych płaszczyznach

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

życia społeczno-gospodarczego. Samorząd terytorialny posiada odpowiednie narzędzia organizacyjne, prawne, finansowe, które mogą w sposób zdecydowany wpłynąć na warunki życia i pracy jego mieszkańców.

3. Metodologia wyznaczania obszarów kryzysowych

W celu właściwej agregacji informacji, możliwości zebrania koniecznych danych statystycznych, gmina została podzielona na miejscowości – wydzielone podobszary. Miasto Łosice z uwagi na rozległy obszar podzielono na mniejsze jednostki urbanistyczne, obszary pełniące funkcjonalną i przestrzenną całość zwane zwyczajowo osiedlami. Dane dla poszczególnych osiedli pozyskano na poziomie ulic. W Mieście i Gminie Łosice wydzielono zatem podobszary, dla których przeprowadzono diagnozę społeczną, gospodarczą, środowiskową, techniczną i przestrzenną.

Tabela 11 Podział Miasta i Gminy Łosice na wydzielone podobszary dla celów Programu Rewitalizacji

Wydzielony podobszar Wydzielony podobszar Wydzielony podobszar

OSIEDLE BIALSKA CZUCHLEBY PATKÓW

OSIEDLE MIĘDZYRZECKA DZIĘCIOŁY RUDNIK

OSIEDLE ZDROWA JEZIORY STARE BIERNATY

OSIEDLE SIENKIEWICZA ŁUZKI SZAŃKÓW

OSIEDLE ŻEROMSKIEGO MIESZKI ŚWINIARÓW

BIERNATY ŚREDNIE NIEMOJKI TOPORÓW

CHOTYCZE NOWOSIELEC WOŹNIKI

CHOTYCZE KOLONIA ZAKRZE Źródło: opracowanie własne

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Rysunek 6 Podział Miasta i Gminy Łosice na wydzielone podobszary dla celów Programu Rewitalizacji

Źródło: opracowanie własne

Za obszar zdegradowany uznano obszar, na którym odnotowano wysoką koncentrację i współistnienie negatywnych zjawisk, zdiagnozowanych w powyższych sferach. Przy wyznaczeniu podziału gminy na podobszary, kierowano się dostępnością podziałów przestrzennych. Do zebrania danych ilościowych dla każdego podobszaru posłużono się bazą adresową udostępnioną przez urząd Miasta i Gminy Łosice.

Przy każdym z analizowanych mierników kluczowych z punktu widzenia rozwoju terenów Miasta i Gminy – zaproponowano wprowadzenie – identyfikatora służącego do wyznaczenia obszaru zdegradowanego – oznaczonego kolorem czerwonym „Oznaczanie punktacji do wyznaczenia obszaru zdegradowanego”, który następnie był podstawą do wyznaczenia obszaru zdegradowanego.

Podział gminy na wydzielone podobszary, dla których dokonano agregacji danych przedstawia załącznik nr 1 do Programu Rewitalizacji.

Celem wydzielenia obszarów kryzysowych przeprowadzono:

 szczegółową analizę wskaźników – mierników ilościowych i jakościowych,  analizę ankietowych wypowiedzi mieszkańców na temat zakresu przestrzennego i symptomów kryzysu oraz działań prowadzących do poprawy jakości życia w mieście i gminie,  kwerendę wiedzy eksperckiej zawartej, między innymi, w dokumentach miejskich. 33

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Nawiązując do wcześniejszych informacji, poruszonych we wprowadzeniu do diagnozy, należy podkreślić trudności merytoryczne w delimitacji obszaru rewitalizacji w sytuacji, gdy:

 wskaźniki kryzysu w sferze społecznej pozostają na dość wysokim poziomie w relacji do wartości w zewnętrznych jednostkach odniesienia (powiecie, województwie)  wskaźniki kryzysu w sferze społecznej nie są bardzo silnie zróżnicowane w poszczególnych okręgach w gminie, a występujące zróżnicowania trudno często jest jednoznacznie zinterpretować  zjawiska kryzysowe w sferze przestrzenno-funkcjonalnej, środowiskowej, infrastrukturalnej są znaczące w wymiarze całej jednostki gminy, a możliwości ich łagodzenia nie mają charakteru lokalnego, dotyczącego wyłącznie określonej jednostki (np. budowa ciągów pieszo-rowerowych, powstanie nowej placówki kultury, modernizacja dróg, porządkowanie terenów zieleni)

Analiza rozkładu wartości wskaźników została oparta o kryterium wartości średniej danego wskaźnika. W zależności od interpretacji treści wskaźnika, oceniane jako znajdujące się w trudnej (na tle miasta i gminy) sytuacji, są obszary o niekorzystnej jego wartości. Im wyższe wartości charakteryzują jednostkę, tym gorsza jest sytuacja, na tle pozostałych obszarów miasta, jednostki w danym zakresie. Dane wyjściowe dla analizy cech ilościowych dotyczą z zasady stanu na 31 grudnia 2015 r., a w przypadku porównań czasowych uwzględniano dane za 2013, 2014 i 2015 r., według stanu na koniec roku oraz za 2016 r. według stanu na 30 czerwca 2016 r. Zjawiska kryzysowe w sferze społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej, i technicznej na obszarze Miasta i Gminy Łosice są rozpoznane w ujęciu przedmiotowym, w odniesieniu do zakresu obejmującego świadczenia socjalne, interwencje policji, problemy wychowawcze, czy aktywność organizacji pozarządowych. Wiele informacji jest dostępnych w układzie przestrzennym w formie schematycznych map tematycznych, opracowywanych w Urzędzie Miasta i Gminy Łosice i dostępnych na stronach internetowych. Szczegółowe dane ilościowe z zakresu problematyki społecznej nie były do tej pory ujmowane dla jednostek struktury wewnętrznej miasta i gminy. Na potrzeby diagnozy sytuacji społecznej pozyskano szereg informacji wymagających dostosowania do podziału na jednostki osiedla miasta Łosice oraz miejscowości na obszarze wiejskim. Dane jednostkowe, niespersonalizowane, pochodziły z Urzędu Miasta i Gminy Łosice, jego jednostek organizacyjnych, w tym z Ośrodka Pomocy Społecznej, z Komendy Policji i Powiatowego Urzędu Pracy w Łosicach. Analizę zjawisk o charakterze liniowym, punktowym lub obszarowym przedstawiono w ujęciu kartograficznym lub opisowym. Problemy wynikające ze stanu zagospodarowania przestrzennego, braku spójnej koncepcji przestrzeni, gęstości zabudowy i niedostosowania infrastruktury do rosnących potrzeb użytkowników mają często charakter ogólnogminny.

Zjawiska kryzysowe w sferze gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej, środowiskowej i infrastrukturalnej w szerszej mierze analizowano w oparciu o dane jakościowe będące wynikiem analiz eksperckich. Kwalifikacja jednostek przestrzennych do kategorii obszarów zdegradowanych i obszarów przeznaczonych do rewitalizacji nastąpiła po przeprowadzeniu wieloaspektowej analizy zjawisk, z uwzględnieniem opinii mieszkańców, wyrażonych w czasie spotkań konsultacyjnych i w ankiecie specjalnie opracowanej na potrzebę opracowania programu rewitalizacji, dotyczącej obszarów kryzysowych w ujęciu przestrzennym (lokalizacja) i merytorycznym (zjawiska kryzysowe i działania na rzecz ich eliminacji/pomniejszenia).

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

4. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych w gminie

4.1. Analiza wskaźnikowa degradacji

4.1.1. Sfera społeczna

Przeprowadzona szczegółowa analiza wskaźnikowa dla Miasta i Gminy Łosice w sferze społecznej dotyczyła następujących aspektów:

. Struktury demograficznej, . Poziomu bezpieczeństwa, . Problemów społecznych, . Poziomu infrastruktury, . Zaangażowania społeczności lokalnej. Do najważniejszych problemów w sferze społecznej, którymi charakteryzują się wydzielone podobszary Miasta i Gminy Łosice należą:

. Spadek liczby mieszkańców oraz towarzyszący mu wzrost udziału mieszkańców w wieku poprodukcyjnym, . Relatywnie wysoka liczba przestępstw i wykroczeń rejestrowanych przez Komendę Powiatową Policji w Łosicach, . Relatywnie wysoka skala ubóstwa, bezrobocia i innych niekorzystnych zjawisk społecznych, . Stosunkowo niskie zaangażowanie społeczności lokalnej w sprawy regionu, w tym prowadzenie własnej działalności gospodarczej.

. Analiza rozkładu wartości wskaźników została oparta, jak wskazano powyżej, o kryterium wartości średniej danego wskaźnika. W zależności od interpretacji treści wskaźnika, oceniane jako znajdujące się w trudnej (na tle miasta i gminy) sytuacji, są obszary o niekorzystnej jego wartości w odniesieniu do średniej wartości wskaźnika przyjętego dla gminy. Podobszary, dla których wskaźniki przyjmowały niekorzystne wartości zaznaczono w tabeli kolorem czerwonym.

Struktura demograficzna

Struktura demograficzna jest niezwykle istotnym elementem w procesie planowania rewitalizacji, wskazuje na rodzaj społecznych uwarunkowań występujących na badanym obszarze. Potencjał demograficzny i zmiany zachodzące w liczebności społeczeństwa, jak i struktura wiekowa wpływają na aktualną sytuację społeczno-gospodarczą gminy i warunkują zaplanowanie koniecznych zmian umożliwiających jej optymalny rozwój.

Dane procentowe dotyczące podziału mieszkańców na grupy wiekowe wskazują, że 62,36% mieszkańców miasta i gminy Łosice jest w wieku produkcyjnym, 18,4% w wieku przedprodukcyjnym, a 19,91 % mieszkańców jest w wieku poprodukcyjnym.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

W przypadku osób z grupy wiekowej dotyczącej wieku poprodukcyjnego, ponad 20% z tej grupy wiekowej zamieszkuje teren Osiedla Żeromskiego i Osiedla Międzyrzecka (odpowiednio 17% kobiet w wieku poprodukcyjnym i 15% mężczyzn w wieku poprodukcyjnym).

Największą koncentrację osób z najmłodszej grupy wiekowej można zaobserwować na terenie Osiedla Żeromskiego (20 % kobiet i 20% mężczyzn) oraz Osiedla Międzyrzecka (16% mężczyzn i 15%). Dla porównania na innych osiedlach liczba młodych osób jest niższa od podanych wyżej wskaźników. Osiedle Zdrowa zamieszkuje ogółem 7% osób w wieku przedprodukcyjnym, natomiast Osiedle Bialska 11% populacji w tej grupie wiekowej.

Analiza w zakresie koncentracji wiekowej mieszkańców umożliwia zdefiniowanie niezbędnych działań oraz wskazanie metod kompleksowego zaspokojenia zarówno potrzeb społeczno-bytowych adekwatnych dla poszczególnych grup.

Tabela poniżej przedstawia liczbę mieszkańców gminy Łosice w podziale na wydzielone podobszary. Łączna liczba mieszkańców na koniec roku 2015 wynosiła 11 171 osób. Należy zwrócić jednak uwagę na nierównomierne zaludnienie poszczególnych obszarów gminy. Miasto i Gmina Łosice charakteryzują się bowiem występowaniem obszarów z wysoką koncentracją mieszkańców oraz obszarów o bardzo niskim stopniu zaludnienia. Dla przykładu, miejscowość gminną Łosice zamieszkuje nieco ponad 7 000 osób, podczas gdy podobszar Niemojki liczy zaledwie 880 mieszkańców, czyli niespełna 8 razy mniej niż w Łosicach.

Tabela 12 Liczba mieszkańców Miasta i Gminy Łosice stan na 31.12.2015 r. Liczba mieszkańców Wydzielony podobszar Odsetek ogólnej liczby mieszkańców (stan 31.12.2015) OSIEDLE BIALSKA 1 283 11,49%

OSIEDLE MIĘDZYRZECKA 1 741 15,58%

OSIEDLE ZDROWA 904 8,09%

OSIEDLE SIENKIEWICZA 1 468 13,16%

OSIEDLE ŻEROMSKIEGO 1 827 16,35%

BIERNATY ŚREDNIE 104 0,93%

CHOTYCZE 318 2,85%

CHOTYCZE KOLONIA 49 0,44%

CZUCHLEBY 248 2,22%

DZIĘCIOŁY 123 1,10%

JEZIORY 28 0,25%

ŁUZKI 218 1,95%

MIESZKI 147 1,32%

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Liczba mieszkańców Wydzielony podobszar Odsetek ogólnej liczby mieszkańców (stan 31.12.2015) NIEMOJKI 880 7,88%

NOWOSIELEC 149 1,33%

PATKÓW 264 2,36%

RUDNIK 225 2,01%

STARE BIERNATY 189 1,69%

SZAŃKÓW 218 1,95%

ŚWINIARÓW 240 2,15%

TOPORÓW 104 0,93%

WOŹNIKI 123 1,10%

ZAKRZE 321 2,87%

MIASTO I GMINA ŁOSICE 11 171 100% Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Diagnozę koncentracji przestrzennej mieszkańców Miasta i Gminy Łosice opracowano na poziomie ulic (dla podobszarów położonych na terenie miejskim) i na poziomie podobszarów położonych dla terenie wiejskim - liczba zamieszkałych osób na poziomie miejscowości. Z powyższych danych wynika, że podobszarami o największym zaludnieniu są następujące wydzielone podobszary:

 Osiedle Żeromskiego (ul. Siedlecka – 221 osób; ul. Czarkowskiego – 213 osób; ul. Słowackiego – 148 osób; ul. Sportowa – 79 osób; ul. Kolejowa – 53 osób; ul. Krasickiego 60 osób; ul. Staszica – 35 osób; ul. Szkolna – 35 osób ul. Dolna – 31 osób; ul. Piłsudskiego – 21 osób; ul. Przemysłowa – 4 osoby;  osiedle Międzyrzecka (ul. Narutowicza – 883 osób; ul. Międzyrzecka – 374 osób; ul. Leśna- 154 osoby; ul. Tysiąclecia Państwa Polskiego – 50 osób; ul. Berka Joselewicza – 32 osoby; ul. Asza – 21 osób; ul. Szpitalna – 20 osób; ul. Myśliwska – 13 osób; ul. Przechodnia – 4 osoby; ul. Przeskok – 1 osoba);  Osiedle Sienkiewicza (ul. Sienkiewicza – 463 osób; ul. Majora Zenona – 417 osób; ul. Kościuszki – 275 osób; ul. 11 listopada – 174 osoby; ul. Kilińskiego – 28 osób; ul. Nowa – 19 osób; ul. Rynek – 63 osoby; ul. Sokołowska – 14 osób; ul. Krótka – 14 osób; ul. Spółdzielcza 1 osoba);  Osiedle Bialska. (ul. Bialska – 677 osób; ul. Białostocka – 134 osób; ul. Targowa 112 osób; ul. Błonie – 80 osób; ul. 1-go Maja – 74 osoby; ul. Moniuszki – 43 osoby; ul. Handlowa – 36 osób; ul. Świętego Stanisława – 7 osób).

Na obszarze czterech osiedli o największym zaludnieniu zamieszkuje ogółem 6 319 osoby, które stanowią 56,58% wszystkich mieszkańców gminy Łosice. Wskazane powyżej ulice wymienione przy nazwach osiedli to ulice najliczniej zamieszkiwane o łącznej liczebności 3 986 mieszkańców. Analiza 37

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU koncentracji mieszkańców względem ulic możliwa jest jedynie na terenach miejskich, na terenach wiejskich nie ma wyznaczonych ulic, analiza możliwa jest jedynie na poziomie danych dla danej miejscowości. Obszary charakteryzujące się wysokim zaludnieniem wymagają w szczególności przeprowadzania działań i programów naprawczych, zmierzających do zaopatrzenia je w odpowiednie możliwości wsparcia i wyposażenia w infrastrukturę, pozwalającą na niwelowanie różnic społecznych, oraz wyrównywanie szans służących rozwojowi lokalnej społeczności. Na obszarze, gdzie koncentracja ludności jest znaczna, konieczne są różnorodne i uzupełniające się działania służące zapewnieniu mieszkańcom nie tylko miejsc pracy, ale przede wszystkim organizacji możliwości wypełnienia czasu wolnego, dostarczenia dóbr kultury i wszelkich innych działań służących wzajemnej konsolidacji i aktywizacji społecznej.

Jak wykazała niniejsza analiza, podobszary: Osiedle Żeromskiego, Osiedle Międzyrzecka, Osiedle Sienkiewicza oraz Osiedle Bialska będące najliczniej zaludnionymi obszarami gminy, wykazują największą potrzebę wsparcia w wielu komplementarnych aspektach.

Tabela 13 Wskaźnik zmiany liczby mieszkańców – rok 2015 w odniesieniu do roku 2013 w % w Mieście i Gminie Łosice - stan na 31.12.2015 r.

Liczba Liczba Zmiana Wskaźnik Oznaczenie mieszkańców mieszkańców liczby zmiany liczby punktacji do Wydzielony podobszar (stan na (stan mieszkańców mieszkańców wyznaczenia 31.12.2013) 31.12.2015) (2015 r. do [%] – 2015 r. obszaru [osób] [osób] 2o13 r.) do 2013 r. zdegradowanego

OSIEDLE BIALSKA 1 316 1 283 -33 -2,51% 1

OSIEDLE MIĘDZYRZECKA 1 795 1 741 -54 -3,01% 1

OSIEDLE SIENKIEWICZA 1 514 1 468 -46 -3,04% 1

OSIEDLE ZDROWA 875 904 29 3,31% 0

OSIEDLE ŻEROMSKIEGO 1 781 1 827 46 2,58% 0

BIERNATY ŚREDNIE 114 104 -10 -8,77% 1

CHOTYCZE 321 318 -3 -0,94% 1

CHOTYCZE KOLONIA 45 49 4 8,89% 0

CZUCHLEBY 253 248 -5 -1,98% 1

DZIĘCIOŁY 123 123 0 0,00% 0

JEZIORY 29 28 -1 -3,45% 1

ŁUZKI 221 218 -3 -1,36% 1

MIESZKI 155 147 -8 -5,16% 1

NIEMOJKI 890 880 -10 -1,12% 1

NOWOSIELEC 140 149 9 6,42% 0

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

PATKÓW 267 264 -3 -1,12% 1

RUDNIK 223 225 2 0,89% 0

STARE BIERNATY 191 189 -2 -1,04% 1

SZAŃKÓW 224 218 -6 -2,67% 1

ŚWINIARÓW 232 240 8 3,44% 0

TOPORÓW 105 104 -1 -0,95% 1

WOŹNIKI 122 123 1 0,82% 0

ZAKRZE 320 321 1 0,31% 0

MIASTO I GMINA ŁOSICE 11 256 11 171 -85 -0,76% -

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Rysunek 7 Wskaźnik zmiany liczby mieszkańców w % w Mieście i Gminie Łosice - stan na 31.12.2015 r.

Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Łosice

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Jak pokazują powyższe dane, w wybranych podobszarach Miasta i Gminy Łosice można zaobserwować na przestrzeni ostatnich lat znaczący spadek liczby mieszkańców. Zjawisko depopulacji na tych obszarach jest szczególnie niekorzystne, ponieważ związane jest przede wszystkim z odpływem ludzi młodych, dla których Miasto i Gmina Łosice nie są dość atrakcyjnym miejscem do życia i którzy w poszukiwaniu lepszych warunków życia przenoszą się do innych, większych miejscowości w regionie (np. do Warszawy).

Negatywna zmiana liczby mieszkańców dotyczy 14 spośród 23 wybranych podobszarów. Najwyższy poziom wskaźnika zaobserwowano w 7 badanych podobszarach:

 Biernaty Średnie (-8,77%)  Mieszki (-5,16%)  Jeziory (-3,45%)  Szańków (-2,67%) oraz na trzech najbardziej zaludnionych osiedlach:  Osiedle Sienkiewicza (-3,04%)  Osiedle Międzyrzecka (-3,01%)  Osiedla Bialska (-2,51%)

Na przestrzeni porównywanego okresu od 31.12.2013 r. do 31.12.2015 r. ubyło z terenu całej gminy 185 osób, w tym 133 osoby pochodziły z trzech Osiedli: Bialska, Międzyrzecka, Sienkiewicza. Bilans liczbowy zameldowanych i wymeldowanych mieszkańców w badanym okresie wskazuje wartość niekorzystną – spadek o 85 osób.

Z informacji pozyskanych podczas wywiadów z mieszkańcami wynika, iż dominującą przyczyną zmiany miejsca zamieszkania jest poszukiwanie atrakcyjnej pracy w innym regionie, jednocześnie mieszkańcy zwracają uwagę, iż rzeczywiste wskaźniki zamieszkania na tym terenie mogą być jeszcze bardziej negatywne. Na terenie gminy zauważalny jest problem formalnego zameldowania mieszkańców na jej obszarze, chociaż faktycznie od kilku lat osoby te przebywają na studiach lub pracują w innym mieście. Szacuje się, że liczba faktycznie zamieszkałych mieszkańców gminy Łosice może wynosić kilka procent mniej w stosunku do danych meldunkowych.

Aktywność społeczna mieszkańców

Aktywność społeczna mieszkańców, ich inicjatywy, pomysły i zaangażowanie w lokalne, bieżące kwestie społeczno-gospodarcze, to czynnik mający niebagatelne znaczenie w rozwoju obszaru wpływając na poziom życia lokalnej społeczności. Aktywność społeczna mieszkańców została poddana analizie poprzez wykorzystanie następujących danych odnoszących się do:

- frekwencji wyborczej w wyborach samorządowych w roku 2014

- aktywności organizacji pozarządowych

- liczby inicjatyw społecznych i kulturalnych inicjowanych przez mieszkańców

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Tabela 14 Frekwencja wyborcza w wyborach samorządowych w roku 2014 w Mieście i Gminie Łosice Nr Uprawnieni do Głosujący Frekwencja Granice obwodu wyborczego obwodu głosowania wyborcza [%] Adama Asnyka, Adama Mickiewicza, Bolesława 2153 1142 53,04 Wilczyńskiego, Brzozowa, Czarkowskiego, Czerwonego Krzyża, Dolna, Eugeniusza Sokalskiego, Floriańska, Ignacego Krasickiego, Jana Kochanowskiego, Jasna, Jodłowa, Juliana Tuwima, Juliusza Słowackiego, Kasztanowa, Klonowa, Kolejowa, Kwiatowa, Leszczynowa, Lipowa, Łąkowa, Marii Konopnickiej,

1 Marszałka Józefa Piłsudskiego, Mikołaja Kopernika, Orzechowa, Parcele, Piaskowa, Pogodna, Polna, Powstania Styczniowego, Prosta, Przemysłowa, Rzeczna, Siedlecka, Słoneczna, Sosnowa, Spacerowa, Sportowa, Stanisława Staszica, Stefana Żeromskiego, Szkolna, Wiejska, Wierzbowa, Witolda Wróblewskiego, Władysława Reymonta, Zdrowa, Zygmunta Krasińskiego, Źródlana, Żwirowa, Żytnia Asza, Berka Joselewicza, Cicha, Leśna, Lubelska, 1445 796 55,09 Międzyrzecka, Miła, Miodowa, Myśliwska,

2 Narutowicza, Ogrodowa, Przechodnia, Przeskok, Radzyńska, Spokojna, Szpitalna. 1-go Maja, Artych, Bialska, Białostocka, Błonie, 1179 604 51,23 Ekologiczna, Handlowa, Jabłoniowa, Krzywa,

3 Moniuszki, Podmiejska, Rynek, Świętego Stanisława, Targowa, Traugutta, Tysiąclecia Państwa Polskiego Łosice ulice: 11 Listopada, Kilińskiego, Kościuszki, 1514 853 56,34 Krótka, Majora Zenona, Nowa, Sienkiewicza,

4 Sokołowska, Spółdzielcza, Wąska. Sołectwa: Rudnik, Szańków kolonia, Szańków wieś. 639 323 50,55

5 Czuchleby, Meszki, Świniarów, Woźniki

Dzięcioły, Niemojki Stacja, Niemojki Wieś, Nowosielec, 1148 591 51,48

6 Patków Prusy, Patków Wieś. 587 273 46,51

7 Chotycze, Chotycze Kolonia, Jeziory, Łuzki, Toporów

490 266 54,29

8 Biernaty Średnie, Stare Biernaty, Zakrze

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych pozyskany ze strony http://wybory2014.pkw.gov.pl

Zobrazowana powyżej frekwencja wyborcza mieszkańców Miasta i Gminy Łosice, wyraźnie wskazuje na relatywnie niski poziom zaangażowania i aktywności lokalnej społeczności, co niewątpliwie wpływa na niekorzystną sytuację w poszczególnych podobszarach gminy.

Poziom zaangażowania społeczności lokalnej w sprawy regionu można również ocenić poprzez ocenę skali działalności organizacji pozarządowych na danym obszarze. Skala ta pokazuje bowiem, w jakim stopniu mieszkańcy gminy są skłonni zrzeszać się w sformalizowane podmioty, których celem jest działalność w imię interesu publicznego, a nie w celu osiągania zysku. Organizacje pozarządowe stanowią ważny element społeczeństwa obywatelskiego, a pełnione przez nie funkcje można rozpatrywać zarówno w wymiarze społecznym jak i w wymiarze gospodarczym.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Organizacje powinny przede wszystkim umożliwiać wspólne działanie ludzi o podobnych zainteresowaniach oraz wzbogacać tym samym życie ich samych i całej społeczności lokalnej. Występują one również w obronie praw grup społecznych, w szczególności grup dyskryminowanych i zagrożonych wykluczeniem. Ich ważnym zadaniem jest więc również sprzyjanie włączaniu w życie społeczne osób i grup zagrożonych marginalizacją, np. osób niepełnosprawnych czy długotrwale bezrobotnych. Przyczyniają się one też do inicjowania zmian w sferze społecznej oraz często uzupełniają działania różnych instytucji publicznych.

W Mieście i Gminie Łosice opisane powyżej funkcje są jednak rozwinięte w zdecydowanie niedostatecznym stopniu. Odnotowuje się tu bardzo niską skalę działalności podmiotów „trzeciego sektora”, który obecny jest w niewielkiej liczbie tylko w niektórych podobszarach.

Tabela 15 Organizacje pozarządowe funkcjonujące na obszarze Miasta i Gminy Łosice- stan na 31.12.2015 r. Liczba organizacji Liczba mieszkańców Wydzielony podobszar pozarządowych (stan 31.12.2015) (stan 31.12.2015) OSIEDLE BIALSKA 1 283 7

OSIEDLE MIĘDZYRZECKA 1 741 4

OSIEDLE ZDROWA 904 0

OSIEDLE SIENKIEWICZA 1 468 4

OSIEDLE ŻEROMSKIEGO 1 827 11

BIERNATY ŚREDNIE 104 1

CHOTYCZE 318 0

CHOTYCZE KOLONIA 49 0

CZUCHLEBY 248 1

DZIĘCIOŁY 123 0

JEZIORY 28 0

ŁUZKI 218 1

MIESZKI 147 1

NIEMOJKI 880 1

NOWOSIELEC 149 0

PATKÓW 264 0

RUDNIK 225 0

STARE BIERNATY 189 0

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Liczba organizacji Liczba mieszkańców Wydzielony podobszar pozarządowych (stan 31.12.2015) (stan 31.12.2015) SZAŃKÓW 218 1

ŚWINIARÓW 240 0

TOPORÓW 104 0

WOŹNIKI 123 0

ZAKRZE 321 1

MIASTO I GMINA ŁOSICE 11 171 29 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Brak obecności organizacji pozarządowych na poszczególnych, analizowanych podobszarach to zdecydowana przeszkoda w ożywieniu społeczno-gospodarczym obszaru. Natomiast, tam, gdzie organizacje pozarządowe sprawnie funkcjonują, można założyć, iż istnieje realny potencjał tego obszaru, umożliwiający prowadzenie wszelkich działań naprawczych przy wsparciu tychże instytucji.

Zaangażowanie społeczności lokalnej oraz jej wiedza na temat możliwości wpływu na funkcjonowanie najbliższego otoczenia to istotny czynnik umożliwiający rozwój poszczególnych obszarów i wymiernie określający poziom życia jego mieszkańców. Aktywne, pełne inicjatyw społeczeństwo obywatelskie stanowi pomocny element w działaniach samorządu terytorialnego, służących podejmowaniu strategicznych decyzji o charakterze społecznym czy inwestycyjnym. Przedstawiona poniżej tabela określa wskaźnik przyznanej punktacji dotyczącej znamion kryzysu w poszczególnych podobszarach w odniesieniu do inicjatyw kulturalnych inicjowanych przez mieszkańców. Podobszary, w których mieszkańcy nie wykazują żadnej aktywności przy organizacji życia kulturalnego lub spoęłcznego najbliższego otoczenia otrzymały oznaczenie punktowe wyrażone cyfrą „1”, natomiast podobszary, w których mieszkańcy aktywnie działają na rzecz pobudzenia życia kulturalnego i wzajemnej integracji, otrzymały oznaczenie punktowe wyrażone cyfrą „0”.

Tabela 16 Wskaźnik punktacji znamion kryzysu dotyczący inicjatyw społecznych i kulturalnych inicjowanych przez mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice - stan na 31.12.2016 r.

Wskaźnik punktacji znamion kryzysu, dotyczący Wydzielony podobszar inicjatyw społecznych i kulturalnych inicjowanych przez mieszkańców

OSIEDLE BIALSKA 1

OSIEDLE MIĘDZYRZECKA 1

OSIEDLE SIENKIEWICZA 1

OSIEDLE ZDROWA 0

OSIEDLE ŻEROMSKIEGO 1

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

BIERNATY ŚREDNIE 1

CHOTYCZE 1

CHOTYCZE KOLONIA 1

CZUCHLEBY 0

DZIĘCIOŁY 1

JEZIORY 1

ŁUZKI 0

0 MESZKI 0 NIEMOJKI

NOWOSIELEC 1

PATKÓW 1

RUDNIK 0

STARE BIERNATY 1

SZAŃKÓW 1

ŚWINIARÓW 1

TOPORÓW 1

WOŹNIKI 1

0 ZAKRZE

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Dane zamieszczone w powyższej tabeli, dotyczące aktywności społeczności lokalnej w danym przyjętym do analizy podobszarze wskazują, iż jedynie w ośmiu podobszarach, z inicjatywy mieszkańców organizowane były imprezy i spotkania kulturalne. Sytuacja ta dotyczy następujących podobszarów: Osiedle Zdrowa, Czuchleby, Łuzki, Meszki, Niemojki, Rudnik i Zakrze.

W roku 2015 na Osiedlu Zdrowa w wyniku głosowania przez Internet, mieszkańcy osiedla utworzyli na wolnej, ogólnodostępnej przestrzeni plac zabaw, wybudowali altanę i cyklicznie organizują we własnym zakresie imprezę kulturalną pod nazwą „Dzień dziecka”. W miejscowości Czuchleby mieszkańcy z własnej inicjatywy remontują i wyposażają świetlicę wiejską, którą wykorzystują na spotkania społeczno-kulturalne. W ramach budżetu obywatelskiego, na skutek głosowania, w którym uczestniczyli mieszkańcy miejscowości Czuchleby, pozyskane zostały kolejne środki na rozwój świetlicy. Spotkania patriotyczne, organizowanie czasu wolnego dla dzieci (zabawy w czasie świąt 44

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Bożego Narodzenia, kulig, imprezy na dzień dziecka) to inicjatywy, których pomysłodawcą i realizatorem są mieszkańcy miejscowości Łuzki. W miejscowości Meszki przez mieszkańców organizowane są potańcówki, spotkania i uroczystości związane z funkcjonowaniem Ochotniczej Straży Pożarnej (np. uroczystość nadania sztandaru dla OSP Meszki). Także w miejscowości Niemojki mieszkańcy we własnym zakresie pozyskali środki na remont świetlicy wiejskiej (Ochotnicza Straż Pożarna posiadająca status organizacji pożytku publicznego) oraz corocznie organizują imprezy kulturalne dla mieszkańców wsi, w tym zabawy sylwestrowe, biesiady weselne, pikniki dla rodzin. W 2010 roku z inicjatywy mieszkańców w miejscowości Rudnik wyremontowano świetlicę wiejską, a w 2013 roku wybudowano przy niej plac zabaw (wniosek złożony przez mieszkańców). Na jego obszarze corocznie mieszkańcy organizują „dzień rodziny”, ponadto czynnie biorą udział w pracach porządkowych wokół świetlicy. W Rudniku funkcjonuje także nieformalne Koło Gospodyń Wiejskich w ramach którego także odbywają się cykliczne spotkania i imprezy. Mieszkańcy miejscowości Zakrze aktywnie działają w funkcjonującej na terenie sołectwa świetlicy wiejskiej, posiadają swój zespół ludowy „Zakrze Śpiewa”, zawiązali Stowarzyszenie Aktywności Lokalnej w Zakrzu, brali udział w organizacji olimpiady wiedzy rolniczej we współpracy z ODR. Na obszarze miejscowości funkcjonuje również nieformalne Koło Gospodyń Wiejskich.

W pozostałych podobszarach Miasta i Gminy Łosice mieszkańcy nie wykazują inicjatywy w zakresie wzajemnej integracji i działań we wspólnej sprawie rozwiązywania aktualnych, pojawiających się problemów codzienności. Obszary te z uwagi na wskazane wyżej istniejące uwarunkowania, wykazują znamiona kryzysu i konieczne są w takim wypadku działania ze strony samorządu terytorialnego, które zaktywizują lokalną społeczność tych obszarów oraz wskażą na możliwości jakie posiadają mieszkańcy w zakresie wpływu na środowisko społeczne w którym żyją i pracują.

Rysunek 8 Wskaźnik punktacji znamion kryzysu, dotyczący inicjatyw społecznych i kulturalnych inicjowanych przez mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice - stan na 31.12.2016 r.

Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Łosice 45

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

W przypadku Miasta i Gminy Łosice część niekorzystnych zjawisk oraz sytuacji kryzysowych na wydzielonych podobszarach, wynika także z braku inicjatywy oraz niedostatecznego zaangażowania społeczności lokalnej w sprawy regionu. Świadomość mieszkańców dotycząca możliwości uczestnictwa w życiu publicznym poprzez aktywne wyrażanie opinii, wniosków, petycji, realizację założonych celów, wpływa na rozwój społeczny obszaru i jego postrzeganie nie tylko w najbliższym otoczeniu, ale także w szerszej ponadregionalnej perspektywie.

Miasto i Gmina Łosice powinno funkcjonować nie tylko jako ośrodek administracyjny i komunikacyjny, lecz również jako centrum społeczno-kulturalne zaspokajające potrzeby mieszkańców i umożliwiające im partycypacji w tworzeniu wizerunku regionu i wpływaniu na jego rozwój społeczno-gospodarczy. Znaczącym problemem na obszarze Miasta i Gminy Łosice jest bowiem brak możliwości i propozycji form spędzania wolnego czasu przez mieszkańców oraz organizacji pozarządowych, które zaktywizują mieszkańców do działań we wspólnej sprawie rozwoju regionu.

Mimo aktywnej działalności takich podmiotów jak Miejski Stadion Sportowy znajdujący się przy ulicy Szkolnej, Łosicki Domy Kultury przy ulicy Piłsudskiego, pełniący również rolę kina i biblioteki, ich potencjał nie jest w pełni wykorzystywany. Omawiany w analizie obszar kryzysowy nie jest dostatecznie atrakcyjny dla mieszkańców. Infrastruktura społeczno-kulturalna czy sportowo- rekreacyjna nie spełnia bowiem oczekiwań osób chcących korzystać z różnych form wypoczynku i spędzania wolnego czasu. Zasadniczą barierą jest w tym przypadku brak oddolnych inicjatyw pozwalających mieszkańcom przekształcić otoczenie w bardziej przyjazne i dopasowane do ich potrzeb.

Omawiany problem dotyczy nie tylko osób zamieszkujących w Mieście i Gminie Łosice na stałe, lecz również turystów, którzy ze względu na brak odpowiedniej infrastruktury i zorganizowanych inicjatyw decydują się na odwiedzenie innych miejscowości w regionie. Jest to dla gminy szczególnie niekorzystne, ponieważ ze względu na położenie w pobliżu większego miasta jakim są Siedlce oraz bardziej odległej, ale poszerzającej horyzonty obszarowe stolicy, a także w pobliżu atrakcyjnych obszarów nadbużańskich, potencjał ten w znacznym stopniu nie jest jednak wykorzystywany.

Brak możliwości spędzania wolnego czasu na terenie Miasta i Gminy Łosice w znacznym stopniu spowodowane jest brakiem oferty rekreacyjno-kulturalnej dedykowanej poszczególnym grupom wiekowym. Brak miejsc, które skupiają lokalną społeczność, z uwagi na ich charakter centrotwórczy skutkuje osłabieniem więzi społecznych oraz zmniejszaniem zaangażowania mieszkańców w sprawy regionu. Brak integracji społeczności lokalnej wpływa natomiast na powstawanie niekorzystnego zjawiska, które można określić jako przyjmowanie przez Miasto i Gminę Łosice jedynie funkcji „sypialnianej” w stosunku do innych bardziej atrakcyjnych gmin i miast w regionie.

Poziom bezpieczeństwa

W Mieście i Gminie Łosice działa Powiatowa Komenda Policji, Państwowa Straż Pożarna, zlokalizowane przy ulicy Kolejowej oraz Straż Miejska funkcjonująca przy ul. 11 Listopada. Analiza wskaźników bezpieczeństwa mieszkańców wskazała, iż największą liczbę przestępstw i wykroczeń odnotowuje się na terenie miejskim, na obszarze łosickich osiedli (blisko 80% wszystkich, zarejestrowanych przestępstw i wykroczeń na terenie całej gminy w 2015 roku). Analizując dane z lat 46

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU wcześniejszych można potwierdzić, iż zjawisko to jest utrwalone (dane z 2014 roku i 2013 roku potwierdzają niekorzystnie utrzymujący się trend na terenach miejskich).

Podobnie sytuacja prezentuje się w przypadku zarejestrowanych zdarzeń – koncentracja również dotyczy terenów Miasta. Najwyższe średnie obu zjawisk korelują na obszarach kilku powtarzających się osiedli. Ważniejsze wskaźniki zmian przedstawione zostały w poniższych tabelach.

Liczba przestępstw i wykroczeń

Tabela 17 Wskaźnik liczby przestępstw i wykroczeń na 100 mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice - stan na 31.12.2015 r. Wskaźnik koncentracji Wskaźnik przestrzennej Oznaczenie Liczba liczby Liczba przestępstw punktacji do ludności przestępstw przestępstw i wykroczeń wyznaczenia Wydzielony podobszar faktycznie i wykroczeń i wykroczeń w odniesieniu do obszaru zamieszkałej na 100 (2015 r.) liczby przestępstw zdegradowanego (2015 r.) mieszkańców i wykroczeń na (2015 r.) terenie Miasta i Gminy

OSIEDLE BIALSKA 1 283 87 16% 6,78 1

OSIEDLE MIĘDZYRZECKA 1 741 79 14% 4,54 0

OSIEDLE SIENKIEWICZA 1 468 93 17% 6,34 1

OSIEDLE ZDROWA 904 66 12% 7,30 1

OSIEDLE ŻEROMSKIEGO 1 827 116 21% 6,27 1

BIERNATY ŚREDNIE 104 7 1% 6,73 1

CHOTYCZE 318 10 2% 3,14 0

CHOTYCZE KOLONIA 49 1 0% 2,04 0

CZUCHLEBY 248 1 0% 0,40 0

DZIĘCIOŁY 123 0 0% 0 0

JEZIORY 28 9 2% 32,14 1

ŁUZKI 218 12 2% 5,50 1

MESZKI 147 1 0% 0,68 0

NIEMOJKI 880 25 5% 2,84 0

NOWOSIELEC 149 2 0% 1,34 0

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

PATKÓW 264 5 1% 1,89 0

RUDNIK 225 4 1% 1,78 0

STARE BIERNATY 189 1 0% 0,53 0

SZAŃKÓW 218 4 1% 1,83 0

ŚWINIARÓW 240 3 1% 1,25 0

TOPORÓW 104 4 1% 3,85 0

WOŹNIKI 123 8 1% 6,50 1

ZAKRZE 321 15 3% 4,67 0

MIASTO I GMINA ŁOSICE 11 171 553 100% 4,95

Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Komendy Powiatowej Policji w Łosicach

Diagnozę problemów społecznych należy przeprowadzić również w oparciu o poziom bezpieczeństwa publicznego. Poziom ten można zaś zmierzyć na podstawie wskaźnika przestępczości, który charakteryzuje poszczególne podobszary gminy.

Rysunek 9 Wskaźnik liczby przestępstw i wykroczeń na 100 mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice - stan na 31.12.2015 r.

Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Komendy Powiatowej Policji w Łosicach

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

W odniesieniu do wskaźnika liczby przestępstw i wykroczeń na 100 mieszkańców, powyżej średniej dla Miasta i Gminy uzyskanej w roku 2015 wynoszącej 4,95 wyodrębniono następujące podobszary:

 Jeziory (32,14)  Osiedle Bialska (6,78)  Osiedle Sienkiewicza (6,34)  Osiedle Zdrowa (7,30)  Biernaty Średnie (6,73)  Woźniki (6,50)  Osiedle Żeromskiego (6,27)  Łuzki (5,50)

Największa koncentracja liczby przestępstw i wykroczeń w roku 2015 występuje na następujących podobszarach.:

 Osiedle Bialska (16%)  Osiedle Żeromskiego (21%)  Osiedle Międzyrzecka (14%)  Osiedle Zdrowa (12%)

Sytuacja ta wskazuje jednoznacznie, iż na obszarze Osiedla Bialska, Osiedle Żeromskiego, Osiedla Międzyrzecka oraz Osiedla Zdrowa istnieje wyraźny symptom kryzysu w obszarze braku zapewnienia bezpieczeństwa dla mieszkańców i konieczne są działania zaradcze, które w tym kontekście umożliwią rozwiązanie istniejących problemów.

Powyższe dane obrazują wskaźnik koncentracji przestrzennej przestępstw i wykroczeń na podobszarze w odniesieniu do liczby przestępstw i wykroczeń na terenie Miasta i Gminy, który ogółem wskazuje, iż na tych właśnie obszarach dokonywanych jest aż 63% wszystkich przestępstw w gminie w analizowanym okresie.

Liczba zarejestrowanych zdarzeń

Tabela 18 Wskaźnik liczby zarejestrowanych zdarzeń na 100 mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice – stan na 31 grudnia 2015 r. Wskaźnik Liczba Wskaźnik liczby Oznaczanie koncentracji ludności Liczba zarejestrowanych punktacji do przestrzennej Wydzielony podobszar faktycznie zarejestrowanych zdarzeń na 100 wyznaczenia zdarzeń zamieszkałej zdarzeń (2015 r.) mieszkańców obszaru w poszczególnych (2015 r.) (2015 r.) zdegradowanego podobszarach

OSIEDLE BIALSKA 1 283 199 13% 15,51 1

OSIEDLE 1 741 216 15% 12,41 0 MIĘDZYRZECKA

OSIEDLE 1 468 193 13% 13,15 0 SIENKIEWICZA

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Wskaźnik Liczba Wskaźnik liczby Oznaczanie koncentracji ludności Liczba zarejestrowanych punktacji do przestrzennej Wydzielony podobszar faktycznie zarejestrowanych zdarzeń na 100 wyznaczenia zdarzeń zamieszkałej zdarzeń (2015 r.) mieszkańców obszaru w poszczególnych (2015 r.) (2015 r.) zdegradowanego podobszarach

OSIEDLE ZDROWA 904 176 12% 19,47 1

OSIEDLE 1 827 360 25% 19,7 1 ŻEROMSKIEGO

BIERNATY ŚREDNIE 104 14 1% 13,46 1

CHOTYCZE 318 31 2% 9,75 0

CHOTYCZE KOLONIA 49 2 0% 4,08 0

CZUCHLEBY 248 8 1% 3,23 0

DZIĘCIOŁY 123 6 0% 4,88 0

JEZIORY 28 2 0% 7,14 0

ŁUZKI 218 27 2% 12,39 0

MESZKI 147 5 0% 3,4 0

NIEMOJKI 880 85 6% 9,66 0

NOWOSIELEC 149 11 1% 7,38 0

PATKÓW 264 15 1% 5,68 0

RUDNIK 225 17 1% 7,56 0

STARE BIERNATY 189 9 1% 4,76 0

SZAŃKÓW 218 16 1% 7,34 0

ŚWINIARÓW 240 17 1% 7,08 0

TOPORÓW 104 7 0% 6,73 0

WOŹNIKI 123 33 2% 26,83 1

ZAKRZE 321 36 2% 11,21 0

MIASTO I GMINA 11 171 1 485 100% 13,29 - ŁOSICE

Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie Komendy Powiatowej Policji w Łosicach

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Rysunek 10 Wskaźnik liczby zarejestrowanych zdarzeń na 100 mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice – stan na 31 grudnia 2015 r.

Przeprowadzona analiza danych wskaźnikowych dotyczących zarejestrowanych zdarzeń na 100 mieszkańców wykazała, iż powyżej wskaźnika średniej dla gminy w roku 2015 wynoszącym 13,29 - najmniej korzystne wskaźniki uzyskały następujące podobszary:

 Woźniki (26,83)  Osiedle Zdrowa (19,47)  Osiedle Bialska (15,51)  Osiedle Sienkiewicza (13,15)  Osiedle Żeromskiego (19,7)  Biernaty Średnie (13,46)

Analizując wskaźnik koncentracji przestrzennej zdarzeń w poszczególnych osiedlach i w sołectwach, najwyższy poziom tego wskaźnika w roku 2015 zarejestrowano w następujących podobszarach gminy:

 Osiedle Żeromskiego – 25% (ul. Siedlecka – 93 zdarzenia, ul. Piłsudskiego – 52 zdarzenia, ul. Czarkowskiego – 44 zdarzenia, ul. Powstania Styczniowego – 23 zdarzenia, ul. Słoneczna – 23 zdarzenia, ul. Przemysłowa – 18 zdarzeń, ul. Żeromskiego – 16 zdarzeń, ul. Szkolna – 15 zdarzeń, ul. Krasickiego – 11 zdarzeń, ul. Wiejska – 6 zdarzeń, ul. Sportowa – 3 zdarzenia)  Osiedla Bialska – 13% (ul. Bialska – 82, ul. 1-go Maja – 39 zdarzeń, ul. Targowa – 22 zdarzenia, ul, Traugutta – 7 zdarzeń, ul. Handlowa – 5 zdarzeń, ul. Błonie – 4 zdarzenia, ul. Św. Stanisława – 2 zdarzenia, ul. Moniuszki – 2 zdarzenia)  Osiedle Międzyrzecka- 15% (ul. Narutowicza – 99 zdarzeń, ul. Międzyrzecka – 47 zdarzeń, ul. Leśna – 7 zdarzeń, ul. Berka Joselewicza – 6 zdarzeń, ul. Szpitalna – 3 zdarzenia, ul. Tysiąclecia 51

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Państwa Polskiego -2 zdarzenia, ul. Asza – 1 zdarzenie, ul. Myśliwska – 1zdarzenie, ul. Przeskok – 1 zdarzenie, ul. Przechodnia – 1 zdarzenie)  Osiedle Zdrowa - 12% (ul, Brzozowa-4 zdarzenia, ul. Czerwonego Krzyża- 3 zdarzenia, ul. Jodłowa 4 zdarzenia, ul. Kolejowa -145 zdarzeń, ul. Leszczynowa 1 zdarzenie, ul. Orzechowa – 4 zdarzenia, ul. Sosnowa- 2 zdarzenia, ul. Zdrowa- 2 zdarzenia)  Osiedle Sienkiewicza -13% (ul. Sienkiewicza – 34 zdarzenia, ul. Majora Zenona – 33 zdarzenia, ul. 11 Listopada - 15 zdarzeń, ul. Kilińskiego – 13 zdarzeń, ul. Sokołowska – 10 zdarzeń, ul. Krótka – 2 zdarzenia, ul. Nowa – 2 zdarzenia, ul. Rynek – 70 zdarzeń, ul. Wąska – 2 zdarzenia, ul. Spółdzielcza – 1 zdarzenie) Na wyróżnionych powyżej ulicach odnotowano przeważającą część wszystkich zdarzeń. Najwięcej incydentów odnotowano na Osiedlach Żeromskiego (360 zdarzeń), Bialska (199 zdarzeń), Międzyrzecka (216 zdarzeń), Osiedle Zdrowa (176 zdarzeń).

Warto zauważyć, że najwyższe wartości wskaźnika liczby zdarzeń na 100 mieszkańców odnotowano w znacznej mierze na tych samych obszarach, które charakteryzują się również najwyższą liczbą przestępstw i wykroczeń.

Poziom bezpieczeństwa szczególnie na obszarach omawianych wyżej osiedli: Osiedle Zdrowa, Osiedle Bialska, Osiedle Żeromskiego jest alarmujący i wymaga podjęcia stosownych działań w celu poprawy bezpieczeństwa mieszkańców. Cel ten można osiągnąć poprzez wspólne działania i programy realizowane z Komendą Policji w Łosicach, dotyczące działań prewencyjnych.

Największa koncentracja odnotowanych przez statystyki policji zdarzeń, występuje w ścisłym centrum miasta, głownie na terenie ulicy Rynek, oraz położonego w niej Parku im. A. Jagiellończyka – jest to miejsce, gdzie koncentruje się największy ruch pieszy i samochodowy (droga 698). Na obszarze tym mieszkańcy wskazują na pilną potrzebę poprawy bezpieczeństwa. Dużym problemem, zgłaszanym podczas spotkań konsultacyjnych z mieszańcami jest kwestia dewastacji Parku Miejskiego w centrum oraz zwyczajowe spożywanie alkoholu przez grupę mieszkańców miasta. Sytuacja ta praktycznie wyłącza z życia społecznego ogólnodostępną przestrzeń publiczną o charakterze rekreacyjnym – Park im. A. Jagiellończyka na Osiedlu Bialska. Rodziny z dziećmi nie chcą spędzać tam czasu skarżąc się na dotkliwość patologicznego zjawiska. Lokalny samorząd wielokrotnie podejmował próby organizacji na tym terenie imprez publicznych i kulturalnych, które w ocenie uczestników miałyby szansę powodzenia i zainteresowania wśród mieszkańców, ale wyżej wspomniane uciążliwości praktycznie wyłączają cały teren parku w rynku z aktywnego życia społecznego, zarówno w dzień jak i w godzinach wieczornych (np. uniemożliwiając organizowane w letnie wieczory przeglądy plenerowego kina letniego). Usytuowanie parku w centrum miasta stwarza warunki nie tylko umożliwiające rozwój funkcji rekreacyjnych na tym obszarze, ale funkcjonalnie urządzona, rekreacyjna przestrzeń publiczna stanowi motyw do wzmocnienia funkcji gospodarczych poprzez powstanie w odpowiedzi na społeczne zapotrzebowanie, licznych punktów handlowych i usługowych. Kwestie bezpieczeństwa terenu rynku oraz problemy związane ze znalezieniem miejsca do zaparkowania pojazdu podczas zakupów, stanowi bardzo duże utrudnienie dla mieszkańców. Taka sytuacja paraliżuje również życie gospodarcze lokalnych, małych sklepikarzy, którzy na obszarze rynku posiadają małe sklepy, cukiernie. Właściciele kamienic pozostają w trudnej sytuacji, nie mogąc

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU znaleźć nabywców na powierzchnie sklepowe, co przyczynia się w konsekwencji do systematycznej degradacji gospodarczej tego terenu.

Istotnym problemem związanym z zapewnieniem bezpieczeństwa mieszkańców na obszarze centrum miasta, które wskazano w powyższej analizie mierników jako obszar kryzysu są kwestie związane z nasilonym ruchem samochodów – korzystających z drogi nr 698. Droga ta stanowiąca „rondo” w rynku powodująca wzmożony ruch pojazdów i pieszych powoduje występowanie wysokiego wskaźnika wypadków na tym terenie, co także związane jest z brakiem infrastruktury parkingowej i niewłaściwą organizacją ruchu. Ważnym problemem tego obszaru jest brak monitoringu, niezbędnego przy nasilonych aktach wandalizmu i chuligaństwa. Koncentrację tych zdarzeń odnotowuje się głownie na ternie rynku, głównych ulic w centrum Łosic, w okolicy Urzędu Gminy, Łosickiego Domu Kultury.

Problem bezpieczeństwa w centrum miasta można uznać za jeden z bardziej dotkliwych aspektów życia mieszkańców. Potwierdzone dane zebrane z 3 ostatnich lat – wskazują, że problem ten jest utrwalony i główne ulice miasta centrum Łosic przodują w statystykach przestępstw, wykroczeń i zdarzeń. Sytuacja ta stanowi klarowny przekaz, iż poziom bezpieczeństwa szczególnie na obszarach omawianych wyżej osiedli jest alarmujący i wymaga podjęcia stosownych działań. Cel ten można osiągnąć poprzez wspólne działania i programy realizowane z Komendą Policji w Łosicach. Założenie monitoringu na ulicach z najwyższymi liczbami incydentów odnotowanych jest doskonałym pomysłem na kontrolowanie liczby takich zjawisk. Świadomość bycia monitorowanym powoduje, że większą uwagę przykłada się do pożądanego przez społeczeństwo zachowania, mając na uwadze negatywne konsekwencje aspołecznych działań dla jednostki je popełniającej oraz fakt zwiększonej z powodu kamer wykrywalności czynów niezgodnych z prawem. Jednocześnie niezbędne jest podjęcie działań aktywizujących przestrzeń społeczną centrum Łosic– nadanie im nowego charakteru oraz otwarcia go na potrzeby życia mieszkańców w kompleksowy sposób, aby problemy te rozwiązać i nie dopuścić na przeniesienie ich na inny terem gminy.

Problemy społeczne

Podczas analizy zjawisk w zakresie problemów społecznych dotyczących poziomu życia mieszkańców w aspektach finansowych i społecznych, pod uwagę zostały wzięte wskaźniki dotyczące liczby rodzin pobierających zasiłki oraz wskaźniki poboru świadczeń rodzinnych, liczby osób walczących z uzależnieniami oraz liczby osób niepełnosprawnych.

Gospodarstwa domowe korzystające z pomocy społecznej

Sytuację w jakiej znajdują się mieszkańcy Miasta i Gminy Łosice opisują wskaźniki takie jak: liczba gospodarstw pobierających zasiłki, liczba osób uzależnionych oraz liczba mieszkańców niepełnosprawnych korzystających ze świadczeń pomocy społecznej (dane dotyczące osób niepełnosprawnych pochodzą z Miejsko - Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Łosicach, nie są zatem danymi odzwierciedlającymi rzeczywistą liczbę osób niepełnosprawnych).

Zgodnie z definicją, ubóstwo jest niekorzystnym zjawiskiem społeczno-ekonomicznym, obejmującym stały brak dostatecznych środków materialnych dla zaspokojenia potrzeb jednostki. Potrzebami tymi są w szczególności: pożywienie, schronienie, ubranie, transport oraz podstawowe potrzeby

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU społeczno- kulturalne. Skalę ubóstwa na danym obszarze można oszacować na podstawie liczby gospodarstw korzystających z pomocy społecznej i pobierających zasiłki z kilku tytułów jednocześnie, gdyż jest to kwestia nawarstwiających się problemów życiowych i brakiem nieporadności społecznej.

Analizowane wskaźniki zostały wyselekcjonowane w taki sposób, aby mogły umożliwić zdefiniowanie i w konsekwencji przeprowadzenie całego spektrum działań prowadzonych przez Gminę na rzecz potrzebujących mieszkańców.

Analiza problemów społecznych skorelowanych z faktem pobierania zasiłków społecznych jest niezwykle istotna, ponieważ oprócz realnej skali omawianego zjawiska, pokazuje również zapotrzebowanie mieszkańców gminy na różne formy wsparcia w ramach pomocy społecznej, ale również wsparcia w innych sferach życia społecznego i gospodarczego. Dane otrzymane z Ośrodka Pomocy Społecznej – zostały przeanalizowane na poziomie poszczególnych ulic. Dostrzeżono kumulację przestrzenną występowania rodzin które borykając się z problemami, korzystają z kilku zasiłków równocześnie.

Szczegółowej analizie zostały poddane następujące formy wsparcia:

- zasiłek z powodu ubóstwa,

- zasiłek z tyt. posiłków,

- zasiłek z tyt. bezradności wychowawczej,

- zasiłek z tytułu długotrwałej choroby,

- zasiłek z tytułu niepełnosprawności,

- zasiłek z tytułu bezrobocia.

- świadczenie wychowawcze „500+” na pierwsze dziecko.

Tabela 19 Wydzielone podobszary charakteryzujące się najwyższą średnią liczbą gospodarstw pobierających zasiłki z powodu ubóstwa posiłków, bezradności wychowawczej, długotrwałej choroby, niepełnosprawności, bezrobocia – stan na 31 grudnia 2015 r. oraz świadczeń wychowawczych „500+” na pierwsze dziecko w rodzinie (wg stanu na 30 czerwca 2016 r.) Wskaźnik osób pobierających wybrane świadczenie z pomocy społecznej na 100 osób

zasiłek świadczenie zasiłek zasiłek zasiłek zasiłek zasiłek Wydzielony społeczny wychowawcze społeczny społeczny społeczny społeczny społeczny podobszar z tytułu "500+" na z tytułu z tytułu z tytułu z tytułu z tytułu ubóstwa pierwsze posiłków bezradności długotrwałej niepełnospra- bezrobocia dziecko wychowa choroby wności wczych

OSIEDLE BIALSKA 3,66 4,15 1,56 0,35 1,04 0,94 2,33

OSIEDLE 4,65 7,64 1,26 0,63 1,61 1,72 2,58 MIĘDZYRZECKA

OSIEDLE 8,79 4,57 1,85 1,09 2,56 2,79 5,59 54

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Wskaźnik osób pobierających wybrane świadczenie z pomocy społecznej na 100 osób

SIENKIEWICZA

OSIEDLE ZDROWA 1,99 5,72 3,15 0,37 0,75 0,66 1,25

OSIEDLE 3,67 4,72 1,72 0,36 0,93 0,82 1,71 ŻEROMSKIEGO

BIERNATY 3,85 2,88 - 0,96 1,92 2,88 0,96 ŚREDNIE

CHOTYCZE 3,77 4,09 2,52 0,31 1,26 1,26 1,26

CHOTYCZE 4,08 - - - 2,04 2,04 2,04 KOLONIA

CZUCHLEBY 1,61 4,03 2,82 - 0,40 0,81 0,40

DZIĘCIOŁY 4,07 4,88 1,63 - 0,81 1,63 1,63

JEZIORY ------

ŁUZKI 3,67 5,96 3,67 0,92 0,92 1,83 1,83

MESZKI 3,40 4,76 2,72 0,68 1,36 1,36 1,36

NIEMOJKI 2,84 6,14 4,09 0,45 0,57 0,80 1,36

NOWOSIELEC 4,70 7,38 3,36 0,67 0,67 1,34 2,68

PATKÓW 3,03 5,30 1,89 0,38 0,76 0,76 1,52

RUDNIK 2,22 4,89 4,00 0,44 0,44 0,89 0,89

STARE BIERNATY 4,23 4,76 1,59 0,53 1,06 1,06 1,59

SZAŃKÓW 1,83 7,80 6,88 0,92 0,46 0,46 0,92

ŚWINIARÓW 1,67 5,00 2,08 0,83 0,42 0,83 0,83

TOPORÓW 1,92 5,77 2,88 - 0,96 - 0,96

WOŹNIKI 4,07 7,32 8,13 0,81 1,63 1,63 2,44

ZAKRZE 1,87 6,85 3,74 0,62 1,25 0,93 0,93

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Wskaźnik osób pobierających wybrane świadczenie z pomocy społecznej na 100 osób

MIASTO I GMINA 4,08 5,44 2,34 0,55 1,21 1,30 2,23 ŁOSICE

Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Łosicach

Rysunek 11 Wskaźnik liczby gospodarstw domowych pobierających zasiłki z powodu ubóstwa na 100 mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice

Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Łosice

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Tabela 20 Wskaźnik liczby gospodarstw domowych pobierających zasiłki z powodu ubóstwa na 100 mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice – stan na 31 grudnia 2015 r.

Liczba Wskaźnik liczby Wskaźnik gospodarstw gospodarstw Oznaczanie Liczba ludności koncentracji domowych domowych punktacji do Wydzielony zamieszkałej przestrzennej rodzin pobierających pobierających wyznaczenia podobszar wg stanu na pobierających zasiłek z tytułu zasiłek z tytułu obszaru 31.12.2015 zasiłek z tytułu ubóstwa na 100 ubóstwa zdegradowanego ubóstwa mieszkańców (2015 r.) (2015 r.)

OSIEDLE BIALSKA 1 283 47 10,31% 3,66 0

OSIEDLE 1 741 81 17,76% 4,65 1 MIĘDZYRZECKA

OSIEDLE 1 468 129 28,29% 8,79 1 SIENKIEWICZA

OSIEDLE ZDROWA 904 18 3,95% 1,99 0

OSIEDLE 1 827 67 14,69% 3,67 0 ŻEROMSKIEGO

BIERNATY 104 4 0,88% 3,85 0 ŚREDNIE

CHOTYCZE 367 12 2,63% 3,77 0

CHOTYCZE 49 2 0,44% 4,08 0 KOLONIA

CZUCHLEBY 248 4 0,88% 1,61 0

DZIĘCIOŁY 123 5 1,10% 4,07 0

JEZIORY 28 0 0,00% 0,00 0

ŁUZKI 218 8 1,75% 3,67 0

MESZKI 147 5 1,10% 3,40 0

NIEMOJKI 880 25 5,48% 2,84 0

NOWOSIELEC 149 7 1,54% 4,70 1

PATKÓW 264 8 1,75% 3,03 0

RUDNIK 225 5 1,10% 2,22 0

STARE BIERNATY 189 8 1,75% 4,23 1

SZAŃKÓW 218 4 0,88% 1,83 0

ŚWINIARÓW 240 4 0,88% 1,67 0

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

TOPORÓW 104 2 0,44% 1,92 0

WOŹNIKI 123 5 1,10% 4,07 0

ZAKRZE 321 6 1,32% 1,87 0

MIASTO I GMINA 11 171 456 100% 4,08 0 ŁOSICE

Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej

Poziom skali problemów społecznych oraz gospodarczych gminy można zaobserwować także na podstawie wskaźnika liczby gospodarstw domowych pobierających zasiłek z powodu ubóstwa na 100 mieszkańców. Wskaźnik ten osiąga najwyższe wartości na następujących wydzielonych podobszarach i jest wyższy niż średnia przyjęta dla terenu Miasta i Gminy Łosice w roku 2015 (4,08%):

 Osiedle Sienkiewicza (8,79)  Osiedle Międzyrzecka (4,65)  Nowosielec (4,7)  Biernaty Stare (4,23)

Powyższe podobszary wykazują wyższy poziom wskaźnika z tytułu ubóstwa niż średnia przyjęta dla gminy, dlatego powyższym miejscowościom został przyznany punkt, który kwalifikuje je do przyjęcia jako obszar zdegradowany.

Mając na uwadze, że problem ubóstwa wynika ze złożonej trudnej sytuacji – przeanalizowano również korelację wskaźnika dotyczącego poziomu ubóstwa oraz innych form wsparcia - świadczeń wychowawczych w ramach programu „500+” na pierwsze dziecko w rodzinie.

Na koniec czerwca 2016 r. rodzinom na terenie całej gminy zostało wypłaconych 608 świadczeń wychowawczych w ramach programu „500+” na pierwsze dziecko w rodzinie – przysługujące rodzinom mającym niski poziom dochodów na członka gospodarstwa domowego (poniżej 800 zł miesięcznie).

Najwyższa liczba wypłaconych świadczeń wychowawczych 500 +” na pierwsze dziecko – w odniesieniu na 100 osób – został odnotowany w następujących podobszarach:

 Osiedle Międzyrzecka (7,64 %)  Nowosielec (7,38%)  Niemojki (6,14%  Łuzki (5,96%)  Osiedle Zdrowa (5,72%) 58

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Kolejnym wskaźnikiem określającym niski status majątkowy gospodarstw domowych na wydzielonych podobszarach jest wskaźnik gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu posiłków na 100 osób. Najwyższy jego poziom występuje w następujących wydzielonych podobszarach:

 Osiedle Zdrowa (3,15)  Chotycze (2,52)  Czuchleby (2,82)  Łuzki (3,67)  Niemojki (4,09)  Nowosielec (3,36)  Szańków (6,88)  Woźniki (8,13)  Zakrze (3,74)

Koncentracja poziomu wskaźnika świadczącego o potrzebie szczególnej ochrony rodzin z dziećmi wskazuje, iż największy poziom gospodarstw domowych pobierających zasiłek z tytułu bezradności wychowawczych na 100 osób występuje na następujących wydzielonych podobszarach: Osiedle Sienkiewicza (1,09%), Osiedle Międzyrzecka (0,63%), Biernaty Średnie (0,96), Łuzki (0,92), Meszki (0,68), Nowosielec (0,67), Szańków, Świniarów 0,83, Woźniki 0,81, Zakrze 0,62.

Wskaźnik mieszkańców korzystających ze wsparcia wynikającego z długotrwałej choroby i niepełnosprawności – to kolejny wskaźnik, który podlegał analizie, najwyższy poziom wskaźników wypłaty tych zasiłków na 100 osób. Zasiłki te są ze sobą skorelowane bardzo silnie i praktycznie statystyka dla poszczególnych osiedli i sołectw – prezentuje się wg zbliżonego rozkładu. Osiedle Sienkiewicza – wykazuje odpowiednio: 2,56 i 2,79, oraz Osiedle Międzyrzecka – 1,61 i 1,72, Biernaty Średnie 1,92 i 2,88, Chotycze Kolonia 2,04 i 2,04, Meszki 1,36 i 1,36, Woźniki 1,63.

Niekorzystne zjawiska społeczne związane z poziomem trudności zawodowych – możemy również obserwować w oparciu o koncentrację poziomu wypłaty zasiłku z tytułu bezrobocia. Najwyższy poziom tego wskaźnika odnotowano na osiedlu Sienkiewicza 5,59 Osiedlu Międzyrzecka 2,58, Osiedlu Bialska 2,33.

Podsumowując analizę wszystkich powyższych wskaźników zestawiono wskaźniki skorelowane z wysokim poziomem ubóstwa w taki sposób, aby – wyselekcjonować podobszary, w których pozostałe wskaźniki przyjęły wartości powyżej średnich. Najwyższą liczbę wskaźników powyżej średniego poziomu dla Miasta i Gminy – odnotowano w Woźnikach - 6 wskaźników (na 7 analizowanych w Tabeli 19, Nowosielcu 6 wskaźników, Osiedlu Sienkiewicza 5 wskaźników, Osiedlu Międzyrzecka 6 wskaźników.

Poziom bezpieczeństwa szczególnie na obszarach omawianych wyżej osiedli - Osiedle Zdrowa, Osiedle Bialska, Osiedle Żeromskiego jest alarmujący i wymaga konsekwentnych i spójnych działań naprawczych.

Bardzo istotnym problemem społecznym tylko częściowo prezentowanym w statystykach jednostek odpowiedzialnych za pomoc mieszkańcom w tej materii jest problem uzależnienia – głownie od alkoholu. To niekorzystne i trudne do przezwyciężenia zjawisko społeczne, dezorganizuje 59

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU i wyklucza z życia społecznego nie tylko osoby uzależnione, ale także wpływa na relacje społeczne w najbliższym otoczeniu.

Tabela 21 Wskaźnik liczby osób uzależnionych pobierających zasiłki na 100 mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice – stan na 31 grudnia 2015 r. Wskaźnik liczby osób Oznaczanie Liczba ludności Liczba osób uzależnionych punktacji do zamieszkałej wg uzależnionych Wydzielony podobszar pobierających wyznaczenia stanu na pobierających zasiłki na 100 obszaru 31.12.2015 zasiłki (2015 r.) mieszkańców zdegradowanego (2015 r.)

OSIEDLE BIALSKA 1 283 4 0,31 0

OSIEDLE MIĘDZYRZECKA 1 741 16 0,92 1

OSIEDLE SIENKIEWICZA 1468 19 1,29 1

OSIEDLE ZDROWA 904 3 0,33 0

OSIEDLE ŻEROMSKIEGO 1 827 11 0,60 0

BIERNATY ŚREDNIE 104 0 0,00 0

CHOTYCZE 367 1 0,27 0

CHOTYCZE 49 1 2,04 1

CZUCHLEBY 248 1 0,40 0

DZIĘCIOŁY 123 0 0,00 0

JEZIORY 28 0 0,00 0

ŁUZKI 218 6 2,75 1

MESZKI 147 1 0,68 1

NIEMOJKI 880 5 0,57 0

NOWOSIELEC 149 1 0,67 1

PATKÓW 264 0 0,00 0

RUDNIK 225 0 0,00 0

STARE BIERNATY 189 0 0,00 0

SZAŃKÓW 218 0 0,00 0

ŚWINIARÓW 240 1 0,42 0

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Wskaźnik liczby osób Oznaczanie Liczba ludności Liczba osób uzależnionych punktacji do zamieszkałej wg uzależnionych Wydzielony podobszar pobierających wyznaczenia stanu na pobierających zasiłki na 100 obszaru 31.12.2015 zasiłki (2015 r.) mieszkańców zdegradowanego (2015 r.)

TOPORÓW 104 1 0,96 1

WOŹNIKI 123 1 0,81 1

ZAKRZE 321 1 0,31 0

GMINA ŁOSICE 11 171 73 0,65 -

Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Łosicach

Rysunek 12 Wskaźnik liczby osób uzależnionych pobierających zasiłki na 100 mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice- stan na 31.12.2015 r.

Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Łosicach

Z powyższej tabeli wynika, że najwyższy poziom wskaźnika uzależniań na 100 mieszkańców możemy odnotować w podobszarach Łuzki (2,75) i Chotycze (2,04). Mając na uwadze, że miejscowości te są zaludnione przez niewielką liczbę mieszkańców warto zwrócić uwagę, iż 53 osoby uzależnione, czyli 61

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

70% wszystkich osób w tej kategorii na terenie Miasta i Gminy, to osoby mieszkające na obszarze osiedli usytuowanych w miejscowości Łosice. Osoby te zamieszkują następujące osiedla:

 Osiedle Międzyrzecka (16 osób)  Osiedle Sienkiewicza (19 osób)  Osiedle Bialska (4 osoby)  Osiedle Żeromskiego (11 osób)  Osiedle Zdrowa (3 osób)

Miejsca, gdzie występuje największe skupisko ludzi z problemem uzależnienia w dużej mierze pokrywa się z obszarami o największym zaludnieniu. Ludzie spożywający alkohol w miejscach publicznych stanowią znaczny problem dla społeczeństwa. Kwestia spożywania alkoholu zwłaszcza w miejscach publicznych jest problemem, który mieszkańcy wskazują jako bardzo uciążliwy, zwyczajowy i utrwalony. Nawyk przebywania osób nietrzeźwych na ternie Rynku oraz na terenie Parku im. Króla Aleksandra Jagiellończyka był wielokrotnie podnoszony w aspekcie dotychczasowych, wielokrotnych nieudanych prób włączenia tego obszaru do życia publicznego oraz potrzeby rozwiązania problemu jego dewastacji.

Znaczącym problemem diagnozowanym podczas konsultacji z pedagogami szkolnymi, rodzicami jest rosnący problem uzależnienia środkami farmakologicznymi zwłaszcza u młodzieży i młodych osób dorosłych. Problem jest o tyle trudną kwestią, iż formalnie nie ma potwierdzenia w statystykach policyjnych. W ramach procesów profilaktycznych wymagane są zintegrowane działania prowadzone przez jednostki edukacyjne, kulturalne, społeczne w szerokim spektrum – począwszy od organizacji czasu pozalekcyjnego dla dzieci i młodzieży poprzez współpracę i integrację środowisk dzieci i rodziców. Zwiększona aktywność działań w tym obszarze może być realizowana na terenie placówek edukacyjnych oraz społeczno-kulturalnych. Zintegrowany program wsparcia społecznego powinien być realizowany głownie przez edukacyjne Zespoły Szkół na terenie Miasta i Gminy.

Wysoka liczba osób niepełnosprawnych

Analizując problem wykluczenia społecznego w Mieście i Gminie Łosice, należy również zwrócić uwagę na liczbę zamieszkujących ją osób niepełnosprawnych. Są one bowiem jedną z grup społecznych najbardziej podatnych na zjawisko wykluczenia.

Tabela 22 Wskaźnik liczby osób niepełnosprawnych pobierających zasiłki na 100 mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice – stan na 31 grudnia 2015 r. Wskaźnik liczby osób Oznaczanie Liczba ludności Liczba osób niepełnosprawnych punktacji do faktycznie niepełnosprawnych Wydzielony podobszar pobierających wyznaczenia zamieszkałej pobierających zasiłki na 100 obszaru (2015 r.) zasiłki (2015 r.) mieszkańców zdegradowanego (2015 r.) OSIEDLE BIALSKA 1283 12 0,94 0 OSIEDLE 1741 30 1,72 1 MIĘDZYRZECKA 62

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Wskaźnik liczby osób Oznaczanie Liczba ludności Liczba osób niepełnosprawnych punktacji do faktycznie niepełnosprawnych Wydzielony podobszar pobierających wyznaczenia zamieszkałej pobierających zasiłki na 100 obszaru (2015 r.) zasiłki (2015 r.) mieszkańców zdegradowanego (2015 r.) OSIEDLE SIENKIEWICZA 1468 41 2,79 1

OSIEDLE ZDROWA 904 6 0,66 0 OSIEDLE 1827 15 0,82 0 ŻEROMSKIEGO BIERNATY ŚREDNIE 104 3 2,88 1

CHOTYCZE 318 4 1,26 0

CHOTYCZE KOLONIA 49 1 2,04 1

CZUCHLEBY 248 2 0,81 0

DZIĘCIOŁY 123 2 1,63 1

JEZIORY 28 0 - 0

ŁUZKI 218 4 1,83 1

MESZKI 147 2 1,36 1

NIEMOJKI 880 7 0,80 0

NOWOSIELEC 149 2 1,34 1

PATKÓW 264 2 0,76 0

RUDNIK 225 2 0,89 0

STARE BIERNATY 189 2 1,06 0

SZAŃKÓW 218 1 0,46 0

ŚWINIARÓW 240 2 0,83 0

TOPORÓW 104 0 - 0

WOŹNIKI 123 2 1,63 1

ZAKRZE 321 3 0,93 0 MIASTO I GMINA 11 171 145 1,30 ŁOSICE Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Łosic

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Jak pokazują dane w tabeli, najwięcej osób niepełnosprawnych zamieszkuje w następujących podobszarach:

 Osiedla Bialska (ul. 1-go Maja, ul. Bialska, ul. Błonie, ul. Handlowa, ul. Targowa, ul. Traugutta)  Osiedle Międzyrzecka (ul. Berka Joselewicza, ul. Leśna, ul. Międzyrzecka, ul. Narutowicza)  Osiedle Sienkiewicza (u. Rynek)  Osiedle Żeromskiego (ul. Czarkowskiego, ul. Dolna, ul. Kolejowa, ul. Krasickiego, ul. Piłsudskiego, ul. Siedlecka, ul. Sportowa, ul. Szkolna, ul. Wiejska, ul. Żeromskiego)

Rysunek 13 Wskaźnik liczby osób niepełnosprawnych pobierających zasiłki na 100 mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice – stan na 31 grudnia 2015 r.

Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Na podobszarze zajmowanym przez osiedla: Bialska, Międzyrzecka, Sienkiewicza i Żeromskiego zamieszkuje 98 osób niepełnosprawnych, co stanowi 67,6% wszystkich niepełnosprawnych w Mieście i Gminie Łosice. Osiedla te wymagają systematycznego rozbudowywania i modernizacji infrastruktury socjalnej, pod kątem mieszkańców potencjalnie zagrożonych wykluczeniem społecznym. W procesie prowadzonej rewitalizacji centrum miasta Łosice, bo właśnie tam znajduje się znaczna część takich osób należy wziąć pod uwagę potrzeby takich osób i dostosować infrastrukturę do ich potrzeb.

Problemy dotyczące edukacji

Obszar edukacji, z uwagi na swój niezmiernie istotny charakter związany z poziomem kapitału ludzkiego, który w swej istocie wpływa w konsekwencji na rozwój społeczno-gospodarczy regionu,

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU również wymaga działań rewitalizacyjnych. Zaczynając od odnowienia i rozbudowy budynków szkolnych, przechodząc przez uzupełnienie wyposażenia placówek po programy współpracy partnerskiej z przedsiębiorstwami.

Możliwości takiej współpracy jest wiele. Placówka oświatowa - Zespół Szkół nr 2 w Łosicach (ul. Piłsudskiego 9) będąca jednocześnie szkołą średnią oraz szkoła kształcącą na poziomie zasadniczym w zawodach samochodowych oraz budowlanych w ramach praktyk obowiązkowych dla uczniów może z powodzeniem nawiązać współpracę z firmami działającymi na obszarze gminy. Zbudowanie silnej podstawy szkoły, którą kończą ludzie z pewnym bagażem doświadczenia i umiejętności sprawi, że młodzi ludzie chętniej będą się decydować na dalszą edukację i przyszłą pracę w mieście. Uczniowie szkół zawodowych poza zdobywaniem wiedzy ogólnej, powinni mieć możliwość rozwoju umiejętności praktycznych w okolicznych firmach i warsztatach rzemieślniczych. Szkoła powinna być nastawiona na nowoczesność i rozwój kształcenia dostosowanego do rynku pracy i aktualnych potrzeb przedsiębiorstw działających w regionie.

Pomimo zjawiska jakim jest depopulacja, zauważalnym problemem Miasta i Gminy Łosice jest fakt, że mimo odnotowanego spadku ludności, w niektórych podobszarach mieszkańcy borykają się z trudnościami w przyjęciu dzieci do placówek przedszkolnych. Z przeprowadzonych konsultacji z mieszkańcami oraz z analizy danych udostępnionych przez Dyrektorów przedszkoli wynika, że na terenie Miasta i Gminy Łosice znajdują się przedszkola o niewystarczającej liczbie oferowanych miejsc. Brak miejsc w przedszkolach utrudnia rodzicom powrót do pracy, co w konsekwencji wpływa na status materialny rodziny oraz ich poziom życia.

Bardzo istotnym problemem jest również stan techniczny budynków przedszkoli publicznych. Zarówno Przedszkole Nr 1 jak również Przedszkole numer 2 wymagają pilnego remontu, aby mogły spełniać wymogi techniczne i standardy bezpieczeństwa. Poniższa tabela wskaźnikowa ilustruje wskazaną wyżej sytuację.

Tabela 23 Wskaźnik liczby dzieci, dla których zabrakło miejsc w przedszkolach publicznych w przeliczeniu na 100 dzieci w wieku przedszkolnym w roku szkolnym 2016/2017 w Mieście i Gminie Łosice Liczba dzieci, dla Wskaźnik liczby dzieci, dla których zabrakło których zabrakło miejsc w Liczba dzieci w miejsc w przedszkolach Liczba Wydzielony podobszar wieku przedszkolach publicznych w przyznanych przedszkolnym publicznych przeliczeniu na 100 dzieci punktów (rok szkolny w wieku przedszkolnym 2016/2017) (rok szkolny 2016/2017) OSIEDLE BIALSKA 49 6 12,24 1 OSIEDLE MIĘDZYRZECKA 71 2 2,82 0 OSIEDLE SIENKIEWICZA 46 13 28,26 1

OSIEDLE ZDROWA 47 5 10,64 1 OSIEDLE ŻEROMSKIEGO 103 13 12,62 1 Biernaty Średnie 2 0 - 0 Chotycze 11 0 - 0 Chotycze Kolonia 1 0 - 0

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Liczba dzieci, dla Wskaźnik liczby dzieci, dla których zabrakło których zabrakło miejsc w Liczba dzieci w miejsc w przedszkolach Liczba Wydzielony podobszar wieku przedszkolach publicznych w przyznanych przedszkolnym publicznych przeliczeniu na 100 dzieci punktów (rok szkolny w wieku przedszkolnym 2016/2017) (rok szkolny 2016/2017) Czuchleby 7 0 - 0 Dzięcioły 5 1 20,00 1 Jeziory 23 0 - 0 Łuzki 11 0 - 0 Meszki 3 0 - 0 Niemojki 35 0 - 0 Nowosielec 8 1 12,50 1 Patków 13 0 - 0 Rudnik 9 2 22,22 1 Stare Biernaty 10 1 10,00 1 Szańków 12 1 8,33 0 Świniarów 6 1 16,67 1 Toporów 1 0 - 0 Woźniki 7 0 - 0 Zakrze 19 2 10,53 1 MIASTO I GMINA ŁOSICE 499 48 9,62 Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych z przedszkoli samorządowych

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Rysunek 14 Wskaźnik liczby dzieci, dla których zabrakło miejsc w przedszkolach publicznych w przeliczeniu na 100 dzieci w wieku przedszkolnym w roku szkolnym 2016/2017 w Mieście i Gminie Łosice

Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych z przedszkoli samorządowych Zbudowanie więzi mieszkańców z Gminą i Miastem Łosice powinno być realizowane od najmłodszych lat. Mając do dyspozycji ośrodki kulturalne takie jak Transgraniczne Centrum Dialogu Kultu, jest szansa podniesienia poziomu kształcenia ogólnorozwojowego i wzbudzenia w najmłodszej części społeczeństwa postawy lokalnego patriotyzmu. Przy realizacji odpowiednio skoordynowanej polityki obszary kryzysowe będące przedmiotem niniejszego Programu Rewitalizacji mogą stać się ośrodkiem stymulującym rozwój całego Miasta i Gminy Łosice. Aby jednak tego dokonać, należy podejmować działania mające na celu poprawę stanu infrastruktury społeczno-kulturalnej i sportowo-rekreacyjnej oraz działania zmierzające do wzmocnienia zaangażowania społeczności lokalnej w sprawy regionu. Ogromne znaczenie ma również, pobudzenie działalności podmiotów gospodarczych. Programy wspierające mieszkańców, w szczególności potrzebujących nowych kwalifikacji (bezrobotnych, niezadowolonych z obecnych zarobków) czy mających pomysł na własną działalność gospodarczą mogą stać się takim kołem zamachowym, które pobudzi lokalną gospodarkę. Jeśli mieszkańcy dostaną możliwość rozwoju to sami będą chcieli o siebie zadbać i zmienić swój status. Społeczeństwo o wysokim wskaźniku bezrobotnych oraz wysokim wskaźniku pobierających zasiłki z powodu ubóstwa powinno zostać nie tylko wsparte pomocą finansową, ale przede wszystkim pomocą w zakresie zmiany kwalifikacji, poradnictwa związanego z rozpoczęciem i prowadzeniem działalności gospodarczej. Program rewitalizacji może pomóc lokalnej społeczności „rozwinąć żagle” i doprowadzić do podniesienia standardów życiowych.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

4.1.2. Sfera gospodarcza

Gospodarka Miasta i Gminy Łosice bazuje na małych przedsiębiorstwach, lokalnych podmiotach gospodarczych, jednak ich rodzaj i liczba jest niewystarczająca, dlatego dla wielu mieszkańców miejscem pracy są zakłady i firmy usytuowane w Siedlcach oraz w innych pobliskich dużych miastach.

Do najważniejszych problemów, które występują na wybranych obszarach Miasta i Gminy Łosice, w sferze gospodarczej należą:

. Relatywnie wysoka liczba osób bezrobotnych, . Niekorzystna sytuacja w odniesieniu do liczby podmiotów gospodarczych, . Niedostateczny poziom rozwoju infrastruktury technicznej, niesprzyjający rozwojowi lokalnej aktywności mieszkańców, . Przenoszenie się lokalnego rynku pracy z dala od centrum miasta, . Brak skuteczności działań podejmowanych w celu aktywizacji osób bezrobotnych, . Niewystarczająca liczba zorganizowanych inicjatyw służących lokalnemu rozwojowi gospodarczemu.

Liczba zarejestrowanych bezrobotnych

Kolejnym zjawiskiem, które pogarsza sytuację ekonomiczną społeczności Miasta i Gminy Łosice jest bezrobocie. Na potrzeby niniejszego dokumentu przeanalizowano obszary Miasta pod kątem natężenia bezrobocia na osiedlach i w sołectwach Miasta i Gminy Łosice. W poniższej tabeli zaprezentowane zostały dane dotyczące wskaźnika zarejestrowanych osób bezrobotnych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym.

Tabela 24 Wskaźnik liczby zarejestrowanych osób bezrobotnych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym w Mieście i Gminie Łosice – stan na 31.12.2015 r. Wskaźnik liczby Liczba Oznaczanie Liczba ludności w zarejestrowanych zarejestrowanych punktacji do wieku osób bezrobotnych Wydzielony podobszar osób wyznaczenia produkcyjnym na 100 mieszkańców bezrobotnych- obszaru 31.12.2015 r. w wieku 31.12.2015 r. zdegradowanego produkcyjnym OSIEDLE BIALSKA 770 65 8,44 0

OSIEDLE MIĘDZYRZECKA 1159 118 10,18 1

OSIEDLE SIENKIEWICZA 781 88 11,27 1

OSIEDLE ZDROWA 629 42 6,68 0

OSIEDLE ŻEROMSKIEGO 1171 112 9,56 1

BIERNATY ŚREDNIE 70 4 5,71 0

CHOTYCZE 216 24 11,11 1

CHOTYCZE KOLONIA 32 2 6,25 0

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Wskaźnik liczby Liczba Oznaczanie Liczba ludności w zarejestrowanych zarejestrowanych punktacji do wieku osób bezrobotnych Wydzielony podobszar osób wyznaczenia produkcyjnym na 100 mieszkańców bezrobotnych- obszaru 31.12.2015 r. w wieku 31.12.2015 r. zdegradowanego produkcyjnym CZUCHLEBY 147 12 8,16 0

DZIĘCIOŁY 81 3 3,70 0

JEZIORY 10 2 20,00 1

ŁUZKI 135 12 8,89 1

MESZKI 97 3 3,09 0

NIEMOJKI 537 49 9,12 1

NOWOSIELEC 97 7 7,22 0

PATKÓW 156 14 8,97 1

RUDNIK 132 8 6,06 0

STARE BIERNATY 116 9 7,76 0

SZAŃKÓW 130 4 3,08 0

ŚWINIARÓW 161 9 5,59 0

TOPORÓW 69 5 7,25 0

WOŹNIKI 66 5 7,58 0

ZAKRZE 189 16 8,47 0

MIASTO I GMINA ŁOSICE 6 951 613,00 8,82 Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Łosicach

Z powyższej tabeli wynika, że następujące podobszary uzyskały wskaźnika powyżej średniej przyjętej dla Miasta i Gminy Łosice w odniesieniu do wskaźnika zarejestrowanych osób bezrobotnych na 100 mieszkańców wieku produkcyjnym:

 Jeziory (20,00)  Osiedle Sienkiewicza (11,27)  Chotycze (11,11)  Osiedle Międzyrzecka (10,18)  Osiedle Żeromskiego (9,56)  Niemojki (9,12)  Patków (8,97)  Łuzki (8,89)

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Dane bezwzględne dotyczące liczby osób bezrobotnych pozwalają kompleksowo zaplanować spektrum działań wspierających osoby te bezrobotne na terenach poszczególnych rewitalizowanych podobszarach. Odnosząc poziom bezrobocia do liczby 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym, można zaobserwować, iż podobszary o niskim zaludnieniu osiągają najwyższe wartości dla tych wskaźników. Natomiast podobszary łosickich osiedli uzyskują w tej materii niższe wskaźniki, jednakże powyżej średniej przyjętej dla Miasta i Gminy Łosice. Wskaźniki te wynoszą dla: Osiedla Międzyrzecka (10,18); Osiedla Sienkiewicza (11,27); Osiedla Żeromskiego (9,56).

Rysunek 15 Wskaźnik liczby zarejestrowanych osób bezrobotnych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym w Mieście i Gminie Łosice – stan na 31.12.2015 r.

Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Łosicach

Mieszkańcy posiadający zatrudnienie to głównie osoby pracujące w instytucjach państwowych takich jak administracja, urzędy i szkoły. Nieduża odległość do wschodniej granicy skutkuje tym, że pracodawcy chętniej wybierają tańszych pracowników pochodzących z Ukrainy i Białorusi. Wielu mieszkańców posiadających kierunkowe wykształcenie, które obecnie nie jest dostosowane do potrzeb rynku pracy nie decyduje się na przekwalifikowanie. Fakt ten wymaga uświadomienia osób mających problemy ze znalezieniem pracy o korzyściach wynikających ze zmiany kwalifikacji i zorganizowania miejsc, gdzie możny przeprowadzić szkolenia bądź kursy przygotowujące do zawodu. Jedno z większych przedsiębiorstw takich jak Zakłady Mleczarskie „Laktopol” albo przedsiębiorstwa specjalizujące się w uprawie pieczarek, zatrudniają mieszkańców oferując im relatywnie niezadowalające warunki finansowe w stosunku do czasu pracy, co powoduje, że mieszkańcy Miasta i Gminy Łosice rezygnują z podejmowania zatrudnienia i wybierają status 70

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU bezrobotnych. Istnieje także znaczne prawdopodobieństwo zjawiska, pracy dorywczej lub pracy niesformalizowanej, która stanowi istotny problem społeczny na terenie gminy.

Aktywność podmiotów gospodarczych

Wskaźnik liczby działalności zawieszonych Liczba Liczba i zamkniętych Oznaczanie Liczba zarejestrowanych zarejestrowanych w stosunku do punktacji do Wydzielony mieszkańców podmiotów podmiotów działalności wyznaczenia podobszar w wieku gospodarczych gospodarczych AKTYWNYCH na obszaru produkcyjnym AKTYWNYCH WYKREŚLONE I 100 mieszkańców zdegradowanego ZAWIESZONE w wieku produkcyjnym

OSIEDLE 70 117 52 0,06 1 BIALSKA OSIEDLE 216 115 63 0,05 1 MIĘDZYRZECKA OSIEDLE 32 145 102 0,09 1 SIENKIEWICZA OSIEDLE 147 51 43 0,13 1 ZDROWA OSIEDLE 81 157 95 0,05 1 ŻEROMSKIEGO BIERNATY 10 4 3 1,07 1 ŚREDNIE CHOTYCZE 135 13 3 0,11 1 CHOTYCZE 97 0 0 - 0 KOLONIA CZUCHLEBY 537 12 7 0,40 1

DZIĘCIOŁY 97 5 7 1,73 1

JEZIORY 156 0 0 - 0 ŁUZKI 132 8 5 0,46 1

MESZKI 116 4 0 - 0 NIEMOJKI 130 27 15 0,10 1 NOWOSIELEC 161 11 5 0,47 1 PATKÓW 69 3 2 0,43 1 RUDNIK 66 10 6 0,45 1 STARE 189 5 6 1,03 1 BIERNATY SZAŃKÓW 6 951 5 3 0,46 1 71

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

ŚWINIARÓW 70 9 7 0,48 1

TOPORÓW 216 1 0 - 0

WOŹNIKI 32 7 2 0,43 1

ZAKRZE 147 17 10 0,31 1 MIASTO I 81 726 436 0,0086 0 GMINA ŁOSICE Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Łosice Według stanu na 19.09.2015 r., zawieszono lub zlikwidowano 60,06% podmiotów gospodarczych na obszarze Miasta i Gminy Łosice. Łączna liczba aktywnych, zarejestrowanych podmiotów gospodarczych wynosiła 726, a liczba podmiotów wykreślonych i zawieszonych 436.

 Osiedla Bialska (aktywne podmioty gosp. – 117, wykreślone i zawieszone podmioty gosp. – 52),  Osiedle Międzyrzecka (aktywne podmioty gosp. – 115, wykreślone i zawieszone podmioty gosp. – 63),  Osiedle Zdrowa (aktywne podmioty gosp. – 51, wykreślone i zawieszone podmioty gosp. – 43),  Osiedle Sienkiewicza (aktywne podmioty gosp. – 145, wykreślone i zawieszone podmioty gosp. – 102),  Osiedle Żeromskiego (aktywne podmioty gosp. – 157, wykreślone i zawieszone podmioty gosp. – 95). Wyliczony wskaźnik został odniesiony do liczby 100 osób w wieku produkcyjnym. W wyniku obliczeń uzyskano wartość średnią dla Miasta i Gminy Łosice na poziomie 0,0086. Analiza wykazała, iż im wyższy jest poziom wskaźnika działalności zawieszonych i zamkniętych do działalności aktywnych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym, tym gorsza jest sytuacja aktywności gospodarczej na danym podobszarze, co wskazuje na konieczność działań wspierających przedsiębiorców, aby byli w stanie kontynuować założoną działalność gospodarczą. Przyczyną powyższego zjawiska jest brak wsparcia instytucjonalnego w zakresie prowadzonych szkoleń dotyczących umiejętności prowadzenia działalności gospodarczej w długim okresie czasu, ale jednocześnie problemem jest brak aktywności przedsiębiorców i chęci podnoszenia poziomu kompetencji w tym zakresie. Problem dotyczy zwłaszcza mikroprzedsiębiorców, którzy mają ograniczone możliwości czasowe uczestnictwa w proponowanych szkoleniach. Kluczową kwestią jest zatem pobudzenie aktywności osób prowadzących działalność gospodarczą, aby zapewnić długofalowy i stabilny rozwój przedsiębiorstw.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Rysunek 16 Wskaźnik liczby działalności zawieszonych i zamkniętych w stosunku do działalności aktywnych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym w Mieście i Gminie Łosice – stan na 19.09.2015 r.

Tak wysoka skala zjawiska może być spowodowana także wieloma innymi czynnikami, wśród nich dużą rolę odgrywa nastawienie i mentalność społeczeństwa, brak punktów doradczych i szkoleniowych w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej. W przypadku centrum miasta istnieje zbyt mała liczba atrakcyjnych i tanich lokali, w których można prowadzić działalność gospodarczą, a także niezadowalająca infrastruktura drogowa blokująca możliwość rozwoju gospodarczego. Rozbudowa infrastruktury około drogowej w postaci sieci parkingów, w celu udostępnienia mieszkańcom możliwości zaparkowania samochodu i możliwości korzystania z usług to jedno z priorytetowych działań pobudzających rozwój gospodarczy w gminie. Przykładem zwiększonego natężenia skali powyższego zjawiska są przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą przy ul. Rynek na Osiedlu Bialska.

4.1.3. Sfera przestrzenno-środowiskowo-techniczna

Do najważniejszych problemów w sferze przestrzenno-środowiskowo-technicznej, którymi charakteryzują się analizowane obszary Gminy Łosice, należą:

. Wysoki stopień degradacji obiektów użyteczności publicznej oraz wysoka liczba zabytków wymagających remontu lub modernizacji . Niedostatecznie wykształcony układ komunikacyjny 73

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

. Niedostateczny poziom rozwoju infrastruktury technicznej, w tym przede wszystkim brak miejsc parkingowych w centrum miasta Łosice

Głównym miejscem spotkań lokalnej społeczności powinno zostać zrewitalizowane centrum, odnowione oraz wzbogacone infrastrukturalnie ulice dające szanse na otwarcie lokali dla nowych przedsiębiorców oraz poprawę statusu obecnie działających. Centrum Miasta i Gminy Łosice powinno zostać wizytówką gminy i zachęcać do spędzania właśnie tam wolnego czasu. Zmiana wizerunku oraz nadanie nowych funkcji obszarów wymagającym rewitalizacji, zmieni mentalność społeczeństwa i doprowadzi do otwarcia się na nowe możliwości budowania więzi pomiędzy mieszkańcami.

Liczba zdegradowanych obiektów publicznych oraz brak urządzonej zieleni w miejscach publicznych Tabela 26 Wskaźnik liczby budynków użyteczności publicznej, wybudowanych przed 1989 r., w złym stanie technicznym wymagających modernizacji, w tym termomodernizacji, na ha, w Mieście i Gminie Łosice - stan na 31.12.2015 r. Wskaźnik liczby Oznaczanie punktacji do wyznaczenia obszaru budynków zdegradowanego użyteczności Liczba publicznej, obiektów wybudowanych Oznaczanie publicznych w Powierzchnia przed 1989 r., w punktacji do złym stanie Wydzielony podobszar podobszaru złym stanie wyznaczenia technicznym w ha technicznym obszaru wymagających wymagających zdegradowanego modernizacji modernizacji w (2015 r.) tym termomodernizacji na ha

OSIEDLE BIALSKA 3 957,57 0,0031 1

OSIEDLE MIĘDZYRZECKA 11 751,07 0,0146 1

OSIEDLE SIENKIEWICZA 5 30,74 0,1627 1

OSIEDLE ZDROWA 0 76,31 - 0

OSIEDLE ŻEROMSKIEGO 6 558,14 0,0107 1

BIERNATY ŚREDNIE 0 484,93 - 0

CHOTYCZE 1 1198,58 0,0008 0

CHOTYCZE KOLONIA 0 163,83 - 0

CZUCHLEBY 1 647,36 0,0015 0

DZIĘCIOŁY 1 308,02 0,0032 1

JEZIORY 0 82,06 - 0

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

ŁUZKI 1 512,07 0,0020 0

MESZKI 1 191,48 0,0052 1

NIEMOJKI 0 1356,07 - 0

NOWOSIELEC 0 375,83 - 0

PATKÓW 0 823,22 - 0

RUDNIK 0 522,93 - 0

STARE BIERNATY 0 605,83 - 0

SZAŃKÓW 0 590,54 - 0

ŚWINIARÓW 1 379,99 0,0026 0

TOPORÓW 2 351,55 0,0057 1

WOŹNIKI 1 671,22 0,0015 0

ZAKRZE 0 486,46 - 0

MIASTO I GMINA ŁOSICE 34 12 127,18 0,0028 Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Z powyższej tabeli wynika, że w Mieście i Gminie Łosice w roku 2015 odnotowano ogółem 34 zdegradowane obiekty publiczne. Największa liczba obiektów znajduje się na następujących obszarach:

 Osiedle Międzyrzecka – 11 obiektów  Osiedle Żeromskiego – 6 obiektów  Osiedle Sienkiewicza – 5 obiektów  Osiedle Bialska – 3 obiekty Analiza wskaźnika budynków użyteczności publicznej w złym stanie technicznym wymagających modernizacji w tym termomodernizacji na ha w roku 2015, wykazała, iż wskaźnik powyżej średniej przyjętej dla Miasta i Gminy Łosice, wynoszący 0,0028, uzyskały następujące podobszary:  Osiedle Sienkiewicza (0,1627)  Osiedle Międzyrzecka (0,0146)  Osiedle Żeromskiego (0,0107)  Toporów (0,0057)  Meszki (0,0052)  Osiedle Bialska (0,0031)  Dzięcioły (0,0032)

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Rysunek 17 Wskaźnik liczby budynków użyteczności publicznej w złym stanie technicznym wymagających modernizacji w tym termomodernizacji na ha, w Mieście i Gminie Łosice - stan na 31.12.2015 r.

Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Łosice

W 2015 r. Urząd Miasta i Gminy Łosice przeanalizował stan techniczny wszystkich budynków użyteczności publicznej oraz w części z nich przeprowadził inwentaryzację oraz audyty energetyczne, wskazując budynki wymagające remontu, modernizacji i/lub termomodernizacji. Znaczna część tych obiektów została wybudowana w latach 1950-1980 i przez wiele lat nie była poddawana modernizacji. Analiza wykazała, konieczność przeprowadzenia remontów lub modernizacji pod kątem dostosowania do obowiązujących obecnie standardów technicznych i bezpieczeństwa mieszkańców. Sytuacja ta dotyczy głównie obiektów edukacyjnych (np. Przedszkole Nr 1 oraz Przedszkole Nr 2), a także innych obiektów służących do celów społecznych. Kluczową kwestią rozwoju społecznego i niwelowania różnic rozwojowych jest zatem zapewnienie infrastruktury spełniającej standardy i umożliwiającej realizację określonych zadań społecznych. Aż 34 obiekty publiczne wymagają remontu modernizacji i lub termomodernizacji. Obiekty publiczne podnoszą estetyczne walory Miasta i Gminy Łosice, a wartości przyrodnicze i kulturowe to elementy stanowiące podstawę całego procesu odnowy. Wizerunek przestrzeni publicznych wpływa na mieszkańców motywująco, w przypadku, kiedy żyją w zadbanym i estetycznym otoczeniu. Z założenia mają oni wówczas pozytywne zdanie o mieście/gminie w której żyją, chętniej angażują się społecznie dbając o własny rozwój, a tym samym zwiększając potencjał społecznościowy gminy. Tabela zamieszczona powyżej obrazuje, iż zjawisko degradacji obiektów publicznych nie zostało rozwiązane i konieczne są intensywne działania w tej materii.

Innym wskaźnikiem sfery przestrzennej, który został poddany analizie to wskaźnik określający dostępność do ogólnodostępnych, rekreacyjnych terenów zielonych. Niewłaściwie zagospodarowane tereny zieleni lub ich brak wpływa w sposób decydujący na dobrą jakość życia mieszkańców oraz wizerunek miejsca. Harmonijnie zagospodarowana przestrzeń publiczna z akcentami zieleni

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU urządzonej umożliwia realizację funkcji rekreacyjnych dla mieszkańców oraz stanowi często walor promocji obszaru. Obecnie obserwuje się wyraźny trend wzrostu znaczenia ogólnodostępnych terenów zieleni jako istotnego elementu zagospodarowania przestrzennego i organizacji życia społecznego dla lokalnej społeczności, którą charakteryzuje funkcjonalność, dostępność, estetyka oraz bezpieczeństwo.

Brak na terenie miejscowości w odległości 1,5 km od centrum miejscowości (wzdłuż dróg i ciągów pieszych) publicznej infrastruktury sportu lub rekreacji w tym placów zabaw”

Tabela 27 Wskaźnik liczby osób przypadających na 1 m2 publicznych powierzchni służących do aktywności społecznej i sportowo-rekreacyjnej, w odległości 1 km od centrum wydzielonego podobszaru (wzdłuż dróg) w Mieście i Gminie Łosice – stan na 31 grudnia 2015 r.

Wskaźnik liczby osób Publiczna przypadających na powierzchnia 1 m2 publicznych służaca do powierzchni aktywności służących do Oznaczanie społecznej i aktywności punktacji do sportowo- społecznej i Liczba wyznaczenia Wydzielony podobszar rekreacyjnej, w sportowo- mieszkańców obszaru odłegłości 1 km od rekreacyjnej, w zdegradowanego centrum odległości 1 km od wydzielonego centrum podobszaru wydzielonego (wzdłuż głównych podobszaru ulic) (wzdłuż głównych ulic)

OSIEDLE BIALSKA 1 283 1876 68,39 1

OSIEDLE MIĘDZYRZECKA 1741 3230 53,90 1

OSIEDLE SIENKIEWICZA 1 468 15009 9,78 0

OSIEDLE ZDROWA 904 2558 35,34 1

OSIEDLE ŻEROMSKIEGO 1827 33533 5,45 0

BIERNATY ŚREDNIE 104 724 14,36 1

CHOTYCZE 318 6270 5,07 0

CHOTYCZE KOLONIA 49 0 - 1

CZUCHLEBY 248 1100 22,55 1

DZIĘCIOŁY 123 2200 5,59 0

JEZIORY 28 0 - 1

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

ŁUZKI 218 2550 8,55 0

MESZKI 147 5200 2,83 0

NIEMOJKI 880 6000 14,67 1

NOWOSIELEC 149 0 - 1

PATKÓW 264 1100 24,00 1

RUDNIK 225 3100 7,26 0

STARE BIERNATY 189 0 - 1

SZAŃKÓW 218 2277 9,57 0

ŚWINIARÓW 240 1100 21,82 1

TOPORÓW 104 3400 3,06 0

WOŹNIKI 123 1300 9,46 0

ZAKRZE 321 2507 12,80 1

MIASTO I GMINA ŁOSICE 11171 95034 11,75 Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Łosice

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Rysunek 18 Wskaźnik liczby osób przypadających na 1 m2 publicznych powierzchni służących do aktywności społecznej i sportowo-rekreacyjnej, w odległości 1 km od centrum wydzielonego podobszaru (wzdłuż dróg) w Mieście i Gminie Łosice – stan na 31 grudnia 2015 r.

Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Łosice

W ramach procesu analizy zostały uwzględnione zdegradowane tereny zielone, które wymagają zagospodarowania i przywrócenia im należnych funkcji. Analizą objęto także obszary nie posiadające ogólnodostępnych terenów zielonych z przeznaczeniem na cele rekreacyjne. Wskaźnik określający liczbę osób przypadających na 1 m2 powierzchni ogólnodostępnych, zdegradowanych, rekreacyjnych terenów zielonych wykazał, iż powyżej średniej przyjętej dla Miasta i Gminy Łosice (11,75) znajdują się następujące podobszary:

 Osiedle Międzyrzecka (53,90)  Osiedle Zdrowa (35,34)  Patków (24,00)  Czuchleby (22,55)  Świniarów (21,82)  Niemojki (14,67)  Biernaty Średnie (14,36)  Zakrze (12,80) Natomiast obszary wskazujące na zjawisko kryzysu w tym aspekcie, to obszary:

 Chotycze Kolonia  Jeziory  Nowosielec 79

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

 Stare Biernaty Podobnie jak w przypadku obiektów publicznych, obszary zieleni to miejsca, gdzie można spędzić wolny czas i odpocząć. Mają one niebagatelny wpływ na samopoczucie i motywację do działania dla lokalnej społeczności. Niezbędnym elementem procesu rewitalizacji jest zapewnienie dostępu do obszarów zielonych -podnosi to estetyczne walory okolicy oraz wpływa na wizerunek miejsca i regionu.

Obszary, które mają wysoki poziom degradacji lub wymagają modernizacji dominująca cześć terenów zielonych na terenie gminy. Na obszarze gminy znajdują się oczywiście obszary w części zagospodarowane pod kątem dostępu do zieleni, ale zjawisko to dotyczy mniejszych powierzchni przy budynkach mieszkalnych lub ulicach. W związku z tym, zadaniem prowadzonej rewitalizacji powinno zwiększenie powierzchni urządzonej zieleni w postaci skwerów, parków, ogródków jordanowskich oraz modernizacja terenów które wymagają kompleksowej modernizacji i organizacji przestrzeni dla spotkań mieszkańców i rozwoju życia społecznego.

Obszary, na których znajdują się tereny zielone np.: Zieleniec, Park im. Króla Jagiellończyka, skwerek należący do Miasta i Gminy Łosice są bardzo zagrożone negatywnymi zjawiskami społecznymi związanymi z uzależnianiami i zachowaniami o charakterze wykraczającym poza normy społeczne. Wymagają one skoordynowanego podejścia w zakresie zagospodarowania, tak aby nie były miejscem kojarzonym z negatywnymi zjawiskami społecznymi. Tereny należące do sfery publicznej to znakomite miejsce na spędzanie czasu dla ludzi starszych oraz rodzin z dziećmi. Zmodernizowanie ich pod kątem rekreacji i wypoczynku w najszerszym zakresie idealnie wpasowuje się w miejski target. Przestrzeń publiczna jest jednym z miejsc, na którym dochodzi do spotkań społeczności lokalnej, które prowadzą do zacieśnienia więzi międzyludzkich. Poprawa poziomu bezpieczeństwa i infrastruktury będzie skutkować odwróceniem negatywnych zjawisk mających miejsce na obszarze Miasta i Gminy Łosice.

Stan infrastruktury budynków mieszkalnych

Poniższa tabela wskazuje na stan infrastruktury mieszkalnej na obszarze gminy i konieczność przeprowadzenia prac termomodernizacyjnych w budynkach wielorodzinnych rozumianych jako budynki wielolokalowe.

Tabela 28 Wskaźnik niskiej efektywności energetycznej budynków wielorodzinnych wybudowanych przed 1989 r.- niepoddanych termomodernizacji na ha w Mieście i Gminie Łosice- stan na 31.12.2015 r. Wskaźnik niskiej efektywności energetycznej Oznaczanie Liczba budynków budynków punktacji do wielorodzinnych – Powierzchnia wielorodzinnych Wydzielony podobszar wyznaczenia niepoddanych w ha wybudowanych w obszaru termomodernizacji przed 1989 r.- zdegradowanego niepoddanych termomodernizacji na ha OSIEDLE BIALSKA 2 957,57 0,0021 1 80

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

OSIEDLE MIĘDZYRZECKA 14 751,07 0,0186 1 OSIEDLE SIENKIEWICZA 2 30,74 0,0651 1 OSIEDLE ZDROWA 0 76,31 - 0 OSIEDLE ŻEROMSKIEGO 1 558,91 0,0018 1 BIERNATY ŚREDNIE 0 484,93 - 0 CHOTYCZE 2 1 198,58 0,0017 1 CHOTYCZE KOLONIA 0 163,83 - 0 CZUCHLEBY 0 647,36 - 0 DZIĘCIOŁY 0 308,02 - 0 JEZIORY 0 82,06 - 0 ŁUZKI 0 512,07 - 0 MESZKI 0 191,48 - 0 NIEMOJKI 0 1 356,07 - 0 NOWOSIELEC 0 375,83 - 0 PATKÓW 0 823,22 - 0 RUDNIK 0 522,93 - 0 STARE BIERNATY 0 605,83 - 0 SZAŃKÓW 0 590,54 - 0 ŚWINIARÓW 0 379,99 - 0 TOPORÓW 0 351,55 - 0 WOŹNIKI 0 671,22 - 0 ZAKRZE 0 486,46 - 0 MIASTO I GMINA ŁOSICE 25 12 127,18 0,0021 Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Łosice

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Rysunek 19 Wskaźnik niskiej efektywności energetycznej budynków wielorodzinnych wybudowanych przed 1989 r.- niepoddanych termomodernizacji na ha w Mieście i Gminie Łosice- stan na 31.12.2015 r.

Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Przeprowadzona analiza wykazała, że w 2015 r. w Mieście i Gminie Łosice znajduje się 25 budynków mieszkalnych wielorodzinnych wymagających termomodernizacji, co stanowi 42% wszystkich budynków mieszkalnych wielorodzinnych. Analizą objęto wskaźnik niskiej efektywności energetycznej budynków wielorodzinnych- niepoddanych termomodernizacji na ha, który dla Miasta i Gminy łosice w roku 2015 wynosił 0,0021.

Największy udział budynków wymagających termomodernizacji można zaobserwować na obszarach:

 Osiedle Międzyrzecka (0,0186)  Osiedle Sienkiewicza (0,0651)  Osiedle Bialska (0,0021)  Osiedle Żeromskiego (0,0018)  Chotycze (0,0017)

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

W odniesieniu do wybranych rejonów poddanych analizie zjawisko to nasila się szczególnie na łosickich osiedlach:

- Osiedlu Międzyrzecka - ul. Międzyrzecka 3, ul. Międzyrzecka 3A, ul. Międzyrzecka 3B, ul. Międzyrzecka 9, ul. Międzyrzecka 11, ul. Międzyrzecka 12, ul. Międzyrzecka 14, ul. Międzyrzecka 57, ul. Szpitalna 8, ul. Asza 4, ul. Asza 6, ul. Berka Joselewicza 1, ul. Berka Joselewicza 3, ul. Narutowicza 62, - Osiedlu Sienkiewicza - ul. 11 Listopada 10, ul. 11 Listopada 12, ul. Kilińskiego 5, ul. Kilińskiego 8, ul. Kościuszki 10, ul. Sokołowska 2, ul. Rynek 4, ul. Rynek 6.

Warto wspomnieć, iż znaczna część wskazanych wyżej budynków mieszkalnych, to budynki wybudowane w latach 70-tych i 80-tych XX wieku, zamieszkiwane głównie przez osoby starsze, nie posiadające środków finansowych umożliwiających przeprowadzenie remontu.

Społeczeństwo a ekologia

W obrębie Miasta i Gminy Łosice, znajdują się takie obszary, które wymagają zdecydowanej interwencji w zakresie ochrony środowiska. Jednym z kluczowych zadań rewitalizacyjnych w sferze poprawy stanu środowiska naturalnego jest rekultywacja wysypiska znajdującego się na Osiedlu Bialska przy ulicy Ekologicznej. Celem nadrzędnym prowadzenia procesów rekultywacji powinna być minimalizacja potencjalnego, negatywnego oddziaływania na środowisko. W procesie zamknięcia składowiska odpadów lub jego części wykonuje się prace rekultywacyjne w sposób zabezpieczający składowisko odpadów przed jego szkodliwym oddziaływaniem na wody powierzchniowe i podziemne oraz powietrze, umożliwiając jednocześnie obserwację wpływu składowiska odpadów na środowisko.

Budynki mieszkalne na obszarze Miasta i Gminy Łosice wymagające działań modernizacyjnych w zakresie wymiany kotłów na nowe technologicznie (wymiana przestarzałych technologicznie pieców węglowych na nowej generacji – bardziej ekologicznych). Budynki te wymagają także dostosowania do obecnych standardów w zakresie sposobu ich ogrzewania i energooszczędności - zwłaszcza modernizacji części wspólnych budynków. Istotnym zagadnieniem przy przeprowadzaniu kompleksowych modernizacji budynków są również kilkupiętrowe budynki położone na osiedlach, które wymagają przebudowy klatek schodowych wraz z montażem wind w budynkach zamieszkiwanych przez osoby starsze lub posiadające małe dzieci.

Istotnym problemem jest również potrzeba wzrostu świadomości ekologicznej mieszkańców w zakresie niebezpieczeństw jakie wynikają ze spalania odpadów w piecach oraz przeprowadzenie kompleksowego programu działań zmierzających do ograniczania takich praktyk przez mieszkańców.

W Planie Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta i Gminy Łosice na lata 2015-2020 roku z perspektywą do 2025 roku, stwierdzono problem występowania zjawiska niskiej emisji na terenie całego Miasta i Gminy Łosice, w związku z czym w poniższej tabeli dla każdego podobszaru przyznano punktację, w związku z występowaniem problemów środowiskowych. Głównymi problem w tym zakresie jest ogrzewanie budynków mieszkalnych piecami węglowymi (ok. 80%). Oprócz budynków jednorodzinnych i publicznych, również domy wielorodzinne są opalane najczęściej przed mieszkańców we własnym zakresie, nieliczne obiekty są zasilane z kotłowni osiedlowych, w których głównym paliwem również jest węgiel.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Tabela 29 Występowanie zjawiska niskiej emisji - stan na 31.12.2015 r.

Oznaczanie Wystęowanie punktacji do Wydzielony podobszar zjawiska niskiej wyznaczenia emisji obszaru zdegradowanego

OSIEDLE BIALSKA tak 1 OSIEDLE MIĘDZYRZECKA tak 1 OSIEDLE SIENKIEWICZA tak 1 OSIEDLE ZDROWA tak 1 OSIEDLE ŻEROMSKIEGO tak 1 BIERNATY ŚREDNIE tak 1 CHOTYCZE tak 1 CHOTYCZE KOLONIA tak 1 CZUCHLEBY tak 1 DZIĘCIOŁY tak 1 JEZIORY tak 1 ŁUZKI tak 1 MESZKI tak 1 NIEMOJKI tak 1 NOWOSIELEC tak 1 PATKÓW tak 1 RUDNIK tak 1 STARE BIERNATY tak 1 SZAŃKÓW tak 1 ŚWINIARÓW tak 1 TOPORÓW tak 1 WOŹNIKI tak 1 ZAKRZE tak 1 MIASTO I GMINA ŁOSICE tak Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Uciążliwym problemem, występującym na terenie Miasta i Gminy Łosice jest także występowanie w istniejących budynkach dużej ilości azbestu, wymagającego utylizacji. Dotyczy to nie tylko domów mieszkalnych, ale także budynków użyteczności publicznej (np. w konstrukcji budynku Przedszkola Samorządowego nr 2 w Łosicach znajduje się azbest, szkodliwy dla dzieci – konieczna jest więc modernizacja obiektu, w celu pozbycia się tego materiału z budynku przedszkola).

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Tabela 30 Ilość azbestu pozostała do unieszkodliwienia w kg na ha w Mieście i Gminie Łosice- stan na 31.12.2015 r.

Wskaźnik ilości Oznaczanie Ilość azbestu azbestu pozostałego punktacji do pozostała do Powierzchnia Wydzielony podobszar do wyznaczenia unieszkodliwienia w ha unieszkodliwienia obszaru (kg) na ha zdegradowanego

OSIEDLE BIALSKA 85360 957,57 89,14231 0 OSIEDLE MIĘDZYRZECKA 164802 751,07 219,4230 1 OSIEDLE SIENKIEWICZA 25542 30,74 830,9044 1 OSIEDLE ZDROWA 72256 76,31 946,8746 1 OSIEDLE ŻEROMSKIEGO 207175 558,91 371,1882 1 BIERNATY ŚREDNIE 158059 484,93 325,9419 1 CHOTYCZE 214209 1 198,58 178,7190 1 CHOTYCZE KOLONIA 37037 163,83 226,0697 1 CZUCHLEBY 237115 647,36 366,2800 1 DZIĘCIOŁY 118723 308,02 385,4393 1 JEZIORY 28050 82,06 341,8231 1 ŁUZKI 173421 512,07 338,6666 1 MESZKI 135784 191,48 709,1289 1 NIEMOJKI 413221 1 356,07 304,7195 1 NOWOSIELEC 110836 375,83 294,9099 1 PATKÓW 216931 823,22 263,5152 1 RUDNIK 209572 522,93 400,7649 1 STARE BIERNATY 187671 605,83 309,7750 1 SZAŃKÓW 178299 590,54 301,9254 1 ŚWINIARÓW 135564 379,99 356,7568 1 TOPORÓW 92554 351,55 263,2741 1 WOŹNIKI 103455 671,22 154,1298 1 ZAKRZE 262020 486,46 538,6260 1 MIASTO I GMINA ŁOSICE 555135 12 125,80 233,8563 Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Przeprowadzona analiza wskazuje, że w prawie w całym mieście i gminie występuje problem występowania szkodliwego azbestu, wszędzie, poza Osiedlem Bialska, wartość wskaźnika w przeliczeniu na hektar jest powyżej średniej dla całego miasta i Gminy Łosice, która wynosi 233,8563 kg ma 1 ha.

Najwyższy wskaźnik ilości azbestu w przeliczeniu na ha występuje na obszarach:

 Osiedle Zdrowa (946,8746)  Osiedle Sienkiewicza (830,9044)  Meszki (709,1289)  Zakrze (538,626)

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Problemem, który dotyczy głównie części miejskiej jest również koncentracja komunikacji tranzytowej przez centralną cześć miasta, głównie ulicę Rynek (droga wojewódzka). Bardzo istotnym rozwiązaniem, które pomogłoby rozłożyć ruch i zniwelować korki w mieście jest modernizacja nawierzchni ulicy Majora Zenona i ul. 11 listopada. Większa przepustowość dla pojazdów, przyczyni się do zmniejszenia zatorów w ruchu komunikacyjnym i ograniczenia emisji dwutlenku węgla oraz podniesie poziom bezpieczeństwa dla mieszkańców zamieszkujących budynki wielorodzinne oraz budynki komunalne i socjalne. Potrzeba przebudowy dróg wynika z niespełniającej standardów nawierzchni, zdewastowanej jezdni z trylinki i masy bitumicznej o szerokości 4,5 – 5,5 m i 4,5 – 6,0 m oraz konieczności wymiany starych i zniszczonych chodników i płytek chodnikowych. Przebudowywana infrastruktura drogowa wykorzystywana jest przez okolicznych mieszkańców i przedsiębiorców jako trakt komunikacyjny i wpływa na rozwój społeczno-gospodarczy obszaru wzdłuż drogi.

Brak inicjatyw zmierzających do przekształceń w tym zakresie, skutkuje negatywnymi parametrami w zakresie czystości powietrza, które pozostają nie bez wpływu na środowisko i zdrowie mieszkańców oraz uniemożliwia rozwój społeczny i zapewnienie bezpieczeństwa dla okolicznych mieszkańców.

4.1.4. Analiza badań ankietowych

Metoda i technika badawcza

Dla uzyskania jak najlepszego efektu badanie opinii mieszkańców Miasta i Gminy Łosice miało charakter przekrojowy: wybrano metodę sondażową, realizowaną przy zastosowaniu techniki badawczej w formie kwestionariusza ankiety. Specjalnie stworzony do tego typu badań kwestionariusz ankiety zawierał w zdecydowanej większości pytania zamknięte (z podaniem zamkniętej i wyczerpującej listy odpowiedzi, z możliwością udzielenia odpowiedzi własnej). Pytania takie pozwalają na udzielenie szybkiej odpowiedzi przez respondenta oraz na standaryzację i opracowanie zebranych opinii. Ze względu na chęć poznania szerszej opinii mieszkańców na różne tematy, w kwestionariuszu zawarto także kilka pytań otwartych. Ankietyzacja została przeprowadzona metodą wywiadu bezpośredniego oraz za pośrednictwem formularza ankietowego zamieszczonego na stronie Urzędu Miasta i Gminy Łosice.

Charakterystyka grupy respondentów

Wysiłki włożone w zebranie jak największej próby badawczej sprawiły, że wybrano kilka sposobów dystrybucji ankiet do mieszkańców. Dystrybucja ankiet została przeprowadzona przy współpracy z placówkami oświatowymi oraz Urzędem Miasta i Gminy w Łosicach. Przeprowadzona została także bezpośrednia ankietyzacja mieszkańców na ulicach Miasta i Gminy Łosice podczas zorganizowanego Pikniku Integracyjnego, a ponadto kwestionariusz ankiety został zamieszczony na stronie internetowej Urzędu Miasta i Gminy Łosice. Ze względu na rodzaje wybranych sposobów dystrybucji respondenci stanowią losową próbę badawczą. W ramach badania ankietowego zebrano 357 wypełnionych ankiet. Ankietę wypełniło 238 kobiet, 97 mężczyzn, natomiast 22 osoby nie udzieliło odpowiedzi na pytanie dotyczące płci respondenta.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Wykres 2 Struktura respondentów ze względu na płeć

22; 6%

97; 27%

KOBIETA

MĘŻCZYZNA

238; 67% Brak odpowiedzi

Źródło: Badanie ankietowe.

Badaniem zostali objęci mieszkańcy w następujących grupach wiekowych: 15-19, 20-24, 25-44, 45-66 oraz 67+. Przyjęte grupy są charakterystyczne dla tego typu badań. Największą grupę respondentów stanowiły osoby w wieku od 25 do 44 lat, których było 158. Najmniej liczną grupą były natomiast osoby w wieku 67+. Przez tę grupę zostało wypełnionych 15 ankiet. Warto również zwrócić uwagę na to, że 25 osób nie wskazało odpowiedzi na pytanie dotyczące wieku respondenta.

Wykres 3 Struktura respondentów ze względu na wiek

25; 7% 20; 6% 15; 4% 17; 5%

15-19 20-24 25-44 45-66 122; 34% 67+ brak odpowiedzi 158; 44%

Źródło: Badanie ankietowe.

Największą grupę respondentów stanowiły osoby, które określiły swój stan cywilny jako „mężatka/ żonaty”. Osób tych było ogółem 244. Natomiast najmniejszą grupą, liczącą 13 respondentów, były osoby, które określiły swój stan cywilny jako „rozwódka/rozwodnik”, 22 ankietowanych nie wskazało odpowiedzi na to pytanie.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Wykres 4 Struktura respondentów ze względu na stan cywilny

22; 6% 18; 5% 60; 17%

13; 4% panna/kawaler mężatka/żonaty rozwódka/rozwodnik wdowa/wdowiec brak odpowiedzi

244; 68%

Źródło: Badanie ankietowe.

Największą liczbę respondentów stanowiła grupa pracująca w sektorze administracji publicznej (86 osób), najmniejszą grupą były osoby bezrobotne 17 osób oraz 16 osób, które określiły swój status zawodowy jako inny. Na pytanie dotyczące statusu zawodowego 41 osób nie udzieliło żadnej odpowiedzi.

Wykres 5 Struktura respondentów ze względu na status zawodowy 41; 11,48% 28; 7,84% uczeń/student 18; 5,04% pracujący w sektorze 87; 24,37% administracji publicznej 17; 4,76% pracujący w firmie państwowej 38; 10,64% pracujący w firmie prywatnej prowadzący własną działalność gospodarczą 35; 9,80% 43; 12,04% emeryt/rencista

50; 14,01% bezrobotny

Źródło: Badanie ankietowe.

Pod względem wykształcenia najliczniejszą grupą były osoby legitymujące się wykształceniem wyższym magisterskim. Liczba tych osób wyniosła bowiem 137. Najmniej respondentów posiadało natomiast wykształcenie podstawowe. Ankiet wypełnionych przez tę grupę było ogółem 21.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Wykres 6 Struktura respondentów ze względu na poziom wykształcenia

38; 11% 21; 6% 27; 8%

podstawowe zasadnicze zawodowe średnie wyższe licencjackie wyższe magisterskie 137; 38% brak odpowiedzi 104; 29%

30; 8%

Źródło: Badanie ankietowe.

Kolejnym pytaniem była analiza respondentów w odniesieniu do ich sytuacji materialnej. Ankietowanych, którzy określili swoją sytuację jako „raczej dobra”, było 248. Odpowiedź dotyczącą sytuacji materialnej, określoną jako „raczej zła” wskazało 34 osób, „zdecydowanie dobra” – 32 osoby, a „zdecydowanie zła” – wskazało 9 respondentów. Brak odpowiedzi na powyższe pytanie dotyczyło 34 ankietowanych. Wykres 7 Struktura respondentów ze względu na sytuację materialną

34; 10% 32; 9% 9; 2%

34; 10% zdecydowanie dobra raczej dobra raczej zła zdecydowanie zła brak odpowiedzi

248; 69%

Źródło: Badanie ankietowe.

Najwięcej respondentów mieszka w Gminie od urodzenia i jest to 181 osób, a najmniej liczną grupą stanowiącą 19 osób są osoby zamieszkujące Gminę od kilku lat. Natomiast 68 respondentów nie udzieliło odpowiedzi na powyższe pytanie.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Wykres 8 Struktura respondentów ze względu na okres zamieszkania w Gminie

68; 19%

181; 51%

19; 5% od urodzenia długo co mnajmniej 10 lat od niedawna kilka lat brak odpowiedzi

89; 25%

Źródło: Badanie ankietowe.

Kolejnym pytaniem ankietowym było pytanie dotyczące miejsca zamieszkania. Najwięcej ankiet, bo ogółem 265 wypełniły osoby deklarujące miejsce zamieszkania w Mieście i Gminie Łosice. Poza Miastem i Gminą Łosice spośród ankietowanych mieszka 38 respondentów, a 54 osoby nie udzieliły żadnej odpowiedzi na to pytanie.

Wykres 9 Struktura respondentów ze względu na zameldowanie

54; 15%

38; 11% Miasto i Gmina Łosice

Poza Miastem i Gminą Łosice

265; 74%

Źródło: Badanie ankietowe.

Respondentów, którzy określili swoją postawę jako „lubię tę gminę”, było 247. Odpowiedź sformułowana określeniem „ani lubię ani nie lubię” wskazało 78 osób, natomiast „nie lubię tej gminy” zaznaczyło 2 osoby. Brak odpowiedzi na pytanie dotyczące stosunku pozytywnego lub negatywnego do Miasta i Gminy Łosice dotyczyło 30 ankietowanych.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Wykres 10 Postawa wobec Gminy

30; 8% 2; 1%

78; 22% lubię tę gminę ani lubię ani nie lubię nie lubię tej gminy brak odpowiedzi

247; 69%

Źródło: Badanie ankietowe.

Zaprezentowana na powyższych wykresach struktura respondentów wskazuje na to, że w badaniu wzięła udział reprezentatywna grupa mieszkańców w różnym wieku, o wysokim poziomie wykształcenia, o różnym stanie cywilnym, charakteryzująca się zróżnicowaną sytuacją materialną. Wyniki ankiety są więc wiarygodne i oddają opinię społeczności lokalnej na tematy będące przedmiotem badania.

Analiza odpowiedzi Na poniższych wykresach przedstawiono wyniki przeprowadzonego badania ankietyzacyjnego. Należy zauważyć, że w wielu przypadkach respondenci nie odpowiadali na wszystkie pytania zawarte w kwestionariuszu, dlatego przy analizie odpowiedzi na dane pytanie zaznaczono liczbę osób, które udzieliły stosownej odpowiedzi. Aby przeprowadzona analiza opinii publicznej była miarodajna i aby móc porównywać odpowiedzi na konkretne pytania, liczbę osób, która udzieliła danej odpowiedzi, przedstawiono procentowo jako odsetek osób, które łącznie wypowiedziały się w danym pytaniu. Ponadto, niektóre pytania miały charakter otwarty, a w pytaniach zamkniętych możliwe było wskazanie kilku odpowiedzi, dlatego liczba łącznie wskazanych odpowiedzi niejednokrotnie przewyższała liczbę respondentów. Odsetek osób, które wskazały poszczególne odpowiedzi, po zsumowaniu przyjmował więc bardzo często wartość wyższą niż 100%.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Pytanie 1. Wykres 11 Czy Pana/Pani zdaniem Miasto i Gmina Łosice wymaga programu rewitalizacji, to znaczy programu ożywienia społeczno-gospodarczego i przestrzenno-środowiskowego? (N357)

1% 1%

26%

zdecydowanie tak racej tak raczej nie zdecydowanie nie

72%

Źródło: badanie ankietowe.

Zdecydowana większość respondentów wskazała odpowiedź „zdecydowanie tak”, osób które udzieliły takiej odpowiedzi było ogółem 72%. Odpowiedzi, które zawarto w sformułowaniu „raczej tak” zaznaczyło 26% osób. Pozostali ankietowani wskazali „zdecydowanie nie” i osoby te stanowiły zaledwie 1% oraz „raczej nie” takich osób było także 1% wszystkich ankietowanych.

Pytanie 2. Wykres 12 Jak ocenia Pan/Pani dotychczasowe działania w zakresie działań rewitalizacyjnych? (N347)

60,00% 57,14%

50,00%

40,00%

30,00% 22,57%

20,00% 16,00%

10,00% 4,29% 2,00% 0,00% zdecydowanie raczej korzystne raczej zdecydowanie brak odpowiedzi korzystne niekorzystne niekorzystne

Źródło: badanie ankietowe.

Ponad połowa (57,14%) ankietowanych uznała, dotychczasowe działania w zakresie działań rewitalizacyjnych za „raczej korzystne”, za określeniem „zdecydowanie korzystne” opowiedziało się 92

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

22,57% ankietowanych, a „raczej niekorzystne” 16,00% respondentów. Odpowiedź „zdecydowanie niekorzystne” została wskazana przez 4,29% respondentów, natomiast 2,00% ankietowanych nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie.

Pytanie 3. Wykres 13 Który obszar Miasta i Gminy powinien zostać poddany procesowi rewitalizacji, ponieważ jest najbardziej zdegradowany i najtrudniej się tam żyje? (N382)

Woźniki 0,52% Toporów 0,52% Szańków Kolonia 0,52% Szańków 0,52% Dzięcioły 1,05% Zakrze 1,31% Świniarów 1,31% Patków 2,09% Nowosielec 0,52% Niemojki 2,62% Łuzki 5,76% Meszki 1,05% Łosice-Osiedle Żeromskiego 30,37% Łosice-Osiedle Zdrowa 4,45% Łosice-Osiedle Sienkiewicza 9,69% Łosice-Osiedle Międzyrzecka 14,66% Łosice-Osiedle Bialska 17,54% Jeziory 1,31% Czuchleby 0,52% Stare Biernaty 0,79% Biernaty Średnie 0,79% Chotycze Kolonia 0,26% Chotycze 1,83% brak odpowiedzi 2,62%

0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00% 35,00%

Źródło: Badanie ankietowe.

Największa grupa respondentów, stanowiąca 30,37% ogółu badanych wskazało jako miejsce konieczne do przeprowadzenia rewitalizacji - Osiedle Żeromskiego. Ankietowani w liczbie 17,54% wskazało Osiedle Bialska jako obszar wymagający procesów rewitalizacyjnych, a 14,66% odpowiedzi w tym zakresie padło na Osiedle Międzyrzecka. Spośród poddanych badaniu opinii publicznej 9,69% wskazało w tej materii na Osiedle Sienkiewicza, a 5,76% na Łuzki. Osiedle Zdrowa zaznaczyło 4,45% respondentów. Pozostałe miejscowości znajdują się w przedziale od 0,26% do 1,83%. Najczęściej wymienianymi ulicami były ulica: Bialska, Międzyrzecka, Mjr. Zenona. Brak odpowiedzi na powyższe pytanie dotyczył 2,62% ankietowanych. 93

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Pytanie 4. Wykres 14 Czym przede wszystkim należałoby się zająć w pierwszej kolejności, by poprawić sytuację tego obszaru? Proszę krótko opisać swój pomysł (N403)

Ograniczenie prędkości 0,99%

Miejsca parkingowe 2,23%

Rewitalizacja parku 1,49% Stworzenie miejsc do spędzania wolnego czasu atrakcje dla 4,47% dzieci młodzierzy i seniorów/świetlica Przebudowa instalacji wod-kan w szkole podstawowej nr 2 7,44%

Budowa i remont placów zabaw 11,41%

Oświetlenie 2,73%

Budowa ścieżek rowerowych 3,23%

Remont i budowa dróg 9,68%

Wykonanie chodników 9,43%

Remont szkoły nr 2 6,45% Remont/modernizacja/budowa przedszkola nr 2 w 23,82% Łosicach Zagospodarowanie Centrum Miasta 8,19%

INNE 8,44%

brak odpowiedzi 18,11%

0,00% 10,00% 20,00% 30,00%

Źródło: badanie ankietowe.

Według opinii 23,82% ankietowanych w pierwszej kolejności powinno zostać wyremontowane Przedszkole Samorządowe nr 2 w Łosicach, 11,41% uważa, że potrzebne są nowe place zabaw. Kolejno 9,68% wskazało na budowę dróg, 9,43% wykonanie chodników, a 8,44% wymieniło inne obszary rewitalizacji. Na konieczność lepszego zagospodarowania Centrum Miasta wskazało 8,19% respondentów. Odsetek ankietowanych wynoszący 7,44% wskazał na potrzebę przebudowy instalacji w Szkole Podstawowej nr 2, a 6,45% wskazał na remont tejże szkoły. Brak odpowiedzi na powyższe pytanie dotyczył 18,11% respondentów.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Pytanie 5. Wykres 15 Proszę wskazać Pana/Pani związek z wybranym obszarem, wymagającym rewitalizacji (można zaznaczyć kilka odpowiedzi) (N732)

7,33% Miejsce zamieszkania

30,77% Miejsce pracy

23,81%

miejsce wypoczynku

miejsce , w którym często przebywam, załatwiam różne sprawy miejsce, które uważam za 15,02% bardzo ważne dla Miasta i Gminy Łosice 12,09% 10,99% Źródło: badanie ankietowe.

Największy odsetek ankietowanych wynoszący 30,77% wskazał odnośnie swojego związku z obszarem koniecznym do rewitalizacji odpowiedź „miejsce zamieszkania”, dla 23,81% jest to „miejsce, które uważa za bardzo ważne dla Miasta i Gminy Łosice”, a 15,02% odpowiedziało, że to „miejsce pracy”. Odpowiedź ujętą w sformułowaniu „miejsce, w którym często przebywa, załatwia różne sprawy” zaznaczyło 12,09% badanych, natomiast dla 10,99% jest to „miejsce wypoczynku”. Ankietowanych, którzy wskazali „inny” powód było ogółem 6.99%.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Pytanie 6.

Wykres 16 Proszę wskazać najpoważniejsze problemy społeczne występujące na obszarze wskazanym wcześniej przez Pana/Panią do rewitalizacji: (max 3 odpowiedzi) (N732)

niewystarczająca oferta kulturalna i infrastrukturalna powodująca spędzanie wolnego czasu przez mieszkańców poza obszarem gminy… 13,25% migracje mieszkańców do ościennych miast (np. Siedlec, Warszawy) 10,66% niewystarczająca liczba miejsc w przedszkolach 16,12% brak poczucia więzi z Miastem i Gminą Łosice 4,92% brak poczucia bezpieczeństwa 7,10% niewystarczający udział w życiu społecznym i kulturalnym 8,33% problemy rodzinne i społeczne (alkocholizm, przemoc w rodzinie, narkomania występujące na różnych obszarach np. Teren szkół, w miejscach publicznych itp.) 6,42% wysoka przestępczość 1,09% zwiększanie liczby osób wymagających wsparcia, pomocy społecznej 4,51% niechęć do kształcenia i zmiany kwalifikacji 3,83% Ubóstwo 4,78% Bezrobocie 12,16% inny 6,83%

0,00% 10,00% 20,00% Źródło: Badanie ankietowe.

Ankietowani, zostali poproszeni o wskazanie, jakie w ich opinii są najpoważniejsze problemy społeczne w Mieście i Gminie Łosice. Najliczniejsza grupa ankietowanych (16,12%) wskazała na „niewystarczającą liczbę miejsc w przedszkolach”, natomiast 13,25% duży problem społeczny widzi w „niewystarczającej ofercie kulturalnej i infrastrukturalnej, co powoduje spędzanie przez mieszkańców wolnego czasu poza obszarem gminy np. Siedlce, Warszawa”. „Bezrobocie” stanowi najpoważniejszy problem społeczny dla 12,16% respondentów, a 10,66% uznało, że są to „migracje mieszkańców do ościennych miast np. Warszawy, Siedlec”. Dla 8,33%” ankietowanych problemem społecznym jest niewystarczający udział w życiu społecznym i kulturalnym”, a dla 7,10% problemem jest „brak poczucia bezpieczeństwa”.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Pytanie 7. Wykres 17 Proszę wskazać najważniejsze Pana/Panią zdaniem problemy gospodarcze, które powinny być rozwiązane w celu ograniczenia negatywnych zjawisk gospodarczych na obszarze wskazanym wcześniej przez Pana/Panią do rewitalizacji: (max 3 odpowiedzi) (N686)

niewystarczające wsparcie dla przedsiębiorstw, brak inkubatora przedsiębiorczości, szkoleń, doradztwa gospodarczgo niska przedsiębiorczość mieszkańców

9,77% brak miejsca na prowadzenie 6,71% 7,00% działalności

3,35% brak dobrych miejsc pracy w Mieście i Gminie Łosice 13,12%

niskie kwalifikacje zawodowe mieszkańców

niewystarczająca promocja Miasta i Gminy Łosice wobec inwestorów

12,97% słabo rozwinięty sektor usług

24,78% niewystarczająco rozwinięta infrastruktura utrudniająca rozwój usług i handlu (np. Brak 5,69% parkingów) 4,96% plan gospodarowania 11,66% przestrzennego niedostosowany do aktualnych potrzeb i brak jego wersji elektronicznej inny

Źródło: badanie ankietowe.

Znaczna liczba ankietowanych, czyli 24,78% odnosząc swoją odpowiedź do pytania dotyczącego istotnych problemów gospodarczych na obszarze Miasta i Gminy Łosice, stwierdziła, że zasadniczym problemem w tej materii jest „brak dobrych miejsc pracy w Mieście i Gminie Łosice”. Spora grupa respondentów- 13,12% uważa również, że „plan zagospodarowania przestrzennego jest niedostosowany do aktualnych potrzeb i brak jego wersji elektronicznej”. Natomiast 12,97% dużym problemem gospodarczym jest „niewystarczająco rozwinięta infrastruktura utrudniająca rozwój usług i handlu (np. brak parkingów)”. Dla 11,66% badanych odpowiedź ujęta w sformułowaniu „niewystarczająca promocja Miasta i Gminy Łosice” stanowiła najważniejszy problem gospodarczy. Najrzadziej wskazywaną odpowiedzią był „brak miejsca na prowadzenie działalności”.

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Pytanie 8.

Wykres 18 Proszę wskazać najpoważniejsze problemy związane ze środowiskiem naturalnym oraz zagospodarowaniem przestrzennym na obszarze wskazanym wcześniej przez Pana/Panią do rewitalizacji: (max 3 odpowiedzi) (N908)

niski poziom obsługi komunikacyjnej (drogi, parkingi, oświetlenie, brak ścieżek 11,56% rowerowych) niewysterczająco rozwinięta infrastruktura społeczna (szkoły, przedszkola, ośrodki 8,37% zdrowia, ośrodki kultury, ośrodki sportu i… niewystarczjąco rozwinięta infrastruktura w zakresie sieci kanalizacyjnej, wodnej, 2,53% elektrycznej, cieplnej, telekomunikacyjnej niewystarczająco rozwinięta infrastruktura komunikacyjna w zakresie dróg, parkingów, 10,24% chodników i oświetlenia brak miejsca, które stanowi główne miejsce spotkań, wydarzeń społecznych i kulturalnych, 7,49% brak "placu miejskiego/wiejskiego" brak miejsc publicznych dogodnych dla 14,10% wypoczynku rodzin z dziećmi

niska estetyka przestrzeni publicznej 13,55%

zaniedbane parki, skwery, place zabaw 11,12%

niska świadomość mieszkańców w zakresie 6,94% działań dotyczących ekologii

zanieczyszczenie środowiska , w tym przez 8,15% transport prywatny i publiczny

konieczność rekultywacji wysypiska śmieci 1,98%

inny 3,96%

0,00%2,00%4,00%6,00%8,00%10,00%12,00%14,00%16,00%

Źródło: Badanie ankietowe.

Respondenci, w pytaniu Nr 8 zaznaczyli najpoważniejsze problemy związane ze środowiskiem naturalnym oraz zagospodarowaniem przestrzennym na obszarze, który wcześniej został wskazany przez nich jako obszar konieczny do rewitalizacji. Największy procent badanych, bo 14,10% uznało

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU za duży problem „brak miejsc publicznych dogodnych dla wypoczynku rodzin z dziećmi”. Dla 13,55% problemem jest „niska estetyka publiczna”, a 11,56% wskazało „niski poziom obsługi komunikacyjnej (drogi, parkingi, oświetlenie, brak ścieżek rowerowych). Dla 11,12% należałoby zwrócić uwagę na „zaniedbane parki, skwery, place zabaw”, 10,24% upatruje problemu w „niewystarczająco rozwiniętej infrastrukturze w zakresie dróg, parkingów, chodników i oświetlenia”. Najmniej liczna grupa respondentów wykazała na „konieczność rekultywacji wysypiska śmieci” (1,98%).

Pytanie 9 Wykres 19 Proszę wskazać 3 najważniejsze Pana/Pani zdaniem rodzaje przedsięwzięć inwestycyjnych, które powinny być realizowane na obszarze wskazanym wcześniej przez Pana/Panią do rewitalizacji (922)

rozbudowa/modernizacja budynków i obiektów 3,36% zabtkowych rozbudowa/modernizacja/doposażenie budynków 3,90% użyteczności publicznej (np. urzędy, szpital,… rozbudowa/modernizacja budynków i terenów po- 6,40% przemysłowych (np. BUMAR, baza PKS itp.) rozbudowa/modernizacja/doposażenie budynków 3,04% socjalnych, komunalnych oraz budynków w zasobach… rozbudowa/modernizacja/doposażenie infrastruktury 3,36% kulturalnej (Dom Kultury, Kino, biblioteki publiczne rozbudowa infrastruktury technicznej (np..instalacje 6,83% c.o., wod.-kan., gaz) zagospodarowanie przestrzeni publicznych np. 16,59% skwerów, placów zabaw, placów przy świetlicach rozbudowa/modernizacja/doposażenie infrastruktury 10,30% sportowej, rekreacyjnej i turystycznej (np..… rozbudowa/modernizacja infrastruktury edukacyjnej: 17,03% przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjalnych rozbudowa/modernizacja infrastruktury drogowej- 15,51% towarzyszącej (chodniki, ścieżki rowerowe, parkingi,… rozbudowa/modernizacja infrastruktury drogowej i 8,13% sieci komunikacyjnej

inny 5,53%

0,00% 10,00% 20,00%

Źródło: Badanie ankietowe.

Odpowiedzi na pytanie dotyczące najważniejszych przedsięwzięć inwestycyjnych były bardzo zróżnicowane, dlatego też przedstawiono najważniejsze odpowiedzi według ilości ich występowania. Według respondentów najważniejszą inwestycją jaka powinna być zrealizowana w pierwszej kolejności powinna być „rozbudowa/modernizacja infrastruktury edukacyjnej: przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjalnych” - tę odpowiedź wskazało 17,03% ankietowanych. Na drugim

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU miejscu wskazywanej odpowiedzi była odpowiedź dotycząca konieczności „zagospodarowania przestrzeni publicznych np. skwerów, placów zabaw, placów przy świetlicach” - 16,59%. Trzecią najważniejszą inwestycją według respondentów, która powinna zostać zrealizowana to „rozbudowa/modernizacja infrastruktury drogowej - towarzyszącej (chodniki, ścieżki rowerowe, parkingi, oświetlenie)” - takiej odpowiedzi udzieliło 15,51% ankietowanych. Tylko 3,04% zaznaczyło odpowiedź „rozbudowa/modernizacja/doposażenie budynków socjalnych, komunalnych oraz budynków w zasobach spółdzielni mieszkaniowych w Mieście i Gminie”.

Pytanie 10. Wykres 20 Proszę wskazać 3 najważniejsze Pana/Pani zdaniem rodzaje przedsięwzięć społecznych, które powinny być przeanalizowane na obszarze wskazanym wcześniej przez Pana/Panią do rewitalizacji (N588)

poprawa bazy dydaktycznej (np. zwiększenie liczby miejsc w przedszkolach, remonty i wyposażenie 23,13% szkół)

stworzenie szlaków spacerówych, rowerowych 13,27%

organizowanie zajęć pozalekcyjnych dla dzieci i młodzierzy 17,52%

organizowanie konkursow o mieście, wycieczek, spaceów, spotkań na temat historii Miasta i Gminy 2,21% Łosice prowadzenie kursów, szkoleń dla osób poszukujących pracy, chcący zdobyc owe 10,37% umiejętności

programy kulturalne, sportowe, cykliczne imprezy dla mieszkańców 6,97%

tworzenie miejsc spotkań, pobytu, zajęć dla osób starszych, dzieci i młodzierzy, osób zagrożonych 12,59% wykluczeniem programy wsparcia i integracji dla osób i rodzin ubogich, doświadczających różnych trudności i 10,88% kłopotów

inny 3,06%

0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00%

Źródło: Badanie ankietowe.

W pytaniu Nr 10 ankietowani mieli wskazać ich zdaniem najważniejsze rodzaje przedsięwzięć społecznych, które powinny być przeanalizowane.

Według opinii 23,13% ankietowanych najważniejszym rodzajem przedsięwzięcia społecznego, które należy wziąć pod uwagę powinna być „poprawa bazy dydaktycznej (zwiększenie miejsc 100

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU w przedszkolach, remont i wyposażenie szkół)”, 17,52% ankietowanych uznała za konieczne do realizacji „organizowanie zajęć pozalekcyjnych dla dzieci i młodzieży”, a 13,27% respondentów opowiedziało się za „stworzeniem szlaków spacerowych, rowerowych”. „Tworzenie miejsc spotkań, pobytu, zajęć dla osób starszych, dzieci i młodzieży, osób zagrożonych wykluczeniem” wskazało 12,59%. Najrzadziej udzielaną odpowiedzią była odpowiedź dotycząca konieczności podjęcia działań w zakresie „organizowania konkursów o mieście, wycieczek, spacerów, spotkań na temat historii Miasta i Gminy Łosice” - takiej odpowiedzi udzieliło zaledwie 2,21% ankietowanych.

Pytanie 11. Wykres 21 Proszę wskazać 3 najważniejsze Pana/Pani zdaniem rodzaje przedsięwzięć, które powinny być podejmowane w celu ograniczenia negatywnych zjawisk gospodarczych na obszarze wskazanym wcześniej przez Pana/Panią do rewitalizacji (N628)

poprawa infrastruktury służącej rozwojowi handlu i usług (np. Budowa parkingów i miejsc postojowych) 20,38%

utworzenie na terenie gminy Inkubatora Przedsiębiorczości tzn. Instytucji wspierającej… 10,19%

udostępnianie uzbrojonych terenów inwestycyjnych 9,87%

rozbudowanie systemu ulg i zwolnień dla podmiotów prywtnych inwestujących na terenie… 14,33%

programy wsparcia szkoleniowo-doradczego dla osób bezrobotnych 15,76%

programy wsparcia finansowego dla osób zaintersowanych prowadzeniem własnej… 16,56%

programy wsparcia szkoleniowo-doradczego dla osób zainteresowanych prowadzeniem… 12,90%

inny 7,80%

0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00%

Źródło: badanie ankietowe.

Najliczniejsza grupa respondentów, stanowiąca 20,38% badanych, wskazała odnośnie pytania dotyczącego rodzaju przedsięwzięć ograniczających negatywne zjawiska gospodarcze „poprawę infrastruktury służącej rozwojowi handlu i usług (np. budowa parkingu i miejsc postojowych). Dla 16,56% ankietowanych takim przedsięwzięciem powinny być „programy wsparcia finansowego dla osób zainteresowanych prowadzeniem własnej działalności gospodarczej”, a 15,76% wskazała na konieczność uruchomienia programów wsparcia szkoleniowo-doradczego dla osób bezrobotnych”. Najmniej respondentów zaznaczyło odpowiedź „inny” (7,80%).

101

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Pytanie 12. Wykres 22 W której części Miasta i Gminy Pan/Pani mieszka? (N313)

Łosice 0,64% Biernaty Średnie 0,32% Stare Biernaty 1,28% Toporów 0,96% Meszki 0,32% Zakrze 3,51% Świniarów 1,60% Patków 0,32% Rudnik 0,96% Nowosielec 0,64% Niemojki 2,56% Łuzki 5,43% Łosice-Osiedle Żeromskiego 20,45% Łosice-Osiedle Sienkiewicza 13,42% Łosice-Osiedle Międzyrzecka 18,21% Łosice-Osiedle Bialska 10,54% Łosice-Osiedle Zdrowa 15,97% Czuchleby 1,28% Chotczyce 1,60% brak odpowiedzi 14,06% 0,00% 20,00% 40,00%

Źródło: badanie ankietowe.

Największa grupa respondentów biorących udział w badaniu zamieszkuje Osiedle Żeromskiego – 20,45%, Osiedle Międzyrzecka zamieszkuje ogółem 18,21%, a 15,97% Osiedle Zdrowa. Najmniej liczną grupą ankietowanych biorących udział w badaniu byli mieszkańcy miejscowości: Patków, Meszki oraz Biernaty Średnie stanowiąc po 0,32% ankietowanych. Brak odpowiedzi na powyższe pytanie dotyczyło 14,06% respondentów.

PODSUMOWANIE BADANIA ANKIETOWEGO

W badaniu ankietyzacyjnym przeprowadzonym na obszarze Miasta i Gminy Łosice wzięło udział 357 osób z czego 238 osób stanowiły kobiety, 97 osób reprezentowało grupę mężczyzn, 22 osoby nie udzieliły odpowiedzi wskazującej płeć ankietowanego. Najliczniejsza grupa ankietowanych określiła swój wiek między 25 a 44 rokiem życia. Pod względem wykształcenia największą grupę ankietowanych stanowiły osoby legitymujące się wykształceniem wyższym magisterskim (137 osób), które zatrudnione są w administracji publicznej (86 respondentów). Respondenci badania ankietyzacyjnego w większości zamieszkują od urodzenia Miasto i Gminę Łosice.

W treści ankiety dotyczącej opinii interesariuszy w zakresie obecnej sytuacji społeczno-gospodarczej na obszarze Miasta i Gminy Łosice, w związku z opracowywanym Programem Rewitalizacji zamieszczono definicję rewitalizacji. Większość ankietowanych przed wypełnieniem ankiety została podczas rozmowy uświadomiona w jaki sposób przebiegał będzie proces rewitalizacji i jakimi zasadami będzie się on kierował.

Ankietowani biorący udział w badaniu zdecydowanie potwierdzili, iż ich zadaniem Miasto i Gmina Łosice wymagają ożywienia społeczno-gospodarczego i opracowania Programu Rewitalizacji. Odpowiedzi w tym zakresie wyrażonej w sformułowaniu „zdecydowanie tak” (program ożywienia społeczno-gospodarczego i poddanie procesowi rewitalizacji) wyraziło ogółem 72% ankietowanych. 102

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Na pytanie dotyczące dotychczas prowadzonych działań w zakresie odnowy i rewitalizacji na obszarze gminy 57,14% ankietowanych odpowiedziała, iż działania te były „raczej korzystne”, natomiast 22,57% opowiedziała się za odpowiedzią ujętą w sformułowaniu:” zdecydowanie korzystne”.

W pytaniu dotyczącym związku respondentów z obszarem przeznaczonym do rewitalizacji dla 30,77% ankietowanych obszar ten stanowi miejsce zamieszkania, natomiast dla 23,81% jest szczególnie ważnym miejscem dla Miasta i Gminy Łosice.

Obszarem wymagającym programów naprawczych w pierwszej kolejności jest obszar osiedla Żeromskiego (30,37% ankietowanych wskazała ten obszar) oraz obszar osiedla Bialska (17,54% oddzielonych odpowiedzi w tym zakresie). Na pytanie dotyczące rodzaju działań koniecznych do przeprowadzenia w obszarze wymagającym rewitalizacji 23,82% respondentów wskazało konieczność remontu Przedszkola Samorządowego Nr 2 oraz konieczność budowy i remontu placów zabaw (11,41% udzielonych wskazań).

Ankietowani, którzy zostali poproszeni o wskazanie, jakie w ich opinii są najpoważniejsze problemy społeczne w Mieście i Gminie Łosice, w największej liczbie odpowiedzi (16,12%) wskazali na „niewystarczającą liczbę miejsc w przedszkolach”, oraz niewystarczającą ofertę kulturalną i infrastrukturalną (13,25%), co powoduje spędzanie przez mieszkańców wolnego czasu poza obszarem gminy np. Siedlce, Warszawa.

Znaczna liczba ankietowanych, czyli 24,78% odnosząc swoją odpowiedź do pytania dotyczącego istotnych problemów gospodarczych na obszarze Miasta i Gminy Łosice, stwierdziła, że zasadniczym problemem w tej materii jest „brak dobrych miejsc pracy w Mieście i Gminie Łosice”. Spora grupa respondentów- 13,12% uważa również, że „plan zagospodarowania przestrzennego jest niedostosowany do aktualnych potrzeb i brak jego wersji elektronicznej”. Natomiast 12,97% dużym problemem gospodarczym jest „niewystarczająco rozwinięta infrastruktura utrudniająca rozwój usług i handlu (np. brak parkingów)”. W zakresie wskazania przez respondentów najpoważniejszych problemów związanych ze środowiskiem naturalnym oraz zagospodarowaniem przestrzennym na obszarze, który wcześniej został wskazany przez nich jako obszar konieczny do rewitalizacji, największy procent badanych, bo 14,10% uznało za duży problem „brak miejsc publicznych dogodnych dla wypoczynku rodzin z dziećmi”. Dla 13,55% problemem jest „niska estetyka publiczna”, a 11,56% wskazało „niski poziom obsługi komunikacyjnej (drogi, parkingi, oświetlenie, brak ścieżek rowerowych).

Najważniejsze rodzaje przedsięwzięć społecznych, które powinny być realizowane w procesie prowadzonej rewitalizacji ankietowani wskazali w większości: „poprawę bazy dydaktycznej (zwiększenie miejsc w przedszkolach, remont i wyposażenie szkół)”, „organizowanie zajęć pozalekcyjnych dla dzieci i młodzieży”, „stworzenie szlaków spacerowych, rowerowych” oraz „tworzenie miejsc spotkań, pobytu, zajęć dla osób starszych, dzieci i młodzieży, osób zagrożonych wykluczeniem. Najliczniejsza grupa respondentów, odnośnie pytania dotyczącego rodzaju przedsięwzięć ograniczających negatywne zjawiska gospodarcze wskazała „poprawę infrastruktury służącej rozwojowi handlu i usług, „programy wsparcia finansowego dla osób zainteresowanych prowadzeniem własnej działalności gospodarczej” oraz konieczność uruchomienia programów wsparcia szkoleniowo-doradczego dla osób bezrobotnych.

103

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

5. WYBÓR OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH I OBSZARÓW REWITALIZACJI

5.1. Wprowadzenie

Wybór obszarów Miasta i Gminy Łosice wskazanych do objęcia procesem rewitalizacji jest wynikiem gruntownej diagnozy zjawisk kryzysowych występujących na jej terenie oraz wynikiem ustalenia ich koncentracji terytorialnej.

W oparciu o przeprowadzone analizy ilościowe i jakościowe oraz wyznaczone na ich podstawie strefy wysokiej koncentracji negatywnych zjawisk wyznaczono granice obszarów zdegradowanych. Obszary te dały podstawę do przeprowadzenia konsultacji społecznych, które były kluczowym elementem sporządzania Planu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku.

Partycypacja społeczna w prowadzonym procesie rewitalizacji przyjęła następujące formy:

. Organizacji spotkań z mieszkańcami, . Konsultacji społecznych z mieszkańcami, . Organizacji spotkań z przedsiębiorcami, . Organizacji spotkań z organizacjami pozarządowymi, . Przeprowadzenia badania ankietowego wśród mieszkańców, . Wykorzystania strony internetowej Miasta i Gminy Łosice do prowadzeni działań związanych z informacją w zakresie postępu prac nad programem, terminami spotkań konsultacyjnych, możliwością zgłaszania uwag i sugestii do trwających prac nad kształtem i zawartością Programu Rewitalizacji. Szczegółowa analiza wyników diagnozy czynników kryzysowych w Mieście i Gminie Łosice oraz badanie ankietyzacje mieszkańców, umożliwiły wyznaczenie obszarów zdegradowanych.

5.2. Obszary zdegradowane

Celem opracowania Programu Rewitalizacji Miasta i Gminy Łosice jest wyodrębnienie obszarów wymagających szczególnej uwagi - obszarów zdegradowanych. W praktyce działania rewitalizacyjne prowadzone są na obszarach, na których prowadzone funkcje przestały mieć z czasem znaczenie (np. tereny stoczniowe, portowe, kolejowe, wojskowe) lub które zostały zaniedbane w wyniku procesów planistycznych, politycznych i społecznych (np. obszary śródmieść). Wszystkie z tych obszarów mają swoją specyfikę, a zakres i przedmiot działań bywa zróżnicowany, jednakże każdy z nich można w pewien sposób uznać za obszar kryzysowy uznawany jako obszar zdegradowany.

Zgodnie z rekomendacjami delimitacja obszarów zdegradowanych została przeprowadzona w oparciu o zasadę współwystępowania czynników kryzysowych w sferze społecznej oraz w sferze gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej oraz technicznej. W oparciu o zestawienie wskaźników degradacji w poszczególnych wydzielonych, przyjętych do analizy podobszarach przyjęto, że kwalifikacja okręgu do obszaru zdegradowanego następuje, jeżeli w tym obszarze odnotowano niekorzystne wartości wskaźników społecznych oraz występują niekorzystne wskaźniki w pozostałych zakresach tematycznych. 104

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Przeprowadzona analiza wskaźnikowa szeregu mierników ilościowych i jakościowych zamieszczona w Części IV niniejszego dokumentu oraz przeprowadzone na obszarze Miasta i Gminy Łosie badanie opinii publicznej poprzez ankietyzację, w sposób jednoznaczny wyłoniły obszary, które uzyskały parametry poniżej średniej przyjętej dla gminy oraz wskazały na ich kryzysowy charakter. Tabela zamieszczona poniżej w sposób zbiorczy wskazuje wartość wskaźników dla poszczególnych podobszarów, nadając im punktację w postaci oznaczenia cyfrą zero lub cyfrą jeden. Zero wskazuje takie obszary, które nie wymagają interwencji. Analogicznie cyfrą jeden oznaczone zostały osiedla i sołectwa, dla których przyjęte dane wskazują na sytuację kryzysową. Taka gradacja pozwala na wyodrębnienie obszarów pozostających w kryzysie i wymagających niezwłocznej interwencji.

W ramach przeprowadzonego procesu analizy diagnostycznej, badania ankietowego, spotykań z interesariuszami zestawiono następujące główne problemy i źródła zjawisk kryzysowych w Mieście i Gminie Łosice.

W związku z tym, że w diagnozie przedstawiono szereg wskaźników, wybrano najistotniejsze i najbardziej obrazujące występujące problemy społeczne do wyznaczenia obszaru zdegradowanego, dotyczące sfery społecznej, przestrzenno-funkcjonalnej, środowiskowej i technicznej. W tabelach z diagnozą na czerwono zaznaczono negatywne wartości, za które przyznano punkty, poniżej zestawiono punkty w tabeli zbiorczej.

W poniżej tabeli dokonano zestawienia mierników kryzysu z wielu sfer poddanych analizie, a mianowicie sfery społecznej, przestrzenno-funkcjonalnej, środowiskowej i technicznej na obszarach Miasta i Gminy Łosice.

Wskaźniki te zostały wyselekcjonowane jako wskaźniki reprezentatywne z analizowanych sfer, które dotyczą najważniejszych kwestii rzutujących na sytuację społeczno-gospodarczą wydzielonych podobszarów, opisanych w diagnozie.

Wynik analizy przeprowadzonej w powyższej tabeli jednoznacznie wyłania obszary zdegradowane. Przyjęto, że obszarem zdegradowanym jest obszar, który zdobył min. 65% punktów z 15 możliwych do zdobycia, czyli warunkiem zakwalifikowania do obszaru zdegradowanego było uzyskanie min. 9,75 pkt. Należą do nich:

 Osiedle Bialska (10 pkt.)  Osiedle Międzyrzecka (12 pkt.)  Osiedle Sienkiewicza (13 pkt.)  Osiedle Żeromskiego (10 pkt.)

105

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Tabela 31 Zestawienie mierników kryzysu dla obszaru Miasta i Gminy Łosice

Sfera przestrzenno Sfera społeczna Sfera gospodarcza Sfera techniczna Sfera środowiskowa - funkcjonalna Wskaźnik liczby osób przypadający Wskaźnik Wskaźnik ch na 1 m2 działalności Wskaźnik Suma Wskaźnik liczby dzieci, publicznych zawieszonyc budynków - liczby dla których powierzchni Wskaźnik niskiej Wskaźnik Wskaźnik h i użyteczności Oznaczanie Wskaźnik Wskaźnik gospodarst zabrakło Wskaźnik służących do efektywności zmiany liczby osób Wskaźnik liczby zamkniętyc publicznej, punktacji do Wydzielony Wskaźnik liczby inicjatyw w miejsc w zarejestrowany aktywności energetycznej liczby uzależniony osób h wybudowanych Wskaźnik ilości wyznaczenia podobszar liczby przestępst kulturalnyc domowych przedszkolac ch osób społecznej i budynków Wstępowan ludności ch niepełnosprawn w stosunku przed 1989 r., w azbestu obszaru zarejestrowany w i h pobierający h bezrobotnych sportowo- wielorodzinnych ie zjawiska zamieszkał pobierający ych do złym stanie pozostałego do zdegradowane ch zdarzeń na wykroczeń inicjowany ch zasiłki z publicznych na 100 rekreacyjnej, wybudowanych niskej ej w MiG ch zasiłki na pobierających działalności technicznym unieszkodliwie go (min 65% tj. 100 na 100 ch przez tytułu w mieszkańców w odległości przed 1989 r. emisji Łosice (rok 100 zasiłki na 100 AKTYWNYC wymagającym nia na ha 7 9,75 pkt) mieszkańców mieszkańcó mieszkańcó ubóstwa na przeliczeniu w wieku 1 km od nie poddanych 2015 do mieszkańcó mieszkańców H na 100 modernizacji w w w 100 na 100 dzieci produkcyjnym centrum termomoderniz 2013) [%] w mieszkańcó tym mieszkańcó w wieku wydzieloneg acji na ha w w wieku termomoderniz w przedszkolny o produkcyjny acji na ha m podobszaru m (wzdłuż głównych ulic) OSIEDLE BIALSKA 1 1 1 1 0 0 0 1 1 0 1 1 1 1 0 10 OSIEDLE MIĘDZYRZEC 1 0 0 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 12 KA OSIEDLE SIENKIEWICZ 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 13 A OSIEDLE ZDROWA 0 1 1 0 0 0 0 1 1 0 1 0 0 1 1 7 OSIEDLE ŻEROMSKIEG 0 1 1 1 0 0 0 1 1 1 0 1 1 1 1 10 O BIERNATY ŚREDNIE 1 1 1 1 0 1 0 0 1 0 1 0 0 1 1 9 CHOTYCZE 1 0 0 1 0 0 0 0 1 1 0 0 1 1 1 7 CHOTYCZE KOLONIA 0 0 0 1 1 1 0 0 0 0 1 0 0 1 1 6 CZUCHLEBY 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 1 1 5 DZIĘCIOŁY 0 0 0 1 0 1 0 1 1 0 0 1 0 1 1 7 JEZIORY 1 0 1 1 0 0 0 0 0 1 1 0 0 1 1 7

106

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Sfera przestrzenno Sfera społeczna Sfera gospodarcza Sfera techniczna Sfera środowiskowa - funkcjonalna Wskaźnik liczby osób przypadający Wskaźnik Wskaźnik ch na 1 m2 działalności Wskaźnik Suma Wskaźnik liczby dzieci, publicznych zawieszonyc budynków - liczby dla których powierzchni Wskaźnik niskiej Wskaźnik Wskaźnik h i użyteczności Oznaczanie Wskaźnik Wskaźnik gospodarst zabrakło Wskaźnik służących do efektywności zmiany liczby osób Wskaźnik liczby zamkniętyc publicznej, punktacji do Wydzielony Wskaźnik liczby inicjatyw w miejsc w zarejestrowany aktywności energetycznej liczby uzależniony osób h wybudowanych Wskaźnik ilości wyznaczenia podobszar liczby przestępst kulturalnyc domowych przedszkolac ch osób społecznej i budynków Wstępowan ludności ch niepełnosprawn w stosunku przed 1989 r., w azbestu obszaru zarejestrowany w i h pobierający h bezrobotnych sportowo- wielorodzinnych ie zjawiska zamieszkał pobierający ych do złym stanie pozostałego do zdegradowane ch zdarzeń na wykroczeń inicjowany ch zasiłki z publicznych na 100 rekreacyjnej, wybudowanych niskej ej w MiG ch zasiłki na pobierających działalności technicznym unieszkodliwie go (min 65% tj. 100 na 100 ch przez tytułu w mieszkańców w odległości przed 1989 r. emisji Łosice (rok 100 zasiłki na 100 AKTYWNYC wymagającym nia na ha 7 9,75 pkt) mieszkańców mieszkańcó mieszkańcó ubóstwa na przeliczeniu w wieku 1 km od nie poddanych 2015 do mieszkańcó mieszkańców H na 100 modernizacji w w w 100 na 100 dzieci produkcyjnym centrum termomoderniz 2013) [%] w mieszkańcó tym mieszkańcó w wieku wydzieloneg acji na ha w w wieku termomoderniz w przedszkolny o produkcyjny acji na ha m podobszaru m (wzdłuż głównych ulic) ŁUZKI 1 0 1 0 1 1 0 0 1 1 0 0 0 1 1 8 MESZKI 1 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 1 0 1 1 6 NIEMOJKI 1 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 0 0 1 1 6 NOWOSIELEC 0 0 0 1 1 1 1 1 1 0 1 0 0 1 1 9 PATKÓW 1 0 0 1 0 0 0 0 1 1 1 0 0 1 1 7 RUDNIK 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 4 STARE BIERNATY 1 0 0 1 0 0 1 1 1 0 1 0 0 1 1 8 SZAŃKÓW 1 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 1 5 ŚWINIARÓW 0 0 0 1 0 0 0 1 1 0 1 0 0 1 1 6 TOPORÓW 1 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 6 WOŹNIKI 0 1 1 1 1 1 0 0 1 0 0 0 0 1 1 8 ZAKRZE 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 1 0 0 1 1 5

Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Łosice i innych instytucji funkcjonujących na obszarze gminy

107

Rysunek 20 Wyznaczony obszar zdegradowany na terenie Miasta i Gminy Łosice

Źródło: opracowanie Contract Consulting na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Na każdym z wyżej zakwalifikowanych obszarów zdegradowanych, występują problemy społeczne oraz przynajmniej jeden problem ze sfery gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej lub środowiskowej.

Wyznaczony powyżej obszar zdegradowany przekracza dozwolone limity, ponieważ obejmuje 18.94% powierzchni Miasta i Gminy Łosice oraz 51,52% mieszkańców Miasta i Gminy Łosice. Jako obszar rewitalizacji wybrano więc podobszary, które podlegać będą procesom rewitalizacji nie tylko ze względu na przeprowadzoną analizę mierników kryzysu, przeprowadzone badanie ankietyzacyjne,

108

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU wnioski z przeprowadzonych spotkań konsultacyjnych z interesariuszami, ale także z uwagi na ich strategiczny dla obszaru zdegradowanego oraz dla całego Miasta i Gminy Łosice charakter. Należą do nich Osiedle Sienkiewicza oraz Osiedle Żeromskiego.

Do obszaru rewitalizacji wybrano całe Osiedle Sienkiewicza oraz całe Osiedle Żeromskiego, usytuowane w centrum Miasta i Gminy Łosice, a zatem mające charakter reprezentacyjny, które stanowią jednocześnie skupisko życia społeczno-gospodarczego i jednocześnie są największym potencjałem rozwojowym Miasta i Gminy Łosice. Wskazane wyżej podobszary były także typowane przez mieszkańców podczas przeprowadzonego badania ankietowego oraz podczas spotkań konsultacyjnych. Stanowią zatem obszary posiadające zdecydowane przesłanki do objęcia ich procesem rewitalizacji. Szczegółową charakterystykę obszaru i jego potencjału opisano w dalszej części w punkcie „Szczegółowa charakterystyka obszaru rewitalizacji”.

Niekorzystne wskaźniki społeczne są praktycznie obecne na całym terytorium miasta i gminy. Z analizy wyników badań ankietowych wynika, że mieszkańcy miasta zdecydowanie identyfikują obszary problemowe w centrum miasta i gminy.

Wypowiedzi respondentów wyraźnie uwypuklały techniczno-funkcjonalne oraz społeczne problemy, skupiające się właśnie na ulicach należących do wyżej wspomnianych osiedli zaliczanych do obszarów zdegradowanych. Obszar kryzysowy można opisać zatem jako swoisty „obszar ryzyka” w ramach którego powstały i utrzymują się zjawiska (procesy), które aktualnie (lub potencjalnie) są źródłem zagrożenia dla prawidłowego funkcjonowania tego obszaru jako środowiska mieszkalnego, a także miejsca działalności gospodarczej.

1.1. Obszar wyznaczony do rewitalizacji

Rewitalizacja stanowi proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie programu rewitalizacji. Ustawa o rewitalizacji z dn. 9 października 2015 r. stanowi, że działaniom rewitalizacyjnym może zostać poddany obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym, w przypadku występowania na nim ponadto negatywnych zjawisk w sferze gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej lub technicznej. Sumowanie „wymiarów kryzysu” prowadzi do krytycznej oceny stanu miasta i gminy oraz powoduje zaliczanie do obszarów rewitalizacji następujące obszary z rozróżnieniem na konkretne ulice do nich należące.

W trakcie pierwszych konsultacji społecznych dotyczących wyznaczenia obszaru rewitalizacji, pod dyskusję poddano obszar wskazany na mapie poniżej.

109

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Rysunek 21 Obszar pierwotnie wyznaczony do rewitalizacji na terenie Miasta i Gminy Łosice

Źródło: Opracowanie własne

Informacja dotycząca uwag w ramach pierwszych konsultacji społecznych w zakresie obszaru wyznaczonego do rewitalizacji zamieszczona została na stronie internetowej urzędu Miasta i Gminy Łosice oraz na tablicach ogłoszeń, a uwagi i sugestie interesariuszy przyjmowane były od 27.11.2016 r. do 03.11.2016 r. Uwzględniono wszystkie zgłoszone przez mieszkańców uwagi do pierwotnie wyznaczonego obszaru, tj. dołączono obszary Zespołu Szkół Nr 3 RDKU, Perunu, Rejowego Związku Spółek Wodnych, tzw. „tatarskiej góry”. Ponowne konsultacje (drugie konsultacje) dot. obszaru rewitalizacji oraz zgłaszania uwag do Programu przeprowadzono w dniach 10-18 kwietnia 2017 r. – informacja była dostępna na stronie internetowej urzędu Miasta i Gminy Łosice oraz na tablicach ogłoszeń oraz odbyło się spotkanie konsultacyjne w dniu 18.04.2017 r. Podczas drugich konsultacji na obszar zdegradowany wyznaczono obszar przedstawiony na rysunkach nr 22 i 23 został on zaakceptowany w całości i przyjęty jako obszar rewitalizacji.

110

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Rysunek 22 Metodologia wyboru obszaru rewitalizacji na terenie Miasta i Gminy Łosice

Źródło: Opracowanie własne

Załącznikiem do niniejszego Programu Rewitalizacji jest mapa obszaru rewitalizacji w skali 1:5 000, poniżej przedstawiono tę samą mapę jako poglądową (dla zachowania czytelności mapy stanowiącej załącznik do Programu, załącznik zawiera też „wyniesienie” okolic ulicy Rynek).

111

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Rysunek 23 Obszar wyznaczony do rewitalizacji na terenie Miasta i Gminy Łosice

Źródło: Opracowanie własne

Obszar rewitalizacji został wyznaczony na powyższej mapie – wyraźnie widać, że obszar zdegradowany został wyznaczony z obszaru całego Miasta i Gminy Łosice, zaś obszar rewitalizacji z obszaru zdegradowanego.

W opracowaniach specjalistycznych z zakresu rewitalizacji zwraca się uwagę na różne przesłanki delimitacji obszaru rewitalizacji. Są nimi też takie czynniki jak:

 znaczenie obszaru do rewitalizacji dla miasta i gminy  zasadność zwracania uwagi na występowanie korzyści zewnętrznych przy realizacji programu rewitalizacji  potrzeby miasta i gminy, w tym w zakresie spójności i strategii rozwojowej.

112

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Mając powyższe na uwadze, do obszaru rewitalizacji włączono tereny, w których występuje koncentracja zjawisk kryzysowych we wszystkich sferach życia społeczno-gospodarczego oraz stanowią one strategiczne znaczenie dla rozwoju miasta i gminy. Są to osiedla Sienkiewicza i Żeromskiego

Obszar rewitalizacji został wyznaczony z obszaru zdegradowanego, który zgodnie z wcześniej przedstawionymi analizami obejmuje wszystkie osiedla Bialska, Międzyrzecka, Sienkiewicza i Żeromskiego . Obszar zdegradowany przekracza obowiązujące limity tzn. obejmuje ponad 20% powierzchni Gminy i ponad 30% mieszkańców”, wobec powyższego dokonano korekty obszaru pod względem powierzchni i liczby ludności oraz wyznaczono obszar, którego rozwój będzie stanowił „koło zamachowe” do rozwoju pozostałego obszaru zdegradowanego, a pośrednio całej gminy – obszar taki stanowi teren wskazany na powyższej mapie i w tabeli. Tabela poniżej określa szczegółowo liczbę ludności oraz powierzchnię obszaru przeznaczonego do rewitalizacji.

Tabela 32 Liczba mieszkańców oraz powierzchnia obszaru przeznaczonego do rewitalizacji Odsetek liczby Liczba Odsetek powierzchni Wydzielony podobszar mieszkańców Powierzchnia mieszkańców miasta i gminy* Miasta i Gminy*

OSIEDLE SIENKIEWICZA 1468 osób 13,1411% 30,74 ha 0,2535%

OSIEDLE ŻEROMSKIEGO 1827 osób 16,3548% 558,14 ha 4,6029%

RAZEM OBSZAR 3 295 osób 29,4959% 588,88 4,8564% REWITALIZACJI

* liczba mieszkańców Miasta i Gminy Łosice: 11171 osób (stan na 31.12.2015) powierzchnia Miasta i Gminy Łosice 12125,80 ha Źródło: Dane Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Na obszarze wskazanym do rewitalizacji występuje większość instytucji publicznych, mających wpływ na rozwój społeczny i gospodarczy, z których korzystają mieszkańcy całego obszaru zdegradowanego. Należą do nich:

- instytucje publiczne wspierające osoby w trudnych sytuacjach życiowych (Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, parafie rzymsko-katolickie i inne), - placówki edukacyjne (przedszkola, szkoły: podstawowe, gimnazja, ponadgimnazjalne, muzyczna), - organizacje pozarządowe (większość działających na terenie gminy NGO ma swoją siedzibę na obszarze rewitalizacji), - służba zdrowia (Szpital Powiatowy, przychodnie rodzinne) - służby zapewniające bezpieczeństwo publiczne (policja, straż miejska, państwowa i ochotnicza straż pożarna) - instytucje kultury i sportu (Łosicki Dom Kultury, stadion miejski, boiska sportowe, biblioteki i inne) - urzędy (Miasta i Gminy Łosice, Urząd Skarbowy, ZUS, KRUS itp.) - istniejące i potencjalne obiekty turystyczne i rekreacyjne (np. parki i skwery, które można zagospodarować, obiekty zabytkowe, a itp.) - jedno z większych przedsiębiorstw na lokalnym rynku oraz mali rzemieślnicy i sklepikarze 113

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

- budynki, których powierzchnię można przeznaczyć na cele społeczne typu Inkubator Przedsiębiorczości (np. tzw. Bumar) - zaniedbane bloki socjalne i komunalne oraz inne zaniedbane budynki wielomieszkaniowe - obiekty o znaczeniu środowiskowym i sanitarnym (ujęcie wody pitnej)

Liczba i przede wszystkim rodzaj oraz znaczenie znajdujących się na obszarze rewitalizacji ważnych instytucji, obiektów, przedsiębiorstw, stowarzyszeń umożliwia przy współpracy tychże instytucji kompleksowe podejście do rozwiązywania występujących na obszarze zdegradowanym problemów. Możliwe będzie wzajemne współdziałanie we wspólnej sprawie i wyprowadzenie obszaru pozostającego w kryzysie społecznym i gospodarczym ze znamion degradacji.

Celem wyznaczenia obszaru wskazanego do rewitalizacji było umożliwienie jak największej liczbie interesariuszy włączenie się w proces rewitalizacji i realizację przez nich projektów rewitalizacyjnych, które wpłyną na poprawę sytuacji na wyznaczonym obszarze. Wyznaczony obszar wskazany do rewitalizacji zgodnie z zasadami prowadzenia procesu rewitalizacji, jest wynikiem sugestii i oczekiwań wielu środowisk interesariuszy biorących udział w pracach nad powstawaniem dokumentu Programu Rewitalizacji. To właśnie przy współudziale mieszkańców, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych powodzenie rewitalizacji stanie się faktem.

Impulsem do działań w prowadzonym procesie rewitalizacji będą poczynania Urzędu Miasta i Gminy, jednak im więcej podmiotów zaangażuje się w proces rewitalizacji, tym większe będą szanse jego powodzenia, ponieważ więcej osób będzie miało możliwość utożsamia się z tym procesem, większy zatem będzie efekt synergii i komplementarności podejmowanych działań. Konieczne jest umożliwienie podjęcia działań przez różne instytucje i w różnych dziedzinach, ponieważ mocno zauważalnym problemem na terenie obszaru rewitalizacji (także na obszarze zdegradowanym) jest migracja młodych ludzi do większych miast, gdzie zdobywają oni wykształcenie, ale nie wracają już do Łosic, ponieważ jest to dla nich miejsce nieatrakcyjne. Jedynie kompleksowe podjęcie działań w różnych sferach życia sprawi, że wyznaczony do rewitalizacji obszar będzie sprawnie funkcjonującym obszarem zapewniającym nie tylko dogodne warunki zamieszkania i pracy, ale także wypoczynku i rozwijania zainteresowań i kompetencji. Stopniowe wyludnianie się Łosic poświadczają dane statystyczne – liczba osób mieszkających w gminie, zgodnie z deklaracjami mieszkańców dot. pobierania opłaty za wywóz odpadów jest o 20% mniejsza niż liczba osób zameldowanych na terenie gminy. W większości są to studenci i osoby, które pozostały w większych miastach po studiach i nie wracają do Łosic, bo nie widzą na terenie gminy perspektyw dalszego rozwoju, przy czym fakt, że są tu nadal zameldowane sugeruje, że w dużych miastach nie zajmują najlepszej pozycji społecznej potwierdzonej własnym mieszkaniem. Mimo to, mieszkanie w dużych miastach jest jednak dla nich bardziej korzystne niż powrót do rodzimego miasta. Brak interwencji i kompleksowych działań, przewidzianych w niniejszym programie, pogłębi tylko występujące obecnie problemy społeczne.

Zdefiniowano zatem zasadnicze cele rewitalizacji:

1. ROZWÓJ KAPITAŁU SPOŁECZNEGO I ZMNIEJSZENIE SKALI UBÓSTWA NA OBSZARZE REWITALIZOWANYM 2. AKTYWIZACJA SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ I INTEGRACJA SPOŁECZNA NA OBSZARZE REWITALIZOWANYM 3. ROZWÓJ POTENCJAŁU GOSPODARCZEGO NA OBSZARZE REWITALIZOWANYM 4. POPRAWA JAKOŚCI ŻYCIA MIESZKANCÓW NA OBSZARZE REWITALIZOWANYM, W TYM ZMNIEJSZENIE SKUTKÓW UBÓSTWA 5. POPRAWA STANU ŚRODOWISKA NATURALNEGO 114

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

SZCZEGÓŁOWA CHARAKTERYSTYKA OBSZARU REWITALIZACJI

Osiedle Sienkiewicza

Informacje ogólne

Tabela 33 Osiedle Sienkiewicza - Powierzchnia i ludność obszaru rewitalizacji

Odsetek liczby ludności Miasta i Odsetek powierzchni Miasta i Obszar rewitalizacji Gminy Łosice Gminy Łosice

OSIEDLE SIENKIEWICZA 13,1411% 0,2535 % Źródło: Dane Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Osiedle Sienkiewicza należy do części miejskiej Łosic. W skład osiedla wchodzą następujące ulice: 11 listopada, Kilińskiego Kościuszki, Krótka, Majora Zenona, Nowa, Rynek, Sienkiewicza, Sokołowska, Spółdzielcza, Wąska

Analiza mierników ujęta w rozdziale dotyczącym diagnozy społeczno-gospodarczej gminy wykazała, iż Osiedle Sienkiewicza charakteryzuje się następującymi wskaźnikami kryzysu:

- relatywnie wysoki poziom spadku liczby mieszkańców w odniesieniu do lat 2013 i 2015 na poziomie 45 osób

- wysoki poziom wskaźnika koncentracji gospodarstw domowych pobierających świadczenie z tytułu długotrwałej choroby: 25,60% w odniesieniu do wszystkich pobieranych zasiłków tego typu w gminie

- relatywnie wysoki poziom koncentracji gospodarstw domowych pobierających świadczenie z tytułu niepełnosprawności: 26,90% w odniesieniu do wszystkich pobieranych zasiłków tego typu w gminie

- najwyższy poziom odsetka gospodarstw domowych pobierających zasiłek z powodu ubóstwa: 28,29% w odniesieniu do wszystkich pobieranych zasiłków tego typu w gminie

- wysoki wskaźnik odsetka zarejestrowanych osób bezrobotnych do liczby osób w wieku produkcyjnym na poziomie 11,27%

Na terenie osiedla w obszarze rewitalizacji znajdują się następujące instytucje publiczne, które służą wszystkim mieszkańcom gminy:

- Przychodnia Rejonowa NZOZ

- Urząd Skarbowy

- Państwowa Szkoła Muzyczna

- ZUS

- Krus

- Oddział Sanepid 115

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

- Placówka pocztowa Poczty Polskiej

- budynki komunalne i socjalne

- Teren rekreacyjny nad rzeką Toczna

Osiedle Sienkiewicza położone jest w centralnej części Łosic. Na układ komunikacyjny osiedla składają się drogi gminne i powiatowe. Najbardziej strategiczna jest droga powiatowa w ciągu ulic Majora Zenona i 11 Listopada. Zapewnia ona dostęp mieszkańców do położonych przy niej: Przychodni Rejonowej NZOZ, Urzędu Skarbowego, Państwowej Szkoły Muzycznej, Straży Miejskiej, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, KRUS, sanepidu oraz domów jednorodzinnych i bloków. Jednocześnie jest to „wewnętrzna obwodnica”, wykorzystywana podczas zamknięcia ulicy Rynek (droga wojewódzka) przebiegającej przez centrum Łosic (np. podczas wypadków, organizacji imprez w centrum Łosic). Droga wymaga pilnego remontu, w tym modernizacji chodników i budowy kanalizacji deszczowej. W celu zachowania logicznego ciągu prac, w 2015 roku w ulicy wymieniono kanalizację ściekową i wodociąg. Obie ulice są zniszczone, wyboiste i zalega na nich woda po opadach, ul. Majora Zenona jest pokryta trylinką. Chodniki są nierówne, co utrudnia przemieszczanie się osób niepełnosprawnych, osób starszych i matek i ojców z dziećmi w wózkach (szczególnie korzystających z przychodni zdrowia). Potrzeba przebudowy wyżej wymienionych dróg wynika z niespełniającej standardów nawierzchni, zdewastowanej jezdni z trylinki i masy bitumicznej o szerokości 4,5 – 5,5 m i 4,5 – 6,0 m oraz konieczności wymiany starych i zniszczonych chodników i płytek chodnikowych. Przebudowywana infrastruktura drogowa wykorzystywana jest przez okolicznych mieszkańców i przedsiębiorców jako trakt komunikacyjny i wpływa na rozwój społeczno-gospodarczy obszaru wzdłuż drogi. Szczególne znaczenie ma położenie przy tej drodze bloków z mieszkaniami socjalnymi/komunalnymi – zarówno nowo adaptowany budynek , jak przylegający do tej drogi blok przy ul Kilińskiego 8. Zły stan nawierzchni utrudnia bowiem dostęp do mieszkań socjalnych i komunalnych.

Na obszarze wyznaczonym do rewitalizacji na osiedlu Sienkiewicza znajduje się 18 bloków i domów wielorodzinnych, w tym 6 komunalnych. Wieloletnie zaniedbania sprawiły, że znajdujące się na terenie osiedla bloki wymagają kompleksowej odnowy, w tym prac termomodernizacyjnych. Szczególnie zniszczony jest blok przy ulicy Kilińskiego 8, będący blokiem komunalnym/socjalnym. Wymaga on kompleksowego remontu, w szczególności termomodernizacji. Jego modernizacja przyczyni się do poprawy sytuacji materialnych lokatorów o niskim statusie materialnym, w postaci zmniejszenia kosztów za ogrzewanie. Mieszcząca się przy ul. Sienkiewicza kotłownia osiedlowa wymaga wymiany kotłów węglowych na gazowe, ponieważ występuje tu lokalne zanieczyszczenie powietrza (nie są prowadzone pomiary stężeń zanieczyszczeń, ponieważ jest to problem punktowy, jednak uciążliwy dla mieszkańców osiedla). W bloku przy ulicy Sienkiewicza 6, szczególnie odczuwalny jest brak windy, utrudniający przemieszczanie się osobom starszym i matkom z małymi dziećmi - 35% mieszkańców to osoby w wieku powyżej 60 lat, mające problem z poruszaniem się, 20% osób to osoby w wieku rozrodczym z małymi dziećmi lub planujące potomstwo.

Należy zauważyć, że na całym obszarze rewitalizacji brakuje mieszkań socjalnych i komunalnych, a istniejące są w bardzo niskim standardzie. Konieczne jest więc tworzenie nowych lokali socjalnych/komunalnych. Przy ulicy 11 Listopada 15 znajduje się budynek, który może zostać dostosowany do potrzeb budynku mieszkalnego (możliwe jest utworzonych zostanie 9 lokali socjalnych). Niezaspokojone potrzeby mieszkaniowe najuboższej części społeczności lokalnej wymusza konieczność działań w tym zakresie poprzez zwiększenie liczby lokali socjalnych.

W południowo-zachodniej części osiedla zlokalizowana jest rzeka Toczna, której bulwary nie są zagospodarowane. Porasta je nieuporządkowana i niezadbana zieleń, dlatego w chwili obecnej obszar 116

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU nie spełnia funkcji rekreacyjnych. Mieszkańcy Osiedla nie mają obecnie dostępu do zagospodarowanej przestrzeni publicznej (brakuje urządzonych skwerów, traktów spacerowych, palców zabaw, ścieżek rowerowych). Zagospodarowanie bulwarów po obu stronach wzdłuż rzeczki Toczna (osiedla Sienkiewicza i Żeromskiego) stworzyłoby warunki do odpoczynku mieszkańców oraz zwiększyłoby atrakcyjność turystyczną zarówno obszaru rewitalizacji jaki całego miasta.

Rysunek 24 Budynek obecnego budynku biurowego na osiedlu Sienkiewicza z przeznaczeniem na budynek mieszkalny z 9 lokalami socjalnymi

Źródło: Urząd Miasta i Gminy Łosice

Przy ulicy rynek zlokalizowany jest Park im. Króla Aleksandra Jagiellończyka, znajdujący się na terenie historycznego układu urbanistycznego miasta Łosice. Jest to obszar zaniedbany, od lat nie poddawany modernizacji. Przez obszar parku przebiegają trakty piesze (alejki spacerowe), które są popękane i nierówne, co utrudnia poruszanie się osób starszych, niepełnosprawnych i matek z dziećmi w wózkach, ale także przeczy zasadom zachowania estetyki przestrzeni publicznej. Przy alejkach zlokalizowane są ławki i kosze na śmieci, w centralnej części znajduje się klomb kwiatowy. Roślinność ogranicza się do wysokich drzew (od dawna nie pielęgnowanych) oraz kilku nieuporządkowanych krzewów. W parku znajduje się toaleta publiczna, która jest nieestetyczna i niefunkcjonalna. Ponadto jest to miejsce, w którym często przebywają osoby uzależnione, będące pod wypływem alkoholu, często nie kontrolujące swych potrzeb fizjologicznych i zakłócające porządek publiczny. Sytuacja ta znajduje odzwierciedlenie w zarejestrowanych wskaźnikach - na obszarze osiedla Bialska notuje się największa z pośród analizowanych osiedli liczbę przestępstw i wykroczeń.

117

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Rysunek 25 Widok fragmentu zabudowy handlowo-mieszkalnej na Osiedlu Sienkiewicza w Łosicach, wokół Parku im. Króla Aleksandra Jagiellończyka

Źródło: Urząd Miasta i Gminy Łosice

Park im. Króla Aleksandra Jagiellończyka znajduje się w centralnej części Łosic, bezpośrednio przy drodze wojewódzkiej, powinien zatem stanowić miejsce spotkań mieszkańców i zachęcać przejezdnych do zatrzymania się w tym miejscu i spędzenia wolnego czasu. Położony jest na szlaku turystycznym w kierunku miejscowości nadbużańskich znajdujących się na terenie Parku Krajobrazowego „Podlaski Przełom Bugu” oraz w kierunku znanych miejsc kultu religijnego (Leśna Podlaska, Kodeń. Ważne jest więc, aby zachęcić przejezdnych do zatrzymania się na terenie Parku i skorzystania z oferty funkcjonujących przy parku firm, co niewątpliwie wpłynie na poprawę ich dochodów, a tym samym na poprawę lokalnego rynku pracy. Wokół parku znajdują się kamienice mieszkalno-handlowe, większość z nich została odnowiona przez prywatnych inwestorów, z przeznaczeniem na handel i usługi, jednak kilka z nich nadal wymaga pilnych remontów. W pojedynczych przypadkach w kamienicach znajdują się mieszkania komunalne/socjalne. Wokół parku znajdują się parkingi, które nie spełniają swoich funkcji w sposób optymalny. Ich niewielka liczba sprawia, że bardzo często osoby, które nie mogą tu zaparkować rezygnują z zakupów w tej części Łosic i dokonują zakupów w innych lokalizacjach Łosic, gdzie zorganizowane są duże parkingi postojowe. Urząd Miasta i Gminy Łosice podjął działania w kierunku zwiększenia liczby miejsc parkingowych w centrum miasta, zagospodarowując na ten cel znajdujące się ok. 100 m od parku działki, jednak konieczne jest zwiększenie świadomości lokalnych sklepikarzy co do „kultury parkowania” przez ich pracowników, co można osiągnąć np. przez szkolenia dla przedsiębiorców. Obecnie, parking wokół parku zajmują pracownicy funkcjonujących tu firm, a klienci nie mogąc zaparkować rezygnują z ich usług (dotyczy to szczególnie przyjezdnych, którzy nie wiedzą, gdzie mogą zaparkować w innych miejscach niż wokół parku). Konieczne jest podjęcie działań wpływających na poprawę funkcjonalności i estetyki parku oraz jego otoczenia, a także podjęcie działań na rzecz wyeliminowania zjawiska dotyczącego zachowań osób uzależnionych na terenie parku, wykraczających poza przyjęte normy społeczne.

Podsumowanie i synteza analizy szczegółowej obszaru rewitalizacji - Osiedle Sienkiewicza

Budynki na obszarze rewitalizowanym nie spełniają wymaganych standardów technicznych, a znaczna ich część wymaga prac modernizacyjnych i remontu (nadal część budynków wykorzystuje do celów grzewczych kotły węglowe emitujące znaczne ilości CO2 oraz pyłów do atmosfery).

118

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Drogi w ciągu ulic Majora Zenona i ul. 11-go Listopada wymagają przebudowy. Ciągi piesze wzdłuż dróg wymagają wymiany i dostosowania do potrzeb mieszkańców (wymiana nawierzchni, montaż oświetlenia).

Na obszarze brak jest urządzonych miejsc rekreacji i wypoczynku. Istnieje konieczność zagospodarowania bulwarów nad Toczną wraz z możliwą budową amfiteatru. Brakuje urządzonej zieleni, skwerów i placów zabaw. Przestrzeń publiczna jest niezagospodarowana, brakuje miejsc, które byłyby wykorzystywane jako centrum działań społeczno-kulturalnych

Zasadniczym problemem jest również wysoki stopień niedopasowania rynku pracy do kwalifikacji posiadanych przez mieszkańców. Konieczna jest więc realizacja wielowymiarowych działań mających na celu podnoszenie kompetencji zawodowych mieszkańców, wzmacnianie konkurencyjności regionu oraz wspieranie małych firm i oddolnych inicjatyw. Analizowany obszar charakteryzuje się również wysoką liczbą osób pobierających zasiłki celowe (najwyższy wskaźnik na terenie gminy). Realizacja celów związanych z aktywizacją zawodową mieszkańców wpłynie na zniwelowanie istniejących deficytów i stagnacji obszaru.

Przeprowadzona analiza dotycząca obszaru rewitalizacji znajdującego się w granicach obszaru osiedla Sienkiewicza wykazała konieczność przeprowadzenia między innymi następujących działań społecznych i prac inwestycyjnych:

 Zwiększenie świadomości mieszkańców w zakresie poprawy bezpieczeństwa  Odnowa budynków mieszkalnych znajdujących się na obszarze osiedla  Przebudowa dróg ul. Majora Zenona 11-go Listopada wraz z budową kanalizacji deszczowej  Rozbudowa monitoringu miejskiego na ulicach, placach, obiektach i budynkach użyteczności publicznej  Renowacji kamienicy przy ul. Rynek  Zapewnienie lokali socjalnych dla mieszkańców  Zagospodarowanie i utworzenie miejsc rekreacji dla mieszkańców  Podniesienie standardu ochrony środowiska poprzez wymianę instalacji grzewczych

Tabela 34 Synteza diagnozy szczegółowej dla podobszaru rewitalizacji - Osiedla Sienkiewicza Główne problemy Lokalne potencjały Cele strategiczne

 Ubóstwo (znaczny odsetek POTENCJAŁ EDUKACYJNY: 1. ROZWÓJ KAPITAŁU osób pobierających zasiłki - Państwowa Szkoła Muzyczna SPOŁECZNEGO I celowe) ZMNIEJSZENIE SKALI  brak aktywności POTENCJAŁ PRZESTRZENNO- UBÓSTWA NA mieszkańców i ich niska FUNKCJONALNY: OBSZARZE integracja - liczne obiekty infrastruktury REWITALIZOWANYM  brak oferty spędzania wykorzystywanej na cele publiczne 2. AKTYWIZACJA wolnego czasu dla (Urząd Skarbowy, ZUS, KRUS, mieszkańców Sanepid, Przychodnia, Poczta) SPOŁECZNOŚCI  niski poziom - infrastruktura komunikacyjna- LOKALNEJ bezpieczeństwa drogi powiatowe w ciągu ulic I INTEGRACJA  niski poziom techniczny Majora Zenona i 11 Listopada SPOŁECZNA NA budynków OBSZARZE wielomieszkaniowych POTENCJAŁ REKREACYJNY: REWITALIZOWANYM  niski poziom techniczny - Tereny rekreacyjne nad rzeką 3. ROZWÓJ infrastruktury drogowej Toczna POTENCJAŁU 119

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Główne problemy Lokalne potencjały Cele strategiczne

 utrudniony dostęp do - Park im. Króla Jagiellończyka GOSPODARCZEGO NA mieszkań OBSZARZE socjalnych.komunalnych REWITALIZOWANYM 4. POPRAWA JAKOŚCI ŻYCIA MIESZKANCÓW NA OBSZARZE REWITALIZOWANYM, W TYM ZMNIEJSZENIE SKUTKÓW UBÓSTWA 5. POPRAWA STANU ŚRODOWISKA NATURALNEGO

Źródło: opracowanie własne

Osiedle Żeromskiego

Informacje ogólne

Tabela 35 Osiedle Żeromskiego - Powierzchnia i ludność obszaru rewitalizacji

Odsetek liczby ludności Miasta i Odsetek powierzchni Miasta i Obszar rewitalizacji Gminy Łosice Gminy Łosice

OSIEDLE ŻEROMSKIEGO 16,3548% 4,6029% Źródło: Dane Urzędu Miasta i Gminy Łosice

W skład osiedla Żeromskiego wchodzą następujące ulice: Asnyka, Czarkowskiego, Dolna, Floriańska, Jasna, Kochanowskiego, Kolejowa (parzyste od 2 do 14, nieparzyste od 1 do 33), Konopnickiej, Kopernika, Krasickiego, Krasińskiego, Kwiatowa, Łąkowa, Mickiewicza, Parcele, Piaskowa, Piłsudskiego, Pogodna, Polna, Powstania Styczniowego, Prosta, Przemysłowa, Reymonta, Rzeczna, Siedlecka, Słoneczna, Słowackiego, Sokalskiego, Spacerowa, Sportowa, Staszica, Szkolna, Tuwima, Źródlana, Żeromskiego, Żwirowa, Żytnia

Analiza mierników ujęta w rozdziale dotyczącym diagnozy społeczno-gospodarczej gminy wykazała, iż Osiedle Żeromskiego charakteryzuje się następującymi wskaźnikami kryzysu:

- relatywnie wysoki wskaźnik odsetka zarejestrowanych osób bezrobotnych do liczby osób w wieku produkcyjnym na poziomie 9,56%

- relatywnie wysoki wskaźnik odsetka osób uzależnionych pobierających z tego tytułu zasiłki w stosunku do liczby ludności na danym podobszarze na poziomie 0,6%

- relatywnie wysoki wskaźnik koncentracji rodzin pobierających zasiłek okresowy w odniesieniu do łącznej liczby rodzin pobierających tego typu zasiłek w gminie: 22,03%

120

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

- relatywnie wysoki wskaźnik koncentracji rodzin pobierających zasiłek stały na poziomie 21,21 % w odniesieniu do łącznej liczby rodzin pobierających tego typu zasiłek w gminie

Na Osiedlu Żeromskiego funkcjonują główne, istotne dla gminy, ale także powiatu, instytucje i obiekty. Wśród nich znajdują się:

- Urząd Miasta i Gminy Łosice

- Zespół Szkół Nr 1 (szkoła podstawowa, gimnazjum, liceum ogólnokształcące)

-Przedszkole Samorządowe Nr 2

- Łosicki Dom Kultury

- Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej

- Przedszkole prywatne

- Szpital Powiatowy

- Stadion Miejski

- Przychodnia Lekarzy Rodzinnych RADMED

- Centra handlowe wielkogabarytowe (Biedronka, Tesco)

- Dworzec PKS

- Budynki mieszkalne- komunalne i socjalne

- Firmy PERUN oraz firma LAKTOPOL (jedne z największych firm działających w gminie)

- Rejonowy Związek Spółek Wodnych

- Komenda Powiatowa Policji

- Państwowa Straż Pożarna

- Parafia Rzymskokatolicka pw. Trójcy Świętej

Osiedle Żeromskiego położone jest w zachodnio-północnej części Łosic. Przez osiedle przebiega droga wojewódzka nr 698 (w ciągu ulic Siedlecka, Powstania Styczniowego, Piłsudskiego), wymagająca modernizacji na odcinku od Ronda Świętego Jana Pawła II do ul. Rynek, w tym modernizacji mostu na rzece Toczna i budowy sygnalizacji świetlnej na skrzyżowaniu ulic Piłsudskiego/11 Listopada/Narutowicza. Ponadto na układ komunikacyjny w tym obszarze składają się drogi powiatowe i drogi gminne. Drogi powiatowe, w większości wymagają remontów, w tym modernizacji lub budowy chodników, natomiast drogi gminne są w nieco lepszym stanie technicznym.

Na terenie osiedla funkcjonuje przy ulicy Piłsudskiego 6 Urząd Miasta i Gminy Łosice. Znaczenie zatem obszaru i jego charakter reprezentacyjny oraz wpływający na postrzeganie gminy w kontekście możliwości rozwoju społeczno-gospodarczego jest decydujące. Przy ul. Piłsudskiego 9 zlokalizowana jest szkoła zawodowa Zespół Szkół Nr 2. W szkole tej widoczne są problemy szkolnictwa ponadgimnazjalnego, które scharakteryzowano przy Zespole Szkół nr 3 RCKU (Osiedle Międzyrzecka). Ponadto istotnym problemem jest brak wyposażenia w salach warsztatowych, co utrudnia lub wręcz uniemożliwia skuteczne uczenie zawodu. Młodzież ucząca się w szkole (profil 121

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU zawodowy) ma utrudnioną możliwość praktycznej nauki zawodu, ponieważ sale warsztatowe nie są wyposażone w odpowiedni sprzęt. Brak odpowiedniego sprzętu sprawia, że absolwenci szkoły nie posiadają praktycznych umiejętności, pożądanych przez pracodawców, co utrudnia im znalezienie pracy na lokalnym rynku. Brak pracy sprawia, że młodzież wyjeżdża do większych miast w poszukiwaniu zatrudnienia, co w konsekwencji wpływa na wyludnianie się Łosic, w tym obszaru rewitalizacji. Doposażenie szkoły umożliwiłoby zwiększenie szans młodzieży na znalezienie pracy na lokalnym rynku, poprzez nabycie przez uczniów umiejętności praktycznych, a dostosowana baza dydaktyczna placówki do potrzeb zmieniającego się rynku pracy i szkolnictwa, wymiernie wpłynęłaby na podniesienie wskaźników gospodarczych w regionie.

Modernizacji i doposażenia, oraz doszkalania nauczycieli i organizacji zajęć pozalekcyjnych, wymaga także Zespół Szkół nr 1 (szkoła podstawowa, gimnazjum, liceum ogólnokształcące) – mimo dofinansowywania placówek przez organy prowadzące, potrzeby są nadal ogromne.

Na obszarze tym mieści się także Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Łosicach, do którego uczęszczają dzieci Łosic i z okolic, w tym osoby niepełnosprawne, oraz przedszkole prywatne. Na szczególną uwagę zasługuje Przedszkole Samorządowe nr 2 przy ul. Szkolnej. Budynek jest w bardzo złym stanie technicznym, a jego zamknięcie pogłębiłoby jeszcze bardziej sytuację nauczania przedszkolnego na obszarze rewitalizacji i całej gminy. W ostatnich latach zauważa się, że liczba miejsc w przedszkolach w Łosicach jest niewystarczająca (w Łosicach funkcjonują dwa przedszkola samorządowe po jednym na osiedlu Bialska i Żeromskiego i należy rozwiązać ten problem łącznie dla obu przedszkoli). W roku szkolnym 2016/2017 do obu przedszkoli przyjęto 251 osób, dla 49 dzieci zabrakło miejsc, tzn., że dla 16% dzieci zabrakło miejsc. Liczba brakujących miejsc w samorządowych przedszkolach w Łosicach w rzeczywistości jest większa – ok. 95 dzieci uczęszcza do przedszkoli prywatnych, ponieważ rodzice z uwagi na konieczność zachowania miejsca swojej pracy, muszą posyłać dzieci do przedszkola prywatnego. Dotyczy to przede wszystkim rodziców najmłodszych dzieci, których nie dotyczy obowiązek przedszkolny. Matka chcąc wrócić do pracy po okresie urlopu wychowawczego, nie ma szans, żeby skierować swoje dziecko do samorządowego przedszkola, ponieważ w pierwszej kolejności przyjmowane są dzieci z obowiązkiem przedszkolnym i w związku z ograniczoną liczbą miejsc dla najmłodszych dzieci brakuje miejsc w placówce. Kiedy dziecko, uczęszczające do przedszkola prywatnego, wkroczy w wiek obowiązku przedszkolnego, mogłoby zostać przyjęte do przedszkola samorządowego, jednak dla dobra dziecka (zmiana otoczenia) rodzice nie chcą zmieniać im przedszkola na publiczne, przez co liczba dzieci w przedszkolu prywatnym się nie zmniejsza. Problem polega na tym, że obecna powierzchnia użytkowa w przedszkolach samorządowych nie pozwala na utworzenie nowych grup i przyjęcie dodatkowych dzieci, konieczna jest rozbudowa istniejących placówek. Należy zaznaczyć, że do przedszkoli w Łosicach uczęszczają dzieci nie tylko z Łosic, ale także z wiejskiej części gminy. Wychowanie przedszkolne ma szczególne znaczenie, gdyż od najmłodszych lat przygotowuje do życia, uczy samodzielności, samodyscypliny, współpracy w grupie. Istotna jest także w tym kontekście zapewnienie opieki i edukacji dla dzieci matek, które chcą lub musza powrócić na rynek pracy. Zatem rola placówek przedszkolnych jest bardzo istotnym czynnikiem rozwoju nie tylko społecznego, ale i gospodarczego gminy. Jednocześnie jest to jedyny budynek, w którym w wyniku modernizacji możliwe jest zwiększenie powierzchni budynku, żeby możliwe było utworzenie dodatkowych grup.

122

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Rysunek 26 Obiekt Przedszkola Samorządowego Nr 2 na osiedlu Żeromskiego w Łosicach

Źródło: Urząd Miasta i Gminy Łosice

Na obszarze osiedla Żeromskiego, w obszarze rewitalizacji brak jest ważniejszych obiektów zabytkowych. Przy ul. Kolejowej mieści się nowy Kościół Rzymsko-Katolicki pw. Trójcy Świętej. Przeważa zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna. Na tym terenie znajdują się 2 nowe budynki wielomieszkaniowe oraz rozwija się zabudowa szeregowa. Problemem jest duży odsetek budynków pokrytych azbestem (na całym obszarze rewitalizacji nadal nie unieszkodliwiono ok. 90% zinwentaryzowanych wyrobów zawierających azbest. Szczególnie zaniedbanym i wymagającym remontu jest blok komunalny/socjalny przy ulicy Czarkowskiego 4. Przy ulicy Czarkowskiego znajduje się rozległy obszar (ok. 3 ha) po dawnym zakładzie BUMAR – zamknięty po transformacji, niegdyś jeden z większych zakładów pracy, zatrudniający ponad 200 osób, obecnie budynki i teren są zniszczone, zarośnięte chaszczami. Tylko część tego obszaru zagospodarował prywatny inwestor. Niestety na etapie opracowywania programu rewitalizacji nie udało się znaleźć inwestora na zagospodarowanie tego terenu, jest to jednak istotne z punktu widzenia rewitalizacji obszaru i konieczne jest podejmowanie dalszych działań w celu znalezienia inwestora.

Obszar osiedla Żeromskiego jest objęty planem zagospodarowania przestrzennego.

Podobnie jak pozostała część Łosic, większość osiedla jest skanalizowana i zwodociągowana, jednak w większości konieczne jest dokonanie modernizacji sieci kanalizacyjnej i wodociągowej. Na obszarze swoją siedzibę mają jedne z większych zakładów pracy – firmy: LAKTOPOL, PERUN, Biedronka, Tesco, Rejonowy Związek Spółek Wodnych oraz instytucje: Szpital Powiatowy, PKS, Urząd Miasta i Gminy, co potencjalnie stanowi możliwość utworzenia dodatkowych miejsc pracy.

Swoją siedzibę mają tutaj także instytucje zapewniające bezpieczeństwo publiczne – Komenda Powiatowa Policji i Państwowa Straż Pożarna, których działalność wpłynie na poprawę poczucia bezpieczeństwa wśród mieszkańców obszaru rewitalizacji. Przy ul. Piłsudskiego 6 siedzibę ma m.in. Urząd Miasta i Gminy Łosice, Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, PZEAS, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna oraz stowarzyszenia. W budynku tym nie ma windy, istnieje tylko podjazd dla osób niepełnosprawnych na parter budynku. Konieczne w związku z tym jest zamontowanie w budynku windy, aby osoby niepełnosprawne, starsze i matki z dziećmi w wózkach mogły swobodnie przemieszczać się między piętrami (budynek dwupiętrowy).

Przy ulicy Słonecznej mieści się Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Łosicach (Szpital Powiatowy) obsługujący pacjentów z obszaru całego powiatu. Od lat jest on modernizowany i dostosowywany do zmieniających się potrzeb. Obecnie najpilniejszymi problemami do rozwiązania jest konieczność wdrożenia II etapu kompleksowego systemu e-usług w Samodzielnym Publicznym 123

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Łosicach, dokonanie termomodernizacji budynku, co pozwoli na uzyskanie oszczędności zużycia energii o 26,07% poprzez optymalizację kosztów jej zużycia, prowadząc tym samym do zmniejszenia zjawiska ubóstwa energetycznego. Problemem są też braki w sprzęcie specjalistycznym i konieczność doszkalania personelu. Inwestowanie w szpital jest bardzo ważne z punktu widzenia społecznego, ponieważ jest to jedyny szpital w powiecie, a starzejące się społeczeństwo wymaga coraz częstszej opieki medycznej.

Przy ulicy Siedleckiej mieści się Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej RAD-MED Przychodnia Lekarzy Rodzinnych, która również pełni istotną rolę społeczną.

Znajdujący się przy ul. Piłsudskiego zieleniec nie spełnia swoich funkcji rekreacyjnych. Zniszczone trakty spacerowe, brak małej infrastruktury (ławek, koszy na śmieci itp.) zaniedbana roślinność wymagająca pielęgnacji i wycinki, to obecny wizerunek tej części osiedla. Modernizacja zieleńca jest o tyle istotna, że znajduje się on w bezpośrednim sąsiedztwie dworca PKS, po przeciwnej stronie ulicy względem zalewu łosickiego i stanowi początkowy punkt zagospodarowania bulwarów nad Toczną oraz wizytówkę miasta dla turystów i przyjezdnych. Rysunek 27 Niezagospodarowany obszar zieleni na osiedlu Żeromskiego w Łosicach

Źródło: Urząd Miasta i Gminy Łosice

Przy ulicy Szkolnej znajduje się stadion miejski, który jest nieoświetlony, w związku z czym nie może on być wykorzystywany w godzinach wieczornych. Generalnym problemem na obszarze rewitalizacji, jest fakt braku możliwości korzystania przez mieszkańców z obiektów sportowych po zmroku. Sytuacja ta dotyczy następujących obiektów i placówek: boisko wielofunkcyjne ze sztuczną trawą „Orlik” i „Biały Orlik”, kort tenisowy oraz hala sportowa przy Zespole Szkól nr 1 w Łosicach, boisko wielofunkcyjne przy Zespole Szkół nr 2 w Łosicach, boisko wielofunkcyjne przy Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Łosicach, boisko oraz sale gimnastyczne przy Szkole Podstawowej i Gimnazjum nr 2 w Łosicach, Hala sportowa i boisko przy Zespole Szkół nr 3 w Łosicach, stadion miejski w Łosicach z bieżnią lekkoatletyczną i zapleczem sportowym, plac zabaw i w Łosicach, skatepark, wypożyczalnia kajaków i rowerów, funkcjonująca przy Zalewie Łosickim.

Przy ul. Piłsudskiego 4 funkcjonuje Łosicki Dom Kultury, posiadający szeroką ofertę zajęć dodatkowych dla dzieci i młodzieży. Mimo to, część osób nadal nie znajduje dla siebie zajęcia w tej placówce, dlatego konieczne jest poszerzanie i dostosowywanie oferty do zmieniających się potrzeb. Problemem jednak może być w tym kontekście nie tylko mało uniwersalna oferta kulturalna, ale także brak aktywności mieszkańców w życiu kulturalnym na obszarze rewitalizacji. Pomimo organizowanych na tym terenie wielu imprez, z różnej tematyki, zainteresowanie mieszkańców jest niewielkie. Sytuację tą

124

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU potwierdzają zauważalne na tym obszarze rewitalizacji problemy społeczne w postaci największej liczby osób bezrobotnych z pośród pozostałych osiedli ujętych obszarem rewitalizacji oraz największa liczba wydanych tzw. niebieskich kart związanych z występowaniem przemocy w rodzinie.

Podsumowanie i synteza analizy szczegółowej obszaru rewitalizacji - Osiedle Żeromskiego

Na obszarze osiedla Żeromskiego głównym zagrożeniem dla środowiska naturalnego jest wykorzystywanie w budynkach mieszkalnych oraz w budynkach użyteczności publicznej źródeł ogrzewania, które powodują zwiększenie emisji dwutlenku węgla do atmosfery. Koniecznym działaniem w ramach realizacji programu rewitalizacji powinna być wymiana starych pieców olejowych na piece gazowe lub inne ekologiczne źródła ogrzewania.

Istnieje potrzeba prowadzenia działań zwiększających poziom bezpieczeństwa mieszkańców w zakresie modernizacji dróg, wymiany lub montażu oświetlenia ulicznego. Na omawianym obszarze brak jest urządzonych przestrzeni publicznych wykorzystywanych przez mieszkańców w celach rekreacyjno-wypoczynkowych. Brakuje wyposażenia w tzw. małą architekturę, miejsc z urządzoną zielenią, placami zabaw i skwerami.

Działalność Łosickiego Domu Kultury nie zapewnia wszystkich potrzeb mieszkańców osiedla i gminy, nie jest dopasowana do potrzeb różnych grup wiekowych osób korzystających z jego usług. Istnieje potrzeba wzbogacenia oferty kulturalnej, która zaktywizuje mieszkańców, umożliwi rozwijanie ich zainteresowań, a także odwróci niepokojącą tendencję izolacji społecznej mieszkańców i ich wykluczenia z lokalnej społeczności.

Placówki edukacyjne, które funkcjonują na obszarze osiedla nie spełniają wymaganych standardów technicznych oraz funkcjonalnych i wymagają prac remontowych.

Przeprowadzona analiza dotycząca obszaru rewitalizacji znajdującego się w granicach obszaru osiedla Żeromskiego wykazała konieczność przeprowadzenia między innymi następujących działań społecznych i prac inwestycyjnych:

 Organizacja imprez kulturalnych i warsztatów dla dzieci, młodzieży, dorosłych i seniorów,  Poszerzenie oferty spędzania wolnego czasu dla wszystkich grup wiekowych obszaru  Aktywizacja społeczna mieszkańców osiedla  Wsparcie osób lub rodzin zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym  Działania interwencyjne w kierunku przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu  Działania podnoszące poziom bezpieczeństwa  Zagospodarowanie przestrzeni terenów zieleni na obszarze osiedla  Modernizacja obiektów edukacyjnych oraz podniesienie poziomu ich usług, funkcjonujących na obszarze osiedla (Przedszkole Samorządowe nr 2, Zespół Szkół nr 2)  Wsparcie lokalnych przedsiębiorstw  Wymiana i montaż nowego oświetlenia na ulicach, placach, obiektach i budynkach użyteczności publicznej  Dostosowanie budynków użyteczności publicznej do potrzeb osób niepełnosprawnych  Podniesienie poziomu usług ZOZ na obszarze osiedla

125

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Tabela 36 Synteza diagnozy szczegółowej dla podobszaru rewitalizacji - Osiedle Żeromskiego Główne problemy Lokalne potencjały Cele strategiczne

 Ubóstwo (znaczny odsetek POTENCJAŁ EDUKACYJNY: 1. ROZWÓJ KAPITAŁU osób pobierających zasiłki - szkoły i przedszkola SPOŁECZNEGO I celowe) ZMNIEJSZENIE SKALI  brak aktywności POTENCJAŁ GOSPODARCZY: UBÓSTWA NA mieszkańców i ich niska - duże przedsiębiorstwa LAKTOPOL, OBSZARZE integracja PERUN, Biedronka, Tesco, REWITALIZOWANYM  brak szerokiej oferty Rejonowy Związek Spółek 2. AKTYWIZACJA spędzania wolnego czasu Wodnych dla mieszkańców SPOŁECZNOŚCI  niski poziom POTENCJAŁ PRZESTRZENNO- LOKALNEJ bezpieczeństwa FUNKCJONALNY: I INTEGRACJA  brak urządzonych miejsc - liczne obiekty infrastruktury SPOŁECZNA NA rekreacji i wypoczynku wykorzystywanej na cele publiczne OBSZARZE (Urząd Miasta i Gminy Łosice, REWITALIZOWANYM Łosicki Dom Kultury, Szpital 3. ROZWÓJ Powiatowy, Przychodnia, Centra POTENCJAŁU Handlowe, Dworzec PKS, Komenda GOSPODARCZEGO NA Powiatowa Policji, Straż Pożarna, OBSZARZE Kościół) -droga wojewódzka Nr 698 REWITALIZOWANYM 4. POPRAWA JAKOŚCI POTENCJAŁ REKREACYJNY: ŻYCIA MIESZKANCÓW - Stadion Miejski NA OBSZARZE REWITALIZOWANYM, W TYM ZMNIEJSZENIE SKUTKÓW UBÓSTWA 5. POPRAWA STANU ŚRODOWISKA NATURALNEGO

Źródło: opracowanie własne

Podsumowanie dotyczące wyznaczonego obszaru rewitalizacji

Oprócz diagnozy obejmującej najważniejsze problemy i sytuacje kryzysowe omawianych obszarów, należy również zwrócić uwagę na ich potencjał rozwojowy. To on bowiem w znacznym stopniu warunkują możliwości rozwoju danego obszaru oraz wpływają na kwestie odwrócenia negatywnych trendów w sferze społecznej, gospodarczej oraz przestrzenno-funkcjonalnej.

Do najważniejszych elementów potencjałów rozwojowych obszaru rewitalizowanego należą następujące czynniki:

. Odpowiednie zaplecze infrastruktury edukacyjnej, sportowej i kulturalnej – na skutek realizacji działań mających na celu poprawę stanu tej infrastruktury osiedla usytuowane na terenie miejscowości Łosice nie tylko mają szanse zażegnać sytuację kryzysową, ale także mogą stać się głównym ośrodkiem rozwoju społeczno-kulturalnego gminy, . Odpowiednie zaplecze infrastruktury socjalnej – na skutek realizacji działań prowadzonych przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej oraz innych jednostek podległych Urzędowi 126

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Miasta i Gminy Łosice możliwe jest odwrócenie negatywnych trendów w sferze społecznej oraz skuteczna walka z wykluczeniem społecznym, . Dobre warunki rozwoju lokalnej przedsiębiorczości – dzięki realizacji działań mających na celu pobudzenie kreatywności i przedsiębiorczości mieszkańców obszar rewitalizowany ma szansę stać się centrum stymulującym rozwój gospodarczy Miasta i Gminy, poprzez tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości oraz podnoszenie kompetencji zawodowych mieszkańców, . Położenie geograficzne – dzięki realizacji działań mających na celu modernizację sieci drogowej Miasto i Gmina Łosice mają szansę stać się miejscem atrakcyjnym do życia dla osób potencjalnie wybierających ją jako miejsce stałego zamieszkania, a także miejscem podróży turystycznych osób mieszkających poza obszarem Miasta i Gminy Łosice, . Na obszarze tym występuje większość instytucji publicznych, mających wpływ na rozwój społeczny, gospodarczy i środowiskowy, z których korzystają mieszkańcy całego obszaru zdegradowanego. Należą do nich: instytucje publiczne wspierające osoby w trudnych sytuacjach życiowych (Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, parafie rzymsko-katolickie i inne), szkoły (przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne, szkoła muzyczna), organizacje pozarządowe (większość działających na terenie gminy NGO ma swoją siedzibę na obszarze rewitalizacji), służba zdrowia (Szpital Powiatowy, przychodnie rodzinne,), służby zapewniające bezpieczeństwo publiczne (policja, straż miejska, państwowa i ochotnicza straż pożarna), instytucje kultury i sportu (Łosicki Dom Kultury, stadion miejski, boiska sportowe, biblioteka miejska i pedagogiczna i inne), urzędy (Miasta i Gminy Łosice, Urząd Skarbowy, ZUS, KRUS itp.).

127

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

CZĘŚĆ V. Analiza SWOT

Analiza SWOT jest jednym z podstawowych narzędzi zarządzania strategicznego, które jest zestawieniem silnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń analizowanego obszaru. Składa się ona z następujących elementów:

Strengths (mocne strony) Weakness (słabe strony) czynniki wewnętrzne wpływające czynniki wewnętrzne wpływające pozytywnie na rozwój obszaru, negatywnie na rozwój obszaru, tworzące podstawy jego przyszłego utrudniające jego rozwój i realizację

rozwoju, wyróżniające go w zamierzeń, obniżające rangę otoczeniu, podnoszące jego obszaru w oczach mieszkańców, konkurencyjność i atrakcyjność osób przyjezdnych i inwestorów w oczach mieszkańców, osób przyjezdnych i inwestorów

Opportunities (szanse) Threats (zagrożenia) czynniki zewnętrzne sprzyjające czynniki zewnętrzne obszarowi w osiąganiu przeszkadzające obszarowi w wyznaczonych celów rozwojowych, osiąganiu wyznaczonych celów

umożliwiające eliminowanie słabości rozwojowych, uniemożliwiające oraz podejmowanie nowych niwelowanie słabości, blokujące kierunków rozwoju podejmowanie działania

Celem analizy SWOT dla obszarów rewitalizowanych na terenie Miasta i Gminy Łosice jest identyfikacja czynników, które definiują aktualną sytuację, a także wskazują najlepsze rozwiązania oraz kierunek działań pozwalający na wyprowadzenie obszarów zdegradowanych ze stanu kryzysowego przy minimalizacji zagrożeń, ograniczeniu słabych stron oraz wykorzystaniu szans i mocnych stron. Analiza SWOT dla obszarów rewitalizowanych na terenie Miasta i Gminy Łosice została zaprezentowana w poniższej tabeli.

128

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Rysunek 28. Analiza SWOT dla obszarów rewitalizowanych na obszarze Miasta i Gminy Łosice – SFERA SPOŁECZNA

Weakness (słabe strony) Strengths (mocne strony)  spadek liczby mieszkańców odnotowywany  funkcjonowanie na obszarze rewitalizowanym w ostatnich latach placówek edukacyjnych, kulturalnych oraz  znaczna koncentracja ludności na obszarze budynków użyteczności publicznej (Szkolnictwo rewitalizowanym podstawowe i gimnazjalne, Urząd Miasta)  niekorzystna sytuacja w odniesieniu do poziomu  Posiadanie zaplecza do rozwoju funkcji kulturalno- bezrobocia sportowej (prowadzona na obszarze rewitalizacji  wysoki wskaźnik ubóstwa działalność Gminnego Ośrodka Kultury, Biblioteki,  wysoki wskaźnik osób uzależnionych Stadionu Miejskiego,)  wysoki wskaźnik osób korzystających z form pomocy oferowanych przez instytucje pomocy społecznej  niski poziom bezpieczeństwa  brak kompleksowej oferty spędzania wolnego czasu kierowanej do różnych grup mieszkańców  niedostatecznie rozwinięty system opiekuńczo- rehabilitacyjny dla populacji w wieku poprodukcyjnym

Opportunities (szanse) Threats (zagrożenia)

 możliwość współpracy z istniejącymi organizacjami  konieczność zapewnienia odpowiedniej pozarządowymi, mająca na celu aktywizację infrastruktury technicznej i społecznej coraz większej lokalnej społeczności liczbie osób w wieku poprodukcyjnym  dostępność środków zewnętrznych  wysoki wskaźnik migracji osób młodych na finansowanie działań w zakresie projektów i wykształconych do Warszawy i innych większych społecznych tzw. „projektów miękkich” miast  brak zorganizowanych inicjatyw służących rozwojowi lokalnej aktywności społeczeństwa  niski stopień integracji między mieszkańcami i przywiązania mieszkańców do Miasta i Gminy, brak funkcjonowania zjawiska określanego jako funkcjonowanie świadomego społeczeństwa obywatelskiego

Źródło: opracowanie własne

129

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Rysunek 29. Analiza SWOT dla obszarów rewitalizowanych na obszarze Miasta i Gminy Łosice – SFERA GOSPODARCZA

Strengths (mocne strony) Weakness (słabe strony)

 baza infrastrukturalna mogąca dać podstawę do  niekorzystna sytuacja w odniesieniu do poziomu odnawiania funkcji gospodarczych bezrobocia  duży potencjał turystyczno-rekreacyjny dzięki  wysoki wskaźnik podmiotów wykreślonych z rejestru funkcjonowaniu zmodernizowanego Zalewu REGON Łosickiego  niedostatecznie rozwinięta infrastruktura techniczna  duży, niewykorzystany potencjał inwestycyjny niesprzyjająca rozwojowi lokalnej przedsiębiorczości  polityka władz Miasta i Gminy nastawiona  brak instytucjonalnych form wsparcia dla małych na przeprowadzanie inwestycji oraz jego firm rodzinnych oraz jednoosobowych działalności zaangażowanie we wzrost potencjału gospodarczych gospodarczego  brak instytucjonalnego wsparcia dla osób planujących rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej  brak aktywności zawodowej mieszkańców, brak chęci podejmowania jakiejkolwiek inicjatywy w zakresie rozwoju zawodowego lub zmiany kwalifikacji  niewystarczające powiązania pomiędzy edukacją a potrzebami lokalnego rynku pracy  brak środków własnych i zabezpieczenia wkładu własnego do realizacji projektów i inwestycji finansowanych ze środków UE

Opportunities (szanse) Threats (zagrożenia)

 dostępność środków zewnętrznych  szybki i dynamiczny rozwój innych obszarów, gmin, na finansowanie zadań inwestycyjnych powiatów w regionie  zaplanowane inwestycje infrastrukturalne  niska konkurencyjność Miasta i Gminy Łosice w wpływające na zwiększenie spójności obszarów regionie rewitalizowanych oraz umożliwiające rozwój  brak zorganizowanych inicjatyw służących gospodarczy rozwojowi gospodarczemu  współpraca z organizacjami pozarządowymi  wzrost poziomu bezrobocia przenoszenie się na gruncie gospodarczym lokalnego rynku pracy do Warszawy i innych miast w regionie

Źródło: opracowanie własne

130

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Rysunek 30. Analiza SWOT dla obszarów rewitalizowanych na obszarze Miasta i Gminy Łosice– SFERA PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNO- ŚRODOWISKOWA

Strengths (mocne strony) Weakness (słabe strony)

 brak dużych zakładów przemysłowych na obszarze  niedostateczny poziom rozwoju infrastruktury rewitalizowanym, mogących znacząco się przyczynić technicznej- liniowej do pogorszenia stanu środowiska naturalnego  niedostateczny stan techniczny budynków  Dogodne warunki do utworzenia znaczącej pozycji użyteczności publicznej obszaru w zakresie rozwoju funkcji rekreacyjno-  eksploatacja w budynkach mieszkalnych i obiektach turystycznej użyteczności publicznej urządzeń i instalacji powodujących zwiększoną emisję dwutlenku węgla do atmosfery  niski stopień estetyki i zagospodarowania przestrzeni publicznej w infrastrukturę tzw. zieleni urządzonej  niski stopień dostosowania zagospodarowania przestrzeni publicznej do faktycznych potrzeb mieszkańców  niedostatecznie wykształcony układ komunikacyjny w obrębie obszaru  zły stan części infrastruktury drogowej, wraz z infrastrukturą towarzyszącą  brak tras spacerowych i rowerowych  brak dynamicznych działań związanych z promocją regionu, jako miejsca rekreacji i wypoczynku

Opportunities (szanse) Threats (zagrożenia)

 rozwój dogodnych połączeń komunikacyjnych na  szybki i dynamiczny rozwój innych obszarów, gmin, obszarze województwa, umożliwiający powiatów w regionie skomunikowanie obszaru z innymi większymi  niewystarczający stopień przeprowadzania działań miastami mających na celu termomodernizację budynków  dostępność środków zewnętrznych oraz korzystanie z alternatywnych źródeł energii na finansowanie zadań inwestycyjnych  zaplanowane inwestycje infrastrukturalne mogące wpłynąć na zwiększenie spójności analizowanych obszarów  podejmowanie działań mających na celu poprawę zagospodarowania i zwiększenie funkcjonalności przestrzeni publicznej

Źródło: opracowanie własne 131

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

CZĘŚĆ VI. Wizja obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji

Realizacja założeń Programu Rewitalizacji na obszarze jego wdrażania, wskazanym jako obszar kryzysowy, wymagający wsparcia, umożliwi aktywizację obszaru i jego mieszkańców w zakresie pobudzenia sfery społecznej i gospodarczej. Wizja obszaru po zakończeniu procesu rewitalizacji, obejmującego szerokie spektrum komplementarnych, oddziałujących wzajemnie na siebie projektów i inwestycji jest swoistą projekcją i zależeć będzie nie tylko od zaplanowanych w ramach rewitalizacji działań, ale także od aktywności wszystkich zaangażowanych interesariuszy oraz czynników zewnętrznych związanych z sytuacją społeczno-gospodarczą kraju, które także będą miały wpływ na powodzenie założonych przez Program Rewitalizacji celów. Wizja obszaru, który podlegać będzie procesom rewitalizacji powinna mieć swoje odzwierciedlenie w wizji i kierunkach rozwoju całego Miasta i Gminy Łosice, jest zatem wspólną wizją dla obszaru znajdującego się obecnie w stanie kryzysu (obszaru rewitalizacji) i obszaru całego Miasta i Gminy.

W toku prac analitycznych, badań społecznych i przeprowadzonych konsultacji, a także dzięki przeprowadzonej diagnozie obszarów kryzysowych Miasta i Gminy Łosice, zdefiniowana została wizja obszarów wskazanych do rewitalizacji, a którą zdefiniowano w sposób następujący:

Rysunek 31 Wizja obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji Miejsce zapewniające wszechstronny rozwój dla mieszkańców obszaru rewitalizacji, zapewniające dogodne miejsce do życia, pracy i wypoczynku z uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju. Źródło: opracowanie własne

Wdrożenie działań będących przedmiotem Programu Rewitalizacji sprawi, iż obszar rewitalizowany będzie miał nie tylko szansę na zażegnanie sytuacji kryzysu, zmianę niekorzystnych wskaźników, ale poprzez działania w komplementarnych sferach wpłynie na rozwój społeczno- gospodarczy całego Miasta i Gminy Łosice. Mając powyższe na uwadze, działania ujęte w ramach prowadzonego procesu rewitalizacji prowadzić będą do poprawy warunków życia i rozwoju osobistego mieszkańców obszarów rewitalizowanych.

Odpowiedź na zdiagnozowany kryzys w sferze społecznej

Zaplanowane do realizacji projekty w ramach niniejszego Programu Rewitalizacji, umożliwią podniesienie kompetencji zawodowych mieszkańców, ich ukierunkowanie na rozwój osobisty, wzmogą aktywność społeczną i w efekcie wpłyną na rozwój kapitału społecznego oddziaływując na pozostałe sfery życia społeczno-gospodarczego obszaru rewitalizacji.

Społeczność obszaru rewitalizacji, która obecnie jak wykazała diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych w gminie, należy do społeczności nieaktywnych, pozostających w obszarze ubóstwa,

132

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU otrzyma odpowiednie wsparcie w postaci miejsc udzielania pomocy oraz działań szkoleniowo- terapeutycznych, co stymulować będzie obszar rewitalizacji pozostający w stagnacji.

Zapewnienie uniwersalnej, dostosowanej do różnego wieku oferty kulturalno-rozrywkowej oraz oferty dotyczącej rozwijania zainteresowań i predyspozycji mieszkańców, nie tylko umożliwi zagospodarowanie dla nich wolnego czasu, ale przede wszystkim wzmocni wzajemną integrację i przywiązanie do regionu. Dzięki przeprowadzonym w ramach procesu rewitalizacji działaniom oferta kulturalno-rekreacyjna będzie pełna i dostosowana do różnych grup odbiorców. Osoby wymagające wsparcia, zamieszkujące obszar rewitalizacji, zarówno te, których dotyczy problem ubóstwa, problemy związane z nadużywaniem środków psychoaktywnych, a które nie radzą sobie w codziennych sytuacjach życiowych oraz te, które z uwagi na wiek i konieczność wsparcia medycznego wymagają szczególnej opieki, otrzymają niezbędne wsparcie i pomoc. Konsekwencją tych działań będzie podniesienie poziomu przedsiębiorczości, zmniejszenie skali ubóstwa i poprawa integracji i aktywności społecznej mieszkańców obszaru rewitalizacji.

Odpowiedź na zdiagnozowany kryzys w sferze w sferze gospodarczej

Mieszkańcy i przedsiębiorcy, którzy związani są z obszarem rewitalizowanym, obecnie mało aktywni, posiadający niski potencjał przedsiębiorczości, otrzymają narzędzia do realizacji swoich pomysłów w postaci udostępnienia miejsca spotkań i wyrażania opinii w bieżących kwestiach, dotyczących miejsca zamieszkania i pracy. Dzięki temu otrzymają oni możliwość współdecydowania i tworzenia warunków do dynamicznego rozwoju obszaru rewitalizacji na którym mieszkają i pracują.

Podniesienie poziomu przedsiębiorczości wśród mieszkańców poprzez system szkoleń i doradztwa, zapewnienie stosownych udogodnień dla przedsiębiorców na obszarze rewitalizowanym wpłynie w sposób zdecydowany na poprawę kondycji ekonomicznej społeczności lokalnej, ponieważ realizowane działania mają na celu także przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, w tym przede wszystkim wykluczeniu z powodu ubóstwa czy bezrobocia.

Odpowiedź na zdiagnozowany kryzys w sferze techniczno-przestrzennej

Dopełnieniem projektów w ramach prowadzonego procesu rewitalizacji o charakterze społecznym będą projekty infrastrukturalne na obszarze rewitalizacji dotyczące budowy lub modernizacji infrastruktury technicznej znajdującej się na obszarze rewitalizowanym w postaci między innymi: przebudowy dróg, modernizacji i termomodernizacji budynków użyteczności publicznej, zmiany sposobu użytkowania budynków z przeznaczeniem na lokale socjalne, utworzenia miejsc rekreacji i wypoczynku w postaci zagospodarowanych obszarów parków.

Polepszenie standardów funkcjonującej obecnie infrastruktury publicznej wpłynie na polepszenie warunków życia mieszkańców, którzy otrzymają w wyniku realizacji procesu rewitalizacji przestrzeń dostosowaną do ich potrzeb, przestrzeń estetyczną, funkcjonalną, o wysokich parametrach technicznych. Wypromowanie Zalewu Łosickiego jako miejsca wypoczynku i rekreacji dla mieszkańców Miasta i Gminy Łosice, umożliwi podniesienie przedsiębiorczości w obszarze wokół zalewu i wymiernie wpłynie na sytuację gospodarczą nie tylko w obszarze rewitalizacji, ale także na obszarze całego Miasta i Gminy Łosice, ponieważ rozwój potencjału gospodarczego będzie korelował z rozwojem aktywności i kreatywności mieszkańców w aspekcie włączania się w rozwój lokalnej przedsiębiorczości.

133

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Realizowane projekty poza wyprowadzeniem z kryzysu obszarów rewitalizowanych przyczynią się do istotnego zwiększenia poziomu spójności i integracji całego Miasta i Gminy Łosice. Spójność społeczno-gospodarcza obszaru całej gminy jest warunkiem jej rozwoju we wszystkich sferach funkcjonowania. Obszary poddane rewitalizacji będą stymulowały w sposób znaczący rozwój całego Miasta i Gminy, prezentując jej obszar jako zwarty, harmonijny i sprawnie funkcjonujący organizm, zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Infrastruktura obiektów użyteczności publicznej dostosowana do potrzeb mieszkańców służy z założenia mieszkańcom całej gminy i zapobiega przenoszeniu ich wszelakich aktywności poza jej teren. Przebywanie w funkcjonalnie i estetycznie zaprojektowanej przestrzeni, która jednocześnie posiada funkcje rekreacyjno-kulturalne, dzięki realizacji projektów będących przedmiotem niniejszego Programu Rewitalizacji, wymiernie wpłynie na poziom satysfakcji mieszkańców i sprawi, że ich potrzeby w tej materii zostaną w pełni zaspokojone.

Wszystkie powyższe skutki prowadzonych działań rewitalizacyjnych w obszarach kryzysu, doprowadzą w konsekwencji do wzrostu konkurencyjności tych obszarów oraz obszaru całego Miasta i Gminy na tle regionu i zmienią postrzeganie gminy nie tylko przez mieszkańców, ale także przez osoby potencjalnie wybierające ją jako ewentualne przyszłe miejsce zamieszkania. Poniższy rysunek w sposób syntetyczny prezentuje obszar po przeprowadzonej rewitalizacji oraz jego efekty.

Rysunek 32 Parametry obszaru po przeprowadzonej rewitalizacji - efekty działań związanych z rewitalizacją

Dogodne warunki życia i rozwoju mieszkańców na obszarze rewitalizowanym

Wysoki poziom integracji społecznej na obszarze rewitalizowanym

Stabilna kondycja ekonomiczna społeczeństwa na obszarze rewitalizowanym

Wysoka spójność społeczna i gospodarcza na obszarze rewitalizowanym

Funkcjonalna i estetycznie zagospodarowana przestrzeń publiczna na obszarze rewitalizowanym

Wysoka konkurencyjność obszaru rewitalizacji oraz Gminy na tle regionu

Źródło: opracowanie własne

Kluczowym warunkiem wdrożenia opisanej powyżej wizji jest realizacja kompleksowych działań rewitalizacyjnych. W ich efekcie nastąpi neutralizacja problemów koncentrujących się na wytyczonym obszarze rewitalizacji, co umożliwi zachowanie spójności społecznej, gospodarczej i przestrzenno- funkcjonalnej dla całego Miasta i Gminy Łosice oraz stworzy warunki do jego długofalowego i zrównoważonego rozwoju. 134

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

CZĘŚĆ VII. Cele strategiczne, operacyjne oraz główne pola interwencji programu rewitalizacji

Przeprowadzona analiza czynników i zjawisk kryzysowych w niniejszym dokumencie Programu Rewitalizacji nie tylko wskazała obszary kryzysu, ale także umocowała do konieczności zdefiniowania celów strategicznych i przyporządkowania im celów operacyjnych, a także wskazania konkretnych projektów niezbędnych do realizacji w procesie rewitalizacji. Aby prowadzony proces rewitalizacji zakończył się pomyślnie określony został główny cel realizacji Programu Rewitalizacji Miasta i Gminy Łosice.

Rysunek 33. Cel główny Programu Rewitalizacji Miasta i Gminy Łosice

Rozwój społeczno-gospodarczy obszaru rewitalizacji, implikujący wysoką jakość życia jego mieszkańców

Źródło: opracowanie własne

Powyższemu celowi głównemu odpowiadają cele strategiczne, cele operacyjne i kierunki interwencji zaprezentowane poniżej.

Rysunek 34. Cele strategiczne Programu Rewitalizacji Miasta i Gminy Łosice

1.ROZWÓJ KAPITAŁU SPOŁECZNEGO I ZMNIEJSZENIE SKALI UBÓSTWA NA OBSZARZE REWITALIZOWANYM

2.AKTYWIZACJA SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ I INTEGRACJA SPOŁECZNA NA OBSZARZE REWITALIZOWANYM

3.ROZWÓJ POTENCJAŁU GOSPODARCZEGO NA OBSZARZE REWITALIZOWANYM

4.POPRAWA JAKOŚCI ŻYCIA MIESZKAŃCÓW NA OBSZARZE REWITALIZOWANYM, W TYM ZMNIEJSZENIE SKUTKÓW UBÓSTWA

5. POPRAWA STANU ŚRODOWISKA NATURALNEGO

Źródło: opracowanie własne

135

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Cel strategiczny 1 - Rozwój kapitału społecznego i zmniejszenie skali ubóstwa na obszarze rewitalizowanym

Wykazany w diagnozie kryzysu niniejszego Programu Rewitalizacji problem ubóstwa, bezrobocia, przestępczości oraz w konsekwencji wykluczenia społecznego, wskazuje na niski poziom kapitału społecznego na obszarze rewitalizowanym. Konieczne są zatem działania zapobiegające w obszarze zwiększenia poziomu bezpieczeństwa, zmniejszenia skali ubóstwa poprzez właściwą prewencję oraz umożliwienie mieszkańcom możliwości zmiany lub podniesienia kwalifikacji. Dodatkowym elementem działań będzie podniesienia wiedzy w zakresie podstawowych zasad przedsiębiorczości dla najmłodszej części społeczności lokalnej, która wchodzi lub będzie niebawem wchodzić na rynek pracy.

Cel strategiczny 2 - Aktywizacja społeczności lokalnej i integracja społeczna na obszarze rewitalizowanym

Niski poziom kapitału społecznego to także niska aktywność i niski poziom integracji społecznej. Osoby z obszaru rewitalizacji, korzystające ze wsparcia instytucji pomocy społecznej lub osoby nie korzystające z takiej pomocy, ale pozostające w trudnych warunkach materialnych, wymagają wsparcia w zakresie poradnictwa prawnego i obywatelskiego. Konieczna jest zaproponowanie takich działań, które aktywność i integrację społeczną mieszkańców umożliwią i wzmocnią. Wśród proponowanych dla mieszkańców inicjatyw w tym zakresie należy wskazać organizację wszelkich imprez o charakterze kulturalnym, edukacyjnym czy sportowym.

Cel strategiczny 3 – Rozwój potencjału gospodarczego na obszarze rewitalizowanym

Wysoka skala bezrobocia i niski poziom przedsiębiorczości na obszarze rewitalizowanym, prowadzą do wykluczenia społecznego i niskiej aktywności społecznej. Jako takie wpływają na sytuację społeczno- gospodarczą obszaru i uniemożliwiają jego rozwój. Celowe jest zatem wzmocnienie przedsiębiorczości mieszkańców poprzez działania szkoleniowe oraz zmiana lub podniesienie kwalifikacji dla osób bezrobotnych lub zagrożonych utratą pracy, zamieszkałych na obszarze rewitalizacji.

Cel strategiczny 4 - Poprawa jakości życia mieszkańców na obszarze rewitalizowanym, w tym zmniejszenie skutków ubóstwa

Wskazane wyżej problemy społeczno-gospodarcze na obszarze rewitalizowanym wynikają także z niskiej jakości infrastruktury wykorzystywanej na cele publiczne. Niefunkcjonalne budynki użyteczności publicznej (szkoły, przedszkola, szpitale) oraz ogólnodostępna przestrzeń publiczna (np. parki), wymagają pilnych prac interwencyjnych w zakresie podniesienia parametrów technicznych i dostosowania do potrzeb użytkowników. Nieremontowane od lat budynki mieszkalne na obszarze rewitalizacji dopełniają obrazu degradacji przestrzeni i rzutują nie tylko na jej wizerunek, ale przede wszystkim obniżają znacząco standard życia mieszkańców.

Uzupełnieniem do wskazanych wyżej celów strategicznych są cele operacyjne rozumiane jako konkretne kierunki działań realizowanych w ramach Programu Rewitalizacji, które zestawiono w poniższej tabeli. Przedstawione kierunki działań służą eliminacji lub ograniczeniu występujących negatywnych zjawisk w sferze społecznej, gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej i środowiskowej, które zostały dzięki przeprowadzonej analizie kryzysu w niniejszym dokumencie 136

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU jednoznacznie wskazane. Są one ze sobą skorelowane, a każdy z nich jest podporządkowany określonemu celowi strategicznemu.

Cel strategiczny 5 – POPRAWA STANU ŚRODOWISKA NATURALNEGO

Zły stan środowiska naturalnego wywołany jest przede wszystkim występowaniem zjawiska niskiej emisji na terenie całego Miasta i Gminy Łosice. Konieczne jest podjęcie działań sprzyjających przeciwdziałaniu negatywnym zjawiskom w zakresie ochrony środowiska. Sprzyjać temu mogą podejmowane działania związane z termomodernizacją budynków, zmianą źródeł energii elektrycznej lub cieplnej oraz poprawa stanu dróg. Występuje też problem występowania azbestu, występującego nie tylko w pokryciach dachowych, ale także w konstrukcjach budynków.

Tabela 37. Cele strategiczne, operacyjne/kierunki działań Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku CELE STRATEGICZNE CELE OPERACYJNE / KIERUNKI DZIAŁAŃ

1.1 Przeprowadzenie systemu szkoleń i zmiany kwalifikacji umożliwiających optymalne wykorzystanie posiadanego potencjału 1. ROZWÓJ KAPITAŁU zawodowego lokalnej społeczności SPOŁECZNEGO I ZMNIEJSZENIE SKALI 1.2 Zmniejszenie skali ubóstwa poprzez działania prewencyjne i UBÓSTWA NA wspierające OBSZARZE 1.3 Podniesienie wiedzy mieszkańców w zakresie przestrzegania zasad REWITALIZOWANYM bezpieczeństwa i unikania sytuacji narażenia na zdarzenia, wykroczenia i przestępstwa 1.4 Edukacja dzieci i młodzieży w zakresie zasad przedsiębiorczości i wchodzenia na rynek pracy 2.1 Wsparcie osób i rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym poprzez opracowany system doradztwa i terapii umożliwiających wychodzenie z ubóstwa, a także zwalczanie innych negatywnych zjawisk społecznych 2. AKTYWIZACJA 2.2 Aktywizacja społeczności lokalnej i integracja mieszkańców poprzez SPOŁECZNOŚCI organizację akcji społecznych, edukacyjnych, imprez kulturalnych dla LOKALNEJ różnych grup odbiorców I INTEGRACJA 2.3 Poprawa dostępu do wysokiej jakości usług zdrowotnych dla osób starszych, niesamodzielnych oraz pozostałej części społeczności SPOŁECZNA NA OBSZARZE 2.4 Zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa REWITALIZOWANYM 2.5 Zapewnienie systemu bezpłatnych porad obywatelskich i prawnych w zakresie możliwości sprostana codziennym sytuacjom życiowym dla osób wymagających wsparcia, nieposiadających odpowiedniej wiedzy i umiejętności radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych lub innych, które wykluczają je z życia społecznego 3. ROZWÓJ 3.1 Tworzenie dobrych warunków dla rozwoju lokalnej przedsiębiorczości POTENCJAŁU 3.2 Aktywizacja mieszkańców w zakresie podniesienia poziomu GOSPODARCZEGO przedsiębiorczości oraz zapewnienie mieszkańcom systemu szkoleń NA OBSZARZE i doradztwa w zakresie zmiany kwalifikacji zawodowych 137

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

REWITALIZOWANYM

4.1 Poprawa parametrów technicznych, funkcjonalności, estetyki i 4. POPRAWA JAKOŚCI zagospodarowania przestrzeni publicznej oraz budynków użyteczności ŻYCIA publicznej ( parki, przedszkola, szkoły, urzędy) MIESZKANCÓW NA 4.2 Poprawa układu komunikacyjnego OBSZARZE 4.3 Zwiększenie liczby lokali socjalnych REWITALIZOWANYM , W TYM 4.4 Poprawa tkanki mieszkaniowej poprzez modernizację i remonty ZMNIEJSZENIE 4.5 Zapewnienie wszystkim mieszkańcom równego dostępu do wysokiej SKUTKÓW jakości usług publicznych oraz niezbędnej infrastruktury UBÓSTWA 4.6 Podejmowanie działań mających na celu poprawę stanu środowiska naturalnego, wsparcie gospodarki niskoemisyjnej 5. POPRAWA STANU 5.1Działania termomodernizacyjne ŚRODOWISKA 5.2. Zmiana źródeł wytwarzania energii elektrycznej lub cieplnej NATURALNEGO 5.3 Wycofywanie azbestu z otoczenia mieszkańców Źródło: opracowanie własne

Horyzont czasowy Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku obejmuje horyzont długoterminowy -wieloletni. Rewitalizacja jest bowiem procesem długotrwałym, odbywającym się na wielu różnych płaszczyznach. Dlatego niniejszy dokument został opracowany w sposób gwarantujący elastyczność dostosowania przeprowadzanych działań do aktualnie panującej sytuacji. Może być on więc uzupełniany o dodatkowe działania wynikające z planów inwestycyjnych Miasta i Gminy Łosice, dostępności zewnętrznych źródeł finansowania, a także włączenia w proces rewitalizacji nowych partnerów.

Główne pola działań interwencyjnych na rzecz wyprowadzenia obszaru rewitalizacji ze stanu kryzysowego prowadzą do zrównoważenia działań społecznych z działaniami o charakterze inwestycyjnym.

138

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Rysunek 35 Główne pola interwencji Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku

działania związane z pomocą dla osób zagrożonych ubstwem i wykluczeniem społecznym

inwestycje w poprawę aktywizacja i integracja standardów funkcjonującej społeczności lokalnej infrastruktury technicznej

zagospodarowanie stworzenie warunków dla i uporzadkowanie rozwoju inicjatyw lokalnych przestrzeni publicznych

Źródło: opracowanie własne

Cele operacyjne i obszary interwencji są wzajemnie powiązane. Dopiero w poszczególnych projektach rewitalizacji będzie można określić konkretne powiązania między celami a obszarami interwencji. W szczególności w projektach kompleksowych, zintegrowanych na poziomie zadań będzie występowało wiele relacji.

139

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

CZĘŚĆ VIII. Projekty rewitalizacji – klasyfikacja i zakres merytoryczny

1. Klasyfikacja projektów rewitalizacji

Wizję Programu Rewitalizacji i cele strategiczne będą wypełniały konkretne projekty wpływające na sukces prowadzonego procesu rewitalizacji. Mając na uwadze jego kompleksowość, specyfikę wyzwań merytorycznych i organizacyjnych oraz zróżnicowane zasady organizacji przedsięwzięć, Zespół ds. Rewitalizacji wskazał i zaklasyfikował projekty, określając je jako projekty główne i projekty uzupełniające. Projekty główne w ramach niniejszego Programu Rewitalizacji, to projekty, bez których zdiagnozowane problemy i sytuacje kryzysowe na obszarze rewitalizacji nie będą mogły być zredukowane lub zmniejszone pod względem natężenia, a obszar rewitalizacji nie będzie mógł wyjść z obecnej sytuacji kryzysowej. To także projekty, które mają powiązanie ze strategicznymi decyzjami gminy, wpływającymi na jakość życia mieszkańców. Projekty uzupełniające stanowią dopełnienie tematyczne projektów głównych, posiadają mniejszą skalę oddziaływania, ale jednocześnie stanowią wypełnienie założonych celów Programu Rewitalizacji. Ich realizacja wpłynie na kompleksowy charakter działań i interwencji w ramach Programu. Podział projektów Programu Rewitalizacji przedstawia poniższy rysunek. Zgodnie z dotychczasową praktyką i rekomendacjami specjalistów ustala się, że projekty realizowane w ramach Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku, będą prowadzone na obszarze rewitalizacji.

Rysunek 36 Typologia projektów rewitalizacji w Programie Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku

PROJEKTY GŁÓWNE/PODSTAWOWE

PROJEKTY UZUPEŁNIAJĄCE

Źródło: opracowanie własne

Ze względu na wysoką dynamikę działań rewitalizacyjnych przyjęto następujące reguły włączania projektów do Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku (zwanego dalej PR): 1. Listę zadań, szczegółowy zakres zadań, budżety i harmonogramy są ustalane i wprowadzone jako integralna część Programu Rewitalizacji i modyfikowane stosownie do bieżącego stanu realizacji projektu. 2. Projekty główne i uzupełniające prowadzone przez samorząd gminy i inne podmioty są wprowadzane do PR na podstawie fiszki projektowej, złożonej przez koordynatora lub partnera /interesariusza/, zaakceptowanej przez Zespół ds. Rewitalizacji i wprowadzane jako nowy projekt

140

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

do Programu Rewitalizacji. Zmiana listy projektów wymaga zmiany Programu Rewitalizacji oraz podjęcia stosownej Uchwały. 3. Zespół ds. rewitalizacji prowadzi systematyczny wykaz zmian w dokumencie PR i udostępnia w BIP aktualną treść PR i obowiązujących załączników.

2. Lista projektów rewitalizacji

Poniżej przedstawiono listę projektów przewidzianych w ramach rewitalizacji, w której figurują: projekty zintegrowane, projekty indywidualne, projekty horyzontalne oraz projekty terytorialne - zgodnie z definicją projektów określoną w podrozdziale klasyfikacja projektów rewitalizacji. (tabelaryczne zestawienie projektów z podziałem na projekty główne i uzupełniające przedstawiono w poniższych tabelach). Wszystkie projekty realizowane będą na obszarze rewitalizacji. Są to projekty zarówno finansowane z EFRR jak i EFS (oraz podobnych funduszy), są one ze sobą powiązane, ponieważ służą jednemu celowi, jakim jest wizja obszaru rewitalizacji.

LISTA PROJEKTÓW PROGRAMU REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

PROJEKTY GŁÓWNE

Tabela 38 Projekt 1 - GŁÓWNY: „Organizacja imprez plenerowych w centrum miasta - na obszarze rewitalizowanym, promujących kulturę i sztukę oraz lokalne produkty”

„Organizacja imprez plenerowych w centrum miasta – na obszarze rewitalizowanym, promujących kulturę i sztukę oraz lokalne produkty” Lokalizacja Park im. Króla Aleksandra Jagiellończyka w Łosicach, ul. Rynek- na obszarze rewitalizacji

Koordynator Łosicki Dom Kultury

Partnerzy Miasto i Gmina Łosice, Powiatowe Stowarzyszenie Animatorów Kultury w Łosicach, in. NGO

Krótki opis Łosicki Dom Kultury zmierza do poszerzenia grona odbiorców swojej oferty. Jednym ze sposobów jest wyjście bezpośrednio do mieszkańców poprzez prezentacje i zajęcia plenerowe. Są one doskonałą formą dotarcia do lokalnej społeczności. Położenie Parku im. Króla Aleksandra Jagiellończyka jest idealne do realizowania oferty nie tylko ŁDK. Warunkiem koniecznym do realizacji projektu jest realizacja projektu nr 4 obejmującego modernizację Parku.

Aktualnie imprezy, pokazy i zajęcia odbywają się w większości na sali widowiskowej ŁDK. Część z projektów z uwagi na swój charakter nie może być zrealizowana w pomieszczeniach ŁDK (gry, zabawy, pokazy angażujące większą liczbę uczestników).

Przedmiotem projektu będzie organizacja pokazów tanecznych, wokalnych, seansów kina plenerowego, otwartego czytania literatury. Przygotowywanie konkursów, 141

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

festiwali i przeglądów artystycznych, prezentacja części artystycznych świąt państwowych oraz wydarzeń okolicznościowych, prowadzenie otwartych zajęć dla dzieci, młodzieży i dorosłych (Np. zumba, terenowe gry integracyjne, plenery malarskie, itp.) to kolejne propozycje w ramach projektu. Jednym z istotnych elementów dotarcia jest odpowiedni sprzęt oświetleniowy oraz audiowizualny, który należałoby zakupić.

Uzasadnienie Obecnie Park im. Króla Aleksandra Jagiellończyka w Łosicach jest miejscem nieatrakcyjnym. Od lat nie był modernizowany, jest miejscem gdzie spotykają się osoby uzależnione (szczególnie od alkoholu) co zniechęca pozostałych mieszkańców do przebywania tutaj, mimo, że jest on położony w centrum miasta. Podejmowane próby organizacji tu imprez plenerowych kończyły się skłóceniem porządku osób uzależnionych, dla których jest to zwyczajowe miejsce do przebywania. Planowana do realizacji inwestycja polegająca na modernizacji parku, w podłączaniu z projektem zwiększenia oferty kulturalnej w parku przyczyni się do przywrócenia funkcji rekreacyjno-społecznych parku.

Cele Projektu - aktywizacja mieszkańców

- zwiększenie oferty spędzania wolnego czasu

- przywrócenie funkcji rekreacyjno-społecznych parku

Czas realizacji 2017-2023

Orientacyjny koszt 50 000 zł

Źródła finansowania Środki własne ŁDK i partnerów

Wskaźniki produktu Liczba zorganizowanych działań integracyjnych, społecznych, kulturalnych, edukacyjnych, sportowych - 12 sztuk

Wskaźniki rezultatu Liczba uczestników zorganizowanych działań integracyjnych, społecznych, kulturalnych, edukacyjnych, sportowych, którym zapełniono wolny czas - 3 000 osób

Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 2 – Aktywizacja efektów realizacji społeczności lokalnej i integracja społeczna na obszarze rewitalizowanym. Projekt projektu (działania) przyczyni się do redukcji negatywnych zjawisk związanych z brakiem aktywności w odniesieniu do społecznej i brakiem integracji mieszkańców. Efekty realizacji projektu zmierzone celów programu zostaną przez wskaźniki produktu i rezultatu zdefiniowane powyżej.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Tabela 39 Projekt 2 - GŁÓWNY: „Wsparcie osób lub rodzin z obszaru rewitalizacji zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym poprzez system szkoleń podnoszących kwalifikacje zawodowe oraz poprzez udzielanie bezpłatnych porad prawnych dla mieszkańców zamieszkałych na obszarze rewitalizowanym " „Wsparcie osób lub rodzin z obszaru rewitalizacji zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym poprzez system szkoleń podnoszących kwalifikacje zawodowe oraz poprzez udzielanie bezpłatnych porad prawnych dla mieszkańców zamieszkałych na obszarze rewitalizowanym " Lokalizacja Siedziba: ul. Piłsudskiego 6, 08-200 Łosice - na obszarze rewitalizacji

Koordynator Łosickie Stowarzyszenie Rozwoju - EQUUS

Partnerzy -

142

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Krótki opis 1. Realizacja systemu doradztwa i szkoleń dla mieszkańców w zakresie możliwości określenie swoich predyspozycji zawodowych, zdobycia nowych kwalifikacji na rynku pracy

2. Udzielanie bezpłatnych porad prawnych dla mieszkańców o niskich dochodach w sprawach wymagających interwencji, jest kluczowym elementem umożliwiającym mieszkańcom wychodzenie z sytuacji kryzysu lub sytuacji, w której samodzielnie nie posiadają wiedzy i możliwości poruszania się w przestrzeni związanej z funkcjonowaniem społecznym

Uzasadnienie 1. Dostosowanie kwalifikacji zawodowych mieszkańców do zmieniających się realiów rynku pracy wymaga często przekwalifikowania lub uzupełnienia posiadanych kwalifikacji. Stworzony system zapełni możliwość szybkiego reagowania w sytuacji dotyczącej zdobycia lub utrzymania pracy przez mieszkańców

2. Dostępność do możliwości uzyskania porady prawnej dla osób o niskich dochodach

Cele Projektu 1. Pomoc osobom zagrożonym lub dotkniętych ubóstwem, pomoc w zdobyciu lub utrzymaniu pracy

2. Przeciwdziałanie patologii, pomoc osobom pokrzywdzonym w wyjściu z trudnej sytuacji życiowej,

Czas realizacji 2017-2023

Orientacyjny koszt 100 000 zł

Źródła finansowania - działania 9.1, 9.2, 9.3 RPO WM 2014-2020; Środki własne

- Środki własne stowarzyszenia; dotacje innych stowarzyszeń i fundacji; dotacje samorządów w ramach współpracy z NGO (gmina, urząd marszałkowski); PROW 2014-2020

Wskaźniki produktu 1. Liczba zorganizowanych form wsparcia w zakresie podniesienia kwalifikacji zawodowych i podniesienia przedsiębiorczości – 5 form wsparcia,

Liczba działań zwiększających poziom aktywności i integracji społecznej – 5 szt.

2. Liczba działań zmniejszających skalę ubóstwa – 500 szt.

Liczba działań zwiększających poziom aktywności i integracji społecznej – 500 szt.

Liczba działań zwiększających poziom bezpieczeństwa na obszarze rewitalizowanym – 500 szt.

Liczba bezpłatnych udzielonych porad prawnych dla mieszkańców o niskich dochodach – 500 szt.

Wskaźniki rezultatu 1. Liczba osób, które zdobyły nowe kwalifikacje zawodowe i podniosły swoją przedsiębiorczość – 100 osób

Liczba uczestników działań, którzy zwiększyli swój poziom aktywności i integracji społecznej – 100 osób

143

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

2. Liczba osób wymagających wsparcia, które uzyskały skuteczną pomoc - 500 osób

Liczba uczestników działań, którzy zwiększyli swój poziom aktywności i integracji społecznej 500 osób

Liczba uczestników działań zwiększających poziom bezpieczeństwa w gminie, którzy poprzez prowadzone działania zwiększyli swój poziom bezpieczeństwa na obszarze rewitalizowanym – 500 osób

Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 1 – Rozwój efektów realizacji kapitału społecznego i zmniejszenie skali ubóstwa na obszarze rewitalizowanym, celu projektu (działania) 2 - Aktywizacja społeczności lokalnej i integracja społeczna na obszarze w odniesieniu do rewitalizowanym oraz celu 3 - Rozwój potencjału gospodarczego na obszarze celów programu rewitalizowanym. Efekty realizacji projektu zmierzone zostaną przez wskaźniki produktu i rezultatu zdefiniowane powyżej.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Tabela 40 Projekt 3 - GŁÓWNY: „Lepszy start -Edukacja dzieci i młodzieży na obszarze rewitalizacji, w zakresie przedsiębiorczości, edukacji finansowej i zaradności oraz innowacje społeczne w zakresie aktywizacji i integracji społeczno-zawodowej bezrobotnych mieszkańców obszaru rewitalizacji”

„Lepszy start -Edukacja dzieci i młodzieży na obszarze rewitalizacji, w zakresie przedsiębiorczości, edukacji finansowej i zaradności oraz innowacje społeczne w zakresie aktywizacji i integracji społeczno-zawodowej bezrobotnych mieszkańców obszaru rewitalizacji”

Lokalizacja ul. Piłsudskiego 6, Łosice - na obszarze rewitalizacji

Koordynator Fundacja Pozytyw

Partnerzy NGO, szkoły z terenu rewitalizacji, MGOPS, lokalne organizacje pozarządowe i lokalni przedsiębiorcy zainteresowani współpracą, w zakresie przygotowywania osób tzw. wyłączonych społecznie do wejścia na lokalny rynek pracy

Krótki opis 1. Mała liczba miejsc pracy, zwłaszcza mało atrakcyjnych powoduje odpływ dużej liczby młodych i uzdolnionych mieszkańców miasta i gminy za lepszą jakością życia i szansą na rozwój zawodowy w znacznie oddalonych aglomeracjach miejskich. Istnieje potrzeba przeprowadzenia działań edukacyjnych dla dzieci i młodzieży, które umożliwią zbadanie ich uzdolnień i predyspozycji oraz przygotują dzieci i młodzież do zagadnień dotyczących przedsiębiorczości i edukacji zawodowej.

2. Realizacja Partnerskiego Programu Aktywizacja i Integracja w profesjonalnej i rzeczywistej współpracy pracowników socjalnych OPS-ów i trenerów pracy z NGO na rzecz opracowania i wsparcia osób najdalej oddalonych od rynku pracy w realizacji Indywidualnego Planu Działania i kontraktu socjalnego, które realnie zwiększą ich efektywność społeczno-zatrudnieniową.

W ramach projektu przywiduje się również współpracę przedstawicieli NGO i biznesu.

Uzasadnienie 1. Niski poziom wiedzy i postaw w zakresie określania celów życiowych i zawodowych, badania talentów i ich rozwijania, jest powodem przypadkowego wybierania szkół, a następnie zawodów, które często nie dają satysfakcji, szansy

144

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

rozwoju zawodowego i przede wszystkim rozwoju pasji i kreatywności.

Młodzież kończąca edukację na poziomie średnim, ale i też wyższym bardzo często nie potrafi odnaleźć się na rynku pracy, ma minimalną wiedzę o tym czym jest faktycznie prowadzenie własnego biznesu, samozatrudnienie, które jest możliwością stworzenia sobie odpowiedniego miejsca pracy.

Brak wiedzy z zakresu przedsiębiorczości i edukacji finansowej, czyni część społeczeństwa mniej zaradną, dosyć roszczeniową, niepodatną na zmiany, przez co traci pozostała część społeczności lokalnej w wymiarze funkcjonowania społeczno- gospodarczego.

2. Projekt wynika z konieczności przygotowywania osób tzw. wyłączonych społecznie do wejścia na lokalny rynek pracy

Cele Projektu 1. Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, poprawa jakości życia.

Realizacja projektu przewiduje: objęcie działaniami rocznie, co najmniej rocznie 20 uczniów chętnych i zaangażowanych w realizację projektu;

odwiedzenie wszystkich większych lokalnych przedsiębiorców, w celu poznania biznesu w lokalnym środowisku; realizację osobistych planów uczniów, poprzez poszukiwanie sposobów i źródeł ich sfinansowania;

zwiększenie umiejętności planowania i określania celów oraz ich realizacji, przy wykorzystaniu wszystkich dostępnych zasobów osobowych i rzeczowych w swoim otoczeniu.

2. Aktywizacja społeczno-zawodowa osób wykluczonych i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu - Działanie 9.1

Objęcie efektywną aktywizacją i integracją społeczno-zawodową 40 osób niepracujących, tzw. zagrożonych wyłączeniem społecznym, które przynajmniej w 50 % znacznie zwiększą szanse na podjęcie zatrudnienia, w tym 15 osób podejmie zatrudnienie.

Czas realizacji 2018-2021

Orientacyjny koszt 470 000 zł

Źródła finansowania RPO WM 2014-2020 działanie 9.1, 9.2, 9.3; priorytet X, POWER 2014-2020; Środki własne fundacji

Wskaźniki produktu 1. Liczba działań zmniejszających skalę ubóstwa – 1 szt.

Liczba zorganizowanych form wsparcia w zakresie podniesienia kwalifikacji zawodowych i podniesienia przedsiębiorczości – 3 programy rocznie (21 w okresie realizacji PR)

2. Liczba działań zmniejszających skalę ubóstwa – 21 szt.

Liczba zorganizowanych form wsparcia w zakresie podniesienia kwalifikacji zawodowych i podniesienia przedsiębiorczości – 21 szt.

Liczba działań zwiększających poziom aktywności i integracji społecznej – 21 szt.

145

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

(Liczba rocznych programów zintegrowanej edukacji ekonomicznej – 3 pogramy rocznie (21 w okresie prowadzenia procesu rewitalizacji), liczba osób objętych wsparciem w ramach projektu- 30 osób)

Wskaźniki rezultatu 1. Liczba osób wymagających wsparcia, które uzyskały skuteczną pomoc – 60 osób

Liczba osób, które zdobyły nowe kwalifikacje zawodowe i podniosły swoją przedsiębiorczość – 60 osób

2. Liczba osób wymagających wsparcia, które uzyskały skuteczną pomoc – 30 osób

Liczba osób, które zdobyły nowe kwalifikacje zawodowe i podniosły swoją przedsiębiorczość -30 osób

Liczba uczestników działań, którzy zwiększyli swój poziom aktywności i integracji społecznej – 30 osób

Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 1 - Rozwój efektów realizacji kapitału społecznego i zmniejszenie skali ubóstwa na obszarze rewitalizowanym oraz projektu (działania) celu 3 Rozwój potencjału gospodarczego na obszarze rewitalizowanym. Efekty w odniesieniu do realizacji projektu zmierzone zostaną przez wskaźniki produktu i rezultatu celów programu zdefiniowane powyżej.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Tabela 41 Projekt 4 - GŁÓWNY: „Podnoszenie integracji społecznej mieszkańców obszaru rewitalizacji oraz zmniejszenie skali uzależnień, poprzez zagospodarowanie parku im. Króla Aleksandra Jagiellończyka przy ul. Rynek w Łosicach” Podnoszenie integracji społecznej mieszkańców obszaru rewitalizacji oraz zmniejszenie skali uzależnień poprzez zagospodarowanie parku im. Króla Aleksandra Jagiellończyka przy ul. Rynek w Łosicach” Lokalizacja Łosice, ul. Rynek - na obszarze rewitalizacji

Koordynator Miasto i Gmina Łosice

Partnerzy Powiat Łosicki

Krótki opis Projekt przewiduje zwiększenie funkcjonalności i estetki parku poprzez nowe nasadzenia, uporządkowanie obecnej zieleni, wyposażenie w małą architekturę (ławki, kosze na śmieci, toalety, fontanny, podest), co wpłynie na zwiększenie integracji mieszkańców (będą mieli miejsce do aktywności społecznej). Zostanie zatrudniona osoba do dbania o utworzony tu plac zabaw. Po przeprowadzeniu modernizacji organizowane tu będą imprezy typu „jarmark wielkanocny”, festyny itp. umożliwiające sprzedaż produktów lokalnych i regionalnych. Modernizacja parku przyczyni się do zwiększenia liczby klientów w przylegających do parku sklepikarzy (np. obecnie są tu zlokalizowane 4 punkty sprzedaży lodów, w których brak jest „sali kawiarnianej” - klienci nie mogą usiąść w parku, żeby skonsumować lody, ponieważ obawiają się reakcji przebywających tu osób uzależnionych.) Należy przy tym zauważyć, że już sama przycinka krzewów w parku spowodowała, że część osób uzależnionych przestała tu przebywać, bo była „lepiej widoczna”. Projekt poprawi też bezpieczeństwo na tym obszarze - modernizacja całego Parku zapewne zniechęci jeszcze więcej osób do przebywania tutaj – zdajemy sobie sprawę, że do problemu uzależnień trzeba podejść kompleksowo, dlatego będziemy dążyli do tego, aby przebywające tu osoby uzależnione wzięły udział w projekcie nr 27 „Realizacja

146

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

programów korekcyjno-edukacyjnych dla sprawców przemocy”, aby poprawić ich sytuację życiową.

Podczas organizacji imprez kulturalnych w Parku, konieczne będzie zamykanie drogi wojewódzkiej jaką jest ulica Rynek. W przypadku zamknięcia tej drogi, nawigacje samochodowe kierują objazd na przez ulice Majora Zenona i 11 Listopada, które są w bardzo złym stanie technicznym. Należy więc tu wskazać na wartość dodaną projektu nr 6, ponieważ oprócz zapewnienia dostępu do mieszkań socjalnych i komunalnych poprzez modernizację tych dróg zapewni się sprawny objazd centrum miasta, jakim jest ulica Rynek.

Uzasadnienie Niska funkcjonalność i estetyka ogólnodostępnych obszarów zagospodarowanej zieleni nie sprzyja integracji mieszkańców, uniemożliwia korzystanie z nich w celach rekreacyjnych oraz uniemożliwia podniesienie poziomu przedsiębiorczości (głównie handlu) w najbliższym otoczeniu ogólnodostępnych obszarów zagospodarowanej zieleni. Obszary, zagospodarowanej zieleni, urządzone w sposób funkcjonalny i estetyczny, które stanowią często centrum życia społecznego i wizytówkę obszaru napędzają mechanizm wzrostu liczby przedsiębiorstw usytuowanych wokół ogólnodostępnych miejsc wypoczynku i rekreacji, stanowiąc swoisty magnes rozwojowy.

Cele Projektu - Rozwój kapitału społecznego i zmniejszenie skali ubóstwa na obszarze rewitalizowanym

- Aktywizacja społeczności lokalnej i integracja społeczna na obszarze rewitalizowanym

- Poprawa jakości życia mieszkańców na obszarze rewitalizowanym, w tym zmniejszenie skutków ubóstwa

- Poprawa ogólnodostępnej przestrzeni publicznej

Czas realizacji 2018-2020

Orientacyjny koszt 3 000 000 zł

Źródła finansowania RPO WM 2014-2020; Program Współpracy Transgranicznej Polska-Białoruś-Ukraina; środki własne

Wskaźniki produktu liczba działań w zakresie poprawy funkcjonalności i zagospodarowania obiektów publicznych oraz przestrzeni publicznej - 1 szt.

Liczba działań zwiększających poziom aktywności i integracji społecznej – 1 szt.

Liczba działań zwiększających poziom bezpieczeństwa na obszarze rewitalizowanym – 1 szt.

Liczba uczestników działań, którzy zwiększyli swój poziom aktywności i integracji społecznej 3 351 osób

Liczba uczestników działań zwiększających poziom bezpieczeństwa w gminie, którzy 147

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

poprzez prowadzone działania zwiększyli swój poziom bezpieczeństwa na obszarze rewitalizowanym - 3 351 osób

Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 4 - Poprawa efektów realizacji jakości życia mieszkańców na obszarze rewitalizowanym w tym zmniejszenie projektu (działania) skutków ubóstwa. Efekty realizacji projektu zmierzone zostaną przez wskaźniki w odniesieniu do produktu i rezultatu zdefiniowane powyżej. celów programu

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Tabela 42 Projekt 5 - GŁÓWNY: „Poprawa jakości i dostępności do mieszkań komunalnych i socjalnych na obszarze rewitalizowanym, dzięki odnowie tkanki mieszkaniowej bloków komunalnych/socjalnych ul. Czarkowskiego 4 i Kilińskiego 8” „Poprawa jakości i dostępności do mieszkań komunalnych i socjalnych na obszarze rewitalizowanym, dzięki odnowie tkanki mieszkaniowej bloków komunalnych/socjalnych ul. Czarkowskiego 4 i Kilińskiego 8” Lokalizacja Łosice, ul. Czarkowskiego 4 i Kilińskiego 8- na obszarze rewitalizacji

Koordynator Miasto i Gmina Łosice, u. Czarkowskiego, ul. Kilińskiego

Partnerzy Wspólnoty Mieszkaniowe

Krótki opis Projekt obejmuje odnowę tkanki mieszkaniowej części wspólnych budynków, w tym termomodernizację budynków wielorodzinnych, co wpłynie na poprawę jakości lokali socjalnych/komunalnych.

Uzasadnienie Na terenie Miasta i Gminy Łosice brakuje lokali socjalnych i komunalnych dla około 20% potrzebujących rodzin, a istniejące lokale są w bardzo złym stanie technicznym, co potwierdzają przeglądy techniczne i audyty energetyczne. Wieloletnie zaniedbania powodują, że bez uruchomienia dodatkowych środków finansowych na te cele, zadania rewitalizacji nie zostaną osiągnięte. Dwa budynki, ujęte w projekcie są najbardziej zniszczonymi budynkami przeznaczonymi na mieszkania komunalne/socjalne w Łosicach. Ponadto brak przeprowadzonej termomodernizacji zwiększa ubytki ciepła, co pogłębia problem niskiej emisji, wpływając na pogorszenie stanu środowiska naturalnego.

Cele Projektu - podniesienie jakości życia mieszkańców

- obniżenie opłat lokatorów za produkcję ciepła, w związku z termomodernizacją, co wpływa na zmniejszenie ubóstwa lokatorów

- zmniejszenie emisji CO2

Czas realizacji 2018-2020

Orientacyjny koszt 350 000 zł; 500 000 zł

Źródła finansowania RPO WM 2014-2020; Środki własne

Wskaźniki produktu Liczba działań zmniejszających skalę ubóstwa – 1 szt.

Liczba działań w zakresie poprawy funkcjonalności obiektów mieszkalnych – 1 szt.

(Liczba budynków komunalnych/socjalnych poddanych odnowie na obszarze

148

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

lokalizacji projektu- 2 szt.)

Liczba podjętych działań, zmniejszających zjawisko niskiej emisji – 1 szt.

Wskaźniki rezultatu Liczba osób wymagających wsparcia, które uzyskały skuteczną pomoc – 60 osób

Liczba osób korzystających z poprawionych pod względem funkcjonalności obiektów mieszkalnych, którym zapewniono komfort użytkowania obiektu mieszkalnego – 60 osób

(Liczba osób korzystających z wyremontowanych na obszarze lokalizacji projektu budynków komunalnych/socjalnych-60 osób)

Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 4 - Poprawa efektów realizacji jakości życia mieszkańców na obszarze rewitalizowanym, celu 1 - Rozwój kapitału projektu (działania) społecznego i zmniejszenie skali ubóstwa na obszarze rewitalizowanym oraz celu 5 - w odniesieniu do Poprawa stanu środowiska naturalnego. Efekty realizacji projektu zmierzone zostaną celów programu przez wskaźniki produktu i rezultatu zdefiniowane powyżej.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Tabela 43 Projekt 6 - GŁÓWNY: „Poprawa jakości i dostępności do mieszkań komunalnych i socjalnych dla mieszkańców obszaru rewitalizacji poprzez przebudowę dróg powiatowych nr 2057 w ul. Majora Zenona 0+002,71 – 0+650 i nr 2056 w ul. 11-go Listopada 0+650 – 0+898 w Łosicach wraz z budową kanalizacji deszczowej”

„Poprawa jakości i dostępności do mieszkań komunalnych i socjalnych dla mieszkańców obszaru rewitalizacji poprzez przebudowę dróg powiatowych nr 2057 w ul. Majora Zenona 0+002,71 – 0+650 i nr 2056 w ul. 11-go Listopada 0+650 – 0+898 w Łosicach wraz z budową kanalizacji deszczowej”

Lokalizacja Łosice, ul. Majora Zenona ul. 11 Listopada - na obszarze rewitalizacji

Koordynator Powiat Łosicki ul. Narutowicza 6; 08-200 Łosice 29

Partnerzy Miasto i Gmina Łosice

Krótki opis Poprawa dostępności komunikacyjnej do osiedla mieszkaniowego, instytucji publicznych (Urząd Miasta i Gminy, Urząd Skarbowy, Dom Kultury, Szkoła Muzyczna) oraz funkcjonujących tu przedsiębiorców (18 firm). Poprawa wyglądu i wizerunku architektonicznego ciągów pieszych i ulic, ze szczególnym uwzględnieniem dostosowania do potrzeb osób niepełnosprawnych ruchowo i matek z dziećmi w wózkach.

Uzasadnienie Projekt wpisuje się w szersze przedsięwzięcie, polegające na poprawie dostępności do mieszkań socjalnych i komunalnych mieszkańców obszaru rewitalizacji. Przy ciągu tych ulic planowana jest realizacja projektu nr 7 (w ramach którego utworzone zostaną dodatkowe lokale socjalne i komunalne) oraz projektu nr 5 (modernizacja bloku socjalno-komunalnego przy ul. Kilińskiego 8, przylegającego do ulicy 11 Listopada). Nie podjęcie tego działania sprawi, że mieszkańcy tych bloków socjalnych/komunalnych będą mieli utrudniony dostęp do tych obiektów, ponieważ potrzeba przebudowy dróg wynika z niespełniającej standardów nawierzchni, zdewastowanej jezdni z trylinki i masy bitumicznej o szerokości 4,5 – 5,5 m i 4,5 – 6,0 m oraz konieczność wymiany starych i zniszczonych chodników i płytek

149

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

chodnikowych. Przebudowywana infrastruktura drogowa wykorzystywana jest przez okolicznych mieszkańców i przedsiębiorców jako trakt komunikacyjny i wpływa na rozwój społeczno-gospodarczy obszaru wzdłuż drogi.

Ponadto projekt umożliwi sprawny objazd podczas zamykania ulicy Rynek w czasie organizacji imprez w Parku im. A. Jagiellończyka (projekty nr 1 i 4).

Poprawa jakości nawierzchni dróg i ciągów pieszych sprawi, że mieszkańcy częściej będą korzystać z tego „wewnętrznego objazdu”, odciążając ruch w centrum miejscowości tj. ul. Rynek, co zmniejszy ilość emitowanych spalin w centrum. Obecnie mieszkańcy i przejezdni kierujący się droga wojewódzką (trasa Siedlce- Białystok) przejeżdżają przez centrum, zwiększając natężenie ruchu co oprócz emisji spalin powoduje problemy komunikacyjne - wyjazd z ulicy 11 Listopada w kierunku centrum (skręt w lewo) jest bardzo utrudniony, poprawa nawierzchni ul. Majora Zenona i 11 Listopada spowoduje, że część osób będzie korzystać z tej „wewnętrznej obwodnicy” odciążając ruch w centrum i usprawniając ruch na skrzyżowaniu ulic 11 Listopada, Piłsudskiego i Narutowicza (od wielu lat mieszkańcy mają obiecane, że zostanie tu utworzona sygnalizacja świetlna, jednak inwestycja nie jest realizowana).

Kolejny argumentem do realizacji projektu jest poprawa dostępności do położonych przy ciągu tych ulic instytucji publicznych (Urząd Miasta i Gminy, Urząd Skarbowy, Dom Kultury, Szkoła Muzyczna, Sanepid, Kurs ZUS, Straż Miejska, Przychodnia zdrowia, kotłownia osiedlowa), przedsiębiorstw oraz bloków i domów jednorodzinnych). Przy ciągu tych ulic znajduje się tzw. „stary pawilon”, budynek z przeznaczeniem na prowadzenie działalności gospodarczej, jednak funkcjonujące tu firmy ciągle przenoszą swoje siedziby do innej lokalizacji, bo utrudniony jest dojazd do obiektu (mimo, że znajduje się ok 200 m od ścisłego centrum miejscowości).

Należy zauważyć, że jest to najstarsze osiedle w Łosicach i problem ten jest bardzo utrwalony (z drogi korzystają mieszkańcy Osiedla Sienkiewicza oraz mieszkańcy bloków należących do Osiedla Bialska przylegających z jednej strony do ul. Majora Zenona, łącznie jest to ok. 20% mieszkańców całego Miasta i Gminy Łosice, co świadczy o skali problemu i znaczenia społecznego ciągu dróg Majora Zenona i 11 Listopada.

Cele Projektu - poprawa jakości życia mieszkańców poprzez poprawę dostępności do mieszkań komunalnych i socjalnych oraz wzrost poziomu przedsiębiorczości wzdłuż przebudowanej infrastruktury drogowej

- poprawa dostępu do obiektów publicznych, mieszkalnych i przedsiębiorstw

- dostosowanie ścieżek pieszych do potrzeb osób niepełnosprawnych i rodziców z dziećmi w wózkach.

Czas realizacji 2016 – 2018

Orientacyjny koszt 2 200 000 zł

Źródła finansowania RPO WM 2014-2020; Środki własne

Wskaźniki produktu Liczba działań w zakresie poprawy funkcjonalności i zagospodarowania obiektów publicznych oraz przestrzeni publicznej – 1 szt.

(Długość przebudowanych dróg na obszarze lokalizacji projektu-ok. 1 km; Długość przebudowanych ciągów pieszych na obszarze lokalizacji projektu- ok. 1km; Długość 150

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

przebudowanych ciągów pieszych dla osób niepełnosprawnych i matek z dziećmi w wózkach na obszarze lokalizacji projektu- ok. 1 km)

Liczba podjętych działań, zmniejszających zjawisko niskiej emisji – 1 szt.

Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 4 - Poprawa efektów realizacji jakości życia mieszkańców na obszarze rewitalizowanym w tym zmniejszenie projektu (działania) skutków ubóstwa, pośrednio do celu 3 Rozwój potencjału gospodarczego na w odniesieniu do obszarze rewitalizowanym oraz celu 5 - Poprawa stanu środowiska naturalnego. celów programu Efekty realizacji projektu zmierzone zostaną przez wskaźniki produktu i rezultatu zdefiniowane powyżej.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Tabela 44 Projekt 7 - GŁÓWNY: „Poprawa jakości i dostępności do mieszkań komunalnych i socjalnych dla mieszkańców obszaru rewitalizacji oraz zmniejszenie skali ubóstwa poprzez remont i przebudowę budynku biurowego ze zmianą sposobu użytkowania na budynek mieszkalny z 9 lokalami socjalnymi” „Poprawa jakości i dostępności do mieszkań komunalnych i socjalnych dla mieszkańców obszaru rewitalizacji oraz zmniejszenie skali ubóstwa poprzez remont i przebudowę budynku biurowego ze zmianą sposobu użytkowania na budynek mieszkalny z 9 lokalami socjalnymi” Lokalizacja Łosice, ul. 11 Listopada 15 - na obszarze rewitalizacji

Koordynator Miasto i Gmina Łosice

Partnerzy -

Krótki opis Przedmiotem projektu jest remont i przebudowa obecnego budynku biurowego i zmiana sposobu jego użytkowania na budynek mieszkalny z 9 lokalami socjalnymi. Projekt został już zakwalifikowany do dofinasowania przez BGK i będzie realizowany od 2017 roku. Projekt wpisuje się w szersze przedsięwzięcie, polegające na zwiększeniu jakości i dostępności do mieszkań socjalnych i komunalnych. Przeprowadzone działania termomodernizacyjne przyczynia się do zmniejszenia zjawiska niskiej emisji

Uzasadnienie Na terenie rewitalizacji brakuje mieszkań socjalnych i komunalnych dla ok. 20% zainteresowanych. Konieczna jest budowa nowych obiektów lub adaptacja na te cele istniejących budynków Niezaspokojone potrzeby mieszkaniowe najuboższej części społeczności lokalnej wymusza konieczność działań w tym zakresie poprzez zwiększenie liczby lokali socjalnych.

Cele Projektu Zwiększenie ilości i jakości mieszkań socjalnych

Czas realizacji 2017-2019

Orientacyjny koszt 886 094,20 zł

Źródła finansowania Bank Gospodarstwa Krajowego; Środki własne

Wskaźniki produktu Liczba działań w zakresie poprawy funkcjonalności obiektów mieszkalnych – 1 szt.

151

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Liczba działań zmniejszających skalę ubóstwa – 1 szt.

Wskaźniki rezultatu Liczba osób korzystających z poprawionych pod względem funkcjonalności obiektów mieszkalnych, którym zapewniono komfort użytkowania obiektu mieszkalnego- 36 osób

Liczba osób wymagających wsparcia, które uzyskały skuteczną pomoc - 36 osób

(Liczba gospodarstw domowych korzystających z lokali socjalnych na obszarze lokalizacji projektu- 9 gospodarstw domowych)

Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 4 - Poprawa efektów realizacji jakości życia mieszkańców na obszarze rewitalizowanym oraz celu 1 - Rozwój projektu (działania) kapitału społecznego i zmniejszenie skali ubóstwa na obszarze rewitalizowanym. w odniesieniu do Efekty realizacji projektu zmierzone zostaną przez wskaźniki produktu i rezultatu celów programu zdefiniowane powyżej.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Tabela 45 Projekt 8 - GŁÓWNY: „Zwiększenie dostępności miejsc w przedszkolach publicznych poprzez modernizację i rozbudowę wraz z wyposażeniem Przedszkola Samorządowego nr 2 w Łosicach oraz utworzenie dodatkowej grupy przedszkolnej” „Zwiększenie dostępności miejsc w przedszkolach publicznych poprzez modernizację i rozbudowę wraz z wyposażeniem Przedszkola Samorządowego nr 2 w Łosicach oraz utworzenie dodatkowej grupy przedszkolnej” Lokalizacja ul. Szkolna 1 Łosice - na obszarze rewitalizacji

Koordynator Miasto i Gmina Łosice

Partnerzy -

Krótki opis Projekt przewiduje modernizację istniejącego budynku przedszkola w zakresie kompleksowego remontu, instalacji wod.-kan., gaz, c.o., termomodernizacji itp. oraz rozbudowę obiektu o nową powierzchnię użytkową w celu utworzenia dodatkowej grupy przedszkolnej oraz wyposażenie budynku. Po modernizacji obiektu zostaną zachowane dotychczasowe miejsca w publicznym przedszkolnym oraz utworzone zostaną nowe (po przeprowadzeniu modernizacji nowa grupa przedszkolna powstanie bez względu na to, czy uda się pozyskać na ten cel środki z EFS)

Uzasadnienie Budynek jest w bardzo złym stanie technicznym, a jego zamknięcie pogłębiłoby jeszcze bardziej sytuację nauczania przedszkolnego na obszarze rewitalizacji i całej gminy. W ostatnich latach zauważa się, że liczba miejsc w przedszkolach w Łosicach jest niewystarczająca (w Łosicach funkcjonują dwa przedszkola samorządowe po jednym na osiedlu Bialska i Żeromskiego i należy rozwiązać ten problem łącznie dla obu przedszkoli). W roku szkolnym 2016/2017 do obu przedszkoli przyjęto 251 osób, dla 49 dzieci zabrakło miejsc, tzn., że dla 16% dzieci zabrakło miejsc. Liczba brakujących miejsc w samorządowych przedszkolach w Łosicach w rzeczywistości jest większa – ok. 95 dzieci uczęszcza do przedszkoli prywatnych, ponieważ rodzice z uwagi na konieczność zachowania miejsca swojej pracy, muszą posyłać dzieci do przedszkola prywatnego. Dotyczy to przede wszystkim rodziców najmłodszych dzieci, których nie dotyczy obowiązek przedszkolny. Matka lub ocjciec chcąc wrócić do pracy po okresie urlopu wychowawczego, nie ma szans, żeby skierować swoje dziecko do samorządowego przedszkola, ponieważ w pierwszej kolejności 152

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

przyjmowane są dzieci z obowiązkiem przedszkolnym i w związku z ograniczoną liczbą miejsc dla najmłodszych dzieci brakuje miejsc w placówce. Kiedy dziecko, uczęszczające do przedszkola prywatnego, wkroczy w wiek obowiązku przedszkolnego, mogłoby zostać przyjęte do przedszkola samorządowego, jednak dla dobra dziecka (zmiana otoczenia) rodzice nie chcą zmieniać im przedszkola na publiczne, przez co liczba dzieci w przedszkolu prywatnym się nie zmniejsza. Problem polega na tym, że obecna powierzchnia użytkowa w przedszkolach samorządowych nie pozwala na utworzenie nowych grup i przyjęcie dodatkowych dzieci, konieczna jest rozbudowa istniejących placówek. Należy zaznaczyć, że do przedszkoli w Łosicach uczęszczają dzieci nie tylko z Łosic, ale także z wiejskiej części gminy. Wychowanie przedszkolne ma szczególne znaczenie, gdyż od najmłodszych lat przygotowuje do życia, uczy samodzielności, samodyscypliny, współpracy w grupie. Istotna jest także w tym kontekście zapewnienie opieki i edukacji dla dzieci matek, które chcą lub musza powrócić na rynek pracy. Zatem rola placówek przedszkolnych jest bardzo istotnym czynnikiem rozwoju nie tylko społecznego, ale i gospodarczego gminy. Jednocześnie jest to jedyny budynek, w którym w wyniku modernizacji możliwe jest zwiększenie powierzchni budynku, żeby możliwe było utworzenie dodatkowych grup. Bardzo zły stan techniczny budynku grozi zamknięciem w najbliższym czasie Przedszkola Samorządowego ze względów techniczno- sanitarnych, co spowodowałoby utratę istniejących miejsc w przedszkolu, które obecnie zapewnia ok. 40% potrzebnych miejsc w przedszkolach publicznych na terenie całego Miasta i Gminy Łosice, oraz do tego przedszkola przypisanych jest ok. 65% wszystkich dzieci z obszaru rewitalizacji (pozostałe dzieci z obszaru rewitalizacji przypisane są do przedszkola znajdującego się poza obszarem rewitalizacji).

Konstrukcja budynku zawiera azbest, więc konieczne jest jego usunięcie z budynku. Materiał, z jakiego jest wybudowany, nieszczelne okna, strop i dach powodują bardzo duże straty ciepła, zwiększając zjawisko niskiej emisji, co obniża jakość życia mieszkańców.

Problem braku miejsc w przedszkolach publicznych pogłębi się od roku szkolnego 2017/2018, kiedy to gmina będzie maiła obowiązek przyjąć również wszystkich trzylatków.

Cele Projektu Zapewnienie odpowiednich warunków nauczania dla wszystkich chętnych użytkowników przedszkola

Czas realizacji 2018-2020

Orientacyjny koszt 2 000 000 zł

Źródła finansowania RPO WM 2014-2020; Środki własne

Wskaźniki produktu liczba działań w zakresie poprawy funkcjonalności i zagospodarowania obiektów publicznych oraz przestrzeni publicznej- 1 szt.

Liczba podjętych działań, zmniejszających zjawisko niskiej emisji – 1 szt.

Liczba podjętych działań, zmniejszających ilość azbestu pozostającego do unieszkodliwienia – 1 szt.

153

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

150 osób

Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 4 - Poprawa efektów realizacji jakości życia mieszkańców na obszarze rewitalizowanym w tym zmniejszenie projektu (działania) skutków ubóstwa oraz pośrednio celu 3 Rozwój potencjału gospodarczego na w odniesieniu do obszarze rewitalizowanym oraz celu 5 - Poprawa stanu środowiska naturalnego. celów programu Efekty realizacji projektu zmierzone zostaną przez wskaźniki produktu i rezultatu zdefiniowane powyżej.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Tabela 46 Projekt 9 - GŁÓWNY: „Utworzenie Inkubatora Przedsiębiorczości jako forma wsparcia dla lokalnych przedsiębiorców działających na obszarze rewitalizowanym”

„Utworzenie Inkubatora Przedsiębiorczości jako forma wsparcia dla lokalnych przedsiębiorców działających na obszarze rewitalizowanym”

Lokalizacja Siedziba: ul. Piłsudskiego 6 08-200 Łosice - na obszarze rewitalizacji

Koordynator Łosickie Stowarzyszenie Rozwoju – EQUUS

Partnerzy Miasto i Gmina Łosice

Krótki opis Utworzenie inkubatora przedsiębiorczości umożliwiającego wzrost liczby działalności gospodarczych prowadzonych na obszarze rewitalizowanym oraz na obszarze całego Miasta i Gminy

Uzasadnienie Niski poziom przedsiębiorczości wśród mieszkańców stwarza konieczność utworzenia Inkubatora przedsiębiorczości jako instytucji wspierającej oraz instytucji doradczej

Cele Projektu Podniesienie poziomu przedsiębiorczości

Czas realizacji 2018-2023

Orientacyjny koszt 500 000 zł

Źródła finansowania Środki własne stowarzyszenia; dotacje innych stowarzyszeń i fundacji; dotacje samorządów w ramach współpracy z NGO (gmina, urząd marszałkowski); PROW 2014-2020

Wskaźniki produktu Liczba zorganizowanych form wsparcia w zakresie podniesienia kwalifikacji zawodowych i podniesienia przedsiębiorczości – 1 szt.

Liczba działań zmniejszających skalę ubóstwa – 1 szt.

(Liczba utworzonych inkubatorów przedsiębiorczości na obszarze lokalizacji projektu- 1 szt.)

Wskaźniki rezultatu Liczba osób, które zdobyły nowe kwalifikacje zawodowe i podniosły swoją przedsiębiorczość - 150 osób

Liczba osób i rodzin wymagających wsparcia, które uzyskały skuteczną pomoc – 150 osób

(Liczba przedsiębiorstw korzystających z działalności inkubatora przedsiębiorczości

154

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

działającego na obszarze lokalizacji projektu-50 szt.)

Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 3 - Rozwój efektów realizacji potencjału gospodarczego na obszarze rewitalizowanym oraz celu 1 - Rozwój projektu (działania) kapitału społecznego i zmniejszenie skali ubóstwa na obszarze rewitalizowanym. w odniesieniu do Efekty realizacji projektu zmierzone zostaną przez wskaźniki produktu i rezultatu celów programu zdefiniowane powyżej.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Tabela 47 Projekt 10 – GŁÓWNY: „Podniesienie standardów obiektów opieki zdrowotnej na obszarze rewitalizowanym poprzez termomodernizację Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Łosicach” „Podniesienie standardów obiektów opieki zdrowotnej na obszarze rewitalizowanym poprzez termomodernizację Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Łosicach” Lokalizacja ul. Słoneczna 1, 08-200 Łosice - na obszarze rewitalizacji

Koordynator Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Łosicach

Partnerzy Brak

Krótki opis Projekt pozwoli na uzyskanie oszczędności zużycia energii o 26,07% poprzez optymalizację kosztów jej zużycia, prowadząc tym samym do zmniejszenia zjawiska ubóstwa energetycznego. Przewidywana ilość zaoszczędzonej energii elektrycznej: 60 679,00 (zł/rok).

Uzasadnienie Celem projektu jest realizacja w ramach działania zwiększenia efektywności energetycznej w sektorze budynku użyteczności publicznej – zły stan środowiska naturalnego obniża poziom jakości życia mieszkańców. Ponadto jest to obiekt o znaczeniu wysoce społecznym, ponieważ korzysta z niego 100% mieszkańców obszaru rewitalizacji. Zapewnienie dostępu do publicznego systemu opieki zdrowotnej jest podstawowym prawem każdego mieszkańca i jednocześnie odstawową potrzebą społeczną. Projekt przyczyni się do poprawy usług medycznych świadczonych, ponieważ będzie (możliwość zainwestowania zaoszczędzonych w wyniku zwiększenia efektywności energetycznej środków w sprzęt medyczny).

Cele Projektu - Wypełnienie założeń pakietu klimatycznego w zakresie działań prowadzących do ochrony środowiska w kontekście oszczędności energetycznych oraz zmniejszenia poziomu emisji CO2 na obszarze rewitalizacji (pośrednio Miasta i Gminy Łosice)

- Poprawa jakości życia mieszkańców poprzez poprawę jakości powietrza

-Poprawa usług medycznych świadczonych (możliwość zainwestowania zaoszczędzonych w wyniku zwiększenia efektywności energetycznej środków w sprzęt medyczny)

- poprawa stanu środowiska naturalnego przez zmniejszenie zjawiska niskiej emisji

Czas realizacji 2017 - 2018

Orientacyjny koszt 2 000 000 zł

Źródła finansowania RPO WM 2014-2020; środki własne; Fundusze Norweskie; Program Współpracy

155

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Transgranicznej Polska-Białoruś-Ukraina; WFOiGW; NFOSiGW

Wskaźniki produktu Liczba działań w zakresie poprawy funkcjonalności i zagospodarowania obiektów publicznych oraz przestrzeni publicznej – 1 szt.

Liczba podjętych działań, zmniejszających zjawisko niskiej emisji – 1 szt.

Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 4 - Poprawa efektów realizacji jakości życia mieszkańców na obszarze rewitalizowanym, w tym zmniejszenie projektu (działania) skutków ubóstwa oraz celu 1 - Rozwój kapitału społecznego i zmniejszenie skali w odniesieniu do ubóstwa na obszarze rewitalizowanym oraz celu 5 - Poprawa stanu środowiska celów programu naturalnego. Efekty realizacji projektu zmierzone zostaną przez wskaźniki produktu i rezultatu zdefiniowane powyżej.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Tabela 48 Projekt 11 – GŁÓWNY: „Dostosowanie budynku mieszkalnego dla osób starszych i niepełnosprawnych poprzez montaż windy w istniejącym budynku ul. Sienkiewicza 6 położonym na obszarze rewitalizowanym” „Dostosowanie budynku mieszkalnego dla osób starszych i niepełnosprawnych poprzez Montaż windy w istniejącym budynku ul. Sienkiewicza 6 położonym na obszarze rewitalizowanym” Lokalizacja ul. Sienkiewicza 6, 08-200 Łosice – na obszarze rewitalizacji

Koordynator Wspólnota mieszkaniowa budynku ul. Sienkiewicza 6

Partnerzy Brak

Krótki opis Projekt przewiduje montaż windy w istniejącym budynku, jako odnowa wspólnych części w budynkach mieszkalnych wielorodzinnych

Uzasadnienie Budynek 5-kondygnacyjny wybudowany w latach 70-tych zamieszkany w większości przez osoby w podeszłym wieku. W bloku przy ulicy Sienkiewicza 6, szczególnie odczuwalny jest brak windy, utrudniający przemieszczanie się osobom starszym i matkom z małymi dziećmi - 35% mieszkańców to osoby w wieku powyżej 60 lat, mające problem z poruszaniem się, 20% osób to osoby w wieku rozrodczym z małymi dziećmi lub planujące potomstwo.

Cele Projektu Celem projektu jest poprawa jakości życia mieszkańców zwłaszcza osobom chorym i starszym poprzez montaż windy.

Czas realizacji 2017

Orientacyjny koszt 200 000 zł

Źródła finansowania RPO WM 2014-2020; Środki własne; Kredyt

Wskaźniki produktu Liczba działań w zakresie poprawy funkcjonalności obiektów mieszkalnych – 1 szt.

(Liczba zamontowanych wind w istniejącym budynku na obszarze lokalizacji

156

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

projektu- 1 szt.)

Wskaźniki rezultatu Liczba osób korzystających z poprawionych pod względem funkcjonalności obiektów mieszkalnych, którym zapewniono komfort użytkowania obiektu mieszkalnego - 55 osób

Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 4 - Poprawa efektów realizacji jakości życia mieszkańców na obszarze rewitalizowanym, w tym zmniejszenie projektu (działania) skutków ubóstwa. Efekty realizacji projektu zmierzone zostaną przez wskaźniki w odniesieniu do produktu i rezultatu zdefiniowane powyżej. celów programu

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

157

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

PROJEKTY UZUPEŁNIAJĄCE

Poniżej przedstawiono szczegółową charakterystykę projektów uzupełniających. Każdy projekt uzupełniający służy wzmocnieniu efektu synergii, powodując maksymalne wzmocnienie efektów projektów głównych i uzupełniających, stanowi wzmocnienie wzajemnych efektów. Potwierdzeniem tego faktu jest Tabela 66 Powiazania problemów, celów i projektów rewitalizacji, z której wynika, że każdy problem wymieniony w nagłówku tabeli, a wcześniej zdefiniowany w diagnozie, zostaje rozwiązywany lub zmniejszany za pomocą realizacji projektów zarówno głównych jak i uzupełniających (tzn. każdy problem jest rozwiązywany przez przynajmniej jeden projekt główny i przynajmniej jeden projekt uzupełniający).

Tabela 49 Projekt 12 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Poprawa warunków życia dla osób zamieszkałych na obszarze rewitalizacji poprzez wymianę kotłów węglowych na gazowe w kotłowni osiedlowej przy ul. Sienkiewicza w Łosicach” „Poprawa warunków życia dla osób zamieszkałych na obszarze rewitalizacji poprzez wymianę kotłów węglowych na gazowe w kotłowni osiedlowej przy ul. Sienkiewicza w Łosicach”

Lokalizacja Łosice, ul. Sienkiewicza 6 Koordynator Kom – Gaz Sp. z o.o. ul. Białostocka 37; 08-200 Łosice 59 – na obszarze rewitalizacji

Partnerzy - Krótki opis Wymiana kotłów węglowych na gazowe w kotłowni osiedlowej przy ul. Sienkiewicza w Łosicach Uzasadnienie Mieszcząca się przy ul. Sienkiewicza kotłownia osiedlowa wymaga wymiany kotłów węglowych na gazowe, ponieważ występuje tu lokalne zanieczyszczenie powietrza (nie są prowadzone pomiary stężeń zanieczyszczeń, ponieważ jest to problem punktowy, jednak uciążliwy dla mieszkańców osiedla). Wobec konieczności dostosowania infrastruktury do standardów związanych z ochroną środowiska konieczna jest wymiana wyeksploatowanych oraz nisko-ekologicznych kotłów węglowych na kotły gazowe. Z kotłowni korzystają również lokatorzy bloków socjalnych komunalnych, wymiana pieca przyczyni się do oszczędności tych osób. Cele Projektu Poprawa standardów ochrony środowiska poprzez inwestycje Czas realizacji 2018-2020 Orientacyjny koszt 2 000 000 zł Źródła finansowania RPO WM 2014-2020; WFOŚiGW; NFOŚiGW; BGK; środki własne Wskaźniki produktu Liczba działań w zakresie poprawy funkcjonalności obiektów mieszkalnych- 1 szt. Liczba działań zmniejszających skalę ubóstwa – 1 szt.

(Liczba wymienionych kotłów węglowych w kotłowni osiedlowej na obszarze lokalizacji obiektu-1szt.) Liczba podjętych działań, zmniejszających zjawisko niskiej emisji – 1 szt. Wskaźniki rezultatu Liczba osób korzystających z poprawionych pod względem funkcjonalności obiektów mieszkalnych, którym zapewniono komfort użytkowania obiektu mieszkalnego- 55 osób Liczba osób wymagających wsparcia, które uzyskały skuteczną pomoc – 55 osób Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 4 - Poprawa efektów realizacji jakości życia mieszkańców na obszarze rewitalizowanym, w tym zmniejszenie projektu (działania) skutków ubóstwa oraz celu 1 - Rozwój kapitału społecznego i zmniejszenie skali 158

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU w odniesieniu do ubóstwa na obszarze rewitalizowanym oraz celu 5 - Poprawa stanu środowiska celów programu naturalnego. Efekty realizacji projektu zmierzone zostaną przez wskaźniki produktu i rezultatu zdefiniowane powyżej. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Tabela 50 Projekt 13 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Upowszechnianie kultury artystycznej w sferze tańca, muzyki, śpiewu i form plastycznych na obszarze rewitalizowanym”

„Upowszechnianie kultury artystycznej w sferze tańca, muzyki, śpiewu i form plastycznych na obszarze rewitalizowanym” Lokalizacja Łosice, ul. Piłsudskiego 4, ul. Piłsudskiego 6 - na obszarze rewitalizacji

Koordynator Łosicki Dom Kultury

Partnerzy Miasto i Gmina Łosice, Powiatowe Stowarzyszenie Animatorów Kultury w Łosicach, in. NGO

Krótki opis Przedmiotem projektu jest szersze dotarcie do dzieci i młodzieży z ofertą zajęć pozaszkolnych. Rozszerzenie oferty zajęć o formy teatralne, folklorystyczne; tańce narodowe oraz towarzyskie i inne formy plastyczne. Upowszechnianie kultury filmowej i czytelniczej. Działania rozpoczną się od organizacji warsztatów otwartych dla wszystkich zainteresowanych poszczególnymi zajęciami. Rozpropagowanie nowej oferty w przedszkolach i szkołach zwiększy liczbę uczestników. Prowadzenie zajęć, na które cyklicznie można będzie zaprosić osoby uznawane za autorytety czy gwiazdy w swojej dziedzinie to dodatkowy atut oferty. Zakup przenośnej podłogi tanecznej, która jest niezbędna do wszelkich prezentacji tanecznych i teatralnych, zakup strojów lub materiałów do wykonania kostiumów i rekwizytów scenicznych stanowić będzie element projektu. Po przygotowaniu programu w sekcjach, które tego wymagają (teatr, taniec, śpiew) przewidziany jest udział dzieci i młodzieży w konkursach, przeglądach i turniejach oraz zorganizowanie dla uczestników zajęć wyjazdu integracyjnego na coroczne zakończenie sezonu, a także zorganizowanie cyklu seansów filmowych.

Dodatkowo w ramach projektu przewidziano doposażenie poprzez zakup nowych strojów funkcjonującego Zespołu Pieśni i Tańca Ziemi Łosickiej, którego sukcesy oraz zainteresowanie jego praca są uzasadnieniem do rozwijania jego działalności poprzez utworzenie zespołu dla dzieci i zakup strojów dla zespołu.

Uzasadnienie W chwili obecnej zajęcia artystyczne prowadzone są w sferze tańca, plastyki oraz muzyki i śpiewu. Uczęszczające dzieci są w wieku przedszkolnym, wczesnoszkolnym oraz gimnazjalnym. W jednostce funkcjonują dwa zespoły taneczne, propagujące różne formy tańca nowoczesnego. Studio piosenki przygotowuje dzieci do wokalnych prezentacji indywidualnych i grupowych. Sekcja plastyczna umożliwia rozwój zdolności twórczych czy manualnych. Dorośli uczęszczają na zajęcia fitness. Poszerzenie oferty placówki umożliwi mieszkańcom w różnych grupach wiekowych nie tylko wypełnienie wolnego czasu, ale także rozwój zainteresowań i osobistych uzdolnień.

Cele Projektu - aktywizacja mieszkańców

- zwiększenie oferty spędzania wolnego czasu

159

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Czas realizacji 2017-2023

Orientacyjny koszt 170 000 zł

Źródła finansowania Środki własne ŁDK i partnerów

Wskaźniki produktu Liczba zorganizowanych działań integracyjnych, społecznych, kulturalnych, edukacyjnych, sportowych -40 szt.

Liczba działań zwiększających poziom aktywności i integracji społecznej – 40 szt.

Wskaźniki rezultatu Liczba uczestników zorganizowanych działań integracyjnych, społecznych, kulturalnych, edukacyjnych, sportowych, którym zapełniono wolny czas - 500 osób

Liczba uczestników działań, którzy zwiększyli swój poziom aktywności i integracji społecznej – 500 osób

Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 2 - Aktywizacja efektów realizacji społeczności lokalnej i integracja społeczna na obszarze rewitalizowanym. Efekty projektu (działania) realizacji projektu zmierzone zostaną przez wskaźniki produktu i rezultatu w odniesieniu do zdefiniowane powyżej. celów programu

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Tabela 51 Projekt 14 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Organizacja wystaw, imprez kulturalnych i warsztatów dla dzieci, młodzieży, dorosłych i seniorów, jako forma aktywizacji społeczeństwa na obszarze rewitalizowanym”

„Organizacja wystaw, imprez kulturalnych i warsztatów dla dzieci, młodzieży, dorosłych i seniorów, jako forma aktywizacji społeczeństwa na obszarze rewitalizowanym”

Lokalizacja Siedziba stowarzyszenia Zespołu Pieśni i Tańca Ziemi Łosickiej: Łosice, ul. Piłsudskiego 6 – na obszarze rewitalizacji

Koordynator Powiatowe Stowarzyszenie Animatorów Kultury w Łosicach

Partnerzy Łosicki Dom Kultury, inne NGO, mieszkańcy

Krótki opis Organizacja wystaw, imprez kulturalnych i warsztatów dla dzieci, młodzieży, dorosłych i seniorów

Uzasadnienie Potrzeba pobudzenia aktywności lokalnej społeczności, związania z regionem, gminą

Cele Projektu Aktywizacja mieszkańców, zorganizowanie czasu wolnego mieszkańców

Czas realizacji 2017-2023

Orientacyjny koszt 50 000 zł

Źródła finansowania Środki własne stowarzyszenia; dotacje innych stowarzyszeń i fundacji; dotacje samorządów w ramach współpracy z NGO (gmina, urząd marszałkowski); PROW 2014-2020

Wskaźniki produktu Liczba zorganizowanych działań integracyjnych, społecznych, kulturalnych, edukacyjnych, sportowych – 20 szt.

Wskaźniki rezultatu Liczba uczestników zorganizowanych działań integracyjnych, społecznych,

160

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

kulturalnych, edukacyjnych, sportowych, którym zapełniono wolny czas – 1 000 osób

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Tabela 52 Projekt 15 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Prowadzenie biura porad obywatelskich jako forma przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu mieszkańców obszaru rewitalizacji”

„Prowadzenie biura porad obywatelskich jako forma przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu mieszkańców obszaru rewitalizacji” Lokalizacja Siedziba: ul. Piłsudskiego 6, Łosice – na obszarze rewitalizacji

Koordynator Łosickie Stowarzyszenie Informacji Społecznej

Partnerzy -

Krótki opis Doradztwo w zakresie możliwości sprostana codziennym sytuacjom życiowym dla osób wymagających wsparcia, nieposiadających odpowiedniej wiedzy i umiejętności radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych lub innych, które wykluczają je z życia społecznego

Uzasadnienie Brak ogólnodostępnego, bezpłatnego miejsca porad obywatelskich prowadzi do pogłębiania wykluczenia społecznego części lokalnej społeczności, która wymaga wsparcia i pomocy

Cele Projektu Przeciwdziałanie patologiom społecznym, pomoc osobom poszkodowanym

Czas realizacji 2017-2023

Orientacyjny koszt 10 000 zł

Źródła finansowania Środki własne stowarzyszenia; dotacje innych stowarzyszeń i fundacji; dotacje samorządów w ramach współpracy z NGO (gmina, urząd marszałkowski); PROW 2014-2020

Wskaźniki produktu Liczba działań zmniejszających skalę ubóstwa- 100 szt.

Liczba działań zwiększających poziom aktywności i integracji społecznej – 100 szt.

Liczba zorganizowanych form wsparcia w zakresie podniesienia kwalifikacji zawodowych i podniesienia przedsiębiorczości – 100 szt.

Wskaźniki rezultatu Liczba osób wymagających wsparcia, które uzyskały skuteczną pomoc – 50 osób

Liczba uczestników działań, którzy zwiększyli swój poziom aktywności i integracji społecznej- 50 osób

Liczba osób, które zdobyły nowe kwalifikacje zawodowe i podniosły swoją przedsiębiorczość – 50 osób

161

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 1 - Rozwój efektów realizacji kapitału społecznego i zmniejszenie skali ubóstwa na obszarze rewitalizowanym, celu projektu (działania) 2 - Aktywizacja społeczności lokalnej i integracja społeczna na obszarze w odniesieniu do rewitalizowanym oraz celu 3 - Rozwój potencjału gospodarczego na obszarze celów programu rewitalizowanym. Efekty realizacji projektu zmierzone zostaną przez wskaźniki produktu i rezultatu zdefiniowane powyżej.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Tabela 53 Projekt 16 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Porozumienie bez przemocy – język serca”, filozofia pozwalająca budować głębokie i trwałe relacje międzyludzkie, w szczególności dla seniorów, którzy staną się pomostem pomiędzy trzema pokoleniami, prowadzona na obszarze rewitalizacji”

„Porozumienie bez przemocy – język serca”, filozofia pozwalająca budować głębokie i trwałe relacje międzyludzkie, w szczególności dla seniorów, którzy staną się pomostem pomiędzy trzema pokoleniami, prowadzona na obszarze rewitalizacji” Lokalizacja ul. Piłsudskiego 6, Łosice – na obszarze rewitalizacji

Koordynator Fundacja Pozytyw

Partnerzy Partnerstwo z lokalnymi samorządami

Krótki opis Projekt dotyczy działań pozwalających budować głębokie i trwałe relacje międzyludzkie, w szczególności dla seniorów, którzy staną się pomostem pomiędzy trzema pokoleniami. Projekt przewiduje profilaktykę przemocy i uzależnień, poprawę jakości życia rodzin w obszarze porozumiewania się i budowania trwałych relacji. W ramach projektu przewidziano warsztaty i porady dla seniorów jak rozmawiać z dziećmi i młodzieżą, jak mniej oceniać a więcej słuchać i poznawać świat innych, jak rozbudzać w sobie ciekawość innym człowiekiem bez ocen, jak doceniać własną wartość

Uzasadnienie Problemy społeczne w obszarze stosunków międzyludzkich wynikają bardzo często z poczucia braku własnej wartości oraz z braku szacunku do innych osób. Potrzeba zmiany postrzegania rzeczywistości, codziennych zdarzeń i umiejętność radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych umożliwi zmniejszenie skali zjawiska przemocy w rodzinie oraz zjawiska wyobcowania społecznego w postaci braku więzi z najbliższym otoczeniem (rodziną, miejscem zamieszkania)

Cele Projektu profilaktyka przemocy i uzależnień, poprawa jakości życia rodzin w obszarze porozumiewania się i budowania trwałych relacji

Czas realizacji 2017-2020

Orientacyjny koszt 100 000 zł

Źródła finansowania RPO WM 2014-2020 działanie 9.1, 9.2, 9.3; Środki własne fundacji

Wskaźniki produktu Liczba działań zwiększających poziom aktywności i integracji społecznej - 35 szt.

Wskaźniki rezultatu Liczba uczestników działań, którzy zwiększyli swój poziom aktywności i integracji społecznej – 500 osób

Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 2 - Aktywizacja 162

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU efektów realizacji społeczności lokalnej i integracja społeczna na obszarze rewitalizowanym. Efekty projektu (działania) realizacji projektu zmierzone zostaną przez wskaźniki produktu i rezultatu w odniesieniu do zdefiniowane powyżej. celów programu

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Tabela 54 Projekt 17 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Młodzi-Wolni od uzależnień”- spotkania prewencyjne na obszarze rewitalizacji”

„Młodzi-Wolni od uzależnień”- spotkania prewencyjne na obszarze rewitalizacji”

Lokalizacja ul. Piłsudskiego 6, Łosice – na obszarze rewitalizacji

Koordynator Fundacja Pozytyw

Partnerzy -

Krótki opis Pęd życia, zaniedbywanie podtrzymywania bliskich relacji, nieuświadamianie sobie własnych prawdziwych potrzeb i świadomości przeżywanych uczuć doprowadzają do samotności i braku odwagi życia w zgodzie z własnymi wartościami. Projekt skierowany jest do dzieci i młodzieży, która będzie miała możliwość dzięki projektowi uczestnictwa w warsztatach i konkursach dla dzieci i młodzieży dotyczących realizacji marzeń, koloniach, w ramach których podjęta zostanie tematyka profilaktyki uzależnień

Uzasadnienie Projekt umożliwi podniesienie umiejętności lepszego radzenia sobie w sytuacji zagrożeń i odporności na uzależnienia

Cele Projektu Profilaktyka uzależnień, poprawa jakości życia młodych mieszkańców powiatu łosickiego

Czas realizacji 2017-2020

Orientacyjny koszt 50 000 zł

Źródła finansowania RPO WM 2014-2020 działanie 9.1, 9.2, 9.3; Środki własne fundacji

Wskaźniki produktu Liczba działań zwiększających poziom bezpieczeństwa na obszarze rewitalizowanym - 10 warsztatów

Liczba działań zmniejszających skalę ubóstwa – 10 szt.

Wskaźniki rezultatu Liczba uczestników działań zwiększających poziom bezpieczeństwa w gminie, którzy poprzez prowadzone działania zwiększyli swój poziom bezpieczeństwa na obszarze rewitalizowanym – 100 osób

Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 1 - Rozwój efektów realizacji kapitału społecznego i zmniejszenie skali ubóstwa na obszarze rewitalizowanym. projektu (działania) Efekty realizacji projektu zmierzone zostaną przez wskaźniki produktu i rezultatu w odniesieniu do zdefiniowane powyżej. celów programu

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

163

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Tabela 55 Projekt 18 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Poprawa bezpieczeństwa mieszkańców poprzez rozbudowę monitoringu miejskiego na ulicach, placach, obiektach i budynkach użyteczności publicznej na obszarze rewitalizowanym” „Poprawa bezpieczeństwa mieszkańców poprzez rozbudowę monitoringu miejskiego na ulicach, placach, obiektach i budynkach użyteczności publicznej na obszarze rewitalizowanym” Lokalizacja obszar rewitalizacji

Koordynator Miasto i Gmina Łosice

Partnerzy Komenda Powiatowa Policji w Łosicach

Krótki opis Przedmiotem projektu jest montaż instalacji monitoringowej w najbardziej strategicznych miejscach i obiektach użyteczności publicznej

Uzasadnienie Niski poziom bezpieczeństwa oraz zwiększająca się liczba zdarzeń, wykroczeń i przestępstw wymusza konieczność podjęcia środków zaradczych w postaci montażu instalacji monitoringowej

Cele Projektu - poprawa poczucia bezpieczeństwa mieszkańców

Czas realizacji 2017

Orientacyjny koszt 120 000 zł

Źródła finansowania Program „Razem bezpieczniej”, Środki własne

Wskaźniki produktu Liczba działań zwiększających poziom bezpieczeństwa na obszarze rewitalizowanym – 1 szt.

(Liczba zamontowanych instalacji monitoringu na obszarze lokalizacji projektu- 6 szt.)

Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 4 - Poprawa efektów realizacji jakości życia mieszkańców na obszarze rewitalizowanym, w tym zmniejszenie projektu (działania) skutków ubóstwa. Efekty realizacji projektu zmierzone zostaną przez wskaźniki w odniesieniu do produktu i rezultatu zdefiniowane powyżej. celów programu

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Tabela 56 Projekt 19 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Wsparcie lokalnych przedsiębiorców poprzez doradztwo i szkolenia prowadzone na obszarze rewitalizowanym”

„Wsparcie lokalnych przedsiębiorców poprzez doradztwo i szkolenia prowadzone na obszarze rewitalizowanym”

Lokalizacja Siedziba: ul. Piłsudskiego 6, Łosice – na obszarze rewitalizacji

Koordynator Łosickie Stowarzyszenie Rozwoju – EQUUS

164

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Partnerzy Inne NGO

Krótki opis Organizacja szkoleń i doradztwa dla lokalnych przedsiębiorców, w celu zwiększenia ich umiejętności w prowadzeniu i rozwijaniu biznesu, ze szczególnym uwzględnieniem rozwoju działań innowacyjnych.

Uzasadnienie Większość firm to mikro, mali i średni przedsiębiorcy, którym we własnym zakresie trudno brać udział w szkoleniach, które są kosztowne i organizowane z dala od Łosic. Wśród przedsiębiorców zauważalny jest brak wiedzy dot. obsługi klienta i pozyskiwania kontrahentów, szczególnie w celu rozwoju innowacji.

Cele Projektu - poprawa sytuacji przedsiębiorstw, co wpłynie na poprawę na lokalnym rynku pracy

- zwiększenie umiejętności przedsiębiorców w zakresie prowadzenia firmy

- zwiększenie zainteresowani lokalnych przedsiębiorców przedsięwzięciami innowacyjnymi

Czas realizacji 2019-2023

Orientacyjny koszt 100 000

Źródła finansowania POWER 2014-2020, PARP, RPO WM 2014-2020, środki własne przedsiębiorców

Wskaźniki produktu Liczba zorganizowanych form wsparcia w zakresie podniesienia kwalifikacji zawodowych i podniesienia przedsiębiorczości - 10 szt.

Liczba działań zmniejszających skalę ubóstwa – 10 szt.

Wskaźniki rezultatu Liczba osób, które zdobyły nowe kwalifikacje zawodowe i podniosły swoją przedsiębiorczość - 100 osób

Liczba osób i rodzin wymagających wsparcia, które uzyskały skuteczną pomoc -100 osób

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Tabela 57 Projekt 20 – UZUPEŁNIAJĄCY: „Podniesienie standardów obiektów wykorzystywanych na cele gospodarcze na obszarze rewitalizowanym poprzez renowację kamienicy – ul. Rynek 28” „Podniesienie standardów obiektów wykorzystywanych na cele gospodarcze na obszarze rewitalizowanym poprzez renowację kamienicy – ul. Rynek 28” Lokalizacja ul. Rynek 28, Łosice – na obszarze rewitalizacji

Koordynator Cech Rzemieślniczy i Przedsiębiorców

Partnerzy Lokalni przedsiębiorcy

165

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Krótki opis Renowacja obejmie 330m2 dachu oraz 550 m2 elewacji, w tym termomodernizację, co wpłynie na zmniejszenie niskiej emisji.

Uzasadnienie Renowacja obiektu podniesie jakość świadczonych tu usług przez przedsiębiorców ale też poprawi walory estetyczne kamienicy (lokalizacja kamiennicy przy planowanym do modernizacji Parku im Króla Aleksandra Jagiellończyka – projekt nr 4). Cech zrzesza lokalnych przedsiębiorców, działających na obszarze rewitalizacji, więc projekt przyczyn się do poprawy przedsiębiorczości na tym terenie.

W obiekcie przecieka dach, pokrycie dachu jest zniszczone oraz ze ścian odpada tynk. Całość grozi katastrofą budowlaną. W budynku siedzibę ma Cech skupiający lokalnych rzemieślników i przedsiębiorstw, jest to budynek wykorzystywany na cele gospodarcze.

Cele Projektu - Podniesienie walorów funkcjonalnych i estetycznych budynku usytuowanego w centrum Łosic

- Poprawa sytuacji lokalnych przedsiębiorców, co wpłynie na poprawę sytuacji na lokalnym rynku pracy

- Zwiększenie walorów turystycznych obszaru rewitalizacji (położenie budynku przy parku w centrum miasta)

Czas realizacji 2017 -2022

Orientacyjny koszt 80 000 zł

Źródła finansowania Środki własne; RPO WM 2014-2020

Wskaźniki produktu Liczba działań w zakresie poprawy funkcjonalności i zagospodarowania obiektów publicznych oraz przestrzeni publicznej – 1 szt.

(Liczba budynków poddanych renowacji na obszarze lokalizacji projektu- 1 szt.; Liczba budynków poddanych termomodernizacji na obszarze lokalizacji projektu- 1 szt.; Metraż wyremontowanego dachu na obszarze lokalizacji projektu- 330 m2; Metraż wyremontowanej elewacji na obszarze lokalizacji projektu- 550 m2)

Liczba podjętych działań, zmniejszających zjawisko niskiej emisji – 1 szt.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

166

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Tabela 58 Projekt 21 – UZUPEŁNIAJĄCY: „Społeczność Aktywna” - podniesienie kompetencji zawodowych mieszkańców obszaru rewitalizowanego” „Społeczność Aktywna” - podniesienie kompetencji zawodowych mieszkańców obszaru rewitalizowanego”

Lokalizacja Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznych w Łosicach, ul. Piłsudskiego 6 08- 200 Łosice – na obszarze rewitalizacji

Koordynator Miejsko – Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Łosicach

Partnerzy Brak

Krótki opis Celem projektu jest diagnoza indywidualnych potrzeb i potencjałów uczestników projektów w zakresie ich kompetencji zawodowych. Komplementarnym działaniem będą także treningi kompetencji i umiejętności społecznych oraz wsparcie rozwojowe i psychospołeczne. Po weryfikacji wszystkich informacji o uczestnikach projektu oferowane będą szkolenia zmieniające lub podnoszące kwalifikacje zawodowe.

Uzasadnienie Zmniejszenie liczby osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym.

Cele Projektu Podniesienie poziomu kapitału społecznego na obszarze rewitalizacji (pośrednio Miasta i Gminy Łosice) które wpłynie na rozwój społeczno-gospodarczy regionu

Czas realizacji 2017-2018

Orientacyjny koszt 259 200 zł

Źródła finansowania RPO WM 2014-2020, Środki własne

Wskaźniki produktu Liczba zorganizowanych form wsparcia w zakresie podniesienia kwalifikacji zawodowych i podniesienia przedsiębiorczości - 10 szt.

Liczba działań zwiększających poziom aktywności i integracji społecznej – 10 szt.

Liczba działań zmniejszających skalę ubóstwa – 10 szt.

Wskaźniki rezultatu Liczba osób, które zdobyły nowe kwalifikacje zawodowe i podniosły swoją przedsiębiorczość – 30 osób

Liczba uczestników działań, którzy zwiększyli swój poziom aktywności i integracji społecznej – 30 osób

Liczba osób wymagających wsparcia, które uzyskały skuteczną pomoc – 30 osób

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

167

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Tabela 59 Projekt 22 – UZUPEŁNIAJĄCY: „Organizacja zajęć dodatkowych dla dzieci ukierunkowanych na rozwój zainteresowań i zdolności dla osób z obszaru rewitalizacji” „Organizacja zajęć dodatkowych dla dzieci ukierunkowanych na rozwój zainteresowań i zdolności dla osób z obszaru rewitalizacji”

Lokalizacja ul. Szkolna 1, 08-200 Łosice – na obszarze rewitalizacji

Koordynator Przedszkole Samorządowe Nr 2

Partnerzy ŁDK i S, Stowarzyszenie

Krótki opis Organizacje zajęć dodatkowych dla dzieci ukierunkowanych na rozwój zainteresowań i zdolności np. rytmika, sportowe, teatralne.

Uzasadnienie Podejmowane będą zajęcia ukierunkowane na rozwój uzdolnienia dzieci. Konieczne jest zwiększenie oferty.

Cele Projektu - poprawa oferty edukacyjnej na obszarze rewitalizacji

Czas realizacji 2017- 2023

Orientacyjny koszt 20 000 zł

Źródła finansowania RPOW 2014-2020, dotacje z NGO, środki własne przedszkola i rodziców

Wskaźniki produktu Liczba zorganizowanych działań integracyjnych, społecznych, kulturalnych, edukacyjnych, sportowych -3 szt.

Wskaźniki rezultatu Liczba uczestników zorganizowanych działań integracyjnych, społecznych, kulturalnych, edukacyjnych, sportowych, którym zapełniono wolny czas -120 osób

Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 1 - Rozwój efektów realizacji kapitału społecznego i zmniejszenie skali ubóstwa na obszarze rewitalizowanym. projektu (działania) Efekty realizacji projektu zmierzone zostaną przez wskaźniki produktu i rezultatu w odniesieniu do zdefiniowane powyżej. celów programu

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Tabela 60 Projekt 23 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Podniesienie jakości warunków nauczania na obszarze rewitalizowanym poprzez wyposażenie sal warsztatowych oraz wyposażenie sali informatycznej w 15 stanowisk komputerowych z oprogramowaniem” „Podniesienie jakości warunków nauczania na obszarze rewitalizowanym poprzez wyposażenie sal warsztatowych oraz wyposażenie sali informatycznej w 15 stanowisk komputerowych z oprogramowaniem” Lokalizacja ul. Piłsudskiego 9, Łosice – na obszarze rewitalizacji

Koordynator Zespół Szkół nr 2 w Łosicach

Partnerzy Powiat Łosicki, Zespół Szkół nr 2 im. Józefa Gen. Bema w Milanówku, Zespół Szkół nr 3 im Marii Skłodowskiej-Curie w Wiskitkach Krótki opis Projekt zakłada zakup sprzętu specjalistycznego do sal warsztatowych oraz szkolenia kadry prowadzącej warsztaty i praktyczne zajęcia dla uczniów. Projekt zakłada także utworzenie sali informatycznej i wyposażenie jej w stanowiska komputerowe wraz z oprogramowaniem. 168

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Uzasadnienie Młodzież ucząca się w szkole (profil zawodowy) ma utrudnioną możliwość praktycznej nauki zawodu, ponieważ warsztaty nie są wyposażone w odpowiedni sprzęt. Brak odpowiedniego sprzętu sprawia, że absolwenci szkoły nie posiadają praktycznych umiejętności, pożądanych przez pracodawców, co utrudnia im znalezienie pracy na lokalnym rynku. Z kolei brak pracy sprawia, że młodzież wyjeżdża do większych miast w poszukiwaniu zatrudnienia i wpływa na wyludnianie się Łosic, w tym obszaru rewitalizacji. Obecnie szkoła posiada jedną salę informatyczną, która jest wyposażona w przestarzały sprzęt. Przy obecnej liczbie uczniów w szkole konieczne jest posiadanie dwóch sal informatycznych, aby zapewnić sprawną pracę z uczniem i możliwość praktycznej nauki przez każdego z uczniów (z jednego komputera podczas zajęć korzysta więcej niż jedna osoba). Oczywistym jest, że postępujący proces informatyzacji w różnych dziedzinach życia wymaga od młodych ludzi praktycznej umiejętności posługiwania się komputerem. Cele Projektu - zwiększenie szans młodzieży na znalezienie pracy na lokalnym rynku, poprzez zwiększenie ich umiejętności praktycznych - dostosowanie bazy dydaktycznej do potrzeb zmieniającego się rynku pracy i szkolnictwa Czas realizacji 2017-2019

Orientacyjny koszt 750 000

Źródła finansowania RPO WM 2014-2020 działanie 10.3; Środki własne

Wskaźniki produktu Liczba działań w zakresie poprawy funkcjonalności i zagospodarowania obiektów publicznych oraz przestrzeni publicznej – 1 szt.

(Liczba wyposażonych sal warsztatowych na obszarze lokalizacji projektu- 2 szt. Liczba wyposażonych stanowisk komputerowych na obszarze lokalizacji projektu- 15 szt.) Wskaźniki rezultatu Liczba osób korzystających z poprawionych pod względem funkcjonalności i zagospodarowania obiektów publicznych oraz przestrzeni publicznej, którym zapewniono komfort użytkowania obiektu publicznego oraz przestrzeni publicznej- 300 osób

Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 4 - Poprawa efektów realizacji jakości życia mieszkańców na obszarze rewitalizowanym, w tym zmniejszenie projektu (działania) skutków ubóstwa. Efekty realizacji projektu zmierzone zostaną przez wskaźniki w odniesieniu do produktu i rezultatu zdefiniowane powyżej. celów programu Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Tabela 61 Projekt 24 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Podniesienie jakości warunków nauczania na obszarze rewitalizowanym poprzez zajęcia dodatkowe dla uczniów Zespołu Szkół nr 1 w Łosicach, doposażenie szkoły w nowoczesny sprzęt IT (pracownia internetowa, tablice multimedialne) wraz z kursami i szkoleniami dla nauczycieli szkoły” „Podniesienie jakości warunków nauczania na obszarze rewitalizowanym poprzez zajęcia dodatkowe dla uczniów Zespołu Szkół nr 1 w Łosicach, doposażenie szkoły w nowoczesny sprzęt IT (pracownia internetowa, tablice multimedialne) wraz z kursami i szkoleniami dla nauczycieli szkoły” Lokalizacja ul. Szkolna 5, Łosice – na obszarze rewitalizacji Koordynator Zespół Szkół nr 1 w Łosicach Partnerzy Powiat Łosicki

169

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Krótki opis Obecnie nauczyciele realizują zajęcia edukacyjne oraz dodatkowe głównie z wykorzystaniem podręczników, oraz kserokopii różnych materiałów. Istnieje potrzeba korzystania podczas zajęć z projektora czy tablicy multimedialnej lub innego sprzętu IT, w które należy doposażyć placówkę edukacyjną. W Zespole Szkół nr 1 w Łosicach obecnie funkcjonują trzy pracownie internetowe, które zostały zainstalowane w 2006r.; W szkole funkcjonuje jedynie siedem sal lekcyjnych (na 31) wyposażonych w projektory multimedialne; szkoła posiada jedną tablicę multimedialną. W jednym pokoju nauczycielskim (na 5) nauczyciele mają możliwość korzystania z komputera. W szkole funkcjonuje sieć internetowa wi-fi, zainstalowana w 2015r.Projekt zakłada także podnoszenie kwalifikacji zawodowych kadry nauczycielskiej poprzez kursy i szkolenia w ramach realizacji projektu. Przeszkolenie ok. 20 nauczycieli w zakresie wykorzystywania nowoczesnych technologii ICT w nauczaniu; wprowadzenie nowych metod nauczania np. nauczanie przez internet (praca w „chmurze”); podniesienie kompetencji nauczycieli. Zwiększenie atrakcyjności prowadzonych zajęć, podniesienie jakości pracy szkoły. Uzasadnienie Podczas realizacji projektu zostanie położony nacisk na rozwój kompetencji matematycznych i przyrodniczych, inicjatywę i Przedsiębiorczość. Udział w projekcie pobudzi aktywność, kreatywność i zdolności interpersonalne uczestników. Zajęcia dodatkowe nie tylko pozwolą uczniom odkryć swoje predyspozycje, zainteresowania, rozwinąć w nich pasję do nauki, ale również na trwałe wpiszą się w program rozwoju szkoły. Zakładamy, że co najmniej połowa z nich będzie kontynuowana po zakończeniu projektu. Nowoczesne metody pracy zostaną wykorzystane również podczas prowadzenia obowiązkowych zajęć edukacyjnych. Podczas zajęć z matematyki, zarówno obowiązkowych jak i dodatkowych, będą wykorzystywane aplety, które powstaną podczas realizacji projektu. Liczymy również na nawiązanie trwałej współpracy z Uniwersytetem Przyrodniczo-Humanistycznym w Siedlcach w zakresie udziału naszych uczniów w zajęciach laboratoryjnych. Uczniowie nabędą umiejętności korzystania z portali edukacyjnych do nauki. Zespół Szkół zostanie doposażony w sprzęt komputerowy z nowoczesnym oprogramowaniem, co umożliwi uczniom i nauczycielom korzystanie z powszechnie już stosowanych nowoczesnych metod nauczania. Bezpośrednim efektem będzie stworzenie przestrzeni do rozwijania własnych zainteresowań uczniów, jak również podniesienie jakości kształcenia; uczniowie nabędą umiejętności korzystania z nowoczesnych technologii informacyjnych w procesie uczenia się; zostaną wypracowane nowe rozwiązania w nauczaniu, które będą stosowane podczas obowiązkowych zajęć edukacyjnych, co przyczyni się do kształtowania programu całej szkoły oraz polityki oświatowe powiatu. Wszystkie pomoce i wyposażenie pracowni matematycznej będą stanowiły własność szkoły i zostaną wykorzystane do prowadzenia zajęć obowiązkowych i dodatkowych. Cele Projektu Rozbudzenie zainteresowania uczniów naukami matematyczno-przyrodniczymi; poszerzenie możliwości rozwoju zainteresowań naukowych uczniów; podniesienie aspiracji edukacyjnych i zawodowych uczniów; kształtowanie umiejętności uczniów w prowadzeniu badań laboratoryjnych, wyjaśnianiu zjawisk i wyciąganiu wniosków; podniesienie umiejętności uczniów w zakresie wykorzystywania wiedzy do dostrzegania problemów i ich twórczego rozwiązywania; wzrost zrozumienia u uczniów nauk przyrodniczych jako obszaru wiedzy i badań; kształcenie umiejętności wykorzystywania gier symulacyjnych i programów komputerowych do podnoszenia swoich umiejętności; wzrost zrozumienia u uczniów, jak nauka i technologia kształtują środowisko; zmniejszenie niechęci i obniżenie stresu uczniów związanego z matematyką i naukami przyrodniczymi; umiejętność pracy zespołowej i indywidualnej uczniów. Czas realizacji 2018-2020 170

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Orientacyjny koszt 180 200 Źródła finansowania RPO WM 2014-2020; Środki własne; Środki pozyskane z fundacji i stowarzyszeń

Wskaźniki produktu Liczba działań w zakresie poprawy funkcjonalności i zagospodarowania obiektów publicznych oraz przestrzeni publicznej- 1 szt. Liczba zorganizowanych form wsparcia w zakresie podniesienia kwalifikacji zawodowych i podniesienia przedsiębiorczości – 5 szt. Liczba działań edukacyjnych podnoszących wiedzę i kapitał społeczny - 1 szt.

(Liczba szt. sprzętu doposażającego szkołę w nowoczesny sprzęt IT na obszarze lokalizacji projektu- 1 kpl.; Liczba przeprowadzonych zajęć dodatkowych dla uczniów szkoły podstawowej, gimnazjum i liceum w zakresie matematyki, fizyki, chemii, biologii, geografii, przedsiębiorczości oraz zajęć szachowych z wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych- 10 szt.; Liczba przeprowadzonych kursów i szkoleń dla nauczycieli szkoły podstawowej, gimnazjum i liceum w zakresie wykorzystywania nowoczesnych technologii i programów multimedialnych podczas zajęć z matematyki, fizyki, chemii, biologii, geografii i przedsiębiorczości- 5 szt.; Liczba nauczycieli-uczestników kursów szkoły podstawowej, gimnazjum i liceum w zakresie wykorzystywania nowoczesnych technologii i programów multimedialnych podczas zajęć z matematyki, fizyki, chemii, biologii, geografii i przedsiębiorczości- 20 os.)

Wskaźniki rezultatu Liczba osób korzystających z poprawionych pod względem funkcjonalności i zagospodarowania obiektów publicznych oraz przestrzeni publicznej, którym zapewniono komfort użytkowania obiektu publicznego oraz przestrzeni publicznej- 400 osób Liczba osób, które zdobyły nowe kwalifikacje zawodowe i podniosły swoją przedsiębiorczość - 20 osób Liczba uczestników działań edukacyjnych, którzy podnieśli swoją wiedzę i kapitał społeczny - 400 osób

Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 4 - Poprawa efektów realizacji jakości życia mieszkańców na obszarze rewitalizowanym, w tym zmniejszenie projektu (działania) skutków ubóstwa oraz celu 3 - Rozwój potencjału gospodarczego na obszarze w odniesieniu do rewitalizowanym, a także celu 1 - Rozwój kapitału społecznego i zmniejszenie skali celów programu ubóstwa na obszarze rewitalizowanym. Efekty realizacji projektu zmierzone zostaną przez wskaźniki produktu i rezultatu zdefiniowane powyżej. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Tabela 62 Projekt 25 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Dostosowanie budynków użyteczności publicznej na obszarze rewitalizowanym do potrzeb osób niepełnosprawnych”

„Dostosowanie budynków użyteczności publicznej na obszarze rewitalizowanym do potrzeb osób niepełnosprawnych” Lokalizacja ul. Piłsudskiego 6, Łosice – na obszarze rewitalizacji Koordynator Miasto i Gmina Łosice Partnerzy Powiat Łosicki Krótki opis Projekt obejmuje montaż windy w budynku Urzędu Miasta i Gminy Łosice, w budynku swoją siedzibę ma również Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, stowarzyszenia, Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, zespoły ds. oświaty (powiatowy i gminny), na sali konferencyjnej często odbywają się spotkania różnych

171

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

grup społecznych, ze względu na specyfikę funkcjonujących tu instytucji, często z budynku korzystają starsi i niepełnosprawni oraz matki z dziećmi Uzasadnienie Budynek nie jest dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych, istnieje jedynie podjazd dla niepełnosprawnych na parter, nie ma możliwości wjazdu wózka dla niepełnosprawnych lub włóka z dzieckiem na 1-e i 2-e piętro, w celu załatwienia spraw, przez brak windy utrudniony jest dostęp dla osób starszych. Obecnie osoby, które nie mogą dostać się na 1-e i 2-e piętro obsługiwane są na parterze, po uprzednim wezwaniu pracownika merytorycznego. Cele Projektu Zapewnienie mieszkańcom swobodnego i niedyskryminującego dostępu do usług publicznych Czas realizacji 2019 r. Orientacyjny koszt 300 000 zł Źródła finansowania PFRON; RPO WM 2014-2020; Środki własne Wskaźniki produktu Liczba działań w zakresie poprawy funkcjonalności i zagospodarowania obiektów publicznych oraz przestrzeni publicznej - 1 szt. Wskaźniki rezultatu Liczba osób korzystających z poprawionych pod względem funkcjonalności i zagospodarowania obiektów publicznych oraz przestrzeni publicznej, którym zapewniono komfort użytkowania obiektu publicznego oraz przestrzeni publicznej- 5 000 osób Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 4 - Poprawa efektów realizacji jakości życia mieszkańców na obszarze rewitalizowanym, w tym zmniejszenie projektu (działania) skutków ubóstwa. Efekty realizacji projektu zmierzone zostaną przez wskaźniki w odniesieniu do produktu i rezultatu zdefiniowane powyżej. celów programu Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Tabela 63 Projekt 26- UZUPEŁNIAJĄCY: „Zwiększenie świadomości mieszkańców obszaru rewitalizacji w zakresie poprawy bezpieczeństwa poprzez edukację i działania prewencyjne”

„Zwiększenie świadomości mieszkańców obszaru rewitalizacji w zakresie poprawy bezpieczeństwa poprzez edukację i działania prewencyjne” Lokalizacja Łosice, ul. 11 Listopada 1 - na obszarze rewitalizacji

Koordynator Straż Miejska w Łosicach siedziba Łosice

Partnerzy Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej, Komenda Powiatowa Policji w Łosicach, Ochotnicza Straż Pożarna w Łosicach

Krótki opis Edukacja i działania prewencyjne w zakresie podnoszenia świadomości mieszkańców dotyczących przestrzegania zasad bezpieczeństwa

Uzasadnienie Niewystarczająca wiedza mieszkańców w zakresie przestrzegania zasad bezpieczeństwa, prowadzi niejednokrotnie do sytuacji zagrożenia, które można wyeliminować przez system szkoleń i prelekcji

Cele Projektu Poprawa poczucia bezpieczeństwa

Czas realizacji 2017-2020

Orientacyjny koszt 10 000 zł

Źródła finansowania Środki własne Straży Miejskiej; dotacje innych stowarzyszeń i fundacji; dotacje

172

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

samorządów w ramach współpracy z NGO (gmina, urząd marszałkowski); PROW 2014-2020

Wskaźniki produktu Liczba działań zwiększających poziom bezpieczeństwa na obszarze rewitalizowanym - 15 szt.

Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 1 - Rozwój efektów realizacji kapitału społecznego i zmniejszenie skali ubóstwa na obszarze rewitalizowanym. projektu (działania) Podniesiony zostanie dzięki przeprowadzonym działaniom poziom wiedzy w odniesieniu do mieszkańców w zakresie przestrzegania zasad bezpieczeństwa, co wpłynie korzystnie celów programu na wzrost poczucia bezpieczeństwa. Efekty realizacji projektu zmierzone zostaną przez wskaźniki produktu i rezultatu zdefiniowane powyżej.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Tabela 64 Projekt 27 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Realizacja programów korekcyjno-edukacyjnych dla sprawców przemocy, prowadzonych na obszarze rewitalizacji”

„Realizacja programów korekcyjno-edukacyjnych dla sprawców przemocy, prowadzonych na obszarze rewitalizacji”

Lokalizacja ul. Piłsudskiego 6, Łosice - na obszarze rewitalizacji

Koordynator Fundacja Pozytyw

Partnerzy Partnerstwo z lokalnymi samorządami, w szczególności z PCPR-ami i OPS-ami

Krótki opis Na obszarze rewitalizacji stwierdzono występowanie czynów niezgodnych z prawem w zakresie przemocy w rodzinie. Działania dotyczyć będą szeregu spotkań, prelekcji i sesji terapeutycznych prowadzonych przez osoby kompetentne, posiadające wiedzę i umiejętności edukacyjno-terapeutyczne. W ramach zajęć przewidziano: konsultacje indywidualne, stworzenie grupy korekcyjno-edukacyjnej, warsztaty psycho- edukacyjne

Uzasadnienie Najlepszym sposobem przeciwdziałania przemocy w rodzinach jest edukacja uświadamiająca czym jest przemoc, co to są prawa i godność człowieka.

W sytuacji występowania przemocy ważna jest skuteczna interwencja oraz działania pomocowe dla osób doświadczających przemocy równocześnie z prowadzeniem terapii ze sprawcami przemocy. Rezultatem działań będzie podniesienie umiejętności porozumiewania się bez agresji i przemocy osób stosujących przemoc

Cele Projektu Przeciwdziałanie przemocy poprzez pracę z osobami stosującymi przemoc

Czas realizacji 2017-2020

Orientacyjny koszt 40 000

173

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Źródła finansowania RPO WM 2014-2020 działanie 9.1, 9.2, 9.3; Środki własne fundacji

Wskaźniki produktu Liczba działań zwiększających poziom bezpieczeństwa na obszarze rewitalizowanym – 55 szt.

(Liczba zorganizowanych warsztatów - 5 warsztatów, liczba zorganizowanych konsultacji indywidualnych - 50 konsultacji)

(Liczba uczestników zorganizowanych warsztatów, którzy otrzymali skuteczną pomoc - 100 uczestników)

Sposób oceny Projekt odnosi się do zdefiniowanego w Programie Rewitalizacji celu 1 - Rozwój efektów realizacji kapitału społecznego i zmniejszenie skali ubóstwa na obszarze rewitalizowanym. projektu (działania) Efekty realizacji projektu zmierzone zostaną przez wskaźniki produktu i rezultatu w odniesieniu do zdefiniowane powyżej. celów programu

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

174

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

CZĘŚĆ X. Komplementarność przedsięwzięć w różnych aspektach działania

1. Przedsięwzięcia towarzyszące

Komplementarność przedsięwzięć zdefiniowanych w Programie Rewitalizacji zostanie wzmocniona poprzez realizację zadań inwestycyjnych miasta i gminy przewidzianych w Wieloletniej Prognozie Finansowej. Dodatkowo, należy zaplanować inne, uzupełniające działania dla wzmocnienia procesu rewitalizacji. Poniższa tabela prezentuje pozostałe, inne działania, które uzupełniać będą projekty w ramach niniejszego Programu Rewitalizacji.

Tabela 65 Inne działania, poza podstawowymi projektami i przedsięwzięciami, przyczyniające się do eliminacji lub ograniczenia negatywnych zjawisk występujących na terenach rewitalizowanych CELE OPERACYJNE / KIERUNKI DZIAŁAŃ RODZAJE PRZEDSIĘWZIEĆ WRAZ Z CHARAKTERYSTYKĄ

2.2 Aktywizacja społeczności lokalnej i integracja W ramach przedsięwzięć planowana jest organizacja mieszkańców poprzez organizację akcji społecznych, imprez kulturalnych przy współpracy z funkcjonującymi edukacyjnych, imprez kulturalnych dla różnych grup na obszarze rewitalizacji organizacjami pozarządowymi odbiorców

4.1 Poprawa parametrów technicznych, W ramach przedsięwzięć planuje się bieżące remonty funkcjonalności, estetyki i zagospodarowania oraz poprawę funkcjonalności obiektów przestrzeni publicznej oraz budynków użyteczności wykorzystywanych na cele społeczno-kulturalne publicznej (parki, przedszkola, szkoły, urzędy,) i sportowo-rekreacyjne

W ramach przedsięwzięć planuje się bieżącą rozbudowę i modernizację infrastruktury technicznej (infrastruktura 4.2 Poprawa układu komunikacyjnego sieciowa), wpływającej na stan środowiska przyrodniczego na obszarze rewitalizacji

4.6 Podejmowanie działań mających na celu poprawę stanu środowiska naturalnego, wsparcie gospodarki niskoemisyjnej

W ramach przedsięwzięć planuje się bieżące remonty 4.1 Poprawa parametrów technicznych, oraz poprawę funkcjonalności ogólnodostępnych funkcjonalności, estetyki i zagospodarowania budynków i przestrzeni publicznych w postaci odnowy przestrzeni publicznej oraz budynków użyteczności tkanki budowlanej czy bieżącej poprawy zewnętrznej publicznej (parki, przedszkola, szkoły, urzędy,) przestrzeni publicznej w postaci nasadzeń roślinności, wymiany/doposażenia w obiekty małej infrastruktury.

175

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

2. Komplementarność działań rewitalizacyjnych

Kompleksowy program rewitalizacji spełnia wymogi komplementarności. Wzajemne uzupełnianie projektów jest wynikiem współistnienia uwarunkowań, które jako takie oddziałują na siebie, zależność ta implikuje kolejne, niezbędne działania, które umożliwią wypełnienie celów i oczekiwanych rezultatów Programu. Podstawowe wymiary „wzajemnego uzupełniania się” elementów programu, a w szczególności projektów rewitalizacji ujęto poniżej, w formie schematu.

Rysunek 37 Schemat dotyczący komplementarności poszczególnych elementów Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku

•Wzajemne oddziaływanie projektów "miękkich" i twardych" realizowanych na obszarze rewitalizacji adresowane głównie do mieszkanców obszaru rewitalizacji, ale także pozostałych KOMPLEMENTARNOŚĆ mieszkanców Miasta i Gminy PRZESTRZENNA •Powiązania pomiędzy projektami realizowanymi w ramach PR, a projektami realizowanymi przez Miasto i Gminę w ramach innych strategii poza obszarem kryzysu •Projekty ujęte w programie wzajemnie się uzupełniają •Projejekty obejmują potrzebne sfery działań, głównie projekty KOMPLEMENTARNOŚĆ społeczne PROBLEMOWA •W programie zawarte są przedsięwzięcia - projekty zintegrowane •Program jest komplementarny z dokumentami strategicznymi Miasta i Gminy

•- Zaprojektowano system aktualizacji projektów i włączania KOMPLEMENTARNOŚĆ nowych projektów do programu CZASOWA •Program obejmuje perspektywę finansową UE 2014 - 2020

• - Przy orientacji na pozyskanie preferencyjnego finansowania ze środków funduszy unijnych program zakłada alternatywne źródła finansowania KOMPLEMENTARNOŚC • - Przewiduje się finansowanie części projektów ze środków programów FINANSOWA rządowych • - Przewiduje się włączenie źródeł prywatnych

• - Zarządzanie programem odbywa się w trybie partycypacyjnym KOMPLEMENTARNOŚĆ • - Komórka merytoryczna odpowiedzialna za realizację Programu PROCEDURALNA współpracuje z partnerami i wspiera ich działania • - Program przewiduje różne typy projektów

Źródło: opracowanie własne

KOMPLEMENTARNOŚĆ PRZESTRZENNA Projekty, które zostały uwzględnione w programie rewitalizacji zostały zaplanowane na wyznaczonym obszarze rewitalizacji, jako działania wzajemnie uzupełniające się oraz wpływające na redukcję sytuacji kryzysowej na obszarze rewitalizacji, ale także oddziałujące na cały obszar gminy. Działania te mając charakter „miękki” (projekty społeczne) oraz charakter „twardy”

176

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

(projekty infrastrukturalne), przewidziane są do realizacji na obszarze rewitalizacji, głównie dla mieszkańców obszarów rewitalizowanych, ale nie wykluczają udziału pozostałych mieszkańców Miasta i Gminy Łosice.

Rysunek 38 Mapa projektów Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku, z oznaczeniem lokalizacji na obszarze rewitalizacji oraz wskazaniem projektów głównych i uzupełniających

Źródło: opracowanie własne 177

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

KOMPLEMENTARNOŚĆ PROBLEMOWA W zestawieniu poniżej znajduje się wykaz problemów wskazanych w diagnozie czynników kryzysu niniejszego Programu Rewitalizacji, wraz z określeniem zdefiniowanych celi strategicznych, które stanowią odpowiedź na zidentyfikowane problemy. Do każdego projektu przypisano zdiagnozowany problem, na który realizacja projektu odpowiada oraz konkretny cel strategiczny Programu Rewitalizacji.

178

Tabela 66 Powiazania problemów, celów i projektów rewitalizacji

Legenda: Tabela wskazuje problem ujęty w diagnozie kryzysu oraz cel strategiczny, który stanowi odpowiedź na zdiagnozowany problem. Kolorem niebieskim zaznaczono projekty, które rozwiązują problem uwidoczniony w diagnozie kryzysu.

Problem

UBÓSTWO I NISKA BRAK BEZROBOCIE PROBLEMY NISKA NISKI NISKA NISKA JAKOŚĆ PROBLEMY WYKLUCZENIE AKTYWNOŚĆ INTEGRACJI EDUKACYJNE PRZEDSIĘ- POZIOM JAKOŚC INFRASTRU- DOT. SPOŁECZNE SPOŁECZNA SPOŁECZNEJ BIORCZOŚĆ BEZPIECZE- INFRASTRU- KTURY ŚRODOWISKA ŃSTWA KTURY MIESZKALNEJ WYKORZY- STYWANEJ NA CELE PUBLICZNE Lp. Nazwa projektu

CEL 1 CEL 1 CEL 1 CEL 1 CEL 1 CEL 1 CEL 1 CEL 4 CEL 4 CEL 5 CEL 2 CEL 2 CEL 2 CEL 3 CEL 4 CEL 3 CEL 2 CEL STRATEGICZNY: 1. ROZWÓJ KAPITAŁU SPOŁECZNEGO I ZMNIEJSZENIE SKALI UBÓSTWA NA OBSZARZE REWITALIZOWANYM 2. AKTYWIZACJA SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ I INTEGRACJA SPOŁECZNA NA OBSZARZE REWITALIZOWANYM 3. ROZWÓJ POTENCJAŁU GOSPODARCZEGO NA OBSZARZE REWITALIZOWANYM 4. POPRAWA JAKOŚCI ŻYCIA MIESZKANCÓW NA OBSZARZE REWITALIZOWANYM, W TYM ZMNIEJSZENIE SKUTKÓW UBÓSTWA 5. POPRAWA STANU ŚRODOWISKA NATURALNEGO

1 Organizacja imprez plenerowych w centrum miasta na obszarze rewitalizacji, promujących kulturę i sztukę oraz lokalne produkty 2 Wsparcie osób lub rodzin z obszaru rewitalizacji zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym poprzez system szkoleń podnoszących kwalifikacje zawodowe oraz poprzez udzielanie bezpłatnych porad prawnych dla mieszkańców zamieszkałych na obszarze rewitalizowanym

179

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Problem

UBÓSTWO I NISKA BRAK BEZROBOCIE PROBLEMY NISKA NISKI NISKA NISKA JAKOŚĆ PROBLEMY WYKLUCZENIE AKTYWNOŚĆ INTEGRACJI EDUKACYJNE PRZEDSIĘ- POZIOM JAKOŚC INFRASTRU- DOT. Lp. Nazwa projektu SPOŁECZNE SPOŁECZNA SPOŁECZNEJ BIORCZOŚĆ BEZPIECZE- INFRASTRU- KTURY ŚRODOWISKA ŃSTWA KTURY MIESZKALNEJ WYKORZY- STYWANEJ NA CELE PUBLICZNE 3 Lepszy start -Edukacja dzieci i młodzieży na obszarze rewitalizacji w zakresie przedsiębiorczości, edukacji finansowej i zaradności oraz innowacje społeczne w zakresie aktywizacji i integracji społeczno-zawodowej bezrobotnych mieszkańców obszaru rewitalizacji 4 Podnoszenie integracji społecznej mieszkańców obszaru rewitalizacji oraz zmniejszenie skali uzależnień poprzez zagospodarowanie parku im. Króla Aleksandra Jagiellończyka przy ul. Rynek w Łosicach 5 Poprawa jakości i dostępności do mieszkań komunalnych i socjalnych na obszarze rewitalizowanym, dzięki odnowie tkanki mieszkaniowej bloków komunalnych/socjalnych ul. Czarkowskiego 4 i Kilińskiego 8 6 Poprawa jakości i dostępności do mieszkań komunalnych i socjalnych dla mieszkańców obszaru rewitalizacji poprzez przebudowę dróg powiatowych nr 2057 w ul. Majora Zenona 0+002,71 – 0+650 i nr 2056 w ul. 11-go Listopada 0+650 – 0+898 w Łosicach wraz z budową kanalizacji deszczowej

180

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Problem

8 Zwiększenie dostępności miejsc w przedszkolach publicznych poprzez modernizację i rozbudowę wraz z wyposażeniem Przedszkola Samorządowego nr 2 w Łosicach oraz utworzenie dodatkowej grupy przedszkolnej 9 Utworzenie Inkubatora Przedsiębiorczości jako forma wsparcia dla lokalnych przedsiębiorców działających na obszarze rewitalizowanym

10 Podniesienie standardów obiektów opieki zdrowotnej na obszarze rewitalizowanym poprzez termomodernizację Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Łosicach

181

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Problem

UBÓSTWO I NISKA BRAK BEZROBOCIE PROBLEMY NISKA NISKI NISKA NISKA JAKOŚĆ PROBLEMY WYKLUCZENIE AKTYWNOŚĆ INTEGRACJI EDUKACYJNE PRZEDSIĘ- POZIOM JAKOŚC INFRASTRU- DOT. Lp. Nazwa projektu SPOŁECZNE SPOŁECZNA SPOŁECZNEJ BIORCZOŚĆ BEZPIECZE- INFRASTRU- KTURY ŚRODOWISKA ŃSTWA KTURY MIESZKALNEJ WYKORZY- STYWANEJ NA CELE PUBLICZNE 11 Dostosowanie budynku mieszkalnego dla osób starszych i niepełnosprawnych poprzez Montaż windy w istniejącym budynku ul. Sienkiewicza 6 położonym na obszarze rewitalizowanym 12 Poprawa warunków życia dla osób zamieszkałych na obszarze rewitalizacji poprzez wymianę kotłów węglowych na gazowe w kotłowni osiedlowej przy ul. Sienkiewicza w Łosicach 13 Upowszechnianie kultury artystycznej w sferze tańca, muzyki, śpiewu i form plastycznych na obszarze rewitalizowanym 14 Organizacja wystaw, imprez kulturalnych i warsztatów dla dzieci, młodzieży, dorosłych i seniorów, jako forma aktywizacji społeczeństwa na obszarze rewitalizowanym

15 Prowadzenie biura porad obywatelskich jako forma przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu mieszkańców obszaru rewitalizacji

182

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Problem

17 „Młodzi-Wolni od uzależnień”- spotkania prewencyjne na obszarze rewitalizacji

18 Poprawa bezpieczeństwa mieszkańców poprzez rozbudowę monitoringu miejskiego na ulicach, placach, obiektach i budynkach użyteczności publicznej na obszarze rewitalizowanym

19 Wsparcie lokalnych przedsiębiorców poprzez doradztwo i szkolenia prowadzone na obszarze rewitalizowanym 20 Podniesienie standardów obiektów wykorzystywanych na cele gospodarcze na obszarze rewitalizowanym poprzez renowację kamienicy – ul. Rynek 28

21 „Społeczność Aktywna” - podniesienie kompetencji zawodowych mieszkańców obszaru rewitalizowanego

183

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Problem

UBÓSTWO I NISKA BRAK BEZROBOCIE PROBLEMY NISKA NISKI NISKA NISKA JAKOŚĆ PROBLEMY WYKLUCZENIE AKTYWNOŚĆ INTEGRACJI EDUKACYJNE PRZEDSIĘ- POZIOM JAKOŚC INFRASTRU- DOT. Lp. Nazwa projektu SPOŁECZNE SPOŁECZNA SPOŁECZNEJ BIORCZOŚĆ BEZPIECZE- INFRASTRU- KTURY ŚRODOWISKA ŃSTWA KTURY MIESZKALNEJ WYKORZY- STYWANEJ NA CELE PUBLICZNE 22 Organizacja zajęć dodatkowych dla dzieci ukierunkowanych na rozwój zainteresowań i zdolności dla osób z obszaru rewitalizacji 23 Podniesienie jakości warunków nauczania na obszarze rewitalizowanym poprzez wyposażenie sal warsztatowych oraz wyposażenie sali informatycznej w 15 stanowisk komputerowych z oprogramowaniem 24 Podniesienie jakości warunków nauczania na obszarze rewitalizowanym poprzez zajęcia dodatkowe dla uczniów Zespołu Szkół nr 1 w Łosicach, doposażenie szkoły w nowoczesny sprzęt IT (pracownia internetowa, tablice multimedialne) wraz z kursami i szkoleniami dla nauczycieli szkoły

25 Dostosowanie budynków użyteczności publicznej na obszarze rewitalizowanym do potrzeb osób niepełnosprawnych 26 Zwiększenie świadomości mieszkańców obszaru rewitalizacji w zakresie poprawy bezpieczeństwa poprzez edukację i działania prewencyjne 27 Realizacja programów korekcyjno- edukacyjnych dla sprawców przemocy prowadzone na obszarze rewitalizacji Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

184

KOMPLEMENTARNOŚĆ CZASOWA

Rewitalizacja to proces złożony i długotrwały, który powinien zostać odpowiednio zaplanowany i rozłożony w czasie. Jedynie spójna wizja prowadzonych działań i ich komplementarność czasowa mogą przynieść oczekiwane rezultaty. Należy wspomnieć, iż obecnie opracowany Program Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku, stanowi kontynuację działań w zakresie rewitalizacji. Wcześniej na podstawie Uchwały nr XLVI/316/10 z dnia 13.10.2010 r. Rady Miasta i Gminy Łosice, uchwalony został Lokalny Plan Rewitalizacji Miasta Łosice. W ramach ww. dokumentu wskazano szereg działań i inwestycji do wykonania w sferze dotyczącej:

 Renowacji starej tkanki urbanistycznej  Neutralizacji kolizji funkcjonalnych i przestrzennych  Poprawy stanu środowiska naturalnego  Poprawy funkcjonalności infrastruktury użyteczności publicznej  Działań społecznych

W Lokalnym Planie Rewitalizacji Miasta Łosice projekty o charakterze społecznym nie zostały wyszczególnione z nazwy, nie zostały dla nich określone zasady finansowania oraz wartość projektu. Wśród nich znalazły się projekty które uszeregowano ze względu na zakres zagadnień. Należały do nich między innymi następujące projekty w ramach działań społecznych:

 Budowanie miasta bez barier dla osób niepełnosprawnych  Wzmożenie aktywności organizacji pozarządowych na rzecz integracji osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem  Reagowanie na nowe możliwości dla inwestycji gospodarczych  Programy promocyjne i edukacyjne, opracowania i publikacje o historii, kulturze i współczesności Miasta  Budowa i rozbudowa instytucji kulturalnych, sportowych i innych  Pomoc w starcie życiowym osobom młodym  Pomoc osobom starszym i niepełnosprawnym  Projekty związane z polityką zatrudnienia i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu  Poprawa bezpieczeństwa mieszkańców  Budowa społeczeństwa informacyjnego  Wsparcie osób znajdujących się w różnego rodzaju sytuacjach kryzysowych  Rozwój infrastruktury społecznej  Wzmocnienia środowiskowych form wsparcia oraz tworzenia systemu poradnictwa rodzinnego  Zmniejszenie negatywnych skutków występujących w rodzinach z problemem alkoholowym

Wszystkie powyżej wskazane działania znalazły swoją kontynuację z zadaniami wskazanymi w niniejszym Programie Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku. Tak wykazana komplementarność czasowa świadczy o długofalowej i konsekwentnej polityce gminy w zakresie działań rewitalizacyjnych. Komplementarność czasowa dotycząca prowadzonego procesu rewitalizacji warunkowana jest nie tylko racjonalnym rozłożeniem w czasie planowanych przedsięwzięć i inwestycji, ale przede 185

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU wszystkim dotyczy kontynuacji działań dotyczących rewitalizacji na obszarze gminy, które prowadzone są od wielu lat, a które między innymi współfinansowane były ze środków Unii Europejskiej w ramach poprzedniej perspektywy finansowania na lata 2007-2013. Działania te mogą być kontynuowane z powodzeniem obecnie w ramach aktualnie obowiązującej perspektywy na lata 2014-2020.

Należy wyraźnie zaznaczyć, iż planowane w ramach niniejszego Programu Rewitalizacji projekty, posiadają w znaczniej mierze w odróżnieniu do dotychczas prowadzonych działań odnowy, charakter społeczny i akcent działań został postawiony właśnie w obszarze rozwiązania problemów społecznych mieszkańców obszaru rewitalizacji. Dlatego można śmiało wysunąć wniosek, iż rozległy, wielowymiarowy charakter proponowanych działań w ramach Programu posiada kompleksową skalę oddziaływania, nie realizowaną dotychczas w tak wielu aspektach jednoczenie, co wyraźnie umożliwia nie tylko zmniejszenie skali kryzysu, ale przede wszystkim realne podniesienie standardów życia mieszkańców obszaru rewitalizacji.

W poniższej tabeli zestawiono listę działań i inwestycji, które miały charakter rewitalizacyjny podczas poprzedniej perspektywy UE oraz listę wybranych projektów w ramach Programu Rewitalizacji, które realizują podobny cel i stanowią kontynuację wcześniej prowadzonych działań, jednak realizowanych w znacznie szerszej skali oddziaływania i zogniskowanych na obszarze objętym kryzysem i przyjętym do rewitalizacji. Umożliwiając tym samym zażegnanie źródła kryzysu w gminie w miejscu jego koncentracji, zapobiegając jego rozprzestrzenianiu na obszar całego Miasta i Gminy Łosice.

Tabela 67 Działania i zadania inwestycyjne o charakterze rewitalizacyjnym zrealizowane przez Miasto i Gminę Łosice z udziałem środków unijnych w ramach perspektywy finansowania 2007-2013 oraz odpowiadające charakterem projekty w ramach Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy łosice do 2023 roku

Nazwa Projektu w ramach Źródło Lp. Nazwa zadania Programu Rewitalizacji dla Miasta dofinansowania i Gminy Łosice do 2023 roku

1. „Wykwalifikowani i dobrzy Fundusze Unii „Podniesienie jakości warunków nauczyciele – to podstawa Europejskiej nauczania na obszarze przyszłości gminy Łosice” Program Operacyjny rewitalizowanym poprzez zajęcia Kapitał Ludzki dodatkowe dla uczniów Zespołu 2. „Przygotowanie nauczycieli i kadry Fundusze Unii Szkół nr 1 w Łosicach, doposażenie zarządzającej oświatą do wyzwań Europejskiej szkoły w nowoczesny sprzęt IT jakie stoją przed edukacją w Program Operacyjny (pracownia internetowa, tablice mieście i gminie Łosice” Kapitał Ludzki multimedialne) wraz z kursami i szkoleniami dla nauczycieli szkoły” 3. „Zespół Oświatowy w Niemojkach Fundusze Unii jako Wiejskie Centrum Edukacyjno Europejskiej – Kulturalne” Program Operacyjny Kapitał Ludzki 4. „Społeczność aktywna” Fundusze Unii „Społeczność Aktywna” - Europejskiej podniesienie kompetencji Program Operacyjny zawodowych mieszkańców obszaru Kapitał Ludzki rewitalizowanego”

186

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Nazwa Projektu w ramach Źródło Lp. Nazwa zadania Programu Rewitalizacji dla Miasta dofinansowania i Gminy Łosice do 2023 roku

5. „Mały Archimedes” Fundusze Unii „Podniesienie jakości warunków Europejskiej nauczania na obszarze Program Operacyjny rewitalizowanym poprzez zajęcia Kapitał Ludzki dodatkowe dla uczniów Zespołu Szkół nr 1 w Łosicach, doposażenie szkoły w nowoczesny sprzęt IT (pracownia internetowa, tablice multimedialne) wraz z kursami i szkoleniami dla nauczycieli szkoły”

„Organizacja zajęć dodatkowych dla dzieci ukierunkowanych na rozwój zainteresowań i zdolności dla osób z obszaru rewitalizacji”

6. „Dokształcanie ludności z Fundusze Unii „Społeczność Aktywna”- obszarów wiejskich Miasta i Gminy Europejskiej podniesienie kompetencji Łosice jako przeciwdziałanie Program Operacyjny zawodowych mieszkańców obszaru wykluczeniu tej grupy” Kapitał Ludzki rewitalizowanego”

„Utworzenie Inkubatora Przedsiębiorczości jako forma wsparcia dla lokalnych przedsiębiorców działających na obszarze rewitalizowanym”

„Lepszy start -Edukacja dzieci i młodzieży na obszarze rewitalizacji w zakresie przedsiębiorczości, edukacji finansowej i zaradności oraz innowacje społeczne w zakresie aktywizacji i integracji społeczno-zawodowej bezrobotnych mieszkańców obszaru rewitalizacji”

7. „Przygotowanie radiooperatorów Fundusze Unii krótkofalowców Europejskiej i użytkowników(CB) do akcji Program Operacyjny ratowniczej w likwidacji skutków Kapitał Ludzki klęsk i katastrof” 8. „Edukacja sportowo obronna w Fundusze Unii Mieście Gminie Łosice jako Europejskiej przygotowanie społeczności Program Operacyjny do rozwiązywania sytuacji Kapitał Ludzki kryzysowych 9. „Edukacja historyczna Fundusze Unii i wychowanie patriotyczne Europejskiej 187

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Nazwa Projektu w ramach Źródło Lp. Nazwa zadania Programu Rewitalizacji dla Miasta dofinansowania i Gminy Łosice do 2023 roku

w Gimnazjum im. J. Pawła II w Program Operacyjny Łosicach jako realizacja idei Kapitał Ludzki wielkiego patrona szkoły” 10. „Działania szkół podstawowych Fundusze Unii w Chotyczach i Czuchlebach Europejskiej prowadzonych przez MiG Łosice w Program Operacyjny zakresie wyrównywania szans Kapitał Ludzki edukacyjnych uczniów z terenów wiejskich” 11. ”Dobry start i równe szanse Fundusze Unii „Lepszy start -Edukacja dzieci i wszystkich uczniów Zespołu Europejskiej młodzieży na obszarze rewitalizacji Oświatowego w Niemojkach” Program Operacyjny w zakresie przedsiębiorczości, Kapitał Ludzki edukacji finansowej i zaradności oraz innowacje społeczne w zakresie aktywizacji i integracji społeczno-zawodowej bezrobotnych mieszkańców obszaru rewitalizacji” 12. „Edukacja i wychowanie do Fundusze Unii „Organizacja zajęć dodatkowych dla uczestnictwa w kulturze Europejskiej dzieci ukierunkowanych na rozwój przedszkolaków z MiG Łosice” Program Operacyjny zainteresowań i zdolności dla osób z Kapitał Ludzki obszaru rewitalizacji”

„Zwiększenie dostępności miejsc w przedszkolach publicznych poprzez modernizację i rozbudowę wraz z wyposażeniem Przedszkola Samorządowego nr 2 w Łosicach oraz utworzenie dodatkowej grupy przedszkolnej”

13. „Gimnazjum im J. Pawła II- w Fundusze Unii „Lepszy start -Edukacja dzieci i działaniach wyrównywania szans Europejskiej młodzieży na obszarze rewitalizacji edukacyjnych swoich uczniów” Program Operacyjny w zakresie przedsiębiorczości, Kapitał Ludzki edukacji finansowej i zaradności oraz innowacje społeczne w zakresie aktywizacji i integracji społeczno-zawodowej bezrobotnych mieszkańców obszaru rewitalizacji” 14. Remont świetlicy wiejskiej we wsi Fundusze Unii Rudnik (Gmina Łosice) oraz Europejskiej utwardzenie parkingu Program Rozwoju samochodów osobowych przy Obszarów Wiejskich świetlicy z zakupem wyposażenia sportowo rehabilitacyjnego 15. „Warsztaty artystyczne i zakup Fundusze Unii sprzętu nagłaśniającego do Europejskiej „Organizacja zajęć dodatkowych dla 188

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Nazwa Projektu w ramach Źródło Lp. Nazwa zadania Programu Rewitalizacji dla Miasta dofinansowania i Gminy Łosice do 2023 roku

świetlicy wiejskiej w Rudniku- jako Program Rozwoju dzieci ukierunkowanych na rozwój pomoc w kultywowaniu tradycji Obszarów Wiejskich zainteresowań i zdolności dla osób z ludowej i rozwoju aktywności obszaru rewitalizacji” kulturalnej mieszkańców” 16. „Szkolenie dla mieszkańców oraz Fundusze Unii „Upowszechnianie kultury remont świetlicy wiejskiej – jako Europejskiej artystycznej w sferze tańca, muzyki, miejsca działalności społecznej Program Rozwoju śpiewu i form plastycznych na i kulturalnej we wsi Toporów, Obszarów Wiejskich obszarze rewitalizowanym” Gmina Łosice” 17. „Szkolenie kobiet wiejskich oraz Fundusze Unii zakup wyposażenia i naczyń do Europejskiej świetlicy wiejskiej w Rudniku – Program Rozwoju szansą rozwinięcia umiejętności Obszarów Wiejskich kulinarnych, zachowania tradycji i otwarcia na potrzeby wszystkich mieszkańców naszych wsi i z terenu Miasta i Gminy Łosice” 18. „Remont świetlicy wiejskiej i Fundusze Unii szkolenie mieszkańców – jako Europejskiej miejsca działalności społecznej i Program Rozwoju kulturalnej w Meszkach, Gmina Obszarów Wiejskich Łosice” 19. Budowa chodników i zmiana Fundusze Unii estetyki centrum wsi Chotycze, Europejskiej jako konsekwentna realizacja Program Rozwoju Planu Rozwoju Miejscowości” Obszarów Wiejskich 20. „Budowa chodników i zmiana Fundusze Unii estetyki wsi Świniarów, jako Europejskiej wdrażanie Programu Odnowy wsi” Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 21. Remont świetlicy wiejskiej w Fundusze Unii Łuzkach, jako miejsca działalności Europejskiej edukacyjnej i kulturalnej Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 22. Budowa placu zabaw w Rudniku Fundusze Unii Europejskiej Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 23. Generalny remont i przebudowa Fundusze Unii świetlicy oraz zmiana estetyki Europejskiej centrum wsi Zakrze, jako Program Rozwoju konsekwentna realizacja Obszarów Wiejskich przyjętego planu odnowy i rozwoju miejscowości 24. Zmiana charakteru i rewitalizacja Fundusze Unii centrum miejscowości poprzez Europejskiej budowę boiska wielofunkcyjnego i Program Rozwoju placu zabaw w Biernatach Obszarów Wiejskich Średnich, Miasto i Gmina Łosice 189

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Nazwa Projektu w ramach Źródło Lp. Nazwa zadania Programu Rewitalizacji dla Miasta dofinansowania i Gminy Łosice do 2023 roku

25. Zmiana charakteru centrum Fundusze Unii miejscowości poprzez budowę Europejskiej boiska wielofunkcyjnego Program Rozwoju w Niemojkach, Miasto i Gmina Obszarów Wiejskich Łosice 26. Wykonanie i zagospodarowanie Fundusze Unii placu zabaw dla dzieci Europejskiej w miejscowości Niemojki Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 27. Zmiana charakteru Centrum Fundusze Unii miejscowości i remont budynku Europejskiej Świetlicy Wiejskiej w Patkowie, Program Rozwoju Miasto i Gmina Łosice Obszarów Wiejskich 28. Wyposażenie Świetlicy Wiejskiej w Fundusze Unii Zakrzu w sprzęt kuchenny, Europejskiej urządzenia gospodarstwa Program Rozwoju kuchennego i meble, jako Obszarów Wiejskich niezbędny czynnik do rozwijania podlaskich tradycji kulinarnych 29. Wyrównywanie szans Fundusze Unii „Lepszy start -Edukacja dzieci i edukacyjnych uczniów poprzez Europejskiej młodzieży na obszarze rewitalizacji dodatkowe zajęcia rozwijające Program Operacyjny w zakresie przedsiębiorczości, kompetencje kluczowe – Moja Kapitał Ludzki edukacji finansowej i zaradności przyszłość oraz innowacje społeczne w zakresie aktywizacji i integracji społeczno-zawodowej bezrobotnych mieszkańców obszaru rewitalizacji” 30. Zagospodarowanie otoczenia Fundusze Unii „Podnoszenie integracji społecznej Zalewu Łosickiego, jako miejsca Europejskiej mieszkańców obszaru rewitalizacji rekreacji i pobytu turystów Program Operacyjny oraz zmniejszenie skali uzależnień odwiedzających Subregion Województwa poprzez zagospodarowanie parku Nadbużański – 2014 Mazowieckiego im. Króla Aleksandra Jagiellończyka przy ul. Rynek w Łosicach” 31. Transgraniczne Centrum Dialogu Program Współpracy Kultur w Łosicach i Worocewicach Transgranicznej Polska-Białoruś- Ukraina Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

190

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Przeprowadzone na przestrzeni ostatnich lat działania mające charakter rewitalizacyjny, kontynuowane będą w ramach procesu obecnie prowadzonej rewitalizacji na przestrzeni najbliższego horyzontu czasowego w latach 2016-2023. Poniższa tabela w formie diagramu Gantta, stanowi harmonogram działań w ramach niniejszego Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku.

Tabela 68 Harmonogram realizacji działań w ramach Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku Lp. Nazwa projektu 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

1 Organizacja imprez plenerowych w centrum miasta na obszarze rewitalizacji, promujących kulturę i sztukę oraz lokalne produkty

2 Wsparcie osób lub rodzin z obszaru rewitalizacji zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym poprzez system szkoleń podnoszących kwalifikacje zawodowe oraz poprzez udzielanie bezpłatnych porad prawnych dla mieszkańców zamieszkałych na obszarze rewitalizowanym 3 Lepszy start -Edukacja dzieci i młodzieży na obszarze rewitalizacji w zakresie przedsiębiorczości, edukacji finansowej i zaradności oraz innowacje społeczne w zakresie aktywizacji i integracji społeczno-zawodowej bezrobotnych mieszkańców obszaru rewitalizacji 4 Podnoszenie integracji społecznej mieszkańców obszaru rewitalizacji oraz zmniejszenie skali uzależnień poprzez zagospodarowanie parku im. Króla Aleksandra Jagiellończyka przy ul. Rynek w Łosicach 5 Poprawa jakości i dostępności do mieszkań komunalnych i socjalnych na obszarze rewitalizowanym, dzięki odnowie tkanki mieszkaniowej bloków komunalnych/socjalnych ul. Czarkowskiego 4 i Kilińskiego 8

6 Poprawa jakości i dostępności do mieszkań komunalnych i socjalnych dla mieszkańców obszaru rewitalizacji poprzez przebudowę dróg powiatowych nr 2057 w ul. Majora Zenona 0+002,71 – 0+650 i nr 2056 w ul. 11-go Listopada 0+650 – 0+898 w Łosicach wraz z budową kanalizacji deszczowej 7 Poprawa jakości i dostępności do mieszkań komunalnych i socjalnych dla mieszkańców obszaru rewitalizacji oraz zmniejszenie skali ubóstwa poprzez remont i przebudowę budynku biurowego ze zmianą sposobu użytkowania na budynek mieszkalny z 9 lokalami socjalnymi

9 Utworzenie Inkubatora Przedsiębiorczości jako forma wsparcia dla lokalnych przedsiębiorców działających na obszarze rewitalizowanym

191

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Lp. Nazwa projektu 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

10 Podniesienie standardów obiektów opieki zdrowotnej na obszarze rewitalizowanym poprzez termomodernizację Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Łosicach 11 Dostosowanie budynku mieszkalnego dla osób starszych i niepełnosprawnych poprzez montaż windy w istniejącym budynku ul. Sienkiewicza 6 położonym na obszarze rewitalizowanym

12 Poprawa warunków życia dla osób zamieszkałych na obszarze rewitalizacji poprzez wymianę kotłów węglowych na gazowe w kotłowni osiedlowej przy ul. Sienkiewicza w Łosicach

13 Upowszechnianie kultury artystycznej w sferze tańca, muzyki, śpiewu i form plastycznych na obszarze rewitalizowanym 14 Organizacja wystaw, imprez kulturalnych i warsztatów dla dzieci, młodzieży, dorosłych i seniorów, jako forma aktywizacji społeczeństwa na obszarze rewitalizowanym 15 Prowadzenie biura porad obywatelskich jako forma przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu mieszkańców obszaru rewitalizacji

16 Porozumienie bez przemocy – język serca”, filozofia pozwalająca budować głębokie i trwałe relacje międzyludzkie, w szczególności dla seniorów, którzy staną się pomostem pomiędzy trzema pokoleniami prowadzona na obszarze rewitalizacji 17 „Młodzi-Wolni od uzależnień” - spotkania prewencyjne na obszarze rewitalizacji

18 Poprawa bezpieczeństwa mieszkańców poprzez rozbudowę monitoringu miejskiego na ulicach, placach, obiektach i budynkach użyteczności publicznej na obszarze rewitalizowanym 19 Wsparcie lokalnych przedsiębiorców poprzez doradztwo i szkolenia prowadzone na obszarze rewitalizowanym

20 Podniesienie standardów obiektów wykorzystywanych na cele gospodarcze na obszarze rewitalizowanym poprzez renowację kamienicy – ul. Rynek 28

21 „Społeczność Aktywna” - podniesienie kompetencji zawodowych mieszkańców obszaru rewitalizowanego

22 Organizacja zajęć dodatkowych dla dzieci ukierunkowanych na rozwój zainteresowań i zdolności dla osób z obszaru rewitalizacji

23 Podniesienie jakości warunków nauczania na obszarze rewitalizowanym poprzez wyposażenie sal warsztatowych oraz wyposażenie sali informatycznej w 15 stanowisk 192

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Lp. Nazwa projektu 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

komputerowych z oprogramowaniem

24 Podniesienie jakości warunków nauczania na obszarze rewitalizowanym poprzez zajęcia dodatkowe dla uczniów Zespołu Szkół nr 1 w Łosicach, doposażenie szkoły w nowoczesny sprzęt IT (pracownia internetowa, tablice multimedialne) wraz z kursami i szkoleniami dla nauczycieli szkoły 25 Dostosowanie budynków użyteczności publicznej na obszarze rewitalizowanym do potrzeb osób niepełnosprawnych 26 Zwiększenie świadomości mieszkańców obszaru rewitalizacji w zakresie poprawy bezpieczeństwa poprzez edukację i działania prewencyjne

27 Realizacja programów korekcyjno-edukacyjnych dla sprawców przemocy prowadzone na obszarze rewitalizacji

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

KOMPLEMENTARNOŚĆ FINANSOWA Komplementarność finansowa Programu Rewitalizacji oparta została o zdywersyfikowane źródła finansowania. Należą do nich zarówno środki budżetu gminy, środki dotacyjne z Unii Europejskiej, środki programów rządowych i środki interesariuszy (przedsiębiorców, organizacji pozarządowych. W rozdziale dotyczącym Indykatywnych ram finansowania projektów wskazano w sposób wyczerpujący planowane źródła finansowania.

Miasto i Gmina Łosice kierując się zasadami maksymalnie efektywnego wykorzystania środków Budżetu Miasta i Gminy - będzie dążyła do efektywnego stosowania modelu dźwigni finansowej - czyli pozyskania środków zewnętrznych na realizację przedsięwzięć i zapewnienia wkładu własnego niezbędnego do ich efektywnej realizacji. Taki model zapewni relatywnie najwyższy poziom realizacji przedsięwzięć, gdyż gmina dysponując ograniczonymi możliwościami finansowymi, będzie stawiała jako priorytet realizację przedsięwzięć dofinansowywanych ze źródeł zewnętrznych.

KOMPLEMENTARNOŚĆ PROCEDURALNA Komplementarność proceduralna opiera się w zdecydowanej mierze na zarządzaniu programem w trybie partycypacyjnym wszystkich uczestników i interesariuszy. W ramach programu Rewitalizacji przewidziano współdziałanie różnych instytucji oraz spójność przyjętych procedur służących precyzyjnemu i efektywnemu wykonaniu działań związanych z programem. Komplementarność ta zapewniona zostanie przez system zarządzania działający w oparciu o utworzony Zespół ds. Rewitalizacji (Zespół Zadaniowy). System ten zapewniał będzie także współuczestnictwo wszystkich interesariuszy prowadzonego procesu rewitalizacji. Wszystkie powyżej wskazane mechanizmy zostały szczegółowo zdefiniowane i opisane w rozdziale Partycypacja interesariuszy Programu Rewitalizacji oraz w rozdziale System Zarządzania, wdrażania, monitoringu i ewaluacji Programu Rewitalizacji.

193

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

CZĘŚĆ XI. Indykatywne ramy finansowania projektów - źródła finansowania

Przedsięwzięcia i zadania, które zostały zdefiniowane w Programie Rewitalizacji charakteryzuje komplementarność finansowania, rozumiana jako możliwość wzajemnego łączenia środków publicznych i prywatnych. Zgodnie z zapisami „Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 ogłoszonymi przez Ministra Rozwoju z dnia 02.08.2016 r. „Głównym źródłem współfinansowania projektów rewitalizacyjnych z funduszy UE są środki RPO (EFS i EFRR). Dodatkowym, komplementarnym źródłem ich współfinansowania są środki KPO (EFS, EFRR, FS). Ponadto źródłem współfinansowania projektów rewitalizacyjnych będą środki budżetu państwa oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego, a także pozostałe np. prywatne”. W ramach tych środków można wyróżnić środki o charakterze komercyjnym w postaci: kredytów i pożyczek, obligacji komunalnych, akcji i dopłat do kapitału. Środki niekomercyjne asygnowane są ze środków wnioskodawcy, budżetu Państwa oraz Środków Unii Europejskiej. W odniesieniu do projektów dotyczących ochrony środowiska istotnym instrumentem wsparcia są środku z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska czy Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska. Na projekty rewitalizacyjne przewiduje się środki z budżetu państwa z przeznaczeniem na część wkładu krajowego w ramach projektów rewitalizacyjnych realizowanych w ramach RPO, stanowiących część kompleksowych, skoordynowanych i terytorialnie skoncentrowanych przedsięwzięć, zgodnie z zakresem wsparcia wynikającym z RPO7. Poniższa tabela ilustruje dostępne działania wraz z podziałem środków finansowych.

Tabela 69 Finansowanie projektów w ramach RPO Województwa Mazowieckiego

Działanie/poddziałanie

3.1 Poprawa rozwoju MŚP na Mazowszu

4.2 Efektywność energetyczna

4.3 Redukcja emisji zanieczyszczeń powietrza

5.3 Dziedzictwo kultury

6.1 Infrastruktura ochrony zdrowia

6.2 Rewitalizacja obszarów zmarginalizowanych

8.2 Aktywizacja zawodowa osób nieaktywnych zawodowo

7 Instrukcja dotycząca przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 194

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

8.3 Ułatwienie powrotu do aktywności zawodowej osób sprawujących opiekę nad dziećmi do lat 3

9.1 Aktywizacja społeczno-zawodowa osób wykluczonych i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu

9.2.1 Zwiększenie dostępności usług społecznych

9.3 Rozwój ekonomii społecznej

10.1 Kształcenie i rozwój dzieci i młodzieży

10.2 Upowszechnienie kompetencji kluczowych wśród osób dorosłych

10.3 Doskonalenie zawodowe

Źródło: Instrukcja dotycząca przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020

Projekty inwestycyjne mogą być także finansowane w ramach krajowych Programów Operacyjnych. Wyszczególnienie rodzaju programu wraz z priorytetami inwestycyjnymi zawiera poniższa tabela.

Tabela 70 Priorytety inwestycyjne dotyczące rewitalizacji w ramach Krajowych Programów Operacyjnych Program Operacyjny Priorytety Inwestycyjne

4iii - Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystywania odnawialnych źródeł energii

w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych i w sektorze mieszkaniowym

4v - Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu

6c - Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa

naturalnego i kulturowego

6e (iv) - Podejmowanie przedsięwzięć mających na celu poprawę Program Operacyjny Infrastruktura i stanu jakości środowiska miejskiego, rewitalizację miast, rekultywację Środowisko 2014-2020 i dekontaminację terenów poprzemysłowych (w tym terenów powojskowych), zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza oraz propagowania działań służących zmniejszaniu hałasu

9a - Inwestycje w infrastrukturę zdrowotną i społeczną, które przyczyniają się do rozwoju krajowego, regionalnego i lokalnego, zmniejszania nierówności w zakresie stanu zdrowia, promowanie włączenia społecznego poprzez lepszy dostęp do usług społecznych, kulturalnych i rekreacyjnych oraz przejścia z usług instytucjonalnych

195

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

na usługi na poziomie społeczności lokalnych

Program Operacyjny Wiedza Edukacja 8ii Trwała integracja na rynku pracy ludzi młodych, w szczególności Rozwój tych, którzy nie pracują, nie kształcą się ani nie szkolą, w tym ludzi młodych zagrożonych wykluczeniem społecznym i ludzi młodych wywodzących się ze środowisk marginalizowanych, także poprzez wdrażanie gwarancji dla młodzieży

Program Operacyjny Polska 4e Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów Wschodnia terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu

Program Operacyjny Polska Cyfrowa 2a Poszerzanie zakresu dostępności łączy szerokopasmowych oraz wprowadzanie szybkich sieci internetowych oraz wspieranie prowadzania nowych technologii i sieci dla gospodarki cyfrowej

2c Wzmocnienie zastosowań TIK dla e-administracji, e- uczenia się, e- włączenia społecznego, e-kultury i e-zdrowia

Źródło: Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 z dnia 02.08.2016 r.

196

W ramach Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku przewidziano następujące projekty i zdywersyfikowane źródła ich finansowania.

Tabela 71 Lista projektów w ramach Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku wraz z określeniem wskaźnika ujętego w diagnozie kryzysu i nazwy projektu, który odpowiada na sytuacje kryzysu w diagnozie

Projekt GŁÓWNY/ wskaźnik diagnoza Orientacyjny Lp. PODSTAWOWY czy Nazwa projektu Źródła finansowania Koordynator kryzysu budżet (zł) UZUPEŁNIAJĄCY

1 GŁÓWNY Organizacja imprez plenerowych w centrum miasta na 50 000 Środki własne ŁDK i partnerów Łosicki Dom Kultury WSKAŹNIK NISKA obszarze rewitalizacji, promujących kulturę i sztukę AKTYWNOŚĆ SPOŁECZNA oraz lokalne produkty

2 GŁÓWNY Wsparcie osób lub rodzin z obszaru rewitalizacji 100 000 środki własne stowarzyszenia, Łosickie WSKAŹNIK UBÓSTWO, zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym dotacje innych stowarzyszeń i Stowarzyszenie WSKAŹNIK BEZROBOCIE poprzez system szkoleń podnoszących kwalifikacje fundacji, dotacje samorządów w Rozwoju - EQUUS zawodowe oraz poprzez udzielanie bezpłatnych porad ramach współpracy z NGO, prawnych dla mieszkańców zamieszkałych na obszarze działania 9.1, 9.2, 9.3 RPO WM rewitalizowanym 2014-2020, środki własne 3 GŁÓWNY Lepszy start -Edukacja dzieci i młodzieży na obszarze 470 000 RPO WM 2014-2020 działanie 9.1, Fundacja Pozytyw WSKAŹNIK rewitalizacji w zakresie przedsiębiorczości, edukacji 9.2, 9.3, priorytet X, POWER, PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ finansowej i zaradności oraz innowacje społeczne w Środki własne fundacji WSKAŹNIK BEZROBOCIE zakresie aktywizacji i integracji społeczno-zawodowej bezrobotnych mieszkańców obszaru rewitalizacji 4 GŁÓWNY Podnoszenie integracji społecznej mieszkańców 3 000 000 RPO WM 2014-2020, Program Miasto i Gmina WSKAŹNIK ZIELEŃ, obszaru rewitalizacji oraz zmniejszenie skali Współpracy Transgranicznej Łosice WSKAŹNIK AKTYWNOŚĆ uzależnień poprzez zagospodarowanie parku im. Króla Polska-Białoruś-Ukraina, środki SPOŁECZNA, Aleksandra Jagiellończyka przy ul. Rynek w Łosicach własne WSKAŹNIK UZALEŻNIENIA 5 GŁÓWNY Poprawa jakości i dostępności do mieszkań 850 000 RPO WM 2014-2020, Środki Miasto i Gmina WSKAŹNIK BUDYNKI komunalnych i socjalnych na obszarze własne, BGK - Fundusz Dopłat Łosice MIESZKALNE rewitalizowanym dzięki odnowie tkanki mieszkaniowej bloków komunalnych/socjalnych ul. Czarkowskiego 4 i Kilińskiego 8

197

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Projekt GŁÓWNY/ wskaźnik diagnoza Orientacyjny Lp. PODSTAWOWY czy Nazwa projektu Źródła finansowania Koordynator kryzysu budżet (zł) UZUPEŁNIAJĄCY

6 GŁÓWNY Poprawa jakości i dostępności do mieszkań RPO WM 2014-2020 Powiat Łosicki komunalnych i socjalnych dla mieszkańców obszaru 2 200 000 Środki własne WSKAŹNIK UBÓSTWO rewitalizacji poprzez przebudowę dróg powiatowych WSKAŹNIK NISKA EMISJA nr 2057 w ul. Majora Zenona 0+002,71 – 0+650 i nr 2056 w ul. 11-go Listopada 0+650 – 0+898 w Łosicach wraz z budową kanalizacji deszczowej

6 GŁÓWNY Poprawa jakości i dostępności do mieszkań 886 094,20 Bank Gospodarstwa Krajowego, Miasto i Gmina WSKAŹNIK UBÓSTWO komunalnych i socjalnych dla mieszkańców obszaru Środki własne Łosice WSKAŹNIK NISKA EMISJA rewitalizacji oraz zmniejszenie skali ubóstwa poprzez remont i przebudowę budynku biurowego ze zmianą sposobu użytkowania na budynek mieszkalny z 9 lokalami socjalnymi

8 GŁÓWNY Zwiększenie dostępności miejsc w przedszkolach 2 000 000 RPO WM 2014-2020, Środki Miasto i Gmina WSKAŹNIK publicznych poprzez modernizację i rozbudowę wraz z własne Łosice INFRASTRUKTURA wyposażeniem Przedszkola Samorządowego nr 2 w PUBLICZNA, Łosicach oraz utworzenie dodatkowej grupy WSKAŹNIK NIEDOBÓR przedszkolnej PRZEDSZKOLA WSKAŹNIK NISKA EMISJA WSKAŹNIK AZBEST 9 GŁÓWNY Utworzenie Inkubatora Przedsiębiorczości jako forma 500 000 Środki własne stowarzyszenia Łosickie WSKAŹNIK wsparcia dla lokalnych przedsiębiorców działających Stowarzyszenie PZREDSIĘBIORCZOŚĆ, na obszarze rewitalizowanym Rozwoju – EQUUS WSKAŹNIK BEZROBOCIE

10 GŁÓWNY Podniesienie standardów obiektów opieki zdrowotnej 2 000 000 RPO WM 2014-2020, Środki Samodzielny WSKAŹNIK BUDYNKI na obszarze rewitalizowanym poprzez własne, Fundusze Norweskie, Publiczny Zakład UŻYTECZNOŚCI termomodernizację Samodzielnego Publicznego Program Współpracy Opieki Zdrowotnej PUBLICZNEJ Zakładu Opieki Zdrowotnej w Łosicach Transgranicznej Polska-Białoruś- w Łosicach WSKAŹNIK NISKA EMISJA Ukraina, WFOŚiGW, NFOŚiGW

198

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Projekt GŁÓWNY/ wskaźnik diagnoza Orientacyjny Lp. PODSTAWOWY czy Nazwa projektu Źródła finansowania Koordynator kryzysu budżet (zł) UZUPEŁNIAJĄCY

11 GŁÓWNY Dostosowanie budynku mieszkalnego dla osób 200 000 RPO WM 2014-2020, Środki Wspólnota WSKAŹNIK starszych i niepełnosprawnych poprzez własne, Kredyt mieszkaniowa NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ montaż windy w istniejącym budynku ul. Sienkiewicza ul. Sienkiewicza 6, 6 położonym na obszarze rewitalizowanym 08-200 Łosice

12 UZUPEŁNIAJĄCY Poprawa warunków życia dla osób zamieszkałych na 2 000 000 RPO WM 2014-2020, WFOŚiGW, Kom – Gaz Sp. z o.o. WSKAŹNIK BUDYNKI obszarze rewitalizacji poprzez wymianę kotłów NFOŚiGW, BGK, środki własne MIESZKALNE węglowych na gazowe w kotłowni osiedlowej przy ul. WSKAŹNIK NISKA EMISJA Sienkiewicza w Łosicach

13 UZUPEŁNIAJĄCY Upowszechnianie kultury artystycznej w sferze tańca, 170 000 środki własne stowarzyszenia, Łosicki Dom Kultury; WSKAŹNIK NISKA muzyki, śpiewu i form plastycznych na obszarze dotacje innych stowarzyszeń, AKTYWNOŚĆ SPOŁECZNA rewitalizowanym fundacji, dotacje samorządów w Powiatowe ramach współpracy z NGO, PROW Stowarzyszenie 2014-2020 Animatorów Kultury w Łosicach 14 UZUPEŁNIAJĄCY Organizacja wystaw, imprez kulturalnych i warsztatów 50 000 środki własne stowarzyszenia, Powiatowe WSKAŹNIK NISKA dla dzieci, młodzieży, dorosłych i seniorów, jako forma dotacje innych stowarzyszeń, Stowarzyszenie AKTYWNOŚĆ SPOŁECZNA aktywizacji społeczeństwa na obszarze fundacji, dotacje samorządów w Animatorów Kultury rewitalizowanym ramach współpracy z NGO, PROW w Łosicach 2014-2020 15 UZUPEŁNIAJĄCY Prowadzenie biura porad obywatelskich jako forma 10 000 środki własne stowarzyszenia, Łosickie WSKAŹNIK UBÓSTWO przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu dotacje innych stowarzyszeń i Stowarzyszenie mieszkańców obszaru rewitalizacji fundacji, dotacje samorządów w Informacji ramach współpracy z NGO, PROW Społecznej 2014-2020 16 UZUPEŁNIAJĄCY Porozumienie bez przemocy – język serca”, filozofia 100 000 RPO WM 2014-2020 działanie 9.1, Fundacja Pozytyw WSKAŹNIK PRZESTĘPSTWA pozwalająca budować głębokie i trwałe relacje 9.2, 9.3 I WYKROCZENIA międzyludzkie, w szczególności dla seniorów, którzy Środki własne fundacji staną się pomostem pomiędzy trzema pokoleniami prowadzona na obszarze rewitalizacji

199

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Projekt GŁÓWNY/ wskaźnik diagnoza Orientacyjny Lp. PODSTAWOWY czy Nazwa projektu Źródła finansowania Koordynator kryzysu budżet (zł) UZUPEŁNIAJĄCY

17 UZUPEŁNIAJĄCY „Młodzi-Wolni od uzależnień”- spotkania prewencyjne 50 000 RPO WM 2014-2020 działanie 9.1, Fundacja Pozytyw WSKAŹNIK UZALEZNIENIA na obszarze rewitalizacji 9.2, 9.3 Środki własne fundacji

18 UZUPEŁNIAJĄCY Poprawa bezpieczeństwa mieszkańców poprzez 120 000 Program „Razem bezpieczniej” Miasto i Gmina WSKAŹNIK PRZESTĘPSTWA rozbudowę monitoringu miejskiego na ulicach, Środki własne Łosice placach, obiektach i budynkach użyteczności publicznej na obszarze rewitalizowanym

19 UZUPEŁNIAJĄCY WSKAŹNIK Wsparcie lokalnych przedsiębiorców poprzez 100 000 POWER, PARP, RPO WM 2014- Łosickie PRZEDSĘBIORCZOŚĆ, doradztwo i szkolenia prowadzone na obszarze 2020, środki własne Stowarzyszenie WSKAŹNIK BEZROBOCIE rewitalizowanym przedsiębiorców Rozwoju – EQUUS

20 UZUPEŁNIAJĄCY Podniesienie standardów obiektów 80 000 Środki własne, RPO WM 2014- Cech Rzemieślniczy WSKAŹNIK BUDYNKI wykorzystywanych na cele gospodarcze na obszarze 2020 Przedsiębiorców w UZYTECZN.PUBLICZ rewitalizowanym poprzez renowację kamienicy – ul. Łosicach WSKAŹNIK Rynek 28 PRZEDSĘBIORCZOŚĆ 21 UZUPEŁNIAJĄCY „Społeczność Aktywna” - podniesienie kompetencji 259 200 RPO WM 2014-2020, Środki Miejsko – Gminny WSKAŹNIK zawodowych mieszkańców obszaru rewitalizowanego własne Ośrodek Pomocy PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ Społecznej w Łosicach

22 UZUPEŁNIAJĄCY Organizacja zajęć dodatkowych dla dzieci 20 000 RPO WM 2014-2020, dotacje z Przedszkole WSKAŹNIK AKTYWNOŚĆ ukierunkowanych na rozwój zainteresowań i zdolności NGO, środki własne przedszkola i Samorządowe Nr 2 SPOŁECZNA dla osób z obszaru rewitalizacji rodziców

23 UZUPEŁNIAJĄCY Podniesienie jakości warunków nauczania na obszarze 750 000 Środki własne Zespół Szkół nr 2 WSKAŹNIK rewitalizowanym poprzez wyposażenie sal RPO WM 2014-2020 w Łosicach INFRASTRUKTURA warsztatowych oraz wyposażenie sali informatycznej PUBLICZNA w 15 stanowisk komputerowych z oprogramowaniem

200

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Projekt GŁÓWNY/ wskaźnik diagnoza Orientacyjny Lp. PODSTAWOWY czy Nazwa projektu Źródła finansowania Koordynator kryzysu budżet (zł) UZUPEŁNIAJĄCY

24 UZUPEŁNIAJĄCY Podniesienie jakości warunków nauczania na obszarze 180 200 RPO WM 2014-2020 Zespół Szkół nr 1 rewitalizowanym poprzez zajęcia dodatkowe dla Środki własne w Łosicach WSKAŹNIK AKTYWNOŚĆ uczniów Zespołu Szkół nr 1 w Łosicach, doposażenie Środki pozyskane z fundacji i SPOŁECZNA szkoły w nowoczesny sprzęt IT (pracownia stowarzyszeń, internetowa, tablice multimedialne) wraz z kursami i szkoleniami dla nauczycieli szkoły 25 UZUPEŁNIAJĄCY Dostosowanie budynków użyteczności publicznej na 300 000 PFRON Miasto i Gmina WSKAŹNIK obszarze rewitalizowanym do potrzeb osób RPO WM 2014-2020 Łosice NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ niepełnosprawnych Środki własne

26 UZUPEŁNIAJĄCY Zwiększenie świadomości mieszkańców obszaru 10 000 Środki własne Straży Miejskiej, Straż Miejska WSKAŹNIK ZDARZENIA rewitalizacji w zakresie poprawy bezpieczeństwa dotacje innych stowarzyszeń i w Łosicach poprzez edukację i działania prewencyjne fundacji, dotacje samorządów w ramach współpracy z NGO (gmina, urząd marszałkowski), PROW 2014-2020 27 UZUPEŁNIAJĄCY Realizacja programów korekcyjno-edukacyjnych dla 40 000 RPO WM 2014-2020 działanie 9.1, Fundacja Pozytyw WSKAŹNIK PRZESTĘPSTWA sprawców przemocy prowadzone na obszarze 9.2, 9.3 I WYKROCZENIA rewitalizacji Środki własne fundacji

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Łosice

201

Większość projektów, zaplanowanych do realizacji do 2023 r. opiera się na montażu finansowym środków własnych Miasta i Gminy Łosice, środków funduszy unijnych, przede wszystkim pozyskanych z RPO WM 2014-2020 oraz środków pozostałych interesariuszy programu (przedsiębiorców, organizacji pozarządowych, środków Powiatu Łosickiego i innych).

Gmina mając na uwadze efektywne wykorzystanie środków swojego budżetu, będzie dążyła do efektywnego wykorzystania modelu dźwigni finansowej - czyli pozyskania środków zewnętrznych na realizację przedsięwzięć i zapewnienia wkładu własnego do tych inwestycji. Taki model zapewni relatywnie najwyższy poziom realizacji przedsięwzięć, ponieważ gmina dysponując ograniczonymi możliwościami finansowymi, będzie stawiała jako priorytet realizację przedsięwzięć dofinansowywanych ze źródeł zewnętrznych. W sytuacji braku otrzymania dofinasowania konieczne będzie przeanalizowanie, z których projektów trzeba zrezygnować, a które zrealizować ze środków własnych.

202

CZĘŚĆ XII. Partycypacja interesariuszy Programu Rewitalizacji - docelowe grupy wsparcia oraz mechanizmy włączenia

1. Partycypacja interesariuszy

Proces prowadzonej Rewitalizacji obszarów znajdujących się w sytuacji kryzysowej, obszarów wymagających wsparcia wymaga aktywnego udziału wielu interesariuszy, dla których wskazany obszar podlegający delimitacji jest obszarem, gdzie kumulują się ich interesy, potrzeby i preferencje. Istotne jest określenie dla tych grup partycypujących w procesie rewitalizacji stopnia zaangażowania, ich roli i poziomu zainteresowania zagadnieniami i problemami, które Program Rewitalizacji definiuje, wyszczególnia i nakreśla sposób ich naprawy. Poszczególne grupy interesariuszy charakteryzuje różna siła wpływu oraz poziom zaangażowania. Mając na uwadze powyższe przesłanki interesariuszy możemy podzielić na:

 Interesariuszy kluczowych  Interesariuszy - sojuszników interesariuszy kluczowych  Interesariuszy wymagających wsparcia  Interesariuszy biernych- niezainteresowanych

Wśród interesariuszy kluczowych znajdują się jednostki, organizacje, osoby, które wykazują aktywność w prowadzonych działaniach, którzy zainteresowani są zmianą sytuacji i posiadają znaczną siłę wpływu. Do interesariuszy kluczowych możemy zaliczyć: władze lokalne, przedsiębiorstwa gospodarki komunalnej, Ośrodek Pomocy Społecznej, Powiatowy Urząd Pracy, spółdzielnie mieszkaniowe. Drugą grupą interesariuszy są tzw. interesariusze – sojusznicy interesariuszy kluczowych, są to interesariusze zainteresowani, ale posiadający małą siłę wpływu, a należą do nich: aktywni mieszkańcy, aktywni właściciele nieruchomości prywatnych, sektor biznesu, fundacje, stowarzyszenia, instytucje kulturalne, edukacyjne, sportowe, Policja. Interesariusze wymagający wsparcia to interesariusze nieaktywni, którzy posiadają jednak dużą siłę wpływu należą do nich: beneficjenci pomocy społecznej, bezrobotni, nieinnowacyjne przedsiębiorstwa. Ostatnią grupą interesariuszy w kontekście siły wpływu i zaangażowania są interesariusze bierni-niezainteresowani o niskiej sile wpływu. Należą do nich: bierni mieszkańcy obszarów rewitalizacji, bierni właściciele nieruchomości prywatnych

Podczas prowadzonych prac nad opracowaniem Programu Rewitalizacji, na etapie diagnozy czynników i zjawisk kryzysowych na obszarze gminy oraz programowania procesu rewitalizacji, został zapewniony udział i dostęp do informacji dla wszystkich interesariuszy: mieszkańców, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych oraz władz lokalnych. Działania te były zróżnicowane pod względem użytych narzędzi, środków komunikacji, aby zmaksymalizować efektywność dotarcia z informacją do grup docelowych.

Wobec powyższego wykorzystano następujące narzędzia badawcze:

 Badanie ankietyzacyjne przeprowadzone wśród mieszkańców, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych  Spotkania konsultacyjne z interesariuszami na etapie sporządzania diagnozy czynników kryzysowych w gminie

203

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

 Spotkania konsultacyjne z interesariuszami na etapie konstruowania celów, kierunków, działań i projektów niezbędnych w procesie rewitalizacji  Spotkanie podsumowujące proces rewitalizacji na etapie uchwalonego do realizacji Programu Rewitalizacji

Poszczególne etapy partycypacji interesariuszy w procesie powstawania Programu Rewitalizacji obrazuje poniższy rysunek.

Rysunek 39 Etapy partycypacji interesariuszy w procesie opracowania Programu Rewitalizacji

Spotkania konsultacyjne Spotkania Diagnoza sytuacji z interesariuszami Projekt części - wprowadzenie w konsultacyjne Konsultacje społ.-gosp. na diagnostycznej społeczne podstawie zagadnienie Programu z Opracowanie danych rewitalizacji, Rewitalizacji Programu interesariuszami - dokumentu ilościowych, analiza wraz z Rewitalizacji- zdefiniowanie Programu dokumentów jakościowa wraz z delimitacją zbieranie i pogłębioną wizji, celów, Rewtalizacji uwaględnienie strategicznych obszaru kierunków oraz oraz diagnozą przeznaczonego sugestii i uwag programowych problemówci do rewitalizacji propozycji w dokumencie diagnostycznej projektów Programu Rewitalizacji

Źródło: opracowanie własne

Na stronie internetowej gminy http://gmina.losice.pl/index.php/pl/, w zakładce aktualności, znalazły się między innymi następujące informacje dot. rewitalizacji:

 2016-12-22 KONSULTACJE PROJEKTU PROGRAMU REWITALIZACJI  2016-10-27 KONSULTACJE W SPRAWIE OBSZARU REWITALIZACJI  2016-09-22 PROGRAM REWITALIZACJI – KARTY PROJEKTÓW SPOŁECZNYCH  2016-09-14 SPOTKANIA W SPRAWIE REWITALIZACJI MIASTA I GMINY ŁOSICE  2016-09-06 ZAPRASZAMY NA SPOTKANIA W SPRAWIE REWITALIZACJI  2016-09-05 JESZCZE MOŻEMY WYPEŁNIĆ ANKIETY  2016-08-26 PROGRAM REWITALIZACJI - PROŚBA O WYPEŁNIENIE ANKIETY  2016-08-24 ZAPROSZENIE NA PIKNIK I KONSULTACJE  2016-08-09 INFORMACJA O WYNIKU PROCEDURY UDZIELENIA ZAMÓWIENIA  2016-07-26 ZAPYTANIE OFERTOWE NA OPRACOWANIE PROGRAMU REWITALIZACJI  2016-07-25 ŁOSICKI PROGRAM REWITALIZACJI

204

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Ponadto, podjęte zostały następujące działania informacyjno-promocyjne:

 Wywieszenie plakatu informacyjnego dotyczącego prowadzonych prac w ramach opracowania Programu Rewitalizacji w Urzędzie Miasta i Gminy Łosice  organizacja punktu konsultacyjnego na placu przy ul. Piłsudskiego w dniu 28.08.2016 r. (wywiady, ankietyzacja wśród mieszkańców, informowanie mieszkańców o opracowywaniu i istocie programu rewitalizacji)  spotkania informacyjne z mieszkańcami, skierowane do różnych grup interesariuszy, w dniu 13.09.2016 roku w Łosicach (g. 10.30 przedstawiciele szkól, przedszkoli publicznych i niepublicznych, urzędu pracy, policji, szpitala, przychodni; g. 12.30 przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe, g. 14.00 radni, sołtysi; g. 17.00 mieszkańcy i inne organizacje, jeśli nie mogły wziąć udziału w w/w spotkaniach) w dniu 15.09.2016 o godz. 18.00 w Świetlicy Wiejskiej w Niemojkach (mieszkańcy i inne organizacje, jeśli nie mogły wziąć udziału w w/w spotkaniach)  ankiety i inne formularze, które wypełniali mieszkańcy, dostępne były w wersji papierowej w Urzędzie Miasta i Gminy Łosice oraz na stronie internetowej MiG Łosice  ekspert zewnętrzny przeprowadzał spacery badawcze  spotkania Zespołu ds. rewitalizacji  przekazanie informacji nt. rewitalizacji podczas sesji Rady Miasta i Gminy Łosice  przekazanie zaproszenia na piknik za pośrednictwem ogłoszeń wygłoszonych przez miejscowe parafie  zamieszczenie informacji o podejmowanych w ramach projektu działaniach na portalach zewnętrznych (facebook, www.podlasie24.pl, tygodniksiedlecki.com, losice.info) oraz na tablicach informacyjnych  udzielanie informacji zainteresowanym osobom przez pracownika Urzędu Miasta i Gminy Łosice  wysłanie elektronicznej korespondencji do potencjalnych interesariuszy ws. prowadzonych prac nad opracowywaniem programu rewitalizacji  indywidualne rozmowy bezpośrednie i telefoniczne z interesariuszami  spotkania konsultacyjne z mieszkańcami Miasta i Gminy Łosice (ws. obszaru rewitalizacji i zgłaszania propozycji fiszek projektowych) w Transgranicznym Centrum Dialogu Kultur w Łosicach w dniu 03.11.2016 r. o godz. 12.00 i o godz.17.00  Zamieszenie informacji na www i tablicach ogłoszeń o możliwości zgłaszania uwag do wyznaczonego obszaru rewitalizacji w dniach 27.10.2016-03.11.2016  Zamieszenie informacji na www i tablicach ogłoszeń o możliwości zgłaszania fiszek projektowych w dniach 27.10.2016-03.11.2016, termin wydłużono do 10.11.2016 r.  Konsultacje w zakresie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (odstąpiono od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko pismem z dnia 27 grudnia 2016 r., zgodnie z pismem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie z dnia 27.12.2016 r. oraz pismem Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Warszawie z dnia 13.12.2016), ponadto na stronie gminy i tablicach ogłoszeń była zamieszczona informacja o możliwości zgłaszania uwag przez mieszkańców do projektu Programu rewitalizacji w dniach od 6 do 29 grudnia 2016 r.)  Ponowne zamieszczenie informacji o możliwości zgłaszania uwag do projektu programu rewitalizacji na stronie internetowej i tablicach ogłoszeń (22-29.12.2016)  skonsultowanie projektu programu rewitalizacji podczas prac komisji Rady Miasta i Gminy Łosice w grudniu 2016 r. (5 spotkań)

205

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

 zamieszczenie dwóch artykułów w lokalnej prasie nt. opracowywanego programu rewitalizacji (Tygodni Siedlecki w sprzedaży od 21.12.201 oraz Gazeta Łosicka wydanie XII.2016)

Rysunek 40 Spotkanie robocze Zespołu ds. Rewitalizacji

Źródło: Urząd Miasta i Gminy Łosice

Przeprowadzone badanie ankietyzacyjne wśród mieszkańców i przedsiębiorców, które było dodatkowym elementem rozpoznania potrzeb interesariuszy w odniesieniu do obszaru poddanego rewitalizacji, stanowiło istotny element podczas prac nad dokumentem Programu Rewitalizacji.

Działania informacyjne oraz promocyjne związane z prowadzonym procesem rewitalizacji zostały zainicjowane na obszarze Miasta i Gminy Łosice podczas zorganizowanego pikniku przy Transgranicznym Centrum Kultur w dniu 28.08.2016 r. Podczas imprezy mieszkańcy mieli możliwość zapoznania się z celami rewitalizacji oraz zachęcani byli do wypowiedzenia swoich oczekiwań dotyczących rozwoju gminy i pomysłów, które można zrealizować w ramach Programu Rewitalizacji. Piknik miał także walory nie tylko edukacyjne - zapoznając mieszkańców z istotą rewitalizacji, ale także kulturalno - rozrywkowe ponieważ podczas zorganizowanej imprezy odbył się koncert Orkiestry Kameralnej z Grodna oraz warsztaty dla dzieci pod hasłem: „Zaprojektuj własne, wymarzone podwórko”.

206

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Rysunek 41 Piknik w ramach konsultacji społecznych Programu Rewitalizacji

Źródło: Urząd Miasta i Gminy Łosice

Rysunek 42 Plakat informacyjny w ramach konsultacji społecznych Programu Rewitalizacji

Źródło: strona internetowa Urzędu Miasta i Gminy Łosice

W ramach prowadzonego procesu rewitalizacji zostały przeprowadzone dwa cykle spotkań konsultacyjnych. Pierwszy cykl spotkań stanowił istotny element podczas prac nad opracowaniem diagnozy czynników i zjawisk kryzysowych, zmierzający do wyodrębnienia obszaru zdegradowanego na terenie gminy. Warsztaty konsultacyjne z interesariuszami w ramach pierwszego cyklu odbyły się w dniach: 13.09.2016 roku w Sali Transgranicznego Centrum Dialogu Kultur oraz Sali widowiskowej Łosickiego Centrum Kultury oraz 15.09.2016 r. w Świetlicy Wiejskiej w Niemojkach. Interesariusze: mieszkańcy, przedsiębiorcy, przedstawiciele organizacji pozarządowych, radni mieli możliwość zgłaszania uwag zgłaszania propozycji projektów/działań jakie należy ująć w opracowywanym programie rewitalizacji. Spotkania te posiadały także element edukacyjny, umożliwiający uczestnikom weryfikację ich wiedzy na temat rewitalizacji sensu stricto oraz jej cele i konieczność zaangażowania jak najszerszego grona jej uczestników. 207

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Drugi cykl dotyczył zebrania pomysłów działań i projektów oraz celów i kierunków rozwoju dla wyłonionych obszarów, które przyjęto do rewitalizacji. Spotkania konsultacyjne z interesariuszami w ramach drugiego cyklu spotkań odbyły się w dniu 03.11.2016 r. w godzinach przedpołudniowych i popołudniowych w Transgranicznym Centrum Dialogu Kultur w Łosicach (ul. Berka Joselewicza 13). Przeprowadzone warsztaty konsultacyjne pozwoliły na poznanie opinii szerokiego grona interesariuszy we wszystkich omawianych sferach dotyczących rewitalizacji, zarówno w kwestiach społecznych, gospodarczych, uwarunkowań przestrzennych czy środowiskowych. Na stronie internetowej urzędu zamieszczona została informacja dotycząca rozpoczęcia procesu rewitalizacji w gminie oraz informacje dotyczące miejsca i terminów odbywających się warsztatów konsultacyjnych. Interesariusze mieli możliwość zgłaszania konkretnych projektów do realizacji poprzez zamieszczoną na stronie internetowej i dystrybuowana przez urząd gminy fiszkę projektową do prowadzonego procesu rewitalizacji. Na stronie internetowej urzędu zamieszczono projekt opracowanego Programu Rewitalizacji do którego interesariusze mieli możliwość zgłaszania uwag, sugestii i komentarzy, które zostały poddane analizie i uwzględnione w dokumencie. Przewiduje się, iż postęp prac i jego wyników w zakresie działań i projektów, których konieczność realizacji została zawarta w opracowanym Programie Rewitalizacji, będzie podawany do publicznej wiadomości w postaci informacji i opracowanych Raportów z realizacji. Proces prowadzonej rewitalizacji będzie zatem transparentny i weryfikowany przez wszystkie zainteresowane strony.

Rysunek 43 Warsztaty konsultacyjne z interesariuszami w ramach Programu Rewitalizacji

Źródło: Urząd Miasta i Gminy Łosice

208

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Rysunek 44 Warsztaty konsultacyjne z interesariuszami w ramach Programu Rewitalizacji

Źródło: Urząd Miasta i Gminy Łosice

Tabela 72 Kalendarium spotkań konsultacyjnych – Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku

Liczba Termin spotkania Spotkanie uczestników Spotkanie w dniu 28 sierpnia 2016 r., w zakresie działań promocyjnych związanych z prowadzonym procesem 28.08.2016 300 rewitalizacji- organizacja pikniku przy Centrum Transgranicznym Spotkanie w dniu 13 września 2016 r. godz. 10.30- Sala w Transgranicznym Centrum Dialogu Kultur, w zakresie warsztatów konsultacyjnych dotyczących informacji 13.09.2016 15 objaśniających zasady rewitalizacji oraz zebrania opinii i sugestii interesariuszy dotyczących wyłonienia obszaru zdegradowanego Spotkanie w dniu 13 września 2016 r. godz. 12.30 Sala w Transgranicznym Centrum Dialogu Kultur, w zakresie warsztatów konsultacyjnych dotyczących informacji 15 objaśniających zasady rewitalizacji oraz zebrania opinii i sugestii interesariuszy dotyczących wyłonienia obszaru zdegradowanego Spotkanie w dniu 13 września 2016 r. godz. 14.00 Sala w Transgranicznym Centrum Dialogu Kultur, w zakresie warsztatów konsultacyjnych dotyczących informacji 15.09.2016 14 objaśniających zasady rewitalizacji oraz zebrania opinii i sugestii interesariuszy dotyczących wyłonienia obszaru zdegradowanego Spotkanie w dniu 13 września 2016 r. godz. 17.00 Sala Widowiskowa w Łosickim Centrum Kultury, w zakresie warsztatów konsultacyjnych dotyczących informacji 8 objaśniających zasady rewitalizacji oraz zebrania opinii i sugestii interesariuszy dotyczących wyłonienia obszaru 209

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Liczba Termin spotkania Spotkanie uczestników zdegradowanego

Spotkanie w dniu 15 września 2016 r. godz. 18.00 Świetlica wiejska w Niemojkach, w zakresie warsztatów konsultacyjnych dotyczących informacji objaśniających zasady rewitalizacji oraz 6 zebrania opinii i sugestii interesariuszy dotyczących wyłonienia obszaru zdegradowanego Spotkanie w dniu 3 listopada 2016 r. godz. 12.00 Sala w Transgranicznym Centrum Dialogu Kultur, zebrania pomysłów działań i projektów oraz celów i kierunków 9 rozwoju dla wyłonionych obszarów, które przyjęto do rewitalizacji 03.11.2016 Spotkanie w dniu 3 listopada 2016 r. godz. 17.00 Sala w Transgranicznym Centrum Dialogu Kultur, zebrania pomysłów działań i projektów oraz celów i kierunków 6 rozwoju dla wyłonionych obszarów, które przyjęto do rewitalizacji 5 spotkań z Radnymi Miasta i Gminy Łosice w ramach 16.12.2016-30.12.2016 posiedzeń Komisji – w celu podsumowania prac nad 15 Programem Rewitalizacji. Spotkanie dotyczące drugich konsultacji obszaru rewitalizacji i 18.04.2017 treści Programu rewitalizacji.

Źródło: dane Urzędu Miasta i Gminy Łosice

Zainteresowanie pracami nad programem rewitalizacji ze strony interesariuszy nie było znaczące. Pamiętając, że w diagnozie sytuacji społecznej w Mieście i Gminie Łosice uwypuklano problem niskiej aktywności społecznej, należy podjąć systematyczne działania na rzecz większego włączenia interesariuszy w realizację i monitoring programu. Istotne zatem staje się umożliwienie i szeroka zachęta do uczestnictwa dla interesariuszy prowadzonej rewitalizacji podczas wdrażania Programu Rewitalizacji.

Jednym z elementów partycypacji interesariuszy na etapie wdrażania Programu Rewitalizacji będzie uczestnictwo w spotkaniach Zespołu Zadaniowego ds. Rewitalizacji, którego założenia i kompetencje zostały opisane w rozdziale pn. System zarządzania, wdrażania, monitoringu i ewaluacji Programu Rewitalizacji. Interesariusze będą mieli możliwość osobistej wypowiedzi oraz wyrażenia opinii dotyczących przebiegu prac w prowadzonym procesie rewitalizacji, zarówno podczas otwartych spotkań Zespołu Zadaniowego ds. Rewitalizacja jak i poprzez udostępniony na stronie internetowej Urzędu Miasta i Gminy Łosice formularz uwag do prowadzonego procesu rewitalizacji. Możliwe będzie także ewentualne zgłaszanie nowych propozycji projektów rewitalizacyjnych. Spotkania Zespołu ds. Rewitalizacji w których uczestniczyć będą przedstawiciele mieszkańców, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych, instytucji edukacyjnych, kulturalnych, społecznych czy przedstawiciele Urzędu Miasta i Gminy Łosice, dotyczyć będą nie tylko postępu prac w realizacji Programu Rewitalizacji, ale także umożliwią realną ocenę słuszności podjętych działań lub zaproponowanie 210

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU zmian, które wpłyną na lepszą efektywność prowadzonego procesu rewitalizacji. Interesariusze Programu Rewitalizacji będą posiadali zatem realny wpływ na kształt prowadzonej rewitalizacji poprzez propozycje zmian czy wprowadzenia do Programu Rewitalizacji nowych projektów rewitalizacyjnych. Sprawozdania dotyczące postępu prac w procesie rewitalizacji podawane będą do publicznej wiadomości poprzez ich zamieszczenie na stronie internetowej Urzędu Miasta i Gminy Łosice. Miasto i Gmina Łosice będzie prowadziła transparentną politykę informacyjną, upubliczniając raporty z monitoringu i inne informacje dotyczące przebiegu programu.

2. Docelowe grupy wsparcia

Program Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku jest programem kierowanym do wszystkich interesariuszy, którzy ze względu na swoją działalność zawodową, społeczną lub osobiste powiązania z miastem i gminą są zainteresowani uczestnictwem w programie.

Docelowymi grupami wsparcia w procesie prowadzonej rewitalizacji są:

- mieszkańcy obszaru rewitalizacji - mieszkańcy obszarów bezpośrednio objętych przekształceniami materialno-technicznymi - osoby i rodziny ubogie oraz zagrożone wykluczeniem społecznym - dzieci i młodzież - ludzie starsi - przedsiębiorcy lokalni - osoby aktywnie spędzające czas wolny, w tym rowerzyści, biegacze, spacerowicze - członkowie stowarzyszeń i nieformalnych grup zainteresowań

Znaczącą docelową grupą wsparcia będą mieszkańcy obszaru rewitalizacji doświadczający trudności materialnych i zagrożeni wykluczeniem społecznym. Osoby te będą adresatami większości zadań projektów zintegrowanych o charakterze społecznym, ale także inwestycyjnym.

211

CZĘŚĆ XIII. System zarządzania, wdrażania, monitoringu i ewaluacji Programu Rewitalizacji

1. System zarządzania i wdrażania Programu Rewitalizacji

Mechanizm zarządzania w procesie rewitalizacji na obszarze Miasta i Gminy Łosice oparty został na czterech filarach działania, gwarantujących powodzenie założonych celów. Schemat tego mechanizmu prezentuje poniższy rysunek.

Rysunek 45 Schemat mechanizmu zarządzania w procesie rewitalizacji na obszarze Miasta i Gminy Łosice

ZASADA PARTNERSTWA

MECHANIZM ZASADA ZASADA PARTYCYPACJI EFEKTYWNOŚCI ZARZĄDZANIA W PROCESIE REWITALIZACJI

ZASADA OSZCZĘDNOŚCI

Źródło: opracowanie własne

Partnerstwo polega na współuczestnictwie wszystkich interesariuszy całego procesu rewitalizacji na równych prawach, poczynając od wstępnych faz planistycznych, przez najważniejszy etap wdrażania programu po jego ewaluację post ante. Zasada partnerstwa jest szczególnie istotna w sytuacji słabej współpracy i aktywności interesariuszy rewitalizacji, jaka ma miejsce na obszarze Miasta i Gminy Łosice.

212

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Dzięki zasadzie partnerstwa nastąpiła:

- identyfikacja lokalnych liderów zmian - wzmocnienie współpracy pomiędzy interesariuszami, w tym reprezentującymi organizacje pozarządowe, niezorganizowane grupy mieszkańców i przedstawicieli instytucji publicznych - wzmocnienie współpracy mieszkańców z urzędem - identyfikacja miejscowych potencjałów, które mogą wzmocnić proces rewitalizacji - przezwyciężanie barier wynikających z nieufności oraz konfliktu interesów - wzrost wiedzy o procesie rewitalizacji i jego promocja - podział praw i obowiązków parterów w bieżących działaniach, wywołanych wykonaniem projektów rewitalizacji8 - wypracowanie nowych projektów rewitalizacji.

Zgodnie z zasadą partycypacji poszczególne grupy partnerów powinny aktywnie zaangażować się w proces rewitalizacji. Proces partycypacji wymaga stałego doskonalenia, ponieważ wpisane są w niego pewne bariery, na przykład ograniczona obecność i z reguły pasywna postawa przedstawicieli środowisk wykluczonych, którzy – jako bezpośredni adresaci wielu projektów rewitalizacji – powinni wyrażać swoje opinie w sprawach bezpośrednio ich dotyczących. Oczekuje się również, że rozszerzanie kręgów partycypacji o nowych interesariuszy spowoduje pojawienie się nowych projektów, szczególnie projektów społecznych. Mając na uwadze ograniczenia budżetowe nie przewiduje się powołania odrębnego podmiotu do zarządzania procesem rewitalizacji. W Urzędzie Miasta i Gminy Łosice zostanie wyłoniony zespół pracowników o kluczowych kompetencjach – Zespół Zadaniowy ds. Rewitalizacji. Zespół Zadaniowy ds. Rewitalizacji powołany zostanie zarządzeniem burmistrza Miasta i Gminy Łosice bezpośrednio po uchwaleniu przez Radę Miasta i Gminy Łosice Programu Rewitalizacji. Podstawowe zadania Zespołu Zadaniowego ds. Rewitalizacji przedstawiono na poniższym rysunku.

Rysunek 46 Zadania Zespołu Zadaniowego ds. Rewitalizacji w Urzędzie Miasta i Gminy Łosice

Organizacja, koordynacja i realizacja projektów w ramach Programu Rewitalizacji

Tworzenie instrumentów wspomagających proces rewitalizacji w tym instrumentów finansowych, organizacyjny h i proceduralnych

Tworzenie partnerstw na rzecz prowadzonego procesu rewitalizacji oraz współpraca z partnerami w ramach projektów przyjętych w Programie Rewitalizacji

Pozyskanie zewnętrznych źródeł finansowania projektów w ramach prowadzonego procesu rewitalizacji

Źródło: opracowanie własne

W skład Zespołu Zadaniowego ds. Rewitalizacji wejdą:

8 Na przykład ustalenie harmonogramu korzystania z obiektów, utrzymanie porządku, realizacja programu pracy. 213

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

 Zastępca Burmistrza Miasta i Gminy Łosice, który koordynował i wspierał będzie prace Zespołu ds. Rewitalizacji poprzez działania opiniodawcze, uczestnicząc w spotkaniach Zespołu (Przewodniczący Zespołu)  Pracownicy Zadaniowi wyłonieni z funkcjonujących w Urzędzie Miasta i Gminy Łosice komórek organizacyjnych: Skarbnik Miasta i Gminy Łosice, Kierownik Referatu Gospodarki Przestrzennej i Gospodarki Komunalnej, Inspektor ds. planowania przestrzennego i budownictwa, Inspektor ds. drogownictwa, Inspektor ds. pozyskiwania środków finansowanych z funduszy Unii Europejskiej, Inspektor ds. gospodarki mieniem komunalnym, Inspektor ds. obsługi stanowisk komputerowych, Zastępca Kierownika USC, Inspektor ds. ewidencji ludności, Komendant Straży Miejskiej, Inspektor ds. Obronnych, OC i Zarządzania Kryzysowego oraz Spraw Mieszkaniowych, którzy w zakresie swego działania będą mieli przypisane następujące czynności w prowadzonym procesie rewitalizacji:  Organizację, koordynację i realizację projektów w ramach Programu Rewitalizacji  Monitoring prowadzonych działań i projektów zawartych w Programie Rewitalizacji w kontekście zgodności z założonymi celami i kierunkami  Gromadzenie niezbędnych informacji i danych koniecznych w prowadzonym procesie monitoringu  Analiza zgromadzonych danych oraz ewentualny wniosek dotyczący konieczności aktualizacji Programu Rewitalizacji wynikającej ze zmieniających się uwarunkowań społeczno-gospodarczych na terenie gminy  Prowadzenie działań informacyjnych, promocyjnych, organizacja spotkań konsultacyjnych oraz publikacja opracowanych Raportów Monitoringowych, realizowanych w procesie rewitalizacji  Konsultanci w ramach prowadzonego procesu rewitalizacji wyłonieni zostaną z funkcjonujących na obszarze Gminy jednostek organizacyjnych Urzędu Miasta i Gminy, a mianowicie instytucji kulturalnych, społecznych, oświatowych. Do ich kompetencji należeć będzie:  Wsparcie prac Pracowników Zadaniowych poprzez działania informacyjne i promocyjne przy pomocy dostępnych kanałów informacji i możliwości kompetencyjnych na terenie reprezentowanych przez siebie instytucji  Działania opiniodawcze w toku prowadzenia procesu rewitalizacji  Uczestnictwo w spotkaniach Zespołu Zadaniowego ds. Rewitalizacji  Przedstawiciele mieszkańców Miasta i Gminy Łosice (osoby, które wyraziły wolę uczestnictwa w pracach Zespołu Zadaniowego ds. Rewitalizacji), którzy uczestniczyć będą w otwartych spotkaniach Zespołu Zadaniowego ds. Rewitalizacji

Wszelkie decyzje, projekty i zgłoszone wnioski w ramach prowadzonego procesu rewitalizacji przyjmowane będą poprzez system głosowania, większością głosów, przez w/w Zespół Zadaniowy ds. Rewitalizacji.

Projekty ujęte w Programie Rewitalizacji z poszczególnych obszarów zagadnień społecznych, gospodarczych, przestrzennych, środowiskowych, infrastrukturalnych realizowane będą przez wyznaczony Zespół Zadaniowy ds. Rewitalizacji. W zakresie jego kompetencji będzie wdrożenie projektu do realizacji i skuteczne jego zakończenie. Powołany przez Burmistrza Zespół gromadzić będzie dane, sprawozdania z realizacji poszczególnych projektów, tak aby wykluczyć możliwe opóźnienia realizacyjne i właściwie koordynować proces rewitalizacji.

214

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

MONITORING W PROCESIE REWITALIZACJI

Wytyczone w dokumencie Programu Rewitalizacji kierunki działań, cele niezbędne do realizacji oraz zdefiniowana w sposób wyczerpujący lista projektów koniecznych do realizacji, muszą zostać poddane wewnętrznej kontroli i systemowi monitorowania postępów prac w całym procesie prowadzonej rewitalizacji. Działania te umożliwią osiągnięcie stanu docelowego, który będzie konsekwencją wykonanych zadań zmierzających do wyeliminowania zjawisk i obszarów pozostających w kryzysie. Niezbędne będzie zatem gromadzenie i właściwa interpretacja danych (monitoring), które określać będą, czy niekorzystne zjawisko na danym obszarze zostało wyeliminowane, a prowadzony proces rewitalizacji uznać można za satysfakcjonujący. W tym celu konieczne jest sporządzanie Raportów Monitoringowych, sporządzanych w cyklu dwuletnim, umożliwiających odpowiedź na pytanie, czy prowadzone działania są wystarczająco skuteczne lub też powinny zostać skorygowane w odniesieniu do zmieniającej się sytuacji społeczno- gospodarczej w gminie. Badanie przebiegu procesu rewitalizacji i ocena założonych celów, dokonywana będzie dzięki wprowadzonej, pomocnej przy ocenie Karty Raportu Monitoringowego, która sporządzana zostanie corocznie przez Zespół Zadaniowy ds. Rewitalizacji wyznaczony do realizacji poszczególnych projektów.

Rekomendowane do monitorowania wskaźniki (monitorowane w cyklu dwuletnim) odnoszące się do realizacji celów oraz poszczególnych działań w ujęciu dla Programu Rewitalizacji oraz w ujęciu dla poszczególnych projektów, zestawione zostały w poniższych tabelach.

Tabela 73 Wskaźniki realizacji Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku

Wartość wskaźnika Wartość Wskaźnik Źródło Częstotliwość wskaźnika pozyskania pozyskania 31.12.2015 grudzień 2023 informacji informacji

Miejsko- Wskaźnik zmiany liczby ludności Gminny OSIEDLE zamieszkałej w MiG Łosice (rok 2015 do Ośrodek co 2 lata -3,04  -2,5 SIENKIEWICZA 2013) [%] Pomocy Społecznej

(WSKAŹNIK ŚREDNI DLA MIASTA I GMINY OSIEDLE 2,58  3,00 ŁOSICE W ROKU 2015 -0,76% ) ŻEROMSKIEGO

Komenda Wskaźnik liczby zarejestrowanych zdarzeń Powiatowa OSIEDLE co 2 lata 13,15  12,00 na 100 mieszkańców Policji w SIENKIEWICZA Łosicach

(WSKAŹNIK ŚREDNI DLA MIASTA I GMINY OSIEDLE 19,7  18,00 ŁOSICE W ROKU 2015 13,29) ŻEROMSKIEGO

215

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Wartość wskaźnika Wartość Wskaźnik Źródło Częstotliwość wskaźnika pozyskania pozyskania 31.12.2015 grudzień 2023 informacji informacji

Komenda Wskaźnik liczby przestępstw i wykroczeń na Powiatowa OSIEDLE co 2 lata 6,34  6,00 100 mieszkańców Policji w SIENKIEWICZA Łosicach

(WSKAŹNIK ŚREDNI DLA MIASTA I GMINY OSIEDLE 6,27  6,00 ŁOSICE W ROKU 2015 4,95) ŻEROMSKIEGO

Miejsko- Gminny Wskaźnik inicjatyw kulturalnych OSIEDLE nie Ośrodek co 2 lata  występuje inicjowanych przez mieszkańców SIENKIEWICZA występuje Pomocy Społecznej

(WSKAŹNIK ŚREDNI DLA MIASTA I GMINY OSIEDLE nie  występuje ŁOSICE W ROKU 2015 n/d) ŻEROMSKIEGO występuje

Miejsko- Gminny Wskaźnik liczby osób uzależnionych OSIEDLE Ośrodek co 2 lata 1,29  1,10 pobierających zasiłki na 100 mieszkańców SIENKIEWICZA Pomocy Społecznej

(WSKAŹNIK ŚREDNI DLA MIASTA I GMINY OSIEDLE 0,60  0,50 ŁOSICE W ROKU 2015 0,65) ŻEROMSKIEGO

Miejsko- Gminny Wskaźnik liczby osób niepełnosprawnych OSIEDLE Ośrodek co 2 lata 2,79  2,50 pobierających zasiłki na 100 mieszkańców SIENKIEWICZA Pomocy Społecznej

(WSKAŹNIK ŚREDNI DLA MIASTA I GMINY OSIEDLE 0,82  0,70 ŁOSICE W ROKU 2015 1,30) ŻEROMSKIEGO

Miejsko- Wskaźnik liczby gospodarstw domowych Gminny OSIEDLE pobierających zasiłki z tytułu ubóstwa na Ośrodek co 2 lata 8,79  8,00 SIENKIEWICZA 100 mieszkańców Pomocy Społecznej

(WSKAŹNIK ŚREDNI DLA MIASTA I GMINY OSIEDLE 3,67  3,00 ŁOSICE W ROKU 2015 4,08) ŻEROMSKIEGO

Wskaźnik liczby dzieci, dla których zabrakło Urząd miejsc w przedszkolach publicznych w Miasta i OSIEDLE co 2 lata 13  10 przeliczeniu na 100 dzieci w wieku Gminy SIENKIEWICZA przedszkolnym Łosice

(WSKAŹNIK ŚREDNI DLA MIASTA I GMINY OSIEDLE 13  10 ŁOSICE W ROKU 2015 48) ŻEROMSKIEGO

216

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Wartość wskaźnika Wartość Wskaźnik Źródło Częstotliwość wskaźnika pozyskania pozyskania 31.12.2015 grudzień 2023 informacji informacji

Wskaźnik działalności zawieszonych i zamkniętych w stosunku do działalności Urząd AKTYWNYCH na 100 mieszkańców w wieku Miasta i OSIEDLE co 2 lata 0,09  0,08 produkcyjnym Gminy SIENKIEWICZA Łosice

(WSKAŹNIK ŚREDNI DLA MIASTA I GMINY OSIEDLE 0,05  0,04 ŁOSICE W ROKU 2015 0,0086) ŻEROMSKIEGO

Wskaźnik zarejestrowanych osób Powiatowy bezrobotnych na 100 mieszkańców w wieku OSIEDLE Urząd Pracy co 2 lata 11,27  11,00 produkcyjnym SIENKIEWICZA w Łosicach

(WSKAŹNIK ŚREDNI DLA MIASTA I GMINY OSIEDLE 9,56  9,00 ŁOSICE W ROKU 2015 8,82) ŻEROMSKIEGO

Wskaźnik liczby osób przypadających na 1 m2 publicznych powierzchni służących do aktywności społecznej i sportowo- Urząd rekreacyjnej, w odległości 1 km od centrum Miasta i OSIEDLE co 2 lata 9,78  9,00 wydzielonego podobszaru (wzdłuż głównych Gminy SIENKIEWICZA ulic) Łosice

(WSKAŹNIK ŚREDNI DLA MIASTA I GMINY OSIEDLE 5,45  5,00 ŁOSICE W ROKU 2015 11,75) ŻEROMSKIEGO

Wskaźnik budynków użyteczności publicznej, wybudowanych przed 1989 r., w Urząd złym stanie technicznym wymagającym Miasta i OSIEDLE co 2 lata 0,1627  0,1500 modernizacji w tym termomodernizacji na Gminy SIENKIEWICZA ha Łosice

(WSKAŹNIK ŚREDNI DLA MIASTA I GMINY OSIEDLE 0,0107  0,0100 ŁOSICE W ROKU 2015 0,0028) ŻEROMSKIEGO

Wskaźnik niskiej efektywności energetycznej Urząd budynków wielorodzinnych wybudowanych Miasta i OSIEDLE 0,0651 co 2 lata  0,0500 przed 1989 r. nie poddanych Gminy SIENKIEWICZA termomodernizacji na ha Łosice

(WSKAŹNIK ŚREDNI DLA MIASTA I GMINY OSIEDLE 0,0018  0,0010 ŁOSICE W ROKU 2015 0,0021 ) ŻEROMSKIEGO

Urząd Miasta i OSIEDLE nie Wstępowanie zjawiska niskej emisji co 2 lata  zmniejszone Gminy SIENKIEWICZA występuje Łosice

217

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Wartość wskaźnika Wartość Wskaźnik Źródło Częstotliwość wskaźnika pozyskania pozyskania 31.12.2015 grudzień 2023 informacji informacji

(WSKAŹNIK ŚREDNI DLA MIASTA I GMINY OSIEDLE nie  zmniejszone ŁOSICE W ROKU 2015 n/d) ŻEROMSKIEGO występuje

Urząd Wskaźnik ilości azbestu pozostałego do Miasta i OSIEDLE 830,90 co 2 lata  800,00 unieszkodliwienia na ha Gminy SIENKIEWICZA Łosice

(WSKAŹNIK ŚREDNI DLA MIASTA I GMINY OSIEDLE 371,18  360,00 ŁOSICE W ROKU 2015 294,22) ŻEROMSKIEGO

Źródło: opracowanie własne

Tabela 74 Wskaźniki realizacji dla Projektów w ramach Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku 1. Cel strategiczny: Rozwój kapitału społecznego i zmniejszenie skali ubóstwa na obszarze rewitalizowanym

Projekty Wartość Wartość wpływające na Wskaźnik wskaźnika wskaźnika Źródło pozyskania wartość docelową styczeń 2017 grudzień 2023 wskaźnika

P2, P3, P5, P7, P9, MGOPS, Liczba działań zmniejszających 0 727 P12, P15, P17, P19, Urząd Miasta i Gminy skalę ubóstwa P21 Łosice

Liczba osób i rodzin P2, P3, P5, P7, P9, MGOPS, wymagających wsparcia, które 0 1877 P12,P15, P17, P19, Urząd Miasta i Gminy uzyskały skuteczną pomoc P21 Łosice

Komenda Powiatowa Liczba działań zwiększających P2, P26, P27, P4, P17, Policji w Łosicach, poziom bezpieczeństwa na 0 624 P18 Urząd Miasta i Gminy obszarze rewitalizowanym Łosice Liczba uczestników działań zwiększających poziom Komenda Powiatowa bezpieczeństwa w gminie, którzy P2, P26, P27, P4, P17, Policji w Łosicach, poprzez prowadzone działania 0 7642 P18 Urząd Miasta i Gminy zwiększyli swój poziom Łosice bezpieczeństwa na obszarze rewitalizowanym

Liczba działań edukacyjnych podnoszących wiedzę i kapitał 0 8 P24 Zespół Szkół Nr 1, społeczny

218

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Liczba uczestników działań edukacyjnych, którzy podnieśli 0 500 P24 Zespół Szkół Nr 1, swoją wiedzę i kapitał społeczny

Cel strategiczny: Aktywizacja społeczności lokalnej i integracja społeczna na obszarze rewitalizowanym

Projekty Wartość Wartość wpływające na wskaźnika Wskaźnik wskaźnika wartość Źródło pozyskania grudzień styczeń 2017 docelową 2023 wskaźnika

Liczba zorganizowanych Łosicki Dom Kultury, działań integracyjnych, P1, P13, P14, Powiatowe Stowarzyszenie 0 87 społecznych, kulturalnych, P22 Animatorów Kultury, edukacyjnych, sportowych Przedszkole Samorządowe Nr 2

Liczba uczestników zorganizowanych działań Łosicki Dom Kultury, integracyjnych, społecznych, P1, P13, P14, Powiatowe Stowarzyszenie 0 5620 kulturalnych, edukacyjnych, P22 Animatorów Kultury, sportowych, którym Przedszkole Samorządowe Nr 2 zapełniono wolny czas

Łosickie Stowarzyszenie Rozwoju Equus, Liczba działań zwiększających Fundacja Pozytyw, P2, P3, P4, P13, poziom aktywności i integracji 0 762 Urząd Miasta i Gminy Łosice, P15, P16, P21 społecznej Łosicki Dom Kultury, Łosickie Stowarzyszenie Informacji Społecznej

Łosickie Stowarzyszenie Rozwoju Liczba uczestników działań, Equus którzy zwiększyli swój poziom P2, P3, P4, P13, 0 7201 Uniwersytet III Wieku aktywności i integracji P15, P16, P21 Fundacja Pozytyw społecznej Urząd Miasta i Gminy Łosice Łosicki Dom Kultury

219

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

2. Cel strategiczny: Rozwój potencjału gospodarczego na obszarze rewitalizowanym

Wartość Projekty Wartość wskaźnika wpływające na Wskaźnik wskaźnika Źródło pozyskania grudzień wartość docelową styczeń 2017 2023 wskaźnika

Łosickie Stowarzyszenie Rozwoju Liczba zorganizowanych form Equus, wsparcia w zakresie P2, P3, P9, P15, Fundacja Pozytyw, podniesienia kwalifikacji 0 175 P19, P21, P24 MGOPS, zawodowych i podniesienia Zespół Szkół Nr 3, przedsiębiorczości Zespół Szkół Nr 1

Łosickie Stowarzyszenie Rozwoju Liczba osób, które zdobyły Equus, nowe kwalifikacje zawodowe i P2, P3, P9, P15, Fundacja Pozytyw, 0 1090 podniosły swoją P19, P21, P24 MGOPS, przedsiębiorczość Zespół Szkół Nr 3, Zespół Szkół Nr 1

3. Cel strategiczny: Poprawa jakości życia mieszkańców na obszarze rewitalizowanym, w tym zmniejszenie skutków ubóstwa

Projekty Wartość Wartość wpływające na wskaźnika Wskaźnik wskaźnika styczeń wartość Źródło pozyskania grudzień 2017 docelową 2023 wskaźnika Urząd Miasta i Gminy Łosice, Liczba działań w zakresie Powiat Łosicki, poprawy funkcjonalności P4, P6, P8, P10, SP ZOZ w Łosicach, i zagospodarowania obiektów 0 8 P20, P23, P24, Cech Rzemieśl. I Przeds., publicznych oraz przestrzeni P25 Zespół Szkół Nr 2, publicznej Zespół Szkół Nr 1 Liczba osób korzystających z poprawionych pod względem funkcjonalności i Urząd Miasta i Gminy Łosice, zagospodarowania obiektów Powiat Łosicki, P4, P6, P8, P10, publicznych oraz przestrzeni SP ZOZ w Łosicach, 0 23239 P20, P23, P24, publicznej, którym Cech Rzemieśl. I Przeds., P25 zapewniono komfort Zespół Szkół Nr 2, użytkowania obiektu Zespół Szkół Nr 1 publicznego oraz przestrzeni publicznej Urząd Miasta i Gminy Łosice, Liczba działań w zakresie Wspólnota Mieszkaniowa poprawy funkcjonalności 0 4 P5, P7, P12, P11 Nieruchomości przy ul. obiektów mieszkalnych Sienkiewicza 6, Kom Gaz Sp. z o.o.

220

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Liczba osób korzystających z poprawionych pod względem Urząd Miasta i Gminy Łosice, funkcjonalności obiektów Wspólnota Mieszkaniowa mieszkalnych, którym 0 259 P5, P7, P12, P1 Nieruchomości przy ul. zapewniono komfort Sienkiewicza 6, użytkowania obiektu Kom Gaz Sp. z o.o. mieszkalnego

4. Cel strategiczny: Poprawa stanu środowiska naturalnego

Projekty Wartość Wartość wpływające na wskaźnika Wskaźnik wskaźnika styczeń wartość Źródło pozyskania grudzień 2017 docelową 2023 wskaźnika Urząd Miasta i Gminy Łosice, Liczba podjętych działań, Kom Gaz Sp. z o.o., P5, P6,P8, P10, zmniejszających zjawisko 0 6 SP ZOZ w Łosicach, P12,P20 niskiej emisji Cech Rzemieśl. I Przeds., Powiat Łosicki Liczba podjętych działań, zmniejszających ilość azbestu 0 1 P8 Urząd Miasta i Gminy Łosice, pozostającego do unieszkodliwienia Źródło: opracowanie własne

Opracowane i zgromadzone Karty Raportu Monitoringowego, niezbędne dane i mierniki posłużą do opracowania Zbiorczego Raportu Monitoringowego, sporządzanego w cyklu dwuletnim.

Jeżeli analiza danych, gromadzonych mierników ujętych w Zbiorczym Raporcie Monitoringowym wykaże znaczne, odbiegające od głównych założeń Programu Rewitalizacji odchylenia, konieczne będzie sporządzenie jego aktualizacji.

EWALUACJA W PROCESIE REWITALIZACJI

Ewaluacja w kontekście działań rewitalizacyjnych polegać będzie na ocenie i interpretacji zebranych wcześniej danych zawartych w Raporcie Monitoringowym. Prowadzona ewaluacja Programu Rewitalizacji stanowić będzie niezbędne narzędzie działań zmierzających do wypełnienia wszystkich ujętych programem celów. Rozległy horyzont czasowy prowadzonych działań rewitalizacyjnych na obszarze gminy jest czynnikiem, który powoduje, iż dokument Programu Rewitalizacji ma charakter otwarty i jeżeli z powodu wskazanych wyżej uwarunkowań zajdzie konieczność korekty jego zapisów, aktualizacja dokumentu będzie wymaganą koniecznością. Narzędziem wykonawczym będzie wówczas powołany Komitet ds. Aktualizacji Rewitalizacji. Dokument aktualizacyjny przyjmowany będzie stosowną Uchwałą Rady Miasta i Gminy po wcześniej przeprowadzonych konsultacjach społecznych. Wszystkie dokumenty i informacje związane z prowadzonym procesem rewitalizacji podane zostaną do publicznej wiadomości poprzez dostępne kanały informacyjne. Poniższy schemat ilustruje etapy monitoringu i ewaluacji Programu Rewitalizacji.

221

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Rysunek 47 Etapy monitoringu i ewaluacji Programu Rewitalizacji ETAP 1 - Zebranie danych i informacji •Analiza i przekazanie danych (mierniki, karty ZADANIE Raportu Monitoringowego, Raport Monitoringowy w cyklu dwuletnim) •Zbiorczy Raport Monitoringowy w cyklu WYNIK dwuletnim

•Zespół ds. Rewitalizacji PODMIOT REALIZUJĄCY

ETAP 2 - Ocena wyników Zbiorczego Raportu Monitoringowego •Porównanie wyników Zbiorczego Raportu Monitoringowego z założeniami zawartymi ZADANIE w Programie Rewitalizacji

•Określenie poziomu wykonania przyjętych w Programie Rewitalizacji celów, kierunków WYNIK i wskaźników oraz ewentualny wniosek dotyczacy konieczności aktualizacji Programu Rewitalizacji

•Zespół ds. Rewitalizacji PODMIOT REALIZUJĄCY

ETAP 3 - Informacja dotycząca poziomu realizacji Programu Rewitalizacji •Zapoznanie się z wynikami monitoringu i opracowanie wniosków ze Zbiorczego ZADANIE Raportu Monitoringowego

•Akceptacja wyników monitoringu lub WYNIK ewentualne uruchomienie procedury aktualizacji Programu Rewitalizacji

•Zespół ds. Rewitalizacji •Burmistrz/Rada Miasta i Gminy PODMIOT REALIZUJĄCY

Źródło: opracowanie własne

222

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Skuteczność wdrażania Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku zależna będzie od aktywności i uczestnictwa wielu podmiotów zainteresowanych pozytywnym przeprowadzeniem procesu rewitalizacji. Wśród nich znajdować się będą interesariusze Programu tacy jak: Urząd Miasta i Gminy Łosice, jednostki organizacyjne Urzędu Miasta i Gminy Łosice, mieszkańcy obszaru rewitalizacji, przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą na obszarze rewitalizacji, organizacje pozarządowe, podmioty zajmujące się na obszarze rewitalizacji pomocą społeczną, bezpieczeństwem, działalnością kulturalną, edukacyjną. Wszelkie prace prowadzone w ramach procesu rewitalizacji koordynować będzie Zespół Zadaniowy ds. Rewitalizacji, który odpowiedzialny będzie nie tylko za skuteczność realizacji poszczególnych projektów wyodrębnionych w ramach Programu Rewitalizacji, ale także za realizacje wszystkich zdefiniowanych w dokumencie celów i kierunków działań. W składzie Zespołu Zadaniowego ds. Rewitalizacji swoje obowiązki związane z wdrażaniem Programu Rewitalizacji znajdą się osoby wyłonione ze struktur Urzędu Miasta i Gminy Łosice, dla których podział kompetencji przedstawia poniższy schemat:

Rysunek 48 Podział zadań w ramach Zespołu Zadaniowego ds. Rewitalizacji

Koordynacja celów i Koordynacja projektów Koordynacja monitoringu Koordynacja komunikacji z kierunków działań rewitalizacji wskaźników rewitalizacji interesariuszami procesu rewitalizacji rewitalizacji •kontrola płynności •kontrola spójności •zbieranie danych, analiza •działania informacyjne w realizacji projektów realizacji wyznaczonych danych, raportowanie dostępnych środkach rewitalizacji celów masowego przekazu dot. procesu rewitalizacji, organizacja spotkań z interesariuszami, prowadzenie biura ds.rewitalizacji

Źródło: opracowanie własne

Zespół Zadaniowy ds. Rewitalizacji wsparty zostanie w swoich działaniach w zakresie prac zarządzania i wdrażania procesu rewitalizacji przez pozostałe podmioty Urzędu Miasta i Gminy Łosice.

Rysunek 49. Powiązania współpracy Zespołu Zadaniowego ds. Rewitalizacji z poszczególnymi obszarami kompetencyjnymi jednostek/wydziałów Urzędu Miasta i Gminy Łosice.

OBSZAR FINANSOWY

OBSZAR OBSZAR ZAMÓWIEŃ INWESTYCYJNY PUBLICZNYCH ZESPOŁ ZADANIOWY DS. REWITALIZACJI

OBSZAR OBSZAR WYPEŁNIANIA ZAGOSPODARO- CELÓW WANIA SPOŁECZNO- PRZESTRZENNEGO KULTURALNYCH

Źródło: Opracowanie własne

223

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Analiza ryzyka na poziomie całego procesu rewitalizacji i projektów rewitalizacyjnych

W prowadzonym procesie rewitalizacji należy posiadać świadomość zagrożeń możliwych do wystąpienia w toku zarządzania i wdrażania Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku. Zagrożenia te dotyczyć mogą wszystkich działań rewitalizacyjnych i obejmować sferę społeczną, gospodarcza, przestrzenną, techniczną i środowiskową. Należy posiadać świadomość, iż zagrożenia te mogą wystąpić zarówno w okresie przewidzianym na realizację programu, ale także po jej zakończeniu i potencjalnie mogą wpłynąć na pełne przeprowadzenie rewitalizacji.

Wśród istniejących zagrożeń mogących pojawić się i wpłynąć na pełne, zgodne z oczekiwaniami przeprowadzenie procesu rewitalizacji są, zarówno na poziomie całego procesu rewitalizacji jak i na poziomie każdego wymienionego w dokumencie projektu rewitalizacyjnego są następujące:

 Zagrożenia związane z interesariuszami procesu rewitalizacji  brak aktywności ze strony interesariuszy,  brak wspólnych celów i interesów w prowadzonych działaniach,  niewystarczający przepływ informacji w prowadzonym procesie rewitalizacji.  Zagrożenia związane z realizacją procesu rewitalizacji  brak wystarczających środków publicznych na zapewnienie finansowania działań w ramach prowadzonego procesu rewitalizacji,  brak zaangażowania środków prywatnych,  brak wystarczających terenów inwestycyjnych na obszarze rewitalizacji,  uzależnienie powadzenia prowadzonego procesu rewitalizacji od wskaźników makroekonomicznych,  uzależnienie powadzenia prowadzonego procesu rewitalizacji od instrumentów prawnych,  niedostateczne rozpoznanie uwarunkowań kryzysu na obszarze rewitalizowanym w zakresie wzajemnego oddziaływania i integracji działań (synergii) w poszczególnych sferach: społecznej, gospodarczej, przestrzennej, środowiskowej i technicznej  przeszkody zewnętrzne (brak możliwości pozyskania danych i informacji) uniemożliwiające skuteczne prowadzenie monitoringu i ewaluacji w prowadzonym procesie rewitalizacji.

2. Współpraca z parterami zewnętrznymi, promocja programu

Podmiot prowadzący proces rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice, a w szczególności Zespół Zadaniowy ds. Rewitalizacji, wyznaczony do prac koordynowania, zarządzania, monitoringu i ewaluacji Programu Rewitalizacji oraz organizacje pozarządowe i inne podmioty współpracujące przy realizacji projektów rewitalizacji będą ściśle współpracować z wszystkimi innymi podmiotami, które są związane z działalnością samorządu gminnego i rewitalizacją na Mazowszu, parterami biznesowymi, organizacjami wsparcia, w szczególności z jednostkami Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego, jednostkami samorządu terytorialnego (w tym Powiatem Łosickim), organizacjami społecznymi promującymi i działającymi na rzecz włączenia społecznego, wzbogacania działań rewitalizacyjnych, promocji zdrowego trybu życia, wspierania srebrnej ekonomii, wspierania działań poprawiających ład przestrzenny i jakość środowiska.

224

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Władze Miasta i Gminy Łosice oraz lokalne instytucje rewitalizacji zaangażują się we współpracę gmin Mazowsza, mającą na celu zwiększenie skali działań rewitalizacyjnych i ich efektywności. W zakresie promocji programu przewidziane są następujące działania zdefiniowane na poniższym rysunku.

Rysunek 50 Działania promocyjne na rzecz rewitalizacji

INFORMACJA

- dokumenty dotyczace POPULARYZACJA Programu Rewitalizacji zamieszczone na stronie gminy i - organizacja otwartych spotkań REKLAMA BIP urzędu dotyczących postępów w - artykuły w prasie lokalnej procesie rewitalizacji - udostępnienie materiałów - publikacja opracowań związanych z rewitalizacją w dotyczących prowadzonego Mieście i Gminie Łosice na procesu rewitalizacji stronie internetowej powiatu, województwa, na forach - udostępnianie opracowań rewitalizacyjnych np. w Forum naukowych i popularyzatorskich Rewitalizacji, centrach wiedzy w zakresie procesu rewitalizacji

Źródło: opracowanie własne

225

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

CZĘŚĆ XIV. Wnioski

Program Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku wyznacza, w oparciu o diagnozę społeczno-gospodarczą miasta i gminy, prace programowe prowadzone w trybie partycypacyjnym:

- obszar zdegradowany na terenie Miasta i Gminy Łosice, obejmujący: osiedle Bialska, osiedle Międzyrzecka, osiedle Sienkiewicza, osiedle Żeromskiego - obszar rewitalizacji, obejmujący dwa zdegradowane podobszary tj. osiedle Sienkiewicza, osiedle Żeromskiego - dwie kategorie projektów rewitalizacyjnych: • Projekty główne • Projekty uzupełniające: - wykaz 27 projektów rewitalizacji przewidzianych do realizacji ( w tym 11 głównych) - zespół powołany do zarządzania procesem rewitalizacji: • Zespół Zadaniowy ds. Rewitalizacji – podmiot realizujący program we współpracy z partnerami zewnętrznymi - zasady organizacji i zarządzania programem - ramowe zasady i źródła finansowania - system aktualizacji i monitoringu programu.

Na podstawie diagnozy społeczno-gospodarczej Miasta i Gminy Łosice Program Rewitalizacji rekomenduje otwarte podejście do lokalizacji i zasięgu terytorialnego projektów rewitalizacji. Mając na uwadze zwartość zabudowy i dominację funkcji mieszkaniowych w strukturze przestrzennej Miasta i Gminy Łosice, zidentyfikowane bariery rozwojowe (brak ładu przestrzennego, deficyty placówek kultury i edukacji, zły stan dróg i terenów zielonych, brak miejsc symbolizujących centrum miasta i gminy, niedobór i zły stan istniejących przestrzeni publicznych), potrzeby rewitalizacyjne identyfikowane przez mieszkańców, duży zasięg obszarów zidentyfikowanych jako zdegradowane, projekty rewitalizacji powinny elastycznie dostosowywać się do standardów rewitalizacji, do jakich należy ścisła koncentracja zamierzeń rewitalizacyjnych w obszarze rewitalizacji. Wymienione czynniki przemawiają za rozprzestrzenieniem części projektów rewitalizacji w mieście, w odniesieniu do projektów przestrzennych (zagospodarowanie terenów zieleni), integracyjnych (trasy spacerowe, akcje społeczne). Projekty społeczne o charakterze socjalnym pozostaną skoncentrowane w obszarze rewitalizacji. Projekty terytorialne o charakterze inwestycyjnym będą realizowane zarówno w obszarze rewitalizacji, jak i poza tym obszarem, o ile będą pozytywnie oddziaływały na ten obszar.

Programowaniu rewitalizacji obszarów kryzysowych w Mieście i Gminie Łosice towarzyszyła idea współtworzenia oblicza miasta i gminy przez lokalną społeczność, miejscowe instytucje i podmioty, w tym podmioty gospodarcze i lokalne władze samorządowe.

226

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Spis rysunków Rysunek 1 Elementy procesu rewitalizacji ...... 5 Rysunek 2 Etapy opracowania Programu Rewitalizacji ...... 9 Rysunek 3. Cel główny Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku ...... 13 Rysunek 4. Cele strategiczne Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku ...... 14 Rysunek 5 Schemat analizy diagnostycznej ...... 20 Rysunek 6 Podział Miasta i Gminy Łosice na wydzielone podobszary dla celów Programu Rewitalizacji ...... 33 Rysunek 7 Wskaźnik zmiany liczby mieszkańców w % w Mieście i Gminie Łosice - stan na 31.12.2015 r...... 39 Rysunek 8 Wskaźnik punktacji znamion kryzysu, dotyczący inicjatyw społecznych i kulturalnych inicjowanych przez mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice - stan na 31.12.2016 r...... 45 Rysunek 9 Wskaźnik liczby przestępstw i wykroczeń na 100 mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice - stan na 31.12.2015 r...... 48 Rysunek 10 Wskaźnik liczby zarejestrowanych zdarzeń na 100 mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice – stan na 31 grudnia 2015 r...... 51 Rysunek 11 Wskaźnik liczby gospodarstw domowych pobierających zasiłki z powodu ubóstwa na 100 mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice ...... 56 Rysunek 12 Wskaźnik liczby osób uzależnionych pobierających zasiłki na 100 mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice- stan na 31.12.2015 r...... 61 Rysunek 13 Wskaźnik liczby osób niepełnosprawnych pobierających zasiłki na 100 mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice – stan na 31 grudnia 2015 r...... 64 Rysunek 14 Wskaźnik liczby dzieci, dla których zabrakło miejsc w przedszkolach publicznych w przeliczeniu na 100 dzieci w wieku przedszkolnym w roku szkolnym 2016/2017 w Mieście i Gminie Łosice ...... 67 Rysunek 15 Wskaźnik liczby zarejestrowanych osób bezrobotnych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym w Mieście i Gminie Łosice – stan na 31.12.2015 r...... 70 Rysunek 16 Wskaźnik liczby działalności zawieszonych i zamkniętych w stosunku do działalności aktywnych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym w Mieście i Gminie Łosice – stan na 19.09.2015 r...... 73 Rysunek 17 Wskaźnik liczby budynków użyteczności publicznej w złym stanie technicznym wymagających modernizacji w tym termomodernizacji na ha, w Mieście i Gminie Łosice - stan na 31.12.2015 r...... 76 Rysunek 18 Wskaźnik liczby osób przypadających na 1 m2 publicznych powierzchni służących do aktywności społecznej i sportowo-rekreacyjnej, w odległości 1 km od centrum wydzielonego podobszaru (wzdłuż dróg) w Mieście i Gminie Łosice – stan na 31 grudnia 2015 r...... 79 Rysunek 19 Wskaźnik niskiej efektywności energetycznej budynków wielorodzinnych wybudowanych przed 1989 r.- niepoddanych termomodernizacji na ha w Mieście i Gminie Łosice- stan na 31.12.2015 r...... 82 Rysunek 20 Wyznaczony obszar zdegradowany na terenie Miasta i Gminy Łosice ...... 108 Rysunek 21 Obszar pierwotnie wyznaczony do rewitalizacji na terenie Miasta i Gminy Łosice ...... 110 Rysunek 22 Metodologia wyboru obszaru rewitalizacji na terenie Miasta i Gminy Łosice ...... 111 Rysunek 23 Obszar wyznaczony do rewitalizacji na terenie Miasta i Gminy Łosice ...... 112 Rysunek 24 Budynek obecnego budynku biurowego na osiedlu Sienkiewicza z przeznaczeniem na budynek mieszkalny z 9 lokalami socjalnymi ...... 117

227

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Rysunek 25 Widok fragmentu zabudowy handlowo-mieszkalnej na Osiedlu Sienkiewicza w Łosicach, wokół Parku im. Króla Aleksandra Jagiellończyka ...... 118 Rysunek 26 Obiekt Przedszkola Samorządowego Nr 2 na osiedlu Żeromskiego w Łosicach ...... 123 Rysunek 27 Niezagospodarowany obszar zieleni na osiedlu Żeromskiego w Łosicach ...... 124 Rysunek 28. Analiza SWOT dla obszarów rewitalizowanych na obszarze Miasta i Gminy Łosice – SFERA SPOŁECZNA ...... 129 Rysunek 29. Analiza SWOT dla obszarów rewitalizowanych na obszarze Miasta i Gminy Łosice – SFERA GOSPODARCZA ...... 130 Rysunek 30. Analiza SWOT dla obszarów rewitalizowanych na obszarze Miasta i Gminy Łosice– SFERA PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNO- ŚRODOWISKOWA ...... 131 Rysunek 31 Wizja obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji ...... 132 Rysunek 32 Parametry obszaru po przeprowadzonej rewitalizacji - efekty działań związanych z rewitalizacją ...... 134 Rysunek 33. Cel główny Programu Rewitalizacji Miasta i Gminy Łosice ...... 135 Rysunek 34. Cele strategiczne Programu Rewitalizacji Miasta i Gminy Łosice ...... 135 Rysunek 35 Główne pola interwencji Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku ...... 139 Rysunek 36 Typologia projektów rewitalizacji w Programie Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku ...... 140 Rysunek 37 Schemat dotyczący komplementarności poszczególnych elementów Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku ...... 176 Rysunek 38 Mapa projektów Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku, z oznaczeniem lokalizacji na obszarze rewitalizacji oraz wskazaniem projektów głównych i uzupełniających ...... 177 Rysunek 39 Etapy partycypacji interesariuszy w procesie opracowania Programu Rewitalizacji ...... 204 Rysunek 40 Spotkanie robocze Zespołu ds. Rewitalizacji ...... 206 Rysunek 41 Piknik w ramach konsultacji społecznych Programu Rewitalizacji ...... 207 Rysunek 42 Plakat informacyjny w ramach konsultacji społecznych Programu Rewitalizacji ...... 207 Rysunek 43 Warsztaty konsultacyjne z interesariuszami w ramach Programu Rewitalizacji ...... 208 Rysunek 44 Warsztaty konsultacyjne z interesariuszami w ramach Programu Rewitalizacji ...... 209 Rysunek 45 Schemat mechanizmu zarządzania w procesie rewitalizacji na obszarze Miasta i Gminy Łosice ...... 212 Rysunek 46 Zadania Zespołu Zadaniowego ds. Rewitalizacji w Urzędzie Miasta i Gminy Łosice ...... 213 Rysunek 47 Etapy monitoringu i ewaluacji Programu Rewitalizacji ...... 222 Rysunek 48 Podział zadań w ramach Zespołu Zadaniowego ds. Rewitalizacji ...... 223 Rysunek 49. Powiązania współpracy Zespołu Zadaniowego ds. Rewitalizacji z poszczególnymi obszarami kompetencyjnymi jednostek/wydziałów Urzędu Miasta i Gminy Łosice...... 223 Rysunek 50 Działania promocyjne na rzecz rewitalizacji ...... 225

Spis tabel Tabela 1 Liczba ludności w Mieście i Gminie Łosice w latach 2009-2015 ...... 22 Tabela 2 Wskaźnik zmiany liczby ludności na 1 000 mieszkańców w latach 2011-2015 dla Polski, woj. mazowieckiego, powiatu łosickiego oraz Miasta i Gminy Łosice ...... 22 Tabela 3 Wskaźnik obciążenia demograficznego w Mieście i Gminie Łosice w latach 2009-2015 ...... 23

228

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Tabela 4 Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych w latach 2009-2015 na obszarze Miasta i Gminy Łosice...... 24 Tabela 5 Uczniowie na poszczególnych poziomach kształcenia w roku szkolnym 2015/2016 ...... 26 Tabela 6 Średni wynik ze sprawdzianu po VI klasie szkoły podstawowej w roku 2016 uzyskany dla Szkół Podstawowych w Łosicach oraz w powiecie łosickim, województwie mazowieckim i w Polsce ...... 27 Tabela 7 Średni wynik z egzaminu gimnazjalnego w roku 2016 w łosickich gimnazjach, gimnazjach powiatu łosickiego, województwa mazowieckiego i w Polsce ...... 28 Tabela 8 Stopa bezrobocia rejestrowanego na obszarze Polski, woj. mazowieckiego i powiatu łosickiego w latach 2011-2015 ...... 30 Tabela 9 Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym na obszarze Polski, woj. mazowieckiego, powiatu Łosickiego i Miasta i Gminy Łosice w latach 2011-2015 ...... 30 Tabela 10 Podmioty gospodarcze na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym w latach 2011- 2015- dane dla Polski, woj. mazowieckiego, powiatu łosickiego oraz Miasta i Gminy Łosice ...... 31 Tabela 11 Podział Miasta i Gminy Łosice na wydzielone podobszary dla celów Programu Rewitalizacji ...... 32 Tabela 12 Liczba mieszkańców Miasta i Gminy Łosice stan na 31.12.2015 r...... 36 Tabela 13 Wskaźnik zmiany liczby mieszkańców – rok 2015 w odniesieniu do roku 2013 w % w Mieście i Gminie Łosice - stan na 31.12.2015 r...... 38 Tabela 14 Frekwencja wyborcza w wyborach samorządowych w roku 2014 w Mieście i Gminie Łosice ...... 41 Tabela 15 Organizacje pozarządowe funkcjonujące na obszarze Miasta i Gminy Łosice- stan na 31.12.2015 r...... 42 Tabela 16 Wskaźnik punktacji znamion kryzysu dotyczący inicjatyw społecznych i kulturalnych inicjowanych przez mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice - stan na 31.12.2016 r...... 43 Tabela 17 Wskaźnik liczby przestępstw i wykroczeń na 100 mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice - stan na 31.12.2015 r...... 47 Tabela 18 Wskaźnik liczby zarejestrowanych zdarzeń na 100 mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice – stan na 31 grudnia 2015 r...... 49 Tabela 19 Wydzielone podobszary charakteryzujące się najwyższą średnią liczbą gospodarstw pobierających zasiłki z powodu ubóstwa posiłków, bezradności wychowawczej, długotrwałej choroby, niepełnosprawności, bezrobocia – stan na 31 grudnia 2015 r. oraz świadczeń wychowawczych „500+” na pierwsze dziecko w rodzinie (wg stanu na 30 czerwca 2016 r.) ...... 54 Tabela 20 Wskaźnik liczby gospodarstw domowych pobierających zasiłki z powodu ubóstwa na 100 mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice – stan na 31 grudnia 2015 r...... 57 Tabela 21 Wskaźnik liczby osób uzależnionych pobierających zasiłki na 100 mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice – stan na 31 grudnia 2015 r...... 60 Tabela 22 Wskaźnik liczby osób niepełnosprawnych pobierających zasiłki na 100 mieszkańców w Mieście i Gminie Łosice – stan na 31 grudnia 2015 r...... 62 Tabela 23 Wskaźnik liczby dzieci, dla których zabrakło miejsc w przedszkolach publicznych w przeliczeniu na 100 dzieci w wieku przedszkolnym w roku szkolnym 2016/2017 w Mieście i Gminie Łosice ...... 65 Tabela 24 Wskaźnik liczby zarejestrowanych osób bezrobotnych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym w Mieście i Gminie Łosice – stan na 31.12.2015 r...... 68

229

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Tabela 25 Wskaźnik liczby działalności zawieszonych i zamkniętych w stosunku do działalności aktywnych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym w Mieście i Gminie Łosice – stan na 19.09.2015 r...... 71 Tabela 26 Wskaźnik liczby budynków użyteczności publicznej, wybudowanych przed 1989 r., w złym stanie technicznym wymagających modernizacji, w tym termomodernizacji, na ha, w Mieście i Gminie Łosice - stan na 31.12.2015 r...... 74 Tabela 27 Wskaźnik liczby osób przypadających na 1 m2 publicznych powierzchni służących do aktywności społecznej i sportowo-rekreacyjnej, w odległości 1 km od centrum wydzielonego podobszaru (wzdłuż dróg) w Mieście i Gminie Łosice – stan na 31 grudnia 2015 r...... 77 Tabela 28 Wskaźnik niskiej efektywności energetycznej budynków wielorodzinnych wybudowanych przed 1989 r.- niepoddanych termomodernizacji na ha w Mieście i Gminie Łosice- stan na 31.12.2015 r...... 80 Tabela 29 Występowanie zjawiska niskiej emisji - stan na 31.12.2015 r...... 84 Tabela 30 Ilość azbestu pozostała do unieszkodliwienia w kg na ha w Mieście i Gminie Łosice- stan na 31.12.2015 r...... 85 Tabela 31 Zestawienie mierników kryzysu dla obszaru Miasta i Gminy Łosice ...... 106 Tabela 32 Liczba mieszkańców oraz powierzchnia obszaru przeznaczonego do rewitalizacji ...... 113 Tabela 33 Osiedle Sienkiewicza - Powierzchnia i ludność obszaru rewitalizacji ...... 115 Tabela 34 Synteza diagnozy szczegółowej dla podobszaru rewitalizacji - Osiedla Sienkiewicza ...... 119 Tabela 35 Osiedle Żeromskiego - Powierzchnia i ludność obszaru rewitalizacji ...... 120 Tabela 36 Synteza diagnozy szczegółowej dla podobszaru rewitalizacji - Osiedle Żeromskiego ...... 126 Tabela 37. Cele strategiczne, operacyjne/kierunki działań Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku...... 137 Tabela 38 Projekt 1 - GŁÓWNY: „Organizacja imprez plenerowych w centrum miasta - na obszarze rewitalizowanym, promujących kulturę i sztukę oraz lokalne produkty” ...... 141 Tabela 39 Projekt 2 - GŁÓWNY: „Wsparcie osób lub rodzin z obszaru rewitalizacji zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym poprzez system szkoleń podnoszących kwalifikacje zawodowe oraz poprzez udzielanie bezpłatnych porad prawnych dla mieszkańców zamieszkałych na obszarze rewitalizowanym " ...... 142 Tabela 40 Projekt 3 - GŁÓWNY: „Lepszy start -Edukacja dzieci i młodzieży na obszarze rewitalizacji, w zakresie przedsiębiorczości, edukacji finansowej i zaradności oraz innowacje społeczne w zakresie aktywizacji i integracji społeczno-zawodowej bezrobotnych mieszkańców obszaru rewitalizacji” ... 144 Tabela 41 Projekt 4 - GŁÓWNY: „Podnoszenie integracji społecznej mieszkańców obszaru rewitalizacji oraz zmniejszenie skali uzależnień, poprzez zagospodarowanie parku im. Króla Aleksandra Jagiellończyka przy ul. Rynek w Łosicach” ...... 146 Tabela 42 Projekt 5 - GŁÓWNY: „Poprawa jakości i dostępności do mieszkań komunalnych i socjalnych na obszarze rewitalizowanym, dzięki odnowie tkanki mieszkaniowej bloków komunalnych/socjalnych ul. Czarkowskiego 4 i Kilińskiego 8” ...... 148 Tabela 43 Projekt 6 - GŁÓWNY: „Poprawa jakości i dostępności do mieszkań komunalnych i socjalnych dla mieszkańców obszaru rewitalizacji poprzez przebudowę dróg powiatowych nr 2057 w ul. Majora Zenona 0+002,71 – 0+650 i nr 2056 w ul. 11-go Listopada 0+650 – 0+898 w Łosicach wraz z budową kanalizacji deszczowej” ...... 149 Tabela 44 Projekt 7 - GŁÓWNY: „Poprawa jakości i dostępności do mieszkań komunalnych i socjalnych dla mieszkańców obszaru rewitalizacji oraz zmniejszenie skali ubóstwa poprzez remont i przebudowę budynku biurowego ze zmianą sposobu użytkowania na budynek mieszkalny z 9 lokalami socjalnymi” ...... 151 230

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Tabela 45 Projekt 8 - GŁÓWNY: „Zwiększenie dostępności miejsc w przedszkolach publicznych poprzez modernizację i rozbudowę wraz z wyposażeniem Przedszkola Samorządowego nr 2 w Łosicach oraz utworzenie dodatkowej grupy przedszkolnej” ...... 152 Tabela 46 Projekt 9 - GŁÓWNY: „Utworzenie Inkubatora Przedsiębiorczości jako forma wsparcia dla lokalnych przedsiębiorców działających na obszarze rewitalizowanym” ...... 154 Tabela 47 Projekt 10 – GŁÓWNY: „Podniesienie standardów obiektów opieki zdrowotnej na obszarze rewitalizowanym poprzez termomodernizację Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Łosicach” ...... 155 Tabela 48 Projekt 11 – GŁÓWNY: „Dostosowanie budynku mieszkalnego dla osób starszych i niepełnosprawnych poprzez montaż windy w istniejącym budynku ul. Sienkiewicza 6 położonym na obszarze rewitalizowanym” ...... 156 Tabela 49 Projekt 12 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Poprawa warunków życia dla osób zamieszkałych na obszarze rewitalizacji poprzez wymianę kotłów węglowych na gazowe w kotłowni osiedlowej przy ul. Sienkiewicza w Łosicach” ...... 158 Tabela 50 Projekt 13 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Upowszechnianie kultury artystycznej w sferze tańca, muzyki, śpiewu i form plastycznych na obszarze rewitalizowanym” ...... 159 Tabela 51 Projekt 14 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Organizacja wystaw, imprez kulturalnych i warsztatów dla dzieci, młodzieży, dorosłych i seniorów, jako forma aktywizacji społeczeństwa na obszarze rewitalizowanym” ...... 160 Tabela 52 Projekt 15 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Prowadzenie biura porad obywatelskich jako forma przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu mieszkańców obszaru rewitalizacji” ...... 161 Tabela 53 Projekt 16 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Porozumienie bez przemocy – język serca”, filozofia pozwalająca budować głębokie i trwałe relacje międzyludzkie, w szczególności dla seniorów, którzy staną się pomostem pomiędzy trzema pokoleniami, prowadzona na obszarze rewitalizacji” ...... 162 Tabela 54 Projekt 17 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Młodzi-Wolni od uzależnień”- spotkania prewencyjne na obszarze rewitalizacji” ...... 163 Tabela 55 Projekt 18 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Poprawa bezpieczeństwa mieszkańców poprzez rozbudowę monitoringu miejskiego na ulicach, placach, obiektach i budynkach użyteczności publicznej na obszarze rewitalizowanym” ...... 164 Tabela 56 Projekt 19 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Wsparcie lokalnych przedsiębiorców poprzez doradztwo i szkolenia prowadzone na obszarze rewitalizowanym” ...... 164 Tabela 57 Projekt 20 – UZUPEŁNIAJĄCY: „Podniesienie standardów obiektów wykorzystywanych na cele gospodarcze na obszarze rewitalizowanym poprzez renowację kamienicy – ul. Rynek 28”...... 165 Tabela 58 Projekt 21 – UZUPEŁNIAJĄCY: „Społeczność Aktywna” - podniesienie kompetencji zawodowych mieszkańców obszaru rewitalizowanego” ...... 167 Tabela 59 Projekt 22 – UZUPEŁNIAJĄCY: „Organizacja zajęć dodatkowych dla dzieci ukierunkowanych na rozwój zainteresowań i zdolności dla osób z obszaru rewitalizacji” ...... 168 Tabela 60 Projekt 23 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Podniesienie jakości warunków nauczania na obszarze rewitalizowanym poprzez wyposażenie sal warsztatowych oraz wyposażenie sali informatycznej w 15 stanowisk komputerowych z oprogramowaniem” ...... 168 Tabela 61 Projekt 24 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Podniesienie jakości warunków nauczania na obszarze rewitalizowanym poprzez zajęcia dodatkowe dla uczniów Zespołu Szkół nr 1 w Łosicach, doposażenie szkoły w nowoczesny sprzęt IT (pracownia internetowa, tablice multimedialne) wraz z kursami i szkoleniami dla nauczycieli szkoły” ...... 169 Tabela 62 Projekt 25 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Dostosowanie budynków użyteczności publicznej na obszarze rewitalizowanym do potrzeb osób niepełnosprawnych” ...... 171 231

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Tabela 63 Projekt 26- UZUPEŁNIAJĄCY: „Zwiększenie świadomości mieszkańców obszaru rewitalizacji w zakresie poprawy bezpieczeństwa poprzez edukację i działania prewencyjne” ...... 172 Tabela 64 Projekt 27 - UZUPEŁNIAJĄCY: „Realizacja programów korekcyjno-edukacyjnych dla sprawców przemocy, prowadzonych na obszarze rewitalizacji” ...... 173 Tabela 65 Inne działania, poza podstawowymi projektami i przedsięwzięciami, przyczyniające się do eliminacji lub ograniczenia negatywnych zjawisk występujących na terenach rewitalizowanych ..... 175 Tabela 66 Powiazania problemów, celów i projektów rewitalizacji ...... 179 Tabela 67 Działania i zadania inwestycyjne o charakterze rewitalizacyjnym zrealizowane przez Miasto i Gminę Łosice z udziałem środków unijnych w ramach perspektywy finansowania 2007-2013 oraz odpowiadające charakterem projekty w ramach Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy łosice do 2023 roku ...... 186 Tabela 68 Harmonogram realizacji działań w ramach Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku ...... 191 Tabela 69 Finansowanie projektów w ramach RPO Województwa Mazowieckiego ...... 194 Tabela 70 Priorytety inwestycyjne dotyczące rewitalizacji w ramach Krajowych Programów Operacyjnych ...... 195 Tabela 71 Lista projektów w ramach Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku wraz z określeniem wskaźnika ujętego w diagnozie kryzysu i nazwy projektu, który odpowiada na sytuacje kryzysu w diagnozie ...... 197 Tabela 72 Kalendarium spotkań konsultacyjnych – Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku ...... 209 Tabela 73 Wskaźniki realizacji Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku ...... 215 Tabela 74 Wskaźniki realizacji dla Projektów w ramach Programu Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Łosice do 2023 roku...... 218

Spis wykresów Wykres 1 liczba ludności w Mieście i Gminie Łosice według funkcjonalnych grup wieku - stan na 31.12.2015 r. [w %) ...... 24 Wykres 2 Struktura respondentów ze względu na płeć ...... 87 Wykres 3 Struktura respondentów ze względu na wiek ...... 87 Wykres 4 Struktura respondentów ze względu na stan cywilny ...... 88 Wykres 5 Struktura respondentów ze względu na status zawodowy ...... 88 Wykres 6 Struktura respondentów ze względu na poziom wykształcenia ...... 89 Wykres 7 Struktura respondentów ze względu na sytuację materialną ...... 89 Wykres 8 Struktura respondentów ze względu na okres zamieszkania w Gminie ...... 90 Wykres 9 Struktura respondentów ze względu na zameldowanie ...... 90 Wykres 10 Postawa wobec Gminy ...... 91 Wykres 11 Czy Pana/Pani zdaniem Miasto i Gmina Łosice wymaga programu rewitalizacji, to znaczy programu ożywienia społeczno-gospodarczego i przestrzenno-środowiskowego? (N357) ...... 92 Wykres 12 Jak ocenia Pan/Pani dotychczasowe działania w zakresie działań rewitalizacyjnych? (N347) ...... 92 Wykres 13 Który obszar Miasta i Gminy powinien zostać poddany procesowi rewitalizacji, ponieważ jest najbardziej zdegradowany i najtrudniej się tam żyje? (N382) ...... 93 Wykres 14 Czym przede wszystkim należałoby się zająć w pierwszej kolejności, by poprawić sytuację tego obszaru? Proszę krótko opisać swój pomysł (N403) ...... 94 232

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Wykres 15 Proszę wskazać Pana/Pani związek z wybranym obszarem, wymagającym rewitalizacji (można zaznaczyć kilka odpowiedzi) (N732) ...... 95 Wykres 16 Proszę wskazać najpoważniejsze problemy społeczne występujące na obszarze wskazanym wcześniej przez Pana/Panią do rewitalizacji: (max 3 odpowiedzi) (N732) ...... 96 Wykres 17 Proszę wskazać najważniejsze Pana/Panią zdaniem problemy gospodarcze, które powinny być rozwiązane w celu ograniczenia negatywnych zjawisk gospodarczych na obszarze wskazanym wcześniej przez Pana/Panią do rewitalizacji: (max 3 odpowiedzi) (N686)...... 97 Wykres 18 Proszę wskazać najpoważniejsze problemy związane ze środowiskiem naturalnym oraz zagospodarowaniem przestrzennym na obszarze wskazanym wcześniej przez Pana/Panią do rewitalizacji: (max 3 odpowiedzi) (N908) ...... 98 Wykres 19 Proszę wskazać 3 najważniejsze Pana/Pani zdaniem rodzaje przedsięwzięć inwestycyjnych, które powinny być realizowane na obszarze wskazanym wcześniej przez Pana/Panią do rewitalizacji (922) ...... 99 Wykres 20 Proszę wskazać 3 najważniejsze Pana/Pani zdaniem rodzaje przedsięwzięć społecznych, które powinny być przeanalizowane na obszarze wskazanym wcześniej przez Pana/Panią do rewitalizacji (N588) ...... 100 Wykres 21 Proszę wskazać 3 najważniejsze Pana/Pani zdaniem rodzaje przedsięwzięć, które powinny być podejmowane w celu ograniczenia negatywnych zjawisk gospodarczych na obszarze wskazanym wcześniej przez Pana/Panią do rewitalizacji (N628) ...... 101 Wykres 22 W której części Miasta i Gminy Pan/Pani mieszka? (N313) ...... 102

Spis załączników Załącznik 1 Podział Miasta i Gminy Łosice na wydzielone podobszary dla których dokonano agregacji i analizy danych ...... 234 Załącznik 2 Mapa z wyznaczonym obszarem rewitalizacji na terenie Miasta i Gminy Łosice….…….2345

233

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Załącznik 1 Podział Miasta i Gminy Łosice na wydzielone podobszary, dla których dokonano agregacji i analizy danych

Wydzielony L.p Wyszczególnienie ulic podobszar 1. Osiedle Asza, Berka Joselewicz, Cicha, Leśna, Lubelska, Międzyrzecka, Miła, Miodowa, Międzyrzecka Myśliwska, Narutowicza, Ogrodowa, Przechodnia, Przeskok, Radzyńska, Spokojna, Szpitalna, Tysiąclecia Państwa Polskiego 2. Osiedle Asnyka, Czarkowskiego, Dolna, Floriańska, Jasna, Kochanowskiego, Kolejowa Żeromskiego (parzyste od 2 do 14, nieparzyste od 1 do 33), Konopnickiej, Kopernika, Krasickiego, Krasińskiego, Kwiatowa, Łąkowa, Mickiewicza, Parcele, Piaskowa, Piłsudskiego, Pogodna, Polna, Powstania Styczniowego, Prosta, Przemysłowa, Reymonta, Rzeczna, Siedlecka, Słoneczna, Słowackiego, Sokalskiego, Spacerowa, Sportowa, Staszica, Szkolna, Tuwima, Źródlana, Żeromskiego, Żwirowa, Żytnia 3. Osiedle Zdrowa Bolesława Wilczyńskiego, Brzozowa, Czerwonego Krzyża, Jodłowa, Kasztanowa, Klonowa, Kolejowa (parzyste od 16, nieparzyste od 35), Leszczynowa, Lipowa, Orzechowa, Sosnowa, Wiejska, Wierzbowa, Witolda Wróblewskiego, Złota, Zdrowa 4. Osiedle 11 listopada, Kilińskiego Kościuszki, Krótka, Majora Zenona, Nowa, Rynek, Sienkiewicza Sienkiewicza, Sokołowska, Spółdzielcza, Wąska 5. Osiedle Bialska Artych, Bialska, Białostocka, Błonie, Ekologiczna, Handlowa, Jabłoniowa, Krzywa, Moniuszki, Podmiejska, Świętego Stanisława, Targowa, Traugutta, 1-go Maja 6. Biernaty Średnie - 7. Chotycze - 8. Chotycze Kolonia - 9. Czuchleby - 10. Dzięcioły - 11. Jeziory - 12. Łuzki - 13. Meszki - 14. Niemojki - 15. Nowosielec - 16. Patków - 17. Rudnik - 18. Stare Biernaty - 19. Szańków - 20. Świniarów - 21. Toporów - 22. Woźniki - 23. Zakrze -

234

PROGRAM REWITALIZACJI DLA MIASTA I GMINY ŁOSICE DO 2023 ROKU

Załącznik 2 Mapa z wyznaczonym obszarem rewitalizacji na terenie Miasta i Gminy Łosice

235