The Voic(edr iivoenf b yt thhe evo iicMe of aiitsl retaedesrse ) Issue Fortnightly magazine for the Diaspora June 4, 2019 205 Fortnightly magazine for the Diaspora Commemorating Commtehmeo1r0a0ttinhg Annivetrhsea1r0y0 otfh the JAunnen i7v 1er9s1a9ry (Seotft et hGei uJugneo )7 (Settue pGriiusginng o) On Friday, June 7 Malta uprising will be commemorating the 100th Anniversary of the (Turn to pages 2, 3 and 4) June 7, 1919 uprising (known as Sette Giugno) that is immortalised in Maltese history when the people united to fight for their rights against colonial oppression in the quest for self-determination and the right to lead a dignified ex - istence. Following a series of riots, British troops fired into the crowd, killing three riot - ers, Wenzu Dyer, Guzeppi Bajada and Manwel At - tard. In more protests on the morrow, the marines shot and killed a fourth man, Karmenu Abela. (Turn to pages 2, 3 and 4 for feature in Maltese) 2 The Voice of the Maltese Tuesday June 4, 2019 Is- Sette Giugno : Mitt sena wara ... L-erba’ vittmi tal-irvellijiet tad-7 ta’ Ġunju 1919. Mix-xellug: Wenzu Dyer, Carmelo Abela, Giuseppi Bajada u Manwel Attard Meta l-Maltin ingħaqdu biex jiksbu drittijiethom Joseph Cutajar har il-Ġimgħa li ġej, 7 ta’ Ġunju jaħ - bat il-mitt sena mill-irvellijiet li seħħew f’Malta f’din id-data tal- N1919 li baqgħu magħrufa bħala tas- Sette Giugno , isem bit-Taljan minħabba li f’dawk iż-żminijiet, f’Malta kienet din il-lingwa li tintuża mill-awtoritajiet, u li waqthom fil- belt Valletta sfaw maqtual erba’ Maltin li huma mitqiesa bħala patrijotti wara li l-folla qamet kontra t-tmexxija Ingliża titlob bi dritt xi forma ta’ gvern Malti responsabbli mit- tmexxija tal-Ġzejjer Maltin. L-importanza ta’ dan il-jum ġejja mill-fatt L-ewwel laqgħa tal-Assemblea li fis-7 ta’ Ġunju tal-1919 il-poplu Malti Nazzjonali tal-25 ta’ Frar 1919 warrab fil-ġenb id-differenzi politiċi u ngħaqad kontra l-oppressjoni kolonjali qed tipprotesta, u Karmenu Abela li nqatel Sena wara li ntemmet l-Ewwel Gwerra Brittanika bil-għan li jikseb drittijietu. l-għada mill-marines. Dinjija, minkejja li Malta kienet meqjusa Biex tiġi mfakkra din il-ġrajja, kull sena, Dakinhar Malta diġa` kien ilha madwar bħala kolonja tal-Imperu Ingliż ma kinetx u m’għandux jonqos din is-sena fiċ-Ċente - 200 sena taħt il-ħakma Ingliża, u minkejja attakkata, imma kienet intużat bħala bażi narju, f’Misraħ San Ġorġ fil-kapitali xi tgergir, qatt ma kien hemm żmien li seta’ navali Ingliża u bħala sptar. Maltija ssir ċerimonja organizzata mill-Ku - jikser il-paċi fil-pajjiż. Imma mbagħad Ta’ min jgħid li tul l-erba’ snin tal-gwerra mitat Festi Nazzjonali li fiha jattendu fost faqqgħet l-Ewwel Gwerra Dinjija li fixklet x-xogħol li għamlu l-Maltin biex iduru mal- l-oħrajn il-membri Parlamentari li jiġu in - l-armonja li kienu jgawdu l-pajjiżi li għand - feruti fi 30 sptar li ġew imwaqqfa apposta dirizzati mill-Ispeaker tal-Kamra tar-Rap - hom xtuthom jifirxu fil-Baħar l-Abjad, il- biex jilqgħu lill-feruti tal-gwerra, kisbilha l- preżentanti, Anġlu Farrugia u jitpoġġew Baħar Mediterran. laqam ta’ Nurse of the Mediterranean (L-in - kuruni fuq il-Monument. Ċerimonja oħra Allura x'wassal għall-irvellijiet tas-7 ta’ fermiera tal-Mediterran). ssir fix-Xagħra, Għawdex Hi okkażjoni li Ġunju li spiċċaw jiksbu paġna daqshekk Kif wieħed jista’ jaħseb dan ġab ħafna fiha Malta mhux biss tfakkar il-vittmi, importanti fl-istorja ta’ Malta? xogħol lill-Maltin imma minkejja hekk fi imma wkoll il-ġrajja u l-identita` ta’ poplu L-Ewwel Gwerra Dinjija damet għaddejja tmiem il-gwerra, l-effetti tagħha kienu distint minn kull ieħor. erba’ snin, mill-1914 sal-1918. Din kienet għadhom jinħassu. It-tbatija ħakmet lill- Xi snin ilu dan il-jum tas-7 ta’ Ġunju beda miġġielda prinċipalment mill-Ingilterra, ir- ġens Malti li bata wkoll ħafna mill- jitqies fil-gżejjer Maltin bħala wieħed mill- Russja u Franza fuq naħa (l-Alleati) u l- iskarsezzi tal-ikel li ġab l-għaks u l-faqar, ħamest jiem nazzjonali, allura festa pubb - Ġermanja, l-Imperu Awstrijak u l-Imperu minħabba li l-prezz tal-qamħ, tad-dqiq u lika. Fihom jiġu miftakra l-erba’ vittimi, Ottoman fuq in-naħa l-oħra (l-Qawwiet tal-ħobż, l-aktar ikel favorit u li l-Maltin Wenzu Dyer, Ġużeppi Bajada u Manwel Ċentrali). Diversi pajjiżi ngħaqdu ma’ naħa setgħu jaffordjaw, sar jiswa d-doppju biex Attard li ġew maqtula f’dak il-jum mis-sul - jew m’oħra u għalhekk saret magħrufa jinxtara. dati Ingliżi li sparaw fuq il-folla li kienet bħala Gwerra Dinjija. *għal paġna 4 Tuesday June 4, 2019 The Voice of the Maltese 3 Is- Sette Giugno : Mitt sena w*minn paaġnar 3 a ... Waħda mir-raġunijiet ewlenin għal dawn il-prezzijiet kienet li minħabba li l-kummerċ Riproduzzjoni ta’ pittura bil- watercolour mill-kollezzjoni privata ta’ Ganni kien naqas u għalhekk naqas ħafna wkoll id- Vella li kien preżenti fl-irvellijiet, li turi raġel li safa ferut waqt l-irvellijiet jiġi dazju minn fuq il-kummerċ, il-Gvern kolon - mdaħħal fiċ- Ċircolo La Giovine Malta fi Triq Santa Lucia fil-kapitali Maltija jali Ingliż ried jirkupra l-ispejjeż, allura fejn kienet qed tiltaqa’ l-Assemblea Nazzjonali. Jidher ukoll raġel ieħor bil- minflok id-dazju għamel taxxi ġodda, fos - wieqfa fuq siġġu jxejjer maktur imċappas bid-demm thom ukoll fuq iċ-ċinema u s-suċċessjoni. nazzjonijiet oħra mill-konferenza tal-paci Nazjonali. Il-poplu sar jaf biha u mexxa l- Barraminhekk il-Maltin bdew anke jisus - ta’ Versailles. L-Assemblea kellha l-għan li aħhbar biex jerħula lejn il-belt, hekk li waqt pettaw li xi negoz - il-laqgħa folla kbira janti importaturi L-għada tal-irvellijiet nġabret fit-toroq kienu huma wkoll truppi Ingliżi skjerati biex turi l-appoġġ qed japprofittaw quddiem il-Qorti biex tagħha għall-As - ruħhom u jgħollu l- iferrxu l-folla li nġabret semblea u l-ħidma li prezzijiet tal-bżon- biex tipprotesta fil-belt kienet qed tagħmel. nijiet tagħhom. Il-folla saħnet me- Dawn kienu de- ta l-ewwel rat ħa- ċiżjonijiet li ma nut itajjar il-ban- niżlu xejn tajjeb diera Ingliża u at - mal-Maltin u par - takkatu u kissritlu l- tikolarment mal- arblu u qattgħet ħaddiema li kienu il-bandiera, u kom - qed iħossuhom pliet titlef il-kon - frustrati u li qed troll meta rat li xi jiġu wżati. Im - ħwienet oħra wkoll bagħad kien hemm kellhom il-bandiera ukoll il-kwestjoni Ingliża tperper fuq tal-lingwa li kienet il-bjut tagħhom. In- tinvolvi l-ilsien negozjaturi Maltin Malti, it-Taljan u l- fl-Assemblea ma Ingliż. Żid ma’ kienux jafu bl-irvell dawn l-istmerrija barra l-bini. għall-ħakma kolon - Il-kotra bdiet tgara jali, u allura kien hemm l-ingredjenti kollha tfassal Kostituzzjoni (bil-għan li eventwal - l-ġebel u attakkat il-Bibljoteka, l-imħażen ta’ biex jinqala’ l-inkwiet. ment Malta tikseb l-Indipendenza) ħalli negozjanti tal-qamħ u l-istamperija tal- Fil-25 ta’ Frar tal-1919 kienet saret l- mbagħad tgħaddiha lill-Gvern Ingliż ħalli gazzetta li kienet favur il-kolonjalisti Ingliżi, ewwel laqgħa tal-Assemblea Nazzjonali li japprovaha. The Daily Malta Chronicle . Biex tkompli tmexxiet minn Filippo Sciberras li fiha ġiet Imma l-Maltin ftit baqgħu jafdaw lill-In - tagħqad, membri Ingliżi li kienu fil-Union approvata riżoluzzjoni biex Malta tingħata gliżi, u fis-7 ta’ Ġunju fil-belt Valletta ġiet Club fi Strada Rjali bdew jipprovokaw lill- d-drittijiet kollha bħal dawk mogħtija lil imsejħa it-tieni laqgħa tal-Assemblea kotra billi jwaddbulhom is-soldi. Kien diffiċli biex il-pulizija Maltija weħidha tikkontrolla l-għadab tal-folla li kienet niżlet Strada Forni, tant li ssejħu s- suldati Ingliżi. Dawn min-naħa tagħhom iddeċidew li l-aktar mod faċli kif setgħu jikkontrollaw lill-Maltin kien billi jużaw l- armi, tant li bdew jisparaw fuqhom. Meta l-Assemblea saret taf bl-irvellijiet, wieħed minnhom, il-Konti Alfredo Gatto, ħareġ jipprova jikkalma lill-folla u fil-fatt fl- aħħar ipperswadihom jieqfu. Imma kien tard wisq biex iwaqqaf lis-suldati Ingliżi milli jis - paraw fuq il-folla li ma kinetx armata. Kien hawn li Wenzu Dyer, Ġużeppi Ba - It-tqegħid ta’ kuruna jada u Manwel Attard intlaqtu u sfaw maq - fejn inqatlu lewwel tula, filwaqt li 50 ruħ sfaw feruti. Il-bqija tlett Maltin fis-7 ta’ tal-folla ssummat u b’xi mod u l-irjus birdu. Ġunja tal-1919 *għal paġna 5 4 The Voice of the Maltese Tuesday June 4, 2019 Is- : Mitt sena wara ... L-effetti tal-irvellijiet *min pSaġnea t4 te Giugno tas-7 ta’ Ġunju 1919 L-għada l-folla reġgħet daħlet il-belt biex ’riżultat ta’ dawn l-irvellijiet, bil- tpoġġi kuruni fil-post fejn inqatlu t-tliet għan li b’xi mod jikkalma s-sitwaz - Maltin fil-jum ta’ qabel. Għal darb’oħra l- zBjoni, il-Gvern Ingliż bagħat f’Malta membri Ingliżi tal-Union Club irrepetew il- gvernatur ġdid, lil Lord Plumer, u fl- provokazzjoni tal-jum ta’ qabel u l-folla 1921 ta lil Malta kostituzzjoni ġdida li reġgħet saħnet. permezz tagħha l-Maltin kisbu l-jedd ta’ Din id-darba ħarġu l-morini li għal dar - Gvern Malti, magħruf bħala gvern re - b’oħra wżaw l-armi tan-nar, reġgħu spa- sponsabbli (responsible self-govern - raw bla ħniena u qatlu lir-raba’ Malti ment) li kien immexxi mill-Maltin f’jumen, lil Karmenu Abela. Il-monument tas-7 ta’ Ġunju 1919 permezz tal-ewwel Parlament Malti li l-mitt sena mill-irvellijiet tas-7 ta’ Ġunju, għall-ewwel darba seta’ jagħmel hu liġi - fuq il-qabar fl-Addolorata fejn jiet fi ħwejġu.