ZAobIlAZne StrAtegIje
Arhitektura u Vojvodini na početku XXI veka
1 2 IZLOŽBA / EXHIBITION
Zaobilazne strategije – Arhitektura u Vojvodini na početku XXI veka Oblique strategies – Architecture in Vojvodina at the beginning of the XXI century
Mesto i vreme održavanja / Venue and time Muzej savremene umetnosti Vojvodine u Novom Sadu Museum of Contemporary Art Vojvodina in Novi Sad Dunavska 37, Novi Sad 3 – 23. decembar 2012.
Kustos / Curator Vladimir Mitrović
Dizajn / Design Ivana Radmanovac
Odnos sa javnošću / Public Relations Danijela Halda
Producent / Producer Jovan Jakšić
Tehnička služba / Tehnical Services Đorđe Popić, Pajica Dejanović
3 zaobilazne strategije Arhitektura u Vojvodini na početku XXI veka
4 SADRŽAJ
Zaobilazne strategije...... 7-22 Dubravka Đukanović...... 23-29 Milan Kovačević...... 32-41 Lazar Kuzmanov...... 42-51 Dragan Marinčić i Aleksandra Marinčić...... 52-59 Ilja Mikitišin ...... 60-69 Dušan Miladinović...... 70-76 Leonid Nešić...... 77-84 Aleksandar Rackov...... 85-92 Nemanja Radusinović...... 93-101 Vilmoš Tot (Toth Vilmós)...... 102-110 Zoltan Valkai (Valkay Zoltán)...... 111-117 Beleške o autoru...... 118
5 6 7 zaobilazne strategije Arhitektura u Vojvodini na početku XXI veka
Zajedno sa velikim i dramatičnim društvenim im potpuno promenivši lik, bio je za arhitekte promenama arhitektura u Vojvodini posle 2000. prilika da realizuju mnoštvo novih poslova. U godine zakoračila je u sasvim novu fazu koju periodu od nepune decenije u gradu je niklo više možemo ujedno označiti i kao slojevitu, pa, na stotina objekata, u najvećoj meri stambenih sa trenutke, i kao prevratničku. Vojvođanska pre- poslovnim prizemljima, po diktatu neumoljivog stonica je posle 2000, a delimično i u prethodnim tržišta. Iako se u Novom Sadu mnogo gradilo decenijama, bila skoro jedini grad u pokrajini arhitekti po inerciji i usled pritisaka investitora sa nešto ozbiljnijom arhitektonskom produk- umanjuju uobičajenu udobnost novim stanari- cijom. Ipak, tokom protekle decenije se gradi i ma na koju smo kao društvo bili naviknuti tokom u drugim vojvođanskim gradovima, svakako sedamdesetih i osamdesetih godina proteklog u manjoj meri (Subotica, Zrenjanin, Sombor, veka. Mada se poslednjih godina situacija pop- Pančevo). U poslednjih nekoliko građevinskih ravlja, što se manifestuje sa sve više kvalitetno sezona, po nekim procenama, zaposlenost građenih objekata, aktuelna svetska ekonom- novosadskih biroa drastično je smanjena, kao ska kriza se radikalno odrazila i na arhitekturu i ukupna građevinska delatnost, preko 85% od i njen kvalitet. svog vrhunca sredinom prve decenije novog milenijuma. To se posebno odnosi na izgradnju Jedni akteri arhitektonske scene prethodnih de- stambenog fonda ali i poslovnih zgrada. Čak se cenija su zaokružili svoje projektanske karijere, sa pravom može govoriti o trenutnom krahu dok se drugi priključuju novim trendovima u građevinske industrije o čemu svedoče brojni savremenoj arhitekturi koje ponekad, mada ne parametri, od (ne)zaposlenih projektnih biroa prečesto, diktira nova klasa investitora. Posebnu do drastičnog pada potrošnje građevinskog ma- grupu stvaralaca čine arhitekti mlađe i nešto terijala. Kriza u domaćem graditeljstvu je skoro starije generacije koji su oformili svoje privatne rukom opipljiva. Sasvim blagi porast povremeno arhitektonske biroe delujući isključivo na no- beleži izgradnja vezana za industriju, donekle vom, probirljivom, pa i već delimično zasićenom socijalno stanovanje i neka vrsta nove usme- tržištu. Jednu tekuću produkcijsku liniju čine i rene stambene izgradnje, kao i manji broj direkt- arhitekti nešto starijih generacija, već dokazani nih državnih investicija – sportskih hala, bazena, kroz veliku lepezu ostvarenih objekata, kojima bolnica, škola, kao i privatnih zdanja, kuća i vila. su mlađi saradnici udahnuli novi život povezavši ih sa savremenim stremljenjima u graditeljst- Ogroman graditeljski zamah koji je preplavio vu. Ipak, mada na prvi pogled savremena, nji- novosadska naselja u prethodnom periodu, hova arhitektura umnogome još uvek nosi od- tokom prve decenije novog milenijuma, skoro like graditeljstva prethodnih decenija koje više
8 teži ka umerenom ličnom izrazu i stereotipno i kada je u pitanju problematika za koju su di- shvaćenoj, skoro trendovskoj primeni novih ma- rektno i strukovno vezani. Ta njihova društvena terijala, prvenstveno stakla i „visećih fasada'” od nevidljivost je plod već tradicionalno haotičnog veštačkih materijala. stanja u društvu, kao i nemogućnosti ukupnog sagledavanja društvenih interesa. Ostaje im Sužavanje autorskog izraza, povremeno us- mogućnost pojedinačnih borbi za bolju arhitek- lovljeno zamorom i gašenjem stvaralačkih turu, bolje standarde projektovanja i izgradnje, inspiracija, ali često željama i zahtevima in- kao i za poboljšanje kvaliteta života i rada onih vestitora, ovoga puta „poznatih” za razliku od kojima su njihovi objekti namenjeni. onih „nepoznatih” iz vremena samoupravnog socijalizma, pred nove generacije arhitekata Izabrani primeri u ovom projektu pojedinačnog postavilo je i čitav niz sasvim novih zadataka. mapiranja savremene vojvođanske arhitekture Ogromne promene na skoro svim pojedinačnim ukazuju da ima arhitekata koji pored redovnog, poljima graditeljskog procesa, uz stalni pritisak ponekad dosta rastrzanog i obimnog posla, u surovog tranzicionog tržišta, od novih, do sada projektovanju vide i vrhunsku umetnost. Ovi nepoznatih arhitektonskih programa i sadržaja, autori koriste svaku priliku i svaki zadatak da preko novijih projektnih tehnologija, do znatno naglase svoj stvaralački potencijal, projektant- sofisticiranijih izvođačkih poslova, u kojima se ski, ali i umetnički. U nevelikoj novosadskoj više sklapa, montira nego zida, uticali su na po- produkciji moguće je naći još usamljenih prim- javu autora čiji su biroi, za samo nekoliko go- era kvalitetnih objekata koji dobro reprezentuju dina, stvorili respektabilan broj novih objekata, ne samo pojedinačne autorske stavove već i uglavnom stambene ili stambeno-poslovne trenutak nastanka. Novosti čine i nešto češće namene. Čisto poslovni objekti nastali posled- pojave arhitektonskih konkursa u čitavoj zem- njih nekoliko godina govore o novom trendu lji, posebno u Beogradu i tek nešto u Novom među investitorima koji u tim prilikama, verujući Sadu i ostalim gradovima, dajući priliku i znatno arhitektima, ne utiču previše na koncepcije i iz- mlađim naraštajima arhitekata da se ravnoprav- gled objekata. no uključe u konkursne utakmice. Otpočinjanje sa radom Arhitektonskog odseka pri Fakultetu Savremena arhitektura u novo doba ulazi sa tehničkih nauka (1996) na scenu dovodi i mlađe naglašenim kapacitetom da individualno pre- generacije arhitekata školovanih na Novosad- ispita svoje bogato modernističko iskustvo, da skom univerzitetu. uđe u dijalog sa prostorom i, posebno, kontek- stom i njegovom istorijom. Arhitekti su u našem društvu javno dosta nevidljivi i neuticajni, čak
9 Izbor od više autora/arhitekata, arhitektonskih stvaralačke discipline i težnje ka besprekor- biroa i timova, sa radovima okvirno nastalim noj realizaciji što ih svakako izdvaja od brojnih tokom poslednjih godina proteklog i prvih de- arhitekata koji su aktivni na području Vojvodine. set godina XXI veka, rečito svedoči o kvalitetu Odmah treba reći, izabrani arhitekti nisu tipični. i originalnosti autora i prvi je u nizu pokušaja Pre bi se moglo reći da su atipični, samosvojni, sagledavanja i mapiranja savremenih autora i originalni, savremeni, pa tako, na neki način i ne njihovih arhitektonskih dela na teritoriji Vojvo- predstavljaju našu arhitekturu već svoje autor- dine. Desetak autora i autorskih timova svakako ske ličnosti koje deluju u svetu domaće arhitek- da ne predstavljaju neki poseban pravac niti tonske prakse. Izabrani arhitekti svakako nisu udruženje. Oni projektuju, komponuju, oblikuju, grupa autora izolovanih od društva, ali mu svo- uređuju, režiraju, organizuju, pišu i, kako je rekao jim radom ukazuju i pomažu da postane svesno Ranko Radović – slažu. I pored vidljive raznoliko- svojih najdubljih problema sa odgovornošću sti brojni su zajednički imenitelji ovih arhiteka- prema sebi, klijentima i društvenoj zajednici i ta: relativna generacijska bliskost, većina ih je prostoru u kome stvaraju. U teoriji (savremene) rođena šezdesetih i početkom sedamdesetih umetnosti već je ustaljen izraz ekces – pa bi se godina prošlog veka, studije su pohađali, sa stvaralaštvo ovih autora moglo i nazvati svo- manjim izuzecima, na beogradskom Arhitek- jevrsnim ekscesom u našoj sredini. U umet- tonskom fakultetu gde su bili veoma aktivni u nosti, pa i arhitekturi, sve se gradi na izuzecima. konkursnom životu akademske zajednice. Po Skulpturalno, kao jedinstvo materijala i prosto- okončanju studija hrabro osnivaju sopstvene ra, kao svojevrsno oblačenje prostora u kome se projektne biroe gde se kroz privatnu inicijativu autori, pored brojnih praktičnih arhitektonskih i i udruživanje sa drugim arhitektima bore za građevinskih problema, bave i rešavaju estetske, poslove na sada već sasvim otvorenom tržištu. umetničke, pa i etičke komponente. Sklonost ka Takođe su primetna raznolika interesovanja ovih savremenim materijalima i održivosti (održivom autora, koji se pored arhitekture bave i projek- životu) građevina izdvajaju ove arhitekte i njiho- tovanjem enterijera, primenjenom umetnošću, va dela od većine nove, „svakodnevne arhitek- dizajnom, grafičkim dizajnom, slikarstvom, is- ture”, nemaštovite i nezanimljive, koju vidimo po toriografijom, zaštitom graditeljskog nasleđa i vojvođanskim gradovima i naseljima. Oni prate brojnim drugim istraživanjima vezanim za širok dešavanja u svetskoj, globalnoj arhitekturi, spektar arhitektonske delatnosti. primenjujući ih na domaćem terenu uz mnoštvo lokalnih problema, prepreka i nepogodnih okol- Praktični, pragmatični i radni, sa savremenim nosti, kroz rad koji se može simbolički i jezički tehnološkim i estetskim iskustvima ovi autori okarakterisati kroz termin umetnika i muzičara poseduju snažan osećaj autorske samosvesti, Brajana Ina – zaobilazne strategije (Oblique
10 Strategies). Suštinu ovog termina, primenjenog strukturom, pažljivim izborom materijala i kol- na naše prilike, svakako treba tražiti u odgovoru orita u duhu ravnice. Valkai se bavi istorijom i na pitanje: kako rešiti sve zahteve investitora i teorijom arhitekture nizije o čemu svedoči veliki odgovoriti na poveren zadatak, a ostati dosledan broj tekstova u stručnim časopisima, maga- svom autorskom izrazu i stvoriti pravo arhitek- zinima i dnevnim listovima. Za arhitekte Tota i tonsko delo? Valkaia tradicija je pitanje identiteta, kroz region- alno i lokalno, nacionalan koncept zajedničkog pamćenja, unutrašnja graditeljska filozofija *** vrednu da se zabeleži i prikaže. Njihova dela korespondiraju sa nekim od savremenih tokova mađarske arhitekture kojoj, na određeni način, i Jednu od razvojnih linija koju možemo pratiti pripadaju. posle 2000. godine čine pokušaji manjeg broja autora da svojevrsnom kombinacijom starog Najoriginalniju i najautentičniju pojavu na savre- i novog ostvare autentičan, regionalni izraz, menoj vojvođanskoj arhitektonskoj sceni čine nastavljajući bogatu tradiciju vojvođanske arhitekti čiji se autorski izraz odlikuje beskom- arhitekture. Radovi arhitekata Vilmoša Tota (Toth promisnim modernim formama, oblicima i ma- Vilmos) i Zoltana Valkaia (Valkay Zoltan) pred- terijalima, koji svoje projektanske karijere grade stavljaju primere nove regionalne arhitekture na čvrstim neomodernističkim pozicijama. U sa snažnim reminiscencijama na graditeljstvo velikoj želji za radom i promenama na arhitek- ovih prostora sa početka XX veka. Projektujući tonskoj sceni Novog Sada započeli su svoju skoro sve vrste arhitektonskih objekata, arh. stvaralačku karijeru na početku novog mileni- Tot je posebno zainteresovan za kontekst, kao juma Lazar Kuzmanov i Ilja Mikitišin, prijatelji i za arhitektonsku tradiciju i korišćenje istori- sa studija i arhitekti koji se mogu označiti kao jskih paralela što rezultira takozvanom „or- vesnici jednog novog pristupa arhitekturi, u ma- ganskom eklektikom”. Totova dela se odlikuju terijalizaciji, ali sa i te kako prisutnim estetskim i naglašenom plastičnošću, a posebno neguje i etičkim background-om. Ovaj autorski par zanatsku obradu prirodnih, lokalnih graditeljskih hrabro je zakoračio u našu graditeljsku praksu materijala. U svojoj arhitekturi Valkai koristi – neizveden projekat za poslovni centar u jed- upečatljive i originalne elemente metaforičnog noj od glavnih gradskih ulica Novog Sada već je i regionalnog arhitektonskog jezika Panonske označen kao onaj prestupnički, revolucionarni – nizije. Po njemu, važno je uvesti formalni svet, i pored činjenice da nije izveden, takođe za ovo živ u našem sećanju, u sam proces projektovan- vreme simbolično, kapricom investitora koji je ja i gradnje. Dela mu se odlikuju narativnom izjavio da njihov projekat više liči na muzej, a
11 ne na robnu kuću. Tako je ovaj investitor pla- lina postaje na neki način i integralni deo života tio cenu svoje neobaveštenosti i krnjeg ukusa korisnika stvarajući jednu estetiku jedinstva – robna kuća koju je potom naručio od drugih objekta i prirodnog okruženja. Očuvani kom- projektanata, lažno savremena, nekoliko godina pozicioni sklad, odabir materijala kao i suptilna po izgradnji ostala je prazna i neprihvaćena od upotreba arhitektonskih elemenata doprineli većine građana. Umesto da dobije remek-delo su harmoničnom izgledu objekta i njegovom savremene arhitekture, dobio je bezličnu i neo- stapanju sa okolinom. U tom svetlu, kako piše riginalnu, običnu zgradu. U isto vreme dvojica Dragana Konstantinović, i pored neizbežnih iz- arhitekta osvajaju visoke plasmane na neko- mena koje je investitor izveo na samom objektu liko značajnih arhitektonskih konkursa (Banja tokom gradnje, kao i prenaglašenog bedema Luka, Novi Sad, Kikinda). Njihovi konkursni ra- koji opasava lokaciju, ovaj arhitektonski objekat dovi, mada do danas nerealizovani, najavili su je afirmativan gest za jednoporodično stano- umetnički i graditeljski potencijal ovih projek- vanje na ovim prostorima. Istom misaonom tanata. sklopu kroz transparentnost i veštu kombinaciju unutrašenjeg i spoljašnjeg prostora glavne su U kasnijem samostalnom radu arh. Kuzmanov odlike i poslovne zgrade kompanije PIN Com- projektuje više stambenih i poslovnih objekata u puters rad Kuzmanova i njegovih saradnika. U širem centru Novog Sada gde je pažljivim oda- svom volumenu objekat je definisan kroz dva birom materijala i boja, kao i ukupnim kompozi- izdužena kubusa u čijoj kontakt zoni se formira cionim rešenjima, napravio iskorak iz ustaljene komunikacioni koridor. Enterijer i eksterijer su domaće graditeljske prakse. Dela Kuzmanova sjedinjeni kroz prozirno pakovanje omotača, a se odlikuju smelim oblikovnim pristupom, el- smiren kolorit i savremeno definisana i izvedena egantnim kompozicionom rešenjima i predanim drvena oplata ističu slojevitost projektantskog radom na detaljima. Privatna vila na Ribnjaku, u postupka zamišljene materijalizacije. Stoga i ne neposrednoj blizini mosta na desnoj obali Du- čudi da je poznati internacionalni portal (www. nava, bila je očigledno izazov za Kuzmanova archdaily.com) protekle godine detaljno prikazao i njegove saradnike budući da su se odlučili za ovaj projekat. U isto vreme Kuzmanov sa sarad- nesmetanu, zastakljenu vizuru prema reci, oku- nicima projektuje čitav niz stambeno-poslovnih panu svetlošću i sa pogledom na grad. Takođe objekata u kojima novom arhitektonskom es- je upečatljiva kamena konstrukcija koja kao da tetikom podižu nivo današnje vojvođanske prolazi kroz sam objekat, a zapravo ga uram- arhitekture. Aktivistički stav arh. Kuzmanova ljuje pojačavajući likovnost ove vile. Posebnu izražen je, bar tokom prve decenije novog milen- vrednost ambijenta predstavlja sama lokacija ijuma, kroz društveni i strukovni angažman. koja ima dugu tradiciju vikend zone. Tako oko-
12 Od osnivanja sopstvenog projektnog biroa Ilja zgradu kao istinsko umetničko delo. Koristeći Mikitišin projektuje više stambenih i poslovnih graditeljsku tehnologiju modernog vremena zgrada u kojima je primetna želja ka proširivanju Miladinović stvara visokotehnizirane zgrade. spektra interesovanja, kao i naglašen Javna garaža sa poslovnim prostorom („Maxton” umetnički senzibilitet. Njegovi se objekti odli- centar) na novosadskom naselju Liman 3 nova kuju preciznošću izraza i dosledno sprovedenim je tema u našoj arhitekturi. Objekat formiran u programima. U stalnoj borbi sa izvođačkom vidu prizme, jednostavnih ravnih linija, istak- praksom uspeva da zadrži originalnost i sa- nutog kolorita i materijala, dinamikom fasada, mosvesnost arhitektonskog stvaralaštva kao pokrenutim plastičnim formama, oslikava prezentovanu kroz naglašen likovni izraz, mada pravac kretanja i u objektu i oko njega. Atrak- sam autor uopšte ne insistira, pa čak i ne pom- tivnost je posebno naglašena noću primenom inje tu neospornu činjenicu. Stiče se utisak da savremenog osvetljenja. Pored projektovanja u projektuje pažljivo i izbirljivo. I pored nepovoljnih visokoj gradnji bavi se dizajnom kao i izradom urbanističkih uslova i uzane i izdužene lokacije celokupne tehničke dokumentacuje za brodog- za poslovni objekat „Minakva”, autor arhitek- radnju, a u toj oblasti ima izvedena dva plovna tonsku kompoziciju uspešno zaokružuje stak- objekta. Teoretski i praktično se bavi novim lenom opnom. Na projektima za „osmatračke” izvorima energije, održivom arhitekturom i stanice u ambijentu netaknute prirode, Obed- očuvanjem energetskih resursa, kao i njihovim ska bara i Kulpinovo, Mikitišin dokazuje da u primenama u arhitekturi. arhitekturi nema malih tema i lakih zadataka i da svaki arhitektonski rad može biti ujedno i pra- Dragan Marinčić i Aleksandra Marinčić (Biro vo umetničko delo. U korpusu ovog autora ističe „M+”) su kao dobro uigran tim tokom proteklih se i porodična kuća na Ribnjaku, transparentna nekoliko godina uspešno učestvovali na više i moderna, koja istovremeno odražava filozofiju konkursa sa visokim plasmanima, dok se od života i arhitekture, investitora i autora. izvedenih radova ističe njihov poslovni objekat na Trifkovićevom trgu u Novom Sadu koji je Dušan Miladinović, arhitekta i projektant bro- uspešno rešio problem značajne gradske inter- dova, u svojim objektima primenjuje princ- polacije u vidu savremeno oblikovanog i materi- ipe plastičnog oblikovanja istovremeno se jalizovanog objekta. Karakteriše ih otvorenost ponašajući i kao skulptor i kao graditelj. Pre- i radoznalost prema savremenim tokovima ciznog je izraza sa mnoštvom lepo dizajniranih u arhitekturi i pokušaji da se oni na adekva- detalja, a njegovi objekti plene zaokruženim tan način implementiraju u našoj sredini. Pre- stvaralačkim pristupom u kome se gleda- poznatljiv arhitektonski izraz provlači se kroz lac dovodi u galerijsku situaciju da posmatra idejna rešenja i izvođačke projekte porodičnih
13 stambenih, javnih i poslovnih objekata, rešenja eksploataciji. Time je ostvaren temeljiti cilj enterijera i urbanističkih predloga. Napravivši projektanskog rada sa stanovišta investitora: svojim izvedenim objektima, projektima i postignuti odnosi garantuju dobro ulaganje i konkursnim radovima veliki iskorak u arhitek- obrt kapitala, opravdanje investicija i osiguranje tonskoj praksi našeg podneblja, posebno na profita. Osluškujući korake budućnosti ovaj biro estetskom planu, ovaj biro ostvaruje svoje vizije se trudi da ostane na visini svog zadatka, a to je savremene arhitekture u kraćem vremenskom stvaranje kvalitetne stambene arhitekture. periodu. Tokom devedesetih godina prošlog veka arh. Milan Kovačević i mlađi autori okupljeni oko nje- Leonid Nešić je projektovao više stambeno- govog biroa „Studio I” su projektovali i izveli veći poslovnih objekata u širem gradskom jezgru broj stambenih objekata u kojima se povreme- Novog Sada unapredivši inače sumornu gra- no oseća određeni stepen zasićenja, ali i stalna diteljsku praksu te decenije. Njegove zgrade su želja za inovacijama, posebno na planu fasadnih elegantne, studiozno i precizno projektovane, s platana i u organizaciji stambenih jedinica. Za posebnim odnosom prema materijalima i de- neka od njihovih dela možemo reći da pripadaju taljima, kao i prema vizuelnoj artikulaciji ob- novoj modernoj arhitekturi koja raskida skoro jekata. Poslednje objekte stvara pod uticajem svaki kontakt sa tradicijom, kao i da za sobom neomodernističkih težnji, sa asocijacijama na ostavljaju prevaziđeni pojam duha mesta kome modernu međuratnu arhitekturu. Nešić nas su u značajnoj meri bile okrenute generacije svojim stambenim objektima, projektovanim u stasavale uz regionalnu arhitekturu sedam- poslednje vreme, uvodi u novu fazu stanovanja desetih godina. Neka od dela ovih autora bi se u kojoj je prostor kvalitetno definisan i obliko- mogla naći u bilo kom delu planete, što može van na radost vlasnika i korisnika. Stambeni biti kompliment, ali i kritika. Kovačević i arhitek- blokovi na uglu Radničke ulice i ulice Stevana ti iz njegovog biroa poštuju ekonomičnost Musića jedinstveni su primeri originalne, autor- do najvećih mogućih granica, ali ne na račun ski zamišljene i koncipirane stambene arhitek- kvaliteta. Već tradicionalne armirano-betonske ture, stvarni dokaz da i „stambenjaci” mogu biti konstrukcije znače uštedu u prostoru i materi- kvalitetna arhitektonska i likovna dela. jalu. Tlocrti su, shodno takvom razmišljanju, ekonomični, logični i racionalni. Rezultati ovog Svestrana delatnost arh. Dubravke Đukanović pragmatičnog pristupa su, pored velikog broja kreće se u širokom spektru arhitektonskih izvedenih objekata poslednjih godina, kada je tema, od projektovanja objekata, stambenih i to, zbog krize, ravno malom čudu, i relativno poslovnih, dizajna enterijera, do rada sa stu- niža cena objekta i njegova ekonomičnost u dentima, obnove graditeljskog nasleđa i istorio-
14 grafije. Na posve probirljivom tržištu, posebno u belo, sa očiglednim minimalističkim tenden- unutrašnje arhitekture, ona svojim smelim en- cijama koje se naslanjaju na bogatu prečansku terijerskim zahvatima, okupanim paletom ves- tradiciju porodičnih zdanja. Posebnu pažnju elih boja i atraktivnim materijalima, donosi velike poklanja uređenju enterijera kao i parternom novosti na tom polju arhitekture. Njeni enterijeri okruženju koje je uglavnom skromnih površina za poslovne objekte su poslovni, strogi i utilitar- na malim gradskim placevima. Vila na obali Tise, ni, dok su oni rađeni za stambene prostore pri- sa jasnim vizuelnim asocijacijama na legend- vatnih poručilaca opušteni i razigrani. Nekoliko arnu vilu Savoj (Le Korbizije, 1929), svakako je njenih privatnih kuća i letnjikovaca nisu – kao jedan od najkvalitetnijih i najizazovnijih objekata što je Le Korbizije rekao – mašina za stanovan- podignutih poslednjih godina na području Vojvo- je, dakle uslužni tehnički aparat, već jedna poet- dine. Njene razuđene i duboko promišljene os- ska fikcija koja je plod zajedničke mašte klijenta nove, razdvojenih sadržaja, sa spektakularnim i autora. Kombinacija klasičnih i savremenih pogledom na okolinu, doprinose jednom sasvim građevinskih materijala, kao i sa posebnom filozofskom poimanju veze arhitekture i prirode, pažnjom izvedena hortikulturna rešenja, dopri- kao i arhitekture i života. Obilje dnevne svetlosti nosi da njene porodične kuće slave udobnost i zelenila u okruženju daju nezaboravni efekat korisnika. Postavljanjem arhitekture kao fikcije svakom ko je ovu vilu video, uživo ili samo na rađa se pitanje da li se, nakon postizanja jedne fotografijama. Pored porodičnih kuća, Rackov prosvećenosti koja je građevinsko delo pretvor- je projektovao i više stambenih objekata, kao ila u razultat racionalnog kalkulisanja, može još i zgrada poslovne i ugostiteljske namene sa uvek verovati u umetnost graditeljstva. U slučaju odgovarajućim enterijerima. kuća arh. Đukanović odgovor je potvrdan. Nema sumnje da je za rad arh. Nemanje Radeći i stvarajući u okruženju nenaviknutom Radusinovića pored beogradskog školovanja i na radikalnije savremene arhitektonske zah- uspeha na studentskim konkursima (Borbina vate, zrenjaninski arh. Aleksandar Rackov je nagrada za studentski rad, 1994) od ključnog sporo dolazio do obrazovanih investitora koji su, značaja bio njegov kasniji boravak i speci- takođe, verovatno, imali sličan problem u potrazi jalizacija na postdiplomskim studijama u SAD. za inovativnim arhitektom spremnim na novine i Upoređujući ova dva uticaja sa stanovišta saradnju. U projektima za porodične kuće Rack- praktičnog arhitektonskog rada, Radusinović ov primenjuje nove materijale kao i nov način naglašava značajne praktično-tehnološke raz- sagledavanja porodičnog stanovanja u svetlu like najvidljivije u uspostavljanju kontakta sa zbivanja na polju savremene arhitekture. Kuće investitorom i u organizovanju arhitektonskog su mu jednostavnih linija i oblika, često bojene posla, uključujući pravnu, ekonomsku i gra-
15 diteljsku delatnost, kao i striktno pridržavanje Savremeni se autori na pojedinim projektima zadatih rokova. Tržišna privreda ne trpi neusp- svesno/nesvesno priklanjaju nekim od modern- ehe u spomenutim poljima praktičnog arhitek- ih arhitektonskih aktuelnih tendencija važećih tonskog delovanja i svaki arhitekta pored te- u svetu, od naglašenog plastičnog oblikovanja orijskog znanja i umetničkog nadahnuća mora (Miladinović, Đukanović, Rackov), preko „or- da bude usavršen i u menadžerskom polju ganske eklektike” i reminiscencija na prošlost stručnog poslovanja, podvukao je Radusinović u (Tot, Valkai), staklene arhitekture „tvrdih ivica” jednom od svojih intervjua. Njegovi poslovni ob- (Radusinović, Marinčić), do pokušaja uvođenja jekti za osiguravajući zavod, rađeni u saradnji sa konstruktivizma (Kuzmanov, Mikitišin) ili, sas- arh. Borom Radusinovićem, zrače nekim novim vim retko, dekonstruktivizma u vlastita dela tradicionalizmom, mada su sasvim moderno (Kovačević). Uslovna pripadnost novim, internac- koncipirani, uz upotrebu izrazito savremenih ionalnim tendencijama u savremenoj arhitekturi i kvalitetno odabranih materijala. Posebno se (neomoderna, nova ili druga moderna) sa autora ističu objekat u Pančevu (2003), blizak svetskim samo prividno uklanja svaku odgovornost pre- trendovima u korporacijskoj arhitekturi i objekat ma prošlosti, onoj davnoj, ali i onoj nešto bližoj. I u Rumi (2008), u kome autori posebnu pažnju pored česte želje za naglašenom originalnošću ili poklanjaju oblikovanju i zatečenom kontek- pak „ekscesom” unutar zatečenog građevinskog stu. Rumska staklena fasada u najboljoj tradic- korpusa, može se reći da autori značajnu pažnju, iji staklenih zidova, samo naizgled jednolična i i pored svih nedaća projektanskog i izvođačkog umirujuća, daje dramatični odsjaj neba koje se procesa u kome se mešaju birokratski prob- zakonomerno menja u skladu sa dobima dana lemi sa sujetama i željama investotora, ipak i godine. Radusinović je jedan od autora koji je posvećuju kontekstu. U njihovom radu uočljiva proširio svoje umetničko stvaralaštvo na crteže i je jaka umetnička crta, često zapostavljena kod radove u tehnici sito-štampe. Aktivno učestvuje vojvođanskih arhitekata prethodnih generacija, u likovnom životu, a crteže izlaže na samostal- u kojoj se uspešno kombinuje savremen pristup nim i grupnim izložbama. Najčešće nastali u jed- arhitektonskom programu za objekte koji nika- nom dahu, nekada za samo nekoliko minuta, ovi da kod nas nisu građeni i materijala, na prvom crteži nam omogućavaju da zavirimo u autorov mestu stakla i metala, čije su tehnološke karak- poetski diskurs koji bez sumnje nosi jak pečat teristike davno prevazišle sve što se godinama svog vremena. To nisu klasični umetnički crteži, koristilo u domaćem građevinarstvu. Jedni ne mada ima i takvih. Njihova asketska tehnika, odustaju od ornamenta i ornamentike koju brzih stripovskih poteza i preciznih misli u sva- vide kao nastavak svog teoretskog istraživanja kodnevnoj komunikaciji sa novom stvarnošću, i lične graditeljske filozofije, kao direktnu vezu sa doprinosi pojačanoj interakciji sa posmatračem. prošlošću i usavršavanjem već zaboravljenog
16 umetničkog zanatstva, dok drugi ornamente izložbama (salonima arhitekture), kao i ve- smatraju prevaziđenim i zastarelim detaljima, liki broj ostalih društvenih priznanja čime su u dekoracijom prazne moći i lažne reprezenta- značajnoj meri skrenuli pažnju javnosti, stručne tivnosti iz daleke prošlosti stvarajući estetiku i široke, na svoj stvaralački rad. Te nagrade i jednostavnih i čistih formi geometrije vezane za priznanja takođe svedoče o činjenici da su ovi plastičnost, minimalizam likovnog izraza ili neki autori, i njihov rad, prepoznati u profesionalnim prostorni akcent. krugovima kao inovativni i savremeni, tj. kao au- tori koji i te kako utiču na razvoj domaće arhitek- Ipak, teško se savremeni arhitekti mogu „ugu- tonske prakse. rati” u neku od stilskih pregrada. Od pojave de- konstruktivizma, početkom poslednje decenije Današnjim arhitektima potrebne su određene proteklog veka, arhitektura se polako približava veštine, verovatno i više nego njihovim kole- nekoj novoj apstrakciji u slikarstvu. Kao da su gama iz dalje i bliže istorije – mašta i imagi- autori, povremeno, ili pak redovno, izašli (izjurili) nacija, organizacija i administracija, i, posebno, iz dogme racionalizma i funkcionalizma, da bi diplomatija, pa čak i psihologija. Te nove veštine ga osavremenili, oživeli i ulepšali, humanizovali i zadaci oslanjaju se na one već tradicionalne i približili korisnicima. Ili funkcionalizam često ili pak klasične – poznavanje svih neophod- vezan za socijalni (ili javni) momenat u komp- nih sistema za funkcionisanje kuće, znanje i juterima izabranih autora doživljava savremeni praćenje tehnologije i materijala, kao i veština preobražaj koji korisniku/posetiocu objekta praktičnog i pragmatičnog razmišljanja u savre- nudi jedan novi funkcionalistički užitak. U nekim menoj arhitektonskoj praksi u kojoj su paralelno od prikazanih objekata čovek se oseća kao da uključene ne samo potrebe prema korisniku je ušao u prostorno umetničko delo – forme, već i aktivno učešće klijenata u organizaciji pro- boje, svetlost, kojima se maksimalno posvećuje jektnog zadatka. I, naravno, i ipak, umetnički pažnja. I danju i noću. Kao scenografija koja senzibilitet. Promene u prirodi arhitektonske oblikuje scenu ili režija koja kreira boravak u prakse bile su ujedno neizbežne i permanentne. prostoru. Ovi arhitekti donose značajne novine Po Bernardu Majklu Bojlu, do arhitektonskih u vojvođansku arhitekturu kako po svojim krea- mogućnosti dolaze pre oni koji su istaknuti u tivnim stavovima, stvaralačkim pristupima pro- poslu nego oni sa umetničkim sposobnostima cesu projektovanja i dizajniranja prostora tako pa su, stoga, oni ti koji grade arhitekturu, do- isto i širokom lepezom svog arhitektonskog bru, lošu ili osrednju. U ovakvim razmišljanjima, delovanja. koja često nisu daleko od istine, arhitekta prvo Izabrani autori su ostvarili veliki broj visokih mora da bude biznismen, a tek onda umetnik. plasmana na konkursima i nagrada na stručnim Projektovanje, konstrukcija, kontakt sa klijen-
17 tom i ekonomija ponovo mogu postati entitet – uz obilje novih svetlosnih efekata, povremeno fuzija umetnosti, nauke i biznisa. Sve to kroz već stvara jedan hladan, ponekad čak i leden total poznatu definiciju uloge arhitekte kao kordina- dizajn blizak svetskoj korporativnoj arhitek- tora (režisera) koji objedinjuje mnoge socijalne, turi u kojoj se osećaj otuđenosti ne može lako tehničke, ekonomske i umetničke probleme i prikriti. Posebno se to odnosi na enterijere koji arhitekture kao vrhunske socijalne umetnosti. za razliku od prethodnih vremena postaju češće promenjivi, pritisnuti stalnom potrebom za Autori o kojima je ovde reč su u svojim biroima novim promenama i privlačenja sve većeg broja vodeći projektanti. Sastav biroa se usled nepo- klijenata. Svesni toga, svi autori pokušavaju voljnih tržišnih i ekonomskih okolnosti menja, da nađu i pokažu neki svoj originalni odgovor ali primetno je postojanje jezgra saradnika koji na pitanja savremene arhitekture, posebno u u nekim slučajevima prerastaju i u partnere. Kao ovakvim, svakako po arhitekturu i njeno ra- i u svetu, etika arhitekte pojedinca polako se za- zumevanje negativnim društvenim okolnosti- menjuje etikom arhitektonskih biroa, a što je ma koje još vladaju u domaćoj sredini. Većina delovanje arhitektonskih biroa više podsećalo na ovih arhitekata su svojim delima pomirili dva posao uopšteno, tako je i njegova etika sve više oprečna interesa, interes eksploatacije i interes ličila na etiku poslovnog sveta. U našem slučaju, humanog stanovanja, stvarajući stambene pro- sa posebnostima, ta etika je često zasnovana na store koji kvalitetom i savremenošću donekle sličnim ili istim sklonostima, dugogodišnjim pri- pariraju stambenoj arhitekturi nastaloj proteklih jateljstvima, zajedničkim poslovnim ili životnim decenija. Ipak, kasnije je došlo do zaoštravanja interesima. zahteva kapitala za što bržom reprodukcijom, pa su se samim tim pogoršali i uslovi za stvaranje Nesmetan protok informacija iz sveta, koji je dobre arhitekture. za domaće autore oduvek bio izvor nadahnuća i mesto odakle se crpi nova energija, nezadrživi Kao i u slučaju brojnih beogradskih arhiteka- proboj interneta i veliki broj arhitektonskih ta (B. Mitrović, G. Vojvodić, D. Miljković, Z. časopisa i sajtova svakako da doprinosi odličnoj Radojčić i drugi) ovi vojvođanski arhitekti na povezanosti stvaraoca sa modernim tenden- domaćem tržištu, za koje se sve može reći cijama u arhitekturi, enterijeru i dizajnu. Pov- osim da je uređeno, redovno i normalno, pov- remeno, ova komplikovana mešavina uticaja remeno stvaraju visokoestetizirane objekte ostavlja utisak nekritičke interpretacije savre- pojačavajući tradiciju moderne uprkos njenoj menog svetskog trenutka u arhitekturi. Preci- funkcionalističkoj hladnoći, pa i neuspehu, zan izraz u detaljima, kao i njihova naglašena njenoj kasnijoj brutalističkoj praznini i potonjoj upotreba u projektovanju i opremanju enterijera, postmodernističkoj kombinaciji vesele funkcije i
18 naglašene fikcije. Lakoća jednostavno izvedenih jnost, što ih čini najkvalitetnijim autorima sa ovih arhitektonskih konstrukcija, prozirnost staklenih prostora koji su stvarali tokom prve decenije no- površina i primena nove tehnologije, nekada go- vog milenijuma. Mada često i nesvesni na koje se tovo bestežinska u svojoj pojavnosti, daju objek- sve načine i u kom kontekstu može razmišljati o tima novi, do sada neviđeni kvalitet i viši estetski njihovim objektima/delima, čini se da imaju smisao. Arhitektura nema tu mogućnost, kao neki autorski utisak i odnos prema radovima, iz- recimo slikarstvo, da se spase izmeštanjem ili vedenim ili ne, duboko stvaralački, zašto ne reći povlačenjem iz stvarnog života već, kako piše – umetnički. Likovnost, nekada pritajena nekada Hejnrih Kloc, podnosi punu žrtvu svoje oduvek potencirana, raznovrsna je i bogata. Brojni su da- ograničene autonomije. Radi se zapravo o ma- nas arhitekti koji nisu zaniteresovani za izlaganje lom broju projekata (i autora), kako je zapisao i prezentaciju svojih objekata niti za neku vrstu Borislav Petković („O apokaliptičkom tonu usvo- „istorizacije” njihovog rada. Ta je pojava kod nas jenom nedavno u srpskoj arhitektonskoj kritici”, nažalost dugo prisutna, od kada, u stvari, postoji u: Srpski arhitekti 2000–2010), koji pretenduju autorska arhitektura, uglavnom posle anonim- da budu izuzetni, progresivni ili visoko estetizi- nih vojnih graditelja XVIII veka, od druge polovine rani, obraćajući se samo uskom krugu onih koji XIX veka. Istraživači domaće arhitekture imali su takve informacije mogu prepoznati i pročitati. I silnih problema, od nepoznavanja osnovnih po- uživati u njima. Tako se srpska, pa i vojvođanska dataka o autorima do teškoća prilikom lociranja arhitektura kao njen sastavni deo suočava sa sit- objekata ili njihovog postojanja. Zato je veoma uacijom preispitivanja sopstvene bitnosti, smisla važno i značajno primeniti istorijsko-umetničke i uloge u posve nezainteresovanoj sredini u ko- principe na savremene arhitekte, aktivne i sada joj nastaje. Nema pak sumnje da je arhitektura, već na vrhuncu svojim stvaralačkih karijera. pa i ova nastala danas, eksponat zajedničkog interesa u svakom pogledu. Od društvenog Prošlost je sama po sebi nesmislena i okruženja, investitora, arhitekata-autora, koris- bezoblična; ona dobija svoje značenje i svoj obris nika i slučajnih prolaznika/gledalaca. Ili bi tako tek u odnosu na neku određenu sadašnjost. Sva- samo trebalo da bude. ka sadašnjost stoga ima drugačiju prošlost, pa prema tome istoriju treba uvek nanovo pisati, Ovaj izbor autora je svojevrsno jedinstvo suprot- dela umetnosti (i arhitekture) nanovo inter- nosti, česta pojava kada se radi o kolektivnim pretirati, a dela svetske književnosti nanovo izložbama. Svaki od autora je originalan u autor- prevoditi, zapisao je davno Arnold Hauzer u skom izrazu, željama i zadacima koje pred sebe Filozofiji istorije umetnosti. Arhitektura je da- postavlja, a spojeni su, kao u kakvom klasičnom nas javna veština, ona je dostupna svima, svako pozorištu, jedinstvom teritorije/mesta, vremena o njoj može da misli šta hoće – ona je svačija i radnje. Njihovo jedinstvo je i relativna gener- i ničija. Izašla iz okvira jednog iznutra čvrsto acijska bliskost, slična iskustva aktivnog projek- definisanog sistema, ona je ezoterične stepene tovanja na poremećenom tržištu materijalnih i saznanja, dakle svoju filozofiju zanata i svoju duhovnih vrednosti, kroz posvećenost i istra- unutrašnju moralnu organizaciju zamenila priv-
19 idnom opštošću. Tačnije bi bilo reći da ona više ture u Beogradu (2000–2012); katalozi Salona ne pripada nikome: ni pravim graditeljima ni ne- arhitekture u Novom Sadu (2000–2012); katalo- graditeljima, isto onako kao što mas-mediji ne zi Trijenala arhitekture u Nišu (2000–2011); pripadaju nikom. (Bogdan Bogdanović) Ana Kovenc-Vujić (urednica), 50 beogradskih arhitekata (rođenih posle 1945) / 50 Belgrade Architects (born after 1945), Beograd 2002; Miloš *** R. Perović, Srpska arhitektura XX veka: Od istori- cizma do drugog modernizma, Beograd 2003; Milorad H. Jevtić, Kritički refleksi – 101 osvrt na I na kraju, ovu izložbu nikako ne treba sh- savremenu arhitekturu Srbije, Beograd 2004; vatiti kao kompletan pregled arhitektonskog Mare Janakova, Autori, dela, metodi u srpskoj stvaralaštva u Vojvodini tokom prve decenije arhitekturi na prelomu vekova, CD Rom, Beo- XXI veka, iako bi izabrani arhitekti i njihovi biroi grad 2006; Miloš R. Perović, Srpska arhitektura svakako činili najveći deo tog poduhvata. Da bi XX veka, katalog izložbe, Beograd 2006; Vladimir se napravio iscrpni prikaz prve decenije novog Mako (urednik), Serbia: The Venice Biennale milenijuma nedostaju brojni pojedinačni objekti 2006, 10th International Architecture Exibition, domaćih autora, ali i arhitekata koji povremeno The Serbian Pavilion / Srbija: Venecijanski bi- projektuju na teritoriji Vojvodine. Osnova za janale 2006, 10. međunarodna izložba arhitek- izložbu bili su autohtoni autori čija je arhitekton- ture, Srpski paviljon, Beograd 2006; Ljiljana ska karijera u najvećoj meri vezana za Vojvod- Miletić-Abramović, Paralele i kontrasti: srpska inu. Sam početak razmišljanja o ovoj temi bili arhitektura 1980–2005, Beograd 2007; Spiro su tekstovi različitih karaktera, ali istih ili sličnih Kostof (urednik), Arhitektura: profesija kroz is- izbora arhitekata i dela, publikovani u stručnim toriju, zbornik tekstova, Beograd 2007; Vladimir časopisima i magazinima za kulturu, gde su bili Mitrović, „Arhitektura u Novom Sadu i Vojvodini pisani u propagandnoj formi sa željom da se posle 2000. godine”, Forum br. 53/2008; Vladimir šira kulturna javnost upozna sa dostignućima Mitrović, Ilija Gubić, „Lavirint arhitektonskih iza- savremene vojvođanske arhitekture. Koncepcija zova – nova arhitektura porodičnih vila u Srbiji”, same izložbe je jasna i racionalno predodređena DaNS br. 64/2009; Ana Kovenc-Vujić (urednica), željom autora izložbe da sa arhitektima, u Godišnji planer „Srpska arhitektura 2009” / An- međusobnoj saradnji, poštujući želje i predloge nual planner 'Serbian Architects 2009', Beograd stvaralaca kao model za uspešan zajednički rad, 2009; Vladimir Mitrović, „Zemaljski dani teku – izradi veći broj plakata koji će biti prigodni ne Arhitektura u Vojvodini prve decenije XXI veka”, samo za prostore Muzeja savremene umetnosti DaNS br. 70/2010 i Nova Misao br. 5/2010; An- Vojvodine, već i za druge izlagačke prostore u amarija Kovenc-Vujić (urednica), Srpski arhitekti zemlji i inostranstvu. 2000–2010, Beograd 2011; Časopisi DaNS (Novi Odabrana literatura: Hejnrik Kloc, Umetnost u XX Sad), Forum+, Arhitektura, Arhitektura i urbani- veku (Moderna – Postmoderna – Druga mod- zam (Beograd), Arhitekt (Niš). erna, Novi Sad 1995; katalozi Salona arhitek-
20 Oblique strategies Architecture in Vojvodina at the beginning of the XXI century
The major social changes of the new millennium Pressure from an economy in transition, along brought with them a complex, or even trans- with the use of new architectural programmes formative phase in the architecture of Vojvodina. and design technologies and more sophisticated Though there are examples of almost incidental building processes, using pre-fabricated ele- new development happening in different parts ments, slotted together Lego-style, influenced of the region, the most significant architectural the emerging architectural offices. In only a few output of that time was happening in the capi- years they made their mark on the urban land- tal, Novi Sad. The wave of new development that scape with a significant number of new mixed- flooded its districts, radically altering their char- use buildings in and around Novi Sad. Some of acter, presented architects with new creative op- the most original works from this period, how- portunities. In less than a decade, several hun- ever, came out of commissions for a number of dred new buildings were erected. These were new business properties. They also show signs mainly residential builds, with business spaces of an emerging trend: in contrast with the previ- at ground level. Despite commercial pressure to ous era of the ’unknown’ state commissioners, economise, resulting in standards below those the current investors and property developers the public became used to in the 1970s and trust architects implicitly and are not very much 1980s, the overall quality of buildings has been involved with either the design or the look of gradually improving in recent years. buildings. Those are the works that are mainly presented here as the best examples of the ar- New private architectural practises flourished, chitecture in Vojvodina from this period. They and they established themselves entirely in the also demonstrate that, on top of often hectic new commercial environment. New at this time office and project management, the architects was the growing number of architectural com- presented here used every commission not just petitions across Serbia, especially in Belgrade to deliver the brief but also as an opportunity to and Novi Sad, opening up professional opportu- express themselves artistically. nities for younger architects. The opening of the Department for Architecture at Novi Sad’s Fac- Lazar Kuzmanov and Ilja Mikitišin have started ulty of Technical Sciences in 1996, thanks to Pro- their careers with great enthusiasm for change. fessor Ranko Radovic (1935-2005), also helped Friends from university, they are precursors of nurture new local talent. the new approach to architecture, both in its re-
21 alisation and its aesthetic dimension. Kuzmanov ecution of a business centre at Trifkovic Square designed several residential and commercial which successfully interpolated modern design buildings around the centre of Novi Sad. He in the old city centre. made his mark with a careful selection of ma- terials and colours as well as solutions to urban Milan Kovacevic and colleagues gathered composition in stark contrast to usual domestic around his architectural practice ‘Studio 1’ have construction practice. His work is recognisable built in only few years some dozens of residen- by bold massing, elegant composition and atten- tial buildings in which one can sense a feeling tion to detail. Since the establishment of his own of constraint coupled with a constant desire to office Ilja Mikitisin has delivered a number of innovate, particularly around facades and resi- residential and business projects which all show dential units. an ambition to widen his interests and distinctive artistic sensibility. His work is characterised by Another trend that could be traced to the begin- precision of both design and execution. In spite ning of this millennium is an attempt by Vilmos of the everyday pressures of project delivery, he Toth and Zoltan Valkay to bring together old and manages to keep up his architectural originality new styles and produce an authentic, regional through a distinct visual identity. look which continues a rich tradition of Vojvo- dina architecture from the beginning of the XX Dusan Miladinovic, an architect and boat design- century. er, uses the principles of plastic shaping in which During the 1990s Leonid Nesic designed several the designer acts as a sculptor. With precise exe- mixed use buildings across Novi Sad that livened cution and many beautifully designed details, his up the generally drab surrounding architecture buildings ooze a well-rounded creative approach from that decade. His buildings are elegant, with in which the viewer has the feeling of being in a particular attention to materials and visually en- gallery viewing the building as art work. gaging designs. His recent works are influenced by neo-modernism and they also echo modern- Dragan i Aleksandra Marinčić (Biro ‘’M+’’) are a ism between the two world wars. well trained team who were getting accolades in recent years at a number of architectural com- Dubravka Djukanovic encompasses a wide petitions; in particular, for the design and ex- spectrum of architectural activities, from de-
22 signing residential and commercial spaces and ternational style – neo-modernity, new modern- interior design, to teaching, working on restora- ism, or second modernity – only partly removes tion of heritage buildings, and historiography. In their link with the past, be it the most recent or an increasingly competitive market she brings the historical past. Despite a clear ambition for innovation to interior design with her brave use originality and sometimes a tendency towards of bright colours and new materials. excess, the architects presented here do in fact pay great attention to context. They also all For Nemanja Radusinovic, in addition to his share a distinct creative ability, often overlooked studies at Belgrade University and successes at by previous generations of Vojvodina’s archi- architectural competitions, his postgraduate re- tects, to successfully mix a modern approach to search in the United States was critical for his design and use of materials – glass and metal – career. Comparing the two experiences from the that have technologically overtaken all the other point of view of practical, everyday architectural materials traditionally used in local architecture. work Radusinovic emphasises significant tech- nological and practical differences, particularly The unhindered flow of information from abroad around the relationship with the investors and was always a source of energy and inspiration developers, and the management of the archi- for regional architects. Now, the ceaseless de- tectural office, including legal, financial and de- velopment of the internet and a growing number sign functions, and delivering to deadlines. of architectural magazines and websites made the connections with global trends even quicker In an environment with little contemporary ar- and stronger. Sometimes this diverse mix of in- chitecture, Alekandar Rackov manages to in- fluences might give an impression of uncritical troduce some modernistic principles while also adoption of dominant architectural concepts. For designing a variety of different buildings with instance, a meticulous attention to detail and great artistic flair. He looks up to the fine exam- their excessive use in the construction as well ples of interwar modernism and creates build- as in the interior design and lighting, sometimes ings which look fresh and original in their artistic results in cold, even frosty, total design akin to expression. the world of corporate architecture, where the sense of alienation is difficult to disguise. It par- The majority of works gathered here could be ticularly affects the interiors which, in contrast seen as being somewhat divorced from the lo- with previous decades, are more flexible and re- cal traditions and the concept of ’genius loci’ that flect a constant need for change and the growing permeated regional architecture of the 1970s. pressure to appeal to a broader range of clients. Their designs could have been built in any corner So it seems the future of architecture in Novi Sad of the globe. This could be taken equally as cri- and Vojvodina has already begun. tique or compliment. Belonging to this new in-
23 Dubravka Đukanović Studio za projektovanje i dizajn ‘’Studio D’ART’’, Novi Sad www.studiodart.rs 24 Dubravka Đukanović (Vrbas, 1964). Diplomirala na Arhitekton- Odabrana bibliografija: „Analiza stanja skom fakultetu u Beogradu kod prof. Zorana i predlog rekonstrukcije stambeno-poslovnog Petrovića (1990). Na istom fakultetu je magis- objekta u Novom Sadu”, Glasnik Društva konz- trirala (2005). Kao arhitekta-konzervator radila ervatora Srbije br. 17, Beograd 1993; „Narod- u Opštinskom i Pokrajinskom zavodu za zaštitu no graditeljstvo na području Novog Sada – spomenika kulture (1991–2001). Od 2005. go- tipološka, konstruktivna i stilska analiza za dine vodi sopstveni Studio za projektovanje i seosko-paorske kuće Novog Sada XVIII–XIX dizajn „Studio D’ART”. Paralelno sa projektan- veka”, Građa za proučavanje spomenika kulture skim i dizajnerskim radom od 1999. angažovana Vojvodine br. XVIII–XIX, Novi Sad 1994; „Teh- je kao stručni saradnik, a potom i kao asistent nika građenja svodova u građanskoj arhitekturi na Fakultetu tehničkih nauka u Novom Sadu, Novog Sada i Petrovaradina u XVIII i XIX veku”, Departmanu za arhitekturu i urbanizam, na Glasnik DKS br. 21, Beograd 1997; „Istorijsko predmetu Graditeljsko nasleđe, očuvanje i okruženje kao realan kontekst razvoja savre- zaštita. Projektovala je više porodičnih kuća i menog grada”, u: Zaboravljeni grad – Podgrađe vila, stambenih i poslovnih objekata. Aktivno se Petrovaradinske tvrđave (urednica Bojana bavi projektovanjem i dizajnom enterijera i isto- Karavidić), Novi Sad 2005; Srpske pravoslavne riografijom. Učestovala na više međunarodnih crkve XVIII i XIX veka u Bačkoj – Tipologija naučnih skupova i projekata. Član je više stranih arhitektonskih oblika, Pokrajinski zavod za i domaćih strukovnih udruženja (ICOMOS, DKS, zaštitu spomenika kulture, Novi Sad 2009. Serbia Nostra, DaNS). Odabrana literatura: Vladimir Mitrović, Odabrana dela: Dečji vrtić „Zemlja čuda”, „Divno je živeti: porodična vikend kuća Novi Sad (2001); Letnjikovac Ćulibrk, Popovica, Radenković–Ćulibrk”, DaNS br. 50, Novi Sad Sremska Kamenica (2003); Porodična kuća 2005; Radmila Milosavljević, „Knjigoveznica: Cabradi, Vardarska 5, Novi Sad (2005. nije iz- kako to lepo zvuči”, Kuća stil br. 128, Beograd vedena); Porodična kuća Radenković–Ćulibrk, 2005; Mare Janakova, Autori, dela i metodi u Popovica, Sremska Kamenica (2005); Upravna srpskoj arhitekturi na prelomu vekova, Beo- zgrada „Aristo”, Novi Sad (2005); Letnjikovac grad 2005; Vladimir Petrović, „Zemlja čuda”, Jeličić na potezu Glavica, Sremska Kamenica Kuća stil br. 128, Beograd 2005; Radmila (2007); Letnjikovac Lazičić na Ribnjaku, Novi Milosavljević, „Kuća na vodopadima”, Kuća stil Sad (2008); Enterijeri Burberry Shop i Emporio br. 139, Beograd 2006; Dragan Babović, „Sve le- Armani, Beograd (2010); Stambeno-poslovni pote puževe kućice”, Kuća stil br. 171, Beograd objekat „Centar 5”, Šabac (2011). 2008; Dubravka Đukanović, Milan Nikolić, „Pov- ratak vile za odmor”, Kuća stil br. 176, Beograd Nagrade i priznanja: Nagrada Fonda 2009; Dragan Babović, „Sklad kao imperativ”, „Arhitekta Danica Kojić” (1991); Povelja „Ka- AG Magazin br. 45, Beograd 2009; Svetlana petan Miša Anastasijević” (2005); Nagrada Milić, „Otvoren prostor”, Kuća stil br. 186, Be- „Ranko Radović” (2010). ograd 2010; Milan Nikolić, „Vila sa potpisom”, Kuća stil br. 191–192, Beograd 2010; Vladimir Izložbe: Novosadski salon arhitekture (2005, Mitrović, „Spomenik sakralnoj arhitekturi 2010). Bačke”, DaNS br. 68, Novi Sad 2010.
25 Letnjikovac Ćulibrk, Popovica (2003)
26 Letnjikovac Jeličić na potezu Glavica, Sremska Kamenica (2007)
27 Letnjikovac Lazičić na Ribnjaku, Novi Sad (2008)
28 Porodična kuća, Sremska kamenica (2009), projkat
29 Stambena zgrada, Petrovaradin (2011), projekat
30 Enterijeri stambenih i poslovnih objekata (2005-2011)
31 32 Milan Kovačević Projektni biro ‘’Studio I’’, Novi Sad www.studio1.rs
Milan Kovačević Projektni studio ‘’Studio I’’, Novi Sad www.studio1.rs
33 Milan Kovačević (Novi Sad, 1971). Diplomirao na Arhitekton- 13–15, Jevrejska 14, ugao Braće Ribnikara i skom fakultetu u Beogradu kod prof. Branislava Dože Đerđa (2008); Gogoljeva 17–19, Vojvode Mitrovića i Petra Vulovića (1998). Od osnivanja Bojovića 12, ugao Slovačke i Dostojevskog; Vo- vlastitog projektnog biroa „Studio I” (2001) pro- jvode Šupljikca 19–21, Sremska 3, Bulevar cara jektovao je veći broj stambenih i stambeno- Lazara 116 (2009); Marka Miljanova 7, Maksima poslovnih objekata, porodičnih kuća i enterijera. Gorkog 16, Tolstojeva 53, Branka Bajića 84–86, Objekti mu se odlikuju naglašenim likovnim Danila Kiša 3, Dostojevskog 3–5 (2010); Aranji senzibilitetom i plastičnim oblikovanjem fasad- Janoša 10–12, Dože Đerđa 21–23, Laze Kostića nih površina i detalja. Posebnu pažnju poklanja 1, Vojvođanskih brigada 24–26, Gajeva 26, Đorđa koncepcijama stambenih jedinica i koloritu koji Rajkovića 19 (2011). Sve u Novom Sadu. Nave- je nenametljiv ali efektan. Prihvatajući nove dene su godine završetka izgradnje objekata. materijale kroz bogatu produkciju objekata na- pravio je iskorak iz ustaljene prakse novosad- Odabrana literatura: Vladimir Mitrović, ske stambene arhitekture u kojoj se većina au- „Uvod u novu arhitektonsku scenu Novog Sada”, tora bez pogovora priklanja željama investitora. DaNS br. 58, Novi Sad 2007; Vladimir Mitrović, Kovačević je jedan od najplodnijih novosadskih „Palata ’Plantland’ u Novom Sadu”, DaNS br. 58, arhitekata mlađe generacije. Novi Sad 2007; Vladimir Mitrović, „Arhitektura u Novom Sadu i Vojvodini posle 2000. godine”, Odabrana dela: Stambeni i stambeno- Forum br. 53, Beograd 2008; Vladimir Mitrović, poslovni objekti: Bore Prodanovića 10 (2004); „Zemaljski dani teku: arhitektura u Vojvodini Hadži Ruvimova 37–41 (2006); Heroja Pinkija prve decenije XXI veka”, DaNS br. 70, Novi Sad 3 („Plantland”), Gogoljeva 21, 23, 25, Jovana 2010; Vladimir Mitrović, „Arhitektura u Vojvodini Subotića 21, Janka Veselinovića 6–8, Kraljevića prve decenije XXI veka”, Nova misao br. 5, Novi Marka 41, Dimitrija Avramovića 3–5 (2007); Sad 2010. ugao Dože Đerđa i Gogoljeve, Braće Ribnikar
34 Stambeno-poslovni objekat ‘Plantland’, Heroja Pinkija 3, Novi Sad (2007)
35 Stambeno-poslovni objekat, Sremska 3, Novi Sad (2009)
36 Stambeno-poslovni objekat, Danila Kiša 3, Novi Sad (2010)
37 Stambeni objekat, Zaharija Orfelina 4, Novi Sad (2011)
38 Stambeno-poslovni objekat, Jevrejska (2008)
39 Stambeno-poslovni objekat, Vojvodjanskih Brigada (2011)
40 Perspektive stmbeno-poslovnih objekata, Novi Sad – Jovana Subotića 21 (2007), Dimitrija Avramovića 3-5 (2007), ugao Dože Đerđa i Gogoljeve (2008) i ugao Slovačke i Dostojevskog (2009)
41 Crteži fasada stambeno-poslovnih objekata, Novi Sad (2007-2011) – Futoška 69, Jovana Hristića 51, Bore Prodanovića 10 i Vojvode Šupljikca 9.
42 lazar kuzManov Projektni biro ‘’Kuzmanov & Partners’’, Novi Sad www.kuzmanovandpartners.com
43 Lazar Kuzmanov (Titel, 1968). Diplomirao na Arhitektonskom sa diskontom, Bulevar cara Lazara (2003); Hotel fakultetu u Beogradu u klasi prof. Svetislava „Aleksandar” (2004); Porodična kuća Gajić, Sara- Ličine (1995). Magistrirao na istom fakultetu jevska 7 (2005. nije izvedena); Projekat Aneksa (2008). Karijeru započeo u Zavodu za urbanizam Instituta, Sremska Kamenica (2005); Poslovno- Novi Sad (1995–2001). U periodu 1997–2002. proizvodni objekat Pro Media, Kikinda (2005); u autorskom paru sa arh. Iljom Mikitišinom Stambeno-poslovna zgrada, Tolstojeva 2 (sa D. osvaja zapažena priznanja na arhitektonskim Marinčićem, 2006); Porodična kuća Nikolić, Ribn- i urbanističkim konkursima. Od 2004. vodi jak donji put 119 (sa M. Cvijetićem, 2007); Stam- sopstveni projektni biro „Kuzmanov & Part- bena zgrada, Vojvode Šupljikca (sa Sonjom Keri, ners” sa saradnicima arh. Miljanom Cvijetićem 2007); Stambeno-poslovna zgrada, Dože Đerđa i Draganom Konstantinović. Već sa jednim od 4–6 (2007); Porodična kuća Mišić, Cvećarska prvih izvedenih objekata Kuzmanov i Mikitišin 25 (sa M. Cvijetićem, 2007); Stambena zgrada, u ulici Alekse Šantića (2002) najavljuju novi es- Lukijana Mušickog 46 (sa D. Konstantinović, tetski pristup projektovanju stambenih objekata, 2008); Poslovna zgrada „Pin computers” (sa M. naglašene plastičnosti i istančane likovnosti. U Cvijetićem, 2008); Poslovna zgrada Opštinskog kasnijem samostalnom radu projektuje više uslužnog centra (sa M. Cvijetićem, 2008); Stam- stambenih i poslovnih objekata u širem cen- beno-poslovna zgrada, Alekse Šantića 9-11 (sa tru Novog Sada gde je pažljivim odabirom ma- M. Cvijetićem, 2008); Stambeno-poslovna zgra- terijala i boja, kao i ukupnim kompozicionim da, Stanoja Stanojeviča 16, 18 (sa M. Cvijetićem, rešenjima napravio iskorak iz ustaljene domaće 2008); Poslovna zgrada Ekološkog centra, Srem- graditeljske prakse. Dela mu se odlikuju smelim ski Karlovci (sa D. Konstantinović i Nemanjom oblikovnim pristupom, elegantnim kompozi- Miličićem 2010); Stambeni objekat, Vase Stajića cionom rešenjima i predanom radu na detaljima. 10-12 (sa M. Cvjetićem, 2011). Aktivan je učesnik ahitektonskog života u Vojvo- dini i Srbiji. Tokom dvehiljaditih bio je pokrajinski Konkursi sa plasmanima: Konkurs za sekretar za arhitekturu i urbanizam, predsednik urbanistički projekat uređenja pešačke zone Društva arhitekata Novog Sada i član više žirija u Sremskoj Mitrovici, Arhitektonski fakultet za urbanističke i arhitektonske konkurse. u Novom Sadu, I nagrada (1997); Konkurs za arhitektonsko-urbanističko rešenje Zeppter cen- Odabrana dela: Poslovno-trgovački cen- tra, Banja Luka, otkup (sa I. Mikitišinom, 2000); tar, Šajkaš (1995); Stambeno-poslovni objekat, Konkurs za poslovnu zgradu Novosadske banke, Alekse Šantića 66 (sa I. Mikitišinom, 2000); Novi Sad, otkup (sa I. Mikitišinom, 2001); Konkurs Stambeno-poslovni objekat, Danila Kiša 2–4 (sa za urbanističko-arhitektonsko rešenje central- I. Mikitišinom, 2001); Projekat za poslovno-tržni nog bloka, Kikinda, I nagrada (sa I. Mikitišinom, objekat, Kralja Aleksandra (sa I. Mikitišinom, 2002); Konkurs za arhitektonsko rešenje Apart- 2002); Stambeno-poslovni objekat, Cara Dušana manskog kompleksa Hypo banke u Beogradu, III 43 (2002); Poslovna zgrada Instituta za topo- nagrada (2005). larstvo, Antona Čehova 13 (sa D. Marinčićem, 2004); Stambeno-poslovni objekat, Petra Nagrade i priznanja: Pohvala Salona arhitek- Drapšina 27–29 (2003); Poslovni objekat Ex-ing, ture u Novom Sadu za diplomski studentski rad
44 (1997); Povelja Salona arhitekture u Novom Sadu Jevtić, Kritički refleksi – 101 osvrt na savremenu za projekat (sa I. Mikitišinom, 2000); Nagrada Sa- arhitekturu Srbije, Beograd 2004, 196–197; Kata- lona urbanizma u Nišu (2000); Godišnja nagrada log samostalne izložbe, ULPIDIV, Novi Sad 2005; arhitekture grada Novog Sada za stambeno- Milorad Jevtić, „Hotel ’Aleksandar”, DaNS br. 51, poslovnu zgradu (sa I. Mikitišinom, 2002); Nagra- Novi Sad 2005; „Upliv politike i krupnog kapitala da Salona arhitekture u Beogradu za arhitekton- u urbanizam: arh. Lazar Kuzmanov”, intervju vo- ski projekat interpolacije novog objekta u staro dio V. Mitrović, Arhitektura br. 90, Beograd 2005; gradsko jezgro (2002); Priznanje Udruženja ur- Vladimir Mitrović, „Povratak vere u arhitekturu”, banista Srbije za doprinos razvoju prostornog i Kvadart br. 22, Beograd 2005; Vladimir Mitrović, urbanističkog planiranja i projektovanja u Srbiji „Novi znak u boji Sad”, Kvadart br. 26, Beograd (2002); Zlatna značka Udruženja urbanista Sr- 2005; Vladimir Mitrović, „Prilog za novu arhitek- bije (2003); Nagrada Salona arhitekture u Novom tonsku scenu Novog Sada”, DaNS br. 58, Novi Sadu za arhitektonski projekat (2004); Priznan- Sad 2007; Z. D. „Put ka vrhu Biljane Burić, Laze je Međunarodne asocijacije saveza arhitekata Kuzmanova”, Dnevnik, 3. mart 2007; Mihajlo (MASA – Udruženje saveza arhitekata republika Mitrović, „Nova značenja svetlosti”, Politika, 30. bivšeg SSSR-a, 2004); Povelja „Kapetan Miša jun 2007; Vladimir Mitrović, „Arhitektura u No- Anastasijević” (2007), Nagrada Saveza arhitekata vom Sadu i Vojvodini posle 2000. godine”, Fo- Srbije za najbolji objekat (2010); Nagrada Salona rum br. 53, Beograd 2008; „Kako idu poslovi, arhitekture u Novom Sadu za arhitektonski pro- Lazo?”, intervju vodio M. Mladenović, Forum br. jekat (2012). 53, Beograd 2008; Mihajlo Mitrović, „Kuće pod znakom: Serbian made”, Politika, 19. septembar Izložbe: Novosadski salon arhitekture (1996, 2009; Dragana Konstantinović, „Vila u Ribnjaku”, 1999, 2001–2010); Salon arhitekture u Beogradu DaNS br. 64, Novi Sad 2009; Vladimir Mitrović, (2002–2006, 2009–2010); Samostalna izložba fo- Ilija Gubić, „Nova arhitektura porodičnih vila u tografija „Nebo nad Berlinom”, Izvršno veće APV Srbiji”, DaNS br. 64, Novi Sad 2009; Dragana (2003); Izložba Saveza arhitekata Srbije „Arhitek- Konstantinović, „Poslovna zgrada Pin Comput- tura u Srbiji na prelasku dva milenijuma”, Cen- ers”, DaNS br. 68, Novi Sad 2010; Goran Vojvodić, tralni Dom arhitekture, Moskva (maj 2004) i „Nagrada SAS-a Kuzmanovu i Cvetiću”, DaNS Varšava (septembar 2004); Projekti i realizacije br. 69, Novi Sad 2010; Vladimir Mitrović, „Zem- novosadskih arhitekata 1996–2004, Strazbur aljski dani teku: Arhitektura u Vojvodini prve (2004); Samostalna izložba arhitektonskih i ko- decenije XX veka”, DaNS br. 70, Novi Sad 2010; nukursnih radova, Galerija ULPIDIV-a, Novi Sad Vladimir Mitrović, „Arhitektura u Vojvodini prve (2005); Forma 19 ULPIDIV-a (2006); „10 oko decenije XXI veka”, Nova misao br. 5, Novi Sad, 40” – izložba idejnih projekata niske energetske 2010; Vladimir Mitrović, Arhitektura XX veka u potrošnje, stambeno naselje Jugović, NS Centar, Vojvodini, MSUV, Novi Sad 2010, 305–306, 313, Novi Sad (2006). 319, 342, 344, 369–370; www.archdaily.com/.../ pin-computers-office-building-kuzmanov-and- Odabrana literatura: „Prosvećivanje slo- partners/ 10. Oct 2011; Anamarija Kovenc Vujić bodnih građana: arh Mikitišin & Kuzmanov”, (urednica), Srpski arhitekti 2000–2010, Beograd intervju vodio V. Mitrović, Arhitektura br. 59, 2011, 202–203; D. Maksimović, „U Sremskim Beograd 2002; Vladimir Mitrović, „Kulisa za Karlovcima će do leta biti gotova ekološka kuća”, stanovanje”, DaNS br. 41, Novi Sad 2003; Blic, 9. februar 2012; S. Stefanović, „Hotel ’Centar’ Vladimir Mitrović, „Kroz granje nebo – novo- ponos grada”, Blic, 14–15. april 2012; M.L. ‘’Zgra- sadska arhitektura devedesetih”, DaNS br. 42, da budućnosti u Sremskim Karlovcima’’, Blic 9. Novi Sad 2003; Darko Polić, ‘’Dinamika crvenog maj 2012. kvadrata’’, DaNS br. 45, Novi Sad 2004; Milorad
45 Poslovno-tržni objekat, kralja Aleksandra, Novi Sad (sa Iljom Mikitišin, 2002), projekat
46 Stambeno-poslovni objekat, cara Dušana 43, Novi Sad (2002)
47 Hotel ‘’Aleksandar’’, Novi Sad (2004)
48 Porodična kuća Nikolić, Ribnjak donji put 119, Novi Sad (sa Miljanom Cvijetić, 2007)
49 Poslovna zgrada ‘’Pin computers’’ Novi Sad (sa Miljan Cvijetić, 2008)
50 Stambeni objekat, Vase Stajića 10-12, Novi Sad (sa M. Cvjetić, 2011)
51 Vrtić u Šimanovcima Dom za učenike grkokatoličke crkvene opštine
52 Dragan Marinčić i Aleksandra Marinčić Projektni biro ‘’Studio M+’’, Novi Sad www.studiomplus.rs
53 Dragan Marinčić i Aleksandra Marinčić (Novi Sad, 1973). Diplomirao na Arhitektonskom timom, 2009), Konkurs za izradu idejnog rešenja fakultetu u Beogradu kod prof. Darka Marušića poslovnog objekta „Matijević”, Novi Sad, II nagrada (2003). Aleksandra Marinčić (Novi Sad, 1974) diplo- (2009). mirala na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu kod prof. Darka Marušića (2000). Rad projektnog Nagrade: Nagrade na studentskim konkursima biroa „Studio M+” od njegovog osnivanja (2003) (1995, 1996); Nagrade Novosadskog salona arhitek- karakterišu otvorenost i radoznalost prema savre- ture za studentske radove (1994, 2005); Nagrada menim tokovima u arhitekturi i pokušaji da se oni „Ranko Radović” (2007). na adekvatan način implementiraju u našoj sredini. Prepoznatljiv arhitektonski izraz provlači se kroz Izložbe: Novosadski salon arhitekture (1995, 2005, idejna rešenja i izvođačke projekte porodičnih stam- 2006); Salon arhitekture u Beogradu (2007); „8 x 40” benih, javnih i poslovnih objekata, rešenja enterijera u okviru Nedelje arhitekture u Beogradu (2011). i urbanističkih predloga. Arhitektonski tim biroa je tokom poslednjih godina na više konkursa osvajao Odabrana literatura: M. Idei-Trifunović, visoke pozicije. „Kompjutersko kućište na bivšem teatar placu”, Građanski list, 21. februar 2006; Z. D., „Beton i Odabrana dela: Poslovna zgrada Instituta za staklo u srcu grada”, Dnevnik, 4. decembar 2006; topolarstvo, Antona Čehova 13 (sa L. Kuzmanovim, „Objekat Levi 9: projektni biro M+”, Lightwear br. 2004); Stambeno-poslovna zgrada, Tolstojeva 2 (sa 28, Beograd 2007; Darko Polić, „Holandska kuća L. Kuzmanovim, 2005); Poslovni objekat „Levi 9”, na Trifkovićevom trgu”, DaNS br. 57, Novi Sad 2007; Novi Sad (2006); Fakultet za menadžment „Fabus”, Vladimir Mitrović, „Uvod u novu arhitektonsku Sremska Kamenica, Stambeno-poslovni objekti u scenu Novog Sada”, DaNS br. 58, Novi Sad 2007; Novom Sadu: Marka Miljanova 6, Petra Drapšina, Milica Vlaov Tešić, „Konkurs za zgradu Poreske Tolstojeva, Šafarikova, Braće Ribnikar 14–16, 29, uprave u Novom Sadu”, DaNS br. 58, Novi Sad Njegoševa 10 (2007–2010); Stambeni kompleks 2007; Milorad Jevtić, „Konkurs za poslovni objekat „Park City”, Novi Sad (2007–2010); Poslovni objekat u Beogradu”, DaNS br. 59, Novi Sad 2007; „Nagra- „Tunel jeftinoće”, Novi Sad (2009); Sportska hala na da ’Ranko Radović’”, DaNS br. 60, Novi Sad 2007; Salajci (projekat, 2009); Kuća Firanji (projekat, 2010). Anonim, „’Levi 9’ arhitektonska lepotica”, Građanski list, 27. decembar 2007; S. Čamber, „Povratak na Konkursi sa plasmanima: Konkurs za Galer- staru trasu”, Građanski list, 4. januar 2008; I. Minić, iju savremene umetnosti, Novi Sad, I nagrada (sa „Buđenje usnule struke”, intervju, Politika, 14. Snežanom Božović, 1998); Konkurs za zgradu „Zept- januar 2008; D. Knežić, „Liman dobija najskuplju er”, Banja Luka, III nagrada (sa S. Božović, 2000); zgradu”, Dnevnik, 15. februar 2008; D. Ig., „’Candy Konkurs za Trifkovićev trg, Novi Sad, otkup (sarad- house’ na Limanu 3”, Građanski list, 8–9. mart 2008; nica Andrea Tamaš, 2004); Konkurs za kompleks D. Knežić, „Banjski centar na Limanu tri”, Dnevnik, banje „Vrujci”, otkup (saradnica A. Tamaš, 2004); 22. mart 2008; R. B., „Luksuzni apartmani iznad ba- Konkurs za rekonstrukciju Kalenić pijace, II nagrada zena”, Danas, 27. mart 2008; I. B, „Počinje izgrad- (saradnici A. Tamaš, Marko Macura, Đorđe Bajilo, nja ’Park sitija’”, Dnevnik, 16. maj 2008; Vladimir Anica Tufekdžić, Aleksandar Vicko, 2006); Konkurs Mitrović, „Arhitektura u Novom Sadu i Vojvodini za idejno arhitektonsko rešenje poslovnog objekta posle 2000. godine”, Forum br. 53, Beograd 2008; Poreske uprave regionalnog centra Novi Sad, II Vladimir Mitrović, „Arhitektura u Vojvodini prve de- nagrada (saradnica A. Tamaš, 2007); Konkurs za cenije XXI veka”, Nova misao br. 5, Novi Sad, 2010; socijalno stanovanje, Blok „Ivana Tibara”, Beograd, Vladimir Mitrović, „Zemaljski dani teku: Arhitektura III nagrada (saradnica A. Tamaš, 2006); Konkurs u Vojvodini prve decenije XXI veka”, DaNS br. 70, za idejno urbanističko-arhitektonsko rešenje Trga Novi Sad 2010; Anamarija Kovenc Vujić (urednica), republike sa Ribljom pijacom, Novi Sad, otkup (sa Srpski arhitekti 2000–2010, Beograd 2011, 118–119.
54 Konkursni rad za Gradsku biblioteku, Novi Sad (2011)
55 Poslovni objekat ‘’Levi 9’’, Trifkovićev trg, Novi Sad (2006)
56 Konkursni rad za socijalno stanovanje, Ovča, Beograd (2006)
57 Konkursni rad za Riblju pijacu, Novi Sad (2009))
58 Konkurs rad za poslovni objekat ‘’Matijević’’, Novi Sad (2009)
59 Stambeni kompleks ‘’Park City’’, Novi Sad (2007-2010)
60 Ilja Mikitišin Projektni biro ‘’Workshop 4mind ARCHITECTURE’’, Beograd
61 Ilja Mikitišin (Novi Sad, 1968). Diplomirao na Arhitekton- prirode Obedska bara (2009); Stambeni objekat, skom fakultetu u Beogradu kod prof. Svetislava Topolska 29, Beograd (2010). Ličine (1996). Po okončanju studija radi u sarad- nji sa arh. Lazarom Kuzmanovim (1997–2002), Konkursi sa plasmanima: Konkurs za uspešno učestvuju na brojnim arhitektonskim arhitektonsko-urbanističko rešenje „Zeppter i urbanističkim konkursima. Od osnivanja sop- centra”, Banja Luka, otkup (sa L. Kuzmanovim, stvenog projektnog biroa (2000) projektuje 2001); Konkurs za poslovnu zgradu Novosad- više stambenih i poslovnih zgrada u kojima je ske banke, Novi Sad, otkup (sa L. Kuzmanovim, primetna želja ka proširivanju spektra interes- 2001); Konkurs za urbanističko-arhitektonsko ovanja kao i naglašenog umetničkog senzibi- rešenje centralnog bloka, Kikinda, I nagrada liteta. Objekti mu se odlikuju preciznošću izraza (sa L. Kuzmanovim, 2001); Konkurs za izradu i dosledno sprovedenim programima. U stal- idejnog rešenja poslovnog objekta „Matijević”, noj borbi sa izvođačkom praksom uspeva da Novi Sad, III nagrada (2009); Konkurs za izgrad- zadrži originalnost i samosvesnost arhitekton- nju vinskog sela Šipčanik, Crna Gora, I ravno- skog stvaralaštva. Njegov autorski rad odlikuje pravna nagrada (2010); Konkurs kompleksa istančana likovnost, karakteristična geometri- za socijalno stanovanje u Ovči, Beograd, otkup jska podela fasade sa plastičnim detaljima (2011); Konkurs za studentski dom, Nikšić, ot- koje dizajnira u stilu visokog modernizma uz kup (2011). upečatljiv kolorit. Aktivno se bavi projektovan- jem enterijera. Nagrade: Nagrada Novosadskog salona arhitekture za arhitektonsko projektovanje Odabrana dela: Stambeni objekat, Alekse (sa L. Kuzmanovim, 2000); Godišnja nagrada Šantić 66 (sa Lazarom Kuzmanovim, 2001); arhitekture Novog Sada (sa L. Kuzmanovim, Stambeno-poslovni objekat, Danila Kiša 2–4 (sa 2002); Nagrada Salona arhitekture u Beogradu L. Kuzmanovim, 2002); Projekat za poslovno- za arhitektonski projekat interpolacije novog ob- tržni objekat, Kralja Aleksandra (sa L. Kuz- jekta u staro gradsko jezgro grada Novog Sada manovim, 2002), Stambeni objekat, Žitni trg 9 (sa L. Kuzmanovim, 2002). (2003); Stambeni objekat, Bore Prodanovića 15 (2003); Stambeno-poslovni objekat, Bulevar Izložbe: Novosadski salon arhitekture (1999, oslobođenja (2005); Stambeni objekat, Danila 2000, 2002); Salon arhitekture, Beograd (2002, Kiša 13 (2004); Stambeni objekat, Majevička 2003, 2010); Projekti i realizacije novosadskih 16 (2004); Stambeni objekti B12 i B13, Stanoja arhitekata 1996–2004, Strazbur (2004); „10 oko Stanojevića (2004); Stambeni objekat, Čika Stevi- 40” – izložba idejnih projekata niske energetske na 9–11 (2004); Porodična kuća na Dunavu, Don- potrošnje, stambeno naselje Jugović, NS Centar, ji put 22, Ribnjak, Petrovaradin (2007); Turistički Novi Sad (2006). punkt u Obedskoj bari (2008); Poslovno-admin- istrativni centar „BB Minakva” (2008); Vizitorski Odabrana literatura: „Konkurs za idejno centar etno-sela Kupinovo u zaštićenom parku arhitektonsko rešenje poslovnog objekta Met-
62 als banke u Novom Sadu”, DaNS br. 24, Novi Sada”, DaNS br. 58, Novi Sad 2007; S. Stefanović, Sad 1999; „Konkurs: Cepter centar, Banja Luka”, „Umesto zgrade zidaju probleme”, Blic, 7. jul DaNS br. 29, Novi Sad 2000; „Izveštaj žirija Sa- 2007; Vladimir Mitrović, „Arhitektura u Novom lona arhitekture”, DaNS br. 30, Novi Sad 2000; Sadu i Vojvodini posle 2000. godine”, Forum br. „Poslovna zgrada Novosadske banke AD, Novi 53, Beograd 2008; Anonim, „Kao crnogorsko Sad 2001 – otkup”, DaNS br. 36, Novi Sad 2001; selo”, Vijesti, 29. decembar 2009; Z. Dr. „Dvije Vladimir Mitrović, „Prosvećivanje slobodnih ravnopravne nagrade”, Pobjeda, 29. decembar građana”, intervju, Arhitektura br. 59, Beograd 2009; Vladimir Mitrović, „Zemaljski dani teku: 2002; I. Matijević, „24. salon arhitekture u Beo- Arhitektura u Vojvodini prve decenije XX veka”, gradu”, Danas, Beograd, 10. maj 2002; Vladimir DaNS br. 70, Novi Sad 2010; Vladimir Mitrović, Mitrović, „Kroz granje nebo: novosadska „Arhitektura u Vojvodini prve decenije XXI veka”, arhitektura devedesetih”, DaNS br. 42, Novi Sad Nova misao br. 5, Novi Sad 2010; Vladimir 2003; Aleksandar Milenković, Memorija urbanih Mitrović, Arhitektura XX veka u Vojvodini, Novi teorija, Beograd 2004; Vladimir Mitrović, „Povra- Sad 2010, 305–306, 319, 377; Anamarija Kovenc tak vere u arhitekturu”, Kvadart br. 22, Beograd Vujić (urednica), Srpski arhitekti 2000–2010, Be- 2005; Vladimir Mitrović, „Novi znak u boji Sad”, ograd 2011, 182–183. Kvadart br. 26, Beograd 2005; Vladimir Mitrović, „Prilog za novu arhitektonsku scenu Novog
Stambeni objekat, Bore Prodanović 15, Novi Sad (2005)
63 64 Stambeni objekat, Alekse Šantić 66, Novi Sad (sa Lazarom Kuzmanovim, 2001)
65 Poslovni objekat ‘’Minakva’’, (2007)
66 Stambena zgrada, Topolska 29, Beograd (2010)
67 Vila na Ribnjaku, Novi Sad (2007)
68 Vidikovci na Zasavici i Obedskoj bari (2009)
69 70 Dušan Miladinović Projektni biro ‘’Portal’’, Novi Sad
71 Dušan Miladinović (Beograd, 1964). Diplomirao na Arhitekton- Nagrade: Nagrada Novosadskog salona skom fakultetu u Beogradu (1991). Radio na arhitekture za najbolji objekat (2005). Arhitektonskom odseku FTN-a u Novom Sadu kao asistent i stručni saradnik (1998–2002). Izložbe: Novosadski salon arhitekture (2005, Suosnivač je biroa „Portal” u kome od 1996. radi 2006). na poslovima glavnog projektanta. Od 2004. os- niva samostalni projektni biro „Studio Portal”. Odabrana literatura: D. Lubarda, „Garaža Iz oblasti urbanizma radio je kao spoljni sarad- i tržni centar na Limanu tri”, Dnevnik, 8. decem- nik JP „Urbanizam” na urbanističkom projektu bar 2004; Siniša Kovačević, „Priznanja Čupiću i rešenja dela auto-puta na prilazu Novom Sadu. Miladinoviću”, Dnevnik, 21. maj 2005; Z. Gajić, Pored projektovanja obavlja i poslove nadzornog „Promovisana ’najpametnija’ zgrada u Srbiji”, organa i rukovođenja na gradilištima. Iza sebe Dnevnik, 15. oktobar 2005; Lj. N., „’Najpamet- ima veliki broj projekata stambenih, poslovnih nija’ zgrada u Srbiji na novosadskom Limanu i industrijskih objekata, projekata adaptacije i tri”, Kurir, 18. oktobar 2005; Anonim, „Nagrada rekonstrukcije, kao i izvedenih projekata en- grada Novog Sada za najbolje realizovano delo u terijera stanova, ugostiteljskih i poslovnih ob- prethodnoj godini”, DaNS br. 50, Novi Sad 2005; jekata. Pored projektovanja u visokoj grad- Vladimir Mitrović, „Prilog za novu arhitekton- nji bavi se i dizajnom, kao i izradom celokupne sku scenu Novog Sada”, DaNS br. 58, Novi Sad tehničke dokumentacije za brodogradnju, a u toj 2007; Vladimir Mitrović, „Arhitektura u Novom oblasti ima izvedena dva plovna objekta. Teoret- Sadu i Vojvodini posle 2000. godine”, Forum br. ski i praktično se bavi novim izvorima energije, 53, Beograd 2008; Dušan Miladinović, „Maxton održivom arhitekturom i očuvanjem energetskih centar u Novom Sadu”, DaNS br. 61, Novi Sad resursa, kao i njihovim primenama u arhitekturi. 2008; Vladimir Mitrović, „Zemaljski dani teku: arhitektura u Vojvodini prve decenije XX veka”, Odabrani objekti: Poslovni objekat auto sa- DaNS br. 70, Novi Sad 2010; Vladimir Mitrović, lona na Novom naselju (2005); Poslovni objekat „Arhitektura u Vojvodini prve decenije XXI veka”, „Maxton” centar (2008); Kuća Tanjga, Ruđera Nova misao br. 5, Novi Sad 2010. Boškovića 25a (2003); Kuća Matijević, Futoška 49 (2005).
72 Poslovni objekat ‘’Maxton’’ centar, Novi Sad (2008
73 74 Stambeno-poslovni objekat, Trifkovićev trg, Novi Sad (2012)
75 Brod-restoran ‘’Cepelin’’, Novi Sad (2004)
76 Poslovni objekat auto salona na Novom naselju, Novi Sad (2005)
77 Leonid Nešić Projektni biro ‘’Nes-Invest", Novi Sad
78 Leonid Nešić (Kraljevo, 1956). Diplomirao na Arhitektonskom Izložbe: Oktobarski salon, Novi Sad (1987, fakultetu u Beogradu (1981) kod prof. Milana Lo- 1993); Sremskomitrovački salon arhitekture janice. Karijeru započeo u Zavodu za urbanizam (1993); Novosadski salon arhitekture (1993, u Novom Sadu gde je učestovao u izradi više 1995, 2001, 2002, 2004). detaljnih urbanističkih planova (1983–1995). Od 1995. vodi sopstveni projektni biro „Nes-Invest”. Odabrana literatura: „Za novi gradski trg”, Tokom devedesetih godina projektovao je više katalog izložbe, Zavod za urbanizam, Novi Sad stambeno-poslovnih objekata u širem grad- 1989; Leonid Nešić, „Ko se boji trgova”, Dnevnik, skom jezgru Novog Sada i unapredio inače su- 26. mart 1989; Milorad Milidragović, Dušan mornu graditeljsku praksu te decenije. Njegove Krstić, „Uz realizaciju novosadskih arhitekata zgrade su elegantne, studiozno i precizno pro- 1989–1994”, DaNS br. 11, Novi Sad 1994; Slo- jektovane, s posebnim odnosom prema materi- bodan Jovanović, „Konkurs za urbanističko- jalima i detaljima. Poslednje objekte stvara pod arhitektonsko rešenje Trga slobode u Novom uticajem neomodernističkih težnji, sa asocijaci- Sadu”, DaNS maj, Novi Sad 1998; Leonid Nešić, jama na modernu međuratnu arhitekturu. „Konkurs za urbanističko-arhitektonsko rešenje Trga slobode u Novom Sadu – otkup rada pod Odabrana dela: Stambeno-poslovne zgrade šifrom ’Scena’”, DaNS br. 22, Novi Sad 1998; Braće Ribnikara 48–52 (1992); ugao Radničke i Slobodan Jovanović, „Trg galerija, Novi Sad”, Stevana Musića (1991); Železnička 21 (1992); DaNS br. 25, Novi Sad 1999; Slobodan Jovanović, Kosovska 26, 19 (1992, 2001); ugao Gogoljeve „Arhitektura Novog Sada druge polovine XX i Miše Dimitrijevića (1993); Marka Miljanova veka”, DaNS br. 32, Novi Sad 2000; Vladimir 2–4, 12 (1995–98); Bulevar oslobođenja 68–70 Mitrović, „Kroz granje nebo: novosadska arhitek- (1998–2000); Ilije Ognjanovića (1999); Hotel „Vo- tura devedesetih”, DaNS br. 42, Novi Sad 2003; jvodina”, Igalo, Crna Gora (1996); Farmaceutski Darko Polić, „Povratak duhu moderne”, DaNS fakultet, Novi Sad (1997); ugao Radničke i Ste- br. 44, Novi Sad 2003; Leonid Nešić, „In memo- vana Musića (2003); Stevana Musića 4 (2006), riam: Natko Marinčić (1941–2004)”, Arhitektura Stevana Musića 8 (sa Aleksandrom Nešić, 2011). br. 78, Beograd 2004; „Kuća nikad nije sama”, intervju, V. Mitrović, Arhitektura br. 78, Beograd Konkursi sa plasmanima: Međunarodni 2004; Vladimir Mitrović, „Neimar i dela”, Arhitek- konkurs za mlade arhitekte – revitalizacija cen- tura br. 81, Beograd 2004; R. Jovanović, „Dani tralnog gradskog bulevara, Rusa, Bugarska, arhitekture Novog Sada 2004”, DaNS br. 46, Novi specijalna nagrada (1986); Pozivni konkurs za Sad 2004; Siniša Kovačević, „Godišnja nagrada urbanističko-arhitektonsko rešenje Trga slo- Leonidu Nešiću”, Dnevnik, 15. maj 2004; Siniša bode, Novi Sad, otkup (1997). Kovačević, „Glavna priznanja Milanu Mariću i Le- onidu Nešiću”, Danas, 17. maj 2004; Aleksandar Nagrade: Borbina nagrada za arhitekturu za Milenković, Memorija urbanih teorija, Beograd, Vojvodinu (1991); Nagrada Salona arhitekture u 2004, 306; Vladimir Mitrović, Arhitektura XX veka Novom Sadu za najbolji objekat (2004); Nagrada u Vojvodini, Novi Sad 2010, 318, 380–381; Darko Salona arhitekture u Novom Sadu za najbolji ob- Pilić, ‘’Uzorna pojava u savremenoj arhitekturi jekat (2012). Novog Sada’’, DaNS br. 76, Novi Sad 2012.
79 Stambeno-poslovni objekat, ugao Radničke i Stevana Musića (1991)
80 Stambeno poslovni blok, ugao Radničke i Stevana Musića 4, 8 (2003-2012))
81 82 Stambeno poslovni blok, ugao Radničke i Stevana Musića 4, 8 (2003-2012))
83 84 Farmaceutski fakultet, Novi Sad (1997)
85 Aleksandar Rackov Projektni biro ‘’Ars Forma’’, Zrenjanin www.arsforma.rs
86 Aleksandar Rackov (Zrenjanin, 1971). Diplonirao na Arhitektonskom poslovni objekat, Nušićeva 5 i 7, Zrenjanin fakultetu u Beogradu (1998). Od tada je odgo- (2012); Enterijer restorana hotela “Neda”, Rudnik vorni projektant i direktor projektnog biroa ‘’Ars (2004) Forma’’ u Zrenjaninu. Radio kao stručni saradnik na Arhitektonskom odseku FTN u Novom Sadu Konkursi sa plasmanima: Konkurs za na predmetu Projektovanje 2 (2000-2002). Pro- izradu idejnog arhitektonsko urbanističkog jektuje poslovne i stambene objekte i porodične rešenja višeporodičnog objekta ‘’Centar jug’’ u kuće. U njegovom opusu ističe se vila na Tisi, u Zrenjaninu, prva nagrada (2006), objekat je u fazi blizini Zrenjenina, koja ima svoje izvore u liko- realiracije. vnosti Kurbizijea i filozofiji Filipa Džeksona, i svojevrsni je omaž modernizmu XX veka. U Nagrade: Nagrada Novosadskog salona projektima za ostale porodične kuće Rackov pri- arhitekture za arhitektonski projekat ‘’Mering’’, menjuje nove materijale i nov način sagledavan- Zrenjanin (2005). ja porodičnog stanovanja u svetlu zbivanja na polju savremene arhitekture. Posebnu pažnju Izložbe: Novosadski salon arhitekture (2001, poklanja uređenju enterijera kao i parternom 2003, 2005); Salon arhitekture u Beogradu okruženju koje je uglavnom skromnih površina (2005, 2006). na malim gradskim placevima. Odabrana literatutra: Vladimir Mitrović, Odabrana dela: Poslovni objekat ‘’Black ‘’Arhitektura u Novom Sadu i Vojvodini posle White’’, Zrenjanin (2001); Poslovni objekat ‘’Me- 2000. godine’’, Forum br. 53, Beograd 2008; ring’’, Zrenjanin (2005); Porodična kuća (“Kuća Vladimir Mitrović, ‘’Zemaljski dani teku: Arhitek- Kiklop”), Zrenjanin (2007); Marina na Tisi (2007); tura u Vojvodini prve decenije XXI veka’’, DaNS br. Porodična kuća na uglu, Zrenjanin (2008); Stam- 79, Novi Sad 2010; Vladimir Mitrović, ‘’Arhitek- beno-poslovni objekat, Miletićeva 28, Zrenjanin tura u Vojvodini prve decenije XXI veka’’, Nova (2008); Stambeno-poslovni objekat, Dr Laze misao br. 5, Novi Sad, 2010. Kostića 9 i 11, Zrenjanin (2011); Stambeno-
87 Porodična kuća (‘’Kiklop’’), Zrenjanin (2007)
88 Poslovni objekat ‘’Mering’’, Zrenjanin (2005)
89 Vila na Tisi (2007)
90 Porodična kuća, Zrenjanin (2002)
91 Porodična kuća na uglu, Zrenjanin (2008)
92 Stambeno-poslovni objekat, Zrenjanin (2012)
93 Nemanja Radusinović Projektni biro ‘’Arhitectum’’, Novi Sad www.architectum.rs
94 Nemanja Radusinović (Zaječar, 1971). Diplomirao na Arhitektonskom Konkursi sa plasmanima: Konkurs „Grad fakultetu u Beogradu kod prof. Darka Marušića kao pozornica” za arhitektonsko i urbanističko (1998), a potom magistrirao na Collage of Ar- rešenje Velikog ratnog ostrva u Beogradu, ot- chitecture and Planning Ball State University, kup (1996); Konkurs za izradu idejnog rešenja Muncie, Indiana (1999). U okviru velikih svetskih poslovnog objekta „Matijević”, Novi Sad, II kompanija (Arquitectonica International, Majami nagrada (2009). i Schwartz Architects, Njujork/SAD) učestvovao u timovima projektanata na izradi projekata za Nagrade: Borbina nagrada arhitekture za stu- objekte poslovnih i stambenih namena poput dentski rad (1994); Nagrada Salona arhitekture u kolektivnih stambenih zdanja, konferencijskih Novom Sadu za izveden objekat (2004); „Zlatna centara, hotela, kazina i fudbalskih stadiona u forma” UPIDIV-a (2004). SAD, Francuskoj, Španiji, Kini itd. U saradnji sa arh. Borom Radusinovićem projektuje poslovnu Izložbe: Novosadski salon arhitekture (1999, zgradu „DDOR Novi Sad” u Pančevu (2003), 2000, 2004–2010); Salon arhitekture u Beogradu Šidu (2005) i Rumi (2008) u savremenom stilu (2006, 2010, 2011, 2012); „Zlatna forma” UPIDIV- bliskom svetskim trendovima u korporativnoj a, Novi Sad (2004); Projekti i realizacije novosad- arhitekturi sa promišljenim tretiranjem fasad- skih arhitekata 1996–2004, Strazbur (2004); Sa- nog platna, racionalnim i kvalitetno opremljenim mostalna izložba crteža, Galerija UPIDIV-a, Novi prostorom. Bavi se projektovanjem poslovnih i Sad (2005); „Forma 19” UPIDIV-a (2006); „10 oko stambenih objekata, kao i projektovanjem en- 40” – izložba idejnih projekata niske energetske terijera. Izlagao umetničke crteže na samostal- potrošnje, stambeno naselje Jugović, NS Centar, noj izložbi u Galeriji UPIDIV-a (2005). Crteži mu Novi Sad (2006); „BorderLINE Architecture. Peo- se nalaze u Zbirci arhitektonskih crteža Muzeja ple Meet in Draving”, Muzej savremene umet- savremene umetnosti Vojvodine. nosti Vojvodine, Novi Sad (2011).
Odabrana dela: Stambeno-poslovni objekat, Odabrana literatura: Anonim, „Borbina Novi Sad, Braće Ribnikar 3 (sa B. Radusinovićem nagrada za arhitekturu 1994”, Kvadart br. 2, Be- 1995); Poslovna zgrada „DDOR Novi Sad”, ograd 1995; Arhitektum, autorski katalog, Novi Pančevo (sa B. Radusinovićem, 2003); Enterijer Sad 2003; Nemanja Radusinović, „Palata za XXI Jelisavetinog bastiona, Petrovaradinska tvrđava vek u Pančevu”, DaNS br. 45, Novi Sad 2004; Zoran (sa Aleksandrom Adžićem 2004); Poslovna zgra- Manević, „Poslovna zgrada DDOR Novi Sad u da „DDOR Novi Sad”, Šid (sa B. Radusinovićem, Pančevu”, Arhitektura br. 82, Beograd 2004; Mi- 2005); Enterijer poslovnog prostora „DDOR Novi lorad Jevtić, „Stilski kolaž”, NIN, 19. avgust 2004; Sad”, Kragujevac (2005); Porodična vila, Srem- „U potrazi za kvalitetom”, intervju, Arhitektura ska Kamenica (sa Sašom Gačićem, 2006); En- br. 87, Beograd 2005; Vladimir Mitrović, „Real- terijer poslovnog prostora „DDOR Novi Sad”, nost – direktna, nežna i surova”, katalog izložbe Vrnjačka Banja (2006); Poslovna zgrada „DDOR crteža, Novi Sad 2005; Darko Polić, Vladimir Novi Sad„, Ruma (sa B. Radusinovićem, 2008); Mitrović, „Događaj u Šidu”, DaNS br. 52, Novi Enterijer-stepenište za kupolu u Gimnaziji J. Sad 2005; Vladimir Mitrović, „Događaj u Rumi”, J. Zmaj, Novi Sad (2012); Enterijer Inženjerske DaNS br. 61, Novi Sad 2008; Slobodan Jovanović, komore, Novi Sad (sa Borom Radusinovićem, „DDOR u Rumi”, Arhitektura br. 128, Beograd 2012); Zimska kuća pored Dunava, Novi Sad 2008; Vladimir Mitrović, „Arhitektura u Novom (2012) . Sadu i Vojvodini posle 2000. godine”, Forum br.
95 53, Beograd 2008; Vladimir Mitrović, „Zemaljski dani teku: Arhitektura u Vojvodini prve decenije XXI veka”, DaNS br. 70, Novi Sad 2010; Vladimir Mitrović, „Arhitekta Bora Radusinović”, katalog retrospektivne izložbe, Novi Sad 2010; Vladimir Mitrović, Arhitektura Bore Radusinovića, Društvo arhitekata Novog Sada, Novi Sad 2010; Vladimir Mitrović, „Arhitektura u Vojvodini prve decenije XXI veka”, Nova misao br. 5, Novi Sad 2010; Lj. P. „Izložba umetnika iz Srbije i Mađarske”, Blic, 5. oktobar 2011; Akvizicije: otkupi i pokloni Muzeja savremene umetnosti Vojvodine (2004–2011), Novi Sad 2012; Vladimir Mitrović, „Arhitekta je (i) umetnik”, DaNS br. 73, Novi Sad 2011.
Konkursni rad za Muzej savremene umetnosti Vojvodine, Novi Sad 2007.
96 Poslovna zgrada ‘’DDOR Novi Sad’’, Pančevo (sa Borom Radusinovićem, 2003)
97 Porodična vila, Sremska Kamenica (sa Sašom Gačićem, 2006)
98 Zimska kuüa pored Dunava., 2012
99 Poslovna zgrada ‘’DDOR Novi Sad’’, Ruma (sa Borom Radusinovićem, 2008)
100 Crteži (2003-2008)
101 102 Vilmoš Tot (Toth Vilmos) Projektni biro ‘’Domus’’, Kanjiža
103 Vilmoš Tot (Toth Vilmós) (Mihajlovo, 1953). Diplomirao je na Arhitek- vojvođanskih mađarskih arhitekata: Kanjiža, tonskom fakultetu u Beogradu kod prof. Senta, Mali Iđoš, Subotica, Bačka Topola, Kula Ivana Antića (1978). Radio u Projektnom birou (2008). „Kanjiža” (1979–1992), a potom vodio Agenciju Odabrana literatura: Kartag Nándor, „Va- za projektovanje i inženjering „Domus” u Čoki jdasági Magyar Kincsesház” (Riznica kulture i Kanjiži. Projektujući skoro sve vrste arhitek- Vojvođanskih mađara), Családi Kör 23/2003; tonskih objekata Tot je posebno zainteresovan Koncz István, „Az alföldi építészet zugiskolája – za kontekst, kao i za arhitektonsku tradiciju i Tóth Vilmos és Valkay Zoltán építészek kiállítá- korišćenje istorijskih paralela što rezultira ta- sa” (Zabitna arhitektonska škola nizije – arhitek- kozvanom organskom eklektikom. Dela mu se tonska izložba Vilmoša Tota i Zoltana Valkaija), odlikuju i naglašenom plastičnošću sa reminis- Új Kanizsai Újság 6/2005; Valkay Zoltán, „Az cencijama na arhitekturu secesije kroz detalje alföldi építészet zugiskolája” (Zabitna arhitek- arhitektonske plastike. Posebno neguje zanat- tonska škola nizije), Országépítő melléklete sku obradu prirodnih, lokalnih graditeljskih ma- (dodatak) 1/2006; Orosz Ibolya, „Az alföldi épí- terijala. tészet zugiskolája – beszélgetés Tóth Vilmos építésszel” (Zabitna arhitektonska škola nizije – Odabrana dela: Upravna zgrada „Vitamin”, razgovor sa arhitektom Vilmošem Totom), Hét Horgoš (1994); Odmaralište „Fim” na Tisi, Nap 26/2006; „Vilmos Tot, Dokumentacioni cen- Kanjiža (1996); Upravna zgrada DŽLS, Kanjiža tar vojvođanskih Mađara u Senti”, DaNS br. 53, (1997); Spomen-crkva, Senta (projekat, 1996); Novi Sad 2006; Vladimir Mitrović, „Arhitektura Upravna zgrada „Martis”, Martonoš (1998); u Novom Sadu i Vojvodini posle 2000. godine”, Stambeno-poslovna zgrada, Kanjiža (2001); Bi- Forum br. 53, Beograd 2008; M. Mitrović, ‘’Novo oskop i Dom umetnosti, Kanjiža (2001); Dečje zdanje modernog teatra’’, Dnevnik 24. novem- obdanište, Totovo selo (2002); Dokumentacioni bar 2008; M. Mr., ‘’Završava se dogradnja doma centar vojvođanskih Mađara, Senta (2003); Dom kulture’’, Dnevnik 4. decembar 2008; M. Mitrović, kulture i Biblioteka, Kanjiža (2005); Seoski dom, ‘’Novi hram kulture’’, Dnevnik 20. decembar Trešnjevac (2007); Rimokatolička crkva Svetog 2008; Milorad Mitrović, ‘’Sedam kanjiških torn- Avgustina, Nosa (2007); Istražni i vizitorski cen- jeva Vilmoša Tota’’, Dnevnik 29. mart 2009; Sa- tar, Ludaš (sa Z. Valkaijem, 2008); Vizitorski frany Attila, ‘’Az ido atalakitasa’’, Magyar Szo centar Velike Droplje, kod Mokrina (2009-2011); 21-22 marcius 2009; Zoltan Valkai, „U čarobnom Gradski paviljon ‘’Alltech’’, Senta (2012). krugu ’osmice’: razmišljanja o arhitekturi Se- oskog doma u Trešćevcu”, DaNS br. 66, Novi Izložbe: Jubilarna putujuća izložba grupe „Koš Sad 2009; Jelena Ristić, „Manifestacija ’Najlepši Karolj”, Budimpešta (1999–2000); „Dokumenti krovovi 2009’”, Kanjiža, Arhitekt br. 28, Niš 2009; jednog sna„, Senta (sa Z. Valkaijem, 2003); Vladimir Mitrović, „Zemaljski dani teku: Arhitek- „Zabitna arhitektonska škola nizije”, Kanjiža i tura u Vojvodini prve decenije XXI veka”, DaNS Miškolc (sa Z. Valkaijem, 2005); Putujuća izložba br. 70, Novi Sad 2010.
104 Dokumentacioni centar vojvođanskih Mađara, Senta (2003)
105 Dom Kulture i Biblioteka, Kanjiža (2005)
106 Regionalni Kreativni Centar ‘’Jožef Nađ’’, Kanjiža (2006)
107 Seoski dom, Trešnjevac (2007)
108 Enterijer dokumentacionog centra vojvodjanskih Mađara, Senta (2003)
109 Enterijer rimokatoličke crkve Svetog Avgustina, Nosa (2007)
110 Rimokatolička crkva Svetog Avgustina, Nosa (2007)
111 Zoltan Valkai (Valkay Zoltan) Projektni biro ‘’Domus’’, Kanjiža
112 Zoltan Valkai (VALKAY ZOLTáN) (Senta, 1965). Diplomirao na Arhitektonskom thanova, grad satelit Sente), katalog arhitektonske fakultetu u Sarajevu kod prof. Muhameda izložbe, KOC Thurzo Lajoš, Senta 2003; „Kanjiški Hamidovića (1998). Radio u Gradskom muzeju opus arhitekte Zoltana Rejsa”, DaNS br. 53, Novi u Senti na istraživanju arhitektonskog nasleđa Sad 2006; „Az alföldi építészet zugiskolája” (Za- grada (1992–2004). Od 2000. prelazi u Projektni bitna arhitektonska škola nizije), Országépítő biro „Domus” u Kanjiži arhitekte Vilmoša Tota. U melléklete 1, 2006; „Lehetséges metaforák az svojoj arhitekturi koristi metaforični i regionalni alföldi építészetben” (Moguće metafore u arhitek- arhitektonski jezik nizije. Po njemu, važno je uvesti turi nizije), Országépítő melléklete 1, 2006; „Épí- formalni svet živ u našem sećanju u sam proces tészeti narratívák” (Arhitektonske narative), EU- projektovanja i gradnje. Dela mu se odlikuju nara- GEN 1, 2007; „Gyújtópontban az új CNESA és más tivnom strukturom, pažljivim izborom materijala i épületek” (U epicentru: nova CNESA i drugi objekti), kolorita u duhu panonske ravnice. Bavi se istorijom EUGEN 2, 2008; „Apoteoza panonske kuće”, DaNS i teorijom arhitekture nizije o čemu svedoči veliki br. 62, Novi Sad 2008; „U čarobnom krugu ’os- broj tekstova u stručnim časopisima, magazinima mice’: razmišljanja o arhitekturi Seoskog doma u i dnevnim listovima. Objavio monografiju o arhitek- Trešćevcu”, DaNS br. 66, Novi Sad 2009; Bacskai kis tonskom nasleđu Sente. epiteszeti ‘’Abece’’ (Mala arhitektonska abeceda Bačke), Hid LXXIII, Novi Sad 2009. Odabrana dela: Spomen mesto Senćanske bitke, Senta (1997); Spomen česma, Senta (2000); Odabrana literatura: Beszédes István, „A Stambeno-poslovni objekat „Titanik”, Horgoš (sa ház, a város meg a tégla, mind mi vagyunk” (Kuća, Molnar Š. Norom, 2003); Porodična kuča Rekecki, grad i cigla, to smo mi), Képes Ifjúság 2144/1997; Kanjiža (projekat, 2002); Kuća stvaralaca, Senta Tóth Lívia, „Árulkodó homlokzatok – beszélgetés (2003); Osnovna škola, Totovo Selo (sa Vilmošem Valkay Zoltán zentai építésszel” (Fasade koje go- Totom, projekat 2003); Grobljanska kapela, Crna vore – razgovor sa senćanskim arhitektom Zol- Bara (projekat, 2005); Informativni centar, Belo tanom Valkaijem), Hét Nap 26/2002; Koncz István, Blato (projekat, 2006); Đački restoran sa kuhin- „Az alföldi építészet zugiskolája – Tóth Vilmos és jom, Senta (2006); Salaška kuća Gere, Gornji Breg Valkay Zoltán építészek kiállítása” (Zabitna arhitek- (2007); Vežbaonica i vešernica, Senta (projekat, tonska škola nizije – arhitektonska izložba Vilmoša 2007); Regionalni kreativni atelje „Jožef Nađ” – Tota i Zoltana Valkaija), Új Kanizsai Újság 6/2005; Nova Cnesa, Kanjiža (2006-2009); Rekonstrukcija Horváth Ágnes, „A jelek mindig hatnak” (Simboli Kulturnog doma, Horgoš (2010). uvek deluju), Magyar Szó, 19. januar 2006; Vaj- dasagi Magyar Epiteszek Vandorkiallitasa, Buda- Izložbe: „Dokumenti jednog sna”, Senta (sa V. pest 2008, 4, 40–41; Vladimir Mitrović, „Arhitek- Totom, 2003); „Zabitna arhitektonska škola nizije”, tura u Novom Sadu i Vojvodini posle 2000. godine”, Kanjiža i Miškolc (sa V. Totom, 2005); Putujuća Forum br. 53, Beograd 2008; ; M. Mitrović, ‘’Novo izložba vojvođanskih mađarskih arhitekata: zdanje modernog teatra’’, Dnevnik 24. novembar Kanjiža, Senta, Mali Iđoš, Subotica, Bačka Topola, 2008; M. Mr., ‘’Završava se dogradnja doma kul- Kula (2008). ture’’, Dnevnik 4. decembar 2008; M. Mitrović, ‘’Novi hram kulture’’, Dnevnik 20. decembar 2008; Milo- Odabrana bibliografija: „Plasztikus épí- rad Mitrović, ‘’Sedam kanjiških tornjeva Vilmoša tészet, avagy építész-szobrászok üveggyöngyjá- Tota’’, Dnevnik 29. mart 2009; Safrany Attila, ‘’Az téka (Plastična arhitektura ili igra staklenih perli ido atalakitasa’’, Magyar Szo 21-22 marcius 2009; arhitekata skulptora), Üzenet 2001 Tél (zimski Vladimir Mitrović, „Zemaljski dani teku: Arhitektura broj); Zenta építészete (Arhitektura Sente), Senta u Vojvodini prve decenije XXI veka”, DaNS br. 70, 2002; Anonim, „Arhitektura Sente”, DaNS br. 38, Novi Sad 2010. Novi Sad 2002; „Zynthanova, a bolygóváros” (yn-
113 Kuća Stvaralaca, Senta (2003)
Đački restoran sa kuhinjom, Senta (2006)
114 Regionalni kulturni centar “Jožef Nađ” - Nova Cnesa, Kanjiža, 2009
115 Salaška kuća Gere, Gornji Breg (2007)
116 Porodična kuća Rekecki, Kanjiža, projekat 2002. Info centar, Belo Blato, projekat 2006.
117 Kuća stvaraoca i đački restoran, Senta, 2003-2006. Grobljanska kapela, Crna Bara, 2005.
118 vladimir mitrović Beleške o autoru
Objavljene knjige: Arhitektura XX veka u Vojvodini, Muzej savremene ske (2008); Retrospektivna izložba arh. Dragutina umetnosti Vojvodine, Novi Sad 2010; Slika grada (Karla) De Negrija, Galerija SANU – Ogranak u – Novi Sad u likovnim umetnostima 18-21. veka, Novom Sadu (2006); Deset godina Tabakovićeve Kulturni centar, Novi Sad 2009. (sa Majom Erdel- nagrade za arhitekturu, Izvršno veća AP Vojvodine janin i Savom Stepanovim); Arhitektura Milorada (2006); Retrospektivna izložba arh. Slavka Odavića, Milidragovića: Život posvećen arhitekturi, Društvo Muzej Vojvodine (2004); Selekcija novosadskog arhitekata Novog Sada, Novi Sad 2006; Vodič kroz Oktobarskog salona – Slikari na delu, Podnožje muzeje i galerije Vojvodine, Muzej grada Novog mosta u Petrovaradinskom Podgrađu (2003); Ret- Sada, Novi Sad 2006. (sa Lidijom Mustedanagić); rospektivna izložba arh. Dušana Krstića, Muzej Arhitekta Đorđe Tabaković, Pokrajinski zavod za Vojvodine (2002); Selekcija novosadskog Oktobar- zaštitu spomenika kulture, Petrovaradin 2005. skog salona – Aktivisti, Izlog Robne kuće ‘’Nork’’ (2002); Retrospektivna izložba arh. Milene i Si- Multimedija i dokumentarni filmovi: bina Đorđević, Galerija SPENS (2000); Graditeljska Spomenik slobode na Iriškom vencu, TV Vojvodina lepeza rodnom gradu – retrospektivna izložba arh. (narator i scenarista, 2011); Sremski front, TV Vo- Blagoja Rebe, Galerija SPENS (2000); Retrospek- jvodina (narator i koscenarista, 2011); Ideologija tivna izložba arh. Aleksandra Kelemena, Galerija i ideali. Prilozi arhitekture XX veka u Vojvodini, SPENS (1999); Retrospektivna izložba arh. Zore MSUV i TV Vojvodina (narator i koscenarista, 2010); Mitrović – Pajkić, Galerija Matice srpske (1998); Kuća gradi grad – Arhitektura Moderne u Novom Retrospektivna izložba arh. Tatjane Vanjifatov – Sadu, TV Vojvodina (scenarista, 2006); Graditelji Savić, Galerija Matice srpske (1997); Retrospek- Novog Sada, druga polovina XIX – prva polovina XX tivna izložba arh. Miroslava Krstonošića, Galerija veka / Builders of Novi Sad – Second half of the Matice srpske (1996); Retrospektivna izložba arh. 19th and the first half of the 20th century, CD Rom, Pavla Žilnika, Studio M (1995). Sve u Novom Sadu. Samizdat, Novi Sad 2001; Arhitekta Blagoje Reba: Radovi / Works 1970 – 2000, CD Rom, Samizdat, Nagrade: Novi Sad 2000. Nagrade Salona arhitekture u Beogradu za mono- grafiju ‘’Arhitektura XX veka u Vojvodini’’ (2011); Autorske izložbe: Nagrada Novosadskog salona arhitekture za mon- Zaobilazne strategije. Arhitektura u Vojvodini na ografiju ‘’Arhitektura Milorada Milidragovića: Život početku XXI veka, Muzej savremene umetnosti posvećen arhitekturi’’ (2008); Nagrada ‘’Ranko Vojvodine (2012); Slikarstvo XX veka u Vojvo- Radović’’ za serijal dokumentarnih TV emisija dini – iz kolekcije Muzeja Vojvodine, Muzej Vojvo- ‘’Kuća gradi grad – Arhitektura moderne u Novom dine (koautor, 2010); Slika grada – Motiv Novog Sadu’’ (2006); Nagrada ‘’Pavle Vasić’’ za monograf- Sada u likovnim umetnostima od XVIII – XXI veka, iju ‘’Arhitekta Đorđe Tabaković’’ (2005); Nagrada Galerija likovne umetnosti – Poklon zbirka Rajka Novosadskog salona arhitekture za CD Rom ‘’Gra- Mamuzića (koautor, 2009); Retrospektivna izložba ditelji Novog Sada / Builders of Novi Sad’’ (2001). arh. Miodraga R. Jovanovića, Galerija Matice srp-
119 PRILOG Zbirka crteža, planova i maketa Muzeja savremene umetnosti Vojvodine
Od svoj nedavnog osnivanja, Zbirka arhitektonskih vreme ovog dela zbirki i dokumentacije. Na priku- crteža, planova i maketa, kao posebne zbirke Muzej pljanju materijala nastalog u narednom, vremenski savremene umetnosti Vojvodine, koji postoji od 1966. znatno kraćem periodu, tokom poslednje decenije godine, ima zadatak i misiju da se kontinuirano bavi XX veka, radiće se kroz kontakte sa organizacijama, prikupljanjem, čuvanjem, održavanjem i izlagan- udruženjima i pojedinim arhitektima. Nažalost, jem izabranih arhitektonskih crteža i planova, kao ispostaviće se da je taj period u istoriografiji nedo- i relevantne arhitektonske građe, dokumentacije i voljno obrađen, pa čak i zabeležen, a da su materijalni ostalog, po kvalitetu i različitim tehnikama, brojnog ostatci, arhive (lične a posebno velikih građevinskih i raznovrsnog materijala, sa ciljem sveobuhvatnog preduzeća) u značajnoj meri uništeni u olujama tra- sagledavanja, izučavanja i prezentovanja aritekton- zicionih godina, 1990-2000. Prikupljanje i sređivanje skog stvaralaštva sa područja Vojvodine nastalog kompleksne dokumentacije o arhitekturi Vojvodine tokom XX veka. Zbirka sada sadrži oko stotinu radova nastale tokom 20. veka kao i one savremene, biće koje su arhitekti ili njihove porodice poklonile potpis- glavni primaran zadatak MSUV na tom polju. niku ovih redova (V. Mitroviću) a on kasnije Muzeju. Pored Zbirke arhitektonskih crteža, planova i ma- MSUV će takođe organizovati izložbe (retrospektivne, keta, kao neminovan i neophodan prateći sadržaji, tematske, kolektivne, gostujuće) i ostala dešavanja konstituisaće se arhitektonska biblioteka knjiga, sa ciljem da započne jedna aktivna uloga građana, kataloga, časopisa, plakat i ostalog štampanog ma- ekonomije, kulture i politike, da se vrednosti koje smo terijala, čineći tako pravu osnovu regionalnog arhitek- zatekli i stvorili očuvaju i koriste na pametan način i da tonskog dokumentacionog centra. Posebna pažnja je postanu neka vrsta i naše ekonomije i naše kulture. posvećena savremenom i aktuelnom arhitektonskom stvaralaštvu. Praćenje savremenog trenutka u vojvođanskoj arhitekturi je deo želja MSUV da se arhitektonsko Aktivnosti oko Zbirke i dokumentacionog centra će stvaralaštvo prikaže u svom vremenu kao i da se se, okvirno, kretati u dva pravca prikupljanja, veza- delovanje aktivnih arhitekata i arhitektonskih biroa nih prvenstveno za konkretne materijalne radove kvalitetno i detaljno prati redovnim beleženjem nji- (arhitektonski planovi i crteži, skice, fotografije, plaka- hovih aktivnost, novih dela, izložbi i javnih nastupa. ti i sl) kao i za organizovanje digitalne arhive i kata- Na taj način će i njihova izabrana dela, sa ostalim do- loga izabranih arhitektonskih objekata sa propratnom kumentacionim materijalom, biti osnova za dopunja- (elektronskom) dokumentacijom. vanje zbirke i dokumentacionog centra Muzeja. Savre- mena elektronska praksa će u znatnoj meri doprineti Hronološkim sledom, započelo se od već prikupljene jednostavnijem i kvalitetnijem procesu beleženja, i sačuvane dokumentacije i građe vezane za ličnosti praćenja i predstavljanja savremene arhitektonske i rad arhitekata koji su bili aktivni između dva svet- produkcije nastale na području Vojvodine u savre- ska rata, čime je postavljena osnova za konstituisanje menom vremenu i kontekstu. Izložba Zaobilazne pojedinačnih dosijea autora koji će biti tretirani, čuvani strategije: Arhitektura u Vojvodini na početku XXI i održavani po svim muzeološkim standardima. veka nastala je kao deo napora Muzeja savremene umetnosti da zabeleži, vrednuje i prezentuje radove Sledeći segment hronološkog pregleda, verovatno odabranih savremenih arhitekata Vojvodine. Njen najveći i još uvek najdostupniji, potiče iz vremena koncept predviđa, pored održavanja u zgradi MSUV, i FNRJ / SFRJ, dakle od ranog posleratnog doba gostovanja koja će biti planirana u narednom periodu. do 1990. godine, koja se može uzeti kao granično KATALOG IZLOŽBE / EXHIBITION CATALOGUE
Vladimir Mitrović Zaobilazne strategije – Arhitektura u Vojvodini na početku XXI veka Oblique strategies – Architecture in Vojvodina at the beginning of the XXI century
Izdavač / Publiched by Muzej savremene umetnosti Vojvodine u Novom Sadu Museum of Contemporary Art Vojvodina in Novi Sad Dunavska 37, Novi Sad Tel.+381 21 661 1463; +381 21 526 634 e-mail: [email protected] www.msuv.org
Za izdavača / For the Publicher Vladimir Kopicl CIP - Каталогизација у публикацији Recenzent / Reviewer Библиотека Матице српске, Нови Сад Prof. Darko Marušić 72( 497.113 ) ”20” ( 083.824 ) Prevod / Translation , Владимир Milica Vuković Митровић Zaobilazne strategije : Arhitektura u Vojvodini na početku XXI veka = Oblique Strategies : architecture Lektura i korektura / Proof reading in Vojvodina at the beginning od the 21st century : Silvija Čamber Muzej savremene umetnosti Vojvodine, 20. novem- bar - 28. decembar/ Vladimir Mitrović ; dizajn Ivana Dizajn / Design Radmanovac ; [ prevod Tijana Vuković . Novi Sad : Ivana Radmanovac Muzej savremene umetnosti Vojvodine, 2012 (Petro- varadin : Futura) . - 120 str. : ilustr. ; 18 x 23 cm Štampa / Print Uporedo srp. tekst i engl. prevod - Tiraž 400. Futura, Petrovaradin ISBN 978 - 86 - 84773 - 99 - 1 Tiraž / Print run 1. Уп. ств. насл. 2) Архитектура - Војводина - 21- в. - Изложбени ISBN каталози 978-86-84773-99-1 COBISS .SR - ID 275042823
121 122 Dubravka Đukanović • Milan kovačević • lazar kuzManov • neManja raDusinović • aleksanDra Marinčić • Dragan Marinčić • ilja Mikitišin • Dušan MilaDinović • leoniD nešić • aleksanDar rackov • vilMoš tot • zoltan valkai •
123