Instytut Turystyki Oddział W Krakowie

INSTYTUT TURYSTYKI ODDZIAŁ W KRAKOWIE

KIERUNKI ROZWOJU PRODUKTU TURYSTYCZNEGO GMIN POWIATU LIMANOWSKIEGO

Praca wykonana na zlecenie Starosty Powiatu Limanowskiego

Kierownik pracy: dr Tadeusz Burzy ński

Opracowanie: dr Bolesław Pra żanowski mgr Rafał Kozłowski Opracowanie techniczne: mgr Jerzy Pytlik

Kraków 2001 Spis tre ści

WPROWADZENIE ...... 6

ROZDZIAŁ I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU LIMANOWSKIEGO ... 9 1.1. Poło żenie, obszar, ukształtowanie terenu ...... 9 1.2. Charakterystyka demograficzna powiatu...... 10 1.3. Zatrudnienie i bezrobocie ...... 12 1.4. Rolnictwo...... 14 1.5. Podmioty gospodarcze...... 16 1.6. Zasoby mieszkaniowe...... 17 1.7. Bud żety gmin w powiecie limanowskim...... 18

ROZDZIAŁ II PROFIL TURYSTYCZNY POWIATU LIMANOWSKIEGO...... 20 2.1. Walory przyrodnicze i kulturowe ...... 20 2.2. Atrakcyjno ść turystyczna powiatu limanowskiego ...... 22 2.3. Dost ępno ść transportowa...... 24 2.4. Infrastruktura turystyczna i paraturystyczna...... 29 2.4.1. Baza noclegowa ...... 29 2.4.1.1. Wielko ść i struktura bazy noclegowej...... 29 2.4.1.2. Zró żnicowanie przestrzenne w rozmieszczeniu bazy noclegowej...... 31 2.4.1.3. Wykorzystanie bazy noclegowej...... 32 2.4.2. Baza gastronomiczna ...... 36 2.4.3. Wybrane placówki, urz ądzenia turystyczne i paraturystyczne ...... 37 2.4.3.1. Biura podró ży i agencje turystyczne ...... 37 2.4.3.2. Szlaki turystyczne...... 38 2.4.3.3. Obiekty sportowo – rekreacyjne...... 41

Rodzaj obiektu...... 42 Razem...... 42 Na podstawie tych ankiet stwierdzono, że na terenie powiatu limanowskiego znajduje si ę łącznie 75 obiektów sportowo-rekreacyjnych. Najwi ęcej jest stadionów i boisk sportowych, sal gimnastycznych i boisk piłkarskich nale żą cych do klubów sportowych...... 42 2.5. Ruch turystyczny ...... 42 2.5.1. Wielko ść i struktura ruchu turystycznego w rejestrowanej bazie noclegowej...... 42 2.5.2. Rozmieszczenie przestrzenne ruchu turystycznego ...... 43 2.5.3. Prognoza ruchu turystycznego w powiecie limanowskim...... 46 2.6. Identyfikacja istniej ących produktów turystycznych w powiecie limanowskim ...... 48 2.7. Rola samorz ądu w rozwoju turystyki ...... 54 2.8. Powiat limanowski – analiza SWOT ...... 58

ROZDZIAŁ III ZAŁO ŻENIA STRATEGII ROZWOJU PRODUKTU TURYSTYCZNEGO ...... 62 3.1. Cele strategiczne rozwoju produktu turystycznego ...... 63 3.2. Identyfikacja wiod ących i uzupełniaj ących produktów turystycznych ...... 66

2 3.3. Obszary strategiczne rozwoju turystyki...... 67 3.4. Rynki turystyczne powiatu limanowskiego ...... 71

ROZDZIAŁ IV PROGRAMY PRIORYTETOWE ROZWOJU PRODUKTÓW TURYSTYCZNYCH ...... 75 Program 1 Rozwój nowych produktów turystycznych...... 75 Program 2 Modernizacja i dalsza rozbudowa infrastruktury turystycznej ...... 104 Program 3 Budowa zintegrowanego regionalnego systemu informacji i rezerwacji usług turystycznych ...... 128 Program 4 Rozwijanie i integracja promocji turystycznej...... 143 Program 5 Podnoszenie jako ści usług turystycznych ...... 156 Program 6 Podnoszenie poziomu systemu kształcenia i ci ągłego doskonalenia kadr turystycznych...... 163

ROZDZIAŁ V WDRA ŻANIE I FINANSOWANIE PROGRAMU ROZWOJU PRODUKTU TURYSTYCZNEGO...... 166 5.1. Struktury organizacyjne i kierowanie realizacją strategii rozwoju produktu turystycznego...... 166 5.2. Monitorowanie i kontrola realizacji strategii...... 169 5.3. Źródła finansowania rozwoju turystyki ...... 171 5.3.1. Wewn ętrzne finansowanie inwestycji ...... 172 5.3.2. Zewn ętrzne finansowanie inwestycji...... 173 5.3.3. Podsumowanie – wnioski ko ńcowe...... 188

PROGRAM 2. MODERNIZACJA I ROZBUDOWA INFRASTRUKTURY TURYSTYCZNEJ...... 191

PROGRAM 4. ROZWIJANIE I INTEGRACJA PROMOCJI...... 195

I. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO GOSPODARCZEGO WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO - TURYSTYKA...... 199

II. OPERAT UDOST ĘPNIANIA GORCZA ŃSKIEGO PARKU NARODOWEGO DLA TURYSTYKI, EDUKACJI I NAUKI ...... 208

III. POWIAT LIMANOWSKI – LISTA ZABYTKÓW...... 216

IV. OCENA ATRAKCYJNO ŚCI TURYSTYCZNEJ GMIN POWIATU LIMANOWSKIEGO ...... 219

3 Spis tabel

Tabela 1. Liczba i struktura wiekowa ludno ści w powiecie limanowskim...... 12

Tabela 2. Zatrudnienie i bezrobocie w powiecie limanowskim w 1998 roku...... 14

Tabela 3. Zasoby mieszkaniowe (zamieszkane) w powiecie limanowskim (stan na 31.XII.1998) ...... 18

Tabela 4. Wielko ść bazy noclegowej w powiecie limanowski na tle innych powiatów woj.

małopolskiego...... 30

Tabela 5. Struktura bazy noclegowej i stopie ń jej wykorzystania w powiecie limanowskim w 1998

roku ...... 31

Tabela 6. Rozmieszczenie bazy noclegowej w powiecie limanowskim w 1999 roku ...... 32

Tabela 7. Baza gastronomiczna w powiecie limanowskim w 1999 roku...... 37

Tabela 8. Szlaki piesze w powiecie limanowskim ...... 39

Tabela 9. Wyci ągi narciarskie w powiecie limanowskim...... 40

Tabela 10. Obiekty sportowo – rekreacyjne w powiecie limanowskim...... 42

Tabela 11. Wielko ść rejestrowanego ruchu turystycznego w powiecie limanowskim na tle powiatów

woj. małopolskiego ...... 43

Tabela 12. Rozmieszczenie ruchu turystycznego w powiecie limanowskim od 1.X 1998 do 30.IX 1999

roku ...... 44

Tabela 13. Prognoza ruchu turystycznego w Polsce i woj. małopolskim w latach 1998-2007 (w mln

osób)...... 46

Tabela 14. Prognoza ruchu turystycznego w latach 1999– 2007 w powiecie limanowskim ...... 47

Tabela 15. Rynki zagraniczne podstawowe i potencjalne...... 73

Tabela 16 Wiod ące produkty turystyczne i ich promocja na rynkach zagranicznych...... 150

Tabela 17 Wa żniejsze krajowe targi turystyczne w 1998 roku...... 151

4 Spis rysunków

Rysunek 1. Struktura ludno ści powiatu limanowskiego według wieku...... 11

Rysunek 2. Pracuj ący w gospodarce narodowej według sektorów własno ści ...... 13

Rysunek 3. Struktura obszarowa gospodarstw indywidualnych ...... 15

Rysunek 4. Atrakcyjno ść turystyczna gmin powiatu limanowskiego...... 23

Rysunek 5. Projekt rozbudowy i modernizacji sieci transportowej w woj. małopolskim...... 28

Rysunek 6. Struktura bazy noclegowej w powiecie limanowskim ...... 33

Rysunek 7. Rozmieszczenie bazy noclegowej w powiecie limanowskim ...... 34

Rysunek 8. Stopie ń wykorzystania bazy noclegowej w powiecie limanowskim na tle woj. małopolskiego...... 35

Rysunek 9. Ruch turystyczny w rejestrowanej bazie noclegowej powiatu limanowskiego...... 45

Rysunek 10. Struktura produktu turystycznego ...... 50

Rysunek 11. Systemy powi ąza ń pomi ędzy samorz ądami, organizacjami turystycznymi oraz innymi

organizacjami (gospodarczymi, kulturalnymi, społecznymi, itp.) w działaniach na rzecz turystyki ...... 56

Rysunek 12. Uwarunkowania realizacyjne strategii rozwoju produktów turystycznych w powiecie limanowskim

...... 64

Rysunek 13. Obszary strategiczne rozwoju turystyki w gminach powiatu limanowskiego...... 70

Rysunek 14. Program I...... 74

Rysunek 15. Rozmieszczenie produktów...... 102

Rysunek 16. Program II ...... 103

Rysunek 17. Inwestycje priorytetowe ...... 106

Rysunek 18. Program III...... 127

Rysunek 19. Program IV...... 142

Rysunek 20. Program V...... 155

WPROWADZENIE Podstawowym narz ędziem polityki regionalnej i lokalnej s ą strategie rozwoju województw, powiatów i gmin, zawieraj ące oprócz diagnozy istniej ącego stanu okre ślonych dziedzin gospodarki, identyfikacj ę głównych celów rozwoju, programy i zadania oraz zbiór zasad dotycz ących wdra żania i finansowania strategii. Główn ą misj ą tych strategii jest wzmocnienie potencjału wytwórczego i konkurencyjno ści regionów oraz przeciwdziałanie ich marginalizacji w taki sposób, aby sprzyjała długofalowemu rozwojowi regionów i kraju, przy zachowaniu spójno ści ekonomicznej, społecznej i terytorialnej. W ramach strategii rozwoju jednym z najwa żniejszych sektorów jest turystyka, przed któr ą stoją wielkie wyzwania dotycz ące wykorzystania szans i atutów zwi ązanych z atrakcyjno ści ą zasobów przyrodniczych i kulturowych. Dlatego te ż, jednym z podstawowych zada ń samorz ądu powiatowego oraz samorz ądów gmin powiatu limanowskiego jest opracowanie strategii rozwoju produktu turystycznego. Powinna ona słu żyć planowaniu własnych działa ń samorz ądów, pozyskiwaniu wsparcia ze strony władz wojewódzkich, rz ądowych, funduszy pomocowych Unii Europejskiej oraz organizowaniu wysiłku wszystkich zainteresowanych rozwojem turystyki. Głównym celem prezentowanego opracowania jest sformułowanie strategii rozwoju produktów turystycznych w powiecie limanowskim. Nadrz ędnym za ś celem jest poprawa efektywno ści wykorzystania walorów przyrodniczych i kulturowych powiatu oraz zasobów ludzkich i finansowych gospodarki turystycznej przy zachowaniu zasad zrównowa żonego rozwoju. Misj ą rozwoju turystyki jest przekształcenie powiatu limanowskiego w rejon całorocznego wypoczynku, sportu i rekreacji w oparciu o bogate zasoby przyrodnicze zespolone z żyw ą kultur ą ludow ą, go ścinno ści ą i gospodarno ści ą, która cechuje mieszka ńców tego powiatu. Główne cele strategii: 1. Wzmocnienie pozycji turystycznej powiatu limanowskiego poprzez wzbogacenie oferty produktów turystycznych oraz rozbudow ę i podniesienie standardu infrastruktury turystycznej. 2. Zwi ększenie liczby turystów odwiedzaj ących powiat limanowski oraz przedłu żenie czasu ich pobytu. 3. Wzrost zatrudnienia oraz dochodów z turystyki i dziedzinach współpracuj ących.

6 Osi ągni ęcie powy ższych celów strategicznych b ędzie mo żliwe wówczas, gdy podmioty bran ży turystycznej oraz samorz ądy terytorialne b ędą miały rozeznanie w nast ępuj ących sprawach: • Jaki jest aktualnie stan turystyki na terenie powiatu? • Jakie produkty turystyczne nale ży tworzy ć aby zdoby ć nowe rynki lub segmenty ruchu turystycznego? • Jakie elementy infrastruktury turystycznej nale ży rozwija ć (inwestycje priorytetowe) aby wzbogaci ć ofert ę produktów turystycznych i w pełni zaspokoi ć wszelkie wymagania turystów? • Jak doskonali ć system informacji, promocji oraz dystrybucji produktów turystycznych? • W jaki sposób zmobilizowa ć własne środki finansowe i gdzie szuka ć wsparcia dla realizacji przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych zwi ązanych z rozwojem turystyki? Prezentowane opracowanie składa si ę z dwóch cz ęś ci. Pierwsza z nich obejmuje diagnoz ę stanu turystyki, ogóln ą charakterystyk ę walorów przyrodniczych i kulturowych, omówienie infrastruktury turystycznej (baza noclegowa, gastronomiczna, biura podró ży, szlaki turystyczne, urz ądzenia sportowo-rekreacyjne) oraz charakterystyk ę krajowego i zagranicznego ruchu turystycznego. W dalszej cz ęś ci przedstawiono istniej ące i potencjalne produkty turystyczne, a na zako ńczenie przeprowadzono analiz ę SWOT, ukazuj ącą mocne i słabe strony rozwoju turystyki w otoczeniu wewn ętrznym oraz szanse i zagro żenia zewn ętrzne, które sprzyjaj ą lub zagra żaj ą prawidłowemu rozwojowi turystyki. Druga cz ęść opracowania obejmuje zało żenia strategii rozwoju produktu turystycznego, misj ę, cele strategiczne, identyfikacj ę wiod ących i uzupełniaj ących produktów oraz istniej ące i potencjalne rynki turystyczne. W dalszej cz ęś ci omówiono programy i zadania zwi ązane z rozwojem produktów turystycznych. Dotycz ą one: • rozwoju wiod ących i uzupełniaj ących produktów turystycznych, • modernizacji i dalszej rozbudowy infrastruktury turystycznej ze szczególnym uwzgl ędnieniem priorytetowych projektów inwestycyjnych, • rozwijania i integrowania promocji turystycznej, • podnoszenia jako ści usług turystycznych, • kształcenia i dokształcania kadry turystycznej.

7 Ko ńcowa cz ęść opracowania po świ ęcona jest problemom wdra żania i finansowania strategii rozwoju produktów turystycznych. Do pracy doł ączono aneks, który zawiera podstawowe zało żenia strategii rozwoju turystyki w woj. małopolskim, Operat udost ępniania Gorcza ńskiego Parku Narodowego dla potrzeb turystyki, edukacji i nauki oraz inne materiały uzupełniaj ące. Proponowana strategia rozwoju produktów turystycznych w gminach powiatu limanowskiego, zmierza do wzmocnienia pozycji tego powiatu na rynku turystycznym. Jednocze śnie wytycza ona kierunki aktywizacji turystycznej poprzez wykorzystanie wszelkich szans i atutów tkwi ących w otoczeniu społeczno-gospodarczym. Pomy ślna realizacja strategii zale ży od efektywno ści współpracy miedzy samorz ądami gminnymi, podmiotami bran ży turystycznej oraz ró żnymi organizacjami i instytucjami. Wa żnym zadaniem w tej dziedzinie jest koncentracja działa ń oraz mobilizacja środków finansowych koniecznych do realizacji proponowanych programów i zada ń.

8 ROZDZIAŁ I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU LIMANOWSKIEGO

1.1. Poło żenie, obszar, ukształtowanie terenu

Powiat Limanowski poło żony jest w środkowej cz ęś ci województwa małopolskiego i graniczy z powiatami: my ślenickim, boche ńskim, brzeskim, nowos ądeckim i nowotarskim. Tworzy go 12 gmin, z tego 2 gminy miejskie (Mszana Dolna i Limanowa) oraz 10 gmin wiejskich (Dobra, Jodłownik, Kamienica, Laskowa, Limanowa, Łukowica, Mszana Dolna, Nied źwied ź, Słoponice i Tymbark). W skład powiatu wchodzi 171 miejscowo ści i 91 sołectwa. Powiat zajmuje ł ącznie powierzchni ę 952 km 2, co stanowi 6,3% powierzchni całego województwa i plasuje go na 6 miejscu pod wzgl ędem wielko ści w śród wszystkich powiatów woj. małopolskiego. Powierzchnia poszczególnych gmin przedstawia si ę w sposób nast ępuj ący: Limanowa (gmina miejska)-19 km 2, Mszana Dolna (gmina miejska)-27 km 2, Dobra-109 km 2, Jodłownik-72 km 2, Kamienica – 96 km 2, Laskowa – 73 km 2, Limanowa (gmina wiejska) – 152 km 2, Łukowica – 70 km 2, Mszana Dolna (gmina wiejska) – 107 km 2, Nied źwied ź – 74 km 2, Słoponice – 57 km 2, Tymbark – 33 km 2. Powiat limanowski jest regionem typowo górzystym. Wi ększ ą jego cz ęść zajmuje Beskid Wyspowy, natomiast cz ęść południowa powiatu obejmuje północne stoki Gorców z Gorcza ńskim Parkiem Narodowym, którego a ż 78% powierzchni znajduje si ę na terenie omawianego powiatu. Zasadnicz ą cech ą Beskidu Wyspowego jest wyrastanie odosobnionych, wyspowo wznosz ących si ę szczytów z typowego pogórskiego krajobrazu, sfalowanego łagodnymi garbami. Wyspy szczytów odznaczaj ą si ę stromymi, czasem bardzo spadzistymi stokami i to najcz ęś ciej ze wszystkich stron, oraz płask ą wierzchowin ą, przewa żnie wylesion ą lub pokryt ą polanami. Stoki Beskidu Wyspowego s ą poorane dolinkami, które czasem maj ą charakter wąwozów rozchodz ących si ę we wszystkich kierunkach, co wynika z owalnego i kulistego zarysu „wysp górskich”. Uderzaj ące jest, że prawie wszystkie wierzchowiny przebiegaj ą na podobnej wysoko ści, tworz ą one jakby jedn ą równin ę pochylon ą na północ. Forma „wysp górskich” tak charakterystyczna dla powiatu limanowskiego zachowała si ę dzi ęki pokryciu szczytów przez czapy twardego piaskowca magurskiego. Natomiast w podstawowym materiale z jakiego zbudowany jest Beskid Wyspowy, tj. fliszu karpackiego, a wi ęc łupków, piaskowców, zlepie ńców, margli, iłów, działała erozja wód, żłobi ąc gł ębokie

9 wci ęcia i w ąwozy. U podnó ża ich gromadził si ę materiał skalny nanoszony z góry, st ąd powstały napływowe sto żki i usypiska. Potoki wydr ąż yły w mi ękkim, mało odpornym materiale dolinki, cz ęsto o charakterze przełomowym, dzi ęki czemu krajobraz zyskał na malowniczo ści. W cz ęś ci wschodniej powiatu charakter gór jest nieco inny. Mi ędzy ci ągn ącą si ę od północy dolin ą Łososiny a dolin ą Smolnika, wznosi si ę długi wał Pasma Łososi ńskiego, z kulminacjami Sałasza i Jaworza. Pasmo to mało przypomina typowe szczyty Beskidu Wyspowego w cz ęś ci zachodniej powiatu. Podobny charakter ma równolegle ci ągn ący si ę z drugiej strony doliny Łososiny wał Kamionnej, jest tylko od niego ni ższy. W skład powiatu limanowskiego wchodz ą tak że północne stoki Gorców, które skupiaj ą si ę wokół najwy ższego szczytu – Turbacza, stanowi ącego w ęzeł grzbietów rozchodz ących si ę we wszystkich kierunkach. Jeden z nich, ci ągn ący si ę od Turbacza przez Mostownic ę i Kudło ń ku niskiemu siodłu Przysłopu, gdzie spotyka si ę z nim rami ę Mogielicy, le ży całkowicie na terenie powiatu limanowskiego. Od Turbacza odchodz ą w dolin ę Raby tak że liczne boczne grzbieciki, ku Rabskiej Górze, od Starych Wierchów dwuramienna gał ąź Barda z odnog ą ku Mszanie Dolnej i od Obidowca ku Por ębie Wielkiej. Od ramienia Turbacza ku Przysłopowi odchodz ą na północ odnogi Turbaczyka ku Por ębie Wielkiej, Nied źwiedziowi i Koninie oraz Kudłonia ku Mszanie Dolnej.

1.2. Charakterystyka demograficzna powiatu

Procesy demograficzne maj ą istotny wpływ na rozwój społeczny i gospodarczy. Ludno ść powiatu limanowskiego (według stanu na 31. XII. 1998) liczy 116965 osób, z których 21548 (18,4%) mieszka w miastach. Tak niski wska źnik urbanizacji jest bardzo korzystny dla rozwoju powiatu przez turystyk ę. Jest to szczególnie wa żne je żeli chodzi o rozwój turystyki alternatywnej na terenach wiejskich. Wska źnik g ęsto ści zaludnienia wynosi w powiecie 122,9 osoby na km 2. Odpowiada to średnim warto ściom zaludnienia w kraju (124 osoby na km 2), jest natomiast du żo ni ższy od wska źnika osi ąganego w woj. małopolskim (212 osób na km 2). Ten stosunkowo niski wska źnik plasuje powiat na 15 miejscu w śród powiatów woj. małopolskiego, co jest kolejnym elementem podkre ślaj ącym turystyczn ą funkcj ę obszaru. Dla poszczególnych gmin wska źnik ten jest dosy ć zró żnicowany i wynosi: Limanowa (gmina miejska) – 770,7, Mszana Dolna (gmina miejska) – 255,7, Jodłownik – 109,4, Dobra – 85,6, Kamienica – 72,2, Laskowa –

10 98,3, Limanowa (gmina wiejska) – 145,8, Łukowica – 125,8, Mszana Dolna (gmina wiejska) – 91,3, Nied źwied ź – 84,8, Słopnice – 98,2, Tymbark – 173,7. Ludno ść powiatu limanowskiego jest stosunkowo młoda. Odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym wynosi 32,3% (dla woj. małopolskiego 27%), produkcyjnym 54,6% (58% w woj. małopolskim), a w wieku poprodukcyjnym 13,1% (w woj. małopolskim 15%).

Rysunek 1. Struktura ludno ści powiatu limanowskiego według wieku

13,10% 32,20%

54,60% przedprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny Źródło: opracowanie własne na podstawie: Województwo małopolskie w 1998 roku, Urz ąd Statystyczny w Krakowie, 1999

Wska źnik migracji stałej, który jest wa żnym miernikiem charakteryzuj ącym przebieg procesów demograficznych, wynosi dla powiatu limanowskiego –1,7 osoby na 1000 ludno ści (15 lokata w województwie), co świadczy o odpływowym charakterze tego regionu. Dla porównania ten sam wska źnik dla woj. małopolskiego kształtuje si ę na poziomie 0,4. Przyrost naturalny w powiecie limanowskim wynosi 8,6 osoby na 1000 ludno ści i jest to najwy ższy wska źnik w województwie. Jest on ponad trzykrotnie wi ększy od średniej dla woj. małopolskiego, gdzie wynosi 2,3 osoby na 1000 ludno ści. Wska źniki przyrostu naturalnego w poszczególnych gminach przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco: Limanowa (gmina miejska) – 6,45, Mszana Dolna (gmina miejska) – 5,27, Dobra – 8,69, Jodłownik – 4,49, Kamienica – 7,90, Laskowa – 13,67, Limanowa (gmina wiejska) – 8,50, Łukowica – 7,29, Mszana Dolna (gmina wiejska) – 8,16, Nied źwied ź – 9,80, Słopnice – 18,57, Tymbark – 10,85.

Tabela 1. Liczba i struktura wiekowa ludno ści w powiecie limanowskim Ludno ść ogółem w tym z ogółem w wieku mężczy źni przed produkcyjnym po Wyszczególnienie produkcyjnym razem w tym produkcyjnym mobilnym

Powiat limanowski 116965 58665 37741 63921 46078 15303

Gminy miejskie Limanowa 14643 7032 4588 8525 5778 1530 Mszana Dolna 6905 3328 2075 3926 2683 904

Gminy wiejskie Dobra 9328 4704 2856 4998 3610 1474 Jodłownik 7875 3899 2490 4163 2921 1222 Kamienica 6932 3476 2185 3862 2860 885 Laskowa 7176 3673 2307 3845 2853 1024 Limanowa 22163 11229 7297 12004 8918 2862 Łukowica 8806 4411 2825 4743 3349 1238 Mszana Dolna 15531 8044 4997 8420 6110 2114 Nied źwied ź 6278 3247 2189 3391 2476 698 Słopnice 5597 2871 1909 3035 2284 653 Tymbark 5731 2751 2023 3009 2236 699

Źródło: Województwo małopolskie w 1998 roku, Urz ąd Statystyczny w Krakowie, Kraków 1999

Analizuj ąc procesy demograficzne zachodz ące w powiecie limanowskim, stwierdzono wysok ą pr ęż no ść demograficzn ą oraz korzystn ą struktur ę wiekow ą. Znaczne zasoby siły roboczej, przy stosunkowo niskim stopniu urbanizacji i uprzemysłowienia stwarzaj ą du że zagro żenie bezrobociem. Dalszym zagro żeniem jest du że obci ąż enie ludno ści w wieku produkcyjnym grupami w wieku nieprodukcyjnym, które obni ża poziom życia wielu rodzin. Z tych powodów zachodzi pilna potrzeba tworzenia nowych miejsc pracy w sektorach pozarolniczych, w których turystyka powinna odegra ć wiod ącą rol ę. Realizacja tego zadania wymaga jednak wielu nowych inwestycji.

1.3. Zatrudnienie i bezrobocie

Według danych Urz ędu Statystycznego w Krakowie w dniu 31. XII. 1998 roku zatrudnionych w gospodarce narodowej w powiecie limanowskim było 14486 osób, z czego 7949 osób pracowało w sektorze publicznym (54,9%), a 6537 osób w sektorze prywatnym

12 (45,1%). Te same wska źniki dla woj. małopolskiego wynosz ą odpowiednio 52% i 48%. Szczegółowe dane na ten temat zawiera tabela nr 2. W 10 gminach powiatu limanowskiego wi ększo ść pracowników jest zatrudnionych w sektorze publicznym. Jedynie w dwóch gminach wyst ępuje sytuacja odwrotna. W gminie miejskiej Mszana Dolna w sektorze publicznym zatrudnionych było w 1998 roku 39% ogółu pracowników, natomiast w gminie Tymbark tylko 20%. W tym drugim przypadku jest to wynikiem istnienia na terenie gminy du żego zakładu przetwórstwa owocowo-warzywnego „Tymbark” S.A., w którym znajduje zatrudnienie stosunkowo du ża liczba mieszka ńców gminy.

Rysunek 2. Pracuj ący w gospodarce narodowej według sektorów własno ści

45,10%

54,90% sektor prywatny sektor publiczny

Źródło: Województwo małopolskie w 1998 roku, Urz ąd Statystyczny w Krakowie, 1999

Struktura pracuj ących według wybranych sekcji przedstawia si ę nast ępuj ąco: • Przemysł – 4292 osoby • Budownictwo – 948 osób • Handel i naprawy – 1344 osoby • Administracja publiczna i obrona narodowa – 1029 osób • Edukacja – 2522 – osoby • Ochrona zdrowia i opieka socjalna – 1999 osób Niepokoj ącym zjawiskiem w powiecie limanowskim jest wysoki stopie ń bezrobocia. W roku 1998 obejmowało ono 8395 osób. Stopa bezrobocia w powiecie limanowskim była najwy ższa w woj. małopolskim i na koniec lutego 2000 roku wynosiła 16,5%. Najwi ęcej bezrobotnych zarejestrowano w gminach Limanowa i Mszana Dolna, a najmniej w gminach Tymbark i Nied źwied ź. Na koniec stycznia 1999 roku liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła ju ż 8800 osób, aby na koniec lutego 2000 roku osi ągn ąć poziom 10500 osób. Najwi ęcej

13 bezrobotnych w 1999 roku było zarejestrowanych w gminie wiejskiej Limanowa (1736 osób), a najmniej w gminie Tymbark (382 osoby).

Tabela 2. Zatrudnienie i bezrobocie w powiecie limanowskim w 1998 roku Gminy Zatrudnienie Bezrobocie ogółem osób w tym ogółem osób w tym w sektorze w sektorze kobiety publicznym prywatnym Gminy miejskie Limanowa 6907 4196 2711 918 533 Mszana Dolna 1611 636 975 429 234 Gminy wiejskie Dobra 574 392 182 561 317 Jodłownik 428 328 100 536 289 Kamienica 467 300 167 695 379 Laskowa 407 251 156 462 232 Limanowa 679 460 219 1736 1001 Lukowica 433 353 80 850 489 Mszana Dolna 623 298 325 973 536 Nied źwied ź 469 275 194 414 225 Słopnice 252 130 122 439 258 Tymbark 1636 330 1306 382 222 ogółem 14486 7949 6536 8395 4715 Źródło: Wybrane dane o powiatach województwa małopolskiego ze szczególnym uwzgl ędnieniem powiatu limanowskiego, Wydział Rozwoju Gospodarczego i Infrastruktury Starostwa Powiatowego w Limanowej, Limanowa 2000

Przeci ętne wynagrodzenie w powiecie limanowski w grudniu 1998 roku wynosiło 966,51 zł brutto i 820,06 zł netto, podczas gdy w całym woj. małopolskim 1202,24 brutto i 1005,76 netto. Wida ć wi ęc, że zarobki w powiecie limanowski s ą bardzo niskie. Ni ższe przeci ętne zarobki w woj. małopolskim odnotowuje si ę tylko w powiecie d ąbrowskim i tarnowskim.

1.4. Rolnictwo

W grudniu 1998 na terenie powiatu limanowskiego funkcjonowało 14033 indywidualnych gospodarstw rolnych, co stanowi 6,3% wszystkich gospodarstw w woj. małopolskim. Zajmowały one ł ącznie 95,6% u żytków rolnych powiatu, podczas gdy wszystkie gospodarstwa w woj. małopolskim zajmuj ą ł ącznie 91% powierzchni u żytków rolnych. Średnia wielko ść gospodarstw indywidualnych jest w powiecie limanowskim taka jak w całym województwie i wynosi 3,2 ha.

14 Struktura obszarowa indywidualnych gospodarstw rolnych w powiecie limanowskim przedstawia si ę nast ępuj ąco: • gospodarstwa o powierzchni od 1 do 2 ha – 27,1% • gospodarstwa o powierzchni od 2 do 5 ha – 57,9% • gospodarstwa o powierzchni od 5 do 10 ha – 13,7% • gospodarstw o powierzchni powy żej 10 ha – 0,5 %

Rysunek 3. Struktura obszarowa gospodarstw indywidualnych

13,70% 0,50% 27,10%

57,90% 1-2 ha 2-5 ha 5-10 ha pow y żej 10

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Województwo małopolskie w 1998 roku, Urz ąd Statystyczny w Krakowie, 1999

Przedstawiona powy żej struktura obszarowa gospodarstw jest bardzo korzystna dla rozwoju na terenie powiatu limanowskiego agroturystyki. Dzi ęki dominacji małych gospodarstw, pozostaj ą w krajobrazie enklawy zadrzewie ń i zakrzewie ń śródpólnych, bardzo cennych dla tej formy turystyki. Do czynników sprzyjaj ących zaliczy ć trzeba tak że korzystn ą struktur ę u żytków rolnych z przewag ą gruntów ornych i znacznym odsetkiem u żytków zielonych. U żytki rolne zajmuj ą 52% powierzchni powiatu, a ich struktura przedstawia si ę nast ępuj ąco: • grunty orne – 60,2% • sady – 7,0% • łąki – 18,8% • pastwiska – 14,0%. Do turystycznych walorów powiatu limanowskiego należy niew ątpliwie zaliczy ć wysoki stopie ń zalesienia tego rejonu, który wynosi 41 % powierzchni ogólnej i plasuje powiat limanowski pod wzgl ędem na 5 miejscu w woj. małopolskim. Spo śród gmin wiejskich najwi ększym stopniem zalesienia charakteryzuj ą si ę: Kamienica (62,4%) i Nied źwied ź (54,6%), a najmniejszym Jodłownik (23,7%) i Łukowica (24,6%).

15 1.5. Podmioty gospodarcze

Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych ogółem w systemie REGON w powiecie limanowskim w 1998 roku wyniosła 5650, z czego blisko 60% podmiotów zarejestrowanych jest w czterech gminach: Limanowa (gmina miejska i wiejska) i Mszana Dolna (gmina wiejska i miejska). Rozmieszczenie podmiotów gospodarczych w poszczególnych gminach przedstawia si ę nast ępuj ąco: • Limanowa (gmina miejska) – 1414 • Mszana Dolna (gmina miejska) – 556 • Limanowa (gmina wiejska) – 757 • Mszana Dolna (gmina wiejska) – 592 • Dobra – 366 • Jodłownik – 304 • Kamienica – 322 • Laskowa – 303 • Łukawica – 297 • Nied źwied ź – 316 • Słopnice – 171 • Tymbark – 252 W powiecie zdecydowanie przewa ża sektor prywatny, który skupia 96,9% wszystkich podmiotów. Na sektor publiczny przypada zaledwie 3,4% ogólnej liczby podmiotów gospodarczych. Jednak w zatrudnieniu wi ększ ą rol ę odgrywa sektor publiczny. Struktura podmiotów gospodarczych według wybranych sekcji przedstawia si ę w sposób nast ępuj ący: • Rolnictwo – 2,6% • Przemysł – 13,2% • Budownictwo – 21,5% • Transport, składowanie i ł ączno ść – 9,4% • Handel i naprawy – 39% • Hotele i restauracje – 3,5% • Po średnictwo finansowe – 1,3%

16 • Obsługa nieruchomo ści i firm – 4,6% • Pozostała działalno ść – 4,8%

1.6. Zasoby mieszkaniowe

Z punktu widzenia turystyki, a w tym szczególnie agroturystyki, bardzo wa żne s ą wolne zasoby mieszkaniowe. Pod tym wzgl ędem sytuacja w powiecie limanowskim, podobnie jak w całym woj. małopolskim, nie przedstawia si ę najlepiej, co wynika głównie z du żego zag ęszczenia ludno ści. Przeci ętna powierzchnia u żytkowa mieszkania na jedn ą osob ę wynosi 15,7 m 2 przy średniej dla województwa 18,1 m 2. Gorsza sytuacja pod tym wzgl ędem wyst ępuje jedynie w powiecie nowos ądeckim, gdzie przeci ętna powierzchnia u żytkowa mieszkania na jedn ą osob ę wynosi 14,4 m 2. Niekorzystnie przedstawiaj ą si ę tak że pozostałe wska źniki. Przeci ętna liczba osób na jedno mieszkanie wynosi 4,5 (woj.małopolskie-3,5), a przeci ętna liczba osób na jedn ą izb ę wynosi 1,2 (woj. małopolskie-1,0) Nie najlepiej kształtuje si ę tak że sytuacja w zakresie budownictwa mieszkaniowego. W 1998 roku oddano do u żytku 164 mieszkania (wszystkie w budownictwie indywidualnym). Oznacza to, że na jedno nowe mieszkanie przypada 713 osób. W województwie małopolskim wska źnik ten wynosi 652 osoby na jedno mieszkanie. Przeci ętna powierzchnia u żytkowa mieszkania oddawanego do u żytku i w powiecie limanowskim wynosi 118,7 m 2 podczas gdy średnia dla woj. małopolskiego wynosi 131,9 m 2. Z punktu widzenia turystyki, dane przedstawione powy żej nie s ą korzystne. Pomimo tego, w ostatnich latach wybudowano wiele nowych, du żych domów, które mog ą by ć przekształcone w małe pensjonaty, a niektóre w gospodarstwa agroturystyczne. Ponadto rejon ten ma wyj ątkowe warunki dla budowy „drugich domów”, b ądź te ż wykorzystania starych, cz ęsto zabytkowych domów mieszkalnych na cele turystyczne po uprzednim przeprowadzeniu remontów. W wielu wsiach spotyka si ę sporo zabytkowych, drewnianych domów i budynków gospodarczych, obecnie ju ż nie u żytkowanych, które idealnie nadaj ą si ę do przystosowania dla potrzeb turystycznych

Tabela 3. Zasoby mieszkaniowe (zamieszkane) w powiecie limanowskim (stan na 31.XII.1998) Powierzchnia Przeci ętna Mieszkania Izby użytkowa powierzchnia liczba osób na Wyszczególnienie mieszka ń użytkowa w tys. m 2 mieszkania na 1 osob ę mieszk izb ę w m 2 anie Powiat limanowski 25721 93314 1821,0 15,7 4,5 1,2

Gminy miejskie Limanowa 3661 13746 240,2 16,9 3,9 1,0 Mszana Dolna 1854 7396 135,4 20,6 3,5 0,9

Gminy wiejskie Dobra 2127 7694 155,5 16,8 4,3 1,20 Jodłownik 1855 6566 129,0 16,4 4,2 1,2 Kamienica 1432 4988 103,1 14,9 4,8 1,4 Laskowa 1617 5855 117,0 16,3 4,4 1,2 Limanowa 4547 15410 307,1 13,9 4,9 1,4 Łukowica 1937 6438 126,2 14,3 4,5 1,4 Mszana Dolna 3062 11487 232,2 15,0 5,1 1,4 Nied źwied ź 1290 5344 107,0 17,0 4,9 1,2 Słopnice 1188 4257 85,2 15,2 4,7 1,3 Tymbark 1151 4133 83,1 14,9 4,8 1.3

Źródło: Województwo małopolskie w liczbach w 1998 roku, Urz ąd Statystyczny, Kraków 1999

1.7. Bud żety gmin w powiecie limanowskim

Przeci ętna wielko ść dochodów gmin na jednego mieszka ńca jest w powiecie limanowskim stosunkowo wysoka i wynosi 1346 zł na osob ę ( średnia dla województwa 1116 zł), co plasuje ten powiat na 2 miejscu pod tym wzgl ędem w woj. małopolskim (wy ższe dochody ma tylko powiat nowos ądecki). Dokładna analiza struktury dochodów wyka że jednak, że sytuacja tylko pozornie jest dobra, poniewa ż udział dochodów własnych gmin w powiecie limanowskim wynosi zaledwie 12,7% ogółu dochodów. Jak niski jest to wska źnik uwidacznia porównanie powiatu z całym województwem, dla którego średni wska źnik udziału środków własnych w dochodach gmin wynosi 27,5%. Struktura dochodów gmin według rodzajów w powiecie limanowskim przedstawia si ę nast ępuj ąco (w nawiasie podano średni ą dla woj. małopolskiego): • Własne – 12,7% (27,5%)

18 • Podatki stanowi ące dochód bud żetu pa ństwa: - 8,6% (23,9%) • Dotacje celowe – 40,4% (16,5%) • Środki pozabud żetowe – 1,6% (2,1%) • Subwencje ogólne – 36,7% (30%) Wydatki bud żetów gmin na jedn ą osob ę s ą wysokie i wynosz ą 1352 zł na osob ę (3 miejsce w województwie po powiecie nowos ądeckim i grodzkim krakowskim). W przeciwie ństwie do dochodów struktura wydatków jest w powiecie limanowskim zbli żona do struktury w woj. małopolskim. Wydatki inwestycyjne stanowi ą 24,9% ogółu wydatków (w woj. małopolskim (21,3%). Struktura wydatków według działów przedstawia si ę nast ępuj ąco (w nawiasie podano średni ą dla woj. małopolskiego): • Gospodarka komunalna – 12,5% (20,4%) • Gospodarka mieszkaniowa – 2,5% (2,4%) • Oświata i wychowanie – 38,2% (39,9) • Kultura i sztuka – 1,9% (3,2%) • Ochrona zdrowia – 1,5% (5,5%) • Opieka społeczna – 7,4% (8,0%) • Administracja samorz ądowa – 9,1% (9,9%) Jaki jest w tym udział wydatków inwestycyjnych na cele turystyczne trudno ustali ć, poniewa ż nie s ą one wyodr ębnione. Z własnych obserwacji wynika, że s ą one wyj ątkowo małe.

19 ROZDZIAŁ II PROFIL TURYSTYCZNY POWIATU LIMANOWSKIEGO

2.1. Walory przyrodnicze i kulturowe

O atrakcyjno ści turystycznej miejscowo ści lub regionu decyduj ą trzy elementy: walory przyrodnicze, walory antropogeniczne oraz zagospodarowanie turystyczne. Podstaw ą rozwoju turystyki s ą walory przyrodnicze i kulturowe, które stanowi ą główn ą sił ę przyci ągaj ącą turystów. Jednak że same walory nie wystarcz ą aby turystyka mogła dobrze si ę rozwija ć. W celu ich wykorzystania konieczne jest istnienie odpowiedniej infrastruktury turystycznej i paraturystycznej, która jest wa żnym składnikiem oferty turystycznej. Powiat limanowski posiada szczególnie cenne walory przyrodnicze. Wi ększ ą cz ęść jego powierzchni zajmuje Beskid Wyspowy, którego charakterystyczn ą cech ą jest wyrastanie z krajobrazu pogórskiego poszczególnych szczytów, niby wysp, które porozcinane s ą gł ębokimi i szerokimi przeł ęczami. Ze szczytów Beskidu Wyspowego podziwia ć mo żna rozległe panoramy Tatr, Gorców, Babiej Góry. Najbardziej znane i malownicze szczyty to Mogielica, Ćwili ń, Lubogoszcz, Łopie ń, Jaworz, a przeł ęcze to Gruszowiec, Widoma, Wysokie. Atrakcyjno ść krajobrazu zwi ększa g ęsta sie ć rzek i potoków górskich, które tworz ą malownicze dolinki i odcinki przełomowe. W powiecie limanowskim wyst ępuj ą tak że znaczne zasoby wód mineralnych o silnych wła ściwo ściach leczniczych oraz wód termalnych. Oprócz niezwykłych krajobrazów doceni ć nale ży w Beskidzie Wyspowym gatunkowe bogactwo lasów, których areał np. w otoczeniu Kamienicy przekracza 60% powierzchni. Szczególnie czytelny jest tu układ ro ślinno ści. Pi ętro pogórza rozpo ściera si ę od 300 do 600 metrów n.p.m. Powy żej wyst ępuje regiel dolny, który porastaj ą lasy świerkowe i bukowe. Na atrakcyjno ść przyrodnicz ą Beskidu Wyspowego maj ą tak że wpływ odkrywane tu podziemne jaskinie, z których najdłu ższa (Jaskinia Zbójnicka) liczy 380 m i jest siedliskiem niezwykle rzadkiego nietoperza – podkowca wielkiego. Drugim obszarem, gdzie koncentruj ą si ę najcenniejsze walory przyrodnicze jest Gorcza ński Park Narodowy, który niemal w cało ści znajduje si ę na terenie powiatu limanowskiego. W Parku mo żna spotka ć wiele bardzo rzadkich gatunków zwierz ąt i ro ślin. Lasy zajmuj ą na terenie Parku 93% powierzchni. W przewadze s ą to drzewostany naturalne lub półnaturalne, reprezentuj ące prawie wszystkie typy lasów górskich wyst ępuj ących w Gorcach, a których wiek si ęga 120-140 lat.

20 Wi ększe bogactwo gatunkowe – w porównaniu z lasami – cechuje polany reglowe. Ma na nich swoje stanowiska około 40% flory naczyniowej Parku, z których szereg to ro śliny rzadkie, zagro żone lub chronione, jak np. kruszczyk błotny, gółek białawy, ozorka zielona czy goryczka wczesna. Bardzo bogaty jest w Gorcza ńskim Parku Narodowym tak że świat zwierz ęcy. Z kr ęgowców na uwag ę zasługuje salamandra plamista oraz traszki: górska i karpacka – endemity karpackie. Ze 123 gatunków ptaków żyj ących na terenie Parku, 8 zostało wpisanych do „Polskiej czerwonej ksi ęgi zwierz ąt”. S ą to: orlik krzykliwy, głuszec, puchacz, puszczyk uralski, włochatka, dzi ęcioł białogrzbiety i trójpalczasty. Z ssaków 9 gatunków zostało uznanych za rzadkie. S ą to: nied źwied ź, wilk, wydra, ry ś, koszatka, popielica, mroczek posrebrzony, mroczek pozłocisty, rz ęsorek mniejszy. 25 gatunków ssaków obj ętych jest ochron ą prawn ą. Jednym z wielu elementów środowiska przyrodniczego podlegaj ącym ochronie w Parku jest naturalny krajobraz. Wn ętrza obfituj ą w liczne miejsca widokowe, z których roztaczaj ą si ę rozległe panoramy niemal we wszystkich kierunkach. Widoki cechuje malowniczo ść , ró żnorodno ść , du ża rozległo ść oraz nawarstwianie si ę planów. Dodatkow ą ich atrakcj ą jest zmienno ść kolorystyki w ró żnych porach roku. Powiat limanowski posiada tak że bogate walory kulturowe. Pod wzgl ędem etnograficznym, ludno ść powiatu stanowi dwie odr ębne grupy: Górali i Lachów. Wynika z tego fantastyczna mieszanka folkloru, tradycji, ubiorów, stylów życia. Na terenie powiatu działaj ą liczne ludowe zespoły folklorystyczne, z których nale ży wymieni ć „Limanowian”, „Spod Kicek”, „Pisarzowian”, „Szczyrzycan”, i wiele innych. Nie wolno tak że zapomina ć o licznych zabytkach architektonicznych, dworach i parkach podworskich, starej zabudowie drewnianej wielu wsi, licznych kapliczkach i krzy żach przydro żnych, cmentarzach wojennych. Z sanktuariów charakterze regionalnym najwi ększe znaczenie posiada opactwo cystersów w Szczyrzycu oraz Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej w Limanowej. Omawiane wy żej walory czyni ą powiat limanowski bardzo atrakcyjnym pod wzgl ędem turystycznym. Dokładna lista zabytków powiatu limanowskiego została zamieszczona w zał ączniku. Zagospodarowanie turystyczne, które tak że wpływa na atrakcyjno ść turystyczn ą, zostanie omówione w dalszej cz ęś ci opracowania.

21 2.2. Atrakcyjno ść turystyczna powiatu limanowskiego

Na potrzeby tego opracowania w Instytucie Turystyki Oddział w Krakowie dokonano oceny atrakcyjno ści turystycznej gmin powiatu limanowskiego. Za główne kryteria przyj ęto takie elementy jak: wody, ukształtowanie terenu, lasy, zabytki, baza noclegowa, baza gastronomiczna, obiekty sportowo-rekreacyjne, szlaki turystyczne, ruch turystyczny. Oceniana była zarówno ilo ść poszczególnych elementów w gminie jak te ż ich jako ść . Ka żdy element atrakcyjno ści był oceniany metod ą bonitacji, według odr ębnej skali punktowej. W wyniku przeprowadzonej oceny ustalono nast ępuj ącą kolejno ść gmin pod wzgl ędem atrakcyjno ści turystycznej. • Nied źwied ź – 40 pkt. • Mszana Dolna (gmina wiejska) – 39 pkt. • m. Limanowa – 36 pkt. • Kamienica – 31 pkt. • Dobra – 29 pkt. • Limanowa (gmina wiejska) – 27 pkt. • m. Mszana Dolna – 27 pkt. • Tymbark – 24 pkt. • Laskowa – 21 pkt. • Łukowica – 20 pkt. • Jodłownik – 19 pkt. • Słopnice – 17 pkt. Ogólnie rzecz bior ąc, dominuj ące znaczenie w rankingu gmin pod wzgl ędem atrakcyjno ści turystycznej posiadaj ą z jednej strony walory przyrodnicze, z drugiej za ś – istniej ące zagospodarowanie turystyczne oraz zwi ązana z tym wielko ść ruchu turystycznego. Dokładn ą punktacj ę poszczególnych elementów w gminach zamieszczono w zał ączniku.

Rysunek 4. Atrakcyjno ść turystyczna gmin powiatu limanowskiego

2.3. Dost ępno ść transportowa

Istot ą turystyki jest zmiana miejsca pobytu, która poci ąga za sob ą potrzeb ę korzystania z usług transportowych. Głównym zadaniem transportu w turystyce jest zapewnienie dost ępno ści transportowej mi ędzy punktami wyj ściowymi i docelowymi (miejscowo ściami, regionami, krajami) w ruchu turystycznym. Na kształtowanie dost ępno ści transportowej decyduj ący wpływ wywieraj ą: poło żenie danej miejscowo ści w stosunku do źródeł ruchu turystycznego, dogodno ść układu sieci transportowej, g ęsto ść i stan techniczny sieci i taboru oraz ilo ść i zasi ęg bezpo średnich poł ącze ń publicznymi środkami transportu. W dost ępno ści mo żna wyró żni ć dost ępno ść wewn ętrzn ą, rozumian ą jako mo żliwo ść przemieszczania si ę w obr ębie danego regionu oraz dost ępno ść zewn ętrzn ą, rozumian ą jako zespół warunków dojazdu do danego regionu. Przy ocenianiu tego zjawiska, w zale żno ści od celu, skali opracowania mo żna przyj ąć ró żne mierniki: • Gęsto ść dróg, mierzona długo ści ą dróg przypadaj ącą na 100 km 2 lub na 1000 mieszka ńców • Ilo ść i zasi ęg bezpo średnich poł ącze ń publicznymi środkami transportu • Osi ągalno ść czasow ą (mapy izochron)

Dost ępno ść wewn ętrzna Wszelkie badania ankietowe prowadzone przez Instytut Turystyki wskazuj ą, że dominuj ące znaczenie w obsłudze przewozów turystycznych posiada transport drogowy (samochody, autobusy, autokary, minibusy, itp.). Zasadnicze zr ęby systemu drogowego na terenie powiatu limanowskiego tworz ą drogi: • Nr 98 Rabka – Limanowa – Nowy S ącz • Nr 956 Bochnia – Limanowa • Nr 963 Lubie ń – Mszana Dolna • Nr 968 Mszana Dolna – Kro ścienko

24 Ponadto du że znaczenie dla obsługi dojazdów z dalszych rejonów maj ą drogi znajduj ące si ę poza terenem powiatu limanowskiego. S ą to drogi z Krakowa do Zakopanego i Tarnowa oraz droga z Brzeska do Nowego S ącza. Sie ć drogowa powiatu limanowskiego zarz ądzana jest w podziale 4-stopniowym: drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne. Ł ączna długo ść dróg o nawierzchni twardej wynosi 957 km, średnia g ęsto ść 99,8 km na 100. Odpowiada to przeci ętnym wska źnikom ogólnokrajowym, natomiast w stosunku do woj. małopolskiego długo ść dróg na 100 km 2 jest znacznie ni ższa (w woj. małopolskim wynosi ona 144,3 km na 100 km 2). Jednak że bior ąc pod uwag ę, że powiat limanowski jest słabo zaludniony i poło żony w obszarze górzystym, który jest powa żną barier ą w budowie dróg, g ęsto ść sieci drogowej nale ży uzna ć za wystarczaj ącą. Gorsza sytuacja wyst ępuje w zakresie stanu technicznego dróg i ich przepustowo ści. W tym miejscu warto przytoczy ć, że na terenie woj. małopolskiego na 708 km dróg 57% znajduje si ę w złym stanie technicznym, a stan dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych jest jeszcze gorszy. Rosn ąca z ka żdym rokiem liczba samochodów osobowych przy niedoinwestowaniu dróg powoduje pogarszanie si ę przepustowo ści i bezpiecze ństwa co w znacznym stopniu zwi ększa uci ąż liwo ść dojazdu do rejonów turystycznych. Dotyczy to nie tyle dróg na terenie powiatu limanowskiego lecz niektórych odcinków dróg na trasach wiod ących do tego powiatu. Najwi ększe niedostatki przepustowo ści maj ą obecnie miejsce na odcinkach My ślenice – Lubie ń, Kraków – Bochnia oraz Bielsko Biała – Głogoczów. W obecnych warunkach czas dojazdu samochodem osobowym z Krakowa do powiatu limanowskiego wynosi 1,5 godziny. Szacunki ekspertów wskazuj ą, że je śli sie ć drogowa nie będzie modernizowana to za 5 lat czas ten zwi ększy si ę do 2-2,5 godziny.

Dost ępno ść zewn ętrzna Dost ępno ść zewn ętrzna okre śla mo żliwo ści dojazdu do powiatu limanowskiego z innych regionów Polski oraz z zagranicy. Dost ępno ść ta jest zale żna od stanu rozwoju transportu w Polsce, a ten jak wiadomo nie jest najlepszy i dalece odbiega od standardów obowi ązuj ących w krajach Europy Zachodniej. W ocenie Ministerstwa Komunikacji i Gospodarki Wodnej do najwi ększych zaniedba ń sieci kolejowej nale ży: • niewielki udział linii dwutorowych i wielotorowych w ogólnej sieci linii kolejowych,

25 • brak linii kolejowych dostosowanych do kursowania szybkich poci ągów, • brak nowoczesnego taboru kolejowego, • niski standard świadczonych usług. W planach rozwojowych transportu kolejowego nie przewiduje si ę dalszej rozbudowy sieci kolejowej. Cz ęść linii o znaczeniu lokalnym przeznaczona zostanie do prywatyzacji, a cz ęść do likwidacji. Główny wysiłek inwestycyjny skierowany zostanie na linie o podstawowym znaczeniu krajowym i mi ędzynarodowym. Linie te maj ą by ć zmodernizowane i dostosowane do standardów obowi ązuj ących w krajach Europy Zachodniej. Chodzi tu głównie o zwi ększenie pr ędko ści poci ągów do 160 km/h, bezpiecze ństwa, podniesienie komfortu jazdy oraz wymian ę taboru na nowocze śniejszy. W ramach porozumienia europejskiego o mi ędzynarodowych liniach kolejowych z AGC – Europa, Agreement on Main International 1, przez teren Polski przebiega ć b ędą 4 linie, po których maj ą kursowa ć poci ągi ekspresowe z szybko ści ą 160 km /godz. W tym programie na terenie woj. małopolskiego maj ą by ć zmodernizowane linie kolejowe E-30 Zgorzelec – Przemy śl oraz C-30/1 Kraków – Muszyna. Ostatnio zrodziła si ę koncepcja budowy nowej linii kolejowej z Podł ęż a do Tymbarku wraz z modernizacj ą istniej ącej linii do Zakopanego i Nowego S ącza. Przewiduje si ę, że na tych liniach poci ągi b ędą kursowa ć z pr ędko ści ą 160 km/h. Gdyby doszło do realizacji tego przedsi ęwzi ęcia, czas podró ży z Krakowa do Limanowej skróciłby si ę do około 30-40 minut. W ten sposób powiat limanowski znalazłby si ę w strefie podmiejskiej Krakowa. Obecnie Limanowa nie posiada bezpo średnich, dalekobie żnych poł ącze ń kolejowych. Ale dzi ęki stosunkowo dobrze rozbudowanej sieci poł ącze ń dalekobie żnych do Zakopanego, Krynicy i Zagórza mo żliwo ści dojazdu do powiatu z najwa żniejszych regionów Polski nale ży uzna ć za wystarczaj ące. Znacznie gorzej kształtuj ą si ę warunki dojazdu do powiatu samochodem osobowym. Przyczyn ą tego jest w szczególno ści: • niski udział w ogólnej sieci dróg o twardej nawierzchni autostrad i dróg szybkiego ruchu, • brak dróg bitych umo żliwiaj ących bezkolizyjny ruch tranzytowy na terytorium Polski z omini ęciem miast i jednopoziomowych przejazdów kolejowych, • niski stan techniczny dróg i zaniedbania w budowie nowoczesnych mostów,

1 Polityka transportowa. Ministerstwo Gospodarki Narodowej; Warszawa 1994.

26 • mały udział nowoczesnego taboru samochodowego, • dosy ć niski poziom świadczenia usług przewozowych. Polskie drogi s ą zupełnie niedostosowane do obsługi wzmo żonych przewozów turystycznych, pomimo, że Polska jest krajem wybitnie tranzytowym. W ocenie Arthura D. Little do najwi ększych zaniedba ń głównych dróg, ł ącz ących inne kraje i najwi ększe aglomeracje miejskie z najbardziej atrakcyjnymi rejonami turystycznymi naszego kraju nale żą :2 • mała przepustowo ść przej ść granicznych (du że kolejki, zbyt du ża strata czasu w przejazdach przez granic ę), • du że nat ęż enie ruchu samochodowego na drogach i zbyt wolna jazda, • zawiły przejazd przez centra miast (brak obej ść drogowych wokół miast i aglomeracji miejskich), • słabe oznakowanie dróg pod wzgl ędem turystycznym, • brak punktów informacyjno – rezerwacyjnych przy głównych drogach, • brak waloryzacji atrakcji turystycznych wokół głównych dróg, • niedostateczna ilo ść parkingów strze żonych oraz miejsc postojowych w miejscach atrakcyjnych, • niedostateczna ilo ść i niski standard moteli, hoteli oraz placówek gastronomicznych. W celu likwidacji tych zaniedba ń, w 1993 roku został zatwierdzony przez Rad ę Ministrów program budowy 2600 km autostrad oraz 3900 km dróg szybkiego ruchu. Realizacja tego programu jest jednak mocno opó źniona. Na terenie woj. małopolskiego wybudowano dotychczas odcinek autostrady Kraków – Mysłowice, a w najbli ższym czasie przewiduje si ę budow ę odcinka Kraków – Tarnów. Dzi ęki realizacji tych planów warunki podró żowania ulegn ą poprawie i znacznie polepszy si ę dost ępno ść transportowa do rejonów turystycznych.

2 A. D. Little, Strategia rozwoju krajowego produktu turystycznego 1995-2004, UKFiT, Warszawa 1994

27 Rysunek 5. Projekt rozbudowy i modernizacji sieci transportowej w woj. małopolskim

Du ży wpływ na dost ępno ść transportow ą z s ąsiednich województw ma transport autobusowy, który na odległo ściach do 200 km oraz na obszarach pozbawionych sieci kolejowej spełnia rol ę uzupełniaj ącą w stosunku do kolei Miernikiem tego rodzaju dost ępno ści jest liczba i zasi ęg bezpo średnich poł ącze ń autobusowych. Bezpo średnie poł ączenia autobusowe do Limanowej obejmuj ą tylko południow ą cz ęść Polski. Limanowa posiada bezpo średnie poł ączenia autobusowe z takimi miejscowo ściami jak Cieszyn, Rybnik, Nysa, Katowice, Kraków, Mielec, Rzeszów, Krosno, Gorlice, Szczawnica, Zakopane, Żywiec. Podobnie jak w przypadku transportu kolejowego mo żliwy jest dogodny dojazd z innych miejscowo ści przy pomocy poł ącze ń autobusowych obsługuj ących Zakopane, Nowy S ącz i Krynic ę.

2.4. Infrastruktura turystyczna i paraturystyczna

W procesie tworzenia i sprzeda ży produktu turystycznego istotne znaczenie posiada infrastruktura turystyczna i paraturystyczna. Obejmuje ona wiele obiektów i urz ądze ń, które świadcz ą usługi na rzecz turystów i ludno ści miejscowej. Mog ą one by ć w gestii podmiotów bran ży turystycznej lub innych działów gospodarki narodowej jak równie ż ró żnych instytucji. Z punktu widzenia codziennych potrzeb turystów najwa żniejsze znaczenie ma baza noclegowa oraz baza żywieniowa. Atrakcje kulturowe i przyrodnicze wraz z baz ą noclegow ą i gastronomiczn ą stanowi ą trzon produktu turystycznego i decyduj ą w du żej mierze o wysoko ści dochodów uzyskiwanych z tytułu obsługi ruchu turystycznego.

2.4.1. Baza noclegowa

2.4.1.1. Wielko ść i struktura bazy noclegowej Na terenie powiatu limanowskiego w 1999r. znajdowało si ę 81 obiektów noclegowych, które dysponowały 2486 miejscami noclegowymi, z czego na obiekty sezonowe przypadało 990 miejsc. W 1998r. powiat ten zajmował 7 miejsce w woj. małopolskim pod wzgl ędem wielko ści bazy noclegowej.

29 Tabela 4. Wielko ść bazy noclegowej w powiecie limanowski na tle innych powiatów woj. małopolskiego Wyszczególnienie Miejsca Miejsca noclegowe Miejsca noclegowe noclegowe-ogółem całoroczne sezonowe liczba udział% liczba udział% liczba udział% ogółem 93640 100% 63553 100% 30087 100% tatrza ński 31395 33,53% 23154 36,43% 8241 27,39% nowos ądecki 18807 20,08% 12876 20,26% 5931 19,71% m. Kraków 13147 14,04% 9357 14,72% 3790 12,60% nowotarski 11993 12,81% 7686 12,09% 4307 14,32% suski 2631 2,81% 1926 3,03% 705 2,34% limanowski 2539 2,71% 1313 2,07% 1226 4,07% gorlicki 2475 2,64% 1189 1,87% 1286 4,27% my ślenicki 2231 2,38% 1030 1,62% 1201 3,99% krakowski 1154 1,23% 604 0,95% 550 1,83% wadowicki 993 1,06% 874 1,38% 119 0,40% m. Tarnów 988 1,06% 785 1,24% 203 0,67% m. Nowy S ącz 975 1,04% 385 0,61% 590 1,96% tarnowski 879 0,94% 558 0,88% 321 1,07% brzeski 874 0,93% 324 0,51% 550 1,83% wielicki 614 0,66% 223 0,35% 391 1,30% boche ński 565 0,60% 342 0,54% 223 0,74% oświ ęcimski 504 0,54% 441 0,69% 63 0,21% olkuski 457 0,49% 369 0,58% 88 0,29% miechowski 250 0,27% 0 0,00% 250 0,83% dąbrowski 81 0,09% 29 0,05% 52 0,17% chrzanowski 73 0,08% 73 0,11% 0 0,00% proszowicki 15 0,02% 15 0,02% 0 0,00% Źródło: Główny Urz ąd Statystyczny

W strukturze bazy noclegowej zwraca uwag ę brak obiektów noclegowych oferuj ących wy ższy standard jak hotele czy motele oraz brak taniej bazy noclegowej w postaci kempingów i pól namiotowych. Najwi ększy udział posiadaj ą pensjonaty oferuj ące 503 miejsca noclegowe co stanowi 20,2% ogółu, drugie miejsce zajmuj ą pokoje go ścinne dysponuj ące 450 miejscami (18,1% ogółu), a trzecie przypada w udziale o środkom wczasowym, które posiadaj ą 338 miejsc (13,6%). W tym miejscu nale ży zwróci ć uwag ę, że na terenie powiatu limanowskiego znajduje si ę wiele kwater agroturystycznych i wi ększych obiektów nale żą cych do zakładów pracy i ró żnych instytucji, które nie s ą rejestrowane przez GUS. Przykładem tego mo że by ć gmina Łukowica. Według sprawozdawczo ści GUS na jej terenie istnieje tylko jedno gospodarstwo agroturystyczne, a z przeprowadzonego wywiadu wynika, że dysponuje ona co najmniej 8 takimi gospodarstwami oraz 3 dalszymi obiektami

30 dzier żawionymi przez osoby fizyczne lub prawne (posiadaj ące ł ącznie około 150 miejsc noclegowych). Szczegółowe dane na ten temat zawiera poni ższa tabela.

Tabela 5. Struktura bazy noclegowej i stopie ń jej wykorzystania w powiecie limanowskim w 1998 roku Rodzaj obiektu Liczba Miejsca % miejsc Stopie ń obiektów noclegowe noclegowych wykorzystania Hotele 0 0 0,00% - Motele 1 34 1,37% 14,9% Pensjonaty 6 503 20,23% 23,4% Domy wycieczkowe 1 65 2,61% 27,0% Schroniska 1 25 1,01% 15,4% Schroniska młodzie żowe 7 218 8,77% 16,1% Ośrodki wczasowe 10 338 13,60% 29,1% Ośrodki kolonijne 3 129 5,19% 30,9% Domy pracy twórczej 1 35 1,41% 31,7% Domki turystyczne 1 40 1,61% 20,1% Pokoje go ścinne 29 450 18,10% 23,2% Kwatery agroturystyczne 12 142 5,71% 14,1% Inne 9 507 20,39% 25,0% Ogółem 81 2486 100,00% 23,9% Źródło: Urz ąd Statystyczny w Nowym S ączu

2.4.1.2. Zró żnicowanie przestrzenne w rozmieszczeniu bazy noclegowej. W rozmieszczeniu bazy noclegowej na obszarze powiatu limanowskiego wyst ępuje du ża nierównomierno ść . Ponad 72% ogółu miejsc noclegowych skupia si ę na terenie 4 gmin: Limanowa (gmina miejska), Mszana Dolna (gmina miejska), Mszana Dolna (gmina wiejska) oraz Nied źwied ź. Z pozostałych gmin znacz ący udział ma tylko Kamienica z 7,4% wszystkich miejsc noclegowych. Udział pozostałych gmin jest stosunkowo niski, a uwag ę zwraca brak jakiejkolwiek bazy noclegowej w gminie Słopnice. Rozmieszczenie bazy noclegowej w powiecie limanowskim według gmin przedstawiono w poni ższej tabeli.

31 Tabela 6. Rozmieszczenie bazy noclegowej w powiecie limanowskim w 1999 roku Gmina Obiekty Miejsca ogółem W tym

całoroczne sezonowe

liczba udział liczba udział liczba udział liczba udział Limanowa (miejska) 9 11,11% 257 10,34% 245 16,38% 12 1,21% Limanowa ) 2 2,47% 84 3,38% 0 0,00% 84 8,48% Mszana Dolna (miejska) 9 11,11% 352 14,16% 152 10,16% 200 20,20% Mszana Dolna 14 17,28% 654 26,31% 464 31,02% 190 19,19% Dobra 5 6,17% 82 3,30% 24 1,60% 58 5,86% Jodłownik 1 1,23% 35 1,41% 35 2,34% 0 0,00% Kamienica 10 12,35% 183 7,36% 90 6,02% 93 9,39% Laskowa 6 7,41% 106 4,26% 96 6,42% 10 1,01% Łukowica 1 1,23% 8 0,32% 0 0,00% 8 0,81% Nied źwied ź 20 24,69% 544 21,88% 390 26,07% 154 15,56% Słopnice Tymbark 4 4,94% 181 7,28% 0 0,00% 181 18,28% Ogółem 81 100,00% 2486 100,00% 1496 100,00% 990 100,00% Źródło: Urz ąd Statystyczny w Nowym S ączu

2.4.1.3. Wykorzystanie bazy noclegowej Zdolno ść recepcyjn ą i jej wykorzystanie ustalono na podstawie wska źników wykorzystania miejsc noclegowych. Na terenie powiatu, dla cało ści zasobów noclegowych wska źnik ten kształtował si ę na poziomie 23,9%. Jest to wska źnik wyj ątkowo niski, blisko dwukrotnie ni ższy od wska źnika dla województwa małopolskiego (44,7%) oraz dla całej Polski (42,4%). Rozpatruj ąc to zagadnienie w zale żno ści od rodzaju obiektów, stwierdzono, że najwy ższe wykorzystanie miejsc noclegowych wyst ąpiło w domach pracy twórczej (31,7%), ośrodkach kolonijnych (30,9%), o środkach wczasowych (29,1%) i domach wycieczkowych (27,0%). Natomiast najni ższym stopniem wykorzystania charakteryzowały si ę kwatery agroturystyczne (14,1%), motele (14,9%), schroniska (15,4%). i schroniska młodzie żowe (16,1%).

Rysunek 6. Struktura bazy noclegowej w powiecie limanowskim

Rysunek 7. Rozmieszczenie bazy noclegowej w powiecie limanowskim

Rysunek 8. Stopie ń wykorzystania bazy noclegowej w powiecie limanowskim na tle woj. małopolskiego Bł ąd! Nie mo żna otworzy ć pliku.

8 0 ,0 0 %

w oj. m ałopolskie pow iat lim anow ski 7 0 ,0 0 %

6 0 ,0 0 %

5 0 ,0 0 %

4 0 ,0 0 %

3 0 ,0 0 %

2 0 ,0 0 %

1 0 ,0 0 %

0 ,0 0 % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

35 Słabe wykorzystanie niektórych obiektów świadczy o znacznych rezerwach oraz o niskiej ich rentowno ści. Jest to efekt braku atrakcyjnej oferty, skutecznej promocji oraz dystrybucji. Dowodzi równie ż słabej współpracy i aktywno ści ró żnych podmiotów bran ży turystycznej w powi ększaniu atrakcyjno ści i tworzeniu nowych produktów turystycznych. Spotyka si ę równie ż świadome zani żanie wykorzystania miejsc noclegowych ze wzgl ędów podatkowych. Jednym z głównych czynników słabego wykorzystania bazy noclegowej jest niski standard wyposa żenia obiektów i niezadowalaj ąca jako ść świadczonych usług. Wi ększo ść obiektów noclegowych w Polsce, w tym tak że w regionie małopolskim, budowana była w latach 60 i 70-tych przez zakłady pracy. Dostosowana była ona do ówczesnych niewielkich wymogów. Charakteryzowała si ę skromnym wyposa żeniem i nie zawsze przemy ślan ą lokalizacj ą. Stan ten dodatkowo pogorszyła post ępuj ąca dekapitalizacja obiektów.

2.4.2. Baza gastronomiczna

Zaspokojenie potrzeb żywieniowych nale ży do podstawowych obowi ązków terenów recepcyjnych i rzutuje w du żej mierze na dochodowo ść i ocen ę całego pakietu usług turystycznych. Mo że te ż by ć traktowana jako atrakcja turystyczna i by ć głównym celem wyjazdów turystycznych ze wzgl ędu na jadłospis, kuchni ę regionaln ą, wystrój oraz działalno ść artystyczną lub rozrywkow ą. Baza gastronomiczna słu ży zarówno miejscowej ludno ści jak i turystom. Według danych Starostwa Powiatowego w Limanowej na terenie powiatu limanowskiego istnieje 39 placówek gastronomicznych, z czego na restauracje przypada 21, na kawiarnie 10 oraz na bary 8 placówek. Najwi ęcej placówek gastronomicznych znajduje si ę w mie ście Limanowa oraz w gminach: Dobra, Łukowica i Słopnice. Oprócz tego wy żywienie oferuje wi ększo ść rejestrowanych gospodarstw agroturystycznych.

Tabela 7. Baza gastronomiczna w powiecie limanowskim w 1999 roku Gmina Placówki gastronomiczne ogółem kawiarnie bary restauracje Limanowa (miejska) 6 - - 6 Limanowa (wiejska) 1 - - 1 Mszana Dolna (miejska) 8 1 6 1 Mszana Dolna (wiejska) 3 2 - 1 Dobra 9 - 7 2 Jodłownik 3 - 1 2 Kamienica 3 - 1 2 Laskowa 1 - - 1 Łukowica 4 4 - - Nied źwied ź 3 - - 3 Słopnice 4 2 1 1 Tymbark 6 2 3 1 ogółem 51 11 19 21 Źródło: Opracowanie własne na podstawie wywiadów przeprowadzonych w urz ędach gminnych

Ogólnie rzecz bior ąc stan bazy gastronomicznej w powiecie limanowskim jest niezadowalaj ący. W rejonach turystycznych o wi ększym nat ęż eniu ruchu turystycznego oraz przy drogach tranzytowych brak jest du żych placówek gastronomicznych, zdolnych obsłu żyć wi ększ ą liczb ę turystów oraz oferuj ących szerszy asortyment potraw. Brak jest równie ż typowych zajazdów, gospod, karczm serwuj ących dania regionalne. Zbyt mało jest równie ż restauracji o podwy ższonym standardzie oraz lokali gastronomiczno-rozrywkowych.

2.4.3. Wybrane placówki, urz ądzenia turystyczne i paraturystyczne

Uzupełnieniem podstawowej bazy noclegowej i żywieniowej w turystyce s ą ró żne urz ądzenia i instytucje towarzysz ące. Nale żą do nich obiekty i urz ądzenia o charakterze usługowym, sportowym, rekreacyjnym, handlowym, rozrywkowym, kulturalnym, które zaspokajaj ą ró żnorodne potrzeby zarówno ludno ści miejscowej jak i turystów oraz podnosz ą atrakcyjno ść walorów turystycznych. W zale żno ści od stopnia ich wykorzystania przez turystów i ludno ść miejscow ą, dzielimy je na turystyczne i paraturystyczne. Z wa żniejszych placówek i urz ądze ń o charakterze turystycznym zwrócono uwag ę na te, które maj ą istotne znaczenie w obsłudze ruchu turystycznego: biura podró ży i informacji, szlaki turystyczne oraz urz ądzenia sportowo-rekreacyjne. 2.4.3.1. Biura podró ży i agencje turystyczne W powiecie limanowskim w 1999r. prowadziły działalno ść usługow ą 4 biura podró ży, 2 punkty informacyjne oraz 3 stowarzyszenia agroturystyczne. 3 biura podró ży znajduj ą si ę w

37 Limanowej a 1 w Mszanie Dolnej. Punkty informacji turystycznej s ą zlokalizowane w Dobrej, Limanowej, a stowarzyszenia agroturystyczne działaj ą w Mszanie Dolnej, Limanowej i Kamienicy. Ponadto tury ści mog ą zasi ęgn ąć informacji w urz ędach gmin w Kamienicy, Laskowej, Tymbarku, Słopnicach oraz Limanowej. Pewne informacje mo żna uzyska ć tak że w PTTK w Limanowej, w Dyrekcji Gorcza ńskiego Parku Narodowego, biurach podró ży oraz w niektórych obiektach noclegowych. 2.4.3.2. Szlaki turystyczne Szlaki turystyczne s ą specyficznym elementem produktu turystycznego. Ł ącz ą one na trasie najbardziej atrakcyjne walory przyrodnicze lub kulturowe z obiektami niezb ędnymi dla zaspokojenia podstawowych potrzeb turystów. W zale żno ści od środków transportu wyró żniamy szlaki piesze, rowerowe, samochodowe, kajakowe, żeglarskie, je ździeckie, a ze wzgl ędu na przewodni ą tematyk ę szlaki historyczne (np. szlak Jana Sobieskiego z Wilanowa do Wiednia), etnograficzne (np. szlak kultury łemkowskiej), zabytków architektonicznych (np. szlak Renesansu Polskiego), biograficzne (np. szlak Kopernika), przyrodnicze ( ście żki dydaktyczne). Szlaki turystyczne wyznaczane i przeprowadzane s ą przez najbardziej atrakcyjne rejony. Pozwalaj ą one na: • deglomeracj ę ruchu turystycznego (skierowanie go na obszary dotychczas słabo wykorzystane), • odkrywanie pojedynczych obiektów mało odwiedzanych, które poł ączone w jedn ą cało ść daj ą nowy jako ściowo produkt turystyczny, • zaktywizowanie walorów dziedzictwa kulturowego, • zdynamizowanie nowych segmentów ruchu turystycznego oraz rynków zbytu. Szlaki piesze Turystyka piesza to najstarsza, najta ńsza i najbardziej dost ępna forma turystyki. Mog ą ją uprawia ć wszyscy bez wzgl ędu na wiek, płe ć, por ę roku i warunki atmosferyczne. Czas trwania jest dowolny, od krótkich spacerów po wielodniowe w ędrówki. Do najcz ęstszych form nale żą : wycieczki, w ędrówki, obozy w ędrowne, rajdy, zloty, rajdy gwia ździste (nocne), zawody na orientacj ę. Do uprawiania turystyki pieszej na terenie powiatu limanowskiego słu ży g ęsta sie ć szlaków pieszych. Najwa żniejsze z nich wiod ą na najwy ższe szczyty Gorców: Turbacz, Obidowiec, Przysłop, Gorc oraz Beskidu Wyspowego: Mogielic ę, Śnie żnic ę, Lubo ń Wielki, Lubogoszcz, Ostr ą, Mody ń, Sałasz, Pasmo Łososi ńskie. Niektóre z tych szlaków, po

38 odpowiednim przystosowaniu mog ą by ć wykorzystane do uprawiania turystyki rowerowej, je ździeckiej i narciarskiej.

Tabela 8. Szlaki piesze w powiecie limanowskim L.p. Przebieg szlaku Kolor szlaku Długo ść szlaku (w km)* Szlaki administrowane przez Oddział PTTK Ziemi Limanowskiej 1 Limanowa-Łysa Góra-Sałasz niebieski 6,0 2 Sałasz-Jaworz-Rojówka niebieski 9,5 3 Limanowa-Golców-Mody ń niebieski 15,5 4 Kamienica-Zbludza-Mody ń niebieski 6,4 5 Kamienica-Ochotnica Dolna niebieski 7,0 6 Szczyrzyc-Jodłownik-Kostrza zielony 9,8 7 Limanowa-Papro ć-Tymbark-Kostrza zielony 9,8 8 Dobra-Łopie ń-Mogielica zielony 11,2 9 Przeł ęcz Ostra-Cicho ń-Przeł ęcz Słopnicka-Mogielica zielony 10,2 10 Łukowica-Szkiełek-Przeł ęcz Ostra zielony 11,0 11 Łososina Górna-Sarczyn zielony 8,5 12 Piusarzowa PKP-Sałasz zielony 4,3 13 Laskowa-Sałasz czarny 7,3 14 Męcina PKP-Sta ńkowa Góra żółty 5,1 15 Tymbark-Słopnice-Mogielica żółty 12,3 16 Łososina Górna-Pasierbiec-Kaamionna żółty 9,0 17 Óśrod. Wyp. Łysa Góra-Stary Krzy ż-Łysa Góra-Nowy Krzy ż- żółty 4,0 Ośrod. Wyp Szlaki administrowane przez inne oddziały PTTK 1 Łysina-Wierzbanowska Góra-Kasina Wielka czerwony 4,0 2 Kasina Wielka-Lubogoszcz-Mszana Dolna czerwony 11,4 3 Mszana Dolna-Przeł ęcz Glisne-Lubo ń Wielki czerwony 1,4 4 Czasław-Grodzisko-Ciecie ń-Kasina Wielka niebieski 14,0 5 Kasina Wielka-Śnie żnica-Ćwilin-Jurków niebieski 10,5 6 Jurków-Mogielica niebieski 5,5 7 Kamionna-Rupniów-Tymbark niebieski 9,3 8 Mogielica-Szczawa niebieski 8,6 9 Lubie ń-Szczebel-Glisne-Raba Ni żna zielony 8,0 10 Mszana Dolna-Lubogoszcz zielony 5,0 11 Mszana Dolna-Kobylica-Jasie ń zielony 14,2 12 Szczyrzyc-Ciecie ń zielony 5,0 13 Przeł ęcz Gruszowiec-stok Śnie żnicy zielony 5,0 14 Białe-Polana Wały-Półrzeczki zielony 7,0 15 Mszana Dolna-Czarny Dział-Ćwilin żółty 9,6 16 Mogielica-Jasie ń-Rzeki żółty 10,6 17 Lubie ń-Szczebel-Mszana Dolna-Kasinka Mała czarny 4,5 18 Kasinka-Mała-Lubogoszcz czarny 5,6 19 Przeł ęcz Pod Kobylica-Lubomierz czarny 3,5 20 Szczyrzyc-Pogorzany-Przeł ęcz Pod Grodziskiem czarny 6,0 21 Rabka-Por ęba Wielka-Turbacz niebieski 15,0 22 Rzeki-Nowa Polana-Gorc niebieski 5,0 23 Rzeki-Dolina Kamienicy-Przeł ęcz Borek niebieski 9,3 24 Maciejowa-Por ęba Wielka zielony 3,5 25 Raba Ni żna-Nied źwied ź-Turbacz zielony 17,7 26 Koninki-Tobołów-Obidowiec-Stare Wierchy zielony 8,0 27 Kudło ń-Polana Stawieniec-Dolina Kamienicy zielony 3,1 28 Rabka Zaryte-Stare Wierchy zielony 11,5 29 Koninki-Olszówka żółty 2,5 30 Rzeki-Kudło ń-Przeł ęcz Borek-Turbacz żółty 13,3

39 31 Lubomierz-Kudło ń czarny 5,1 32 Koninki-Kudło ń czarny 5,1 33 Przeł ęcz Borek-Polana Gabrowa czarny 2,4 34 Szczawa-Nowa Polana czarny 5,2 35 Stare Wierchy-Turbacz-Kiczora czerwony 10,0 36 Polana Gabrowa-Przysłop-Gorc zielony 8,7 *podana tylko długo ść odcinka biegn ącego przez teren powiatu Źródło: opracowanie własne

Oprócz tego, na terenie Gorcza ńskiego Parku Narodowego udost ępniono dla ruchu pieszego wa żniejsze odcinki dróg stokowych. Wyci ągi i szlaki narciarskie Narciarstwo nale ży obecnie do najbardziej popularnych form turystyki aktywnej. Wprawdzie najwi ększym uznaniem cieszy si ę narciarstwo zjazdowe, ale coraz wi ększ ą popularno ść zyskuje snowboard i narciarstwo biegowe. Beskid Wyspowy i Gorce, le żą ce w granicach administracyjnych powiatu limanowskiego, posiadaj ą dobre warunki terenowe i klimatyczne do uprawiania narciarstwa. Na terenie powiatu znajduje si ę obecnie 9 wyci ągów orczykowych i 1 krzesełkowy. Wi ększo ść urz ądze ń jest przestarzała technicznie i charakteryzuje si ę mał ą przepustowo ści ą oraz brakiem zaplecza (punkty gastronomiczne, punkty informacji turystycznej, parkingi, sanitariaty, wypo życzalnie sprz ętu, oznakowanie terenowe). Wi ększo ść tras zjazdowych jest zbyt krótka z wyj ątkiem wyci ągu w Kasince Wielkiej na Śnie żnic ę i w Koninkach na Tobołów. Wi ększo ść tras nie jest dostatecznie na śnie żona i o świetlona. Tabela 9. Wyci ągi narciarskie w powiecie limanowskim Nazwa Długo ść / Rodzaj Stopie ń Uwagi wyci ągu ró żnica wyci ągu trudno ści wzniesie ń Por ęba Wielka - Koninki Tobołów I 1200/300 lin – krzes. trudna rat., snow. Hucisko 325/100 talerz. b. trudna rat., snow Starmaszka 270/40 talerz. łatwa rat., snow Tobołów II 140/40 talerz. łatwa rat., snow Jaworzyna 300/90 orczyk. trudna rat., snow Lubomierz Wyci ąg I 600/180 orczyk. trudna Szczawa Wyci ąg I 580/125 orczyk. śr. trudna Kasina Wielka Śnie żnica 1075/280 orczyk. trudna Rat. Wierzbanowa 210/45 zaczepowy łatwa

40 Limanowa Łysa Góra 610/160 orczyk. gór ą trudna (główny) Łysa Góra 250/35 zaczepowy b. łatwa (dolny) Tymbark Łopie ń orczyk. Źródło: Opracowanie własne

Coraz bardziej popularne jest narciarstwo biegowe i chocia ż posiada niezłe warunki do rozwoju w Beskidzie Wyspowym i Gorcach, nie jest tam zbyt popularne ze wzgl ędu na brak odpowiednio oznakowanych i przygotowanych szlaków narciarskich. Obecnie na terenie powiatu limanowskiego istniej ą jedynie 2 oznakowane szlaki w Gorcach: • zielony: Turbacz – Obidowiec – Stare Wierchy, • czerwony: Koninki – Tobołów – Obidowiec. Ze wzgl ędu na rosn ące zapotrzebowanie na uprawianie sportów i rekreacji zimowej oraz przeci ąż enie istniej ących o środków w Tatrach, Beskidzie Śląskim i Karkonoszach, konieczna jest modernizacja i budowa nowoczesnej infrastruktury dla potrzeb narciarstwa. Poszerzenie oferty wymaga zagospodarowania zupełnie nowych terenów, co jest du żą szans ą dla rozwoju turystyki w powiecie limanowskim, tym bardziej, że nowe wyci ągi, kolejki i szlaki mog ą by ć wykorzystane dla uprawiania ró żnych form turystyki tak że w okresie letnim. Szlaki rowerowe Na terenie Gorcza ńskiego Parku Narodowego zostało wytyczonych i oznakowanych 6 szlaków rowerowych o ł ącznej długo ści 52,5 km. Przebiegaj ą one po istniej ących szlakach pieszych oraz drogami stokowymi Szlaki konne W porozumieniu ze Stowarzyszeniem Koni Huculskich w Tarnowie, wytyczonych zostało na terenie Gorcza ńskiego Parku Narodowego 7 szlaków konnych o ł ącznej długo ści 63 km. Wybudowana została tak że wiata odpoczynkowa na przeł ęczy Borek. 2.4.3.3. Obiekty sportowo – rekreacyjne W ostatnich latach zmienia si ę model i wymagania odno śnie wypoczynku. Nie wystarczaj ą ju ż dobre warunki zakwaterowania i wy żywienia, coraz wi ększ ą wag ę przywi ązuje si ę do aktywnych form sp ędzania czasu wolnego, które wymagaj ą urz ądze ń sportowo–rekreacyjnych. Od ich ilo ści i rodzajów zale ży bogactwo oferty rekreacyjnej. Urz ądzenia sportowo – rekreacyjne lokowane s ą zarówno w bazie noclegowej jak równie ż w miejscowo ściach poza t ą baz ą. Pierwsze z nich słu żą turystom, drugie za ś ludno ści

41 miejscowej i turystom. Analiza tego zjawiska jest bardzo trudna, przede wszystkim dlatego, że gminy nie prowadz ą dokładnej ewidencji obiektów sportowo-rekreacyjnych. Poni ższe zestawienie pochodzi z kwestionariuszy ankietowych dotycz ących zagospodarowania turystycznego, nadesłanych przez poszczególne gminy do Starostwa Powiatowego. Nale ży jednak podej ść do niego z du żą doz ą ostro żno ści, ze wzgl ędu na dużą dowolno ść i brak jakichkolwiek instrukcji odno śnie sposobów klasyfikacji obiektów i wypełniania ankiet.

Tabela 10. Obiekty sportowo – rekreacyjne w powiecie limanowskim Gmina Rodzaj obiektu Stadiony Boiska Sale Korty Baseny Hale Wyci ągi klubowe sportowe gimnastyczne tenisowe sportowe narciarskie Razem 17 36 18 4 3 2 12 Źródło: Opracowanie własne na podstawie wywiadów przeprowadzonych w urz ędach gminnych

Na podstawie tych ankiet stwierdzono, że na terenie powiatu limanowskiego znajduje si ę łącznie 75 obiektów sportowo-rekreacyjnych. Najwi ęcej jest stadionów i boisk sportowych, sal gimnastycznych i boisk piłkarskich nale żą cych do klubów sportowych.

2.5. Ruch turystyczny

2.5.1. Wielko ść i struktura ruchu turystycznego w rejestrowanej bazie noclegowej Ruch turystyczny jest zjawiskiem żywiołowym, szczególnie ruch jednodniowy, zwi ązany z wypoczynkiem codziennym, świ ątecznym, weekendowym i tranzytem. Dlatego sprawozdawczo ść w turystyce ogranicza si ę tylko do ewidencji turystów, którzy korzystaj ą przynajmniej z jednego noclegu w rejestrowanej bazie noclegowej. Pomija natomiast turystów korzystaj ących z noclegów u znajomych i rodziny, w nierejestrowanych kwaterach prywatnych, na wsi w gospodarstwach agroturystycznych. W tej sytuacji dokładn ą analiz ę przeprowadzono na podstawie ruchu turystycznego rejestrowanego w bazie noclegowej opartej na danych z Głównego Urz ędu Statystycznego. Z danych Urz ędu Statystycznego w Nowym S ączu wynika, że w powiecie limanowskim w okresie od X 1998 do IX 1999 z bazy noclegowej skorzystało 31.284 tys. turystów, z czego na cudzoziemców przypadało 653 osoby. W okresie od X 1997 do IX 1998 roku powiat limanowski zajmował 10 miejsce pod wzgl ędem wielko ści ruchu turystycznego w śród powiatów woj. małopolskiego.

Tabela 11. Wielko ść rejestrowanego ruchu turystycznego w powiecie limanowskim na tle powiatów woj. małopolskiego Powiat Korzystaj ący z noclegów Ogółem Cudzoziemcy Polacy ogółem 2365504 601170 1764334 boche ński 12599 1765 10834 brzeski 6167 312 5855 chrzanowski 4861 777 4084 dąbrowski 536 130 406 gorlicki 28457 971 27486 krakowski 33612 3448 30164 limanowski 28089 425 27664 miechowski 768 0 768 my ślenicki 28938 743 28195 nowos ądecki 240624 3260 237364 nowotarski 146544 5055 141489 olkuski 20732 1827 18905 oświ ęcimski 24218 10527 13691 proszowicki 65 0 65 suski 39717 774 38943 tarnowski 9052 142 8910 tatrza ński 573308 57029 516279 wadowicki 36925 2444 34481 wielicki 11661 1889 9772 m. Kraków 1041239 496923 544316 m. Nowy S ącz 26312 4010 22302 m. Tarnów 51080 8719 42361 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS.

2.5.2. Rozmieszczenie przestrzenne ruchu turystycznego Najwi ększa koncentracja ruchu turystycznego wyst ępuje w rejonach najbardziej atrakcyjnych i zagospodarowanych pod wzgl ędem turystycznym: w mie ście Limanowa i Mszana Dolna oraz w gminach wiejskich Mszana Dolna i Nied źwied ź. Gminy te skupiaj ą 27.209 tys. turystów, tj.87% ogółu turystów powiatu limanowskiego. Takie gminy jak Łukowica, Dobra, Laskowa czy Jodłownik odznaczaj ą si ę stosunkowo słabym nasileniem ruchu turystycznego. W gminie Słopnice nie zarejestrowano natomiast ani jednego turysty z powodu braku bazy noclegowej.

43 Długo ść pobytu turystów, mierzona liczb ą noclegów, waha si ę w zale żno ści od gminy i rodzaju bazy noclegowej od 2,1 do 12,8, przy średniej wynosz ącej 4,2 noclegu. Bior ąc pod uwag ę gminy, najdłu żej przebywaj ą tury ści w Tymbarku (12,8 noclegu), Dobrej (10,1 noclegu)) oraz w Laskowej (10,1 noclegu), a najkrócej w mie ście Limanowa (2,1 noclegu), gminie Limanowa (3,3 noclegu) oraz Kamienica (3,7 noclegu) Rozpatruj ąc długo ść pobytu turystów w zale żno ści od rodzaju bazy noclegowej stwierdzono, że najdłu ższym pobytem odznaczaj ą si ę o środki kolonijne (13,6 noclegu), ośrodki wczasowe (10,6 noclegu) oraz kwatery agroturystyczne (8,5 noclegu), a najkrótszym schroniska turystyczne (1,2 noclegu), motele (1,3 noclegu) oraz domy wycieczkowe (2,3 noclegu) Jeszcze wi ększ ą koncentracj ę wykazuje ruch zagraniczny, który skupia si ę głównie w Limanowej, Mszanie Dolnej i gminie wiejskiej Mszana Dolna. W wymienionych jednostkach zarejestrowano w okresie od X 1998 do IX 1999 roku 629 turystów zagranicznych, co stanowi 96,3% ogółu cudzoziemców. Tak niski udział turystów krajowych i zagranicznych w innych gminach wi ąż e si ę z brakiem atrakcji, bazy noclegowej, nowoczesnych urządze ń sportowo-rekreacyjnych. Sytuacj ę w tej dziedzinie pogarsza skromna oferta produktów turystycznych oraz słaba informacja, promocja jak równie ż dystrybucja. Dokładne dane na temat rozmieszczenia krajowego i zagranicznego ruchu turystycznego na terenie powiatu limanowskiego przedstawia poni ższa tabela oraz rys nr Rysunek 9.

Tabela 12. Rozmieszczenie ruchu turystycznego w powiecie limanowskim od 1.X 1998 do 30.IX 1999 roku Gmina Korzystaj ący z noclegów Udzielone noclegi ogółem w tym ogółem w tym cudzoziemcy cudzoziemcy Limanowa (miejska) 10121 413 216333 1694 Limanowa (wiejska) 417 10 1363 23 Mszana Dolna (miejska) 3550 115 13715 141 Mszana Dolna (wiejska) 6756 101 35856 520 Dobra 264 10 2665 123 Jodłownik 767 0 4049 - Kamienica 1387 4 5110 16 Laskowa 463 0 3018 - Łukowica 3 0 14 - Nied źwied ź 6782 0 34659 - Słopnice - - Tymbark 774 0 9978 - Ogółem 31284 653 132060 2517 Źródło: Urz ąd Statystyczny w Nowym S ączu

44 Rysunek 9. Ruch turystyczny w rejestrowanej bazie noclegowej powiatu limanowskiego

2.5.3. Prognoza ruchu turystycznego w powiecie limanowskim. Podstaw ą do skonstruowania prognozy ruchu turystycznego były prognozy wykonane przez Instytut Turystyki w Warszawie dla całej Polski oraz prognozy wykonane przez krakowski oddział Instytutu Turystyki dla woj. małopolskiego. 3 Prognozy te były oparte o badania ankietowe, dotycz ące wyjazdów turystycznych. Zakładaj ą one, że krajowy ruch turystyczny w 1998-2007 b ędzie wzrastał przeci ętnie o 4% rocznie, a zagraniczny od 0,87% do 2,4%. Tempo wzrostu jest zgodne z prognozami Światowej Organizacji Turystyki oraz Światowej Rady Turystyki i Podró ży przyj ętymi dla Europy Środkowo-Wschodniej.

Tabela 13. Prognoza ruchu turystycznego w Polsce i woj. małopolskim w latach 1998- 2007 (w mln osób) Wyszczególnienie Lata Dynamika w 2007 1998=100 1998 2004 2007 Polska Liczba turystów 82,2 104,0 117,0 42,3% krajowych Liczba turystów 18,8 21,5 22,1 17,6% zagranicznych Małopolska Liczba turystów 10,3 13,0 14,7 42,3% krajowych Liczba turystów 3,0 3,5 3,6 17,6% zagranicznych Źródło: Strategia rozwoju woj. małopolskiego-turystyka, Instytut Turystyki Oddział w Krakowie, Kraków 1999, s.97

W trakcie konstruowania prognozy stwierdzono du że rozbie żno ści mi ędzy faktyczn ą wielko ści ą ruchu turystycznego, rejestrowan ą przez GUS a wielkości ą deklarowan ą w ankietach w 1998 roku. Z jednej strony fakt ten spowodowany jest niedoskonało ści ą sprawozdawczo ści w turystyce, która nie obejmuje znacznej cz ęś ci bazy noclegowej, z drugiej za ś – du żą liczb ą osób wyje żdżaj ących w celach turystycznych, którzy korzystaj ą z go ściny u krewnych i znajomych, przebywaj ą we własnych domach, namiotach, przyczepach kempingowych, itp.

3 Por. Strategia rozwoju woj. małopolskiego-turystyka, Instytut Turystyki Oddział w Krakowie, Kraków 1999, s.97

46 Porównuj ąc wielko ść ruchu rejestrowanego w statystyce GUS z wielko ści ą wynikaj ącą z bada ń ankietowych, okazuje si ę, że w woj. małopolskim w 1998 roku zarejestrowanych było zaledwie 23% turystów krajowych i 20% turystów zagranicznych. Przy prognozie wielko ści ruchu na terenie powiatu limanowskiego w latach 1998- 2007 przyj ęto podobne zało żenia jak w prognozie ogólnopolskiej: • jako rok bazowy przyj ęto 1998, • za podstaw ę do stworzenia prognozy ruchu turystycznego przyj ęto deklarowan ą liczb ę wyjazdów turystycznych w 1998 roku, • deklarowan ą wielko ść ruchu turystycznego w powiecie limanowskim ustalono na podstawie relacji zachodz ących mi ędzy wielko ści ą ruchu rejestrowanego przez GUS a ruchem deklarowanym w ankietach w woj. małopolskim. W rezultacie przeprowadzonych oblicze ń ustalono, że szacunkowa wielko ść ruchu turystycznego w powiecie limanowskim wyniosła w 1998 roku 92,6 tys. osób, a zagranicznego 1,7 tys. osób. Liczby te na przestrzeni lat 1998-2007 powinny wzrosn ąć odpowiednio do 131,799 tys. osób i 1,999 tys. osób. Dokładne dane ilustruje poni ższa tabela. Tabela 14. Prognoza ruchu turystycznego w latach 1999– 2007 w powiecie limanowskim Lata Ruch turystyczny (w tys. osób) krajowy zagraniczny 1998 92,600 1,700 1999 96,304 1,741 2000 100,156 1,779 2001 104,162 1,821 2002 108,329 1,863 2003 112,662 1,905 2004 117,169 1,947 2005 121,855 1,964 2006 126,729 1,982 2007 131,799 1,999 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Urz ędu Statystycznego w Nowym S ączu

W tym miejscu nale ży zwróci ć uwag ę, że do wszelkich prognoz nale ży podchodzi ć z du żą doz ą ostro żno ści. S ą one najcz ęś ciej konstruowane w oparciu o ekstrapolacj ę istniej ących trendów i zakładaj ą stabilizacj ę wszystkich elementów z wyj ątkiem czasu. Czas jednak nie wpływa na zmiany a jedynie je porz ądkuje. A z do świadczenia wiadomo, że wiele elementów ulega cz ęstym zmianom pod wpływem wielu ró żnych czynników, jak np. konfliktów etnicznych, terroryzmu, wzrostu bezrobocia, ubo żenia ludno ści, itp.

47 W powiecie limanowskim w ęzłowe znaczenie dla wzrostu ruchu turystycznego b ędą miały inwestycje powi ększaj ące zdolno ść recepcyjn ą, wzbogacaj ące ofert ę produktów turystycznych i podnosz ące jako ść świadczonych usług.

2.6. Identyfikacja istniej ących produktów turystycznych w powiecie limanowskim

Jednym z najwa żniejszych elementów tzw. marketingu mix jest produkt. Pod poj ęciem tym nale ży rozumie ć dosłownie wszystko, co mo żna zaoferowa ć na rynku. Nie jest wi ęc produktem wył ącznie rzecz materialna, lecz ka żdy wytwór działalno ści człowieka. Do kategorii produktu mo żna wi ęc zaliczy ć np. krzesło, ksi ąż kę, samochód, past ę do z ębów, pomysł na rozwi ązanie jakiego ś problemu, wykład na uczelni, usług ę fryzjersk ą, usług ę przewodnick ą i wiele innych. Zgodnie z przedstawionym wy żej ogólnym poj ęciem produktu, za produkt turystyczny nale ży uzna ć wszystko to, co oferuje si ę turystom. Chodzi w tym miejscu o rzeczy i usługi, z których korzystaj ą tury ści od momentu podj ęcia decyzji o wyje ździe a ż do jego zako ńczenia. W skład tak zdefiniowanego produktu wejdzie wi ęc m. in. informacja w miejscu zamieszkania, transport, zakwaterowanie, wy żywienie, oferta sp ędzenia wolnego czasu w miejscu docelowym. Z powy ższego wynika bardzo wa żna cecha produktu turystycznego, a mianowicie jego komplementarno ść , która polega na tym, że produktem turystycznym nigdy nie jest pojedyncza usługa czy rzecz materialna, lecz dopiero kompozycja kilku elementów, które tworz ą wi ązk ę (pakiet). Dopiero taka wi ązka mo że zosta ć nazwana produktem turystycznym. Nie wystarczy zaoferowa ć wi ęc turystom jedynie noclegu czy wy żywienia. Aby konkretna oferta mogła odnie ść sukces na rynku musi zawiera ć w sobie wiele innych elementów uatrakcyjniaj ących pobyt turystów: imprezy folklorystyczne, mo żliwo ść skorzystania z obiektów sportowo-rekreacyjnych, itp. Według V.T.C. Middletona, na produkt turystyczny składaj ą si ę nast ępuj ące elementy :4 • atrakcje i środowisko miejsca docelowego (krajobraz, klimat, zabytki, muzea, tradycje, folklor itp.), • infrastruktura i usługi miejsca docelowego (baza noclegowa, gastronomia, transport w miejscu docelowym, oferta aktywnego wypoczynku sie ć sprzeda ży detalicznej oraz inne usługi),

48 • dost ępno ść miejsca docelowego (drogi, porty lotnicze, koleje, cz ęsto ść poł ącze ń, szybko ść i zasi ęg pojazdów), • wizerunki miejsca docelowego, czyli obraz tego miejsca w świadomo ści turystów, • cena płacona przez konsumenta. Przyst ępuj ąc do tworzenia produktu turystycznego nale ży zadba ć o wszystkie wymienione wy żej elementy. Z punktu widzenia potrzeb poszczególnych turystów bardzo wa żna jest struktura produktu turystycznego, na któr ą składa si ę: • rdze ń produktu, • produkt rzeczywisty, • produkt poszerzony. Najistotniejsze znaczenie posiada rdze ń produktu, który decyduje o motywach i decyzji wyjazdu. Rdzeniem produktu jest główna korzy ść jak ą osi ąga turysta w trakcie wyjazdu. W przypadku produktu turystycznego rdzeniem mo że by ć mo żliwo ść wypoczynku w czystym środowisku, mo żliwo ść prze życia przygody, mo żliwo ść poznania ciekawych miejsc. Tworz ąc produkt turystyczny, nale ży w pierwszym rz ędzie zaopatrzy ć go w rdze ń. Nie jest bowiem produktem turystycznym oferta kilkudniowego pobytu nad morzem, je śli nie zapewni si ę turystom mo żliwo ści beztroskiego wypoczynku. Nie jest produktem objazdowa wycieczka po zabytkowych miejscach, lecz dopiero satysfakcjonuj ące zaspokojenie potrzeby poznania tego miejsca. 5 Produkt rzeczywisty jest ju ż natomiast konkretn ą ofert ą, a wi ęc tym co klient otrzyma za swoje pieni ądze. W jego skład wchodz ą atrakcje przyrodnicze i kulturowe, baza noclegowa, baza gastronomiczna, transport.

4 V. T. C. Middleton, Marketing w turystyce, Polska Agencja Promocji Turystyki, Warszawa 1996, s. 89 5 B. Kwarciak, O szczególnej roli produktu w promocji turystyki /w:/ Marketing turystyki-wybrane zagadnienia, Instytut Turystyki oraz AVSI, Kraków 1999

49 Rysunek 10. Struktura produktu turystycznego

Produkt poszerzony tworz ą dodawane do produktu rzeczywistego usługi, które maj ą na celu uatrakcyjnienie pobytu turystycznego. Mog ą to by ć porady przy sprzeda ży produktu, mo żliwo ść rezerwacji miejsc, dodatkowe wycieczki, imprezy folklorystyczne, świ ęta ludowe, oferta sp ędzania czasu wolnego, itp. Nale ży zaznaczy ć, że produkt rzeczywisty i poszerzony nie s ą czym ś stałym. Elementy produktu poszerzonego staj ą si ę z czasem elementami produktu rzeczywistego. Dzieje si ę tak wtedy, gdy staj ą si ę one standardem dost ępnym u wi ększo ści producentów. Z powy ższego mo żna wysnu ć wniosek, że konkurencja pomi ędzy produktami turystycznymi odbywa si ę w zasadzie na poziomie produktu poszerzonego. Aktualny profil turystyczny pow. limanowskiego mo żna okre śli ć w oparciu o istniej ące walory i atrakcje przyrodnicze i kulturowe oraz zagospodarowanie turystyczne w postaci bazy noclegowej, gastronomicznej oraz urz ądze ń sportowo – rekreacyjnych. Elementy te stworzyły podstaw ę gospodarki turystycznej w powiecie limanowskim i pozwoliły mu wej ść na krajowe rynki turystyczne ze znaczn ą ofert ą produktów turystycznych. Wytyczaj ą one równie ż kierunki dalszego rozwoju turystyki w powiecie limanowskim. Poni ższe rozwa żania nale ży traktowa ć jako wst ęp do opracowania, które w dalszej cz ęś ci, zmierza do ustalenia koncepcji rozwoju produktów turystycznych, wydzielenia obszarów strategicznych, sprecyzowania głównych celów, programów i zada ń stanowi ących podstaw ę dla wdra żania strategii rozwoju turystyki w powiecie limanowskim. Bior ąc pod uwag ę z jednej strony istniej ące walory przyrodnicze i kulturowe oraz zagospodarowanie turystyczne, z drugiej za ś wielko ść i charakter ruchu turystycznego, zidentyfikowano nast ępuj ące produkty turystyczne: • Turystyka aktywna (piesza, rowerowa, narciarska), • Agro- i ekoturystyka, • Turystyka tranzytowa, • Turystyka religijna i pielgrzymkowa. Produkty te s ą zgodne z wdra żanymi w życie strategiami rozwoju krajowego produktu turystycznego, z programami rozwoju produktów markowych oraz kierunkami rozwoju turystyki w woj. małopolskim. Turystyka aktywna Oferta w zakresie turystyki aktywnej oparta jest na wykorzystaniu zró żnicowanego ukształtowania terenu, sprzyjaj ących warunków klimatycznych oraz sieci szlaków pieszych,

51 rowerowych, konnych, wyci ągów i szlaków narciarskich, jak równie ż o istniej ącą baz ę noclegow ą. Produkt w zakresie turystyki pieszej i rowerowej, której trasy w du żej mierze przebiegaj ą znakowanymi szlakami pieszymi, oferuj ą w zasadzie wszystkie gminy powiatu limanowskiego, a w szczególno ści: Mszana Dolna, Nied źwied ź, Kamienica, Tymbark, Limanowa, Słopnice. Produkt w zakresie turystyki narciarskiej oferuj ą obecnie gminy, w których znajduj ą si ę wyci ągi: Nied źwied ź, Mszana Dolna, Limanowa, Kamienica, Tymbark, Laskowa. Wędrówki narciarskie po wytyczonych szlakach mog ą odbywa ć si ę we wszystkich gminach powiatu limanowskiego. Do tego celu mog ą by ć wykorzystywane górskie szlaki piesze, ście żki i drogi w lasach. Obecnie na terenie powiatu istnieje 7 gospodarstw oferuj ących turystom jazd ę konn ą, które znajduj ą si ę w Limanowej, Mszanie Dolnej, Jurkowie, Rupniowie, Mordarce, Por ębie Wielkiej, Przyszowej. Oferta ta mo że zosta ć rozszerzona dla go ści o środków wczasowych, ośrodków kolonijnych, zielonych szkół poprzez wynajem koni razem z instruktorami z hodowli koni huculskich w Gładyszowie. Mocn ą stron ą turystyki aktywnej s ą doskonałe warunki terenowe i klimatyczne. Główn ą barier ą uniemo żliwiaj ącą ich pełne wykorzystanie jest niedorozwój infrastruktury turystycznej i paraturystycznej. Zbyt mało jest schronisk turystycznych, biwaków, wyci ągów narciarskich o odpowiednim standardzie, odpowiednio zagospodarowanych szlaków je ździeckich i rowerowych, punktów widokowych, itp. Niezadowalaj ący jest tak że system informacji i promocji turystycznej. Dodatkow ą barier ą s ą tak że działania ró żnych proekologicznych grup nacisku, protestuj ących przeciwko rozbudowie infrastruktury turystycznej. Agroturystyka i ekoturystyka Ofert ę t ę kreuj ą obecnie 108 gospodarstw agroturystycznych, których najwi ęcej znajduje si ę w gminach: Laskowa – 10 gospodarstw, Limanowa – 19, Łukowica – 2, Tymbark – 15, Dobra – 12, Mszana Dolna – 11, Nied źwied ź – 14, Kamienica – 25. Ekoturystyk ę i ró żne formy turystyki przyrodniczej oferuje obecnie Gorcza ński Park Narodowy z siedzib ą w Por ębie Wielkiej oraz rezerwat przyrody „ Śnie żnica” w gminie Dobra.

Mocn ą stron ą tych produktów s ą walory krajobrazowe i kulturowe, natomiast słab ą stron ą niedoinwestowanie w sie ć komunikacyjn ą, w urz ądzenia sportowo – rekreacyjne, niewielka liczba imprez kulturalnych, sportowych (brak pełnego kalendarza imprez), słabe udost ępnienie obiektów zabytkowych dla turystów indywidualnych. Turystyka tranzytowa Oferta opiera si ę obecnie o walory widokowe drogi krajowej 98, biegnącej z Bielska przez Limanow ą, Nowy S ącz do Sanoka oraz drogi z Wieliczki przez Dobczyc ę, Mszan ę Doln ą do Kro ścienka i Szczawnicy. Pierwsza z nich jest fragmentem tzw. drogi sudecko – karpackiej i stanowi jeden z czterech głównych szlaków dla w ędrówek motorowych, druga natomiast stanowi alternatywn ą tras ę z Krakowa do Zakopanego i Szczawnicy o wybitnych walorach krajobrazowych i wypoczynkowych. Mocn ą stron ą tego produktu s ą wspomniane ju ż wybitne walory widokowe, słab ą natomiast niedostateczne zagospodarowanie dróg tranzytowych. Brakuje moteli, punktów gastronomicznych, miejsc postojowych, parkingów, punktów widokowych, itp. Turystyka religijna i pielgrzymkowa Z obiektów kultu religijnego najwi ęcej turystów przyci ągaj ą: klasztor o.o. Cystersów w Szczyrzycu, bazylika pod wezwaniem Matki Boskiej Bolesnej w Limanowej oraz sanktuarium Matki Bo żej Pocieszenia w Pasierbcu, w których znajduj ą si ę słyn ące łaskami, koronowane wizerunki Matki Boskiej. Wymienione wy żej produkty s ą podstaw ą dla dalszego rozwoju turystyki w powiecie limanowskim w najbli ższym 10 – leciu. Ich gama powinna jednak zosta ć poszerzona o produkty przedstawione w programie 2: turystyk ę wczasowo-rehabilitacyjn ą, turystyk ę my śliwsk ą, w ędkarstwo, lotniarstwo, plenery i warsztaty dla artystów, wycieczki kolej ą „w stylu retro”, trekking.

2.7. Rola samorz ądu w rozwoju turystyki

Samorz ądy wszystkich szczebli, pocz ąwszy od województwa a sko ńczywszy na gminach, spełniaj ą funkcje regulacyjno-koordynacyjne, polegaj ące na kontrolowaniu relacji pomi ędzy podmiotami gospodarczymi w celu: • Zapewnienia w danych warunkach lokalnych (gminnych i powiatowych) oraz zewn ętrznych (regionalnych i krajowych) maksymalnej aktywno ści gospodarczej gminy.

54 • Zapewnienia mo żliwie najwy ższego, w danych warunkach lokalnych i zewn ętrznych, poziomu warunków bytowych oraz mo żliwo ści konsumpcyjnych społeczno ści lokalnej. • Zapewnienia takiego sposobu eksploatacji elementów środowiska przez lokalne podmioty gospodarcze oraz społeczno ść lokaln ą, który minimalizuje wtórne, nie zamierzone efekty tej eksploatacji. Przedstawione, uniwersalne cele strategiczne w rozwoju lokalnym wymagaj ą w przypadku ka żdej z gmin i całego powiatu odpowiedniego sprecyzowania celów w zale żno ści od specyfiki funkcjonalnej gminy i powiatu, poziomu zagospodarowania przestrzeni, potencjału demograficznego, skali i struktury dochodów lokalnego bud żetu, aktywno ści społeczno ści lokalnej, itp. Po dokładnym rozeznaniu tych elementów nale ży dokona ć identyfikacji zada ń strategicznych, tj. przedsi ęwzi ęć , których realizacja jest warunkiem sukcesu w osi ągni ęciu zało żonych celów rozwoju. Dla wielu gmin powiatu limanowskiego funkcja turystyczna sta ć si ę mo że istotnym – strategicznym – czynnikiem rozwoju lokalnego. Znaczenie tej funkcji, jej skala i przestrzenny zasi ęg oddziaływania b ędzie oczywi ście zró żnicowany w zale żno ści od walorów turystycznych i stopnia zagospodarowania turystycznego w gminie. W ka żdym jednak przypadku o znaczeniu tego rodzaju funkcji w gospodarce gminy decyduje aktywno ść społeczno ści lokalnej i kreatywna zdolno ść władz gminnych, która uwidacznia si ę w umiej ętno ści opracowania społecznie akceptowanej strategii rozwoju lokalnego oraz sprawnego pokonywania barier i trudno ści w realizacji wytyczonych zada ń strategicznych. Gospodarka turystyczna ma charakter lokalny, uwarunkowany przede wszystkim walorami i infrastruktur ą turystyczna zwi ązanymi z konkretnym obszarem (najcz ęś ciej miejscowo ści ą, gmin ą lub kilkoma gminami), poniewa ż walory turystyczne cz ęsto przekraczaj ą granice administracyjne. Narzuca to konieczno ść współpracy wszystkich podmiotów bran ży oraz wielu urz ędów gminnych. Z tych powodów powstało w przeszło ści wiele zwi ązków gminnych. Obecnie, po wprowadzeniu reformy administracyjnej, wiod ącą rol ę we współpracy i koordynacji działalno ści turystycznej powinien odgrywa ć samorz ąd powiatowy oraz Powiatowa Organizacja Turystyczna.

Rysunek 11. Systemy powi ąza ń pomi ędzy samorz ądami, organizacjami turystycznymi oraz innymi organizacjami (gospodarczymi, kulturalnymi, społecznymi, itp.) w działaniach na rzecz turystyki

Ministerstwo Gospodarki Organizacje gospodarcze, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego i Polska Organizacja Turystyczna kulturalne, społeczne, urz ędy Mieszkalnictwa

Urz ąd wojewódzki Inne organizacje na szczeblu Regionalna Organizacja Turystyczna wojewódzkim

Urz ąd powiatowy Inne organizacje na szczeblu Powiatowa Organizacja Turystyczna powiatowym

Mi ędzygminne zwi ązki turystyczna

Reprezentacja bran ży turystycznej na Gminne organizacje turystyczne szczeblu gminnym lub mi ędzygminnym

Urz ąd gminny

Ustawa o samorz ądzie powiatowym nakłada na nie tylko zadania zwi ązane z kultur ą fizyczn ą i turystyk ą, ale tak że z transportem i drogami publicznymi, gospodark ą wodn ą, ochron ą przyrody, kultur ą, zagospodarowaniem przestrzennym, promocj ą powiatu, współprac ą z organizacjami pozarz ądowymi, które zajmuj ą si ę turystyk ą. Współpraca ta powinna dotyczy ć ochrony walorów przyrodniczych i kulturowych, kreowania nowych produktów turystycznych, podejmowania wspólnych przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych, usprawnienia systemu informacji, promocji i dystrybucji usług turystycznych. Samorz ąd powiatowy, oprócz współpracy z samorz ądami gminnymi, powinien by ć łącznikiem mi ędzy gminami a organami administracji wojewódzkiej. Urz ąd wojewódzki spełnia podobne zadania jak powiat, tylko na wi ększym obszarze. U ich podło ża eksponowane s ą cele zwi ązane z pobudzaniem aktywno ści gospodarczej, podnoszeniem poziomu konkurencyjno ści i innowacyjno ści w gospodarce, zachowaniem walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego oraz kształtowaniem ładu przestrzennego. Na samorz ądzie wojewódzkim spoczywa tak że obowi ązek realizacji długofalowego rozwoju gospodarczego, co podyktowane jest polityk ą regionaln ą prowadzon ą przez pa ństwo. Rozwój ten powinien by ć wspierany przez bud żet pa ństwa oraz przez fundusze pomocowe Unii Europejskiej. Przeznaczone ono b ędzie na zadania i projekty przyj ęte w strategii rozwoju województwa, które zawarte zostan ą w tzw. kontraktach wojewódzkich. Wniosek dotycz ący programów i projektów przewidzianych do realizacji powinien zawiera ć: • Nazw ę instytucji zgłaszaj ącej, • Nazw ę projektu (krótki opis), • Okres realizacji, • Osob ę odpowiedzialn ą za kontakty, • Zgodno ść ze strategi ą rozwoju województwa, powiatu lub gminy, • Zgodno ść z miejscowym planem przestrzennym, • Decyzj ę o warunkach zabudowy • Projekt techniczny, • Pozwolenie na budow ę • Koszt inwestycji, • Planowane nakłady ( bud żet własny, centralny, po życzki komercyjne)

57 W zwi ązku z tym, podstawowym zadaniem urz ędu powiatowego byłoby umieszczenie du żych przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych w zadaniach kontraktu wojewódzkiego. Problemem jest jednak brak konkretnych projektów. Dotychczasowe strategie rozwoju gospodarczego opracowywane dla poszczególnych gmin i dla całego powiatu limanowskiego, okre ślaj ą w sposób bardzo ogólny programy i zadania. Maj ą one zwykle charakter życzeniowy i hasłowy. Wnioski o przyznanie pomocy finansowej wymagaj ą natomiast konkretnych danych odno śnie planowanych zada ń (m.in. źródeł finansowania, wysoko ści wsparcia, efektów realizacji, terminów rozpocz ęcia, wykonawców oraz odpowiedzialnych za prawidłow ą realizacj ę, itp.). W zwi ązku z tym konieczne jest przygotowanie konkretnych projektów inwestycyjnych. Zdecentralizowany charakter gospodarki turystycznej wywołuje nie tylko potrzeb ę współpracy, o której ju ż wspomniano, ale tak że koordynacji i konsultacji mi ędzy wszystkimi jednostkami zaanga żowanymi w realizacj ę zało żeń strategii rozwoju turystyki. Chodzi o wywołanie zjawiska synergii, która dodatkowo stymuluje rozwój i wykorzystanie potencjału turystycznego regionu. Modelowy system konsultacji, koordynacji i współpracy przedstawiono na rysunku 10.

2.8. Powiat limanowski – analiza SWOT

Podstawow ą metod ą stosowan ą w analizie sytuacji rynkowej produktu turystycznego jest analiza SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats). Metoda okre śla mocne i słabe strony produktu oraz jego szanse i zagro żenia rynkowe. Ocena mocnych i słabych stron odnosi si ę do danego produktu na obszarze powiatu, rozumianych jako czynniki wewn ętrzne, natomiast analiza szans i zagro żeń wskazuje na rol ę czynników zewn ętrznych w kreowaniu sytuacji rynkowej produktu. Analiza SWOT zmierza z jednej strony do ujawnienia wszystkich mocnych stron, które społeczno ść lokalna powinna wykorzysta ć dla rozwoju turystyki, a ści ślej rzecz ujmuj ąc produktów turystycznych oraz słabych stron, które nale ży eliminowa ć. Z drugiej za ś strony ukazuje szanse i zagro żenia zewn ętrzne, które mog ą sprzyja ć lub zagra żać prawidłowemu rozwojowi turystyki. Oceny te maj ą charakter wzgl ędny i wynikaj ą z porównania danego produktu z produktem konkurentów. W warunkach dynamicznie zmieniaj ącego si ę otoczenia, marketing produktu turystycznego zale ży przede wszystkim od umiej ętno ści dostrzegania i wykorzystania pojawiaj ących si ę szans rynkowych. Mog ą one mie ć źródła koniunkturalne, polityczne,

58 ekologiczne, kulturowe, technologiczne, demograficzne. Okre ślony rozwój wydarze ń mo że otwiera ć pewne nowe mo żliwo ści rynkowe. Diagnoza stanu rozwoju turystyki w poł ączeniu z analiz ą SWOT stwarza punkt wyj ścia dla sformułowania misji, celów priorytetowych, głównych programów rozwoju oraz konkretnych zada ń.

Mocne strony. 1. Bogate zasoby przyrodnicze, urozmaicone ukształtowanie terenu, korzystny klimat, du że zalesienie, wyst ępowanie wód termalnych i mineralnych, Gorcza ński Park Narodowy. 2. Liczne zabytki architektury sakralnej i świeckiej. 3. Żywa kultura ludowa – ró żnorodno ść grup etnicznych o bogatych tradycjach i bogatym folklorze, rozwini ęte r ękodzieło i sztuka ludowa. 4. Stosunkowo du ża baza noclegowa, znaczne zasoby nowych i starych domów nadaj ących si ę do przystosowania dla celów turystycznych, sprzyjaj ące warunki do budowy tzw. „drugich domów”. 5. Dobre warunki terenowe i klimatyczne dla uprawiania i rozwoju rekreacji i sportów zimowych. 6. Sprzyjaj ące warunki do rozwoju letniej turystyki aktywnej (łatwe trasy, punkty widokowe, rozległe panoramy). 7. Korzystne warunki dla rozwoju agro i eko – turystyki (korzystna struktura agrarna i własno ściowa gospodarstw rolnych). 8. Mo żliwo ść rozwoju ekologicznego rolnictwa i produkcji zdrowej żywno ści. 9. Du ży potencjał demograficzny, znaczne zasoby ludno ści w wieku produkcyjnym.

Słabe strony. 1. Niski standard i słabe wykorzystanie bazy noclegowej. 2. Niedostateczna wielko ść , rozmieszczenie i struktura bazy gastronomicznej. 3. Słabo rozwini ęta infrastruktura sportowo – rekreacyjna. 4. Niedostateczna oferta kulturowa, brak pełnego kalendarza imprez. Niemo żno ść kupienia pami ątek i wyrobów miejscowego rzemiosła. 5. Zbyt w ąska gama oferowanych produktów i zró żnicowanych pakietów turystycznych. 6. Brak wyspecjalizowanych kadr do obsługi turystyki aktywnej, wodnej, wędkarskiej, my śliwskiej, przyrodniczej, je ździeckiej, organizatorów imprez

59 masowych, kulturalnych, sportowych, turystycznych, folklorystycznych organizowanych dla dzieci, młodzie ży, osób starszych oraz osób niepełnosprawnych. 7. Zły stan techniczny oraz słabe zagospodarowanie dróg dla obsługi turystów, brak moteli, zajazdów, parkingów, miejsc postojowych, sprawnego systemu pomocy drogowej oraz dobrego oznakowania. 8. Słaba koordynacja działa ń turystycznych w skali gmin i powiatu, brak lokalnej organizacji turystycznej skupiaj ącej wszystkie podmioty zwi ązane z turystyk ą. 9. Brak strategicznych planów rozwoju turystyki w poszczególnych rejonach, gminach czy miejscowo ściach. 10. Brak środków finansowych w bud żetach gminnych, powiatowych i wojewódzkich na przygotowanie i wsparcie finansowe projektów inwestycji turystycznych i paraturystycznych. Zbyt skomplikowane procedury uzyskania kredytów i środków finansowych z ró żnych fundacji i organizacji pomocowych. 11. Niskie dochody ludno ści i wynikaj ący st ąd brak środków na prywatne inwestycje. 12. Wysokie wska źniki zag ęszczenia powierzchni mieszkaniowej. 13. Ograniczenia rozwojowe zwi ązane z ochron ą przyrody.

Szanse. 1. Sprzyjaj ąca polityka pa ństwa w zakresie rozwoju turystyki, jako jednej z wiod ących funkcji gospodarczych. 2. Wdra żanie strategii rozwoju produktów turystycznych, tworzenie programów rozwoju produktów markowych, opracowanie wieloletnich planów marketingowych i promocyjnych, powoływanie nowych ośrodków informacyjnych za granic ą oraz lokalnych i regionalnych organizacji turystycznych. 3. Blisko ść Krakowa i innych miast jako o środków emisji ruchy turystycznego. 4. Przeci ąż enie ruchem turystycznym tradycyjnych o środków turystycznych (Zakopane, Krynica). 5. Planowana budowa autostrady A – 4 oraz drogi ekspresowej do Zakopanego oraz linii kolejowej Podł ęż e – Piekiełko. Dalsza rozbudowa centrum komunikacyjnego w Krakowie, lotniska w Balicach oraz w Nowym Targu, ci ągła modernizacja przej ść granicznych, które poprawiaj ą dost ępno ść komunikacyjn ą w skali krajowej i mi ędzynarodowej.

60 6. Powstanie i działalno ść na szczeblu krajowym i regionalnym instytucji wspieraj ących rozwój turystyki (Polska Organizacja Turystyczna, Polska Izba Turystyczna, Polskie Zrzeszenie Hoteli, PZM, PTTK, PTSM, Polska Federacja Campingu i Caravaningu.). Umacnianie si ę bran ży turystycznej, powstanie lobby turystycznego. 7. Pomoc finansowa krajów Unii Europejskiej w postaci programu Phare III i funduszy przedakcesyjnych – SAPARD, ISPA. 8. Mo żliwo ści uzyskania preferencji podatkowych oraz środków finansowych na budow ę niektórych obiektów rekreacyjnych z licznych funduszy celowych i agencji rz ądowych i pozarz ądowych, jak np.: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Ochrony Gospodarstw, Ekofundusz, Pa ństwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Pa ństwowy Fundusz Pracy, Fundusz Rozwoju Przedsi ębiorczo ści, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Agencja Rozwoju Gospodarczego, itp. 9. Zmiana trendów w turystyce krajowej i mi ędzynarodowej, dzi ęki czemu nast ąpił wzrost zainteresowania turystyk ą aktywn ą, zdrowotn ą, kulturow ą, agroturystyk ą, ekoturystyk ą.

Zagro żenia. 1. Brak dostatecznych środków w bud żecie pa ństwa na rozwój infrastruktury społecznej, technicznej i turystycznej oraz restrukturyzacj ę rolnictwa w rejonach zagro żonych du żym bezrobociem. 2. Brak ustawy górskiej i uzdrowiskowej. 3. Du ża konkurencyjno ść powiatów o ściennych (Nowy S ącz, Nowy Targ, Kraków). 4. Niezadowalaj ące post ępy w budowie dróg, autostrad i dróg ekspresowych oraz zbiorników retencyjnych. 5. Dezintegracja i niedorozwój informacji, promocji i dystrybucji zarówno w skali regionalnej oraz krajowej ze wzgl ędu na zbyt małe środki przeznaczone na te cele, brak profesjonalizmu i koordynacji w tym zakresie. 6. Spadek wielko ści przyjazdów turystów zagranicznych, wzrost wyjazdów zamo żnych turystów krajowych za granic ę. 7. Du że bezrobocie, emigracja ludno ści w wieku produkcyjnym, mała zamo żno ść społecze ństwa, niski poziom wykształcenia, szczególnie na terenach wiejskich.

61 ROZDZIAŁ III ZAŁO ŻENIA STRATEGII ROZWOJU PRODUKTU TURYSTYCZNEGO Nowa reforma administracyjna przekazała znaczn ą cz ęść zada ń samorz ądom powiatowym, gminnym i wojewódzkim. Nakłada na nie obowi ązek prowadzenie polityki rozwoju regionalnego i ł ączenia jej z zagospodarowaniem przestrzennym. W ramach tej polityki, jednym z wa żniejszych priorytetów jest turystyka, przed któr ą stoj ą wielkie wyzwania wynikaj ące z potrzeby wykorzystania wszelkich zasobów turystycznych, szans i atutów zwi ązanych z atrakcyjno ści ą zasobów przyrodniczych i kulturowych zarówno woj. małopolskiego jak i poszczególnych powiatów i gmin. Strategia polega na okre śleniu misji, celów strategicznych i operacyjnych (programów i zada ń) oraz na ustaleniu zasad jej finansowania i wdra żania w życie. W planowaniu strategicznym wa żnego znaczenia nabieraj ą takie wła ściwo ści systemowe, jak spójno ść i sprawno ść działania (osi ągania celów). Spójno ść , to przede wszystkim uwzgl ędnianie ścisłych zale żno ści mi ędzy celami, zadaniami oraz o środkami. Sprawno ść działania to, w pewnym uproszczeniu, skuteczno ść w osi ąganiu zało żonych celów, z jednoczesnym zachowaniem wła ściwego poziomu efektywno ści realizowanych zada ń. Opracowanie strategii rozwoju produktów turystycznych jest podstawowym zadaniem samorz ądów ró żnych szczebli. B ędzie ona decydowa ć na co b ędą wydawane środki publiczne, a tak że stanowi ć podstaw ę do konstruowania planu przestrzennego powiatu i gmin. Przyj ęta przez samorz ąd powiatowy strategia stanowi ć b ędzie punkt wyj ścia do podj ęcia stara ń o wł ączenie niektórych kluczowych inwestycji z zakresu turystyki do planu rozwoju regionu małopolskiego oraz b ędzie warunkiem do ubiegania si ę o wsparcie finansowe z bud żetu pa ństwa, agencji i fundacji rz ądowych oraz o środki pomocowe Unii Europejskiej i innych organizacji pomocowych. Strategia b ędzie wreszcie słu żyć mobilizacji wszystkich mieszka ńców i instytucji, firm do wspólnego wysiłku nad rozwojem turystyki poprzez lepsze wykorzystanie zasobów przyrodniczych i kulturowych oraz popraw ę wizerunku i dochodowo ści z tytułu obsługi ruchu turystycznego. Strategia rozwoju produktów turystycznych musi uwzgl ędnia ć strategiczne cele i kierunki rozwoju turystyki w Polsce, Małopolsce oraz regionach s ąsiednich. Nie mo że równie ż pomija ć uwarunkowa ń zwi ązanych z tendencjami rozwojowymi, wymaganiami stawianymi przez Uni ę Europejsk ą oraz dyrektyw i zalece ń Światowej Organizacji Turystyki. Uwarunkowania strategii rozwoju turystyki s ą bardzo zło żone. Wymienione zale żno ści przedstawiono na rys. 9.

62 W marketingowym podej ściu do strategii rozwoju turystyki w ęzłowe znaczenie maj ą: produkt turystyczny, infrastruktura turystyczna, rynki zbytu, polityka cenowa, dystrybucja oraz promocja produktu turystycznego. Powy ższe elementy wytyczaj ą główne kierunki działa ń, jakie nale ży podj ąć dla realizacji strategii rozwoju turystyki. Osi ągni ęcie sukcesu na rynku turystycznym zale ży nie tylko od istniej ących walorów i produktów turystycznych, ale tak że od zdolno ści szybkiego reagowania na potrzeby rynku i kreowania nowych produktów. Przedsi ęwzi ęcia te powinny by ć powi ązane z przemy ślan ą promocją i dystrybucj ą. Realizacja tych zada ń wymaga dobrze wyszkolonych i zaanga żowanych kadr oraz wsparcia działa ń ze strony ludno ści i samorz ądów terytorialnych wszystkich szczebli.

MISJA

Powiat limanowski – atrakcyjny rejon całorocznego wypoczynku, sportu i rekreacji, czerpi ący z bogatych walorów przyrodniczych, zespolony żyw ą kultur ą ludow ą, znany z go ścinno ści, gospodarno ści i dbało ści o

godne życie swoich mieszka ńców

3.1. Cele strategiczne rozwoju produktu turystycznego

Dla opracowania strategii rozwoju produktów turystycznych w powiecie limanowskim konieczne jest sformułowanie celów strategicznych oraz operacyjnych (programów i zada ń) dla całego powiatu, poszczególnych gmin i miejscowości opartych na analizie mocnych i słabych stron oraz szans i zagro żeń wyst ępuj ących w otoczeniu wewn ętrznym i zewn ętrznym.

Rysunek 12. Uwarunkowania realizacyjne strategii rozwoju produktów turystycznych w powiecie limanowskim

TURYSTYKA ZAGRANICZNA

UWARUNKOWANIA

POLITYKI Polityka Unii Europejskiej TURYSTYCZNEJ

PA ŃSTWA Dyrektywy Światowej Organizacji Turystyki (WTO)

Światowa Organizacja Handlu

SPOŁECZNA

STRATEGIA ROZWOJU GOSPODARCZA TURYSTYKI W POLSCE

POLITYCZNA

STRATEGIA ROZWOJU

TURYSTYKI W WOJ.

MAŁOPOLSKIM

Strategie rozwoju turystyki w

powiecie limanowskim

Cele strategiczne, programy, zadania

1 2 3 4 5 n

zadania operacyjne

Cele strategiczne:

1. Wzmo cnienie pozycji turystycznej powiatu limanowskiego poprzez wzbogacenie

oferty produktów turystycznych oraz rozbudow ę i podniesienie jako ści infrastruktury

turystycznej. 2. Zwi ększenie liczby turystów odwiedzaj ących powiat limanowski oraz przedłu żenie czasu ich pobytu.

3. Wzrost zatrudnienia oraz dochodów w turystyce i dziedzinach współpracuj ących.

Priorytetowe programy i zadania: 1. Wzbogacenie produktów turystycznych na rzecz podniesienia rangi i poprawy wizerunku na rynku turystycznym, na obszarach nast ępuj ących produktów wiod ących: • agroturystyka, • turystyka aktywna, rekreacyjna i specjalistyczna, a w szczególno ści pobytowo- rekreacyjna, piesza, rowerowa, narciarska i je ździecka, • turystyka przyrodnicza (edukacyjna), • wczasowo-rehabilitacyjna, produktów uzupełniaj ących: • tranzyt i obsługa turystów zmotoryzowanych, • turystyka pielgrzymkowa i religijna, • wybrane formy turystyki specjalistycznej (my ślistwo, w ędkarstwo, lotniarstwo), • imprezy kulturalne, sportowe, rekreacyjne, turystyczne i inne. 2. Modernizacja i rozbudowa infrastruktury turystycznej i paraturystycznej pod kątem tworzenia nowych produktów wiod ących i uzupełniaj ących oraz dostosowanie standardów do wymogów Unii Europejskiej. 3. Integracja i rozbudowa systemu informacji turystycznej i rezerwacji, zintegrowanego z systemami wojewódzkimi i ogólnopolskimi. 4. Doskonalenie systemu promocji i dystrybucji produktu turystycznego regionu.

65 5. Podnoszenie jako ści atrakcji turystycznych, usług hotelarskich, gastronomicznych oraz wdro żenie systemu ISO-9000 w bran ży turystycznej. 6. Rozwój szkolnictwa turystycznego oraz ci ągłe doskonalenie kadr pracuj ących w bran ży turystycznej. 7. Integracja społeczno ści lokalnych – tworzenie Organizacji Turystycznych na szczeblu powiatowym i gminnym, oraz obszarów strategicznych dla realizacji wspólnych przedsi ęwzi ęć w turystyce. 8. Organizacja struktur odpowiedzialnych za realizacj ę strategii rozwoju produktów turystycznych. 9. Opracowanie katalogu inwestycji turystycznych.

Warunki realizacji strategii

1. Zachowanie i ochrona warto ści kulturowych przyrodniczych

2. Zachowanie istniej ących wi ęzi społecznych

3. Stosowanie zasad zrównowa żonego rozwoju

3.2. Identyfikacja wiod ących i uzupełniaj ących produktów turystycznych

Przeprowadzona analiza walorów turystycznych, infrastruktury turystycznej i paraturystycznej, ruchu turystycznego pozwala stwierdzi ć, że kreowana przez powiat limanowski oferta turystyczna stanowi istotne wzbogacenie produktu w woj. małopolskim i doskonale wpisuje si ę w plany rozwoju produktów markowych w Polsce. Stwarza to du żą szans ę na promocj ę powiatu limanowskiego w ramach promocji województwa oraz dost ępu do funduszy pomocowych. Dalszy rozwój turystyki wymaga jednak przeprowadzenia identyfikacji wiod ących i uzupełniaj ących produktów turystycznych. Proces ich tworzenia wymaga podj ęcia szeregu inwestycji, które powinny zapewni ć kompleksow ą ofert ę obsługi ruchu turystycznego, zgodn ą ze standardami istniej ącymi w krajach Unii Europejskiej. Przedsi ęwzi ęcia te pozwol ą na specjalizacj ę powiatu limanowskiego, wykształcenie nowego wizerunku i na powi ększenie dochodów z tytułu obsługi ruchu turystycznego. Bior ąc pod uwag ę powy ższe przesłanki do produktów wiod ących zaliczono: • Turystyk ę aktywn ą i specjalistyczn ą (piesz ą, narciarsk ą, rowerow ą i je ździeck ą).

66 • Agroturystyk ę. • Pobyty wczasowo – rehabilitacyjne. • Turystyk ę przyrodnicz ą i edukacyjn ą. Wymienione wy żej produkty powinny odgrywa ć wiod ącą rol ę w kreowaniu nowego wizerunku powiatu limanowskiego. Pod ich k ątem nale ży planowa ć wszelkie inwestycje turystyczne. Pozostałe formy turystyki potraktowano jako produkty uzupełniaj ące, które s ą przeznaczone dla stosunkowo niewielkiego grona turystów i charakteryzuj ą si ę mniejsz ą dochodowo ści ą. Nale żą do nich: • Obsługa tranzytu i turystów zmotoryzowanych. • Turystyka pielgrzymkowa i religijna. • Turystyka my śliwska. • Inne formy turystyki specjalistycznej.

3.3. Obszary strategiczne rozwoju turystyki

Dla ułatwienia realizacji strategii rozwoju produktu turystycznego w gminach powiatu limanowskiego wydzielono 3 obszary strategiczne. Dla ich wyodr ębnienia wzi ęto pod uwag ę: poło żenie, zwarto ść terytorialn ą, rozmieszczenie walorów i atrakcji, infrastruktur ę turystyczn ą oraz paraturystyczn ą. Uwzgl ędniono tak że dotychczas nie wykorzystane zasoby do tworzenia nowych produktów turystycznych (wody termalne i mineralne, nie zagospodarowane obiekty, warunki klimatyczne i terenowe dla rozwoju narciarstwa). Obszary strategiczne nawi ązuj ą do podziału administracyjnego. Chodziło tutaj o stworzenie wi ększych jednostek terytorialnych, dysponuj ących wi ększym potencjałem zasobów i infrastruktury turystycznej, a tak że zachowaniem dotychczasowych wi ęzi pomi ędzy lud źmi oraz pomiotami bran ży turystycznej. Równocze śnie obszary te pozwol ą tak że na koncentracj ę wszelkich działa ń planistycznych, organizacyjnych, inwestycyjnych, finansowych i promocyjnych, które powinny by ć wspierane przez władze powiatowe. Z dotychczasowych do świadcze ń wynika bowiem, że pojedyncze gminy nie s ą w stanie podj ąć wi ększych przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych w turystyce ze wzgl ędów finansowych, organizacyjnych i słabego przygotowania fachowego. Obszar Zachodni obejmuje gmin ę Nied źwied ź oraz miasto i gmin ę Mszana Dolna. Obszar jego wynosi 271 km 2, a liczba ludno ści 28,8 tys. Przeci ętna g ęsto ść zaludnienia

67 wynosi 106 osób na km 2. Posiada on dogodne poło żenie w stosunku do Krakowa oraz stosunkowo niezł ą dost ępno ść komunikacyjn ą, przez jego teren przechodz ą dwie drogi o charakterze tranzytowym o wybitnych walorach widokowych. Pod wzgl ędem atrakcyjno ści zajmuje 1 miejsce w śród obszarów strategicznych powiatu limanowskiego. Dominuj ące znaczenie posiadaj ą walory przyrodnicze (szczególnie Gorcza ński Park Narodowy). Przez teren Obszaru Zachodniego przepływa Raba z licznymi dopływami. Wyst ępuj ą ponadto bogate zasoby wód termalnych i mineralnych. Z walorów kulturowych najwi ększe znaczenie maj ą zabudowania i parki podworskie w Por ębie, Rabie Ni żnej, Mszanie Dolnej i Kasinie Wielkiej, ko ścioły drewniane i murowane, ludowe budownictwo drewniane, muzeum „Orkanówka”, folklor ludowy, tradycje, zwyczaje i obrz ędy. W chwili obecnej obszar ten dysponuje 1550 miejscami noclegowymi, co stanowi 62,3% ogółu miejsc w powiecie limanowskim, oraz skupia 17 tys. turystów w rejestrowanej bazie noclegowej, tj. 54,6% całego ruchu turystycznego w powiecie. Z form turystyki dominuj ące znaczenia posiada agroturystyka, pobyty kolonijne, zielone szkoły, turystyka aktywna – piesza, rowerowa, narciarska i je ździecka oraz przyrodnicza. Obszar Zachodni dysponuje du żymi mo żliwo ściami rozwojowymi, pod warunkiem dalszej rozbudowy bazy noclegowej, gastronomicznej oraz sportowo-rekreacyjnej. Z inwestycji priorytetowych na plan pierwszy wysuwa si ę budowa o środka wczasowo - rehabilitacyjnego w Por ębie Wielkiej wraz z kompleksem basenów termalnych, małym skansenem, o środkiem edukacji przyrodniczej i ekologicznej, zapleczem noclegowym, gastronomicznym, rozrywkowym i sportowo-rekreacyjnym Obszar Środkowy obejmuje swym zasi ęgiem teren 3 gmin: Dobrej, Słopnic i Kamienicy. Gminy te zawarły porozumienie dotycz ące rozwoju turystyki. Obszar Środkowy zajmuje powierzchni ę 262 km 2 i mieszka na jego terenie 21,8 tys. osób,. Średnia g ęsto ść zaludnienia wynosi 83 osoby na km 2. Wśród wydzielonych obszarów strategicznych zajmuje on ostatnie miejsce, co wynika z bardzo słabego poziomu zagospodarowania turystycznego. Najdobitniej świadczy o tym niedorozwój bazy noclegowej. Obszar dysponuje ł ącznie 183 miejscami noclegowymi, co stanowi 7,3% ogółu miejsc w powiecie limanowskim. W bazie tej zarejestrowano 1651 turystów, co stanowi 5,3% ogółu ruchu turystycznego w powiecie limanowskim. Podobnie jak inne obszary strategiczne, posiada on du że mo żliwo ści rozwojowe, dla wykorzystania których konieczne s ą liczne inwestycje. W pierwszym rz ędzie chodzi o nale żyte

68 wykorzystanie wód mineralnych w Szczawie, zagospodarowanie budynków (około 300 miejsc noclegowych) na o środek wczasowo-rehabilitacyjny, uruchomienie pijalni wód, urz ądzenie parku zdrojowego. Oprócz tego konieczne s ą inwestycje w zakresie infrastruktury sportowo-rekreacyjnej i rozrywkowej dla wzbogacenia mo żliwo ści sp ędzania czasu wolnego przez turystów. Drug ą powa żną inwestycj ą w tym rejonie jest budowa o środka narciarskiego z kolejk ą gondolow ą na Mogielic ę, z dwoma wyci ągami, trasami zjazdowymi, zapleczem gastronomicznym, noclegowym, komunikacyjnym i sportowo-rekreacyjnym przystosowanym do całorocznego u żytkowania. Realizacja tych dwóch przedsi ęwzi ęć powi ększy kilkakrotnie mo żliwo ści recepcyjne Obszaru Środkowego i b ędzie głównym magnesem przyci ągaj ącym turystów do tego regionu. Obszar Wschodni obejmuje miasto i gmin ę Limanowa oraz dwie s ąsiednie gminy wiejskie: Laskow ą i Tymbark. Ł ączna powierzchnia obszaru wynosi 277 km 2, liczba ludno ści wynosi 49,7 tys. osób, a g ęsto ść zaludnienia 179 osób na km 2. Pod wzgl ędem atrakcyjno ści turystycznej obszar ten zajmuje 2 pozycj ę w śród trzech obszarów strategicznych powiatu limanowskiego. Baz ę noclegow ą stanowi 628 miejsc, co daje 25,3% ogółu miejsc noclegowych w powiecie limanowskim. Wielko ść ruchu turystycznego w rejestrowanej bazie noclegowej wynosi 11,8 tys. osób, co stanowi 37,7% ogółu ruchu w powiecie limanowskim. Dalszego rozwoju turystyki w tym obszarze nale ży upatrywa ć w agroturystyce, turystyce aktywnej oraz turystyce religijnej i pielgrzymkowej. Głównym zadaniem na tym obszarze jest powołanie Powiatowej Organizacji Turystycznej oraz zorganizowanie Powiatowego Centrum Promocji, Informacji i Obsługi Ruchu Turystycznego, których zasi ęg działania powinien rozci ąga ć si ę obszar całego powiatu. Z inwestycji priorytetowych konieczna jest budowa siedziby Centrum, w którym pomie ściłyby si ę tak że inne instytucje zwi ązane ze sportem i turystyk ą. Drug ą wa żną inwestycj ą powinno si ę sta ć zagospodarowanie zbiornika wodnego Młynne. Alternatyw ą dla tej inwestycji mo że by ć budowa du żego k ąpieliska wraz z pełnym zagospodarowaniem. We wszystkich obszarach strategicznych niezale żnie od inwestycji priorytetowych konieczna jest rozbudowa drobnej infrastruktury, prywatnej bazy agroturystycznej, pokoi go ścinnych, pensjonatów, zajazdów z kuchni ą regionaln ą, miejsc postojowych, parkingów, itp. Najwa żniejsze z nich zostały omówione w programie 2.

Rysunek 13. Obszary strategiczne rozwoju turystyki w gminach powiatu limanowskiego

3.4. Rynki turystyczne powiatu limanowskiego

Rynek turystyczny mo żna rozpatrywa ć z ró żnych punktów widzenia. Najbardziej rozpowszechnione wydaje si ę by ć obecnie podej ście geograficzne, które wyró żnia rynki lokalne, regionalne, krajowe i zagraniczne. Przez rynek lokalny nale ży rozumie ć obszar całego powiatu limanowskiego. Istnienie rynku lokalnego wi ąż e si ę z zapotrzebowaniem na krótkoterminowy wypoczynek (weekendowy, jednodniowy, kilkugodzinny) w pobli żu miejsca zamieszkania. Popyt ten spot ęgowany jest powi ązaniami rodzinnymi, towarzyskimi oraz biznesowymi. Dalszym czynnikiem zwi ększaj ącym popyt na wypoczynek tego rodzaju jest niska dochodowo ść znacznej cz ęś ci społecze ństwa oraz nasilaj ący si ę proces jego starzenia, które nie pozwalaj ą na dro ższe i dalsze wyjazdy do bardziej odległych rejonów turystycznych. Jest to obecnie rynek o stosunkowo małym znaczeniu, nie przynosz ący zbyt du żych zysków. Najwa żniejszym obszarem emisyjnym na tym rynku s ą miasta: Limanowa, Mszana Dolna, Tymbark. Rynek regionalny obejmuje swym zasi ęgiem obszar całego woj. małopolskiego. Badania ankietowe Instytutu Turystyki wykazały, że znaczna liczba mieszka ńców realizuje swoje potrzeby wypoczynkowo - rekreacyjne na terenie własnego województwa. Podobna tendencja wyst ępuje w woj. małopolskim, gdzie blisko połowa wyjazdów krótkookresowych i około 30% wyjazdów długookresowych (5 i wi ęcej dni) odbywa si ę na terenie własnego województwa. Podstawowymi regionami emisji turystyki na rynku regionalnym s ą du że miasta i skupione wokół nich obszary. Do najwa żniejszych zaliczy ć nale ży Kraków, Tarnów, Bochni ę, Wieliczk ę, Nowy S ącz. W chwili obecnej, gdy powiat limanowski nie ma jeszcze dostatecznie wykształconego wizerunku na rynku krajowym, rynek regionalny posiada dominuj ące znaczenie i to wła śnie on dostarcza najwi ększych dochodów. Jest to zwi ązane z blisko ści ą du żych miast oraz stosunkowo niezł ą dost ępno ści ą komunikacyjn ą powiatu. Najwi ększe mo żliwo ści zbytu produktów turystycznych powiatu limanowskiego będzie posiadał w przyszło ści rynek krajowy , obejmuj ący swym zasi ęgiem obszar całej Polski. W chwili obecne powiat limanowski jest stosunkowo mało znany na tym rynku z powodu słabego zagospodarowania i niedostatecznej promocji. Nale ży wi ęc podj ąć konieczne inwestycje oraz zdecydowanie nasili ć akcj ę promocyjn ą i skierowa ć j ą przede wszystkim do

71 tych rejonów kraju, z których rekrutuje si ę najwi ęcej turystów przyje żdżaj ących do woj. małopolskiego. Z bada ń przeprowadzonych przez Instytut Turystyki wynika, że najwi ększe znaczenie dla woj. małopolskiego, a tym samym dla powiatu limanowskiego, maj ą obecnie nast ępuj ące województwa: • śląskie – 2,8 mln przyjazdów w ci ągu roku (szacunkowo) • mazowieckie – 0,5 mln przyjazdów w ci ągu roku (szacunkowo) • dolno śląskie – 0,4 mln przyjazdów w ci ągu roku (szacunkowo) • świ ętokrzyskie – 0,4 mln przyjazdów w ci ągu roku (szacunkowo) • łódzkie – 0,3 mln przyjazdów w ci ągu roku (szacunkowo) Oprócz wymienionych wy żej województw nale ży pami ęta ć tak że o innych rejonach kraju, gdzie mieszkaj ą potencjalni tury ści, do których trzeba dotrze ć z ofert ą turystyczn ą powiatu limanowskiego, szczególnie do rejonów nadmorskich, poniewa ż dla znacznej liczby mieszka ńców tego rejonu miejscem odpoczynku s ą regiony górskie. Obsługa rynku krajowego mo że przynosi ć wysokie zyski ze wzgl ędu na stosunkowo długi czas pobytu turystów w rejonach odwiedzanych oraz korzystanie z wi ększo ści elementów produktu turystycznego. Najbardziej dochodowe ze wszystkich rynków s ą bez w ątpienia rynki zagraniczne . Są to jednak rynki bardzo trudne, wymagaj ące przedstawienia ofert na najwy ższym poziomie. W chwili obecnej liczba turystów zagranicznych odwiedzaj ących powiat limanowski jest bardzo niewielka. Brak jest tak że przesłanek przemawiaj ących za jej zwi ększeniem. Będzie to mo żliwe dopiero w przypadku podj ęcia przez powiat nowych inwestycji oraz zdecydowanych działa ń promocyjnych Rynki zagraniczne, na których powiat limanowski powinien w przyszło ści lokowa ć swoje produkty turystyczne, pokrywaj ą si ę z rynkami zagranicznymi woj. małopolskiego. W 1998 roku woj. małopolskie odwiedziło 3,2 mln turystów zagranicznych. Ponadto, przej ścia graniczne na terenie województwa przekroczyło 5,2 mln cudzoziemców. Skala tego zjawiska ukazuje jak wielkie szanse ma tak że powiat limanowski je śli chodzi o obsług ę turystów zagranicznych. Bior ąc pod uwag ę wielko ść rejestrowanego ruchu turystycznego w woj. małopolskim, zainteresowanie turystów z ró żnych krajów przyjazdami do Polski a tak że zało żenia ogólnopolskiej strategii rozwoju produktów turystycznych i plany promocji turystyki za

72 granic ą, za podstawowe i potencjalne rynki zagraniczne nale ży uzna ć kraje uj ęte w poni ższej tabeli.

Tabela 15. Rynki zagraniczne podstawowe i potencjalne . Rynki podstawowe Rynki potencjalne Kraj Udział % w ruchu Kraj Udział % w ruchu Niemcy 15,2 Austria 2,7 USA 10,5 Dania 2,3 Wielka Brytania 9,6 Szwecja 2,1 Ukraina 7,5 Rosja 2,0 Francja 6,1 Litwa 1,7 Włochy 5,1 Izrael - Norwegia 3,5 Japonia - Holandia 3,1 Słowacja - Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Rysunek 14. Program I

PROGRAM 1

ROZWÓJ PRODUKTÓW TURYSTYCZNYCH WIOD ĄCYCH I UZUPEŁNIAJ ĄCYCH

PRODUKTY WIOD ĄCE

Turystyka aktywna i Agroturystyka Turystyka Turystyka specjalistyczna, przyrodnicza i wczasowo- narciarska, piesza, edukacyjna rehabilitacyjna je ździecka

PRODUKTY UZUPEŁNIAJ ĄCE

Inne formy jak Turystyka Turystyka Turystyka Imprezy np. pielgrzymkow ś sportowe, tranzytowa my liwska wędkarstwo, kulturalne i a i religijna lotniarstwo, turystyczno- plenery i rekreacyjne warsztaty dla artystów, trekking

ROZDZIAŁ IV PROGRAMY PRIORYTETOWE ROZWOJU PRODUKTÓW TURYSTYCZNYCH

Program 1 Rozwój nowych produktów turystycznych

Uwarunkowania na szczeblu krajowym i regionalnym

Dynamicznie wzrastaj ąca liczba obcokrajowców odwiedzaj ących nasz kraj, jak równie ż wzrastaj ąca aktywno ść turystyczna Polaków, przy nasilaj ącej si ę konkurencji na rynku krajowym i mi ędzynarodowym, wymaga zwi ększenia i zró żnicowania oferty produktów turystycznych. Koniecznym stało si ę wi ęc opracowanie szeregu programów rozwoju produktów turystycznych Polski oraz programów regionalnych. Na szczeblu krajowym podstaw ę dla rozwoju produktów turystycznych stanowi ą ; • Plan rozwoju krajowego produktu turystycznego 1995 - 2004 opracowany przez Arthura D.Little. • Strategia rozwoju krajowego produktu turystycznego Polski, opracowana przez brytyjsk ą firm ę L&R Conlsulting i Austrian Tourism Consultants. • Produkty markowe turystyki polskiej. Urz ąd Kultury Fizycznej i Turystyki. Opracowania te zostały wykonane przez specjalistów zagranicznych na zlecenie Urz ędu Kultury Fizycznej i Turystyki. Celem ich było okre ślenie, dla potrzeb polskiego rz ądu i bran ży turystycznej, konkretnych kierunków i metod działania, które umo żliwi ą optymalne usytuowanie konkurencyjnych produktów turystycznych na rynku krajowym i rynkach zagranicznych. Działania te powinny przyczyni ć si ę do rozwoju gospodarczego poszczególnych regionów, a tak że stworzy ć atrakcyjny pobyt turystom zagranicznym. Strategie zawieraj ą: • Propozycje rozwoju produktu turystycznego Polski w celu podniesienia jego konkurencyjno ści na światowych rynkach turystycznych. • Plan działa ń okre ślaj ący priorytetowe zadania w reorganizacji sektora turystycznego w kraju. • Zakres i ramy organizacji wdro żeń oraz struktur organizacyjnych, które umo żliwi ć powinny zrównowa żony rozwój produktów turystycznych w regionach i

75 miejscowo ściach turystycznych Polski, prowadz ących do osi ągni ęcia zało żonych korzy ści ekonomicznych i wzrostu zatrudnienia. • Postulat tworzenia lokalnych organizacji turystycznych. Strategie proponuj ą rozwija ć w Polsce tylko te produkty, na które istnieje popyt zarówno na rynkach zagranicznych jak i na rynku krajowym. W warunkach zaostrzaj ącej si ę konkurencji, du żą wag ę przywi ązuj ą do tworzenia produktów markowych. Produkty tego typu ciesz ą si ę wi ększym popytem, poniewa ż gwarantuj ą stał ą jako ść przy ści śle okre ślonej cenie. Prezentuj ą ponadto okre ślony „image”, styl życia, hierarchizuj ą tak że zró żnicowany rynek produktów i usług turystycznych, na ogół nieznanych odbiorcy w kraju jak i za granic ą. Dla tworzenia produktów markowych powołano Menad żerów Produktów Markowych. Do produktów markowych zaliczono: • Turystyk ę biznesow ą, obejmuj ącą kongresy, wystawy (targi) oraz podró że motywacyjne. • Turystyk ę w miastach i turystyk ę kulturowa , obejmuj ącą trasy objazdowe, indywidualne krótkie pobyty w miastach, imprezy kulturalne oraz zwiedzanie muzeów i zabytków. • Turystyk ę na terenach wiejskich, obejmuj ącą wszelkie formy turystyki na terenach wiejskich, w tym pobyty w gospodarstwach rolnych, imprezy folklorystyczne, rzemiosło ludowe, tak że ekoturystyk ę, zwiedzanie parków narodowych i krajobrazowych oraz rezerwatów przyrody. • Turystyk ę rekreacyjn ą, aktywn ą i specjalistyczn ą, obejmuj ącą szeroki zakres rekreacji, przy wykorzystaniu walorów środowiska naturalnego, imprezy specjalistyczne, tradycyjne pobyty wypoczynkowe nad morzem, nad jeziorami i w innych regionach, tak że w uzdrowiskach i sanatoriach, wykorzystuj ące naturalne warunki lecznicze oraz uwzgl ędniaj ące wszystkie rodzaje specjalistycznych zainteresowa ń, takich jak na przykład turystyka etniczna. • Turystyk ę przygraniczn ą i tranzytow ą, obejmuj ącą najcz ęś ciej jednodniow ą turystyk ę przygraniczn ą, w celu zrobienia zakupów, wzi ęcia udziału w imprezach lub krótkie wizyty. Wi ąż e si ę ona z wykorzystaniem istniej ącej infrastruktury, usytuowanej wzdłu ż głównych tras tranzytowych Dla realizacji zada ń strategicznych, przeprowadzono zmiany w strukturze organizacyjnej turystyki polskiej, powołano Polsk ą Organizacj ę Turystyczn ą oraz

76 przewiduje si ę tak że stworzenie Polskiego Funduszu Inwestycji Turystycznych . Organizacje te s ą szerzej omówione w programie 3. Na szczeblu regionalnym turystyka jest dosy ć szeroko uwzgl ędniana w: • studiach i planach zagospodarowania przestrzennego województw, • strategiach rozwoju gospodarczego województw i gmin, • strategiach rozwoju turystyki lub produktu turystycznego województw, miast, gmin i regionów, • ekspertyzach wykonywanych przez zagranicznych specjalistów dla ró żnych regionów. Wdro żona ostatnio reforma podziału administracyjnego wyposa ża samorz ądy ró żnych szczebli w kompetencje i środki oraz czyni je odpowiedzialnymi za rozwój gospodarczo- społeczny regionów. W przyszło ści – po wst ąpieniu do Unii Europejskiej – rola ich jeszcze bardziej wzro śnie, ze wzgl ędu na prowadzenie regionalnej polityki w tych krajach. Na terenie obecnego woj. małopolskiego opracowano dotychczas plany przestrzenne byłych województw, w których gospodarka turystyczna jest dosy ć dobrze eksponowana, jako zjawisko zwi ązane z wypoczynkiem w atrakcyjnych rejonach, lecz w niewielkim stopniu jest traktowana jako gał ąź gospodarki przynosz ąca znaczne dochody. Brak jest jednak w tych planach wiarygodnych danych dotycz ących ruchu turystycznego, zagospodarowania turystycznego, wpływów finansowych, prognoz rozwoju turystyki. Plany te maj ą uj ęcie tradycyjne. Polegaj ą na wyznaczeniu terenów predysponowanych do rozwoju turystyki oraz okre śleniu „ życzeniowych” warunków obsługi ruchu turystycznego. Z opracowa ń o charakterze strategicznym dla rozwoju turystyki na terenie obecnego woj. małopolskiego do najpełniejszych nale żą strategie rozwoju turystyki w regionie krakowskim oraz w byłych województwach: nowos ądeckim, kro śnie ńskim, tarnowskim, a tak że w wielu gminach i miejscowo ściach. Strategie te były przygotowywane m.in. przez Instytut Turystyki w Krakowie. W 1999 roku opracowano równie ż strategi ę rozwoju turystyki w woj. małopolskim, która okre śla turystyk ę jako jedn ą z najwa żniejszych gał ęzi gospodarki w województwie. Na terenie powiatu limanowskiego ogólne postulaty dotycz ące turystyki wł ączone zostały do strategii rozwoju gospodarczego powiatu limanowskiego. Z poszczególnych gmin, strategi ę rozwoju turystyki posiada jedynie Laskowa. Powiat limanowski nie posiada jak do tej pory dostatecznie wykształconych produktów turystycznych. W wi ększo ści przypadków opieraj ą si ę one jedynie na ofercie

77 noclegowej i żywieniowej oraz na atrakcjach przyrodniczych. W celu wykreowania nowego, turystycznego wizerunku powiatu, nale ży podj ąć zdecydowane działania maj ące na celu wzbogacenie oferty turystycznej., Tylko wtedy mo żna b ędzie liczy ć na wygranie walki konkurencyjnej z innymi regionami, przyci ągni ęcie wi ększej liczby turystów a co za tym idzie uzyskanie dodatkowych dochodów i podniesienie poziomu życia ludno ści w powiecie limanowskim.

Zadanie 1 Program rozwoju wiod ących produktów turystycznych

Agroturystyka Coraz wi ększego znaczenia we współczesnym świecie nabiera jedna z form turystyki, nazywana turystyk ą lekk ą lub alternatywn ą. Stoi ona w opozycji do turystyki masowej, która jest bardzo zachłanna na coraz to nowe miejsca i atrakcje i polega niejako na ich „zaliczaniu”. Główn ą ide ą turystyki alternatywnej jest ch ęć zbli żenia do natury, poznanie jej przez autopsj ę oraz ochrona środowiska naturalnego. Jedn ą z form turystyki alternatywnej jest turystyka wiejska, przez któr ą rozumie si ę ka żdy rodzaj wypoczynku na terenach wiejskich. Zalicza si ę do niej np. wypoczynek w wiejskim hotelu, pensjonacie, na polu biwakowym nad jeziorem, itp. Cz ęś ci ą turystyki wiejskiej jest natomiast agroturystyka, czyli turystyka uprawiana w ścisłym zwi ązku z gospodarstwem rolnym. Agroturystyka musi odbywa ć si ę w obr ębie gospodarstwa rolnego lub jemu równowa żnego oraz musi wykorzystywa ć jego zasoby mieszkaniowe, żywieniowe i inne. Głównym zaj ęciem gospodarza musi by ć praca na roli, a dochód z turystyki uzupełnieniem dochodu rolniczego. Agroturystyka musi by ć tak że zarz ądzana przez rolnika i głównie jemu dostarcza ć dochodów. W przeciwnym razie stanie si ę zwykł ą turystyk ą wiejską. Nie jest wi ęc agroturystyk ą zwykły pobyt na wsi czy to w hotelu, w pensjonacie czy pod namiotem. Nie jest te ż ni ą pobyt w wiejskich kwaterach prywatnych oferuj ących jedynie nocleg. W skład produktu agroturystycznego wchodzi przede wszystkim: • Nocleg w budynkach nale żą cych do gospodarstwa, w stosunkowo małych jednostkach mieszkalnych. • Regionalna oferta żywieniowa, oparta głównie na produktach pochodz ących z gospodarstwa (np. wiejski ser, masło, chleb oraz dania typowe dla danego regionu).

78 • Oferta sp ędzenia czasu wolnego (jazda na nartach, rowerach, wędkowanie, uczestniczenie w życiu wsi, w jarmarkach, targach, festynach, nauka rzemiosła wiejskiego, poznawanie regionalnego folkloru i tradycji, przeja żdżki bryczk ą, kuligi, pieczenie barana przy ognisku, piesze w ędrówki po okolicy, zbieranie runa le śnego, itp.). Mo żliwo ści w tym zakresie s ą w zasadzie nieograniczone i zale żą od inwencji i pomysłowo ści gospodarzy. • Infrastruktura umo żliwiaj ąca aktywny wypoczynek (korty tenisowe, wyci ągi narciarskie, baseny, k ąpieliska, stanowiska w ędkarskie, szlaki turystyczne, itp.), • Życzliwo ść gospodarzy, którzy powinni stworzy ć atmosfer ę swojsko ści, dzi ęki której turysta przestanie by ć klientem, a stanie si ę go ściem. Rozwój agroturystyki niesie za sob ą ogromne korzy ści dla całej społeczno ści wiejskiej, a nie tylko dla rolników, którzy si ę ni ą zajmuj ą. Przede wszystkim dostarcza ona dochody tym, którzy wynajmuj ą pokoje, świadcz ą usługi żywieniowe, przewodnickie, produkuj ą pami ątki regionalne, prowadz ą bary, kawiarnie, restauracje, zajmuj ą si ę transportem, handlem, itp. Agroturystyka jest te ż bod źcem do rozwoju infrastruktury technicznej i społecznej na wsi, która b ędzie słu żyć nie tylko turystom, ale przede wszystkim mieszka ńcom danej miejscowo ści. Dzi ęki niej mo że powsta ć we wsi apteka, przychodnia zdrowia, bank, poczta, mog ą zosta ć wyremontowane drogi, przeprowadzona mo że zosta ć gazyfikacja, telefonizacja i wiele innych udogodnień. Powiat limanowski posiada znakomite warunki do uprawiania na jego terenie agroturystyki. Nie rozwija si ę tam na wielk ą skal ę turystyka masowa, przez co mo żliwy jest odpoczynek w ciszy i spokoju, w oderwaniu od wielkich skupisk ludzkich. Za rozwojem agroturystyki przemawiaj ą równie ż doskonałe walory przyrodnicze oraz antropogeniczne, w tym szczególnie bogaty folklor i tradycje. Korzystny jest tak że niski stopie ń urbanizacji powiatu oraz mała g ęsto ść zaludnienia. Tak że struktura gospodarstw według wielko ści oraz struktura u żytków rolnych sprzyja rozwojowi agroturystyki w powiecie limanowskim. Rozwój agroturystyki w powiecie limanowskim jest tak że bardzo wskazany ze wzgl ędu na du że bezrobocie i niskie dochody ludno ści. Nale ży jednak stwierdzi ć, że walory powiatu limanowskiego nie zawsze s ą wykorzystane. Istniej ą gospodarstwa agroturystyczne, które w zdecydowanej cz ęś ci oferuj ą jedynie nocleg i wy żywienie. Brak jest natomiast oferty sp ędzenia czasu wolnego (imprez folklorystycznych, sportowych, rekreacyjnych o charakterze ogólnopolskim) infrastruktury

79 sportowo-rekreacyjnej (basenów, k ąpielisk, kortów tenisowych, wyci ągów narciarskich, itp.), nie wykorzystuje si ę bogactwa kulturowego wsi limanowskiej (brak pokazów rzemiosła, brak punktów sprzeda ży pami ątek regionalnych). Oprócz tego, brakuje sprawnego systemu promocji regionu oraz informacji turystycznej, co powoduje, że ruch turystyczny w gospodarstwach agroturystycznych powiatu limanowskiego jest stosunkowo niewielki. Podstawowe segmenty rynku: • Osoby starsze, emeryci i renci ści – osoby takie potrzebuj ą czystego środowiska naturalnego, spokoju, ciszy oraz oderwania si ę od wielkich miast. Nale ży zapewni ć im mo żliwo ść wypoczynku w ogrodzie, blisko lasu, zbiorników wodnych. Nie wymagaj ą one wyszukanej oferty sp ędzenia czasu wolnego ani urz ądze ń sportowo-rekreacyjnych. Interesuj ą ich przejawy folkloru i rzemiosła ludowego. Gospodarze powinni by ć w stosunku do takich go ści bardzo uprzejmi, zawsze gotowi do długiej rozmowy. Turystom w podeszłym wieku nale ży zapewni ć bardzo wygodne mieszkania z wszelkimi udogodnieniami (por ęcze, uchwyty, łatwy dost ęp do łazienki, itp.). Nale ży równie ż pami ęta ć, że mog ą oni wymaga ć specyficznej oferty żywieniowej (np. potrawy dietetyczne). • Matki z dzie ćmi lub całe rodziny – ten segment turystów wymaga czystego środowiska naturalnego, blisko ści lasu, zbiorników wodnych, zdrowej, wiejskiej żywno ści. Dzieciom nale ży zapewni ć, plac zabaw z piaskownic ą, hu śtawkami, zje żdżalniami, itp. oraz urz ądzi ć pokój dziecinny. Bardzo wa żne jest umo żliwienie bezpiecznego kontaktu ze zwierz ętami oraz obserwacji życia wiejskiego i prac gospodarskich. Po żą dana jest tak że organizacja ró żnego typu wycieczek po okolicy. • Tury ści hobby ści – W zale żno ści od zainteresowa ń nale ży stworzy ć im warunki do realizowania swojego hobby (np. podgl ądanie ptaków, zbieranie ziół, grzybów, jagód, je ździectwo, my ślistwo, w ędkarstwo, itp.). Po żą dane jest zapewnienie przewodnika po okolicy, który dysponuje du żą wiedz ą z danego tematu, zapewnienie specjalistycznego sprz ętu (lornetki, w ędki), fachowej literatury oraz pomieszcze ń do gromadzenia, segregowania czy suszenia zbiorów, a tak że do przechowywania i konserwacji sprz ętu (np. suszarnie). Wymagana infrastruktura: • Kwatery agroturystyczne o ró żnym standardzie i cenie świadczonych usług.

80 • Specjalne sklepy i karczmy urz ądzone w wiejskim stylu, sprzedaj ące lokalne, tradycyjne potrawy i produkty. • Obiekty pokazowe, gdzie mo żna przygl ąda ć si ę oraz uczestniczy ć w okre ślonej produkcji (młyny, serowarnie, gospodarstwa rolne). • Muzea, izby regionalne, warsztaty rzemie ślnicze poł ączone ze sprzeda żą pami ątek, • Urz ądzenia sportowo-rekreacyjne (boiska, korty tenisowe, wyci ągi narciarskie, place zabaw dla dzieci). • Stadniny koni zapewniaj ące mo żliwo ść jazdy konnej oraz hipoterapii. • Szlaki turystyczne (piesze, je ździeckie, rowerowe, ście żki spacerowe, ście żki edukacyjne). Proponowane działania: • Przeprowadzi ć inwentaryzacj ę obecnego stanu i oferty gospodarstw agroturystycznych i ekoturystycznych. Dzi ęki temu b ędzie mo żliwe opracowanie katalogu obejmuj ącego wszystkie gospodarstwa zajmuj ące si ę agroturystyk ą, zawieraj ącego dokładny ich opis (ilo ść miejsc noclegowych, charakter oferty żywieniowej, ofert ę sp ędzenia czasu wolnego, atrakcje turystyczne dost ępne w gospodarstwie i w najbli ższej okolicy, ceny, itp.). • Prowadzi ć akcj ę szkoleniow ą w śród rolników, dotycz ącą tworzenia produktu agroturystycznego, jego promocji i dystrybucji. Szczególny nacisk nale ży poło żyć na zagadnienia dotycz ące uatrakcyjnienia pobytu turystów takie jak np. organizowanie im czasu wolnego. Nale ży tak że zapozna ć rolników z wynikami bada ń dotycz ących turystów przebywaj ących na wsi oraz z mo żliwo ściami ró żnicowania produktu w zale żno ści od konkretnego segmentu. • Zach ęca ć rolników do zrzeszania si ę w Stowarzyszeniu Agroturystyki działaj ącym w Limanowej. Pozwoli to na bardziej efektywn ą promocj ę i dystrybucj ę produktu agroturystycznego. Nale ży d ąż yć tak że do nawi ązania przez Stowarzyszenie ścisłej współpracy z organizacjami podobnego typu rozsianymi po całej Polsce. Po żą dane jest tak że przyst ąpienie Stowarzyszenia do Polskiej Federacji Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Go ścinne”. • Przeprowadzi ć kategoryzacj ę bazy agroturystycznej przez Stowarzyszenie Agroturystyki z Limanowej oraz ODR, przyjmuj ąc kryteria i wymogi dla pokoi go ścinnych, mieszka ń wakacyjnych ustalone i stosowane przez Polsk ą Federacj ę

81 Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Go ścinne” Polega ć ona powinna na okre śleniu wymaga ń odno śnie poszczególnych kategorii obiektów oraz zaszeregowaniu obiektów do poszczególnych kategorii. Dzi ęki temu powinno nast ąpi ć znaczne podniesienie jako ści oferowanych usług. Kategoryzacja obiektów mo że tak że sta ć si ę wa żnym elementem walki konkurencyjnej z innymi regionami agroturystycznymi. • Propagowa ć w śród rolników produkcj ę „zdrowej żywno ści”, jako alternatywy dla żywienia miejskiego. • Rozwija ć baz ę gastronomiczn ą na bazie gospodarstw rolnych, karczm, zajazdów, promowa ć potrawy kuchni regionalnej. • Wł ączy ć ludowych artystów i rzemie ślników do programu rozwoju agroturystyki poprzez organizowanie spotka ń z nimi, pokazów rzemiosła (kowalstwa, snycerstwa, wypieku chleba, wyrobu masła, itp.). • Zaktywizowa ć ludowe zespoły folklorystyczne oraz organizowa ć imprezy z ich udziałem przeznaczone dla turystów. • Nada ć charakter atrakcji tradycyjnym zaj ęciom rolniczym i wł ączy ć je do produktu agroturystycznego (pokazy dla turystów, oraz ich udział w tych zaj ęciach). • Zadba ć o czysto ść i estetyk ę miejsc publicznych oraz obej ść gospodarskich. • Tworzy ć infrastruktur ę sportowo-rekreacyjn ą w gospodarstwach rolnych (korty tenisowe, miejsca do gry w piłk ę, siatkówk ę, koszykówk ę, place zabaw dla dzieci, itp.). Jej brak jest jak do tej pory jednym z największych mankamentów produktu agroturystycznego powiatu limanowskiego. • Tworzy ć k ąpieliska na rzekach, przeznaczony przewa żnie dla dzieci i młodzie ży, które stan ą si ę z pewno ści ą du żą atrakcj ą. • Zach ęca ć rolników do prowadzenia gospodarstw je ździeckich, szkółek jazdy konnej a tak że zaj ęć z hipoterapii dla niepełnosprawnych. • Wprowadzi ć w szkołach przedmiot agroturystyka oraz elementy wiedzy o regionie i obsłudze ruchu turystycznego. • Podnie ść poziom nauczania j ęzyków obcych w szkołach, dzi ęki czemu mo żliwa będzie lepsza obsługa go ści zagranicznych, dla których polska wie ś staje si ę coraz bardziej atrakcyjna.

82 • Zorganizowa ć samoobsługowe punkty informacji (w postaci tablic informacyjnych wraz z miejscem na ulotki) w ka żdej wsi na temat bazy noclegowej, gastronomicznej, imprez kulturalnych i sportowych, atrakcji turystycznych, itp. Tablice nale ży wystawia ć w centrach wsi, przy w ęzłach szlaków turystycznych oraz przy atrakcjach turystycznych. • Nasili ć akcj ę promocyjn ą (udział w ró żnego rodzaju targach, ulotki reklamowe, pocztówki, foldery, promocja w mediach, obecno ść w INTERNECIE i INFOTURZE). Jak do tej pory Limanowa nie wyra źnego wizerunku turystycznego i nie jest znana turystom z odleglejszych cz ęś ci Polski oraz z zagranicy. • Nawi ąza ć współprac ę z biurami turystycznymi w zakresie promocji i dystrybucji produktu agroturystycznego.

Turystyka aktywna Drugim wiod ącym produktem turystycznym powiatu limanowskiego powinna sta ć si ę turystyka aktywna. Jest ona t ą form ą turystyki, która wymaga okre ślonego przygotowania fizycznego i psychicznego. Polega ona na czasowej, dobrowolnej i cz ęstej zmianie miejsca w przestrzeni, poł ączonej ze zmian ą codziennego trybu życia, zaspokojeniem potrzeb ruchu i wysiłku fizycznego, osobistym kontaktem z innym środowiskiem społecznym, przyrodniczym i kulturowym. Jednym z najwa żniejszych celów wyjazdów jest tu podejmowanie szczególnego rodzaju aktywno ści rekreacyjnej lub hobbystycznej. 6 Wyró żnia si ę 6 rodzajów turystyki aktywnej: piesz ą (nizinn ą i górsk ą), wodn ą (kajakow ą, motorowodn ą, żeglarsk ą i podwodn ą), narciarsk ą, kolarsk ą, motorow ą, speleologiczn ą. Na produkt turystyki aktywnej składaj ą si ę przede wszystkim: • Atrakcyjne tereny o wykształconych tzw. walorach specjalistycznych, które umo żliwiaj ą uprawianie turystyki aktywnej (góry, rzeki, lasy, jeziora, jaskinie, skałki, groty, itp.). • Tereny bogate w walory antropogeniczne (zamki, fortece, pałace, muzea, itp.). • Infrastruktura specjalistyczna, przeznaczona dla uprawiania turystyki aktywnej (wszelkiego rodzaju szlaki, stadniny koni, wyci ągi narciarskie, wypo życzalnie rowerów, łodzi, itp.) oraz infrastruktura wspólna wszystkim rodzajom turystyki. • Sprawny system informacji, promocji i dystrybucji turystycznej.

6 A. Andrejuk, Turystyka aktywna, rekreacyjna i specjalistyczna, KENGRAF, Warszawa 1998, s. 24

83 Powiat limanowski posiada znakomite tereny do uprawiania turystyki aktywnej, w szczególno ści pieszej, rowerowe, je ździeckiej i narciarskiej. Stosunkowo niewysokie i łatwo dost ępne szczyty Beskidu Wyspowego s ą atrakcyjne szczególnie dla mniej wprawnych wędrowców, natomiast tury ści poszukuj ący tras trudniejszych mog ą uda ć si ę w pasmo Gorców w okolicach Kamienicy i Nied źwiedzia. Du żą atrakcj ą dla turystów s ą punkty widokowe i rozległe panoramy rozci ągaj ące si ę ze szczytów we wszystkich kierunkach. Dodatkowym atutem jest stosunkowo mała liczba turystów w ędruj ących szlakami, co umo żliwia wypoczynek z dala od wielkich skupisk ludzkich, a co jest coraz cz ęś ciej poszukiwane przez turystów z wielkich miast. Pod tym wzgl ędem powiat limanowski zdecydowanie wygrywa z takimi pot ęgami turystycznymi jak np. Zakopane, Krynica, Ustroń. Te znakomite warunki do rozwoju turystyki aktywnej nie s ą w pełni wykorzystane. Turystyka aktywna opiera si ę przede wszystkim o sie ć szlaków turystycznych, których zagospodarowanie pozostawia jednak wiele do życzenia. Brakuje schronisk turystycznych, miejsc postojowych na szlakach, map panoramicznych, punktów informacyjnych, a przede wszystkim infrastruktury sportowo - rekreacyjnej. Wyci ągi s ą przestarzałe, zupełnie nie zagospodarowane i nie spełniaj ące coraz wy ższych wymaga ń turystów. Zbyt mało jest szlaków rowerowych i je ździeckich, stadnin koni oraz gospodarstw, które proponuj ą turystom jazd ę konn ą. Tak że system informacji nie spełnia wymaga ń turystów, którzy musz ą bazowa ć na przewodnikach turystycznych, bardzo cz ęsto ju ż przestarzałych.

Turystyka piesza i rowerowa Turystyka piesza i rowerowa to najbardziej popularna forma turystyki. Jej szczególnym walorem jest mo żliwo ść dotarcia do miejsc trudnodost ępnych. S ą to tak że formy najta ńsze i najbardziej bezpieczne. Nie wymagaj ą szczególnie du żych nakładów na sprz ęt i wyposa żenie, mo że z wyj ątkiem wysokiej klasy rowerów górskich. Mog ą je uprawia ć wszyscy, bez wzgl ędu na wiek, płe ć, por ę roku, warunki klimatyczne. Zalecane s ą równie ż do uprawiania ze wzgl ędów profilaktyki zdrowotnej. Podstawowe segmenty : • Młodzie ż szkolna/studenci – ten najwi ększy segment rynku turystyki pieszej i rowerowej wymaga stosunkowo długich i trudnych tras turystycznych, przy których powinna by ć zlokalizowana tania baza noclegowa (schroniska, pola biwakowe) i gastronomiczna. Zazwyczaj sp ędzaj ą oni niewiele czasu w jednej miejscowo ści. Dla tej grupy turystów bardzo wa żna jest tak że mo żliwo ść łatwego

84 dojazdu do odwiedzanych regionów, dlatego nale ży dba ć o jak najlepsze poł ączenia komunikacyjne (PKP, PKS, sie ć transportu prywatnego). Ta grupa turystów jest również zainteresowana ró żnego typu imprezami: rajdy, zloty, konkursy piosenki turystycznej, itp. • Osoby starsze, rodziny – ta grupa turystów wymaga tras łatwiejszych i krótszych, tzw. tras spacerowych czy tras okr ęż nych wokół miejscowo ści. Tury ści tacy, posiadają na ogół jeden punkt wypadowy (centrum), do którego wracaj ą na nocleg po ka żdej wyciecze. Centra takie powinny posiada ć bogat ą ofert ę noclegow ą (gospodarstwa agroturystyczne, pola biwakowe, pensjonaty, hotele) oraz żywieniow ą. Ten segment turystów wymaga równie ż dobrze rozwini ętej sieci usług i rozrywki, zlokalizowanej w centrach turystyki pieszej. Wymagana infrastruktura: • oznakowane i opisane szlaki turystyczne, • miejsca postojowe na szlakach wyposa żone w ławki, stoły, kabiny WC, kosze na śmieci), • punkty widokowe wyposa żone jak miejsca postojowe oraz dodatkowo w mapy panoramiczne, • tablice z mapkami szlaków, informacjami o skali trudno ści, czasie przej ścia, itp. Powinny by ć one umieszczane w centrach miast i wsi, przy w ęzłach szlaków, • schroniska, schrony, bacówki, pola biwakowe, • wypo życzalnie rowerów, • opisy stałe na zabytkach kultury i pomnikach przyrody mieszcz ących si ę na szlakach lub w ich pobli żu, • samoobsługowe punkty informacyjne wyposa żone w foldery i ulotki na temat szlaków turystycznych, bazy żywieniowej i noclegowej, atrakcji turystycznych, itp. Proponowane działania: • Przeprowadzi ć inwentaryzacj ę i ocen ę istniej ącego stanu technicznego oznakowanych szlaków turystycznych. Usun ąć zniszczenia spowodowane powodzi ą, erozj ą, zrywk ą drewna oraz zu życiem (mostki, kładki, por ęcze, schodki, itp.).

85 • Przeprowadzi ć inwentaryzacj ę atrakcji turystycznych wzdłu ż szlaków. Pozwoli stworzy ć to mapk ę atrakcji z ich dokładnym umiejscowieniem i opisem. Mapka taka powinna by ć umieszczana we wszystkich materiałach promocyjnych. • Wytyczy ć nowe szlaki turystyczne (piesze, narciarskie i rowerowe) szczególnie w rejonach silnego rozwoju agroturystyki. Wzbogaci to ofert ę turystyczn ą rolników i podniesie atrakcyjno ść ich gospodarstw. • Zmodernizowa ć i rozbudowa ć sie ć schronisk, schronów, szałasów, bacówek przy głównych szlakach turystycznych. • Zagospodarowa ć miejsca postojowe i punkty widokowe (mapy panoram górskich, ławki, stoły, kosze na śmieci), wybudowa ć platformy i wie że widokowe. • Wyznaczy ć lokalne o środki turystyki pieszej i rowerowej – miejscowo ści, w których turysta rozpoczyna lub ko ńczy w ędrówki. Miejscowo ści te powinny posiada ć wi ększ ą baz ę noclegow ą (schroniska, pensjonaty, pola biwakowe), baz ę gastronomiczn ą, punkty informacji turystycznej, sklepy, itp.). • Zorganizowa ć pola biwakowe w najbardziej frekwentowanych miejscowo ściach • Opracowa ć mapy szlaków oraz atrakcji turystycznych i umie ści ć je w centrach wsi i miast oraz przy w ęzłach szlaków. • Propagowa ć w śród gospodarstw agroturystycznych tworzenie wypo życzalni rowerów. • Tworzy ć szlaki tematyczne, np. Śladem Cmentarzy Wojennych, Śladem Walk Legionów, itp. • Nawi ąza ć ścisł ą współprac ę z limanowskim i rabcza ńskim oddziałem PTTK w celu organizacji ró żnego typu imprez turystycznych o charakterze regionalnym i ogólnopolskim (rajdy, zloty, zjazdy, biegi na orientacje). Imprezy takie mog ą sta ć si ę silnym magnesem dla turystów nawet z odległych zakątków Polski. • Prowadzi ć intensywn ą akcj ę informacyjn ą i promocyjn ą dotycz ącą atrakcji powiatu i poszczególnych gmin (ulotki, foldery, media, INFOTUR, INFOLINIA, INTERNET)

Turystyka narciarska Obecnie coraz wi ęcej turystów zainteresowanych jest wypoczynkiem aktywnym w okresie zimy. Najbardziej popularne jest narciarstwo zjazdowe i biegowe (w ędrówki), cho ć

86 coraz wi ększ ą popularno ści ą cieszy si ę ostatnio tak że snowboard. Uzupełnieniem oferty w tym zakresie jest saneczkarstwo, bojery, ły żwiarstwo, dla uprawiania których brak jest niestety odpowiedniej infrastruktury. Sytuacja w zakresie turystyki narciarskiej jest jednak niekorzystna. Urz ądzenia do jej uprawiania s ą mocno przestarzałe, charakteryzuj ą si ę mał ą przepustowo ści ą i brakiem zaplecza. Z tego powodu znaczna cz ęść turystów wyje żdża na Słowacj ę lub do krajów alpejskich (szacuje si ę, że rocznie wyje żdża około 200 tys. osób). W interesie ekonomicznym le ży, aby cz ęść tych turystów odpoczywała w kraju. A to wymaga budowy nowoczesnych stacji narciarskich, odpowiadaj ących standardom przyj ętym w krajach zachodnich.

Podstawowe segmenty: • Tury ści o znacznych umiej ętno ściach narciarskich – wymagaj ą długich tras, o du żym stopniu trudno ści, tras slalomowych, skoczni • Tury ści pocz ątkuj ący i o słabych umiej ętno ściach narciarskich – dla tego segmentu nale ży przygotowa ć trasy o małym stopniu trudno ści. Wymaga on równie ż szkółek narciarskich oraz instruktorów jazdy na nartach Wymagana infrastruktura • wyci ągi narciarskie, kolejki linowe, gondolowe, • trasy zjazdowe, • szlaki narciarskie, • armatki śnie żne, • oświetlenie stoków, • ratraki, • drogi dojazdowe do stoków, • parkingi, • wypo życzalnie sprz ętu narciarskiego, • baza gastronomiczna (bary, kawiarnie, restauracje) zlokalizowana w bezpo średnim sąsiedztwie tras zjazdowych, • szkółki narciarskie.

87 Proponowane działania: • Utworzy ć lobby na rzecz budowy kolejki gondolowej na Mogielic ę. Inwestycja ta powinna sta ć si ę głównym magnesem przyci ągaj ącym turystów do powiatu limanowskiego w zimie, a tak że w lecie. W chwili obecnej zimowy ruch turystyczny w powiecie limanowskim jest stosunkowo niewielki. • Zmodernizowa ć istniej ące obiekty narciarskie, wyposa żaj ąc je w nowoczesne urz ądzenia oraz zadba ć o ich zagospodarowanie. • Budowa ć nowe obiekty narciarskie o wysokich parametrach technicznych, bogato zagospodarowane (wypo życzalnie sprz ętu, baza gastronomiczna i noclegowa, dogodny dojazd, parkingi, szkółki narciarskie). Ze wzgl ędu na to, że powiat limanowski ust ępuje innym regionom narciarskim (Zakopane, Krynica, Żywiecczyzna, Karkonosze) pod wzgl ędem atrakcyjno ści tras zjazdowych, nale ży przyci ąga ć turystów oferuj ąc im najwy ższy standard urz ądze ń i zagospodarowania. • Zmodernizowa ć drogi dojazdowe do obiektów narciarskich oraz zadba ć o ich dobry stan w okresie zimowym. • Organizowa ć szereg imprez narciarskich dla dzieci, młodzie ży i dorosłych. • Zmodernizowa ć najkrótsz ą drog ę ł ącz ącą powiat limanowski z Krakowem (biegn ącą przez Tarnaw ę Stare i Nowe Rybie do Limanowej). Pozwoli to zwi ększy ć konkurencyjno ść powiatu w stosunku do innych regionów narciarskich, do których dojazd z Krakowa jest o wiele dłu ższy i bardziej uci ąż liwy. • Wytyczy ć i oznakowa ć nowe szlaki do narciarstwa biegowego o ró żnym stopniu trudno ści (szczególnie na terenie Beskidu Wyspowego). • Prowadzi ć akcj ę promocyjn ą i informacyjna ukazuj ącą powiat limanowski jako bardzo atrakcyjny dla narciarzy szczególnie ze Śląska i Krakowa. Powinna ona polega ć na dystrybucji ulotek oraz katalogów zawieraj ących wyczerpuj ącą ofert ę dla narciarzy. Nale ży tak że zadba ć aby oferta powiatu limanowskiego była widoczna we wszystkich ogólnopolskich katalogach turystycznych. Ze wzgl ędu na fakt, że coraz wi ęcej młodych ludzi korzysta z INTERNETU, jako środka informacji oraz rezerwacji usług, konieczna jest obecno ść oferty narciarskiej powiatu limanowskiego w INTERNECIE.

88 Turystyka je ździecka Turystyka je ździecka cieszy si ę coraz wi ększym zainteresowaniem w Polsce oraz w wielu krajach europejskich. Jak do tej pory jest ona elitarn ą form ą turystyki, uprawian ą przez nieliczne grupy ludzi. Jednak ze wzgl ędu na stale rosn ące zainteresowanie turystyk ą alternatywn ą, nastawion ą na bezpo średnie obcowanie z przyrod ą, turystyka je ździecka jest du żą szans ą dla regionów, które chc ą wykreować dla siebie nowy wizerunek turystyczny. Tworzy ona nisz ę rynkow ą, jeszcze nie zagospodarowan ą, w której nie wyst ępuje ostra walka konkurencyjna. Powiat limanowski posiada naturalne predyspozycje do rozwoju turystyki je ździeckiej. Zró żnicowana rze źba, bogactwo krajobrazów, bogata ro ślinno ść , g ęsta sie ć rzeczna, du ża lesisto ść , bogactwo dzikiej zwierzyny powoduje, że tereny Beskidu Wyspowego i Gorców s ą wr ęcz wymarzone do uprawiania tej formy turystyki. Niewysokie góry i łatwo ść tras powoduj ą, że praktycznie wszystkie miejsca s ą dost ępne dla turysty na koniu, tak że tego który dopiero uczy si ę je ździectwa. Dodatkowym atutem jest fakt, że wi ększo ść terenów powiatu nie podlega ostrym rygorom ochrony przyrody, nie powinno by ć wi ęc kłopotów z uzyskaniem pozwolenia na wytyczenie i udost ępnienie szlaków konnych. Walory powiatu limanowskiego nie id ą niestety w parze z zagospodarowaniem dla potrzeb turystyki je ździeckiej. Oprócz Gorcza ńskiego Parku Narodowego oraz kilku gospodarstw agroturystycznych, oferuj ących jazd ę konn ą brak jest jakiejkolwiek bazy je ździeckiej. Nie ma wytyczonych szlaków, miejsc postojowych, bazy noclegowej dla je źdźców, szkółek je ździeckich, o środków hipoterapii konnej, itp. Wszystko to nale ży tworzy ć od podstaw, na bardzo wysokim poziomie, zgodnie z wymaganiami turystów oraz zaleceniami specjalistów z zakresu turystyki konnej. Podstawowe segmenty: • Tury ści o wysokich umiej ętno ściach je ździeckich – ta grupa wymaga długich, dobrze przygotowanych i zagospodarowanych szlaków je ździeckich. Preferuje ona długie, kilkudniowe rajdy. Z tego powodu konieczne jest stworzenie przy szlakach miejsc noclegowych dla je źdźców i koni. Grupa ta jest tak że zainteresowana ró żnego typu zawodami sportowymi. • Tury ści o niskich umiej ętno ściach je ździeckich – grupa ta wymaga szkółek je ździeckich, zapewniaj ących fachow ą opiek ę instruktorsk ą. Nale ży dla niej stworzy ć ringi do nauki jazdy konnej oraz bardzo łatwe szlaki.

89 • Niepełnosprawni – wymagaj ą o środków rehabilitacyjnych, w których zapewniona jest fachowa opieka lekarska oraz instruktorska. Wymagana infrastruktura: • oznakowane i nie oznakowane szlaki konne, • miejsca postojowe i etapowe wyposa żone w obiekty noclegowe i stajnie, • ośrodki i szkółki je ździeckie z niezb ędnym zapleczem i kadr ą instruktorsk ą, • gospodarstwa oferuj ące jazdę konn ą, • stadniny koni, ku źnie, • uje żdżalnie, padoki, ringi do nauki jazdy konnej. Proponowane działania • Przeprowadzi ć dokładn ą inwentaryzacj ę podmiotów zajmuj ących si ę turystyk ą konn ą i na tej podstawie stworzy ć map ę i informator na temat mo żliwo ści uprawiania tej formy turystyki w powiecie limanowskim. • Wytyczy ć i oznakowa ć szlaki konne przebiegaj ące grzbietami gór oraz szlak okr ęż ny powiatu limanowskiego. W tym celu mo żna wykorzysta ć istniej ące ju ż szlaki piesze, nale ży tylko zadba ć o bezkolizyjne poruszanie si ę po nich turystów • Podj ąć negocjacje z dyrekcj ą Gorcza ńskiego Parku Narodowego w sprawie lepszego udost ępnienia terenów Parku na cele turystyki je ździeckiej. • Zach ęca ć rolników do prowadzenia gospodarstw je ździeckich, w tym do hodowli koni przydatnych do uprawiania turystyki je ździeckiej. Chodzi tu nie tylko o konie huculskie ale tak że o czystej krwi koni arabskich, anglo-arabskich, małopolskich, wielkopolskich i śląskich. • Stworzy ć miejsca noclegowe dla turystów i koni przy szlakach je ździeckich (mo żna to zrobi ć na bazie istniej ących bacówek, schronisk lub gospodarstw agroturystycznych). Miejsca takie powinny by ć odpowiednio przystosowane na przyj ęcie koni (powinny posiada ć stajnie). • Stworzy ć przynajmniej jeden wi ększy o środek je ździecki, posiadaj ący minimum 10-12 koni, wyposa żony w pomieszczenia dla koni, turystów i personelu. Dla koni nale ży zbudowa ć stajnie, drobne pomieszczenia na siano, słom ę oraz j ęczmie ń i owies, ogrodzone podwórze, plac do jazdy konnej, pastwisko „wypoczynkowe”, niewielki teren do uje żdżania. O środek ten powinien by ć tak że wyposa żony w baz ę noclegow ą i gastronomiczn ą oraz w obiekty sportowo-rekreacyjne. Powinien

90 on oferowa ć usługi w zakresie wypo życzania koni, organizacji przeja żdżek bryczk ą, saniami, nauki jazdy konnej oraz hipoterapii. • Wspólnie z klubami je ździeckimi organizowa ć ogólnopolskie rajdy konne, których trasa przebiega przez powiat limanowski. • Przeprowadzi ć akcj ę informacyjno-promocyjn ą, próbuj ąc stworzy ć legend ę „Limanowskiego Texasu”. W tym celu nale ży wykorzysta ć ulotki reklamowe, foldery, katalogi. Nale ży tak że organizowa ć pobyty promocyjne dla dziennikarzy i przedsi ębiorców, ukazuj ące walory powiatu limanowskiego, istniej ącą baz ę oraz planowane inwestycje.

Turystyka przyrodnicza i edukacyjna (ekoturystyka) Utworzenie Gorcza ńskiego Parku Narodowego z bogat ą faun ą, flor ą i pi ętrowym układem ro ślinno ści w śród których znajduj ą si ę cenne gatunki obj ęte ochron ą oraz du że fragmenty pierwotnych lasów karpackich stwarza doskonałe warunki do rozwoju turystyki przyrodniczej, nazywanej niekiedy turystyk ą ekologiczn ą oraz do prowadzenia szeroko zakrojonej działalno ści edukacyjnej i naukowej. Dla prowadzenia działalno ści edukacyjnej powołany został Zespół ds. Dydaktyki i Udost ępniania Parku oraz O środek Dydaktyczny znajduj ący si ę w siedzibie Dyrekcji Parku. Do jego zada ń nale ży m.in.: • Przekazywanie wiedzy o walorach przyrodniczych Gorcza ńskiego Parku Narodowego i zasadach ich ochrony. • Wyja śnianie celów i zasad ochrony ścisłej i cz ęś ciowej. • Uczenie turystów prawidłowego zachowania podczas przebywania na terenach chronionych. • Zach ęcanie do uprawiania turystyki ekologicznej oraz podnoszenie poziomu kultury fizycznej i wiedzy ekologicznej. Podstawowe segmenty rynku: • Młodzie ż szkolna (mieszkaj ąca w pobli żu parku jak i przyje żdżaj ąca na wycieczki i kolonie z całej Polski). • Studenci kierunków przyrodniczych i le śnych, magistranci, naukowcy zajmuj ący si ę przyrod ą, geografi ą, ekologi ą. • Nauczyciele przedmiotów przyrodniczych i geograficznych.

91 • Przedstawiciele samorz ądów oraz poszczególnych grup zawodowych: ksi ęż y, wła ścicieli bazy noclegowej i atrakcji turystycznych, my śliwych, itp. • Przewodnicy. • Ogół turystów i wczasowiczów. • Kadra Gorcza ńskiego Parku Narodowego. Wymagana infrastruktura: • oznakowane szlaki turystyczne, • ście żki przyrodnicze, parki narodowe, rezerwaty, • baza noclegowa (schroniska, bacówki, schrony), • miejsca postojowe, parkingi, • odpowiednio wyposa żona baza lokalowa do prowadzenia zaj ęć edukacyjnych (sprz ęt audiowizualny, zbiory zdj ęć , przezroczy, filmów, itp.), • biblioteka gromadz ąca wydawnictwa popularne i naukowe z zakresu historii, etnografii, przyrody, ekologii, itp., • oznakowanie parku, rezerwatów, pomników przyrody i innych atrakcji, • muzeum parku, wystawy stacjonarne i obwo źne, • ogródek ro ślin górskich, • punkt informacji i obsługi ruchu turystycznego poł ączony ze sprzeda żą wydawnictw oraz pami ątek (widokówki, naklejki, kalendarze, koszulki, wyroby sztuki ludowej, itp.). Proponowane działania: • Rozbudowa ć i zmodernizowa ć istniej ącą sie ć szlaków pieszych, rowerowych, konnych i narciarskich, szczególnie na terenie Beskidu Wyspowego. • Rozbudowa ć i lepiej wyposa żyć zaplecze edukacyjne Gorcza ńskiego Parku Narodowego. • Utworzy ć nowe ście żki edukacyjne nie tylko na terenie Gorcza ńskiego Parku Narodowego ale tak że na terenie Beskidu Wyspowego. • Wzbogaci ć ofert ę edukacyjn ą skierowan ą do młodzie ży (konkursy, zaj ęcia terenowe, prelekcje w szkołach, pomoc w prowadzeniu kół zainteresowa ń, Rozwin ąć działalno ść wydawnicz ą.

92 • Zacie śni ć kontakty z mediami, dziennikarzami ró żnych czasopism, redaktorami radiowymi i telewizyjnymi (lokalnymi, regionalnymi i ogólnopolskimi). • Nasili ć działalno ść informacyjn ą i promocyjn ą, poprawi ć obsług ę turystów (organizacja punktów informacyjnych przy bramach wej ściowych do Parku Gorcza ńskiego, zaopatrzenie ich w materiały informacyjne.

Turystyka wczasowo-rehabilitacyjna Jedn ą z form turystyki, bardzo popularn ą w latach ubiegłych, jest turystyka uzdrowiskowa. Niestety ten rodzaj turystyki, spełniaj ący bardzo wa żne funkcje społeczne, bardzo stracił na znaczeniu w ostatnich latach. Wi ąż e si ę to z zaprzestaniem całkowitego finansowania pobytów uzdrowiskowych przez pa ństwo. W dzisiejszych czasach znaczn ą cz ęść kosztów leczenia uzdrowiskowego, zwi ązanych z zakwaterowaniem i wy żywieniem musi pokry ć pacjent. Dofinansowanie z bud żetów kas chorych jest niewielkie, a kasy kontraktuj ą stosunkowo mało usług uzdrowiskowych i rehabilitacyjnych. Ponadto przygotowuje si ę prywatyzacj ę uzdrowisk, które swoj ą działalno ść b ędą opiera ć na zasadach komercyjnych. W skład produktu turystyki wczasowo-rehabilitacyjnej wchodz ą przede wszystkim zdrowotne walory miejscowo ści. Chodzi w tym miejscu przede wszystkim o specyficzne powietrze (np. z du ża zawarto ści ą jodu), wody lecznicze, borowiny, itp. Oprócz walorów zdrowotnych konieczne jest tak że zapewnienie odpowiedniego wyposa żenia w urz ądzenia lecznicze oraz zakwaterowania i wy żywienia. Szczególnie wa żnym elementem produktu uzdrowiskowego jest oferta sp ędzenia czasu wolnego. Chodzi w tym miejscu o ró żnego typu wycieczki po okolicy, imprezy rozrywkowe, rekreacyjne, folklorystyczne, koncerty, kabarety, przedstawienia teatralne, kina. Powiat limanowski ma predyspozycje do rozwoju turystyki wczasowo- rehabilitacyjnej. Na bazie istniej ących zmineralizowanych wód termalnych w Szczawie i Por ębie Wielkiej mo żna stworzy ć niewielkie o środki wczasowo-rehabilitacyjne. Poniewa ż sytuacja uzdrowisk jest obecnie bardzo trudna, należy ł ączy ć funkcje leczniczo- rehabilitacyjne z funkcjami wypoczynkowymi. Inwestycje w zakresie turystyki wczasowo- rehabilitacyjnej musz ą by ć zatem dokładnie przemy ślane i zaplanowane, aby mogły w przyszło ści przynosi ć zyski. Inwestycj ą pozbawion ą ryzyka wydaje si ę by ć wybudowanie pijalni wód z odpowiednim zapleczem gastronomicznym.

93 Wymagana infrastruktura: • baza noclegowa o podwy ższonym standardzie (hotele i pensjonaty), • zespół basenów zasilanych wodami termalnymi, • pijalnie wód mineralnych, samoobsługowe uj ęcia zdrojowe, • parki zdrojowe, • obiekty sportowo-rekreacyjne, • lokale rozrywkowe, kluby nocne, muszle koncertowe, kina, teatry, itp., • ście żki zdrowia, szlaki turystyczne o ró żnym stopniu trudno ści, ci ągi spacerowe. Proponowane działania: • Wybudowa ć pijalnie wód lub uj ęcia zdrojowe w Szczawie i Por ębie Wielkiej. • Przeprowadzi ć dokładne badania chemiczne wód ze Szczawy i Por ęby Wielkiej oraz dokładnie okre śli ć ich walory lecznicze. W oparciu o te badania nale ży prowadzi ć akcj ę promocyjn ą odno śnie tych dwóch miejscowo ści. • Sporz ądzi ć biznes plany i wst ępne kalkulacje opłacalno ści stworzenia o środka wczasowo- rehabilitacyjnego w Szczawie i Por ębie Wielkiej, w zale żno ści od wyników podj ąć decyzje o budowie. • Prowadzi ć wst ępne rozmowy z kasami chorych w zakresie ewentualnych kontraktów na usługi rehabilitacyjne w Szczawie oraz Por ębie Wielkiej.

Zadanie 2 Program rozwoju uzupełniaj ących produktów turystycznych

Oprócz zdefiniowanych poprzednio wiod ących produktów turystycznych, na rozwój których powinno poło żyć si ę szczególny nacisk, istniej ą w powiecie limanowskim potencjalne produkty uzupełniaj ące, które posiadaj ą mniejsze znaczenie dla rozwoju gospodarczo – społecznego powiatu. Rozwój ich jest mo żliwy tylko w niektórych rejonach powiatu, a ich adresatami s ą stosunkowo w ąskie grupy turystów. Do uzupełniaj ących produktów turystycznych powiatu limanowskiego nale ży zaliczy ć: turystyk ę tranzytow ą, turystyk ę pielgrzymkow ą i religijn ą i turystyk ę my śliwsk ą. Potencjalne produkty uzupełniaj ące, które posiadaj ą mniejsze znaczenie dla rozwoju gospodarczo – społecznego powiatu. Rozwój ich jest mo żliwy tylko w niektórych rejonach powiatu, a ich adresatami s ą stosunkowo w ąskie grupy turystów. Do uzupełniaj ących produktów turystycznych powiatu

94 limanowskiego nale ży zaliczy ć: turystyk ę tranzytow ą, turystyk ę pielgrzymkow ą i religijn ą i turystyk ę my śliwsk ą.

Turystyka tranzytowa Turystyka tranzytowa polega na odwiedzaniu danych miejsc niejako „przy okazji” podró ży do miejsc docelowych. Ma ona szans ę rozwoju na terenach, przez które przebiegaj ą wa żne drogi krajowe i mi ędzynarodowe. Według zachodnich ekspertów, potrzeby tego segmentu ruchu turystycznego zaspokajane s ą w Polsce zaledwie w 25% z powodu słabego zagospodarowania dróg. Nale ży jednak poło żyć du ży nacisk na rozwój turystyki tranzytowej ze wzgl ędu na fakt, że zdecydowana wi ększo ść turystów korzysta ju ż z własnego transportu samochodowego. Turystyka tranzytowa nie polega jedynie na przejechaniu przez dany teren. Nale ży d ąż yć do zatrzymania turystów przynajmniej na jeden dzień w danej miejscowo ści i zainteresowania jej walorami. Powiat limanowski posiada stosunkowo dobre warunki do rozwoju tego rodzaju turystyki. Przez jego teren przebiegaj ą dwie drogi o znaczeniu tranzytowym. Pierwsza z nich to droga krajowa nr 98, tzw. droga wewn ątrzkarpacka, która odci ąż a ruch pojazdów na przeci ąż onej drodze mi ędzynarodowej A-4 w kierunku wschodnim. Druga droga prowadzi z Krakowa do Kro ścienka i Szczawnicy przez Dobczyce, Mszan ę Dolna, Kamienic ę. Jest ona alternatyw ą dla podró żnych jad ących tzw. Zakopiank ą. Obie wymienione drogi posiadaj ą wybitne walory widokowe i z tego powodu mog ą by ć traktowane jako szlaki dla turystyki motorowej i rowerowej. Niestety ich walory widokowe s ą zupełnie niewykorzystane. Brak jest dobrego oznakowania, miejsc postojowych w punktach widokowych, bazy noclegowej (motele) oraz bazy gastronomicznej. Podstawowe segmenty rynku: • Tury ści przeje żdżaj ący przez powiat w celu dotarcia do miejsc docelowych (indywidualni i grupowi) – dysponuj ą oni własnym samochodem osobowym lub autokarem, s ą zainteresowani odpoczynkiem podczas jazdy, dlatego wymagaj ą dobrze zagospodarowanych miejsc postojowych (parkingi, punkty widokowe, mapy panoramiczne, dobre oznakowanie baza gastronomiczna, baza noclegowa). Ta grupa turystów mo że zatrzymywa ć si ę w miejscowo ściach powiatu na dłu ższy czas (1 dzie ń). • Zawodowi przewo źnicy towarów – ta grupa jest zainteresowana krótkim odpoczynkiem na trasie oraz noclegiem. Nale ży zapewni ć im przede wszystkim

95 baz ę gastronomiczn ą (bary, restauracje, fast food, itp.), baz ę noclegow ą (motele) oraz parkingi.

Wymagana infrastruktura: • drogi tranzytowe w bardzo dobrym stanie, • stacje benzynowe, punkty serwisowe, miejsca postojowe, urz ądzenia sanitarne, pogotowie drogowe, • motele, hotele, zajazdy, campingi (w tym dla przyczep samochodowych), • sie ć sklepów, punktów usługowych, restauracji, kawiarni, barów szybkiej obsługi, lokale rozrywkowe, • urz ądzenia rekreacyjno-wypoczynkowe, • sie ć punktów informacji turystycznej, • oznakowanie drogowe, mapy panoramiczne, • banki, kantory, bankomaty, telekomunikacja. Proponowane działania: • Podj ąć starania w zakresie lepszego zagospodarowania drogi krajowej nr 98 oraz drogi z Krakowa do Szczawnicy. • Stworzy ć miejsca postojowe przy drodze, wyposa żone w ławki, stoły, punkty małej gastronomii, sanitariaty. Miejsca takie lokalizowa ć w najatrakcyjniejszych punktach widokowych, w pobli żu atrakcji turystycznych. • Stworzy ć co najmniej jedno „centrum tranzytowe” w rejonie Mszany Dolnej, w pobli żu drogi (motel, parking, stacja benzynowa, warsztat samochodowy, baza gastronomiczna, lokale rozrywkowe, itp.). • Oznakowa ć trasy tranzytowe, zamie ści ć tablice informacyjne o usługach i atrakcjach znajduj ących si ę w pobli żu. • Opracowa ć i wdro żyć system pomocy drogowej.

Turystyka pielgrzymkowa i religijna Turystyka pielgrzymkowa i religijna wi ąż e si ę cz ęsto z turystyk ą kulturow ą, miejsk ą, wycieczkami objazdowymi po Polsce, zarówno obcokrajowców jak i równie ż ró żnych grup społecznych z Polski. Nale ży jednak rozró żnia ć poj ęcia turystyki religijnej i pielgrzymkowej. Pierwsza z nich polega na odwiedzaniu miejsc zwi ązanych z kultem religijnym w celach

96 czysto poznawczych. Nawet uczestnictwo w ró żnych obrz ędach ma charakter tylko poznawczy. Turystyka pielgrzymkowa wi ąż e si ę natomiast z prze życiami duchowymi. Pielgrzymi mało uwagi po świ ęcaj ą na zwiedzanie obiektów sakralnych, do których przybyli w celach modlitewnych. Warunki dla rozwoju turystyki pielgrzymkowej posiada w powiecie limanowskim Szczyrzyc, gdzie mie ści si ę opactwo Ojców Cystersów oraz Limanowa z Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej. Do tych dwóch miejsc odbywaj ą si ę pielgrzymki, lecz s ą one organizowane na skal ę lokaln ą. Do rozwoju turystyki religijnej nadaj ą si ę liczne miejscowo ści powiatu z zabytkowymi ko ściołami i kapliczkami, pełnymi ró żnego typu zabytkami. Podstawowe segmenty rynku: • „Pielgrzymi ” – nastawieni s ą na prze życia duchowe. Nale ży zapewni ć im baz ę gastronomiczn ą i noclegow ą (dom pielgrzyma) w pobli żu sanktuariów. Nale ży równie ż zadba ć aby mogli oni zaopatrzy ć si ę w ró żnego rodzaju dewocjonalia i pami ątki z sanktuarium. • „Tury ści religijni” – do sanktuariów i obiektów sakralnych przyje żdżaj ą w celach poznawczych. Wymagaj ą folderów, ulotek, itp. na temat odwiedzanych obiektów. Konieczne jest zapewnienie opieki przewodnika (np. ksi ądz), który doskonale zna histori ę oraz zabytki danego obiektu. Po żą dane jest tak że umo żliwienie nabycia pami ątek z odwiedzanego miejsca. Powinny mie ć one nieco inny charakter ni ż te, które oferuje si ę pielgrzymom (np. albumy, ksi ąż ki). Wymagana infrastruktura: • baza noclegowa o średnim standardzie (domy pielgrzyma, pola namiotowe, kwatery prywatne), • tania i o średnim standardzie baza gastronomiczna (cz ęś ciowo uruchamiana w czasie nasilenia ruchu pielgrzymkowego), • parkingi, miejsca postojowe, drogi dojazdowe, • sanitariaty, • punkty informacyjne, • serwis medyczny, • punkty handlowe, w których mo żna naby ć pami ątki i dewocjonalia.

97 Proponowane działania: • Przeprowadzi ć inwentaryzacj ę wszystkich obiektów nadaj ących si ę do uprawiania turystyki religijnej i pielgrzymkowej i na tej podstawie sporz ądzi ć mapk ę oraz przewodnik po sanktuariach i zabytkach sakralnych powiatu. • Nawi ąza ć współprac ę mi ędzy władzami samorz ądowymi i ko ścielnymi w zakresie opracowania planów rozwoju turystyki religijnej i pielgrzymkowej oraz obsługi ruchu turystycznego. • Zagospodarowa ć otoczenie najcz ęś ciej odwiedzanych sanktuariów i zabytków sakralnych (drogi dojazdowe, parkingi, baza gastronomiczna, baza noclegowa, stoiska z pami ątkami i dewocjonaliami). • Zwi ększy ć dost ępno ść sanktuariów dla osób niepełnosprawnych. W tym celu nale ży zbudowa ć podjazdy, barierki, itp. Konieczne b ędzie tak że zapewnienie im opieki medycznej w czasie najwi ększego ruchu pielgrzymkowego. • Propagowa ć w śród twórców ludowych produkcj ę pami ątek oraz dewocjonalii zwi ązanych z sanktuariami. • Nawi ąza ć współprac ę ze Stowarzyszeniem Miast Maryjnych w celu wykorzystania ich do świadcze ń w sprawach planowania, zagospodarowania przestrzennego, organizowania imprez, zdobywania funduszy i finansowania inwestycji turystycznych oraz obsługi ruchu turystycznego i pielgrzymkowego. • Zorganizowa ć kilka imprez o charakterze religijnym (np. festiwal piosenki religijnej). Nale ży je organizowa ć w czasie wi ększych świ ąt zwi ązanych z sanktuariami. • Wypromowa ć tradycyjne odpusty, czyni ąc z nich atrakcje ponadregionalne. Nale ży w tym miejscu poł ączy ć obchody religijne z lokalnym folklorem, wykorzystuj ąc do tego celu zespoły regionalne, twórców ludowych, rze źbiarzy, pie śniarzy, malarzy, itp.

Turystyka my śliwska Ostatnim z wymienionych turystycznych produktów uzupełniaj ących powiatu limanowskiego jest turystyka my śliwska. Polega ona na uczestnictwie w zorganizowanych polowaniach, a tak że w tzw. bezkrwawych łowach, które polegaj ą na obserwowaniu, fotografowaniu i filmowaniu zwierzyny. Coraz cz ęś ciej mo żna spotka ć tak że turystów, którzy

98 chc ą niejako „poczu ć klimat” polowania poprzez zwiedzanie domków my śliwskich, układanie psów tropi ących i go ńczych. Turystyka my śliwska mo że by ć poł ączona z agro- i ekoturystyk ą poprzez wykorzystywanie bazy noclegowej i gastronomicznej rolników. Tak że baza turystyki łowieckiej mo że by ć wykorzystywana przez turystów o innych, specjalistycznych zainteresowaniach. Omawiana forma turystyki dostarcza dochodów wielu podmiotom: kołom łowieckim, gospodarzom lasów, gestorom bazy noclegowej i gastronomicznej, gminom, biurom turystycznym posiadaj ącym koncesje na organizowanie polowa ń, innym firmom organizuj ącym polowania. Nale ży wykorzysta ć fakt, że polskie łowiska ciesz ą si ę du żą popularno ści ą w śród turystów z wielu krajów zachodniej i południowej Europy oraz z USA. W ostatnich latach wydaje si ę około 25 tys. pozwole ń na polowanie dla cudzoziemców, od których dorocznie wpływa ponad 20 mln DM. Z opinii specjalistów z ró żnych dziedzin, obserwacji oraz informacji my śliwych wynika, że region małopolski, a w tym szczególnie lasy nadleśnictwa w Limanowej, odznacza si ę nie tylko zró żnicowanym lecz tak że licznym zwierzostanem, który jest bardzo wysoko oceniany w kraju i za granica. Z tego wzgl ędu turystyka my śliwska ma dobre warunki do rozwoju na terenie powiatu limanowskiego.

Podstawowe segmenty rynku: My śliwi krajowi – rekrutuj ą si ę oni zazwyczaj z kół łowieckich, które samodzielnie organizuj ą polowania. Ta grupa jest zainteresowana przede wszystkim noclegiem oraz wy żywieniem w pobli żu stanowisk łowieckich. My śliwi „dewizowi” – s ą to tury ści zagraniczni, przyje żdżaj ący na polowania do naszego kraju. Grupa ta dostarcza najwi ększych zysków je śli chodzi o turystyk ę my śliwsk ą. Wymagaj ą oni kompleksowego zorganizowania polowania: zorganizowanie łowisk, zapewnienie transportu, noclegu, wy żywienia i rozrywki. Wymagana infrastruktura: • baza noclegowa o specyficznym „klimacie” (dworki, zamki, pałace, prywatne pensjonaty, domki my śliwskie), • samochody terenowe, zaprz ęgi sa ń, wozy konne, itp., • ambony i stanowiska obserwacji zwierzyny,

99 • pomieszczenia dla preparowania trofeów i przechowywania broni, • usługi rusznikarskie. Proponowane działania: • Nawi ąza ć współprac ę z kołami łowieckimi, biurami podró ży w całej Polsce, które zajmuj ą si ę organizacj ą polowa ń. Pomo że to wzbogaci ć wizerunek powiatu limanowskiego, jako znakomicie nadaj ącego si ę dla uprawiania turystyki my śliwskiej. Biura podró ży i koła łowieckie mog ą sta ć si ę tak że bardzo wa żnym ogniwem w kanale dystrybucji tego produktu. • Poszerzy ć mo żliwo ści zakwaterowania my śliwych w wyspecjalizowanych i odpowiednio wyposa żonych obiektach: pensjonaty, domki my śliwskie, hotele. Obiekty o podwy ższonym standardzie b ędą słu żyć przede wszystkim turystom zagranicznym. • Zorganizowa ć kursy j ęzykowe dla kadry obsługi łowisk i obiektów noclegowych. Podniesie to atrakcyjno ść powiatu w oczach turystów z zagranicy. • Zorganizowa ć i wypromowa ć imprezy zwi ązane z tradycjami łowieckimi, np. pogo ń za lisem. • Zorganizowa ć regionalne muzeum my śliwskie i wystaw ę trofeów. • Wzbogaca ć pobyty my śliwskie elementami komplementarnymi (imprezy folklorystyczne, zwiedzanie zabytków, wydarzenia kulturalne, w ędrówki konne, itp.). Oprócz produktów wiod ących i uzupełniaj ących, warunki przyrodnicze powiatu limanowskiego pozwalaj ą tak że na rozwój specjalistycznych produktów turystycznych, takich jak w ędkarstwo, lotniarstwo, plenery i warsztaty dla artystów profesjonalistów oraz amatorów, wycieczki kolej ą „w stylu retro”, turystyka usportowiona, imprezy sportowo- rekreacyjne dla ró żnych grup wiekowych. Wędkarstwo Ze wzgl ędu na g ęst ą sie ć rzek i potoków górskich mo żliwy jest w powiecie limanowskim rozwój w ędkarstwa. Warunkiem nieodzownym byłoby stworzenie kilkunastu gospodarstw zajmuj ących si ę hodowl ą pstr ąga, zagospodarowanie starych stawów rybnych, udost ępnianych dla w ędkarzy za odpowiedni ą opłat ą. Dodatkowo gospodarstwa te mogłyby prowadzi ć wypo życzalnie sprz ętu w ędkarskiego, sma żalnie, punkty sprzeda ży i przetwórstwa ryb. Dla osób zainteresowanych prowadzeniem działalno ści tego typu nale ży zorganizowa ć

100 kursy poł ączone ze zwiedzaniem gospodarstw rybnych oraz zapewni ć pomoc doradcz ą i finansow ą. Lotniarstwo Słabo zalesione stoki górskie i podgórskie stwarzają dobre warunki dla rozwoju lotniarstwa, które traktowane jest jako ”zwiedzanie z lotu ptaka”. Imprezy z tym zwi ązane były ju ż organizowane w okolicach Mszany Dolnej. Nale ży je nadal promowa ć i rozwija ć w innych rejonach przy współpracy z aeroklubami w Nowym Targu i Łososinie. Plenery i warsztaty dla artystów i amatorów Urozmaicony krajobraz, zabytkowe budownictwo, żywa kultura ludowa, rzemiosło stwarza dobre mo żliwo ści dla organizacji plenerów dla malarzy, rze źbiarzy, fotografików, rzemie ślników, twórców ludowych, itp. Wycieczki kolej ą „w stylu retro” Przez teren powiatu limanowskiego przebiega linia kolejowa Chabówka-Nowy S ącz o wysokich walorach widokowych ł ącz ąca si ę z odcinkami biegn ącymi doln ą dolin ą Popradu do Krynicy oraz z Chabówki do Suchej Beskidzkiej. Tras ę t ę mo żna wykorzysta ć do przejazdu poci ągiem poł ączonym ze zwiedzaniem niektórych atrakcji. Trekking Pasma górskie o du żym nachyleniu stoków oraz o długich podej ściach, du żych odległo ściach w terenie w niektórych rejonach Beskidu Wyspowego oraz Gorców dobrze nadaj ą si ę do uprawiania trekkingu – intensywnej formy turystyki, wymagaj ącej dobrej kondycji psycho-fizycznej i odporno ści na trudy i niewygody. S ą to w ędrówki piesze, rowerowe albo narciarskie. Turystyka usportowiona Są to imprezy z pogranicza sportu, rekreacji i turystyki. Mog ą by ć organizowane na terenie obiektów sportowych lub w plenerze dla ró żnych grup wiekowych turystów.

101

Rysunek 15. Rozmieszczenie produktów

102

Rysunek 16. Program II

PROGRAM 2

MODERNIZACJA I DALSZY ROZWÓJ INFRASTRUKTURY TURYSTYCZNEJ –

INWESTYCJE PRIORYTETOWE

Rozbudowa urz ądze ń Budowa nowej bazy Rozwój i modernizacja Modernizacja bazy sportowo-rekreacyjnych noclegowej noclegowej oraz zaplecza dla infrastruktury drogowej turystyki aktywnej i specjalistycznej

INWESTYCJE PRIORYTETOWE

Budowa Budowa kolejki Budowa Doko ńczenie Doko ńczenie Zagospodarow siedziby gondolowej na kompleksu budowy budowy anie zbiornika Powiatowego Mogielic ę oraz basenów motelu i ośrodka wodnego w Centrum ośrodka termalnych oraz rozbudowa wczasowo- Młynnem dla Informacji, sportowo- ośrodka bazy rehabilitacyjne potrzeb Promocji i rekreacyjneg o w wczasowo- sportowo- go w Szczawie turystyki Obsługi Ruchu Słopnicach rehabiloitacyjnego rekreacyjnej w Turystycznego w Por ębie Mszanie Wielkiej

103

Program 2 Modernizacja i dalsza rozbudowa infrastruktury turystycznej

Uwarunkowania na szczeblu krajowym i regionalnym Istotnym warunkiem dalszego rozwoju turystyki jest rozbudowa i modernizacja infrastruktury turystycznej. Zadanie to znajduje swoje odzwierciedlenie w „Strategii Rozwoju Krajowego Produktu Turystycznego”. W infrastrukturze turystycznej obserwuje si ę du że zaniedbania. Najwa żniejszym zadaniem jest modernizacja i budowa nowej bazy recepcyjnej oraz prywatyzacja zakładowych o środków wczasowych. Na przestrzeni ostatnich 20 lat nast ąpił w Polsce powa żny spadek liczby miejsc noclegowych prawie we wszystkich rodzajach obiektów noclegowych. Najwi ększe spadki zanotowano w taniej bazie noclegowej, z której korzysta młodzie ż i ludzie mniej zamo żni. Rzecz ą piln ą jest równie ż przeprowadzenie ponownej kategoryzacji obiektów noclegowych. Ostatnio ukazały si ę przepisy wykonawcze w sprawie kategoryzacji obiektów hotelarskich oraz innych, w których świadczone s ą usługi noclegowe. Rozpocz ęła si ę równie ż akcja kategoryzacyjna. Niestety jest ni ą obj ętych tylko 8 z 19 rodzajów obiektów noclegowych, które obejmuj ą zaledwie 1/3 miejsc noclegowych. W kontek ście podnoszenia poziomu jako ści usług oraz dostosowywania standardów bazy noclegowej do wymogów krajów Unii Europejskiej jest to zjawisko niekorzystne. Niewielkie post ępy obserwuje si ę tak że w innych grupach infrastruktury turystycznej, szczególnie du że zaniedbania wyst ąpiły w rozbudowie i modernizacji dróg i ich zagospodarowaniu turystycznym. Podobna sytuacja wyst ępuje w rozbudowie urz ądze ń sportowych i rekreacyjnych, obiektów kulturalnych, sieci punktów informacji turystycznej, itp. Na przeszkodzie działaniom zwi ązanym z modernizacj ą i rozwojem infrastruktury turystycznej stoj ą problemy finansowania tych przedsi ęwzi ęć . Wi ążą si ę one z brakiem inwestorów, z ograniczon ą dost ępno ści ą do funduszy i kredytów bankowych, a tak że brakiem przygotowanych terenów dla inwestycji turystycznych. Pozytywne zmiany wyst ąpiły jedynie w zapleczu handlowym i gastronomicznym, które w du żym stopniu zostały sprywatyzowane. Wzrostowi liczby placówek gastronomicznych nie towarzyszy zjawisko wyra źnego zró żnicowania ich rodzaju. Przewa żaj ą placówki typu „fast food”. Odczuwa si ę natomiast brak placówek oferuj ących dania kuchni regionalnych oraz takich, które ł ącz ą działalno ść gastronomiczn ą z kulturaln ą i rozrywkow ą.

104 Do ść du że post ępy wyst ąpiły w modernizacji i budowie nowych przej ść granicznych. Jest ich obecnie 203 (115 drogowych, 33 kolejowe, 50 turystycznych, 5 rzecznych). Pomimo tego, ich przepustowo ść na wa żnych drogach mi ędzynarodowych nadal jest niewystarczaj ąca. W ostatnim czasie zauwa ża si ę znaczny wzrost współpracy przygranicznej. Wprowadzono wiele ułatwie ń w ruchu granicznym. Osoby przebywaj ące czasowo w strefie przygranicznej mog ą na równych prawach ze stałymi mieszka ńcami przekracza ć granic ę na podstawie dowodu osobistego i pozna ć atrakcyjne regiony Pienin i Beskidów le żą ce po drugiej stronie granicy. Wymienione powy żej ujemne zjawiska wyst ępuj ą z wi ększ ą lub mniejsz ą sił ą na terenie woj. małopolskiego. W infrastrukturze turystycznej odczuwa si ę brak wystarczaj ącego zaplecza noclegowego i nowoczesnych urz ądze ń sportowo-rekreacyjnych, które maj ą decyduj ące znaczenie w tworzeniu nowych atrakcyjnych ofert, dobrze zagospodarowanych szlaków (szczególnie narciarskich i je ździeckich), dobrze zagospodarowanych dróg o charakterze tranzytowym oraz sprawnego systemu informacji, promocji i dystrybucji usług turystycznych. Zadania: • Rozbudowa i modernizacja infrastruktury drogowej. • Modernizacja bazy noclegowej. • Budowa nowej bazy noclegowej. • Rozbudowa urz ądze ń sportowo – rekreacyjnych oraz zaplecza dla turystyki specjalistycznej. • Okre ślenie priorytetowych inwestycji turystycznych. Powy ższe działania maj ą istotne znaczenie dla zwi ększenia zdolno ści recepcyjnej, wzbogacenia oferty produktów turystycznych oraz poprawy wizerunku powiatu limanowskiego. Elementy te s ą ści śle ze sob ą zwi ązane. Pozytywny wizerunek nale ży budowa ć na poszczególnych komponentach produktu turystycznego, tzn. atrakcjach turystycznych, nowoczesnej infrastrukturze turystycznej i paraturystycznej, dost ępno ści komunikacyjnej. W procesie jego tworzenia nale ży eksponowa ć ró żnorodne i przyjemne wra żenia oraz przekonanie o udanym pobycie w czystym ekologicznie środowisku, mo żliwo ści kultywowania swoich zainteresowa ń, kontaktu z ludno ści ą miejscow ą, itp.

105

Rysunek 17. Inwestycje priorytetowe

106

LISTA PRZEDSI ĘWZI ĘĆ INWESTYCYJNYCH DOTYCZ ĄCYCH TURTYSTYKI W POWIECIE LIMANOWSKIM

Miasto Limanowa 1. Stworzenie powiatowego Centrum Informacji Turystycznej. 4 2. Budowa krytego basenów k ąpielowego 5 3. Wytyczenie i oznakowanie szlaków spacerowych wokół Limanowej.

Miasto Mszana Dolna 1. Doko ńczenie budowy motelu lub hotelu 2. Budowa basenu krytego. 1 3. Doko ńczenie kompleksu obiektów sportowych (siłownia, sauna, sala odnowy biologicznej, sala wykładowa) przeznaczonego na cele hotelowe. 2 4. Budowa du żego k ąpieliska wraz z zapleczem na Mszance. 5. Budowa kortów tenisowych. 6. Budowa hali sportowej

Gmina Dobra 1. Modernizacja trasy szlaku turystyki rekreacyjno – przyrodniczej Skrzydlna – Śnie żnica. 3 2. Modernizacja trasy szlaku turystycznego Łopie ń – Przeł ęcz Rydza Śmigłego – Mogielnica. 3 3. Modernizacja trasy szlaku turystycznego Dobra – Łopie ń.3 4. Budowa sali gimnastycznej i siłowni w szkole podstawowej w Jurkowie – wolnodost ępnej dla młodzie ży i turystów 5. Doko ńczenie budowy szkoły podstawowej w Półrzeczkach z przeznaczeniem pi ętra na miejsca noclegowe 6. Budowa małych k ąpielisk na rzekach Łososina i Stradomka w Dobrej, Jurkowie i Skrzydlnej 7. Budowa pól namiotowych w Dobrej, Jurkowie i Skrzydlnej 8. Budowa boiska sportowego w Dobrej 9. Budowa wyci ągów narciarskich w Chyszówkach oraz na północno-zachodnim stoku Gruszowca 10. Zagospodarowanie punktów widokowych 11. Budowa miejsca postojowego w rejonie Chyszówki 12. Wytyczenie i zagospodarowanie szlaku narciarskiego na trasie Śnie żnica-Ćwilin-Mogielica-Szczawa.

Gmina Jodłownik Budowa o środka rekreacyjno – sportowego. 1

Gmina Kamienica 1. Doko ńczenie budowy o środka wczasowo-rehabilitacyjnego w Szczawie. 2. Szczawa – zagospodarowanie niedoko ńczonych obiektów w celu wykorzystania wód mineralnych, m.in. budowa pijalni wód. 1 3. Szczawa – utworzenie i urz ądzenie parku zdrojowego. 1 4. Szczawa – budowa urz ądze ń sportowo – rekreacyjnych. 1 5. Budowa ście żki edukacyjnej w Dolinie Kamienicy 6 6. Budowa bramy wej ściowej do Gorcza ńskiego Parku Narodowego 6 7. Budowa stajni na polanie Trusiówka 6 8. Budowa małego k ąpieliska na Kamienicy 9. Budowa parkingu i miejsca postojowego w rejonie wodospadu, Koszarki. 10. Budowa małego k ąpieliska. 11. Wytyczenie i zagospodarowanie szlaku narciarskiego Śnie żnica-Ćwilin-Mogielica-Szczawa.

Gmina Laskowa 1. Restauracja dworu i parku podworskiego z przeznaczeniem dla potrzeb turystyki 2. Modernizacja kwater agroturystycznych. 3 3. Rozbudowa o środka wypoczynkowego „Pensjonat Ró żą ”. 3 4. Budowa pawilonu małej gastronomii. 3 5. Budowa o środka sportowo – rekreacyjnego (w tym basenu) 5 6. Budowa zespołu kempingowego w Żmi ącej. 5 7. Budowa wyci ągu narciarskiego w „Oczku” 8. Budowa małego k ąpieliska 9. Budowa miejsca postojowego w Laskowej Górnej.

107 10. Budowa małego skansenu w parku podworskim w Laskowej

Gmina Limanowa 1. Młynne – opracowanie programu zagospodarowania obrze ży zbiornika wodnego. 4 2. Budowa schroniska młodzie żowego w Mordarce i Siekierczynie oraz reaktywowanie „Próby Limanowskiej” narciarstwa biegowego i rekreacyjnego. 3 3. Budowa o środka sportowo – rekreacyjnego w Młynnem. 5 4. Budowa miejsca postojowego w Starym Rybiu. 5. Budowa miejsca postojowego w Nowej Wsi. 6. Budowa miejsca postojowego w rejonie Wysokie 7. Budowa miejsca postojowego na Ostrej. 8. Wytyczenie i oznakowanie pieszego szlaku turystycznego na trasie Limanowa-Łukowica.

Gmina Łukowica 1. Budowa całorocznego o środka kempingowego w Mły ńczyskach. 5 2. Rewaloryzacja pałacu i parku w Przyszowej z przeznaczeniem na cele turystyczne. 3. Budowa sali gimnastycznej. 4. Budowa otwartego basenu k ąpielowego. 5. Budowa kortów tenisowych. 6. Wytyczenie i oznakowanie szlaku pieszego na trasie Łukowica-Limanowa. 7. Wytyczenie ł ącznikowego szlaku pieszego z Przyszowej na Ły żkę.

Gmina Mszana Dolna 1. Budowa zajazdu z kuchni ą regionaln ą w Rabie Ni żnej 1 2. Budowa o środka sportowo – rekreacyjnego (w tym basen przepływowy na Rabie) w Kasince Małej. 5 3. Lubomierz – budowa zajazdu z kuchni ą regionaln ą.1 4. Budowa bramy wej ściowej do Gorcza ńskiego Parku Narodowego w Lubomierzu 6 5. Urz ądzenie małego k ąpieliska w Lubomierzu. 6. Budowa miejsca postojowego w Lubomierzu. 7. Restauracja zabytkowego pałacu i parku w Rabie Ni żnej. 8. Budowa małego skansenu w parku podworskim w Rabie Ni żnej. 9. Budowa małego k ąpieliska w Rabie Ni żnej. 10. Budowa małego k ąpieliska w Kasince Małej. 11. Budowa miejsca postojowego obok k ąpieliska w Kasince Małej. 12. Budowa miejsca postojowego w Rzekach. 13. Budowa miejsca postojowego w Kasinie Wielkiej

Gmina Nied źwied ź 1. Budowa zespołu basenów całorocznych zasilanych wod ą ze źródeł cieplicowych w Por ębie Wielkiej. 4 2. Budowa o środka rehabilitacyjnego dla dzieci i młodzie ży 3. Konina (gm. Nied źwied ź) – rozbudowa stacji sportów zimowych. 1 4. Budowa gospody lub zajazdu z kuchni ą regionaln ą.1 5. Rewaloryzacja i adaptacja zabytkowego parku w Por ębie Wielkiej. 3 6. Modernizacja stoku zjazdowego w Koninkach. 3 7. Modernizacja motelu „Koninki”. 3 8. Budowa motelu lub hotelu w Por ębie Wielkiej. 9. Urz ądzenie ście żek edukacyjnych w Gorcza ńskim Paeku Narodowym 6 10. Budowa stajni w le śniczówce Hucisko w Koninkach 6 11. Budowa stajni w le śniczówce Potasznia w Koninie 6 12. Budowa 3 wiat na szlakach konnych umo żliwiaj ących odpoczynek koniom i je źdźcom pod Kop ą Gorca, Obidowcem i na polanie Zieleniec 6 13. Budowa parkingu w Koninie 14. Budowa parkingu w Jaworzynie. 15. Doposa żenie pól biwakowych w toalety, o świetlenie, dost ęp do wody 16. Wykup niektórych szałasów i zagospodarowanie ich na schrony turystyczne 6 17. Budowa małego skansenu w parku podworskim w Porębie Wielkiej

Gmina Słopnice 1. Budowa kolejki gondolowej oraz wyci ągów orczykowych w górnej i dolnej cz ęś ci z trasami zjazdowymi

108 2. Budowa obiektów słu żą cych wypoczynkowi w czystym ekologicznie środowisku. 3 3. Budowa zaplecza dla obsługi ruchu turystycznego, dróg dojazdowych, parkingów, sanitariatów, restauracji, wypo życzalni sprz ętu turystycznego, punktu informacji turystycznej, punktu sprzeda ży biletów, dy żurki GOPR 4. Budowa wyci ągu orczykowego i trasy zjazdowej z K ępy na Piechotówk ę 5. Wytyczenie i oznakowanie szlaków dla turystów pieszych, rowerowych i je ździeckich 6. Budowa małego k ąpieliska 7. Budowa hotelu. 8. Budowa schroniska turystycznego na Mogielicy. 9. Budowa punktu widokowego na Przeł ęczy Słopnickiej Wytyczenie i zagospodarowanie szlaku turystycznego na trasie Śnie żnica-Ćwilin-Mogielica-Szczawa

Gmina Tymbark 1. Budowa szlaku turystyki rowerowej o dł. 3500m. 3 2. Modernizacja obiektów słu żą cych wypoczynkowi „T ęczowy Pensjonat” 3 3. Budowa motelu oraz pól namiotowych obok przedszkola i przy ul. Podlas 4. Budowa k ąpieliska 5. Budowa lodowiska przy PPPS Tymbark 6. Rozbudowa wyci ągu narciarskiego 7. Budowa miejsc postojowych w rejonie Tymbarku oraz w okolicach przysiółka Pazury

Legenda: 1. Strategia rozwoju woj. małopolskiego – turystyka 2. Małopolski Rynek Inwestycyjny, nr 10 (marzec) 1999 3. Lista rankingowa projektów zgłoszonych do Polskiej Fundacji Promocji Małych i Średnich Przedsi ębiorstw 4. Strategia rozwoju powiatu limanowskiego 5. Strategia zrównowa żonego rozwoju Karpat w granicach woj. nowos ądeckiego 6. Operat udost ępniania Gorcza ńskiego Parku Narodowego dla turystyki, edukacji i nauki

Analiza istniej ącej infrastruktury turystycznej i paraturystycznej w powi ązaniu z istniej ącymi i potencjalnymi produktami turystycznymi pozwala na sformułowanie podstawowych kierunków jej rozwoju. Zanim zostan ą one dokładnie przedstawione, nale ży zwróci ć uwag ę na kilka wniosków natury ogólnej: 1. Turystyka w powiecie limanowskim powinna by ć jedn ą z wiod ących funkcji ze wzgl ędu na atrakcyjne walory turystyczne, wysoki przyrost naturalny, du że bezrobocie i ograniczone mo żliwo ści rozwoju rolnictwa i przemysłu. 2. Wykorzystanie tego cennego kapitału w postaci walorów jest dotychczas dosy ć słabe z wielu powodów: braku odpowiedniej infrastruktury turystycznej, słabo wykreowanego wizerunku na rynkach turystycznych oraz istnienia w pobli żu konkurencyjnych rejonów turystycznych o stosunkowo dobrym zagospodarowaniu i du żych tradycjach w obsłudze ruchu turystycznego (Beskid S ądecki, Tatry, Pieniny, Podhale). 3. Dla realizacji tego zadania konieczne jest podj ęcie nowych inwestycji turystycznych. Chodzi tu o stworzenie kilku o środków sportowo-rekreacyjnych,

109 wczasowych, wczasowo-leczniczych, wokół których powinny zosta ć rozbudowane usługi noclegowe, gastronomiczne, rozrywkowe, sportowo-rekreacyjne. Pozwoli to zapewni ć turystom bogaty pakiet usług, z których korzysta ć b ędą tak że stali mieszka ńcy. 4. Ze wzgl ędu na du że koszty i czasochłonno ść wi ększych inwestycji turystycznych, nale ży ograniczy ć ich liczb ę i skoncentrowa ć si ę na kilku wybranych projektach inwestycyjnych zlokalizowanych w miejscowo ściach i gminach stoj ących najwy żej w rankingach pod wzgl ędem atrakcyjno ści turystycznej lub posiadaj ących niedoko ńczone obiekty nadaj ące si ę dla celów turystycznych. Głównym zadaniem tych priorytetowych inwestycji powinno by ć zwi ększenie potencjału recepcyjnego, podniesienie standardu bazy turystycznej i jako ści świadczonych usług oraz poprawa wizerunku powiatu limanowskiego na rynkach turystycznych. 5. W pozostałych miejscowo ściach i gminach nale ży si ę skupi ć na mniejszych przedsi ęwzi ęciach inwestycyjnych maj ących na celu wzbogacenie lokalnej oferty turystycznej, rozszerzenie oferty sp ędzania czasu wolnego i wydatne podniesienie jako ści świadczonych usług w zakresie agroturystyki i turystyki aktywnej. Kierunki rozwoju infrastruktury turystycznej zale żne s ą od istniej ących i potencjalnych produktów turystycznych znajduj ących si ę w danej miejscowo ści lub gminie. Zale żno ści zachodz ące pomi ędzy poszczególnymi produktami turystycznymi a wymagan ą infrastruktur ą przedstawiono w poprzednim programie. 6. Równocze śnie z rozbudow ą infrastruktury turystycznej niezb ędny jest dalszy rozwój infrastruktury komunalnej, głównie wodoci ągów, kanalizacji, telefonizacji, gazyfikacji oraz dróg. Szczególnie te ostatnie wymagaj ą modernizacji i rozbudowy jak równie ż pełnego zagospodarowania pod k ątem obsługi turystów zmotoryzowanych i tranzytowych, poniewa ż transport odgrywa istotn ą rol ę w turystyce. Dla zobrazowania wielko ści potrzeb inwestycyjnych w turystyce zgłoszonych przez poszczególne gminy sporz ądzono wykaz inwestycji oraz mapy. Na rysunku 12 przedstawiono inwestycje priorytetowe, których zadaniem jest zwi ększenie i unowocze śnienie infrastruktury turystycznej w powiecie limanowskim w nadchodz ącym 10-cio leciu. Projekty te składaj ą si ę z reguły z kilku zada ń. Przykładowo, budowa kolejki gondolowej obejmuje dodatkowo budow ę dwóch wyci ągów orczykowych, tras zjazdowych, hotelu, restauracji, dy żurki GOPR,

110 punktu informacji turystycznej, parkingu, stoków dla snowboardzistów, urz ądze ń sportowo- rekreacyjnych (tor dla deskorolek, boisko sportowe, korty tenisowe, basen kryty, itp.), dróg dojazdowych, itp. Projekty te zostały poni żej omówione i wst ępnie ocenione. Oprócz tych priorytetowych inwestycji przedstawiono tak że 123 mniejsze projekty inwestycyjne. Obejmuj ą one m.in. budow ę lub rozbudow ę bazy noclegowej i gastronomicznej, zagospodarowanie szlaków turystycznych (pieszych, narciarskich i je ździeckich), rozbudow ę drobnej infrastruktury sportowo-rekreacyjnej, popraw ę infrastruktury drogowej, itp.

Zadanie 1 Rozwój i modernizacja infrastruktury drogowej

Powszechnie uwa ża si ę, że turystyka jest zjawiskiem składaj ącym si ę z dwóch głównych faz: dojazdu oraz pobytu lub zwiedzania. Szacuje si ę, że od 60% do 80% turystów krajowych i zagranicznych korzysta w celach turystycznych z transportu samochodowego. Przez Polsk ę wiod ą równie ż wa żne drogi tranzytowe z zachodu na wschód, z północy na południe, po których je żdżą tysi ące TIR-ów i autokarów (tranzyt, w tym turystyka tranzytowa). Wreszcie istnieje turystyka samochodowa, m.in. caravaning. Dlatego te ż, u podstaw rozwoju turystyki le ży sie ć drogowa. Dla poprawy dost ępno ści komunikacyjnej powiatu limanowskiego oraz wydatnego skrócenia czasu dojazdu z Krakowa do Limanowej konieczna b ędzie modernizacja drogi z Łapanowa przez Tarnaw ę oraz Stare i Nowe Rybie. Dalszym zadaniem b ędzie modernizacja dróg dojazdowych do najbardziej frekwentowanych rejonów turystycznych, planowanych inwestycji, szczególnie z Nied źwiedzia do Por ęby Wielkiej i Koniny oraz z Kamienicy do Słopnic. Równocze śnie nale ży lepiej ni ż dotychczas zagospodarowa ć i oznakowa ć drogi o wybitnych walorach turystycznych (z Krakowa przez Dobczyce, Mszan ę Doln ą, Kamienic ę do Szczawnicy oraz z Rabki przez Limanow ą do Nowego S ącza). Przy drogach tych nale ży podj ąć budow ę moteli, parkingów, miejsc postojowych w punktach o du żej atrakcyjno ści widokowej. Miejsca postojowe powinny by ć wyposa żone w wiaty, pojemniki na śmieci, toalety, tablice informacyjne, punkty gastronomiczne. Dalszym zadaniem jest tworzenie sprawnego systemu pomocy drogowej. Z masowym wykorzystaniem samochodu w turystyce wi ąż e si ę tak że pilna potrzeba zapewnienia bezpiecze ństwa na drogach oraz ograniczenie kradzie ży samochodów w Polsce. Z powodu katastrofalnego stanu dróg oraz brawurowej jazdy młodych kierowców nasz kraj bije rekordy w statystykach światowych w liczbie wypadków drogowych (w tym

111 śmiertelnych). Specjali ści obliczaj ą, że ł ączne koszty zwi ązane z wypadkami oraz leczeniem i rehabilitacj ą poszkodowanych przewy ższaj ą co najmniej kilkakrotnie wydatki przeznaczone na budow ę i modernizacj ę dróg. Pochłaniaj ą one 7% PKB, podczas gdy wydatki na drogi wynosz ą zaledwie 1,3% PKB. Równie wa żnym problemem jest ograniczenie kradzie ży samochodów. W Polsce w 1999 roku skradziono 70 tys. samochodów, z czego odzyskano zaledwie 22%. Słabe bezpiecze ństwo na drogach oraz du że nasilenie kradzie ży samochodów pogarszaj ą wizerunek naszego kraju za granic ą.

Zadanie 2 Modernizacja i dalsza rozbudowa bazy noclegowej

Podstawowym warunkiem dalszego rozwoju turystyki jest modernizacja i rozbudowa bazy noclegowej. Na terenie powiatu limanowskiego brak jest typowych obiektów noclegowych o podwy ższonym standardzie usług. W strukturze bazy zwraca uwag ę zbyt wysoki odsetek bazy sezonowej oraz du ża liczba tzw. obiektów innych, które s ą wykorzystywane niezgodnie z ich przeznaczeniem dla celów noclegowych. Wyposa żenie ich oraz standard świadczonych usług s ą bardzo niskie. Dowodem na to jest fakt, że obiekty sezonowe i tzw. obiekty inne obejmuj ą ponad 66% ogółu miejsc noclegowych. Wi ększo ść istniej ących obiektów była zbudowana w latach 60 i 70 przez zakłady pracy, resorty i inne instytucje publiczne. Budownictwo, w tym okresie, cechowało si ę niskim poziomem prac projektowych i budowlanych oraz deficytem materiałów budowlanych i wyko ńczeniowych. Powstało wówczas wiele obiektów noclegowych i o środków sezonowych (zespoły domków), które obecnie wymagaj ą gruntownej modernizacji. Znaczna cz ęść tych obiektów, mocno zdekapitalizowanych, powinna zosta ć zlikwidowana. Prace remontowo-modernizacyjne, w zale żno ści od stopnia zu życia technicznego bazy noclegowej, winny obejmowa ć: • wykonanie remontów kapitalnych, polegaj ących na odtworzeniu i modernizacji substancji budowlanej i sanitarnej w budynkach o złym i średnim stanie technicznym, z równoczesnym podniesieniem ich standardu, • podniesienie standardów u żytkowych (zmiana struktury pokoi, wymiana wyposa żenia, doposa żenie ich w urz ądzenia sanitarne, ogrzewcze, itd.), • zmian ę wyposa żenia i wystroju wn ętrz, zwłaszcza ogólnego przeznaczenia, jak: restauracje, świetlice, holle oraz uporz ądkowanie otoczenia.

112 W trakcie robót remontowo-modernizacyjnych nale ży d ąż yć do przekształcenia niektórych obiektów wczasowych na hotele, pensjonaty lub wielofunkcyjne o środki dla turystyki specjalistycznej i aktywnej. O środki pracy twórczej - na centra konferencyjne a obiekty kolonijne - na zielone szkoły (funkcjonuj ące przez cały rok). W miar ę mo żliwo ści, obiekty sezonowe nale ży dostosowa ć do całorocznego lub przedłu żonego funkcjonowania. Przy modernizacji bazy noclegowej nale ży zwróci ć uwag ę na mo żliwo ść wykorzystania dla celów turystycznych, dworów, zabudowa ń i parków podworskich oraz wiejskiej zabudowy drewnianej. Na terenie powiatu limanowskiego zachowało si ę kilka dworów i parków podworskich, które świadcz ą o dziedzictwie kulturowym i idealnie nadaj ą si ę do wykorzystania dla celów turystycznych. Obiekty te po przeprowadzeniu restauracji po nadzorem konserwatora zabytków mog ą słu żyć jako hotele, pensjonaty, restauracje regionalne, muzea, izby pami ątek regionalnych, itp. W podobny sposób nale ży wykorzysta ć pozostałe zabudowania podworskie (stajnie, stodoły, warsztaty, magazyny zbo żowe). Mog ą by ć w nich urz ądzone np. miejsca zabaw dla dzieci, warsztaty pokazowe, miejsca noclegowe typu „nocleg na sianie”, wypo życzalnie sprz ętu turystycznego, itp. Jednocze śnie z prowadzeniem remontów dworów nale żałoby tak że odnowi ć parki podworskie, dokona ć nowych nasadze ń ro ślinno ści i stara ć si ę przywróci ć pierwotny charakter. W wielu miejscowo ściach powiatu limanowskiego zachowało si ę jeszcze du żo budynków drewnianych zarówno mieszkaniowych jak i gospodarskich. Świadcz ą one o bogatej kulturze i s ą wyznacznikiem wiejsko ści, nadaj ąc specyficzne i niepowtarzalne pi ętno niektórym miejscowo ściom. Z tego powodu nale ży d ąż yć do ich zachowania poprzez przystosowanie dla celów turystycznych. Mo żliwo ści ich zagospodarowania s ą dosy ć du że. Budynki takie mog ą by ć przeznaczone na małe domy do wynaj ęcia, pokoje go ścinne, izby pami ątek regionalnych, gospody i jadłodajnie regionalne, punkty informacji turystycznej, warsztaty tradycyjnego rzemiosła i wyrobu pami ątek. Niektóre z nich mog ą słu żyć jako obiekty do zwiedzania, ku źnie, młyny, folusze, olejarnie, itp. W przypadku konieczno ści wyburzenia zabytkowych budynków drewnianych, nale żałoby je wykupi ć od pierwotnych wła ścicieli a nast ępnie przenie ść i zgrupowa ć w innym miejscu, tworz ąc małe skanseny. Idealnie nadaj ą si ę do tego celu podworskie parki, jak np. w Laskowej, Dobrej czy te ż w Por ębie Wielkiej. Ze wzgl ędu na słabe zagospodarowanie szlaków pieszych, narciarskich i konnych zachodzi równie ż potrzeba wykupienia niektórych szałasów pasterskich i bacówek od

113 wła ścicieli prywatnych, w celu przeprowadzenia remontów i adaptacji na schrony noclegowe oraz baz ę dla turystyki je ździeckiej.

Zadanie 3 Budowa nowej bazy noclegowej

Dla poprawy pozycji powiatu limanowskiego na turystycznej mapie Polski konieczna jest, oprócz modernizacji, tak że budowa nowej bazy turystycznej. Ustalenie wielko ści, struktury oraz lokalizacji nowych obiektów noclegowych w perspektywie do 2010 roku napotyka na du że trudno ści, wynikaj ące z braku dokładnych prognoz ruchu turystycznego. Obecnie dysponujemy jedn ą, ogóln ą prognoz ą ruchu turystycznego w Polsce, opracowan ą przez Instytut Turystyki w Warszawie, która zakłada średnioroczny przyrost krajowego i zagranicznego ruchu turystycznego w woj. małopolskim wyniesie 4,2 %. Zatem, do 2007 liczba turystów krajowych powinna wzrosn ąć o 42%. W podobnym stopniu powinna si ę zwi ększy ć baza noclegowa. Zwa żywszy jednak, że w tym samym czasie wyst ąpi ą naturalne ubytki bazy, w granicach 6-12% (z tytułu dekapitalizacji, przej ęcia niektórych zakładowych obiektów na inne cele, z powodu złej lokalizacji i braku popytu), wzrost ten powinien by ć jeszcze wi ększy. Opieraj ąc si ę na powy ższych prognozach, ustalono, że w najbli ższym czasie, na terenie woj. małopolskiego nale żałoby wybudowa ć albo pozyska ć z modernizacji około 44.000 miejsc noclegowych. Nale ży stwierdzi ć, że znaczna cz ęść bazy powinna zosta ć zlokalizowana w południowej cz ęś ci województwa, w powiatach dot ąd niedoinwestowanych pod tym wzgl ędem: limanowskim, suskim, gorlickim i cz ęś ciowo w nowos ądeckim i nowotarskim. Z tych powodów postuluje si ę aby w najbli ższym 10-cio leciu wybudowano w powiecie limanowskim co najmniej 1000 miejsc noclegowych. W oparciu o planowane inwestycje priorytetowe proponuje si ę wykształci ć 3-4 nowe centra recepcyjne, które zapewni ą kompleksow ą i zró żnicowan ą ofert ę zgodn ą z upodobaniami i mo żliwo ściami finansowymi turystów. Te nowe centra recepcyjne stan ą si ę magnesem przyci ągaj ącym turystów oraz kształtowa ć b ędą nowy wizerunek powiatu limanowskiego. Długoletnie do świadczenia francuskie w zakresie agroturystyki pokazuj ą, że nie mo że ona zast ąpi ć na terenach wiejskich rolnictwa oraz nie jest w stanie zapewni ć pracy dla wszystkich bezrobotnych. Nie wszyscy mieszka ńcy wsi s ą w stanie podoła ć prowadzeniu działalno ści agroturystycznej, poniewa ż jest to działalno ść gospodarcza na własny rachunek i musi ona by ć poprzedzona działaniami marketingowymi. Agroturystyk ę nale ży zatem

114 traktowa ć jako działalno ść dodatkow ą, wspieraj ącą lokaln ą gospodark ę. Aby rozwija ć turystyk ę w powiecie, sama agroturystyka nie wystarczy, konieczna jest rozbudowa infrastruktury pozwalaj ącej na rozwój innych form turystyki (narciarstwa, je ździectwa, i in.), dlatego budow ę nowej bazy noclegowej nale ży skoncentrowa ć wokół planowanych inwestycji priorytetowych: • W rejonie planowanej kolejki gondolowej w Słopnicach około 300-400 miejsc noclegowych (hotel, dom wycieczkowy, pensjonaty, pola namiotowe, schrony turystyczne, schroniska młodzie żowe). • W rejonie Szczawy około 300-350 miejsc noclegowych wokół o środka wczasowo- rehabilitacyjnego. • W rejonie Por ęby Wielkiej wokół planowanych basenów termalnych i o środka wczasowo-rehabilitacyjnego około 250-300 miejsc (hotel, o środek rehabilitacyjny, ośrodek kolonijny, o środek edukacyjny Gorcza ńskiego Parku Narodowego). Ponadto w rejonie k ąpielisk w Mszanie Dolnej po żą dane byłoby wybudowanie motelu, a w Dobrej oraz Młynnem – campingów z zapleczem sanitarnym i gastronomicznym. W trakcie budowy nowej bazy noclegowej nale ży zwróci ć uwag ę na: • Zmian ę struktury bazy noclegowej, zmierzaj ąc do zwi ększenia udziału bazy hotelowej kosztem innych obiektów, zwłaszcza sezonowych. • Budow ę obiektów noclegowych niezb ędnych dla tworzenie nowych produktów, szczególnie markowych. • Budow ę obiektów noclegowych z zapleczem wielofunkcyjnym dla turystyki specjalistycznej (w ędkarskiej, konnej, narciarskiej, itp.). • Kilkakrotne zwi ększenie liczby kwater agroturystycznych i kwater prywatnych na wsi. • Lokalizacj ę nowych obiektów nale ży skoncentrowa ć na obszarach strategicznych, dążą c do lepszego wykorzystania walorów turystycznych oraz stworzenia bogatej oferty kompleksowej obsługi turystów.. Wa żna jest ich specjalizacja i poprawa wizerunku

115

Zadanie 4 Rozbudowa urz ądze ń sportowo-rekreacyjnych oraz zaplecza dla turystyki aktywnej i specjalistycznej

Dotychczas przeprowadzona analiza ilo ści i struktury urz ądze ń sportowo- rekreacyjnych w powiecie limanowskim wykazuje du ży niedobór tych urz ądze ń, szczególnie na terenach wiejskich. Wi ększo ść obiektów znajduje si ę w gestii szkół, klubów sportowych oraz obiektów noclegowych. Zazwyczaj jest ona słabo wyposa żona w zaplecze sanitarne, gastronomiczne, parkingi oraz w sprz ęt. Znaczna cz ęść obiektów funkcjonuje sezonowo i jest niedost ępna dla turystów. Bior ąc pod uwag ę, że na terenach powiatu limanowskiego planuje si ę intensywny rozwój wszelkich form turystyki aktywnej, konieczna jest dalsza modernizacja i rozbudowa urz ądze ń sportowo-rekreacyjnych, a tak że budowa zaplecza dla turystyki specjalistycznej, głównie narciarskiej i je ździeckiej. Z uwagi na sprzyjaj ące warunki dla rozwoju narciarstwa konieczna jest budowa ośrodka sportowo-rekreacyjnego z nowoczesn ą kolejk ą gondolow ą na Mogielic ę, wyci ągami narciarskimi, trasami zjazdowymi, torem saneczkowym, torem do rolkosanek, half-pipem, boiskami do gier sportowych, kortami tenisowymi, basenem, stokiem z plastykow ą nawierzchni ą, sztucznym o świetleniem i na śnie żaniem. Równocze śnie nale ży podj ąć modernizacj ę istniej ących wyci ągów w celu zwi ększenia ich przepustowo ści i podniesienia standardu. Nale ży wyposa żyć je w parkingi, sanitariaty, baz ę gastronomiczn ą, armatki śnie żne, ratraki, wypo życzalnie sprz ętu. Jednym z najwi ększych niedostatków, nie tylko w powiecie limanowskim ale na terenie całego woj. małopolskiego, jest brak basenów krytych i otwartych oraz miejsc do pla żowania i bezpiecznej k ąpieli. Woda jest w okresie letnim wa żnym elementem przyci ągaj ącym turystów. Na terenie powiatu limanowskiego postuluje si ę utworzenie co najmniej 2-3 wi ększych k ąpielisk na Rabie w okolicy Mszany Dolnej, na Łososinie w okolicy Dobrej albo Tymbarku oraz Młynnego. K ąpieliska te powinny posiada ć pełne zagospodarowanie: parkingi, WC, punkty sezonowej sprzeda ży żywno ści, miejsca biwakowe, ratownik, wypo życzalnie sprz ętu sportowo-rekreacyjnego, place zabaw dla dzieci. Niezale żnie od tego konieczne jest urz ądzenie kilku małych k ąpielisk w miejscowo ściach o wi ększym nasileniu ruchu turystycznego. Zaleca si ę aby minimalna wielko ść takich k ąpielisk wynosiła około

116 1000 m 2 (odpowiednik standardowego basenu k ąpielowego (20x50 m), a gł ęboko ść około 1m z brodzikiem dla dzieci. Potoki i rzeczki górskie są cz ęś ciowo regulowane, cz ęsto budowane są progi i małe zbiorniki w celu zapobie żenia erozji. Przy tej okazji nale żałoby stworzy ć małe spi ętrzenia wody dla utworzenia sieci k ąpielisk. Podj ęte dotychczas starania w tym zakresie przez gmin ę Dobra spotkały si ę z odmow ą wojewódzkich władz gospodarki wodnej. Wydaje si ę, że sprawa ta powinna zosta ć generalnie rozwi ązana dla całego obszaru Karpat i Pogórzy przy współpracy z Regionalnym Urz ędem Gospodarki Wodnej. Na regulacj ę potoków i małych rzek górskich wydaje si ę znaczne środki publiczne, nic zatem nie stoi na przeszkodzie aby je wykorzysta ć z wi ększym po żytkiem, tym bardziej, że z powodu braku bezpiecznych miejsc do k ąpieli, wiele dzieci i osób dorosłych traci życie k ąpi ąc si ę w miejscach zupełnie do tego celu nie przystosowanych. Poniewa ż sezon k ąpielowy w naszych warunkach klimatycznych trwa zbyt krótko, konieczne jest przyspieszenie budowy basenów krytych w Limanowej oraz Mszanie Dolnej z zapleczem rekreacyjnym (zje żdżalnie, wodotryski, hydromasa że, solaria, salony odnowy biologicznej, sauny, baza gastronomiczna). W podobne urz ądzenie ale na wi ększ ą skal ę (wraz z urz ądzeniami do rehabilitacji) nale żałoby wyposa żyć baseny termalne w Por ębie Wielkiej. Równie ż wi ększe obiekty noclegowe powinny w przyszło ści przyst ąpi ć do budowy małych basenów rekreacyjnych. Ze wzgl ędu na du ży udział dzieci i młodzie ży w ruchu turystycznym i rosn ący udział tego sektora w przyszło ści, baczn ą uwag ę nale ży zwróci ć na rozbudow ę infrastruktury sportowo-rekreacyjnej dla dzieci i młodzie ży w ró żnym wieku. Chodzi tu m.in. o urz ądzenie placów zabaw dla dzieci, ale nie takich jakie mo żna spotka ć w mie ście, lecz wykonanych prostymi technikami przez miejscowych rzemie ślników. Rozbudowy wymagaj ą takie urz ądzenia jak korty tenisowe, tory do jazdy na rolkach, deskorolkach, boiska sportowe i itp. Doskonałe warunki do uprawiania turystyki konnej oraz du że zainteresowanie tego rodzaju aktywno ści ą przemawia za budow ą 2-3 wi ększych o środków je ździeckich, dysponuj ących wi ększ ą liczb ą koni i pełnym wyposa żeniem (stajnie, magazyny, pastwisko, plac do nauki jazdy konnej, tereny do uje żdżania koni, zaplecze sanitarne, noclegowe i gastronomiczne) Równocze śnie nale ży propagowa ć tworzenie nowych gospodarstw agroturystycznych specjalizuj ących si ę w turystyce je ździeckiej Gęsta sie ć rzek i potoków górskich stwarza mo żliwo ści rozwoju w ędkarstwa. Wymaga to jednak stworzenia bazy noclegowej, wyposażonej zgodnie z oczekiwaniami wędkarzy (z miejscem dla butów w ędkarskich, w ędek, wypo życzalni ą łodzi, miejscem do sma żenia ryb, itp.).

117 Z innych specjalistycznych produktów maj ących szans ę na rozwój jest my ślistwo oraz lotniarstwo, które tak że wymagaj ą odpowiedniej bazy noclegowej i urz ądze ń.

Zadanie 5 Budowa siedziby Powiatowego Centrum Informacji Promocji i Obsługi Ruchu Turystycznego w Limanowej

Dla wzmocnienia funkcji turystycznej i wykształcenia to żsamo ści i wizerunku na rynkach turystycznych, konieczne jest, oprócz rozbudowy infrastruktury, utworzenie Powiatowego Centrum Promocji, Informacji i Obsługi Ruchu Turystycznego na wzór Visitors Center funkcjonuj ących w krajach Europy Zachodniej. Centrum to powinno oferowa ć rozmaite usługi na rzecz turystów. Sam obiekt powinien by ć zlokalizowany w centrum miasta. Po żą dane byłoby zlokalizowanie w tym budynku innych instytucji zwi ązanych z turystyk ą jak np. Limanowska Organizacja Turystyczna, biura podró ży, PTTK, TKKF, kluby sportowe, redakcja gazety powiatowej, stowarzyszenia agroturystyczne, itp. Według zalece ń Arthura De Little – twórcy Strategii Rozwoju Produktu Turystycznego w Polsce – centrum takie powinno posiada ć: • Du żą sal ę recepcyjn ą • Stanowisko informacyjne • Historyczne wystawy fotografii, map, dokumentów, itp. • Prezentacje sztuki ludowej, historii regionu, itp. • Powierzchni ę wystawow ą dla materiałów promocyjnych dotycz ących imprez i atrakcji turystycznych • Sklep z ksi ąż kami, kasetami wideo i pami ątkami • Bar, kawiarni ę • Zaplecze sanitarne Po żą dane jest aby – zgodnie z duchem czasu – Centrum było wyposa żone w 2-3 stanowiska komputerowe (z dost ępem do INFOTURU I INTERNETU), z których b ędą mogli korzysta ć tury ści (tzw. interaktywne kioski). Interaktywny program komputerowy powinien by ć umieszczony w atrakcyjnych kioskach, przy których b ędzie mo żna wygodnie usi ąść , aby zapozna ć si ę z interesuj ącymi tematami. B ędzie tam miejsce dla dwóch lub trzech osób, aby równocze śnie mogły obserwowa ć ekran. Aby uczyni ć interaktywne kioski jak najłatwiejszymi w u życiu, zwłaszcza dla turystów nie obeznanych z komputerami, program musi by ć oparty na systemie komputerowym.

118 Po uruchomieniu kiosku, odwiedzaj ący powinien zobaczyć najpierw 30 sekundow ą sekwencj ę wideo, która obja śni jak korzysta ć z systemu. Program składa si ę z szeregu elementów: • Profil turysty • Przegl ąd wybranych miejsc na trasie • Informator o regionie • Projekt trasy • Wydruk

Zadanie 6 Budowa kolejki gondolowej na Mogielic ę oraz o środka sportowo-rekreacyjnego w Słopnicach

Projekt o środka narciarskiego i zamierzenia z nim zwi ązane zostały opracowane z inicjatywy wójta i zarz ądu gminy Słopnice. U podstaw tej inwestycji tkwi potrzeba rozwoju społecznego i gospodarczego gminy. Wst ępne zało żenia przewiduj ą budow ę: • Kolejki gondolowej w dwóch wariantach, trasa o długo ści 1950-2000 m, o ró żnicy wzniesie ń 490 m. Wzdłu ż trasy kolejki, w górnym oraz dolnym odcinku, przewiduje si ę lokalizacj ę wyci ągów lub kolejki krzesełkowej. • Trasy narciarskiej o długo ści 2400 m. • Urz ądze ń towarzysz ących: drogi dojazdowej do dolnej stacji kolejki wraz z parkingiem, hotelu o standardzie turystycznym na 50 miejsc, , restauracji, punktów sprzeda ży biletów, informacji turystycznej, serwisu narciarskiego, wypo życzalni sprz ętu, sanitariatów, dy żurki GOPR. • Letnich i zimowych szlaków pieszych, rowerowych i narciarskich. Ponadto przewiduje si ę rozbudow ę infrastruktury technicznej: wodoci ągów, kanalizacji, oczyszczalni ścieków, sieci telefonicznej i energetycznej. Wst ępne zało żenia przewiduj ą, że dla realizacji tej inwestycji konieczne b ędzie wylesienie około 13,3 ha lasów pa ństwowych i 0,7 ha lasów prywatnych na przecinki zwi ązane z tras ą kolejki i wyci ągów oraz tras ą zjazdow ą. Podstawowym mankamentem tego projektu jest brak sprecyzowania we wst ępnych zało żeniach przepustowo ści kolejki i wyci ągów oraz zbyt skromne jak na skal ę przedsi ęwzi ęcia planowane zaplecze noclegowe, gastronomiczne oraz sportowo-rekreacyjne.

119 Aby planowana inwestycja przynosiła odpowiednie dochody konieczna jest budowa kolejki o przepustowo ści porównywalnej z kolejkami dotychczas funkcjonuj ącymi lub planowanymi do budowy w najbli ższym czasie. Wst ępnie mo żna zało żyć, że przepustowo ść powinna wynie ść około 240 osób na godzin ę. Dla porównania mo żna przytoczy ć, że planowana zdolno ść kolejki gondolowej na Babi ą Gór ę wynosi 240-360 osób na godzin ę, na Kasprowy Wierch – 160 osób na godzin ę (Dyrekcja Tatrza ńskiego Parku Narodowego wydała zgod ę na zwi ększenie przepustowo ści do 360 osób na godzin ę), na Jaworzyn ę Krynick ą – 1200 osób na godzin ę, ze Szklarskiej Por ęby na Szrenic ę – 1400 osób na godzin ę, z Kletna na Czarn ą Gór ę w Masywie Śnie żnika – 1350 osób na godzin ę. W tym miejscu nale ży zaznaczy ć, że wymienione wy żej kolejki linowe działaj ą na terenach parków narodowych lub krajobrazowych, gdzie re żymy ochronne środowiska naturalnego s ą najwy ższe. W oparciu o przyj ęte wy żej zało żenia, potencjaln ą zdolno ść przewozow ą kolejki gondolowej na Mogielic ę w okresie letnim szacuje si ę na 2400 osób dziennie, zim ą 1920 osób dziennie, natomiast w skali roku na 662 400 osób. Rzeczywista wielko ść b ędzie jednak o wiele mniejsza. Analiza stopnia wykorzystania zdolno ści przewozowej kolejek linowych i gondolowych w kraju i za granic ą pokazuje, że waha si ę on w granicach od 30 do 60%. Przyjmuj ąc, że zdolno ść przewozowa kolejki na Mogielic ę b ędzie wykorzystana w 50%, oznacza to, że w ci ągu dnia kolejka b ędzie przewozi ć 1200 osób w lecie i 960 osób w zimie. Natomiast w skali rocznej 321 tys. osób. Przy takiej skali konieczna b ędzie wi ększa rozbudowa zaplecza w stosunku do wst ępnych zało żeń w zakresie bazy noclegowej, gastronomicznej oraz urz ądze ń sportowo-rekreacyjnych. Zaplecze to musi uwzgl ędnia ć zró żnicowane potrzeby turystów pod wzgl ędem wiekowym, dochodowym, a tak że upodoba ń odno śnie sposobów sp ędzania wolnego czasu. Obecnie jest planowanych 8 nowych wyci ągów i stacji narciarskich na terenie woj. małopolskiego. W obr ębie tych stacji planuje si ę 2 kolejki gondolowe. Planowane o środki przystosowane zostan ą do całorocznego u żytkowania. Oprócz kolejek, wyci ągów i tras zjazdowych posiada ć one b ędą: • stoki dla snowboardzistów, • half-pipe, • tor saneczkowy, • tor do rolkosanek,

120 • boisko i korty tenisowe, • basen kryty (typu rekreacyjnego), • stok z plastikow ą nawierzchni ą, • sie ć szlaków narciarskich i rowerowych, Podobne wyposa żenie powinna mie ć tak że stacja sportów zimowych w Słopnicach.

Zadanie 7 Doko ńczenie budowy motelu oraz rozbudowa bazy sportowo-rekreacyjnej w Mszanie Dolnej

Mszana Dolna stanowi jeden z najwa żniejszych punktów wypadowych w Gorce i Zachodni ą cz ęść Beskidu Wyspowego, ponadto jest od dawna tradycyjną miejscowo ści ą wypoczynkow ą. Z tych powodów konieczna jest rozbudowa nowoczesnej bazy noclegowej oraz sportowo-rekreacyjnej. Na terenie miasta w poprzednich latach wybudowany został dwukondygnacyjny budynek w stanie surowym z przeznaczeniem na zaplecze treningowe i noclegowe dla krakowskich klubów sportowych. W chwili obecnej władze miejskie chc ą przeznaczy ć ten budynek na potrzeby miejscowego klubu sportowego oraz placówek kulturalnych. Bior ąc pod uwag ę du żą kubatur ę, pierwotne przeznaczenie oraz wysokie koszty utrzymania budynku, wydaje si ę, że pewn ą jego cz ęść mo żna przeznaczy ć na cele komercyjne, tj. na urz ądzenie motelu lub hotelu, tym bardziej że w pobli żu znajduje si ę odpowiedniej wielko ści parking. Pozostał ą cz ęść budynku mo żna przeznaczy ć na potrzeby klubu i placówek kulturalnych. Oprócz zaplecza noclegowego w Mszanie Dolnej konieczna jest rozbudowa nowoczesnych urz ądze ń sportowo-rekreacyjnych. W pierwszym rz ędzie k ąpieliska i kortów tenisowych, a w dalszej kolejno ści basenu krytego. Na budow ę tych obiektów miasto posiada własne grunty. Główn ą przeszkod ą w realizacji tych obiektów jest natomiast brak środków finansowych.

121

Zadanie 8 Budowa kompleksu basenów termalnych oraz o środka wczasowo- rehabilitacyjnego w Por ębie Wielkiej

Projekt wykorzystania wód termalnych dla celów leczniczych i rekreacyjnych został opracowany przez Biuro Projektów i Usług Technicznych Bran ży Uzdrowiskowej w 1976 roku. Na terenie Por ęby Wielkiej wykonano odwiert IG-1, w którym stwierdzono zło ża wód solankowych, termalnych o wydajno ści 15m 3 na godzin ę i temperaturze 42 ôC. Zasoby wody wynosz ą orientacyjnie 360m 3 na dob ę (jest to wielko ść porównywalna z zasobami wód w Krynicy, Muszynie, Piwnicznej, Wysowej i Wapiennym). Po badaniach laboratoryjnych wod ę tę okre ślono jako chlorowo-węglowodorowo-sodow ą, zawieraj ącą w swoim składzie brom, jod i bor. Według oceny Rektora Akademii Medycznej przedło żonej Ministerstwu Zdrowia i Opieki Społecznej w porozumieniu z Instytutem Pediatrii w 1971 roku, proponowano zlokalizowanie sanatorium rehabilitacyjnego dla dzieci wszystkich grup wiekowych na około 500 miejsc. Koncepcja ta nie została jednak dotychczas zrealizowana. W latach 1998-2000 Gorcza ński Park Narodowy wspólnie z władzami gminnymi i powiatowymi podj ął działania maj ące na celu wykorzystanie tych unikalnych wód w skali kraju dla budowy basenów cieplicowych, rekreacyjnych oraz rehabilitacyjnych, na wzór basenów funkcjonuj ących na Słowacji oraz w Austrii. Za budow ą basenów termalnych przemawia wiele argumentów, m.in.: • Konieczno ść rozbudowy infrastruktury turystycznej w powiecie limanowskim w celu zwi ększenia atrakcyjno ści i lepszego wykorzystania walorów kulturowych i przyrodniczych w Por ębie Wielkiej i Gorcza ńskim Parku Narodowym. • Atrakcyjno ść i awangardowy charakter w skali całego kraju – wykorzystania termalnych wód, w dodatku silnie zmineralizowanych. • Gotowo ść Dyrekcji Gorcza ńskiego Parku Narodowego do współpracy przy realizacji tego zamierzenia inwestycyjnego. • Du że ułatwienia zwi ązane z załatwianiem formalno ści zwi ązanych z lokalizacj ą i pozyskaniem terenu dla planowanej inwestycji (znaczna cz ęść tych terenów nale ży do Pa ństwowego Funduszu Ziemi).

122 • Konieczno ść uporz ądkowania i rozbudowy infrastruktury mieszkaniowej i gospodarczej oraz zabytkowego parku w Por ębie Wielkiej. • Mo żliwo ść zlokalizowania przy basenach wi ększego centrum turystycznego, składaj ącego si ę z o środka rehabilitacyjnego i odnowy fizycznej, ta ńszej i dro ższej bazy noclegowej, gastronomicznej, punktu informacji turystycznej i o środka edukacyjnego (wspólnego dla Parku Gorcza ńskiego i gminy Nied źwied ź), urz ądze ń sportowo-rekreacyjnych, placu zabaw dla dzieci, ście żek zdrowia, itp. Omawiana inwestycja jest jednym z najbardziej realnych i po żą danych przedsi ęwzi ęć na terenie powiatu limanowskiego, maj ącym poparcie Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa (1998 rok). Główn ą przeszkod ą – na wst ępnym etapie – jest problem oczyszczania i odprowadzania zu żytej solanki. Jednak że problem ten powinien zosta ć rozwi ązany w najbli ższym czasie, poniewa ż w ramach ochrony dorzecza górnej Raby, w pobliskiej wsi (w Podobinie) buduje si ę oczyszczalni ę ścieków, do której zostanie podł ączona Por ęba Wielka i Konina. Do czasu podj ęcia omawianej inwestycji, w pobli żu istniej ących źródeł nale ży urz ądzi ć pijalni ę wody mineralnej oraz stworzy ć mini centrum obsługi turystów.

Zadanie 9 Doko ńczenie budowy o środka wczasowo-rehabilitacyjnego w Szczawie

W oparciu o niedoko ńczone obiekty wczasowe i wczasowo-sanatoryjne, zasoby wód mineralnych oraz walory klimatyczne istnieje szansa stworzenia w Szczawie o środka wczasowo-rehabilitacyjnego, dysponuj ącego około 300-350 miejscami. W planowaniu profilu tego o środka w pierwszym rz ędzie nale ży rozbudowa ć funkcje wczasowe. Funkcje sanatoryjne nale ży potraktowa ć jako funkcje drugorz ędne, ograniczaj ące si ę do prowadzenia rehabilitacji, profilaktyki oraz propagowania modelu zdrowego trybu życia. Wi ąż e si ę to ze zmianami w sposobie finansowania opieki zdrowotnej i powa żnymi ograniczeniami środków publicznych na lecznictwo sanatoryjne. Zmiany te doprowadziły do zmniejszenia frekwencji nawet w najbardziej renomowanych sanatoriach oraz do upadku palcówek nale żą cych do resortów, zwi ązków zawodowych i zakładów pracy. W zwi ązku z tym, w chwili obecnej przygotowuje si ę ustaw ę o uzdrowiskach, gminach uzdrowiskowych oraz lecznictwie uzdrowiskowym. Opracowuje si ę tak że strategi ę prywatyzacji uzdrowisk polskich. Niektóre sanatoria, dla lepszego wykorzystania swoich

123 walorów, podpisuj ą umowy z zagranicznymi towarzystwami ubezpieczeniowymi oraz nasilaj ą akcj ę promocyjn ą za granic ą. W tej sytuacji najlepszym rozwi ązaniem b ędzie dostosowanie istniej ących budynków na o środek wczasowo-rehabilitacyjny, przystosowany do obsługi osób niepełnosprawnych. W profilu działalno ści szczególny nacisk nale ży poło żyć na usługi rehabilitacyjne (terapia zaj ęciowa, spotkania integracyjne, psychoterapia, gimnastyka rehabilitacyjna, inhalacje, itp.) Doko ńczenie rozpocz ętych inwestycji pozwoliłoby na: • Zwi ększenie atrakcyjno ści i zdolno ści recepcyjnej oraz wzbogacenie oferty produktów turystycznych. • Zwi ększenie liczby turystów i wydłu żenie długo ści ich pobytu (pobyty sanatoryjne, wczasy lecznicze, pobyty rehabilitacyjne). • Bardziej równomierne rozło żenie wielko ści ruchu turystycznego w ci ągu roku. • Zwi ększenie dochodów nie tylko z tytułu usług wczasowych i leczniczych, ale równie ż towarzysz ących: gastronomicznych, handlowych, rozrywkowych, komunikacyjnych. Wa żnym atutem jest fakt, że obiekty te s ą własno ści ą Skarbu Pa ństwa i s ą cz ęś ciowo wyposa żone w instalacje wewn ętrzne. Pozwoli to na unikni ęcie zawiłych procedur zwi ązanych z uzyskaniem terenów pod inwestycje, a istniej ące ju ż budynki oraz ich uzbrojenie pozwol ą na znaczne oszcz ędno ści. Dalszym argumentem przemawiaj ącym za utworzeniem o środka wczasowo- rehabilitacyjnego w Szczawie jest uruchomienie w ostatnim czasie zmodernizowanej rozlewni wód mineralnych. Dzi ęki temu b ędzie mo żna bez trudu utworzy ć pijalni ę wód mineralnych oraz urz ądzi ć mały park zdrojowy, a tym samym uporz ądkowa ć centrum Szczawy wokół nowego ko ścioła i rozlewni wód mineralnych. Do czasu uruchomienia pijalni wody mineralnej byłoby po żą dane stworzenie ogólnodost ępnego i bezpłatnego zdroju wody mineralnej, podobnego do istniej ących w Krakowie.

Zadanie 10 Zagospodarowanie zbiornika wodnego dla potrzeb turystyki i rekreacji w Młynnem

Jedn ą z najwa żniejszych inwestycji w powiecie limanowskim jest planowana budowa zbiornika wodnego na rzece Łososinie, 5 km od Limanowej, popieranego usilnie przez władze powiatowe i gminne. Efektem tego byłoby:

124 • Redukcja zagro żenia powodziowego dla doliny Łososiny i Dunajca szczególnie w dolnym biegu, przy uj ściu do Wisły. • Wykorzystanie kruszywa z czaszy zbiornika. • Wyrównywanie stanu przepływu wody w czasie niskich stanów, co pozwoli na przywrócenie ryb łososiowatych w dolnym biegu rzeki Łososiny. • Zwi ększenie atrakcyjno ści turystycznej regionu, zwi ększenie walorów widokowych. • Zmniejszenie dopływu rumowiska i unosin do zbiornika Czchów. • Ewentualne wykorzystanie do celów energetycznych poprzez budow ę elektrowni pompowo-szczytowej. Dotychczas wykonane opracowania studialne zakładaj ą budow ę jednego zbiornika lub dwóch – przy budowie elektrowni. Zakłada si ę, że pojemno ść pierwszego zbiornika wynosi ć będzie około 10 mln m 3, drugiego za ś około 6 mln m 3. Powierzchnia zbiornika wynosi ć będzie, w zale żno ści od stopnia pi ętrzenia, 17 ha do 145 ha. Szacuje si ę, że koszt budowy nowego zbiornika wyniesie około 100 mln zł., tj. mniej ni ż wyniosły straty wyrz ądzone w zlewni rzeki Łososiny podczas powodzi w 1997 r. (109 mln zł.). Narodowy Program Odbudowy i Modernizacji Terenów Dotkni ętych Powodzi ą z 1997r. nie przewiduje budowy zbiornika w Młynnem. 7Wprowadzenie tej inwestycji do planu centralnego, projektowanie i budowa mo że potrwa ć kilkana ście lub kilkadziesi ąt lat. Jest to zatem inwestycja zbyt odległa w czasie. Ponadto jej wykorzystanie dla celów k ąpielowych i rekreacyjnych jest dosy ć w ątpliwe, poniewa ż we wst ępnych zało żeniach rozwa ża si ę równie ż budow ę uj ęcia wody pitnej, a zbiorniki tego typu s ą w Polsce obj ęte ostrymi rygorami ochronnymi, obowi ązuje w nich całkowity zakaz k ąpieli i u żytkowania turystycznego. Planowane utworzenie na terenie Pasma Łososi ńskiego parku krajobrazowego dodatkowo jeszcze utrudni wykorzystywanie zbiornika do celów turystycznych.. Nale ży pami ęta ć, że wszystkie budowle hydrologiczna maj ą wielofunkcyjny charakter, w których funkcje rekreacyjno-turystyczne maj ą przewa żnie drugorz ędne znaczenie w stosunku do zada ń wiod ących (np. retencyjnych, komunikacyjnych, energetycznych). W tej sytuacji, do czasu wprowadzenia tej inwestycji do centralnego planu inwestycyjnego i podj ęcia inwestycji, nale ży w miejscu planowanej dolnej zapory urz ądzi ć wi ększe k ąpielisko z polem

7 Obecnie w budowie znajduje si ę kilka zbiorników obj ętych planem inwestycji centralnych. S ą to Świnna Por ęba na Skawie, Topola i Kozielsko na Nysie Kłodzkiej oraz Malczyce na Odrze. Niemiej jednak wst ępne prace nad tym projektem zbiornika w Młynnem nadal trwaj ą.

125 biwakowym, parkingiem, zapleczem gastronomicznym i sanitarnym. W pobli żu, poza terenami zalewowymi pod przyszły zbiornik, nale ży zlokalizowa ć motel. Do najwa żniejszych walorów na terenie wiejskim, oprócz urozmaiconego krajobrazu, nale ży las i woda, a ści ślej rzecz bior ąc mo żliwo ść k ąpieli i pla żowania. Paradoksem jest, że powiat limanowski posiadaj ący g ęst ą sie ć rzek i potoków, nie posiada miejsc do bezpiecznej kąpieli. Istniej ące niezagospodarowane, dzikie k ąpieliska pozwalaj ą jedynie na „zamoczenie nóg”. Podj ęte próby urz ądzenia k ąpieliska w Dobrej sko ńczyły si ę niepowodzeniem ze wzgl ędu na u żytkowanie i nieuregulowany status własno ściowy ziemi znajduj ącej si ę w pasie przybrze żnym. Du że trudno ści stwarza tak że Okr ęgowa Dyrekcja Gospodarki Wodnej. Poniewa ż problem ten dotyczy nie tylko powiatu limanowskiego lecz całego Podkarpacia i Karpat, konieczne jest jego rozwi ązanie w skali globalnej przy współpracy społeczno ści i władz lokalnych, specjalistów oraz władz odpowiedzialnych za gospodark ę wodn ą. Na cz ęś ciow ą regulacj ę potoków górskich, tworzenie stopni wodnych, kaskad wydaje si ę znaczne środki publiczne. Nic nie stoi na przeszkodzie aby te budowle przystosowa ć do celów k ąpielowych. Ponadto przy eksploatacji żwiru mo żna tworzy ć płytkie -wyrobiska – niecki, które po zako ńczeniu eksploatacji mog ą by ć wykorzystane jako naturalne k ąpieliska.

126

Rysunek 18. Program III

PROGRAM 3 ROZWÓJ SYSTEMU INFORMACJI TURYSTYCZNEJ

Utworzenie Powiatowego

Powołanie Powiatowej Centrum Informacji, Utworzenie P owiatowego Przygotowanie informatora

Organizacji Turystycznej w Promocji i Obsługi Ruchu Systemu Informacji i turystycznego powiatu Limanowej oraz lokalnych Turystycznego Promocji limanowskiego organizacji

Tworzenie gminnych Organizacja samoobsługowej Poprawa oznakowania Przygotowanie kalendarza punktów informacji sieci punktów terenowego imprez turystycznej i obsługi informacyjnych

ruchu turystycznego

127

Program 3 Budowa zintegrowanego regionalnego systemu informacji i rezerwacji usług turystycznych

Uwarunkowania na szczeblu krajowym i regionalnym

Badania Instytutu Turystyki wykazuj ą, że zdecydowana wi ększo ść , około 80 % odwiedzaj ących i turystów, nie korzysta z po średnictwa biur podró ży. Dlatego nale żyta informacja turystyczna odgrywa istotn ą rol ę, szczególnie w miastach i rejonach o du żym nasileniu ruchu turystycznego, posiadaj ących wiele ró żnorodnych atrakcji a słabe oznakowanie i utrudnion ą dost ępno ść komunikacyjn ą. Od sprawnie funkcjonuj ącej informacji zale ży bowiem zaspakajanie głównych potrzeb turystów w zakresie komunikacji, zakwaterowania, wy żywienia i atrakcji turystycznych, a zatem zakup oferowanych usług i towarów. Decyduje ona o wysoko ści dochodów uzyskiwanych z turystyki. Nic wi ęc dziwnego, że niedorozwój informacji jest jedn ą z głównych barier w funkcjonowaniu i dalszym rozwoju turystyki. Ogólnie rzecz bior ąc, istniej ący w Polsce system informacji turystycznej jest niedoinwestowany, niespójny, niewydolny oraz niedostosowany do standardów obowi ązuj ących w krajach zachodnich. Do głównych zaniedba ń w systemie informacji turystycznej nale ży m.in.: • zbyt mała liczba profesjonalnych punktów informacji turystycznej, • wąski zakres świadczonych usług, • niedostateczne zaopatrzenie w materiały informacyjne, • niski poziom przygotowania pracowników do prowadzenia działalno ści informacyjnej, • brak nowoczesnego sprz ętu komputerowego, • brak regionalnej i lokalnej koordynacji w zakresie wydawnictw informacyjnych, • niespójny system dystrybucji materiałów informacyjnych, • brak rozwi ąza ń finansowo-prawnych placówek zajmuj ących si ę promocj ą i informacj ą na szczeblu regionalnym i lokalnym. Dotychczas działania na szczeblu ogólnokrajowym w dziedzinie informacji koncentrowały si ę na kilku zasadniczych zadaniach: budowie i dalszym wdra żaniu

128 ogólnopolskiego, komputerowego systemu informacji INFOTUR, wst ępnych pracach nad Narodowym Systemem Informacji, Rezerwacji i Dystrybucji Usług turystycznych, opracowaniu Centralnego Systemu Rezerwacji Hotelowej w Polsce, internetowej Sieci Informacji Turystycznej opracowywanej przez firm ę: „Systemy Komputerowe Główka SA”. Ponadto, w niektórych rejonach kraju wdro żone zostały s ą regionalne i lokalne systemy informacji m.in. Regionalny Komputerowy System Informacji Turystycznej BESKIDY, Zintegrowany System Informacji i Rezerwacji Usług Turystycznych w Jeleniej Górze, obejmuj ący swoim zasi ęgiem równie ż przygraniczne rejony Czech oraz Niemiec. Pomimo upływu kilku lat od chwili podj ęcia działa ń nad tworzeniem Ogólnopolskiego Informatora Turystycznego oraz opracowania kilku jego wersji, dotychczas nie zebrano pełnych danych na terenie wszystkich województw i miast. Zabrakło nale żytej koordynacji, motywacji i pieni ędzy, zarówno na szczeblu centralnym, regionalnym, jak i lokalnym. Brak było tak że przekonania poszczególnych podmiotów bran ży turystycznej co do korzy ści wynikaj ących z uczestnictwa w tym systemie. Dalszym powodem tego stanu było słabe przygotowanie kadrowe i niewystarczaj ące wyposa żenie techniczne tzw. administratorów wojewódzkich, odpowiedzialnych za zbieranie danych i funkcjonowanie INFOTURU. Gorzej jeszcze przedstawia si ę sytuacja w tworzeniu Narodowego i Regionalnych Systemów Informacji i Rezerwacji Usług Turystycznych - które pozostały dotychczas w sferze wst ępnych zało żeń. W ostatnim okresie w zwi ązku z reform ą podziału administracyjnego dotychczasowy system informacji na szczeblu wojewódzkim został całkowicie zdeitegrowany a wszelkie prace nad tym systemem ostatnio osłabły z powodu likwidacji UKFiT oraz powołaniem Narodowej Organizacji Turystycznej. Wszystkie te zaniedbania uwidoczniaj ą si ę ze szczególn ą sił ą na szczeblu lokalnym, do których nale ży równie ż powiat limanowski. Wyrazem tego jest słabo wykształcony wizerunek jego na rynkach turystycznych oraz bardzo niski wska źnik wykorzystania miejsc w bazie noclegowej, który jest dwukrotnie ni ższy od średniego wska źnika wykorzystania tych miejsc w całym kraju. Obecnie na terenie powiatu znajduj ą si ę 2 punkty informacji turystycznej w Limanowej oraz w Dobrej. Działalno ść informacyjn ą prowadz ą równie ż urz ędy gminne w Laskowej, Słopnicach, Tymbarku oraz Kamienicy. Z tego jedynie w Limanowej zatrudniona jest 1 osoba na pełnym etacie. W pozostałych punktach informacji turystycznej dodatkowo udzielaj ą urz ędnicy gminni, którzy obci ąż eni s ą prowadzeniem ro żnych spraw. Oprócz spraw turystycznych zazwyczaj zajmuj ą si ę spawami kultury, ochron ą zabytków, sportem i rekreacj ą, obronno ści ą, stra żą po żarn ą. Przy takim nadmiarze obowi ązków trudno mówi ć

129 nale żytym prowadzeniu informacji i promocji., tym bardziej, że czas jest ograniczony do czasu pracy obowi ązuj ącego w urz ędach gminnych. Informacje o usługach agroturystycznych prowadz ą: Stowarzyszenie Agroturystyczne w Kamienicy, Stowarzyszenie Agro-Eko-Gorce w Mszanie Dolnej, Gminne Stowarzyszenie Agroturystyczne w Limanowej. Informacj ę o turystyce przyrodniczej prowadzi Gorcza ński Park Narodowy. Dodatkowo wiele informacji mo żna uzyska ć jeszcze w biurach podró ży oraz u gestorów bazy noclegowej i atrakcji turystycznych. Punkty te s ą słabo wyposa żone w sprz ęt komputerowy, kserokopiarki, faksy, a bazy danych s ą niekompletne. Zazwyczaj ograniczaj ą si ę do wykazu zabytków, adresów bazy noclegowej, niektórych instytucji kulturalnych (muzea), imprez kulturalnych na terenie własnej gminy. Brak w nich jest podstawowych informacji przydatnych dla turystów, które powinny da ć odpowied ź na pytania , co?, gdzie?, kiedy?, oraz za ile?. Zaniedbania w dziedzinie informacji, promocji i dystrybucji produktów turystycznych w du żej mierze wi ąż e si ę z brakiem środków finansowych. Organizowanie i finansowanie tej działalno ści powinno by ć obowi ązkiem organów pa ństwowych i samorz ądowych. W wielu krajach, wiod ących w tej dziedzinie, centra informacyjne tworzone i utrzymywane s ą przez instytucje publiczne, natomiast firmy prywatne, takie jak: hotele czy biura podró ży spełniaj ą jedynie rol ę uzupełniaj ącą i wspieraj ą działalno ść informacyjn ą.

Zadania priorytetowe: 1. Powołanie Powiatowej Organizacji Turystycznej w Limanowej oraz lokalnych organizacji w niektórych gminach lub zwi ązkach gmin. 2. Utworzenie Powiatowego Centrum Informacji, Promocji i Obsługi Ruchu Turystycznego przy Powiatowej Organizacji Turystycznej w Limanowej. 3. Tworzenie Powiatowego Systemu Informacji i Promocji oraz jego integracja z INFOTUREM, z Narodowym Systemem Informacji i Rezerwacji Usług Turystycznych oraz z INTERNETEM. 4. Przygotowanie informatora turystycznego powiatu limanowskiego. 5. Utworzenie gminnych punktów informacji turystycznej i obsługi ruchu turystycznego w powiecie limanowskim. 6. Organizacja samoobsługowej sieci punktów informacyjnych. 7. Terenowe oznakowanie turystyczne. 8. Przygotowanie kalendarza imprez

130 Zadanie 1. Powołanie Powiatowej Organizacji Turystycznej w Limanowej oraz lokalnych organizacji w gminach

Rozpocz ęta w 1991 roku reforma samorz ądowa powołaniem samorz ądów gminnych, która ostateczny kształt przybrała w 1999 roku utworzeniem samorz ądowych powiatów i województw, przekazała znaczn ą cze ść zada ń i kompetencji na samorz ądy terytorialne. W ślad za tym poszły równie ż zadania w dziedzinie turystyki. Aby sprosta ć tym zadaniom, wzorem krajów zachodnich oraz postulatów bran ży turystycznej, na szczeblu centralnym, w drodze ustawowej powołana została Polska Organizacja Turystyczna. Głównym jej celem jest wzmocnienie promocji turystyki w kraju i za granic ą, rozwijanie polskiego systemu informacji, inicjowanie, opiniowanie, wspomaganie planów rozwoju i modernizacji infrastruktury turystycznej oraz współpraca z samorz ądami terytorialnymi i podmiotami bran ży turystycznej. Nadzór nad POT sprawuje Ministerstwo Gospodarki . W wi ększo ści krajów europejskich organizacje turystyczne działaj ą na 3 lub 4 szczeblach, narodowych, regionalnych, subregionalnych i lokalnych. Obecnie w Polsce trwa proces tworzenia Regionalnych Organizacji Turystycznych (ROT) na szczeblu województw oraz Lokalnych Organizacji Turystycznych (LOT) na szczeblu powiatów i gmin. Zgodnie z obecnymi tendencjami na terenie powiatu limanowskiego nale ży powoła ć Powiatow ą Organizacj ę Turystyczn ą, ewentualnie Lokalne Organizacje obejmuj ące po kilka gmin, jak np.: w Mszanie Dolnej obejmuj ącą gminy Mszana Dolna (miasto i wie ś) Nied źwied ź oraz Kamienic ę. Najogólniej rzecz bior ąc w skład tych organizacji powinni wej ść wszyscy, którzy z racji obowi ązku odpowiadaj ą za rozwój gospodarczy. Z jednej strony jednostki samorz ądu terytorialnego, z drugiej za ś – wszyscy, którzy w tym uczestnictwie widz ą dobrze poj ęty interes własny. W rachub ę wchodz ą zatem biura podró ży, gestorzy bazy noclegowej, gastronomicznej, sportowo –rekreacyjnej oraz atrakcji, gospodarstwa agroturystyczne, organizacje społeczne, kulturalne, sportowe turystyczne oraz osoby fizyczne zainteresowane rozwojem turystyki. Nie wolno przy tym dopu ści ć do likwidacji żadnych istniej ących podmiotów i organizacji zwi ązanych z turystyk ą. Dotychczasowa ustawa o Polskiej Organizacji Turystycznej i jej nowelizacja z 2001 roku zalecaj ą dla regionalnych i lokalnych organizacji turystycznych form ę prawn ą stowarzyszenia działaj ącego w oparciu o Prawo o Stowarzyszeniach. Charakteryzuje si ę ono mi ędzy innymi tym, że:

131 • ma osobowo ść prawn ą, • mo że otrzymywa ć dotacje bezpo średnie z bud żetu, • mog ą nale żeć do niego osoby prawne i fizyczne, • mo że prowadzi ć działalno ść gospodarcz ą, Ustawa o POT wyznacza tej organizacji jedynie rol ę inspiruj ącą w tworzeniu ROT i LOT, ale nie zobowi ązuje jej do bezpo średniego udziału w tworzeniu i uczestnictwie w tych organizacjach. Do głównych zada ń Powiatowej Organizacji Turystycznej w Limanowej powinno nale żeć m. in.: • współudział w profesjonalnym zarz ądzaniu i koordynacji działalno ści turystycznej • rozwój i kreowanie nowych produktów turystycznych , • kreowanie nowych atrakcji turystycznych, • modernizacja i rozbudowa infrastruktury turystycznej, • informacja i promocja produktu turystycznego powiatu , • inicjowanie i prowadzenie bada ń marketingowych , • podnoszenie jako ści usług turystycznych , • współpraca z organizacjami turystycznymi na szczeblu wojewódzkim i gminnymi na terenie powiatu, • udzielanie informacji turystom krajowym i zagranicznym (ustnej, telefonicznej, pisemnej), • opracowywanie, produkcja i dystrybucja materiałów informacyjnych, • sprzeda ż własnych i powierzonych wydawnictw, pami ątek, usług turystycznych, usług przewodnickich, itp, • stała aktualizacja bazy danych, wprowadzanie danych w obieg ogólnopolski do systemu INFOTUR, do INTERNETU oraz do specjalistycznych czasopism i katalogów turystycznych, • współpraca z punktami informacji turystycznej, zaopatrywanie ich w materiały informacyjne, • oznakowanie terenowe, • udział w targach krajowych i zagranicznych.

132 Zadanie 2 Utworzenie Powiatowego Centrum Informacji Promocji i Obsługi Ruchu Turystycznego przy Powiatowej Organizacji Turystycznej w Limanowej

Dla poprawy stanu informacji, promocji i obsługi ruchu turystycznego konieczne jest powołanie Powiatowego Centrum Informacji, Promocji i Obsługi Ruchu Turystycznego w Limanowej obejmuj ące swoim zasi ęgiem obszar całego powiatu. Centrum to powinno by ć zlokalizowane w centrum miasta, dysponowa ć wi ększym pomieszczeniem, by ć wyposa żone w sprz ęt komputerowy, kserokopiark ę, automatyczn ą sekretark ę, faks oraz zatrudnia ć profesjonalne przygotowanych pracowników. Wzorem krajów zachodnich, działalno ść ta w 80% powinna by ć dofinansowana z bud żetów, starostów, burmistrzów i wójtów. W tym celu na wszystkich szczeblach samorz ądu nale ży tworzy ć fundusze celowe na pokrycie kosztów informacji i promocji oraz wsparcie inwestycji turystycznych. Dalsze 20% powinni pokrywa ć gestorzy bazy noclegowej, gastronomicznej, handlowej, przewo źnicy, wi ększe atrakcje, które czerpi ą z obsługi turystyki znaczne dochody. Przedmiotem działa ń Powiatowego Centrum Informacji Promocji i Obsługi Ruchu Turystycznego powinna by ć działalno ść informacyjna i promocyjna, poł ączona z działalno ści ą handlow ą i usługow ą Działalno ść informacyjn ą nale ży prowadzi ć w formie, ustnej, telefonicznej, korespondencyjnej. Nale ży te ż korzysta ć z poczty elektronicznej, IFOTURU, INTERNETU i INFOLINII. Do głównych zada ń tego centrum w zakresie informacji turystycznej powinno nale żeć: • zbieranie, aktualizacja danych i wprowadzanie ich do komputerowej bazy danych INFOTURU, INTERNETU oraz INFOLINII, • prowadzenie informacji ustnej, telefonicznej oraz korespondencyjnej, • tworzenie sieci i gminnych i samoobsługowych punktów informacyjnych, • współpraca z Małopolsk ą Organizacj ą Turystyczn ą i Małopolskim oraz Centrum Informacji, • przygotowanie kalendarza imprez kulturalnych, sportowych, rekreacyjnych, itp., • przygotowanie zestawu wydawnictw informacyjno promocyjnych: planów, folderów, informatorów, katalogów ofert, ulotek, map, pocztówek, itp., dla celów przeznaczonych do sprzeda ży oraz organizacja sieci sprzeda ży na terenie powiatu, • przygotowanie katalogu inwestycji turystycznych,

133 • prowadzenie wizualnej informacji, reklamy miast, i wybranych rejonów oraz atrakcji, • katalogowanie ofert turystycznych oraz współpraca z Bankiem Ofert Turystycznych, • redagowanie materiałów i aktualizacja danych do oficjalnych informatorów – „Oficjalny Informator Turystyczny”, „INDEX-Hotele Informacja Turystyczna”, „Katalog Ofert Rekreacyjnych - Turysta”, ”Katalog Ofert Turystycznych” „Oficjalny Informator Hotelowy”, „Małopolska Zachodnia” oraz innych, • badanie rynku i opinii publicznej, ankietowanie turystów odwiedzaj ących region, poszczególne miejscowo ści powiatu limanowskiego, • współpraca ze środkami masowego przekazu i pras ą specjalistyczn ą (Rynek Turystyczny, TTG-Poland, Poznaj Swój Kraj, Aktualności Turystyczne, Polska Gazeta Turystyczna, Świat i Podró że, Tour-Express) oraz codzienn ą pras ą regionaln ą, lokaln ą i ogólnopolsk ą, • opracowywanie serwisu informacyjnego dla potrzeb Polskich O środków Informacji Turystycznej, Instytutów Kultury Polskiej działaj ących za granic ą, zagranicznych placówek LOT-u oraz Orbisu za granic ą, na stoiska targowe, dla zagranicznych wydawnictw turystycznych, • organizacja i udział w targach turystycznych • prowadzenie działalno ści handlowej, sprzeda ż wydawnictw turystycznych, map, planów, pocztówek, pami ątek oraz drobnego sprz ętu turystycznego. Oprócz zada ń ści śle informacyjnych i promocyjnych Powiatowe Centrum Informacji Promocji i Obsługi Ruchu Turystycznego – jako jedna z nielicznych profesjonalnych instytucji turystycznych w powiecie – powinno si ę anga żowa ć w opracowywanie długoletnich planów rozwoju turystyki, w kreowanie nowych produktów turystycznych, w modernizacj ę i rozbudow ę infrastruktury turystycznej oraz towarzysz ącej, w podnoszenie jako ści usług turystycznych, w inicjowanie bada ń marketingowych, pomoc w zarz ądzaniu i koordynacji działa ń bran żą turystyczn ą na terenie całego powiatu.

134

Zadanie 3 Tworzenie powiatowej bazy danych oraz jej integracja z INFOTUREM, z Narodowym Systemem Informacji i Rezerwacji Usług Turystycznych oraz z INTERNETEM

Głównym zadaniem Powiatowego Centrum Informacji, Promocji i Obsługi Ruchu Turystycznego w najbli ższym czasie powinno by ć zebranie, udost ępnienie dla szerokiego ogółu u żytkowników i wprowadzenie do INFOTURU i INFOTURU danych z terenu całego powiatu zgodnie z instrukcj ą dla wojewódzkich administratorów tego systemu. Dane te powinny obejmowa ć pełne informacje z całego powiatu o: • bazie noclegowej, • atrakcjach turystycznych, • aktywnych i specjalistycznych formach wypoczynku (turystyka piesza, rowerowa, je ździecka, narciarska), • zabytkach architektury, • obiektach kulturalnych, • imprezach (kulturalnych, sportowych, rekreacyjnych, itp.), • wycieczkach lokalnych, • gastronomii, • rozrywkach i mo żliwo ściach relaksu, • mo żliwo ściach zakupów, • telefonach alarmowych oraz informacyjnych, • adresach urz ędów i administracji lokalnej, • centrach i punktach informacji turystycznej i inne. W odniesieniu do bazy noclegowej, atrakcji turystycznych nie wystarczy zebranie samych adresów, jak to zazwyczaj ma miejsce. Konieczne b ędzie zebranie pełnych danych o udost ępnieniu, lokalizacji, kategorii obiektu, wyposa żeniu, cenach, standardzie, usługach towarzysz ących, znajomo ści j ęzyków obcych personelu i innych. Realizacj ę tego systemu, w miar ę mo żliwo ści finansowych, nale ży prowadzi ć równolegle z pracami nad wspólnym systemem informacji i rezerwacji. Przy tworzeniu takiego systemu powinna by ć wykorzystana sie ć INTERNET-u oraz poczta elektroniczna do

135 przekazywania informacji z zakresu turystyki w obr ębie województwa i poza jego granice. Wskazane jest aby system taki pracował w wersji „on line” (poł ączenia sieciowe), jak równie ż w wersji nie sieciowej – na CD ROM-ach. Powiatowy System Informacji i Promocji musi z jednej strony musi zagwarantowa ć współprac ę z systemami regionalnymi i krajowymi (NCRS) za pomoc ą „interfejs” oraz wymian ę dokumentów, a w przyszło ści powinien by ć powi ązany z zagranicznymi systemami rezerwacyjnymi. Z drugiej za ś - musi podj ąć ścisł ą współprac ę ze wszystkimi gminami i s ąsiednimi powiatami . Powa żnym zadaniem Powiatowego Centrum Informacji, Promocji i Obsługi Ruchu Turystycznego b ędzie u świadomienie potencjalnym u żytkownikom systemu (usługodawcom) korzy ści płyn ących z posiadania i wykorzystywania komputerowego systemu informacji i rezerwacji turystycznej. Do korzy ści płyn ących bowiem z jego posiadania zalicza si ę: • szybko ść i kompleksowo ść obsługi, • usprawnienie dystrybucji ofert wraz z informacjami turystycznymi, • wykorzystanie w wi ększym stopniu zdolno ści usługowych wł ączonych do systemu wszystkich usługodawców, • podnoszenie dochodowo ści, • ni ższe koszty, wi ększa płynno ść operacji finansowych, itd.

Zadanie 4 Przygotowanie zestawu turystycznych materiałów informacyjnych o powiecie limanowskim w celu udost ępnienia go dla wszystkich turystów przebywaj ących w tym rejonie

Z pobie żnych obserwacji wynika, że tury ści przybywaj ący do powiatu limanowskiego maj ą utrudniony dost ęp do podstawowych informacji turystycznych. Jest to wynikiem małej ilo ści punktów informacyjnych i ograniczonego czasu ich pracy, w ąskiego zakresu udzielanych informacji oraz słabego przygotowania zarówno osób zajmuj ących si ę turystyk ą w urz ędach gminnych jak i u kwaterodawców. W zwi ązku z tym nale ży przygotowa ć zestaw materiałów informacyjnych w celu szerokiego udost ępnienia go wszystkim turystom. Zestaw ten powinien by ć dostarczony do: • Punktów informacji turystycznej. • Gestorów bazy noclegowej. • Wa żniejszych atrakcji turystycznych (muzea, biblioteki, domy kultury, obiekty historyczne).

136 • Wa żniejszych obiektów sportowo-rekreacyjnych. • Stacji benzynowych, itp. Jako zasad ę nale ży przyj ąć , że w zestawie tym powinny znale źć si ę obszerne materiały na temat danej miejscowo ści i gminy, a nast ępnie ogólne wiadomo ści dotycz ące całego powiatu. Materiały powinny mie ć znormalizowany format (A-4 lub A-3), powinny by ć zestawione w koszulkach w małym segregatorze lub zbindowane w formie ksi ąż eczki. Wi ększo ść z tych materiałów mo że by ć przygotowywana na komputerze i powielana w formie czarno-białych lub kolorowych odbitek kserograficznych (w nakładzie około 100–150 egzemplarzy). Do tego zestawienia nale ży doł ączy ć komplet najwa żniejszych wydawnictw drukowanych dla potrzeb turystycznych przez władze powiatowe i gminne (mapy, plany, przewodniki, foldery, itp.) W informatorze tym mo żna zamieszcza ć równie ż oferty zgłaszane przez podmioty bran ży turystycznej na komercyjnych zasadach. Ze wzgl ędów oszcz ędno ściowych, przy opracowywaniu informatora (przepisywania tekstów, redakcja, skanowanie, bindowanie, itp.) można wykorzysta ć młodzie ż szkół średnich maj ących pracownie komputerowe w ramach ćwicze ń praktycznych lub poł ączy ć z konkursem organizowanym na temat wiedzy o powiecie limanowskim.

Zadanie 5 Tworzenie sieci gminnych punktów informacji turystycznej i obsługi ruchu turystycznego

Poprawna i szybko udzielona informacja turystyczna posiada dla turysty du że znaczenie. Decyduje ona, w ko ńcowym efekcie, o sprzeda ży i wielko ści dochodów z obsługi turystów. Tymczasem, problem ten u nas jest niedoceniany. Wszelkie badania ankietowe prowadzone w Polsce wykazuj ą, że spo śród głównych usług turystycznych informacja jest najgorzej oceniana, a najwa żniejszym źródłem informacji o danym rejonie czy miejscowo ści są krewni i znajomi. Powodem tego jest mała ilo ść punktów informacyjnych, mały zakres udzielonych informacji oraz niedostateczne kwalifikacje i słaba znajomo ść j ęzyków obcych personelu zatrudnionego w tych placówkach. Z tych powodów potrzebna jest rozbudowa sieci lokalnych punktów informacyjnych Jak ju ż poprzednio wspomniano na terenie powiatu istniej ą 2 punkty informacji turystycznej. Oprócz tego informacji udzielaj ą 4 urz ędy gminne. Według specjalistów punkt taki powinna posiada ć ka żda gmina maj ąca cho ćby minimalne lub perspektywiczne znaczenie

137 dla rozwoju turystyki. Jednak że ze wzgl ędu na wysokie koszty prowadzenia działalno ści tego typu jako główne kryterium obecnie przy rozbudowie sieci punktów informacyjnych nale ży przyj ąć wielko ść bazy noclegowej lub ruchu turystycznego, która zazwyczaj zasadzie idzie w parze z atrakcyjno ści ą turystyczn ą. Bior ąc pod uwag ę, gminy, które dysponuj ą 200 miejscami noclegowymi , lub maj ą zarejestrowanych 1000 turystów rocznie w bazie noclegowej postuluje na pocz ątek si ę uruchomienie stałych punktów informacji w Limanowej, Mszanie Dolnej, Nied źwiedziu, Kamienicy oraz Tymbarku. A w pó źniejszym czasie w dalszych gminach. Lokalne punkty winny gromadzi ć dane z wszystkich jednostek bran ży turystycznej oraz odpowiada ć za sprawne funkcjonowanie informacji turystycznej i obsług ę turystów na swoim obszarze, a tak że sprawowa ć kontrol ę nad wydawanymi materiałami drukowanymi. Ich utrzymanie powinno by ć finansowane z bud żetów gmin i miast oraz zainteresowanych podmiotów gospodarczych zajmuj ących si ę działalno ści ą turystyczn ą. Dla zmniejszenia kosztów utrzymania lokalnych punktów informacji, funkcje informacyjne mo żna byłoby powierzy ć miejscowym biurom podró ży lub gestorom najwi ększych atrakcji albo te ż organizacji turystycznych (PTTK) poprzez ich dofinansowanie (np. równowarto ść ½ etatu) i dodatkowe wyposa żenie. Rozwi ązanie takie – zdaniem praktyków – mo że rodzi ć konflikty oraz podejrzenia, że dane biuro mo że to wykorzysta ć do promocji własnej działalno ści kosztem innych. Dalsze oszcz ędno ści mo żna uzyska ć poprzez zatrudnienie w tych punktach osób niepełnosprawnych, korzystaj ąc z dofinansowania z Funduszu dla Osób Niepełnosprawnych. Oprócz tego działalno ść niektórych biur mo że by ć prowadzona tylko sezonowo. Minimalne zatrudnienie w Powiatowym Centrum powinno wynosi ć 2-3 osoby. Osoby zatrudnione w stałych (profesjonalnych) punktach informacji i u prywatnych usługodawców powinny posiada ć odpowiedni ą wiedz ę i legitymowa ć si ę uprawnieniami do prowadzenia działalno ści informacyjnej i to co najmniej w dwu j ęzykach. Placówki prywatne spełniaj ące te wymagania powinny by ć oznakowane znakiem „IT”.

Zadanie 6 Organizacja samoobsługowej sieci punktów informacyjnych

Ze wzgl ędu na wysokie koszty utrzymania stałych, profesjonalnych punktów informacji turystycznej, konieczne jest stworzenie sieci samoobsługowych punktów informacyjnych, które b ędą dysponowa ć i udost ępnia ć bezpłatnie, drukowane materiały informacyjne. Punkty te powinny by ć uruchomione przy obiektach charakteryzuj ących si ę

138 wi ększym nasileniem ruchu turystycznego, zarówno w miastach jak i na terenach wiejskich. W odró żnieniu od stałych, profesjonalnych punktów informacyjnych, nale ży je traktowa ć jako „samoobsługowe”. S ą to wydzielone miejsca, wyposa żone w odpowiednie stela że do ekspozycji bezpłatnych materiałów informacyjnych. Działalno ści ą ich powinno kierowa ć Powiatowe Centrum Informacji Promocji oraz Obsługi Ruchu Turystycznego oraz lokalne punkty informacyjne na zasadach komercyjnych. Do zada ń tych ostatnich nale żałoby opracowywanie materiałów informacyjnych, ofert i ich dystrybucja do samoobsługowych punktów. Powinny by ć one zlokalizowane: • w gminach i miejscowo ściach pozbawionych stałych punktów IT, • w wi ększych obiektach bazy noclegowej i sportowo-rekreacyjnej, • w wi ększych atrakcjach turystycznych (muzea, pałace, parki narodowe) w wi ększych placówkach handlowych, • biurach podró ży i biurach przewodników turystycznych, • u przewo źników transportu publicznego: PKS, PKP, przewo źników prywatnych, • u organizatorów wa żnych imprez turystycznych, kulturalnych, turystycznych, sportowych i rekreacyjnych, • w najliczniej odwiedzanych stacjach benzynowych i parkingach usytuowanych przy drogach tranzytowych lub o szczególnych walorach widokowych.

Zadanie 7 Poprawa terenowego oznakowania turystycznego

Dla uprawiania turystyki w konkretnym regionie, konieczne jest czytelne i estetyczne oznakowanie walorów, atrakcji, szlaków i dróg turystycznych. Po żą dane jest ujednolicenie oznakowania, pozostawiaj ąc swobod ę dla indywidualnej informacji graficznej, pozwalaj ących na identyfikacj ę; gmin, miast, rezerwatów, parków narodowych itd. W przypadku atrakcji przyrodniczych takich, jak: parki narodowe, rezerwaty i pomniki przyrody nale ży je oznakowa ć trwałymi tablicami, zawieraj ącymi opis obiektu, rygorów jego ochrony oraz zasady udost ępnienia i zwiedzania. Te obja śnienia winny znajdowa ć si ę przy wszystkich wjazdach i przy wej ściach na teren obiektu. Atrakcje kultury, zabytki, miejsca historyczne powinny by ć wyposa żone w tablice informacyjne, zwi ęź le omawiaj ące histori ę, styl, twórców obiektu czy dzieła sztuki. Wa żne drogi przebiegaj ące przez atrakcyjne rejony turystyczne nale ży oznakowa ć czytelnie tablicami harmonizuj ącymi z otoczeniem. Powinny zawiera ć one informacje o

139 lokalizacji atrakcji przyrodniczych, kulturowych oraz podstawowych usługach turystycznych, urz ądzeniach sportowo- rekreacyjnych, punktach naprawy sprz ętu i serwisie usług motoryzacyjnych ze wskazaniem mo żliwo ści dotarcia do nich. Szczególn ą uwag ę nale ży zwróci ć na drogi o du żych walorach widokowych i turystycznych, które nale ży przekształci ć w szlaki dla turystów zmotoryzowanych. Na terenie powiatu limanowskiego dotyczy to odcinka tzw. drogi Sudecko-Karpackiej przebiegaj ącej przez Nowy Targ, Szczawnic ę, Kro ścienko, Mszan ę Doln ą, do Nowego S ącza, oraz drog ę z Krakowa do Szczawnicy przez Dobczyce, Mszan ę Doln ą, Kamienic ę , Kro ścienko nad Dunajcem. Drogi te nale ży odpowiednio zagospodarowa ć pod k ątem potrzeb turystów zmotoryzowanych oraz tranzytu. Wymaga to budowy moteli, parkingów, miejsc postojowych, wyposa żonych w sanitariaty, miejsca do siedzenia, mapy turystyczno-panoramiczne. Równocze śnie trzeba poprawi ć oznakowanie drogowe (chodzi tu o tablice z nazwami miejscowo ści i kierunkowskazy przy skrzy żowaniach lokalnych). Dla ułatwienia zwiedzania atrakcyjniejszych rejonów turystycznych oraz niektórych miejscowo ści potrzebne jest równie ż zainstalowanie tablic w miejscach o du żym nasileniu ruchu turystycznego, z mapami panoramicznymi i planami

Zadanie 8 Przygotowanie kalendarza imprez

Imprezy odgrywaj ą istotn ą rol ę poznawcz ą i rekreacyjn ą. Na terenach wiejskich poszerzaj ą skromn ą ofert ę sp ędzania czasu wolnego oraz pozwalaj ą na poznanie kultury ludowej. Ponadto, przy odpowiednim planowaniu, mog ą wydatnie zwi ększy ć długo ść letniego czy zimowego sezony turystycznego. W zale żno ści od charakteru mo żna wyró żni ć imprezy: • kulturalne – festiwale muzyczne, piosenkarskie, taneczne, konkursy, przedstawienia, widowiska, wystawy, dni i tygodnie kultury, obchody rocznicowe, itp., • folklorystyczne – zabawy ludowe, wyst ępy zespołów lokalnych, kapel, itp., • religijne – pielgrzymki, odpusty, • sportowe – zawody sportowe, wy ścigi kolarskie, biegi narciarskie, itp., • rekreacyjne – gry sportowe i rekreacyjne, kuligi, przeja żdżki konne, pikniki, itp., • handlowe – targi, jarmarki.

140 W gminach powiatu limanowskiego organizowanych jest wiele imprez tego typu. W 2000 roku opublikowano „Kalendarz kultury powiatu limanowskiego”. Zawiera on 39 imprez kulturalnych organizowanych w 6 gminach: Słopnicach (5 imprez), Dobrej (9 imprez), Limanowej (19 imprez), Łukowicy (3 imprezy), Laskowej (2 imprezy), w Mszanie Dolnej (1 impreza). Pozostałe gminy nie zostały uwzgl ędnione w kalendarzu. Jednak wi ększo ść imprez uj ętych w kalendarzu ma charakter lokalny (gminny lub powiatowy) i s ą adresowane do młodzie ży szkolnej. Jedynie 3 imprezy maj ą zasi ęg ogólnopolski. Nale żą do nich: • Ogólnopolski Rajd im. W ęgrzynowicza, organizowany na terenach Beskidu Wyspowego oraz Gorców • Ogólnopolski Festiwal Piosenki Turystycznej w Limanowej • Festiwal Folklorystyczny „Limanowska Słaza” w Limanowej

Kalendarz powiatowy nie obejmuje imprez sportowych i turystycznych, chocia ż limanowski oddział PTTK planuje zorganizowa ć 24 imprezy. W zwi ązku z tym zachodzi potrzeba zwi ększenia liczby imprez, zwłaszcza o randze regionalnej i ogólnopolskiej. Do tego typu działalno ści zach ęca ć nale ży ró żnych animatorów; gminny, osoby prywatne, instytucje kulturalne, organizacje społeczne, sportowe, itp. Szczególnie wa żne jest aby tury ści mogli uczestniczy ć w zawodach, ta ńcach, śpiewach, aby mogli wypróbowa ć regionalne potrawy oraz zakupi ć regionalne pami ątki. Oprócz tego wa żne jest opracowanie pełnego kalendarza imprez dla wszystkich gmin powiatu oraz udost ępnienie go wszystkim zainteresowanym za pomoc ą wydawnictw lub prezentacji w formie elektronicznej.

141

Rysunek 19. Program IV

PROGRAM 4 ROZWIJANIE I INTEGRACJA PROMOCJI TURYSTYCZNEJ POWIATU LIMANOWSKIEGO

Promocja inwestycji w Dobór produktów Organizacja i integracja zakresie infrastruktury turystycznych do promocji na działalno ści promocyjnej na turystycznej krajowych i zagranicznych terenie powiatu limanowskiego rynkach turystycznych

Przygotowanie zestawu Prowadzenie wydawnictw informacyjno- systematycznych bada ń promocyjnych przeznaczonych marketingowych do ci ągłej sprzeda ży

142

Program 4 Rozwijanie i integracja promocji turystycznej

Uwarunkowania na szczeblu krajowym

Promocja jest elementem działalno ści marketingowej. Głównym jej zadaniem jest wspieranie popytu na rynkach turystycznych. Do głównych celów promocji nale ży zaliczy ć: • kształtowanie i utrwalanie pozytywnego obrazu i przełamywanie dotychczasowych stereotypów, • utrzymanie tempa wzrostu liczby przyjazdów turystycznych , • przekształcenie struktury przyjazdów w kierunku większego wzrostu liczby przyjazdów turystów, zamiast odwiedzaj ących jednodniowych, • wydłu żenie pobytów turystów krajowych i zagranicznych. Promocja turystyczna w powiecie limanowskim mo że by ć realizowana w ramach promocji ogólnopolskiej, nastawionej na rynki zagraniczne, krajowej, regionalnej, prowadzonej przez woj. małopolskie; lokalnej, prowadzonej przez poszczególne gminy oraz podmioty turystyczne. Promocja powinna by ć adresowana do: • potencjalnych klientów, • biur podró ży, • środków masowego przekazu. Najwi ększy nacisk nale ży poło żyć na kierowanie oferty bezpo średnio do klientów, poniewa ż wi ększo ść osób organizuje wyjazdy świ ąteczne i wypoczynkowe indywidualnie, nie korzystaj ąc z po średnictwa biur podró ży. W bran ży turystycznej działalno ść promocyjn ą na szczeblu ogólnokrajowym i mi ędzynarodowym prowadzi wiele wyspecjalizowanych instytucji. 8 Do głównych ich zada ń nale ży: • opracowanie i produkcja materiałów promocyjnych o walorach turystycznych makroregionów i charakterystycznych dla nich produktach turystycznych,

- 8 Narodowa Organizacja Turystyczna, Narodowe O środki Informacji Turystycznej – Nowy Jork, Berlin, Sztokholm, Bruksela, Amsterdam, Londyn, Rzym, Pary ż, Wiede ń, Budapeszt, Madryt, Biura Polorbisu, Biura Orbisu, , Przedstawicielstwa PLL LOT w miastach, z którymi posiadaj ą poł ączenia lotnicze, Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Współpracy Gospodarczej z Zagranic ą, Kultury i Sztuki i inne, Agencje Rozwoju Regionalnego, Urz ędy wojewódzkie i miejskie oraz podmioty bran ży turystycznej.

143 • dystrybucja materiałów promocyjnych w kraju i za granic ą, • organizacja turystycznych targów regionalnych z uwzgl ędnieniem specjalizacji produktu turystycznego i udziału zagranicznych wystawców, • prowadzenie bada ń marketingowych i ich udost ępniania dla zainteresowanych, • dofinansowanie udziału makroregionów w mi ędzynarodowych targach turystycznych, • doskonalenie oraz rozwijanie regionalnej i samorz ądowej informacji turystycznej, • reprezentowanie polskiej turystyki na rynkach zagranicznych (POIT), • pomoc w nawi ązaniu kontaktów z bran żą turystyczn ą na rynkach zagranicznych, • umo żliwienie na okre ślonych zasadach korzystania z turystycznego logo i hasła promocyjnego „Naturalnie Polska”. W ramach planowanej reorganizacji struktur zarz ądzania gospodark ą turystyczn ą, utworzona została Polska Organizacja Turystyki, b ędąca, podobnie jak w innych krajach, Narodow ą Organizacj ą Turystyki. Przejmie ona odpowiedzialno ść za marketing i promocj ę turystyki. W POT zapewniona b ędzie reprezentacja instytucji rz ądowych, bran ży turystycznej regionów i gmin turystycznych. Dotychczasowe działania promocyjne na terenie powiatu limanowskiego prowadzone były przez gminy oraz Wojewódzki O środek Informacji Turystyczne, w Nowym S ączu.. Przy tych o środkach znajdowały si ę komputerowe bazy zbieranych do INFOTOURU, które cz ęś ciowo udost ępnione zostały w INTERNECIE. Koordynacj ę nad tymi działaniami dotychczas sprawowała Polska Agencja Promocji Turystyki. Jednak że dane z powiatu limanowskiego nie zostały dotychczas wprowadzone do INFOTURU Z chwil ą utworzenia powiatów, funkcje te przejmie w du żej mierze Powiatowe Centrum Informacji, Promocji i Obsługi Ruchu Turystycznego w Limanowej. oraz powstaj ąca Małopolska Organizacja Turystyczna. Wiele przedsi ęwzi ęć promocyjnych podejmowanych było w ramach porozumienia i współpracy dla rozwoju turystyki na obszarze Małopolski Zachodniej. Obejmowały one przedsi ęwzi ęcia w zakresie wspólnej promocji turystycznej byłych województw: bielskiego, cz ęstochowskiego, krakowskiego, nowos ądeckiego i tarnowskiego. Powiat limanowski brał udział w targach turystycznych w Krakowie, Warszawie, Katowicach oraz w Poznaniu. Pomimo pewnych osi ągni ęć , w działalno ści promocyjnej wyst ępuje wiele niedoci ągni ęć :

144 • brak koordynacji działa ń promocyjnych zarówno na szczeblu centralnym, wojewódzkim jak i lokalnym; promocj ą zajmuje si ę zbyt wiele instytucji; • brak długoletnich planów, systematyczno ści i konsekwencji, promocj ę cechuje akcyjno ść ; • słabe dostosowanie materiałów promocyjnych do konkretnych odbiorców oraz zsynchronizowanie pod wzgl ędem programowym i organizacyjnym poszczególnych rynków, np.: materiały promocyjne przeznaczone „na zagranic ę” oferuj ą atrakcje i walory z punktu widzenia turysty polskiego; • brak materiałów ofertowych przeznaczonych do promocji typowych produktów turystycznych; w dotychczasowych publikacjach na ten temat przewag ę maj ą ogólne informacje historyczne i geograficzne nad informacjami u żytecznymi (praktycznymi dla turystów ); • głównym źródłem finansowania promocji s ą środki bud żetowe, udział bran ży turystycznej jest niewielki, a środki finansowe s ą rozproszone pomi ędzy ró żne instytucje; • Materiały przeznaczone dla celów promocyjnych charakteryzuj ą si ę: - przerostem informacji geograficzno-historycznych nad informacjami użytkowymi dla turysty; - niedostosowaniem tre ści dla potrzeb konkretnego odbiorcy lub rynku docelowego, - brakiem ofert odno śnie mo żliwo ści uprawiania ró żnych form turystyki. Zadania: 1. Organizacja i integracja działalno ści informacyjnej i promocyjnej na terenie pow. limanowskiego. 2. Przygotowanie zestawu wydawnictw promocyjno-informacyjnych przeznaczonych do ci ągłej sprzeda ży oraz organizacja sieci sprzeda ży. 3. Dobór produktów turystycznych do promocji na krajowych i zagranicznych rynkach turystycznych. 4. Promocja inwestycji z zakresu infrastruktury turystycznej. 5. Prowadzenie systematycznych ankietowych bada ń marketingowych.

145

Zadanie 1 Organizacja i integracja działalno ści informacyjnej i promocyjnej na terenie pow. limanowskiego

Działalno ść promocyjn ą i informacyjn ą na terenie pow. limanowskiego powinno prowadzi ć Centrum Informacji Promocji i Obsługi Ruchu Turystycznego istniej ące przy Powiatowej Organizacji Turystycznej. Głównym jego zadaniem b ędzie sprawowanie funkcji integracyjnych, koordynacyjnych i kontrolnych nad punktami informacyjnych w powiecie oraz prowadzenie współpracy mi ędzy rejonem a władzami wojewódzkimi i centralnymi. W obr ębie powiatu musi on doprowadzi ć do ścisłej współpracy urz ędów wszelkich szczebli i instytucji z podmiotami bran ży turystycznej oraz do zespolenia wysiłków sektora publicznego i prywatnego w turystyce. Zasi ęg działania powiatowego centrum powinien pokry ć obszar całego powiatu. Działalno ść jego winna by ć w du żej mierze finansowana ze środków publicznych, któr ą powinny wspiera ć podmioty bran ży turystycznej. Do najwa żniejszych jego zada ń nale ży: • integracja działalno ści promocyjnej i informacyjnej na terenie powiatu limanowskiego, • opracowanie długofalowych planów informacji i promocji, • promocja nowych produktów na rynkach turystycznych, • organizacja stoisk regionalnych na mi ędzynarodowych i krajowych targach turystycznych, • działalno ść wydawnicza – realizacja podstawowego pakietu wydawnictw informacyjnych, promocyjnych i ofert turystycznych rejonu, • dystrybucja materiałów informacyjnych i promocyjnych w kraju i za granic ą, (przygotowanie i dystrybucja informacji dla prasy codziennej i fachowej, radia i telewizji, • informacja wizualna regionu – przygotowanie projektów kompleksowych rozwi ąza ń informacji wizualnej poszczególnych miast, miejscowo ści, rejonów, dróg, atrakcji, itp., • rozpocz ęcie prac nad przygotowaniem wspólnej oferty regionu małopolskiego w zakresie turystyki biznesowej, konferencyjnej, pielgrzymkowej oraz

146 specjalistycznego stoiska na zagranicznych targach turystycznych, przy współpracy z menad żerami , • rozpocz ęcie prac nad utworzeniem Powiatowego Funduszu Promocji, • Inicjowanie i współudział w prowadzeniu bada ń monitoringowych i marketingowych turystyki na terenie powiatu i gmin, • przygotowanie katalogu inwestycji turystycznych, inicjowanie i poradnictwo w tym zakresie, • współpraca ze szkołami turystycznymi w zakresie kształcenia w turystyce, • upowszechnienie nowoczesnych metod zarz ądzania w turystyce, • wspieranie promocji prowadzonej przez podmioty branży turystycznej, • współudział w tworzeniu sieci punktów informacyjnych o stałej obsłudze oraz punktów sezonowych i samoobsługowych, • prowadzenie działalno ści handlowej w zakresie sprzeda ży przewodników, map, pocztówek, pami ątek, drobnego sprz ętu turystycznego, • prowadzenie działalno ści ubocznej w zakresie małej poligrafii i fotografii oraz wydawnictw (wykonywanie ulotek reklamowych, folderów, pocztówek, projektów plastycznych, kalendarzy, plakatów, itp.), • realizacja niektórych zada ń zwi ązanych z Ustaw ą o Świadczeniu Usług Turystycznych i bie żą cych potrzeb udziałowców.

Zadanie 2 Przygotowanie zestawu wydawnictw informacyjno-promocyjnych przeznaczonych do ci ągłej sprzeda ży

W zwi ązku z du żymi trudno ściami w dotarciu informacji do turystów oraz z my ślą o promocji powiatu limanowskiego na zewn ątrz, konieczne jest przygotowanie kompletu wydawnictw informacyjno-promocyjnych przeznaczonych do sprzeda ży za po średnictwem sieci punktów informacyjnych, ksi ęgar ń, kiosków, wa żniejszych gestorów bazy noclegowej i atrakcji turystycznych. Obecnie w ksi ęgarniach na terenie powiatu limanowskiego brak jest jakichkolwiek wydawnictw turystycznych, z wyj ątkiem map turystycznych Gorców i Beskidu Wyspowego. Zorganizowanie sieci sprzeda ży umo żliwia ć b ędzie promocj ę powiatu na zewn ątrz małym kosztem, wykorzystuj ąc do tego celu turystów przyje żdżaj ących z ró żnych cz ęś ci Polski. Wszelkie badania na temat informacji turystycznej wykazuj ą, że dotychczas jej

147 głównym źródłem s ą krewni i znajomi. To wła śnie oni wydaj ą opinie negatywne b ądź pozytywne o danym regionie, miejscowo ści, obiekcie noclegowym, itp. Przygotowaniem i dystrybucj ą tych materiałów powinno zaj ąć si ę Powiatowe Centrum Informacji, Promocji i Obsługi Ruchu Turystycznego przy ścisłej współpracy z profesjonalnymi wydawnictwami, samorz ądami gminnymi, podmiotami bran ży turystycznej, itp. W zestawie tych materiałów powinny znale źć si ę m.in.: • Mapy turystyczne Beskidu Wyspowego i Gorców. • Mapy turystyczne s ąsiednich rejonów turystycznych. • Mapa Gorcza ńskiego Parku Narodowego. • Mapa powiatu limanowskiego z rozbudowan ą tre ści ą turystyczn ą (baza noclegowa, gastronomiczna, atrakcje turystyczne, itp.). • Plan miasta Limanowa. • Przewodniki po Gorcach i Beskidzie Wyspowym. • Przewodnik po powiecie limanowskim. • Seria pocztówek z najwa żniejszymi atrakcjami powiatu i poszczególnych gmin. • Przewodnik (informator) „Dookoła Gorców”. • Album fotograficzny Gorcza ńskiego Parku Narodowego. • Folder powiatu limanowskiego. W przypadku braku aktualnych publikacji, nale ży d ąż yć do wznowienia i uaktualnienia dawnych wydawnictw lub modyfikacji, poszerzenia aktualnych jak np. istniej ącego folderu powiatu limanowskiego, w którym nale żałoby poszerzy ć rozdział dotycz ący turystyki, zamie ści ć map ę powiatu z zaznaczonymi obiektami noclegowymi, gastronomicznymi, atrakcjami kulturalnymi, kalendarz imprez kulturalnych i sportowych. Po żą dane byłoby tak że powi ększenie kilku zdj ęć na cał ą stron ę. Realizacja tego zadania powinna by ć oparta na zasadach komercyjnych.

Zadanie 3 Dobór produktów turystycznych do promocji na krajowych i zagranicznych rynkach turystycznych

Działalno ść promocyjna na terenie powiatu lub gminy powinna być zsynchronizowana pod wzgl ędem organizacyjnym i programowym w celu ograniczenia kosztów oraz podniesienia efektywno ści działa ń. Nale ży d ąż yć do dokładnego ustalenia, jakie produkty,

148 dla jakich odbiorców i na jakie rynki nale ży kierowa ć. Dobór produktów wynika ze strategii rozwoju produktu turystycznego przyj ętego w powiecie lub gminie. W programie promocji turystyki szczególn ą uwag ę trzeba zwróci ć produkty wiod ące i niepowtarzalne atrakcje , które odró żniaj ą powiat i gminy limanowskie od innych. W przypadku pow. limanowskiego nale ży si ę skoncentrowa ć na promocji: • turystyki aktywnej : pieszej , narciarskiej , rowerowej , je ździeckiej, • agroturystyki oraz ekoturystyki, • działalno ści edukacyjnej Gorcza ńskiego Parku Narodowego, • obsłudze tranzytu i turystów zmotoryzowanych. Na rynkach zagranicznych promocj ę produktów turystycznych nale ży prowadzi ć za po średnictwem Polskiej Organizacji Turystycznej oraz Małopolskiej Organizacji Turystycznej. Po żą dana jest równie ż ścisła współpraca w tej dziedzinie z Polskimi O środkami Informacji Turystycznej. Z rynków zagranicznych w pierwszym rz ędzie nale ży uwzgl ędni ć kraje z których dotychczas pochodziło najwi ęcej turystów przyje żdżaj ących do woj. małopolskiego. S ą to w kolejno ści: Stany Zjednoczone, Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Izrael, Włochy, Dania, W ęgry, Hiszpania oraz Litwa. Oprócz tego nale ży zwróci ć du żą uwag ę na pa ństwa, w których znajduje si ę liczna Polonia oraz ludno ść pochodzenia żydowskiego maj ąca swoje korzenie w Polsce. Z zagranicznych targów turystycznych po żą dane jest uczestnictwo w tych imprezach, gdzie organizowane s ą stoiska narodowe, cz ęś ciowo finansowane przez Narodow ą Organizacj ę Turystyczna. S ą to: UTRECHT (Holandia), FERIEN (Austria), FITUR (Hiszpania), HOLIDAY WORD (Czechy), ITB (Niemcy), MITT (Rosja), TUR (Szwecja), INTERNATIONAL TURISM FAIR (Ukraina), WTM (Wielka Brytania). Jakimi formami turystyki wyst ępuje najwi ększe zainteresowanie w poszczególnych krajach wskazuje poni ższa tabela.

149

Tabela 16 Wiod ące produkty turystyczne i ich promocja na rynkach zagranicznych . Rodzaj produktu Rynki obj ęte promocj ą Turystyka miejska i kulturowa Niemcy, USA, Szwecja, Rosja, Litwa, Ukraina, Francja, Austria, Izrael, Japonia, Belgia, Wielka Brytania, Włochy, Dania, Finlandia, Holandia, Słowacja Turystyka biznesowa Niemcy, USA, Szwecja, Rosja, Litwa, Ukraina, Francja, Austria, Izrael, Japonia, Belgia, Wielka Brytania, Włochy, Dania, Finlandia, Holandia, Słowacja Turystyka aktywna Niemcy, Szwecja, Dania, Finlandia, Holandia, Belgia, Wielka Brytania, Włochy, Francja, Austria, Turystyka wiejska Niemcy, Holandia, Belgia, Wielka Brytania, Włochy, Francja, Austria Turystyka tranzytowa i przygraniczna Niemcy, Szwecja, Finlandia, Rosja, Litwa, Ukraina, Turystyka weekendowa Niemcy, Szwecja, Dania, Finlandia, Włochy, Francja, Rosja, Litwa, Ukraina Turystyka religijna Niemcy, USA, Belgia, Wielka Brytania, Włochy, Francja, Austria, Litwa, Ukraina, Holandia Turystyka uzdrowiskowa Niemcy Źródło:Plan Promocji Turystyki 1998, UKFiT, Warszawa Dla prowadzenia promocji konieczne jest opracowanie materiałów słu żą cych do kreowania jednolitego wizerunku turystycznego powiatu, przeznaczonych do stałej prezentacji na ró żnych targach i imprezach promocyjnych, a tak że informacji dla indywidualnych turystów. Przykładowe materiały powinny zawiera ć podstawowe informacje o: • atrakcjach i produktach turystycznych, • bazie noclegowej i usługowej, • ofertach pakietów turystycznych (ogólnych i specjalistycznych), • imprezach kulturalnych, sportowo - rekreacyjnych, turystycznych, folklorystycznych i innych, • ofertach dotycz ących mo żliwo ści inwestycyjnych. Dla zapewnienia skuteczno ści działa ń promocyjnych konieczne jest wzbogacenie form promocji takich, jak: reklama w mediach, kontakty z grupami opiniotwórczymi (Public Relations), podró że studyjne dla przedstawicieli prasy, radia i telewizji oraz biur podró ży i tour-operatorów, imprezy promocyjne, konferencje prasowe, materiały prasowe (aktualno ści,

150 artykuły prasowe), materiały promocyjne, targi i wystawy, warsztaty robocze i seminaria, informacja turystyczna /informacja bezpo średnia, INTERNET/. Działania promocyjne nale ży kierowa ć tak że na rynki lokalne województw s ąsiednich, na rynek krajowy i rynki zagraniczne. Celem tych przedsi ęwzi ęć powinno by ć rozszerzenie zakresu i stopnia znajomo ści oferowanych atrakcji i produktów turystycznych na terenie i województwa małopolskiego i powiatu limanowskiego a tym samym wydłu żenie sezonu turystycznego i długo ści pobytu turystów. Z dotychczasowych bada ń wynika ze najwi ęcej turystów krajowych na teren Małopolski przyje żdża z woj. śląskiego, mazowieckiego, dolno śląskiego, świ ętokrzyskiego i łódzkiego. Du żą popularno ści ą w śród turystów zamieszkałych w rejonach nadmorskich cieszy si ę pobyt w górach. Docelowym segmentem działa ń promocyjnych powinna by ć cała społeczno ść miejska ale w podziale na pewne grupy (wiekowe i inne) np. młodzie ż, rodziny z dzie ćmi, tury ści kwalifikowani, osoby starsze, itd. Wi ększy nacisk nale ży poło żyć na formy promocji bezpo średnio skierowane do klienta, z uwagi na fakt, że du ża liczba, zwłaszcza „weekendowiczów”, organizuje swój wypoczynek indywidualnie. Z krajowych targów turystycznych zaleca si ę w pierwszym rz ędzie, udział w targach organizowanych na terenie Małopolski i województw sąsiednich oraz w du żych miastach, gdzie promowana jest turystyka na obszarach wiejskich i zalesionych, turystyka aktywna, turystyka miejska i kulturowa oraz tranzytowa.

Tabela 17 Wa żniejsze krajowe targi turystyczne w 1998 roku. Nazwa, miejsce i termin targów Produkty promowane Gda ńskie Targi Turystyczne „Polska krajem turystyka przygraniczna, tranzytowa, aktywna, tranzytowym”. Gda ńsk, turystyka biznesowa Targi Turystyki i Sportu „Rekreacja ‘”. Wrocław turystyka rekreacyjna i aktywna

Warszawski Kiermasz Turystyczny. Warszawa turystyka rekreacyjna , turystyka wiejska Warszawski Jarmark Agroturystyczny. turystyka na terenach wiejskich i Warszawa „Dom Chłopa” zalesionych Euroregionalne Targi Turystyczne „Krosno turystyka tranzytowa, turystyka aktywna, turystyka rekreacyjna Mi ędzynarodowe Targi Turystyczne „GLOB turystyka rekreacyjna Katowice turystyka aktywna IV Wystawa „Regiony Turystyczne ’ Na Styku turystyka kulturowa, zwiedzanie miast Kultur”. Łód ź turystyka specjalistyczna Mi ędzynarodowe Turystyczne „Beskidy ‘ turystyka aktywna turystyka rekreacyjna Ogólnopolskie Targi Agroturystyczne „AGROTUR . turystyka na terenach wiejskich Cz ęstochowa Mi ędzynarodowe Targi Ofert Turystycznych turystyka kulturowa i w miastach „ITEMAC , Wyposa żenia Hoteli i Gastronomii turystyka aktywna „HORECA Kraków Źródło: Plan Promocji Turystyki 1998, UKFiT, Warszawa r.

151

Zadanie 3 Promocja inwestycji w zakresie infrastruktury turystycznej i towarzysz ącej

Węzłowe znaczenie dla rozwoju turystyki maj ą nowe inwestycje. Dlatego w oparciu o strategi ę rozwoju turystyki nale ży opracowa ć wieloletni plan inwestycyjny. Plan ten powinien łączy ć plan strategiczny z planami przestrzennymi oraz możliwo ściami finansowymi samorz ądu gminnego lub powiatowego. W celu zintensyfikowania działalno ści inwestycyjnej oraz przygotowania katalogu inwestycji turystycznych konieczne jest podj ęcie nast ępuj ących działa ń: • przygotowa ć atrakcyjne lokalizacje i konkretne projekty najpilniejszych inwestycji, z podaniem istniej ącego zagospodarowania terenu, • zapewni ć wspomaganie finansowe inwestycji, poprzez okresowe zwolnienia i ulgi podatkowe, udzielanie gwarancji bankowych, itd., • przekazywa ć bezpłatnie tereny pod inwestycje lub wnosi ć działki jako własny wkład, • zorganizowa ć profesjonalne doradztwo inwestycyjne w zakresie przepisów prawnych, finansowych, warunków urbanistycznych, podatkowych oraz innych zwi ązanych z realizacj ą inwestycji, • prowadzi ć sprzeda ż lub dzier żaw ę terenów lub obiektów, • zakłada ć wspólne przedsi ęwzi ęcia typu Joint – Venture. Ze wzgl ędu na niedostatek środków finansowych wyst ępuj ą du że trudno ści w realizacji po żą danych inwestycji, konieczne jest szukanie inwestorów zewn ętrznych – poza gmin ą lub powiatem, a warunkiem nieodzownym jest szeroka promocja istniej ących mo żliwo ści inwestycyjnych. Jako środek reklamowy do powy ższych działa ń konieczne jest opracowanie katalogu ofert inwestycyjnych - w kilku wersjach j ęzykowych. Katalog taki powinien ukaza ć si ę równie ż na płycie kompaktowej Poniewa ż władze gmin oraz powiatów nie posiadaj ą odpowiedniego do świadczenia proponuje si ę skorzystanie z do świadcze ń gmin, które brały udział w pilota żowym programie zmniejszenia bezrobocia w gminach opracowanych przez Podkomitet Polityki Regionalnej Obszarów Wiejskich KERM. 9

9 Program pilota żowy zmniejszenia bezrobocia na wsi :Polska Agencja Rozwoju Regionalnego Warszawa , 1997.Wybrane oferty inwestycyjne 48 polskich gmin: Polska Agencja Rozwoju Regionalnego , Warszawa 1997 W programie tym z gmin małopolskich uczestniczyły gminy: Raciechowice, Ł ącko, Klucze oraz Żegocina.

152 W ramach prezentacji w katalogu inwestycyjnym powinny si ę znale źć informacje dotycz ące: • poziomu wyposa żenia w infrastruktur ę, • warunków rozwoju ekonomicznego, • oferty dla potencjalnych inwestorów o proponowanych projektach inwestycyjnych. Ponadto katalog ten powinien zawiera ć informacje dotycz ące zasad i warunków inwestowania, o dost ępie środków finansowych i taniej siły roboczej, mo żliwo ści korzystania z mediów oraz wyszczególnienie proponowanych ulg i korzy ści. Po żą dane s ą tak że szkice lokalizacyjne, mapki i zdj ęcia, itp. Oferty inwestycyjne powinny by ć zamieszczane w katalogach odpłatnych i nieodpłatnych. W dalszym etapie nale ży zidentyfikowa ć potencjalnych inwestorów, nawi ąza ć wst ępne kontakty, zorganizowa ć spotkanie z zainteresowanymi inwestorami z ofert ą powiatów i poszczególnych gmin, przygotowanie ofert szczegółowych, wypracowa ć formy współpracy z inwestorami. Pomocne w promocji inwestycji jest branie udziału w targach inwestycyjnych, które s ą okazj ą do nawi ązanie kontaktów potencjalnymi inwestorami. Do najwa żniejszych z nich nale żą Ivest City w Poznaniu oraz Targi Ekologiczne Intereco w Katowicach. Pozwalaj ą one tak że na wymian ę do świadcze ń z innymi powiatami i gminami na ten temat. Do innych form promocji inwestycji nale ży organizowanie seminariów, konferencji, objazdów i forum z udziałem specjalistów, potencjalnych inwestorów i dziennikarzy.

Zadanie 5 Prowadzenie systematycznych bada ń marketingowych

Jednym z podstawowych warunków skutecznej promocji, prowadz ącej do zwi ększenia ruchu turystycznego, wydłu żenia pobytów turystycznych i podniesienia rangi turystycznej regionu, jest dobra znajomo ść rynku turystycznego (krajowego i mi ędzynarodowego). Szczególnego znaczenia nabiera tu dobre rozpoznanie nabywców regionalnego produktu turystycznego (grup i indywidualnych turystów), ich potrzeb, motywów przyjazdu, miejsca zamieszkania, zasobów finansowych oraz preferencji w zakresie wypoczynku, turystyki i rekreacji. Znajomo ść tych zagadnie ń pozwoli zaoferowa ć produkty turystyczne (pakiety) zgodne z oczekiwaniami i mo żliwo ściami finansowymi turystów. Podstawowym celem bada ń marketingowych jest ukierunkowanie działa ń na zaspokojenie potrzeb turystów, do głównych jego celów nale ży maksymalizacja zysku ,

153 konsumpcji, zadowolenia konsumentów oraz dostosowania produktów i usług turystycznych do potrzeb turystów. Wymaga to prowadzenia systematycznych bada ń ankietowych pozwalaj ących na okre ślenie: • długo ści pobytu, • celu przyjazdu, • formy przyjazdu (indywidualnie, grupowo), • cech demograficznych (płe ć, wiek, miejsce zamieszkania), • cech społecznych (wykształcenie, sytuacja materialna). Rozeznanie tych elementów pozwoli na okre ślenie charakteru potrzeb klientów, mo żliwo ści i wygody zakupu oraz sprawno ści dostarczania informacji. Realizacja tego zadania spoczywa na wojewódzkiej i powiatowej organizacji turystycznej oraz na podmiotach bran ży turystycznej. W jego realizacji mog ą równie ż bra ć udział placówki naukowe, uczelnie, instytuty, itp.

154 Rysunek 20. Program V

PROGRAM 5 PODNOSZENIE JAKO ŚCI USŁUG TURYSTYCZNYCH

Kategoryzacja bazy Podnoszenie jako ści Podnoszenie jako ści usług noclegowej ł ącznie z najwa żniejszych atrakcji hotelarskich gospodarstwami turystycznych agroturystycznymi i pokojami go ścinnymi

Podnoszenie jako ści usług Wdra żanie systemu gastronomicznych jako ściowego ISO - 9000

155

Program 5 Podnoszenie jako ści usług turystycznych

Uwarunkowania na szczeblu krajowym i zagranicznym

Prawdziwym wyzwaniem dla polskiej turystyki jest podniesienie jako ści produktów turystycznych oraz usług do standardów zachodnio-europejskich. Coraz to wi ęcej Polaków odbywa podró że zagraniczne i ma mo żliwo ść zapoznania si ę z jako ści ą produktów i usług oferowanych przez inne kraje. Pod wpływem tego rosną tak że wymagania i oczekiwania Polaków w tym zakresie. Bez gruntownej modernizacji bazy turystycznej, podniesienia atrakcyjno ści walorów turystycznych, zaoferowania nowych produktów, usprawnienia informacji i dystrybucji – trudno b ędzie sprosta ć rosn ącym wymaganiom i konkurencji zagranicznej. Ju ż w chwili obecnej bardziej zamo żne grupy ludno ści sp ędzaj ą urlopy za granic ą i wysyłaj ą swoje dzieci na kolonie i wycieczki zagraniczne. W miar ę wzrostu zamo żno ści polskiego społecze ństwa proces ten b ędzie si ę nasilał, a wydatki polskich turystów przewy ższ ą wpływy z tytułu obsługi turystów zagranicznych. Aby zapobiec nadmiernym wyjazdom polskich turystów za granic ę i przyci ągn ąć do Polski turystów zagranicznych konieczne jest podniesienie jako ści usług turystycznych. Poj ęcie jako ści w turystyce nie ma jednakowej wykładni. Obejmuje typowe usługi turystyczne, atrakcje, hotele, gastronomi ę, transport oraz usługi paraturystyczne: przej ścia graniczne, drogi, usługi telekomunikacyjne, bankowe, zdrowotne, bezpiecze ństwa i wiele innych. Z kolei w ka żdej z tych usług jest po kilka lub kilkana ście elementów branych pod uwag ę przy ocenie jako ści. Mog ą one by ć rozpatrywane pojedynczo lub w pakiecie. Cz ęsto zdarza si ę, że jeden z nich mo że decydowa ć o jako ści całej usługi. Dalszym elementem jako ści jest sposób świadczenia usług oraz kwalifikacje pracowników zatrudnionych w bran ży turystycznej i paraturystycznej, maj ących kontakt z turystami. W rachub ę wchodz ą: znajomo ść j ęzyków, kompetencje, uprzejmo ść , rzetelno ść , komunikatywno ść , ch ęć niesienia pomocy, itp. Nic wi ęc dziwnego, że poj ęcie jako ści jest bardzo trudne do zdefiniowania. Według Światowej Organizacji Turystyki (WTO) jako ść oznacza: „spełnienie za ustalon ą i przyj ętą cen ę wszystkich zgodnych z prawem żą da ń i oczekiwa ń klienta, przy jednoczesnym przestrzeganiu wymaga ń jako ściowych w odniesieniu do bezpiecze ństwa, higieny i dost ępno ści usług turystycznych oraz harmonii środowiska ludzkiego i przyrodniczego”.

156 Podobnie jak poj ęcie jako ści – jej ocena jest równie ż bardzo skomplikowana, poniewa ż oceniana jest jednocze śnie przez dwie strony: świadcz ących usługi oraz ich nabywców. Z punktu widzenia „producentów” usług turystycznych, jako ść wyra ża stopie ń w jakim oferta odpowiada okre ślonym normom prawa turystycznego, czy standardom klasyfikacyjnym – b ądź wymogom stawianym przez samych „producentów” w oparciu o własne wyobra żenia czy te ż wzorce, w postaci produktów oferowanych przez inne podmioty działaj ące na tym rynku. Tury ści natomiast oceniaj ą subiektywnie, w zale żno ści od jako ści : • wyposa żenia technicznego, • sposobu świadczenia usług i atrakcji, • środowiska naturalnego zwiedzanych rejonów, • jako ści infrastruktury sportowo-rekreacyjnej, leczniczej i społecznej. Zadania priorytetowe 1. Kategoryzacja bazy noclegowej, ł ącznie z gospodarstwami agroturystycznymi i pokojami go ścinnymi. 2. Podnoszenie jako ści i lepsze wykorzystanie najwa żniejszych atrakcji turystycznych. 3. Podnoszenie jako ści usług hotelarskich. 4. Podnoszenie jako ści usług gastronomicznych. 5. Wdra żanie systemu ISO – 9000.

Zadanie 1 Kategoryzacja bazy noclegowej i gospodarstw eko-agroturystycznych

Ze wzgl ędu na du żą dowolno ść w kategoryzacji i nazewnictwie istniej ących obiektów oraz faktu, że wiele obiektów dotychczas kategoryzowanych nie spełnia obecnych wymogów i standardów, zachodzi pilna potrzeba przeprowadzenia od nowa kategoryzacji wszystkich obiektów noclegowych i gastronomicznych. W 1997 roku weszła w życie ustawa o usługach turystycznych, która precyzuje zasady działania i wymogi jakie powinny spełnia ć obiekty noclegowe i gastronomiczne, obejmuj ące przede wszystkim hotele, motele, pensjonaty, kempingi, domy wycieczkowe, schroniska młodzie żowe, schroniska turystyczne, pola biwakowe, restauracje oraz bary. W ustawie przewiduje si ę dla hoteli, moteli i pensjonatów - 5 kategorii, dla kempingów - 4 kategorie, dla domów wycieczkowych i schronisk - 3 kategorie. Według ustawy, zaszeregowanie obiektów hotelowych do poszczególnych kategorii powinien

157 dokonywa ć wojewoda, a pozwolenie na prowadzenie pól biwakowych wydaj ą wójtowie, burmistrzowie lub prezydenci miast, do nich te ż ma nale żeć prowadzenie ewidencji. Ustawa ta została uzupełniona o przepisy wykonawcze10 co do wyposa żenia, kwalifikacji personelu oraz zakresu świadczonych usług, w tym usług gastronomicznych, obiektów hotelowych, moteli i pensjonatów, kempingów, pól biwakowych, domów wycieczkowych, schronisk młodzie żowych, schronisk i innych obiektów świadcz ących usługi hotelarskie 11. Pozwoli to na wdro żenie jednolitych standardów w ocenie polskich obiektów noclegowych (zbli żonych do standardów obowi ązuj ących w Unii Europejskiej). Odr ębnie unormowane zostały wymagania oraz programy szkolenia przewodników turystycznych i pilotów wycieczek 12. W dalszej przyszło ści nale ży zaleci ć gestorom czołowych atrakcji, biurom podró ży, hotelom, zdobycie certyfikatów systemu jako ści ISO – 9000, opartych na normach Mi ędzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej, który z powodzeniem stosowany jest w krajach zachodnich. Podobne działania nale ży podj ąć w gospodarstwach eko - i agroturystycznych. Ocen ą jako ści usług turystycznych, prowadzeniem kategoryzacji wiejskiej bazy noclegowej, ustanawianiem standardów, uzgadnianiem udziału gospodarstw eko - i agroturystycznych oraz propagowaniem polskich marek turystycznych – powinna si ę zaj ąć , powstała w 1996 roku, Polska Federacja Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Go ścinne”. Federacj ę t ę, w rok pó źniej, przyj ęto do Europejskiej Federacji Stowarzysze ń ds. Urlopu w Wiejskiej Zagrodzie i Turystyki na Terenie Wiejskim – EUROGITES.

Zadanie 2 Podnoszenie jako ści atrakcji turystycznych

Atrakcj ą turystyczn ą jest ka żdy walor (obiekt) turystyczny, dzieło człowieka, urz ądzenia lub imprezy, które przyci ągaj ą go ści w okre ślone miejsce 13. S ą one jednym z najwa żniejszych komponentów produktu turystycznego, jego j ądrem, które decyduj ą o motywach przyjazdu oraz wielko ści ruchu turystycznego. Aby je udost ępni ć dla szerokiego ogółu musz ą one by ć poł ączone z innymi dobrami i usługami, które zaspakajają podstawowe potrzeby turystów.

10 Ustawa o usługach turystycznych, z dnia 27 sierpnia 1997 r (Dz. U. Nr 41 , poz. 884), wraz z nast ępnymi zmianami 11 Rozporz ądzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1999r. w sprawie obiektów hotelarskich i innych obiektów, w których s ą świadczone usługi hotelarskie (Dz. U. Nr 10 poz. 87) 12 Rozporz ądzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 26 marca 1999 r. w sprawie przewodników turystycznych i pilotów wycieczek (Dz. U. Nr 31, poz. 301) 13 Davidson. Turystyka PAPT. Warszawa 1996.

158 Szczególnie pilnym zadaniem jest lepsze wykorzystanie i podniesienie jako ści najwi ększych atrakcji kulturowych. Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego jako produktu turystycznego stosowane jest od dawna w krajach zachodnich, u nas dopiero jest we wst ępnej fazie. Muzea, zamki, pałace, miejsca historyczne, finansowane z bud żetu pa ństwa, broni ą si ę przed szerszym udost ępnianiem dla turystów oraz miejscowej ludno ści. W powiecie limanowskim, w pierwszym rz ędzie, konieczne jest „uproduktowienie” i szersze udost ępnienie najwi ększych atrakcji, które powinny by ć magnesem przyci ągaj ącym w przyszło ści turystów. Do tego celu konieczna jest budowa nowej bazy noclegowej, placówek gastronomicznych, urz ądze ń sportowo-rekreacyjnych i rozrywkowych. Ponadto, nale ży rozbudowa ć kalendarz imprez kulturalnych, sportowo-rekreacyjnych, folklorystycznych, turystycznych. Ze wzgl ędu na lokalny charakter istniej ących imprez, konieczne jest zorganizowanie i wypromowanie kilku imprez na skal ę regionaln ą i ogólnopolsk ą.

Zadanie 3 Podnoszenie jako ści usług hotelarskich

Usługi hotelarskie w Polsce znajduj ą si ę w gł ębokiej fazie transformacji zwi ązanej z prywatyzacją i dostosowywaniem do standardów zachodnio-europejskich oraz dyktowanych przez zachodnie firmy inwestuj ące w Polsce. Procesy te, z jednej strony hamuje brak środków finansowych oraz przedłu żaj ąca si ę prywatyzacja domów wczasowych ró żnych resortów i zakładów pracy. Z drugiej strony za ś – brak odpowiednich kwalifikacji personelu, zrozumienia znaczenia jako ści w usługach oraz dotychczasowe przyzwyczajenia w świadczeniu usług. Pomimo, że liczba hoteli w Polsce dynamicznie wzrasta, to udział ich w ogólnej liczbie miejsc noclegowych jest niewielki i wynosił np. w 1995 roku zaledwie 11 %. Przewa żaj ą obiekty małe, słabo wyposa żone. Szacuje si ę, że jedynie 20 – 25 % miejsc noclegowych spełnia standardy wymagane dla obiektów hotelowych14. Wi ększo ść ich ulokowanych zostało w sezonowych o środkach wczasowych i wymaga gruntownej modernizacji, wła ściwego zarz ądzania oraz wykwalifikowanego personelu .W tej sytuacji podniesienie jako ści usług hotelarskich jest piln ą potrzeb ą, Zagadnienie to jest dosy ć skomplikowane, poniewa ż usługi hotelowe maj ą zło żon ą struktur ę, obejmuj ącą trzy oddzielne grupy:

14 Bło ński J., 5 targi Frend, Hotel wydarzeniem ogólnopolskim. Hotelarz nr 10 rok 1997.

159 • usługi noclegowe – stanowi ące podstawowy rodzaj usług, polegaj ące na wynajmowaniu pokoi i miejsc do spania (coraz rzadziej), • usługi gastronomiczne – podstawowe i niezb ędne w hotelach kategorii trzygwiazdkowej i wy ższej, polegaj ące na zapewnieniu spo żywania posiłków bez wychodzenia z hotelu, • usługi dodatkowe – obejmuj ące szereg usług o ró żnym charakterze i znaczeniu, komplementarnych wobec usług podstawowych, dziel ące si ę na trzy rodzaje: • usługi uzupełniaj ące – w relacji do działalno ści podstawowej – obejmuj ące: usługi toalet, poł ącze ń telekomunikacyjnych, depozyt przedmiotów warto ściowych i baga żu, szatnia, itp., • usługi fakultatywne – zmierzaj ące do urozmaicenia pobytu go ścia w hotelu, obejmuj ące: usługi rozrywkowe i rekreacyjne (basen, sauna, tenis) oraz inne usługi (np. wynajem pojazdów), • usługi towarzysz ące – nie zwi ązane z usługami podstawowymi, ale wykonywane w hotelu na rzecz tak że odbiorców zewn ętrznych - obejmuj ące: usługi handlowe (sprzeda ż wyrobów własnych zakładu gastronomicznego) oraz usługi osobiste (fryzjerskie, kosmetyczne)”. Ocena jako ści usług hotelowych jest dosy ć zło żona, obejmuje ona najcz ęś ciej wymierne cechy jako ści, do których mo żna zaliczy ć: • wyposa żenie i urz ądzenie hotelu, liczb ę pracowników, wydajno ść pracy, • czas oczekiwania na obsług ę i czas jej wykonania, • stan higieny i bezpiecze ństwa, solidno ść , ochrona ludzi i mienia, • dost ępno ść i wygoda, estetyka otoczenia i wyposa żenia, uprzejmo ść , niezawodno ść , dokładno ść , kompetencja, wiarygodno ść , skuteczno ść komunikacji. Oprócz tych wymienionych cech jako ści wa żne s ą odczucia klienta, które zale żne s ą od fachowo ści personelu i estetyki otoczenia. Jedn ą z metod oceny jako ści usług hotelarskich, powszechnie stosowanych, jest kategoryzacja obiektów hotelowych, która narzuca pewne standardy w zakresie bazy materialnej, kwalifikacji personelu oraz świadczonych usług. Z innych, bardziej skomplikowanych metod nale ży wymieni ć metod ę SERVAQUAL – polegaj ąca na badaniach ankietowych, pozwalaj ących na ocen ę wszelkich elementów składaj ących si ę na jako ść systemu ISO – 9000 – ustalaj ących normy w świadczeniu

160 wszelkich usług, w tym tak że zwi ązanych z gastronomi ą, hotelarstwem, turystyk ą i wypoczynkiem. Normy te zwracaj ą szczególn ą uwag ę na kluczowe aspekty jako ści: • odpowiedzialno ść kierownictwa, • struktur ę systemu jako ści, • zasoby materialne i ludzkie.

Zadanie 4 Podnoszenie jako ści usług gastronomicznych

Region Małopolski, a szczególnie Kraków, posiada dosy ć du żą baz ę gastronomiczn ą, lecz przewa żaj ą obiekty małe – bary. Brak jest – poza miastami – wi ększych restauracji serwuj ących pełny zestaw potraw, da ń dietetycznych, regionalnych, zdolnych obsłu żyć wi ększe grupy turystów. Nie ma te ż restauracji typu „Family Restaurant” obsługuj ących rodziny z małymi dzie ćmi, które wymagaj ą odpowiedniego wyposa żenia, wystroju oraz menu. Zbyt mało jest lokali prowadz ących działalno ść rozrywkow ą. Zwa żywszy, że gastronomia w turystyce rzutuje w du żej mierze na jako ść całego produktu turystycznego decyduje o zadowoleniu turystów oraz wpływa na wielko ść dochodów uzyskiwanych z obsługi ruchu turystycznego nale ży d ąż yć do podnoszenia usług gastronomicznych. Na jako ść produktu w gastronomii składa si ę wiele elementów, m.in.: • asortyment i rodzaj oferowanych potraw, • organoleptyczna ocena jako ści posiłków przez konsumenta (wo ń, wygl ąd zewn ętrzny, wewn ętrzna struktura posiłków, ich konsystencja), • warto ść żywieniowa potraw (zawarto ść składników pokarmowych, kalorii), • warto ść higieniczna posiłków, • jako ść obsługi na któr ą wpływa: solidno ść i niezawodno ść , fachowo ść , uprzejmo ść , komunikatywno ść oraz wiarygodno ść ,, • jako ść wyposa żenia zakładu: rodzaj i jako ść mebli, dekoracja i kolory ścian, pokrycie podłogi, dekoracja zakładu, rodzaj i jako ść o świetlenia, • rodzaj i jako ść usług towarzysz ących: typ i jako ść muzyki, rodzaje usług dodatkowych programów rozrywkowych, kulturalnych oraz atmosfera w zakładzie. Na trasach tranzytowych i w rejonach du żej koncentracji turystów wymagania odno śnie posiłków i rozrywek powinny by ć podwy ższone. Zakłady gastronomiczne powinny oferowa ć

161 oryginalne dania kuchni polskiej i regionalnej oraz wyst ępy zespołów folklorystycznych i regionalnych.

Zadanie 5 Wdro żenie systemu jako ściowego ISO – 9000

Sytuacja polskiej gospodarki w przededniu wst ąpienia do Unii Europejskiej wymaga zintensyfikowania my ślenia i działania „projako ściowego” nie tylko w bran ży turystycznej, ale we wszystkich zakładach produkuj ących i świadcz ących usługi. Wi ększo ść strat ponoszonych przez firmy jest spowodowana nisk ą jako ści ą produktów i usług. Gwarantem wdro żenia systemu jako ści jest uzyskanie certyfikatu, czyli pisemnego potwierdzenia wydanego przez kompetentn ą jednostk ę, że system ten spełnia wszystkie wymogi i normy ISO – 9000 lub 9001, 9002, 9003. Uzyskanie tego certyfikatu mo że przynie ść wiele korzy ści zarówno producentom, jak i użytkownikom towarów i usług, m. in.: • Korzy ści dla producentów: • ułatwia wej ście na rynek, • zwi ększa konkurencyjno ść na rynkach krajowych i zagranicznych, • zapewnia wej ście na rynki Unii Europejskiej, • umo żliwia uzyskanie wy ższych cen, • zacie śnia kontakty w relacji dostawca-odbiorca, • zwi ększa wielko ść sprzeda ży w kraju i za granic ą. Korzy ści dla u żytkowników: • łatwo ść wyboru produktu lub usługi, • zakup produktu lub usługi o gwarantowanych wła ściwo ściach, • zapewnienie wysokiej jako ści produktu i usługi, • zwi ększenie satysfakcji z zakupu i u żytkowania produktu lub usługi. Doceniaj ąc rol ę jako ści w produkcji i usługach powołano w 1993 roku Polskie Centrum Bada ń i Certyfikacji (PCBP), które jest krajow ą organizacj ą sprawuj ącą nadzór cało ści ą bada ń i certyfikacji, a szczególnie: • akredytowanie laboratoriów badawczych,

162 • akredytowanie jednostek certyfikuj ących, • kształcenie i akredytowanie audytorów, • organizowanie szkole ń i doskonalenie kadr, • wdro żenie jako ści i wydawanie certyfikatów. Na terenie Polski działaj ą równie ż zagraniczne biura certyfikacji jako ści, takie jak: niemiecki DQS, brytyjski BSI QA, holenderska KEMA, du ński DS., austriacki OQS, itp. Post ęp w dziedzinie certyfikacji jako ści w Polsce jest niewielki. Do ko ńca 1996 roku wydano zaledwie 41 certyfikatów dla przedsi ębiorstw przemysłowych, podczas gdy na świecie uzyskano ich ponad 140 tys. Stan ten niew ątpliwie zagra ża pozycji Polski, szczególnie w Unii Europejskiej, w zakresie eksportu produktów i usług. Dla przyspieszenia wdra żania tego systemu w Krakowie, powołano Krakowsk ą Sekcj ę Polskiego Forum ISO – 9000, które postuluje otwarcie regionalnego oddziału Polskiego Centrum Bada ń i Certyfikacji.

Program 6 Podnoszenie poziomu systemu kształcenia i ci ągłego doskonalenia kadr turystycznych.

Uwarunkowania na szczeblu krajowym i regionalnym

Prawidłowy rozwój polskiej gospodarki turystycznej wymaga odpowiednio wykwalifikowanej kadry. Istniej ący system kształcenia w zawodach turystycznych, hotelarskich i gastronomicznych składa si ę w Polsce ze szkół zasadniczych, średnich, policealnych oraz wy ższych i to zarówno publicznych jak i prywatnych. Poza szkolnictwem zawodowym istnieje szeroko rozbudowany system szkolenia i doskonalenia zawodowego. Zajmuj ą si ę tym przede wszystkim szkoły wy ższe oraz ró żne instytucje. Du żą rol ę w tym zakresie ogrywaj ą instytucje (organizacje) mi ędzynarodowe, w ramach funduszy pomocowych: PHARE, FAPA oraz współpracy dwustronnej z innymi pa ństwami. Główn ą wad ą systemu kształcenia jest brak jednolitych kryteriów prowadzenia działalno ści edukacyjnej. Zachodzi potrzeba zmodyfikowania systemu szkolnej edukacji na szczeblu szkół średnich i wy ższych w zawodach turystycznych i hotelarskich oraz podniesienia poziomu dokształcenia kursowego. Dalszym zadaniem jest dostosowanie programów szkół do wymogów mi ędzynarodowego rynku pracy. Jest to tym pilniejsze, że po przyst ąpieniu Polski do Wspólnoty Europejskiej pojawi ą si ę na rynku pracy kadry z innych

163 pa ństw i odwrotnie, polscy pracownicy b ędą mogli wybra ć miejsce pracy w innych krajach europejskich. Oprócz kształcenia w szkołach i na uczelniach wy ższych konieczne jest ci ągłe doskonalenie kadr turystycznych na ró żnych poziomach, pracuj ących w bran ży turystycznej. Zadania: 1. Podniesienie poziomu kształcenia i powi ązanie z praktyk ą we wszelkich typach szkół dla potrzeb turystyki. 2. Doskonalenie kadr zatrudnionych w turystyce.

Zadanie 1 Podniesienie poziomu kształcenia i powi ązanie z praktyk ą we wszelkich typach szkół dla potrzeb turystyki

Turystyka stała si ę obecnie licz ącym źródłem zatrudnienia dla wielu ró żnorodnych i specjalistycznych zawodów. W śród nich wiod ącą rol ę pełni ą dwa zawody: „technik obsługi turystycznej” i „technik hotelarstwa”. Równocze śnie ro śnie zapotrzebowanie na absolwentów szkół wy ższych - kadr ę zarz ądzaj ącą. Na terenie województwa małopolskiego w 1999 roku było 5 zasadniczych szkół, 26 techników publicznych i prywatnych oraz 5 szkół policealnych kształc ących w zawodach turystycznych. Na koniec czerwca 1999 roku powinny wykształci ć 2803 absolwentów, z tego 944 w zawodach hotelarskich i turystycznych oraz 1859 w zawodach gastronomicznych (technik żywienia zbiorowego, gastronom, kelner, bufetowy, kucharz). Na terenie powiatu limanowskiego kształceniem dla potrzeb turystyki zajmuj ą si ę 2 placówki: Zespół Szkół Zawodowych kształci w zawodach gastronomicznych, a Centrum Kształcenia Ustawicznego w zawodach hotelarsko-turystycznych. Krajowi i zagraniczni eksperci stwierdzaj ą, że struktura kształcenia dla potrzeb turystyki w Polsce zbli żona jest do systemów w krajach zachodnioeuropejskich. Jednak że jako ść jego znacznie odbiega od poziomu osi ąganego przez te kraje. Potwierdzeniem tego s ą krytyczne uwagi pracodawców odno śnie niewystarczaj ącej wiedzy oraz przygotowania do pracy absolwentów szkół turystyczno – hotelarskich oraz kadr kształconych w szkołach policealnych i wy ższych. Równie ż tury ści krajowi i zagraniczni maj ą wiele zastrze żeń co do poziomu obsługi w hotelach, restauracjach, a tak że odno śnie znajomo ści j ęzyków obcych. W zwi ązku z tym konieczne jest: • Podniesienie poziomu kształcenia w zakresie ekonomiki turystyki, finansów, informatyki i marketingu.

164 • Zwi ększenie efektywno ści nauczania j ęzyków obcych. • Ścisłe powi ązanie nauczania z praktyk ą, zwi ększenia czasu praktyk śródrocznych, wakacyjnych w kraju i za granic ą. • Podniesienie kwalifikacji zawodowych nauczycieli. Wzorem krajów zachodnich po żą dana jest koncentracja środków na tworzenie wi ększych o środków edukacyjnych, w rejonach o du żej recepcji turystów, posiadaj ących odpowiednie zaplecze dydaktyczne, wysoko wykwalifikowan ą kadr ę i dobr ą współprac ę z bran żą turystyczn ą.

Zadanie 2 Dokształcanie kadr zatrudnionych w turystyce

Oprócz kształcenia w szkołach średnich, policealnych i wy ższych, konieczne jest ci ągłe dokształcanie kadr i pracowników zatrudnionych w szeroko rozumianej bran ży turystycznej. W pierwszym rz ędzie nale ży si ę skoncentrowa ć na: • szkoleniu pracowników administracji rz ądowej i samorz ądowej, • szkoleniu pracowników zatrudnionych w bran ży turystycznej (biura podró ży, hotele, gastronomia, baza noclegowa, baza turystyki kwalifikowanej i specjalistycznej, agencje promocji i informacji), • szkoleniu w innych bran żach, współpracuj ących z obsług ą ruchu turystycznego (kultura, sport, rekreacja, ochrona przyrody, przewo źnicy, osoby niepełnosprawne, rehabilitacja), • szkoleniu osób zajmuj ących si ę tworzeniem nowych produktów turystycznych w turystyce aktywnej, ekoturystyce, agroturystyce, zarz ądzaniem, marketingiem, przewodnictwem, pilotowaniem, itd. Szczególn ą uwag ę nale ży zwróci ć na szkolenie osób zajmuj ących si ę turystyk ą w urz ędach powiatowych, miejskich i gminnych. Dotychczasowa praktyka w wielu gminach wykazuje, że osoby zajmuj ące si ę t ą dziedzin ą nie zawsze posiadaj ą odpowiednie wykształcenie i s ą obci ąż one licznymi, dodatkowymi obowi ązkami, co nie pozwala na skoncentrowaniu si ę na nale żytym funkcjonowaniu i wdra żaniu strategii rozwoju produktu i infrastruktury turystycznej. Osoby te powinny mie ć wi ęcej czasu na planowanie, spotkania, szkolenia dotycz ące turystyki, funduszy pomocowych, ochrony środowiska, rolnictwa, przedsi ębiorczo ści, itp.

165 ROZDZIAŁ V WDRA ŻANIE I FINANSOWANIE PROGRAMU ROZWOJU PRODUKTU TURYSTYCZNEGO Strategia jest dokumentem perspektywicznym, okre ślaj ącym w sposób generalny kierunki rozwoju produktu turystycznego. Dlatego cele strategiczne charakteryzuj ą si ę du żym stopniem ogólno ści, których realizacja została rozło żona na dłu ższy okres czasu. Narz ędziem jej realizacji s ą programy (cele strategiczne) oraz zadania, które nale ży wł ącza ć w wieloletnie plany inwestycyjne powiatu i poszczególnych gmin oraz rezerwowa ć środki finansowe. Istniej ąca ustawa bud żetowa dopuszcza mo żliwo ść tworzenia środków na realizacj ę długofalowych zada ń celowych. Wi ększe projekty nale ży wł ączy ć do programów wojewódzkich. Dla ka żdego takiego programu nale ży ści śle okre śli ć: • nazw ę, cel, zadania, • jednostk ę organizacyjn ą odpowiedzialn ą za wykonanie i koordynacj ę danego programu, • okres realizacji i ł ączne nakłady finansowe, • wysoko ść wydatków finansowych w poszczególnych latach. Nadzór merytoryczny nad realizacj ą strategii całego województwa sprawuje samorz ąd województwa, który powinien ustanowi ć komitet steruj ący i koordynuj ący proces wdra żania strategii oraz komitet wdra żaj ący (na szczeblu 5 celów nadrz ędnych). W skład ich powinna wej ść szeroka reprezentacja władz wojewódzkich, powiatowych i gminnych, partnerów społecznych oraz decydentów finansowych.

5.1. Struktury organizacyjne i kierowanie realizacją strategii rozwoju produktu turystycznego.

Kompleksowe rozeznanie potrzeb rynku turystycznego oraz realizacja strategii wymaga zaanga żowania wszystkich zainteresowanych stron tzn. odpowiednich resortów, władz lokalnych, najwa żniejszych przedsi ębiorstw turystycznych, biur podró ży, prywatnych i pa ństwowych firm zwi ązanych z turystyk ą. Podstawowe znaczenie dla powodzenia strategii ma efektywna współpraca sektora prywatnego i publicznego. W ten sposób zostanie stworzony zespół fachowców, którego zadaniem b ędzie przygotowanie projektów i realizacja programów strategicznych oraz rozpatrywanie poszczególnych propozycji działa ń. Ma to

166 stanowi ć solidn ą podstaw ę dla działa ń zmierzaj ących do pozyskania poparcia dla spraw regionu w ramach nowych struktur krajowych i regionalnych. Do wdra żania strategii rozwoju turystyki w powiecie limanowskim postuluje si ę powoła ć Zespół ds. Realizacji Strategii Rozwoju Turystyki przy Urz ędzie Starosty Powiatu Limanowskiego. Podyktowane jest to odpowiedzialno ści ą Starosty za prowadzenie polityki, formułowanie strategii rozwoju. Na wszystkich szczeblach w skład zespołu powinni wchodzi ć kompetentni przedstawiciele: • administracji pa ństwowej, • samorz ądu (Sejmiki Wojewódzkie, Powiatowe, Urz ędy Gminne, Zwi ązki Gmin, itp.), • samorz ądu gospodarczego (izby gospodarcze, zwi ązki bran żowe), • organizacji i podmiotów bran ży turystycznej, • instytucji otoczenia biznesu (agencje rozwoju regionalnego, fundacje, agencje gospodarcze, inkubatory przedsi ębiorczo ści, banki, instytucje naukowe), • instytucji szkoleniowych, i konsultingowych. Do głównych zada ń Zespołu Realizacji Strategii Rozwoju Produktu Turystycznego nale żeć b ędzie inicjowanie, integracja lokalnych i regionalnych podmiotów i instytucji turystycznych oraz koordynacja działa ń na rzecz rozwoju turystyki. Szczególnie chodzi tu o pozyskanie środków finansowych, szukanie inwestorów dla realizacji podstawowych programów i zada ń wynikających ze strategii rozwoju turystyki. Do najwa żniejszych z nich będzie nale żeć : • opracowanie i realizacja strategicznych programów i projektów inwestycyjnych, • wspieranie i koordynacja działalno ści turystycznej na szczeblu lokalnym, • inicjowanie i przygotowanie przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych i ocena racjonalno ści projektów zgłaszanych przez inwestorów, • gromadzenie i dystrybucja środków finansowych, • monitoring działalno ści turystycznej, • rozwój produktów turystycznych wiod ących i uzupełniaj ących oraz ich dostosowanie do segmentów ruchu i rynków docelowych, • modernizacja i rozbudowa infrastruktury turystycznej i paraturystycznej, • przygotowanie katalogu inwestycji turystycznych, • dalsza rozbudowa systemu informacji i rezerwacji usług turystycznych,

167 • rozwój i integracja promocji, • podejmowanie działa ń na rzecz podnoszenia jako ści usług turystycznych, • szkolenie i doskonalenie kadr zatrudnionych w turystyce, • prowadzenie działalno ści doradczej na rzecz inwestorów zainteresowanych turystyk ą. W ramach Zespołu ds. Realizacji Strategii mo żna powoła ć Grupy Robocze do realizacji poszczególnych programów, zada ń i wi ększych projektów inwestycyjnych. Struktur ę i zadania tych grup przedstawiono na wykresie. W ka żdej z tych grup powinny znale źć si ę osoby o odpowiednim do świadczeniu i wiedzy fachowej reprezentuj ące sektor pa ństwowy i prywatny, dla zapewnienia skutecznej realizacji programu przedstawionego w strategii. Proponowane w strategii struktury kierownicze powinny mie ć charakter nieformalny i opiera ć si ę na dobrowolnej współpracy. Z tych powodów istnieje konieczno ść okre ślenia jasnych mechanizmów jej realizacji w odniesieniu do zarz ądzania poszczególnymi programami i projektami oraz monitorowania i kontroli finansów. W kontek ście tym proponuje si ę przyj ęcie nast ępuj ącego toku post ępowania przez Zespół ds. Realizacji Strategii oraz członków Grup Roboczych. Koordynator strategii – osoba wybrana z Zespołu ds. Realizacji Strategii, z któr ą wst ępnie kontaktowano by si ę w kwestiach rozwijania i realizacji strategii, zarówno w powiecie, jak i poza nim (tj. promocja strategii, kontakty z mediami). Osoba ta byłaby tylko rzecznikiem Zespołu, a nie jego faktycznym kierownikiem. Zespół ds. Realizacji Strategii Rozwoju Produktu Turystycznego, w którego skład wchodz ą przedstawiciele urz ędów gminnych powinien zosta ć wyznaczony jako „organizacja wiod ąca” w realizacji strategii. Do jego zada ń powinny nale żeć : • sprawy administracyjne, • cało ściowy rozwój strategii, • ocena potencjalnych zada ń zwi ązanych z projektami (np. udział specjalistycznych organizacji i agencji), • monitorowanie i nanoszenie poprawek do strategii w trakcie jej realizacji. Wspieraj ące Grupy Robocze - w strategii ró żnorodne organizacje sektora prywatnego i pa ństwowego ponosi ć b ędą odpowiedzialno ść za rozwój ró żnych aspektów programu i poszczególnych projektów.

168 Aby umo żliwi ć realizacj ę strategii, w chwili gdy zostanie formalnie przyj ęta Strategia Rozwoju Produktu Turystycznego, pomi ędzy wszystkimi zainteresowanymi stronami powinna zosta ć zawarta umowa o współpracy. Zawiera ć ona powinna: • zgod ę na pełnienie przez Zespół ds. Realizacji Strategii Rozwoju Produktu Turystycznego roli wiod ącego koordynatora, • formalne mianowanie Zespołu ds. Realizacji Strategii „organizacj ą wiod ącą”, • okre ślenie przez organizacj ę wiod ącą razem z poszczególnymi specjalistycznymi organizacjami wspieraj ącymi zakresu ich konkretnych działa ń.

5.2. Monitorowanie i kontrola realizacji strategii

Monitorowanie Strategii Rozwoju Produktu Turystycznego gmin powiatu limanowskiego powinno by ć stałym procesem obserwacji zmian ilo ściowych i jako ściowych maj ący na celu dostarczenie informacji na temat post ępów w realizacji programów i konkretnych zada ń. Wnioski wynikaj ące z tych obserwacji powinny by ć wykorzystane do ewentualnych korekt poszczególnych programów i przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych, do zmieniaj ących si ę warunków otoczenia i zmian popytu na poszczególne produkty turystyczne regionu. Jako ść i skuteczno ść strategii rozwoju turystyki winny by ć oceniane na podstawie : • przegl ądu zaawansowania realizacji poszczególnych zada ń, • uzyskiwanych efektów ekonomicznych, społecznych, • zwi ększania liczby turystów odwiedzaj ących region. Miar ą efektywno ści działa ń podejmowanych przez realizatorów strategii b ędą weryfikowane przez rynek zyski ekonomiczne, rozwój atrakcji turystycznych i infrastruktury turystycznej, zadowolenia turystów. Wyodr ębniono cztery zasadnicze mierniki efektywno ści, przedstawione na poni ższym rysunku. Miernik efektywno ści ekonomicznej winien poinformowa ć o : • wzro ście dochodów z turystyki, • zwi ększeniu liczby turystów, • powiększeniu si ę liczby osób zatrudnionych w obsłudze ruchu turystycznego. Miernik efektów wzrostu atrakcyjno ści turystycznej winien informowa ć o: • zwi ększeniu liczby atrakcji przyrodniczych, • przyro ście atrakcji kulturowych.

169 Miernik efektywno ści przyrostu i funkcjonowania infrastruktury turystycznej winien wyra żać: • przyrost bazy noclegowej, • przyrost bazy gastronomicznej obsługuj ącej turystów, • zmiany w dost ępno ści transportowej, • rozwój bazy sportowej i rekreacyjnej. Miernikiem efektywno ści działa ń marketingowych winien by ć: • wzrost liczby turystów, • wzrost dochodów z turystyki. Przyj ęte mierniki wymagaj ą opracowania i uruchomienia społecznego systemu ewidencjonowania i oceny zdarze ń oraz wdro żenia skoordynowanego monitoringu zjawisk turystycznych. Zastosowanie mierników efektywno ści ekonomicznej wymaga ć b ędzie śledzenia gospodarki turystycznej powiatu i poszczególnych gmin. Instytucjami, które mog ą gromadzi ć i opracowa ć tego rodzaju informacje powinny by ć Urz ąd Statystyczny w Krakowie i urz ędy pracy. Miernik efektów wzrostu atrakcyjno ści turystycznej to zadanie Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody, Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Dyrekcji Gorcza ńskiego Parku Narodowego, samorz ądów terytorialnych. Miernik efektywno ści przyrostu i funkcjonowania infrastruktury turystycznej winien by ć monitorowany przez: Regionaln ą Organizacj ę Turystyczn ą, Powiatow ą Organizacj ę Turystyczn ą, Urz ąd Wojewódzki oraz Urz ąd Powiatowy. Monitoringiem miernika efektywno ści działa ń marketingowych winny si ę zaj ąć : Regionalna Organizacja Turystyczna, lokalna organizacja turystyczna, biura podró ży, agencje turystyczne. W badaniach skuteczno ści działa ń podejmowanych w ramach strategii powinny uczestniczy ć krakowskie o środki naukowe, szczególnie te, które kształc ą kadry w zakresie turystyki, jak np. :Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie, Uniwersytet Jagiello ński, Instytut Turystyki, Oddział w Krakowie.

170 5.3. Źródła finansowania rozwoju turystyki

Opracowanie strategii rozwoju produktu turystycznego jest dopiero wst ępnym etapem. Znacznie trudniejszym zadaniem jest jej wdro żenie. Turystyka jest bran żą składaj ącą si ę z wielu podmiotów gospodarczych. Stan ten powoduje, że pojedynczy podmiot nie jest w stanie zrealizowa ć szczególnie wi ększych projektów inwestycyjnych, które wymagaj ą długiego czasu realizacji oraz znacznych nakładów finansowych. Dotychczasowe do świadczenia wskazuj ą, że równie ż pojedyncze gminy nie s ą w stanie zrealizowa ć wi ększych projektów inwestycyjnych w turystyce ze względów finansowych. W bud żetach gminnych przeznacza si ę obecnie na turystyk ę zaledwie od kilku do kilkunastu tys. złotych rocznie, które wystarczaj ą jedynie na pokrycie kosztów zwi ązanych z informacj ą i promocj ą. W tej sytuacji, przy realizacji priorytetowych projektów inwestycyjnych, konieczne jest poł ączenie wysiłku kilku gmin oraz całego powiatu. Dla opracowania dokumentacji technicznej projektów oraz znalezienia środków finansowych na ich realizacj ę potrzebne będzie zaanga żowanie miejscowych fachowców oraz ekspertów zewn ętrznych. Aby pozyska ć odpowiednie środki finansowe, samorz ąd terytorialny musi posiada ć opracowan ą strategi ę rozwoju turystyki, w której jasno zostan ą sprecyzowane programy i zadania. Strategia ta powinna mie ć posta ć uchwały. Do głównych źródeł finansowania szeroko rozumianej gospodarki turystycznej, bran ż komplementarnych oraz infrastruktury gmin i miejscowo ści turystycznych nale żą fundusze publiczne i prywatne. Ogólnie rzecz bior ąc mo żna je podzieli ć na dwie grupy: wewn ętrzne i zewn ętrzne. Do pierwszej grupy zalicza się środki pochodz ące ze źródeł lokalnych, do drugiej za ś – ze źródeł wojewódzkich, centralnych, zagranicznych. Najwa żniejsze wewn ętrzne źródła finansowania to: • Bud żety samorz ądów lokalnych, oparte o dochody własne gmin (podatki, opłaty lokalne, udział w dochodach podatkowych bud żetu pa ństwa, dochody niepodatkowe, subwencje i dotacje). • Fundusze własne inwestorów miejscowych. Najwa żniejsze źródła finansowania zewn ętrznego to: • Bud żet pa ństwa. • Krajowe fundusze celowe i agencji władz publicznych.

171 • Dotychczasowa pomoc finansowa krajów Unii Europejskiej. • Fundusze przedakcesyjne Unii Europejskiej. • Program Phare. • Program ISPA. • Program SAPARD. • Fundusze i kredyty zagraniczne wspieraj ące rozwój turystyki. • Programy pomocowe krajów europejskich oraz Stanów Zjednoczonych zawarte w ramach umów dwustronnych z Polsk ą. • Fundusze prywatnych inwestorów oraz spółek krajowych i zagranicznych (pochodz ących z zewn ątrz). 5.3.1. Wewn ętrzne finansowanie inwestycji Bud żety samorz ądów lokalnych oparte o dochody własne gmin Gminy i powiaty, posiadaj ące osobowo ść prawn ą, mog ą finansowa ć projekty inwestycyjne słu żą ce zaspokajaniu zbiorowych potrzeb wspólnoty. Do takich nale żą , mi ędzy innymi, przedsi ęwzi ęcia własne z zakresu o światy, kultury, zdrowia, rekreacji i sportu, komunikacji, ochrony środowiska, infrastruktury technicznej oraz promocji i informacji gospodarczej a tak że turystycznej. Zadania te stwarzaj ą równie ż warunki do rozwoju usług turystycznych. W Polsce, do bud żetu gmin wpływa siedem podatków (od nieruchomo ści, rolny, le śny, od środków transportowych, od spadków i darowizn, kart podatkowych i od posiadaczy psów). Najwa żniejszym z nich, podobnie jak w wielu innych pa ństwach, jest podatek od nieruchomo ści. Wa żną rol ę w śród dochodów gmin maj ą tak że udziały we wpływach z podatków stanowi ących dochody bud żetu pa ństwa, zwłaszcza we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych. Do dochodów niepodatkowych nale żą opłaty, ró żnego rodzaju dochody z maj ątku, działalno ści gospodarczej, itd. Dochody własne gmin uzupełniane s ą transferami z bud żetu pa ństwa. Owymi transferami s ą subwencje ogólne i dotacje celowe. Niewielkie fundusze własne gmin mog ą by ć zasilane kredytami i po życzkami. Ponadto mog ą one emitowa ć własne obligacje komunalne (municypalne) i tworzy ć własne fundusze por ęczycielskie. Obligacje komunalne s ą bardzo popularne w krajach zachodnich. W Polsce bankowo ść inwestycyjna jest jeszcze słabo rozwini ęta, jednak przepisy prawne ju ż umo żliwiaj ą emisj ę obligacji komunalnych. Forma ta mo że stanowi ć źródło finansowania realizacji inwestycji, pod warunkiem starannego przygotowania emisji. Wymaga to m. in.:

172 • bada ń nad gotowo ści ą zaanga żowania ludno ści lokalnej co do zakupu obligacji, • analiz preferencji zakupu obligacji, • wyboru banku, itp. Dalsz ą form ą pozyskiwania funduszy, na finansowanie wspólnych przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych, jest tworzenie lokalnych funduszy por ęczycielskich. Ł ącz ą one środki prywatne i publiczne, tak krajowe jak i zagraniczne. Do statutowych zada ń tych funduszy nale ży restrukturyzacja obszarów wiejskich, wspieranie i stymulowanie przedsi ębiorczo ści lokalnej, a tak że rozwój turystyki. Koncepcj ę ich tworzenia popiera Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej. Celem jego jest udzielenie por ęcze ń oraz po życzek o preferencyjnej stopie oprocentowania. Now ą form ą finansowania strategii rozwoju turystyki, stosowaną cz ęsto w krajach zachodnich, s ą usługi instytucji finansowych (np. lesing). Transakcje leasingowe mog ą przebiega ć mi ędzy podmiotami gospodarczymi bez udziału banku lub z jego udziałem. Polegaj ą one na dostarczeniu przez leasingodawc ę dla leasingobiorcy ustalonego umownie wyposa żenia np. maszyn, urz ądze ń, budynków. Poniewa ż wła ścicielem przedmiotu umowy pozostaje leasingodawca, transakcja ta zbli żona jest do dzier żawy. Umowa mo że przewidywa ć przeniesienie własno ści na leasingobiorc ę, po upływie okre ślonego czasu. Leasingobiorca wówczas zobowi ązuje si ę do płacenia ustalonej w umowie opłaty leasingowej oraz cz ęś ci opłaty za nabywany obiekt, rozło żonych na raty. Fundusze własne inwestorów miejscowych Fundusze własne inwestorów miejscowych s ą bardzo ograniczone, poniewa ż na terenach wiejskich powiatu limanowskiego brak jest wi ększych przedsi ębiorstw i firm. Sektor prywatny jest słaby, zdolny do finansowanie jedynie niewielkich przedsi ęwzi ęć . Realizacja wi ększych projektów inwestycyjnych wymaga wi ęc wsparcia z zewn ątrz. 5.3.2. Zewn ętrzne finansowanie inwestycji Źródłem finansowania zewn ętrznego turystyki jest bud żet pa ństwa, krajowe agencje władz publicznych, krajowe fundusze celowe, fundusze przedakcesyjne Unii Europejskiej, fundusze i kredyty zagraniczne udzielone na mocy zawarty umów dwustronnych z naszym krajem oraz krajowi i zagraniczni inwestorzy prywatni. Bud żet pa ństwa Oprócz środków finansowych samorz ądów terytorialnych oraz funduszy własnych inwestorów, źródłem finansowania bran ży turystycznej jest bud żet pa ństwa. W Polsce ponad 50 % PKB przechodzi przez bud żet pa ństwa. Cz ęść tych środków trafia do bud żetu

173 wojewodów, cz ęść do ministerstw z przeznaczeniem na finansowanie programów regionalnych, za ś pewna cz ęść kierowana jest do ró żnych funduszy i agencji. Bud żet wojewody jest integraln ą cz ęś ci ą zatwierdzonego przez Sejm bud żetu pa ństwa. Uczestnicz ą w nim wprawdzie odpowiednie słu żby wojewodów, jednak że dominuj ą resorty i urz ędy centralne. W efekcie „bud żet wojewody”, ma charakter centralnie programowanego preliminarza wydatków, który powierza si ę wojewodzie do wykonania. Na wpływy bud żetu wojewodów przeznacza si ę 15 % środków z bud żetu centralnego, które rozdziela mi ędzy wojewodów, pozostawiaj ąc im swobodn ą decyzj ę co do ich wydatkowania. W ramach tego bud żetu cz ęść wydatków powinno si ę kierowa ć na cele turystyki i wypoczynku. Niestety turystyka zawsze przegrywa z potrzebami zwi ązanymi z infrastruktur ą techniczn ą (wodoci ągi, kanalizacja, gazyfikacja, telefonizacja) oraz edukacj ą, ochron ą zdrowia, itp., nawet w rejonach i miejscowo ściach typowo turystycznych. Przykładem tego mog ą by ć dawne województwa tarnowskie i krakowskie, gdzie w 1997 roku na inwestycje turystyczne nie przeznaczono żadnych środków finansowych. Finansowanie z bud żetu pa ństwa ma charakter bezpo średni jak i po średni. Wszelkie ulgi i zni żki podatkowe maj ą charakter finansowania bezpo średniego, poniewa ż s ą rezygnacj ą bud żetu z dochodów podatkowych. Do najwa żniejszych ulg i zni żek w finansowaniu bud żetowym mo żna zaliczy ć: • Obni żkę podatku od towarów i usług VAT dla hoteli 4-gwiazdkowych z 22% do 7% oraz zwolnienie usług świadczonych przez kempingi i obozowiska dla dzieci. Rezygnacja bud żetu pa ństwa z cz ęś ci wpływów, jest po średni ą form ą dofinansowania (dotacji bud żetowej). Jest ona z pewno ści ą dofinansowaniem do konsumpcji turystycznej indywidualnych turystów oraz dzieci i młodzie ży a tak że podmiotów gospodarczych w celu zwi ększenia ich konkurencyjno ści, poprzez ni ższe ceny usług noclegowych. • Ulgi inwestycyjne przeznaczone na budow ę: kortów tenisowych, wyci ągów narciarskich i odkrytych basenów pływackich z odliczeniem od przychodu, przy liczeniu podatku dochodowego od osób prawnych i fizycznych (od 4% rentowno ści). Zakłada si ę, że rezygnacja bud żetu pa ństwa z cz ęś ci wpływów zostanie zrównowa żona podatkiem dochodowym i podatkiem od towarów i usług VAT w okresie pó źniejszym, dzi ęki zwi ększonym obrotom w bran ży turystycznej (sprzeda ży).

174 • Wolne od podatku dochodowego od osób fizycznych s ą dochody uzyskane z tytułu wynajmu pokoi go ścinnych, w budynkach poło żonych na terenach wiejskich w gospodarstwach rolnych, osobom przebywaj ącym na wypoczynku oraz dochody uzyskane z tytułu wy żywienia tych osób, je żeli liczba wynajmowanych pokoi nie przekracza 5-ciu. Jest to instrument, który powinien mie ć wpływ na zwi ększenie popytu na usługi turystyczne na obszarach wiejskich i zalesionych, ze wzgl ędu na ni ższe ceny usług oraz spowodowa ć restrukturyzacj ę zatrudnienia i przemieszczania si ę kapitału na wsi. • Uzyskiwanie preferencyjnych kredytów (wraz z mo żliwo ści ą ich umorzenia) na modernizacj ę gospodarstwa rolnego m.in. w celu rozwoju agroturystyki do 20 miejsc noclegowych w gospodarstwie. • Preferencyjne długoterminowe kredyty na zakup ziemi, które mog ą by ć przeznaczone na zwi ększenie areału gospodarstw, świadcz ących usługi turystyczno - rekreacyjne i agroturystyczne (np. dla sportów konnych). Krajowe fundusze celowe i agencje władz publicznych Źródłem finansowania strategii rozwoju turystyki s ą równie ż fundusze celowe i agencje, które maj ą swoje agendy przy niektórych ministerstwach, a zasady korzystania z tych funduszy dost ępne s ą w urz ędach wojewódzkich i odpowiednich ministerstwach. Nale żą do nich: • Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. • Fundacja Rolnicza. • Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. • Fundusz Pracy. • Pa ństwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. • Pa ństwowe Przedsi ębiorstwo „Totalizator Sportowy”. W tym miejscu nale ży zwróci ć uwag ę, że w najbli ższym czasie planuje si ę reform ę systemu podatkowego, w którym zakłada si ę zlikwidowa ć znaczn ą cz ęść ulg. Niewykluczone jest, że zostanie ograniczona ilo ść usług finansowych ze strony bud żetu pa ństwa dla niektórych funduszy celowych i agencji rz ądowych, poniewa ż wydatkowanie przez środki finansowe budz ą du że zastrze żenia.

175

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa udziela kredytu, który mo że bezpo średnio słu żyć rozwojowi turystyki wiejskiej. Kredyty te, przeznaczone s ą, na realizacj ę przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spo żywczym, działów specjalnych produkcji rolnej i usług dla rolnictwa. Kredyty inwestycyjne mog ą uzyska ć osoby fizyczne i prawne prowadz ące lub podejmuj ące działalno ść gospodarcz ą w rolnictwie lub działach specjalnych, pozytywnie zaopiniowanych przez miejscowy ODR. Fundacja Rolnicza Celem tej fundacji jest wspomaganie inicjatyw gospodarczych ludno ści wiejskiej, a zwłaszcza zmierzaj ących do zmniejszania bezrobocia na wsi i efektywnego gospodarowania lokalnymi zasobami oraz do ochrony środowiska. W 1996 r. Fundacja Rolnicza prowadziła 2 programy kredytowe, które bezpo średnio mog ą wspiera ć finansowo przedsi ęwzi ęcia w dziedzinie turystyki wiejskiej: • Rozwój małej przedsi ębiorczo ści, • Agroturystyka. W ramach Programu Rozwoju Małej Przedsi ębiorczo ści, kredyty s ą przeznaczone na inwestycje zwi ązane z rozpocz ęciem lub rozszerzeniem działalno ści gospodarczej na wsi i miastach poło żonych w regionach wiejskich w zakresie agroturystyki, przetwórstwa rolno- spo żywczego i usług dla rolnictwa, tworz ących nowe miejsca pracy (z pewnymi wyj ątkami). O kredyt mog ą si ę ubiega ć osoby fizyczne lub prawne. W ramach programu Agroturystyka udziela si ę pomocy na przystosowanie gospodarstwa rolniczego do prowadzenia działalno ści turystycznej. W tym celu – poprzez program – finansowane s ą prace remontowo–budowlane oraz wyposa żenie gospodarstw w sprz ęt niezb ędny do prowadzenia tego typu działalno ści. Warunki uzyskania kredytu s ą podobne jak w przypadku małej przedsi ębiorczo ści, przy czym udzielany jest on do 70% nakładów inwestycyjnych, ale wysoko ść jego nie mo że przekracza ć 30 tys. zł. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Fundusz ten udziela kredytów na inwestycje proekologiczne, słu żą ce likwidacji degradacji środowiska naturalnego i ochron ę; • wód oraz prowadzenie prawidłowej gospodarki wodnej, obejmuj ących budow ę oczyszczalni ścieków, kanalizacji sanitarnej, ochron ę uj ęć wody pitnej i inwestycji przeciwpowodziowych, itp.;

176 • atmosfery, poprzez modernizacj ę kotłowni opalanych w ęglem na opalane gazem lub olejem opałowym, instalacje odsiarczania i odpylania spalin, gazyfikacj ę, itp.; • ziemi, tj. utylizacj ę odpadów, wysypiska odpadów, kompostowanie, rekultywacja gruntów, itp. Kredyty przeznaczone na ochron ę wody, atmosfery i ziemi, mog ą by ć wykorzystane przede wszystkim dla potrzeb turystyki wiejskiej, rozwijanej w dawnych zespołach pałacowo- parkowych (folwarcznych) i innych nieruchomo ściach tego typu. Zespoły te, przy bardziej masowej eksploatacji, wymagaj ą najcz ęś ciej remontu kapitalnego, a wraz z tym zagospodarowania przystosowanego (zwłaszcza ogrzewania i kanalizacji) do ochrony środowiska przyrodniczego. Fundusz Pracy Fundusz Pracy dysponuje środkami finansowymi przeznaczonymi na zasiłki dla bezrobotnych oraz na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu. W ramach walki z bezrobociem mo żliwe jest sfinansowanie prostych prac w gminach i miejscowo ściach turystycznych (np. porz ądkowanie i malowanie oznakowa ń szlaków, modernizacja szlaków dla turystyki kwalifikowanej – pieszej, narciarskiej, wodnej, modernizacja i konserwacja urz ądze ń infrastrukturalnych). Z tym Funduszem koresponduje Fundusz Rozwoju Przedsi ębiorczo ści, udzielaj ący kredytów dla bezrobotnych lub osób zagro żonych bezrobociem. Pa ństwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Środki tego funduszu przeznaczone s ą na: • organizacj ę nowych miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych, • oprzyrz ądowanie istniej ących miejsc pracy, stosownie do potrzeb osób niepełnosprawnych, • wynagrodzenia wypłacane osobom niepełnosprawnym, skierowanym jako bezrobotni na nowo utworzone miejsca pracy, • likwidacj ę barier architektonicznych, urbanistycznych i transportowych, dotyczy to dost ępno ści do atrakcji turystycznych, kulturalnych, sportowych, bazy noclegowej i gastronomii oraz transportu turystycznego, jak równie ż pozostałej infrastruktury, np. szlaków turystycznych, wyci ągów, itp., • tworzenie i działalno ść specjalistycznych o środków szkoleniowo- rehabilitacyjnych, • dofinansowanie sportu, kultury, rekreacji i turystyki osób niepełnosprawnych.

177 Środki tego Funduszu mog ą zasila ć finansowanie prac modernizacyjnych dotycz ących bazy turystycznej, przystosowuj ących j ą dla osób niepełnosprawnych. Stwarza to szans ę pozyskania dla oferty turystycznej regionu (miejscowo ści) nowego segmentu turystów, jakim są osoby niepełnosprawne. Fundusz ten mo że by ć tak że wykorzystany przy rozwoju sieci punktów „it”, w których znalazłyby zatrudnienie także osoby niepełnosprawne. Przy tworzeniu nowych miejsc pracy w bran ży turystycznej mog ą by ć wykorzystane tak że środki Pa ństwowego Funduszu Pracy. Miejsca te byłyby tworzone dla osób bezrobotnych, w ramach prac interwencyjnych (np. przeszkolenie osób bezrobotnych, legitymuj ących si ę okre ślonym wykształceniem), które mogłyby pracowa ć m. in. jako pracownicy w informacji turystycznej. Pa ństwowe Przedsi ębiorstwo „Totalizator Sportowy” Specyficzn ą rol ę w finansowaniu przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych słu żą cych turystyce maj ą dopłaty z gier liczbowych, prowadzonych przez P.P. „Totalizator Sportowy”. Z jego dochodów 20 % przeznacza si ę wył ącznie na: „modernizacj ę, remonty i dofinansowanie inwestycji obiektów sportowych oraz rozwijanie sportu w śród dzieci, młodzie ży i niepełnosprawnych”. Powy ższe inwestycje mog ą równie ż słu żyć dla potrzeb turystów i podró żnych, uprawiaj ących sport i rekreacj ę. Mo żna uzyska ć dofinansowanie w wysoko ści od 33 % do 50 % kosztów inwestycji, remontu lub modernizacji. Ponadto istnieje wiele mo żliwo ści uzyskania pomocy rzeczowej i finansowej od agencji rz ądowych i pozarz ądowych. Nale żą do nich m.in.: • Agencja Rynku Rolnego, • Agencja Własno ści Rolnej, • Pa ństwowa Agencja Inwestycji Zagranicznych, • Agencja Rozwoju Gospodarczego, • Agencja Rozwoju Przemysłu, • Fundacja Promocji Gmin Polskich, • Fundacja na Rzecz Rozwoju Wsi i Rolnictwa, • Fundacja Rozwoju Komunalnego, • Fundacja Małych i Średnich Przedsi ębiorstw, • Ekofundusz, • Fundusz Le śny, • Narodowy Fundusz Kultury, • Narodowy Fundusz Rewaloryzacji Zabytków,

178 • Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych, • Fundacja Małych i Średnich Przedsi ębiorstw, itp. Ka żdy z wymienionych funduszy celowych mo że zosta ć cz ęś ciowo wykorzystany dla rozbudowy infrastruktury turystycznej lub paraturystycznej. W ramach reformy administracji centralnej powołano ostatnio Narodow ą Organizacj ę Turystyczn ą w skład której weszła Polska Agencja Rozwoju Turystyki i Polska Agencja Promocji Turystyki. Przy współpracy z krajami Unii Europejskiej czyni si ę starania o powołanie celowego Funduszu Rozwoju Turystyki lub komercyjnego Banku Inwestycji Turystycznych, które słu żyłyby pomoc ą finansow ą w realizacji infrastruktury turystycznej. Fundusze przedakcesyjne Unii Europejskiej Pomoc krajów Unii Europejskiej dla Polski zacz ęła si ę w 1989 roku, w celu wsparcia i przyspieszenia reform, zmian politycznych i gospodarczych. Pocz ątkowo była ona przeznaczona dla Polski i W ęgier, a obecnie obejmuje 13 krajów Europy Wschodniej i Środkowej. Jest ona najwi ększym źródłem bezzwrotnej pomocy, zarz ądzanej przez organizacje i instytucje danego kraju. W ramach programu Phare, Polska otrzymała ł ącznie prawie 1,5 mld ECU. Program pomocy obj ął praktycznie wszystkie sektory i dziedziny życia gospodarczego. Najwi ększa cz ęść środków finansowych, przeznaczona została na rozwój gospodarki, a zwłaszcza transportu, telekomunikacji, rozwój sektora prywatnego, edukacj ę i szkolenia, rolnictwo i ochron ę środowiska. Ogłoszony przez Komisj ę Europejsk ą w lecie 1997 roku dokument p.t. „Agenda 2000”, zawiera propozycje reform funkcjonowania Unii Europejskiej, jej polityki i instytucji. Jednym z kluczowych problemów jest poszerzenie Unii Europejskiej. Krajom kandyduj ącym Komisja zaproponowała ramowy dokument „Partnerstwo dla Członkostwa”, w których sprecyzowano szereg celów krótko- i średnioterminowych, jakie kandydaci powinni osi ągn ąć czy spełni ć. Ka żdy z krajów aplikuj ących do Unii miał przygotowa ć swój narodowy program przyj ęcia, z uwzgl ędnieniem tych priorytetów. Partnerstwo dla Członkostwa zadeklarowało łączn ą warto ść około 3 mld ECU w skali rocznej na ł ączn ą pomoc krajom kandyduj ącym. Ustalono trzy finansowe instrumenty pomocy przedakcesyjnej, ści śle ze sob ą skoordynowane: • Phare – w ramach tytułu „Akcje Zewn ętrzne Unii”(jak dotychczas) – 1,5 mld ECU • ISPA – w ramach tytułu „Akcje Strukturalne”, (Fundusze Strukturalne i Fundusz Spójno ści) – 1 mld ECU

179 • SAPARD – w ramach Funduszu Rolnego EAGGF Sekcja „Gwarancji”,(Wspólna Polityka Rolna – CAP) – 0.5 mld ECU Wymienione programy s ą zminiaturyzowanymi funduszami strukturalnymi jakie funkcjonuj ą w Unii Europejskiej. S ą one „poligonem do świadczalnym” przygotowuj ącym do absorpcji funduszy strukturalnych, po wst ąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Fundusze te obwarowane s ą licznymi warunkami i procedurami. Od woli, determinacji i konsekwencji strony polskiej zale ży na ile potrafimy t ę szans ę wykorzysta ć. Program Phare Nowy program Phare nawi ązuje do celów, zada ń, zasad działania Funduszy Strukturalnych działaj ących w krajach Unii Europejskiej. Nadrz ędnym celem programu Phare będzie przygotowanie krajów stowarzyszonych do członkostwa w Unii. Nowe cele i zasady przyznawania zostały sprecyzowane w dwóch dokumentach: 1. Partnerstwo na rzecz członkostwa przez Komisj ę Europejsk ą, która precyzuje na jakich obszarach kluczowych Polska mo że liczy ć na wsparcie finansowe ze strony programu Phare. 2. „Narodowy Program Przygotowa ń do Członkostwa”, opracowany przez Rad ę Ministrów, w którym okre ślono priorytetowe obszary i potrzeby finansowe ze strony polskiej. Jako główne zadania priorytetowe uznano wzmocnienie administracji i przygotowanie jej do spełnienia warunków prawa wspólnotowego w najwa żniejszych dziedzinach (Institution Buillding), wsparcie inwestycyjne, zwłaszcza zwi ązane z działaniami strukturalnymi, ochron ą środowiska, infrastruktur ą transportow ą. Podstawowymi kryteriami oceny projektów b ędą: • zgodno ść z celami integracyjnymi, okre ślonymi w kierunkowych dokumentach Unii i Polski (Partnerstwo dla Członkostwa, Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa, itp.), • wielko ść projektu (minimum wynosi ok. 2 mln ECU, projekty mniejsze powinny by ć ł ączone w pakiety lub realizowane ł ącznie z innymi, pokrewnymi), • udokumentowana gotowo ść strony polskiej do współfinansowania, • dojrzałość – gotowo ść do rozpocz ęcia wdra żania projektu, • gotowo ść do wdra żania.

180

Zakres projektów (tzw. fiszek) powinien obejmowa ć: • cele projektu (z odniesieniem do Partnerstwa dla Członkostwa i Narodowego Programu Przygotowa ń do Członkostwa), • lokalizacja (ew. region), • ogólny opis projektu, • ramy instytucjonalne (odpowiedzialno ść , nadzór ), • bud żet (z rozbiciem na wielko ść współfinansowania z ró żnych źródeł), • ustalenia realizacyjne (jednostka wdra żaj ąca, udział twinningu, spodziewana liczba i warto ść kontraktów), • harmonogram realizacji, • odniesienie do „równo ści szans” (w jaki sposób zostanie zapewniony równy udział kobiet i m ęż czyzn), • uwarunkowania oraz kolejno ść najwa żniejszych działa ń, • szereg szczegółowych zał ączników, w tym: standardowa tablica log-frame, powi ązanie projektu z poprzednimi programami Phare oraz z bie żą cymi projektami finansowymi z innych źródeł, itp. Ponadto projekty inwestycyjne powinny zawiera ć: • opis wpływu na środowisko naturalne, • wska źniki rentowno ści (finansowa stopa zwrotu, wewn ętrzny ekonomiczny wska źnik rentowno ści, podstawa oblicze ń, itp.) • tzw. „kryteria inwestycyjne” (efekt katalityczny, współfinansowanie, dodatkowo ść , gotowo ść projektu i jego wielko ść , zdolno ść samodzielnej działalno ści po akcesji Polski do UE, wpływ na warunki konkurencji, itp.), • nawi ązanie do studiów wykonalno ści lub analiz przedinwestycyjnych, • list ę aktów prawnych wi ążą cych si ę z projektem (fakultatywnie), • nawi ązanie do rz ądowych planów i bada ń strategicznych (fakultatywnie). Warto wspomnie ć, że Phare przewiduje mo żliwość współfinansowania uczestnictwa Polski w wewn ętrznych programach Unii Europejskiej. Główny nacisk b ędzie nadal kładziony na form ę pomocy zwan ą „twinningiem” („zbli źniaczenie” – tj. osi ągania korzy ści wynikaj ące ze współpracy z jednostkami bli źniaczymi na Zachodzie), co w praktyce oznacza realizacj ę wspólnych projektów z członkami Unii Europejskiej.

181 Program ISPA Program ISPA wzorowany na Funduszu Spójno ści Unii Europejskiej, b ędzie współfinansował wył ącznie projekty z zakresu infrastruktury transportowej i ochrony środowiska. Inwestycje transportowe dotyczy ć powinny zwłaszcza transeuropejskich sieci lub operacyjnego współdziałania sieci krajowych i europejskich. ISPA nie ma charakteru regionalnego, odnosi si ę do poszczególnych projektów. Celem programu ISPA jest pomoc w osi ągni ęciu unijnych standardów w zakresie infrastruktury. Fundusz Programu ISPA wynosi ć b ędzie rocznie 1 mld Euro (dla wszystkich 10 pa ństw). Przydział środków dla poszczególnych pa ństw, b ędzie dokonany przez Komisj ę Europejsk ą. Opiera si ę ona na nast ępuj ących kryteriach: • liczba ludno ści, • PKB na głow ę mieszka ńca (wg parytetu siły nabywczej), • powierzchnia danego kraju, • pilno ść potrzeb i sta ń zaniedba ń w infrastrukturze, • sprawno ść realizacji projektów w okresach poprzednich. W pierwszym rz ędzie preferowane b ędą projekty dobrze przygotowane i wystarczaj ąco du że, aby poprawi ć wydatnie infrastruktur ę transportow ą i ochron ę środowiska naturalnego. Koszt pojedynczego przedsi ęwzi ęcia w ramach ISPA nie mo że by ć ni ższy od 5 milionów Euro, a wysoko ść dofinansowania projektów waha ć si ę b ędzie w granicach od 50% do 70% planowanych nakładów publicznych. Procedury uzyskania pomocy finansowej programu ISPA przewiduj ą, że kraj- benificjent składa do Komisji Europejskiej wniosek o wsparcie danego, konkretnego projektu (Komisja mo że te ż z własnej inicjatywy uruchomi ć pomoc, je śli dotyczy to studiów projektowych, akcji informacyjnych i propagandowych, itp.) Wniosek powinien zawiera ć m.in.: • okre ślenie instytucji odpowiedzialnej za projekt, • koszt i lokalizacj ę projektu, • harmonogram realizacji, • analiz ę koszty/korzy ści, w tym efekty dla rynku pracy, • analiz ę wpływu na środowisko naturalne, • kompletny plan finansowy, z uwzgl ędnieniem wszystkich źródeł finansowania, • ocen ę projektu na tle polityk wspólnotowych,

182 • informacje o działaniach podj ętych dla zapewnienia wła ściwego wykorzystania i utrzymania projektowanego obiektu, • dane wykazuj ące, że projekt odpowiada szczegółowym kryteriom, dotycz ącym np. zgodno ści z priorytetami Partnerstwa dla Członkostwa i Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa, efektywnego zarz ądzania, itp. Projekty oceniane b ędą przez specjalny Komitet ISPA. Przewodniczy ć mu b ędzie przedstawiciel Komisji Europejskiej, w skład wejd ą przedstawiciele pa ństw członkowskich. Dla ka żdego projektu powołany zostanie Komitet Monitoruj ący, jako wspólne forum Komisji Europejskiej i benificjenta, dla monitoringu i nadzoru nad realizacj ą projektu. Program SAPARD Program SAPARD ma słu żyć przemianom w rolnictwie oraz harmonijnemu i zrównowa żonemu rozwojowi obszarów wiejskich. Jego głównym celem jest wdra żanie Wspólnej Polityki Rolnej, zgodnie z zało żeniami Partnerstwa dla Członkostwa. Do najwa żniejszych przedsi ęwzi ęć finansowych przez SAPARD b ędą nale żeć: • inwestycje w gospodarstwa rolne, • przetwórstwo i dystrybucja produktów rolnych i rybnych, • działania na rzecz poprawy jako ści towarów żywno ściowych i ochrony konsumentów, w tym kontrola ro ślin i kontrola weterynaryjna, • wdra żanie nowych technologii produkcji rolnej przyjaznych dla środowiska naturalnego i krajobrazu, • ró żnicowanie działalno ści gospodarczej na wsi dla uzyskania alternatywnych źródeł dochodów, • wprowadzenie usług w sferze zarz ądzania gospodarstwami, • tworzenie grup producentów, • rozwój i renowacja wsi, ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego i tradycji wiejskich, • ulepszenie i podział gruntów, • system rejestru gruntów, • szkolenia zawodowe, • rozwój infrastruktury wiejskiej, • zarz ądzanie zasobami wodnymi,

183 • le śnictwo, zalesienie gruntów, przetwórstwo i dystrybucja produktów le śnych, • pomoc doradcza, szkoleniowa i informacyjna na rzecz realizacji programu SAPARD. Wielko ść środków przyznanych poszczególnym krajom, b ędzie dokonany przez Komisj ę Europejsk ą w zale żno ści od: liczby ludno ści zwi ązanej z rolnictwem, powierzchni użytków rolnych, PKB na głow ę ludno ści (wg parytetu siły nabywczej). Program SAPARD mo że finansowa ć do 75% kosztów projektu. Jednak w przypadku inwestycji generuj ących przychody pułap ten jest ni ższy, udział środków publicznych w takim projekcie nie mo że przekracza ć 50%, a SAPARD mo że finansowa ć do 75% tej połówki. Jednak w wyj ątkowych przypadkach na mocy decyzji Komisji Europejskiej, faktyczny poziom współfinansowania mo że si ęga ć nawet 85%. Okre ślony b ędzie dla ka żdego projektu indywidualnie, bior ąc pod uwag ę: na ile dost ępne s ą środki krajowe, czy przedsi ęwzi ęcie b ędzie przynosi ć dochód, zasad ę „zanieczyszczaj ący płaci”. Równie ż wst ępne studia projektowe i pomoc techniczna, mog ą by ć w uzasadnionych przypadkach finansowane w 100%. W procedurach uzyskania pomocy finansowej z programu SAPARD zwraca si ę uwagę na ogólne zasady, m.in.: • opracowanie planów dotycz ących rozwoju rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich na szczeblu regionalnym, np. wojewódzkim, • plan powinien obejmowa ć siedmioletni okres zatwierdzony na szczeblu lokalnym i centralnym i zgłoszony do Komisji Europejskiej, • planowanie działania musi by ć zgodne z celami Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej, • w planie powinny by ć przedstawione przewidywane efekty, odno śnie korzy ści gospodarczych, wpływu na środowisko, wzrostu zatrudnienia, a tak że zasady organizacji, kontroli i kary za nieprawidłowo ści, • przewiduje si ę mo żliwo ść monitorowania i modyfikacji planu w toku realizacji programu, • w ka żdym regionie, czyli dla realizacji ka żdego planu, powołany b ędzie Komitet Monitoruj ący SAPARD, pracuj ący według reguł obowi ązuj ących dla Funduszy Strukturalnych Unii Europejskich.

184 Fundusze i kredyty zagraniczne wspieraj ące rozwój turystyki Wśród innych zachodnich źródeł finansowania ró żnych przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z turystyk ą nale ży wymieni ć: • Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej (Counterpart Found),. • Europejski Bank Inwestycyjny, • Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa (FDPA), • Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, • Polsko – Ameryka ński Fundusz Przedsi ębiorczo ści. Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej (Counterpart Found) Fundusz udziela preferencyjnych kredytów i dotacji, m. in. w ramach programu: Inwestycje rolnicze, które s ą przeznaczane na popraw ę jako ści mleka i jego przetworów, przetwórstwo oraz przechowalnictwo zbó ż i ziemniaków, produkcj ę opakowa ń dla zdrowej żywno ści, rozwój usług produkcyjnych i konsumpcyjnych na wsi, rozwój agroturystyki i wypoczynku na terenach wiejskich, rozwój usług weterynaryjnych na wsi oraz rozwój hodowli ryb słodkowodnych. Z kredytu w tym programie mog ą skorzysta ć prywatne przedsi ębiorstwa wiejskie. Przedmiotem kredytowania w ramach rozwoju agroturystyki i wypoczynku na terenach wiejskich, s ą nast ępuj ące przedsi ęwzi ęcia: • adaptacja, modernizacja, rozbudowa i wyposa żenie inwestycyjne zabudowa ń gospodarskich dla turystycznych miejsc noclegowych i do serwowania posiłków oraz pól namiotowo-kempingowych powstaj ących na bazie cz ęś ci lub cało ści obiektów i terenów gospodarstwa rolniczego, • modernizacja, rozbudowa, budowa i wyposa żenie inwestycyjne wiejskich terenów kempingowych oraz o środków wczasowych zlokalizowanych zwłaszcza nad wodą i w górach, wyposa żonych w baz ę noclegowo-żywieniow ą oraz niezb ędn ą zabudow ę i wyposa żenie rekreacyjne (przysta ń, sprz ęt pływaj ący, sprz ęt ochronny). Europejski Bank Inwestycyjny W ramach Linii Kredytowej dla Europy Wschodniej, Europejski Bank Inwestycyjny finansuje kilka zada ń, a w tym m. in. turystyk ę i ochron ę środowiska. Kwota udzielanego kredytu zale ży od banku.

185

Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa (FDPA) Jednym z głównych kierunków działalno ści FDPA jest realizacja programu: „Wspieranie przedsi ębiorczo ści w śród kobiet wiejskich”. Program ten ma na celu aktywne przeciwdziałanie skutkom bezrobocia w rejonach wiejskim i w małych miastach, poprzez tworzenie nowych miejsc pracy i wzrost dochodów w rodzinie. Warunki ubiegania si ę o kredyt s ą takie same, jak w przypadku omówionego wcze śniej programu: Turystyka wiejska: szansa dla Polski. Programy realizowane przez FDPA dotycz ą szkolenia, po życzek i doradztwa. Tematyka szkole ń obejmuje zagadnienia zwi ązane z prowadzeniem małej rodzinnej firmy, ze szczególnym uwzgl ędnieniem zagadnie ń ekonomiczno-finansowych, prawnych i podatkowych oraz metodyki opracowania wniosku o przyznanie po życzki (wraz z uwzgl ędnieniem zdolno ści kredytowej). Po życzki udzielane s ą przede wszystkim na przedsi ęwzi ęcia zwi ązane z podj ęciem działalno ści po raz pierwszy oraz na umo żliwienie tworzenia nowych miejsc pracy. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju Bank ten finansuje program „Rozwój małych i średnich przedsi ębiorstw”, który jest przeznaczony na rozwój takiego rodzaju przedsi ębiorstw oraz prywatyzacj ę przedsi ębiorstw pa ństwowych na preferencyjnych warunkach. Polsko – Ameryka ński Fundusz Przedsi ębiorczo ści Polsko–Ameryka ński Fundusz Rozwoju Przedsi ębiorczo ści udziela kredytów w dowolnej walucie do wyboru. Programy pomocowe innych organizacji europejskich i ameryka ńskich Oprócz wymienionych wy żej mi ędzynarodowych organizacji, fundacji oraz banków wspieraj ących rozwój turystyki istnieje szereg programów z ró żnych krajów, z którymi Rz ąd Polski zawarł umowy dwustronne. Nale żą do nich: • Coaching Program • Program ECOS i TWINS wspieraj ące współprac ę bli źniaczych firm i miast, z krajów Europy Wschodniej i Środkowej z krajami Unii Europejskiej. • Centurio • Fundacja Francja – Polska • Program Małych Dotacji Ambasady Królestwa Niderlandów (KAP) • Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej

186 • Fundacja Konrada Adenauera • Fundacja im Friedricha Eberta • Fundacja im. Friedricha Naumanna • Polski – Niemiecka Współpraca Młodzie ży PNWM-Jugendwerek • Program Partnerstwa dla Samorz ądu Terytorialnego LGPP • Ecolinks • Polsko-Szwajcarska Komisja Środków Polska w Centrum Uwagi • Sida – Szwedzka Agencja ds. Rozwoju Mi ędzynarodowego • Umbrella – Wdra żanie Systemów Jako ści i Zarz ądzania Środowiskowego • Eko-Fundusz • Fundacja Batorego • Fundusz Rozwoju Socjalnego Rady Europy Fundusze prywatnych inwestorów oraz spółek krajowych i zagranicznych Du że efekty dla inwestowania w bran żę turystyczn ą mog ą przynie ść fundusze własne inwestorów krajowych i zagranicznych. Pozyskanie tych funduszy zale żeć b ędzie od podmiotów realizuj ących strategi ę rozwoju turystyki. W tym celu, nale ży opracowa ć specjaln ą ofert ę skierowan ą do potencjalnych inwestorów, która musi by ć na tyle atrakcyjna i korzystna, aby ich zach ęci ć do podj ęcia ryzyka inwestycyjnego. Oferta ta powinna dokładnie precyzowa ć udogodnienia lokalizacyjne, zni żki podatkowe, ułatwienia w nabyciu nieruchomo ści, mo żliwo ści wniesienia aportu w postaci ziemi, tworzenia spółek typu „joint venture”, zawierania umów leasingowych, itp. W chwili obecnej krajowy i zagraniczny biznes jest zaanga żowany w mniejsze lub wi ększe inwestycje zwi ązane z turystyk ą. W rachub ę wchodz ą tu głównie biura podró ży, hotelarstwo, gastronomia, transport (linie autobusowe, lotnictwo, żegluga). Wi ększe inwestycje zagraniczne koncentruj ą si ę w wi ększych miastach. W ostatnich latach weszły na nasz rynek wielkie sieci biur podró ży (Neckermann, ScanHoliday, TUI), powstało wiele restauracji (Mc Donald’s, Pizza Hut, KFC, Burger King), zorganizowano wiele linii autokarowych do najwa żniejszych miast Europy, zorganizowano wiele regularnych i czarterowych poł ącze ń lotniczych, w trakcie budowy znajduje si ę Centrum Handlowo- Hotelowo-Rozrywkowe we Wrocławiu, niebawem podobna inwestycja ma si ę rozpocz ąć w Krakowie. Ponadto buduje si ę wiele kin (tzw. multipleksy), powstaj ą parki wodne i wiele innych atrakcji.

187 Kapitał prywatny, zwłaszcza zagraniczny, anga żuje si ę w projekty wysokodochodowe, głównie w du żych miastach. Jak na razie nie jest on niestety zainteresowany inwestowaniem na terenach wiejskich.

5.3.3. Podsumowanie – wnioski ko ńcowe Pomoc Unii Europejskiej w postaci programu Phare III, Funduszy Przedakcesyjnych, a po wej ściu naszego kraju do UE, korzystania z Funduszy Strukturalnych stanowi ć b ędzie powa żny czynnik mobilizuj ący nasz ą gospodark ę. Obejmuje ona wiele przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z rolnictwem, przemysłem, transportem, zasobami ludzkimi, zatrudnieniem i rynkiem pracy, polityk ą innowacyjn ą, polityk ą wobec małych i średnich przedsi ębiorstw, ochron ą środowiska, ochron ą dóbr kultury. Wszystko to podporz ądkowane jest podstawowemu celowi, jakim jest szybki wzrost gospodarki i jej konkurencyjno ści, prowadz ący w ko ńcowym cyklu do stałego wzrostu poziomu życia ludzi. W ramach tych ogólnych celów gospodarczych, równie ż bran ża turystyczna powinna zabiega ć o pomoc z Unii Europejskiej. Według ekspertów, obecnie sektor ten nie mo że liczy ć na odr ębny program pomocowy typu Phare Tourin. Z tych powodów zachodzi potrzeba wł ączania planów zwi ązanych z gospodark ą turystyczn ą do programów polityki strukturalnej i programów rozwoju regionalnego, tym bardziej, że w wyniku reformy podziału administracyjnego powstały nowe województwa, które stanowi ą regiony w rozumieniu zasad stosowanych w polityce Unii Europejskiej. Gospodarkę turystyczn ą nale ży wł ącza ć do regionalnych strategii, poczynaj ąc od Narodowego Planu Rozwoju, poprzez Krajow ą Strategi ę Rozwoju Regionalnego i strategie regionalne (wojewódzkie) – a ż do lokalnych programów. Poza tym, nale ży przekonywa ć gremia decyzyjne na ró żnych szczeblach o korzy ściach płyn ących z gospodarki turystycznej i traktowa ć j ą jako element konkurencji z innymi sektorami gospodarki oraz regionami. Uruchomione w 2000 roku trzy programy: nowy PHARE, ISPA i SAPARD, s ą czym ś po średnim pomi ędzy dawnym PHARE a Funduszami Strukturalnymi obowi ązującymi w Unii Europejskiej, ale skala pomocy finansowej jest kilkakrotnie wy ższa ni ż dawnego Phare. Maj ą one stanowi ć „poligon do świadczalny” dla stworzenia odpowiedzialnych struktur instytucjonalnych, przygotowania kadr, przygotowania odpowiednich projektów oraz opanowania wymaganych procedur umo żliwiaj ących pełne korzystanie z Funduszy Strukturalnych po wst ąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Przy staraniach o fundusze pomocowe benificjenci powinni dostosowa ć ści śle do wymogów regulaminowych dawców. Z do świadczenia jej wynika, że wiele niezwykle

188 interesuj ących projektów odpadło z powodu nieprawidłowo ści proceduralnych i braków w zło żonych dokumentach. Podstawow ą zasad ą jest zachowanie kolejno ści działa ń: konkurs projektów, przydział funduszy, kontraktacja (zawieranie umów Inwestor – Wykonawca / Dostawca), realizacja projektu i rozliczenia bie żą ce, zako ńczenie projektu i rozliczenie ko ńcowe. Pomini ęcie którego ś z etapów lub niezachowanie kolejno ści powoduje, że dotacja zostaje wstrzymana lub cofni ęta. Najważniejszym z punktu widzenia inwestora, dokumentem okre ślaj ącym zasady przyznawania środków, jest regulamin (Funduszu Dotacji). Konkurs projektów przebiega zwykle zgodnie z procedurami bardzo zbli żonymi do przetargowych. Przede wszystkim projekt musi zawiera ć wszystkie wymagane dokumenty. Regulamin okre śla, jakie dokumenty musz ą by ć zał ączone do wniosku o dotacj ę (np. kosztorys inwestorski, uchwała rady gminy popieraj ąca projekt, itp.). Brak wymaganych dokumentów mo że spowodowa ć odrzucenie wniosku ze wzgl ędów formalnych przed poddaniem go ocenie merytorycznej. Nast ępnie sprawdzana jest zgodno ść projektu z wymaganiami regulaminu; rodzaj planowanej inwestycji, termin realizacji, zasady finansowania inwestycji itp. – wszystkie te dane musz ą odpowiada ć wymogom regulaminowym. Potem nast ępuje: • ocena merytoryczna projektu; • ocena projektu pod k ątem finansowym; komisja zwraca szczególn ą uwag ę na niedoszacowania i ra żą ce przeszacowania kosztorysu. O przydziale funduszy decyduje specjalnie powołana komisja kieruj ąc si ę tzw. list ą rankingow ą projektów opart ą na ocenie merytorycznej i finansowej przedsi ęwzi ęcia. Zawieranie umów z wykonawcami na roboty, usługi i dostawy materiałów musi opiera ć si ę na zasadach przetargowych. Realizacja i rozliczenia musz ą by ć zgodne z przyjętymi terminami i regulaminem. Wskazane jest aby projekty popierane były przez samorz ądy gminne lub powiatowe. Niewykluczone, że b ędą one musiały udzieli ć gwarancji finansowych na zabezpieczenie nale żytego wykorzystania środków finansowych przyznanych przez Uni ę Europejsk ą.

189

HARMONOGRAM REALIZACJI STRATEGII

190 PROGRAM 2. MODERNIZACJA I ROZBUDOWA INFRASTRUKTURY TURYSTYCZNEJ Zadania Odpowiedzialni za Termin Szacunkowe koszty Źródła finansowania realizacj ę realizacji 1. Budowa siedziby Centrum Informacji, Promocji i Urz ąd Powiatowy 2002-2004 500 000 Bud żet powiatowy, środki pomocowe, prywatni Obsługi Ruchu Turystycznego (b ędącego równocze śnie inwestorzy siedzib ą innych instytucji) 2. Budowa kolejki gondolowej i o środka sportowo-rekreacyjnego w Słopnicach Ustalenie wst ępnych zało żeń oraz uzyskanie pozwole ń Nowo powstała 2001 Porównywalne z Bud żet wojewódzki, powiatowy oraz bud żety na budow ę spółka akcyjna lub kosztami budowy gminne, Polskie Koleje Linowe, Fundusz Pracy, Wykonanie dokumentacji technicznej spółka z ograniczon ą 2002 kolejki na Jaworzyn ę Pa ństwowe Przedsi ębiorstwo „Totalizator Realizacja odpowiedzialno ści ą 2003-2007 Krynick ą (65 mln zł Sportowy” w 1996r) Budowa infrastruktury technicznej dla kolejki (drogi, Urz ąd Powiatowy 2001-2004 Bud żet wojewódzki, powiatowy oraz bud żety parkingi, wodoci ągi, kanalizacja) Urz ędy gminne gminne, Fundusz Pracy, SAPARD Budowa zaplecza dla koleji (baza noclegowa, 2002-2007 Bud żet pa ństwowy, bud żety gminne, prywatni gastronomiczna i sportowo-rekreacyjna) inwestorzy, PTTK, Totalizator Sportowy 3. Budowa kompleksu basenów termalnych w Por ębie Wielkiej Sporz ądzenie dokumentacji technicznej Urz ąd Gminy 2001 Bud żet wojewódzki, powiatowy oraz bud żet Realizacja Nied źwied ź 2001-2003 2800 000 Gminy Nied źwied ź, Totalizator Sportowy Budowa infrastruktury technicznej dla kompleksu Urz ąd Gminy 2001-2003 Bud żet Gminy Nied źwied ź, GPN, Fundusz basenów (drogi, parkingi, wodoci ągi, kanalizacja) Nied źwied ź Ochrony Środowiska Naturalnego, Fundacja Rozwoju Komunalnego, Fundusz Pracy Budowa zaplecza dla kompleksu basenów Urz ąd Gminy 2002-2007 Prywatni inwestorzy, bud żet Gminy Nied źwied ź Nied źwied ź Budowa o środka rehabilitacyjnego dla dzici w Por ębie Urz ąd wojewódzki i 2002-2006 Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej, Wielkiej powiatowy Polsko-Ameryka ński Instytut Pediatrii Collegium Medicum w Krakowie, Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych 4. Zagospodarowanie zbiornika Młynne dla potrzeb Urz ąd Powiatowy, 2001-2010 100 000 000 Fundusz Ochrony Środowiska Naturalnego, turystyki Regionalny Zarz ąd Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej, prywatni Gospodarki Wodnej inwestorzy, bud żet powiatowy, bud żety gmin Laskowa i Limanowa, PTTK, Totalizator Sportowy 5. Doko ńczenie budowy o środka wczasowo- Urz ąd powiatowy, 2001-2003 Inwestorzy prywatni, Fundusz Rehabilitacji Osób rehabilitacyjnego dla dorosłych w Szczawie Urz ąd Niepełnosprawnych Marszałkowski

191 6. Urz ądzenie parku zdrojowego i pijalni wód Urz ąd Powiatowy, 2001-2003 Bud żet powiatowy, bud żet Gminy Kamienica, mineralnych w Szczawie Urz ąd Gminy w Fundusz pracy (roboty interwencyjne), SAPARD Kamienicy 7. Doko ńczenie budowy hotelu lub motelu w Mszanie Urz ąd Miasta i 2001-2003 Bud żet powiatowy, bud żet Miasta i Gminy Dolnej Gminy w Mszanie Mszana Dolna, inwestorzy prywatni Dolnej 8. Budowa hali sportowej w Mszanie Dolnej Urz ąd Miasta i 2001-2003 Totalizator Sportowy Gminy Mszana Dolna 9. Budowa du żych k ąpielisk z pełnym zapleczem (drogi, 2001-2004 Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej, sanitariaty, pola biwakowe, punkty gastronomiczne, UG w Mszanie Totalizator Sportowy, bud żety gminne, prywatni doprowadzenie energii elektrycznej, wody, gazu, itp.) Dolnej inwestorzy, Fundusz Ochrony Środowiska 9a) na Mszance w Mszanie Dolnej UG w Dobrej i Naturalnego 9b) na Łososinie mi ędzy Dobr ą i Tymbarkiem Tymbarku 9c) na Łososinie w rejonie Młynnego (w UG w Laskowej miejscu projektowanego zbiornika) 10. Budowa małych k ąpielisk w miejscowo ściach o Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej, wi ększym nat ęż eniu ruchu turystycznego UG w Mszanie Totalizator Sportowy, bud żety gminne, prywatni 10a) Kasinka Mała Dolnej inwestorzy, Fundusz Ochrony Środowiska 10b) Lubomierz UG w Mszanie Naturalnego, Fundusz Pracy 10c) Laskowa Dolnej 10d) Jurków UG w Laskowej 10e) Skrzydlna UG w Dobrej 10f) Słopnice UG w Dobrej 10g) Kamienica UG w Słopnicach 10h) Raba Ni żna UG w Kamienicy UG w Mszanie Dolnej

192 11. Zagospodarowanie dróg tranzytowych oraz o 2001-2003 Wojewódzki i Powiatowy Zarz ąd Dróg, Urz ędy wybitnych walorach widokowych dla celów Gminne, Fundusz Pracy, Lasy Pa ństwowe turystycznych (budowa parkingów, miejsc postojowych wyposa żonych w WC, kosze na śmieci, tablice informacyjne, zadaszenia, itp.) na drodze Kraków- Dobczyce- Mszana Dolna- Kamienica-Kro ścienko w miejscowo ściach: 11a) Krupciówka UG Mszania Dolna 11b) Lubomierz UG Mszania Dolna 11c) Koszarki UG Kamienica 11d) Rzeki UG Kamienica na drodze Rabka- Mszana Dolna- Limanowa- Nowy Sącz w miejscowo ściach: 11f) Tymbark UG Tymbark 11g) Wysokie UG Łukowica 11h) Raba Ni żna UG Mszana Dolna 11i) Gruszowiec UG Limanowa oraz w innych miejscach: 11j) Laskowa Górna UG Laskowa 11k) Stare Rybie UG Limanowa 11l) Przeł ęcz Słopnicka UG Słopnice 11m) Stara Wie ś UG Limanowa 11n) Chyszówki UG Dobra 11o) Kasina Wielka UG Mszana Dolna 11p) Ostra UG Limanowa 11r) Przeł ęcz Widoma UG Laskowa 14. Restauracja zabytkowych pałaców i parków 2001-2004 Wojewódzki Konserwator Zabytków, bud żety podworskich z przeznaczeniem na cele turystyczne gminne, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa w: UG Laskowa Narodowego 12a) Laskowej UG Mszana Dolna 12b) Rabie Ni żnej UG Łukowica 12c) Przyszowej 13. Budowa schroniska turystycznego na Mogielicy Urz ąd Powiatowy 2001-2003 PTTK, Urz ąd Marszałkowski, SAPARD 14. Urz ądzenie szlaków narciarskich na terenie Beskidu PTTK, Urz ędy 2001-2003 Bud żety gminne, Fundusz Pracy Wyspowego na trasie Kasina Wielka- Śnie żnica- Gminne Gruszowiec- Ćwili ń- Jurków- Mogielica- Bukowy Wierch- Szczawa- Magurzyca- Jaworzynka

193 15. Budowa górskich szlaków pieszych: PTTK, Urz ędy 2001-2003 Bud żety gminne, Fundusz Pracy 15a) Limanowa- Łysa Góra Gminne 15b) Limanowa- Łukowica 15c) rzyszowa- Ły żki (ł ącznikowy) 16. Budowa parkingów i bram wjazdowych w celu Gorcza ński Park 2001-2003 Fundusz Ochrony Środowiska Naturalnego, szerszego udost ępnienia Gorcza ńskiego Parku Narodowy Ekofundusz, środki własne GPN, Narodowego

194 PROGRAM 3. BUDOWA SYSTEMU INFORMACJI I DYSTRYBUCJI USŁUG TURYSTYCZNYCH Zadania Odpowiedzialni za Termin Szacunkowe Źródła finansowania realizacj ę realizacji koszty 1. Powołanie Powiatowej Organizacji Turystycznej Starostwo Powiatowe w 2001 Bud żety powiatowy, miejskie, gminne, Limanowej, Małopolska środki podmiotów bran ży turystycznej, Organizacja Turystyczna lokalne organizacje turystyczne 2. Organizacja Powiatowego Centrum Informacji, Starostwo Powiatowe, Urz ędy 2001-2002 3 etaty + koszty Bud żety powiatowy, miejskie, gminne, Promocji i Obsługi Ruchu Turystycznego Gminne, Urz ąd Wojewódzki wyposa żenia środki podmiotów bran ży turystycznej, lokalne organizacje turystyczne 3. Utworzenie powiatowej bazy danych dla systemu Centrum Informacji, Promocji i 2001, ci ągła Bud żety powiatowy, miejskie, gminne, informacji i promocji oraz jego integracja z Obsługi Ruchu Turystycznego aktualizacja środki podmiotów bran ży turystycznej, INFOTUREM i INTERNETEM lokalne organizacje turystyczne 4. Tworzenie sieci profesjonalnych punktów Centrum Informacji, Promocji i Od 2001 w miar ę 1 etat + koszty Bud żety powiatowy, miejskie, gminne, informacji, promocji i obsługi ruchu turystycznego Obsługi Ruchu Turystycznego potrzeb wyposa żenia środki podmiotów bran ży turystycznej, (stałych i sezonowych) lokalne organizacje turystyczne 5. Tworzenie samoobsługowych punktów informacji Centrum Informacji, Promocji i Od 2001 w miar ę Bud żety powiatowy, miejskie, gminne, turystycznej Obsługi Ruchu Turystycznego potrzeb środki podmiotów bran ży turystycznej, lokalne organizacje turystyczne 6. Przygotowanie zestawu materiałów informacyjnych Centrum Informacji, Promocji i Corocznie, Urz ąd Powiatowy, Urz ędy Gminne, dla podmiotów bran ży turystycznej Obsługi Ruchu Turystycznego pocz ąwszy od 2001 podmioty bran ży turystycznej 7. Poprawa oznakowania terenowego Urz ędy Gminne Stale, pocz ąwszy od Urz ąd Powiatowy, Urz ędy Gminne, 2001 GPN, bran ża turystyczna, Zarz ąd Dróg Publicznych 8. Przygotowanie kalendarza imprez Centrum Informacji, Promocji i Corocznie, Urz ąd Powiatowy, Urz ędy Gminne, Obsługi Ruchu Turystycznego pocz ąwszy od 2001 podmioty bran ży turystycznej

PROGRAM 4. ROZWIJANIE I INTEGRACJA PROMOCJI Zadania Odpowiedzialni za Termin Szacunkowe Źródła finansowania realizacj ę realizacji koszty 1. Organizacja i integracja działalno ści promocyjnej Centrum Informacji, Promocji i 2001-2010 3 etaty + koszt Urz ąd Powiatowy, Urz ędy Gminne (w Obsługi Ruchu Turystycznego wyposa żenia 80%), podmioty bran ży turystycznej (w 20%) 2. Dobór produktów do promocji na rynkach Centrum Informacji, Promocji i Corocznie, Urz ąd Powiatowy, Urz ędy Gminne, turystycznych Obsługi Ruchu Turystycznego pocz ąwszy od 2001 podmioty bran ży turystycznej

195

3. Przygotowanie zestawu wydawnictw promocyjno- Centrum Informacji, Promocji i Na bie żą co, Urz ąd Powiatowy, Urz ędy Gminne, informacyjnych przeznaczonych do sprzeda ży Obsługi Ruchu Turystycznego pocz ąwszy od 2001 podmioty bran ży turystycznej, fundusze pomocowe 4. Promocja inwestycji w zakresie infrastruktury Urz ąd Powiatowy Na bie żą co, Urz ąd Powiatowy, Urz ędy Gminne, turystycznej pocz ąwszy od 2001 fundusze pomocowe 5. Prowadzenie systematycznych bada ń Powiatowa Organizacja Na bie żą co, Powiatowa Organizacja Turystyczna, marketingowych Turystyczna pocz ąwszy od 2001 Centrum Informacji, Promocji i Obsługi Ruchu Turystycznego, podmioty bran ży turystycznej, uczelnie, instytucje naukowe

196

PROGRAM 5. PODNOSZENIE JAKO ŚCI USŁUG TURYSTYCZNYCH Zadania Odpowiedzialni za Termin Szacunkowe Źródła finansowania realizacj ę realizacji koszty 1. Kategoryzacja bazy noclegowej Urz ąd Wojewódzki, Urz ąd Na bie żą co, Budżet Pa ństwa, Stowarzyszenia Powiatowy, Urz ędy Gminne, pocz ąwszy od 2001 Agroturystyczne Stowarzyszenia agroturystyczne 2. Podnoszenie jako ści atrakcji turystycznych Gestorzy atrakcji turystycznych, Na bie żą co, Fundusze prywatnych inwestorów i inwestorzy, regionalna i lokalna pocz ąwszy od 2001 gestorów atrakcji, środki organizacja turystyczna wojewódzkie, powiatowe, gminne, fundusze pomocowe, Polskie Centrum Bada ń i Certyfikacji 3. Podnoszenie jako ści usług hotelarskich Wła ściciele obiektów Na bie żą co, Prywatni wła ściciele obiektów noclegowych pocz ąwszy od 2001 noclegowych, inwestorzy, Polskie Centrum Bada ń i Certyfikacji 4. Podnoszenie jako ści usług gastronomicznych Wła ściciele bazy gastronomicznej Na bie żą co, Wła ściciele placówek pocz ąwszy od 2001 gastronomicznych, inwestorzy, Polskie Centrum Bada ń i Certyfikacji 5. Wdra żanie jako ściowego systemu ISO - 9000 Gestorzy atrakcji i bazy Na bie żą co, Gestorzy atrakcji i bazy turystycznej, turystycznej pocz ąwszy od 2001 Polskie Centrum Bada ń i Certyfikacji

197

ANEKS

198

I. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO GOSPODARCZEGO WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO - TURYSTYKA 15 Wprowadzenie Mamy nadziej ę, i ż rok 2000 stanie si ę dla Krakowa i regionu Małopolski rokiem przełomowym w prowadzeniu aktywnej polityki regionalnej, w której turystyka uzyska znacz ącą pozycj ę, adekwatn ą do rangi posiadanego dziedzictwa kulturowego, istniej ących zasobów materialnych i kadrowych oraz wieloletnich tradycji w rozwijaniu sportu, rekreacji i turystyki. Turystyka spełnia w rozwoju regionalnym i lokalnym wa żne funkcje polityczne, społeczne i gospodarcze staj ąc si ę jednocze śnie źródłem koniunktury dla szeregu dziedzin z ni ą współpracuj ących. Mi ędzynarodowa i krajowa konkurencja na rynku turystycznym wymaga zwi ększenia regionalnych wysiłków poprzez rozwój współpracy i koncentracj ę środków w celu nadania regionowi nowej pozycji marketingowej jako Środkowo-Europejskiego kierunku przyjazdów turystycznych. Jest kilka przyczyn, dlaczego tak stary region, który ma znaczne do świadczenia w turystyce chce sta ć si ę i by ć postrzegany na rynku jako nowoczesny region turystyczny. Pierwsze i najwa żniejsze to u świadomienie sobie, że istniej ący polski produkt turystyczny nie jest ju ż konkurencyjny na światowym rynku turystycznym. W zwi ązku z tym istnieje potrzeba zmiany pozycji produktu i rynku na wszystkich poziomach od krajowego do lokalnego. Nowe produkty turystyczne wymagaj ą modernizacji infrastruktury, rozwoju edukacji turystycznej oraz stosowania niekonwencjonalnych metod działania na rynku. Stanowi ą one kluczow ą przesłank ę dla przyszłej strategii rozwoju turystyki w kraju i województwie małopolskim. Działania te nale ży podejmowa ć przy zachowania zasad zrównowa żonego rozwoju, których przestrzeganie ma du ży wpływ na wizerunek regionu. Regionalna strategia rozwoju turystyki uwzgl ędnia priorytetowe cele i kierunki rozwoju turystyki w Polsce, regionach s ąsiednich i obszarach przygranicznych na Słowacji. Nie pomija równie ż uwarunkowa ń zwi ązanych z tendencjami ilo ściowymi i jako ściowymi wyst ępuj ącymi w Polsce i na świecie, wymaganiami stawianymi przez Uni ę Europejsk ą oraz zaleceniami Światowej Organizacji Turystyki.

Strategiczne cele rozwoju turystyki

15 Opracowano na podstawie: „Strategia rozwoju woj. małopolskiego-turystyka”, praca zbiorowa, Instytut Turystyki 1999

199 Dla zbudowania strategii rozwoju turystyki województwa małopolskiego konieczne jest sformułowanie celów, priorytetowych programów i wynikaj ących z nich zada ń dla całego regionu, wskazania strategicznych subregionów, obszarów i głównych miejscowo ści w których turystyka nadal b ędzie si ę koncentrowa ć lub gdzie ma szans ę sta ć si ę potencjaln ą aktywno ści ą gospodarcz ą. Do głównych celów strategii nale ży zaliczy ć: • Wzmocnienie pozycji turystycznej województwa małopolskiego na rynkach krajowych i zagranicznych. • Zwi ększenie liczby i czasokresu pobytu turystów i podróżnych (krajowych i zagranicznych) odwiedzaj ących województwo. • Wzrost dochodów i zatrudnienia w gospodarce turystycznej i dziedzinach z ni ą współpracuj ących. Warunkami koniecznymi do stosowania w realizacji tak sformułowanej strategii s ą: • Zachowanie i ochrona warto ści kulturowych i przyrodniczych. • Zachowanie istniej ących wi ęzi społecznych. • Stosowanie zasad zrównowa żonego rozwoju. W celu realizacji tak sformułowanej strategii rozwoju turystyki w województwie małopolskim proponujemy uruchomienie nast ępuj ące szczegółowe długookresowe programy rozwoju: Priorytetowe programy: • Poszerzenie i rozwój walorów i atrakcji turystycznych. • Rozwój nowych produktów turystycznych w powi ązaniu z programem rozwoju krajowych produktów markowych. • Modernizacja i rozbudowa infrastruktury turystycznej i paraturystycznej. • Doskonalenie systemu promocji i dystrybucji produktu turystycznego regionu. • Rozwój systemu informacji turystycznej i rezerwacji usług turystycznych. • Podnoszenie jako ści i konkurencyjno ści małopolskiej turystyki. • Edukacja turystyczna.

Identyfikacja wiod ących i uzupełniaj ących produktów turystycznych regionu Przeprowadzona standaryzacja produktu turystycznego wskazuje, że posiadaj ą one zró żnicowan ą warto ść rynkow ą. Decyduje o niej siła przyci ągania produktu, zale żna od atrakcyjno ści oferty, wyra żonej sum ą wizerunku produktu na rynku, szeroko rozumianej

200 dost ępno ści, stopnia skomercjalizowania i konkurencyjno ści. Bior ąc pod uwag ę powy ższe do produktów wiod ących w województwie małopolskim zaliczono nast ępuj ące produkty markowe: • Turystyk ę kulturow ą i miejsk ą. • Turystyk ę aktywn ą (piesz ą, górsk ą, narciarsk ą, je ździeck ą) rekreacyjn ą i specjalistyczn ą. • Turystyk ę pobytowo – rekreacyjn ą (letni ą i zimow ą). • Lecznictwo uzdrowiskowe i rehabilitacj ę. • Turystyk ę biznesow ą. • Turystyk ę tranzytow ą i przygraniczn ą. • Turystyk ę na obszarach wiejskich - agroturystyka i ekoturystyka. Wymienione produkty turystyczne dobrze wpisuj ą si ę w program rozwoju produktów markowych polskiej turystyki. Powinny one odgrywa ć podstawow ą rol ę w kreowaniu zintegrowanej oferty turystycznej regionu oraz by ć przedmiotem szczególnego zainteresowania i działa ń władz administracyjnych, samorz ądów lokalnych, podmiotów gospodarczych, otoczenia społeczno-gospodarczego i ludno ści Małopolski. Produkty uzupełniaj ące, ze wzgl ędu na niewielk ą gł ęboko ść rynku i mał ą dochodowo ść mo żna traktowa ć jako drugorz ędne w skali całego regionu. Jednak że w mniejszych rejonach (obszarach strategicznych i miejscowo ściach) mog ą one spełnia ć rol ę produktów wiod ących. Do tej kategorii produktów nale ży zaliczy ć: • Turystyk ę religijn ą i pielgrzymkow ą. • Wypoczynek świ ąteczny i weekendowy. • Turystyk ę rowerow ą. • Turystyk ę wodn ą (kajakarstwo, żeglarstwo, windsurfing, rafting (spływy tratwami). • Lotniarstwo, baloniarstwo. • My ślistwo, łowiectwo. • Wędkarstwo. • Taternictwo, wspinaczka skałkowa, speleologia. • Inne formy zainteresowa ń (specjalistycznych i hobbistycznych).

Subregiony i obszary strategiczne rozwoju turystyki.

201 Dla ułatwienia realizacji strategii rozwoju turystyki oraz koncentracji działa ń organizacyjnych i inwestycyjnych, w regionie małopolskim wydzielono 4 subregiony i 12 obszarów strategicznych. Dla ich wyodr ębnienia wzięto pod uwag ę: poło żenie i zwarto ść terytorialn ą, rozmieszczenie walorów i atrakcji, infrastruktur ę turystyczn ą oraz paraturystyczn ą, potencjalne mo żliwo ści tworzenia nowych produktów turystycznych. Dzi ęki temu mo żliwa b ędzie lepsza koordynacja planów i współpraca przy wdra żaniu strategii lokalnego produktu turystycznego. Subregion krakowski obejmuje cały obszar dawnego woj. krakowskiego oraz obszary wł ączone do woj. małopolskiego z dawnych województwa bielskiego i katowickiego w wyniku reformy podziału administracyjnego. W obr ębie tego subregionu wydzielono 5 obszarów strategicznych: Kraków, Jura Krakowsko-Cz ęstochowska My ślenice-Wieliczka, Wadowice, Sucha Beskidzka Subregion tarnowski obejmuje obszary dawnego woj. tarnowskiego. Na terenie Subregionu Tarnowskiego wyodr ębniono 2 obszary strategiczne: Bochnia-Brzesko i Tarnów Subregion podhala ńsko – tatrza ński obejmuje dwa powiaty: tatrza ński i nowotarski i wyró żniono 2 obszary strategiczne: Nowy Targ i Zakopane Subregion nowos ądecki obejmuje 3 powiaty na terenie dawnego woj. Nowos ądeckiego i wyodr ębniono 3 obszary strategiczne, pokrywaj ące si ę z obecnymi granicami administracyjnymi powiatów: Limanowa, Nowy S ącz, Gorlice Dla ka żdego z wymienionych obszarów strategicznych sprecyzowano jakie kategorie produktów wiod ących i uzupełniaj ących nale ży rozwija ć w latach 2000-2010.

Analiza SWOT Nie zagł ębiaj ąc si ę w dane statystyczne i analiz ę danych dotycz ących obecnego stanu Małopolski jako kierunku turystycznego, przechodzimy do rezultatów podsumowanych w analizie SWOT.

Mocne strony Słabe strony (+) (-) elementy produktu elementy produktu Unikatowe w skali mi ędzynarodowej warto ści Niezadowalaj ący stan sanitarny i porz ądek dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. miejscowo ści turystycznych. Zró żnicowanie przestrzenne zasobów Niedostateczny stan infrastruktury technicznej turystycznych. i społecznej.

202 Mi ędzynarodowe znaczenie Krakowa, Słabe dostosowanie infrastruktury noclegowej Zakopanego, Wieliczki, O świ ęcimia i i żywieniowej do obecnych potrzeb i Krynicy. wymogów turystycznych. Ró żnorodna i znacz ąca ilo ściowo baza Zbyt słabe wykorzystanie i niska turystyczna. komercjalizacja atrakcji turystycznych. Istnienie wykształconej kadry turystycznej na Wąska oferta produktów i pakietów ró żnych poziomach. turystycznych. Wieloletnie powi ązania komercyjne z krajem Niski poziom kadr turystycznych. i zagranic ą. Niski stan bezpiecze ństwa publicznego. Niedostateczne działania marketingowe na strategicznych rynkach. Zbyt w ąski zakres bada ń marketingowych.

elementy rynku elementy rynku Korzystna lokalizacja geograficzna Mała liczba segmentów rynku. Dobra zewn ętrzna dost ępno ść transportowa Niedostateczne wspomaganie rynku do regionu. turystycznego przez sektor publiczny. Brak wyspecjalizowanej kadry dla turystyki aktywnej i specjalistycznej. Słaba dost ępno ść transportowa w regionie.

elementy komunikacji społecznej elementy komunikacji społecznej

Istnienie proturystycznego lobby Niesprawny system informacji i promocji. regionalnego i lokalnego. Niedostateczne oznakowanie turystyczne i Dobrze zachowany ekologicznie „wizerunek drogowe. przyrody małopolskiej”. Brak wypracowanego kompromisu pomi ędzy Wieloletnie tradycje w organizacji i obsłudze funkcj ą ochrony przyrody, a turystyk ą. ruchu turystycznego. Słaba współpraca bran ży turystycznej z administracja publiczn ą. szanse zagro żenia (+) (-) elementy produktu elementy produktu Powołanie Polskiej Organizacji Turystycznej. Nieefektywna polityka w zakresie marketingu polskiej Poprawa jako ści istniej ących i rozwój nowych turystyki.

203 produktów turystycznych. Mało efektywny krajowy system informacji i promocji Wzrost zainteresowania turystyk ą polsk ą. turystycznej. Słabe zaanga żowanie kapitału w inwestycje turystyczna i transportowe. elementy rynku elementy rynku

Promocja Krakowa 2 000 jako stolicy Kultury Spadek poziomu życia w kraju. Europejskiej. Recesja gospodarcza w Europie Wschodniej. Promocja Zakopanego i regionu jako kandydatury Konkurencja. Zimowej Olimpiady 2010. Brak kapitału inwestycyjnego. Penetracja istniej ących i potencjalnych rynków Brak planowania turystycznego na szczeblu lokalnym i turystycznych. regionalnym. Mo żliwo ść wsparcia rozwoju turystyki środkami Niedostateczne środki na wspieranie finansowe przedakcesyjnymi UE . promocji polskiej turystyki. Patronat WTO nad wzorcowym hotelem szkoleniowym Centrum Edukacji Kadr Turystycznych Instytutu Turystyki Oddział w Krakowie.

Według analizy SWOT mocne strony regionu powinny sta ć si ę podstaw ą budowy strategii rozwoju turystyki, produktów turystycznych i nasilenia ich promocji w kraju i zagranic ą.

204 Programy priorytetowe

1. Poszerzenie oraz rozwój walorów i atrakcji turystycznych

Zadania: 1. Kreowanie nowych atrakcji kulturalnych i przyrodniczych. 2. Doskonalenie zarz ądzania istniej ącymi atrakcjami. 3. Wypracowanie kompromisu miedzy funkcjami ochronnymi a turystycznymi obszarów chronionych. 4. Wykorzystanie autentyzmu regionalnego. 5. Przej ście od prezentacji zasobów turystycznych do budowy wizerunku atrakcji.

2. Rozwój nowych produktów turystycznych w powi ązaniu z programem rozwoju krajowych produktów markowych

Zadania: 2. Redefiniowanie istniej ących produktów turystycznych. 3. Opracowywanie i budowa nowych produktów turystycznych. 4. Sformułowanie ogólnych programów rozwoju wiod ących produktów turystycznych. 5. Sformułowanie ogólnych programów rozwoju uzupełniaj ących produktów turystycznych. 6. Rozwój uczestnictwa bran ży turystycznej Małopolski w ogólnopolskich stowarzyszeniach produktów markowych i ich pochodnych. 7. Wspieranie powstawania regionalnych stowarzysze ń i zwi ązków grupuj ących producentów usług turystycznych. 8. Nadanie wiod ącej roli Regionalnej Organizacji Turystycznej w tworzeniu koncepcji, struktury i komercjalizacji regionalnego produktu turystycznego.

3. Modernizacja i rozbudowa infrastruktury turystycznej i paraturystycznej

Węzłowe znaczenie dla dalszego rozwoju turystyki w woj. małopolskim ma rozbudowa infrastruktury turystycznej, w celu zaspokojenia rosn ących z ka żdym rokiem potrzeb jako ściowych i ilo ściowych turystyki oraz dostosowania jej do standardów obowi ązuj ących w Unii Europejskiej.

Zadania. 1. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury drogowej, a w szczególno ści drogi szybkiego ruchu My ślenice - Zakopane, Tarnów –Krynica oraz linii kolejowej Kraków- Nowy S ącz -Krynica. 2. Kontynuacja przekształce ń własno ściowych oraz komercjalizacji bazy noclegowej. 3. Wprowadzenie ułatwie ń finansowych w zakresie modernizacji i podnoszenia standardu bazy noclegowej. 4. Rozbudowa urz ądze ń sportowo – rekreacyjnych oraz zaplecza dla turystyki specjalistycznej, a w szczególno ści wyci ągów narciarskich, odkrytych basenów pływackich i kortów tenisowych. 5. Opracowanie programów inwestycyjnych dla poszczególnych subregionów turystycznych. 6. Wprowadzenie do kalendarza imprez w Małopolsce Forum Inwestycji Turystycznych

205 4. Doskonalenie systemu promocji i dystrybucji produktu turystycznego regionu .

Promocja jest elementem działalno ści marketingowej. Głównym jej zadaniem jest wspieranie popytu turystycznego na krajowych i zagranicznych rynkach. Do głównych celów promocji nale ży zaliczy ć; • kształtowanie i utrwalanie pozytywnego obrazu Polski, przełamywanie dotychczasowych stereotypów, • utrzymanie tempa wzrostu liczby zagranicznych przyjazdów turystycznych do Polski na poziomie europejskim (ok. 5 % rocznie), • przekształcenie struktury przyjazdów do Polski w kierunku szybszego wzrostu liczby przyjazdów turystów, zamiast odwiedzaj ących jednodniowych, • wydłu żenie pobytów cudzoziemców w Polsce, • aktywizowanie rynku krajowego.

Zadania: 1. Prowadzenie aktywnych działa ń promocyjnych w oparciu o Regionaln ą Organizacje Turystyczn ą w współpracy z Polsk ą i Lokalnymi Organizacjami Turystycznymi przy ścisłej współdziałaniu z bran żą turystyczn ą i Polskimi O środkami Informacji Turystycznej zagranic ą. 2. Opracowanie regionalnego programu promocji wraz z rocznymi palami marketingowymi województwa. 3. Koordynacja i intensyfikacja promocji produktów turystycznych na rynkach turystycznych. 4. Opracowanie logo turystycznego województwa małopolskiego. 5. Promocja produktów turystycznych na wa żniejszych rynkach zagranicznych. 6. Promocja inwestycji z zakresu infrastruktury turystycznej. 7. Prowadzenie systematycznych bada ń marketingowych wzmacniaj ący koncepcje budowy produktów turystycznych.

5. System informacji turystycznej i rezerwacji

Zadania: 1. Utworzenie Małopolskiej Organizacji Turystycznej oraz Subregionalnych Organizacji Turystycznych w Krakowie, Tarnowie, Nowym S ączu i Zakopanem. 2. Utworzenie Regionalnego Systemu Informacji Turystycznej w oparciu o istniej ący program INFOTUR – 4 i sie ć punktów informacji turystycznej w całej Polsce. 3. Postulowanie powołania Narodowego Systemu Rezerwacji i Dystrybucji Usług Turystycznych z łatwym dost ępem poprzez sie ć INTERNET. 4. Wspieranie powoływania Sieci Punktów Informacji i Obsługi ruchu Turystycznego o charakterze publicznym, prywatno – publicznym i prywatnym na terenie województwa. 5. Stałe doskonalenie oznakowania turystycznego i transportowego .

206

6. Podnoszenie jako ści i konkurencyjno ści małopolskiej turystyki

Zadania: 1. Kategoryzacja bazy noclegowej, ł ącznie z gospodarstwami agroturystycznymi i pokojami go ścinnymi. 2. Podnoszenie jako ści w najwa żniejszych atrakcjach turystycznych. 3. Opracowanie programu wieloletniego podnoszenia jako ści usług hotelarskich. 4. Opracowanie programu wieloletniego podnoszenia jako ści usług gastronomicznych. 5. Wdra żanie systemu ISO – 9000 do bazy noclegowej, gastronomicznej i biur podró ży. 6. Dąż enie do uzyskania certyfikatu norm ISO 14 000 przez główne miejscowo ści turystyczne regionu. 7. Wprowadzenie przyznawania corocznie Małopolskiej Nagrody Jako ści w turystyce w kategorii baza noclegowa, biuro podró ży

7. Edukacja turystyczna

Zadania: 1. Podniesienie efektywno ści kształcenia poprzez system konkursów. 2. Rozwijanie programu Edukacji Kadr Turystycznych powstałego w oparciu o Hotel Szkoleniowy Instytutu Turystyki oddział w Krakowie pod patronatem Światowej Organizacji Turystyki z siedzib ą w Madrycie 3. Opracowanie, we współpracy z Ministerstwem Transportu i Gospodarki Morskiej, programu permanentnego doskonalenia zawodowego osób dorosłych pracuj ących w turystyce i bran żach komplementarnych 4. Upowszechnianie pozytywnych wzorów przedsi ębiorczo ści w turystyce. 5. W procesie kształcenia d ąż yć do : • zwi ększenia efektywno ści nauczania j ęzyków obcych, • ścisłego powi ązania nauczania z praktyk ą z wykorzystaniem współpracy dwustronnej mi ędzynarodowej wojewódzkiej, powiatowej i gminnej, • podniesienia kwalifikacji zawodowych nauczycieli.

207 II. OPERAT UDOST ĘPNIANIA GORCZA ŃSKIEGO PARKU NARODOWEGO DLA TURYSTYKI, EDUKACJI I NAUKI 16 Wst ęp. Celem operatu jest stworzenie podstaw do podejmowania decyzji w zakresie udost ępniania przyrodniczych i rekreacyjnych walorów terenu Parku, wykorzystania go jako obiektu badawczego, reprezentatywnego dla Karpat Zachodnich oraz wskazanie środków i sposobów rozwi ązywania lub minimalizowania zaistniałych, w zwi ązku z realizacj ą ochrony, konfliktów. W ci ągu pierwszych 11 lat istnienia Parku, turystyka była traktowana biernie (okresowo tylko przeprowadzano jej monitorowanie). Dopiero w ostatnich latach podj ęto próby konstruowania aktywnego programu wykorzystania turystyki dla realizacji celów ochrony. Dzi ęki przeprowadzonemu w latach 1981-1989 monitoringowi oraz kontroli bie żą cej, mo żna dzi ś stwierdzi ć, że wyst ępuj ące dot ąd formy turystycznego korzystania z terenów Parku nie koliduj ą z celami ochrony. Prowadzone badania naukowe na terenie Parku dowodz ą tak że, że przemieszczanie si ę pieszo, konno, rowerem czy na nartach, wi ększej ni ż dot ąd liczby turystów drogami stokowymi czy szlakami turystycznymi, przy zachowaniu przez nich podstawowych zasad wyszczególnionych w Ustawie o Ochronie Przyrody i aktach prawnych dotycz ących Parku, nie s ą w stanie zakłóca ć, a tym bardzie trwale zmienia ć środowiska przyrodniczego Parku i nie stanowi ą zagro żenia dla przyrody Parku. Jednym z najistotniejszych środków realizacji ochrony Parku jest szeroka życzliwo ść i akceptacja społeczna, której osi ągni ęcie wymaga działa ń edukacyjnych na szeroka skal ę. Skutecznym narz ędziem osi ągni ęcia tej że życzliwo ści powinna sta ć si ę turystyka, która mo że stworzy ć zwi ązane emocjonalnie z Parkiem środowisko społeczne, wspomagaj ące Park w sytuacjach konfliktowych.

Gorcza ński Park Narodowy-diagnoza stanu obecnego

1. Turystyka.

1.1. Ruch turystyczny w GPN Gorce nale żą do gór, które nie s ą przepełnione turystyk ą masow ą, cho ć wycieczki na najwy ższy ich szczyt – Turbacz – s ą bardzo popularne. Badania ruchu turystycznego prowadzone w latach 1982-1984 i 1987-1990 wykazały, że liczba uczestników ruchu turystycznego w sezonie wakacyjnym wynosiła w Gorcach od 14 do 22 tys., natomiast w Parku od 6 do 12 tys. turystów. Podobna sytuacja utrzymywała si ę w latach 90-tych, co wynika z obserwacji słu żb terenowych Parku. Sonda że ruchu turystycznego pozwoliły stwierdzi ć, że w Gorcach: • Ruch turystyczny odbywa si ę cz ęsto w grupach zorganizowanych • Dominuje turystyka sobotnio-niedzielna • Charakterystyczne jest nierównomierne obci ąż enie szlaków turystycznych, najbardziej ucz ęszczane szlaki prowadz ą na Turbacz

16 Streszczenie opracowania Gruszczyk M i A, Strauchmann E., Plan Ochrony Gorcza ńskiego Parku Narodowego-operat udost ępniania Parku dla turystyki, edukacji i nauki, Por ęba Wielka 1998.

208 1.2. Formy ruchu turystycznego na obszarze GPN. Zgodnie z przyj ętym Planem Zagospodarowania Przestrzennego GPN, a tak że pó źniejszymi działaniami Parku, na jego terenie dopuszczone zostały nast ępuj ące formy turystyki: • Piesza: kwalifikowana, spacerowa i edukacyjna (dotyczy ście żek przyrodniczych w Parku) • Narciarska: biegowa i zjazdowa • Rowerowa • Konna: hippiczna i pojazdami konnymi (do tej pory nie jest realizowana)

1.3. Stan zagospodarowania turystycznego GPN– stan na dzie ń 01.01.1998

1.3.1. Komunikacja Na terenie Parku istnieje 74 km szlaków turystycznych, z czego 12,5 km to szlaki biegn ące wzdłu ż granic GPN. 12 szlaków przebiega przez teren Parku natomiast 3 wzdłu ż jego granicy. Zdaniem Dyrekcji GPN długo ść i ilo ść znakowanych szlaków turystycznych w pełni zaspokaja potrzeby turystyki pieszej. S ą one tak przeprowadzone, że zapewniaj ą łączno ść pomi ędzy ci ągami komunikacyjnymi i umo żliwiaj ą wybór trasy w zale żno ści od ilo ści czasu. Stan techniczny szlaków jest na ogół dobry, z wyj ątkiem kilku z nich, które zostały zniszczone przez zrywk ę drewna. Na kilku szlakach wyst ępuj ą tak że miejsca błotniste. Stan techniczny szlaków nie zagra ża jednak bezpiecze ństwu turystów. Nie zadowalaj ące jest oznakowanie szlaków, zwłaszcza w punktach w ęzłowych i na polanach. Przy szlakach turystycznych znajduj ą si ę ławki i kosze na śmieci (6). Urz ądzono jedno miejsce odpoczynkowe na polanie Jaworzyna Kamienicka. Brak jednak zadaszonych wiat, które wykorzystywane byłyby przez turystów w przypadku deszczów. Znakowane szlaki turystyczne dost ępne s ą przez cały rok. Na terenie Parku istniej ą tak że drogi stokowe dopuszczone do pieszego ruchu turystycznego. Ich długo ść wynosi ł ącznie 45 km. Po powodzi w 1997 roku du ża liczba dróg stokowych uległa zniszczeniu. Sukcesywnie przeprowadza si ę ich remonty. Jednak ich stan techniczny nie stanowi zagro żenia dla turysty pieszego, nie ma wi ęc potrzeby ich zamykania. Drogi stokowe dopuszczone do ruchu pieszego nie mają dodatkowej infrastruktury turystycznej (wiaty, ławki, miejsca odpoczynkowe). Szlaki rowerowe przebiegaj ą po niektórych istniej ących drogach stokowych i szlakach turystycznych, ich całkowita długo ść wynosi 52 km. Trasy te s ą znakowane w terenie, jednak zastosowane znaki nie spełniaj ą obowi ązuj ących norm, w punktach wej ściowych i w ęzłach szlaków brak tablic informuj ących o kierunku i długo ści ich przebiegu, a tak że nie s ą oznakowane miejsca niebezpieczne.

Na terenie Parku istnieje 63 km szlaków konnych. Zdaniem Dyrekcji Parku wyczerpuj ą one wszystkie mo żliwo ści Parku w tym zakresie. Dla celów turystyki konnej wybudowano wiat ę odpoczynkow ą dla koni na przeł ęczy Borek. Praktycznie wszystkie szlaki dost ępne dla turystyki pieszej daj ą si ę wykorzystywa ć dla biegowej turystyki narciarskiej, w swej obecnej postaci, tj. bez dodatkowego doposa żania w urz ądzenia techniczne. Na terenie Parku istniej ą obecnie dwie ście żki przyrodnicze. Nie wyczerpuje to jednak mo żliwo ści Parku w tym zakresie. Obie ście żki maj ą odpowiednie wydawnictwa ułatwiaj ące samodzielne z nich korzystanie wszystkim zainteresowanym.

209 1.3.2 Atrakcje turystyczne na terenie GPN • Siedziba Dyrekcji Parku i park podworski w Por ębie Wielkiej • Miejsca historyczne – 35 obiektów tego typu (miejsca znane z literatury i tradycji ludowej dotycz ące osadnictwa, pasterstwa, czasów II wojny światowej, itp.) • Miejsca zwi ązane z legendami – 13 obiektów • Jaskinie – 5 obiektów • Krzy że, kapliczki – 2 obiekty • Napisy na skałach – 5 obiektów • Wychodnie skalne – 10 obiektów • Stawki – 2 obiekty • Muzeum – 1 obiekt • Punkty widokowe – 16 obiektów • Obserwatorium astronomiczne na polanie Suchora. Obserwatorium jest własno ści ą AP w Krakowie, pełni funkcje naukowe nie zwi ązane z działalno ści ą Parku. • Wyci ąg krzesełkowy na Tobołów (długo ść trasy 1150m, przepustowo ść 600 osób/ha w zimie, 460 osób/ha w lecie, ró żnica wzniesie ń 360m)

1.3.3. Baza noclegowa Na terenie Parku funkcjonuj ą dwa pola biwakowe – na polanie Trusiówka w Rzekach (odremontowane w 1993) i Oberówka w Koninkach (od 1989). Posiadaj ą prymitywne wyposa żenie, niedostosowane do dłu ższego pobytu. W 1997 r. wprowadzono opłaty za pobyt na polach biwakowych. Brak odpowiedniej infrastruktury – toalet, o świetlenia, dost ępu do pr ądu. Liczba szałasów, które mogłyby by ć wykorzystywane do celów turystycznych (poło żone przy szlakach turystycznych) uległa drastycznemu zmniejszeniu i maleje nadal. W chwili obecnej mo żliwo ści takie dotycz ą szałasów poło żonych na polanach: Jaworzynka, Podskały, Adamówka, Kopa, Przysłopek, Stawieniec, Przysłopy, Jankówki i Zielenica. Jako że s ą to obiekty prywatne, nie ma obecnie mo żliwo ści prawnej inwestowania w ich remonty i konserwacj ę bie żą cą.

1.4 Formy obsługi ruchu turystycznego na terenie GPN Zadania zwi ązane z udost ępnianiem Parku realizuje Zespół ds. Dydaktyki i Udost ępniania Parku. Zajmuje si ę on w szczególno ści organizowaniem imprez turystycznych na terenie Parku, współprac ą z organizacjami przewodnickimi i turystycznymi w zakresie udost ępniania Parku, kontrol ą i remontami urz ądze ń zagospodarowania turystycznego. Zgodnie z regulaminem dla zwiedzaj ących Park, grupy zorganizowane mog ą wchodzi ć na teren Parku jedynie z przewodnikiem PTTK lub przodownikiem GOT. Ponadto Park wprowadził mo żliwo ść zdobycia uprawnie ń „przewodnika po GPN”, których zdobycie nie jest konieczne do prowadzenia wycieczek po Parku, stanowi jednak form ę doskonalenia i specjalizacji przewodników beskidzkich.

2. Działalno ść edukacyjna GPN

Cele edukacji przyrodniczej prowadzonej przez Park przedstawiaj ą s ą nast ępuj ące: • kształtowanie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa, przede wszystkim lokalnego – obecnych i przyszłych gospodarzy tego terenu,

210 • edukacja przyrodnicza wszystkich odwiedzaj ących park z zakresu zagadnie ń przyrodniczych i kulturowych dotycz ących terenu Gorców i GPN, • uzyskanie akceptacji dla istnienia GPN • wskazanie korzy ści płyn ących z istnienia GPN.

Adresatami programu edukacji środowiskowej s ą przede wszystkim mieszka ńcy miast i gmin z bezpo średniego otoczenia Parku, a w śród nich szczególnie młodzie ż szkół podstawowych, wła ściciele lasów, my śliwi z kół łowieckich, ksi ęż a z parafii otaczaj ących Park, działacze samorz ądowi Działalno ść edukacyjna kierowana jest równie ż do odbiorców „zewn ętrznych” tj. przyjezdnych – młodzie ży korzystaj ącej z pobytu w Domu Wczasów Dzieci ęcych w Por ębie Wielkiej, turystów odwiedzaj ących Gorce, wczasowiczów. Do najwa żniejszych działa ń z zakresu edukacji środowiskowej nale ży zaliczy ć: akcj ę „Czyste Góry”, coroczny konkurs dla uczniów na temat GPN, zaj ęcia programowe prowadzone w szkołach przy pomocy pracowników Parku, zaj ęcia terenowe o okre ślonym programie, wytyczenie dwóch ście żek przyrodniczych z odpowiednimi wydawnictwami, umo żliwiaj ącymi samodzielne korzystanie z terenu, rozpocz ęcie organizacji punktu informacyjnego w siedzibie Dyrekcji Parku, rozpocz ęcie wystawianie tablic informacyjnych o tre ści edukacyjnej, wyposa żenie sali audiowizualne w siedzibie Dyrekcji Parku, umo żliwienie korzystania z propozycji zaj ęć terenowych i prelekcji za odpłatno ści ą. Baz ę edukacyjn ą GPN stanowi ą dwie ście żki przyrodnicze, tablice informacyjne, wystawione w głównych dolinach wej ściowych do Parku, sala audiowizualna w siedzibie Dyrekcji Parku, zestawy wystawiennicze umo żliwiaj ące organizowanie wystaw w budynku Dyrekcji, biblioteka Parku, w której zgromadzono ponad 3000 tytułów (mo żna skorzysta ć na miejscu).

Gorcza ński Park Narodowy – koncepcja dalszego rozwoju

1. Turystyka

Du ża dost ępno ść terenów Parku i całkowite otoczenie obszaru Gorców przez miejscowo ści o silnie rozwijaj ących si ę tendencjach rekreacyjnych i turystycznych, zmuszają do uznania turystyki i rekreacji za jeden z głównych i narastaj ących elementów stałej zntropopresji. St ąd konieczno ść przygotowania si ę administracji Parku na konsekwencje tych faktów.

1.1. Ustalenia w odniesieniu do dopuszczonych form ruchu turystycznego.

1.1.1. Turystyka piesza Dyrekcja Parku liczy si ę z tym, że wszelkie ograniczenia turystyki pieszej b ędą spotyka ć si ę z licznymi protestami. Wymaga to wi ęc jasnego i logicznego uzasadnienia oraz szerokiej informacji. Rozpowszechnianie informacji o ograniczeniach konieczne jest nie tylko na terenie Parku ale tak że w mediach zajmuj ących si ę turystyk ą. Nale ży bezwzgl ędnie egzekwowa ć zakaz biwakowania, rozpalania ognisk i dokonywania wszelkiego rodzaju zniszcze ń, przy czym w takich przypadkach represje musz ą mie ć posta ć konkretnych, przewidzianych prawem kar. Nale ży konsekwentnie zmierza ć do wykupienia bacówek, wyremontowania ich i zagospodarowania jako miejsc biwakowych. W miar ę rozwoju bazy biwakowej dopuszcza si ę

211 przeznaczenie niektórych ogólnodost ępnych bacówek biwakowych, poło żonych w miejscach łatwych do nadzorowania, na parkowe schrony zamkni ęte. B ędą one słu żyć jako baza dla wykonawców bada ń naukowych.

1.1.2. Turystyka narciarska Zdaniem Dyrekcji Parku ta forma turystyki mo że bazowa ć na istniej ącej ju ż infrastrukturze i nie wymaga dodatkowych inwestycji ze strony Parku. Mo żna jednak w okresach wyst ępowania słabej pokrywy śnie żnej prowadzi ć serwis informacyjny w siedzibie Dyrekcji Parku i le śniczówkach, ułatwiaj ący omijanie tras słabo na śnie żonych. Ze wzgl ędów bezpiecze ństwa nale ży dora źnie znakowa ć miejsca niebezpieczne: wywały, złomy, uszkodzenia nawierzchni trasy lub jej urz ądze ń, itp.. Rodzi to konieczno ść odbywania patroli kontroluj ących stan tras szczególnie po silnych wiatrach i dużych opadach śniegu. Konieczno ść nadzorowania jako ści szlaków parkowych w okresie zimowym wymaga wyposa żenia terenowych słu żb Parku w odpowiedni sprz ęt narciarski oraz skutery śnie żne (po jednym dla ka żdego z obwodów ochronnych: Turbacz, Kudło ń i Suhora). Jako ść tego sprz ętu nie powinna odbiega ć od sprz ętu w jaki wyposa żona jest Grupa Beskidzka GOPR.

1.1.3. Turystyka rowerowa Aktualnie istniej ącą sie ć tras rowerowych uznaje si ę za wystarczaj ącą. Oznacza to, że Dyrektor Parku nie mo że tworzy ć nowych tras rowerowych, a wszelkie zmierzaj ące do tego próby z zewn ątrz – blokowa ć. W razie konieczno ści mo żna wyznacza ć okresowe trasy zamienne (objazdy), ale bez dokonywania technicznego przysposobienia i z wyra źnie okre ślonym okresem u żytkowania nie koliduj ącym z zadaniami ochrony. Za szczególnie wa żne zadanie nale ży uzna ć prowadzenie na bie żą co monitoringu ruchu rowerowego. Po pi ęciu latach nale ży dokona ć oceny wpływu tej formy turystyki na stan przyrody.

1.1.4. Turystyka konna Na terenie Parku proponuje si ę stworzenie dwóch baz dla turystyki konnej. Hala Długa posiada szczególnie dogodne warunki dla lokalizacji tego typu bazy w oparciu o istniej ącą ju ż „Chatk ę AR”, nale żą cą do Instytutu Zootechnicznego w Polsce, filia w Bielance. Po wykupie i adaptacji budynku byłby on okresowym miejscem pobytu koni i instruktorów je ździectwa. Obiekt poło żony jest przy szlaku udost ępnionym dla turystyki konnej, biegn ącym głównym grzbietem Gorców. Wymaga on jednak znacznych inwestycji tak remontowych jak i adaptacyjnych. Innym miejscem posiadaj ącym dobre warunki dla potrzeb turystyki konnej jest le śniczówka GPN w Koninkach wraz z terenami b ędącymi jej zapleczem gospodarczym. Wybór tego miejsca podyktowany jest tak że istnieniem przyszłych klientów tej formy turystyki – wczasowiczów z O środka Wypoczynkowego Spółki „Hut-Pus” w Koninkach. Dla potrzeb turystki konnej konieczne jest wybudowanie tam stajni dla koni z niewielkim aneksem mieszkalnym (mo żna wykorzysta ć strych le śniczówki). Mo żna te ż rozwa żyć wariant wynaj ęcia stajni w którym ś z istniej ących w pobli żu gospodarstw. Miejscem z którym Park mo że wi ąza ć pewne plany na przyszło ść jest gajówka Mikołaja w Łopusznej – budynek mieszkalny z niedawno odremontowan ą stajni ą. Poło żenie gajówki sprawia, że nadaje si ę ona raczej na stacj ę etapow ą kilkudniowych przej ść konnych przez Gorce. Aktualnie jednak GPN nie dysponuje środkami finansowymi na przeprowadzenie koniecznych inwestycji w tym obiekcie. Plany GPN zakładaj ą tak że dokonanie inwestycji i remontów:

212 • Konina (le śniczówka Potasznia) – budowa stajni • Rzeki-Szczawa, Trusiówka – budowa stajni

1.2. Imprezy turystyczne organizowane lub współorganizowane przez Park Dyrekcja Parku planuje aktywny udział w organizacji imprez turystycznych. Głównym celem tego zaanga żowania jest integrowanie wokół Parku różnych grup społecznych takich jak: młodzie ż szkolna z gmin otaczaj ących Park, zamiłowani w Gorcach tury ści z ró żnych środowiska miejskich, ze szczególnym uwzgl ędnieniem krakowskiego środowiska akademickiego, sympatycy turystyki rowerowej, konnej i narciarskiej. Z my ślą o nich planuje si ę organizacj ę imprez turystycznych: • Imprezy turystyczne piesze, rowerowe i narciarskie – adresowane głównie do młodzie ży szkolnej z s ąsiednich gmin, maj ące za zadanie ukazanie tych „zwyczajnych” dla niej gór jako atrakcji turystycznej. Zakłada się organizacj ę po jednej imprezie rocznie. W miar ę mo żliwo ści b ędzie rozpatrywana organizacj ę co kilka lat ogólnopolskich Gorcza ńskich Spotka ń Górskich Turystów Rowerowych na Turbaczu. Ponadto Park b ędzie uczestniczył w imprezach organizowanych przez samorz ądy lokalne. • Imprezy turystyczne konne – w zale żno ści od zgłoszonego zapotrzebowania społecznego dopuszcza si ę mo żliwo ść organizowania na terenie Parku imprez konnych i spotka ń je ździeckich. Raz do roku zakłada si ę organizacj ę jednodniowego spotkania pasa żerskich pojazdów konnych na Turbaczu. Ma ono słu żyć promocji tego tradycyjnego sposobu zwiedzania Gorców. Dopuszcza si ę tak że mo żliwo ść organizowania na Hali Wzorowej je ździeckich wczasów terapeutycznych lub rekreacyjnych, dla których baz ą byłaby infrastruktura dla turystyki konnej na Hali Długiej. • Imprezy okoliczno ściowe – nie przewiduje si ę tworzenia nowych imprez. Nale ży uczestniczy ć w ju ż istniej ących ( Świ ęto Matki Bo żej Królowej Gór na Turbaczu oraz rocznica katastrofy samolotu Liberator w Ochotnicy Górnej). Zadaniem Parku jest nadawanie wszystkim uroczysto ściom oprawy zbudowanej na prostych elementach, wykluczaj ących hałas i zanieczyszczenie Parku.

1.3. Zagospodarowanie turystyczne

1.3.1. Komunikacja Ilo ść i długo ść znakowanych szlaków turystycznych w pełni zaspokaja potrzeby kwalifikowanej turystyki pieszej. Z tego powodu Dyrekcja Parku nie planuje wytyczenia nowych. Ze wzgl ędów ochronnych (ochrona głuszca) nale ży doprowadzi ć do zamkni ęcia czarnego szlaku turystycznego z przeł ęczy Borek na polan ę Gabrowsk ą. Plany inwestycyjne Parku dotycz ące znakowanych szlaków turystycznych sprowadzaj ą si ę do budowy miejsc odpoczynkowych (wiaty, ławki, kosze na śmieci), lepszego ich oznakowania (m.in. miejsca niebezpieczne). W zakresie turystyki konnej planuje si ę budow ę 3 wiat odpoczynkowych dla koni i je źdźców (pod Kop ą Gorca, pod Obidowcem i na polanie Zielenica). Dyrekcja Parku planuje tak że remont istniej ących ście żek edukacyjnych oraz zorganizowanie dodatkowych 6 obiektów tego typu.

1.3.2. Miejsca atrakcyjne turystycznie Najwi ększe plany dotycz ą siedziby Dyrekcji Parku, gdzie planuje si ę rozbudowa ć punkt informacyjny o GPN oraz zaadaptowa ć piwnice na potrzeby muzeum .

213 Dalsze plany dotycz ą zabiegów konserwatorskich i porz ądkowych na terenie parku podworskiego – uporz ądkowanie drzewostanu, alejek spacerowych, wprowadzenie oświetlenia, ławek, koszy na śmieci i tablic informuj ących o historii obiektu. Park podworski, podobnie jak muzeum, ma pełni ć funkcj ę turystyczno-dydaktyczn ą. Pozostałe działania inwestycyjne wi ążą si ę najcz ęś ciej z konserwacj ą istniej ących obiektów atrakcyjnych turystycznie, zwi ększeniem dost ępno ści do tych miejsc oraz lepszym ich oznakowaniem (tablice informacyjne, mapy, itp.).

1.3.3. Infrastruktura turystyczna i paraturystyczna Plany dotycz ące rozwoju bazy noclegowej obejmuj ą m.in. wyburzenie starego baraku w Dolinie Kamienicy i wybudowanie na jego miejscu nowego na bazie betonowych pomieszcze ń dawnej stajni. Do nowego baraku konieczne b ędzie zakupienie wodnego agregatu pr ądotwórczego, pieca na drewno oraz budowa szamba. Dalsze plany dotycz ą remontu „gajówki Mikołaja” w Łopusznej (zakupiono ju ż urz ądzenia do ogrzewania olejowego). Dyrekcja Parku planuje tak że wykupi ć i zaadaptowa ć na schronisko pobytowe tzw. „Chatk ę AR” na Hali Wzorowej (konieczne b ędzie doprowadzenie pr ądu i wody, ogrzewanie elektryczne oraz budowa szamba). Plany dotycz ące istniej ących ju ż pól biwakowych obejmuj ą wyposa żenie ich w odpowiedni ą infrastruktur ę – toalety, o świetlenie, dost ęp do pr ądu. Plany Dyrekcji Parku zakładaj ą równie ż wykup szałasów pasterskich i zaadaptowanie ich na otwarte schrony turystyczne wyposa żone w sanitariaty, drewniane prycze do spania, ławy przed szałasem, miejsca na ogniska z informacją gdzie w okolicy mo żna zbiera ć susz na opał. Na schrony noclegowe nale ży wykorzysta ć obiekty le żą ce w pobli żu źródeł wody i potoków, inne nale ży traktowa ć jako schrony wyposa żone tylko w miejsca do siedzenia. Nie planuje si ę powstania żadnych obiektów gastronomicznych. Żadnych inwestycji nie planuje si ę w stosunku do istniej ących wyci ągów narciarskich. Zadaniem Parku jest nie dopu ści ć aby ich parametry uległy zmianie. Dotyczy to szczególnie wyci ągu na Tobołów. Od gestorów tego obiektu planuje si ę pobieranie opłat za stałe użytkowanie terenów Parku. Dal zapewnienia mo żliwo ści kontrolowania i organizowania ruchu turystycznego na terenie Parku zakłada si ę wybudowanie dodatkowo parkingów ze stosownym wyposa żeniem, w nast ępuj ących miejscach: • Konina – przy granicy GPN • Jaworzyna – dolina potoku Jaszcze Ta stosunkowo tania inwestycja mo że umo żliwi ć po średnie pobieranie opłat za pobyt na terenie Parku. Dyrekcja Parku planuje tak że popraw ę oznakowania terenowego, która ma polega ć na umieszczaniu bram przy wej ściach na teren Parku. Bramy takie b ędą zawiera ć aktualne informacje na temat Parku oraz map ę turystyczn ą. Przy bramach w głównych dolinach wej ściowych planuje si ę zorganizowa ć punkty informacji turystycznej ze sprzeda żą wydawnictw Parku. Punkty te b ędą czynne w okresach najintensywniejszego ruchu turystycznego. Oprócz bram planuje si ę tak że przygotowanie drogowskazów wskazuj ących drog ę do Parku oraz do miejsc noclegowych, tablic informacyjnych o ciekawych miejscach i obiektach, tablice informacyjne o Parku w pobliskich miejscowościach oraz piktogramy o rozmaitej tre ści.

214

2. Koncepcja rozwoju działalno ści edukacyjnej Dyrekcja Parku planuje kontynuowa ć działania edukacyjne skierowane do poszczególnych grup odbiorców i w miar ę mo żliwo ści finansowych i kadrowych stopniowo rozszerza ć ich ofert ę. W stosunku do szkół obj ętych porozumieniem planuje si ę kontynuowa ć rozpocz ęte ju ż działania. Poza tym konieczne jest równie ż wypracowanie stałych programów edukacyjnych dla ró żnych grup wiekowych uczniów, o tematyce zwi ązanej z Parkiem, przygotowanie odpowiednich materiałów dydaktycznych (zeszytów ćwicze ń, itp.). Dla nauczycieli ze szkół podstawowych obj ętych porozumieniem nale ży nadal prowadzi ć szkolenia, umo żliwiaj ące samodzielne prowadzenie zaj ęć o Parku. Odpowiednio przygotowany nauczyciel powinien pełni ć funkcj ę przedstawiciela Parku w swojej szkole. W porozumieniu z Kuratorium O światy, organizowane przez Park szkolenia powinny być traktowane jako forma doskonalenia zawodowego nauczycieli. Niezmiernie wa żnym zadaniem jest doprowadzenie do umieszczenia w programach nauczania szkół podstawowych z otuliny Parku tematyki zwi ązanej z GPN i z relacjami mi ędzy Parkiem a lokaln ą społeczno ści ą. W sytuacji uzyskiwania przez samorz ądy coraz wi ększych kompetencji, du żego znaczenia nabiera edukacja społeczno ści zamieszkuj ącej otulin ę Parku. Przedstawiciele Parku powinni uczestniczy ć w posiedzeniach samorz ądów, aby na bie żą co u świadamia ć zagro żenia jakie nios ą dla przyrody niektóre koncepcje, wyja śnia ć oraz prostowa ć wszelkie nieporozumienia, a w sytuacjach konfliktowych wypracowywa ć kompromisowe rozwi ązania. Ponadto planuje si ę prowadzenie dora źnych spotka ń informacyjnych dla poszczególnych grup (działacze samorz ądowi, ksi ęż a, wła ściciele lasów prywatnych, wła ściciele pensjonatów, my śliwi), dora źnych wykładów w O środku Edukacyjnym Parku, ekspozycji tematycznych o Parku w poszczególnych gminach, prezentacji i wystaw w Ośrodku Dydaktycznym Parku. Działaniami edukacyjnymi planuje si ę tak że obj ąć turystów. W tym celu zostan ą podj ęte nast ępuj ące działania: stworzenie nowych ście żek przyrodniczych (6), polepszenie oznakowania terenowego, stworzenie tablic informacyjnych, organizacja punktów informacyjnych, udost ępnienie wyposa żonej sali audiowizualnej w siedzibie Dyrekcji, zorganizowanie informacji wizualnej o Parku w obiektach odwiedzanych przez turystow (muzea, schroniska), urz ądzenie prezentacji i wystaw w O środku Dydaktycznym Parku i przyszłym muzeum, organizowanie ró żnorodnych imprez edukacyjnych, np. Dzie ń Ziemi. Planuje si ę tak że dalsz ą współprac ę z przewodnikami beskidzkimi – na zasadzie partnerstwa i dobrowolno ści.

215 III. POWIAT LIMANOWSKI – LISTA ZABYTKÓW

Gmina miejska Limanowa. 1. Zespół Sanktuarium Matki Bo żej Bolesnej (bazylika z pocz ątku XX wieku., muzeum, ołtarz polowy, kru żganki, dom pielgrzyma), 2. Zabytkowy Dwór Marsów z przełomu XVIII i XIX w. (siedziba Muzeum Regionalnego Ziemi Limanowskiej), 3. Zespół cmentarzy żołnierskich z lat 1914 – 1945 na wzgórzu Jabłoniec, 4. Kaplica MB Bolesnej z XIX w. 5. Ko ściół drewniany w Łososinie Górnej

Gmina wiejska Limanowa. 1. Zabytkowy drewniany ko ściół parafialny pw. MB wniebowzi ętej w Łososinie Górnej z XVII w., 2. Ko ściół drewniany w M ęcinie z XVI w., 3. Ko ściół drewniany w Pisarzowej z XVIII w., 4. Ko ściół murowany w Nowym Rybiu z XVI w., 5. Zespół Sanktuarium MB Pocieszenia w Pasierbcu, 6. Izba Regionalna i Dom Folkloru w Pisarzowej, 7. Kapliczki przydro żne w Pisarzowej z XVIII i XIX w., 8. Dwór drewniany w Łososinie Górnej z XIX w.,

Gmina miejska Mszana Dolna. 1. Murowany ko ściół parafialny, wzniesiony w latach 1891 – 1901, z elementami wyposa żenia z XVI – XVII w., 2. Na cmentarzu parafialnym pomnik ofiar z drugiej wojny światowej, 3. Park miejski przy ul. Orkana wraz z zabytkowym zespołem dworskim oraz spichlerzem murowanym folwarcznym z XVII,

Gmina wiejska Mszana Dolna. 1. Drewniany ko ściół w Kasinie Wielkiej z 1678 r., 2. Zabytkowy dwór murowany w Rabie Ni żnej, 3. Budownictwo drewniane w Lubomierzu, 4. Ko ściół z przed I wojny światowej w Lubomierzu,

216 5. Kaplica z XVIII w. W Lubomierzu, fundowana przez Lubomirskich, 6. Budownictwo drewniane (przysiółek Gronoszowa),

Dobra. 1. Drewniany ko ściół parafialny w Dobrej z XVII w., 2. Drewniano – murowany ko ściół parafialny w Skrzydlnej z XV/XVI w. (wewn ątrz przepi ękny renesansowy nagrobek fundatora – Prokopa Pieni ąż ka), 3. Muzeum parafialne na plebani w Dobrej (filia Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie) 4. Park dworski z grup ą starodrzewia w Dobrej, 5. Dwór w Skrzydlnej z XVIII w. 6. Zabytkowy ko ściół drewniany w Gruszowcu z pierwszej połowy XVI w.

Jodłownik. 1. Zespół Cystersów w Szczyrzycu (ko ściół, klasztor z dziedzi ńcami, opatówka, ogród z zabudowaniami sanktuaryjnymi, browar) – obecny wygląd po przebudowie z XVII w., 2. „Diabli Kamie ń” – pot ęż na i owiana legendami ławica piaskowca w Pogorzanach koło Szczyrzyca, u podnó ża jedna z ostatnich w Beskidach czynnych pustelni, 3. Drewniany, zabytkowy ko ściół z XVI w. W Jodłowniku, 4. Drewniany, XVI wieczny ko ściół pw. Stanisława i Barbary w Szyku, 5. Muzeum regionalne w Szczyrzycu, 6. Wilkowisko – w ko ściele krucyfiks z XV w. Oraz 2 dzwony z XV i XVI w.,

Kamienica. 1. Zespół pałacu, dworu i zabytkowego parku w Kamienicy z XIX w. 2. Kaplica Szalajów z pocz ątku XIX w. na cmentarzu w Kamienicy, 3. Stare budowle gospodarskie, pleba ńskie i podworskie w Kamienicy, 4. Zabytkowe budownictwo góralskie z ciekawymi kapliczkami 5. Pomnik martyrologii w rejonie Gorca Kamienieckiego

Laskowa. 1. XVII-wieczny zespół dworski w Laskowej (dwór, spichlerz, kaplica, park, stajnie), 2. Gotycki ko ściół murowany w Ujanowicach z 1509 r., 3. Drewniany ko ściół w Kamionce Małej – w obecnym kształcie z 1884 r., 4. Cmentarz wojenny z 1914 r. na Orłówce (Jarz ąbka),

217 5. Drewniane budownictwo wiejskie

Łukowica. 1. XVIII-wieczny dwór w Świdniku, 2. Drewniany zabytkowy ko ściół parafialny z XVII w. W Łukowicy, 3. Gotyckie wyposa żenie ko ścioła w Pyszowej

Nied źwied ź. 1. „Orkanówka” w Por ębie Wielkiej – drewniana willa wzniesiona przez pisarza Władysława Orkana – mie ści muzeum jego imienia, 2. Pozostało ści dworu w Por ębie Wielkiej (park, lamus, wozownia), 3. Zespoły budownictwa drewnianego (osiedle Halamy), 4. 100-letni tracz ze starym młynem i st ępą w Nied źwied źu, 5. Figura św. Jana w Podobinie, 6. Budownictwo drewniane w Podobinie,

Słopnice. 1. Drewniany ko ściół parafialny w Słopnicach z XVIII w. Z pó źnorenesansowym i barokowym wyposa żeniem, 2. Dwór klasycystyczny z I połowy XIX w. wraz z ogrodem krajobrazowym z XVIII/XIX w. W Słopnicach, 3. Drewniany ko ściół z 1776 r. z ołtarzem Matki Boskiej z Dzieci ątkiem z 1637 r. oraz pozostałymi ołtarzami z XVII i XVIII w., Tymbark. 1. Zespół ko ścioła i plebanii w Tymbarku z XIX w., 2. Spichlerz chłopski z XVIII/XIX w., 3. Cmentarz wojskowy z I wojny światowej 4. Kapliczki przydro żne

Obiekty współczesne stanowi ące atrakcje turystyczne. 1. Zakłady Przetwórstwa Owocowo – Warzywnego – Tymbark 2. Obserwatorium astronomiczne – polana Suchora 3. Krzy ż z platform ą widokow ą - Limanowa

218 IV. OCENA ATRAKCYJNO ŚCI TURYSTYCZNEJ GMIN POWIATU LIMANOWSKIEGO

Gmina Walory przyrodnicze Walory Zagospodarowanie turystyczne kulturowe góry wody lasy zabytki baza baza obiekty ruch szlaki noclegow gastronomic sportowo- turystyczny razem a zna rekreacyjne m. Limanowa 1 4 1 9 3 5 5 5 3 36 Limanowa 3 4 1 9 1 1 3 1 4 27 m. Mszana Dolna 1 5 1 3 3 5 3 4 2 27 Mszana Dolna 5 5 2 7 5 2 3 5 5 39 Dobra 4 3 3 6 1 4 3 1 4 29 Jodłownik 2 1 1 7 1 3 1 2 1 19 Kamienica 5 3 5 5 2 3 2 3 3 31 Laskowa 3 4 2 5 1 1 1 1 3 21 Łukowica 3 3 3 3 1 3 2 1 1 20 Nied źwied ź 5 3 5 6 5 3 1 5 5 38 Słopnice 5 2 2 3 0 3 1 0 1 17 Tymbark 2 2 1 5 2 4 3 2 3 24

219 Literatura:

1. Andrejuk A., Turystyka aktywna, rekreacyjna i specjalistyczna, Kengraf, Warszawa 1998 2. Budowa kolei gondolowej na Jaworzyn ę Krynick ą – zało żenia i techniczno-ekonomiczne zadania, PERBO-PROJEKT Sp. z o.o., Kraków 1996 3. Gruszczyk M., Gruszczyk A., Strauchmann E., Operat udost ępniania Gorcza ńskiego Parku Narodowego dla turystyki, edukacji i nauki, Gorcza ński Park Narodowy, Por ęba Wielka 1998 4. Kalendarz kultury powiatu limanowskiego 2000, Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ, Nowy S ącz 2000 5. Kuczek L., Cie ślik J., Strzelczak L., Strategia rozwoju gminy Dobra, Kraków 1997 6. Little A. D., Strategia rozwoju krajowego produktu turystycznego 1995-2004, Urz ąd Kultury Fizycznej i Turystyki, Warszawa 1994 7. Majewski J., Strategia rozwoju turystyki przyjaznej środowisku w gminie Laskowa, Urz ąd Gminy Laskowa, Laskowa 1999 8. Nowos ądecki kalendarz kultury 2000, Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ, Nowy S ącz 2000 9. Nyka J., Gorce-przewodnik, Sport i Turystyka, Warszawa 1965 10. Ochrona środowiska w woj. małopolskim w 1998r, Urz ąd Statystyczny w Krakowie, Kraków 1998 11. Ogólnopolski Informator Turystyczny – Infotur v 4.0 A – instrukcja dla administratorów wojewódzkich systemu, Polska Agencja Promocji Turystyki, Warszawa 1997 12. Piotrowski J. P., Traczyk M., Promocja i informacja turystyczna – wybrane zagadnienia, AVSI Polska oraz Instytut Turystyki Oddział w Krakowie, Kraków 1999 13. Powiat limanowski – folder, Krak – Media, Kraków 1999 14. Powiat limanowski zaprasza – folder, Starostwo Powiatowe w Limanowej, Limanowa 2000 15. Pra żanowski B., Sacha S., Nowakowski M., Strategia rozwoju województwa małopolskiego – turystyka, Instytut Turystyki Oddział w Krakowie, Kraków 1999 16. Rekreacja i turystyka konna w gospodarstwie agroturystycznym – poradnik, Instytut Turystyki Oddział w Krakowie, Kraków 1999 17. Sokół W. A. (red.), Regionalny program polityki ekorozwoju województwa nowos ądeckiego na lata 19995 – 2005, Główny Instytut Górnictwa, Katowice 18. Strategia rozwoju Małopolski na lata 2000 – 2006-zało żenia, Marszałek Województwa Małopolskiego, Kraków 1999 19. Strategia rozwoju powiatu limanowskiego, Limanowa 1999 20. Wielek J., Limanowa – przewodnik po mie ście i najbli ższej okolicy, PTTK „Kraj”, Warszawa – Kraków 1987 21. Województwo małopolskie w 1998 roku, Urz ąd Statystyczny w Krakowie, Kraków 1999 22. Wst ępna koncepcja zbiornika wodnego „Młynne” na rzece Łososinie w woj. nowos ądeckim na terenie gminy Limanowa, Hydroprojekt Sp z o.o., Kraków 1994, 23. Wybrane dane o powiatach województwa małopolskiego ze szczególnym uwzgl ędnieniem powiatu limanowskiego – dane statystyczne, Starostwo Powiatowe w Limanowej, Limanowa 2000, 24. Wykorzystanie wód leczniczych i mineralnych, koncepcja zagospodarowania istniej ących rezerw wyst ępuj ących w Uzdrowiskach i miejscowo ściach potencjalnie uzdrowiskowych województwa nowos ądeckiego, Biuro Projektów i Usług Technicznych Branży Uzdrowiskowej „Balneoprojekt”, Warszawa 1976 25. Wyrwicz E., Agroturystyka szans ą rozwoju wsi /w:/ Lokalna polityka turystyczna i marketing, Instytut Turystyki Oddział Kraków, Kraków 1997

220