Vartmetallestetikk PLATEUMSLAGI TIL DARKTHRONE I LJOS AV TEIKNLÆRA ETTER PEIRCE
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Arild Torvund Olsen Svartmetallestetikk PLATEUMSLAGI TIL DARKTHRONE I LJOS AV TEIKNLÆRA ETTER PEIRCE Masteravhandling i visuell kommunikasjon, våren 2005 Institutt for kunst- og medievitskap, NTNU ARILD TORVUND OLSEN SVARTMETALLESTETIKK PLATEUMSLAGI TIL DARKTHRONE I LJOS AV TEIKNLÆRA ETTER PEIRCE Masteravhandling i visuell kommunikasjon, våren 2005 Institutt for kunst- og medievitskap, NTNU INNHALDSLISTA | 3 INNHALDSLISTA s. 4: Fyreord s. 5: Innleiding s. 11: 1: Peirce og tolkingsstrategiar • Peirce og teiknlæra • Teiknlæra og musikk • Sjanger s. 31: 2: Frå Fanitullen til svartmetall s. 46: 3: Musikksjanger og teiknkommunikasjon s. 58: 4: Darkthrone og svartmetallestetikken • Demoperioden • Soulside Journey (1991) • A Blaze In The Northern Sky (1992) • Under A Funeral Moon (1993) • Transilvanian Hunger (1994) • Panzerfaust (1995) s. 95: Avslutning s. 101: Kjeldelista FYREORD | 4 FYREORD På åttitalet kan eg hugsa at platebutikken på det lokale kjøpesenteret hadde billegsal, noko som gjorde at eg for fyrste gongen fekk råd til å kjøpa meg ei plata for eigne pengar. Valet fall på LPen Somewhere in Time med Iron Maiden, og plata gjorde stort inntrykk på meg lenge før eg fekk høyra musikken. Både på vegen heim og etter at eg var komen heim, sat eg og såg på og var fascinert av umslaget, som synte Eddie, maskoten til Iron Maiden, i ein detaljrik framtidsby. Musikken på plata synte seg òg å vera god, men når eg no i ettertid tenkjer på den plata, so er det umslaget som fyrst dukkar fram i tankane mine. Mange år seinare, i 2002, sat eg på ei millomfagsfyrelesing. Eitt elder anna fyrelesaren sa, fekk tankane mine til å spinna vidare på det med indeksikalitet og ikonisitet. Ein vag idé byrja veksa fram um at teiknlæra etter Peirce hadde meir å gjeva enn det som kjem fram i den vanlegaste stuttutgåva ein stort sett møter, og då eg byrja lesa bøker um og av Peirce fekk eg stadfest ideen. Dess meir Peirce eg las, dess meir fascinert vart eg. Etter kvart såg eg at det kunde vera interessant å kombinera fascinasjonen min for Peirce med den tilsvarande interessa mi for plateumslag. Granskingi av teoriane etter Peirce gav meg nytt innsyn i korleis plateumslagi kommuniserer, og gransking av plateumslag gav meg nytt innsyn i korleis teoriane etter Peirce kan verta nytta. Både Peirce og plateumslag var (og er) dessutan emne der det etter mi meining framleis fi nst langt meir å henta, noko som var med på å inspirera meg til å setja i gang arbeidet med denne avhandlingi. Det er mange som fortener å verta takka for hjelp og innspel i samband med arbeidet med denne avhandlingi. Eg vil soleis nytta dette høvet til å senda ein stor takk til Ingvild (for tolmod, kjærleik, gode innspel og for å få meg ut or sengi kvar morgon), Aud Sissel Hoel (for inspirerande rettleiding), Terje Borgersen (for fyrelesingar som set tankane i sving), Inger Johansen (for korrekturhjelp), Torstein Parelius (for lån av gamle blad), gjengen på den vesle lesesalen og alle andre som hev vore til hjelp og inspirasjon i arbeidet. Arild Torvund Olsen 17. mai 2005 INNLEIDING | 5 INNLEIDING Hvis man skal si hvilken plate har betydd mest for moderne black metal, hele den bølgen som kom tidlig nittitall og som pågår fremdeles, så er det defi nitivt A Blaze In The Northern Sky med Darkthrone. Å si noe annet vil være både dumt og historieløst (Sigurd Wongraven frå Satyricon, Norsk rocks historie, NRK P2 11.12.04). Den norske gruppa Darkthrone debuterte på plateselskapet Peaceville i 1991 med daudmetallplata Soulside Journey. Deretter endra dei sjanger og gav ut svartmetallplata1 A Blaze In The Northern Sky. Med den plata, og med dei utgjevingane som fylgde etterpå, var Darkthrone ein viktug del av utformingi og fastleggjingi av svartmetallsjangeren i fyrste helvti av nittitalet, slik sitatet frå Sigurd Wongraven peikar på. Når ein tenkjer på endring av musikksjanger, so tenkjer ein lett berre på det reint musikalske, men dersom me ser på sjangerbytet til Darkthrone, ser me at dei, i tillegg til dei musikalske endringane, òg hev gjort tydelege endringar i det visuelle, til dømes ved at dei gjekk burt frå å nytta fargar på umslagi. Det kan soleis sjå ut til at det visuelle er ein del av stilen, kommunikasjonsformi og uttrykket innan ein sjanger, altso det me kan kalla sjangerestetikken. Men på kva måte? Problemstilling Denne avhandlingi byggjer på ein hypotese um at plateumslag er ein del av den heilskaplege teiknkommunikasjonen innan ein sjanger. Med eit slikt utgangspunkt ynskjer eg å studera tilhøvet millom musikken, plateumslagi og sjangeren, og undersøkja korleis dei samspelar med kvarandre. For å sjå på denne problemstillingi, hev eg vald ut dei fem fyrste utgjevingane til Darkthrone. Desse utgjevingane vil eg granska for å sjå korleis Darkthrone, i yvergangen frå daudmetall til svartmetall, nyttar plateumslagi sine i etableringi av det me kan kalla svartmetallestetikken. Eg hev vald å nytta ei teiknlæra2 inspirert av den amerikanske fi losofen Charles Sanders Peirce (1839–1914) til å sjå på korleis teiknkommunikasjonen gjeng fyre seg. Med utgangspunkt i den kjende tridelingi hans millom ikon, indeks og symbol, hev eg freista utvikla eit teoretisk råmeverk som kan fungera som verkty for analysane mine. Av di autentisitet og posisjonering ser ut til å vera 1: For ei innføring i skilnaden millom svartmetall og daudmetall, sjå kapitel 2. 2: Semiotikk. INNLEIDING | 6 viktuge umgrep for å skyna sjangerestetikk innanfor musikk, hev eg i tillegg vald å nytta teoriane etter den franske sosiologen Pierre Bourdieu um posisjonering og kulturelle felt, for slik å setja teiknkommunikasjonen inn i ein større kulturell samanheng. Materiale og metode Valet um å sjå på dei fem fyrste utgjevingane til Darkthrone er teke av fl eire grunnar. På desse fem utgjevingane gjekk gruppa fyrst gjenom eit sjangerbyte millom fyrste og andre plata. Med den andre til og med femte plata var dei deretter med på å etablera svartmetallestetikken. Ved å granska dei fem fyrste plateumslagi til Darkthrone kan ein soleis både få sett på korleis umslagi endra seg då dei bytte sjanger, og på korleis umslagi vert nytta når ein sjanger utkrystalliserer seg. I tillegg til at Darkthrone slik kan fungera som innfallsvinkel til å sjå på nokre fenomen, meiner eg òg at dei i seg sjølve er verde eit studium. Gruppa hev ei unik stilling innan svartmetallsjangeren, og er ein interessant del av nyare norsk kultur som både akademia og den norske ålmenta hev liten kjennskap til. Det er skrive lite um både svartmetall og plateumslag tidlegare. Innanfor plateumslag er det gjeve ut ein del prydbøker som samlar mange plateumslag i ei bok, men slike bøker er då i hovudsak reine attgjevingar av umslagi, eventuelt med litt bakgrunnsinformasjon og anekdotar. Det fi nst nokre få undantak, som t.d. artiklane i Ytans innehåll, der vekti ikkje ligg på å berre attgjeva umslagi, men i desse tekstane er det gjerne ein tendens til å sjå på umslagi lausrive frå musikken. Elles er det dei siste åri skrive nokre få hovudfagsavhandlingar um emnet, som til dømes Roald Kaldestad si avhandling um utgjevingane til David Bowie og Kai Kristiansen si avhandling um britiske plateumslag frå seksti- og syttitalet. Med tanke på kor stort emne plateumslag er, so fi nst det altso yverraskande lite forsking på det. Av svartmetallforsking, so fi nst det ei norsk hovudfagsavhandling av Petter Hansen, som ser sjangeren frå ei sosiologisk vinkling, og ei doktorgradsavhandling av den svenske musikkvitaren Thomas Bossius, som ser sjangeren frå ei religiøs vinkling. Det hender òg at sjangeren dukkar upp i andre akademiske tekstar, som til dømes då folkloristen Bente Gullveig Alver i 1993 skreiv um samspelet millom media og folklore knytt til satanisme (Alver 1993). Derimot er det skrive so godt som inkje um svartmetallsjangeren frå eit estetisk perspektiv. Det at det er skrive lite akademisk um svartmetallsjangeren, gjer at eg i stor grad sjølv laut fi nna fram til og ganga gjenom primærkjeldor som musikkblad, i mitt høve spesialiserte sjangerblad, for på det viset å henta fram døme på korleis dei kulturelle prosessane fungerer innanfor metallmiljøet. Gjenom meiningsberande artiklar, intervju og platemeldingar, spelar musikkblad ei viktug rolla for korleis sjangeren defi nerer seg INNLEIDING | 7 sjølv, og gransking av bladi vil soleis vera ei god kjelda til å få eit innblikk i korleis sjølvforståingi i sjangeren er. I tillegg vil bladi, av di dei gjerne er skrivne av engasjerte menneske som hev lang kjennskap til musikken dei skriv um, vera gode kjeldor for å fi nna fram til bakgrunnsinformasjon av typen «kven gjorde kva til kva tid». Derimot stiller musikkbladi i mindre grad spursmål ved kvifor noko er slik det er. Dette kjem truleg av at dei oftast er skrivne for og av tilhengjarar av musikken, slik at mottakarane og skribentane gjerne hev ei sams uppfatning av at «ting er slik dei er av di det er slik dei skal vera i denne sjangeren». Eg lyt soleis på eigi hand, og med studnad frå det vesle som fi nst av akademisk forsking kring emnet, få til å refl ektera kring – og problematisera – informasjonen frå musikkbladi, for slik å setja honom inn i eit større kulturperspektiv. For å avgrensa råmone på eit vis som gjer det mogleg å trengja djupare inn i stoffet, hev eg, når eg skal sjå på dei yverordna kulturelle og sosiale funksjonane til sjangeren, i hovudsak vald å nytta perspektivi til Bourdieu um posisjonering og kulturelle felt. Til granskingi av teiknkommunikasjonen kjem eg, som nemnd, til å nytta teiknlæra etter Peirce. Valet um å nytta Peirce er millom anna teke av di det var umgrepi hans um ikon, indeks og symbol som i utgangspunktet gjorde meg merksam på korleis gruppor som Darkthrone nyttar plateumslag, ljodbilete o.l. i ein relativt komplisert teiknkommunikasjon.