Európsky fond regionálneho rozvoja | „Investícia do vašej budúcnosti“ | Projekt: Krásy a zaujímavosti Žilinského kraja Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego | „Inwestujemy w Twoją przyszłość“ | Projekt: Piękno i atrakcje Kraju Żylińskiego European Regional Development Fund | “Investment in your future” | Project: Beauty and Attractions of the Žilina Region

KRÁSY A ZAUJÍMAVOSTI ŽILINSKÉHO KRAJA PIĘKNO I ATRAKCJE KRAJU ŻYLIŃSKIEGO BEAUTY AND ATTRACTIONS OF THE ŽILINA REGION

TEMATICKÉ TRASY TRASY TEMATYCZNE THEME ROUTES Milí čitatelia a návštevníci nášho kraja, V JÁNOŠÍKOVÝCH STUPAJACH 06 publikácia, ktorú držíte v rukách, predstavuje Žilinský samospráv- W ŚLADACH JANOSIKA 08 ny kraj v jeho mnohorakých podobách. Vydajte sa spolu s nami na cesty IN JÁNOŠÍK’S FOOTSTEPS 09 plné zážitkov a atrakcií po všetkých regiónoch nášho kraja. Otvárajú sa pred Vami stránky plné inšpiratívnych nápadov, ako spoznať Žilinský kraj cez inú CESTA DREVA / OBSAH 10 perspektívu. Sedemnásť tematických trás Vás prenesie na Kysuce, Oravu, DROGA DREWNA / TREŚĆ 12 Horné Považie, do Turca i Liptova, k pomyselným divom nášho malebné- JOURNEY OF WOOD 13 ho kraja, do očarujúcej prírody a na najkrajšie miesta, ktoré ukrýva seve- / CONTENTS rozápadné Slovensko. Zahrajte sa na malú chvíľu na Jánošíka, vydajte sa BIKEKIA 14 po jeho stopách a navštívte miesta spojené s týmto slovenským hrdinom. Alebo chcete okúsiť slávu rytierov červeného kríža? Vyberte sa na miesta, BIKEKIA 16 ktoré chránia slávni templári a spoznajte hrad v Likave, kostoly v Ludrovej BIKEKIA 17 či Martinčeku, miesta dýchajúce históriou tohto rytierskeho rádu. Čestné miesto v dejinách Žilinského kraja patrí tiež rodu Turzovcov. Sobášny palác POD OCHRANOU TEMPLÁROV 18 / PRÍHOVOR v Bytči, Oravský hrad, Lietavský hrad či samotná Turzovka – to sú miesta POD OCHRONĄ TEMPLARIUSZY 20 / PRZEDMOWA našej „Turzotour“, ktoré by vedeli rozprávať mnoho príbehov tejto slávnej UNDER THE TEMPLAR PROTECTION 21 / FOREWORD rodiny. Toto všetko a ešte omnoho viac nájdete na nasledujúcich riadkoch, prijmite teda pozvanie spoznať náš kraj vo všetkých jeho podobách. Verím, TROJMEDZIE / TRÓJMIEDZA 22 že tento bulletin Vám napomôže v lepšej orientácii a plánovaní kultúrnych THREE BORDERS 23 či rekreačných výletov do malebných regiónov Žilinského kraja. JAVORNÍCKY CHODNÍK / ŚCIEŻKA JAWORNICKA 24 Drodzy czytelnicy i odwiedzający naszego kraju, JAVORNÍKY TRAIL 25 publikacja, którą trzymacie w rękach, przedstawia Żyliński Kraj Samorządowy w jego wielorakich postaciach. Wydajcie się razem z nami LIPTOVSKÉ MORE TERMÁLNYCH VÔD 26 na drogi pełne przeżyć i atrakcji po wszystkich regionach naszego Kra- LIPTOWSKIE MORZE WÓD TERMALNYCH 28 ju. Otwierają się przed wami strony pełne inspiracyjnych pomysłów, jak LIPTOV’S SEA OF THERMAL WATERS 29 poznać Kraj Żyliński przez inną perspektywę. Siedemnaście tras tematy- cznych was przeniesie na Kisuce, Orawę, Górne Poważe, Turiec i do Lip- towa na wymyślone cuda naszego Kraju malowniczego, do czarującej DUCHOVNÉ PUTO VANIE 30 przyrody i na najładniejsze miejsca, które ukrywa północnozachodnia DUCHOWNE WIĘZI PIELGRZYMKI 32 Słowacja. Zagrajcie się na małą chwilę na Janosika, wydajcie się po jego SPIRITUAL JOURNEY 33 tropach i odwiedźcie miejsca połączone z tym słowackim bohaterem. Albo chcecie sprawdzić sławę rycerzy czerwonego krzyża? Wybierzcie się DREVENÁ ARCHITEKTÚRA LIPTOVA / DREWNIANA ARCHITEKTURA LIPTOWA 34 na miejsca, które chronią słynni templariusze i poznajcie zamek w Likave, LIPTOV’S WOODEN ARCHITECTURE 35 kościoły w Ludrovej czy Martinčeku, miejsca oddychające historią tego rycerskiego zakonu. Honorowe miejsce w historii Kraju Żylińskiego należy PAMIATKY UNESCO / PAMIĄTKI UNESCO 36 też rodu Turzowców. Pałac ślubów w Bytczy, Zamek Orawski, Zamek Lie- UNESCO HERITAGE SITES 37 tavski czy samotna Turzovka – to są miejsca naszej „Turzotour”, które wie- dzieliby opowiadać liczne historie tej słynnej rodziny. To wszystko i jeszc- HRADNÝ TURIEC / REGION ZAMKÓW TURIEC 38 ze o wiele więcej znajdziecie w następujących wierszach, więc przyjmijcie TURIEC CASTLES 39 zaproszenie poznać nasz Kraj we wszystkich jego postaciach. Wierzę, że ten biuletyn wam pomoże w lepszej orientacji i planowaniu kulturalnych ODKAZY JÁNA PAVLA II. / ODKAZY JANA PAWŁA II. 40 i rekreacyjnych wycieczek do malowniczych regionów Kraju Żylińskiego. THE MESSAGE OF POPE JOHN PAUL II 41 Dear readers and visitors to our region, You are reading a publication introducing the Žilina Selfgoverning TURZOTOUR 42 Region in its multiple images. Join us on a journey full of adventures and TURZOTOUR 44 attractions around all counties of our Region. These pages open for you, TURZOTOUR 45 abundant in inspiring ideas how to discover the Žilina Region in a di erent perspective. Seventeen theme routes will take you to Kysuce, Orava, Upper ORAVA NA PLÁTNE / ORAWA NA PŁÓTNIE 46 Považie, Turiec and Liptov, to the proverbial wonders of our picturesque ORAVA ON CANVAS 47 region, to enchanting nature and to the most beautiful places hidden in north-western Slovakia. Experience what it is like being Jánošík for a little KURUCI / KURUCY 48 while, embark on a journey in his footsteps, and visit places associated KURUC ARMY 49 with this Slovak hero. Or, would you like to taste the glory of the Red Cross Knights? Set out to the places protected by the famous Templars and visit KELTOM NA STOPE / CELTOM W ŚLADACH 50 the Likava Castle, churches in Ludrová or Martinček – places steeped in TRACKING CELTS 51 history of this Order of Knights. The Turzo family holds a place of honour Juraj Blanár in the Žilina Region’s history. Our “TurboTour” includes several places that CYRILOMETODSKÁ ÚCTA / SZACUNEK CYRILA I METODEGO 52 predseda ŽSK tell the stories of this famous family – the Wedding Palace in Bytča, Orava HONOURING ST. CYRIL AND ST. METHODIUS 53 Castle, Lietava Castle and the village of Turzovka itself. All this and much Przewodniczący more can be found on the following pages. Therefore, please accept the Samorządowego Kraju Żylińskiego invitation to learn more about our Region in all its aspects. I believe that ZOZNAM TIC, TIK, IC A KLASTROV CR V ŽSK / LISTA CENTRÓW INFORMACJI TURYSTYCZNEJ, BIUR TURYSTYCZNYCH, Chairman of the this Bulletin will help you in better orientation and planning cultural or CENTRÓW INFORMACJI ORAZ KLASTRÓW TURYSTYCZNYCH W SKŻ / LIST OF TOURIST INFORMATION OFFICES, Žilina Selfgoverning Region recreational trips to the picturesque counties of the Žilina Region. INFORMATION OFFICES AND TOURISM CLUSTERS IN THE ŽILINA SELFGOVERNING REGION 54 PREHĽAD REGIÓNOV V ŽILINSKOM SAMOSPRÁVNOM KRAJI PRZEGLĄD REGIONÓW W SAMORZĄDOWYM KRAJU ŻYLIŃSKIM OVERVIEW OF COUNTIES IN THE ŽILINA SELFGOVERING REGION

04 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 05 V JÁNOŠÍKOVÝCH STUPAJACH W ŚLADACH JANOSIKA IN JÁNOŠÍK’S FOOTSTEPS

Po dlhotrvajúcom období stredoveku, keď svojich radov a postavili mu striebornú sochu, ktorú sa hrdinami malých chlapcov stávali rytieri, vztýčili nad cestou do Vrátnej doliny. Tu hrdo stojí, zostala táto pozícia prázdna. Kto sa mohol stať dívajúc sa vdiaľ, akoby strážil netušené bohatstvo. Podľa povestí má byť niekde zakopaný poklad, ktorý Jánošík vzorom pre šarvancov na prelome 17. a 18. storočia? stihol ukryť pred uhorskými pánmi. A možno len stojí na stráži pri vstupe do Vrátnej doliny, kde sa začína aj V tom čase bola slovenská zem a ľud pod útlakom Zbojnícky chodník. uhorských pánov. A tak svojho hrdinu nepotrebovali len Teraz sa však nevyberieme týmto smerom. Od sochy deti, ale aj ich rodičia. Rytieri ich už zachrániť nemohli, sa vrátime do centra obce. Kroky budú viesť po Ulici tak povstal jeden z ľudu – Juraj Jánošík. Juraja Jánošíka, ktorá susedí s expozíciou, venovanou Azda naša najslávnejšia legenda nezačala písať svoj terchovskému rodákovi. Stála expozícia Považského príbeh, ako by každý očakával, v malebnej Terchovej. múzea v budove obecného úradu ponúka pohľad Hoci sa v tejto dodnes krásnej obci narodil, jeho krstný na historické dokumenty týkajúce sa obce, jej zvykov list leží v 15 kilometrov vzdialenom Varíne. V čase jeho a tradícií. Najzaujímavejšími exponátmi sú bezpochyby narodenia Terchová nemala svoju farnosť a na jej území dereš, či olejomaľba Ľudovíta Fullu, ktorý zobrazil nestál žiaden kostol, v ktorom by mohli dedinčania zbojníka obklopeného ľudom. krstiť svoje deti. Vtedy sa častokrát peši museli presunúť Juraj Jánošík sa bezpochyby stal hrdinom ľudu svojej do starobylého Varína. V tom čase predstavovala táto doby. Čím je pre nás dnes? Stal sa legendou a zároveň trasa, ktorá sa dá dnes zvládnuť za 20 minút autom, súčasťou ľudovej slovesnosti. Prostredníctvom jeho pár hodín pešieho pochodu. Dejiny varínskeho kostola života sa návštevník dozvedá aj o spôsobe života sa začali písať ešte v roku 1200. Za čias Jánošíka mal teda ostatného ľudu. Preto si ho Terchovčania vybrali aj za sebou takmer pol tisícročia. Do Kostola Najsvätejšej za patróna dní tradičného folklóru, inak známych ako Trojice priniesli 25. januára 1688 rodičia Martin Jánošík Jánošíkove dni. Tie sa v tejto malebnej obci konajú a Anna Cesneková svoje druhorodené dieťa, Juraja. uprostred leta nepretržite od roku 1963 za účasti Vo varínskej matrike sa v preklade píše: „Roku 1688 folklórnych súborov z celého sveta. v januári dňa 25. tohože dňa pokrstené dieťa narodené Po ďalších stopách za slávnym zbojníkom sa vyberieme z Martina Jánošíka a Anny Cesnek (Čišnik, Cisnik), za hranice Horného Považia. Doslova za kopcom ktorému je dané meno Juraj. Krstní rodičia sú Jakub od Terchovej, na území Oravy, rozprestiera sa obec Merjad a Barbara Krišto k z Terchovej.“ Najslávnejšieho Zázrivá. Práve tu situovali aj známy penzión Jánošíkov slovenského zbojníka krstil vtedajší farár Michal dvor. Útulná drevenička zavedie každého návštevníka Smutko. do dôb slávneho zbojníka s komfortom a pohodlím Tak ako Jánošíkov príbeh, aj cesta po jeho šľapajach súčasnosti. Vychutnáte si dobré jedlo z tradičnej teda začína vo Varíne. Po návšteve kostola, tesne slovenskej kuchyne v prostredí pravej drevenice, ktorá pred odchodom do jeho rodnej dediny sa zastavíme zobrazuje Jánošíkov život. v obľúbenom autocampingu vo Varíne na občerstvenie. Keď sa však povie Zázrivá, nejednému musí napadnúť Už z výhľadu smerom na Terchovú sa nejednému zatají spojenie s tradičnými korbáčikmi. A práve tie pošteklia dych. V pozadí vidieť hrdé vrchy Malej Fatry, ktoré strážia vaše chuťové poháriky. Veď určite si na nich kedysi Jánošíkovu rodnú obec. pochutnával aj Juraj Jánošík. Návštevník Jánošíkovho Táto nádherná scenéria sa tým viac otvára zraku dvora si však môže dopriať viac než len ochutnávku. návštevníkov, čím sú bližšie k zbojníckemu centru V tomto penzióne prevádzkujú aj tzv. školu výroby – Terchovej, ktorá sa rozprestiera pod skalnatými zázrivských korbáčikov, pričom sa dozviete niečo aj z ich Rozsutcami. Ale obec má aj iných strážcov než nedobytné minulosti a domov si odnesiete vlastnoručne vyrobený skaly. Hrdí rodáci si pripomenuli najslávnejšieho zo korbáčik.

Varín – rodný list Juraja Jánošíka, kemping KONTAKT / CONTACT Terchová – socha, ulica, expozícia Považského múzea Zázrivá – Jánošíkov dvor, zázrivské korbáčiky Drevenice Jánošíkov dvor | Malá Petrová 8 | 027 05 Zázrivá tel.: + 421 907 826 250 | email: [email protected]

06 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 07 V JÁNOŠÍKOVÝCH STUPAJACH V JÁNOŠÍKOVÝCH STUPAJACH W ŚLADACH JANOSIKA W ŚLADACH JANOSIKA IN JÁNOŠÍK’S FOOTSTEPS IN JÁNOŠÍK’S FOOTSTEPS

Po długotrwającym okresie średniowiecza, z swoich szeregów i zbudowali jemu srebrną rzeźbę, którą After a long period of the Middle Ages, when rocks. Proud natives commemorated their most famous kiedy bohaterami małych chłopaków stawali postawili nad drogą do Vratnej doliny. Tutaj dumnie stoi, knights were the heroes for young boys, this citizen and built his silver statue erected above the road się rycerze, została ta pozycja pusta. Kto mógł stać się patrząc w dal, jak gdyby strzegł niespodziewane bogactwo. position remained vacant. Who could become a role to the Vrátna valley. Here he stands proudly, peering in Według opowieści ma być gdzieś zakopany skarb, który Ja- the distance, as if he guarded the unsuspected wealth. th th wzorem dla wyrostków na przełomie 17 i 18 stulecia? nosik zdążył ukryć przed węgierskimi panami. A może tylko model for youngsters at the turn of the 17 and 18 Legend has it that a treasure is buried somewhere here, stoi na straży przy wstępie do Vratnej doliny, gdzie zaczyna centuries? which Jánošík managed to hide from Hungarian masters. W tych czasach była ziemia słowacka i lud pod uciskiem wę- się również Zbójnicki chodnik. And maybe, he just stands guard at the entrance to the gierskich panów. I więc swojego bohatera nie potrzebowali Ale teraz nie wybierzemy się w tym kierunku. Od sochy In those days, the Slovak soil and nation were oppressed Vrátna valley where the Brigand Trail begins. tylko dzieci, ale również ich rodzice. Rycerze ich już ochronić wrócimy się do centrum wsi. Kroki będą prowadzić po uli- by Hungarian masters. Thus, children as well as their Now, however, we are not going that direction. From the nie mogli, więc powstał jeden z ludu – Juraj Janosik. cy Juraja Janosika, który sąsiedzi z ekspozycją, poświęconą parents needed a hero of their own. Knights could not statue, we return to the village centre and walk along Juraj Chyba nasza najsłynniejsza legenda nie zaczęła pisać swoją rodakowi terchowskiemu. Stała ekspozycja Muzeum Po- save them anymore, so the hero arose from the common Jánošík Street to the nearby exhibition dedicated to the historię, jak każdy oczekiwałby, w malowniczej Terchovej. ważskiego w budynku Urzędu Gminy proponuje widok people – Juraj Jánošík. famous Terchová’s native. The Považské Museum’s permanent Chociaż w tej dotychczas malowniczej miejscowości urodził na dokumenty historyczne dotyczące gminy, jej zwycza- Perhaps our most famous legend did not begin writing his exhibition in the Municipal O ce building features historical się, jego świadectwo chrztu leży w 15 kilometrów odległym jów i tradycji. Najbardziej interesującymi eksponatami są story in the picturesque village of Terchová, as everyone documents related to the village, its customs and traditions. Varinie. W czasie jego urodzenia Terchova nie miała swoją niewątpliwie deska do tortur, czy olej Ľudovíta Fullu, który would expect. Although Janošík was born in this beautiful The most interesting exhibits undoubtedly include a “dereš” para ę i na jej terenie nie stał żaden kościół, w którym mo- wyobraził zbójnika otoczonego ludem. village, his certi cate of baptism is  led in the 15-kilometre (punishment bench), and an oil painting by Ľudovít Fulla, gliby mieszkańcy wsi chrzcić swoje dzieci. Wtedy musieli Juraj Janosik niewątpliwie stał się bohaterem ludu swojej distant village of Varín. At the time of his birth, Terchová depicting the brigand surrounded by common people. się często na piechotę przesunąć do starożytnego Varina. doby. Czym jest dla nas dzisiaj? Stał się legendą i jednocześ- did not have its own parish, nor even a church where the Juraj Jánošík was undoubtedly the people’s hero of his W tym czasie przedstawiała ta trasa, którą można dziś po- nie częścią ludowego słownictwa. Za pośrednictwem jego villagers would baptise their children. Often they had to times. And what is he for us today? He has become a legend, konać za 20 minut samochodem, parę godzin pieszego po- życia odwiedzający dowiaduje się również o sposobie życia walk to ancient Varín. Today the journey takes 20 minutes and part of folk literature, too. Through his life, visitors chodu. Historia kościoła Varinskiego zaczęła się pisać jeszcze pozostałego ludu. Dlatego go mieszkańcy Terchovej wybra- by car, but in those days it was a lengthy walking trip of learn about the way of life of common people. Therefore, w roku 1200. Więc w czasach Janosika miał za sobą prawie li również za patrona dni tradycyjnego folkloru, inaczej zna- a few hours. The Varín church’s history began in 1200, so it Terchová citizens have chosen Jánošík as the patron of the pół tysiąclecia. Do kościoła Najświętszej Trójki przynieśli 25 nych jak Dni Janosika. Te w tej malowniczej miejscowości was nearly half a millennium old in Jánošík’s times. On 25th festival of traditional folklore, also known as Jánošík’s Days. stycznia 1688 roku rodzice Martin Janosik i Anna Cesnekova odbywają się w środku lata bez przerwy od 1963 roku z uc- January 1688, parents Martin Jánošík and Anna Cesneková The festival has been held in this picturesque village since swoje drugie z rzędu dziecko Juraja. W Varinskiej metryce w zestnictwem folklorystycznych zespołów z całego świata. brought their second-born child, Juraj, to the Church of 1963, in the middle of summer and with participation of przetłumaczeniu jest napisane: „1688 roku w styczniu dnia Po dalszych śladach za słynnym zbójnikiem wybierzemy the Most Holy Trinity in Varín. The Registry of Varín says in folklore ensembles from all around the world. 25-tego. Tego dnia pochrzczone dziecko urodzone z Marti- się za granice Górnego Poważa. Dosłownie za górą od Ter- translation: “In the year 1688, in January, on the 25th day. On We will continue our journey in the footsteps of the famous na Janosika i Anny Cesnek (Čišnik, Cisnik), któremu jest dane chovej, na terenie Orawy, rozkłada się miejscowość Zázrivá. this day, a child was baptised, born of Martin Jánošík and brigand beyond the Horné Považie region. The Orava village imię Juraj. Rodzice chrzestni są Jakub Merjad i Barbara Kris- Prawie tutaj sytuowali również znany pensjonat Janosi- Anna Cesnek (Čišnik, Cisnik). The child was given the name of Zázrivá lies literally over the hill from Terchová. Right here, to k z Terchovej”. Najsłynniejszego słowackiego zbójnika kov dvor. Przytulna drewniana chata zaprowadzi każdego Juraj. Godparents are Jakub Merjad and Barbara Krišto k the well-known pension “Jánošíkov dvor” (Jánošík’s Yard) is chrzcił ówczesny ksiądz Michal Smutko. odwiedzającego do czasów słynnego zbójnika z komfor- from Terchová.” The most famous Slovak brigand was situated. A cosy log-house takes customers back in time, Tak, jak historia Janosika, również droga po jego śladach, tem i wygodą obecności. Podelektujecie się dobrym jedze- baptised by the then parish priest Michal Smutko. to the period of the famous brigand, but with nowadays zatem zaczyna w Varinie. Po zwiedzeniu kościoła, bez- niem z tradycyjnej słowackiej kuchni w środowisku prawej Like the story of Jánošík, our journey in his footsteps thus comfort and convenience. You will enjoy the good food of pośrednio przed odejściem do jego rodnej wsi zatrzymamy drewnianej chaty, który wyobraża życie Janosika. begins in Varín. Following the visit to the church, and before traditional Slovak cuisine in the atmosphere of a real log- się w ulubionym autocampingu w Varinie na przekąskę. Już Ale gdy powie się Zázrivá, niejednemu musi przyjść na myśl going to his native village, we stop for refreshment in the house depicting Jánošík’s life. z widoku w kierunku na Terchovu niejednemu zatrzyma się połączenie z tradycyjnymi nićmi serowymi. I prawie te popular camping site in Varín. A mere look towards the However, when one says Zázrivá, the connection with oddech. Na tle widać wspaniałe góry Małej Fatry, które str- połaskotają wasze smakowe kubełki. Przecież na pewno ich village of Terchová gives a breathtaking view – the proud traditional plaited cheese strings comes to mind and tackles zegą rodną wieś Janosika. kiedyś zjadł ze smakiem również Juraj Janosik. Ale odwied- hills of the Malá Fatra mountain range in the background that your taste buds. Even Juraj Jánošík must have enjoyed their Ta przepiękna sceneria tym więcej otwiera się wzroku zający Janosikowego dvora może sobie pozwolić więcej, guard Jánošík’s native village. taste once. Visitors to “Jánošíkov dvor” can enjoy much odwiedzających, czym są bliżej do centrum zbójnictwa – niż tylko degustację. W tym pensjonacie prowadzą również This gorgeous scenery opens to the eyes of visitors more more than just tasting the delicacy. This pension also runs Terchovej, która rozkłada się pod skalistymi Rozsutcami. Ale tak zwaną szkołę wyrabiania zazrivskich nici serowych, przy and more as they approach the brigand centre – Terchová, the so-called School of Zázrivá Cheese-Plait Making – you miejscowość ma również innych stróżów, niż niedobitne czym dowiecie się również coś z ich przeszłości i do domu which lies under the rocky Rozsutec hills. However, the can learn about its history, and even bring home your own skały. Dumni rodacy przypomnieli sobie najsłynniejszego odniesiecie sobie własnoręcznie wyrobioną nić serową. village also has other guards than the impregnable self-made cheese plait.

Varin – świadectwo chrztu Juraja Janosika, kemping Varín – Juraj Jánošík’s birth certi cate, camping site Terchova – rzeźba, ulica, ekspozycja Muzeum Poważskiego Terchová – statue, street, Považské Museum exhibition Zazriva – Janosikov dvor, zazrivskie nicie serowe Zázrivá – Jánošík’s Yard, Zázrivá cheese plaits

08 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 09 CESTA DREVA DROGA DREWNA JOURNEY OF WOOD

Drevo je jedným, azda aj najväčším z prírod- s prírodným materiálom, ktorého cestu práve sledujeme. ných bohatstiev na Slovensku. Mohutné husté Verní drevu zostali aj obyvatelia Starej Bystrice. Táto obec lesy v nás neprebúdzajú hrôzu, priam naopak, dá- nedávno získala novú tvár z dreva. Okrem nádherného výhľadu do širokého okolia, ktorý poskytne kamenná roz- vajú nám voľne dýchať. hľadňa s nápaditou drevenou strechou, sa z tohto miesta môžete zahľadieť aj na nové drevené srdce Bystrice – Nielenže sú darcom kyslíka či zadržujú vlahu, ale dovoľujú jedinečný orloj – najväčšiu drevenú sochu na Slovensku. aj našej mysli odpútať sa od starostí sveta a načerpať nové Drevo sa stalo dôležitou súčasťou tejto monumentálnej sily. O sile, ktorá sprevádza drevo, vedeli už naši predkovia sochy. Podopiera ju totiž celkom 18 drevených ramien. a my ju dnes objavujeme nanovo. Vďaka tomuto materiálu sa tak môžu veľké postavy minu- Drevo je v súčasnosti pre nás zároveň aj umeleckým ma- losti stretávať s ľuďmi súčasnosti. Hlina, kameň a bronz teriálom. Ruky umelcov prebúdzajú jeho dušu a novo- však akoby pri dreve strácali svoj lesk, lebo drevo, mate- vytvorenými tvarmi mu vdýchnu život. Kto viac pracuje riál našich predkov, využili práve na stvárnenie sloven- s drevom než drevorubač? Hoci toto povolanie nemá ských svätcov minulosti. Peter Kuník z Tvrdošína premenil v sebe veľa umeleckého, môže sa práve ono stať predlo- topoľ na postavy svätcov – sv. Cyrila, sv. Metoda, sv. An- hou pre umenie. Práve drevorubač stojí aj v Oščadnici. dreja-Svorada, sv. Beňadika, sv. Gorazda, sv. Bystríka Nevzdáva len hold drahocennému mate- a sv. Vojtecha. riálu, ale aj našim predkom. Na Ky- Hoci bude ťažké spustiť zrak suciach má toto remeslo dlhú z krásneho diela, Kysuce ponú- tradíciu. Socha od Vojtecha kajú znova odlišný pohľad Ihriského vzbudzuje úctu na drevo. Tentoraz sa na- a spája minulosť s prí- ozaj prenesieme do na- tomnosťou. Pohľad šich dejín a pozrieme mocného drevoru- sa, ako tento materiál bača akoby smero- využívali naši pred- val do budúcnosti. kovia. V skanzene Nevedno, čo sa kysuckej dediny mu rozprestrelo vo Vychylovke sa pred zrakom... každému naskyt- Z neďalekého ne jedinečná prí- Krásna nad Ky- ležitosť nahliad- sucou sa môžete nuť do životov vybrať rôznymi našich prastarých dopravnými pro- materí. V areáli je striedkami do ďal- spolu postavená ších častí Kysúc. takmer dvadsiatka V roku 2012 otvorili dreveníc a drevených nový úsek Beskydskej objektov. Sú to auten- cyklotrasy, ktorá prechá- tické stavby, ktoré vo dza trasou bývalej lesnej vnútri nenápadne skrývajú železničky, po ktorej sa prevá- skvosty minulosti – koberce, žalo drevo. Môžete sa tak prepra- nábytok, ručne vyrábané pred- viť napríklad aj na iné miesta, spájané mety.

Oščadnica – socha drevorubača od Vojtecha Ihriského KONTAKT / CONTACT Krásno nad Kysucou – drevárska škola, Beskydská cyklo/bežko/pešotrasa Stará Bystrica – drevený orloj Vychylovka – drevený skanzen Múzeum kysuckej dediny | 023 05 Nová Bystrica - Vychylovka tel: +421 / 41 / 439 73 50 | email: [email protected] www.vychylovka.sk

10 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 11 CESTA DREVA CESTA DREVA DROGA DREWNA DROGA DREWNA JOURNEY OF WOOD JOURNEY OF WOOD

Drewno jest jednym, chyba nawet najwięks- zyrodniczym, którego drogę prawie śledzimy. Wierni drewnu Wood is perhaps the greatest of natural assets in The inhabitants of Stará Bystrica have remained zym z bogactw przyrodniczych na Słowacji. zostali również mieszkańcy Starej Bystrzycy. Ta miejscowość Slovakia. Mighty deep forests do not wake terror faithful to wood and their village has recently gained Ogromne gęste lasy w nas nie przebudzają przerażenie, niedawno uzyskała nową twarz z drewna. Oprócz przepięk- in us. On the contrary, woods let us breathe freely… a new, wooden face. The stone lookout tower with nego widoku do szerokich okolic, który dostarcza kamienna a picturesque wooden roof o ers wonderful views of the wprost odwrotnie, dają nam swobodnie oddychać. wieży widokowa z pomysłowym dachem drewnianym, wide surroundings, as well as of the new wooden heart z tego miejsca możecie patrzeć również na nowe drewniane Forests give us oxygen and retain moisture, but also allow of Bystrica – the unique astronomical clock, which is the Nie tylko są dawcą tlenu czy zatrzymują wilgoć, ale pozwala- serce bystrzycy – wyjątkowy wieżowy zegar z kurantem – our minds to break away from the worldly worries and largest wooden sculpture in Slovakia. Wood became ją również naszej myśli odwiązać się od starości świata i nac- największą drewnianą rzeźbę na Słowacji. Drewno stało się renew our strength. Even our ancestors knew about the an integral and important part of this monumental zerpać nowe siły. O sile, która towarzyszy drewnu, wiedzieli ważną częścią tej monumentalnej rzeźby. Podpiera ją, bowi- power that accompanies wood. Today, we discover this sculpture, as it is supported by a total of 18 wooden już nasi przodkowie i my ją dzisiaj odkrywamy ponownie. em prawie 18 drewnianych ramion. Dzięki temu materiałowi strength anew. beams. Thanks to this material, the great personalities Drewno jest w obecności dla nas jednocześnie materiałem tak mogą wielkie postacie przeszłości spotykać się z ludźmi Nowadays, wood has become a material of arts. Artists’ of our history can meet with today’s people. Clay, stone artystycznym. Ręce artystów przebudzają jego duszę i no- obecności. Ale glina, kamień i brąz jak gdyby przy drewnie hands awaken its soul and breathe life into newly-created and bronze lose their lustre when juxtaposed to wood wotworzonymi kształtami jemu wdychają życie. Kto więcej tracili swój połysk, bo drewno, materiał naszych przodków, wood shapes and forms. Hardly anyone works with wood because this favourite material of our ancestors was pracuje z drewnem niż drwal? Chociaż ten zawód nie ma w wykorzystali prawie na wyobrażenie słowackich świętych more than lumberjacks. Their profession de nitely does used to depict Slovak saints of the past. Peter Kuník from sobie wiele artystycznego, może prawie on stać się wzorem z przeszłości. Peter Kuník z Tvrdošína przemienił topolę not contain much art, but it can become an artwork Tvrdošín metamorphosed poplar wood into the  gures dla sztuki. Prawie drwal stoi w Oščadnicy. Nie składa tylko na postacie świętych – św. Cyrila, św. Metoda, św. An- model. Therefore, there is a statue of a lumberjack erected of saints: St. Cyril, St. Methodius, St. Andrew – hołd drogocennemu materiału, ale również dreja-Svorada, św. Beňadika, św. Gorazda, św. in Oščadnica, paying homage to the precious material as Svorad, St. Benedict, St. Gorazd, St. Bystrik naszym przodkom. Na Kisucach ma to Bystríka i św. Vojtecha. well as to our ancestors. Woodsman craft has had and St. Vojtech. rzemiosło długą tradycję. Rzeźba Chociaż będzie ciężkie oderwać a long tradition in Kysuce. The statue by It is not easy to look away from this od Vojtecha Ihriskego wzbudza wzrok z pięknego dzieła, Kisuce Vojtech Ihriský is awe-inspiring and amazing work of art, but Kysuce szacunek i łączy przeszłość proponują znów odmienne links the past with the present. o er a yet di erent view of z obecnością. Spojrze- spojrzenie na drewno. The mighty lumberjack seems wood. Now we really travel nie mocnego drwala Tym razem naprawdę to look into the future. We back in time to our history jak gdyby kierowało przeniesiemy się do not know what he is to see how our ancestors do przyszłości. Nie do naszej historii i zo- looking at… utilised wood as wiadomo, co jemu baczymy, jak z tego You can take various a raw material. The rozprzestrzeniło się materiału korzystali means of transport open-air Kysuce przed wzrokiem… nasi przodkowie. W to travel from the Village Museum in Z niedalekiego skansenie kisuckiej nearby town of Vychylovka o ers Krásna nad Kysu- wsi w Vychylovce Krásno nad Kysucou its visitors a unique cou możecie wy- każdy będzie miał to other parts of opportunity to brać się różnymi wyjątkową moż- the Kysuce region. look into the środkami trans- liwość zaglądnąć A new section of lives of our great portu do dalszych do życia naszych the Beskydy cycling grandmothers. części Kisuc. W 2012 prababć. W areału trail opened in 2012, The museum roku otworzyli nowy jest razem zbudowa- leading along the premises feature up odcinek beskidzkiej na prawie dwudziest- former back-swath to twenty log houses trasy rowerowej, któ- ka drewnianych chat forest railway used and wooden buildings. ra przechodzi trasą byłej i drewnianych obiektów. Są for transporting timber. These are all authentic kolejki leśnej, po której pr- to autentyczne budynki, które You can also visit other structures discretely hiding zewozili drewno. Możecie się we wnętrzu niepostrzeżenie skry- places associated with the various gems of the past: tak przewieźć na przykład również wają klejnoty przeszłości – dywany, natural material in the focus of our carpets, furniture, handmade na inne miejsca, łączone z materiałem pr- meble, ręcznie wyrabiana przedmioty. attention. items, etc.

Oščadnica – rzeźba drwala od Vojtecha Ihriskego Oščadnica – Statue of a Lumberjack by Vojtech Ihriský Krásno nad Kysucou – szkoła drwalska, beskidzka trasa dla rowerzystów, narciarzy biegowych, pieszych Krásno nad Kysucou - Secondary Vocational School of Wood Processing, Beskydy cycling/cross-country skiing/hiking trail Stara Bystrzyca – drewniany wieżowy zegar z kurantem Stará Bystrica – Wooden astronomical clock Vychylovka – drewniany skansen Vychylovka – Wooden open-air museum

12 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 13 BIKEKIA BIKEKIA BIKEKIA

Sadnúť si na bicykel a na dvoch kolesách sa Po 7-kilometrovom úseku vás skúsení kormidelníci preniesť do histórie. Je to spojenie príjemného preplavia na drevených pltiach. Môžete si tak vychutnať s užitočným, relaxu so získavaním vedomostí. najkrajší úsek Váhu na Hornom Považí, ktorý nelemujú len skaly a lesy, ale aj dva hrady – spomínaný hrad Streč- no a dnes už len zrúcanina, ktorá nesie názov Starhrad. Je to skvelý spôsob, ako zaujať najmenších a naučiť ich Po príjemnom zážitku z čias stredoveku sa opäť môžete niečo nové. Stačí vytiahnuť rodinu na bicykel a zamieriť vyšvihnúť do sediel bicyklov a zamieriť do centra celého za poznaním. kraja. Jednu zo vstupných brán do Žiliny tvorí aj Vodné Zážitková cesta začína v známej obci Strečno. Preslávil ju dielo Žilina. Z tejto praktickej stavby sa dnes okrem iné- najmä neprehľiadnuteľný strečniansky majestát . Hrad sa ho stala aj relaxačná zóna. Na vodné dielo sa pohodlne týči na skalnom brale nad frekventovanou cestou spája- dostanete priamo zo Strečna. Nemusí to byť ani už spo- júcou Horné Považie s Turcom a spolu s riekou Váh mínaný bicykel. Trasa je prispôsobená aj pre korčuliarov. a okolím Malej Fatry patrí do neodmysliteľného vi- Počas cesty nebude pohľad na rekrean- zuálu tejto časti Považia. Hrad nie je len vy- tov taký zvláštny. Môžete stretnúť hľadávaným turistickým miestom, ale rybárov, aj nadšencov vodných dokonca jeho čaro objavili aj ame- športov. rickí  lmári v magickom príbehu BikeKIA cesta má svoj cieľ zo stredoveku – Dračie srdce. pri krásnom Budatínskom V podhradí sa však dejú aj hrade. Ten sa týči nad iné veci. Vyrástla tu stre- sútokom Váhu a Kysu- doveká dedina. V dre- ce a nepriamo tak vených autentic- spája aj dve úze- kých domčekoch mia – Horné Po- sa môžu návštev- važie a Kysuce. níci oboznámiť Na tomto mies- so životom te sa v minu- jednotlivých losti vyberalo remeselníkov. clo. Dnes sa Zaujímavou je toho báť ne- aj útulňa pre musíte, stačí pútnikov, či si len užiť po- detské ihrisko. hľad na maje- Autentickosť státnu stavbu. dediny len pod- K hradu patrí aj farbí pozadie vy- rozľahlý anglic- tvorené hradom. ký park, v ktorom Pred vysadnutím sú rozmiestnené na bicykel môžete informačné tabule skúsiť aj iný dopravný o miestnej prírode. prostriedok. Nebude to V parku je upravená li- výdobytok modernej doby, pová aleja a vyrastajú v nej práve naopak. Stále si zacho- skutoční pamätníci našich dejín váte dojem z čias dávno minulých. – 250 až 300-ročné lipy.

Strečno – stredoveké podhradie, hrad Strečno, plte KONTAKT / CONTACT Vodné dielo Žilina – korčule, bicykle, peši, vodné športy Budatín – anglický park, hrad, sútok Kysuce a Váhu Budatínsky hrad | Topoľová 1 | 010 03 Žilina tel: +421 / 41 / 500 15 11 | email: [email protected] www.pmza.sk

14 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 15 BIKEKIA BIKEKIA BIKEKIA BIKEKIA BIKEKIA BIKEKIA

Usiąść na rower i na dwóch kołach przenieść doświadczeni sterownicy przepłyną na drewnianych wo- Sit on the bike and use the two wheels to tra- Before you continue your bike trip, try a completely di- się do historii. Jest to połączenie przyjemnego rach. Możecie tak sobie podelektować najładniejszy odci- vel in time – back to history. Pleasant sporti-  erent means of transport. It is not an achievement of z użytecznym, relaksu z uzyskaniem wiedzy. nek Vahu na Górnym Poważu, który nie lamują tylko skały ng relaxation can be combined with learning new modern technology. On the contrary, you can experi- i lasy, ale również dwa zamki – wspominany zamek Strečno ence the times long gone when you take a 7-kilometre i dzisiaj tylko już ruiny, które niosą nazwę Starhrad. knowledge. cruise on wooden rafts. Skilled rafters sail along the most Jest to świetny sposób, jak zainteresować najmniejszych Po przyjemnym przeżyciu z czasów średniowiecza po- beautiful Váh section in the Upper Považie, through i nauczyć ich coś nowego. Starczy wyciągnąć rodzinę na ro- nownie możecie usiąść do siodeł rowerów i zamierzyć Cycling is a great way of attracting the attention of the rocks and forests, and past two castles – the above-men- wer i zamierzyć za poznaniem. do centrum całego Kraju. Jedną z wstępnych bram do Ży- youngest ones and teaching them something new. Take tioned Strečno Castle and the Starhrad Castle, which is Trasa przeżyciowa zaczyna w znanej miejscowości Strečno. liny tworzy również Wodne dzieło Żylina. Z tej prakty- your family out on bikes and head for exploration. now in ruins. Uzyskała sławę głównie nieprzeoczanym strečnianskim ma- cznej budowy dzisiaj oprócz innego stała się zona relaksu. Our journey of experiences begins in the renowned After the pleasant experience of medieval times you can jestatem. Zamek wznosi się na skalnej turni nad ruchliwą Na wodne dzieło wygodnie dostaniecie się bezpośrednio village of Strečno, which became famous for its hard- saddle your two-wheel steeds and head for the centre of drogą łączącą Górne Poważe z Turcem, ale razem z rzeką ze Strečna. Nie musi to być nawet już wspominany rower. -to-overlook majestic monument. The Strečno Castle the entire region. The Žilina Waterworks forms one Vah i okolicami Małej Fatry należy do niezapomnianego Trasa jest przystosowana również dla ły- stands proud above the busy road linking the Upper of the entrance gates to the city. This practical widoku tej części Poważa. Zamek jest nie tylko wyszuki- żwiarzy. Podczas jazdy nie będą brako- Považie and Turiec regions. Together with the river Váh structure is accessible directly from Strečno. wanym miejscem turystycznym, ale, co więcej, jego urok wały widoki na wczasowicze. Możecie and the surrounding Lesser Fatra mountain range it Over time, it has become, inter alia, a re- odkryli również amerykańscy  lmiarze w magicznej spotkać rybaków, również zapaleńców forms the inherent visual strength of this part of laxation zone for bikers, in-line ska- historii z średniowiecza – Serce smoka. Ale dla wodnych sportów. the Váh valley. The castle ters, joggers, water sport enthusiasts, w podzamczu dzieją się inne rzeczy. BikeKIA droga ma swój cel przy is not only a sought-after as well as keen  shermen. Wyrosła tutaj średniowieczna ładnym zamku Budatin. Ten wz- tourist site. Even Ameri- The BikeKIA trail ends near the wieś. W drewnianych auten- nosi się nad spływem Vahu can  lmmakers disco- beautiful Budatín Castle tycznych domkach mogą i Kysucy i pośrednio tak vered its charm and standing above the con- odwiedzający zapoznać łączy również dwa re- chose it as a backdrop  uence of the Váh and się z życiem poszcze- giony – Górne Powa- for Dragon Heart – Kysuca rivers. Thus gólnych rzemieśl- że i Kisuce. Na tym a magical story the castle indirectly ników. Interesu- miejscu w prze- set in the Middle connects the two jącą jest również szłości wybierało Ages. However, historical regions przytułek dla się cło. Dzisiaj nie there are other – Upper Považie wędrujących, czy musicie się tego things going on and Kysuce. No boisko dla dzieci. bać, starczy już in the castle’s ex- wonder that toll Autentyczność tylko zażyć wi- tramural settle- used to be co- wsi tylko pod- dok na majesta- ment. A medie- llected here. But kreśli tło wytwor- tyczny budynek. val village was have no fear of zone zamkiem. Do zamku należy built here with paying, just enjoy Zanim wsiądziecie również rozległy little authentic the view of the na rower, możecie angielski park, w wooden houses mighty structure. spróbować również którym są rozmie- where visitors can The castle premises inny środek trans- szczone tablice infor- learn about the lives include a large Eng- portu. Nie będzie to macyjne o miejscowej of various craftsmen. lish park featuring in- zdobycie nowoczesnego przyrodzie. W parku jest Also interesting are the formation boards about okresu, prawie odwrotnie. uporządkowana aleja lipowa hut for pilgrims and the local nature. The park inclu- Stale sobie zachowacie wra- i rosną w niej naprawdę świa- children’s playground. The des a maintained linden alley żenie z czasów dawno przeszłych. dkowie naszej historii – 250 aż 300 village’s authenticity is underlined with real witnesses of our history Po 7-kilometrowym odcinku was letnie lipy. by the massive backdrop of the castle. – some trees are up to 300 years old.

Strečno – średniowieczne podzamcze, zamek Strečno, wory Strečno – Medieval extramural settlement, Strečno Castle, log rafts Wodne dzieło Żylina – łyżwy, rowery, pieszo, wodne sporty Žilina Waterworks – in-liners, bikers, walkers, water sports Budatin – park angielski, zamek, spływ Kysucy i Vahu Budatín – English park, castle, con uence of the Váh and Kysuca

16 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 17 POD OCHRANOU TEMPLÁROV POD OCHRONĄ TEMPLARIUSZY UNDER THE TEMPLAR PROTECTION

Templárske tajomstvá sa nachádzajú v rôz- Osamelosť však zrejme nie je to správne slovo. Hovorí sa, nych kútoch sveta. Tajné chodby, neuveriteľné že hrad je tajnou chodbou spojený s neďalekým vrchom príbehy, starobylé stavby. Za templármi však nemu- Mních, na ktorom stojí gotický kostol v Martinčeku. Tento Kostol sv. Martina je jednou z najstarších pamiatok Lip- síte chodiť do Francúzska. tova, postavený okolo roku 1260. K vrchu Mních sa viaže templárska legenda, podľa ktorej tu v roku 1230 zahynul Svoje záhady spájané s rytiermi červeného kríža postu- pri obrane bezbranných templársky vizitátor Johannes pom času začal odkrývať aj tajuplný Liptov. Gottfried von Herberstein. Tesne pred svojím skonom Liptov zahalený rannou hmlou je ako stvorený na fan- vyslovil želanie, aby ho pochovali v najbližšom Božom tastické príbehy, ktorými tie o templároch nepochybne chráme. sú. Prvé kroky za rytiermi cti a slávy budú viesť do Ru- Miestom jeho odpočinku mal byť neďaleký gotický žomberka. Je to východiskový bod, ktorý spája troju- Kostol Všetkých svätých v Ludrovej - Kúte, ktorý dotvára holník templárskeho tajomstva Liptova. Neďaleko tohto trojuholník templárskych legiend v okolí Ružomberka. mesta sa nachádzajú tri dôležité pamiatky, spá- Kostolík dnes stojí opustene na prahu dediny. jané s červenými mníchmi, ktorí sa stali Z kedysi husto obývanej lokality tam súčasťou našich dejín a ľudovej zostal sám. Akoby chcel dostáť slovesnosti. svojmu menu, ktorým ho do- Prvou zastávkou v honbe máci označujú – Na púšti. za tajomstvami je Likav- Hoci sa môžeme len ský hrad vzdialený domnievať a dúfať, že od Ružomberka len kostolík raz odhalí necelých 5 km. svoje tajomstvo Tento hrad nie o mieste odpo- je len atypic- činku chrabré- kou sloven- ho rytiera, ale skou stavbou stačí len vojsť vďaka množ- hlavnou brá- stvu okien, nou a dýchne ale traduje sa na vás zázrač- o ňom, že bol no. Kostolík naozaj tem- je vyzdobený plársky. Hrad nádhernými sa rozprestiera freskami, ktoré zdanlivo osame- rozprávajú prí- lo na brale upro- beh Ježiša Krista. stred Chočských Po dýchaní mysti- vrchov. Dnes zrúca- kou vám však nedá nina pôsobí opuste- spať otázka – kto po- ne, ale z mnohých okien stavil a vyzdobil tento akoby sa na návštevníka malý, nepatrný kostolík? pozerala minulosť. Stojí tam Mohli to byť tajomní červení sám, opustený, akoby sa mu cnelo mnísi? po rokoch slávy.

Ružomberok KONTAKT / CONTACT Likavský hrad Martinček – gotický kostol Ludrová – gotické fresky Likavský hrad | 034 95 Likavka tel.: +421 / 44 / 432 24 68 | e-mail: [email protected] www.liptovskemuzeum.sk

18 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 19 POD OCHRANOU TEMPLÁROV POD OCHRANOU TEMPLÁROV POD OCHRONĄ TEMPLARIUSZY POD OCHRONĄ TEMPLARIUSZY UNDER THE TEMPLAR PROTECTION UNDER THE TEMPLAR PROTECTION

Tajemnice templariuszy znajdują się w różnych Ale samotność widocznie nie jest to poprawne słowo. Templar secrets can be found in many parts of Perhaps loneliness is not the right word to describe kątach świata. Tajne korytarze, niewiarygodne Mówi się, że zamek jest tajnym korytarzem połączony the world: secret passageways, unbelievable the castle’s setting. Legend has it that there is a secret historie, starożytnie budynki. Ale za templariuszami nie z niedaleką górą Mnich, na którym stoi kościół gotycki stories, ancient buildings. However, you do not need passageway connecting the castle with the nearby w Martinčeku. Ten Kościół św. Marcina jest jedną z naj- Mních (“Monk”) hill, on which stands the Gothic church musicie chodzić do Francji. starszych pamiątek Liptowa, zbudowany około 1260 to travel to France, for example, to encounter the in the village of Martinček. This Saint Martin’s Church was roku. Do góry Mnich wiąże się legenda templariuszy, Templars. built around 1260 and is one of the oldest monuments Swoje zagadki połączone z rycerzami czerwonego krzyża według której tutaj w 1230 roku zmarł przy obronie in the Liptov region. A Templar legend about the Mních z biegom czasu zaczął odkrywać również tajemniczy Lip- bezbronnych wizytator templariuszy Johannes Gottf- hill says that Templar supervisor Johannes Gottfried Over time, the Liptov region started uncovering its tow. ried von Herberstein. Bezpośrednio przed swoją śmier- von Herberstein died when defending the defenceless. mysteries associated with the Knights of the Red Cross. Liptow zasłonięty ranną mgłą jest jak stworzony na fan- cią wysłowił życzenie, aby go pochowali w najbliższej Just before his death Johannes expressed his wish to be Liptov shrouded in morning mist is a perfect setting tastyczne historie, którymi te o templariuszach niewąt- świątyni Boga. Miejscem jego wypoczynku miał być buried in the nearest temple of God. for fantastic stories, such as those about the Templar pliwie są. Pierwsze kroki za rycerzami honoru i sławy niedaleki gotycki Kościół Wszystkich Świętych w Ludro- His  nal resting place should be the nearby Gothic Knights. Our quest for the knights of honour and glory będą prowadzić do Rużomberoku. Jest to punkt wy- wej - Kącie, który dopracowuje trójkąt legend templa- Church of All Saints in Ludrová – Kúte that completes begins in the town of Ružomberok – the starting point jściowy, który łączy trójkąt tajemnicy templariuszy riuszy w okolicach Rużomberoku. Kościółek dziś stoi the triangle of Templar legends around Ružomberok. connecting the Liptov’s triangle of Templar mystery. Liptowa. Niedaleko tego miasta znajdują się trzy opuszczenie na progu wsi. Z kiedyś gęsto zamie- In the once densely populated area, the little church There are three signi cant monuments located near this ważne pamiątki, łączone z czerwonymi mni- szkałego regionu tam został samotny. Tak now stands deserted on the village’s edge, town, and associated with the Red Monks chami, które stały się częścią naszej his- jak gdyby chciał potwierdzić swoją as if it wanted to live who became part of our history and torii i ludowego słownictwa. nazwę, którym go miejscowi up to its nickname folk literature. Pierwszym przystankiem w oznaczają – Na pustyni. given by natives – “In The  rst station in our pursuit of pogoni za tajemnicami jest Chociaż możemy się tylko the Desert”. We can mystery is the Likava Castle zamek Likawski odległy domniemać i ufać, że only hope and wish situated less than 5km od Rużomberoka tylko kościołek raz odkry- that the tiny church away from Ružomberok. niecałych 5 km. Ten ję swoją tajemnicą once reveals its This castle is an zamek nie jest tylko o miejscu wypo- secret about the untraditional Slovak atypowym słowac- czynku dzielnego valiant knight’s structure thanks kim budynkiem rycerza, ale star- resting place. So to its multitude dzięki mnóstwu czy tylko wejść enter through of windows. But okien, ale prze- główną bramą the main legend has it that kazuję się o nim i będzie dy- gate and feel the castle was truly z pokolenia chać na was the breath a Templar one. It na pokolenie, cudowność. of mystery. stands, seemingly że był naprawdę Kościołek jest The church alone, on a rocky templariuszy. Za- ozdobiony pr- is decorated cli amidst the mek rozkłada się zepięknymi with beautiful Chočské vrchy pozornie samotnie freskami, które frescoes that tell mountain range. na turni w środku opowiadają histo- the story of Jesus Today the ruins are Chočských gór. Dziś rię Jezusa Christa. Christ. The breath abandoned, but visitors ruina wygląda opuszc- Ale przy oddychaniu of mystery brings have a creepy feeling that zenie, ale z licznych okien mistyką wam nie da to mind insistent the past looks at them from jak gdyby na odwiedzają- spać pytanie, kto zbudował questions: Who built the many windows. The castle cego patrzała przeszłość. Stoi i ozdobił ten mały, nieznaczny and decorated this tiny stands there alone, deserted, as if tam samotny, opuszczony, jakby kościołek? Mogli to być tajemni little church? Could it be the it pined for its glory years. jemu tęskniło się za latami sławy. czerwoni mnisi? mysterious Red Monks?

Rużomberok Ružomberok Zamek Likawski Likavský Castle Martinček – kościół gotycki Martinček – Gothic church Ludrowa – freski gotyckie Ludrová – Gothic frescoes

20 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 21 TROJMEDZIE TRÓJMIEDZA THREE BORDERS

Odjakživa je to snom mnohých zaneprázdne- na juh a preskúmate krásy slovenskej prírody a bohatého ných ľudí – byť naraz na niekoľkých miestach. kultúrneho dedičstva. Že to nie je možné? Práve naopak. Autom z českej strany, na bicykli z poľskej alebo peši zo slovenskej. No ak budete na tej slovenskej, určite neobíďte Šance – opevnenia z čias cisársko-kuruckých Tri štáty – Slovensko, Česko a Poľsko – nespájajú len bojov. Hoci ich drevené časti nepretrvali, zemné valy Beskydy, ale aj jedinečné miesto, ktoré vzniklo ako sú voľným okom stále viditeľné. Tento účinný obranný stred kružníc opísaných z bodov rovnoramenného systém zasahuje až dva kilometre do obce Čierne. trojuholníka. Jeho stredom je tzv. Trojmedzie, ktoré sa Navyše sa v tejto obci vždy 15. septembra koná tradičné vytvára v častiach Hrčava, Istebné a Čierne. Na tomto podujatie Kurucké Čierne, pričom sa môžete naživo mieste stoja pripomienky spolupatričnosti týchto ocitnúť uprostred bojiska. veľmi si blízkych národov ako kamenní strážcovia priateľstva medzi nimi. Pri výstavbe monolitov v roku 1995 do nich vsadili rôzne listiny, mince, či noviny z 22. júna 1995. Tento jedinečný bod je akoby aj východiskom za spoznávaním všetkých troch krajín, lebo je to takpovediac rovnako ďaleko. Či už sa vyberiete za dobrodružstvom v českých kútoch alebo za novými zážitkami v poľskej zemi, alebo jednoducho zamierite

Od niepamięci jest to snem licznych zajętych przeżyciami w ziemi polskiej, albo po prostu skierujecie Being in several places at the same time has You can embark on a journey of adventure to the ludzi – byś naraz na kilku miejscach. Że to nie się na południe i przebadacie piękna przyrody always been a dream of many busy people. Czech Republic, of new experiences in Poland, or sim- jest możliwe? Wręcz odwrotnie. słowackiej i bogatego dziedzictwa kulturowego. Do you think it is impossible? Quite the contrary. ply head straight southwards to explore the wonders Samochodem z czeskiej strony, na rowerze z polskiej of Slovakia’s nature and rich cultural heritage. albo pieszo ze słowackiej. Ale jeśli będziecie na tej You can travel by car from the Czech side, by bike from Trzy państwa – Słowację, Czechy i Polskę – nie łączą In this area of Kysuce, the borders meet of three coun- słowackiej, na pewno nie mińcie Šance – umocnienia Poland, or walk from the Slovak land and do not avoid tylko Bieszczady, ale również wyjątkowe miejsce, które tries – Slovakia, Poland and the Czech Republic. They z czasów cesarsko-kuruckich walk. Chociaż ich the village of Šance. Wooden parts of the fortification powstało jak środek okręgów opisanych z punktów have the Beskydy mountain range in common, but drewniane części nie przetrwały, wały ziemne są from the times of the Empire-vs.-Kuruc war did not równoramiennego trójkąta. Jego środkiem jest tak also a unique site – an intersection of the circles de- wolnym okiem stale widoczne. Ten skuteczny system outlast, but the earth mounds are still visible to the zwana Trójmiedza, które jest wytworzone w częściach scribed on an isosceles triangle. The site is called Three obronny sięga aż dwa kilometry do miejscowości naked eye. This powerful and efficient defence system Hrčava, Istebné i Čierne. Na tym miejscu stoją Borders, situated in the cadastres of the Hrčava, Isteb- Čierne. Dodatkowo w tej miejscowości zawsze stretches by two kilometres all the way to the village przypominki przynależności tych bardzo sobie bliskich né and Čierne villages. This place is a remembrance 15 września odbywa się tradycyjne przedsięwzięcie of Čierne. This village holds an annual event on 15th narodów, jak kamienni stróżowie przyjacielstwa of togetherness of the three very close nations. The Kurucké Čierne, przy czym możecie się ocknąć September entitled “Kurucké Čierne” that re-enacts między nimi. Przy budowie monolitów w roku 1995 three granite monoliths stand on guard of the nations´ pośrodku pola walki. the battles of Kuruc wars. do nich wsadzili różne dokumenty, monety, czy gazetę friendship. During the construction of the monoliths z 22 czerwca 1995. in 1995, various documents, coins and newspapers of Ten wyjątkowy punkt jest niby wyjściem 22nd June 1995 were inserted into the granite boulders. za poznawaniem wszystkich trzech państw, bo to This unique site is a sort of a starting point in the quest jest tak mówiąc tak samo daleko. Gdy wybierzecie for learning about and getting to know the three się za przygodą w czeskich kątach albo za nowymi countries, because they are, so to speak, equidistant.

KONTAKT / CONTACT

Kultúrne a informačné centrum mesta Čadca | Matičné námestie 1434/11 022 01 Čadca | tel: +421 / 41 / 433 26 11 | email: [email protected] www.trojmedzie.sk

22 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 23 JAVORNÍCKY CHODNÍK ŚCIEŻKA JAWORNICKA JAVORNÍKY TRAIL

Je zima a doma to už takmer každého omrze- z tých najzaujímavejších je bezpochyby Semeteš. Toto lo. Treba vybrať bežky a hor sa skúšať kvalitu dnes tiché, krásne miesto bolo kedysi dejiskom tragédie snehu na Javorníckom chodníku! druhej svetovej vojny. Chvíľka zastavenia a venovania spomienke na hrôzy minulosti, a potom znova smer Ma- kov. Chodník ponúka každému nadšencovi pomalé vychut- Pri ďalšom zastavení si môžete na chvíľu vyzuť bežky návanie zasneženej prírody, ktorá akoby vyrástla z roz- a občerstviť sa pred nasledujúcou trasou. Teraz sa zasta- právkového sveta. víme v pohostinstve na Melocíku, pričom sa nachádzame Javornícky chodník je jedinečný svojím výhľadom – v katastri Veľkého Rovného. Trasa z Melocíka na Kasárne na jednej strane mohutné Rozsutce, rytieri Malej Fatry, je jednou z najvyhľadávanejších a ponúka krásny pohľad na druhej strane tajuplná Lysá hora, ktorá sa nachádza na srdce kysuckej prírody. už za hranicami Slovenska. Môžete si vybrať rôzne úseky Javornícky chodník však nie je len pre bežkárov. Počas trás podľa náročnosti trate a podľa ich dĺžky. letnej turistiky ponúka rovnaké výhľady, aké si vychut- Najprv sa zastavíme v Čadci na Husáriku. Tu sa začína návajú bežkári, ale v letnom šate sa ukážu aj iné skvosty Beskydsko-Javornícka lyžiarska bežecká magistrála, kto- kysuckého pohoria. Je ním napríklad rozhľadňa, ktorá rej koniec sa nachádza až o 50 km ďalej, v Makove. Na Hu- každému dovolí pozrieť sa aj na vzdialenejšie krásy prí- sáriku sa môžete ešte pred cestou posilniť teplým čajom rody. Rozhľadňa Zákopčie hrdo stojí na Marťakovskom v rovnomennom hoteli. kopci v časti Petránky. V nadmorskej výške 854 m n. m. sa Pri vychutnávaní jednotlivých trás magistrály si môžete každý môže cítiť ako rozprávkový Bystrozraký, lebo roz- vydýchnuť na niekoľkých záchytných bodoch. Jedným hľadňa poskytuje nádherný, a najmä ďaleký výhľad. Foto: Marián Masnica

Jest zima i w domu to już każdego znudziło. najbardziej interesujących jest niewątpliwie Semeteš. To dzisiaj It is winter and we get sick of sitting at home. teresting sites. Now a quiet place, this beautiful location Trzeba wybrać biegówki chodźmy próbować ciche, ładne miejsce było kiedyś miejscem sceny tragedii Let us take cross-country skis and explore the was once the scene of a World War II tragedy. Pull over for jakość śniegu na Ścieżce Jawornickiej! drugiej walki światowej. Chwila zatrzymania i poświęcenia quality of snow covering the Javorníky Trail. a while and pay tribute to the horrors of the past. Then wspomnienia na grozy przeszłości, i potem znów kierunek continue towards Makov. Makov. Przy dalszej przerwie możecie na chwilę wyzuć Our nest stop allows you to take o your skis and enjoy the Ścieżka proponuje każdemu zapaleńcowi powolne biegówki i odświeżyć się przed następną trasą. Teraz The trail o ers each enthusiast a slow enjoyment of snow-co- refreshment before the next journey at the Melocík pub in rozkoszowanie się zaśnieżoną przyrodą, która jak gdyby zatrzymamy się w lokalu na Melociku, przy czym znajdujemy vered nature that seems to have grown in a fairytale world. the cadastre of the Veľké Rovné village. The route from Me- wyrosła z świata bajek. się w katastrze Wielkiego Rovnego. Trasa z Melocika na Kasarnie The Javorníky trail is unique thanks its views – the mighty locík to Kasárne (“Barracks”) is one of the most sought-af- Ścieżka Jawornicka jest wyjątkowa swoim widokiem – jest jedną z najbardziej wyszukiwanych i proponuje piękny Rozsutec hills and the knights of the Lesser Fatra mountain ter and o ers beautiful views of the heart of Kysuce nature. na jednej stronie olbrzymie Rozsutce, rycerze Małej Fatry, widok na serce kisuckiej przyrody. range on one side, the mysterious Lysá hora (“Bare Moun- However, the Javorníky trail is not dedicated to skiers po drugiej stronie tajemnicza Łysa Góra, która znajduje Ale Ścieżka Jawornicka nie jest tylko dla biegaczy na nartach. tain”) on the other side, right across the Slovak border. The only. During the summer tourist season it o ers the same się już za granicami Słowacji. Możecie sobie wybrać różne Podczas letniej turystyki proponuje takie same widoki, trail features several sections of varying di culty and length. views to hikers and bikers, as it does to skiers in winter. odcinki tras według wymogów trasy i według ich długości. jakimi rozkoszują się biegacze na nartach, ale w letnim Our  rst stop is in Čadca’s Husárik where the Beskydsko- Yet the summer raiment shows more gems of the Kysu- Najpierw zatrzymamy się w Čadcy na Husáriku. Tutaj ubraniu pokażą się również inne klejnoty gór kisuckich. Jest -Javornícka cross-country-skiing artery begins. The trail ce mountain range, such as the lookout tower o ering zaczyna Bieszczadzko-Jawornicka magistrala biegaczy, nim na przykład wieża widokowa, która każdemu pozwoli ends after 50 kilometres in the village of Makov. The Hu- views of the more distant natural beauties. The Zákop- której koniec znajduje się aż o 50 km dalej, w Makowie. zobaczyć również odleglejsze piękna przyrody. Wieża sárik Hotel o ers refreshment, such as hot tea, to sharpen čie lookout tower stands proud at 854 metres above sea Na Husáriku możecie się jeszcze przed drogą wzmocnić widokowa Zákopčie stoi dumnie na Marťakovskiej górze w you up before the long journey. level on the Marťakovský hill in the district of Petránky. ciepłą herbatą w równoimiennym hotelu. części Petránky. W wysokości 854 m.n.p.m. każdy może czuć There are several interesting sites along the artery where Here, you can truly feel like the fairytale character Sharp- Przy rozkoszowaniu się poszczególnymi trasami magistrali się jak Bystrowzrok z bajki, bo wieża widokowa pozwala you can rest for a moment and learn something about -Eyed – looking far across the land, over hill and dale, en- możecie odetchnąć na kilku punktach przerw. Jednym z tych przepiękny, i głównie daleki widok. our history. Semeteš is undoubtedly one of the most in- joying splendid views.

Čadca – Husárik KONTAKT / CONTACT Petránky – rozhľadňa / wieża widokowa/ lookout tower Semeteš Melocík Bežkoservis tel: +421 917 849 173 | email: [email protected] www.regionzilina.sk | www.bezkar.sk | www.nabezky.sk

24 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 25 LIPTOVSKÉ MORE TERMÁLNYCH VÔD LIPTOWSKIE MORZE WÓD TERMALNYCH LIPTOV’S SEA OF THERMAL WATERS

Hektika súčasného spôsobu života zanechá- kúpele však nevyužívajú tento prameň len na liečenie va stopy na fyzickom aj duševnom zdraví člo- chorôb. Pred pár rokmi sa využitie Valentíny rozšírilo aj veka. Je preto dôležité naučiť sa oddychovať. o Aqua-Vital Park s vonkajšími bazénmi. S parkom sú spojené aj rôzne mimovodné aktivity, ako obrovské ša- chy, detské ihrisko, trampolína, a dokonca sa návštevník Relax pre celú rodinu – to sú wellness centrá na Liptove, môže zrekreovať v saunovom svete. ktoré využívajú blahodarné účinky našich termálnych V ďalšej liptovskej vodnej destinácii si s rodinou určite vôd. nebudete len tak hovieť v bazéne. Aquapark Tatralan- Liptov nie je len lokalita stvorená pre turizmus. Okrem dia ponúka okrem relaxu v bazénoch aj možnosti pre prírodného bohatstva vlastní aj ďalšie, nemenej dôležité, vaše deti vyšantiť sa do sýtosti na rôznych atrakciách. a tiež pochádzajúce z darov prírody. Termálne pramene Tradičné tobogány môžu neskôr vymeniť za prehliad- a vody dokázali viacerí na tomto území skrotiť a pomo- ku Tropical paradise. Ako už názov napovedá, z Liptova cou nich oživiť duševné sily človeka. Jeden z najznámej- sa razom ocitnete v exotickom raji. Teplota v priemere ších je bezpochyby v obeci Bešeňová. Tu geotermálne 30°C, karibské rastliny a morská voda dodajú miestu pramene dosahujú príjemnú teplotu takmer 70°C. Množ- dokonalú ilúziu tropického Karibiku, ku ktorému patrí aj stvo víriviek, masážnych trysiek a sáun sa nachádza pod Ostrov pirátov s výhľadom na Tatry. Kto nemá rád karib- jednou strechou v známom Thermal Park Be- skú oblasť, ale dá radšej prednosť studenému šeňová. Popri relaxačných vymoženos- severu, môže vyskúšať Keltský saunový tiach, ktoré ocenia najmä dospelí, svet. Sedemnásť vodných, parných sú tu aj atrakcie pre deti, ako a masážnych kúpeľov láka kaž- napríklad tobogány. Termál- dého, kto túži po dokonalom na voda má okrem blaho- relaxe a oddychu. Well- darných účinkov na telo ness v dnešnej dobe a dušu človeka aj vy- vyhľadáva vari každý. nikajúce účinky pri Masáže, kúpele a zá- urologických alebo baly nájdete aj v Ta- kozmetických pro- tralandii v priesto- blémoch. roch s príznačným Ďalšie využitie názvom Wellness darov zeme upro- paradise. stred Chočských vrchov ponúkajú Toto priam zázrač- Kúpele Lúčky. né slovo „wellness“ Donedávna boli využívajú aj v stre- výlučne pre ženy, disku Jasná, kde ho- ale spoľahlivo sa tely ponúkajú doko- sem chodia liečiť aj nalý relax pre unavené pacienti s pohybovými telo a myseľ. V stredisku a nervovými ochoreniami. sa nachádza celkovo päť Kúpele sú vyhľadávané hotelov, stačí si len vybrať: najmä kvôli prameňu, ktorý Hotel Chopok, Hotel FIS Jasná, nesie krásne ženské meno Valentí- Hotel Grand Jasná, Družba, Hotel na a dosahuje teplotu 32°C. Lúčanské Ostredok. Foto: Marek Hajkovský

Bešeňová KONTAKT / CONTACT Lúčky Tatralandia Jasná – wellness hotely AQUAPARK TATRALANDIA | Liptovský Mikuláš | www.tatralandia.sk GINO PARADISE BEŠEŇOVÁ | Bešeňová | www.ginoparadise.sk

26 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 27 LIPTOVSKÉ MORE TERMÁLNYCH VÔD LIPTOVSKÉ MORE TERMÁLNYCH VÔD LIPTOWSKIE MORZE WÓD TERMALNYCH LIPTOWSKIE MORZE WÓD TERMALNYCH LIPTOV’S SEA OF THERMAL WATERS LIPTOV’S SEA OF THERMAL WATERS

Hektyczność współczesnego sposobu życia turę 32 °C. Ale uzdrowisko Lúčky nie wykorzystuje to źródło The current hectic lifestyle leaves traces on ful female name – Valentína. The Lúčky Spa utilises the pozostawia ślady na fi zycznym i psychicznym tylko do leczenia chorób. Przed paru latami wykorzystanie our physical and mental health. It is therefore Valentína spring for multiple purposes. In addition to zdrowiu człowieka. Dlatego jest ważne nauczyć się Valentiny poszerzyło się też o Aqua – Vital Park z zewnętrz- important to learn to relax. treating disorders, thermal water entertains visitors to nymi basenami. Z parkiem są połączone różne poza wodne Aqua-vital Park abundant in water and also out-of-water odpoczywać. czynności, jak olbrzymie szachy, boisko dla dzieci, trampoli- activities, such as a huge chessboard, children’s playg- na, i nawet odwiedzający może odpocząć w świecie sauny. Relaxation for the whole family is o ered by wellness round, trampoline, and sauna world. Relaks dla całej rodziny – to są wellness centra na Liptowie, W dalszej liptowskiej wodnej destynacji z rodziną na pewno centres in Liptov, which utilise the bene cial e ects of Also another popular water world in the Liptov region – które wykorzystują zbawienne działanie naszych wód ter- nie będziecie tylko tak wypoczywać w basenie. Aquapark our thermal waters. Aquapark Tatralandia – will not let you and your family malnych. Tatralandia proponuje oprócz relaksu w basenach też moż- Liptov is a perfect site for active tourism, as it possesses just lazing in the pool. Your children  nd here multiple Liptow nie jest tylko regionem stworzonym dla turyzmu. liwości dla waszych dzieci wyszaleć się do syta na różnych natural wealth as well as other, equally important gifts of opportunities of entertainment, adventure and sheer Oprócz przyrodniego bogactwa posiada również dalsze, atrakcjach. Tradycyjne tobogany mogą później wymienić nature. Local thermal springs and their water have been fun. Tatralandia’s attractions include swimming pools, nie mniej ważne, i też pochodzące z darów przyrody. Ter- za zwiedzanie Tropical paradise. Tak jak już nazwa pod- tamed and used to revive physical and mental powers. children’s paddling pools, toboggans and a tour of the malne źródła i wody potra li niektórzy w tym regionie po- powiada, z Liptowa razem ockniecie się w raju egzotycz- One of the most famous thermal-water spas is de nitely Tropical Paradise, which takes you, true to its name, in no skromić i pomocą nich ożywić siły psychiczne człowieka. nym. Średnia temperatura 30 °C, rośliny karaibskie i woda Bešeňová where geothermal springs eructate water of time from Liptov to an exotic paradise. The perfect illusi- Jednym z najsłynniejszych jest niewątpliwie miejscowość morska dodają miejscu doskonalą iluzję tropicznych wysp pleasant temperatures – around 70°C. The spa features on of the Caribbean includes sea water of around 30°C, Bešeňová. Tutaj źródła geotermalne osiągają przyjemną Karaibskich, do której należy też wyspa piratów z widokiem multiple whirlpools, massage jets and saunas located Caribbean palms and plants, and the Pirate Island with temperaturę prawie 70 °C. Mnóstwo wirówek, dysz masa- na Tatry. Gdy ktoś nie kocha region karaibski, ale raczej da under one roof in the famous Thermal Park views of the Tatras. If you do not like the hot żowych i saun znajduje się pod jednym dachem w zna- pierwszeństwo chłodnej północy, może wypróbow- Bešeňová. Its relaxation amenities are Caribbean but prefer the cold north nym Thermal Park Bešeňová. Oprócz zdobyć ać Celtycki świat sauny. Siedemnaście wod- intended for both adults and chil- instead, do not hesitate and try relaksacyjnych, które ocenią głównie nych, parowych i masażowych kąpieli dren, and include water slides the Celtic Sauna World. There dorośli, są tutaj również atrakc- kusi każdego, kto tęskni po dosko- and toboggans. In addition are seventeen water, steam je dla dzieci, jak na przykład nałym relaksie i odpoczynku. to bene cial e ects on and massage baths to at- tobogany. Woda termalna Wellness w okresie dzisiej- human mind and soul, tract visitors craving for ma oprócz zbawiennego szym wyszukuje prawie Bešeňová’s thermal a perfect relaxation działania na ciało i duszę każdy. Masaże, kąpiele water is a very good and rest. Everyone człowieka też świetne o okłady znajdziecie cure for urologic likes wellness these oddziaływanie przy też w Tatralandii w and dermatologic days. Tatralandia’s urologicznych albo przestrzeniach z cha- issues. Amidst the amenities revea- kosmetycznych pro- rakterystyczną nazwą Chočské vrchy lingly called Well- blemach. Dalsze wy- Wellness paradise. hills lies the Lúčky ness Paradise of- korzystanie darów To wprost cudowne Spa town o ering fer massages, spas ziemi pośrodku Cho- słowo „wellness” further use of and body wraps. čských gór proponu- wykorzystują też w the earth’s gifts. A miracu- je zakład kąpielowy ośrodku Jasna, gd- Until recently, the lous world of well- Lúčky. Doniedawna zie hotele proponują spa was exclusive- ness can be found były wyłącznie dla ko- doskonały relaks dla ly for women, but in the Jasná resort biet, ale niezawodnie zmęczonego ciała i my- now it reliably helps as well. There are  ve chodzą tutaj leczyć się też śli. W ośrodku znajduje patients with neural hotels o ering perfect pacjenci z zachorowaniem się całkiem pięć hoteli, and locomotor system relaxation for tired body ruchu i nerwów. Zakład ką- starczy tylko sobie wybrać: disorders. The spa is sou- and mind – the choice is pielowy jest wyszukiwany głó- Hotel Chopok, Hotel FIS jasna, ght-after mainly because of yours: Hotel Chopok, Hotel FIS wnie dla źródłu, które niesie ładne Hotel Grand Jasna, Družba, Hotel the spring reaching temperatu- Jasná, Hotel Grand Jasná, Hotel żeńskie imię Valentina i osiąga tempera- Ostredok. res around 32°C that bears a beauti- Družba, Hotel Ostriedok.

Bešeňová Bešeňová Lúčky Lúčky Tatralandia Tatralandia Jasná – wellness hotele Jasná – wellness hotels

28 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 29 DUCHOVNÉ PUTOVANIE DUCHOWNE WIĘZI PIELGRZYMKI SPIRITUAL JOURNEY

Tradície našich predkov, naše dejiny a minu- kostol. Kostol sv. Štefana Kráľa v Žiline je najstaršou pa- losť sú úzko spojené s vierou. Stala sa súčas- miatkou mesta, pochádza z 13. storočia a stojí v mestskej ťou každodenného života, vďaka nej máme písmo, časti Závodie. Tam stojí nečakane vedľa kasární, veľa nezasvätených by ho pokojne minulo. Pritom sa medzi vzdelanie, ale predovšetkým pamiatky, ktoré dodnes múrmi sakrálnej pamiatky ukrýva skvost minulosti v po- vytvárajú s našimi predkami duchovné puto. dobe krásnych fresiek. Svoje „naj“ nesie aj ďalší kostolík v inej mestskej časti Putovanie za duchovnom začneme v kysuckej obci Oš- Žiliny – v Trnovom. Kostol sv. Juraja je najzápadnejšie čadnica. Tu stojí Kalvária, z ktorej sa dnes stalo pútnické položeným celodreveným kostolíkom na Slovensku. miesto. Kalvária vzdáva hold mystickej minulosti tohto Tento klenot pochádza zo 16. storočia. Ako mnoho iných miesta. Začali ju stavať rok po udalostiach počas II. sve- pamiatok, aj tento kostol nahlodal zub času. Preto bol tovej vojny, keď nad týmto miestom držal ochrannú ruku postupne rozobratý a prevezený na východ, kde majú vari samotný Boh, lebo pri bojoch o Veľkú Raču nikto s opravami podobných stavieb veľa skúseností. Jeho z obce nezahynul. Dnes sem putuje množstvo veriacich záchrana sa podarila. Rekonštrukciu využili aj na arche- 15. augusta na sviatok Nanebovzatia Panny Márie. Ten- ologický výskum, ktorý odhalil, že na tomto mieste stál to deň sa spája aj s Oščadnickými hodmi, ktoré majú až predtým iný sakrálny objekt. Dnes táto cenná pamiatka 200-ročnú minulosť. minulosti stojí opäť na svojom mieste, aby ju mohli spo- Opúšťajúc Kysuce sa zastavíme v malej obci znávať nielen veriaci súčasnosti. pri Kysuckom Novom Meste. Tu sa Príbehov o zázračných uzdraveniach nachádza vzácna oblasť, v ktorej pomocou Božej sily sa udialo via- sa stále vykonávajú archeolo- cero. Niektoré z nich sa stali gické vykopávky. Koscelisko aj v 17. storočí v Kostole sv. v Radoli odhalilo už ne- Mikuláša vo Višňovom, málo zo svojej minulos- kam v tom čase chodi- ti. Vykazuje, že Kysu- lo množstvo veriacich ce boli osídlené už pre útechu k soche v čase neolitu. Pre- Panny Márie. Na se- lomovým sa však diacu Matku, ktorá stal výsledok bá- kŕmi malého Ježi- dania, pri ktorom ša, sa prichádzalo archeológovia pozrieť čoraz viac odhalili minulosť ľudí, až museli tohto miesta, zati- kostol prestavať aľ z 11. a 12. storo- do súčasnej po- čia. Tu stál kostolík, doby. Odvtedy sa ktorý sa v tom čase z Višňového stalo stal sídlom cirkevnej pútnické miesto, kam správy pre oblasť Kysu- každý rok pricestujú ce. Kostol bol opevnený stovky ľudí. Počas roka valom a v jeho okolí sa na- sa tu koná množstvo pútí, chádzalo pohrebisko. pričom hlavná býva na prelo- Ďalším zastavením duchovným me júna a júla na počesť sviatku putovaním je stále zachovalý žilinský Návštevy Panny Márie.

Oščadnica – pútnické miesto Kalvária Koscelisko Radoľa – najstarší kostol na Kysuciach Žilina – Závodie Trnové – najzápadnejšie položený drevený kostolík Višňové – pútnické miesto

30 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 31 DUCHOVNÉ PUTOVANIE DUCHOVNÉ PUTOVANIE DUCHOWNE WIĘZI PIELGRZYMKI DUCHOWNE WIĘZI PIELGRZYMKI SPIRITUAL JOURNEY SPIRITUAL JOURNEY

Tradycje naszych przodków, nasza historia Żyliński. Kościół św. Stefana Króla w Żylinie jest najstarszą Traditions of our ancestors, our history and St. Stephen the King from the 13th century. The church is i przeszłość są ściśle połączone z wiarą. Stała pamiątką miasta, pochodzi z 13 stulecia i stoi w miejskie past are closely linked with faith. Religion has located in the city part Závodie, and it is the oldest mo- się częścią codziennego życia, dzięki niej mamy pis- dzielnicy Závodie. Tam stoi nieoczekiwanie obok kosza- become part of everyday life, giving us writing, edu- nument in the town of Žilina. Unexpectedly, the church rów, wiele niewtajemniczonych spokojnie minęłoby go. stands next to the army barracks and can be easily over- mo, wykształcenie, ale przede wszystkim pamiątki, Przy tym między murami pamiątki sakralnej ukrywa się cation and, most of all, historical monuments that looked by tourists. The walls of this sacral monument które dotychczas tworzą z naszymi przodkami du- klejnot przeszłości w postaci pięknych fresk. form a spiritual bond with our ancestors. hide many gems of the past – beautiful frescoes. chowne więzi. Swoje „naj” niesie też dalszy kościołek w innej dzielnicy Superlatives describe yet another little church in the Žili- Żyliny – w Trnowym. Kościół św. Juraja jest najbardziej Our journey of spirit begins in the Kysuce village of Oš- na suburb of Trnové. The St. George’s Church is the wes- Duchowne pielgrzymki zaczniemy w kisuckiej miej- zachodnio położonym cało drewnianym kościółkiem čadnica. There is a Calvary that has become a pilgrimage ternmost all-wood church in Slovakia. This gem comes scowości Oščadnica. Tutaj stoi kalwaria, z której dzisiaj na Słowacji. Ten klejnot pochodzi z 16 stulecia. Tak jak site. The Calvary pays tribute to the mystical past of the from the 16th century. Like many other monuments, stało się miejsce pielgrzymek. Kalwaria składa hołd mis- mnogo innych pamiątek, również ten kościół podkopał site. Its construction began one year after the events this church su ered the ravages of time and required tycznej przeszłości tego miasta. Zaczęli ją budować rok ząb czasu. Dlatego był stopniowo rozebrany i przewi- that happened here during World War II. Perhaps God a thorough repair. It was gradually dismantled and trans- po wydarzeniach podczas II wojny światowej, gdy nad eziony na wschód, gdzie mają z naprawami podob- himself held his protective hand over this place because ported to Eastern Slovakia, where restorers have much tym miejscem trzymał ochronną rękę chyba samotny nych budynków wiele doświadczeń. Jego ratowanie not a single inhabitant of the village died during the ba- experience and expertise repairing such structures. The Bóg, bo przy bojach o Veľkú Raču nikt z miejscowości udało się. Rekonstrukcję wykorzystali też na badania ttle of the Veľká Rača hills. Nowadays, a large number of rescue work was a success. When the church was re- nie zmarł. Dzisiaj dotąd wędruje mnóstwo wierzących 15 archeologiczne, które odkryli, że na tym miejscu stał believers join the pilgrimage to this site on 15th August moved, archaeologists used the time for research and sierpnia na święto Wniebowzięcia Panny Marii. Ten dzień przedtem inny obiekt sakralny. Dziś ta cenna pamiąt- – Feast of the Assumption. This day is also associated discovered that another sacral object stood here earlier. łączy się też z ucztą w Oščadnicy, która ma aż 200-let- ka przeszłości stoi ponownie na swoim miejscu, with the Oščadnica feast festival having up to 200-year Nowadays, the precious monument of the past is back nią przeszłość. aby ją mogli poznawać nie tylko wierzący w history. in its place to be visited and admired by believers and Opuszczając Kisuce zatrzymamy się w małej obecności. Leaving Kysuce we stop in a small village near the common tourists. miejscowości przy Kisuckim Nowym Mieś- Historii o cudownych uzdrowieniach town of Kysucké Nové Mesto. Here is a preci- There are numerous stories about miraculous he- cie. Tutaj znajduje się cenny region, pomocą siły Bożej stało się wiele. Niek- ous site of archaeological excavations aling through God’s power. Some of the w którym ciągle wykonują się tóre z nich stali się też w 17 stuleciu – Koscelisko in Radoľa. The site has stories happened in the 17th century wykopaliska archeologiczne. w Kościele św. Mikulasza we Viš- already revealed a lot about its in the St. Nicolas’ Church in the Kościelisko w Radoli odkryło ňovom, dokąd w tym czasie past, proving that the Kysuce village of Višňové near Žilina. już niemało ze swojej prze- chodziło mnóstwo wier- region has been inhabited Those days, many believers szłości. Wykazuje, że Ki- zących dla uciechy k rzeź- since Neolithic times. A real went to the statue of Virgin suce były osiedlone już bie Panny Marii. Na sied- breakthrough came with Mary to  nd solace and w czasach neolitu. Ale zącą Matkę, która karmi the research outcomes consolation. More and przełomowym stał sią małego Jezusa, przy- when archaeologists more people came to wynik badania, przy chodziło patrzeć coraz uncovered the history see the seated Mother którym archeologowie więcej ludzi, aż musieli of this place reaching feeding little Jesus, and odkryli przeszłość tego kościół przebudować to the 11th and 12th cen- the church had to be re- miejsca, na razie z 11 do obecnej postaci. turies. A little church built to the current size i 12 stulecia. Tutaj stał Od wtedy z Višňovego stood here and served, and shape. Since then, kościołek, który w tym stało się miejsce pielgr- those days, as the seat Višňové has become a pil- czasie stał się siedzibą za- zymek, dokąd każdy rok of ecclesiastical adminis- grimage site attended by rządu Kościoła dla regionu przyjeżdżają stówy ludzi. tration for the Kysuce regi- hundreds of people every Kisuc. Kościół był uforty ko- Podczas roku kona się tutaj on. The church was forti ed year. Many pilgrimages are wany wałem i w jego okolicach mnóstwo pielgrzymek, przy with a mound and included held here throughout the year, znajdowało się cmentarzysko. czym główna bywa na przeło- a nearby burial site. with the main one held in late Dalszym zatrzymaniem duchownej mie czerwca i lipca na cześć święta The next station of our spiritual June and early July in honour of the pielgrzymki jest ciągle zachowały kościół Odwiedzin Panny Marii. journey is the well preserved Church of feast of Virgin Mary’s Visitation.

Oščadnica – miejsce pielgrzymek Kalwaria Oščadnica – pilgrimage site Calvary Kościelisko Radoľa – najstarszy kościół na Kisucach Koscelisko Radoľa – the oldest church in the Kysuce region Žilina – Závodie Žilina – Závodie Trnové – najbardziej zachodnio położony drewniany kościółek Trnové – the westernmost wooden church Višňové – miejsce pielgrzymek Višňové - pilgrimage site

32 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 33 DREVENÁ ARCHITEKTÚRA LIPTOVA DREWNIANA ARCHITEKTURA LIPTOWA LIPTOV’S WOODEN ARCHITECTURE

Na Slovensku sa nachádza množstvo zákutí, len predstavovať. Okrem domov a humien je vzácnosťou ktoré nám pripomínajú minulosť našich pred- aj zvonica z roku 1770, či Kostol navštívenia Panny Márie kov, naše korene, tradície, dedičstvo. z konca 19. storočia. K drevenému odkazu minulosti sa pripísala aj obec Svätý Kríž, ktorá vyrastala už v 13. storočí. Stojí tu vzácny Dre- Je len na nás, aby sme ho znovu objavili, spoznali a veno- vený artikulárny evanjelický kostol, ktorý patrí medzi naj- vali mu svoj čas, aby sa nestratil v prítomnosti, aby sme väčšie drevené stavby v strednej Európe. Zaujímavosťou ho zachovali aj do budúcnosti. Takýmto dedičstvom, kto- je, že tento kostol nestál pôvodne na území tejto obce, ré musí byť zachované, je aj tradičná architektúra z dreva, bol postavený v Paludzi. Kvôli vzniku Liptovskej Mary, ktorá sa šírila celým Liptovom. keď sa muselo viacero dedín zaplaviť, boli rôzne pamiat- Naše spoznávanie dreveného Liptova začne azda na naj- ky premiestnené na iné miesta. To je aj prípad kostolíka, známejšom mieste. Len málokto nepočul o Vlkolínci, kto- ktorý sa pri premiestňovaní zároveň aj zrekonštruoval. rý sa spomínal už v roku 1376. Obec sa zachovala ako ne- Ďalšou zastávkou za spoznávaním tradícií je Pribylina – porušený celok pre budúce generácie aj vďaka „puncu“ Múzeum liptovskej dediny. Do týchto miest sa premiest- pamiatkovej rezervácie a kultúrneho dedičstva UNESCO. nili stavby zo zatopenej oblasti Liptovskej Mary. Domi- Práve zápisom medzi svetové dedičstvo sa malebná dre- nantou skanzenu je gotický Kostol Panny Márie z obce vená obec dostala do povedomia celého sveta a je tak Liptovská Mara. Okrem neho sa zachránili aj stavby chránená pre budúce generácie aj ostatných národov. z Valašskej Dubovej a z Parížoviec. V areáli skanzenu je aj Celkovo je takto chránených 73 objektov, ktoré predsta- statická expozícia historickej Považskej lesnej železnice, vujú život našich predkov, ktorý si my môžeme naozaj už ktorá prepravovala drevo na jeho púti za spracovaním.

Na Słowacji znajduje się mnóstwo zakątków, tylko wyobrażać. Oprócz domów i stodół jest cenna też There are many nooks and crannies in Slova- The wooden legacy of the past is also visible in the które nam przypominają przeszłość naszych dzwonnica z 1770 roku, czy kościół Nawiedzenia Panny kia that remind us of our past and ancestors, village of Svätý Kríž (“Holy Cross”), gradually built in the th przodków, nasze korzenie, tradycje, dziedzictwo. Marii z końca 19 stulecia. Do drewnianego dziedzictwa pr- our roots, traditions and heritage. 13 century. Its articular wooden Evangelical church is zeszłości wpisano też miejscowość Svätý Kríž, powstałą już one of the largest wooden structures in Central Europe. Jest tylko na nas, abyśmy go ponownie objawili, poświęca- w 13 stuleciu. Stoi tutaj cenny Drewniany artykularny ewan- It is solely up to us to rediscover our history, dedicate our Interestingly, this church was not originally built here, li jemu swój czas, i zachowali go też do przyszłości. Takim gelicki kościół, który należy między największe drewniane time to it and learn from it as much as possible to avoid but in the village of Paludza. Several villages had to be dziedzictwem, które musi być zachowane, jest też trady- budowy w średniej Europie. Interesujące jest, że ten kościół getting lost in presence and to preserve our heritage for the  ooded due to the construction of the Liptovská Mara cyjna architektura z drewna, która szerzyła sią całym Lipto- nie stał pierwotnie na terenie tej miejscowości, był zbudo- future. Such a heritage that must be preserved is traditional dam. Therefore, various monuments from these villages wem. wany w Paludzy. Z powodu zbudowania Liptowskiej Mary, wooden architecture found throughout the Liptov region. were moved to di erent places, including the little church Nasze poznawanie drewnianego Liptowa zacznie chyba były różne pamiątki przemieszczone na inne miejsca. To jest Our exploration of wooden Liptov starts at perhaps the most moved and reconstructed at the same time. na najbardziej znanym miejscu. Tylko mało tych, kto nie też przykład kościółka, który przy przemieszczaniu też był famous place that we all heard of many times. The village of Our next stop in learning the traditions is in the village of słyszał o Vlkolincu, który wspominano już w 1376 roku. zrekonstruowany. Dalszym przystankiem za poznawaniem Vlkolínec was  rst mentioned in 1376. Entire village has been Pribylina and its Liptov Village Museum. Buildings and Miejscowość zachowała sią jak nienaruszona całość dla tradycji jest Pribylina – Muzeum Liptowskiej Wsi. Do tych preserved intact for future generations thanks to the titles of structures were moved here from the villages to be  ooded. przyszłych generacji też dzięki „puncy” pamiątkowej rezer- miejsc były przemieszczone budowy z zatopionego regi- UNESCO Cultural Heritage and Monument Reserve. This pictu- The Museum is dominated by the Gothic Church of Virgin wacji i kulturalnego dziedzictwa UNESCO. Zapisem między onu Liptowskiej Mary. Dominantą skansenu jest gotycki resque wooden village was listed as the World Heritage and Mary from the village of Liptovská Mara. Other gems include światowe dziedzictwo malownicza drewniana miejscowość kościół Panny Marii z miejscowości Liptowska Mara. Opró- thus became known all over the world. There are 73 protec- rescued buildings from the villages of Valašská Dubová and dostała się do świadomości całego świata i jest tak chronio- cz niego były uratowane też budynki z Valašskej Dubovej ted objects altogether, which represent the life of our ances- Parížovce. The Museum premises include a permanent na dla przyszłych generacji i pozostałych narodów. Całkiem i Parížoviec. W areału skansenu jest też statyczna ekspozy- tors and help us imagine what it was like in the past. Precious static exhibition of the historical Považská Forest Railway, jest tak chronionych 73 obiektów, które przedstawiają życie cja historycznej Poważskiej leśnej kolejki, która przewoziła structures include houses, barns, a 1770 bell tower, and the which served to transport wood from logging sites to naszych przodków, które my możemy sobie już naprawdę drewno. Church of Virgin Mary’s Visitation built in the late 19th century. processing plants.

Vlkolínec KONTAKT / CONTACT Svätý Kríž / Holy Cross Liptovský Hrádok – lesnícka škola J. Dekreta Matejovie / szkoła leśnicka J. Dekreta Matejowie / Forestry School of J. Dekret Matejovie Skanzen Pribylina / Skansen Pribylina / Pribylina Open-air Museum Liptovské múzeum v Ružomberku | Námestie Š. N. Hýroša 10 034 50 Ružomberok | tel: +421 / 44 / 432 24 68 email: [email protected] | www.liptovskemuzeum.sk

34 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 35 PAMIATKY UNESCO PAMIĄTKI UNESCO UNESCO HERITAGE SITES

Zachovávať dedičstvo predkov je našou po- nachádza v okrese Ružomberok. Prvá písomná zmienka vinnosťou, o čom nás presviedča aj známy pochádza pravdepodobne z roku 1376. Vlkolínec má dva výrok: „Kto nepozná svoju minulosť, nepochopí ani rady dreveníc s dvormi a humnami. Medzi pamiatky obce patrí aj zvonica a Kostol navštívenia Panny Márie. Zaují- svoju budúcnosť.“ Preto sa vytvoril Zoznam svetové- mavosťou je, že dodnes Vlkolínec žije svojím životom. Je ho kultúrneho a prírodného dedičstva UNESCO, kto- zdanlivo izolovaný od vonkajšieho sveta, napriek tomu rý chráni rôzne pamiatky po celom svete. Do tohto má dnes 19 stálych obyvateľov. Ostatné neobývané ob- zoznamu patria aj niektoré tradičné bohatstvá mi- jekty slúžia ako rekreačné drevenice. nulosti z nášho územia. Ďalšou pamiatkou chránenou svetom je Drevený arti- kulárny kostol v Leštinách, ktorý sa do zoznamu zapísal v roku 2008. Kostol pochádza zo 17. storočia. Je to krás- Prvý bod za poznaním svetového dedičstva nás zavedie na drevená stavba, v ktorej pokrstili napríklad aj Pavla do oravského Tvrdošína, kde sa nachádza drevený Kostol Országha Hviezdoslava. Celý interiér kostola je bohato Všetkých svätých. Do zoznamu sa zapísal v roku 2008. vymaľovaný, dominantou však zostáva oltár, postavený Pôvodne bol postavený v 15. storočí, pričom o dve storo- v 18. storočí. čia neskôr ho prestavali do renesančného slohu. Srdcom kostola je barokový oltár, ale výzdobu tvorí napríklad aj maľba sv. Juraja. Do zoznamu sa zapísala v roku 1993 obec Vlkolínec. Táto obec so srdcom z drevených objektov našej minulosti sa

Zachowywać dziedzictwo przodków jest na- Na listę była wpisana w 1993 roku miejscowość Vlkoli- It is our duty to preserve ancestors´ heritage, beautiful wooden buildings, structures and objects. szym obowiązkiem, o czym nas przekonuje nec. Ta miejscowość z sercem z drewnianych obiektów as evidenced in the famous saying: “Those The  rst written mention of the village is probably też znana myśl: „Ten, kto nie zna swoją przeszłość, naszej przeszłości znajduje się w powiacie Rużomberok. who do not know their past will not understand from 1376. Vlkolínec has two rows of log houses with Pierwsza pisemna wzmianka pochodzi prawdopodobnie yards and barns. The village’s monuments include a bell nie zrozumie też swoją przyszłość”. Dlatego była z 1376 roku. Vlkolinec ma dwa szeregi drewnianych chat their future”. Therefore, a list was created of the tower and the Church of Virgin Mary’s Visitation. It is wytworzona Lista światowego kulturowego i przy- z dworami i stodołami. Między pamiątki miejscowości UNESCO World Cultural and Natural Heritage to seemingly isolated from the outside world, but it is rodniego dziedzictwa UNESCO, która chroni różne należy też dzwonnica i kościół odwiedzenia Panny Marii. protect various sites around the world. The list interesting that Vlkolínec still lives its own life – now it pamiątki po całym świecie. Do tej listy należą też Interesujące jest, że do dzisiaj Vlkolinec żyje swoim ży- also includes some traditional historical gems in has 19 permanent residents. The remaining unoccupied niektóre tradycyjne bogactwa przeszłości z naszego ciem. Jest pozornie izolowany od świata zewnętrznego, Slovakia. buildings serve as recreational log houses. wbrew tego ma dzisiaj 19 stałych mieszkańców. Pozost- Another monument protected by UNESCO is the regionu. ałe niezamieszkane obiekty służą jak odpoczynkowe wooden articular church in the village of Leštiny, which The  rst item in exploring the World Heritage can be drewniane chaty. was included in the Heritage List in 2008. The church found in the Orava town of Tvrdošín – the wooden Pierwszy punkt za poznaniem światowego dziedzictwa Dalszą pamiątką chronioną światem jest Drewniany arty- was built in the 17th century. It is a beautiful wooden Church of All Saints. It was included in the Heritage nas doprowadzi do orawskiego Tvrdošína, gdzie znajdu- kularny kościół w Leštinach, który był na listę wpisany w structure. The most famous child baptised here was List in 2008. The church was originally built in the 15th je się drewniany kościół Wszystkich Świętych. Na listę był 2008 roku. Kościół pochodzi z 17 stulecia. Jest to piękna Pavol Országh Hviezdoslav. The entire interior of the century, and rebuilt in Renaissance style two centuries wpisany w 2008 roku. Pierwotnie był zbudowany w 15 drewniana budowa, w której pochrzcili na przykład też church is richly decorated, with a dominating altar built later. The heart of the church is a Baroque altar, and stuleciu, przy czym o dwie stulecia później go przebudo- Pavla Orszagha Hviezdoslava. Całe wnętrze kościoła jest in the 18th century. its decorations include a painting of St. George, for wali do stylu renesansowego. Sercem kościoła jest baro- bogato wymalowane, ale dominantą zostaje ołtarz, zbu- example. kowy ołtarz, ale dekorację tworzy na przykład też obraz dowany w 18 stuleciu. św. Juraja. The village of Vlkolínec in the Ružomberok District was included in the Heritage List in 1993, due to the

Tvrdošín KONTAKT / CONTACT Leštiny Vlkolínec Vlkolínec | 034 50 Ružomberok | tel.: +421 / 44 / 432 24 68 | www.liptovskemuzeum.sk Leštiny 22 | 027 01 Vyšný Kubín | tel.: +421 / 43 / 589 55 90, +421 907 116 506 Sprievodkyňa: tel.: +421 / 43 / 589 53 25

36 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 37 HRADNÝ TURIEC REGION ZAMKÓW TURIEC TURIEC CASTLES

Tajomstvá ukryté za hradnými múrmi. predtým. Dnes sa nad ňou vypína zrúcanina a jej Turiec sa v dávnych dobách mohol popýšiť dokonalé kontúry si môžete predstaviť len s ťažkosťami. krásnymi, pevnými a takmer nedobytnými hradmi. Pomedzi múry rastú stromy, akoby sa aspoň ony snažili niečo z neho ochrániť. Od svojej výstavby v 12. storočí však požíval tento hrad nesmiernu úctu. Majestáty na skalách týčiacich sa vysoko nad obzorom Až do 14. storočia ho nazývali Turčiansky a bol dôležitým dodávali cestujúcim pocit bezpečia a zločincom naháňali v celom regióne. strach. Posledná zastávka po hradnom Turci nás prevedie Prvou zastávkou po kamennej hradnej ceste Turcom prekrásnou Gaderskou dolinou. Nenápadne medzi bude Sklabiňa. Kamenný kolos bol v 14. storočí centrom stromami je ukrytý bájny poklad z kameňa – hrad celého regiónu. S jednou z najstarších pamiatok Turca Blatnica. Stojí tu už od druhej polovice 13. storočia, aby sa spájajú aj hrôzostrašné historky. Hrad vraj nikdy chránil pocestných, kráčajúcich po obchodnej ceste neopustili bájni rytieri a počas búrok sa jeden z nich vracia Magna via. Dnes sa jeho záchrane venuje občianske v tmavom plášti. Zlé veci sa diali už pri jeho výstavbe. združenie, ale kým ho začali postupne opravovať, stal Pôvodne mal stáť na neďalekej Katovej skale, ale počas sa v moderných dejinách obeťou hľadačov pokladov. noci všetko, čo postavili, padlo. Preto sa rozhodli pre inú Tých však čakalo nemilé prekvapenie, keď našli lokalitu, ale zrejme ani túto zlí duchovia neopustili. v hradnom múre kostru muža, ktorého stihol krutý trest Ďalšie kroky za stredovekom nás zavedú do historického za prezradenie spovedného tajomstva – v čeľusti mu Kláštora pod Znievom. Obec je síce spájaná najmä visí zámok, aby už nikdy nemohol zradiť. Kostra sa dnes s hrdými matičnými rokmi, ale preslávila sa dávno nachádza v budapeštianskom múzeu.

Tajemnice ukryte za murami zamków. Turiec uzyskała sławę już dawno przedtem. Dzisiaj nad nią wznoszą There are secrets hidden behind the castle associated with the proud years of “Matica Slovenská” (Slovak w dawnych czasach mógł się pochwalić się ruiny i jej doskonałe kontury możecie sobie wyobrazić walls. In ancient times, the Turiec region Matrix – a scienti c and cultural organisation established in pięknymi, mocnymi i prawie niedobitnymi zamkami. tylko z trudnościami. Pomiędzy murami rosną stromy, jak boasted with beautiful, strong and almost 1863). Nowadays, ruins are towering above the village and gdyby przynajmniej one starały się coś z niego ochronić. it is di cult to imagine the famous castle’s perfect contours. Majestaty na skałach wysoko wznoszących się Ale od swojego zbudowania w 12 stuleciu ten zamek cieszył impregnable castles. Trees grow through the walls as if at least they tried to save nad horyzontem dawali podróżującym poczucie się niezmiernym szacunkiem. Aż do 14 stulecia go nazywali Majesties standing on rocky cli s towering high above the the remains. This castle has enjoyed immense respect since bezpieczeństwa i zbrodniarzom napędzali strach. Turczański i był ważnym w całym regionie. horizon gave travellers a sense of security and safety… And its construction in the 12th century. Until the 14th century, Pierwszym przystankiem po kamiennej zamkowej drodze Ostatni przystanek po regionie zamków Turiec nas frightened criminals. Our stone castle journey through Turiec the castle was called “Turčiansky” and was important for the przez Turiec będzie Sklabiňa. Kamienny kolos był w 14 przeprowadzi przepiękną Gaderską doliną. Niewidocznie begins in Sklabiňa. In the 14th century, the stone colossus entire region. Our journey around the castles of Turiec ends stuleciu centrem całego regionu. Z jedną z najstarszych między drzewami jest ukryty mityczny skarb z kamienia was the centre of the entire region. Horror stories are told in the beautiful Gaderská valley. A fabled stone treasure pamiątek Turca są połączone koszmarne historie. Zamek – zamek Blatnica. Stoi tutaj już od drugiej połowy 13 about this castle, which is one of the oldest monuments in – the Blatnica Castle – hides in the trees. It has stood here podobno nigdy nie opuścili mityczny rycerze i podczas stulecia, aby chronił podróżujących, poruszających się Turiec. Mythical knights have allegedly never left the castle. since the late 13th century to protect travellers on the Magna burzy jeden z nich wraca w ciemnym płaszczu. Złe rzeczy po drodze handlowej Magna via. Dzisiaj jego ratowaniu One of them keeps coming back in a dark cloak during Via trade route. Now, a civic association is trying to save działy się już przy jego budowie. Pierwotnie miał stać poświęca się zrzeszenie obywatelskie, ale dopóki go storms. Evil things happened already during its construction. the castle remains, but before they started to repair it, the na niedalekiej Katovej skale, ale podczas nocy wszystko, zaczęli stopniowo naprawiać, stał się w nowoczesnej Originally, the castle was to be built on the nearby “Katova castle had fallen victim to modern-times treasure hunters. co zbudowali, padło. Dlatego się zdecydowali dla innego historii o arą poszukiwaczy skarbów. Ale tych czekała skala” (Executioner’s Rock), but everything built during However, they were unpleasantly surprised when they found miejsca, ale widocznie nawet to złe duchy nie opuścili. niemiła niespodzianka, gdy znaleźli w murze zamku the day fell during the night. Therefore the investor opted a man’s skeleton in the castle wall. The man earned this cruel Dalsze kroki za średniowieczem nas doprowadzą kostrę mężczyzny, którego spotkała okrutna kara – w for another location, but the evil spirits apparently stayed punishment for disclosing a confessional secret – a lock do historycznego Kláštora pod Znievom. Chociaż jest szczęce jemu wisi zamek, aby już nigdy nie mógł zdradzić. there as well. Our journey to the Middle Ages continues in hangs in has jaws so that he cannot betray anymore. The miejscowość łączona głównie z dumnymi latami Macicy, ale Kostra dzisiaj znajduje się w muzeum w Budapesztu. the historical village of Kláštor pod Znievom. The village is skeleton is now in a Budapest museum.

Sklabiňa KONTAKT / CONTACT Zniev Blatnica Blatnica 1 | 038 15 | Slovensko tel.: +421 / 43 / 494 81 01 | +421 911 336 789 email.: [email protected] | www.blatnica.sk

38 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 39 ODKAZY JÁNA PAVLA II. ODKAZY JANA PAWŁA II. THE MESSAGE OF POPE JOHN PAUL II

Ján Pavol II. bol bezpochyby jednou z naj- Hlinku sa rozhodli otvoriť park pomenovaný na počesť väčších osobností modernej doby. Na pápež- pápeža. Jeho dominantou je busta Jána Pavla II, ale ne- skom stolci sa objavil pomerne nečakane a takmer menej dôležitý je aj mramorový stĺp s jeho výrokom a ci- tátmi o ňom. nepoznaný. Z Liptova sa presunieme do malebnej Oravy, kde stojí ne- nápadná obec Klin. Na vrchu Grapa tu stojí socha Krista Po dvadsiatich siedmich rokoch vo vedení katolíckych žehnajúceho okoliu, ktorá sa podobá na svoju známejšiu veriacich ho poznal a obdivoval celý svet. Nemenil len predlohu. Pred ňou sa však nevypína brazílske mestečko, tvár cirkvi, ale aj zmýšľanie ľudí. Ako jediný Slovan na čele ale úctivo sa k nej klania socha Jána Pavla II. Neďaleko cirkvi nezabudol ani na Slovensko a počas svojho ponti- sa nachádza aj kaplnka zasvätená blahoslavenému pá-  kátu nás navštívil celkovo trikrát – v rokoch 1990, 1995 pežovi. a 2003. Za ďalšou pamiatkou musíme opustiť aj toto územie V Ružomberku stojí pýcha mesta – Katolícka univerzita. a zájsť do susedných Kysúc. Obec Staškov nepreslávil len Tu si úctu k pápežovi držia na vysokej úrovni. Nehovorí rodák, herec Jozef Kroner. Obyvatelia majú vo veľkej úcte o tom len pápežova socha, ale aj jeho výrok „Totus tuus“, aj pápeža Jána Pavla II., ako aj misionárku Matku Terezu. ako heslo v aule pomenovanej po ňom. Začiatkom mar- Pred miestnym kostolom stojí súsošie znázorňujúce ich ca 2012 na univerzite pribudla ďalšia vzácnosť – relikvia stretnutie v Kalkate. Požehnanie súsošia sprevádzali dve krvi Svätého otca, ktorú umiestnili do Kaplnky sv. Alberta veľké jubileá – v roku 2010 to bolo 20 rokov od návštevy v budove na Hrabovskej ceste. Katolícka univerzita spo- Matky Terezy v Čadci a 90 rokov od narodenia obľúbe- lupracuje aj s mestom Ružomberok. Na Námestí Andreja ného pápeža.

Jan Paweł II był niewątpliwie jedną z na- dowali się otworzyć park na cześć papieża. Jego domi- John Paul II was undoubtedly one of the o cials. A decision was made to open a park in the Andrej jwiększych osobowości nowoczesnej epoki. nantą jest popiersie Jana Pawła II, ale nie mniej ważny greatest personalities of the modern age. He Hlinka Square and name it after the Pope. The park is jest marmurowy słup z jego słowami i cytatami o nim. Na tronie papieskim pojawił się stosunkowo nieoc- became the Pope quite unexpectedly and almost dominated by a bust of John Paul II, but equally important Z Liptowa przesuniemy się do malowniczej Orawy, gdzie is the marble column bearing his statement and quotes zekiwanie i prawie nieznany. stoi niewidoczna miejscowość Klin. Na wierzchu Grapa tu- unknown. about him. We move from Liptov to picturesque Orava and Po dwudziestu siedmiu latach w prowadzeniu katolickich taj stoi rzeźba Christa żegnającego okolicom, która jest po- its subtle village of Klin. On the Grapa hill stands a statue of wierzących go znał i podziwiał cały świat. Nie zmieniał dobna do swojego bardziej znanego wzoru. Ale przed nią After twenty-seven years of leading the Catholics he was Christ blessing the surroundings. The statue looks exactly tylko twarz Kościoła, ale też myślenie ludzi. I jak jedyny nie wypina się brazylijskie miasteczko, ale z szacunkiem known and admired by the whole world. John Paul II like its more famous counterpart – Christ the Redeemer in Sławian na czole Kościoła nie zapomniał nawet na Słowa- do niej skłania się rzeźba Jana Pawła II. Niedaleko znajduje change the face of the Church and also people’s thinking. Rio de Janeiro, Brazil. Here, however, a statue of John Paul cję i podczas swojego ponty katu nas odwiedził całkiem się też kaplica poświęcona błogosławionemu papieżowi. The only Slav head of the Church did not forget about II respectfully bows to that of Christ. The nearby chapel is trzy razy – w latach 1990, 1995 i 2003. Za dalszą pamiątką musimy opuścić też ten region i za- Slovakia and visited us three times during his ponti cate dedicated to the Blessed Pope. W Rużomberoku stoi duma miasta – Uniwersytet Kato- jechać do sąsiednich Kisuc. Miejscowości Staškov nie – in 1990, 1995 and 2003. We leave this region and travel to neighbouring Kysuce to licki. Tutaj szacunek do papieży trzymają na wysokim uzyskał sławę tylko rodak, aktor Jozef Kroner. Mieszkaćcy Catholic University is the pride of the city of Ružomberok, and see another monument. The village of Staškov was made poziomie. Nie mówi o tym tylko rzeźba papieża, ale też mają wielki szacunek też do papieża Jana Pawła II, jak też they hold high respect for the Pope. Adoration is re ected famous by its popular native, actor Jozef Kroner, but its jego słowa „Totus tuus”, jak hasło w auli nazwanej po nim. do misjonarki Matki Teresy. Przed miejscowym kościołem in the Pope’s statue as well as in his statement “Totus tuus” inhabitants hold great respect for Pope John Paul II as well Początkiem marca 2012 roku na uniwersytecie przybyła stoi rzeźba grupowa wyobrażająca ich spotkanie w Kal- installed as a motto in the assembly hall named after him. In as missionary Mother Teresa. There is a sculptural group in dalsza drogocenność – relikwia krwi Świętego ojca, któ- kucie. Pożegnanie rzeźby grupowej doprowadzali dwa early March 2012 the University received another precious front of the local church, depicting their meeting in Calcutta. rą umieścili do Kaplicy św. Alberta w budynku na ulicy wielkie jubileusze – w 2010 roku to było 20 lat od odwie- item – relic with the Holy Father’s blood, which was placed in The blessing of this sculpture in 2010 was accompanied by Hrabovska cesta. Katolicki Uniwersytet współpracuje też dzin Matki Teresy w Čadcy i 90 lat od urodzenia ulubio- the St. Albert’s Chapel in the building on the street Hrabovská two great anniversaries – 20 years since Mother Teresa’s visit z miastem Rużomberok. Na placu Andreja Hlinki zdecy- nego papieża. cesta. Catholic University cooperates with Ružomberok city to Čadca, and 90 years since the birth of the popular Pope.

Ružomberok KONTAKT / CONTACT Klin Čierne Staškov Obec Klin | tel: +421 / 43 / 558 43 21 | email: [email protected] www.klin.sk

40 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 41 TURZOTOUR TURZOTOUR TURZOTOUR

Turzovci patrili k najbohatším a najvplyvnej- jeho siedmich dcér. Tu aj najčastejšie prebýval. V Bytči ším rodom starého Uhorska. Niektoré stavby nakoniec skončil svoju púť, keď tu v roku 1616 zomrel. na našom území patrili k ich majetkom, teda ako O dve storočia neskôr však budovu postihlo nešťastie a zhorela. Táto unikátna stavba sa musela zachovať, patrí šľachtický rod vládli našim predkom. medzi najvýznamnejšie renesančné pamiatky v strednej Európe. A tak prešiel palác niekoľkými rekonštrukciami, Najsilnejšou postavou rodu bol Juraj Turzo, ktorý sa stal až ho v roku 2009 slávnostne otvorili. Dnes slúži okrem uhorským palatínom a posilnil tak slávu svojho rodo- konferencií a prezentácií histórie najmä vydajachtivým kmeňa. dcéram, ako to mal v úmysle Turzo. Okrem toho sa tu na- Cesta po stopách nášho palatína sa začína na zrúcanine, chádza stála expozícia o Sobášnom paláci. na Lietavskom hrade. Začína sa tu presne tak, ako život- O ďalšej zastávke po stopách slávneho palatína nebude- ná púť slávneho zemepána. Na Lietavskom hrade sa to- te dlho rozmýšľať. Na Kysuciach sa nachádza mestečko tiž v roku 1567 narodil. Rod Turzovcov dostal tento hrad nesúce jeho hrdé meno – Turzovka. Pôvodne v roku 1580 do vlastníctva koncom 16. storočia. Jeho posledným bolo toto územie známe ako Predmier a patrilo do Byt- slávnym pánom sa stal samotný Juraj Turzo začiatkom čianskeho panstva, teda rodine Turzovcov, ktorí si jeho 17. storočia, čiže sa do jeho správy dostal po dlhých 400 premenovaním zaistili vlastné majetky. Ako Turzovka rokoch svojej existencie. O hrad sa po jeho smrti viedli bolo známe od roku 1598. dedičské spory, ktoré neprispievali k dobrému Turzovci okrem Bytčianskeho panstva vlast- chodu panstva. Nakoniec sa panstvo nili aj niekoľko hradov. Medzi inými slo- rozdelilo na štyri časti medzi rodin- venský najnavštevovanejší Orav- ných príslušníkov, teda medzi ský hrad. Hrad bol postavený štyri rôzne rody. Hrad sa už ešte v 13. storočí, odvtedy nikdy nespravoval v ce- sa písala jedna slávna his- listvosti, čo postupne tória hradu za druhou. viedlo k jeho chatrné- Medzi jeho vlastníkmi mu stavu. Dnes sa  gurovali také mená mu venujú skupiny ako Matúš Čák Tren- nadšencov histórie čiansky, Karol Ró- a bojujú o jeho zá- bert, Matej Korvín. chranu. Do majetku Tur- Iný, šťastnejší osud zovcov sa zapísal postretol ďalšiu pa- v polovici 16. storo- miatku na turzov- čia. Pod neskoršou skú rodinu. Presu- správou Juraja Tur- nieme sa do 20 km zu hrad len prekvital, vzdialeného mesta dal ho postupne pre- Bytča, kde stojí Sobáš- stavať a opevniť, čím ny palác. Tento skvostný pribudol aj tzv. Turzov renesančný zámok dal palác a hrad dostal dnešnú postaviť Juraj Turzo na za- podobu. Palatín tu prebýval čiatku 17. storočia. Prívlastok najmä počas nepokojov. Orav- sobášny získal kvôli úmyslu pa- ský hrad je aj miestom posledného latína. Mal slúžiť ako miesto svadieb odpočinku palatína.

Lietavský hrad KONTAKT / CONTACT Bytča – Sobášny palác Turzovka Oravský hrad Sobášny palác v Bytči | Zámocký areál | 041 01 Bytča tel.: +421 / 41 / 552 30 27 | email: [email protected] | www.pmza.sk Oravský hrad | tel.: +421 / 43 / 581 61 51 | www.oravskemuzeum.sk

42 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 43 TURZOTOUR TURZOTOUR TURZOTOUR TURZOTOUR TURZOTOUR TURZOTOUR

Turzowcy należeli do najbogatszych i naj- ślubów jego siedmiu cór. Tutaj też najczęściej przebywał. The Turzo family was one of the wealthiest and for his seven daughters´ weddings. Turzo also stayed bardziej wpływowych rodów starych Węgier. W Bytči w końcu skończył swoje wędrowanie, gdy tutaj most infl uential houses in the old Hungarian here quite often. His life journey ended in Bytča, where Niektóre budynki w naszym regionie należały do ich w 1616 roku zmarł. Ale o dwie stulecia później budynek Empire. Some buildings in Slovakia belonged to their he died in 1616. Two centuries later the palace su ered nawiodło nieszczęście i spaliła się. Ten unikatowy budynek a misfortune – it burned down. This unique building had majątków, więc jak ród szlachciców panowali naszym musiał się zachować, należy między najbardziej znaczące property, thus as a noble family they ruled over our to be preserved and maintained since it is one of the most przodkom. pamiątki renesansowe w średniej Europie. I tak pałac pr- ancestors. signi cant Renaissance sights in Central Europe. Therefore zeszedł kilka rekonstrukcjami, aż go w 2009 roku uroczy- the palace had undergone several reconstructions before Najsilniejszą postacią rodu był Juraj Turzo, który stał się ście otworzyli. Dziś służy oprócz konferencji i prezentacji The most powerful member of the family was Juraj Turzo, it was ceremonially opened in 2009. Today, it is used for węgierskim palatynem, i wzmocnił tak sławę swojego ro- historii głównie marzącym o zamążpójściu córkom, jak to who became a Hungarian palatine and thus strengthened conferences and history presentations, but it is mainly dowodu. miał w zamiarze Turzo. Oprócz tego tutaj znajduje się stała the glory of his family tree. sought-after by girls eager to get married – just like Turzo Droga po śladach naszego palatyna zaczyna na ruinie, ekspozycja o Pałacu ślubów. The journey in the footsteps of our palatine begins at intended. In addition, there is a permanent exhibition na zamku Lietavskim. Zaczyna się tutaj dokładnie tak O dalszym przystanku po śladach dawnego palatyna nie the ruin of the Lietava Castle. The famous landlord’s life about the Wedding Palace. samo, jak wędrowanie życiem sławnego obszarnika. Bow- będziemy długo rozmyślać. Na Kisucach znajduje się mias- journey also began here when he was born at the Lietava You do not have to think long about the next stop on the iem na zamku Lietavskim się w 1567 roku urodził. Rod Tur- teczko niosące jego dumne nazwisko – Turzovka. Pierwot- Castle in 1567. The Turzo family became owners of the journey in the famous palatine’s footsteps. There is a small zovców dostał ten zamek do własności pod koniec 16 stu- nie w 1580 roku był ten region znany jak Predmier i należał castle in the late 16th century. Its last famous owner was town in Kysuce proudly bearing his name – Turzovka. lecia. Jego ostatnim sławnym panem stał si samotny Juraj do panowania Bytčianskego, więc rodzinie Turzovców, Juraj Turzo himself, in the early 17th century, that is 400 This area was originally known as Predmier in 1580 and Turzo początkiem 17 stulecia, czyli pod jego zarząd dostał którzy sobie jego przemianowaniem zabezpieczyli własne long years after the castle was built. After Turzo’s death belonged to the Bytča estate, that is to the Turbo family się po długich 400 latach swojej egzystencji. O zamek majątki. Więc jak Turzovka był znany od 1598 roku. there were inheritance disputes over the castle, which who renamed the town to secure their own possessions. po jego śmierci było prowadzone spory dziedziców, które Turzovcy oprócz panowania Bytčianskego posiadali też negatively in uenced the smooth running of the estate. The town has been known as Turzovka since 1598. nie przyczyniali się do dobrego chodu pano- kilka zamków. Między innymi słowacki najbar- Finally, the estate was divided into four parts In addition to the Bytča estate the Turzos also wania. W końcu panowanie rozdzieliło dziej odwiedzany Zamek Orawski. Zamek among the family members, that is owned several castles, including the się na cztery części między człon- był zbudowany jeszcze w 13 stuleciu, among four di erent houses. Since most visited Slovak castle. The Orava ków rodziny, więc między cztery od wtedy pisała się jedna sławna then, the castle had never been Castle was built in the 13th century. różne rody. Zamek już nigdy historia zamku za drugą. Międ- administered in its entirety, Since then, the castle has had nie zarządzał się w całości, zy jego właścicielami  gu- which gradually led to a long and great history. Its co stopniowo prowadziło rowali takie nazwiska jak its shoddy condition. famous owners included do jego mizernego stanu. Matúš Čák Trenčiansky, Ka- Nowadays, groups of Matúš Čák Trenčiansky, Dziś jemu poświęcają rol Róbert, Matej Korvín. history enthusiasts Charles Robert and się grupy entuzjastów Do majątku Turzovców take care of the castle Matthias Corvinus. The historii i walczą o jego zapisał się w połowie and struggle for its castle was registered uratowanie. 16 stulecia. Pod pó- reconstruction. in the Turzos’ property Inny, szczęśliwszy los źniejszym zarządem Another landmark of in the mid 16th century. spotkał dalszą pa- Juraja Turzu zamek the Turzo family has Later, the castle thrived miątkę na turzowską tylko przekwitał, dał go had a happier fate. under Juraj Turbo’s rodzinę. Przesuniemy stopniowo przebudo- We move 20 km to the administration. The się do 20 km odległego wać i wzmocnić, czym town of Bytča to visit palatine had it gradually miasta Bytča, gdzie stoi przybył też tak zwany the Wedding Palace. This rebuilt and forti ed, thus Pałac ślubów. Ten wspa- Turzov pałac i zamek dostał delightful Renaissance adding the so-called Turzo’s niały zamek renesansowy dzisiejszy wizerunek. Palatyn chateau was built by Juraj Palace, and the castle got dał zbudować Juraj Turzo tutaj przebywał głównie podc- Turzo in the early 17th century. its present look. The palatine na początku 17 stulecia. Przyda- zas zamieszek. Zamek Orawski jest The attribute “wedding” was stayed here mostly during the wkę ślubny uzyskał z powodu za- też miejscem ostatniego odpoczynku given to the palace because of the riots. The Orava Castle is also Turzo’s miaru palatyna. Miał służyć jak miejsce palatyna. palatine’s intention to use it as a venue  nal resting place.

Zamek Lietavski Lietava Castle Bytča – Pałac ślubów Bytča - Wedding Palace Turzovka Turzovka Zamek Orawski Orava Castle

44 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 45 ORAVA NA PLÁTNE ORAWA NA PŁÓTNIE ORAVA ON CANVAS

Existuje prívlastok, ktorý by jedným slovom nia viac na sever. Nachádza sa tu rekreačná oblasť Orav- vystihol čarokrásny kút Slovenska, akým ská priehrada, posadená do krásnej oravskej prírody. Orava nepochybne je? Práve v jej vodách stojí ostrov, ktorý sa stal netradične domovom umeleckých diel. Čaro výletu podčiarkuje jediný možný spôsob, ako sa na ostrov dostať – loďou. Na jednej strane krásna, lahodiaca ľudskej duši. Na strane Na Slanickom ostrove umenia inštalovali stálu expozíciu druhej drsná a nepoddajná. Dve odlišné stránky, ktoré zo zbierok Oravskej galérie. Dominantou ostrova zostal spolu ladia do jednej harmónie farieb a tvarov. Maleb- barokový kostol s kalváriou, ktorý pôvodne patril obci ná – taká je Orava. Byť očarený oravským krajom a jeho Slanica. Práve táto stavba sa stala novým domovom prírodou je cieľom nejedného turistu, ktorý sem zavíta. expozície s názvom Slovenská tradičná ľudová plastika Popri prírodných javoch sa však môžete nechať očariť aj a maľba. Čarovne pôsobí aj vonkajšia zbierka kamenných prácou ľudských rúk vedených tvorivosťou ducha. Naprí- starožitností z 18. a 19. storočia. klad známou maliarkou Máriou Medveckou, ktorej stála Po tom, ako vás loď opäť zavedie do tohto storočia, smer expozícia sa nachádza v Tvrdošíne. V súčasnosti je tu vy- putovania sa vráti do nižších polôh – do Dolného Kubína. stavených viac ako 200 diel oravskej rodáčky. Jej obrazy Tu je to pravé centrum oravských dejín a umenia. Žup- dýchajú farebnosťou, ale aj bežným životom niekdajších ný dom v Dolnom Kubíne sa stal výstavným centrom ľudí. Okrem diel významnej maliarky sa v priestoroch ga- Oravskej galérie. Pod strechou bývalého sídla oravského lérie, konkrétne v ateliéri, konajú aj výstavy iných auto- župana zo 17. storočia sa nachádzajú hodnotné diela nie- rov, prevažne z oravského regiónu. len oravských rodákov. Dnes má sídlo galérie štyri stále Z Tvrdošína povedú kroky za poznaním oravského ume- expozície.

Istnieje przydawka, która uchwyciłaby jed- rekreacyjna Orawska przegroda, osadzona do ładnej ora- Is there a single word that would describe the Oravská priehrada dam lake surrounded by beautiful nym słowem czarowny kąt Słowacji, jakim wskiej przyrody. Prawie w jej wodach stoi wyspa, która Orava – the undoubtedly enchanting region Orava nature. The island in the middle of the lake is an stała się nietradycyjnie domem dzieł sztuki. Czaro wyci- Orawa niewątpliwie jest? of Slovakia? unconventional home for works of art. A trip to the island eczki podkreśla jedyny możliwy sposób, jak się na wyspę is even more magical thanks to the only possible means Na jednej stronie ładna, na stronie drugiej szorstka i nie- dostać – statkiem. Na Slanickiej wyspie sztuki instalowali On one hand, it is beautiful and pleasing man’s soul. of transport to get there – by boat. The Slanický Art Island ustępliwa. Dwie odwrotne strony, które razem pasują stałą ekspozycję ze zbiorów Orawskiej galerii. Dominantą On the other hand, Orava is rough and unyielding. Two installed a permanent exhibition from the Orava Gallery’s do jednej harmonii kolorów i kształtów. Malownicza – wyspy został barokowy kościół z kalwarią, który pierwot- di erent faces blend together in a single harmony of collections. The island is dominated by a Baroque church taka jest Orawa. Oczarowanie krajem orawskim i jego pr- nie należał do miejscowości Slanica. Prawie ten budynek colours and shapes. Picturesque – such is Orava. Many with a Calvary, which originally belonged to the village zyrodą jest celem niejednego turysty, który tutaj zawita. stał się nowym domem ekspozycji z nazwą Słowacka tourists visit Orava to be enchanted by the region and of Slanica. This building became the new home for the Można się też dać oczarować pracą ludzkich rąk prowad- tradycyjna ludowa plastyka i malarstwo. Czarująco działa its nature. In addition to natural phenomena, you will be exhibition entitled Traditional Slovak Folk Sculpture and zonych twórczością ducha. Na przykład znaną malarką też zewnętrzny zbiór kamiennych starożytności z 18 i 19 impressed also by the work of human hands guided by Painting. Also charming is the outside collection of stone Marią Medvecką, której stała ekspozycja znajduje się w stulecia. the spirit of creativity. For example, the famous painter antiques from the 18th and 19th centuries. Tvrdošíne. W obecności jest tutaj wystawionych więcej Po tym, co statek was ponownie zawiezie z powrotem, Mária Medvecká has a permanent exhibition in Tvrdošín, When the boat takes us back from the past to the niż 200 dzieł rodaczki z Orawy. Jej obrazy oddychają wędrowanie wróci do Dolnego Kubina. Tutaj jest to pra- currently exhibiting over 200 hundred works by this present, we continue our journey towards the town of kolorowością, ale też zwykłym życiem niegdysiejszych we centrum orawskiej historii i sztuki. Dom hetmański w Orava native. Her paintings breathe colours as well as Dolný Kubín – the true centre of Orava history and arts. ludzi. Oprócz dzieł znanej malarki konają się w przestr- Dolnym Kubinie stał się wystawowym centrem Orawskiej common life of people then. In addition to the signi cant The County House in Dolný Kubín became the Orava zeniach galerii też wystawy innych autorów, przeważnie galerii. Pod dachem byłej siedziby orawskiego hetmana painter’s works, the Gallery’s studio holds exhibitions of Gallery’s exhibition centre. The roof of the 17th century z orawskiego regionu. z 17 stulecia znajdują się wartościowe dzieła nie tylko other authors, mostly from the Orava region. former headquarters of Orava county boss protects the Z Tvrdošína będą prowadzić kroki za poznaniem ora- orawskich rodaków. Dzisiaj ma siedziba galerii cztery sta- The quest for exploring the art of Orava continues from valuable works by Orava natives and others. The Gallery wskiej sztuki więcej na północ. Znajduje się tutaj strefa łe ekspozycje. Tvrdolín more northward, to the recreational resort near has now four permanent exhibitions.

Galéria M. Medveckej Tvrdošín / Galeria M. Medveckej Tvrdošín / Gallery of M. Medvecká in Tvrdošín KONTAKT / CONTACT Slanický ostrov umenia / Slanicka wyspa sztuki / Slanický Art Island Župný dom Dolný Kubín / Dom hetmana Dolny Kubin / County House in Dolný Kubín Župný dom | Hviezdoslavovo námestie 11 | 026 01 Dolný Kubín Tel.: +421 / 43 / 586 32 12 e-mail: [email protected], [email protected]

46 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 47 KURUCI KURUCY KURUC ARMY

Naše dejiny sú plné príbehov o nezlomnosti uchýlili labanci. Počas bitky ich kuruci najskôr ostreľova- ducha predkov proti nespravodlivému útlaku. li delami. Cisárski príslušníci na odvetu vypálili dedinku Niekedy sú hrdinami tákýchto príbehov jednotlivci, Vavrišovo. Na pamiatku bitky je v obci pamätník týchto udalostí a prezrieť si môžete aj miestne múzeum. Takisto niekedy celé skupiny. sa tu každý rok v auguste koná rekonštrukcia tejto bitky. Pamiatku na kurucké vojská uchováva aj oravské mesto Jednou zo známych skupín boli aj kuruci – naverbovaná Tvrdošín. V mestskej časti Dielec sa nachádza archeolo- domobrana na strane Františka II. Rákociho, ktorý povstal gické nálezisko opevnenia, ktoré v roku 2012 vyhlásili proti útlaku Habsburgovcov. Za slávnymi kuruckými za národnú kultúrnu pamiatku. Šance sa nachádzajú opevneniami sa postupne z Liptova cez Oravu presuni- na východnom okraji Skorušinských vrchov, zo západu eme až na Kysuce. ich ohraničuje rieka Oravica. V Rákociho povstaní sa uhorské územie zmietalo v rokoch Na Kysuciach neďaleko hraníc s Českou republikou sa 1703 až 1711. Už po prvom roku sa do jeho povstania nachádza obec Čierne. Malé Šance – Valy, ktoré postavili zapojilo celé územie Slovenska. Vavrišovo však bolo jed- v roku 1644, sa stali neoceniteľným opevnením nielen pri nou z dedín, ktoré na vojnové besnenie doplatilo. Tu sa kuruckých povstaniach, ale aj pri pruských vojnách, pri v auguste roku 1709 odohrala slávna bitka. Bol to jediný švédskom plienení Moravy a tureckých nájazdoch. Dnes stret kurucov a labancov (bojovníkov na strane Habsbur- je z týchto obrancov zachovaných asi 1500 m, na konci govcov), ktorý neskončil kuruckou porážkou. Po ich ústu- valov je dobre zachovaná hviezdicovitá pevnosť. Slávne pe bitka nenašla svojho víťaza. Vo Vavrišove ešte možno dejiny pevnosti si obyvatelia obce pripomínajú 15. sep- nájsť tzv. šance, teda zemné opevnenia, do ktorých sa tembra na podujatí Kurucké Čierne.

Nasza historia jest pełna zdarzeń o nie- ich kurucy wpierw ostrzelali działami. Cesarscy członkowie Our history is full of stories about the an- the so-called “šance” (earthwork forti cations) where Laban- złomności ducha przodków przeciwko nie- na odwet wypalili wioskę Vavrišovo. Na pamiątkę bitwy cestors’ resilient spirit in fi ghting the unjust cs resorted. Firstly, Kurucs cannon-shelled them during the battle. Then the Imperial soldiers burned down the village sprawiedliwemu ucisku. Czasami są bohaterami jest w miejscowości pamiętnik tych zdarzeń i przejrzeć oppression. The heroes of these stories are someti- możecie sobie też miejscowe muzeum. Tak samo tutaj co- of Vavrišovo. There is a memorial to commemorate the ba- takich zdarzeń jednostki, czasami całe grupy. rocznie w sierpniu kona się rekonstrukcja tej bitwy. mes individuals, sometimes entire groups of people. ttle, and you can also visit the local museum. Re-enacting of Jedną ze znanych grup byli też Kurucy – zwerbowana Pamiątkę na wojska kuruckie przechowuje też orawskie the battle takes place here every year in August. obronna grupa po stronie Františka II Rákociego, który miasto Tvrdošín. W dzielnicy Dielec znajduje się archeo- One of the well-known groups was Kurucs (meaning The Orava town of Tvrdošín also keeps remembrance of powstał przeciwko ucisku Habsburgów. Za słynnymi ku- logiczne znalezisko forty kacji, które w 2012 roku wygło- “rebel/partisan/dissident”) – a territorial army recruited the Kuruc army. Its city district Dielec features an archaeo- by Francis II Rákóczi, leader of the uprising against the ruckimi szańcami przesuniemy się stopniowo z Liptowa sili za narodową pamiątkę kulturalną. Szańce znajdują się logical site of forti cation, declared a national cultural mo- Habsburgs´ oppression. We will travel around the famous nument in 2012. Šance are found on the eastern edge of Przez Orawę aż na Kisuce. na wschodnim okraju Skorusińskich gór, z zachodu ich Kuruc forti cations from Liptov through Orava to Kysuce. the Skorušinské vrchy mountain range, bordered by the W Rakociego powstaniu region węgierski miotał się w la- ogranicza rzeka Oravica. The Hungarian territory was chaotic with Rákóczi’s uprising Oravica river from the west. tach 1703 aż 1711. Już w pierwszym roku do jego powsta- Na Kisucach niedaleko granic z Czeską republiką znajduje between 1703 and 1711. By the  rst year, the entire territory The village of Čierne is in the Kysuce region, near the state się miejscowość Čierne. Małe szańce – Wały, które zbudo- nia przyłączył się cały region Słowacji. Ale Vavrišovo było of today’s Slovakia had joined the rebellion. However, Vavri- border with the Czech Republic. Malé Šance – Valy were jedną ze wsi, które za wojenne szalenie zapłaciła. Tutaj się wali w 1644 roku, stali się nieocenioną forty kacją nie tylko šovo was one of the villages that su ered from the war ram- built in 1644 to become an invaluable forti cation du- w sierpniu 1709 roku odegrała słynna bitwa. Było to jedy- przy kuruckich powstaniach, ale też przy pruskich walkach, page. A famous battle took place here in August 1709, and it ring the Kuruc uprising, Prussian wars, Swedish looting ne spotkanie kuruców i labanców (bojowników po stronie przy szwedzkim grabieniu Moravy i tureckich najazdach. was the only clash of Kurucs with Labancs (Habsburg warri- of Moravia, and Turkish raids. Today, about 1500m of the Habsburgów), które nie skończyło kurucką porażką. Po ich Dzisiaj jest z tych obrońców zachowanych około 1500 m, ors – from the Hungarian word „lobonc“, literally „long hair“, defence system is preserved with a star sh-shaped fortre- odwrocie bitwa nie miała swojego zwycięzcę. W Vavrišo- na końcu wałów jest dobrze zachowana gwiaździsta twier- referring to the wig worn by the Austrian soldiers), which ss at the end of the mound. The village’s inhabitants co- vie jeszcze można znaleźć tak zwane szańce, więc ziemne dza. Słynną historie twierdzy sobie mieszkańcy miejscowoś- did not end in Kurucs’ defeat. When Kurucs retreated, there mmemorate the glorious history on 15th September by the forty kacje, do których uchylili się labancy. Podczas bitwy ci przypominają 15 września na imprezie Kurucké Čierne. was no winner of the battle. The village of Vavrišov still has event called “Kurucké Čierne”.

Vavrišovo KONTAKT / CONTACT Tvrdošín – šance / szańce / earth mounds Čierne – šance / szańce / earth mounds Vavrišovo | 032 42 Vavrišovo tel./fax: +421 / 44 / 5271073, +421 903 057 147 email: [email protected]

48 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 49 KELTOM NA STOPE CELTOM W ŚLADACH TRACKING CELTS

Mnohé národy zanechali svoje stopy na rôz- našli aj kosti ľudí, o ktorých sa predpokladá, že sa stali nych územiach ďaleko od svojich rodných obeťami rituálu. končín. Ďaleko od domova sa však nenechali pohltiť Za Keltmi sa z Liptova presunieme na miesto kúsok od Žiliny, kde stojí obec Divinka. Na Veľkom vrchu miestnou divou prírodou, ale podmanili si ju a pre- sa nachádza hradisko, ktoré opravili Slovania práve tvorili na civilizáciu. Jedným z týchto národov, ktoré po Keltoch, ktorí toto územie obývali podstatne skôr, ešte v časoch pred Kristom prišli na naše územie, boli než naši priami predkovia. Hradisko sa rozprestiera nad aj nepoddajní Kelti, ktorých stopy na našom území Hričovskou priehradou. Rozlohou 12 ha patrí medzi odhaľujeme len postupne. najväčšie opevnenia na Slovensku. Nenápadné valy majú aj dnes nesmierny význam z hľadiska našej histórie a patria k dôležitému dedičstvu našej histórie. V Žilinskom kraji sa nachádzajú dve dôležité keltské náleziská. Tieto dve miesta svedčiace o hlbokej minulosti sú od seba vzdialené asi 85 kilometrov, a predsa sú spojené dušou nebojácnych Keltov. Havránok je archeologická lokalita pri Liptovskej Mare. Našli sa tu pozostatky z keltskej osady a obetiska. Do tohto drsného obdobia sa môžete preniesť vďaka rekonštrukcii keltských stavieb, ako aj samotného priestoru, určeného na obetu. Pri vykopávkach sa okrem spálených šperkov Foto: Jozef Feiler

Liczne narody zostawili swoje ślady w wykopaliskach oprócz spalonych klejnotów znaleźli też Many nations have left their traces in finds include burned jewellery and bones of people różnych regionach daleko od swoich rodnych kości ludzi, o których zakłada się, że stali się o arami rytuału. various territories far from their native lands. who are believed to be the victims of rituals. krain. Ale daleko od domu nie dali się pochłonąć Za Celtami z Liptowa przesuniemy się na miejsce kawałek However far from home, they were never devoured In tracking Celts we now move from Liptov to a place od Żyliny, gdzie stoi miejscowość Divinka. Na Wielkiej near the town of Žilina, to the village of Divinka. On miejscową dziką przyrodą, i podbili ją i przetworzyli Górze znajduje się grodzisko, które naprawili Sławianie by the local wild nature – they conquered and the Veľký vrch mountain stands a fort, which Slavs na cywilizację. Jednym z tych narodów, które jeszcze prawie po Celtach, którzy ten region zamieszkiwali transform it to civilisation. One of the nations repaired after Celts, who had inhabited this area w czasach przed Christem przyszli do naszego istotnie wcześniej, niż nasi bezpośredni przodkowie. that had come to our territory even before Christ much earlier than our direct ancestors. The fort is regionu, byli też nieustępliwi Celtowie, których ślady Grodzisko rozkłada się nad Hričovską przegrodą. was born were intractable Celts, whose traces are situated above the Hričovská priehrada dam lake, and w naszym regionie odkrywamy tylko stopniowo. Powierzchnią 12 ha należy między największe gradually discovered in our country. with its area of 12 hectares is one of the largest forts forty kacje na Słowacji. Niewidoczne wały mają też dziś in Slovakia. Inconspicuous mounds are of immense niezmierne znaczenie z punktu widzenia naszej historii significance even today, in terms of our history and W Kraju Żylińskim znajdują się dwie ważne celtyckie The Žilina Region features two significant Celtic i należą do ważnego dziedzictwa naszej historii. cultural heritage. znaleziska. Te dwa miejsca świadczące o głębokiej sites indicative of their presence deep in our history. przeszłości są od siebie odległe około 85 kilometrów, The sites are about 85 kilometres away, and yet i jednak są połączone duszą nieustraszonych Celtów. are linked by the spirit of fearless Celts. Havránok Havránok jest archeologiczne miejsce przy Liptowskiej is an archaeological site near the Liptovská Mara Marze. Tutaj były znalezione pozostałości z celtyckiej osady dam lake, where the remains were found of a Celtic i miejsca o arowania. Do tego szorstkiego okresu możecie settlement and sacrificial ground. The reconstructed się przenieść dzięki rekonstrukcji budów celtyckich, jak Celtic buildings as well as the very sacrificial ground też samotnej przestrzeni, przeznaczonej do o ary. Przy immediately take you to the rough times. Excavation

Havránok KONTAKT / CONTACT Divinka

Obecný úrad Divinka | Divinka 142 | 013 31 Divinka tel: +421 / 41 / 562 14 86 | e-mail: obec@divinka-lalinok.sk www.divinka-lalinok.sk

50 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 51 CYRILOMETODSKÁ ÚCTA SZACUNEK CYRILA I METODEGO HONOURING ST. CYRIL AND ST. METHODIUS

Rok 2013 sa niesol v znamení úcty k patró- ako sa obec rozrastala, nemohol prijať toľko veriacich. nom Európy, ale aj samotnej Žilinskej diecézy Preto sa začalo s výstavbou nového kostola. Vysvätili ho – sv. Cyrilovi a sv. Metodovi. v roku 1949 a jeho patrónmi sa stali práve sv. Cyril a sv. Metod. Stal sa najväčším kostolom na Slovensku, ktorý je zasvätený solúnskym bratom. Na ich počesť sa tu pravi- V roku 2013 sme oslavovali 1150 rokov od ich príchodu delne v období okolo 5. júla konajú Cyrilometodské dni. na naše územie. Vážime si ich za šírenie viery, vytvorenie Podujatie je rozdelené na liturgický a kultúrny program. písma, rozšírenie staroslovienčiny, ale aj za to, že sa stali Opúšťajúc Terchovskú kotlinu smerom do Varína a Ne- súčasťou našich dejín. Preto sa na území Žilinského kraja zbudskej Lúčky a odtiaľ kompou cez Strečno smerom nachádza množstvo pamiatok, ktorými si ich uctili ľudia na Turiec sa zastavíme v obci s hrdým menom Stráža. súčasnosti. Tu sa nachádza kostol zasvätený jednému z učeníkov Najprv sa zastavíme v obci Radoľa. Jej dominantou je kaš- solúnskych bratov so slovenským pôvodom. Kostol sv. tieľ zo 16. storočia, v ktorom otvorili stálu expozíciu na po- Gorazda postavili v roku 1996. Na jeho počesť sa v obci česť vierozvestcom. Návštevník bude môcť obdivovať v auguste konajú Gorazdove dni. architektúru, ako aj keramiku veľkomoravského obdobia. V Turci, ktorý sa stal cieľom našej cesty, na kraji Žilinského Nechýbajú ani sv. Cyril a sv. Metod v životnej veľkosti. kraja stojí obec Jasenovo. Tu si každoročne v júli pripo- Ďalšou obcou, ktorá si uctila svätých bratov, je Terchová. mínajú odkaz sv. Cyrila a sv. Metoda okrem bohoslužby V jej strede stojí kostol zasvätený vierozvestcom. Terchová aj výstupom na neďaleký Vyšehrad. Na vrchole hradiska svoj bohostánok nemala až do roku 1731, keď obyvatelia stojí aj dvojkríž ako pocta bratom, ktorí pre nás mnoho postavili kostol zasvätený sv. Martinovi. Ten však po čase, znamenajú aj po dlhých 1150-tich rokoch.

2013 rok niósł się w znamieniu szacunku ten po czasie, jak miejscowość rosła, nie mógł przyjąć tyle The year 2013 was marked by respect and a new church. It was consecrated in 1949 and St. Cyril and do patronów Europy, ale też samotnej Ży- wierzących. Dlatego zaczęło się z budową nowego koś- honour for the patrons of Europe as well as St. Methodius became its patrons. It is the largest church lińskiej diecezji – św. Cyrila i św. Metodego. cioła. Poświęcili go w 1949 roku i jego patronami stali się Žilina Diocese – St. Cyril and St. Methodius. in Slovakia dedicated to the Thessalonian Brothers. prawie św. Cyril i św. Metody. Stał się największym kościo- Every year, around 5th July, the Cyril-Methodius Days W roku 2013 świętowaliśmy 1150 lat od ich przyjścia łem na Słowacji, który jest poświęcony braciom soluńskim. In 2012 we celebrated 1150 years since their arrival to our event is held here, divided into liturgical and cultural do naszego regionu. Szanujemy ich za szerzenie wiary, Na ich cześć tutaj prawidłowo w okresie około 5 lipca od- territory. We appreciate them for propagation of the faith, programmes. wytworzenie pisma, rozszerzenie języka starosłowia- bywają się dni Cyrila i Metodego. Impreza jest rozdzielona creation of writing, spreading the Old Slavonic language, We leave the Terchová basin and move towards the ńskiego, ale też za to, że stali się częścią naszej historii. na liturgiczny i kulturalny program. Opuszczając Terchovską and for becoming part of our history. Therefore, the villages of Varín and Nezbudská Lúčka. A ferry takes us Dlatego w regionie Kraju Żylińskiego znajduje się mnó- kotlinę w kierunku do Varina i Nezbudskej Lúčky i stąd pro- Žilina Region nowadays honours them with numerous to the other bank of the Váh, to Strečno. On the way stwo pamiątek, którymi ich uczcili ludzie obecności. mem przez Strečno w kierunku na Turiec zatrzymamy się w monuments. to the Turiec region we stop in a village with a proud Najpierw zatrzymamy się w miejscowości Radoľa. Jej do- miejscowości Stráža. Tutaj znajduje się kościół poświęcony Our  rst visit is to the village of Radoľa, dominated by name – Stráža (“Guards”). Its St. Gorazd’s Church was minantą jest zamek ze 16 stulecia, w którym otworzyli jednemu z uczniów braci soluńskich ze słowackim po- a 16th century chateau featuring a permanent exhibition built in 1996 and is dedicated to one of the Thessalonian stałą ekspozycję na cześć apostołom. Odwiedzający będ- chodzeniem. Kościół św. Gorazda zbudowali w 1996 roku. to honour the apostles. Visitors admire architecture, Brothers´ disciples of Slovak origin. The village organises zie mógł podziwiać architekturę, jak też ceramikę okresu Na jego cześć w miejscowości odbywają się dni Gorazda. ceramics from the Great Moravian period, and life-sized the Gorazd’s Days event in August to honour the saint. wielkomorawskiego. Nie brakują też św. Cyril i św. Metody W Turcu, który stał się celem naszej drogi, na brzegu Ży- statues of St. Cyril and St. Methodius. Our journey ends in Turiec, on the edge of the Žilina region. w życiowej wielkości. lińskiego kraju, stoi miejscowość Jasenovo. Tutaj corocznie Another village honouring the brother saints is Terchová The village of Jasenovo commemorates the message of St. Dalszą miejscowością, która uczciła świętych braci, jest w lipcu przypominają dziedzictwo św. Cyrila i św. Metodego that had not had an own church until 1731, when its Cyril and St. Methodius every year in July by a religious Terchova. W jej środku stoi kościół poświęcony apostołom. oprócz nabożeństwa też wyjściem na niedaleki Vyšehrad. inhabitants built a church dedicated to St. Martin. service and a hike to the nearby Vyšehrad hill. A double Terchova swój kościół nie miała aż do 1731 roku, kiedy mie- Na szczycie grodziska stoi też dwój krzyż, jak honor braciom, However, as the village grew, the church could not seat cross stands on top of the fort as a tribute to the brothers szkańcy zbudowali kościół poświęcony św. Marcinowi. Ale którzy dla nas wiele znaczą też po długich 1150-tych latach. so many worshippers, and the construction started of who mean a lot to us even after the long 1150 years.

Radoľa – expozícia / ekspozycja / exhibition KONTAKT / CONTACT Terchová – najväčší kostol zasvätený sv. Cyrilovi a Metodovi na Slovensku, Cyrilometodské slávnosti / największy kościół poświęcony św. Cyrilowi i Metodemu na Słowacji, święto Cyrila i Metodego / the largest church dedicated to St. Cyril and St. Methodius in Slovakia, Cyril-Methodius Festival Stráža – Kostol sv. Gorazda / Kościół św. Gorazda / St. Gorazd’s Church Kaštieľ Radoľa Vyšehrad tel: +421 / 41 / 421 25 05 e-mail: [email protected]

52 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 53 LIPTOV ZOZNAM TIC, TIK, IC A KLASTROV CR V ŽSK OOCR Región Liptov | Štúrova 1989/41, 031 42 Liptovský Mikuláš (budova mestského úradu) LISTA CENTRÓW INFORMACJI TURYSTYCZNEJ, BIUR TURYSTYCZNYCH, CENTRÓW web: www.visitliptov.sk, email: [email protected], tel.: +421 / 44 / 556 54 01 Oblastná organizácia cestovného ruchu Jasná | Demänovská Dolina 258, 03101 Demänovská Dolina (Liptovský Mikuláš) INFORMACJI ORAZ KLASTRÓW TURYSTYCZNYCH W SKŻ web: www.demanovskadolina.info, email: [email protected], tel.: +421 915 783 322 LIST OF TOURIST INFORMATION OFFICES, INFORMATION OFFICES AND TOURISM CLUSTERS Informačné centrum obce Liptovský Ján | Jána Kalinčiaka 39, 032 03 Liptovský Ján (budova obecného úradu) IN THE ŽILINA SELFGOVERNING REGION web: www.liptovskyjan.sk, email: [email protected], tel.: +421 / 44 / 528 04 70 Informačné centrum mesta Liptovský Mikuláš | Námestie mieru 1, 031 01 Liptovský Mikuláš (dom služieb) HORNÉ POVAŽIE web: www.mikulas.sk, email: [email protected], tel.: +421 / 44 / 161 86 KOCR Žilinský turistický kraj | Komenského 48, 011 09 Žilina (budova Úradu ŽSK) Informačné centrum Ružomberok | A. Bernoláka 1, 034 01 Ružomberok web: www.ztk-kocr.sk, email: [email protected], tel.: +421 / 41 / 503 23 05 web: www.ruzomberok.sk, email: [email protected], tel.: +421 / 44 / 432 10 96 OOCR Malá Fatra | Horný val 3, 010 01 Žilina (budova Mestského divadla Žilina) Informačné centrum Vlkolínec | Vlkolínec 17, 034 03 Ružomberok (roľnícky dom Liptovského múzea) web: www.regionmalafatra.sk, email: [email protected], tel.: +421 905 462 076 web: www.vlkolinec.sk, email: [email protected], mobil: +421 918 596 432 OOCR Rajecká dolina | Námestie SNP 29/1, 013 13 Rajecké Teplice (budova mestského úradu) Turisticko-informačné centrum Baranec v Žiari | Žiar, 032 05 Smrečany (bývalá sýpka pri obecnom úrade) web: www.rajeckadolina.sk, email: [email protected], tel.: +421 948 115 441 web: www.zdruzeniebaranec.sk, email: [email protected], mobil: +421 911 675 020 Turisticko-informačné centrum Čičmany | Čičmany 286, 013 17 Čičmany web: www.cicmany-info.sk, email: [email protected], mobil: +421 907 298 583 TURIEC I. Slovensko-české infocentrum Kohútka | Lazy pod Makytou 1133, 020 55 Lazy pod Makytou (rekreačné stredisko OOCR Turiec - Kremnicko | Nám. S. H. Vajanského 1, 036 49 Martin (budova mestského úradu) Kohútka v Javorníkoch) www.turieckremnicko.sk web: www.kohutka.info, email: [email protected], tel.: +421 / 42 / 202 89 02 Informačné centrum Jased Jasenská dolina | Jasenská dolina - Kašová, 038 11 Belá - Dulice (rekreačné stredisko Kašová) Turistické informačné centrum Rajecká pohoda v Rajeckých Tepliciach | Osloboditeľov 90, 013 13 Rajecké Teplice web: www.jasenskadolina.sk, email: [email protected], tel.: +421 / 43 / 429 77 17, mobil: +421 905 838 999 (oproti jazierku, pri hoteli Encián) Turisticko-informačná kancelária mesta Martin | A. Kmeťa 22, 036 01 Martin (budova Centra voľného času Kamarát) web: www.rajeckapohoda.sk, email: [email protected], mobil: +421 917 102 079 web: www.tikmartin.sk, email: [email protected], tel.: +421 / 43 / 423 87 76, mobil: +421 915 833 963 Turistická informačná kancelária - Združenie turizmu Terchová | sv. Cyrila a Metoda 96, 013 06 Terchová (budova Turistické a informačné centrum mesta Turčianske Teplice | Partizánska 413/1, 039 01 Turčianske Teplice (budova obecného úradu) mestského úradu) web: www.ztt.sk, email: [email protected], tel.: +421 / 41 / 569 53 07 web: www.turciansketeplice.sk, email: [email protected], tel.: +421 / 43 / 490 60 49 Informačné centrum pri Cestovnej kancelárii Selinan Žilina | Burianova medzierka 4, 010 01 Žilina Turisticko-informačná kancelária Snowland Valčianska dolina | Valčianska dolina 1054, 038 35 Valča (športovo-rekre- web: www.selinan.sk, email: [email protected], tel.: +421 / 41 / 562 14 78 ačné stredisko) Turistická informačná kancelária mesta Žilina | Námestie A. Hlinku 9, 010 01 Žilina web: www.snowland.sk, email: [email protected], mobil: +421 903 112 211 web: www.tikzilina.eu, email: [email protected], tel.: +421 / 41 / 7233 186, mobil: +421 907 845 567 KYSUCE OOCR Organizácia cestovného ruchu Kysuce | Námestie slobody 30, 022 01 Čadca (budova mestského úradu) web: www.regionkysuce.sk, email: [email protected], tel.: +421 948 430 761 Kultúrne a informačné centrum mesta Čadca | Matičné námestie 1434/11, 022 01 Čadca (dom kultúry) KRÁSY A ZAUJÍMAVOSTI ŽILINSKÉHO KRAJA web: www.kultura.mestocadca.sk, email: [email protected], tel.: +421 / 41 / 433 26 11, mobil: +421 915 822 646 PIĘKNO I ATRAKCJE KRAJU ŻYLIŃSKIEGO Turisticko informačná kancelária Rača Oščadnica | Námestie Martina Bernáta 1797, 023 01 Oščadnica BEAUTY AND ATTRACTIONS OF THE ŽILINA REGION web: www.raca-tik.sk, email: [email protected], tel.: +421 / 41 / 4382 101 Umelecko-informačné centrum Stará Bystrica | Stará Bystrica 466, 023 04 Stará Bystrica (galéria pod Slovenským orlojom) Vydal / Wydał / Issued by: Žilinský samosprávny kraj / Samorządowy Kraj Żyliński / Žilina Selfgoverning Region web: www.starabystrica.sk, email: [email protected], tel.: +421 / 41 / 439 54 65 Autori textov / Autorzy tekstów / Texts written by: Mgr. Jana Danihelová Medzinárodné informačné centrum Turzovka | Jašíkova 179, 023 54 Turzovka (pri mestskom úrade) Autori fotiek / Autorzy zdjęć / Photo authors: archív Žilinský samosprávny kraj (archive Žilina Selfgoverning Region), web: www.turzovka.sk, email: [email protected], tel.: +421 / 41 / 435 38 06 Považské múzeum v Žiline, Oravské múzeum Pavla Országha Hviezdoslava v Dolnom Kubíne, Kysucké múzeum v Čadci, Liptovské múzeum v Ružomberku, Považská galéria umenia v Žiline, Oravská galéria v Dolnom Kubíne, Kysucká galéria ORAVA v Oščadnici, Liptovská galéria Petra Michala Bohúňa v Liptovskom Mikuláši, Turčianska galéria v Martine, Slovenské OOCR Klaster Orava | Hviezdoslavovo námestie 1651/2, 026 01 Dolný Kubín (budova mestského úradu) komorné divadlo Martin, Bábkové divadlo Žilina, Krajská hvezdáreň, Krajská knižnica v Žiline, Oravská knižnica Antona web: www.oravapass.sk, email: [email protected], tel.: +421 907 724 930 Habovštiaka v Dolnom Kubíne, Kysucká knižnica v Čadci, Liptovská knižnica Gašpara Fejérpataky-Belopotockého Turistická informačná kancelária mesta Dolný Kubín | Hviezdoslavovo námestie 1651/2, 026 01 Dolný Kubín (budova v Liptovskom Mikuláši, Turčianska knižnica v Martine, Krajské kultúrne stredisko v Žiline, Oravské kultúrne stredisko mestského úradu) v Dolnom Kubíne, Kysucké kultúrne stredisko v Čadci, Liptovské kultúrne stredisko v Liptovskom Mikuláši, Turčianska web: www.dolnykubin.sk, email: [email protected], tel.: +421 / 43 / 581 44 70 | mobil: +421 915 049 407 kultúrne stredisko v Martine, OOCR Malá Fatra, Marek Hajkovský, Jozef Feiler, Marián Masnica, Imagebank Turistické informačné centrum Trstená | Železničiarov 253/1, 028 01 Trstená (oproti synagóge) Preklad / Tłumaczenie / Translated by: Ján Gažo (EN), Miloš Seemann (PL) web: www.oravatic.sk, email: [email protected], tel.: +421 / 43 / 532 45 10 | mobil: +421 902 038 067 Gra cké spracovanie a tlač / Opracowanie gra czne i druk / Graphic design and layout: M KREO s.r.o., www.mkreo.sk Turisticko-informačná kancelária CS Tour Tvrdošín | Vojtaššákova 496, 027 44 Tvrdošín Prvé vydanie / Wydanie pierwsze / First issue web: www.cstours.sk, email: [email protected], tel.: +421 / 43 / 532 31 11, mobil: +421 903 506 841 ISBN 978-80-971570-2-9 Turisticko-informačná kancelária - združenie Turizmus Zázrivá | Stred 149, 027 05 Zázrivá web: www.turizmus-zazriva.sk, email: [email protected], tel.: +421 / 43 / 589 65 95, mobil: +421 905 668 776 Turistická informačná kancelária obce Zuberec | Hlavná 289, 027 32 Zuberec (budova obecného úradu) web: www.zuberec.sk, email: [email protected], tel.: +421 / 43 / 532 07 77, mobil: +421 903 548 080

54 www.regionzilina.sk www.regionzilina.sk 55 www.regionzilina.sk