82

çdj.k 3 js ikf.kuh; O;kdj.kkrhy çeq[k 'kkL=h; xzUFkkae/khy laKkaps fo'ys"k.k

;k izdj.kke/;s v/;;ukdfjrk Lohdkj.;kr vkysY;k

O;kdj.kegkHkk‛;] dkf’kdk] oS;kdj.kfl)kUrdkSeqnh vkf.k y?kq’kCnsUnq’ks[kj ;k izeq[k ‘kkL=h; xzUFkkaps v/;;u dj.;kr ;sbZy- izR;sd laKsfo‛k;h R;k R;k xzUFkkae/;s vkpk;kZauh ekaMysyh ers ;k izdj.kkr ns.;kr ;s.kkj vkgs- R;ke/;s R;kaP;k erkae/khy lekurk] fHkUurk R;kauh dsysys laKkaps izR;k[;ku vkfnapk lekos’k dj.;kr ;s.kkj vkgs- ;k ‘kkL=h; xzUFkkaP;k vk/kkjs ikf.kuh; laKkaps fo’ys‛k.k ;sFks ekaM.;kr ;s.kkj vkgs- ‘kkL=h; xzUFkkaP;k vk/kkjs laKkaps fo’ys‛k.k & 1½ o`f)laKk & egkHkk‛; ;k xzUFkkuqlkj & o`f)jknSp~& ^iwoksZPpkfjr% laKh] ijksPpkfjrk laKk*1 çFke mPpkjysyh laKh vkf.k uarj mPpkfjr laKk- dkj.k dks.krsgh dk;Z R;kp dk;hZps vlrs th iwoksZPpkfjr vlrs- v'kkosGh o`f)laKse/;s foijhr Øe vk

Eg.kts ^o`f)jknSp* vkf.k nqljh ^vi`‰ ,dkYçR;;%*A vk{ksidkaP;k ^fdeFkZekdkjLrij% fØ;rs\ ;k ç'ukoj egkHkk";dkjkauh ^vkdkjL; rijdj.ka lo.kkZFkZe~A*3 mnkÙk] vuqnkÙk vkf.k Lofjr :i lo.kkaZps xzg.k dj.;klkBh vkf.k vknSp~ e/;s rijdj.k ^,sPk~*

83 lkBh fl) dsys vkgs vls EgVys vkgs- ;kuarj lw=ke/;s rökfor vkf.k vrökfor loZ vknSpkaph o`f)laKk Lohdkj dsyh vkgs- dkf'kdk ;k xzUFkkuqlkj & o`f)jknSp~& ^o`f)'kCn% laKkRosu fo/kh;rs] çR;sde~ vknSpka o.kkZuka lkekU;su rökforkuke~ vrökforkuka p*4 lkekU;i.ks rökfor vkf.k vrökfor vkdkj ,sdkj o vkSdkj o.kkZae/;s izR;sdkph o`f)laKk gksrs- o`Ùkhdkj fyfgrkr ^rijdj.keStFkZe~*5 Eg.kts rijdj.kkps ç;kstu ^,s* vkf.k ^vkS* lkBh vkgs- T;keqGs ^o`{k$vksnu* bFks f=ekf=d vkSdkjkph rFkk ^[kM~ok$+,sMdk* e/;s prqekZf=d ,sdkjkP;k çkIrhph fuo`Ùkh gksrs] dkj.k f}ekf=dkphp o`f)laKk dsyh vkgs Eg.kwu nksUgh fBdk.kh f}ekf=d vkSdkj rFkk f}ekf=d ,sdkjp gksrkr- oS;kdj.kfl)kUrdkSeqnh ;k xzUFkkuqlkj & o`f)jknSp~ & O;kdj.k'kkL=kr tsFks o`f)dk;Z b"V vlsy frFks nh?kZ vkdkj] f}ekf=d ^,s* rFkk f}ekf=d vkSdkj & gs rhu o.kZ mifLFkr gksrhy- ^o`f)jknSp~* lw=krhy ^o`f)* 'kCnk}kjs ^o`f)* ;k laKspk cks/k gksrks- rFkk o`f) 'kCnkP;k vFkkZpk cks/k gksr ukgh- lkekU;r% rökfor vkf.k vrökfor vkr vkf.k ,sp~ ;ke/;s çR;sdkph o`f) gksrs- ¼rökfor Eg.kts o`f) 'kCnkus gks.kkjk rj vrökfor Eg.kts o`f) 'kCnk f'kok; vFkkZr~ Lor% gks.kkjk-½ yƒq'kCnsUnq’ks[kj ;k xzUFkkuqlkj & o`f)jknSp~& o`f)] vkr~] ,sp~ gs rhu in vkgsr] }U}lekl ukgh Eg.kts leklkUr gks.;kph dqByhgh 'kadk ukgh- rijdj.k vlUnsgkFkZ vlY;kus iwokZFkkZlkBh vkgs- ç”r lw=kP;k Hkk";kr fyfgys vkgs dh ;k 'kkL=kr vHksndRo i{kkyk Kkidkus Lohdkj d:u lo.kZ xzg.k gksr ukgh- vknSp o`f) inkus vfHké vkgs dkj.k in vkf.k inkFkkZps rknkÙE; Lohdk;Z vkgs-

84

O;k[;kukus o`f)'kCn laKkijd vkgs] tj o`f) e/;s fo/ks;rk vlsy rjh gh e³~xykFkZdkps çFke iBu dsys vkgs- vU;Fkk v}Sr o`f) EgVys vlrs] dkj.k mís'kkuarjp fo/ks; vlrs- vi`ä ,dky e/;s vi`ä pk iwoZ ikB fo/ks;kP;k çFke ç;ksxkr vlk/kqRo HkzekP;k fuokj.kklkBh vkgs & gs Hkk";kr Li"V vkgs- 2½ xq.klaKk & vns³~xq.k% &;k lw=kckcr egkHkk";kr dqBysgh fooj.k vk

85

^çR;sda okD;ifjlekfIr%*7 ;k ifjHkk"ksuqlkj ,dsdk gykph i`Fkd&i`Fkd la;ksxlaKk gksbZy- vlk vk{ksi ?ks.;kr vkyk- rsOgk Hkk";dkj iwoksZDr ifjHkk"ksP;k fo:) vlysyh ifjHkk"kk ^leqnk;s okD;ifjlekfIr%*8 ekaMrkr- ;k ifjHkk"ksP;k vk/kkjs tls ^xxZ'krn.MuU;k;* uqlkj o`f)xq.klaKsr çR;sd o.kkZph o`f) vkf.k xq.klaKk gksrs- ijUrq R;k fBdk.kh lg xzg.kkph vko';drk ukgh gs Li"V djrkr- dkf’kdk ;k xzUFkkuqlkj & gyks·uUrjk% la;ksx% &^fHkétkrh;SjfTHkjO;ofgrk% f'y"VksPpkfjrk gy% la;ksxlaKk HkofUr*9 fHké tkrh; vpkauh O;o/kkujfgr] f'y"V vFkkZr~ ,d= mPpkj.k dsY;k xsysY;k gykaph la;ksx laKk gksrs- oS;kdj.kfl)kUrdkSeqnh ;k xzUFkkuqlkj & gyks·uUrjk% la;ksx% &Lojo.kkaZuh vO;ofgr O;atukaph la;ksxlaKk gksrs- ;kfBdk.kh ^vuUrjk%* ps ç;kstu vls vkgs dh fHké tkrh; o.kkaZP;k O;o/kku jfgr gy~ leqnk;kphp la;ksxlaKk gksrs- mnk- frrmPN=e~ & bFks rdkjksÙkjorhZ vdkj rFkk mdkjkP;k e/;s ¼gy~ o.kkaZps½ O;o/kkugh ukgh- nksUgh vp~ o.kkaZps f'y"V mPpkj.k çkIr vkgs- Eg.kwu la;ksxlaKk çkIr gksrs ijarq ^gy~* leqnk; ukgh] Eg.kwu la;ksxlaKk gksr ukgh- tj R;kaph la;ksxlaKk dsyh rj ^la;ksxkUrL; yksi%*10 us mdkjkpk yksi gksbZy] ts b"V ukgh- R;klkBh lw=kr ^gy%* inkpk Lohdkj dsyk vkgs- ckyeuksjeke/;ss ^v= pleqnk;L;So la;ksxlaKk] egklaKkdj.kkr~ O;k[;kukPpA* vlk mYys[k vk

86

vkuUr;Zpk vFkZ O;o/kku ul.ks vkgs vkf.k O;o/kku fotkrh;kusp gksrs- ;ko:u ^vfTHkfjfr* bFks dqRo dj.ks mfpr gksrs- ;kusp ^g;ojV~* lw=kr vpks·{kq ;k Hkk"; ç;ksxkr dqRo “f"ViFkkoj ;srs- LojSjO;ofgrk o`fÙk e/;s fyfg.ks mfpr gksrs- gy~ vHkkokr ^frrm nso* e/;s la;ksxlaKk >kY;kus ^xqjksju`rks·uUR;L;kI;sdSdL; çkpke~*11 us Iyqr gksrks- vuUrjk u dsY;kl ^æIle~* e/;s ldkj edkjkph la;ksxlaKk >kY;kus ^Ldks% la;ksxk|ksjUrs p*12 us ldkjkpk yksi gksrks- 4½ vuqukfldlaKk & egkHkk‛; ;k xzUFkkuqlkj & eq[kukfldkopuks·uqukfld% &eq[klfgr ukfldsus mPpk;Zek.kkyk vuqukfldlaKk gksrs- loZçFke ^eq[kukfldkopu%* ;ke/khy prqfoZ/k lekl egkHkk";kr Li"V dj.;kr vkys vkgsr- ^eq[ka p ukfldk p* bFks lekgkj}U} gksÅu ^eq[kukflde~* gs :i gksrs- ^mPprs bfr opue~* iqUgk ^eq[kukflda opueL;* ;k foxzgkr cgqozhfg gksÅu ^eq[kukfldkopu%* vlk lekl vkgs- bFks eq[kukfldkopu% vls nh?kZ:i ^eq[kukflde~ vkopueL;* ;k foxzgkr lekl dsY;koj lo.kZnh?kZ ,dkns'k gksÅu ^eq[kukfldkopu%* vls :i r;kj gksrs- ;k fBdk.kh ^vkopue~* Eg.kts ^b"kn~* Eg.ktsp FkksMs opu dkgh eq[kopu rj dkgh ukfldk opu rsp eq[klfgrukfldkopu gksrs- ;k inkpk r`rh; foxzg ^eq[kf}rh;k ukfldk* ;k foxzgkr ^f}rh;k* inkpk yksi d:u ^eq[kukfldk* gk e/;einyksih lekl gksrks- R;kpçek.ks ^eq[kksilfgrk pklkS ukfldk p* vlk prqFkZ foxzg vkgs- ;kuarj eq[kxzg.kkps ç;kstu Li"V dsys vkgs- eq[kxzg.k u dsY;kl ^ukfldkopuks·uqukfld%* vls lw= gksbZy o R;keqGs ^;e* vkf.k ^vuqLokjkphp* vuqukfldlaKk gksbZy- rlsp ukfldkxzg.k u dsY;kl ^eq[kopuks·uqukfld%* vls gksÅu ^oxhZ;O;atukrhy* ikpok o.kZ lksMwu brj loZ o.kkaZph vuqukfldlaKk gksbZy-

87

^çklknokflU;k;kus* eq[kxzg.k u djrk gh eq[kopu vkf.k ukfldkopukph vuqukfldlaKk gksbZy- ijUrq ts dsoG ukfldsus mPpkfjr Eg.kts ^;e* vkf.k ^vuqLokj* rs ^ukfldkopu-----* lw=kus vuqukfld curhy- vls >kY;kl fof/k'kkL=kP;k fBdk.kh vU;ksU;kJ; nks"k ;sr vkgs- ijUrq fof/k'kkL=kr ^LFkkusUrjre%*13 ;k ifjHkk"ks}kjk eq[kopuk,soth eq[kukfldk}kjs cksyY;k tk.kkjk o.kZp vkns'k gksbZy dsoG ukfldkopu ukgh- v'kkçdkjs eq[kxzg.kkps [k.Mu dsys vkgs- dkf’kdk ;k xzUFkkuqlkj & eq[kukfldkopuks·uqukfld% & ^eq[klfgrk ukfldk eq[kukfldk] r;k ; 14 mPpk;Zrs o.kZ% lks∙uqukfldlaKks Hkofr* eq[kkus ;qä ukfldk eq[kukfldk EgVY;k tkrs- R;kus tks mPpkfjr vlrks rks vuqukfld laKd vlrks- eq[ka p ukfldk p vlk }U} lekl dsY;kus ^}U}Üp 15 çkf.krw;Zlsuk³~xkuke~* us ,do„ko gks.;kus uiaqldfyaxrk çkIr gksÅu ^eq[kukfldkopue~* cuys] Eg.kwu eq[klfgrk ukfldk vlk rRiq#"k lekl dsyk vkgs- oS;kdj.kfl)kUrdkSeqnh ;k xzUFkkuqlkj & eq[kukfldkopuks·uqukfld% & eq[klfgr ukfldsus mPpkj.k dsY;k tk.kkÚ;k o.kkaZph vuqukfld laKk gksrs- o.kksZPpkj.k eq[kkf'kok; gksÅ 'kdr ukgh- o.kkaZph ukfldk;qä /ouhP;k Li"Vrsr eq[kkph lgk;rk visf{kr vkgs] Eg.kwu lw=kps laKh :i in & ^eq[kukfldkopu* vls lwfpr djrs dh ^vuqukfld o.kZ* Eg.kts vls o.kZ ts eq[kkP;k lkákus mPpkj.kkps lk/ku ukfldsus /ofuyk vfHkO;fåtr djrs- bFks ^opu* 'kCn mPpkj.kkP;k lk/ku:ikus ç;qä >kyk vkgs- ltkrh; ¼vFkkZr ,dkp mPpkj.kLFkkuokys½ v.k~ o.kkaZe/;s ijLij rhu çdkj vkgsr- 1½dky”r&vp~ o.kkaZps dky”r Hksn

88

^Ådkyks·T>zLonh?kZIyqr%* }kjs lkafxrys vkgs- 2½LFkkuHkkx”r & ^mPpS#nkÙk%*] ^uhpSjuqnkÙk%* rFkk ^lekgkj% Lofjr%* }kjs LFkkuHkkx”r Hksn- 3½ukfldk”r & ç”r lw=k}kjs lkafxrys vkgsr- yƒq’kCnsUnq’ks[kj ;k xzUFkkuqlkj & eq[kukfldkopuks·uqukfld% & opu'kCnkus cgqydkiklwu dekZr Y;qV~ çR;; vkgs- ¼mPprs·lkS opu%] ckgqydkr~ deZf.k Y;qV~]16 eq[klfgrk ukfldsfr foxzg%½ eq[klfgrk ukfldk eq[kukfldk] r;k opu% eq[kukfldkopu% gk foxzg vkgs- lk/kua ”rsfr us lekl vkgs- ijarq eq[klfgrk ukfldk & gk foxzg mfpr ukgh] dkj.k mÙkjinkpk fuR; yksi gks.;kus o`fÙk e/;s eq[klfgrk bR;kfn ys[k vuqfpr vlrhy] Eg.kwu eq[k inkph eq[klfgr e/;s y{k.kk vkgs- eq[klfgrsfr] eq[kxzg.kkP;k vHkkoh ;e~ vkf.k vuqLokjkaukp laKk gksbZy rsaOgk ^vk³ks·uqukfld*17 us y{; e/;s vuqLokj gksbZy- ukfldsP;k vHkkoh 'käk e/;s vuqnkÙkksins'kkus ddkjkpk yksi gksÅ ykxsy- ^v"Vkn'ksfr* tjh gs dFku O;fäi{kkr lEHko ukgh] dkj.k O;fä vuUr vkgs- rjhgh vBjk /keZ vlysY;k vdkj tkrh; vkfnyk letys ikfgts- gzLoRo&nh?kZRo vkfnyk R;k&R;k leku vf/kdj.kkP;k mnkÙkRo vkf.k vuqukfldRokfnpk Hksn ekuwu gs dFku vkgs vls letys ikfgts- 5½ lo.kZlaKk & egkHkk‛; ;k xzUFkkuqlkj& rqY;kL;iz;Rua lo.kZe~ & ^rqy;k lafera rqY;e~~* rqyk 'kCnkgwu lafer Eg.kts ekstysys ;k vFkhZ ^ukSo;ks/keZ-----*18 ;k lw=kus ^;r~* izR;; d:u ln`'k ;k vFkkZpk rqY; 'kCn cufoyk vkgs- vkL; Eg.kts vks"Bkiklwu d.Be.;ki;ZUrpk vUrxZr izns'k ^vkL;UR;usu o.kkZu~* ¾ T;kP;k ;ksxkus o.kZ ckgsj Qsdys tkrkr] Eg.kts vfHkO;Dr gksrkr Eg.kts vkL; fdaok

89

^v‟kesrn~ vkL;Unrs* vUr gs T;kyk nzO; mRié djrs ;k O;qRiÙkhus R;k izns'kkyk vkL; 'kCn ykxrks- rsaOgk eq[k Eg.kwu izfl) vlysys vkL; gks;- ^iz;rua iz;Ru%* iz;Ru Eg.kts iz;ru gks;- ;sFks iz&milxZiwoZd ^;rh iz;Rus* ;k ^;r~* /kkrwgwu ^;t;kp;r*19 ;k lw=kus Hkkoh /kkRoFkhZ ^u³~* izR;; dsyk vkgs- ^lo.kZlaKk;ka fHké ns'ks"ofrizl³% iz;RulkekU;kr~* iz;Ruleku vlY;kus fHké fHké LFkkuh mRié gks.kkjs o.kZ lo.kZ gksÅ ykxrhy vlk vk{ksi ?ks.;kr vkyk vlrk ^fl)aRokL;s rqY;ns'kiz;Rua lo.kZe~*20 ;k okfrZdk}kjs vk{ksidkaps lek/kku dj.;kr vkys vkgs- iz;Ru'kCnkps fo'ks"k.k Eg.kwu vkL; xzg.k dsys vkgs- T;ke/;s ckg;iz;RukaP;k O;ko`ÙkhlkBh ;kps ¼vkL;½ xzg.k vkgs- vkL; gk 'kCn rf)r izR;;kUr vlwu vkL;s Hkoe~ ¼eq[kkr gks.kkjs½ ;k vFkhZ ^'kjhjko;okPp*21 ;k lw=kus ^;r~* izR;; d:u vkL; 'kCn cuyk vkgs- rkYokfn LFkku vkf.k o.kk±P;k mPpkj.kkiwohZ gks.kkÚ;k ftOgspk Li'kZ vkfn gkp eq[kke/;s gks.kkjk vkL; 'kCnkpk foof{kr vFkZ vkgs- izkjEHkks ;RuL; ;k O;qRifÙkus ;RukP;k e/;s o.kk±P;k mRifÙk iwoZ tks ;Ru vkgs rksp bFks iz;Ru 'kCnkpk vFkZ ekuY;k tkrks- ;koj ^v* o.kZ vkf.k ^,sp~* ;kaph lo.kZlaKk izkIr gksrs- ijUrq ;k fBdk.kh vkH;Urj iz;Ru leku ulY;keqGs lo.kZlaKk gks.kkj ukgh- rlsp ^,s* vkf.k ^vkS* gs tj ijLij lo.kZ ekuys rj ;k fBdk.kh ;akps rkYokfn LFkku leku ukgh- bFks rqY;kL; iz;Rue~ lo.kZe~ gs nksUgh lacfU/k 'kCn vkgsr- lEcU/kkeqGs tks T;kP;k izfr rqY;kL; iz;Ru vlrks rks R;kP;k izfr lo.kZlaKd vlrks vls tk.kys ikfgts- gs ^lEcfU/k'kCnSokZ rqY;e~* ;k okfrZdk}kjs Li"V dsys vkgs- dkf’kdk ;k xzUFkkuqlkj& rqY;kL;iz;Rua lo.kZe~ & T;ko.kk±ps mPpkj.kLFkku rFkk iz;Ru nksUgh lekku vlrkr- R;kaphp lo.kZlaKk gksrs- rqY;'kCn ln`';kpk i;kZ;okph

90 vkgs- vkL; vFkkZr eq[kkr vl.kkjs rkYokfn LFkku vkL; EgVY;k tkrkr- T;ko.kkZps mPpkj.kkLFkku o iz;Ru leku vlrkr rs lo.kZlaKd EgVys tkrkr- oS;kdj.kfl)kUrdkSeqnh ;k xzUFkkuqlkj & rqY;kL;iz;Rua lo.kZe~ & T;k o.kk±ps rkyq vkfn LFkku vkf.k vkH;Urj iz;Ru leku vlrkr rs lo.kZlaKd vlrkr- v] dq ¼d oxZ½] g vkf.k folxZ ;kaps d.BLFkku vkgs- b] pq ¼p oxZ½] ; vkf.k ‘k ps rkyqLFkku vkgs- y`] rq ¼r oxZ½] y vkf.k l ps nUrLFkku vkgs- m] iq ¼i oxZ½ vkf.k mi/ekuh;kaps vks‛B LFkku vkgs- åk] e] ³] .k rFkk u ps ukfldk LFkku vkgs- ,] ,s d.Brkyq vkf.k vks] vkS d.Bks‛B vkgs- ^o* nUrks‛B vkf.k ftàkewyh; ps LFkku ftàkewy vkgs- vuqLokjkps LFkku ukfldk vkgs- iz;Ru nksu izdkjps vkgsr- 1½ vkH;Urj iz;Ru ;kps iqUgk pkj izdkj vkgs- v½ Li`‛V & Li’kZ o.kk±pk Li`‛V iz;Ru vkgs- vk½ bZ‛kRLi`‛V & vUr%LFk o.kk±pk bZ‛kRLi`‛V iz;Ru vkgs- b½ foo`r & ‘k] ‚k] l] g vkf.k Loj o.kk±pk foo`r iz;Ru vkgs- bZ½ lao`r & gzLo ^v* pk iz;ksxn’ksr lao`r iz;Ru vkgs rj izfØ;k n’ksr foo`r iz;Ru vkgs- nqljk iz;Ru 2½ cká iz;Ru gks;- y?kq'kCnsUnq'ks[kj ;k xzUFkkuqlkj & rqY;kL;iz;Rua lo.kZe~ & ^rY;kL;----* rqY; vkgs vkL; ¾ iz;Ru T;kpk vlk vFkZ gksrks- O;k[;kuko:u vkL;kr gks.kkjk vkL; vkgs- rks o.kksZi;ksxh vlY;kus LFkku p vkgs( dkj.k iz;Rukps xzg.k osxGs dsys vkgs- iz”"V tks vFkZ rks iz;Ru vFkkZr~ vkH;Urj vkgs( dkj.k o.kkZP;k mRifÙkr vO;ofgr iwoZe/;s gks.;kus izd"kZoÙkk vkgs- "k"Bhpk vFkZ tudRo vkgs- R;k R;k dk;kZr jkg.kkÚ;k Hksnkyk LFkkukr vkjksfir d:u Hksn&?kfVr rqY;Rokpk fuokZg dsyk ikfgts- rkRi;Z vls vkgs dh

91 rföUuRos lfr rn~xrHkw;ks/keZoRo:i lkn`'; vkgs- ¼R;kis{kk fHké vkf.k

R;krhy cÚ;kp /kek±uh ;q‰ vlkok½ ^;L;Srn~};fefr* T;kps nksUgh LFkku iz;Ru T;kP;k rqY; vlrkr- ^;tq";sds"kke~*22 funsZ'kkus ;konkL;Hko rqY;ps xzg.k dsys ikfgts- rkRi;Z&tj dkgh lkE;kusp lo.kZlaKk >kyh rj bdkj ,dkjgh lo.kZlaKk gks.;kus nh?kZ >kyk vlrk- ^;konkL;Hko* pk ifj"dkj vlk & ^Lo tudLFkkutU;Ro Lotudiz;RutU;RoLotud LFkku iz;RutU;Rof=r;lEcU/ksu Lo% fof'k"VRoe~*23 Eg.kwu ,spkaph lo.kZlaKsph vk'kadk d:u ;kaps LFkku ,d ukgh- gs Hkk";kr Li"V dsys vkgs vkf.k ;kusp odkj & ydkjkph lo.kZlaKk gksr ukgh] dkj.k odkjkr vks"B LFkku vf/kd vkgs- ;kuarj 'kadk djrkr dh ;konkL;HkorqY; vlY;kus vp~ e/;s iz;Ru xzg.k O;FkZ vkgs dkj.k iz;Ru gh vkL;Hko vkgs- ;k 'kadsps mÙkj nsrkauk Eg.krkr m‰ O;oLFksr gzLo&nh?kZph lo.kZlaKk gks.kkj ukgh( dkj.k R;kaps tud vkL; e/;s gks.kkÚ;k ok;qla;ksxkr rqY; ukgh- Eg.kwu vkL;kr gks.kkjs d.Bkfnpsp xzg.k vkgs- ;klkBh iz;Ru xzg.k lkFkZd vkgs- 6½ çx`álaKk & egkHkk‛; ;k xzUFkkuqlkj & 1½ bZnwnsn~f}opua izx`áe~ & bZRk~] ÅRk~] ,r~ P;k çx`álaKsr bZdkj] Ådkj] ,dkjkyk rij dj.;kps dk; ç;kstu vkgs\ ^rijLrRdkyL;*24 ;k lw=kuqlkj f}ek=k:i lekudkyhd bZdkj] Ådkj] ,dkjkps xzg.k gksÅu R;kaph çx`álaKk Ogkoh- fHkédkyhdkph gksÅ u;s Eg.kwu bZdkj] Ådkj] ,dkjkyk rij dsys vkgs- ijarq ;keqGs Iyqr bZdkj] Ådkj ,dkjkph çx`álaKk çkIr gksr ukgh- dkj.k Iyqr f=ekf=d vlY;kus fHkédkyhd vkgs- çx`álaKsrgh Iyqr fl) vkgs- dkj.k ^dk;Zdkya laKkifjHkk"kEk~*25 ;k fu;ekus tsFks çx`álaKsps dk;Z vkgs] rsFksp gh ^bZnwnsr----* lw=ksä çx`álaKk

92 mifLFkr gksbZy- rj ^Iyqrçx`ák vfp fuR;Ek~*26 ;k LojlfU/kr çx`álaKk mifLFkr gks.;kus çx`álaKsr gh Iyqr fl) vkgs- T;kçek.ks LojlfU/k dk;kZr Iyqr fl) ekuys vkgs- ;kuarj ;klw=kP;k lw=kFkkZr pkj i{k ekaM.;kr vkys- R;krhy rhu i{kkaps [k.Mu dsys xsys o ,d i{k Lohdkjyk xsyk- v½ bZdkjkfn f}opu :ikaph çx`álaKk gksrs- vk½ bZdkjk|Ur f}opu 'kCnkaph çx`álaKk gksrs- b½ bZdkjk|Ur f}opukarkaph çx`álaKk gksrs- bZ½ bZdkjk|Ur f}opu rnUr tks 'kCnleqnk; R;kph çx`álaKk gksrs- ;k pkj gh i{kkaoj fopkj foe'kZ dsY;koj ;krhy nqljk i{k funksZ"k Lohdkj dsyk xsyk- bZdkjk|Ur f}opu 'kCnkph çx`álaKk gksrs gkp lw=kFkZ ekuyk ikfgts- çR;;kaP;k laKsr rnUrfof/k ulY;kus frljk o pkSFkk i{k ekuw 'kdr ukgh- ifgyk i{k ekuY;kl f}opukP;k vUR; bdkjkfnph çx`álaKk çkIr gksr ukgh- mnk- ipsrs bfr] ipsFks bfr] bFks ,dkj:i f}opu ukgh- ijarq ,dkj f}opukP;k vfUr vkgs ;kph çx`álaKk fo/kku dsyh ikfgts- vFkkZr f}opu 'kCnkph f}opukpk vUrko;o ;k vFkkZr y{k.kk ekuyh tkbZy- çx`álaKsP;k opukps ç;kstu rj [kV~os bfr] ekys bfr ¼[kV~ok ekyk & vkS ¾ 'kh½ bFks bdkj:i ¼eq[;½ f}opu feGkY;kus fl) gksrs- 2½ vnlks ekr~ & fofo/k i)rhus veh v=] vew v=] veh vklkrs] vew vklkrs e/;s bZRo ÅRoeRoP;k vfl)rsps fujkdj.k d:u çx`álaKk fl) dsyh vkgs- vnl~ P;k edkjkiq

93 vnl~ 'kCnkiq

3½ ‘ks & ^'ks* P;k çx`álaKsr vFkZoku 'ks 'kCnkps xzg.k dsys xsys vkgs- vFkZoku 'ks 'kCnkps xzg.k ekuY;klgh ^gfj'ks*] ^cHkqz'ks* e/;s 'ks 'kCnkph çx`álaKk çkIr gksrs- ;k 'kCnkae/khy 'ks 'kCn lk{kknqPpkfjr ulY;keqGs R;kps bFks xzg.k gks.kkj ukgh- 4½ fuikr ,dktuk³~ & ^pdkjk=] tgkjk=* ;sFks pdkj] tgkj ¼”] â] fyV~] frIk~] .ky~½ e/;s .ky~ pk vdkj ,dkp~ rj vkgs i.k fuikr ukgh- fuikr ulY;keqGs çx`álaKk gks.kkj ukgh- o v= lkscr lo.kZ nh?kZ gksrks gs fuikr xzg.kkps ç;kstu lkafxrys xsys vkgs- ,dkftfr fdeFkZe~\ ^çsnEk~* bFks ç 'kCn milxZ vlY;kus fuikr rj vkgs i.k ,dkp~ ukgh- ,dkp~ ulY;kus çx`álaKk u >kY;kl bne~ cjkscj xq.k ,dkns'k gksrks- R;kpçek.ks vp~ xzg.kkps ç;kstu vtUr fuikrkph çx`álaKk Ogkoh] gyUrkph ukgh- lw=ke/;s ^vuk³~* xzg.k d:u ^f³Rk~* vkdkjkP;k çx`álaKspk fu"ks/k dsyk vkgs- gs vkpk;kaZpk O;ogkjp Kkfir djrks dh] bFks vp~ 'kCnkr ^vk|UroRk~* yk ekuwu vp~ :i vFkZ ?ksryk tkbZy vkf.k ^;su fof/k---*27 u ekurk vtUr vFkZ ?ksryk tk.kkj ukgh- dkj.k vk³~ fuikr vp~ :ip vkgs vtUr ukgh- ;kP;k fu"ks/kkus gs y{kkr ;srs dh] vp~ :i fuikrkph çx`álaKk gksbZy vtUrkph ukgh- rlsp dsoG vp~ xzg.kkus dk;Zfl) gksr vlwugh ,d xzg.k dsys vkgs- rs ^o.kZxzg.k tkfrxzg.kEk~* ;k ifjHkk"ksps Kkiu vkgs- Eg.kts o.kZ xzg.kkr R;kph tkfr vFkkZr~ o.kZ leqnk;kpsgh xzg.k gksrs- vuk³~ xzg.kkps ç;kstu & vk mndkUrkr~ ¾ vksndkUrkr~ bFks e;kZnk vFkkZ e/;s vk³~ fuikr f³r~ vkgs- R;kP;k çx`álaKsP;k fu"ks/kkus ^vkn~xq.k%*

94 us xq.k gksrks- vk ,oa uq eU;ls] vk ,oa fdy rr~ bFks vuk³~ xzg.kkus çx`álaKspk fu"ks/k dk gksr ukgh] rj ³dkj vuqcU/kokY;k vkdkjkP;k gh çx`álaKspk fu"ks/k vkgs- bFks ³dkj vuqcU/kjfgr vkdkj vkgs- Eg.kwu fu"ks/k gks.kkj ukgh o çx`álaKkgh r'khp jkghy- 5½ vksr~ & vkgks] mrkgks gs vksdkjkUr fuikr vkgsr- ;kaph ;klw=kus çx`álaKk gksÅu vplfU/k gksr ukgh- ^pkn;ks·lÙos* lw=LFk pkfnx.kkr gs Lora=i.ks ifBr vkgsr- çx`álaKspk fu"ks/k Fkkacfo.;klkBh ;k lw=kpk vkjEHk letyk ikfgts-

6½ lEcq)kS ‘kkdY;L;srkouk‛ksZ & ;k lw=k fo"k;h egkHkk";kr dqBysgh fooj.k vkkY;kus Å¡ vkns'k çkIr gksrks- dkgh vkpk;kaZP;k ers ;k lw=kph nksu lw=s djkfor ^m¥%* o ^Å¡*- R;keqGs 'kkdY;kaP;k ers Å¡ vkns'k fodYikus gksÅu ^m bfr] Å¡ bfr* gh nksu :is curhy- vU; vkpk;kaZP;k ers fofr gs :i jkfgy v’kh rhu :is cufo.;klkBh ;ksxfoHkkx vko';d vkgs- 8½ bZnwrkS p lIrE;FksZ & ^bZnwrkS p lIreh* brdsp lw= i;kZIr vkgs- vFkZxzg.kkph dk; vko';drk\ vlk ç'u dsyk vlrk] lIreh foHkf‰pk yqd~ >kY;koj bZdkjkUr ÅdkjkUrkph çx`álaKk gks.kkj ukgh- frFks çx`álaKk dj.;klkBh vFkZ xzg.kkph vko';drk vkgs-

95

^n`fr u 'kq"da ljlh 'k;kue~ bfr* ;k osneU=krhy ljlh ç;ksxkr ljl~ 'kCnkiqkysY;k lIrehykp çR;;y{k.k ekuwu çx`álaKk gksbZy rj vFkZxzg.kkph vko';drk ukgh- ex O;FkZ >kysys vFkZxzg.k çx`álaKsr çR;;y{k.k gksr ukgh gs Kkfir djrs- ;kps ç;kstu dqek;Zxkje~] o/oxkje~ b- e/;s bZnwnsr~ lw=kus çx`álaKk gksr ukgh- tsaOgk lw=kr lIrE;FksZ vls iBu dsys tkrs] rsaOgk ftrds okD; lIrE;Ur inkus vlal`"V ¼ ¾fo'ks"k.k jfgr ½ rFkk möwwr ¼ nqlÚ;kps fo'ks"k.k ulysyk ½ vFkZ lkafxryk tkrks] leklkr rls u EgVY;kus çx`álaKk gks.kkj ukgh- okI;'o% u|kfr% e/;s lIrehpk vFkZ gh leklkFkkZr lekfo"V >kY;kus vyx lkafxryk tkr ukgh- Eg.kwu ;sFks çx`álaKk gks.kkj ukgh- v'kk çdkjs bZdkj Ådkjkph çx`álaKk gksÅ u;s Eg.kwu vFkZxzg.k dj.ks ;ksX; fl) gksrs- dkf’kdk ;k xzUFkkuqlkj& 1½ bZnwnsn~f}opua izx`áe~ &^bZRk~&ÅRk~&,Rk~* T;kaP;k vfUr vkgs v'kk f}opukUr 'kCnkaph çx`álaKk gksrs- ^bZnknhuka çx`áRos e.khoknhuka çfr"ks/kks 28 o‰O;%* gs okfrZd dkf'kdk ;k xzUFkkr nEirho vkfn 'kCnkaP;k flf)lkBh fuekZ.k dsys vkgs- 2½ vnlks ekr~ & vnl~ lEcU/kh edkjkuarj bZRk~] ÅRk~] ,r~ ph çx`álaKk gksrs-

96

3½ 'ks & ^'ks* ph çx`álaKk gksrs- ^'ks* gk NUnke/;s lqikaP;k LFkkuh gks.kkjk vkns'k vkgs- mnk- ^u ;q"es oktcU/ku%] vLes bUækc`gLirh* dsoG gsp mnk- osnkps vkgs dkj.k osnkr ;kpk ikB vkgs- 'ks"k ;q"es bfr vkfn mnkgj.ks O;ogkjkr vkgsr- 4½ fuikr ,dktuk³~ & vk³~ lksMwu tks ,dkp~ fuikr vkgs rks çx`álaKd gksrks- 5½ vksr~ & fuikrkph iwoZlw=krwu vuqo`fÙk ;sr vkgs- R;kph vksdkjkcjkscj rnUr fof/k vkgs- vksnUr fuikrkph çx`álaKk gksrs-

6½ lEcq)kS ‘kkdY;L;srkouk‛ksZ & lEcqf) fufeÙkd vksdkj çx`álaKd vlrks- tj R;kP;k iqkyh- lIreh vFkkZr orZeku bZnUr rFkk ÅnUr 'kCnkaph çx`álaKk gksrs- oS;kdj.kfl)kUrdkSeqnh ;k xzUFkkuqlkj & 1½ bZnwnsn~f}opua izx`áe~ & nh?kZ bZdkjkUr] nh?kZ ÅdkjkUr o nh?kZ ,dkjkUr f}opukph çx`álaKk gksrs- bZPp] ÅPp] ,Pp ,"kkalekgkj% & bZnwnsr~A bZr~] År~] ,r~ ^r* ij dsY;kus f}ekf=d ¼nh?kZ½ bZ] Å] , ps xzg.k gksrs- mnk- gjh$,rkS < gjh ,rkS & gfj 'kCnkP;k çFkek f}opukr gjks ¼nh?kZ bZ½ R;kuarj ^,* vlrkauk çx`álaKk gksrs- R;keqGs ç”frHkko gksrks] ;.klfU/k >kyh ukgh- ,dkjkps mnk- ipsrs bekSA ¼ip~ & ^yV~* e-iq- f}opu½ ;sFks ^v;~* vkns'k >kyk ukgh-

97

2½ vnlks ekr~ & vnl~ 'kCnkP;k edkjkiq

çx`álaKk gksrs- lw=kr vnl% gs in "k"Bh foHkf‰r ç;q‰ vkgs- mnk- ¼vnl~ $ tl~ < vn $ bZ < vns < veh½ veh $ bZ'kk% ¾ veh bZ'kk% çx`álaKk Eg.kwu ç”frHkko Eg.kwu nh?kZ >kys ukgh- ÅdkjkUr ps mnk- vnl~ $ vkS < vn $ vkS < vnkS < ve~½ ¼jke”".kkS½ vew$vklkrs ¾ jke”".kkoew vklkrsA çx`álaKk o ç”frHkko >kY;kus ^;.k~* lfU/k >kyh ukgh- lw=ke/;s ^ekr~* ps ç;kstu vls ^ekRk~* in iŒpeh foHkf‰r vlY;kus ^rLekfnR;qÙkjL;*29 P;k lg;ksxkus ^vO;ofgr* vFkkZph mifLFkrh gksrs- R;kuqlkj ^veqds$v=* e/;s edkj rFkk ,dkj P;k e/;s ^m* rFkk ^d* o.kZ vkgsr Eg.kwu çx`álaKsph çkIrh gksr ukgh- ^vnLk~* 'kCnko;o ^Ek~* P;k uarj ^bZ* rFkk ^Å* p vlrkr- Eg.kwu iwoZlw=krwu ,dkjkph vuqo`fÙk dsyh tkr ukgh- 3½ 'ks & ^'ks* ph çx`álaKk gksrs- osnkr prqFkhZ cgqopukP;k LFkkuh 'ks vkns'kkps fo/kku dsys vkgs- mnk- vLes bUæk c`gLirh ¼bUæ vkf.k c`gLifr vkEgk yksdkalkBh½ ;sFks vLes inkr 'ks çR;; fofgr vkgs- vLen~$H;l~

30 < vLen~ < 'ks ¼lqika lqyqd~% us lEiw.kZ H;l~ ¾ 'ks½ < vLen~ $ , ¼'k~ ph bRlaKk o yksi½] vLe~ $ , ¼^fV* & ^vn~* Hkkxkpk yksi½ ¾ vLes] çx`álaKk Eg.kwu ç”frHkko o Eg.kwu v;~ vkns'k >kyk ukgh- 4½ fuikr ,dktuk³~ & vk³~ vfrfj‰ ,d Lojo.kZd fuikr çx`álaKd gksrkr- mnk- 1½ b$bUæ% ¾ b bUæ% ¼^b* fuikrkpk vFkZ foLe; vkgs½ vFkkZr vjs! bUæ vkgs- Eg.kwu ;sFks nh?kZ lfU/k >kyh ukgh- 2½ m $ mes'k% ¼^m* & pk vFkZ fordZ½ vFkkZr~ dk; gk f'ko vkgs\ ;sFks gh nh?kZ >kys ukgh- ^vk* rFkk ^vk³~* nksUgh pkfnx.kkr ifBr vkgs- 'kq) ^vk* fuikr vlY;kus çx`álaKd gksrks- ³dkj bRlaKd ^vk* yk çx`álaKk gksr ukgh-

98

pkfn 'kCnkaph ^pkn;ks·lÙos* lw=kus fuikr laKk lkafxryh vkgs- pkfnx.kkr ,d&Loj&o.kkZRed vdjk fuikr iBu dsys vkgsr- R;kuqlkj v ¼vk{ksi½] vk ¼okD; vkf.k Lej.k½] b ¼lEcks/ku] foLe;½] bZ ¼lEcks/ku½] m ¼lEcks/ku] fordZ½] Å ¼lEcks/ku½] , ¼lEcks/ku½] ,s ¼lEcks/ku½] vks ¼lEcks/ku½] vkS ¼lEcks/ku½ vkf.k vk³~ ¼e;kZnk] vYikFkZd½ ;k vdjk e/;s vk³~ lksMwu 'ks"k ngk ,d&Loj&o.kZ fuikr çx`álaKd gksrkr- 5½ vksr~ & vksdkjkUr fuikr okpd 'kCnkaph çx`álaKk gksrs- mnk- vgks $ bZ'kk% ¾ vgks bZ'kk% ^vgks* vksdkjkUr fuikr vkgs Eg.kwu çx`álaKk

>kyh- vgks uarj vp~& ^bZdkj* vlY;kus ç”frHkko gksÅu v;~ vkns'k >kyk ukgh- fuikrlaKdkr vksdkjkUr fuikr lgk vkgsr & vks] vkgks] mrkgks] gks] vgks vkf.k vFkks- ;krhy ^vks* yk ,d&vp~ o.kkZRed vlY;kus iwoZlw=kus çx`álaKk çkIr gksrs o moZfjr ikp vksdkjkUr fuikrkafo"k;h ;k lw=kph mi;ksfxrk vkgs-

6½ lEcq)kS ‘kkdY;L;srkouk‛ksZ & vkpk;Z ikf.kuhaP;k ers lEcks/kukps ,dopu ^lEcqf)* laKd vkgs- ^,dopua lEcqf)%* R;kuqlkj lw=kFkZ vlk gksbZy- lEcks/kukP;k ,d opukyk ekuwu gks.kkÚ;k ^vks* dkjkuarj oSfnd ç;ksx fHké ^bfr* 'kCn vlrkauk 'kkdY;kaP;k ers R;kph çx`álaKk gksrs- mnk- ¼v½ fo".kks$bfr¾ fo".kks bfr] bFks fo".kq 'kCnkP;k lEcks/kukps ,dopu ^fo".kks* :i ^xq.k* gksÅu cuys vkgs- ^gzLoL; xq.k%* Eg.kwu

^vks* lEcqf)&fufeÙkd vkgs- Eg.kwu çx`álaKk o ç”frHkko >kyk- fodYi vlY;kus ¼vk½ fo".kq bfrA çfØ;k & fo".kks$bfr < fo".k~ $ vo~ $ bfr ¼vks ¾ vo~½ fo".k bfr ¼oSdfYid&o~&yksi ^yksi% 'kkdY;L;*31½- o~ yksi ulrkauk ¼b½ fo".kfofr ¼gs fo".kks!½

99

7½ m´% & ^m¥~* uarj ^bfr* 'kCn vlrk iwoksZ‰ dk;Z fodYikus gksrs- ^¥~* & bRlaKd fuikrokpd ^m* P;k uarj ^bfr* 'kCn vlrk 'kkdY;kaP;k ers R;kyk fodYikus çx`álaKk letkoh32- mnk- m$bfr ¾ m bfr & çx`álaKk QyLo:i ç”frHkko >kY;kus ^;.k~* & lfU/kph ço`fÙk >kyh ukgh- ;.k~ >kY;kl fofr vFkkZr~ & ^m* ps mPpkj.k- ^fuikr ,dktuk³~* us çx`álaKk çkIr gksrh- fodYi fo/kkuklkBh i`Fkd~ lw=kph lkFkZdrk vkgs- 8½ bZnwrkS p lIrE;FksZ & lIrehP;k vFkkZe/;s fLFkj jkg.kkÚ;k bZdkjkUr o ÅdkjkUr :ikph çx`álaKk gksrs- mnk- lkseks xkSjh vf/kfJr%] xkSjh$f³ ¼lIreh ,dopu½ ¾ xkSjh] ;sFks lIrehpk yksi >kY;koj gh xkSjh 'kCn lIreh vFkkZe/;s ¼xkS;kZe~ P;k ç;ksxkçek.ks½ fu"ié vkgs- vFkZ&lkse ok.kh oj vkfJr vkgs- R;kpçek.ks ekedh ruw ruwf³ ¾ ^ruw* e/;s gh ¼rUoke~ P;k ç;ksxkr leku½ letys tkos vFkkZr~ ek÷;k 'kjhjkr- nksUgh mnk-

çx`álaKsP;k QyLo:i ç”frHkko >kY;kus ^;.k~* lfU/k >kyh ukgh- y?kq'kCnsUnq'ks[kj ;k xzUFkkuqlkj & vnlks ekr~ & ^vlsfjrhdkj mPpkj.kkFkZ%] vnl bR;o;o"k"Bh*33 vfl e/;s bdkj mPpkj.kklkBh vkgs- vnl% gs vo;o "k"Bh vkgs- ldkjkps xzg.k R;kP;k LFkkuh gks.kkÚ;k vkSdkj vkf.k jsQkps gh miy{k.k vkgs- ;kus ^vnL;fr* ^vnks·=* rFkk ^vn%* vkfn e/;s nks"k ukgh] nkr~ ps Qy veq;ks% e/;s vUR;yk u gks.ks vkgs- ^lekgkj }U} bfr* gs dFku

çkfpukaP;k vuqjks/kkus vkgs okLrfod gs ;q‰ ukgh- dkj.k ml~ Ål~ ;k }U}kr lq yksi dsY;koj uiqald gzLo vkf.k lo.kZnh?kZph çkIrh >kY;koj nh?kZ 'kCnkUrjkyk çkIr gks.;kus vfuR; vkgs] fuR; gks.;kus rFkk ijfufeÙkd u gks.;kus o vUrjax gks.;kus gzLo dsY;kuarj lo.kZ nh?kZ dsY;koj ^m* ph flf) gks.kkj ukgh- ;kusp ^Ådky%* e/;s mdky dsyk

100 ukgh Eg.kwu ^fno mRk~* rFkk ^_ mRk~* P;k rijdj.kkus Kkfir mdkj ^HkkO;ekuksdkjL; xzg.kké*34 ifjHkk"ksusp dk;Zflf) gksbZy- 7½ ?kqlaKk & egkHkk‛; ;k xzUFkkuqlkj & nk/kk?onki~ & ^nki~* vkf.k ^nSi~* lksMwu ^nk:i* okys pkj /kkrq rFkk ^/kk:i* okys nksu /kkrq ^?kqlaKd* vlrkr- 35 ^?kqlaKk;ka ç”frxzg.ka f'knFkZe~* ;k okfrZdk}kjs loZçFke Hkk";okfrZddkj ç”r lw=kr ^ç”fr* xzg.k dsys ikfgts vls Eg.krkr- ;kps ç;kstu ^f'knFkZe~* vFkkZr ^'ki~* ^';u~* vkfn lkoZ/kkrqdlaKd f'kr~ fodj.kkaph gh ?kqlaKk Ogkoh gs vkgs- ;k okfrZdklaca/kh Hkkj}kth;kaps vls 36 Eg.k.ks vkgs dh ^?kqlaKk;ka ç”frxzg.ka f'kf}”rkFkZe~* Eg.kts ç”frxzg.kkeqGs ^nk* ^/kk* ph ç”fr th ^ns³~*] ^/ksV* vkgs R;kaph gh ?kqlaKk fl) gksbZy o y{kf.kd o çfrinksä nks?kkaph gh ^nk* ^/kk* :ikr ?kqlaKk gksÅu ^usxZnunirin?kqekL;fr*37 us .kRo gksÅu b"V fl) gksbZy- ¼çf.knkrk] çf.k/kkrk½

ç”fr xzg.k u djrk Hkk";dkj Eg.krkr ^bZnwrkS p lIrE;FksZ* ;k lw=krwu vFkZxzg.kkph vuqo`Ùkh gksrs- R;keqGs nk /kk :i vlysys vkf.k nk /kk lekukFkZd ns³~ o /ksV~ vkfn lokaZph ?kqlaKk fl) gksbZy- ijarq R;keqGs jk] jkl] nkl~] eag~] çh b- cÚ;kp /kkrqaph ?kqlaKk gksbZy- rj ex

ç”frxzg.kp djkos ykxsy çf.knkrk] çf.k/kkrk lkBh ;k lw=kr ç”frxzg.k vko';d ukgh- çf.knkrk e/;s nk/kk 'kCn y{kf.kd vlY;kus gh nk/kk :i vlY;kus ?kqlaKk gksrs- çf.knki;fr] çf.k/kki;fr ;ke/;s nk /kk /kkrqauk f.kp~ iq

101

vkgs- nk /kk P;k fØ;s'kh ukgh- ç”r lw=kus nki~ /kkrqP;k ?kqlaKsP;k fu"ks/kkr nSi~ /kkrqpk fu"ks/k çkIr gksr ukgh vlk ç'u vlrk Hkk";dkj Eg.krkr- ^,dkUrk vuqcU/kk%*38 ;k ifjHkk"ksuqlkj vuqcU/k gs /kkrq vkfn ps vo;o ¼,dkUr½ vlrkr- nSi~ yk vkÙo dsY;kus nki~ cusy- ;kfBdk.kh vuqcU/k yksi gk vuSfefÙkd vkgs- ;k fBdk.kh vuqcU/k yksikuarjgh R;kph mifLFkrh ekuwu R;kps dk;Z dsys tkrs- vFkkZr vuqcU/kkeqGs ,tUrRokpk vHkko ulrks- vFkkZr~ vuqcU/k vlrkaukgh ,tUr vlrks- ¼vuqcU/kkus ,tUrRokpk fo?kkr gksr ukgh-½ vFkok nSi~ 'kks/kus /kkrqyk gh nki~ 'kks/kus cuowu fnokfnx.kkr Bsoys ikfgts T;keqGs vnki~ e/;s nki~] nSi~ e/;s lansg jkg.kkj ukgh- nSi~ ps nki~ >kY;koj vonk;fr gs :i fnokfnx.kkr ';u~ fodj.k gksÅu cusy- dkf’kdk ;k xzUFkkuqlkj& nk/kk?onki~ & ^nk:ik'pRokjks /kkro%]/kk:ikS p }kS nkCnSikS otZf;Ro] ?kqlaKkdk HkofUr*39 ^nki~* rFkk ^nSi~* /kkrq lksMwu ^nk* :iokys pkj /kkrq rFkk ^/kk* :iokys nksu /kkrq ^?kqlaKd* gksrkr- Mqnk¥~ ¼ns.ks½ us çf.knnkfr] nk.k~ ¼ns.ks½ us çf.knkrk] nks ¼okV.ks½ us çf.k|fr] ns³~ ¼j{kk dj.ks½ us çf.kn;rs] Mq/kk¥~ ¼/kkj.k rFkk iks"k.k½ us çf.kn/kfr] /ksV ¼iku dj.ks½ us çf.k/k;rs gh lgk :is fl) gksrkr- oS;kdj.kfl)kUrdkSeqnh ;k xzUFkkuqlkj & nk/kk?onki~ & ts /kkrq Lor% ^nk* ,oa ^/kk* P;k :ikr vlrhy fdaok vkns'k vkfn gksÅu nk ,oa /kk :i gksrkr v'kk /kkrqaph ?kqlaKk dsyh tkrs- dkgh /kkrq Lor% nk o /kk :i okys vkgsr rj dkgh /kkrqae/;s yksi] vkns'k vkfn gksÅu nk ,oa /kk :ikr ;srkr- R;k lokaZps ;sFks xzg.k vkgs- i.k nki~ /kkrq e/;s idkjkpk yksi rFkk ^nSi~* /kkrq e/;s idkj yksi o

102

^vknsp mins'ks·f'kfr*40 us vkRo gksÅu nk P;k :ikr ;s.kkÚ;k ;k nksu /kkrqaph ?kqlaKk gksr ukgh- 8½ ?klaKk & egkHkk‛; ;k xzUFkkuqlkj & rjIreikS ?k% & ^?klaKk;ka unhrjs çfr"ks/k%*41 ;k okfrZdk}kjs vk{ksi ?ks.;kr vkyk vlrk ^?klaKk;ka unhrjs·çfr"ks/k%* ;k okfrZdkus R;kps [k.Mu dsys vkgs- ?klaKsr unhrj e/;s fu"ks/k vuFkZd vkgs- vFkkZr~ bFks ?klaKspk fu"ks/k vko';d ukgh- ^rj xzg.ka ákSinsf'kde~* ?klaKsr vkSinsf'kd rji~ 'kCnkps xzg.k vkgs ^,"k% ¾ unhrj%* e/;s rji~ 'kCn mins'kkoLFksr rji~ ukgh rks ^vi~* vkgs- ç;ksxkoLFksr ^rj* vkgs- ^rji~* dqBsp ukgh Eg.kwu ;kph ?klaKk gks.kkj ukgh- O;kdj.k'kkL=kr loZ vuqcU/k ;qä 'kCnkae/;s ifgys R;kP;k lk{kkr mPpkfjr :ikps xzg.k dsys tkrs- ykSfdd ç;ksxkr vuqcU/kjfgrkpk vuqcU/klfgr ç;ksx gksr ukgh- R;keqGs unhrj P;k ^rj* ph ?klaKk gksr ukgh- dkj.k rks rji~ cur ukgh vkf.k ?klaKk >kY;kl dkgh nks"k ukgh- ^?k:idYipsy----*42 lw=kus unhlaKd unh 'kCn gzLo >kyk rjh dkgh nks"k ukgh dkj.k L=hfyax ?k:i dYikfnP;k iq