'1, LITERATUUROVERZICHT 1 1989 met aanvullingen uit vorige jaren

Frans HENDRICKX

Er is naar gestreefd de raadpleging van deze conspectus bibliographicus der vroomheidsgeschiedenis principieel op een drievoudige wijze toegan• kelijker te maken. Vooreerst zijn de studies binnen de bestaande ru• brieken volgens bepaalde weliswaar niet uitgedrukte .leidtitels" opgesteld, naargelang van de mogelijkheid dat zij zich tot de rubrieken verhouden als bibliographica, gener alia, localia, personalia of realia. Vervolgens zijn met het oog op een meer overzichtelijke alfabetische opstelling van de werken binnen de laatste drie leidtuels, de accentwoorden in de publi• katies vet gedrukt en zo mogelijk met gespatieerde subingangen verder gespecificeerd. De alfabetische ordening is in al deze indelingen de basis• rangschikking. Ten slotte wordt dit literatuuroverzicht in de gebruikelijke jaarregisters op selectieve wijze nader ontsloten ; dit betekent dat - met inachtneming van de ons toegemeten tijd en plaats - vooral de geanno• teerde informatie, moeilijk terug te vinden langs de beschikbare rubrieken, in deze indices is opgenomen (L + volgnummer).

I. - BIBLIOGRAFIE A. Kerk en Vroomheid ' l 1. Bibliographia internationalis spiritualitatis. A Pontificio Instituto Spiritualitatis O.C.D. edita. T. 21 : 1986. Roma, 1989, xxx-520-(2) pp. In totaal 8534 nummers, waarvan nrs. 5007-8211 handelen over de Historia spiritualitatis (pp. 256-444). 2. Elenchus bibliographicus 1989. - Ephemerides theologicae Lovan• ienses, 65, 1989, fase. 2-3, 608* pp. In totaal 11283 nummers , waarvan nrs. 8663-9104 handelen over de Theologia ascetico-mystica (door B. Willaert). 3. F. HENDRICKX, Literatuuroverzicht 1988 met aanvullingen uit vorige jaren. - Ons geestelijk erf, 63, 1989, pp. 3-114. In totaal 961 nummers. 4. H. PLATTELE, Expositions et histoire religieuse (lle [et] 12e série). - Mélanges de science religieuse, 46, 1989, pp. 37-45, 159-165. l. 310 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 311 Kroniekbesprekingen van tentoonstellingen. Serie 11 : Utrecht, une image de la Jérusalem céleste, Utrecht Rijksmuseum Het Catharijneconvent, 9 juli-18 sep• bibliografica dell'Istituto Carmelitano. - Carmelus, 36, 1989, pp. 253- tember 1988 (zie Lit. 1988, nr. 947). 433. 5. A. VAN BELLE, Bibliographie. M. m. v. M. HAVERALS, a.a. - Revue In totaal 1450 nummers. Nrs. 402-865 : Spiritualità (nrs. 554-614 betreffen d'histoire ecclésiastique, 84, 1989, pp. 1 *-471 *. Joannes van het Kruis, nrs. 673-784 betreffen Theresia van Jezus). Nrs. 1074- ln totaal 7596 nummers. Telkens voorafgegaan door kroniekbesprekingen. 1450: Storia (ms. 1112-1196 betreffen landen, nrs. 1197-1417 betreffen biogra• 6. Notes bibliographiques. - Revue d'histoire de l'Eglise de France, fieën). 75, 1989,pp.215-252, 379-432. Il. Actualia. - Cîteaux. Commentarii Cistercienses, 39, 1988, pp. 352- Wordt gevolgd door een Chronique (pp. 253.-259, 503-521) met o. m. mede• 362; 40, 1989, pp. 528-533. delingen over congressen : Les chemins de Saint-Jacques et l'hospitalité mo• Met aandacht o. m. voor : I. Wamen '.s religious life and communities, 500- nastique in de koninklijke collegiale kerk van San Isidoro te León tussen 3- 1500 (p. 352, zie ook nr. 153); 2. mogelijke Bosch-fragmenten op de muren 8 juli 1989 (p. 252) ; Eglise et vie religieuse en France au début de la Renaissance van de St.-Bernarduskapel te Chiaravalle Milanese (p. 354) ; 3. Centenaire de (1450-1530) in het Centre d'études supérieures de la Renaissance te Tours tussen la naissance de Saint-Bernard (pp. 359-362) met een voorlopig overzicht van 15-17 juni I 990 (p. 503) ; Le Pressoir mystique georganiseerd door de gelijknamige de geplande manifestaties per land. Alsook wordt het programma van de vereniging te Recloses op 27 mei 1989 (p. 504) ; Militia Christi e crociata nei voornaamste Bernardus-congressen (1990-1991) voorgesteld n.a. v. het 9de eeuw• secoli XI-XII in de Universiteit van Passo della Mendola tussen 28 augustus- feest van zijn geboorte (pp. 534-546). 1 september 1989 (pp. 504-505); L'anthropologie de la prière in de Abdij van 12. Bulletin de spiritualité monastique. XII. - Collectanea Cisterciensia, Fontevraud tussen 10-12 september 1989 (p.' 505); Crises et réformes dans la 51, 1989, pp. [367]-[498]. vie de l'Eglise du Xle au début du XVle siècle georganiseerd door het Congrès national des sociétés savantes te Avignon tussen 9-15 april 1990 (pp. 506-507); Nrs. 690-955. Troisième centenaire de l édition des oeuvres de saint Augustin (1679-1690) in 13. Communicationes. - Cîteaux. Commentarii Cistercienses, 40, het lnstitut d'études augustiniennes te Parijs op 19-20 april 1990 (p. 507); 1989, pp. 479-486. Bernard de Clairvaux: histoire, mentalités, spiritualité te Lyon, Cîteaux en Dij on Met aandacht o. m. voor: Cistercian Art at Kalamazoo: 1989, door T. N. tussen 5-9 juni 1990 (p. 508); Clercs et changement culture!: l'oral et l'image KrNDER, pp. 485-486 (rapporteert o. a. de lezing van W. S1M0Ns & J. ZrEGLER, (sedert het einde van de Middeleeuwen) in de Universiteit van Rennes op 20- Act, Word and Image : Elisabeth of Spalbeek and Eucharistie Devotion in the 21 september 1990 (p. 509); Sites et implantations monastiques (Vle-XVJe siècle) Thirteenth and Fourteenth Centuries). in de Universiteit van Parijs XII te Villetaneuse tussen 5-7 oktober 1990 (pp. 509- 510). Verder bespreking van thesissen (pp. 257-258, 510-515), o.m. N. SEVESTRE, 14. Actualiteit en achtergrond. - Franciscaans leven, 72, 1989, pp. 38- Du versus au conduit. Contribution à l'étude du chant versifié latin des Xe 48, 84-96, 135-144, 177-192, 234-240, 275-288. (ept pX. 5le10 s-5iè1c3l)e.s , verdedigd op 14 juni 1989 aan de Universiteit van Parijs lV Uit diverse mededelingen noteren we: H. LoEFFEN, o.f.m., Een geschiedenis van het religieuze leven, pp. 186-187 (zie Lit. 1988, nr. 530); A. HoLLEBOOM, 7. Bibliogrefze betreffende de Nederlandse kerkgeschiedenis. [Door] R. o.s.cl., Vrouwen en voedsel, pp. 187-192 (de religieuze betekenis in de Middel• E. C. VAN DER PLUYM e. a. - Archief voor de geschiedenis van de eeuwen); S. VERHEIJ, Min mannetje, pp. 236-238 (over Franciscus en zijn Katholieke Kerk in Nederland, 31, 1989, pp. 221-273. broeders in 13de-eeuwse teksten); H. RoGGEN, De moeder van Franciscus, In totaal 741 nummers. pp. 238-239; S. VERHEIJ, Nieuwe druk Testament-commentaar, pp. 239-240 (betreft uiteraard het Testament van Franciscus); A. JANSEN, o.f.m., Sporen van eerste minderbroedersklooster ontdekt te Brussel, pp. 277-278 (aanwezig in B. Kloosterorden 1227 / 1228, gebouwd in 1231); H. LoEFFEN, o.f.m., OFM-Provincie Keulen (1239-1989), p. 288 (zie ook m. 525). 8. H. LEDOYEN, o.s.b., Bulletin d'histoire bénédictine. XI, 9-10. 15. Bibliographia Franciscana Varia. - Franciscana, 43, 1988, pp. 227- Revue bénédictine, 99, 1989, pp. 365*-448* (nrs. 3634-4584). 279, nrs. 61-803; 44, 1989, pp. 185-237, nrs. 1-724. De !Ode aflevering van het Ilde deel werd samengesteld met medewerking van Mej. Elisabeth Aymes. Deze literatuurlijst en de onder nr. 20 vermelde geannoteerde bibliografie met betrekking tot de e.g. jaargang zijn evenwel doorlopend genummerd. 9. Archivum Bibliographicum Carmeli Teresiani. T. 27: 1981-1983/ 16. Collectanea Franciscana. Bibliographia Franciscana. XV. Princi• 1. Ad lectorem: A. Forrrns, o.c.d. Roma, 1989, xvi-430 pp. paliora complectens opera annis 1981-1985 edita, fase. 4. N. 8422-9249. nInu mtomtaearsl . 2482 + 383 (uitsluitend i. v. m. de Toscaanse provincie, 1640-1987) Roma, 1989, pp. 673-811 + (3) pp. Indices (pp. 741-811). 10. Bibliographia Carmelitana annualis 1988. A cura della sezione 17. In Memoriam 1987 / In Memoriam 1988. - Franciscana, 43, 1988, pp. 290-291 ; 44, 1989, pp. 247-248. Betreft de leden van de Vlaamse en Nederlandse Minderbroedersprovincie.

1-- ,....~ /

312 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 313

18. lsIDORUS DE VILLAPADIERNA, o.f.m.cap., Selectiores nuntii de Zoals: W. M. GRAUWEN, o.praem., Rupert van Deutz en Norbert van Gennep actione scientificafranciscana anni 1987 / (..) anni 1988. - Collectanea in de recente literatuur, pp. 152-161 ; In., Nogmaals over Abaelard, Bernard Franciscana, 58, 1988, pp. 207-229; 235-251. en Norbert, pp. 162-165 (zie ook Lit. 1987, nr. 335); G. VAN DER VELDEN, Betreffende België en Nederland, resp. pp. 210, 214-215, 216, 226, 228-229 ; o.praem., De materiële toestand van de Abdij van Berne te Vilvoorde in het pp. 245-246, 247. jaar 1787, pp. 166-169. 19. Notae bibliographicae. - Archivum Franciscanum historicum, 81, 1988, pp, 418-472; 82, 1989, pp. 234-268, 499-542. C. Handschrift. Boek. Archief 20. Publicaties over de Minderbroeders in de Nederlanden 1987 / (..) 26. Bifo lium. Nieuws over handschriften en oude drukken. Redactie : 1988. - Franciscana, 43, 1988, pp. 191-226; 44, 1989, pp. 159-183. J. M. M. HERMANS, G. C. HursMAN & W. C. M. WüsTEFELD. Nrs. 11- In totaal resp. 60 en 58 nummers (zie ook hierboven nr. 15). Met bijzondere 14. Groningen, 1988 (april)-1989 (oktober), resp. 4 pp., ill. aandacht voor de volgende licentiaatsverhandelingen, uit e.g. jaargang : C. Vaste rubrieken in dit dool de Vakgroep Mediaevistiek van de R.U. Groningen CouDRON, .Die legende der glorioser maghet Sinte Clara" (Sint-Truiden APB geredigeerd informatiebulletin met illustraties zijn : tentoonstellingen, nieuwe en Mz F2). Naar het handschrift diplomatisch uitgegeven, ingeleid en toegelicht, aangekondigde literatuur, conferenties. Leuven, Katholieke Universiteit : Germaanse Filologie, 1987 (nr. 13) ; R. VAiN 27. Bulletin codicologique. Rédacteurs : P. CocKSHAW & H. S1LVESTRE. DAMME, De verhouding van de franciscanen ten overstaan van de steden, - Scriptorium, 41, 1987, pp. 121*-204* (ms. 501-800); 42, 1988, 277* pp. Leuven, Katholieke Universiteit : Godsdienstwetenschappen, 1987 (nr. 46); de studie van J. Vangelder (nr. 51) vermeld in Lit. 1988, nr. 912 ~ uit l.g. jaargang: (1050 ms.); 43, 1989, 319* pp. (1200 ms.). de studies van G. Ghysels (nr. 24) en P. Van Leeuwen (nr. 46) vermeld in Lit. De index op het Bulletin in dl. 41 werd weliswaar afzonderlijk geleverd, maar 1988, nr. 836. met een aansluitende doorlopende paginering (pp. 189*-204*). \,1 21. Publicaties van de Minderbroeders der Vlaamse Provincie 1987 28. J. VAN DER STRAETEN, s.j., Catalogues de manuscrits latins. 1 / (. . .) 1988. - Franciscana, 43, 1988, pp. 281-289, nrs. Vl-V52; 44, 1989, Quinzième série. - Analecta Bollandiana, 107, 1989, pp. 189-209, 429- pp. 239-246, nrs. Vl-V49. 432. 1 1 22. P. BEGHEYN, s.j., Bibliografie betreffende de geschiedenis van de Vervolg op Lit. 1986, nr. 58. Jezuïeten in Nederland. - Jaarboek van het Katholiek Documentatie 29. J. LEMAIRE, Introduction à la codicologie. Louvain-la-Neuve, 1989, Centrum, 19, 1989, pp. 149-176. xi-(1)-265-(3) pp., 49 fig. + 43 pl. (48 pp.). (Université Catholique de . ,li 23. Kroniek. - Clairlieu [Kruisheren], 47, 1989, pp. 187-221. Louvain : Publications de l'Institut d'études médiévales. Textes, études, Odiliaviering (pp. 193-194); de Kruiskerk van 's-Hertogenbosch (p. 204); het congrès, 9). obituarium van Hoorn (pp. 204-205) ; de in 1987 overleden kruisheer W. Sangers 30. Vocabulaire du livre et de I'écriture au moyen age. Actes de la (p. 210) ; aantekeningen m. b. t. de kloosters te Hoei (pp. 205-209), Kolen table ronde Paris 24-26 septembre 1987. Edités par 0. WEIJERS. Turn• (p. 205), Luik (pp. 205-209), Maaseik (pp. 209-212), Maastricht (p. 212), Namen (pp. 212-213), Roermond (p. 213), Sint-Agatha (pp. 197, 214-217), Ter Apel hout, 1989, 251-(3) pp., ill. (Civicima. Etudes sur Ie vocabulaire intel• (pp. 220-221) en Uden (pp. 215-219). lectuel du moyen age, 2). 24. Chronicon. - Analecta Praemonstratensia, 65, 1989, pp. 179-206, Bundelt 16 bijdragen, o. m. : P. GASNAULT, Les supports et les instruments de 326-341. I'écriture à l'époque médiévale, pp. 20-33 ; P. STIRNEMANN & M. T. Gousssr; Marques, mots, pratiques : leur signification et leurs Ziens dans Ie travail des In totaal 193 nummers. Zie o. m. nrs. 7 (cfr. Lit. 1988, nr. 576), 14 (zie nr. 568), enlurnineurs, pp. 34-55, 9 afb. ; J. VEZIN, Le vocabulaire latin de la reliure au t1 17 (Averbode's sacristievleugel), 42 (Philibert Van Bever, norbertijn van Dielegem), moyen àge, pp. 56-60 ; M. P. LAFFITTE, Le vocabulaire médiéval de la reliure 76 (cfr. Lit. 1983, nr. 795), 78 (A. VERDONCK, Floreffe en Park. De bouwevolutie d'après les anciens inventaires, pp. 61-78; F. DoLBEAU, Noms de livres, pp. 79- 1 van twee praemonstratenser kerken. Scriptie, Gent, Hoger Sint-Lucasinstituut, 99 ; G. GASPARRI, Lexicographie historique des écritures, pp. 100-110 ; J. F. 1980), 106 (W. A. M. VAN DoNGEN, De bibliotheek van vier Tilburgse pastoors GENEST, Le mobilier des bibliothèques d'après les inventaires médiévaux, pp. 136- uit de eerste helft van de zeventiende eeuw, Een bijdrage tot de studie van het 154; J. HAMESSE, Le vocabulaire de la transmission orale des textes, pp. 168- boekenbezit en boekengebruik bij de norbertijnen van de abdij Tongerlo. Docto• 194. raalscriptie, Nijmegen, 1988), 153 (Heylissem in provinciebezit), 169 (kloosterrefter van Poste!). 31. S. KRÄMER, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters. I. Aachen - Kachel; II. Köln - Zyfjlich. München, 1989, xxvm-(2)- 25. Miscellanea. - Analecta Praemonstratensia, 65, 1989, pp. 152-169, 320-323. 405 pp. ; (5) pp. + pp. 406-872 (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz. Ergänzungsband, 1). 314 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 315

32. K. GouLD, The Recovery of a Fifieenth-Century Flemish Book Bundelt 25 bijdragen verdeeld over 5 rubrieken : I. ,,Noordelijke Nederlanden" of Hours (University of Texas at Austin, Harry Ransom Humanities (penwerk : o. m. in Goudse, Groningse, Haarlemse en Utrechtse hss. ; verluchting : Research Center, HRC 2). - Scriptorium, 43, 1989, pp. 76-100, 2 tab. o. m. in Utrechtse hss.) - II. ,,Zuidelijke Nederlanden" (de z.g. pre-Eyckiaanse 33. R. NoLDEN, Über die Reste einer nordwestfranzösischen Bibel aus periode) - III. ,,Italië" (o.m. E. A. OvERGAUw, Nederlandse copiïsten in Italië, der Karolingerzeit in der Stadtbibliothek Trier. - Scriptorium, 43, 1989, pp. 251-267) - IV. ,,Boek- en bibliotheekgeschiedenis" (A. DEROLEZ, Opmer• pp. 239-247. kingen bij enkele middeleeuwse catalogi uit de Nederlanden, pp. 271-283; L. REYNHOUT, Co lofo nfo rmules uit de Latijnse handschriften. Enkele beschouwin• 34. W. C. M. WüsTEFELD, De boeken van de Grote of Sint Bavokerk. gen over het opstellen van een typologie, pp. 285-290 ; W. C. · M. WüsTEFELD, Een bijdrage tot de geschiedenis van het middeleeuwse boek in Haarlem. Haarlemse kerkmeesters als bestellers van boeken, pp. 291-307; L. S. WIERDA, Een bijzondere band met de Agnietenberg ? Kanttekeningen bij een Noordoost• Hilversum, 1989, 152 pp., 107 afb. (Hollandse studiën, 24). nederlands scriptorium in de vijftiende eeuw, pp. 309-316) - V. ,,Lopende Tot ca. 1550. Enkele hoofdstuktitels (13) : ,,Banden en penwerkdecoratie van projecten" (A. DEROLEZ, Het Corpus van de middeleeuwse boekenlijsten van enkele boeken van het regulierenklooster Onze Lieve Vrouwe Visitatie buiten België, pp. 319-322; J. P. GuMBERT, ,,CMD-NL 3", pp. 323-325; A. S. Haarlem" (pp. 36-49), ,,Een driedelige bijbel, circa 1435" (pp. 50-54), ,,Een KoRTEWEG, Het Alexander Willem Byvanck Genootschap, pp. 327-329 ; J. gebruiksboekje voor het toedienen van het H. Oliesel met Gebeden der STORM VAN LEEUWEN, Het Bandengenootschap : doelstellingen en activiteiten, Stervenden" (pp. 68-69), ,,Enkele nieuwe gegevens over de gedrukte aflaten uit pp. 331-334). de eerste jaren van de zestiende eeuw" (pp. 82-85). De publikatie telt bovendien 39. J. M. M. HERMANS & A. LEM, Middeleeuwse handschriften en 5 bijlagen, o. m. : vermeldingen over de librije, boeken en schrijvers in de oude drukken in de Collectie Emmanuelshuizen te Zwolle. Zwolle, 1989, rekeningen van de St.-Bavokerk te Haarlem (I) ; lijst van vermelde boeken van de St.-Bavokerk, inclusief de gildeboeken (IV); voorlopige lijst van Noordhol• 64 pp., 32 afb. landse en Haarlemse boeken in de collecties van het Rijksmuseum Het Catha• Tentoonstelling in het Provinciaal Overijssels Museum, 9 september-22 oktober rijneconvent (V). 1989. 35. W. LENSCHEN, Vom Niederrhein an die Rhone: eine unbekannte 40. T. Coux, De handschriftencollectie van Willem Jozef Gerard Van kölnische Handschrift in Lausanne. - Annalen des historischen Vereins der Meer (1777-1864). - Limburg, 68, 1989, pp. 155-163, 2 afb. für den Niederrhein, 191, 1988, pp. 22-29. Hij bezat in 1820 negentien handschriften herkomstig van de Windesheimse Gebedenboek (hs. Lausanne, Bibliothèque cantonale et universitaire, TP 2858, regulieren van Ter Nood Gods in Tongeren, o. m. een Latijnse geschiedenis begin 16de eeuw). van het Brabantse klooster Groenendaal met de Vitae van zijn mystici Jan van 36. C. CoPPENS, Handschriftencatalogen: een culturele erfenis, een Ruusbroec en Jan van Leeuwen (heden verdwenen), Thomas a Kempis' Alphabetum parvum rnonachi in scala Christi (heden hs .. Brussel, Koninklijke wetenschappelijke opgave. Bezit en beheer van de collectie in de Leuvense Bibliotheek Albert I, IV 279), een Regula Sancti Benedicti (mogelijk hs. Brussel, Universiteitsbibliotheek. - Ex officina, 6, 1989, pp. 67-75, 2 afb. Koninklijke Bibliotheek Albert I, II 1687) en een paar Bernardus-teksten (De Aan de basis van de handschriftencatalogen in de Leuvense universiteitsbiblio• praeceptorum dispensatione, Quaedam sententiae ). theek ligt de aanzienlijke collectie van Henri Omont (t 1940), conservator van 41. Lexikon des gesammten Buchwesens - LGB2• Hg. von S. Ij het handschriftenkabinet der Bibliothèque Nationale te Parijs. Deze collectie CoRSTEN, G. PFLuG & F. A. ScHMIDT-KüNSEMüLLER. II, Lief. 13. werd verder uitgebouwd door de Leuvense benedictijn Maieul Cappuyns Diplomatisch getreu - Duvet; Lief. 14. Duxochromverfahren - l 11, (t 1968), die tien jaar vóór de oprichting van het Parijse Institut de recherche et d'histoire des textes in 1937 het belang inzag van de fotografische reproduktie Erfurt; Lief. 15. Hans van Erfurt - Federico da Montefeltro ; Lief. 16. van manuscripten. Federleichtdruckpapier - Poster. III, Lief. 17. Fotochemigrafische 37. C. ÜPSOMER-HALLEux, Trésors manuscrits de l'Université de Verfahren - Funktionen des Buches. Stuttgart, 1988 (Lief. 13-14) & Liège. Avec la collaboration de F. BA UDEN pour les manuscrits orientaux, 1989 (Lief. 15-17), resp. kol. 321-640, il!.; kol. 1-80, ill. Préface de J. STIENNON. Liège, 1989, 109-(3) pp., il!. 42. Der Buchdruck im 15. Jahrhundert. Eine Bibliographie. Hg. von Catalogus van de tentoonstelling (84 stukken) in het Chàteau d'Aigremont te S. CoRSTEN & R. W. Fucns unter Mitarbeit von K. H. STAUB. I. Flémalle tussen 15-30 april 1989. Het eerste hoofdstuk beschrijft 60 religieuze Bibliographie. Stuttgart, 1988, xVIn-(2)-699 pp. (Hiersemanns bibliogra• handschriften (H. Schrift, kerkvaders, liturgie, kerkgeschiedenis, vroomheid, getijdenboeken). phische Handbücher, 7 / l). 38. Middeleeuwse handschriftenkunde in de Nederlanden 1988. Verslag 43. Handleiding voor de medewerkers aan de STCN. Woord Vooraf: van de Groningse Codicologendàgen, 28-29 april 1988. Uitgegeven door 1. A. GRuYs. 2de herziene uitgave. 's-Gravenhage, 1988, xi-(1)-115 pp., 1. M. M. HERMANS. Grave, 1989, 346 pp., il!. (Nijmeegse codicologische ill. cahiers, 10-12). Met betrekking tot de titelbeschrijving van oude drukken tussen 1540-1700.

l .. , 316 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 317

Hierbij aansluitend vermelden we in dit verband de onuitgegeven licentiaats• verhandeling : V. VAN DER VEKEN, Geautomatiseerd titelbeschrijven van oude 53. C. PrnRARD, Xylotypes, incunables, post-incunables conserves a drukken, Wilrijk, Universitaire Instelling Antwerpen, 1988, (2)-92-(I) pp. la Bibliothèque de Mons. Préface: M. A. ARNOULD. Mons, 1989, xxxvr- 44. Index Aureliensis : catalogus librorum sedecimo saeculo impres• 259-(3) pp., 13 afb. (Editions universitaires de Mons. Répertoires, 2). sorum. Pars I, t. 8: Ci-Cla. Baden-Baden & Nieuwkoop, 1989, 432 pp. Met o. m. het bekende blokboek van Henricus Pomerius' Exercitium super Pater Noster, Brussel, tussen ca. 1447-1450 (pp. 2, 4). Veelsoortige en uitgebreide 45. P. M. CoNLON, Le Siècle des Lumières. Bibliographie chronolo• registers. gique. V. 1748-1752. Genève, 1988, (4)-xxm-(1)-560-(2) pp. (Histoire des idées et critique liuéraire, 266). 54. J. A. GRuYs & C. DE WoLF, Thesaurus 1473-1800: Nederlandse boekdrukkers en boekverkopers. Met plaats en jaren van werkzaamheid Vervolg op Lit. 1988, nr. 41. / Dutch Printers and Booksellers. With Places and Years of Activity. 46. J. LAMPo, Boeken en drukkers. - Antwerpen in de XVI/de eeuw Nieuwkoop, 1989, xxm-(1)-293-(3) pp. (Bibliotheca bibliographica Neer• (= nr. 771), pp. 203-220. landica, 28). Met als appendix een lijst van drukkers en boekhandelaars in de l 7de eeuw werkzaam te Antwerpen. 55. K. BosTOEN, Signalement van boeken gedrukt in de Nederlanden 47. I. DAEMS & C. VAN Tuvcoxr, Répertoire des fonds de livres anciens en van Nederlandstalige boeken vóór 1800 in de Dutch Church Library en Belgique / Repertorium van het oude boekenbezit in België. Sous te Londen. - Dutch Crossing, nr. 16 (supplement), 1982, (2)-53 pp. la direction de / Onder leiding van M. T. ISAAC & F. VA NDEWEGHE 56. Kroniek van het gedrukte boek in de Nederlanden tot 1940. Afl. (t). Mons & Hasselt, 1989, xxrv-(2)-241-(3) pp. (Editions universitaires 14. Door E. CocKx-lNDESTEGE e. a. - Archief- en bibliotheekwezen de Mons. Répertoires, l). in België, 59, 1988, pp. 268-334. 48. Short- Title Catalogue of Books printed in France and of Frencn Nrs. 1116-1299. Passim van belang voor de vroomheidsgeschiedenis. Books printed in Other Countries from 1470 to 1600 naw in the British 57. Imprimeurs et libraires parisiens du XVIe siècle. Ouvrage publié Library. Supplement. Preface: A. WrLSON. London, 1986 (reprinted d'après les manuscrits de Philippe RENOUARD par Ie Service des Travaux 1987), vm-291 pp. historiques de la Ville de Paris avec Ie concours de la Bibliothèque Uitgegeven onder leiding van G. M. Dempsey en L. Ie(!) R. Dethan. Supplement Nationale. IV. Binet - Blumenstock. Paris, 1986, xxxr-(3)-228-(2) pp. op de in 1924 gepubliceerde Short-Title Catalogue (..) van Henry Thomas, (Histoire générale de Paris. Collection de documents). waarvan een herdruk verscheen in 1966. Dln. I (Abada-Avril ), II (Baaleu-Banville) en III (Baquelier-Billon) verschenen 49. D. L. PAISEY, German Printers, Booksellers and Publishers of the alle te Parijs, resp. in 1964, 1969 en 1979. Seventeenth Century : Same Amendments and Additions to Benzing. 58. Inventaire chronologique des éditions parisiennes du XVle siècle. - Gutenberg-Jahrbuch, 64, 1989, pp. 165-179. D'après les manuscrits de Philippe RENOUARD. III. 1521-1530. Rédigé 50. P. VALKEMA Bwuw, A Haarlem Press in Sedan and Emden (1561- par B. MoREAU avec Ie concours d'A. LASKOWSKI. Abbeville, 1985, '1 9). - Quaerendo, 19, 1989, pp. 225-250, 253-298, 8 afb. 678-(4) pp. (Histoire générale de Paris. Collection de documents). 11 Dln. I (1501-1510) en Il (1511-1520) verschenen te Parijs, resp. in 1972 en 51. M. H. H. ENGELS, Postincunabelen in de P[rovincialeJ B[ibliotheekJ 1977. Nederlandse drukken uit de periode 1501-1540. Catalogus van een ten• toonstelling. Leeuwarden, 1988, (24) pp., 15 afb. 59. B. J. P. SALEMANs, Jacob Bathen : Printer, Publisher and Book• seller in Louvain, Maastricht and Düsseldorf (c. 1545 to c. 1557). - In machineschrift. Beschrijving van 15 post-incunabelen (Antwerpen, Kampen, Quaerendo, 19, 1989, pp. 3-47, 7 afb., 1 genealog. tab. Leiden, Leuven), tussen 24 augustus-24 september 1987 tentoongesteld in de PB. 52. Le livre à Liège et à Bruxelles au XVIIIe siècle. [Rédaction]: R. 60. J. A. A. M. BrnMANs, The Seventeenth-Century Antwerp Book MORTIER & H. HASQUIN. Bruxelles, 1987, 167-(1) pp., ill. (Etudes sur Collector Peeter Oris : New Discoveries and New Questions. - Quae• le XVIIIe siècle, 14). rendo, 18, 1988, pp. 243-277, 7 afb. Bundelt 7 bijdragen, o. m. : R. BIRN, De Liège à Paris : la route du livre à 61. Ex Officina Plantiniana. Studia in memoriam Christophori Plantini l'aube du XVJIJe siècle, pp. 11-37; D. Jozrc, La bibliothèque de Charles-Nicolas (ca. 1520-1589). Ediderunt M. DE SCHEPPER & F. DE NAVE. Antverpiae, d'Oultremont, prince-évêque de Liège, pp. 75-99, ill.; B. DESMAELE, Coup d'oeil 1989, 692-(4) pp., ill. (De Gulden Passer, 66/ 1988-67 / 1989). sur quelques bibliothèques privées bruxelloises du XVIJJe siècle, pp. 101-124, 10 tab. Buiten de twee inleidende artikels van L. VoET, Christoffel Plantijn (ca. 1520- 1589). Een synthese (pp. 15-44) en M. SOMERS, De Plantijnstudies van Max LITERATUUROVERZICHT 1989 319 Rooses (pp. 45-53), zijn de overige 30 bijdragen verdeeld over vijf rubrieken : I. ,,Vrienden en kennissen" (o. m. P. VALKEMA Bwuw, Plantin'.s betrekkingen met Hendrik Niclaes, pp. 121-158) - Il. ,,Boekdruk en boekillustratie" (o.m. 67. L. DEMOULIN, Jnventaires des archives de Saint-Julien-des• C. COPPENS, Een kijk op het woord: de titelbladen van Plantins bzïbels; een Flamands et de la Fondation Lambert Darchis à Rome. - Bulletin iconografische verkenning, pp. 171-211)- IlI. ,,Uitgeverij en boekhandel" (o.m. de l'Jnstitut historique de Rome, 58, 1988, pp. 23-53. G. JANSSENS, Plantzïndrukken in de Henegouwse boekhandel in 1569, pp. 349- Sint-Julianus-van-de-Vlamingen, een hospitium met kapel gewijd aan de heilige 379; J. VAN RoEY, Het boekbedrzïf te Antwerpen in 1584-1585, pp. 419-433) Julianus Hospitator, werd gesticht te Rome in de 1 lde eeuw t. b. v. de bede• - IV. ,,Auteurs en teksten" (o. m. J. ANDRIESSEN, s.j., Joannes Fredericus vaarders uit het graafschap Vlaanderen. De Stichting Lambert Darchis, een te Lumnius en zijn "Evangelica strena" (1568), pp. 439-442; A. WELKENHUYSEN, Rome verblijvende Luikse filantroop (1625-1699), beoogde de jonge Luikenaren Plantijns drukken van de "Testamenten der XII Patriarchen" (1561, 1564, 1566) te herbergen die in de Eeuwige Stad theologie en de beide rechten kwamen ein hJu. nM boorektuhsi"s.t orische context, pp, 505-515) - V. ,,Opvolgers: F. RapheJengius studeren.

62. A. ScHoUTEET, De Brugse drukker Jan Van den Dale (1506-1564 D. Varia of 65). - Handelingen van het Genootschap voor geschiedenis, 126, 1989, pp. 101-107. 68. Besprechungen und Anzeigen. - Deutsches Archiv für Erfo rschung des Mittelalters, 43, 1987, pp. 584-717; 44, 1988, pp. 195-348, 562-717; 63. C. CoPPENs, &n handjevol zielzorg : een exemplaar van de 45, 1989, pp. 181-371, 605-763. "Manipulus curatorum" van Guy de Montrocher gedrukt te Leuven door Jan Van Westfalen (1483). Met een handschriftelijk fragment van het 69. Bibliografisch overzicht van boeken en tijdschrifiartikelen. Samen• ,,Liber Floretus". - Ex officina, 6, 1989, pp. 47-63, 6 afb., 1 fig. gesteld door J. S. CALFF & J. J. DE WEGER m. m. v. L. DE Bots Deze druk met het vernoemde werk van de Aragonese theoloog (fl. 1333), die & G. VAN HERWIJNEN. - Tijdschrift voor geschiedenis, 102, 1989, deel uitmaakte van de collectie der Belgische boekenverzamelaar Charles vander pp. 69-87, 326-347, 593-618. Elst ( 1904-1982), was ooit o. m. in het persoonlijk bezit van de l 6de-eeuwse Hierbij sluiten aan ( on)uitgegeven Nederlandse en Nederlandstalige dissertaties Antwerpse begijnhofpriesters Jacobus van Gestel uit Balen (Balenus) en Joannes betreffende de geschiedenis (pp. 620-626) in 1988 verdedigd aan Nederlandse Fredericus Lumnius (uit Lummen). In de 19de eeuw behoorde de druk tot de en (Nederlandstalige) Belgische universiteiten, zoals : de studies van F. J. Bakker bibliotheek van de Hertogen van Arenberg in hun residentie te Brussel, het (R.U. Groningen, zie Lit. 1988, nr. 533), T. H. J. Clemens (K.U. Tilburg, zie huidige Egmont-pa]eis. Het Liber Floretus is een anoniem moraliserend leer• gedicht dat wellicht uit de l4de eeuw dateert. nr. 316) en A. D. A. Monna (R.U. Utrecht, zie Lit. 1988, nr. 694). Alsook: W. J. VAN AssELT, Amicitia Dei: een onderzoek naar de structuur van de 64. ldentité et responsabilité de l'archiviste ecclésiastique et religieux theologie van Johannes Coccejus, 1603-1669 (R.U. Utrecht); P. CERNY, Die dans Ie monde d'aujourd'hui. Actes du 6e congrès national de l'Asso• Buchmalerei im Kloster Saint-Amand während des 12. Jahrhunderts (U. v. ciation des archivistes de I'Eglise de France, Paris (Grand Séminaire Amsterdam); F. P. M. JEsPERs, .Jlet lojlyk werk der Engelen": de katholieke kerkmuziek in Noord-Brabant van het einde der 17e tot het einde der 19e eeuw de Saint-Sulpice à Issy-les-Moulineaux), 11-13 novembre 1983. Présen• (K. U. Tilburg). tation générale : C. MoLETTE. Paris, 1984, 154 pp. 70. Lijst van afgestudeerden aan de bibliotheekschool te Antwerpen, In machineschrift. Bundelt 18 bijdragen, o. m. L. SoLTNER, o.s.b., Un archiviste Brugge en Brussel, met vermelding van de door hen gemaakte· eind• est-il vraimeru nécessaire dans un monastère contemplatif ?, pp. 66- 72 ; G. verhandeling. Schooljaar 1987-1988 / ... te Antwerpen, Brugge, Genk, DANTE, Nouvelle structure et nouvelle législation pour les Causes des Saints, pp. 143-154. Gent, Leuven ([voorheenJ Brussel) en de Speciale Licentie Documentatie• 65. Kroniek van het archiefwezen. Bibliografie van het archiefwezen en Bibliotheekwetenschap te Antwerpen met vermelding ( . .) . Schooljaar in België. II. Andere archiefbewaarplaatsen (1987-1988). Door F. DAELE• 1988-1989. - Bibliotheek- en archiefgids, 65, 1989, resp. pp. 143-144, 424-428. MANs & J. DEBRUYN. - Archief- en bibliotheekwezen in België, 59, 1988, pp. 247-253. Antwerpen (graduaat) : L. WrLMS, Proeve van een heemkundige bibliografie Punt II.4 betreft de archieven van kerkelijke instellingen (pp. 250-251). over de gemeente Meerhout (1951-1987), 1988 (p. 143); A. · LAENEN, Aanzet tot bibliografie van Geel (1951-1974), 1989 (p. 424); M. MEES, Proeve van een 66. A. WATELET-CHERTON, Les Archives de l'Evêché de Namur. bibliografie van de stad Lier (1969-1989), 1989 (p. 424). - Brugge (graduaat) : Contribution à I'histoire d'un dépót d'archives diocésain. - Miscellanea P. DEFEVER, Bibliografie van de gemeente Kooigem, 1988 (p. 144); J. MAES, Cécile Douxchamps-Lefèvre, Bruxelles, 1988, pp. 37-45. (Archives et Het Izegemse : proeve van een selectieve en analytische bibliografie van de bibliothèques de Belgique, 59 / 3-4). gemeenten Izegem, Emelgem, Ingelmunster, Kachtem, Lendelede en Sint-Eloois• Winkel (1974-1987), 1988, (p. 144); I. VANDAMME, Studie van een klooster• bibliotheek: de bibliotheek van het Brugse Kartuizerinnenklooster Sint-Anna• ter-Woestijne (1348-1783), 1988 (p. 144). - Genk (graduaat): M. SCHRIJVERS,

-;- ~,, 320 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 321

Bijdrage tot een bibliografie van Neeroeteren en Opoeteren, deelgemeenten van Maaseik, 1989 (p. 426); M. Wrrao=s, Inhoudelijke ontsluiting van het tijdschrift Academiejaar 1986-1987: de studie van C. Coudron (K.U.L., p. 247) vermeld .Fiet Oude Land van Loon" ûrs. 21 en 22). Situering, mogelijkheden en toe• onder nr. 20. - Academiejaar 1987-1988 : H. KIEBOOM, Ruusbroec : de mysticus passingen, 1989 (p. 426). - Leuven (graduaat): M. HANSSENs, Boekproduktie als criticus. Een onderzoek naar de kerkkritische passages in het werk van Jan en bibliotheekontwikkeling in West- Europa tijdens de Middeleeuwen, 1989 van Ruusbroec (U.I.A., p. 251); C. ScHRAM, De mei- en nieuwjaarsliederen (p. 428); D. H. RAES, De bibliotheek van de Sint-Pieters- en Paulusabdij van uit het Gruuthuse Handschrift: een studie over thematiek (U.L.B., p. 252); Affligem (1083-1989), 1989 (p. 428). I. AMERIJCKs, Het leven van de heilige Pantaleon. Naar handschrift Vaalbeek A 21 (nu Sint-Truiden) (K. U.L., p. 253) ; L. DHoORE, ,, Verscheyden bruiloft• 71. N. MALLE-GRAIN, Mémoires de maîtrise soutenus à l'UFR. dichten ende liedekens, ghedicht ende ghecomponeerd by verscheyden gheesten" d'histoire, d'histoire de Tart et archéologie de l'Université de Lille III (Leiden, 1611). Ingeleid, uitgegeven en toegelicht (K.U.L., p. 254); V. FRAETERS, Année 1988. - Revue du Nord, 71, 1989, pp. 251-264. Een exploratie van de recente Hadewych-studie en van drie strofische gedichten We noteren : V. LAcHuT, Le culte de saint Aubert et son expansion européenne (K.U.L., p. 254); E. HuYGE, .Amsteldams Minne-beeckje": een studie van een (p. 253); S. LAURETTE, Le culte de saint Géry durant le haut Moyen Age IZde-eeuws liedboek (K.U.L., p. 255); A. JoNCKHEERE, Het leven van de H. (p. 253); 0. GILLERON, Les rentes de l'abbaye de Fontenelle à Valenciennes Willem, naar handschrift A. 21 (Vaalbeek). Tekstuitgave (K.U.L., p 255); S. au Moyen Age, d'après l'étude de trois terriers médiévaux (p. 253) ; F. MALDRIE, .Die pelgrimagie der menscheliker natueren" (Berlijn ms. Germ. fol. DELEPLANCQUE, Le destin des communautés religieuses à Lille pendant la 624). Naar het handschrift diplomatisch uitgegeven, ingeleid en toegelicht Révolution (p. 255); C. LAVOGIEz, Etude des baux de l'abbaye de Saint-Amand (K.U.L., p. 255); K. VANDENBERGH, Inleiding tot de "Emblemata sacra" van les Eaux (p. 255) ; N. LEURIDAN, Quelques aspects du mariage à !'époque Bartholomeus Hulsius (1631) (K.U.L., p. 255). moderne, XVIe-XVIJie s. (p. 256); J. R. MANTEL, Les propriétés foncières du 74. Bibliographie de l'histoire de Belgique 1987 / Bibliografie van de chapitre de Saint-Omer vers 1780 (p. 256). geschiedenis van België 1987. 0. 1. v. R. VAN EENoo. - Revue beige 72. Samenvattingen van licentiaatsverhandelingen en proefschriften in de philologie et d'histoire, 67, 1989, pp. 338-465 (nrs. 46066-48414). 1988 aangeboden aan het Departement Geschiedenis van de KU Leuven. Met betrekking tot het religieuze leven, vooral de ms. 46440-46486, 46682-46704, Woord vooraf: M. CwET & G. JANSSENS. Leuven, 1989, 138 pp. 46723-46727, 46773-46782, 46853-46858, 47075-47134, 47291-47312, 48161- Behoudens de titels die reeds zijn vermeld in Lit. 1988, nr. 836, noteren we 48223. verder hieruit: H. BEYENS, Vorst in de Kempen (877-1567), pp. 9-10; W. 75. Bulletin d'histoire de Belgique (1987-1988). Par A. FÉLIX-ANDRÉ BRussELAERs, De Vrijheid Tongeren in de ban van de heksenwaan (17de eeuw), e. a. - Revue du Nord, 71, 1989, pp. 469-549. pp. 12-13; V. DEVROYE, De Tafel van de Heilige Geest te Tienen (1760-1778): In totaal 208 nummers. Met betrekking tot de middeleeuwse kerkgeschiedenis, p. 24; V. EYCKMANS, een financiële studie, Kantonderwijs te Antwerpen (1585- en het religieuze en intellectuele leven van de 15de eeuw tot 1830, zie resp. pp. 26-27; B. ÜRYMONPREZ, 1794). De Antwerpse werkmeesteressen, De leden ms. 47-69, 114-124 en 125-133. van de Leuvense Gilde van de Dekenij in de 18de eeuw, p. 34 ; J. HENDRICKX, Het Antwerps begrafenisgebeuren : evolutie van mentaliteit en rituele schouwspel 76. Lijst van ontvangen bibliografieën, repertoria, gidsen en inventa• inzake de lijkbezorging tijdens de periode 1685-1850. Een diptiek, p. 37; F. rissen. - Bijdragen en mededelingen betreffende de geschiedenis der HooRNAERT, Jacob Goyers (1719-1809), bibliograaf en theoloog, pp. 38-40; Nederlanden, 104, 1989, pp. 697-703. A. M. MoMMENs, Aspecten van het materiële en sociojinanciële leven in het Leuvense Groot Begijnhof (1755-1796), pp. 55-56; P. NEFORS, Goswin de 77. A. VAN DER ZEIJDEN, De dood van Philippe Ariès. - Spiegel Fierlant (1735-1804) en de problematiek van gevangeniswezen, landloperij en historiael, 24, 1989, pp. 127-130, 4 afb. bedelarij, p. 56; R. RooVERS, Aegidius Denique, drukker te Leuven (1684- Frans historicus van de "dood" (t 1984). 1729) en pedel van de artesfaculteit, p. 62; P. STRUYVE, Differentiële sterfte 78. J. A. BoRNEWASSER, Kerkelijk verleden in een wereldlijke context. in de achttiende eeuw: casus Meulebeke (1740-1796), pp. 70-71 ; A. TAVERNIERs, Het Begijnhof van Tienen (1759-1779): een financiële studie, p. 72; H. VAN Historische opstellen, gebundeld en aangeboden aan de schrijver bij zijn KIEL, Priesters en gelovigen in de Dekenij Lier (1603-1661), p. 87; F. VERBIEST, aftreden als hoogleraar aan de Theologische Faculteit Tilburg. Ten De aartsbroederschap van de Heilige Drievuldigheid ter vrijkoping van de geleide : T. CLEMENS. Amsterdam, 1989, 432 pp., portr. christenslaven in de Antwerpse Sint-Jacobskerk (1642-1786), p. 98; A. DE SMET, Bundelt met inbegrip van de Biografische schets, door A. F. MANNING (pp. 9- P. S. van Eupen (174 4-1804) : pastorale en politieke acties van een ultramontaans geestelijke, p. 105. 13) en zijn Bibliografie (169 nummers, pp. 14-29) 21 bijdragen, o. m. : Secu• lariserende tendensen na de Middeleeuwen (pp. 175-201), De bisschop in de 73. M. VAN VA ECK, Lijst van de aan de Belgische universiteiten Rooms- Katholieke Kerk van Trente tot Vaticanum I (pp. 202-217), Die Auf• voorgelegde licentiaatsverhandelingen op het gebied van de Nederlandse klärung und die Katholiken in den nördlichen Niederlanden 1780-1830 (pp. 251- literatuurgeschiedenis en de algemene literatuurwetenschap. Academiejaar 261). 1986-1987 (en) 1987-1988. - Spiegel der letteren, 31, 1989, pp. 245- 79. In Memoriam C. C. De Bruin (1905-1988). [Door] P. M. - Neder• 256. lands archief voor kerkgeschiedenis, 69, 1989, pp. 1-2 + portr.

l 322 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 323

Gevolgd door A. V. N. VAN WOERDEN, Bibliografie van Prof Dr. C. C. De Bruin, pp. 3-11. de Nederlanden (incl. iconografisch materiaal), en over de geschiedenis van de Oudbisschoppelijke Clerezy aan het Centrum voor de studie van het Jansenisme 80. F. P. VAN OosTROM, C. C. De Bruin. - Tijdschrift voor Neder• te Leuven. landse taal- en letterkunde, 105, 1989, pp. 1-2. 87. J. GERITS, Gillis-Gerard Meersseman O.P (1903-1988), tweede In memoriam (gestorven op 9 oktober 1988). voorzitter van het Verbond voor Heemkunde. - Ons Heem, 43, 1989, 81. Liber amicorum Achiel De Vos. Aangeboden ter gelegenheid van pp. 34-39. zijn vijfenzestigste verjaardag tijdens de feestzitting in het Gemeentehuis 88. C. COPPENS, De ivoren toren van de archivaris : het ex-libris van van Evergem, op 9 september 1989. Evergem, 1989, 280 pp., portr., ill. Louis Philippen (1872-1946). (Ex-Iibris-simi, 2) - Ex ofjicina, 6, 1989, pp. 108-111, 1 afb. Bundelt 40 bijdragen. Buiten de 5 artikelen gewijd aan zijn leven en werk (116 Priester-archivaris van het 0. C. M. W. te Diest van 1925 tot 1946, vermaard titels), noteren we o.m. : G. AsAERT, De strijd tegen de pest: een kleine epidemie om zijn studie van de begijnen en hun hoven. Ongeveer 1250 boeken (o. m. te Beveren-Waas in 1668, pp. 25-30; K. DEGRYSE, Sociale en materiële aspecten een 30-tal 16de-eeuwse en een goede 100 17de-eeuwse werken), alsook een groot van het plattelandstheater in het Land van Aalst rond 1780, pp. 87-91 ; H. deel van zijn archiefmateriaal belandde in de Leuvense universiteitsbibliotheek DE RrDDER-SYMOENs, Studenten uit het Meetjesland aan Europese universiteiten, na zijn dood. pp. 99-116, 3 tab. (Leuven: 1426-1797, buitenland: 13de-18de eeuw); E. DHANENs, Het retabel van het Sint-Christoffelsaltaar in de parochiekerk te 89. C. BRASSEUR, o.s.c., t Dr. André Ramaekers O.S.C. (1914-1989). Evergem, pp. 117-126, 5 afb. (1461); P. Huvs, De kerkbraak in Evergem in - Clairlieu, 47, 1989, pp. 3-4 + 2 portr. 1773, pp. 129-134, 3 afb. ; P. Tnro, Armenzorg te Gent: een onderzoek naar Onderdeel van een in memoriam o.a. samen met R. JANSSEN, o.s.c., Bibliografie de steunverlening aan armen bij de broederschappen in de Late Middeleeuwen, Dr. A. Ramaekers (1914-1989), 1. c., pp. 27-35 (120 nummers). pp. 181-187, 1 tab. 90. Überlieferungsgeschichtliche Editionen und Studien zur deutschen 82. J. A. A. M. BlEMANs, Over de "Bibliotheca Neerlandica Manu• Literatur des Mittelalters. Kurt Ruh zum 75. Geburtstag. Hg. von K. scripta" van Willem De Vreese. Drie bijdragen aan de geschiedenis van KUNzE, J. G. MAYER & B. ScHNELL. Tübingen, 1989, vm-445 pp., portr. de medio-neerlandistiek en de Middelnederlandse handschriftenkunde. (Texte und Textgeschichte. Würzburger Forschungen, 31). - Tijdschrift voor Nederlandse taal- en letterkunde, 105, 1989, pp. 249- 280, 3 portr. Bundelt 17 bijdragen verdeeld over drie thema's : ,,Lyrik und Epik" ( o. m. K. KuNzE, Lateinische Adaption mittelhochdeutscher Literatur. Mit Edition der Zie ook Lit. 1988, nr. 78. .Jnfantia Jesu" nach Konrad von Fussesbrunnen, pp. 59-99 : over Ruusbroec 83. Annus quadriga mundi. Opstellen over middeleeuwse kunst op• op p. 65 ; B. ScHNELL, Die mhd., mnd. und mnld. Fragmente der Universi• gedragen aan Prof Dr. Anna C. Esmeijer. Editor : J. B. BEDAux m. tätsbibliothek Würzburg, pp. 109-130) - ,,Weltliche Gebrauchsprosa" - ,,Geist• ; 11 liche Gebrauchsprosa" (o. m. V. HoNEMANN, Eine neue Handschrift der I! m. v. A. M. KoLDEWEIJ. Zutphen, 1989, 202-(4) pp., portr., ill. ( Clavis. deutschen .Epistola ad fratres de Monte Dei", pp. 332-349). Op het einde: K. Kunsthistorische monografieën, 8). RuH, Schriftenverzeichnis 1979-1988, pp. 425-430. Bundelt 13 bijdragen. Zie behoudens C. A. VAN SwIGCHEM, Dr. Anna C. 91. Kerkhistorische opstellen / Essays on Church History aangeboden Esmeijer 70 jaar, pp. 10-13, gevolgd door een Lijst van publicaties van prof aan / presented to Prof dr. J. Van den Berg. Onder redactie van / dr. Anna C. Esmeijer (pp. 14-15), o.m. nrs. 649, 715, 732, 742 en 744. edited by C. AUGUSTIJN e. a. Kampen, 1987, 252 pp., portr. + een losse 84. W. CoRSMIT, Priester J. M. Gantois uit Waten, Frans- Vlaanderen : Tabula gratulatoria. een visie op een heel-Nederlandse erfdeel van de Vlaamse mystiek. - Bundelt 17 bijdragen : behoudens de Bibliografie J. Van den Berg (pp. 239- Jaarboek Zannekin, 11, 1989, pp. 87-96, 5 afb. 245), zie o. m. : M. E. H. N. Motrr, Prognostica tijdens de Nederlandse Opstand, 85. Wat duikers vent is dit ! Opstellen voor W M. H. Hummelen. pp. 9-19; A. J. VAN DEN BERG, Herman Herberts (ca. 1540~1607) in conflict Onder redactie van G. R. W. DrnBETS & P. W. M. WACKERS. Wijhe, mèt de Gereformeerde Kerk, pp. 20-29 ; G. H. M. PosTHUMus MEYJES, De 1989, (4)-366-(2) pp., portr., ill. receptie van Hugo de Groots "Meletius", pp. 30-44 (zie ook Lit. 1988, nr. 419). 92. Rapiarijs. Een afscheidsbundel voor Hans Van Dijk. Onder redactie Bundelt 21 bijdragen. Zie behoudens de Publikatielijst W H. M. Hummelen (pp. 359-361 : 44 titels), ook nrs. 219, 222-223, 226, 233, 247, 460 en 466. van S. BmTINK, A. M. J. VAN BuuREN & I. SPIJKER. Utrecht, 1987, 109-(3) pp. (Ruygh-bewerp, 16). 86. M. LAMBERIGTs, De Schenking Emile Jacques. - Ex ofjicina, 6, 1989, pp. 185-187, portr., 2 afb. In machineschrift. Bundelt 34 korte bijdragen, o. m. : J. A. A. M. B1EMANS, Wie is wie in handschrift en druk? Identificatie van 'handen' in boeken, pp. 14- Ere-inspecteur-generaal van het Ministerie van Financiën te Brussel (1959-1977, 16, 1 afb.; F. VAN BuuREN, De poetica in het Middelnederlands. N. a. v. de t 1989). Schenking van zijn documentatie over Port-Royal en jansenistica in Dietse tekst van "De libris teutonicalibus", pp. 26-28 ; G. GERRITSEN-GEYWITZ, l 324 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 325

Kaarsvet en kerkwijding, pp. 45-47 (betreft hs. Utrecht, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, 411 : een eind-15de-eeuws antiphonarium van de Utrechtse van dr. S. B. J. Zilverberg, pp. 256-259. Zie verder nrs. 175, 262, 313, 334, Mariakerk); J. KoEKMAN, Brandaan: de wereld leren zien in blind geloof, 351, 353, 363, 367-368, 465, 693, 699, en 711. pp. 64-66; A. VAN LEUSDEN, Servaas als Compostela-ganger, pp. 73-76; T. 97. M. DE JONG, Medievistisch [historisch] onderzoek in Utrecht STERK, Een beeld van Brandaan: een iconografische verkenning, pp. 98-100. (1987-1992). - Madoc, 2, 1988, nr. 3, pp. 2-13, 4 afb. 93. F. WrLLAERT, Van Mierlo: de voordelen van vooroordelen. 98. P. SoETAERT, Op zoek naar het eigen verleden. Historisch onderzoek (Levend begraven? Erflaters van de Nederlandse literatuurgeschiedenis). en historische verenigingen in West- Vlaanderen. - Handelingen - Literatuur. Tijdschrift over Nederlandse letterkunde, 6, 1989, pp. 345- 349, 3 afb. van het Genootschap voor geschiedenis, 126, 1989, pp. 167-185, 1 afb. N. a.v. 150 jaar Genootschap voor Geschiedenis te Brugge, door R. VAN EENOO, 94. R. JANSSEN, Bibliografie Dr. H. Van Rooijen (1902-1987). l.c., pp. 186-198, 2 portr. Clairlieu, 47, 1989, pp. 177-186. 99. Neogotiek in Vlaanderen. - Ons Heem, 40, 1986, pp. 85-147, ill. 101 gepubliceerde en 52 onuitgegeven geschriften. Zie ook Lit. 1988, nr. 96. Kafttitel met betrekking tot dit themanummer (afl. 3-4). Bundelt 9 bijdragen, 95. Die fonteyn der ewiger wijsheit : opstellen aangeboden aan prof waaruit we hier citeren: J. VAN CLEVEN, Naar een herwaardering van de dr A. G. Wei/er ter gelegenheid van zijn 25-jarig jubileum als hoogleraar neogotiek in Vlaanderen?, pp. 88-97, 5 afb.; G. J. BRAL, Restauratie van neogotische gebouwen. Enkele bedenkingen, pp. 97-101, 2 afb.; S. VAN Hoox. in de Algemene en Vaderlandse Geschiedenis van de Middeleeuwen aan ACKER, Uitgeverij-drukkerij Desclée-De Brouwer en de neogotiek, pp. 102-107, de Katholieke Universiteit Nijmegen. Red[ actie] : P. BANGE & P. M. 4 afb. J. C. DE KORT. Nijmegen, 1989, 258 pp., ill. (Middeleeuwse studies, 5). 100. F. STROBBE, De Gilde van Sint-Thomas en Sint-Lucas (1863- Bundelt 17 bijdragen, o. a. : D. JANSSEN, Vetegeweld en scheidsgerecht in het 1894) . Een genootschap ter bevordering van de neogotiek. - Handelingen laat-middeleeuwse Gelre, pp. 24-33; M. Grnus, Erasmus en het bijgeloof, pp. 34- [van de] Koninklijke geschied- en oudheidkundige Kring van Kortrijk, 46 ; E. HONÉE, Middeleeuwse wortels van het reformatorisch heresiebegrip : de ideologische grondslag van de kettervervolging bij Luther en Melanchton N.R. 55, 1989, pp. 7-156, ill. enerzijds en in het middeleeuwse canonieke recht anderzijds, pp. 47-61 ; R. 101. A. M. DurNHOVEN, Middelnederlandse syntaxis, synchroon en MEENS, Paenitentia publica en Paenitentia privata : aantekeningen bij de diachroon. I. Naamwoordengroep. Leiden, 1988, xm-(1)-376 pp. oorsprong van de zogeheten Karolingische dichotomie, pp. 65-73; P. BANGE, Wech der sielen salicheit : opvattingen over de verhouding tussen ziel en lichaam in een laat-middeleeuws moralistisch-didactisch traktaat, pp. 74-81; G. NusTEN, E. Registers "Van den gestant des Heiligen Landes": op zoek naar een vijftiende-eeuwse auteur en zijn publiek, pp. 82-96 ; R. T. M. VAN DuK, o.carm., Grenzen van 102. Tijdschriftencatalogus van de Bibliotheek van de Faculteit der de archeologie : geschiedkundige aanwijzingen voor de locatie van het klooster Godgeleerdheid van de K. U Leuven. [Ingeleid door] E. D'HüNDT. te Windesheim, pp. 125-135; P. M. J. C. DE KoRT, De proveniers van het Leuven, 1989, x-271-(5) pp. (Instrumenta theologica, 5). llj Heilige-Geesthuis te Nijmegen. Armenzorg of assurantie?, pp. 136-145; A. J. Als nr. 1 in voornoemde reeks verscheen in 1984 reeds een catalogus van de GEURTS, Oude boeken in het Gemeentearchief Nijmegen: de afdeling Ja van tijdschriften aanwezig in de Bibliotheek van de Theologische Faculteit. de collectie Handschriften, pp, 149-179, 4 afb.; N. GEIRNAERT, Brugge, Leuven of Italië? Nog een kanttekening bij de introductie van het humanistisch schrift 103. Index général des Archives. T !-LVI (1926-1989). [Par] F. HuDRY. in de Nederlanden (1438), pp. 223-228, 1 afb.; P. ÜBBEMA, Een spoor van een -Archives d'histoire doctrinale et littéraire du Moyen Age, 56 (jg. 64), wandcatalogus uit Haarlem, pp, 229-233 (Commanderij van Sint-Jan); A. 1989, pp. 275-282. GRuvs, De muurtekst op de noordwand van het hoogkoor in de St.-Sievenskerk 104. J. HENDRIX, o.s.b., Een halve eeuw BT te Nijmegen, pp. 253-258, 2 afb. (aangebracht door gereformeerden in 1580). -Benedictijns tijdschrift, 50, 1989, pp. 2-5. 96. Geschiedenis, godsdienst, letterkunde. Opstellen aangeboden aan dr. S. B. J. Zilverberg ter gelegenheid van zijn afscheid van de Universiteit In 1937 begonnen als Egmondiana. Benedictijns tijdschrift voor geestelijk leven en geschiedenis: In 1952 verdwijnt de naam Egmondiana. In 1960 en 1969 van Amsterdam. Onder redactie van E. K. GRoOTEs & J. DEN HAAN. wijzigen de doel omschrijvingen in de titel : resp. (..) voor kerkelijk en kloosterlijk Roden, 1989, 364 pp., portr., ill. leven en (..) voor evangelische bezinning. Bundelt 32 bijdragen, waarvan wij hier citeren: 0. J. DE JoNG, Het kerkhistorisch 105. De Leiegouw (1979-1988). Algemene inhoudsopgave en indices. werk van dr. S. B. J. Zilverberg, pp. 9-11 ; M. KEYSER, Het 'verboden boek' [Door] F. SANTY. - De Leiegouw, 31, 1989, pp. 209-236. in de Bibliotheek van de Vereeniging ter bevordering van de belangen des Boekhandels, pp. 233-239, 1 afb. (thans in de Universiteitsbibliotheek van 106. Naam- en trefwoordenindex van De Maasgouw, tijdschrift voor Amsterdam) ; A. PLAK, Chronologisch overzicht van de belangrijkste publikaties Limburgse geschiedenis en oudheidkunde 1-100 (1879-1981). Naar het manuscript van G. W. G. VAN BREE bewerkt door A. M. J. A. 326 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 327

BERKVENs, E. .P. M. RAMAKERs & G. H.A. VENNER. Maastricht, 1989, 124 pp., 1 kaart. Volgens de kolomnummering de voortzetting van afl. 91, de eerste fascikel van dl. XIV (zie Lit. 1988, nr. 117) ! 107. Zaakregister : Gedenkschriften [betreffende de Aloude Heerlijkheid 116. Enzyklopddie des Märchens. Handwörterbuch zur historischen Esschen - Calmpthout - Huybergen] (1933-1950) en De Spycker und vergleichenden Erzählfo rschung. Begründet von K. RANKE. Hg. von (1954-1989). [Samengesteld door] F. BAcKx. - De Spycker, 46, 1989, R. W. BREDNICH u. a. Redaktion : I. KöHLER u. a. VI, Lief. 2/ 3. Gui pp. 186-206. de Warewic - Herr sieht mehr als der Knecht. Berlin & New York, 108. Bibliografie Ons Erfdeel. III. 1983-1987. [Door] W. TROMMEL• 1989, kol. 289-864. MANs. Rekkem, 1989, 175 pp. 117. Nationaal biografisch woordenboek. XII. Brussel, 1987, vn-(1) pp. 109. Bibliografisch repertorium op het tijdschrift Oost-(Brabant), deel 1 + 848 kol. + VI pp. (1964)- deel 25 (1988). Door C. DELCOURTE. - Oost-Brabant, 26, 1989, 118. Reallexikon der deutschen Literaturgeschichte. Begründet von P. nr. 1, v-(1)-221 pp., 2 afb. MERKER & W. STAMMLER. V. Sachregister. Bearbeitet von K. KANZOG 110. Spiegel der letteren. Tijdschrift voor Nederlandse literatuurge• & J. S. Koocn. Berlin & New York, 1988, xxvrn-510-(2) pp. schiedenis en voor literatuurwetenschap. Register op de jaargangen 1- 119. Theologische Realenzyklopädie. Hg. von G. MüLLER. Redaktion : 30. Door A. DEPREZ & D. DEvos-VAN DAMME. Leuven, [1989], 108- C. UHLIG. XVIII, Lief. 3/4. Kirche VIII - Kirchenlied JIJ; Lief. 5. ~ ~- - Kirchenlied JIJ - Hermetica (!). XIX, Lief. l / 2. Kirchenrechtsquellen 111. Zeitschrifteninhaltsdienst Theologie. Indices theologici. Jg. XV. 13 - Königsherrschaft Christi ; Lief. 3 / 4. Königsherrschaft Christi - Hefte. Tübingen, 1989, (2)-834 pp. + 128* pp. (Heft 13 : Register, Aus• Korntal. Berlin & New York, 1989, resp. pp. 321-640, ill. + 24 buiten• gewertete Zeitschriften). tekstpl.; pp. 641-778; pp. 1-320, 1 kaart; pp. 321-640. Elke aflevering bevat bovendien afzonderlijk gepagineerde registers op de geci• 120. Wörterbuch der Mystik. Unter Mitarbeit zahlreicher Fachwissen• teerde bijbelplaatsen, persoonsnamen en auteurs. schaftler hg. von P. DrnzELBACHER. Stuttgart, 1989, xvm-530 pp. (Kröners Taschenausgabe, 456). II. - VERZAMELWERKEN III. - ALGEMENE STUDIES 112. Catholicisme hier, aujourd'hui, demain. Eneyclopédie publiée sous le patronage de l'Institut eatholique de Lille par G. MATHON e. a. XII, 121. Geschichte der katholischen Kirèhe. Ein Grundkurs. Hg. von J. fase. 54. Propriété - Psychologie ; fase 55. Psychologie - Ratramne LENZENWEGER u. a. Graz, Wien & Köln, 1986, 583 pp. de Corbie; fase. 56. Ratramne de Corbie - Religieuse (Vie). Paris, 122. J. W. N. VALKESTIJN, Geschiedenis van de jongenszang tot aan 1988-1989, resp. kol. 1-256, 257-512, 513-768. de Reformatie. Brugge, 1989, 324-(4) pp., 73 afb., muz. 113. Dictionnaire d'histoire et de géographie ecclésiastiques. Sous la Betreffende de Lage Landen : pp. 159-300. direction de R. AuBERT, assisté de J. P. HENDRICKX & J. P. Sossox, 123. [K.] BERQUIN (t), De zin van onze ontmoeting met grote heiligen XXIII, fase. 133-134. Hampole - Heerse; fase. 135. Heeslingen - en mystici. - Sint Lutgart, 31, 1989, nr. 2, pp. 10-13. Henneberg. Paris, 1989, resp. kol. 257-768, 769-1024. 124. B. BoRCHERT, Mystiek : geschiedenis en uitdaging. Haarlem, 1989, 114. Dictionnaire de biographie française. Sous la direetion de M. 230 pp., ill. PREvosT, R. D'AMAT & H. TRrnouT DE MoREMBERT. XVII, fase. 102. Vier hoofdstukken : ,,Het verschijnsel mystiek" ( ervaring ; mysticus ; taal ; extase, Homolle - Humann. XVIII, fase. 103. Humann - Jacob. Paris, 1989, visioenen, verschijningen, verschijnselen), ,,Geschiedenis van de mystiek" (o. m. kol. 1281-1528; kol. 1-256. Hadewijch, Ruusbroec, Moderne Devotie), ,,De mystieke weg" en "Overzichten" (o. m. lijst van mystieken, lijst van geschriften, lijst van groeperingen en 115. Dictionnaire de spiritualité ascétique et mystique. Doctrine et stromingen). histoire. Fondé par M. VILLER, s.j. e. a., continué par A. DERVILLE, 125. A. BuRNIER, Mystiek en magie in de litteratuur. Leiden & Amster• s.j. e. a. XV, fase. 92-94. Savonarola - Spiritualité. Paris, 1989, kol. 385- dam, 1988, v-100 pp. 1152. Bundelt 3 Albert Verwey-lezingen die de auteur (ex-hoogleraar aan de K.U. Nijmegen) in het kader van haar gastschrijver-/ docentschap (R. U. Leiden) heeft 328 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 329

gehouden op 11, 18 en 25 november 1988 in de Pieterskerk te Leiden. De titel van haar laatste openbaar college (pp. 68-100) heeft zij ook aan haar werkje des Christentums durch New Age. 2. Auflage. Würzburg, 1988, 122- gegeven. (2) pp. 126. Der Chris! von morgen - ein Mystiker ? Hg. von W. BöHME 134. C. J. WAAIJMAN & L. AARNINK, Spiritualiteit 1. Cursusdeel 3 : & J. SuDBRACK, s.j. Würzburg & Stuttgart, 1989, 135 pp. Leereenheden 17-25. Onderwijskundige begeleiding : E. M. J. VAN Omslagtitel vervolledigt aanvullend : Grundformen mystischer Existenz. Bundelt KESSEL. Kampen, 1988, 120 pp. ( Open theologisch onderwijs. Groep 5 bijdragen, o. m. : B. ScHELLENBERGER, o.e.r., Die Liebesmystik Bernhards III : Theologie en praktijk). van Clairvaux, dargestellt auf dem Hintergrund der höfischen Liebe des 12. Jahrhunderts, pp. 27-53 ; R. ScHWARZ,,, ... mit Christus zusammengeschweij3t": 135. J. WALGRAVE (t) & P. MoYAERT, Mystiek en liefde. Leuven, 1988, vom Einssein des Christen mit Christus bei Martin Luther, pp. 55-68 ; E. vr-290 pp. ( Wijsgerige verkenningen, 5). MüNZEBROCK & A. BATLOGG, s.j., .Die Beschauung ist Sache des Herzens':: Hoofdstuk III handelt over de "Beknopte geschiedenis van de christelijke Stufen der Annäherung an Gott bei Teresa van A vita, pp. 69-98. Zie ook : mystiek" met een paragraaf over .Ruusbroec en de mystiek in de Lage Landen" A. BATLOoo, Der Christ van Morgen - ein Mystiker. Tagung der "Gesellschaft (pp. 80-84). der Freunde christlicher Mystik", - Geist und Leben, 62, 1989, pp. 41-44 (verslag van dit colloquium in de Evangelische Akadernie te Bad Herrenalb op 10-11 d,e• 136. G. WEHR, Die deutsche Mystik. Mystische Erfahrung und theoso• cember 1988, waarvan de lezingen in het voornoemde werk zijn verschenen). phische Weltsicht - eine Einführung in Leben und Werk der groj3en 127. Christian Spirituality. I. Origins to the" Twelfth Century, ed. by deutschen Sucher nach Gott. Bern, München & Wien, 1988, 352 pp. B. McGINN & J. MEYENDORFF in collaboration with J. LECLERCQ, o.s.b. Ik onderken een pangermanistisch uitgangspunt ! In deze geest werden de stukjes Il. High Middle Ages and Reformation; ed. by J. RAITT in collaboration over Jan van Ruusbroec und die Niederländer (pp. 138-154) en de Devotio moderna und .Nachfotge Christi" (pp. 155-167) geschreven. with B. McGINN & J. MEYENDORFF. London, l986-1987, xxv-(1)- 137. C. ZALESKI, Otherworld Journeys. Accounts of Near-Death 502 pp., 33 afb.; xxu-(2)-479 pp., 32 afb. (World Spirituality. An Encyclopedie History of the Religious Quest, 16-17). Experience in Medieval and Modern Times. New York & Oxford, 1987, rx-(1)-275 pp. Over "Jan van Ruysbroeck (1293-1381) and Groenendael" in dl. II, pp. 163- 165. In appendix een "Chronologica! table for medieval christian otherworld journey 128. E. HENSE, Mystik : ein Liebesspiel der Sprache. - Geist und literaturc" (pp. 206-209). Leben, 62, 1989, pp. 161-164. 138. L 'encadrement religieux des fidèles au Moyen-Age et jusqu'au Naar Joannes.van het Kruis. Concile de Trente : la paroisse - Ie clergé, la pastorale - la dévotion. Actes du 109e congrès national des Sociétés savantes, Dijon 1984. Paris, 129. A. LAPPLE, Ketzer und Mystiker : Extremisten des Glaubens. 1987, 751 pp., ill. (Comité des travaux historiques et scientifiques: Versuch einer Deutung. München, 1988, 288 pp., (buitentekst)ill. Section d'histoire médiévale et de philologie, 1). Van Jezus van Nazareth tot Marcel Lefebvre en Leonardo Boff, o.f.m. Geen figuren uit de Nederlandse mystiek behandeld. Colofondatering (volgens titelblad 1985). 130. Mysticism : Medieval & Modern. Editor : V. M. LAGORio. 139. J. GAUDEMET, La vie paroissiale en occident au Moyen Age et Salzburg, 1986, (2)-148 pp. (Salzburg Studies in English Literature: dans les Temps modernes. - J. GAUDEMET, Droit de l'Eglise et vie Elizabethan & Renaissance Studies, 92/20). sociale au Moyen Age, Northampton, 1989, art. X (Collected Studies Bundelt 12 bijdragen: zie o. m. nrs 251, 270-271, 273, 283, 289, 293, 300 en Series, 300). 302. Bundelt 15 tussen 1982-1988 reeds elders gepubliceerde artikels over dit onder• 131. Praktisches Lexikon der Spiritualität. Hg. von C. ScH0Tz. werp. Het hierboven vernoemde verscheen in : Les communautés rurales. IV. Europe occidentale (Italie, Espagne, France), Paris, 1984, pp. 65~86 (Recueils Freiburg (im Breisgau), Basel & Wien, 1988, xv-(1) pp. + 1504 kol. de la Société Jean Bodin, 43). 132. J. SuDBRACK, s.j., Mystik : Selbsterfahrung - kosmische Erfah• 140. M. BELLET, La rage de la perfection. - La vie spirituelle, 143, rung - Gotteserfahrung. 2. Auflage. Mainz & Stuttgart, 1988, 167 pp. 1989, pp. 453-464. ( Unterscheidung : christliche Orientierung im religiösen Pluralismus). 141. Godsdienst, mentaliteit en dagelijks leven: religieuze geschiedenis Tweede druk in eenzelfde jaar. Over Ruusbroec (en Martin Buber) op pp. 100- 104. in België sinds 1970 / Religion, mentalité et vie quotidienne : histoire religieuse en Belgique depuis 1970. Handelingen van het colloquium van 133. J. SuDBRACK s.j., Die vergessene Mystik und die Herausforderung 23 en 24 september 1987. Uitgegeven door M. CwET & F. DAELEMANS. 330 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 331

Brussel, 1988, 277-(3) pp. (Archief- en bibliotheekwezen in België, extranr. 35). 147. Lexikon des Mittelalters. Editorische Leitung: B. MARIACHER. Twintig jaar na het eerste nationaal colloquium over Bronnen voor de religieuze Redaktion: G. AvELLA-WIDHALM u. a. IV, Lief. 5. Freiherr - Gart geschiedenis van België (Brussel, 30 november-2 december 1968) dat als nr. 47 der Gesuntheit; Lief. 6. Garten - Germanos; Lief. 7. Germanus - in de reeks Bibliothèque de la Revue d'histoire ecclésiastique (Leuven, 1968) Goslar; Lief. 8. Gö/3 - Gunther; Lief. 9. Günt(h)er - Heilige; Lief. 10. werd gepubliceerd, vond een tweede dergelijk colloquium plaats. Bundelt 14 Heilige Lanze - Hiddensee. München & Zürich, 1988 (IV, 5-7) & 1989 congresverslagen per tijdvak ingedeeld, hier geciteerd met betrekking tot de (IV, 8-10), kol. 897-2220. . ,,Middeleeuwen" ( o. a. L. Mrus Trends en resultaten betreffende de Middel• eeuwen, pp. 11-31; zie ook nrs. 245 en 479) en de "Niel}we Tijd" (o. a. M. 148. K. O'rrosnx, L'antiphonaire latin au Moyen-Age. Réorganisation CwET, Algemeen verslag over de kerkgeschiedschrijving betreffende de Nieuwe des séries de répons de l'Avent, classés par R. J. HESBERT. Roma, 1986, Tijd sinds 1970, pp. 65-88 ; zie ook nrs. 318, 385 en 433). n-319-(1) pp. + 6 pl. (Rerum ecclesiasticarum documenta, extra seriem). 142. Les résistances spirituel/es." Actes de la dixième Rencontre d'histoire 149. A. E. G. MANTZ-VAN DER MEER, Op zoek naar loutering: oor• religieuse tenue à Fontevraud les 2, 3 et 4 octobre 1986, organisée par sprong en ontwikkeling van de enkratitische ascese tot in het begin van Ie Centre de recherches d 'histoire religieuse et d 'histoire des idées de dertiende eeuw n. Chr. Hilversum, 1989, 377-(3) pp., ill. (Middeleeuwse (Université d'Angers), Ie Centre culture! de l'Ouest (Abbaye royale de studies en bronnen, 16). Fontevraud) et la Société française d'histoire des idées et d'histoire religieuse. Angers, 1987, 342-(10) pp. (Publication du Centre de recherches Uitgangspunt is het Leven van Alexis, een oosterse heilige die in het begin van d'histoire religieuse et d'histoire des idées, 10). de 5de eeuw te Edessa in Syrië verbleef en wiens ascetische interpretatie van de navolging van Christus na het jaar 1000 in West-Europa grote verspreiding Bundelt 24 bijdragen, o. m. : E. MAGNou-NoRTIER, Réjlexions sur quelques kende. comportements de résistance spiritue!le dans le royaume franc pendant le haut 150. L 'aveu. Antiquité et Moyen Age. Actes de la table ronde organisée moyen àge, pp. 27-50; E. LABRoussE, Diversité des Jormes de la résistance par l'Ecole française de Rome avec le concours du CNRS et de l'Uni• huguenote à l'abjuration, pp. 51-61 ; E. DuBors, La résistance spirituelle des martyrs anglais des XVIe et XV/Je siècles devant les exigences de l'autorité royale, versité de Trieste, Rome 28-30 mars 1984. Présentation : J. C. MAIRE pp. 63-76; B. VoGLER, La résistance spirituelle des luthériens germaniques au VrGUEUR. Rome, 1986, (2)-436-(10) pp. ( Collection de l'Ecole française XV/Je siècle, pp. 77-83 ; J. DE VrGUERIE, Pour une histoire spiritue!le de la de Rome, 88). France pendant la révolution, pp. 111-125. Bundelt 20 bijdragen. Behoudens de bijdragen over de betekenis van deze biecht• 143. Arbeit, Muj3e, Meditation : Betrachtungen zur "Vita activa" und topos bij Augustinus (pp. 147-168) en Gregorius de Grote (pp. 169-190) citeren ,2, Vaiftba. contemplativa". Hg·. von B. VrcKERs. Zürich, 1985, XVJ-311 pp., wij verder: D. BARTHÉLÉMY, Présence de l'aveu dans le déroulement des ordalies (/Xe-XIIIe siècle), pp. 191-214; M. BANNIARD, Vrais aveux etfausses confessions Bundelt 11 bijdragen : zie o. m. nrs. 342 en 522. du /Xe au XIe siècle: vers une écriture autobiographique ?, pp. 215-241 ; N. BÉRIOU, La confession dans les écrits théologiques et pastoraux du XIIIe siècle : médication de l'äme ou démarche judiciaire ?, pp. 261-282; R. Rusconr, .Drdinate Confiteri?: la confessione dei peccati nelle "Summae de casibus" e IV. -MIDDELEEUWEN nei manuali per i confessori (metà XII - inizi XIV secolo), pp. 297-313; J. BERLioz, Les ordalies dans les .Exempla" de la confession (XIIIe-XIVe siècles), A. Algemeen pp. 315-340; P. LEGENDRE, .De confessis": remarques sur le statut de laparole dans la première scolastique, pp. 401-408; A. VAUCHEZ, L'aveu entre le langage 144. D. E. H. DE BOER, J. VAN HERWAARDEN & J. SCHEURKOGEL, et l'histoire : tentative de bilan, pp.409-417. Middeleeuwen, Groningen, 1989, 457 pp., 92 afb. 151. G. J. C. SNOEK, De eucharistie- en reliekverering in de Middel• 145. R. DELATOUCHE, La chrétienté médiévale: un modèle de déve• eeuwen : de middeleeuwse eucharistie-devotie en reliekverering in onder• loppement. Préfaces de R. PERNOUD & J. GrMPEL. Paris, 1989, 222- linge samenhang. Academisch proefschrift ter verkrijging van de graad (2) pp., 1 graf. van Doctor aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Amsterdam, 1989, (8)-434 pp. 146. H. W. GoETz, Leben im Mittelalter vom 7. bis zum 13. Jahr• hundert. 3. unveränderte Auflage. München, 1987, 302-(2) pp., 34 afb. 152. Bibliographie zur deutschen Frauenmystik des Mittelalters, von G. J. LEWIS. Mit einem Anhang zu Beatrijs van Nazareth und Voor het eerst uitgegeven in 1986. Het derde hoofdstuk is gewijd aan "Kloster und Mönchsleben" (pp. 65-114). Hadewijch, von F. WrLLAERT & M. J. GovERS. Berlin, 1989, 447-(1) pp. iBibliographien zur deutschen Literatur des Mittelalters, 10). 1 1 l 332 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 333 ,, 153. M. M. McLAUGHLIN, Looking for Mediaeval Wamen : An 1 162. Lexicon Latinitatis Nederlandicae Medii Aevi. Woordenboek van Interim Report on the Project" Wamen '.s Religious Life and Communities A.D. 500-1500". - Vox Benedictina, 6, 1989, pp. 129-151. het Middeleeuws Latijn van de Noordelijke Nederlanden. Conditum a Zie ook nr. ll. J. W.-FucHs (t). Ediderunt 0. WEIJERS & M. GuMBERT-HEPP. Fase. 31. Impetuositas-Indecentia. Fase. 32. Indecise-Ingredior. Leiden, 1989, 154. Medieval Religious Wamen. Ed. by L. T. SHANK & J. A. pp. 2359-2438 ; pp. 2439-2518. Nrcnor.s, II. Peaceweavers. Kalamazoo (Mich.), 1987, xi-396, ill. ( Cistercian Studies Series, 72). 163. De studie van de Middelnederlandse letterkunde: stand en toekomst. Symposium Antwerpen 22-24 september 1988. Onder redactie Bundelt 22 bijdragen, o. m. over Elisabeth van Schönau, Hildegardis van Bingen (2), Clara van Assisi (3), Mechtildis van Hackeborn, Mechtildis van Maagden• van F. P. VAN ÜOSTROM & F. WILLAERT. Hilversum, 1989, 269 pp. burg, Gertrudis van Helfta, Catharina van Siëna, Juliana van Norwich (2), (Middeleeuwse studies en bronnen, 14). Theresia van Avila (3) en Jeanne de Chantal. Zie bovendien, buiten de meer Bundelt 15 bijdragen, o. m. : T. MERTENS, Lezen met de pen: ontwikkelingen op hedendaagse toestanden betrekking hebbende Cistercian Monastic Life/ in het laatmiddeleeuws geestelijk proza, pp. 187-200 (zie ook nr. 232) en nr. 311. Vows: A Vision (door J. M. Howr, pp. 365-371), de nrs. 173, 176, 178, 194 en 563-564. Achterin een "Lijst van proefschriftpresentaties" (pp. 265-266), o. a. : P. FRANS• SEN, De Antwerpse drukker/uitgever Jan van Doesborch (?-1536) als schakel 155. E. PETROFF, The Spirituality of Mediaeval Holy Wamen. - Vox tussen tekst en publiek; D. GEIRNAERT, Jan van Leeuwens Opera Omnia Benedictina, 6, 1989, pp. 15-39. gepland ; M. M. Kons, De Middelnederlandse brieven van Gerlach Peters ; C. LrNGIER, De verspreiding van Sint-Bernardus' liturgische sermoenen in het 156. The Writings of Medieval Wamen. Translation and Introductions Middelnederlands ; H. NoË, Het beeldgebruik in de werken van Ruusbroec ; by M. THIÉBAux. New York & London, 1987, xvrn-(2)-250-(4) pp. (The J. W. M. ScHELLEKENs, Richard van St.- Victor en zijn .Èxplicatio in Cantica Garland Library of Medieval Literature, 14, series B). Canticorum": M. K. A. VAN DEN BERG, De Tweede Historiebijbel. Onder meer drie kloostervrouwen uit het Merovingische Gallië : Radegundis 164. Erhebe dich, meine Seele. Mystische Texte des Mittelalters. en Baudonivia (beiden van de abdij van Poitiers), Caesaria van Arles; de bene• Ausgewählt und hg. von J. LANczKowsKI. Stuttgart, 1988, 400 pp. dictinessen Hrotswitha van Gandersheim, Hildegardis van Bingen en Elisabeth ( Universal-Bibliothek, 8456[5]). van Schönau ; de begijn Mechtildis van Maagdenburg; de kluizenares Juliana van Norwich. St. Trudperter Hohes Lied, Hildegardis van Bingen, Elisabeth van Schönau, Mechtildis van Maagdenburg, Mechtildis van Hackeborn, Gertrudis van Helfta, 157. J. SzöVÉRFFY, Latin hymns. Turnhout, 1989, 141-(3) pp. (Typo• Meester Eckhart, Christina en Margareta Ebner, Heinrich Suso, Joannes Tauler, logie des sources du moyen áge occidental, 55). ,, Ludolphus van Saksen, Rulman Merswin, Elsbet Stage!, Adelheid Langmann, 158. Licht en donker in de Middeleeuwen. Onder redactie van R. E. de (Frankfurter) Theologia Deutsch, Joannes van Kast!, Thomas a Kempis. V. STUIP & C. VELLEKOOP. Utrecht, 1989, 202 pp., ill. ( Utrechtse bij• 165. Bulletin de philosophie médiévale. 30 & 31. Louvain-la-Neuve, dragen tot de mediëvistiek, 9). 1988 & 1989, 344 pp. ; 263 pp. Bundelt 13 bijdragen, o. m. : H. A. J. WEGMAN, De witte hostie, pp. 107-120, Uitgegeven door de Société internationale pour l'étude de la philosophie l afb.; C. VELLEKOOP, De klank van licht en donker, pp. 65-76, muz.; H. médiévale. Breed opgezet informatiebulletin over het middeleeuwse denken met B. TEUNis, Licht en donker : de geestelijkheid en de relatie tussen hemel en inlichtingen over : instellingen en genootschappen die zich met de studie hiervan aarde, pp. 121-132. Zie verder nrs. 177,216 en 268. bezighouden (het Ruusbroecgenootschap wordt vermeld in dl. 31, p. 10 !) ; over 159. C. VOGEL, Medieval Liturgy : An Introduction to the Sources. bibliotheken die manuscripten met filosofische traktaten bewaren ; over edities, vertalingen en werken op dit gebied in voorbereiding of in publikatie. Onder Revised and translated by W. G. SToREY & N. K. RAsMussEN, o.p., de varia : de aankondiging van de Franse vertaling van de werken van Ruus• with the assistance of J. K. BRooKs-LEONARD. Washington, D.C., 1986, broec, uit te geven bij Cerf te Parijs in de collectie "Sagesse chrétienne" (dl. 30, xrx-(1)-443 pp., 11 tab. (NPM Studies in Church Music and Liturgy ). p. 261) ; register van handschriften. Oorspronkelijke editie : Introduction aux sources de l'histoire du culte chrétien 166. J. B. ScHNEYER, Repertorium der lateinischen Sermones des au moyen áge, Spoleto, 1981. Mittelalters für die Zeil 1150-1350. Index der Textanfänge: A-L. 160. L. ÜKKEN, Macht en onmacht van de Kerk in middeleeuws Erarbeitet von C. LoHR u. a. Münster (Westf.), 1989, x-523 pp. (Beiträge Europa. - Utrecht, kruispunt van de middeleeuwse Kerk (= nr. 845), zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters. Texte pp. 55-62, 1 afb. und Untersuchungen, 43 / 10). 161. C. N. L. BRoOKE, The Medieval Idea of Marriage. Oxford, 1989, 167. J. A. BRuNDAGE, Law, Sex, and Christian Society in Medieval xvm-325 pp., 9 buitentekstafb., 1 stamtaf. Europe. Chicago & London, 1987, xxiv-674 pp., 20 buitentekstill., tab.

.l 334 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 335

168. Bulletin de théologie ancienne et médiévale, XIV Nos 1222-1635 midden van de negende eeuw. - Geschiedenis, godsdienst, letterkunde (Janvier-Décembre 1989). Louvain, 1989,· pp. 569-772. (= nr. 96), pp. 12-16. 169. Träume im Mittelalter. Ikonologische Studien. Hg. von A. PARA• 176. S. F. WEMPLE, Female Spirituality and Mysticism in Frankish vrcrxr BAGLIANI & Gë STABILE. Stuttgart & Zürich, 1989, 260 pp., ill. Monasteries: Radegund, Balthild and Aldegund. - Medieval Religious Onder de illustraties 39 afbeeldingen in kleuren. Bundelt 16 bijdragen, o. m. : Wamen(= nr. 154), II, pp. 39-53. J. C. ScHMITT, Bildhaftes Denken : die Darstellung biblischer Träume in mittel• alterlichen Handschriften, pp. 9-24, 10 afb.; C. DEREMBLE-MANNES, Die 177. G. DE Nra, Licht als droom in zesde-eeuws Gallië. - Licht en Traumwelt der Legenden in den Glasmalereien von Chartres, pp. 41-54, 7 afb.; donker in de Middeleeuwen (= nr. 158), pp. 42-64. J. ÜARDNER, Päpstliche Träume und Palastmalereien rein Essay über mittel• 178. J. A. McNAMARA, Living Sermons: Consecrated Wamen and alterliche Traumikonographie, pp. 113-124, 2 afb. ; D. Russo, Humanist und Christ : der Traum des heiligen Hieronymus in der ltalienischen Kunst des 15. the Conversion of Gaul. - Medieval Religious Wamen (= nr. 154), Jahrhunderts, pp. 137-148, 5 afb. Zie ook nrs. 535, 615 en 719. II, pp, 19-37. 170. Wissensorganisierende und wissensvermittelnde Literatur im Mit• 179. R. NüRNBERG, Askese als sozialer Impuls: monastisch-asketische telalter. Perspektiven ihrer Erforschung. Kolloquium 5.-7. Dezember Spiritualität als Wurzel und Triebfeder sozialer [deen und Aktivitäten 1985. Hg. von N. R. WoLF. Wiesbaden, 1987, 295-(1) pp. (Wissensliteratur der Kirche in Südgallien im 5. Jahrhundert. Bonn, 1988, xxx-354 pp. im Mittelalter, 1). (Hereditas. Studien zur alten Kirchengeschichte, 2). Bundelt 18 bijdragen, o. m.: G. STEER, Imagines mundi-Texte als Beitrag zur 180. Premiers temps chrétiens en Gaule méridionale. Antiquité tardive Ausformung eines laikalen Weltbildes im Spätmittelalter, pp. 23-33; E. RuHE, et haut Moyen Age (Illeme-Vllleme siècles). Catalogue de l'exposition Pour faire la lumière as lais ? Mittelalterliche Handbücher des Glaubenswissens und ihr Publikum, pp. 46-56 ; G. HASENOHR, Aperçu sur la dif usion et la sous la direction de P.A. FEVRIER & F. LEYGE. Lyon, 1986, 201-(3) pp., réception de la littérature de spiritualité en langue française au dernier siècle ill. (Archéologie médiévale en Rhàne-Alpes, numéro spécial). du Moyen Age, pp. 57-90, 10 diagr., 4 tab. ; D. HARMENJNG, Katechismus• 181. Topographie chrétienne des cités de la Gaule des origines au milieu literatur. Grundlagen religiöser Laienbildung im Spätmittelalter, pp. 91-102; C. du Vllle siècle. Editée par N. GAUTHIER & J. C. PrcARD. I. Province BURGER, Die Erwartung des richtenden Christus als Motiv für katechetisches Wirken, pp. 103-122; K. KuNzE, U. WrLLTAMs & P. KAISER, Information und ecclésiastique de Trèves (Belgica Prima), par N. GAUTHIER. Paris, 1986, innere Formung: zur Rezeption der" Vitaspatrum", pp. 123-142, 1 kaart; D. 65-(5) pp., 1 kaart, 6 plattegr. HuscHENBETT,,, Von landen und ynselen": literarische und geistliche Meerfàhrten 182. K. VELLEKOOP, Muzikale harmonie als model voor de schepping: nach Paldstinn im späten Mittelalter, pp. 187-207, 3 kaarten. Zie ook nr. 319. het wereldbeeld van bisschop Ade/hold van Utrecht. - Utrecht, kruis• punt van de middeleeuwse Kerk (= nr. 845), pp. 85-93, 5 afb., 4 fig. B. Vroege Middeleeuwen Adelbold II van Utrecht (t 1026). 183. G. H. BRowN, Bede the Venerable. Boston (Mass.), 1987, (14)- 171. J. HERRIN, The Formation of Christendom. 2nd printing. Prince• ton (N, J.), 1989, x-530 pp., 3 kaarten. 153 pp., 1 kaart. Eerste druk : Oxford, 1987. 184. E. DEKKERS, o.s.b., Een onbekend werk van Sint Eligius ? - 172. M. JACOBS, Das Christentum in der antiken Welt: van der Ons geestelijk erf, 63, 1989, pp. 296-308. frühkatholischen Kirche bis zu Kaiser Konstantin. Göttingen, 1987, 202- Testimonia divinae Scripturae et Patrum. (2) pp., 4 kaarten (Zugänge zur Kirchengeschichte, 2; Kleine Vanden• 185. W. D. McCREADY, Signs of Sanctity: Miracles in the Thought hoeck-Reihe, 1510). of Gregory the Great. Toronto, 1989, xrn-(1)-316 pp. (Pontifical Institute of Mediaeval Studies: Studies and Texts, 91). 173. J. LuEcKE, The Unique Experience of Anglo-Saxon Nuns. - Medieval Religious Wamen (= nr. 154), II, pp. 55-65, 186. A. VAN BERKUM, Clemens-Willibrord, zoon van de Iers-Northum• brische kerk. - Geest en leven, 66, 1989, pp. 238-247, 1 afb. 174. G. DE Nrn, Het lichaam als symbool in de laatantieke Frankische kerk. - Madoc, 3, 1989, nr. 4, pp. 1-6. Kadert in een themanummer over St.-Willibrordus. Voorafgegaan door een Chronologisch overzicht van het leven en werk van Sint- Willibrord (pp. 231- 175. P. H. D. LEUPEN, Ecclesia et Imperium. De visie van de 237) ; hierbij aansluitend noteren we nog A. SMEETS, De pagane wereld na Frankische bisschoppen op de verhouding tussen Kerk en Staat in het Willibrord (pp. 250-256).

1

,1 +·- 336 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 337

187. W. BERSCHIN, Biographie und Epochenstil im lateinischen Mit• 197. A. DE Vos (t) & L. STOCKMAN, Het testament van Heer Jacob, telalter. II. Merowingische Biographie. Italien, Spanien und die Insein medepastoor van Kaprijke (1297-1298). -Appeltjes van het Meetjesland, im frühen Mittelalter. Stuttgart, 1988, xn-337-(1) pp., 1 buitentekstafb. 40, 1989, pp. 27-42. (Quel!en und Untersuchungen zur lateinischen Philologie des Mittel• alters, 9). 198. The Life of Juliana of Mont Cornillon. Translated by B. NEWMAN. Het eerste deel staat vermeld in Lit. 1987, nr. 245. Toronto, s. a. (1987 ?), 162 pp., ill. (Peregrina Translations Series: Matrologia Latina, 13). 188. A. G. HAMMAN, Das Gebet in der Alten Kirche. Aus dem Französischen ins Deutsche übertragen von A. SPoERRI. Bern-Paris, 199. A. DEBOUITE, c.ss.r., Heilige tijdgenoten van St.-Lutgart in 1989, XLVIr-(1)-234 pp. (Traditio christiana, 7). Vlaanderen. - Sint-Lutgart, 31, 1989, nr. 3, pp. 9-14. 189. A. EKENBERG, Cur cantatur? Die Funktionen des liturgischen 200. THOMAS DE CANTIMPRÉ, The Life of Lutgard of Aywières. Gesanges nach den Autaren der Karolingerzeit. Stockholm, 1987, xxvr- Translated with introduction and notes by M. H. KrNG. [2nd] reprint. 194-(2) pp. (Bibliotheca theologiae practicae. Kyrkovetenskapliga studier, Toronto, 1989, 182 pp., ill. (Peregrina Translations Series: Matrologia 41). Latina, 9). Eerste uitgave en reprint : resp. 1987 en 1988. C. Xlde-XIIlde Eeuw 201. JACQUES DE VITRY, The Life of Marie d'Oignies. Translated with introduction and notes by M. H. KING. 2nd revised edition. Toronto, 190. R. BAUER, De geniale mislukking van de Middeleeuwen. Ant• 1989, 147 pp., 1 afb. (Peregrina Translations Series: Matrologia La• werpen & Amsterdam, 1985, 134 PP;, buitentekstill. tina, 3). De schijnwerpers zijn gericht op twee boeiende figuren van de 12de-eeuwse renaissance: Bemardus van Clairvaux en Petrus Abelardus. Eerste uitgave; 1987. Afzonderlijk verschenen: Supplement to The Life of Marie d'Oignies by Thomas de Cantimpré [and] Anonymous History of the Foundation 191. C. B. BoucHARD, Sword, Miter, and Cloister : Nobility and the o/ the Venerable Church of Blessed Nicholas of Oignies and the Handmaid Church in Burgundy (980-1198). Ithaca (N. Y.) & London, 1987, of Christ Marie d'Oignies, translated by H. Fsrss, o.s.b., Saskatoon, 1987, rx• 463-(1) pp., 9 afb., 6 kaarten, stamtaf., 1 tab. (1)-57-(1) pp., ill. (Peregrina Translations Series: Matrologia Latina, 4). M. 192. A. DEWIITE, De reliekeninventaris uit 1283 van de kathedraal 202. C. DucHENNE, G. G. GuzMAN & J. B. VooRBIJ, Une liste van Terwaan. - Biekorf, 89, 1989, pp. 169-170. des manuscrits du "Speculum historiale" de Vincent de Beauvais. - Scriptorium, 41, 1987, pp. 286-294. 193. 1. DEETERs, Ein neuer Textzeuge der "Vita Henrici secundi imperatoris" des Adalbold von Utrecht. - Deutsches Archiv für 203. H. BLOMMESTIJN, o.carm., Geboren in het spanningsveld van "ik" Erforschung des Mittelalters, 45, 1989, pp. 592-595. en de "ander": Willem van Saint-Thierry. - Speling, 41, 1989, nr. 2, pp. 97-104. Hs. Keulen, Historisches Archiv der Stadt, GB 2° 68 (Keulen, kruisheren, 1462). 194. M. H. KING, The Sacramental Witness of Christina Mirabilis: 204. GuGLIELMO m SAINT-THIERRY, Dalla meditazione alla preghiera. The Mystic Growth of a Pool for Christ's Sake. - Medieval Religious Meditativae Orationes. Introduzione, traduzione e note a cura di C. Wamen(= nr. 154), II, pp. 145-164. FALCHINI della Comunità di Bose. Magnano, 1987, 175-(7) pp. 195. THOMAS DE CANTIMPRÉ, The Life of Christina Mirabilis. Trans• 205. GmLLAUME DE SAINT-THIERRY, De la nature du corps et de l'àme. lated with introduction and notes by M. H. KING. Reprint. Toronto, Texte établi, traduit et commenté par M. LEMOINE. Paris, 1988, (4)- 1989, 54 pp., 1 afb. (Peregrina Translations Series: Matrologia Latina, 2). 247-(5) pp. (Auteurs latins du moyen áge). 206. A. M. Prxzzoxr, Guglielmo di Saint-Thierry : il declino dell'ideale 196. HENRICI DE GANDAVO Tractatus super facto praelatorum et fratrum (Quodlibet XIL quaestio 31). Ediderunt L. HöDL & M. monastico nel secolo XII. Roma, 1988, (4)-229-(5) pp. (Jstituto storico HAVERALs, a.a. Cum introductione historica L. HöDL. Leuven, 1989, italiano per il medio evo. Studi storici, 181-183). cLxrx-(1)-291-(3) pp. (Ancien! and Medieval Philosophy. Series 2: 207. K. RuH, Die Augen der Liebe bei Wilhelm von St. Thierry. - Henrici de Gandavo Opera omnia, 17). Theologische Zeitschrift, 45, 1989, pp. 103-114. Eerste uitgave : 1986. 208. T. M. ToMAs1c, Just how Cogently is it Possible to argue for the Influence of St. Gregory of Nyssa on the Thought of William of

::1 l 338 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 339

Saint Thierry ? - Recherches de théologie ancienne et médiévale, 55, 1988, pp. 72-129. Jan van Ruusbroec. - Waarheid en Leven, 21, 1989, nr. 11, pp. 4-6, 2 afb. 209. The Religious Roles of the Papacy: Ideals and Realities (1150- 218. K. BRAS, Een vloeiende, ebbende zee : Jan van Ruusbroecs 1300). Ed. by C. RYAN. Toronto, 1989, xn-476 pp., 16 buitentekstafb. ,,Geestelijke Bruiloft" als bron voor hedendaagse spiritualiteit. Kampen, (Pontifical Institute of Mediaeval Studies : Papers in Mediaeval Stu• dies, 8). 1989, 164 pp. (Mystieke teksten en thema's, 2). 219. G. DE BAERE, De relatie van Surius' La.tijnse vertaling van Bundelt 15 congreslezingen (13-16 mei 1985), o.m. : W. H. PRINCIPE, Monastic, Episcopal and Apologetic Theology of the Papacy (1150-1250), pp, 117-170; Ruusbroecs .Seven Sloten" tot de Middelnederlandse overlevering. - P. M. GY, La Papauté et Ie droit liturgique au Xlle et XIIJe siècles, pp. 229- Wat duikers vent is dit(= nr. 85), pp. 139-146. 245 ; J. G. BouGEROL, La Papauté dans les sermons médiévaux français et 220. JAN VAN RuusBROEC, Vanden vier becoringen / On the Four italiens, pp. 247-275; P. B. RoBERTS, The Pope and the Preachers: Perceptions Temptations. Translated by A. LEFEVRE. Introduction : T. GuEsT. - of the Religious Role of the Papacy in the Preaching Tradition of the Thirteenth• Century English Church, pp. 277-297. Dutch Crossing, nr. 31, 1987, pp. 79-99. 210. B. P. McGurRE, Holy Women and Monks in the Thirteenth 221. JUAN RuYSBROECK, Bodas del alma [y] La. Piedra brillante. Century: Friendship or Exploitation? - Vox Benedictina, 6, 1989, Edición, traducción y notas de T. H. MARTIN. Salamanca, 1989, 194 pp., pp. 343-373, 2 afb. 2 afb. (Ichthys, 6). Maria van Oignies en Jacobus van Vitry, Lutgardis van Aywières en Thomas Betreft de Spaanse vertaling van Die gheestelike brulocht en Vanden blinckenden van Cantimpré, Beatrix van Tienen en haar biograaf. steen. 211. E. ZuM BRUNN & G. EPINEY-BURGARD, Wamen Mystics in 222. H. NoB, Jan van Ruusbroecs "Dat rijcke der ghelieven". Op Medieval Europe. Translated from the French by S. HuGHEs. New York, verkenning in een beeldenrijk. - Wat duikers vent is dit (= nr. 85), 1989, xxxVI-233 pp., 6 afb., 2 kaarten. pp. 41-53, 1 fig. Vertaling van Femmes troubadours de Dieu, Turnhout, 1988 (Hildegardis van 223. P. W. M. WA CKERS, De kosmos bij Ruusbroec : astrologie en Bingen, Mechtildis van Maagdenburg, Beatrix van Nazareth, Hadewijch, allegorie. - Wat duikers vent is dit(= nr. 85), pp. 55-73. Margaretha Porete) : zie Lit. 1988, nr. 240.

D. Beatrijs. Hadewijch. Ruusbroec E. Moderne Devotie 224. K. EGGER, c.r.a., W. Louanxux, a.a. (t) & A. VAN Brszsx, 212. W VAN DEN DUNGEN, Mystiek en cognitie. I. Naar de bron van Studien zur Devotio Moderna. Bibliothekskatalog der Thomas von de Vlaamse Mystiek. Of vertaling, interpretatie en contekst-studie van Kempen-Gesellschaft, Boon, 1988, (6)-122 pp. (Studia Vindesemensia. de "Zeven manieren van heiliger minne" (ca. 1236) door de mystica Beiträge zur Erforschung der Devotio Moderna und des kanonikalen Beatrijs van Nazareth (1200-1268), werkzaam te Nazareth nabij Lier. Een studie. Antwerpen, 1989, (2)-m-133 pp. Lebens, 1). In machineschrift. Opgedragen aan L. M. Goegebuer, o.s.a. De bibliotheekcatalogus (pp. 43-122) wordt voorafgegaan door twee artikels: W. LouRDAUX, Zur Devotio Moderna, 213. A. A. BARDOEL, Hadewijch of Brabant and the Hermeneutics pp. 3-25 ; A. VAN BIEZEN, Zur Spiritualität van Windesheim, pp. 26-42. of Desire. - Dutch Crossing, nr. 32, 1987, pp. 26-36. 225. La. Dévotion moderne dans les Pays bourguignons et rhénans des 214. P. MoMMAERs, s.j., Hadewijch: schrijfster, begijn, mystica. origines à la fin du XVIe siècle. Rencontres de Colmar-Strasbourg Averbode & Kampen, 1989, 198-(1) pp. ( Cahiers voor levensverdieping). (29 septembre au 2 octobre 1988). Actes publiés sous la direction de 215. S. MuRK JANSEN, Hadewijch's "Mengeldichten": An Experiment J. M. CAuCHIES. Neuchàtel, 1989, xix-(1)-181 pp., ill. (Publication du in Statistica! Method. - Dutch Crossing, nr. 35, 1988, pp. 26-39, 5 fig., Centre européen d'études bourguignonnes XJVe-XVIe s., 29). 1 tab. Bundelt 16 bijdragen, o. m.: P. VERDEYEN, s.j., La Dévotion moderne: une 216. J. REYNAERT, Licht en donker bij Hadewijch. - Licht en donker spiritualité pour les laïques, pp. 5-8 ; A. G. WEILER, La construction du soi dans les milieux de la Devotio Moderna, pp. 9-16; P. VAN PETEGHEM, Gérard in de Middeleeuwen(= nr. 158), pp. 169-189, 1 afb. Grote et l'image du "Bon Pasteur": Gérard Grote face à la crise religieuse de 217. A. AsBERG-SMALs, Kruis-, Maria- en priesterbeeld van de zalige son temps et à celle de Tépoque postérieure, pp. 17-25; M. CHEYNs-CoNDË, Expression de la piété des duchesses de Bourgogne au XVe siècle dans la vie

1 +- ,1 340 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 341 quotidienne et dans l'art. Essai de synthèse, pp. 47-68, 8 afb.; H. MARTIN, Devotio Moderna et prédication (début XVe - début XV/es.), pp. 97-110; A 236. Alijt BAKE, can. a., Het boecxken vander passien. [Ingeleid en CHÄTELET, Hugo van der Goes et la Dévotion moderne, pp. 129-138, 2 afb.; uitgegeven door] D. BwEMKOLK. Doctoraalscriptie. Utrecht, Rijksuni• J. RIVIÈRE, Robert Campin et son injluence sur la Devotio Moderna à Bruxelles à la fin du XVe siècle, pp. 139-147, 7 afb.; J. WrRTH, La naissance de Jésus versiteit: Instituut De Vooys voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, dans le coeur: étude iconographique, pp. 149-158, 4 afb.; C. MEYER, Devotio 1986, (3)-124 pp. Moderna et pratiques musicales polyphoniques, muz.; R. HENRARD, Echos de '].37. R. NEWHAUSER, A la redécouverte de Willem Jordaens. - Revue la Dévotion moderne dans la littérature néerlandaise moderne, pp. 171-179. Zie ook nrs. 265, 536, 548 en 550. d'histoire ecclésiastique, 84, 1989, pp. 371-379. Recensieartikel n. a. v. de publikaties vermeld in Lit. 1987, nr. 321 en hier 226. M. M. KoRs, ,,Gerlacvs Peterssen nerstelyck ghecorrigeert": onder nr. 238. veranderende opvattingen in de Nieuwnederlandse "Soliloquium"-ver• 238. Wilhelm Jordaens's "Avellana": A Fourteenth-Century Virtue• taling. - Wat duikers vent is dit (= nr. 85), pp. 195-218, 3 afb., l fig. Vice Debate. Edited with an introduction by L. J. JoHNSON. Cambridge 227. G. DE BAERE, s.j., Hendrik Mandes "Liber de sapida sapientia" (Mass.), 1985, 1x-(l)-l0l pp., 2 afb. (Speculum Anniversary Mono• teruggevonden ? - Ons geestelijk erf, 63, 1989, pp. 288-295. graphs, 9). 228. T. MERTENS, Hendrik Mande als visionair. - Millennium, 3, 1989, pp. l06-II4. Zie ook Lit. 1987, nr. 321. 239. M. J. F. M. HoENEN, Einige Notizen über Handschriften und 229. G. EPINEY-BURGARD, Radewijns, Florens. - Die deutsche Li• Drucke des Sentenzenkommentars von Marsilius von /nghen. - Re• teratur des Mittelalters. Veifasserlexikon, VII, Lief. 3/ 4, Berlin & New cherches de théologie ancienne et médiévale, 56, 1989, pp. 117-163. York, 1989, kol. 968-972. Herkomstig van Nijmegen. 230. G. EPINEY-BURGARD, La Vie et les écrits de Florent Radewijns 240. W. DuPRÉ, Nikolaas vanKues. - Millennium, 1, 1987, pp. 27-37. '" 1 en langue vernaculaire. - Ons geestelijk erf, 63, 1989, pp. 370-384. 241. R. VAN ELsLANDE, De verbintenis tussen Obrecht van 'westkeerke 231. G. EPINEY-BURGARD, Die Wege der Bildung in der Devotio en de kerkmeesters van Nevele inzake het beschilderen van een reli• Moderna. - Lebenslehren und Weltentwüife im Übergang vom Mit• kwiekast in 1479. - Het Land van Nevele, 20, 1989, pp. 307-308. telalter zur Neuzeit. Politik - Bildung - Naturkunde - Theologie. Betreft de reliekschrijn van de H. Mauritius. Bericht über Kolloquien der Kommission zur Erforschung der Kultur 242. E. CoLLEDGE, o.s.a., The New Latin "Mirror of Simple Souls". des Spätmittelalters 1983 bis 1987, hg. von H. BoocKMANN, B. MoELLER - Ons geestelijk erf, 63, 1989, pp. 279-287. & K. STACKMAN, Göttingen, 1989, pp. 181-200 (Abhandlungen der Margaretha Porete. Akademie der Wissenschaflen in Göttingen. Philologisch-historische Klasse, 3. Folge, l 79). 243. E. ZuM BRUNN, Non Willing in Marguerite Porete's "Mirror of Annihilated Souls". - Bulletin van het Belgisch historisch Instituut te 232. T. MERTENS, Preken met de pen en lezen met de pen: Moderne Rome, 58, 1988, pp. ll-22. Devotie en geestelijke literatuur. Deventer, 1989, 14 pp. 244. W. W1ss1NK, .Dit jeghewordighe lied of rijm es twijfelic ende Lezing op het jaarlijkse colloquium van het Geert Groote Genootschap in de hoghe omme wel verstaen ... " : de interpretatie van de scheppingshymne Broederenkerk te Deventer op 22 april 1989. Zie ook nr. 163. in de Gentse Boethiusvertaling van 1485. - Millennium, 3, 1989, 233. H. VEKEMAN, Lezen als de Broeders en Zusters van het Gemene pp. 128-150. Leven : een cyclus van levensbeschrijvingen uit de Deventerkring. - Wat duikers vent is dit(= nr. 85), pp. 91-103. 245. P. TRIO, Broederschappen bij bedelorden in de Nederlanden gedurende de Late Middeleeuwen. Enkele bedenkingen bij de bronnen F. XIVde-XVde Eeuw en de mogelijkheden van het onderzoek. - Godsdienst, mentaliteit en 1 dagelijks leven(= nr. 141), pp. 47-62. 234. N. GEIRNAERT, De bibliotheek van de Jeruzalemkapel te Brugge, 246. E. J. G. LIPS, De Brabantse geestelijkheid en de andere sekse: tot ca. 1465. - Biekorf, 89, 1989, pp. 313-321. een onderzoek naar celibaatschendingen bij de Brabantse parochiegees• 235. A. DEWITTE, Te vermanene énde te verweckene te devocien ende telijken in de vijftiende en zestiende eeuw. - Tijdschrift voor geschiedenis, bedinghe, leper 1484. - Biekorf, 89, 1989, p. 446. 1 102, 1989, pp. 1-29, 3 tab. 1418-1552.

' t 342 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 343 247. T. MERTENS, Geestelijke testamenten in de laatmiddeleeuwse Nederlanden. Een verkenning van het genre. - Wat duikers vent is dit(= nr. 85), pp. 75-89. IV : Papers read at Dartington Hall, July 1987. Edited by M. GLAsscoE. Cambridge, 1987, 195 pp. 248. 1. DEsCHAMPs, De Middelnederlandse vertalingen en bewerkingen Bundelt 10 bijdragen: G. R. KEISER, The Mystics and the Early English van de .Hundert Betrachtungen und Begehrungen" van Henricus Suso, Printers : The Economics of De'rlotionalism, pp. 9-26 ; S. E. HoLBROOK, Margery - Ons geestelijk erf, 63, 1989, pp. 309-369. Kempe and Wynkyn de Warde, pp. 27-46, 3 tab. ; W. F. PoLLARD, Mystica! Elements in a Fifteenth-Century Prayer Sequence: ,,The Festis and the Passion 249. P. J. A. NISSEN, De heilige vriend Gods Sint Eusebius: Neder• of Oure Lord Ihesu Crist", pp. 47-61 ; J. HoGG, Everyday Life in a Contemplative landse mirakelboeken uit de Late Middeleeuwen, in het bijzonder het Order in the Fifteenth Century, pp. 62-76; S. McENTIRE, The Doctrine of Arnhemse mirakelboek van Sint Eusebius, als bron van volksgeloof Compunctionfrom Bede to Margery Kempe, pp. 77-90; A. SAVAGE, The Place - Volkskundig bulletin, 12, 1986, pp. 283-317, 2 afb. of Old English Poetry in the English Meditative Tradition, pp. 91-110; P. DrNZELBACHER, The Beginnings of Mysticism experienced in Twelfth-Century 250. C. CAsPERs, De synodale statuten van het oude bisdom Kamerijk Eng/and, pp. 111-131; N. WATSON, The Methods and Objectives of Thirteenth• (1307-1500) en hun betekenis voor de religieuze geschiedenis. Transcriptie Century Anchoritic Devotion, pp. 132-153; P. MooRE, Christian Mysticism and en commentaar. Doctoraalscriptie. 2 dln. Tilburg, Theologische Faculteit, lnterpretation : Some Philosophical Issues illustrated in the Study of the 1985, 358 pp. (doorlopend). Medieval English Mystics, pp. 154-176; R. K. FoRMAN, Mystica! Experience in the "Cloud" Literature, pp. 177-195. G. Vroomheid buiten de Nederlanden 255. F. S. SMITH, Secular and Sacred Visionaries in the Late Middle Ages. New York & London, 1986, XI-(l)-334 pp. (Garland Publications 251. T. H. BESTUL, Devotional Writing in England between Anselm in Comparative Literature). and Richard Rolle. - Mysticism : Medieval & Modern (= nr. 130), Frankrijk en Italië. pp. 12-28. 256. S. VAN DER MEER, Het beeld van de heilige vrouw in Ierland 252. De cella in seculum : Religious and Secular Life and Devotion (650-1150). - Madoc, 2, 1988, nr. 1, pp. 6-9, 1 afb. in Late Medieval England. An Interdisciplinary Conference in Celebration 257. C. DuMONT, o.c.s.o., L'amour fraternel dans la doctrine mona• of the Eighth Centenary of the Consecration of St. Hugh of Avalon, stique d'Aelred de Rievaulx. - Collectanea Cisterciensia, 51, 1989, Bishop of Lincoln, 20-22 July 1986. Ed. by M. G. SARGENT. Cambridge, pp. 79-88. 1989, (14)-244 pp., 24 buitentekstafb. 258. M. H. KING, Grammatica Mystica: A Study of Bede's Gram• Gehouden in het Edward King House te Lincoln. Bundelt 16 bijdragen, o. m. : matica! Curriculum. - Vox Benediciina, 6, 1989, pp. 219-239, 2 afb. D. H. FARMER, Hugh of Lincoln, Carthusian Saint, pp, 9-15; R. W. PFAFF, De ce!!a in seculum: The Liturgica! Aspects, pp. 17-27; H. E. J. CowDREY, 259. J. Bnnr.roz, La lactation de Saint-Bernard dans un .Jixemplum" Hugh of Avalon, Carthusian and Bishop, pp. 41-57; G. MuRSELL, Love of et une miniature du "Ci nous dit" (début du XIVe siècle). - Cîteaux. the World in the Meditations of Guigo I, pp. 59-65 ; J. HoGG, Adam the Commentarii Cistercienses, 39, 1988, pp. 270-284, 2 afb. Carthusian's "De quadripartito exercitio cellae", pp. 67-79 (herdrukt in publikatie Ci nous dit (hs. Chantilly, Musée Condé, 1708) is een handboek van christelijke vermeld onder nr. 561); G. WHATLEY, Opus Dei, Opus Mundi: Patterns of lering gebaseerd op exempla. Conflict in a Twelfth-Century Miracle Collection, pp. 81-95; S. S. Husssv, The Audiencefor the Middle English Mystics, pp. 109-122; R. A. HoRSFIELD, ,,The 260. F. GASTALDELLI, San Bernardo e l'Immacolata Concezione. Le Pomander of Prayer": Aspects of Late Medieval English Carthusian Spirituality ragioni teologiche della lettera 174. - Analecta Citerciensia, 44, 1988, and lts Lay Audience, pp. 205-213; A. M. HuTcHisoN, Devotional Reading pp. 190-200. in the Monastery and in the Late Medieval Household, pp. 215-227 ; M. W. 261. M. B. PRANGER, Bernardus van Clairvaux, de laatste der Vaders? DRIVER, Pictures in Print: Late Fifteenth- and Early Sixteenth-Century English Religious Books for Lay Readers, pp. 229-244, 24 buitentekstafb. - Millennium, 2, 1988, pp. 41-46. 253. M. P. HARLEY, A Revelation of Purgatory by an Unknown, 262. M. B. PRANGER, Verborgen vormen van liefde in Bernardus' Fifteenth-Century Woman Visionary. Introduction, critica! text and preken over het Hooglied. - Geschiedenis, godsdienst, letterkunde translation. Lewiston (N. Y) & Queenston (Ontario), 1985, (I0)-149- (= nr. 96), pp. 17-21. (l) pp. (Studies in Wamen and Religion, 18). 263. M. B. PRANGER, The Virgin Mary and the Complexities of Love• 254. The Medieval Mystica! Tradition in England. Exeter Symposium Language in the Works of Bernard of Clairvaux. - Cîteaux. Com• mentarii Cistercienses, 40, 1989, pp. 112-138. 1

1 i 344 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 345 264. C. RunoLPH, The Scholarship on Bernard of Clairvaux's "Apo• logia". - Cîteaux. Commentarü Cistercienses, 40, 1989, pp. 69-111. 277. E. WoLz-GoTTWALD, Meister Eckhart ader Der Weg zur Got• Apologia ad Guillelmum Abbatem. tesgeburt im Menschen. Eine Hinführung. Gladenbach, s.a. [na 1984], 265. I. CRusrus, Gabriel Biel und die oberdeutschen Stifte der Devotie 106-(6) pp. Moderna. - La Dévotion moderne dans les Pays (. . .) rhénans (= nr. 225), pp. 77-87. 278. J. Dur.mu, Francesco. Het leven van Franciscus van Assisi. Zeist, 1989, (6)-190 pp., ill., 1 kaart. 266. H. BWMMESTIJN, o.carm., Omvorming in Gods liefde: Bona• Eerste uitgave : Amsterdam, 1956. Geromantiseerd. ventura. - Speling, 41, 1989, nr. 3, pp. 49-56. 279. H. LoEFFEN, Vriend en vijand: Franciscus van Assisi in de spiegel 267. J. G. BoUGEROL, o.f.m., Saint Bonaventure: études sur les sources van de protestantse theologiegeschiedenis. - Franciscaans leven, 72, de sa pensée. Northampton, 1989, (vm)-(302) pp., portr. ( Collected 1989, pp. 259-273 (wordt vervolgd). Studies Series, 306). Een samenvatting in twee delen van de lezenswaardige studie van K. REBLIN, Bundelt 4 tussen 1968-1973 verschenen artikels over dit onderwerp, o.m. : Saint Freund und Feind: Franziskus von Assisi im Spiegel der protestantischen Bonaventure et saint Bernard, in Antonianum, 46, 1971, pp. 3-79. Theologiegeschichte, Göttingen, 1988, 328 pp. 268. T. ZwEERMAN, o.f.m., Een evangelische weerglans in de dertiende 280. R. D. SoRRELL, St. Francis of Assisi and Nature. Tradition and eeuw : Bonaventura in het lichtend spoor van Franciscus en Clara. - Innovation in Western Christian Attitudes toward the Environment. New Licht en donker in de Middeleeuwen(= nr. 158), pp. 133-152. York & Oxford, 1988, vm-(4)-204 pp., 2 fig., 7 tab. 269. G. Boccxr.r, Testamento e benedizione di S. Chiara. Nuovo codice 281. E. J. D. DovGLASS, Justification in Late Medieval Preaching : latino. - Archivum Franciscanum historicum, 82, 1989, pp. 273-305. A Study of John Geiler of Keisersberg. 2nd edition. Leiden-Köln, 1989, Brussel, Koninklijke Bibliotheek Albert I, II 1561 (15de eeuw; herkomstig van xr-(1)-240 pp. (Studies in Medieval and Reformation Thought, 1). het grauwzustersklooster Bethlehem te Brussel ?). Eerste uitgave in 1966. 270. E. H. Cousnes, Transcultural Phenomenology and Meister Eck• 282. GERTRUD DIE Gnossa VON HELFTA, Gesandter der Göttlichen hart. - Mysticism: Medieval & Modern(= nr. 130), pp. 101-108. Liebe (Legatus Divinae Pietatis). Ungekürzte Übersetzung mit einem 271. K. C. FoRMAN, An Eckhart Methodology and a Mystica! Nachwort von J. LANCZKOWSKI. Heidelberg, 1989, 606-(2) pp. (Samm• Vocabulary. - Mysticism: Medieval & Modern(= nr. 130), pp. 78-87. lung Weltliteratur. Reihe : Mittellateinische Literatur). 272. 0. LANGER, Mystische Erfahrung und spirituelle Theologie. Zu 283. G. J. Lewrs, Gertrud of Helfta's .Legatus divinae pietatis" and Meister Eckharts Auseinandersetzung mit der Frauenfrömmigkeit seiner .ein botte der götlichen miltekeit": A Comparative Study of Major Zeit. München & Zürich, 1987, x-312-(2) pp. (Münchener Texte und Themes. - Mysticism : Medieval & Modern (= nr. 130), pp. 58-71. Untersuchungen zur deutschen Literatur des Mittelalters, 91 ). 284. H. MrNGUET, o.s.b., Théologie spirituelle de sainte Gertrude: le 273. M. R. LicHTMANN, The" Way'' of Meister Eckhart. - Mysticism : Livre II du .Fléraut''. - Collectanea Cisterciensia, 51, 1989, pp. 147- Medieval & Modern(= nr. 130), pp. 88-100. 177, 252-280, 317-338 (wordt vervolgd). 274. G. STACHEL, Streit urn Meister Eckhart : spekulativer Theologe, 285. J. F. HAMBURGER, Hermann of Werden's "Hortus deliciarum beinahe häretischer Scholastiker ader groj3er Mystiker ? - Zeitschrift Salomonis" discovered, lost and recovered. - Scriptorium, 43, 1989, fiir katholische Theologie, 111, 1989, pp. 57-65. pp. 120-129. 275. J. SunBRACK, s.j. & W. LrGGEs, Das wahre Wort der Ewigkeit 286. S. FLANAGAN, Hildegard of Ringen (1098-1179): A Visionary wird in der Einsamkeit gesprochen : Meister Eckharts Seinsmystik und Life. London & New York, 1989, xrv-230 pp., 10 afb., 1 kaart. die Erfahrung der Wüste. Wurzburg, 1989, 90-(2) pp., 30 kleurenafb. 287. HILDEGARDE DE BINGEN, Le Livre des (Euvres Divines (Visions). Foto's: W. Ligges. Présenté et traduit par B. GoRcE1x, Paris, 1982, c-(2)-216-(4) pp. 276. W. TRUSEN, Der Prozej3 gegen Meister Eckhart : Vorgeschichte, (Spiritualités vivantes, série Christianisme). Verlauf und Folgen. Paderborn-Zürich, 1988, 207 pp. (Rechts- und 288. L. VAN ACKER, Der Briefwechsel der heiligen Hildegard van staatswissenschaftliche Veröffentlichungen der Görres-Gesellschaft, N.F. 54). Bingen. Vorbemerkungen zu einer kritischen Edition. - Revue bénédic• tine, 99, 1989, pp. 118-154. Vervolg op Lit. 1988, nr. 327.

'1 j

1 -1- !~ 346 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 347 289. S. McENTIRE, Walter Hilton and Margery Kempe: Tears and Compunction. - Mysticism : Medieval & Modern(= nr. 130), pp. 49-57. 300. R. CoRLEss, From lgnorance to Unknowing in "The Cloud of 290. E. M. Ross, The Use of Scripture and the Spiritual Journey in Unknowing" and the "Guide to the Bodhisattva's Way of Life". - Mysticism: Medieval & Modern(= nr. 130), pp. 118-134. 1W3a1.l ter Hilton's "Scale of Perjèction". -Augustiniana, 39, 1989, pp. 119- 301. The Latin Versions of"The Cloud of Unknowing". II. The English 291. J. HoFFMANN-HERRERos, Ich lasse mich nicht einsperren: das Text of "The Cloud of Unknowing" in Ms. British Library 959. Ed. ungewöhnliche Leben der Margery Kempe. Mainz, 1987, 123 pp. (Topos by J. CLARK. Salzburg, 1989, 194 pp. (Analecta Cartusiana, 119). Taschenbücher, 173). Het eerste deel is blijkbaar nog niet verschenen. Zie ook Lit. 1988, nr. 640. 292. Margery KEMPE, Le Livre (1436). Une mystique anglaise au temps 302. A. SAVAGE, Mystica! and Evangelical in "The Dream of the de l'hérésie lol/arde. Traduit de 1'anglais par D. VIDAL. Précédé de Rood": The Private and the Public. - Mysticism : Medieval & Modern Margery Kempe au la dévoration du temps par D. VmAL. [Grenoble], (= nr. 130), pp. 4-11. 1987, 413-(3) pp. (Atopia). Een uit het begin van de 8ste eeuw daterend Engels lyrisch gedicht over de passie. 293. V. M. LAGORio, ,,Defensorium contra oblectratores": A "Dis• cerning" Assessment of Margery Kempe. - Mysticism : Medieval & H. Literaria Modern (= nr. 130), pp, 29-48. 294. T. ScHROEDER-SHEKER, The Alchemical Harp of Mechti/d of 303. H. PLEu, The Function of Literature in Urban Societies in the Later Middle Ages. - Dutch Crossing, nr. 29, 1986, pp. 3-22. Hackeborn. - Vox Benedictina, 6, 1989, pp. 41-55. 1 304. A. M. J. VAN BuuREN, Geschiedenis of literatuurgeschiedenis ? ,, 295. M. HEIMBACH, ,,Der ungelehrte Mund" als Autorität : mystische 1 Erfahrung als Quelle kirchlich-prophetischer Rede im Werk Mechtilds - De nieuwe taalgids, 82, 1989, pp. 492-499. von Magdeburg. Stuttgart-Bad Cannstatt, 1989, 202-(4) pp. (Mystik in Betreft F. P. VAN OosTROM, Het woord van eer : literatuur aan het Hollandse Geschichte und Gegenwart. Texte und Untersuchungen. Abt I : Christ• hof omstreeks 1400, Amsterdam, 1987. In dit recensieartikel staat de figuur van liche Mystik, 6). Dirc van Delf centraal. 305. C. Donsox, .Jonathas ende Rosafiere': : An Answer to the 296. MECHTILD VON MAGDEBURG, ,,lch tanze, wenn du mich fûhrst", .Beatrijs", - Dutcli Crossing, nr. 35, 1988, pp. 3-25. Ein Höhepunkt deutscher Mystik, Ausgewählt, übersetzt und eingeleitet In werkelijkheid is de connectie tussen de Middelnederlandse romance en legende von M. SCHMIDT. Freiburg im Breisgau, Basel & Wien, 1988, 159-(1) pp. groter dan het contrast. (Herderbücherei, 1549; Texte zum Nachdenken, 59). 306. A. M. DmNHOVEN, De geschiedenis van .Beatrijs''. I. II. Synop• 297. NIKOLAUs VON KuEs, Vom Sehen Gottes. Ein Buch mystischer tische uitgave der redacties R, K en D van de Middelnederlandse Betrachtung. Aus dem Lateinischen übertragen von Dietlind & Wilhelm .Beatrijs", naast L. Utrecht, 1989, xrn-(1)-313 pp. ; 55 pp. DuPRE. Mit einem Nachwort von A. M. HAAS. Zürich & München, Redactie R : hs. Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, 76 E 5. Redactie K : olim 1987, 175-(1) pp. (Unbekanntes Christentum). hs. Katwijk, R. K. Gymnasium, 4. Redactie D : hs. Düsseldorf, Universitäts• bibliothek, C 25. Redactie L : Latijnse tekst naar A. HrLKA, Die Wunderge• 298. Heinrich SEusE & Johannes TAULER, Mystische Schriften. Werk• schichten des Caesarius van Heisterbach, dl. 3, Bonn, 1937, pp. 145-147. auswahl von W. ZELLER. Hg. von B. lASPERT. Erweit. Neuausg. Mün• 307. M. VERSTAPPEN, Beatrijs en de minne. - Millennium, 1, 1987, chen, 1988, xxiv-335 pp., tite1pl., 13 afb. (Diederichs Gelbe Reihe, 74). pp. 38-64. Betreft de vermeerderde uitgave van : Deutsche Mystik. Aus den Schriften van Heinrich Seuse und Johannes Tauler. Ausgewählt und mit einem Nachwort 308. P. F. J. M. ELIGH, Het probleem van de biecht in ,Mariken van versehen von W. ZELLER. Übertragen von W. LEHMANN. Düsseldorf & Köln, Nieumeghen", - De nieuwe taalgids, 82, 1989, pp. 30-39. 1967, 323-(1) pp., 10 afb. (Diederichs Taschenausgaben, 36). 309. M. MULDER, De filiatie van de "Reise/Reis"-teksten van de 299. Heinrich Suso, The Little Book of Love. Translated with an .Brandaan". - Tijdschrift voor Nederlandse taal- en letterkunde, 105, introductory essay by P. MEISTER. Reprint. Toronto, 1989, 35 pp., i11. 1989, pp. 132-151, 4 fig. (Peregrina Translations Series: Patrologia Latina, 8). Eerste uitgave: 1987. 310. M. MuLDER, De Hailbran-episode in de "Reise"/,,Reis"-teksten van de .Brandaan". - .Jn onse scole". Opstellen over middeleeuwse

1 1 'j

1 t- ·~ 348 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 349

letterkunde voor Prof Dr. Margaretha H Schenkeveld, onder redactie van F. DE BREE & R. ZEMEL, Amsterdam, 1989, pp. 43-59, 1 fig. 318. E. PuT, Schoolboeken in de Nieuwe Tijd: status quaestionis en perspectieven voor verder onderzoek. - Godsdienst, mentaliteit en dage• 311. L. PEETERS, Neue Perspektiven in dem Forschungsstand der lijks leven(= nr. 141), pp. 111-128. "Navigatio Sancti Brendani abbatis" und der Reise-Texte. - De studie van de Middelnederlandse letterkunde(= nr. 163), pp. 168-186. 319. A. ScmNDLING, Schulen und Universitäten im 16. und 17. Jahr• hundert. Bildungsexpansion und Laienbildung im Dienste der Konfes• 312. I. TRIENEKENs, De dief die de hel overleefde : een wonderbaar• sionen. Eine Problemskizze in zehn Punkten. - Wissensorganisierende lijke terugkeer in "De Reis van Sinte Brandaan". - .Jn onse scole" (= nr. 310), pp. 61-74, 1 fig. und wissensvermittelnde Literatur im Mittelalter (= nr. 170), pp. 278- 288. 313. C. R. M. VAN DER HEYDEN, Het diatessaron en "Vanden leuene 320. J. DELUMEAU, Rassurer et protéger: le sentiment de sécurité dans ons heren". - Geschiedenis, godsdienst, letterkunde (= nr. 96), pp. 22- 27. l'Occident d'autrefois. Paris, 1989, 667-(5) pp., ill. 0. m. 16 kaarten. Ligt de Griekse evangeliënharmonie van de Syriër Tatianus (fl. 170) ten grondslag 321. Vrouwenlevens 1500-1850. Onder redactie van U. JANsz e. a. Nij• aan Vanden leuene ons heren ? Dit geestelijk geschrift, omstreeks 1270 op de grens van Oost-Vlaanderen en Brabant ontstaan, diende om op dramatische megen, 1987, 208 pp., ill. (Jaarboek voor vrouwengeschiedenis, 8). wijze voorgedragen te worden door een jongleur. Met samenvattingen in het Engels. Bundelt 7 bijdragen: zie o. a. nrs. 365, 681, 683 en 706. ' 322. Wamen Writers of the Renaissance and Reformation. Ed. by K. M. WrLSON. Athens & London,1987, xL-638 pp., chronol, tab. V - NIEUWE TIJD 1450-1600. 0. m. Catharina van Genua en van Bologna, Margaretha van A. Algemeen Navarra, Caritas Pirckheimer, Margaretha van Oostenrijk, Anna Bijns, Theresia van Avila. 314. Quellen geistlichen Lebens. III. Neuzeit. Hg. und eingel. von G. B. Vóór Trente GRESHAKE & J. WEJSMAYER. Mainz, 1989, 360 pp., buitentekstill. Vervolg op Lit. 1986, nr 231. Fragmentarische vertalingen uit werk van 29 geeste• 323. M. BAELDE, De officialiteit van Brugge in 't Brugse Vrije gekort• lijke schrijvers. wiekt (1521). - Biekorf, 89, 1989, pp. 189-193. 315. K. ErsENBJCHLER, G. MAcDoNALD & R. SwEETMAN, Bib/es, 324. M. DE BRUYNE, Een .lichtzinnigen priestere" te Roeselare (1540- Theological Treatises and Other Religious Literature (1491-1700) at the 1541). - Biekorf, 89, 1989, pp. 139-141. Centre for Reformation and Renaissance Studies, Victoria University (Toronto). Toronto, 1981, vm-(2)-94 pp. (Centre for Reformation and 325. Suster Bertken. Twee bij Jan Seversz in Leiden verschenen boekjes Renaissance Studies. Occasional Publications, 3). (s-Gravenhage, Koninklijke Bibliotheek, 227 G 46) in facsimile uitge• geven. Met een inleiding door A. M. J. VAN BuuREN. Utrecht, 1989, 316. T. CLEMENS, De godsdienstigheid in de Nederlanden in de spiegel 37-(1) pp. + (129) pp. (facsim.), ill. van de katholieke kerkboeken (1680-1840). I. Analyse van aanbod en Berta Jacobs (t 1514). Betreft Suster Bertkens boeck en Het boecxken van dye appreciatie. II. Inventaris van de uitgaven. Tilburg, 1988, rx-(1)-262 pp., passie. ill. ; xvm-(2)-222 pp. (TFT-Studies, 10). 326. G. WAssrNK, Kluizenares in de Buurkerk. - Madoc, l, 1987, Met samenvattingen in het Duits en Frans (lste deel). TFT staat voor : Theo• nr. 3, pp. 9-11, 1 afb. logische Faculteit Tilburg, waar dit proefschrift werd verdedigd. Suster Bertken. 317. Katalog der gedruckter deutschsprachiger katholischer Predigt• 327. M. J. DESMET-GOETHALS, Levinus Crucius en de Reformatie. - sammlungen. Unter Mitwirkung von F. M. EYBL u. a. hg. von W. De Franse Nederlanden, 14, 1989, pp. 10-23, 4 afb. WELZIG. 2 Bde. Wien, 1984 & 1987, 683 pp. + 1 losse bijlage; 920 pp. Geschreven n. a. v. haar proefschrift: zie Lit. 1985, nr. 381. ( Österreichische Akademie der Wissenschaften : Philosophisch-historische Klasse. Sitzungsberichte, 430 & 484). 328. G. VERHAEGHE, De Fundatie Peeter Van der Eycken te Sint• 1557-1848. Pieters-Kapelle. - Het Oude Land van Edingen en omliggende, 17, 1989, pp. 23-37, 2 afb., 1 plattegr. 350 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 351 P. Van der Eycken, zeer rijk van huis uit, stichtte als onderpastoor te Sint• Pieters-Kapelle (ca. 1480-t ca. 1533) een fonds voor de opvoeding en het tatione critica instruxerunt, notisque illustrarunt S. SuÉ & H. PEETERS. noongd earlwtijijds. van zowel de rijke als arme jeugd. Deze Stichting bestaat vandaag Brussel, 1987, 376 pp. 329. P. J. BEGHEYN, s.j., .Die Evangelische Peerle"; nieuwe gegevens Pars I (1564-1583) en Pars II (1584-1587) verschenen resp. in 1978 en 1983. over auteur en invloed. - Ons geestelijk erf, 63, 1989, pp. 170-190. 340. G. GvsELEN, Plantijn en de Brugse humanisten: een open vraag. - Biekorf, 89, 1989, p. 148. 341. L. VANDAMME, Bruggelingen bij Plantijn (1555-1589). - Biekorf, C. Erasmus. Humanisme 89, 1989, pp. 360-372.

330. Bibliographie de !'humanisme des anciens Pays-Bas, A vee un 342. P. 0. KRISTELLER, The Active and the Contemplative Life in répertoire bibliographique des humanistes et poètes néo-latins. Supplé• Renaissance Humanism. - Arbeit, Mufte, Meditation (= nr. 143), pp. 133-152. ment 1970-1985. Avec compléments à l'édition de A. Gerlo et H D. L. Vervliet (Bruxelles 1972). Sous la rédaction de M. DE SCHEPPER D. In verband met de Hervorming avec ,Ia collaboration de C. L. HEESAKKERs. Bruxelles, 1988, vr-439 pp. 331. Josss BAoE, dit BAorus, Préfaces de Josse Bade (1462-1535). 343. Archiv für Reformationsgeschichte. Beiheft. Literaturbericht. XVII Humaniste, éditeur-imprimeur et préfacier, Traduction, introduction, & XVIII. Redaktion : H. C. RuBLACK. Gütersloh, 1988 & 1989, 210 pp. ; notes et index par M. LEBEL. Louvain, 1988, vr-237-(3) pp. 217 pp. 332. ERASME DE ROTTERDAM & Thomas MoRE, Correspondance. Resp. 1159 (nrs. 952-966 betreffen de Nederlanden) en 967 (nrs. 806-813 betreffen Traduction, introduction et notes par G. MARC'HAoouR & R. GALIB01s. de Nederlanden) nummers. Sherbrooke (Québec), 1985, L-267-(1) pp., 2 facsim., 2 portr. (Publications 344. H. A. ÜBERMAN, Die Wirkung der Reformation. Probleme und du Centre d'études de la Renaissance, 10). Perspektiven. Stuttgart, 1987, 57-(3) pp. (lnstitut für europiiische Ge• schichte Mainz. Vorträge, 80). 333. H. B. GERL, Pax Christiana : Friedensvisionen des Renaissan• cehumanismus. - Internationale Katholische Zeitschrift «Communia"; 345. W. H. BEEKENKAMP (t), Toch protestanten ? - Antwerpen in 18, 1989, pp. 143-154. de XVI/de eeuw(= nr. 771), pp. 101-109. Onder meer bij Erasmus. 346. E. M. BRAEKMAN, Anvers - 1562: le premier synode des Eglises 334. G. J. HüENDERDAAL, Erasmus en Arminius over de vrede in de réformées. - Bulletin [de la] Société d'histoire du protestantisme beige, Kerk. - Geschiedenis, godsdienst, letterkunde (= nr. 96), pp. 63-69. 1989 (mai), nr. 102, pp. 25-37. Een vergelijking tussen Erasmus' De amabili ecclesiae concordia en Jacobus 347. J. VAN DEN BERG, The Synod of Dort in the Balance. - Dutch Arminius' De componendo dissidio religionis inter christianos. Review of Church History, 69, 1989, pp. 176-194. 335,' E. RUMMEL, Erasmus' Conflict with Latomus: Round two. - Dordrecht, 1618-1619. Archivefor Reformation History, 80, 1989, pp. 5-23. 348. A. WrGGERs, M. G. SPIERTZ & G. J. MENTINK, Gids voor de 336. R. J. ScHoEcK, Erasmus grandescens : The Growth of a Hu• studie van reformatie en katholieke herleving in Gelderland (1500-1700). manist 's Mind and Spirituality. Nieuwkoop, 1988, 176 pp. (Bibliotheca Bronnen aanwezig in het Rijksarchief in Gelderland. 2 dln. Utrecht, 1988, humanistica & reformatorica, 43). (2)-Lxn-591-(9) pp., Il kaarten. (Gidsen voor kerkhistorisch onder• 337. J. P. VANDEN BRANDEN, In de voetsporen van Erasmus. zoek, 4). Brabant, 1989 (december), nr. 9, pp. 2-11, 16 afb. In machineschrift. Sluit aan bij de publikatie vermeld in Lit. 1987, nr. 520. 338. A. V. N. VAN WOERDEN, Erasmus over joden in soorten. - 349. H. T. M. RoosENBOOM, .Het stuck van de scholen ende school• Tijdschrift voor geschiedenis, 102, 1989, pp, 60-65. meesteren": enkele kanttekeningen bij het schoolreglement van 1655 in Recensieartikel n. a. v. : S. MARKISH, Erasmus and the Jews, Chicago e. a., het gebied van de Generaliteit. ( Onderwijs in de Kempen). - Brabants 1986, VIII-203 pp. heem, 41, 1989, pp. 48-58, 3 afb. 339. Ivsti LIPs1, Epistolae. Pars III: 1588-1590. Eas ediderunt, adno- 350. J. SPAANS, Haarlem na de Reformatie. Stedelijke cultuur en kerkelijk leven (1577-1620). 's-Gravenhage, 1989, 323 pp, ill. (Hollandse historische reeks, 11). 352 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 353 351. S. L. VERHEus, -Audi alteram partem"; Haarlemse martinisten, mennonisten en harminianen onder elkaar (1619-1650). - Geschiedenis, socinianisme en piëtisme. - Geschiedenis, godsdienst, letterkunde godsdienst, letterkunde (= nr. 96), pp. 90-97, 1 afb. (= nr. 96), pp. 186-195. 352. F. A. VAN LIEBURG, Eswijlerianen in Holland (1734-1743). Kerk S. Crellius was een Pools predikant die zich in 1727 (- ·r l 747) in Amsterdam en kerkvolk in strijd over de "Zielseenzame meditatiën" van Jan vestigde. De vereniging van de ziel met de Heiland, de hemelse bruidegom, ,,, wordt bezongen in de symboliek van de kus. ]_ Willemsz. Eswijler (circa 1633-1719). Kampen, 1989, 215 pp., ill. 364. W. BERGSMA, Laurens Dekelenkamp (1695-1775): een messias 353. J. VAN DEN BERG, Kenterend getij : Leidse theologen en re• in de Friese wouden. Enkele documenten. - Nederlands archief voor monstrantisme, met name in de achttiende eeuw. - Geschiedenis, kerkgeschiedenis, 69, 1989, pp. 238-247. godsdienst, letterkunde(= nr. 96), pp. 178-185. 365. M. DE BAAR, .En onder 't hennerot het haantje zoekt te blijven": 354. W A. J. MuNrnR, Enkele wederwaardigheden van de Waalse de betrokkenheid van vrouwen bij het huisgezin van Jean De Labadie Gemeente te Maastricht gedurende de Stµatse Tijd (1632-1794). - (1669-1732). - Vrouwenlevens 1500-1850 (= nr. 321), pp. 11-43, 3 afb. Nederlands archief voor kerkgeschiedenis, 69, 1989, pp. 195-237. 366. C. DE Joxo, John Forbes (c. 1568-1634), Scottish Minister and 355. · M. LANGELAAR, Drie eeuwen lutheranisme in Naarden-Bussum. Naarden, 1983, (2)-109 pp. Exile in the Netherlands. - Dutch Review of Church History, 69, 1989, pp. 17-53. In machineschrift. 367. M.H. QuAK, Daniël Hovens (1735-1795), doopsgezind voorganger 356. Biografisch lexicon voor de geschiedenis van het Nederlandse en patriot. - Geschiedenis, godsdienst, letterkunde(= nr. 96), pp. 196- protestantisme. Redactie : D. NAUTA e. a. III. Kampen, 1988, 427-(1) pp, 199. Dl. I verscheen in 1978, dl. II in 1983. 368. P. VISSER, .Siet den Oogst is Ryp": het fonds van de Waterlands• 357. W HEIJTING, De catechismi en confessies in de Nederlandse doopsgezinde boekverkoper Claes Jacobsz. te De Rijp. - Geschiedenis, Reformatie tot 1585 / The Catechisms and Corifessions of Faith in godsdienst, letterkunde (= nr. 96), pp. 98-108, 3 afb. the Dutch Reformation to 1585. With a summary in English. I. Tekst. Met een Lijst van [42J uitgaven van Claes Jacobsz. op pp. 105-108. II. Afbeeldingen en registers. Nieuwkoop, 1989, rx-(1)-413 pp. ; v-(1)- 380 pp. (Bibliotheca bibliographica Neerlandica, 27 / 1-2). 369. 1. M. KITTELSON, Luther the Reformer. The Story of the Man and his Career. Minneapolis (Minn.), 1986, 333-(1) pp., 64 afb., 358. De Nadere Reformatie en het Gereformeerd Piëtisme. [Door] T. 2 kaarten. BRIENEN e. a. 's-Gravenhage, 1989, 358-(2) pp. 370. M. LIENHARD, La sainteté et les saints chez Luther. - La vie Nederland. Bundelt 9 bijdragen (vooral personalia), o. m. : C. ÛRAAFLAND, De Nadere Reformatie en het labadisme, pp, 275-346. spirituelle, 143, 1989, pp. 521-532. 359. G. K. WAITE, From Apocalyptic Crusaders to Anabaptist Ter• 371. Philipp MELANCHTON, La Confession d'Augsbourg et l'Apologie rorists: Anabaptist Radicalism after Münster (1535-1544). - Archive de la Confession d'Augsbourg, Textes traduits du latin par P. JuNDT. for Reformation History, 80, 1989, pp. 173-193, 1 kaart, 3 tab. Préface de P. CHAUNU. Paris, 1989, 566-(2) pp. Nederland. Eerste Franse vertaling. 360. P. J. BEGHEYN, s.j., Protestantse prediking te Nijmegen tijdens 372. Philip Jacob SPENER, Pia Desideria. Il 'manifesto' del pietismo de Franse bezetting (1794). - Numaga, 36, 1989, pp. 38-39, 1 afb. tedesco (1675). A cura di R. OscuLATI. Postfazione: P. Rrccx. Torino, 361. M. BACKHousE, Flemish Protestant Refugees in Sandwich in 1986, 147-(5) pp., 8 buitentekstafb. (Riforma protestante nei secoli, 4). 373. G. WoLFF, Gerhard Tersteegen: christozentrische Mystik in der 1t he 16t1h Century (1563). - Dutch Crossing, nr. 13, 1981, pp. 34-41, afb., kaart. evangelischen 'Iradition. - Geist und Leben, 62, 1989, pp. 424-432. 362. W BERGSMA, Calvinismus in Friesland urn 1600 am Beispiel der 374. G. HAMOEN, Arnoldus Van Laeckervelt, de eerste en laatste Stadt Sneek. - Archiv für Reformationsgeschichte, 80, 1989, pp. 252- predikant van Oudheusden (1671-1676). - Met gansen trou, 39, 1989, 285. pp. 1-4, 1 afb. 363. A. DE GROOT, Het kusje: Samuel .Crellius op de grens tussen 375. W. DIJKSTRA, Gisbertius Voetius Heusdanum (1589-1676): ,,Cleijn van stature, in 't examen clouck". - Met gansen trou, 39, 1989, pp. 33- 41, 8 afb. 354 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 355 E. Contra-Reformatie. XVIde-XVIIde Eeuw précurseur de la Réfa rme catholique en Lorraine : Nicolas Psaume, évêque et 376. WL. BRAEKMAN, ,,Disorders ende corifusien" bij de kermispro• comte de Verdun (1548-1575), pp. 35-43; M. VENARD, Les rapports de visites cessie te Aalst in 1677. - Het Land van Aalst, 41, 1989, pp. 19-25. 'ad limina' des évêques de Lorraine (1585-1620), pp. 61-75) - II. ,,Les clergés 377. C. DE CLERCQ (t), Kerkelijk leven. - Antwerpen in de XVI/de séculier et régulier, et l'esprit de la Réforme" (o. a. V. ANGEID, Le recrutement eeuw(= nr. 771), pp. 27-68. des séculiers à Paris (1560-1620), pp. 79-91, ill.; G. CHAIX, Contributions cartusiennes aux débuts de la Réforme catholique dans .les Pays de langue 378. K. DE RAEYMAECKER, Aspecten van de Contrareformatie te française (1560-1620), pp. 115-123, 1 kaart; G. M1cHAux, Une fondation Antwerpen in de zeventiende eeuw. - Antwerpen in de XVIIde eeuw tridentine: la Congrégation bénédictine de Saint-Vanne, pp. 137-148) - III. (= nr. 771), pp. 69-99, tab. "La vie religieuse et son expression artistique" (o. a. J. HENNEQUIN, Images et spiritualité chez saint François de Sales, pp, 151-157; L. CHATELLIER, Les 379. H. DE RIDDER-SYMOENs, Het onderwijs te Antwerpen in de premières congrégations mariales dans les Pays de langue française, pp. 167- zeventiende eeuw. -Antwerpen in de XVIIde eeuw(= nr. 771), pp. 221- j 176, 1 kaart). 250, tab. 387. G. ScHOONAERT, Zondagsscholen in de kiem gesmoord (1578). - Aan de Schreve, 19, 1989, pp. 15-20, 2 afb. 380. P. G. B. Trnsssx, Het ontstaan van een nieuw schoolreglement te Bergen, aan het einde van de zeventiende eeuw. - De Maasgouw, Poperinge. 108, 1989, kol. 134-142, 1 afb. 388. P. LAMBRECHTS, Dix pouillés des conciles de Statte et Florennes (1627-1639). - Bulletin de la Commission royale d'histoire, 154, 1988, 381. M. THERRY, Het gestrande huwelijksbootje in de 17de eeuw: pp. 239-283. aanvragen tot scheiding van tafel en bed of tot ongeldigverklaring van het huwelijk, ingediend bij de Brugse officialiteit van 1615 tot 1690. - 389. W. L. BRAEKMAN, Zeventiende-eeuwse didactische gedichten van Handelingen van het Genootschap voor geschiedenis, 126, 1989, pp. 5-56. een schoolmeester uit het Waasland. - Volkskunde, 90, 1989, pp. 1-20, 1 afb. 382. A. Cur.o r (t) & P. LAMBRECHTS, Dix pouillés des conciles de Chátelet et Thuin (1627-1639). - Bulletin de la Commission royale Uitgave van didactische en morele wijsheden naar hs. Gent, Bibliotheek der d'histoire, 154, 1988, pp. 63-90. Rijksuniversiteit, 905. 390. D. VA NDE ÜAER, Het overlijden en de nalatenschap van Jacobus 383. J. BUNTINx, Geschil tussen de stad en de pastoors van Diksmuide Bach (16 augustus 1656). - Museumstrip, 16, 1989, pp. 10-14. over de kosten van begrafenissen en toedienen van sacramenten (1563). Deze van Keulen herkomstige geestelijke werd in 1649 benoemd tot president - Handelingen van de Koninklijke Commissie voor geschiedenis, 154, van het Leuvense College van Mylius, ook Luxemburgs College geheten ; in 1988, pp. 227-238, 1 buitentekstafb. 1652 verwierf hij de prebende van het voorzangersambt (cantoria) in het kapittel van de Sint-Pieterskerk te Leuven. 384. A. DEBWN, Les examens pour l'admission aux cures dans !'ancien diocèse de Liège (suite). - Leodium, 74, 1989, p. 20. 391. P. LAUWERS, Petrus Corten. - Dat Stedeken Peer, 20, 1989, Juli-oktober 1654. nr. 2, pp. 3-14. 385. 0. HENRIVAUX, Les écoles dominicales de Mons et de Valenciennes Diestenaar, omstreden pastoor van Peer tussen 1608-1646. et les premiers catéchismes du diocèse de Cambrai. - Religion, mentalité 392. L. F. W. ADRIAENSSEN, Een Mechelse pastoor ten onder in de et vie quotidienne (= nr. 141), pp. 129-145. Waddenzee : de oecumenische en economische avonturen van pater 386. Les débuts de la Réforme catholique dans les Pays de langue Christiaen De Cort. - Handelingen van de Koninklijke Kring voor française (1560-1620). Hommage à Pierre Marot et à René Taveneaux. oudheidkunde, letteren en kunst van Mechelen, 92, 1988, pp. 105-116, 2 afb. Actes du colloque de Nancy-Saint-MihieI 27, 28, 29 mai 1989, organisé par Ia Société d'histoire reiigieuse de Ia France et Ie Groupe de recherche Oratoriaan. sur Ia vie religieuse en Lorraine. Avant-propos: L. CHATELLIER & M. 393. Maria Petyt en haar autobiografie. Aanhangsel 11-15. - Avond. VENARD. - Revue d'histoire de l'Eglise de France, 75, 1989, pp. 5-213. Contactblad van de Associatio Sacerdotum Emeritorum, 19, 1989, nr. 1, Bundelt 24 bijdragen verdeeld over 3_ thema's : I. ,,Rome et les évêques réfor• pp. 6-11 (Aanhangsel 11-12); nr. 3, pp. 15-19 (Aanhangsel 15); nr. 5, mateurs" (o. a. L. E. HALKIN, Réforme catholique et police ecclésiastique dans pp. 10-14 (Aanhangsel 13-14 ). la principauté de Liège au XVIe siècle, pp. 21-33; B. ARDURA, o. praem., Un Gebloemleesd door L. Devloo, de verantwoordelijke uitgever van Avond. Vervolg op Lit. 1988, nr. 457. 356 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 357

394. A. HAMILTON & C. L. HEESAKKERs, Bernardus Sellius Novio• 404. L. CEYSSENS, o.f.m., La bulle "Vineam Domini" (1705) et Ie magus (c. 1551-93), proof-reader and poet. - Quaerendo, 19, 1989, pp. 163-224, 8 afb. jansénisme français. - Antonianum, 64, 1989, pp. 398-430. Met de betrokkenheid in deze zaak van de Mechelse aartsbisschop Humbert• Betreft o. m. de spiritualiteit van zijn enig werk Emblemata sacra. Guillaume de Précipiano en van de Leuvense professor Jean-Libert Hennebel. 395. Johannes STALPAERT VAN DER WrnLE, Acht geestelijke liederen 405. L. CEYSSENS, o.f.m., Nogmaals Jan Frans de/la Paille, baron / Eight Religious Songs. Introduced and translated by P. J. LARGE. van Nevele, en het jansenisme. - Ons Heem, 41, 1987, pp. 144-146. - Dutch Crossing, nr. 31, 1987, pp. 100-125. Zijn afwijzende houding tegenover de buitenmatige erfenisrechten van de Studeerde rechten in Leiden en Orléans, theologie in Leuven en Rome. Van jezuïeten bij zijn professie rond 1664 en zijn uittreding dientengevolge waren 1613 tot aan zijn dood in 1630 was hij aartspriester van Rijn- en Delftland. in die tijd een uitdrukking van jansenisme. Hij verbleef te Delft, waar hij de klopjes hervormde en een schuilkerk in het begijnhof bouwde. 406. J. ÜRCIBAL, Jansénius d'Ypres (1585-1638). Paris, 1989, 358- (2) pp. 396. M. J. MARINUS, Laevinius Torrentius als tweede bisschop van Antwerpen (1587-1595). Brussel, 1989, 251 pp., portr., 2 kaarten, tab. G. XVIIIde Eeuw ( Verhandelingen van de Koninklijke Academie voor wetenschappen, letteren en schone kunsten van België. Klasse der letteren, jg. 51, nr. 131 ). 407. A. VAN DEN ABEELE, Fondsenwerving voor Brugse wezenschool Met een Franse samenvatting. (1773). - Biekorf, 89, 1989, pp. 322-323. 397. L. VAN ACKER, Heer Boudewijn Van den Isere uit Ieper. 408. G. DEREGNAUCOURT & G. PALCZYNSKI, Prêtres et serments en Biekorf, 89, 1989, pp. 274-277. Cambrésis. Notes sur le clergé paroissial du district de Cambrai et sur Kapelaan en koorkoster van de Ieperse St.-Maartenskathedraal (t 1608). Martin-Joseph Bracq, curé de Ribécourt et député aux Etats généraux. 398. V. Anrcxx, De schilderijen van Lodewijk Van der Ghinste, - Revue du Nord, 71, 1989, pp. 921-934, 1 afb., 1 tab. Kortrijk 1692. - Biekorf, 89, 1989, p. 186. 409. W. STEEG HERS & J. VA NNIEUWENHUYSE, De Gentse geestelijkheid 399. R. CASTELAIN, Arent Van Dorpe, pastoor van Wortegem en zijn en de verklaringen van onderwerping aan het Regime gedurende de milieu (16de eeuw). - Jaarboek van de geschied- en heemkundige Kring Franse Tijd (1797-1804). - Vlaamse stam, 25, 1989, pp. 489-508. .i» Gaverstreke", 17, 1989, pp. 538-541, 1 genealog. tab. 410. P. JANS, De Latijnse scholen in de Kempen bij de overgang van 400. J. W. J. BURGERS, The Library of Johan Van Hogelande. - het oud naar het nieuw regime. ( Onderwijs in de Kempen). - Brabants Quaerendo, 19, 1989, pp. 48-82, 1 facsim. heem, 41, 1989, pp. 70-86, 3 afb., 1 kaart. Deken en schatbewaarder van het Utrechtse St.-Mariakapittel (ca. 1515-1578). 411. E. PuT, Het lager onderwijs in de Antwerpse Kempen tijdens de 401. J. ANDRIESSEN, s.j., Nog drie Nederlandse .Stabat Mater": zeventiende en achttiende eeuw. ( Onderwijs in de Kempen). - Brabants vertalingen uit de 17de en de 18de eeuw. - Ons geestelijk erf, 63, 1989, heem, 41, 1989, pp. 59-69, 3 afb. pp. 155-169. 412. M. DE BRUYNE, Een eerstekommunieliedje in het teken van de 402. A. KEERSMAEKERs, Een onbekend contrareformatorisch liedboek doodsgedachte (Roeselare, 1773). - Ons Heem, 42, 1988, pp. 9-11. ,,Trivmphvs Iesv ojt Godliicke Lof-sangen", - Ons geestelijk erf, 63, 413. L. PRENEEL, Kerk en Franse Revolutie in Vlaanderen. - 1989, pp. 385-416. Collationes, 19, 1989, pp. 131-155. Door een religieuze van het Lierse tertiarissenklooster Sion (1633). 414. A. MILLET, Le culte clandestin en pays wal/on et les .Lettres tombées du ciel" (1797-1799). - Revue d'histoire ecclésiastique, 84, 1989, F. In verband met het Jansenisme pp. 699-713. 415. W. L. BRAEKMAN, Een achttiende-eeuws liederenhandschrift uit 403. Lexicon pseudonymorw:n Jansenisticorum. Répertoire de noms West-Vlaanderen. - Volkskunde, 90, 1989, pp. 89-123, 1 afb. d'emprunt employés au cours de l'histoire du jansénisme et de l'anti• jansénisme. Composé par J. A. G. TANS e. a. Leuven, 1989, 224 pp. Overwegend van geestelijke aard. (Jnstrumenta theologica, 4). 416. E. VAN BLADEL, Julie Billiart (1751-1816): een leven getekend door de Franse Revolutie - Aggiornamento, 21, 1989, pp. 71-75, portr.

i~I 358 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 359

417. A. LowYcK, Een Frans- Vlaams priester in de verdrukking : Petrus Cornelius Blanckaert (1724-1799). - Avond. Contactblad van de 429. Y. LAMMERANT, Bruggelingen uit het dagboek van Joseph Ver• Associatio Sacerdotum Emeritorum, 19, 1989, nr. 2, pp. 31-35; nr. 3, plancke, Roomse pelgrim (1738). - Biekorf, 89, 1989, pp. 373-380. pp. 46-50. 430. P. LAUWERS, Een groot Perenaar : deken Petrus Laurentius 418. R. VAN LAERE & A. WELKENHUYSEN, Een prijsboek van een Wilsens. - Dat Stedeken Peer, 20, 1989, pp. 4-11, 1 afb.· Hasselts student te Luik (1790). - Limburg, 68, 1989, pp. 23-25, 1 afb. Pastoor van het begijnhof te Bilzen ( 1795-1801) en pastoor-deken van Peer ( 1815 / Betreft Petrus Mathias Brouwers (t 1839), rector van het Hasselts begijnhof 1833 - t 1850). (1807); die in het gymnasium te Luik, waar hij school liep, in 1790 de driedelige 431. H. DEMAREST, Twee eeuwen (paasfbiecht- en -communiebriefjes Ecole des moeurs van de oud-jezuïer Jean Baptiste Blanchard (pseudoniem van Duchesne) ten geschenke kreeg. (1784-1983). - Volkskunde, 90, 1989, pp. 125-157, ill. 432. Education et pédagogies au Siècle des Lumières. Actes du colloque 419., P. J. H. UBACHS, Kanunnik Corton wil weg bij Sint-Servaas. - De Maasgouw, 108, 1989, kol. 192-199, 1 afb. 1983 de l'Institut des sciences de l'éducation, Université Catholique de l'Ouest. Angers, 1985, 285-(2) pp., ill. Verzoek van Nicolaas Corton van het Maastrichtse Sint-Servaaskapittel tot exclàustrane (1750-1751). Bundelt 18 bijdragen, o. m. : M. ÛRANDIÈRE, Regard sur l'enfant au Siècle des Lumières, pp. 29-48; J. DE VrGUERIE, Lapédagogie des Lumières considérée 420. W. A. J. MUNIER, Een voorbeeld van maatregelen tegen onbe• par rapport à son siècle, pp. 49-59, 1 afb. ; G. Lozo» DE CANTELM.I, Léducation edigde pnesters in de Franse Tijd: de lotgevallen van Jan Jacob Cyrus, selon Jean-Baptiste de La Salle: une conscience aiguë des besoins de son temps, pastoor van de St. Catharina/ St. Matthijskerk te Maastricht. - Neder• pp. 133-164, 1 afb.; A. BouLEAU, Le Bref "Dominus ac Redemptor" (21 juillet lands archief voor kerkgeschiedenis, 69, 1989, pp. 93-141. 1773) ou la suppression ofjicielle de la Compagnie de Jésus, pp. 183-188; Y. ÛÉLÉBART, La pédagogie chrétienne de Jean-Michel Sailer (1751-1832), pp. 243- 421. J. ÜCKELEY, Het testament van Vincentius De Bavay, pastoor 254, 1 afb. te Mollem. - Ascania, 32, 1989, pp. 37-39. 433. H. STORME, Gedrukte preekboeken : een verwaarloosde bron 1672-1709 (t 1711). voor de geschiedenis van godsdienst, mentaliteit en dagelijks leven. 422. J. G. M. VAN DEN HEUVEL, Een Brugse zwartzuster geboren te Godsdienst, mentaliteit en dagelijks leven(= nr. 141), pp. 89-109. Nevele: Mary Roza Goethals (1742-1812). - Het Land van Nevele, 20, 1989, p. 142. H. Vroomheid buiten de Nederlanden 423. Liederenverzameling van pastoor Huys. [Door] L. V. A. - Bie• korf, 89, 1989, p. 452. 434. T. H. MARTfN, Los misticos alemanes en la Espaiia del XVI y Felix Bernard Huys, pastoor te Ooigem (1756) en Wervik (1764). XVII - Revista de espiritualidad, 48, 1989, pp. 111-128. 424. A. MARTENS, Joanna Lamme en Joanna Martens, donatrices van Behoudens Joannes Tauler en Helwicus Teutonicus (Helwic von Germar, een zilveren ampullenschaal en ampullen'aan de kerk van Hansbeke, t 1370 ?), wel ruim geïnterpreteerd m. b. t. Henricus Herpen Ruusbroec. 11 pp. 435. C. SwrnTLICKI, Spanish Christian Cabala: The Works of Luis 1 anno 1745. - Het Land van Nevele, 20, 1989, 235-246, 1 afb. 1 425. G. BOLLEN, Herman Liesens, pastoor te Uikhoven (1777-1809). de Leon, Santa Teresa de Jesûs, and San Juan de la Cruz. Columbia - Limburg, 68, 1989, pp. 105-112, 1 afb. (Mo.), 1986, xi-(1)-227 pp. Over Ruusbroec op pp. 171-172. 426. R. DRIESEN, Petrus Jozef Triest, de Vincentius van Vlaanderen. - Aggiornamento, 21, 1989, pp. 23-29, portr., 1 afb. 436. M.L. GoNDAL, Madame Guyon (1648-1717). Un nouveau visage. Paris, 1989, 303-(1) pp., portr., ill. (Textes, dossiers, documents, 12). Brussel, 1760-1836. Hij is de stichter van vier congregaties: de Zusters van Liefde, 437. G. DuMEIGE, s.j., Bibliographie ignatienne. - Christus, 36, 1989, Kdei nBdrshoeidde rJse svua. n Liefde, de Broeders van St. Jan de Deo, de Zusters van de pp. 219-224, 487-491. 427. J. B. Van Roo leert zijn volk bidden (1716-1797). Door L. D[E• 438. R. GARCfA MATEO, s.j., La 'gran mutacián' de Ifiigo a la luz vwo]. - Avond. Contactblad van de Associatio Sacerdotum Emeri• torum. 19, 1989, nr. 1, pp. 43-45. del" Vita Christi Cartujano". - Manresa, 61, 1989, pp. 31-44. 439. R. GARCfA-VILLOSLADA, s.j., San Jgnacio de Loyola. Nueva 428. J. Mooxs, Karel Van Velbrück, prins-bisschop van Luik (1772- biografia. Madrid, 1986, xix-1066-(2) pp. (Biblioteca de autores cristianos. 1784). - Het Oude Land van Loon, 43, 1988, pp. 93-115, 4 afb. Maior, 28).

/' 360 F. HENDRICKX LITERATUURÓVERZICHT 1989 361

440. A. LoNGCHAMP, s.j., Petite vie d'Jgnace de Loyola. Paris, 1989, 125-(3) pp., 7 afb. 455. V. LINCOLN, Teresa, a Woman. A Biography of Teresa of Avila. 441. A. RAVIER, s.j., L'expérience de Dieu chez lgnace de Loyola. - Edited with introductions by E. R1vERS & A. T. DE N1coLÁS. Albany Christus, 36, 1989, pp. 206-218. (N. Y.), 1984, xu-(1)-440 pp. (Suny Series in Cultural Perspectives). 442. M. Rmz JuRADo, s.j., San lgnacio de Loyola en 1988. Boletin 456. E. LoRENZ, Teresa von A vila - eine verwegene Leserin. - bibliográjico. - Manresa, 61, 1989, pp. 173-182. Slimmen der Zeit, 207, 1989, pp. 281-284. · 457. R. Rossr, Thérèse d'Avila. Traduit de l'italien par L. PoRTIER. 443. JEAN DE SAINT-SAMSON, La pratique essentielle de l'amour. Textes établis et présentés par M. Huor DE LoNGCHAMP & H. BwMMESTIJN, Paris, 1989, 204-(4) pp. o.carm. Paris, 1989, 206-(2) pp. (Sagesses chrétiennes). De Italiaanse versie verscheen te Rome in 1984. 458. 0. STEGGINK, o.carm., Aan de bron: Teresa van Avila, vrouw 444. J. ARRAJ, Christian Mysticism in the Light of Jungian Psycho• logy : St. John of the Cross and Dr. C. G. Jung, 2nd printing. Chiloquin en mystica. Kampen, 1989, 114 pp., titelpl. (Mystieke teksten en (Ore.), 199-(9) pp. thema's, 1). 459. M. M. LrTTLEHALES, i.b.m.v., Mary Ward, a Woman for All 445. H. BWMMESTIJN, o.carm., De natuur, het gelaat van de Beminde : Jan van het Kruis .. - Speling, 41, 1989, nr. 4, pp. 44-49. Seasons : Foundress of the Institute of the Blessed Virgin Mary. - Vox Benedictina, 6, 1989, pp. 374-411, 1 afb., portr. 446. San Juan de la Cruz : la Voz que clama ... Presentación : Carmelo Teresiano. Ubeda, 1984, (2)-154 pp. (Temas Sanjuanistas, 2). I. Literaria 447. D. SANDERLIN, Charity in the Dark Night of St. John of the Cross : The Human Experience of Union with God through Love. - 460. H. C. VAN BEMMEL, Toneel in Arnhem van 1500 tot 1565. - Carmelus, 36, 1989, pp. 10-43. Wat duikers vent is dit(= nr. 85), pp. 121-138, 2 afb., 1 tab. 448. P. GERVAis, s.j., Mystique et apostolat chez Marie de l'Incarnation. 461. G. TouRNOY & H. Wrrroucx, Een meertalig Brugs vastenavond• - Vie consacrée, 61, 1989, pp. 131-154. spel uit de zestiende eeuw. - Verslagen en mededelingen van de Konink• 449. P. GERVAIS, s.j., La mystique trinitaire de Marie de l'Jncarnation. lijke Academie voor Nederlandse taal- en letterkunde, 1988, pp. 313- - Nouvelle revue théologique, 111, 1989, pp. 481-499, 728-744. 394, 8 facsim. 462. A. Lowncx, Nederlandstalige schrijvers en rederijkerskamers in 450. Caritas PrncKHEIMER, Worte der Zuversicht: Novenen Büchlein, Steenvoorde, in de Westhoek van de Nederlanden in Frankrijk. - van (. .. ) und ihren Mitschwestern aus dem St. Klara-Kloster zu Nürnberg. Hg. von G. DEICHSTETTER, s.j. 2. Auflage. St. Ottilien, 1988, Jaarboek Zannekin, Il, 1989, pp. 17-70, 32 afb. (10)-69-(1) pp., ill. 15de eeuw-heden. Eerst verschenen in 1985. 463. C. MoEYAERT, De schrijftaal van de Westhoek in Frankrijk. .Het 451. M. L. CANEVA, o.c.s.o., A.-J. Le Bouthillier de Rancé: aspetti spel van zeghen ende mirakelen van den H. Goedewardus" door L. J. del suo insegnamento spirituale. La guida spirituale. - Cîteaux. Berreville, 1781. (Lexicon, 14). - De Franse Nederlanden, 14, 1989, Commentarii Cistercienses, 40, 1989, pp. 333-354. · pp. 225-236. 452. M. L. CANEVA, o.c.s.o., Rancé: un homme pauvre ?- Collectanea 464. P. J. VERSTRAETE, Gijsbert Japicx, de prins van de Friese lite• Cisterciensia, 51, 1989, pp. 89-100. ratuur. - Jaarboek Zannekin, Il, 1989, pp. 127-138, 9 afb. Vertaald uit het Italiaans door M. Gendry, o.c.s.o. 1603-1666. Bewerkte een 50-tal psalmvertalingen (Hymmelsch harp-luwd Davids psalmen). 453. A. J. KRAILSHEIMER, Rancé and the Trappist Legacy. Kalamazoo 465. C. C. DE BRUIN (t), Utenhove te Rooborst (1543): het keer• (Mich.), 1985, rx-(1)-151 pp. (Cistercian Studies Series, 86). punt in de gang van zijn leven. - Geschiedenis, godsdienst, letterkunde 454. D. DE CouRCELLEs, Ecritures spirituelles de la conversion à la (= nr. 96), pp. 45-48. suite des Confessions d'Augustin : les exemples de Thérèse d'A vita et Rond de opvoering van het lutherse zinnespel De Evangelische Leeraer in het Pascal. - Recherches de science religieuse, 77, 1989, pp. 509-529. Kasteel van Rooborst (tussen Gent en Oudenaarde) in 1543. De Gentenaar Jan Utenhove (t 1565) wordt als de auteur beschouwd. 362 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 363

466. B. A. M. RAMAKERS, Maer en beroemt u niet ! Het eerste "Spel van Sinnen van dWerck der Apostelen" van Willem Van Haecht. - De tekst volgt de uitgave : J. BüHLER, Klosterleben im deutschen Mittelalter, Wat duikers vent is dit(= nr. 85), pp. 145-164. nach zeitgenössischen Quellen. Mit 16 Bildtafeln, Leipzig, 1923. Maar de illustra• ties werden opnieuw samengesteld, en de documenten en bibliografie aangevuld. 467. J. BECKER, De zwaan en de ganzen: Vondel en de calvinisten. 476. Groninger kloosters. Onder redactie van C. TROMP. Assen & Opmerkingen bij de ,,lnwyinge". - Spiegel der letteren, 31, 1989, pp. 226-235, 2 afb. Maastricht, 1989, (6)-120-(2) pp., 32 afb. ( Groninger historische reeks, 5 ; Publikaties van het Rijksarchief in Groningen, 6). tVe oAndmesltse grdedaimch (t1 b6i3j 0d)e. inwijding van de remonstrantse kerk aan de Keizersgracht Benedictijnen, cisterciënzers, premonstratenzers, kruisheren, johannieters, fran• ciscanen, dominicanen, augustijnen. 468. A. C. ScHUYTVWT, Catalogus van werken van en over Vondel 477. Kloosters en kloosterlingen. [Door] J. A. M. HoEKX e. a. 's-Her• gedrukt vóór 1801 en aanwezig in de Universiteitsbibliotheek van togenbosch, 1983, (4)-144-(2) pp., ill. (Bossche bouwstenen, 6). Amsterdam. Met een inleiding van J. GERRJTSEN. Nieuwkoop, 1987, 's-Hertogenbosch. In machineschrift. Over de periode vóór en na 1629 (capi• xxxu-290 pp, (Bibliotheca bibliographica Neerlandica, 25). tulatie), met uitloop tot de 20ste eeuw. 469. W THYS, Vondel et la France. A l'occasion du quatrième 478. M. VAN DER PLAS, Abdijen in de Lage Landen en de mensen centenaire de la naissance à Cologne du dramaturge et poète néerlandais die er wonen. Met foto's van R. Ltrrz en een historische documentatie Joost Van den Vondel (1587-1679). Lille, 1988, 186-(4) pp., titelpl., 7 afb. van Abt A. HosTE, o.s.b. Tielt & Baarn, 1989, 167-(1) pp., ill. ( Collection ULJ ). 479. P. RuYFFELAERE, Kloosterhistoriografie in het graafschap Vlaan• 470. M. A. ScHENKEVELD-VA N DER DussEN, Het probleem van de deren in de twaalfde eeuw. - Godsdienst, mentaliteit en dagelijks leven goddelijke inspiratie bij christen-dichters in de l 6de en 17 de eeuw. - (= nr.141), pp. 33-46. Tijdschrift voor Nederlandse taal- en letterkunde, 105, 1989, pp. 182-200. 480. K. ELM, Mittelalterliches Ordensleben in Westfalen und am 471. J. L. M. GrnLES & A. P. J. PLAK, Bibliografie van het Neder• Niederrhein. Paderborn, 1989, 258 pp., ill. (Studien und Quellen zur westfälischen Geschichte, 27). landstalig narratief fictioneel proza (1670-1700) / Bibliography of Prose 1 j Fiction written in or translated into Dutch (1670-1700). Ingeleid door Premonstratenzers, Cisterciënzers en Wilhelmieten (1) ; Bedelorden (Il) ; Devotio L. R. PoL. Nieuwkoop, 1988, 229 pp., 25 facsim. (Bibliotheca biblio• moderna en Kruisheren (111). graphica Neerlandica, 24"). 481. L. JANSSENS & E. PERSOONS, Kloosters in het Zoniënwoud 472. E. STRIETMAN, Teach yourself Art : The Literary Guilds in the (Hertoginnedal, Groenendaal, Rooklooster, Zevenborren en Ter Kluizen). Low Countries. - Dutch Crossing, nr. 29, 1986, pp. 75-94. Tentoonstelling in het Algemeen Rijksarchief van 3 juli tot 30 november 1989. Brussel, 1989, 67-(3) pp., ill. (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief 473. M. B. SMns-VELDT, De wijze herder: morele instructie in zeven• in de Provinciën, 83). tiende-eeuwse Nederlandse pastorale poëzie. - De nieuwe taalgids, 82, 1989, pp. 385-401. Samen werden 83 voorwerpen tentoongesteld. Met uitzondering van Hertogin• nedal (Oudergem) dat een dominicanessenpriorij was, behoorden de andere 474. A. BooNE, s.j., Over de zogenaamde naïviteit van de volksliederen priorijen aan de Windesheimse reguliere kanunniken/ essen (Ter Kluizen) van in het algemeen en van de 15de en 16de eeuwse Maria-liederen in het Sint-Augustinus. Zie ook: R. JACOBS, Kloosters in Zoniën, in Brabant, 1989 bijzonder. - Oostvlaamse zanten, 64, 1989, pp. 223-234. (oktober), nr. 7, pp. 27-31, 8 afb. 482. A. DE VoGüÉ, o.s.b., La lecture quotidienne dans les monastères (300-700). - Collectanea Cisterciensia, 51, 1989, pp. 241-251. 483. G. S. DAicHMAN, WaywardNuns in Medieval Literature. Syracuse VI. - ORDEGESCHIEDENIS EN -SPIRITUALITEIT (N. Y.), 1986, XVI-223-(1) pp., ill. A. Algemeen 484. J. A. McNAMARA, The Ordeal of Community: Hagiography and Discipline in Merovingian Convents [and] The Rule of Donatus of 475. Klosterleben im Mittelalter. N ach zeitgenössischen Quellen von Besançon. Translated by J. A. McNAMARA & J. HALBORG. Toronto, Johannes BüHLER mit zahlreichen Abbildungen hg. von G. A. NARc1ss. s. a. (na 1985), 77 pp., ill. (Peregrina Translations Series, 5). Frankfurt am Main, 1989, 619-(5) pp. (lnsel Taschenbuch, 1135). Donatus, bisschop van Besançon (t na 656), Regula ad virgines. 364 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 365 485. J. ÛYER, Monastic Psalmody of the Mi

11 366 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 367 507. R. STALLEY, The Cistercian Monasteries of lreland. An Account of the History, Art and Architecture of the White Monks in Jreland Jean de la Croix Botrrox. Grignan, 1986-1987, 159-(1) pp., ill.; 214- from 1142 to 1540. London & New Haven, 1987, vn-(1)-295 pp., titelpl., (2) pp., ill. ; een losse Index des monastères cités (23 pp.). 285 afb., 75 fig. Uitgegeven door de "Commission pour l'histoire de l'Ordre de Cîteaux" (Abbaye 508. G. DE Moon, L ëconomie de Leeuwenhorst aux quinzième et Notre Dame d'Aiguebelle). seizième siècles. - Cfteaux. Commentarii Cistercienses, 40, 1989, 518. Les .Ecclesiastica Officia" cisterciens du Xllème siècle. Texte latin pp. 314-332. selon les manuscrits édités de Trente 1711, Ljubljana 31 et Dijon 114; version française; annexe liturgique, notes, index et tables. Ouvrage 509. C. ÜBERT, Les lectures et les oeuvres des pensionnaires du Collège réalisé en collaboration par D. CHorssELET, o.c.s.o. & P. VERNET, o.c.s.o. Saint Bernard. Jalons pour l'histoire intellectuelle de l'Ordre de Cîteaux Préface: J. Dtrsors, o.s.b. Reiningue, 1989, 621-(3) pp. + een losse Guide à la fin du Moyen Age. - Cfteaux. Commentarii Cistercienses, 40, 1989, pp. 245-291. de lecture, 1 afb., 4 buitentekstafb., 1 graf., 5 plattegr., 1 tab. (La docu• mentation cistercienne, 22). Parijs. Uit de Nederlanden : Adrien de Budt (Ter Duinen), Barthélémy Beke (Ter Duinen), Baudouin de Boussu (Cambron), François Keysere (Ter Duinen), 519. M. P. HARLEY, A Fifteenth-Century Revelation of a Cistercian Gilles de Damme (Ter Duinen), Guillaume de Smidt (Ter Deest), Jean Brandon Nun. - Vox Benedictina, 6, 1989, pp. 120-127. (Ter Duinen), Jean Sindewint (Ter Duinen), Jean de Weerde (Ter Duinen), Hampole, begin 15de eeuw. Matthieu Pillaert (Ter Duinen), Nicolas d 'Audenarde (Ter Duinen), Richard d'Aduard (Aduard). Dominicanen 510. F. NEININGER, Konrad von Urach - Ein Forschungsprojekt. - Cîteaux. Commentarii Cistercienses, 39, 1988, pp. 345-349. 520. M. LAUWERS, Testaments inédits du chartrier des Dominicains de Liège (1245-1300). - Bulletin de la Commission royale d'histoire, Achtereenvolgens prior (1205-1209) en abt (1209-1214) van Villers (Brabant), vóór hij in 1219 kardinaal-bisschop werd van Porto en S. Rufina. 154, 1988, pp. 159-197. 5ll. B. P. MAcGmRE, Taking Responsibility : Medieval Cistercian 521. S. P. WoLFS, o.p., Middeleeuwse dominicanessenkloosters in Abbots and Monks as their Brother's Keepers. - Cîteaux. Commentarii Nederland. Assen & Maastricht, 1988, xr-(1)-125-(1) pp., 13 afb., 1 kaart. Cistercienses, 39, 1988, pp. 249-269. ( Van Gorcum 's historische bibliotheek, 102). 512. A. MASOLIVER, El catálogo de los Abades Generales de Cister. 522. A. M. HAAS, Die Beurteilung der "Vita contemplativa" und -Analecta Cisterciensia, 44, 1988, pp. 172-189. .uctiva" in der Dominikanermystik des 14. Jahrhunderts. - Arbeit, (= 513. G. DuBY, L 'art cistercien. Paris, 1989, 212-(2) pp., 193 afb., 1 Mufie, Meditation nr. 143), pp. 109-131. ,1 kaart. (Art référence). Franciscanen Eerste uitgave: Parijs, 1976 (Les grands bátisseurs, l). 514. L. LARENA, Legislazione Cisterciense nel ms. 83 de!la Biblioteca 523. F. CAEN-CLOET, De eerste clarissenstichting in Vlaanderen : Conventuale di S. Francesco di Bologna. - Analecta Cisterciensia, 44, Brugge (1255-1265). De Latijnse pauselijke bullen. - Franciscana, 44, 1988, pp. 3-17. 1989, pp. 123-137. 515. L. M. SuLLIVAN, Workers, Policy-Makers and Labor /deals in 524. C. ScHMITT, o.f.m., La bibliothèque des Récollets de Diekirch Cistercian Legislation (1134-1237). - Cfteaux. Commentarii Cistercien• (Luxembourg) à l'époque de la suppression (1793). - Archivum ses, 40, 1989, pp. 175-199. Franciscanum historicum, 82, 1989, pp. 166-182. 516. R. DEGANcK, o.e.r., Marginalia to Visitation Cardsfor Cistercian Met vele Zuidnederlandse drukken. Nuns in Belgium. - Cîteaux. Commentarii Cistercienses, 40, 1989, 525. H. ScHNEIDER, o.f.m., Kölnische Franziskanerprovinz von den pp. 227-244. Heiligen Drei Königen. Rundgang durch Vergangenheit und Gegenwart. 15de-18de eeuw. 750 Jahre Bestehen. Düsseldorf, 1989, 55-(1) pp., ill. 517. Les Moniales Cisterciennes. I. Histoire externe, 1. Jusqu'à la fin Schematisch overzicht. du XVe siècle ; 2. Du XVJe siècle à nos jours. Sous la direction de 526. De Minderbroeders en de Oude Leuvense Universiteit. Tentoon• 1 stelling Bibliotheek van de Faculteit der Godgeleerdheid, 20 oktober - ,1 18 november 1989. Ed. F. GrsTELINCK e. a. Leuven, 1989, 71 pp., 11 afb. Ij 'I (Documenta libraria, 10). Il'

1 1 1

J 368 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 369

Na de inleiding van C. COPPENS, Armoede der wetenschap versus wetenschap der armoede: de franciscanen en het boek, pp, 11-21, zijn de tentoongestelde 537. B. DE TROEYER, o.f.m., De Brusselaar P Cornelius Thielmans, voorwerpen (70 nummers) verdeeld over drie rubrieken : ,,Incunabelen en werken reanimator van het franciscanisme tijdens de Contrareformatie. - van minderbroeders uit de periode 1200-1500" (pp. 23-30), ,,De minderbroeders Franciscana, 44, 1989, pp. 63-104, 9 afb. 7te1 )L. euven (1501-1700)" (pp. 31-59), ,,De boekencollectie van Vaalbeek" (pp, 61- Vervolg op Lit. 1988, nr. 608. 527. A. WnFFELs, Oorsprong en totstandkoming van de Interpretatieve 538. T. DE Azconx, o.f.m.cap., El capitulo genera[ de la Orden Verklaring van 18 november 1782, betreffende de onafhankelijkheid van capuchina de 1678. - Collectanea Franciscana, 59, 1989, pp. 23-67, religieuze orden. Het overheidsoptreden in de interne geschillen van het 351-394. Iers minderbroederscollege te Leuven tijdens de hervorming van Jozef Il 539. H. R. RoGGEN, o.f.m., Over Penitentenorde, Derde Orde en - Franciscana, 44, 1989, pp. 105-119. Franciskaanse Lekenorde. - Franciscaans leven, 72, 1989, pp. 156-167. 528. Minderbroederskloosters in de Zuidelijke Nederlanden. Klooster• 540. HENRI DE SAINTE-MARIE, o.s.b., Présence de la Règle bénédictine lexicon. [Afl.] 47. Mechelen. [Door] J. BAETENs, o.f.m. - Franciscana, dans la sainte Archivum Franciscanum historicum, 44, 1989, pp. 3-62. Règle de Claire. - 82, 1989, pp. 3-20. 529. A. CLABOTs, De "Minnebroeders- of Paterscaemer" te Overijse. 541. G. P. FREEMAN, Supra Montem: hoe de regel van 1289 voor - Zoniën, 12, 1988, pp. 173-179. de penitenten tot stand kwam. - Franciscaans leven, 72, 1989, pp. 145- Voortgezet door DEz., Een voorloper van de "Paterscaemer" te Overijse, in 154. Zoniën, 13, 1989, pp. 51-52. Tussen 1652-1764 konden de minderbroeders te Overijse beschikken over logies in privé-woningen. 542. Supra Montem: vertaling van de officiële Regel voor de Penitenten uit 1289. Vertaling en toelichting door G. P. FREEMAN. - Franciscaans 530. K. DIGNEF, Handschriften in franciscaans bezit. [Tentoonstelling leven, 72, 1989, pp. 97-111. 1 in het] Museum Vlaamse Minderbroeders van 20 oktober 1989 tot 1 14 januari 1990. Sint-Truiden, 1989, rv-(1)-47-(2) pp., 5 buitentekstafb. Jezuïeten In machineschrift. In het bijzonder bewaard in het Instituut voor Franciscaanse Geschiedenis, ondergebracht in het Sint-Truidense minderbroedersklooster. Valt 543. La Bulle de fondation de la Compagnie de Jésus (1540). Présen• uiteen in twee gedeelten : (grotendeels) liturgica en devotieboeken. tation et notes par A. DEMOUSTIER. - Christus, 36, 1989, pp. 476- 531. H. Ooxrs, o.f.rn., Minderbroeders-musea te Sint-Truiden. - 486. pp. Franciscana, 44, 1989, 138-158, 4 afb. 544. G. SCHEERDER, o.s.c., De Contrareformatie te Rotterdam: de 532. R. NrcKEL, Minoriten und Franziskaner in Westfalen vom 13. Leeuwenstraatse statie van de Paters Jezuïeten 1610-1708-1800. Rotter• bis zum 17. Jahrhundert - Darstellung und Bibliographie. - Fran• dam, 1988, 147 pp., ill. (Historische Publicaties Roterodamum. Grote ziskanische Studien, 71, 1989, pp. 235-325, 35 afb. (SchluB folgt), reeks, 34). Vervolg op ui. 1988, nr. 605. 545. F. NEUNER, Der Einjluj3 der Devotio moderna und der rheinisch• J 533. R. DENAYER, De brief van Lipsius aan Arno/dus ab Ischa. jlämischen Mystik auf die Spiritualität des Petrus Canisius (1521-1597). Zoniën. Beiersblad, 11, 1989, pp. 75-76. Diplomarbeit zur Erlangung des Magistergrades an der Theologischen Vertaald door B. De Troeyer, o.f.rn. Fakultät der Universität Innsbruck. Innsbruck, 1989, 173 pp., portr. !i 1 534. B. DE TROEYER, o.f.m., Arno/dus ab Ischa. - Zoniën. Beiersblad, In machineschrift. 11, 1989, pp, 66-74, portr. Kanunniken en Kanunnikessen (Reguliere) 535. C. FRuGoNr, Die Träume in der "Legende der drei Gejährten". - Träume im Mittelalter (= nr. 169), pp. 73-90, 1 afb. 546. F. VANHOOF, De abt van Sint-Geertrui en de kerkwijding van Leo, Angelus en Rufinus, alle drie medebroeders van Franciscus. het klooster Sint-Niklaasberg te Aarschot in 1505. - Het Oude Land van Aarschot, 24, 1989, pp. 59-79, 6 afb. 536. G. EPINEY-BURGARD, Henri Herp: de la Dévotion moderne à l'observance franciscaine. - La Dévotion moderne dans les Pays (..) 547. L. VAN BELLEGHEM, Strijd om de macht over de Abdij van rhénans (= nr. 225), pp. 89-96. Cantimpré te Bellingen in de 17de eeuw. - Het Oude Land van Edingen 1 en omliggende, 17, 1989, pp. 325-326. il 1

l 1 1 '1 370 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 371

Onenigheid tussen de Franse en Brabantse victorijnen over de vestiging van de zetel van de (door de Franse troepen in 1580 vernielde) abdij van Cantimpré Jancelini" and the .Statuta Antiqua", ed. by J. Hooo. Salzburg, 1989, in de priorij van Bellingen, beide gelegen in het bisdom Kamerijk. 136 pp. (Analecta Cartusiana, 100/21). 548. B. vox ScARPATETTI, Le Chapitre de Windesheim aux Iimites 555. The Evolution of the Carthusian Sta tut es from the" Consuetudines de la Conjédération Helvétique (1462-1525): une rencontre difficile. - Guigonis" to the "Tertia Compilatio". Documents. I. Consuetudines La Dévotion moderne dans les Pays ( .. ) rhénans (= nr. 225), pp. 119-128. Gulgonis. Prima pars Statutorum antiquorum. II. Secunda pars Sta• 8594,9 .1 98N9,. pG. E19IR4N. AERT, Geen regulierenklooster in Izegem. - Biekorf, tutorum antiquorum. Tertia pars Statutorum antiquorum. Statuta nova. Antwoord op Lit. 1987, nr. 823. III. Tertia compilatio Statutorum Ordinis Cartusiensis. Repertorium Statutorum Ordinis Cartusiensis per ordinem alphabeti. IV. Priuilegia 550. F. RAPP, Les chanoines de Windesheim dans Ie diocèse de Stras• Ordinis Cartusiensis et multiplex confirmatio eiusdem. Nomina pro• (= pbpo.u r1g1.1 --11 8L. a Dévotion moderne dans les Pays ( .. ) rhénans nr. 225), uinciarum et domorum Ordinis Cartusiensis. [Reproduced] by J. Hooo. Salzburg, 1989, 160 pp. ; rv pp. + pp. 161-322; IV pp. + pp. 323-510; Karmelieten IV pp. + pp. 511-630. (Analecta Cartusiana, 99). 556. Monasticon Beige. VII. Province de Flandre Orientale, 5. Publié 551. P. MARTENS, o.cart., De teresiaanse Karmel, VIII. De eliaanse avec la collaboration de J. DE GRAUWE. Liège, 1989, (4) pp. + pp. 889- en mariale traditie. - Innerlijk leven, 43, 1989, pp. 42-55, 118-128; 1131. IX. Neergang en heropstanding. - L.c., pp. 366-373, 444-453. Deze aflevering handelt uitsluitend over de kartuizers : Chartreuse du Bois-Saint• 552. ANNE DE SAINT-BARTHÉLEMY (1549-1626), Autobiographie, Ma rtin à Lierde-Saint-Martin, pp. 889-942; Chartreuse de Notre-Dame du Val• d'après lëdition critique publiée en 1981 par Ie Père Julián Urkiza, o.c.d. Royal à Gand, pp. 943-1006. De resterende bladzijden bevatten het register op du manuscrii autographe conservé au Carmel d'Anvers. Introduction de persoons- en plaatsnamen van het ganse zevende deel (M. De Reu). et notes par [J.J URKIZA, o.c.d. Traduction française par P. SÉROUET, 557. C. DE Vos, Het roemloze einde van de kartuizerpriorij te Sint• o.c.d. Gent & Antwerpen, 1989, 211 pp., 10 afb. Martens-Lierde. - Het Land van Aalst, 41, 1989, pp. 179-194, 1 afb., 2 tab. Bestaat ook in een Nederlandse bewerking met een voorwoord door P. De Bois, o.carm. (Gent & Antwerpen, 1989, 213 pp.). 558. G. VAN DIEVOET, D. VAN DEN AUWEELE & M. ÜOSTERBOSCH, Kartuizers Henricus de Piro en de Leuvense Universiteit (1428-1431). - Ex officina, 6, 1989, pp. 139-168, 7 afb. 553. Analecta Cartusiana, N.S. 1-, 1989-, 154 pp., ill. 559. K. ZEY, Geistliche Texte des Kölner Kartäuserpriors Johannes In het vooruitzicht van het (mogelijk) naderende einde van de reeks Analecta Reckschenkel (1525-1611). Transkription der Handschrift (1221/617 8°) Cartusiana (ed. J. HoGG, Berlin, 1970 en verder Salzburg, 1971-) werd onder 1 dezelfde titel een halfjaarlijks tijdschrift gesticht door A. Girard, directeur van der Stadtbibliothek Trier, mit einer biographischen Einleitung und einem het in 1988 opgerichte Centre de recherches cartusiennes (Musée départementa1 Überblick über die von Reckschenkel verfaj3ten Schriften. Salzburg, 1 d'art sacré) te Pont-Saint-Esprit. Naast artikels (met anderstalige summaria) 1989, (2)-m-(1)-117 pp., ill. (Analecta Cartusiana, 123). worden recensies en mededelingen gepubliceerd in een Chronique et bibliographie. 560. Les Chartreux et Tart (XIVe-XVI/le siècle). Actes du Xe colloque In dit eerste deel verscheen o. m. : J. HoGG, The Pre-Reformation Priors of the Provincia Angliae, pp. 25-59; C. MEYER, Le "Cantuagium" de Heinrich international d'histoire et de spiritualité cartusiennes (Villeneuve-lès• Eger van Kalkar et ses sources, pp. 113-134, 2 fig. ; een overzicht van de tot Avignon, 15-18 septembre 1988). Edités par A. GIRARD & D. LE BLÉVEC. dusver verschenen studies in de reeks Analecta Cartusiana (pp. 85-101). Paris, 1989, 411-(5) pp., ill. (Collection Cerf-Histoire ). 554. The "Chartae" of the Carthusian Genera! Chapter : Extra cts of Bundelt 23 bijdragen, o.m. : D. LE BLÉVEC, Les chartreux et l'art (XIVe-XVIIIe the "Chartae" of the Carthusian Genera! Chapter for the Rhine Province siècle), pp. 11-16; B. DE MoNTGOLFIER & J. P. WILLESME, La chartreuse de (1609-1625), ed. with an introduction by C. DE BACKER; Dom Palémon Paris : son décor aux XVIIe-XVJJJJe siècles, pp. 117-135, 5 afb.; G. CHAIX, 'Les chartreux, l'art et la spiritualité en Allemagne, pp. 139-157, 3 afb., 1 graf., Bastin's Extracts from the "Acta" of the Carthusian Genera! Chapter · 1 káart ; J. DE GRAUWE, Les ceuvres d'art des chartreuses de la .Provincia for the Provincia Angliae, Parkminster MS. B. 77, ed. by J. Hooo ; Teutoniae", pp. 193-206; J. HoGG, Les chartreuses anglaises : maisons et Ordinations of the Carthusian Genera! Chapter between the "Statuta bibliothèques, pp. 207-228, 1 afb., 1 kaart, 1 plattegr. ; K. EMERY Jr, Fondements théoriques de la réception de la beauté sensible dans les écrits de Denys le Chartreux (1402-1471), pp. 307-324; A. Dsvxux, o.cart., Dom Le Masson et

1 ! 372 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 373

l'architecture cartusienne, pp. 347-361, 1 afb. ; R. BERTRAND, Le "Monasticon" des chartreuses rêvées ? Les représentations des maisons de l'Ordre conservées Ed. J. B. VALVEKENS (t), o. praem. & L. C. VAN Ducx, o.praem. - à la Grande Chartreuse, pp. 363-380, 5 afb. ; D. 0. HuREL, Les chartreuses Analecta Praemonstratensia, 65, 1989, pp. 267-316 (editio textus). dans le "Voyage littéraire" de Dom Edmond Martène et Dom Ursin Durand, pp. 381-393. 568. H. JANSSENS, De premonstratenzer abdij van Averbode : ontstaan 561. Kartäuserliturgie und Kartäuserschrifttum. Internationaler Kon• en vroegste ontwikkeling (1134-1190). Lth. Leuven, Katholieke Univer• greB vom 2. bis 5. September 1987. 4 Bde. Salzburg, 1988 (I-III) & siteit: Departement Geschiedenis, 1988, xxxv-160 pp. 1989 (IV), 192 pp. ; 159 pp., ill. ; 96 pp., ill. ; 165 pp., ill. (Analecta 569. B. MERSCH, Het kloosterdomein van Averbode op Sint-Jansberg Cartusiana, II6/ 1-4). in Maaseik in de 12de eeuw. - Limburg, 68, 1989, pp. 53-59. In Pleterje. Bundelt 34 bijdragen, o. m. (1) : J. B. W1cKsTRoM, The Antiphons 570. E. AERTS, De sekwestratie van de Brabantse premonstratenzer• "ad psalmos" of Carthusian Lauds, pp. 7-33, 4 tab.; A. P. ÜRBAN, Das Latein abdijen (1789) in de briefwisseling van de Rekenkamer. - Analecta und die lateinische Literatur im Lichte des asketischen /deals der Kartäuser, Praemonstratensia, 65, 1989, pp. 246-272, 3 tab. pp. 34-52 ; R. MAISONNEUVE, Les visions mystiques de Béatrice d'Ornacieux (1 1303 ?), moniale de la chartreuse de Parmenie, première prieure: de la 571. De Abdij van Sini-Cornelius en Sint-Cyprianus : 700 jaar pre• chartreuse d'Eymeux, pp. 53-68 (vergelijkingen met Hadewijch) ; P. DINzEL• monstratenzer/even te Ninove. Catalogus van de tentoonstelling Ninove BACHER, Marguerite d'Oingt und ihre "Pagina meditationum", pp. 69-100 - 1-23 april 1989 [door de] Werkgroep Abdij Ninove. Ninove, 1989, (II) : J. WEISMAYER, Dionysius der Kartäuser als Lehrer der Unterscheidung 183 pp., 42 afb. der Geister, pp. 5-27 ; J. Hoaa, A Middle English Verse Chronicle on the Foundation and Progress of the Carthusian Order, pp. 108-118, 1 afb. - (IV) : De catalogus (100 nummers) wordt voorafgegaan door 14 bijdragen, waarvan J. Hoaa, Adam the Carthusian's "De quadripartito exercitio cellae", pp. 20- wij hier citeren: J. VAN DER SPEETEN, Liber Reverendorum Dominorum ab 33, 1 afb. (herdruk van artikel vermeld onder nr. 252) ; G. ACHTEN, Die anno 1690, pp. 11-15, 1 afb., 3 tab.; G. VANDE WINKEL, De Ninoofse abdij• Kartäuser, Meister des Gebets im 15. Jahrhundert, pp. 85-94; J. Hoaa, Everyday bibliotheek, pp. 16-22, 2 afb. (in bijlage een lijst van de Boeken uit de Ninoofse Life in a Contemplative Order in the Fifteenth Century, pp. 95-109 ; J. Hoaa, abdijbibliotheek met hun huidige bewaarplaats, pp. 21-22); A. VAN CAUDENBERG, The Ways of God to Man : The Carthusian Chronicle of Universa! History Ninoofse handschriften uit de 12de en 13de eeuw, pp. 23-25 ; W. VAN DER KELEN, in Oxford Bodleian Library Ms. E. Musea 160, pp. 152-163 (met vermelding Het "Liber Miraculorum Ninivensium Sancti Cornelii Papae", pp. 32-40, 1 afb. van Ruusbroec als prior van de Parijse kartuis op p. 161 !). (1184-1199); G. CRAENINCKX, Boudewijn van Ninove: exponent van de literaire Kluizenaars cultuur in de abdij van Ninove, pp. 41-48, 2 afb.; M. NUYTTENS, Abten van Ninove in de Staten van Vlaanderen, pp. 56-58 (hierbij aansluitend een door M. Cock uitgegeven Lofdicht voor abt Ferdinandus Vander Haeghen bij zijn 562. V. Aarcxx, Een ermitage te Tielt. - Biekorf, 89, 1989, p. 170. verkiezing tot lid van de Staten van Vlaanderen, 1721, pp. 59-60, 1 afb.); L. 563. J. LECLERCQ, o.s.b., Solitude and Solidarity: Medieval Women C. VAN Drrcx, o.praem., De internationale betrekkingen van Joannes David, Recluses. - Medieval Religious Wamen (= nr. 154), II, pp. 67-83. abt van Ninove (1613-1636), pp. 61-76, 2 afb.; D. VAN DE PERRE, De begraaf• plaatsen van de Ninoofse abten, pp. 77-84, 1 afb., 1 plattegr. Zie ook nrs. 495, 564. P. J. F. RosoF, The Anchoress in the Twe!fih and Thirteenth 612 en 726. Centuries. - Medieval Religious Wamen (= nr. 154), II, pp. 123-144. 572. F. BECUWE, Van toevluchtshuis tot abdij : grondinname en Kruisheren bouwgeschiedenis van de voormalige St-Niklaasabdij te Veurne in de 17de eeuw. - Handelingen van het Genootschap voor geschiedenis, 126, 565. A. RAMAEKERs (t), o.s.c., Petrus Blavier: een kort en krachtig 1989, pp. 79-100, 1 afb., 3 plattegr. generalaat (1648-1654). - Clairlieu, 47, 1989, pp. 37-99, 2 afb. 573. B. ARDURA, o.praem., Nicolas défenseur de la Foi Catho• Met zetel te Hoei. Psaume lique. Deux "A vertissements" de l'évêque de Verdun. - Analecta Prae• Oratorianen monstratensia, 65, 1989, pp. 87-121. 1 1 566. J. GHYSSAERT, Westvlamingen naar het Oratorium. - Vlaamse Ridderorden 1111 stam, 25, 1989, pp. 145-156. 574. J. A. MoL, .Friese vrijheid" in de Duitse Orde: de verhouding P rem ons tra tenze rs van het Friese klooster Nes tot zijn ordescentrum in Utrecht. - Archief 567. voor de geschiedenis van de Katholieke Kerk in Nederland, 31, 1989, Acta et decreta Capitulorum Generalium 0. Praem. (1657-1738). pp. 113-152, 4 kaarten, 374 F. HENDRICKX LITERAT UUROVERZlCHT 1989 375

575. L 'enquête pontificale de 1373 sur l'Ordre des Hospitaliers de Saint• 584. G. CHEVAssu, o.s.b., Noms de saints et noms de lieux en France. Jean de Jérusalem. Publieé sous la direction de J. GLËNrssoN. I. L'en• - La vie spirituelle, 143, 1989, pp. 235-250. quête dans le prieuré de France, par A. M. LEGRAS avec la collaboration 585. R. Ruvs, Tot heil van mens en dier : populaire heiligen in het de R. FAVREAU. Introduction générale : A. LuTTRELL. Paris, 1987, x• (2)-524-(4), (buitentekst)ill. + 24 pl. bisdom Gent. Gent, 1989, 183 pp., ill. 586. T. RENNA, Hagiography and Feminine Spirituality in the Low 576. The Hospitallers' .Riwle" (Miracula et Regula Hospita/is Sancti Countries. - Cîteaux. Commentarii Cistercienses, 39, 1988, pp. 285- Johannis Jerosolimitani). Ed. by K. V. SrNCLAIR. London, 1984, xi.rx• (3)-96 pp. (Anglo-Norman Texts, 42). 296. In het bijzondervolgens de 13de- à 15de-eeuwse (cisterciënzer) vitae: Aleidis De Anglo-Normandische versie van grootmeester Raymond du Puy's Regula van Schaarbeek ; Ida van Nijvel of van La Ramée ; Juliana van Cornillon, (t ca. 1160) wordt uitgegeven volgens hs. Cambridge, Corpus Christi College, can.a. ; Beatrijs van Nazareth; Coleta van Corbie, o.s.cl. ; Lutgardis van 405 (tussen 1300-1310). Aywières ; Ida van Léau (Leeuw) of van La Ramée ; de Delftse begijn Gertrudis 577. Graven van tempeliers in Ieper ontdekt (1581). [Dooi] A. B. - van Oosten. Biekorf, 89, 1989, pp. 283-284. 587. J. Goosssxs, Middelnederlandse levens van Maaslandse heiligen. Sepulcrijnen - Limburg, 68, 1989, pp. 35-52, 4 kaarten, 2 tab. 588. T. J. HEFFERNAN, SacredBiography: Saints and their Biographers 578. P. PEKALSKI, c.r.s.s., De Reguliere Kanunniken van het Heilig in the Middle Ages. New York & Oxford, 1988, ix-(5)-333 pp. Graf van Jerusalem. Uit het Pools vertaald door J. J. Muvs (t) & A. 589. A. VAUCHEZ, L'hagiographie entre la critique historique et la Hurro, o.s.b. Ingeleid door A. Hinro, o.s.b. Egmond-Binnen, 1989, (4)- dynamique narrative. - La vie spirituelle, 143, 1989, pp. 251-260. 184 pp., ill. 590. J. KüsTER, Heiligenjeste im Brauch : von Dreikonig bis St. Oorspronkelijk verschenen in Krakow, 1867. Met als bijlage een "Lijst van de vroegere Heilig-Graf kloosters in de Nederlanden" (pp. 177-182). Stephan. Mit vielen volkskundlichen Abbildungen. Freiburg im Breisgau• Wien, 1988, 157-(3) pp. (Herder Taschenbuch, 1518). Wilhelmieten 591. Heiligen van de herfsttijd. Verhalen uit de "Legenda aurea" van 11 579. C. VAN DE Wrsr., De Wilhelmieten : een verdwenen kloosterorde. Jacobus de Voragine over Sint-Michaël, Sint-Joris, Sint-Maarten en Enkele archivalia (1491-1791). - Het Land van Beveren, 32, 1989, Sint-Nicolaas. Vertaling [uit het Duits]: P. VAN DER BuL. Zeist, 1985, pp. 113-122. 75-(3) pp., 4 kleurenafb. Reeds verschenen in Ons geestelijk erf, 61, 1987, pp. 264-276. Met toestemming 592. C. WAcKENHEIM, Humanité et sainteté. - La vie spirituelle, 143, van de redactie van l.g. tijdschrift hier opnieuw gepubliceerd, ,,omdat zij o. m. 1989, pp. 283-297. ook over het Wilhelmietenklooster van Beveren nieuwe bronnen blootlegt" (p. 113). 593. P. MARAVAL, Le culte des images des saints dans Ie christianisme des premiers siècles. - La vie spirituelle, 143, 1989, pp. 261-268. VII. - HEILIGEN EN HEILIGENVERERING 594. K. HEENE, Merovingian and Carolingian Hagiography : Conti• nuity or Change in Public and Aims ? - Analecta Bollandiana, 107, A. Algemeen 1989, pp. 415-428. 580. Bulletin des publications hagiographiques. - Analecta Bol• 595. P. CoRBET, Les saints ottoniens. Sainteté dynastique, sainteté landiana, 107, 1989, pp. 210-233, 438-456. royale et sainteté féminine autour de l'an Mil. Préface : M. BuR. Sigmaringen, 1986, 288-(2) pp., 8 afb. (Beihefte der Francia, 15). 581. W. P. BALKENENDE, Niet onze goden : over heiligen en heiligen• verering. Goes, 1989, 216 pp., 48 afb. 596. J. GERITS, Patroonheiligen van jagers en valkeniers. (Sprokke• lingen rondjacht en wildstroperij). - Ons Heem, 43, 1989, pp. 175-177. 582. F. CHIOVARo, Typologie de la sainteté chrétienne. - La vie spirituelle, 143, 1989, pp. 425-435. Valkeniers : o. a. St.-Bavo van Gent. 583. J. Dtrsots, o.s.b., La dévotion aux saints dans le peuple chrétien. - La vie spirituelle, 143, 1989, pp. 213-233. 376 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 377 B. Bijzondere

0. L. Vrouw Bijhorend het artikel van R. DENAYER, Op zoek naar de Sint-Annakapel, I.c., pp. 135-145, 2 afb., 2 genealog. tab. 597. Marienlexikon. Hg. im Auftrag des Institutum Marianum Re• 607. A. Bq_,LLAERT, &n 18-eeuwse verering van de heilige Anna in gensburg E. V von R. BAUMER & L. ScHEFFCZYK. II. Chaldäer - de kerk van Poesele. - Het Land van Nevele, 20, 1989, pp. 143-144. Gréban. St. Ottilien, 1989, 704 pp., ill. Antonius, abt Dl. I verscheen in 1988 : zie Lit. 1988, nr. 670. 598. N. PERRY & L. EcHEVERRfA, Under the Heel of Mary. London 608. Antoniana. Driemaandelijks internationaal tijdschrift van de Vrien• & New York, 1988, vm-(2)-434 pp. den van Sint-Antonius-Abt. Nrs. 25-28 & 29-32. Zonnebeke, 1988 & 1989, pp. 213-398, ill. ; pp. 399-544, ill. 599. M. SMEYERs, Het Marianum. Monumentaal getuige van een laat• middeleeuwse devotie. - Meer schoonheid, 36, 1989, pp. 1-12, 5 afb. Met allerhande gegevens over de Antonius-verering en -iconografie, Zie ook : G. VERMEULEN, De West-Vlaamse schatkist der Antonius litanieën: de litanieën De gekroonde Maria met zonnestralen op een maansikkel, de demon vertrap• pende en geheel omgeven door een krans van rozen. en devotieprentjes van Sint-Antonius-Abt in het bisdom Brugge. Een proeve tot iconografische interpretatie en tekstuele ontleding, pp. 215-236, ill. (vervolg 600. D. VAN DER Scaoo-, s.rn.m., Mariaverering en Reformatie. - op Lit. 1987, nr. 905) ; In., Scènes uit het Leven van de heilige Antonius Abt Tijdschrift voor liturgie, 73, 1989, pp, 302-305. door Jan Wellens De Cock (1480-1528), Stedelijk Museum "De Lakenhal" Leiden. Iconografische beschrijving, iconografische interpretatie, iconologische 601. Jubelfeesten Hanswijk 1000. Gedenkboek. Geconcipieerd en sa• interpretatie, pp. 357-382, 9 afb. mengesteld door E. GouvERNEUR m. m. v. A. lANs e. a. Mechelen, 1989, 141 pp., ill. G. VERMEULEN, Het bidsnoer in de iconografie van Sint-Antonius-Abt, pp. 405- 421, 21 afb.; In., Scènes uit het Leven van de H. Antonius Abt door de Meester 602. Schatten van de Virga Jesse. Tentoonstelling 12 augustus-31 ok• van de Heilige Sippe (einde 15de eeuw), pp. 449-466, 12 afb., 1 fig. ; P. PLE• pp. TINCKX, Een mythologische benadering van de Verzoeking van Sint-Antonius• tober 1989, Stadsmuseum Hasselt. Hasselt, 1989, (28) Abt (Pieter Breugel), pp. 538-541, 1 afb. In machineschrift. Een tentoonstelling (97 stukken) samengesteld uit de bestendige bruikleen van kunstwerken uit de kerkfabriek van Sint-Quintinus en Onze-Lieve• Barbara Vrouw aan het Hasseltse Stadsmuseum (sedert 1982). 609. M. DE KREEK, De verering van de heilige Barbara in de Onze• 603. Virga Jesse. Tentoonstelling georganiseerd door de Generale Bank Lieve-Vrouwekerk te Maastricht. - Millennium, 3, 1989, pp. 32-50, van 30 juni tot 27 augustus 1989. Samenstelling van de tentoonstelling: C. ENGELEN. Hasselt, 1989, 240 pp., 195 afb. 4 afb. N. a. v. het Virga Jesse-feest dat in Hasselt om de zeven jaar plaatsvindt. Met Brandaan 2 artikels : J. K. STEPPE, Mariabeelden die hun hoofd en kind verliezen : madonna's en heiligen die herrijzen uit hun graf, pp. 13-40; R. A. E. ÛP DE 610. J. VAN Mrsato & J. II. WINKELMAN, St. Brandaan in de St. 'i BEECK, Antwerpen aan Maria: korte historiek van de openbare Maria-cultus Janskathedraal te 's-Hertogenbosch. - Brabants heem, 41, 1989, pp. 1-4, 'I in de kernstad, pp. 154-158. Zie ook: M. KENrs, Zevenjaarlijkse feesten te 3 afb. Hasselt, in Brabant, 1989 (juni), nr. 5, pp. 8-11, 6 afb. Laatmiddeleeuwse muurschildering in het Nicolaaskoor van de St.-Janskathe• 604. B. ScHWERING, Ein Gnadenbild als Vorlage: ,,Maria Kevetaer' draal. in volkstümlichen Darstellungen. - Volkskunst, 12, 1989, nr. 1, pp. 25- 30, 8 afb. Christina van Stommeln 1642. 611. G. BERS, Die Verehrung der seligen Christina van Stommeln in Anna Jûlich vom 16. zum 20. Jahrhundert. Zur Kultgeschichte einer Volks• heiligen. Jülich, 1986, (4)-92 pp. + 18 afb. (16 pp.), 2 losse druksels, 605. T. BRANDENBARG, Jan van Denemarken en Pieter Dorlant over , l losse graf., 2 losse kaarten. (Veröfjentlichungen des Jülicher Geschichts• 1 de maagschap van de heilige Moeder Anna. Een vergelijkende studie. vereins, 9). - Ons geestelijk erf, 63, 1989, pp, 201-244. Corneli us p6p06. .7 0-G81. , V2 AaNfbD. E PuTrn, Sint-Anna te Overijse. - Zoniën, 13, 1989, 612. M. MEGANCK, Cantus officii sanctorum Cornelii et Cypriani, patronorum abbatialis ecclesiae Ninhoviensis, primitus compositus circa 378 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 379

annum Domini 1150. Musa et arte V D. Damiani, canonici Norbertini Hubettus praedictae ecclesiae, musici peretissimi, - De Abdij van ( .. ) Ninove (= nr. 571), pp. 26-31, 1 afb., muz. 618. J. GERITS, Sint-Hubertusverering te Wakkerzeel. - Meer schoon• heid, 36, 1989, pp. 21-22. uDite 1t6it9e2l . van deze bijdrage is ontleend aan de Antwerpse druk van H. Aertssens Mogelijk sedert het einde van de 15de eeuw. Co s m a s Hugo van Cluny 613. W. DoBRAs, Kosmas und Damian : die Schutzheiligen der Arzte 619. A. H. BREDERO, De heiligverklaring van abt Hugo van Cluny und Apotheker, und ihre Attribute. - Volkskunst, 12, 1989, nr. 2, en die van zijn voorgangers. - Tijdschrift voor geschiedenis, 102, 1989, pp. 66-71, 6 afb. pp. 173-188. Cyprianus Joannes Berchmans Zie : Cornelius 620. J. PHILIPPEN, Bestaat er een authentiek portret van Sint-Jan Damianus Berchmans? - Brabant, 1989 (april), nr. 3, pp. 34-38, 5 afb. 621. J. P. VAN Scnoora, s.j., Sint-Jan Berchmans. - Emmaüs, 20, Zie: Cosmas 1989, pp. 77-80. Dominicus (Zwevegem) Josephus 614. De drie heilige gebroeders. [Door] A. B. - Biekorf, 89, 1989, 622. A. AsBERG-SMALS, De verering tot Sint-Jozef - Waarheid en p. 451. Leven, 21, 1989, nr. 3, pp. 12-13, 1 afb. Betreft ook: Servulus (Wervik) en Symphoriaan (Deulsemonde). In een historische context. Drie Koningen 623. H. P. BERGERON, c.s.c., Saint Joseph dans la prédicationfrançaise au XVIIIe siècle (suite). - Cahiers de Joséphologie, 37, 1989, pp. 17-54. 615. R. C. TREXLER, Träume der Heiligen Drei Könige. - Träume im Mittelalter (= nr. 169), pp. 55-71, l afb. Vervolg en slot op Lit. 1988, nr. 714. Elfduizend Maagden Lambertus Zie: Ursula 624. J. DEWINTER, Lovenjoel als bedevaartplaats van Lambertus. Oost-Brabant, 26, 1989, pp. 117-121, 2 afb. Ermelindis Lidwina van Schiedam 616. F. DoPERE, Zekerheden en vragen omtrent de identificatie van 625. J. HERMANS, Heiligen en hun roeping. Brugge, 1988, 71-(1) pp. het l lde-eeuwse Sint-Ermelindisschrijn van Meldert. - Jaarboek van ( Voorbeelden en voorsprekers). de geschied- en oudheidkundige Kring voor Leuven en omgeving, 29, 1989, pp. 47-69, 12 afb. De vijfde en laatst behandelde heilige is "Lidwina van Schiedam : geroepen om te delen in het lijden van de Heer" (pp. 57-69). Gerlachus van Houthem 626. Het leven van Liedewij, de maagd van Schiedam. De Middel• nederlandse tekst, naar de bewaarde bronnen uitgegeven, vertaald en 617. J. GERITs, Sint-Gerlach van Houthem, beschermheilige tegen van commentaar voorzien. Door L. JONGEN & C. SCHOTEL m. m. v. ziekten van mens en dier. - Ons Heem, 41, 1987, pp. 69-94, 11 afb. J. FRANKEN. Schiedam, 1989, 164 pp., titelpl., 27 afb. Kluizenaar van het Geuldal tussen Valkenburg en Houthem (t 1164/65). 627. E. VAN DEN BROECK, Ballade van Si-Lidwien. - Sint-Luigart, Overzicht van de plaatsen in België en Nederland waar deze volksheilige wordt vereerd. Zie ook nr. 678. 31, 1989, nr. 1, pp. 14-16. Ook ter ere van de heilige Lutgardis. 380 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 381 ' Lutgardis van Tongeren the Eleven Thousand Virgins. - Vox Benedictina, 6 1989, pp. 257-292, r~28. A. DEBOUTTE, c.ss.r., Korte legende der heyligen... - Sint• 1 afb. Lutgart, 31, 1989, nr. 1, pp. 10-13, ill. 629. A. DEBOUTTE, c.ss.r., Priorin Lutgardis. - Sint-Lutgart, 31, 1989, Waldetrudis nr. 3, p. 15. 636. Sainte Waudru devant l'histoire et devant la foi. Recueil d'études Martinus van Tours publié à l'occasion du treizième centenaire de sa mort. Sous la direction de J. M. Cxucmss. Mons, 1989, 139-(5) pp., ill. 630. G. M. ÜURY, o.s.b., Saint Martin de Tours, l'homme au manteau Bundelt 9 bijdragen over leven, verering en iconografie van deze heilige. partagé. Chambray-lès-Tours, 1987, 151-(7) pp. Willibrordus Nicolaus van Myra 637. M. DE REu, Willibrord in Nederland: een mythe?- Handelingen 631. R. GHESQUIERE, Van Nicolaas van Myra tot Sinterklaas. De der Maatschappij voor geschiedenis en oudheidkunde te Gent, N. R. kracht van een verhaal. Leuven & Amersfoort, 1989, 239-(1) pp. (Davids• fonds-Keurreeks, 180). 43, 1989, pp. 29-48, 1 kaart. Tegen de gedachtengang van wijlen archivaris A. Delahaye alsof Wiilibrord en Radegundis van Poitiers de zijnen eerder in Frans-Vlaanderen zouden thuishoren. 638. T. G. A. HENDRIKSEN, Sint-Willibrord werkzaam op het continent. 632. R. AIGRAIN, Sainte Radegonde. S. 1. (drukk. Parthenay), 1987, YI-157 pp. - Waarheid en Leven, 21, 1989, nr. 10, pp. 4-5, 2 afb. 639. Langs Willibrords wegen. [Catalogus van tentoonstelling in het] Omslagtitel (geen titelblad). Werd blijkbaar ook reeds in het begin van deze Museum Van Gerwen-Lemmens. Valkenswaard, 22 september tot 27 no• eeuw gepubliceerd, want o. m. een tweede editie verscheen in 1918 te Parijs in de reeks Les Saints. vember 1989, 112 pp., 53 afb., 1 kaart. 633. La riche personnalité de sainte Radegonde. Conférences et homé• N. a. v. de herdenking van het feit dat het 1250 jaar geleden is dat de H. lies prononcées à Poitiers à l'occasion de XIVe centenaire de sa mort Willibrordus op 7 november 739 te Echtemach overleden is. Behoudens het Woord Vooraf door de conservatrice Ch. Van Gerwen-Lemmens wordt de cata• (587-1987). Avant-propos : M. GmLIDTEAu. Poitiers, 1988, 203-(5) pp. logus (57 nummers) ingeleid door bijdragen over het Leven van St. Willibrord Telt 6 lezingen, o. a. : P. RrCHÉ, Sainte Radegonde et le monachisme féminin (pp. 11-18) en over de Iconografie van St. Willibrord (pp. 19-25). Gecommen• de son temps, pp. 17-34; E. R. LABANDE, Radegonde: reine, moniale et paci• tarieerd door P. THOBEN, St. Willibrord in beeld, in Brabantia, 38, 1989, nr. 9, ficatrice, pp. 35-58 ; M. RoucHE, Le mariage et Ie célibat consacré de sainte pp. 17-19, 4 afb., 1 kaart. pRpa. d1e4g5o-n1d75e,. pp. 77-98 ; P. EYT, La portée ecclésiale et publique de la sainteté, 640. M. MosTERT, Wat schreef Willibrord? - Madoc, 3, 1989, nr. 3, pp. 1-6, 1 afb. Servulus (Wervik) Wivina Zie : Dorninicus (Zwevegem) 641. A. HuYSENTRUYT, De heilige Wivina van Groot-Bijgaarden Simetrius volgens dokumenten uit de Xllde eeuw. - Eigen Schoon en de Bra• 634. A. PAmoux, Une vie inédite de saint Simètre de Lierneux bander, 72, 1989, pp. 327-328. (XIVe siècle). - Bulletin de la Commission royale d'histoire, 154, 1988, Benedictines (fl 1103 / 1170). pp. 199-226. Simetrius was een Romeins martelaar uit de 2de eeuw. VIII. - RELIGIEUZE VOLKSKUNDE S y m p h oriaan (Deulsemonde) A. Algemeen Zie : Dorninicus (Zwevegem) 642. S. ToP, Volkskunde aan de K. U. Leuven. Academiejaren 1986- Ursula 1988. - Volkskunde, 90, 1989, pp. 37-57. 635. We noteren slechts volgende twee licentiaatsverhandelingen : S. BAERTEN, Het P. SHEINGORN & M. THIÉBAUX, The Passion of St. Ursula and Heilig Sacrament van Mirakel van de voormalige abdij van Herclcenrode. 382 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 383

Volkskundige en kunsthistorische studie, Dep. Archeologie en Kunstwetenschap, bedevaartsplaats : Werbeek onder Retie (België); pp. 170-175, 3 afb. : G. A. 1987 (pp. 37-38) ; D. ScHRIJVERs, Uitingen van de Mariadevotie te Zutendaal VAN DER TooRN-PIEBENGA, De legende van Beatrijs; pp. 176-177, 1 afb.: D. vroeger en nu. Een volkskundig onderzoek, Dep. Germaanse Filologie, 1988 GooREN, ss.cc., Sint Sura (overleden begin !2de eeuw te Dordrecht). - Nr. 48, (pp. 51-52). pp. 190-191, 2 afb. : H. KooGER, Sint Machtus de Wonderdoener (Elten). 643. S. VAN DEN EuNDE, Tijdschriftenschouw 1989/1-4. - Volkskunde, 648. E. CuYPERS, Over een Aarschots pelgrimsinsigne. - Het Oude 90, 1989, pp. 69-88, 180-199, 261-280, 336-352. Land van Aarschot, 24, 1989, pp. 196. In totaal 1577 nummers. Vermoedelijk uit de periode 1450-1500. Aanvulling op het artikel vermeld in 644. Grundriss der Volkskunde. Einführung in die Forschungsfelder Lit. 1987, nr. 947. 649. A. M. KoLDEWEIJ, Karel de Grote-souvenirs uit Aken . .c__ Annus der europäischen Ethnologie. Hg. von R. W. BREDNICH. Berlin, 1988, 484-(4) pp. (Ethnologische Paperbacks). quadriga mundi (= nr. 83), pp. 116-128, 10 afb. Bundelt 22 bijdragen, o. a. : C. DAxELMüLLER, Volksfrömmigkeit, pp. 329-351. Met een Engelse samenvatting. 650. D.P. WYNANDS, Geschichte der Wallfahrten im Bistum Aachen. 645. Volksfrömmigkeit: van der Antike bis zum 18. Jahrhundert. Hg. J. von H. C. EHALT. Wien & Köln, 1989, 266-(2) pp., ill. (Kulturstudien: Aachen, 1986, (14)-495 pp., ill. (Veröffentlichungen des Bischoflichen Bibliothek der Kulturgeschichte, 10). Diözesanarchivs Aachen, 41). F. 646. R. DASCOTTE, Bibliographie de la Région du Centre: dialectologie, 651. LEMMENS, Plaatsgebonden devoties in de Bibliotheek van het ethnographie, folklore. Haine-Saint-Paul, 1989, (2)-117 pp. Ruusbroecgenootschap te Antwerpen. Klapper op het bezit. Antwerpen, Tot en met 31 december 1988. In machineschrift. Voor een omschrijving van 1989, 195 pp. de Région du Centre, zie Lit. 1986, nr. 1087. Pro manuscripto. 652. A. K. L. THIJS, Devotieprenten en geloofsbeleving : de rol van B. Bedevaarten en Devoties de Antwerpse produktie uit de 17de en 18de eeuw. - Oostvlaamse zanten, 64, 1989, pp. 235-252, 11 afb. 647. Devotionalia. Periodiek voor verzamelaars van devotionalia. Nrs. 37-42 (= jg. 7) en nrs. 43-48 (=jg. 8). Eindhoven, Stichting Devo• 653. T. DE SuTTER, Volkskundige en / of folkloristische kalender uit tionalia, 1988 & 1989, 183-(1) pp., ill. ; 215-(1) pp., ill. Berlaar en omgeving. 3 dln. Berlaar, 1988, z. pag., ill. (Reeks Geschiedenis Nr. 37, pp. 4-11 afb.: G. A. P1EBENGA, De Heilige Maagd, Thomas Becket en heemkunde, 10, 11, 13). en de Middelnederlandse Marialegenden. - Nr. 38, p. 36, 1 afb. : P. J. LEM• Dl. 1 : januari-april. Dl. 2 : mei-augustus. DL 3 : september-december. MENS, De korte geschiedenis der gekroonde O. L. Vrouwenbeelden van België 654. Y. LAMMERANT, Pelgrims uit het bisdom Brugge naar Rome 11 (+ nr. 39, p. 64, 2 afb. / nr. 40, p. 96, 1 afb. / nr. 41, p. 124, 1 afb. / nr. 42, (1624-1790). - Vlaamse stam, 25, 1989, pp. 157-166. p. 152, 3 afb. / nr. 43, p. 4, 1 afb. / nr. 44, p. 40, 1 afb. / nr. 45, p. 80, 1 afb. / nr. 46, p. 112 / nr. 47, p. 148, 1 afb. / nr. 48, p. 186, 1 afb.) ; pp. 37- 655. J. L. MEULEMEESTER, Sacramentspanelen in Brugge. - Ons t 39, 1 afb.: R. VAN DEN BRANDE, Beknopte geschiedenis van 0. L. Vrouw van Heem, 43, 1989, pp. 3-8, 8 afb. Goede Wil te Duffel (sedert 1637). - Nr. 40, pp. 98-99, l afb.: D. GooREN, Met een aanvulling l.c., p. 120 (Nieuwpoort). Beschrijving van een 19de-eeuwse ss.cc., Onze Lieve Vrouw van Aduard; pp. 108-111, 2 afb.: G. A. VAN DER situatie. De verering tot het H. Sacrament werd door paus Joannes XXII in TooRN-PIEBENGA, De legende over het ontstaan van de apostolische geloofs• 1317 gepromulgeerd. belijdenis. - Nr. 41, pp. 142-145: De Heilige Stede (Hasselts devotieoord rond 656. A. KuETER, De springprocessie van Echternach. - Geest en leven, 1200). - Nr. 42, pp. 158-162, 4 afb. : P. VERMEEREN, o.s.a., Wijwatervaatjes vertellen verhaal. 66, 1989, pp. 257-261. Nr. 43, pp. 29-33, 2 afb. : C. HouBEN, De Mantelmadonna en de Mantelmaria. Kadert in een themanummer over St.-Willibrordus (zie ook nr. 186). Van hetzelfde kleed een mantel. - Nr. 44, pp. 63-66, 2 afb.: A. VAN DEN 657. M. CoRBANIE, Sint-Servaasommegang Grimbergen. Vrome ode HEUVEL, Op een bidprentje staat een verhaal. - Nr. 45, pp. 84-88, 3 afb. : aan waarden van weleer. - Brabant, 1989 (april), nr. 3, pp. 18-20, 7 afb. J. ZURING, Over de heilige Dimpna (+ nr. 46, p. 119, 1 afb). - Nr. 46, pp. 116- 119, 1 afb. : L. A. M. Goossens, o.f.m., De heilige Godfried van Mervel (een Sedert 1448. van de 19 Martelaren van Gorcum); pp. 132-134, 2 afb. : H. KooGER, 658. J. MERTENS, Bedevaarten naar Laak (Houthalen), St.-Lenaarts Wonderdadige kruisen. I. Het kruis op de Stromberg [in Oelde] heil voor (Brecht) en Opgrimbie (Maasmechelen) in 1579. (Sprokkelingen). - Ons verlamden(+ nr. 47, pp. 154-156, 2 afb.: II. Het gaffelkruis te Coesfeld / nr. 48, pp. 187-189, 2 afb. : 111. Kaarsen voor het kruis in Bocholt). - Nr. 47, pp. 157- Heem, 42, 1988, p. 219. 158, 1 afb.: T. VAN DER AALST, Een nagenoeg onbekende internationale 384 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 385

659. L. VAN BuYTEN, Publieke devotie (IJ. - Museumstrip, 16, 1989, pp. 56-60, 3 afb. 666. M. WrnMANN, .De coronis". Zum Bedeutungswandel und zur Bedeutungsvielfalt eines Zeichens im religiosen und säkularen Volksleben. Publikatie met commentaar uit het iconografisch "P. De Craan-archief' van Leuvense kapelletjes en gevelbeelden. Frankfurt am Main, Bern & New York, 1987, (2)-267 pp., 21 afb. (Artes 660. J. PHILIPPEN, De Limburgse devotiemedail!es. Een bijdrage tot 'populares : Studia ethnographica et folkloristica, 12). de religieuze numismatiek en de geschiedenis van de volksvroomheid. 667. M. TAUCH, Das Zeichen/HS. Zu seiner Entstehung, Verbreitung, - Jaarboek van het Europees Genootschap voor munt- en penning• Interpretation und Verwendung. - Volkskunst, 12, 1989, nr. 4, pp. 5-9, kunde, 1988, pp. 131-179, ill. 8 afb. 661. Piété populaire en Namurois. Coordination de l'exposition: C. 668. J. GERITS, Nogmaals het gebruik van twee kruisen in processies. DEcocK-GouRDIN e.a. Namur, 1989, 157-(3) pp., ill. (Sprokkelingen). - Ons Heem, 43, 1989, p. 123. Tentoonstelling in het Maison de la Culture te Namen van 8 september tot Betekom (1619), Diest (1530) en Hoogstraten (1557). Gevolgd door enige 8 oktober 1989. Bundelt 17 bijdragen, o. m.: R. DEPASSE-LEMAIRE, Le culte informatie van dezelfde over Ook twee processiekruisen te Peer ? (ibid.). marial à Namur, pp. 58-71 ; L. DELFossE, Les madones et autres statues 669. L. BAVAY, Volksdevotie langs straten en pleinen. Enige praktische religieuses habillées dans !'arrondissement de Namur, pp. 72-76; J. WrLLEMART, wenken voor het opstellen van een inventaris. - Ons Heem, 42, 1988, Dieu et les saints dans la parémiologie namuroise, pp. 78-85 ;_ M. J. BRAGARD• pp. 2-8, 6 afb. HuMBLET & P. BRAGARD, Saints protecteurs et guérisseurs, pp. 86-94; J. BAUDHUIN, Les saints patrons des corporations namuroises, pp. 95-104; M. 670. J. PHILIPPEN, Van vestelkens en blazoentjes tot .vaentkens van S. DuPONT-BoucHAT, Le culte de saint Joseph à Namur, pp. 105-116; J. pampier". - Ons Heem, 43, 1989, pp. 100-113, 12 afb. RoMAIN, Le culte de saint Feuillen et de sainte Brigide, pp. 127-134 (Birgitta Een overzicht van vijf eeuwen traditie. van Ierland); J. HocKAY, Le culte de saint Berthuin, pp. 135-148; M. PIROTTE, Le culte du Vieux Bon Dieu de Gembloux, pp. 149-153 (de Ecce Homo-figuur). 671. A. SwARTENBROEKX, Wijwatervaten, eeuwen devotie. [Met samen• 662. J. PrROTTE, Images des vivants et des morts. La vision du monde vattingen in het Frans, Engels en Duits]. Hasselt, 1989, 191-(1) pp., propagée par l'imagerie de dévotion dans Ie Namurois (1840-1965). 276 afb. Louvain-la-Neuve & Bruxelles, 1987, Lxxrv-418 pp. + xxxv pl. ( Univer• Worden besproken : het gebruik, de iconografie en de verschillende materialen sité Catholique de Louvain. 'Recueil de Travaux d'histoire et de philo• (in het bijzonder de keramiek). Onder de registers treft men aan : een glossarium logie, 6e série, fase. 34). en een lijst van musea die wijwatervaten bezitten. Met een tentoonstellingsbro• chure : Wijwatervaten. Tentoonstelling ingericht door A. SwARTENBROEKX i. Besproken door P. Pos'r & J. HAHN, Verbeelding van vroomheid. Devotieprentjes s. m. ABB-Verzekeririgen en CERA-Spaarbank Hasselt, van 5 augustus tot 1 sep• als cultuurwetenschappelijke bron. Dossier uitgegeven bij gelegenheid van het tember 1989, in het kader van de zevenjaarlijkse Virga Jesse-feesten, Hasselt, symposion georganiseerd door de Katholieke Theologische Universiteit Am• 1989, (12) pp. (slechts een overzicht van de tentoongestelde wijwatervaatjes). sterdam en het P. J. Meertens-Instituut (Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen) te Amsterdam op 3 november 1989, pp. 65-67; bovendien zijn C. Gebruiken en Toestanden in dit dossier nog twee andere reeds elders (zie aldaar) verschenen artikels opgenomen : P. Pos r, Iconisering of ontbeelding ? Enkele notities over de ont• 672. G. RENSON, De Gemeenschappelijke Armen en de Beurs der wikkeling van de beeldzijde van bidprentjes met de ikoon als invalshoek, pp. 5- Zieken te Ha l l e. - Eigen Schoon en de Brabander, 72, 1989, pp. 47, 18 afb. en A. VAN DER ZEIJDEN, Bidprentjes en doodsbeleving, pp. 48-64, ill.; op pp. 68-76 treft men een uitgebreide bibliografie over het onderwerp aan. 323-326. 663. D. P. J. WYNANDs, Rhein-maasländische Wallfahrten des 19. Jahr• 673. P. BoRREMANS, Een oud gebruik te S i n t-M a r t e n s• hunderts im Spannungsfeld van Politik und Frömmigkeit. - Annalen L en n ik. - Het Oude Land van Edingen en omliggende, 17, 1989, des historischen Vereins Jür den Niederrhein, 191, 1988, pp. 115-131, pp. 291-293. 1 afb. '11"' Broodbedeling aan de armen van de parochie sedert 1533. 1, i 664. L. VAN AcKER, Op bedevaart naar Westrozebeke (1724-1726). 674. V. MEILLANDER, Ziel en doopsel van (on)geboren kinderen. Vier - Biekorf, 89, 1989, pp. 115-117. eeuwen dispuut. - Oostvlaamse zanten, 64, 1989, pp. 3-30, 5 afb. Door landbouwer Pieter Pieters uit Noordschote. 17de-20ste eeuw. 665. W. GrRALDo, Volksdevotie in West-Vlaanderen. Brugge, 1989, 675. K. PETIT, Les fous et la fête des fo us à M o n s aux XVe et 164 pp., ill. XVIe siècles. - Anna/es du Cercle archéologique de Mons, 73, 1988, pp. 151-157, I afb. 386 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 387

676. Volksgeneeskunde. - Ons Heem, 41, 1987, pp. 41-110, ill. 684. G. DEDOBBELEER, De "Gulde-Broeders van den heyligen Ursma• Kafttitel met betrekking tot dit themanummer (afl. 2-3), waarvan het onder nr. 617 vermelde artikel deel uitmaakt. Zie ook onder de rubriek Sprokkelingen rus" te O e t i n g h e n. - Het Oude Land van Edingen en omliggende, (pp. 95-110) o. m.: J. GERITs, Remedies tegen de pest (16de eeuw), pp, 95- 17, 1989, pp. 285-287, 1 afb. 96 ; A. STROOBANTS, Heiligen als beoefenaars van de geneeskunde te Dender• Eerste vermelding op de Ferraris-kaart van de Oostenrijkse Nederlanden (1771- monde, pp. 98-99; J. GERITs, Reliekentoning en verering van O.-L.-Vrouw van 1778). Remedie te Gerdingen [bij Bree], p. 103 (13de-eeuws beeld); ID., Hasseltse 685. P. Huvs, De Sint-Sebastiaansgilde in S i n t-L a u r e i n s kloosterzusters naar de geneeskrachtige baden van Aken (l 8de eeuw), pp. 103- 104 ; J. DAAMEN, Heiligenverering ten tijde van ziekte en onheil te Niel-bij• (1534). - Biekorf, 89, 1989, pp. 281-282. As, p. 106; J. GERITS, St.-Apolloniaverering te Wijchmaal, p. 108; J. L. MEULE• 686. P. CATTEEuw, Hekserij en bijgeloof vroeger en nu. Verslag van MEESTER, De H. Arno/dus en de volksgeneeskunde, pp. 108-109. het zesde L. V. V'-symposium. - Volkskunde, 90, 1989, pp. 58-62. 677. A. DEwurn, De vroede vrauwen (1551). - Biekorj; 89, 1989, pp. 184-186. 687. M. Gnswnr-HoFSTRA, Mens, dier en demon. Parallellen tussen Brug ge. dieren- en heksenprocessen. - Geschiedenis, godsdienst, letterkunde (= nr. 96), pp. 55-62. 678. Gilde-sprokkelingen. - Ons Heem, 42, 1988, pp, 21-31; 43, 1989, pp. 214-222. In algemene Europese context tot het begin van de 20ste eeuw; in de Noorde• lijke Nederlanden van de 16de tot de 18de eeuw. Overwegend samengesteld door hoofdredacteur Jan Gerits. Ons Heem, 42, 1988: 688. H. DE WAARDT & W. DE BLÉCOURT, De regels van het recht: betreft o. m. de Bouwelse Sint-Sebastiaansgilde (ca. 1600), de schuttersgilden aantekeningen over de rol van het G e l de r s e hof bij de procesvoering van Bree (eind 16de eeuw), de St.-Sebastiaansgilde van Edegem (1512), de Sint• Sebastiaansgilde van 's-Gravenwezel (begin 17de eeuw) en de Sint-Sebastiaans• inzake toverij (1543-1620). - Bijdragen en mededelingen [van de] gilde van Guigoven (17de eeuw). Vereniging Gelre, 80, 1989, pp. 24-51. Ons Heem, 43, 1989 : betreft o. m. de bespreking van nr. 688, de schuttersgilden 689. Heksen in de Z u i de l ijk e N e de r la n de n (16de- in de fusiegemeente Asse (mogelijk 16de eeuw), de schuttersgilden van Beringen 17de eeuw). Coördinatie: E. AERTS & M. WYNANTS. I.s.m. R. DoMs, (16de eeuw), de Ieperse boogschuttersgilden (de St.-Jorisgilde in 1325, de St.• Sebastiaansgilde in 1400), de bespreking van Lit. 1986, nr. 1134 (schuttersgilden M. S. DuPoNr-BoucHAT & J. MoNBALLYU. Brussel, 1989, 124 pp., van Kasterlee-Lichtaart-Tielen). 66 afb. (Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, Edu• 679. F. DRirnooMs, Sint-Sebastiaan, 363 jaar patroon van de B o u• catieve Dienst. Dossiers, 2de reeks, 2). w e l s e Schuttersgilde. Historische schets van een verdwenen Kempische Het 2de en 3de hoofdstuk handelen resp. over heksenprocessen te Lier (1589- handboogschuttersgilde ! Bouwel, 1986, 156 pp., ill. 1590) en 's-Gravenbrakel (1601). Bijhorend onder dezelfde titel een onder redactie van E. Aerts, R. Doms en M. Wynants samengestelde catalogus van de Omslagtitel .De geschiedenis van de Bouwelse Sint-Sebastiaansgilde (1606-1969). tentoonstelling over dit onderwerp (63 pp., 195 nrs.) in het Algemeen Rijksarchief 680. M. DE BONT, De Gilde van de H. Ambrosius of de Biegilde van van 14 april tot 30 juni 1989 (verschenen in de reeks Algemeen Rijksarchief Geel. - Jaarboek van de Vrijheid en het Land van Geel, 24, 1987, en Rijksarchief in de Provinciën. Catalogussen, 82). pp. 61-66. 690. A. DE WITTE, Miskend liefdesleed (Beveren, begin 18e eeuw)? Gesticht in 1700. ,,Sy wat manck en ick een buelt, wat kinderen souden wy voort• 681. M. STIJNEN, Enkele feiten uit de laatste jaren van de Geelse gilden. bringhen ?". - Het Land van Beveren, 32, 1989, pp. 98-110, 3 afb. - Jaarboek van de Vrijheid en het Land van Geel, 24, 1987, pp. 67- J. 74, 2 afb. 691. HoKKE, ,,Mijn alderliefste Jantielief": vrouw en gezin in de R e p u b l i e k. Regentenvrouwen en hun relaties. - Vrouwenlevens 1796-1847. 1500-1850 (= nr. 321), pp. 44-73, 4 afb., 1 tab. 682. Schutters in H o l l a n d, kracht en zenuwen van een stad. 692. J. P. TYTGAT, Als rijke pachterskinderen trouwen. .. in 1627. Redactie: M. CARAsso-KoK & J. LEvY-VAN HALM. Zwolle & Haarlem, 1988, 425-(3) pp., ill. Het Oude Land van Edingen en omliggende, 17, 1989, pp. 94-96. l o 11 e m b e e k. Negen inleidingen gaan een catalogus (198 nummers) vooraf. Zie ook nr. 678. 693. F. KooRN, Illegitimiteit en eergevoel: ongehuwde moeders in 683. W VERLEYEN, o.s.b., De handbooggilde van Meldert (Aalst). T w e n t e in de achttiende eeuw. - Vrouwenlevens 1500-1850 - Ons Heem, 43, 1989, pp. 9-17. (= nr. 321), pp. 74-98, 3 afb. De Sint-Jozefsgilde van Meldert werd volgens de traditie in 1565 opgericht. 388 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 389 694. D. CLAUZEL, Les maladies dans Ie Nord de la F r a n c e au XIVe siècle. - Les Pays-Bas français, 14, 1989, pp. 208-224, 8 afb. 704. E. VAN HARTINGSVELDT, De "Zeven Zaken" en de F r a n• 695. L. NooRDEGRAAF & G. VALK, De Gave Gods: de pest in k is c h e bisschop. - Belgisch tijdschrift voor.filologie en geschiedenis, Ho l la n d vanaf de Late Middeleeuwen. Bergen, 1988, 283-(3) pp., ill. 67, 1989, pp. 677-694, 2 tab. 696. Lepra in de N e d e r la n de n (12de-18de eeuw). Weten• Moordstrafzaken en het hieraan verbonden zoengeld. schappelijke leiding ; W. DE KEYZER & M. VAN DER EYCKEN. Coör• 705. R. PoELMAN, Misdaad en straf in het oude G e n t. - Jaarboek dinatie; M. FoRRIER. Brussel, 1989, 141 pp., 75 afb. (Algemeen Rijks• [van de] heemkundige Kring "De Oost-Oudburg", 26, 1989, pp. 17-90, archief en Rijksarchief in de Provinciën, Educatieve dienst. Dossiers, 4 afb. (wordt vervolgd). 2de reeks, 3). Eind 12de-midden 19de eeuw. Tentoonstelling naar aanleiding van de honderdste verjaardag van het overlijden 706. E. KLOEK, Criminaliteit en sekse in de confessieboeken van van Pater Damiaan in het Algemeen Rijksarchief te Brussel (najaar ~989). Leiden (1678-1794). - Vrouwenlevens 1500-1850 (= nr. 321), pp. 134- 697. C. G. VAN LEEUWEN, ,,Aangaende der pestilencie". Een onderzoek 172, 3 afb., 9 tab. naar de denkbeelden die men in de Nederlanden gedurende de Late 707. J. DEWINTER, Strafrechterlijke delicten behandeld door de sche• Middeleeuwen met betrekking tot de pest koesterde. - Geschiedenis, penbank van L o v e n j o e l. - Oost-Brabant, 26, 1989, pp. 20-27. godsdienst, letterkunde(= nr. 96), pp.28-37. 0. m. misdrijven tegen de godsdienst (1477-1558, 1725-1782). 698. Les vivants et leurs morts : art, croyances et rites funéraires 708. J. DECAVELE, De scherprechter van Ieper gelyncht te P op e• dans l'A r d e n n e d'autrefois. Conception générale ; L. LEJEUNE & rin ge in 1525. - Biekorf, 89, 1989, pp. 381-383. A. NEUBERG avec la collaboration de Y BASTIN e. a. Bastogne, 1989, 288 pp., ill. 709. M. E. HrnMsTRA, Bende/even en -structuur in de heerlijkheid V e n l o o n: de bende van "De Veeren" (1717-1727). - Bijdragen Catalogus van een tentoonstelling gehouden in de Musée en Piconrue te Baste• tot de geschiedenis, 72, 1989, pp. 59-80, 3 tab. naken. Bundelt 29 bijdragen over dit thema ter plaatse vanaf het Neolithicum tot de 20ste eeuw, waaruit we slechts citeren : J. CHARNEUX, Archives : autres 710. R. C. M. VAN ÜTTERLO, Banditisme in We s t-B ra b a n t aan traces ou rejlets des disparus du XVJe au XIXe siècle, pp. 199-208; L. het einde van de achttiende eeuw. - Jaarboek [van de] oudheidkundige DEMOULIN, La mort à Orval du Moyen Age à la Révolution, pp. 225-230. Kring "De Ghulden Roos" - Roosendaal, 49, 1989, pp. 79-89, 6 afb. 699. A. DEWITTE, Dood en devotie in het B r u g s e Sint-Janshuis. - Biekorf, 89, 1989, pp. 149-153, 1 afb. 711. W. FRIJHOFF, Voorgezichten van strijd en straf in de zeventiende• eeuwse Republiek. Naar een geschiedenis van de produktiewijzen 700. P. DE WIN, In het kader van de ,,Inventaris van het rechtshistorisch van collectieve waarneming. - Geschiedenis, godsdienst, letterkunde patrimonium van België": roepstenen en kerkpuien. - Ons Heem, 43, (= 1989, pp. 46-94, 12 afb. nr. 96), pp. 81-89, 1 afb. 712. J. GERITs, Voornamenlijsten uit de 17de eeuw. - Ons Heem, Betreffende de situatie in de "Middeleeuwen en Nieuwe Tijd (vóór 1795)" zie 42, 1988, pp. 32-33. 7p2p-.9 46)3. -70. Met een Inventaris van de roepstenen en kerkpuien in België (pp. Betreft de lijst van doopnamen (Dietse voornamen met hun Latijnse equivalent) 701. K. GEERTS, De spelende mens in de Boer go n disc he die Jan Michiel Hetsroy, o.praem. (t Floreffe, 1642) samenstelde tijdens zijn pastoraat in de St.-Martinusparochies van Houthalen (1625) en Overpelt (1634). rNeeekds, e4)r. landen. Brugge, 1987, 197 pp., 43 afb. (Vlaamse historische

702. R. MucHEMBLED, La viotence au village: sociabilité et compor• IX.-KUNST tements populaires en A r t o i s du XVe au XVIIe siècle. Turnhout, 1989, 419-(3) pp., ill. (Violence et sociéte). A. Iconografie 703. P. STABEL, Misdaad en misdadiger in een kleine Vlaamse stad 713. F. BAUDOUIN, Iconografie en stijlontwikkeling in de godsdienstige gedurende de Late Middeleeuwen (E e k l o, 14de-15de eeuw). - schilderkunst in de zeventiende eeuw. - Antwerpen in de XVIIde eeuw Appeltjes van het Meetjesland, 40, 1989, pp. 155-166, 1 diagram, 1 tab. (= nr. 771), pp. 329-364 + 12 buitentekstafb. 714. D. Sc1LLIA, The Jason Master and the Woodcut Designers in Holland (1480-85). - Dutch Crossing, nr. 39, 1989, pp. 5-44, 25 afb. 390 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 391

Zijn noodnaam ontleent hij aan zijn activiteit als verluchter van Raoul Ie Fevre's Historie van Jason (1470-1480). Stijlgelijkenissen tussen de illustraties in de 723. R. FoRGEUR, Une réplique de la Pieta de l'Eglise de Saint-Remy Ghetiden- en Vita Christi-drukken van Gerard Leeu (Gouda, Antwerpen) en à Liège (1675). - Leodium, 74, 1989, pp. 5-8. Jacob Bellaert (Haarlem) enerzijds, en in de Ghetiden-manuscripten (Haarlemse collecties) anderzijds. 724. A. DE WITTE, Jan Peter van Baurscheit de Jonge en de verbouwingen aan de torenkapel te B e v e r e n (l 8e eeuw). - Het 715. A. J. J. MEKKING, Pro Turri Trajectensi : de positieve symboliek Land van Beveren, 32, 1989, pp. 19-24, 2 afb. van de Domtoren in de stad Utrecht en op de "Aanbidding van het Sint-Martinuskerk. Lam Gods" van de gebroeders Van Eyck. - Annus quadriga mundi (= nr. 83), pp. 129-151, 6 afb. 725. J. L. MEULEMEESTER, Het interieur van de voormalige B r u g s e Met een Engelse samenvatting. jezuïetenkerk in de zeventiende eeuw. - Vlaanderen, 38, 1989, pp. 257- 260, 5 afb. 716. F. KNAIPP, Hinterglas-Künste. Eine Bilddokumentation. Hg. und Text von W BRüCKNER. Unter Mitwirkung von H. lESSERER, F. C. 726. D. VAN DE PERRE, De invloed van de Karmelietenarchitectuur LrPP & R. Scausrnn. München, 1988, 240 pp., 340 afb. op de N i n o o f s e barok, inzonderheid op het hoogaltaar. M. m. v. B. LANNOY. - De Abdij van (. . .) Ninove (= nr. 571), pp. 97-105, Met een bijzonder Hoofdstuk over "Das religiöse Bild für jedermann : der volkstümliche Wandschmuck" (pp. 139-208). 9 afb. 717. H. VAN SCHALKWIJK, Kruisen: een studie over het gebruik van 727. E. Rusrnc, De quelques orfèvreries en provenance du couvent kruistekens in de ontwikkeling van het godsdienstig en maatschappelijk des soeurs récollectines de B r a i n e-l e-C o m t e - Anna/es du leven. Hilversum, 1989, 362 pp., ill. Cercle archéologique d'Enghien, 24, 1988, pp. 53-64, 7 afb. Met een Engelse samenvatting. Van de prehistorie tot heden. 18de eeuw. 718. R. GENAILLE, Réjlexions sur Ie maintien des sujets religieux dans 728. L. VAN LANGENDONCK, Historisch onderzoek van muur- en les tableaux de genre et de natures mortes au XVIe siècle. - Jaarboek gewelfschilderingen in koor en kruisbeuk [van deJ Onze- Lieve- Vrouwe• van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, 1989, kathedraal te A n t w e r p e n. Antwerpen, 1988, 69-(3) pp., 69 afb. pp. 263-301, 16 afb. 729. W. LAUREYSSENS, De triptiek met de marteling van Sint Sebastiaan Betreft vooral de onderwerpen : Ecce Homo, de Vlucht naar Egypte, Christus in de Sint-Martinuskerk te Asse. - Ascania, 32, 1989, pp. 101-113, bij Martha en Maria. 11 afb. 719. S. NALDINI, llconographie mittelalterlicher Träume. Eine biblio• Middenpaneel geschilderd door de Brusselse figuurschilder Hendrik de Clerck, graphische Einjührung. - Träume im Mittelalter (= nr. 169), pp. 250- 255. de zijpanelen door zijn atelier (1617). 730. J. BERNAER, Een werk van de "Meester der Virgo inter Virgines" B. Kerkelijke Kunst in Ed in g e n. - Het Oude Land van Edingen en omliggende, 17, 1989, pp. 13-20, 3 afb. 720. Kunst uit oud-katholieke kerken. Samenstelling en redactie : P. Fl. 1480-1500. Hij dankt zijn noodnaam aan een schilderij voorstellend de H. DrRKSE. Tentoonstelling Rijksmuseum Het Catharijneconvent 25 au• Maagd met het Kind Jezus, omringd door de HH. Barbara, Catherina, Cecilia gustus - 29 oktober 1989. Utrecht, 1989, 124 pp., ill. en Ursula (Amsterdam, Rijksmuseum, catnr. 43). Het desbetreffende schilderij beeldt De Bewening af en wordt heden bewaard in het museum "Huis Jonathas" Nederland. De catalogus (171 nummers) is voorafgegaan door 3 artikels: P. (oorspronkelijk herkomstig van het St.-Niklaashospitaal der zusters augustines• DIRKSE, Kunst uit oud-katholieke kerken, pp. 6-33; F. SMIT, 1889-1989 De sen). Unie van Utrecht, pp. 34-49 ; B. Wrnrx, De Oud-katholieke Kerk: waar deze r Kerk voor staat, pp. 50-62. 731. M. P. J. MARTENS, De schilderkunst te G e n t (12de tot 16de eeuw). Brussel, 1989, 286 pp., ill. + 97 buitentekstafb. (39 pp.). (Ver• 721. H. Busssns, De beeldhouwkunst. - A n t w e r p e n in de handelingen van de Koninklijke Academie voor wetenschappen, letteren XVI/de eeuw(= nr. 771), pp. 291-327 + 9 buitentekstafb. Vooral religieuze beeldhouwkunst. en schone kunsten van België. Klasse der schone kunsten, jg. 51, nr. 46). Hoofdstukken 6, 7 en 8 handelen respectievelijk over muurschilderingen in 722. J. JANSEN, Onderzoek van de beeldengroep van het Gasthuis te abdijen en kloosters, in kerken, in charitatieve instellingen en gildekape!len. Geel, voorstellend de "Onthoofding van de H. Dimpnn", - Jaarboek 732. Z. VAN RuYVEN-ZEMAN, Een verdwenen glasraam uit de St.• van de Vrijheid en het Land van Geel, 24, 1987, pp. 8-16, 4 afb. Janskerk te G o u d a naar een ontwerp van Lambert van Noort. Oudste vermelding in 1627. Annus quadriga mundi (= nr. 83), pp. 179-192, 7 afb. 392 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 393

733. G. LEMMENS, Het portret van Peter Kanis terug op het Nij• Oorspronkelijke titel : Das Buch der Vier Evangelien : Kölns Karolingische m eeg se drieluik. - Numaga, 36, 1989, pp. 45-47, 5 afb. Evangelienbücher. Begleitheft zur Ausstellung des Schnütgen-Museums, Köln, Sedert 1975 in de Commanderie van Nijmegen. 7. April-9. Juli 1989, 53-(3) pp., ill. (Kölner Museums-Bulletin. Berichte und 734. J. H. A. DE RIDDER, Gerechtigheidstaferelen voor schepenhuizen Forschungen aus den Museen der Stadt Köln, Sonderheft 1/ 1989). Een kern van evangeliaria uit de Karolingische periode in het bezit van dit museum, in de Z u i d e l ij k e N e d e r l a n d e n in de 14de, 15de aangevuld met manuscripten uit andere Keulse, Belgische en Nederlandse en 16de eeuw. Brussel, 1989, 182 pp. + 57 buitentekstafb. (24 pp.). openbare verzamelingen ; ook tentoongesteld in het Rijksmuseum Meerrnanno• (Verhandelingen van de Koninklijke Academie voor wetenschappen, Westreenianum te Den Haag (12.10.89-06.01.90) en in de Koninklijke Bibliotheek letteren en schone kunsten van België. Klasse der schone kunsten, jg. Albert I te Brussel (17.02.-31.03.90). 51, nr. 45). 741. In beeld geprezen: miniaturen uit Maaslandse devotieboeken 735. H. Cor.sour., Lucas Franchoys de Jonge (1616-1681). Oeuvre• (1250-1350). [Catalogus van tentoonstelling in het] Provinciaal Museum catalogus, deel 1. ~ Handelingen van de Koninklijke Kring voor voor Religieuze Kunst, Begijnhofkerk, Sint-Truiden, 10 augustus-12 no• oudheidkunde, letteren en kunst van Mechelen, 92, 1988, pp. 117-283, vember 1989. Leuven 1989, 203-(3) pp., ill. 120 afb. Ingericht m. m. v. het Centrum voor de studie van het verluchte handschrift in de Nederlanden (K.U. Leuven). De beschrijving van 62 tentoongestelde Het eerste deel inventariseert de religieuze werken, hoofdzakelijk schilderijen. stukken (m. b. t. handschriften, schilderkunst, beeldsnijkunst, glaskunst, metaal• 736. J. GERITS, Jan-Christiaan Hansche, een 17de-eeuwse kunstenaar kunsten) wordt voorafgegaan door twee inleidende bijdragen : M. SMEYERS, van formaat. - Meer schoonheid, 36, 1989, pp. 65-77 (6 afb.), 100- .Alles wat adem heeft zinge nu mede": over psalters en psalterillustratie, pp. 13- 105 (2 afb). 31 ; J. OLIVER, Begijnenspiritualiteit en boekenproduktie in het oude bisdom Luik, pp. 32-52, 3 afb. Stukadoor van de plafonds o. m. in de Sint-Carolus Borromeuskerk (grote sacristie) te Antwerpen, in de Sint-Nicolaaskerk te Perk, in de kapel van Schoon• 742. K. H. BROEKHUIJSEN & A. S. KoRTEWEG, Twee boekverluchters hoven te Aarschot, in de Parkabdij (bibliotheek) te Heverlee en in de voormalige uit de Noordelijke Nederlanden in Duitsland: een Zwarte-Ogen-Meester, priorij van Sint-Maartensdal te Leuven. Joannes Ruysch en het Graduale van de abdij Cross St. Martin te Keulen 737. R. ScmLLEMANs, Bijbelschilderkunst rond Rembrandt. Met een uit het jaar 1500. - Annus quadriga mundi (= nr. 83), pp. 49-76, 12 afb. inleiding van H. L. M. DEFOER. Utrecht, 1989, 138 pp., 24 afb. Met een Engelse samenvatting. Met een Engelse samenvatting. 743. Franse refugiés en Nederlandse boekillustraties: Prosper Mar• chand (1678-1756), Bernard Picart (1673-1733), Jacob Van der Schley C. Boekverluchting (1715-1779). Tentoonstelling Rijksmuseum Meermanno-Westreenianum, 738. F. LYNA, Les principaux manuscrits à peintures de la Bibliothèque 's-Gravenhage, 2 april-18 mei 1985. [Door] G. A. J. M. TERWEN e.a. royale de Belgique. T. III en 2 vol. Edité par C. PANTENs. Bruxelles, Leiden, 1985, (4)-90 pp. + 9 pl. (20 pp.). 1989, 407-(1) pp. ; (2) pp. + pp. 409-686 + (2) pp. + CXIX pl. 744. M. HüLSMANN, Een Noordhollandse heiligenkalender: een on• Het derde deel van dit omvangrijke werk, waarvan de eerste twee delen werden derzoek naar vijftiende-eeuwse kalenderteksten in relatie tot de boek• gepubliceerd i. s. m. C. Gaspar in 1937 en heruitgegeven in 1984 en 1987 (zie verluchting. - Annus quadriga mundi (= nr. 83), pp. 99-115, 7 afb. Lit. 1988, nr. 806), werd nooit uitgegeven en is gedeeltelijk onvoltooid gebleven. Met een Engelse samenvatting Zoals bij de vorige heruitgaven werden in een afzonderlijk gedeelte de notities vervolledigd en iconografisch geïndexeerd. 745. Jlluminated Manuscripts in Dutch Collections. An Inventory compiled by The Alexander Willem Byvanck Foundation. Preliminary 739. C. VAN DEN BERGEN-PANTENs, Handschriften met miniaturen Precursor. I. The Hague, 1989, 83 pp. + 1 los blad Addenda and Cor- (1460-1486). Catalogus [van] tentoonstelling [te] Brussel, Koninklijke Bibliotheek Albert I, 16 december 1989-27 januari 1990. Brussel, 1989, rigenda. 149-(1) pp., ill. ( Catalogi van tentoonstellingen georganiseerd in de Wat "The Alexander Willem Byvanck Foundation" (Koninklijke Bibliotheek Den Haag) is, wordt door A. S. Korteweg verklaard (pp. 3-4). Toegankelijk Koninklijke Bibliotheek Albert I, C 223). gemaakt door 5 indices (Illuminators and decoration styles ; Copyists and 740. A. vox Euw, Karolingische verluchte evangelieboeken. Vertaling binders\; Authors, titles and contents; Farmer owners ; Geography). uit het Duits door N. VAN DER LoF. 's-Gravenhage & Maarssen, 1989, 746. El CocKx-lNDESTEGE, De Passie Delbecq-Schreiber houtsneden 75-(1) pp., ill. in drukken (1500-1550). - Ons geestelijk erf, 63, 1989, pp. 245-278, 5 afb. Voornamelijk uit de Zuidelijke Nederlanden. 394 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 395

X. - PLAATSELIJKE GESCHIEDENIS 756. Kunst en cultuur in Limburg. II. Nederlands- Limburg. Onder redactie van J. C. G. M. JANSEN. Met medewerking van M. E. T. DE A. Gewesten GRoOTH e. a. Maastricht, 1989, v-(1)-234 pp., ill. Met een vertaling van de tekst en onderschriften in het Frans, Duits en Engels. 747. Société d'histoire du droit et des institutions des Pays flamands, In het tweede hoofdstuk wordt aandacht besteed aan o. m. de kerken vóór picards et wallons. Journées internationales de Douai, 12-15 mai 1988. 1800. [Préface]: R. MARTINAGE - Revue du Nord, 71, 1989, pp. 237-249. 757. Limburgs Biografisch Repertorium. - Limburg, 68, 1989, pp. 239- Verslagen van lezingen: P. ANNAERT, Autour de la rénovation des règles de 251. l'Ordre de Sainte-Ursule dans les anciens Pays-Bas (pp. 244-245); B. M. Tocx, Vervolg op Lit. 1988, nr. 826. We noteren o. m. : Beatrix van Valkenburg, Le procès de la léproserie St-Leonard-lez-Huy en 1398-1399 (pp. 245-246). koningin van het Heilige Roomse Rijk (t na 1294) ; Pascal Louis Delruelle, 748. G. VAN BocKsTAELE, De abdijen van het Land van Aalst en het pastoor te Wijk en raadsman van de Luikse bisschop (t Maastricht, 1807) ; tweede plan van Jozef II tot efschafjing van .onnuttige" kloosters (1785). Elisabeth Strouven, t.o.s.f., stichteres van het gasthuis Calvariënberg voor - Het Land van Aalst, 41, 1989, pp. 27-32, 1 afb. armlastige zieken te Maastricht (t aldaar 1661). 758. F. L. VAN DEN WuNGAERT, De Sint-Remigiusabdij van Reims Betreft de benedictijnen van Geraardsbergen (St.-Andriesabdij) en Ename (St.• en het ontstaan van "Het Land van Mechelen". - Handelingen van Salvatorsabdij), de norbertijnen van Ninove (St.-Cornelius- en Cyprianusabdij), alsook de cisterciënzerinnen van Grimminge (Beaupré) en Aalst (Ten Roosen). de Koninklijke Kring voor oudheidkunde, letteren en kunst van Me• 749. H. VAN IsTERDAEL, Bibliografie 1988. - Het Land van Aalst, chelen, 92, 1988, pp. 49-78, 1 afb. 41, 1989, pp. 115-159. 759. Der Niederrhein zwischen Mittelalter und Neuzeit. Referate der In totaal 557 nummers. 4. Niederrhein-Tagung des Arbeitskreises niederrheinischer Kommunal• 750. Historisch onderzoek m. b. t. het hertogdom Brabant. Een kritisch archivare (8. und 9. November 1985 im Heimatmuseum Wesel/ Bislich). overzicht (1987-1988). Ed. G. MARNEF & B. BLONDÉ. - Bijdragen tot Hg. von J. F. G. GoETERS & J. PRIEUR, Wesel, 1986, 195-(1) pp. (Studien de geschiedenis, 72, 1989, pp. 137-303. und Quellen zur Geschichte van Wesel, 8). In totaal 911 nummers. Betreffende de religieuze geschiedenis: pp. 179-183 Bundelt 6 bijdragen, o. m. : W. JANSSEN, Landesherrschaft und Kirche am (algemeen), 201-204 (middeleeuwen), 232-239 (moderne tijd). Niederrhein im späten Mittelalter, pp. 9-42 ; G. REHM, Die Schwestern vom 751. J. PEIJNENBURG, Zij maakten Brabant katholiek : de geschiedenis gemeinsamen Leben am Niederrhein. Eine spätmittelalterliche Form der weib• lichen vita religiosa, pp. 114-141 ; J. F. G. GoETERS, Die konfessionelle Ent• van het bisdom 's-Hertogenbosch. II. Van vicariaat tot Vaticanum IJ. wicklung innerhalb des Protestantismus im Herzogtum Kleve, pp. 142-168; B. 's-Hertogenbosch, 1988, 199 pp., ill. RoBERG, Der Niederrhein in den Kölner Nuntiaturberichten, pp. 169-195. Vervolg op Lit. 1987, nr. llll. 760. R. C. M. JACOBS, Kroniek van geschiedschrijving in westelijk 752. J. SMET & H. DE KoK, Bibliografie van de Antwerpse Kempen Noord-Brabant. - Jaarboek [van de] oudheidkundige Kring "De 1984-85 / (..) 1986-87. Turnhout, 1987 & 1989, 96 pp. ; 100 pp. Ghulden Roos" - Roosendaal, 49, 1989, pp. 167-183. In machineschrift. Overzicht van recent verschenen (1 oktober 1988-1 oktober 1989) tijdschriftar• 753. V. HANSOTTE, A. HELIN & F. SToCKMANS, Brochures liègeoises tikelen en afzonderlijke publikaties, o. m. : H. Bos, Enige opmerkingen bij de (XVle-XXe siècle). Supplément à la bibliographie de X. de Theux. Liège, sculptuur van kapitelen en kraagstenen in de Sint-Gertrudiskerk (te Bergen op 1987, (4)-224 pp. Zoom, p. 168) ; 0. ScHUTTE, Rouwborden in de Grote of St. Gertrudiskerk te Bergen op Zoom in de zeventiende eeuw (pp. 168-169); W. VAN HAM, 754. E. HÉLIN, C. HAVELANGE & M. VERBEECK, Het culturele leven 'Raadsels'rondom een Rode Kapel (in de St. Gertrudiskerk, p. 169); De D.TB. 's in onze provincies onder Frans bewind : het departement van de Ourthe. van Fijnaart en Heijningen over de jaren 1689 en 1789 (p. 170, overzicht van - Gemeentekrediet van België, 43, 1989, nr. 167, pp. 51-68, ill. geboorten, huwelijken en overlijdens) ; Geschiedenis van de St. Gertrudisparochie Provincie Luik. (te Heerle, p. 171); C. P.J. Hoscxx & A. HooGEVEEN-VAN DooRN, Het schut• tersgilde en de schutterij van Huijbergen (p. 172) ; F. VAN MERRIËNBOER, Het 755. Kleine atlas voor de geschiedenis van beide Limburgen. Samen• gilde van Sint Sebastiaan van Gastel. Van schutterij tot wipclub (p.174) ; J. gesteld door een redactiecommissie onder leiding van J. H. M. WIELAND. KoENEN, Een beknopte geschiedenis van de parochie Nispen (p. 175); H. J. 2de druk. Leeuwarden & Maastricht, 1989, x-118 pp. M. VAN RucKEVORSEL, De Schuttersgilden (te Roosendaal en Nispen, p. 175) ; Q. DAAS, Over Rucphense schoolmeesters (p. 176, periode 1686-1712) ; De eerste Tweede uitgave in eenzelfde jaar. gereformeerden van Standdaarbuiten (p. 178, rond 1622); A. KoRTEWEG, De Zevenbergse gilden (p. 182, tot aan de Franse Tijd). LITERATUUROVERZICHT 1989 397 396 F. HENDRICKX

769. M. JACOBS, De H.H. Pieter- en Guidokollegiale. - Brabant, 1989 761. Boekenschouw. Lopende bibliografie van de geschiedenis van het oude graafschap Vlaanderen en de provincie West-Vlaanderen 1988. (december), nr. 9, pp. 12-19, 12 afb. Door N. GEIRNAERT e. a. Met de medewerking van L. CASIER e. a. Anderlecht. 770. J. P. VANDEN BRANDEN, Het Begijnhof van Anderlecht. - - Handelingen van het Genootschap voor geschiedenis, 126, 1989, pp. 243-304. Brabant, 1989 (december), nr. 9, pp. 20-25, 13 afb. In totaal 903 nummers. 771. Antwerpen in de.XVIIde eeuw. [Uitgegeven door het] Genootschap 762. Kroniek. - Handelingen van het Genootschap voor geschiedenis, voor Antwerpse Geschiedenis. Ten geleide : W. CouvREU.R. Antwerpen, 126, 1989, pp. 147-162 (ill.), 219-241 (ill.). 1989, xxv-526 pp., buitentekstafb. Onder de Lth. Geschiedenis (graafschap Vlaanderen en de provincies 0. & W.• Sluitstuk van de reeks eeuwboeken over Antwerpen: 18de eeuw (1952), 19de Vlaanderen) voor de R.U. Gent (1989) bijeengebracht door M. Ryckaert eeuw (1964), 16de eeuw (1975). Bundelt 22 bijdragen waarvan wij hier citeren: (pp. 220-222): M. CATRY, Hagiografische bronnen als spiegel voor de menta• G. AsAERT, Lezingen/ijst januari 1975 / december 1987, pp. xm-xxv; 0. VAN DE VYVER, De wetenschappen, pp. 251-272 + 1 buitentekstafb. (o.a. de wiskunde• liteitsgeschiedenis. Een vergelijkende studie van veertien Vlaamse heiligen tussen school van de jezuïeten) ; R. Ttrs, De bouwkunst te Antwerpen in de zeventiende de vierde en de twaalfde eeuw - voor de K.U. Leuven (1989) bijeengebracht eeuw, pp. 273-290; P. BAUDOUJN, Verkenning van de Antwerpse edelsmeedkunst door M. Cloet (pp. 222-223) : A. STAEL, Kerk en Revolutietijd: het decanaat in de zeventiende eeuw, pp. 379-404 + 10 buitentekstafb. ; W. CouvREUR, Torhout (1795-1815); G. VERMAUT, De vroeg-middeleeuwse kerkelijke geschie• Ikonografie. pp. 487-499 + 8 buitentekstafb. (o. m. het parochieplan van St.• denis van Harelbeke. Tussen legende en werkelijkheid. Zie verder de medede• Andries van ca. 1716 door de kathedraalkanunnik Pieter Hendrik Goos). Zie lingen : S. VANDENBERGHE, Zeventiende-eeuwse altaarzetels uit Damme op de binnenkoer van Gruuthuse, p. 231, 1 afb. (herkomstig van de O.-L.-Vrouwekerk); ook nrs, 46, 345, 377-379, 713 en 721. L. DEVLIEGHER, 14de-eeuwse grafzerken uit Sint-Kruis (Brugge), pp. 233-241, 772. F. DE NAVE & L. VoET, Museum Plantin Moretus Antwerpen. 4 afb. , Brussel, 1989, 128 pp., ill. (Musea nostra, 15). 763. M. Loosror, Les chemins des chapelles et des calvaires de Flandre. 773. E. DuvERGER, Antwerpse kunstinventarissen uit de zeventiende Steenvoorde, 1988, 256 pp., ill. eeuw. III. 1627-1635. IV. 1636-1642. Brussel, 1987 & 1989, (4)-516 pp. ; Frans- Vlaanderen. ( 4)-508 pp. (Fontes historiae artis Neerlandicae, I/ 3-4). 764. K. VAN DER GucHT, Wase bibliografie 1988. - Annalen van de Samen documenten nrs. 591-1205. Vervolg op Lit. 1986, nr. 1278. Koninklijke oudheidkundige Kring van het Land van Waas, 92, 1989, 774. De Kathedraal. [Door] J. HAERENS, W. AERTS & J. VEECKMAN. pp. 267-309. Antwerpen, 1988, 59-(1) pp., ill. Publikatie uitgegeven door de Bestendige Deputatie van de Provincieraad van B. Gemeenten Antwerpen bij de tentoonstelling voor visueel gehandicapten in de Onze-Lieve• Vrouwekathedraal van Antwerpen tussen 2 september-23 oktober 1988. 765. G. Lressnrcs, Bijdrage tot de parochiegeschiedenis van Aaigem: 775. De restauratie van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal te Antwerpen de pastorij van 16de eeuw tot 1703. - Mededelingen van de heemkundige (1965-1983). 2de druk. Antwerpen, 1983, 62-(2) pp., ill. Kring van Erpe-Mere, 29, 1989, pp. 5-10, 1 afb. Brochure uitgegeven door de Bestendige Deputatie van de Provincieraad van 766. G. Lissssns, Enkele gegevens rond het melaatsenhuisje van Antwerpen ter gelegenheid van de plechtige heropening van het gerestaureerde Aaigem. - Mededelingen van de heemkundige Kring van Erpe-Mere, schip op 20 mei 1983. Opnieuw uitgegeven met herwerking van het 7de hoofdstuk 29, 1989, pp. 45-49, 3 afb. "Vooruitzichten" (pp. 51-54) in een nieuwe maar als zodanig gelijknamige publikatie De restauratie van de Onze- Lieve- Vrouwekathedraal te Antwerpen Alhoewel de oudste bron dateert uit 1474, zou de leprozerij reeds in de 12de (1965-1983, 1984-1989), Antwerpen, 1989, 80 pp., ill. (1965-1983: samengesteld eeuw bestaan hebben. door W. Aerts; 1984-1989: onder redactie van W. Aerts en L. Van Langendonck). 767. E. WAUTERS, Inventaris van de roerende bezittingen van het Onze• 776. H. RoMBAUT, De Echternachteksten betreffende Antwerpen : Lieve-Vrouwhospitaal te Aalst in 1798. - Het Land van Aalst, 41, 1989, nieuwe argumenten. - Bijdragen tot de geschiedenis, 72, 1989, pp. 3-26, pp. 247-250. 1 fig. 768. Het parochiale leven in Adegem, Maldegem, Middelburg, Donk Betreft de schenking van de Sint-Petrus- en Pauluskerk van Antwerpen aan en Kleit. Voorwoord: W. NoTTEBOOM & R. VEREECKE. Maldegem, de heilige Willibrord door een zekere Rauchingus (726) volgens archieven van 1989, 288 pp., 450 afb. (In onze tijd, 2). de Abdij van Echternach. Zie ook Lit. 1986, nr. 1279. Uitgegeven door de Heemkundige Kring "Het Ambacht Maldegem". 398 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 399

777. R. SIRJACOBS, Historische gids voor de Sint-Pauluskerk te Antwerpen. Antwerpen, 1989, 88 pp., ill. 789. J. P. TYTGAT, o.f.m.cap., De kapel van Sint-Sebastiaan te Edingen (1596). - Het Oude Land van Edingen en omliggende, 17, 1989, pp. 129- 778. J. DAAMEN, As: Sint-Aldegondiskerk, parel van Maaslandse gotiek. As, [1987], (l)-64 pp., ill. 140, 3 afb. De kapel of het gebedshuis van de kleine gilde der handboogschutters van St.• Een uitgave van de Geschied- en culturele Kring Sint-Aldegondis. Sebastiaan werd in 1596 als kerk bij het plaatselijke karmelietenklooster 779. F. CLAES, s.j., De familie Madoets en de kapel van Vrijthout te geïncorporeerd. Asse. - Ascania, 32, 1989, pp, 73-80, 2 afb. 790. L. VERCAMMEN, Wij aan de grens: geschiedenis van Essen. Opdracht tot bouwen in 1522, voltooid einde 1555. De Spycker, 46, 1989, pp. 1-185, ill. 780. L. LEFÈBVRE, Histoire de Bastogne. l. Arlon, 1989, (4)-iv-408 pp., Sedert 1159. ill. (Overdruk van: Anna/es de l'Institut archéologique du Luxembourg/ 791. J. L. MEULEMEESTER, De Confrerie van St.-Elooi te Ettelgem. Arlon, dln. 114/ 1983 en 115/ 1984). - Biekorf, 89, 1989, pp. 15-21, 1 afb. Het derde hoofdstuk van het tweede onderdeel handelt bijzonder over de kerke• 17de-18de eeuw. lijke weldadigheidsinstellingen en organisatie van de eerste helft der 13de eeuw tot 1500 (pp. 330-378). 792. De geschiedenis van Everberg. Voorwoord: H. VANNOPPEN (& J. DEVRIESE). Everberg, 1987, 208 pp., ill. 781. W. A. VAN HAM, De Grote of Sint Gertrudiskerk te Bergen op Zoom. Bergen op Zoom, 1988, 71'-(l) pp., titelpl., ill. In machineschrift. N. a.v. 875 jaar Everberg. Oudste vermelding in een akte van 1219. 793. H. ALGRA, Franeker, stad met historie. Met een woord vooraf van N. E. ALGRA. Franeker, 1983, 250-(6) pp., ill. 782. H. GmsLAIN, De dorpskern van Betekom. Het Oude Land van Aarschot, 24, 1989, pp. 5-25, 13 afb. 794. M. DAEM, Het Sint-Jacobsgodshuis te Gent. - Oostvlaamse Eind 16de eeuw-heden. zanten, 64, 1989, pp. 113-128, 8 afb. 783. J. VAN BUGGENHOUT (t), Geschiedenis van onze parochies : Gesticht in het laatste kwart van de 13de eeuw. Booitshoeke. - Bachten de Kupe, 31, 1989, pp. 1-6, 2 afb. 795. G. DECLERCQ, Nieuwe inzichten over de oorsprong van het Sint• Opgericht in 1190. Veerlekapittel in Gent. - Handelingen der Maatschappij voor geschie• denis en oudheidkunde te Gent, N. R. 43, 1989, pp. 49-102. 784. De Brugse parochies. II. Het leven in Sint-Salvator, Sint-Jacobs, Sint-Gillis. III. Het leven in O.-L.-Vrouw, Sint-Walburga, Kristus• Tussen 1202 / 04-1207. Koning. Samenstelling J. RAu m. m. v. A. VANDEWALLE. Brugge, 1988- 796. R. DE HERDT & J. VA NNIEUWENHUYSE, Bibliografie van de ge• 1989, 232 pp., ill. ; 216 pp., ill. schiedenis van Gent (1988-1989). - Handelingen der Maatschappij voor Betreffende het eerste deel, zie Lit. 1987, nr. 1157. geschiedenis en oudheidkunde te Gent, N. R. 43, 1989, pp. 231-271. 785. A. ScHOUTEET, De Vlaamse Primitieven te Brugge. Bronnen voor In totaal 288 nummers, waarvan nrs. 88-101 handelen over "Kerkgeschiedenis, kloosters". de schilderkunst te Brugge tot de dood van Gerard David. l. A-K. 797. Kunstschatten van de Sint-Bartholomeuskerk. Catalogus [van de Brussel, 1989, 294 pp. (Fontes historiae artis Neerlandicae, II/ 1). tentoonstelling], 26 augustus-8 september 1984 [in de] Sint-Bartholo• 786. D. WuBENGA, Delft: een verhaal van de stad en haar bewoners. meuskerk. Geraardsbergen, 1984, (28) pp., 1 afb. l. Van de vroegste tijd tot het jaar 1572. II. Van 1572 tot het jaar 1700. Brochure uitgegeven door de Stedelijke Culturele Raad. Rijswijk, 1984 & 1986, 211 pp., ill. ; 247 pp., ill. 798. Het Latijns college te Geraardsbergen. [Door] H. V. I. - Het 787. R. VAN DE VEN, De Allerheiligenkapel te Diest vóór de verwoesting Land van Aalst, 41, 1989, p. 98. in 1578. Een reconstructie aan de hand van de rekeningen (1491-1552). Slechts een archivalische mededeling i. v. m. de start van een college in de St.• Tielt-Winge, 1988, 64 pp., 2 afb., 1 plattegr. ( Oostbrabantse historische Adrianusabdij van de benedictijnen aldaar (1638). teksten, 10). 799. T. G. WAEGEMAN, Opgravingen rond de romaanse St-Dionysius• 788. Y. DELANNOY, Les oeuvres dart de la salie des soeurs augustines en St-Niklaaskerk te Gotem (Borgloon). - Het Oude Land van Loon, d'Enghien au Musée de la ville d'Enghien (Maison Jonathas). -Anna/es 43, 1988, pp. 189-208, fig., plattegr., tab. du Cercle archéologique d'Enghien, 24, 1988, pp. 125-182, ill. 12de eeuw. 15de-19de eeuw. 400 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 401

800. Universitair leven in Groningen (1614-1989). Redactie: J. KrNGMA, St.-Elisabeth op de Berg Sion te Brussel besteld en in 1784 verkocht aan de W. R. H. Koor-s & F. R. H. SMIT. Groningen, 1989, 202 pp., titelpl., ill. St.-Pieterskerk te Leerbeek. Valt uiteen in twee delen : ,,Professoren en studenten" (10 bijdragen) en "Boek 812. P. GERRITSEN, De Waalse Kerk van Leiden. De geschiedenis van en uitgeverij" (6 bijdragen). gebouw, gemeente en orgel. Delft, 1989, (4)-75 pp., 10 afb. 801. W. L. BRAEKMAN, Charivari met scherminkeling en kluchtspel 813. J. BASTIAENSEN, Universiteitsstudenten te Leuven uit enkele in Gullegem (1730). - De Leiegouw; 31, 1989, pp. 275-316, 2 afb. Noordkempische gemeenten (1485-1569). - Vlaamse stam, 25, 1989, 802. R. WITDoucK, Gullegem. en St=Eloois-Winkel op het einde van pp. 341-346. · de Middeleeuwen (1382-1530). Gullegem, 1989, 491 pp., ill. + I losse Brecht, Essen-Nispen, Kalmthout, Loenhout, Wuustwezel. vouwk aart. 814. P. REEKMANS, Een bezoek aan de collegiale Sint-Pieterskerk te Het lOde hoofdstuk is gewijd aan "Kerk en leven te Gullegem gedurende de Leuven. Geschiedenis en patrimonium. Leuven, 1989, 96 pp., 71 afb. Boergondische tijd" (pp. 351-460). 815. De Universiteit te Leuven (1425-1985). Woord vooraf: E. LAM• 803. Eregalerij kathedraal Sint Bavo Haarlem. Haarlem, 1989, 63- BERTS & J. RoEGIERS. Leuven, 1988, 485 pp., titelpl., ill. (1) pp., ill. Uitgave groot formaat aangevuld met meer illustraties en een naamregister van Uitbeelding van mannen en vrouwen uit de Lagelandse kerkgeschiedenis in het gelijknamige werk vermeld in Lit. 1986, nr. 1328. glasmozaïek naar het ontwerp van Henk Hilterman (o.a. Hadewijch, Ruusbroec, Thomas a Kempis). 816. V. VERSTEGEN, Nog over Broederschappen: enkele aantekeningen over "confrerien" te Lokeren. - Ons Heem, 42, 1988, pp. 212-213. 804. Van Bos tot Stad: opgravingen in 's-Hertogenbosch. Redaktie: H. L. JANSSEN. 's-Hertogenbosch, 1983, 319 pp., ill. Praktische aanvulling op Lit. 1986, nr. 1084. 817. B. INDEKEU, Aspekten van het middeleeuwse Lommel (tot 1648). 805. M. ERKENs, De Hoeilaartse kosters in de XVJJe en XVJJJe eeuw. - Het Oude Land van Loon, 44, 1989, pp. 75-137, ill. -- Zoniën, 13, 1989, pp. 265-269. Lommelnummer. Over de parochie van de Sint-Pietersbanden (vermoedelijk 806. A. P. J. JACOBS, De kleine Sint-Janskerk te Hoensbroek. Een ontstaan in de lOde-llde eeuw) op pp. 110-122. bijdrage tot haar geschiedenis. Hoensbroek, 1988, 112 pp., 57 afb. 818. H. JACOBS, s.j., Een Maastrichts bericht over de parochie Maaseik 807. Horster historiën. IL Van heren en gemeentenaren. Onder redactie uit 1588. - De Maasgouw, 108, 1989, kol. 143-148, 1 afb. van P.A. M. GEURTS e. a. Horst, 1988, 340 pp., ill. Over een missie vanuit het jezuïetencollege te Maastricht naar Maaseik. Het eerste deel, Fragmenten uit dertig eeuwen, verscheen in 1986 (zie Lit. 1986, 819. G. A. M. ÜFFENBERG, Opgravingen in de Sint Servaaskerk te nr. 1320). Bundelt 12 bijdragen, o. m. : W. J. MooRMAN, Ontspanningsleven Maastricht. - Spiegel historiael, 24, 1989, pp. 204-209, 10 afb. en zondagsheiliging in Horst omstreeks 1700, pp. 161-174, 4 afb. 820. Bibliografische notities. Door R. DE SMEDT e. a. - Handelingen 808. K. ScHUTGENS, Horst gefnspecteerd door de hiërarchie (1700- van de Koninklijke Kring voor oudheidkunde, letteren en kunst van 1730). - De Maasgouw, 108, 1989, kol. 173-191, 2 afb. Bisschoppelijke visitaties. Mechelen, 92, 1988, pp. 323-338. 809. J. HALFLANTS, Architecturaal patrimonium van Kersbeek-Mis• Kerkgeschiedenis : pp. 326-328. 821. C. SMET, Meerdonk onder Vrasene. - Het Land van Beveren, kom. - Oost-Brabant, 26, 1989, pp. 73-87, teken. 32, 1989, pp. 3-18, 1 kaart. Zoals de St.-Servatiuskerk te Kersbeek ; de St.-Germanuskerk met pastorie en de St.-Rochuskapel te Miskom. Over paascommunie en begrafenisrechten (1682-1807). 810. W. BRUMAGNE, De klokken van de Sint- Lambertuskerk te 822. A.M. LIETAER, Herstellingen aan de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Leefdaal. - Meer schoonheid, 36, 1989, pp. 46-53, I afb. Melsele in de 20e eeuw en schilderwerken in de 18e, 19e en 20e eeuw. 1575-heden. - Het Land van Beveren, 32, 1989, pp. 123-128. 811. K. ScHELDEMAN, Het Nicolas II le Royer-orgel van Leerbeek. 1774-na WO II. - Het Oude Land van Edingen en omliggende, 17, 1989, pp. 281-284, 823. J. DE CocKER, Geschiedenis van Melsen. Melsen, 1988, (4)-541- l afb. (5) pp., ill. Nicolas II le Royer (?-1661) was orgelbouwer aan het Hof van Brussel. Het Het derde deel behandelt de "Par.:ichiale geschiedenis" (pp. 279-421). Bestaan orgel in kwestie werd in 1647 door de reguliere kanunnikessen van de priorij van de parochie bevestigd in 1117.

1

.1 402 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 403

824. J. LuYSSAERT, Merendree in de visitatieverslagen van bisschop 835. V. VANDERHOEVEN, Rotselaarse studenten te Leuven (17de-18de Antoon Triest. - Het Land van Nevele, 20, 1989, pp. 178-203, 1 afb., eeuw). - Tijdingen van het Beatrijsgezelschap, 24, 1988-1989, nr. 3, l plattegr. pp. 11-15. 825. L. NEYT, Gerolfswal en de oude .priesteragie" te Merendree. - 836. Schaffen door de eeuwen heen. [Door] F. CLAES, s.j. e. a. Tielt• Het Land van Nevele, 20, 1989, pp. 3-33, 4 afb., 3 plattegr. Winge, 1989, 275-(1) pp., ill. Reconstructie van de 18de-eeuwse Kerkwijk (,,Stocqte Poucque") met bijzondere Worden o. m. behandeld: ,,Schaffen onder de abdij van Sint-Truiden" (pp. 21- aandacht voor de pastorij. Bijlage IV is een Lijst van de pastoors van Merendree 32), ,,Kerkelijk Schaffen na 1635" (pp. 99-120) en "Het onderwijs" (pp. 128-137). (14de eeuw-heden). 837. J. PHILIPPEN, De vroegste uitstraling van Scherpenheuvel in het 826. Van pestkapel tot gasthuis : armen- en ziekenzorg te Mol en Rijnland. - Ons Heem, 42, 1988, pp. 94-103, 5 afb. omliggende. Proeve van sociale geschiedschrijving. [Door] J. BERGHMANS e. a. Mol, 1987, 239-(3) pp., ill. Eerste helft 17de eeuw. 838. J. P. Roossx, De toeristische mogelijkheden van Sint-Amands• Uitgegeven door de Molse Kamer voor heemkunde, geschiedenis en familiekunde. Sedert de tweede helft van de 16de eeuw. berg. - Jaarboek [van de] heemkundige Kring "De Oost-Oudburg", 827. Boeken en tijdschriftartikelen over Nijmegen. - Numaga, 36, 26, 1989, pp. 91-110, 2 afb. 1989, pp. 23, 48, 95-96. ' Religieuze gebouwen (pp. 94-98) : parochiekerken (19de-20ste eeuw), St.-Aman• duskapel (1366), Campo Santo-kerkhof (1847), Groot Begijnhof (1242). 0. m. de doctoraalscriptie van K. G. VAN MANEN, Lutheranen te Nijmegen 839. R. VAN LAERE, Wapenschilden in een wijkruis van de begijn• 1623-1795. Een bijdrage tot de geschiedenis van de Evangelisch-Lutherse gemeente te Nijmegen (K.U. Nijmegen, 1989), en de thesis van F. Neuner vermeld hojkerk te Sint-Truiden. - Limburg, 68, 1989, pp. 201-202, l afb. onder nr. 545. Ouder dan het midden van de 14de eeuw, dus uit de tijd van de eerste wijding 828. M. J. DoNGELMANs, Hart van de stad: de Nijmeegse Grote Markt van de begijnhofkerk in 1265 ? door de eeuwen heen. Utrecht, 1989, 72 pp., ill. 840. L. VERDEBOUT, Le fonds d'archives musicales de la collégiale Over de Sint-Steven op pp. 28-38. Saint-Vincent de Soignies. - Miscellanea Cécile Douxchamps-Lefèvre, 829. P. LAUWERS, Het koor van de Sint-Trudokerk van Peer. - Dat Bruxelles, 1988, pp. 209-217. (Archives et bibliothèques de Belgique, 59 / Stedeken Peer, 20, 1989, pp. 3-18. 3-4). Beschrijving van de neo-gotische glasramen (geplaatst in 1913) in het koor van 841. L. VAN DEN STORME, De Onze-Lieve- Vrouwekerk van Temse. de gotische Sint-Trudokerk (1422). Woord vooraf: A. VAN W1LDERODE. Temse, 1989, 256 pp., ill. 830. A. PAUWELS, Beschouwing ... bij de studie van Insp. P Lauwers Reeds in de 9de eeuw. gewijd aan de geschiedenis van Peer volgens de .Antiquuaies Perenses" 842. T. G. WAEGEMAN, De voormalige romaanse Sint-Pieterskerk in van J. B. Grammaye. - Dat Stedeken Peer, 20, 1989, nr. 1, pp. (12)-(19). Tongerlo (Bree) en het zogenaamde Adelardus-patrimonium in Noord• 831. M. DAYEZ, L'Eglise Saint-Sauveur à Petit-Enghien. Contribution Limburg. - Limburg, 68, 1989, pp. 83-100, ill. à son histoire. - Anna/es du Cercle archéologique d'Enghien, 24, 1988, Betreft een z.g. schenking van domeinen door Adalardus aan de abdij van Corb ie, pp. 107-124, 2 afb., 2 doorsn., 1 kaart, 2 plattegr. toen hij er abt werd (780-821) ; op deze gronden zou later na 1150 de kerk Tweede helft 18de eeuw. van Tongerlo zijn gebouwd. 843. Turnhout den eersten troost der staten. Onder redaktie van H. 832. V. ARICKX, Het Heidens Kerkhof van Pittem. - Biekorf, 89, 1989, pp. 386-400. DE KoK. - Taxandria (Antwerpse Kempen), N.R. 61, 1989, 404 pp., ill. Zeker sedert de 15de eeuw. Titel naar het eerste vers van de Marsch van Turnhout die naar aanleiding van de Slag van Turnhout (27 oktober 1789) tot stand kwam. Herdenkingsbundel 833. M. CooRNAERT, Het Heidens Kerkhof in Pittem. - Biekorf, 89, bij de 200ste verjaardag van deze Slag die vooral de militaire, politieke en sociaal• 1989, pp. 235-241, 1 plattegr. economische gebeurtenissen belicht. Evenwel dient vermeld : E. VAN AuTENBOER, De Sint Theobalduskapel, pp. 343-362, 5 afb. (sedert de 14de eeuw werd Sint• 834. De Calvarie van Rommersom (Hoegaarden). Voorwoord: F. Eeuwout - d.i. de in de Elzas te Tann vereerde llde-12de-eeuwse Italiaanse DoPERÉ. Hoegaarden, 1989, 112 pp., 44 afb. bisschop Ubaldus van Gubbio - ook te Turnhout aangebeden). Betreft eerder een (kunst)geschiedenis van het gehucht met bijzondere aandacht 844. E. DE LIGT, Wezenzorg in vijftiende-eeuws Utrecht. - Madoc, voor deze beeldengroep (ca. midden 16de eeuw) uit de Sint-Servatiuskapel. 3, 1989, nr. 2, pp. 11-15. 404 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 405 845. Utrecht, kruispunt van de middeleeuwse Kerk. Voordrachten ge• houden tijdens het congres van tien jaar mediëvistiek, Faculteit der 855. W. L. BRAEKMAN, Luidruchtige publieke afkeuring van de pastoor Letteren Rijksuniversiteit te Utrecht, 25 tot en met 27 augustus 1988. van Zevergem in 1733. - Oostvlaamse zanten, 64, 1989, pp. 107-112, Zutphen, 1988, 126 pp., ill. ( Clavis. Kunsthistorische monografieën, 7). 1 afb. Kadert in de manifestatie "Utrecht Middeleeuwse Kerkenstad 1988" (zie ook I. v. m. een klokherstelling. Lit. 1988, nr. 947). Bundelt 7 bijdragen, o. m. : J. M. VAN WINTER, Bisschop 856. Geschiedenis van Zutphen. Onder redactie van W. T. M. FRIJHOFF Bernold, afkomst en persoonlijkheid, pp. 13-20 ; A. J. J. MEKKING, Een kruis van kerken rond Koenraads hart. Een bijdrage tot de kennis van de functie e. a. Zutphen, 1989, 356 pp., titelpl., ill. en de symbolische betekenis van het Utrechtse kerkenkruis alsmede van die te 857. De Broerenkerk te Zwolle. Redactie: A. J. GEVERS & A. J. MEN• Bamberg en te Paderborn, pp. 21-53 (betreft keizer Koenraad II, 1027-1039); SEMA. Met bijdragen van A. J. MENSEMA e. a. Zwolle, 1989, 176 pp., J. M. A. VAN CAUTEREN, De liturgische koordispositie van de romaanse Dom ill. te Utrecht, pp. 63-84 ; T. J. HoEKSTRA, De Dom van Adelbold IL bisschop van Utrecht (1010-1026), pp. 95-108; L. HELTEN, Het koor van de gotische Overblijfsel van een middeleeuws dominicanenklooster (derde kwart 15de eeuw). Dom te Utrecht, pp. 109-124. Zie ook nrs. 160 en 182. 846. M. P. VAN BUIJTENEN, Buurkerks heiligen : Spätlese. - Madoc, 1, 1987, nr. 3, pp. 19-23, 1 afb. AANVULLEND REGISTER* 847. B. VAN DE~ HovEN ·VAN GENDEREN, Enkele notities over de Utrechtse Buurkerk in de Late Middeleeuwen. - Madoc, 1, 1987, nr. 3, pp. 2-7, 1 afb. Persoonsnamen Beatrix v. Nazareth (v. Tienen), Zal., o.cist. : L 152, 210-211, 586 848. J. KNAEPEN, Jubés et orgues à Visé avant 1914. - Leodium, Abelard(us), Pierre : z. Petrus - Beatrix v. Omacieux, Zal., o.cart. : L 561 74, 1989, pp. 21-53, 10 afb. Adalardus v. Corbie, o.s.b. : L 842 Beatrix v. Valkenburg, koningin : L 757 Adam Carthusianus: L 252, 561 Beke, Barthélemy, o.cist. : L 509 In de kerk (1338-eind 19de eeuw), en in de kloosters van de recolletten (1712), Adelboldus II v. Utrecht : L 845 Bellaert, Jacob : L 714 Aertssens, H. : L 612 oratorianen (1779) en ongeschoeide karmelieten (eind 18de eeuw-1910). Benedictus v. Haeften, o.s.b. : L 492 Aldegundis, Hl. : L 176 Benedictus v. Nursia, Hl. : L 40 849. R. WEEMAES, Bestaansmiddelen van de H Kruiskerk te Vrasene Aleidis v. Schaarbeek, Hl., o.cist. : L 586 Bemardus v. Clairvaux, Hl., o.cist. : L 6, in de 15de en l7de eeuw. - Het Land van Beveren, 32, 1989, pp. 130- Alex.is v. Edessa, Hl. : L 149 11, 25, 40,126,163,190 143, 1 afb. Angelus (v. Assisi), o.f.m. : L 535 Bemoldus v. Utrecht : L 845 Arenberg, hertogen v. : L 63 Berreville, L. J. : L 463 850. A. VERHAEGEN, Waanrode (1139-1795). De geschiedenis van een Arminius, Jacobus: L 334 Bertuinus, Hl. : L 661 dorp. Waanrode, 1989, 187 pp., ill. Augustinus, Hl. : L 6, 149, 454 Bever, Philibert v., o.praem. : L 24 Autbertus, Hl. : L 71 Bijns, Anna : L 322 Over "De parochie" op pp. 33- 76. Birgitta v. Ierland (v. Kildare), Hl. : L 661 851. R. VAN DE VEN, .Dnser Vrouwen capel!en then Hoghen Wij• Balduinus v. Ninove, o. praem. : L 571 Blanchard, Jean-Baptiste (pseudoniem) : Balenus, Jacobus : L 63 L418 gaerde'' te Webbekom bij Diest : een reconstructie aan de hand van Balthildis, Hl. : L 176 Bosch, Jeroen : L 11 rekeningen (1441-1578). Tielt-Winge, 1988, 52 pp., 2 afb., 1 kaart. (Oost• Bastin, Palémon, o.cart. : L 554 Boussu, Baudouin de, o.cist. : L 509 brabantse historische teksten, 7-8). Baudonivia v. Poitiers: L 156 Bracq, Martin-Joseph: L 408 Baurscheit de Jonge, Jan Peter: L 724 Brandanus, Hl. : L 92 852. J.. VLAMYNCK, m.s.c., Bijdragen tot de geschiedenis van Woumen. Bavo v. Gent, Hl., o.s.b. : L 596 Brandon, Jean, o.cist. : L 509 II. Woumen, s.a. [1987 ?, 1988 ?], 171-(1) pp., ill. Beatrijs (de Kosteres): L 647 Brecpot, Petrus, o.s.b. :_L 493 Het eerste deel verscheen in J983. 853. J. VAN BUGGENHOUT (t), Geschiedenis van onze parochies: * Wegens de bijzondere structuur van deze jaargang waarvan afl. 1-3 samen met afl. 2-4 Wulpen. - Bachten de Kupe, 31, 1989, pp. 121-129, 2 afb. van dl. 63 (1989) als het Album Ampe verscheen, werd het literatuuroverzicht, dat gewoon• Opgericht in 1106. lijk in het eerste nummer van de lopende jaargang wordt gepubliceerd, naar het laatste nummer van deze verplaatst om het mogelijk te maken dat de tussen ronde haken eigen 854. V. J. MEEUSSEN, Pastoors en kapelaans in Zandvliet. - Polder• paginering van de feestbundel ononderbroken zou kunnen doorlopen. Als gevolg hiervan heem, 24, 1989, nr. 3, pp. 29-32. kon ook het selectieve register op het literatuuroverzicht (L + volgnummer) in de reeds gepubliceerde algemene indices (zie dl. 64, 1990, pp. 276-304) niet worden opgenomen en 1017-heden. Ook verschenen in de Vlaamse stam, 25, 1989, pp. 97-99. diende dit bij uitzondering apart gemaakt te worden. Overigens zal in de toekomst het literatuuroverzicht steeds in het laatste nummer van de lopende jaargang verschijnen ; het selectieve register echter blijft deel uitmaken van het jaarregister. 412 F. HENDRICKX LITERATUUROVERZICHT 1989 413

Birgittijnen, Cisterciënzers ...... 365 INHOUD Dominicanen, Franciscanen 367 Jezuïeten, Kanunniken en Kanunnikessen (Reguliere) 369 Karmelieten, Kartuizers ...... 370 I. Bibliografie . 309 Kluizenaars, Kruisheren, Oratorianen, Premonstratenzers 372 A. Kerk en Vrooomheid . 309 Ridderorden ...... 373 B. Kloosterorden . 310 Sepulcrijnen, Wilhelrnieten 374 C. Handschrift. Boek. Archief . 313 VII. Heiligen en Heiligenverering 374 D. Varia ··········································································· 319 A. Algemeen 374 E. Registers ' . 325 Il Verzamelwerken B. Bijzondere ...... 376 ································································ 326 0. L. Vrouw, Anna ...... 376 III. Algemene Studies Antonius abt, Barbara, Brandaan, Christina van Stom- ······························································ 327 meln, Cornelius ...... 377 IV. Middeleeuwen . 330 Cosmas, Cyprianus, Damianus, Dominicus (Zwevegem), A. Algemeen . 330 Drie Koningen, Elfduizend Maagden, Ermelindis, Ger• B. Vroege Middeleeuwen . 334 lachus van Houthem ...... 378 C. XIde-XIIIde Eeuw . 336 Hubertus, Hugo van Cluny, Joannes Berchmans, Josephus, D. Beatrijs. Hadewijch. Ruusbroec . 338 Lambertus, Lidwina van Schiedam, Lutgardis van E. Moderne Devotie . 339 Tongeren ...... 379 F. XIVde-XVde Eeuw . 340 Martinus van Tours, Nicolaus van Myra, Radegundis van G. Vroomheid buiten de Nederlanden . 342 Poitiers, Servulus (Wervik), Simetrius, Symphoriaan H. Liter aria . 347 (Deulsemonde), Ursula 380 V. Nieuwe Tijd . Waldetrudis, Willibrordus, Wivina 381 348 A. Algemeen ._ . 348 VIII. Religieuze volkskunde 381 B. Vóór Trente ·································································· 349 A. Algemeen ...... 381 C. Erasmus. Humanisme . 350 B. Bedevaarten en Devoties ...... 382 D. In verband met de Hervorming . 351 C. Gebruiken en Toestanden ...... 385 E. Contra-Reformatie. XVIde-XVIIde Eeuw . 354 F. In verband met het Jansenisme . IX. Kunst ...... 389 356 A. Iconografie ...... 389 G. XVIIIde Eeuw . 357 B. Kerkelijke Kunst ...... 390 H. Vroomheid buiten de Nederlanden . 359 I. Literaria . C. Boekverluchting ...... 392 361 X. Plaatselijke geschiedenis ...... 394 VI. Ordegeschiedenis- en spiritualiteit . 362 A. Gewesten ...... 394 A. Algemeen . 362 B. Gemeenten ...... 396 B. Afzonderlijke Orden . 364 Augustijnen, Begijnen (en Geestelijke Dochters), Bene- Aanvullend register 405 dictijnen ···································································· 364