Područje Današnjeg Mostara I Okolice U Rimsko Doba
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Univerzitet u Sarajevu Filozofski fakultet Odsjek za historiju Katedra za arheologiju Marija Gavrilović Područje današnjeg Mostara i okolice u rimsko doba Završni diplomski (master) rad Mentor: Prof. dr. Salmedin Mesihović Sarajevo, 2018. SADRŢAJ I. UVODNA RAZMATRANJA................................................................................................... 3 II. GEOGRAFSKI OKVIR........................................................................................................... 6 III. HISTORIJAT ISTRAŢIVANJA............................................................................................. 8 IV. PREGLED RIMSKOG OSVAJANJA...................................................................................14 V. PEREGRINSKE CIVITATES U SREDNJEM TOKU RIJEKE NERETVE..........................18 V. 1. Daorsi.......................................................................................................................18 V. 2. Naresi........................................................................................................................20 VI. NASELJA I NASEOBINSKI ELEMENTI............................................................................23 VII. PROSTOR DANAŠNJEG MOSTARA I OKOLICE U KASNOJ ANTICI........................34 VII. 1. Bazilike..................................................................................................................39 VII. 2. Pojedinaĉni nalazi i strukture.................................................................................54 VIII. KOMUNIKACIJE................................................................................................................59 IX. RELIGIJA..............................................................................................................................66. IX. 1. Domaća boţanstva..................................................................................................66 IX. 2. Rimska boţanstva...................................................................................................67 IX. 3. Orijentalna boţanstva..............................................................................................70 IX. 4. Kršćanski spomenici...............................................................................................72 X. OBILAZAK ARHEOLOŠKIH LOKALITETA......................................................................74 XI. KATALOG.............................................................................................................................91 XII. ZAKLJUĈNA RAZMATRANJA.........................................................................................95 XIII. PRILOZI.............................................................................................................................100. XIV. BIBLIOGRAFIJA................................................................................................................132 KRATICE...................................................................................................................................132.. IZVORI......................................................................................................................................133... LITERATURA...........................................................................................................................134... ELEKTRONSKI IZVORI.............................................................................................................150 XV. SAŢETAK..........................................................................................................................152... XVI. SUMMARY......................................................................................................................154... XVII. BIOGRAFIJA.....................................................................................................................156 2 I. UVODNA RAZMATRANJA „Prošlost gradova je sjećanje na budućnost. Gradovi o tome pričaju. O gradu, o ljudima, o vremenima. O gradu kojeg su stvorili ljudi, o ljudima koji su živjeli za grad i o vremenima koja su zauvijek zapamtila grad i ljude u njemu. Mostar je upamtio i jedne i druge. U legendama, knjigama, pričama, sjećanjima i spomenicima.“ Slavko Antić Mostar, kao i njegovo uţe i šire okruţenje, naseljeni su još u prahistorijska vremena. Svjedoĉanstvo dugotrajnog nastanjivanja ovog podruĉja predstavljaju brojna arheološka nalazišta vremena neolitika, bakrenog, bronĉanog i ţeljeznog doba. Grad i njegova okolica ovo ima zahvaliti prvenstveno rijeci Neretvi i njenim pritokama, svojim ţilama kucavicama, koje su stanovnike svojih obala odrţavale u visokom poloţaju sociokulturološkog ţivota. Autohtone zajednice koje su tokom ţeljeznog doba boravile na prostoru Hercegovine, posljednjih su stoljeća stare ere bile izloţene razliĉitim utjecajima njihovih civilizacijski visokorazvijenih susjeda. Dinamiĉnost kulturno-historijskih prilika, koje su prethodile i nastupile ratnim osvajanjima Rimljana, znaĉajno se odrazila na ĉitavu regiju. U kooperaciji sa lokalnim saveznicima, rimska je vojska otvorila put rimskoj ekonomiji i privrednim kretanjima na srednjem Jadranu. Naseobinska kultura novih osvajaĉa u svom je najuţem konceptu nosila dominantne elemente rimske postojanosti, od društvene i politiĉke do duhovne poistovjećenosti kojom su definirani. Sudeći po saĉuvanoj izvornoj graĊi kao što su pisana (literarna i epigrafska), materijalna kultura, te filološko-lingvistiĉki relikti i odreĊeni segmenti tradicije, ona se i na ovom podruĉju ostvarila kroz karakteristiĉne pojave rimskog stvaralaštva. Osim presudnih i neizbjeţnih utjecaja razvijene grĉko-rimske civilizacije, imala je i odreĊenu uzroĉno- posljediĉnu vezu sa prethodnim razdobljima. Širenje rimskog vlasništva nad zemljom bio je poticaj doseljavanja Italika, naroĉito na prostoru oko rijeke Neretve. Razlog tomu ne leţi samo u znaĉaju poznatog trgovišta Narone, jedne od vaţnijih luka istoĉnog Jadrana, nego i u plodnoj zemlji uz Neretvu i njene pritoke. Prilike perioda kasne antike podrazumijevale su kako religijsku promjenu, tako i istovremeni kulturološki i politiĉki preokret. Rezultat toga dugotrajnog procesa bila je jedna nova stvarnost ĉije su elemente obrazovali rimski i grĉki supstrat sa primjesama kršćanskog Orijenta, uz uĉešće novopridošlih naroda koje je seoba pribliţila provincijama mediteranskog carstva. U ovim burnim vremenima, podruĉje koncentrisano oko doline rijeke Neretve 3 iznjedrilo je djela sakralne arhitekture, koja se tragom arheoloških ostataka istiĉu i na podruĉju današnjeg Mostara i njegove okolice. Unutar tematsko-hronološkog okvira definiraju se aspekti politiĉkog, ekonomskog i duhovnog ţivota, ĉija se potvrda najprije nalazi u fiziĉkim testamentima i produktima razliĉitih ljudskih djelatnosti. Stoga se nastojala izvršiti njihova klasifikacija, te pregled kulturno-historijskog razvoja autohtonog stanovništva na osnovu materijalnih izvora. Cilj rada je da se kroz izvore, literaturu i arheološku graĊu najvjerodostojnije prikaţe kulturološki kontinuitet današnjeg grada Mostara i njegove okolice1 za vrijeme rimske uprave na ovom prostoru. U uţem smislu ono je oznaĉeno kao razdoblje koje obuhvata raspon od kasne Republike do vremena kasne antike. Pristupu obradi njegovog razvojnog puta neminovno prethodi historijska pozadina rimskog osvajanja, odnosno uzroĉno-posljediĉnih dogaĊaja koji su oznaĉili prekretnicu na pragu novog doba. Vaţan segment predstavlja pregled arheoloških nalaza i odreĊivanje njihove provenijencije, kao i revizija ranijih teza klasifikacijom i analizom materijala. Temelj rada ĉine literarna ostvarenja autora koji su dali nemali doprinos nauĉnom istraţivanju Mostara i njegove okolice. Najznaĉajnije publikacije djela su Vaclava Radimskog, Carla Patscha, Đure Baslera, Dimitrija Sergejevskog, Ive Bojanovskog, Vukosave Atanacković-Salĉić, Tomislava AnĊelića, Envera Imamovića, Veljka Paškvalina, Adnana Busuladţića, Salmedina Mesihovića, Amre Šaĉić, Almira Marića i dr. Najvaţniju smjernicu radu daje Arheološki leksikon Bosne i Hercegovine (Tom I – III), te Arheološki vodiĉ Hercegovine. Prilog radu ĉini i neznatan broj izvora. Pored historijskih izvora i bibliografske graĊe kojom je nauka oĉuvala koncepte poznate prošlosti, rad je nastojao potkrijepiti historijske fakte svim dostupnim i postojećim materijalnim ostacima koji su u direktnoj vezi sa podruĉjem koje se obraĊuje. To se prvenstveno odnosi na uvid u muzejsku graĊu lokalnih i drţavnih institucija koje se bave promocijom i oĉuvanjem kulturne baštine, kao što su Zemaljski muzej Bosne i Hercegovine u Sarajevu, te Muzej Hercegovine u Mostaru. Za cilj rada, kao primarna nota i usmjerenje, postavljeno je posjećivanje terena i lokaliteta koji se tiĉu rimske pozadine podruĉja Mostara i okolice. U najuţem, to se odnosi na obilazak lokaliteta, revizijsko tumaĉenje njihovog trenutnog stanja, pokušaje detaljnijih ubiciranja, potvrde mjerila i orijentacija, ali i kritiĉki osvrt na ranije determinacijske okvire. Posjete lokalitetima nemaju aktivnog fiziĉkog istraţivaĉkog udjela, odnosno implemetaciju 1 U daljem tekstu: Općina Mostar, mostarsko podruĉje. 4 arheoloških metoda istraţivanja, nego su koncipirane kao vizuelno prepoznavanje površinskog sadrţaja i njegovog pozicioniranja u savremenom prostoru. Rad obraĊuje svih 35 lokaliteta koji su u Arheološkom leksikonu BiH navedeni pod općinu Mostar. Popis iz 1988. navodi 39 nalazišta na mostarskom podruĉju, ali ovaj rad iskljuĉuje ona mjesta koja po savremenim teritorijalnim okvirima više ne