1 GMINA UDANIN Udanin 26, 55-340 Udanin

PPRROOGGRRAAMM OOCCHHRROONNYY ŚŚRROODDOOWWIISSKKAA DDLLAA GGMMIINNYY UUDDAANNIINN NNAA LLAATTAA 22001100 -- 22001133

Z UWZGLĘDNIENIEM LAT 2014 – 2017

do uchwały Nr Rady Gminy w Udaninie z dnia Załącznik Nr dr Sławomir Chybiński proGEO sp. z o.o. mgr Magdalena Gredka proGEO sp. z o.o.

Wykonawca:

pprrooGGEE OO sp. z o.o. Al. Armii Krajowej 45, 50-541 Wrocław, tel. (071) 360 45 15, tel./fax 360 45 31

e-mail: [email protected]

WROCŁAW, 2010 r. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 2 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

SPIS TREŚCI 1. WSTĘP ...... 6 1.1 Cel i zawartość opracowania...... 6 1.2 Podstawa formalno-prawna realizacji opracowania ...... 6 1.3 Uwarunkowania dokumentów strategicznych wyższego szczebla ...... 10 1.3.1 Polityka ekologiczna państwa – limity krajowe...... 10 1.3.2 „Strategia oraz Program rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa na lata 2007-2013” .....11 1.3.3 „Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008- 2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015”...... 14 1.3.4 Program Ochrony Środowiska Powiatu Średzkiego (opracowany w czerwcu 2005 r.) ...20 2. CHARAKTERYSTYKA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA...... 24 2.1 Położenie geograficzne i administracyjne ...... 25 2.2 Użytkowanie gruntów...... 26 2.3 Gleby i ich przeobrażenie ...... 26 2.4 Budowa geologiczna...... 29 2.5 Zasoby kopalin...... 30 2.6 System transportowy ...... 33 2.7 Przemysł...... 33 2.8 Turystyka i rekreacja...... 34 2.9 Lasy ...... 35 2.10 Ochrona przyrody i krajobrazu...... 36 2.11 Wody podziemne i ich jakość...... 37 2.12 Wody powierzchniowe i stan ich czystości ...... 41 2.13 Gospodarka wodno-ściekowa...... 45 2.14 Ochrona przed powodzią...... 49 2.15 Warunki klimatyczne ...... 49 2.16 Jakość powietrza...... 50 2.17 Hałas ...... 52 2.18 Promieniowanie elektromagnetyczne...... 53 2.19 Edukacja ekologiczna ...... 54 3. PRIORYTETY EKOLOGICZNE GMINY UDANIN...... 56

4. CELE I ZADANIA O CHARAKTERZE SYSTEMOWYM...... 58 4.1 System transportowy ...... 59 4.1.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku ...... 59 4.1.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji ...... 60 4.1.3 Charakterystyka obecnych możliwości finansowania z funduszy UE...... 61 4.2 Turystyka i rekreacja...... 65 4.2.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku ...... 65 4.2.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji ...... 63 4.2.3 Charakterystyka obecnych możliwości finansowania z funduszy UE...... 68 4.3 Rolnictwo ...... 72 4.3.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku ...... 72 4.3.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji ...... 77 4.3.3 Charakterystyka obecnych możliwości finansowania z funduszy UE...... 78 4.4 Przemysł i awarie przemysłowe ...... 81 4.4.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku ...... 81 4.4.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji ...... 82 4.5 Edukacja ekologiczna ...... 82 4.5.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku ...... 83 4.5.2 Założenia Programu Informacyjno-Edukacyjnego dla gminy Udanin ...... 83 4.5.3 Przedsięwzięcia planowane do realizacji ...... 86 proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 3 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

5. OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY...... 87 5.1 Ochrona przyrody i krajobrazu...... 88 5.1.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku ...... 88 5.1.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji ...... 89 5.2 Ochrona lasów...... 89 5.2.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku ...... 89 5.2.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji ...... 91 5.3 Ochrona gleb i powierzchni ziemi...... 91 5.3.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku ...... 91 5.3.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji ...... 94 5.3.3 Charakterystyka obecnych możliwości finansowania z funduszy UE...... 95 5.4 Ochrona zasobów kopalin ...... 97 5.4.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku ...... 97 5.4.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji ...... 97 6. JAKOŚĆ ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWO EKOLOGICZNE...... 98 6.1 Ochrona jakości i zasobów wód – gospodarka wodno–ściekowa ...... 98 6.1.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku ...... 99 6.1.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji ...... 100 6.1.3 Charakterystyka obecnych możliwości finansowania z funduszy UE...... 101 6.2 Gospodarka odpadami...... 103 6.3 Ochrona jakości powietrza atmosferycznego...... 103 6.3.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku ...... 103 6.3.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji ...... 104 6.4 Hałas ...... 104 6.4.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku ...... 104 6.4.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji ...... 106 6.5 Promieniowanie elektromagnetyczne i radiacyjne...... 107 6.5.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku ...... 107 6.5.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji ...... 108 7. ZRÓWNOWAŻONE WYKORZYSTANIE SUROWCÓW, MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII...... 108 7.1 Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią ...... 108 7.1.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku ...... 109 7.1.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji ...... 109 7.1.3 Charakterystyka obecnych możliwości finansowania z funduszy UE...... 110 7.2 Wykorzystanie energii odnawialnej ...... 112 7.2.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku ...... 112 7.2.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji ...... 113 8. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM ...... 114 8.1 Struktura zarządzania programem...... 114 8.1.1 Uczestnicy realizacji Programu ...... 114 8.2 Monitoring wdrażania Programu...... 115 8.3 Możliwości finansowania POŚ ...... 116 8.4 Harmonogram wdrażania...... 120 9. LITERATURA ...... 121

10. NETOGRAFIA ...... 123 proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 4 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

SPIS RYSUNKÓW

Rysunek 1.1 Cykl monitorowania i aktualizacji Programu...... 9 Rysunek 2.1 Podział fizjogeograficzny wg J. Kondrackiego (2002 r.)...... 25 Rysunek 2.2 Użytkowanie powierzchni w gminie Udanin, wg GUS, stan na 2006 r...... 26 Rysunek 2.3 Jakość gleb w latach 2004 – 2007, na obszarze powiatu średzkiego w porównaniu z powiatem legnickim – procentowy udział powierzchni gleb w poszczególnych zakresach wybranych parametrów [wg WIOŚ]...... 28 Rysunek 2.4 Złoża kopalin w rejonie gminy Udanin [10]...... 32 Rysunek 2.5 Zmiany powierzchni gruntów leśnych, w podziale na formy własności w latach 2005 – 2008 [wg danych GUS]...... 36 Rysunek 2.6 Regionalizacja hydrogeologiczna gminy Udanin...... 37 Rysunek 2.7 Położenie gminy Udanin na tle zasięgu występowania JCWPd Nr 92 oraz stanowiska monitoringu jakości wód podziemnych WIOŚ we Wrocławiu...... 39 Rysunek 2.8 Hydrogeologia na terenie gminy Udanin...... 40 Rysunek 2.9 Hydrografia gminy Udanin oraz lokalizacja punktów pomiarowo kontrolnych monitoringu rzeki Cicha Woda [10] ...... 43 Rysunek 2.10 Stosunek zużycia wody do ilości odprowadzanych ścieków komunalnych i przemysłowych, w latach 2006-2008, wg GUS...... 46 Rysunek 2.11 Ładunki zanieczyszczeń w ściekach komunalnych po oczyszczeniu, w latach 2006-2008, wg GUS ...... 46 Rysunek 2.12 Średnia roczna temperatura dla stacji IMGW w Legnicy ...... 49 Rysunek 2.13 Średni roczny opad dla stacji IMGW w Legnicy ...... 49 Rysunek 2.14 Roczna róża wiatrów...... 50 Rysunek 2.15 Wyniki pomiarów dwutlenku siarki [µg/m3] w latach 2006 – 2007 w gminie Udanin...... 51 Rysunek 2.16 Wyniki pomiarów dwutlenku azotu [µg/m3] w latach 2006 – 2007 w gminie Udanin...... 52 Rysunek 4.1 Lokalne Grupy Działania na obszarze województwa dolnośląskiego...... 73 Rysunek 4.2 Schemat tworzenia programu informacyjno-edukacyjnego...... 84 Rysunek 7.1 Schemat zarządzania Programem ...... 114

proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 5 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

SPIS TABEL

Tabela 1.1 Strategia a główne osie polityki rozwoju obszarów wiejskich Unii Europejskiej...... 13 Tabela 1.2 Cele i kierunki działań zawarte w „Wojewódzkim Programie Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015” ...... 15 Tabela 1.3 Cele i kierunki działań w powiatowym Programie ochrony środowiska, opracowanym w 2004 r. dla Powiatu Średzkiego...... 20 Tabela 2.1 Jakość gleb w latach 2004 – 2007, na obszarze powiatu średzkiego w porównaniu z powiatem legnickim – procentowy udział powierzchni gleb w poszczególnych zakresach wybranych parametrów [wg WIOŚ]...... 27 Tabela 2.2 Charakterystyka gospodarki w gminie Udanin w latach 2006-2008, wg GUS 34 Tabela 2.3 Powierzchnia gruntów leśnych i zalesień w podziale na formy własności [wg danych GUS] ...... 35 Tabela 2.4 Powierzchnia terenów zieleni w gminie Udanin w latach 2007 – 2008 [wg GUS, a wyjątkiem powierzchni Natura 2000]...... 37 Tabela 2.5 Ocena jakości wód podziemnych w ramach monitoringu diagnostycznego WIOŚ we Wrocławiu w 2007 r. (azotany w mg/l)...... 39 Tabela 2.6 Charakterystyka punktów pomiarowo kontrolnych WIOŚ na rzece Cicha Woda...... 42 Tabela 2.7 Ocena diagnostyczna badanych parametrów i klasyfikacja ogólna czystości wód rzeki Cicha Woda na terenie gminy Udanin w latach 2004 - 2006 w dwóch punktach monitoringu WIOŚ...... 44 Tabela 2.8 Charakterystyka zbiorcza gospodarki wodno-ściekowej w gminie, w okresie 2005 – 2008, wg GUS...... 47 Tabela 2.9 Wyniki pomiarów dwutlenku siarki [µg/m3] w latach 2006 – 2007 w gminie Udanin...... 51 Tabela 2.10 Wyniki pomiarów dwutlenku azotu [µg/m3] w latach 2006 – 2007 w gminie Udanin...... 51 Tabela 2.11 Klasyfikacja strefy średzkiej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych dla ochrony zdrowia ...... 52 Tabela 6.1 Charakterystyka aglomeracji Udanin, wg Projektu Aktualizacji KPOŚK z listopada 2009 r. [21]...... 99 Tabela 8.1 Harmonogram wdrażania Programu ochrony środowiska dla gminy Udanin120 proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 6 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

1. WSTĘP

1.1 Cel i zawartość opracowania

Przedmiotem opracowania jest aktualizacja „Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Udanin na lata 2010 – 2013, z perspektywą do roku 2017”. Celem Programu ochrony środowiska jest identyfikacja podstawowych problemów w zakresie ochrony środowiska, nakreślenie perspektywicznych kierunków rozwiązywania problemów oraz ustanowienie bazy dla tworzenia szczegółowych planów działania, w tym planów inwestycyjnych. Realizacja Programu doprowadzi do poprawy stanu środowiska naturalnego, do efektywnego zarządzania środowiskiem oraz zapewni skuteczne mechanizmy chroniące środowisko przed degradacją, a także stworzy warunki dla wdrożenia wymagań obowiązującego, w tym zakresie prawa Unii Europejskiej.

W zakresie ochrony środowiska Program zawiera: - diagnozę stanu wyjściowego, - wyniki identyfikacji i oceny zagrożeń, - politykę środowiskową gminy, z nakreśleniem kierunków rozwiązywania problemów uznanych za priorytetowe, - propozycje działań służących realizacji przyjętych celów, - zestawienie instrumentów prawnych w sferze szeroko pojętej ochrony środowiska, leżących w zakresie kompetencji władz gminy, - ocenę kosztów realizacji oraz określenie głównych źródeł finansowania Programu, - harmonogram realizacji Programu.

Program ochrony środowiska jest nie tylko wypełnieniem wymagań ustawowych, ale także może zmobilizować administrację oraz różne instytucje organizacje do wspólnego wdrażania działań i przedsięwzięć zdefiniowanych w Programie.

1.2 Podstawa formalno-prawna realizacji opracowania

Art. 17 ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r.1 (POŚ), w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, nakłada na organ wykonawczy gminy obowiązek opracowania Programów ochrony środowiska. Plany gospodarki odpadami stanowią integralną część Programów ochrony środowiska. Program ochrony środowiska uchwalany jest przez Radę Gminy na okres 4 lat, z tym że przewidziane w nim działania w perspektywie obejmują kolejne 4 lata. Z wykonania Programu Wójt Gminy sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia Radzie Gminy. Zgodnie z art. 46 Ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko2, projekt Programu ochrony środowiska zalicza się do dokumentów wymagających przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Organ opracowujący projekt dokumentu, o którym mowa, sporządza prognozę oddziaływania na środowisko (art. 51, ust.1.). Przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko jest wymagane także w przypadku projektów dokumentów, innych niż wymienione w art. 46, jeżeli w uzgodnieniu z właściwym organem, o którym mowa w art. 57, organ opracowujący projekt dokumentu stwierdzi, że wyznaczają one ramy dla

1 Dz.U. Nr 25 poz. 150 z 2008 r. z późn. zmianami 2 Dz. U. Nr 199, poz. 1227 z 2008 r. z późn. zmianami proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 7 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko i że realizacja postanowień tych dokumentów może spowodować znaczące oddziaływanie na środowisko.

Podstawy merytoryczne realizacji Programu opierają się głównie o zapisy zawarte w trzech dokumentach, którymi są: ustawa Prawo ochrony środowiska1, Polityka ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 oraz Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym.

1) Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku (POŚ).

Definiuje ono ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. Zgodnie z ustawą (Art.14 ust.1 POŚ), program ochrony środowiska, na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa w szczególności: - cele ekologiczne, - priorytety ekologiczne, - poziomy celów długoterminowych; - rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, - środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe.

2) Polityka ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016.

Dnia 22 maja 2009 r. podczas 42. posiedzenia Sejm podjął uchwałę w sprawie "Polityki ekologicznej państwa w latach 2009-2012 z perspektywa do roku 2016" (M.P. 2009 nr 34 poz. 501). Dokument ten jest aktualizacją przyjętej w 2003 r. „Polityki ekologicznej Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010”, szczególnie w odniesieniu do prawodawstwa Unii Europejskiej. Generalnie zachowano strukturę dokumentu podobną do „Polityki ekologicznej Państwa na lata 2003-2006”, inaczej akcentując potrzebę działań uznanych jako priorytetowe. Polityka ekologiczna jest dokumentem strategicznym, który przez określenie celów i priorytetów ekologicznych wskazuje kierunek działań koniecznych dla zapewnienia właściwej ochrony środowisku naturalnemu. PEP jest najbardziej ogólnym z dokumentów sektorowych, następne są strategie, a potem programy działania. „Polityka ekologiczna państwa” stanowi bazę do tworzenia sektorowych programów dotyczących poszczególnych elementów polityki ekologicznej.

Zawarte w dokumencie najważniejsze działania priorytetowe na najbliższe 4 lata, to m.in.: - zakończenie w bieżącym roku prac nad wyznaczaniem obszarów siedliskowych w ramach ESE Natura 2000, - przyjęcie projektu ustawy o organizmach genetycznie modyfikowanych, zgodnie z prawem UE, - zamknięcie do końca bieżącego roku wysypisk nie spełniających wymogów UE, - wprowadzenie w życie tzw. „zielonych zamówień”, - wzmocnienie kadry inspekcji ochrony środowiska, która usprawni ochronę środowiska i pozwoli na kontrolę przestrzegania prawa, proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 8 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Wśród priorytetów polityki ekologicznej znajdują się także następujące działania: - wspieranie platform technologicznych i ekoinnowacyjności w ochronie środowiska, - przywrócenie podstawowej roli miejscowym planom zagospodarowania przestrzennego, jako podstawy lokalizacji inwestycji, - zwiększenie retencji wody, - opracowanie krajowej strategii ochrony gleb, - promocja wykorzystania metanu z pokładu węgla, - ochrona atmosfery, - ochrona wód, - gospodarka odpadami, - modernizacja systemu energetycznego.

Polityka ekologiczna państwa podejmuje wyzwania, w tym dotyczące:

- realizacji założeń dyrektywy unijnej CAFE, dotyczącej ograniczenia emisji pyłów i o konieczności redukcji o 75 % ładunku azotu i fosforu w oczyszczanych ściekach komunalnych, - sporządzania map akustycznych dla wszystkich miast powyżej 100 tysięcy mieszkańców i opracowania planów walki z hałasem, - prac nad dokumentem dotyczącym nadzoru nad chemikaliami dopuszczonymi na rynek, czyli o wdrażaniu rozporządzenia REACH.

3) Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, które podają sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej państwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki co do zawartości programów.

W gminnym programie powinny być uwzględnione: o zadania własne gminy, tzn. te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gminy, o zadania koordynowane, tzn. finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego, bądź instytucji działających na terenie gminy, ale podległych bezpośrednio organom powiatowym, wojewódzkim, bądź centralnym.

Kierując się powyższymi zapisami, Program określa:

Cele ekologiczne średniookresowe do 2015 roku wraz z kierunkami działań poprzedzone analizą stanu środowiska oraz listę przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w latach 2008 – 2011 ujęte w blokach tematycznych zgodnych z Polityką ekologiczną państwa z uwzględnieniem wskazówek zawartych w Wytycznych do sporządzania programów ochrony środowiska; Sposób monitoringu realizacji Programu; Aspekty finansowe wdrażania Programu.

W związku z tym, iż proces legislacyjny w zakresie stanowienia prawa ochrony środowiska trwa nadal, a istniejące przepisy są sukcesywnie modyfikowane, konieczna staje się ciągła aktualizacja Programu ochrony środowiska. Także w miarę pojawiania się nowych problemów koniecznych do rozwiązania oraz realizacji wcześniej podjętych projektów, należy korygować i uszczegóławiać Program. Schemat ciągłego monitorowania i aktualizacji Programu ochrony środowiska przedstawia poniższy rysunek. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 9 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Rysunek 1.1 Cykl monitorowania i aktualizacji Programu

Uwaga: Wskazane w niniejszym Programie zadania związane są z możliwymi do podjęcia przez Gminę Udanin oraz inne jednostki działające na terenie gminy, działaniami zmierzającymi do racjonalnego korzystania i ochrony środowiska. Należy jednocześnie zaznaczyć, że zgodnie z charakterem Programu ochrony środowiska, zadania w nim określone nie są bezwzględnie przewidziane do realizacji, lecz stanowią wytyczne do określania zadań inwestycyjnych w innych dokumentach planistycznych, w tym realizowanych przez gminę (np. w Wieloletnim Planie Inwestycyjnym).

proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 10 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

1.3 Uwarunkowania dokumentów strategicznych wyższego szczebla

1.3.1 Polityka ekologiczna państwa – limity krajowe W związku z opracowaniem II polityki ekologicznej Państwa oraz Polityki ekologicznej Państwa na lata 2007-2010 z uwzględnienie perspektywy na lata 2011-2014, zostały określone limity krajowe na korzystanie z zasobów naturalnych oraz poprawę obecnego stanu środowiska przyrodniczego. Limity określone w w/w dokumentach, które mają być osiągnięte do 2014 roku. Limity zawarte w Polityce ekologicznej Państwa - Ograniczenie zużycia energii do 25% w stosunku do 2000 roku w przeliczeniu na jednostkę PKB - Likwidacja zrzutu ścieków nieczyszczonych z miast i zakładów przemysłowych - Dwukrotne zwiększenie udziału odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych w procesach produkcyjnych odpadów przemysłowych w porównaniu ze stanem w 1990 r. - Zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych w stosunku do stanu z 1990 r., z przemysłu o 50% z gospodarki komunalnej (na terenie miast i osiedli wiejskich) o 30% i ze spływu powierzchniowego o 30% - Zmniejszenie wodochłonności produkcji o 50% w stosunku do stanu w 1990 r. (w przeliczeniu na PKB i wartość sprzedana w przemyśle) - Ograniczenie emisji pyłów średnio o 75%, dwutlenku siarki o 56%, tlenków azotu o 31%, lotnych związków organicznych (poza metanem) o 4% i amoniaku o 8% w stosunku do stanu w 1990r.

Limity zawarte w Polityce ekologicznej Państwa na lata 2007-2010 z uwzględnienie perspektywy na lata 2011-2014

- Wzrost lesistości o około 30% - Do 2010 r. zmniejszenie jednostkowego zużycia wody do celów przemysłowych, w stosunku do 1990 r. o 50%, surowców ze źródeł pierwotnych o 40% oraz energii o 60% - Osiągniecie dobrego stanu ekologicznego wód powierzchniowych do 2015 r. zgodnie z tzw. Ramową Dyrektywa Wodną - Co najmniej 75% poziom usuwania biogenów w dorzeczach Odry i Wisły do 2010 r. - Udział odnawialnych źródeł energii w bilansie paliwowo-energetycznym kraju do 7,5% w 2010 r. i 14% do 2020 r. - Wyposażenie aglomeracji o liczbie mieszkańców ≥ 15 tys. w komunalne oczyszczalnie ścieków z podwyższonym usuwaniem biogenów do 2010 r. - Wyposażenie aglomeracji w liczbie mieszkańców 2-15 tys. w komunalne oczyszczalnie ścieków z podwyższonym usuwaniem biogenów do 2015 r. - Eliminacja lub ograniczenie zrzutów substancji niebezpiecznych do środowiska wodnego ze źródeł przemysłowych do 2006 r. - Do końca 2015 r. Polska powinna zapewnić 75% redukcji całkowitego ładunku azotu i fosforu w ściekach komunalnych pochodzących z obszaru kraju w celu ochrony wód powierzchniowych - Zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów kierowanych na składowiska odpadów, w tym w szczególności doprowadzenie do sytuacji, że w 2013 roku nie będzie składowanych odpadów komunalnych ulegających biodegradacji więcej niż 50% masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. - Podniesienie poziomu odzysku odpadów komunalnych do 10% w 2010r. - Sporządzić wojewódzkie plany zarządzania ryzykiem dla wszystkich województw oraz plany powiatowe, jeżeli znajduje się więcej niż 5 obiektów niebezpiecznych proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 11 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

- Sporządzić mapy akustyczne dla wszystkich aglomeracji powyżej 100 tys. mieszkańców - Zwiększenie efektywności energetycznej gospodarki, zaoszczędzenie 9% energii finalnej w ciągu 9 lat, do 2017 r.

1.3.2 „Strategia oraz Program rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa na lata 2007-2013” W obecnym okresie programowania tj. w latach 2007-2013, polityka rozwoju obszarów wiejskich realizowana jest poprzez II filar Wspólnej Polityki Rolnej oraz cel horyzontalny Nr 6 Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia „Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich” w ramach polityki spójności. W połowie lipca 2004 r. Komisja Europejska przedstawiła projekt Rozporządzenia Rady (WE) w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). Dokument ten, w swym ostatecznym kształcie, określił politykę UE odnośnie obszarów wiejskich na lata 2007-2013. Misją Funduszu jest promocja zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich na terenie całej Wspólnoty w sposób komplementarny do instrumentów rynkowych i wspierania dochodów w ramach Wspólnej Polityki Rolnej oraz do Polityki Spójności i do Wspólnej Polityki Rybołówstwa. Podstawowe zasady unijnej polityki rozwoju obszarów wiejskich na lata 2007– 2013, a także instrumenty polityczne, z jakich mogą korzystać państwa członkowskie i regiony, określono w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1698/2005. Biorąc pod uwagę problemy i wyzwania przed jakimi stoją obszary wiejskie, uwzględniając wnioski płynące z konferencji w Salzburgu, a także strategię Lizbońską, wyznaczono główne cele nowej unijnej polityki rozwoju obszarów wiejskich (ROW): • cel 1: poprawa konkurencyjności rolnictwa i leśnictwa poprzez wsparcie restrukturyzacji, rozwoju i innowacji, • cel 2: poprawa stanu środowiska i krajobrazu poprzez racjonalną gospodarkę ziemią, • cel 3: poprawa jakości życia na obszarach wiejskich i promocja różnicowania działalności gospodarczej. Główne cele polityki ROW realizowane są poprzez osie obejmujące spójną grupę instrumentów wsparcia: • oś 1: wsparcie konkurencyjności sektora rolnego i leśnego, • oś 2: poprawa stanu środowiska i krajobrazu, • oś 3: podniesienie jakości życia na obszarach wiejskich i różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich • oś 4: LEADER: wzmocnienie inicjatywy oddolnej i aktywizacji społeczności obszarów wiejskich. Strategia UE stanowi podstawę dla narodowych strategii ROW, które przekładają priorytety wspólnotowe na sytuację w kraju, po konsultacji z zainteresowanymi podmiotami. Narodowe strategie ROW są realizowane poprzez przygotowanie i realizację programów ROW. W Polsce, w latach 2007-2013, realizowany będzie model wielofunkcyjnego rozwoju wsi i wielofunkcyjnego rozwoju rolnictwa. Model ten jest kompatybilny z realizowaną przez Wspólnotę polityką spójności społeczno-gospodarczej, której zasadniczym celem jest niwelowanie różnic rozwojowych między poszczególnymi regionami Unii Europejskiej, a więc również zmniejszanie zapóźnień obszarów peryferyjnych, w tym obszarów wiejskich, wobec tzw. centrów rozwoju. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 12 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Celem nadrzędnym krajowej „Strategii rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa na lata 2007-2013” jest: poprawa warunków życia i pracy mieszkańców wsi poprzez wzrost gospodarczy, z uwzględnieniem wymogów ochrony środowiska. Cel główny zostanie osiągnięty w drodze realizacji celów szczegółowych, priorytetów i kierunków działań, przedstawionych w tabeli poniżej. Aby pomóc w zapewnieniu zrównoważonego podejścia do polityki, państwa członkowskie i regiony są zobowiązane do rozdzielenia funduszy na rozwój obszarów wiejskich pomiędzy trzy pierwsze osie tematyczne. Dalszy wymóg polega na przeznaczeniu części środków na wspieranie projektów opierających się na doświadczeniach zebranych podczas wdrażania inicjatyw wspólnotowych Leader, w których chodzi o opracowywanie i wdrażanie indywidualnych projektów przez lokalne partnerstwa w celu rozwiązania problemów lokalnych. Każde państwo członkowskie (lub region, w przypadku delegowania uprawnień na szczebel regionalny) musi – tak jak przed 2007 r. – ustalić program rozwoju obszarów wiejskich, w którym określa wysokość środków przeznaczonych na konkretne działania w latach 2007–2013 r. Działania przyjęte w Strategii są realizowane m.in. w ramach Programu Operacyjnego Rozwój obszarów wiejskich na lata 2007-2013, zgodnie ze strukturą zaproponowaną w projekcie Rozporządzenia Rady (WE) w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). W realizację Strategii włączone są instytucje na szczeblu krajowym oraz regionalnym. Organem zarządzającym, nadzorującym i koordynującym prace jest Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Rolę Agencji Płatniczej pełni Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz Agencja Rynku Rolnego. Ważną składową regionalizacji wdrażania działań PROW jest realizacja niektórych instrumentów przez jednostki samorządu terytorialnego (Urzędy Marszałkowskie) oraz realizowanie podejścia Leader poprzez lokalne grupy działania, w składzie których zasiadają również przedstawiciele regionów i społeczności lokalnych. Odzwierciedleniem wagi, jaką KE przykłada do wdrażania działań w ramach osi 4 LEADER, w oparciu o Lokalne Grupy Działania (LGD), jest to, że minimum 5% (w nowych krajach członkowskich poziom ten może być osiągnięty w ciągu całego okresu programowania, jednak nie mniejszy niż 2,5%) publicznych środków finansowych programu musi być wykorzystane w ten sposób. Samorząd Województwa Dolnośląskiego pełni rolę Instytucji Wdrażającej dla następujących działań:

1. „Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa” (Oś 1), 2. „Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej” (OŚ 3), 3. „Odnowa i rozwój wsi” (OŚ 3), 4. Oś 4 "Leader": działania: „Wdrażanie Lokalnych Strategii Rozwoju”, „Wdrażanie projektów współpracy”, „Funkcjonowanie Lokalnej Grupy Działania”. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 13 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Tabela 1.1 Strategia a główne osie polityki rozwoju obszarów wiejskich Unii Europejskiej. oś Cel/ priorytet/działanie wsparcia3 Cel 1 - Wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich Priorytet 1.1. Różnicowanie działalności w celu zapewnienia alternatywnych źródeł dochodów 3 Działanie 1.1.1 - Rozwijanie różnych form i kierunków działań nie związanych z rolnictwem, które nawiązują do

lokalnych zasobów surowcowych i kapitału ludzkiego, lokalnej specyfiki i tradycji kulturowych Działanie 1.1.2 - Rozwijanie i popularyzacja turystyki wiejskiej w nawiązaniu do lokalnej specyfiki i lokalnych

tradycji Działanie 1.1.3 - Wsparcie dla wdrażania projektów inwestycyjnych, szkoleniowych, promocyjnych i informacyjnych

na obszarach wiejskich dotkniętych procesami stagnacji społeczno-ekonomicznej Priorytet 1. 2. Zachowanie walorów przyrodniczo - krajobrazowych obszarów wiejskich 2 Działanie 1.2.1 - Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt (w tym rozwój

rolnictwa ekologicznego i inne działania mające na celu ochronę środowiska na obszarach wiejskich) Działanie 1.2.2 - Wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania

(ONW) Działanie 1.2.3 - Wyłączenia z użytkowania rolniczego gruntów mało przydatnych do produkcji rolnej (zalesianie,

uprawy do celów przemysłowych) Priorytet 1.3. Aktywizacja społeczności wiejskich i poprawa infrastruktury społecznej 3 Działanie 1.3.1 - Odnowa wsi oraz zachowanie i poprawa dziedzictwa kulturowego wsi Działanie 1.3.2 - Wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży Działanie 1.3.3 - Kształcenie ustawiczne dorosłych Działanie 1.3.4 - Poprawa dostępu do usług zdrowotnych, opiekuńczych, kulturalnych Priorytet 1.4. Rozbudowa infrastruktury technicznej 3 Działanie 1.4.1 - Budowa sieci kanalizacyjnych na wsi Działanie 1.4.2 - Racjonalizacja gospodarki odpadami stałymi Działanie 1.4.3 - Modernizacja sieci energetycznych Działanie 1.4.4 - Wspieranie odnawialnych źródeł energii Działanie 1.4.5 - Poprawa infrastruktury drogowej Działanie 1.4.6 - Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi Cel 2 - Poprawa konkurencyjności rolnictwa Priorytet 2.1. Poprawa efektywności i dochodowości gospodarstw rolnych poprzez ich

modernizację i zmianę struktur rolnych Działanie 2.1.1 - Wspieranie inwestycji w zakresie standardów jakościowych, sanitarnych oraz ochrony środowiska 1 Działanie 2.1.2 - Wspieranie młodych rolników 1 Działanie 2.1.3 - Działania zmierzające do dywersyfikacji działalności/produkcji rolniczej 1 Działanie 2.1.4 - Scalanie i poprawa jakości gruntów 3 Działanie 2.1.5 - Renty strukturalne 1 Priorytet 2.2 Wzmacnianie rozwoju społeczeństwa informacyjnego Działanie 2.2.1 - Wspieranie działalności innowacyjnej oraz badawczo-rozwojowej na rzecz rozwoju regionalnego 3 obszarów wiejskich Działanie 2.2.2 - Rozwój instytucjonalny 1 Działanie 2.2.3 - Wspieranie budowy systemu informacyjnego 3 Działanie 2.2.4 - Rozwój doradztwa specjalistycznego 3 Priorytet 2.3. Wzmocnienie znaczenia i udziału rolników na rynku produktów rolnych Działanie 2.3.1 - Wspieranie tworzenia prostych form integracji poziomych w rolnictwie (grup producentów rolnych, 1 organizacji spółdzielczych itp.) Działanie 2.3.2 - Zwiększenie udziału rolników w rynkach hurtowych 3 Działanie 2.3.3 - Aktywizowanie współpracy naukowych jednostek badawczych z rolnikami 1 Cel 3 - Wzmocnienie przetwórstwa rolno-spożywczego w kierunku poprawy jakości

i bezpieczeństwa żywności Priorytet 3.1. Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych 3 Priorytet 3.2. Wspieranie wyrobu produktów tradycyjnych i regionalnych 3

3 osie wsparcia - projekt Rozporządzenia Rady (WE) w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich, Brussels COM(2004)490 proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 14 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

1.3.3 „Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015”

Naczelną zasadą przyjętą w Wojewódzkim Programie Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego jest zasada zrównoważonego rozwoju, umożliwiająca harmonijny rozwój gospodarczy i społeczny regionu wraz z ochroną walorów środowiskowych. W kontekście powyższego, nadrzędny cel WPOŚ sformułowano następująco: „Dążenie do osiągnięcia zrównoważonego i trwałego rozwoju Województwa Dolnośląskiego poprzez poprawę stanu środowiska przyrodniczego, zachowanie jego istotnych walorów, utrzymanie ładu przestrzennego i rozwój infrastruktury ochrony środowiska”. Spośród wyznaczonych w WPOŚ celów dokonano wyboru najistotniejszych zagadnień, których rozwiązanie przyczyni się w najbliższej przyszłości do poprawy stanu środowiska na terenie Województwa Dolnośląskiego – tzw. priorytetów ekologicznych. Na tej podstawie zaproponowano następującą hierarchię celów, w perspektywie najbliższych czterech lat: I. W zakresie zadań systemowych: − Rozwój edukacji ekologicznej; − Zarządzanie środowiskowe. II. W zakresie poprawy jakości środowiska: − Poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych; − Racjonalizacja gospodarki odpadami; − Poprawa jakości powietrza atmosferycznego; − Ochrona przed hałasem ze źródeł komunikacyjnych. III. W zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody: − Efektywna ochrona przyrody; − Ochrona i racjonalna eksploatacja ekosystemów leśnych; − Ochrona gleb użytkowanych rolniczo. IV. W zakresie zrównoważonego wykorzystania surowców, wody i energii: − Zabezpieczenie środowiska i człowieka przed zagrożeniami powodziowymi; − Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych.

Ponadto zostały również określone cele i zadania o charakterze systemowym dla następujących sektorów: transport, przemysł i energetyka zawodowa, budownictwo i gospodarka komunalna, rolnictwo, turystyka i rekreacja, aktywizacja rynku do działań na rzecz ochrony środowiska oraz edukacja ekologiczna. Szczegóły przedstawia poniższa tabela. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 15 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Tabela 1.2 Cele i kierunki działań zawarte w „Wojewódzkim Programie Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015” Cel długoterminowy do roku Cele krótkoterminowe do roku 2011 Kierunki działań dla celów krótkoterminowych 2015 Poprawa jakości wód i stosunków wodnych Zapewnienie ochrony wód powierzchniowych poprzez m.in. inwentaryzację źródeł zanieczyszczeń dopływających do wód powierzchniowych. Zapewnienie ochrony wód podziemnych przed degradacją zwłaszcza głównych zbiorników wód podziemnych Przeciwdziałanie zanieczyszczeniom oraz stref ochrony ujęć wód podziemnych. wód powierzchniowych i podziemnych Ograniczanie i eliminacja zrzutów zanieczyszczeń z zakładów do wód powierzchniowych. ze źródeł komunalnych, Ograniczenie i eliminacja zanieczyszczeń wód powierzchniowych w rejonie terenów poprzemysłowych miasta Dążenie do osiągnięcia przemysłowych i rolniczych Wałbrzycha (dzielnica Sobięcin). właściwych standardów wód Ograniczanie spływu zanieczyszczeń powierzchniowych z rolnictwa (wyposażenie w zbiorniki na gnojowice i powierzchniowych i podziemnych płyty obornikowe). pod względem jakościowym Uregulowanie systemu odprowadzania wód opadowych. poprzez ich ochronę przed Wyposażenie aglomeracji powyżej 2 000 RLM w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków zgodnie zanieczyszczeniami z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych. pochodzącymi ze źródeł, Budowa szczelnych zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków na obszarach komunalnych, przemysłowych i Rozwój i modernizacja infrastruktury o zabudowie ekstensywnej lub poza zasięgiem projektowanej sieci kanalizacyjnej. techniczno-inżynieryjnej w zakresie rolniczych Modernizacja istniejących i budowa nowych odcinków kanalizacji. wodociągów i kanalizacji Rozdział kanalizacji ogólnospławnej na kanalizacje sanitarną i kanalizacje wód opadowych – w szczególności w dużych miastach. Modernizacji istniejących i budowy nowych odcinków sieci wodociągowej. Zaspakajanie potrzeb mieszkańców w Zapewnienie ciągłego dostarczenia wody dobrej jakości dla mieszkańców. zakresie dostarczania odpowiedniej Edukacja ekologiczna mieszkańców, rolników i podmiotów gospodarczych w zakresie przeciwdziałania jakości i ilości wody pitnej zanieczyszczeniom wód. Jakość powietrza atmosferycznego Utrzymanie wartości stężeń Podejmowanie zintegrowanych działań na rzecz minimalizacji zużycia energii oraz zmniejszenia strat ciepła, poszczególnych zanieczyszczeń m.in. poprzez termomodernizacje budynków mieszkalnych i publicznych, montowanie regulatorów ciepła, powietrza co najmniej na Ograniczenie emisji zanieczyszczeń wymianę stolarki drzwiowej i okiennej. poziomie określonym prawem lub powietrza pochodzących ze źródeł Przechodzenie na paliwo ekologiczne w indywidualnych systemach grzewczych. poniżej tego poziomu. komunalnych, szczególnie tzw. niskiej Opracowanie gminnych planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe oraz wdrażanie ich emisji. założeń. Modernizacja ciepłowni oraz lokalnych kotłowni z wykorzystaniem odpowiednich technologii zabezpieczających przed emisją szkodliwych gazów oraz zmiana paliwa na ekologiczne. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza pochodzących ze źródeł Prowadzenie odpowiedniej polityki przestrzennej mającej na celu lokalizację zakładów uciążliwych ze względu na emisję zanieczyszczeń do atmosfery na terenach oddalonych od zabudowy mieszkalnej oraz z dala od proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 16 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Cel długoterminowy do roku Cele krótkoterminowe do roku 2011 Kierunki działań dla celów krótkoterminowych 2015 obszarów cennych przyrodniczo. Kontrola przestrzegania przez zakłady przemysłowe norm prawnych i warunków pozwoleń w zakresie przemysłowych. wprowadzania gazów i pyłów do powietrza. Promowanie i wdrażanie nowoczesnych, energooszczędnych technologii, w tym BAT. Realizacja zadań przewidzianych dla poprawy infrastruktury drogowej oraz optymalizacja warunków ruchu w celu Ograniczenie emisji zanieczyszczeń zwiększenia płynności transportu. powietrza pochodzących ze źródeł Modernizacja taboru komunikacji autobusowej. komunikacyjnych. Rozwój i wspieranie transportu zbiorowego w celu zwiększenia jego udziału w przewozach pasażerskich. Ograniczenie występowania Dalszy, systematyczny monitoring imisji substancji w powietrzu, w tym zwiększenie liczby punktów pomiarowych przekroczeń dopuszczalnych oraz doskonalenie metod pomiarów. poziomów stężeń zanieczyszczeń Przygotowanie i realizacja Programów Ochrony Powietrza poprzez kontynuację lub podjęcie działań powietrza naprawczych określonych w wyniku corocznych ocen jakości powietrza. Hałas Realizacja zadań przewidzianych dla poprawy infrastruktury drogowej oraz organizacji ruchu w celu obniżenia emisji hałasu komunikacyjnego. Modernizacja taboru transportu zbiorowego. Ograniczenie występowania Wprowadzanie pasów zieleni przy drogach, zieleni niskiej i wysokiej do wnętrz osiedlowych, instalowanie przekroczeń normatywnych hałasu ekranów akustycznych przy trasach o największym natężeniu ruchu. komunikacyjnego Działania termomodernizacyjne, m.in. stosowanie dźwiękochłonnych elewacji budynków, stosowanie stolarki okiennej na okna o podwyższonym wskaźniku izolacyjności akustycznej właściwej (Rw>30dB) w budynkach narażonych na ponadnormatywny hałas i nowobudowanych obiektach. Poprawa klimatu akustycznego Ograniczanie hałasu w obiektach przemysłowych poprzez: na obszarach, gdzie zostały − zastosowanie w zakładach przemysłowych automatyzacji i hermetyzacji procesu produkcji, Ograniczenie występowania przekroczone wartości − montaż ekranów akustycznych wokół obiektów szczególnie uciążliwych, przekroczeń normatywnych hałasu normatywne − przebudowę instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych, przemysłowego − dobór technologii produkcji o niskim poziomie hałasu, − stosowanie obudów dźwiękochłonnych na urządzenia i maszyny emitujące wysoki poziom hałasu. Kontrola przestrzegania przez zakłady przemysłowe poziomów hałasu określonych w decyzjach administracyjnych. Kontrola poziomu hałasu, zwłaszcza Dalszy, systematyczny monitoring poziomu hałasu w tym zwiększenie liczby punktów pomiarowych oraz pochodzenia komunikacyjnego doskonalenie metod pomiarów. Opracowanie i wdrożenie programów ograniczeń hałasu dla miast lub aglomeracji zagrożonych ponadnormatywnym hałasem i podjęcie działań naprawczych. Promieniowanie elektromagnetyczne Utrzymywanie natężenia Inwentaryzacja i kontrola źródeł promieniowania elektromagnetycznego na terenie poszczególnych powiatów i Ograniczanie oddziaływania promieniowania gmin. promieniowania elektromagnetycznego elektromagnetycznego Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego aspektów związanych z zagrożeniem proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 17 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Cel długoterminowy do roku Cele krótkoterminowe do roku 2011 Kierunki działań dla celów krótkoterminowych 2015 niejonizującego poniżej promieniowaniem niejonizującym. poziomów dopuszczalnych lub co Prowadzenie cyklicznych kontrolnych badań poziomów promieniowania na obszarach o zwiększonym stopniu najwyżej na tym samym Kontrola poziomu promieniowania ryzyka. poziomie elektromagnetycznego Egzekwowanie przez organy kontrolne pomiarów pól elektromagnetycznych, do których inwestorzy są zobowiązani na mocy ustawy POŚ po uruchomieniu urządzeń. Poważne awarie Zapobieganie poważnym awariom i Kontrola zakładów dużego ryzyka i zakładów zwiększonego ryzyka pod względem przestrzegania zapisów innym zagrożeniom, mogącym mieć posiadanych decyzji administracyjnych oraz zapisów ustawy o substancjach i preparatach chemicznych. wpływ na środowisko oraz zdrowie i Prowadzenie i aktualizacja coroczna rejestru potencjalnych sprawców poważnych awarii. życie mieszkańców Wdrażanie zasad i zaleceń zawartych w Wojewódzkim Planie Zarządzania Kryzysowego. Doskonalenie systemu zarządzania Utworzenie i utrzymanie w gotowości Powiatowych i Gminnych Centrów Reagowania Kryzysowego. kryzysowego w aspekcie ochrony Utrzymanie w pełnej gotowości jednostek prewencyjno-ratowniczych. środowiska, oraz rozwój monitoringu zagrożeń środowiska Zwiększenie świadomości społecznej dotyczącej zasad postępowania w przypadku wystąpienia poważnej awarii lub zagrożenia naturalnego. Ograniczenie ryzyka wystąpienia Wyznaczenie tras przewozu materiałów niebezpiecznych. zagrożeń środowiska Zapewnienie bezpiecznego transportu Kontrola nad załadunkiem i rozładunkiem materiałów niebezpiecznych w celu zapobiegania potencjalnym spowodowanych przez materiałów niebezpiecznych poważnym awariom. potencjalne źródła awarii Kontrole sprawności technicznej pojazdów i warunków transportowania materiałów niebezpiecznych. przemysłowych i zagrożeń Monitorowanie sytuacji hydrologicznej i ostrzeganie przed powodzią. naturalnych dla ochrony ludności Sukcesywna realizacja przyjętych programów zapobiegających powodziom, a w szczególności: „Strategii przed ich skutkami. modernizacji Odrzańskiego Systemu Wodnego, „Programu dla Odry 2006”, „Generalnej strategii ochrony przed powodzią dorzecza Górnej i Środkowej Odry po wielkiej powodzi lipcowej 1997 roku”, „Modernizacja wrocławskiego systemu ochrony przed powodzią – studium programowo przestrzenne”. Budowa 4 polderów – Kotowice, Domaszków – Tarchalice, Bieliszów – Lubów, Dobrzejowice. Podniesienie bezpieczeństwa Zwiększenie przepustowości koryt przez, między innymi, modernizację kanałów powodziowych, czyszczenie i przeciwpowodziowego udrożnienie koryt rzek i międzywali. Modernizacja zabudowy hydrotechnicznej (m.in. modernizacja i przebudowa wałów, rozsunięcie wałów, podwyższenie, budowa wałów poprzecznych). Utrzymanie w sprawności technicznej istniejących obiektów infrastruktury przeciwpowodziowej i zbiorników, wałów, koryt rzecznych, potoków i kanałów oraz zabudowy towarzyszącej. Ograniczenie ryzyka wystąpienia Wykonanie studium zabezpieczenia przed powodzią dolin Kwisy i Nysy Łużyckiej oraz realizacja jego ustaleń. zagrożeń środowiska Opracowanie Studium ochrony przed powodzią Kotliny Kłodzkiej oraz realizacja jego ustaleń. spowodowanych przez Wykonanie studium zabezpieczenia przed powodzią dorzecza oraz jego realizacja. potencjalne źródła awarii Podniesienie bezpieczeństwa przemysłowych i zagrożeń przeciwpowodziowego Zabudowa regulacyjna (techniczno – biologiczna) potoków górskich, ze szczególnym uwzględnieniem naturalnych dla ochrony ludności Łomniczki, Łomnicy, Kamienicy, Piastówki, Wrzosówki, Czerwienia, Podgórnej, Złotouchej. przed ich skutkami. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 18 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Cel długoterminowy do roku Cele krótkoterminowe do roku 2011 Kierunki działań dla celów krótkoterminowych 2015 Ochrona przyrody i krajobrazu Weryfikacja i przystosowanie aktów prawnych dla wszystkich form przyrody podlegających ochronie w Ochrona, rozwój oraz uporządkowanie kontekście obowiązujących przepisów. systemu obszarów zielonych, w tym Utworzenie, wdrożenie i konsekwentne, okresowe aktualizowanie baz danych o dziedzictwie przyrodniczym systemu obszarów prawnie i krajobrazowym (ze szczególnym uwzględnieniem terenów zieleni urządzonej). chronionych. Opracowanie planów ochrony dla istniejących rezerwatów i parków krajobrazowych, jeśli takowych nie posiadają lub jeśli opracowanie te są nieaktualne. Zwiększanie powierzchni leśnych na obszarze województwa zgodnie z Krajowym Programem Zwiększania Ukształtowanie spójnego Lesistości i Programem Wzrostu Lesistości Województwa Dolnośląskiego. przestrzennie systemu obszarów Utrzymanie lasów stanowiących własność komunalną. podlegających ochronie prawnej Przeciwdziałanie zagrożeniom, w tym m.in. zagrożeniu pożarowemu, poprzez stały monitoring obszarów leśnych oraz pozostałych terenów zieleni. Ochrona i zwiększanie powierzchni pod kątem ewentualnych zagrożeń. terenów zielonych, w tym obszarów Regulowanie form i intensywności użytkowania zasobów leśnych, tj. pozyskiwania drewna i użytków leśnych. niedrzewnych oraz świadczenia przez las funkcji socjalnych i ochronnych. Aktualizacja ewidencji gruntów rolnych i nieużytków pod kątem możliwości ich zalesienia lub przeznaczenia na tereny rekreacyjne. Uaktualnienie lub opracowanie planów urządzania lasów. Dążenie do zróżnicowania struktury gatunkowej lasów i poprawy struktury wiekowej drzewostanów Wprowadzanie precyzyjnych zapisów dotyczących terenów zielonych przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Ukształtowanie spójnego Opracowanie i wdrażanie programów rozwoju i ochrony zieleni urządzonej na terenie poszczególnych jednostek Prowadzenie racjonalnej polityki przestrzennie systemu obszarów administracji samorządowej Województwa Dolnośląskiego. przestrzennej uwzględniającej wartości podlegających ochronie prawnej Kontynuacja programu zagospodarowania i ochrony terenów leśnych po byłych poligonach Armii Radzieckiej przyrodnicze. oraz pozostałych terenów zieleni. (poligony Strachów i Świętoszów oraz mniejsze obszary w Nadleśnictwach Świdnica i Legnica). Tworzenie spójnych kompleksów leśnych szczególnie w obszarze korytarzy ekologicznych i wododziałów. Wprowadzanie stref zieleni izolacyjnej wokół obiektów uciążliwych środowiskowo i krajobrazowo. Ochrona gleb Ochrona gleb przed degradacją Likwidacja magazynów, mogilników i „dzikich wysypisk” a następnie rekultywacja gleby i ziemi. oraz rekultywacja terenów Rekultywacja gleb i gruntów zdegradowanych i zanieczyszczonych (ze szczególnym uwzględnieniem m.in.: zdegradowanych Rekultywacja terenów zdegradowanych terenów zajmowanych przez wojska Federacji Rosyjskiej, obszarów wokół zakładów przemysłowych, poligonów i zdewastowanych Strachów i Świętoszów, obszarów okolicach Legnicy i Świdnicy) Kompleksowa rekultywacja i zagospodarowanie nieczynnych składowisk odpadów. Ochrona gleb użytkowanych rolniczo Racjonalne użytkowanie środków ochrony roślin i nawozów. Wdrażanie programów rolno – środowiskowych w tym Krajowego Programu Rolno – Środowiskowego, uwzględniających działania prewencyjne w zakresie ochrony gleb. Prowadzenie prac rekultywacyjnych i zalesianie zdegradowanych gleb na obszarach użytkowanych rolniczo Upowszechnianie dobrych praktyk rolniczych – szkolenia rolników proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 19 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Cel długoterminowy do roku Cele krótkoterminowe do roku 2011 Kierunki działań dla celów krótkoterminowych 2015 Aktualizacja map glebowo – rolnych, badania zasobności gleb jako podstawa do wyznaczania kolejności wapnowania i określenia właściwego nawożenia. Kontynuacja monitoringu środowiska Prowadzenie rejestru obszarów, na których przekroczone zostały standardy jakości gleby i ziemi glebowego w województwie. Ochrona gleb przed degradacją Dalszy monitoring gleb użytkowanych rolniczo na obszarze Województwa Dolnośląskiego oraz rekultywacja terenów Kontynuacja monitoringu środowiska Prowadzenie obserwacji terenów zagrożonych ruchami masowymi oraz terenów, na których występują te ruchy, zdegradowanych glebowego w województwie. a także prowadzenie rejestru zawierającego informacje o tych terenach. i zdewastowanych Ochrona złóż kopalin Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego zasad ochrony przyrody przy eksploatacji złóż na terenach cennych przyrodniczo. Minimalizacja presji wywieranej na Prowadzenie eksploatacji złóż zgodnie z zatwierdzonym planem ruchu. środowisko w procesie wykorzystania kopalin Ograniczanie naruszeń dotyczących ochrony środowiska towarzyszących wydobywaniu kopalin poprzez prowadzenie kontroli w zakładach górniczych, przestrzeganie realizacji obowiązków wynikających z koncesji oraz zapobieganie szkodom górniczym i ich usuwanie. Racjonalne gospodarowanie Zwiększenie efektywności wykorzystania udokumentowanych i eksploatowanych złóż kopalin poprzez zasobami kopalin w zakresie ich Maksymalne wykorzystanie zasobów stosowanie sprawnego sprzętu urabiającego, wdrażanie linii technologicznych do uszlachetniania kopaliny gdy rozpoznania, wydobycia kopalin w granicach udokumentowania jej jakość na to pozwala oraz poprzez wybieranie kopaliny do spągu złoża, zgodnie z wyliczonym wskaźnikiem i rekultywacji terenów wykorzystania złoża. poeksploatacyjnych Ochrona złóż nieeksploatowanych Uwzględnienie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego złóż eksploatowanych i poprzez uwzględnienie ich w planach nieeksploatowanych, w tym także obszarów perspektywicznych i prognostycznych występowania kopalin. zagospodarowania przestrzennego Zagospodarowanie i rekultywacja wyrobisk oraz terenów poeksploatacyjnych, najlepiej w kierunku rekreacyjno - Rekultywacja terenów wypoczynkowym poeksploatacyjnych Prowadzenie rekultywacji terenów górniczych równolegle lub natychmiast po zakończeniu działalności wydobywczej

proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 20 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Cele i kierunki działań zawarte w niniejszym dokumencie pozostają w zgodzie z treścią „Programu ochrony środowiska dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015” w zakresie przyjętych tam priorytetów ekologicznych, proponowanej hierarchii celów oraz kierunków działań.

1.3.4 Program Ochrony Środowiska Powiatu Średzkiego (opracowany w czerwcu 2005 r.) Niniejszy dokument uwzględnia również uwarunkowania wynikające z Programu Ochrony środowiska szczebla powiatowego. Należy zwrócić uwagę, że POŚ dla Powiatu Średzkiego opracowany został w 2004 roku, a więc na lata 2004-2007, z perspektywą do 2011 r. Niemniej polityka ekologiczna powiatu średzkiego zawarta we wspomnianym Programie stanowi nadal ramy dla celów i kierunków działań wyznaczanych w niniejszym dokumencie, szczególnie we fragmentach dotyczących bezpośrednio gminy Udanin. W poniższej tabeli cele i kierunki działań, przewidziane dla gminy Udanin w powiatowym Programie ochrony środowiska.

Tabela 1.3 Cele i kierunki działań w powiatowym Programie ochrony środowiska, opracowanym w 2004 r. dla Powiatu Średzkiego.

Rozdział Cele i kierunki działań

4.1. Ochrona i poprawa jakości Działania krótkookresowe do 2006 r. zasobów wodnych • rozbudowanie istniejącej sieć kanalizacyjną i objęcie całej gminy zasięgiem jej funkcjonowania. • renowacja istniejącej sieci kanalizacyjnej. Ponieważ część kanałów w gminie mogłaby pełnić funkcję kolektorów tranzytowych niezbędnym wydaje się opracowanie programu skanalizowania gminy z uwzględnieniem możliwości oczyszczania większości ścieków na oczyszczalni. Przewiduje się również wymianę sieci wodociągowej tam, gdzie wykonana jest ona ze stali lub żeliwa oraz prowadzenie działań zmierzających do racjonalizacji zużycia wody. Działania długookresowe do 2011 r. W kolejnym etapie rozbudowy kanalizacji w gminie jej zasięgiem należy objąć pozostałe wsie. 4.2. Ochrona powietrza Działania krótkookresowe do 2006 r.: atmosferycznego 1. Kontrola i ograniczanie emisji zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych 2. Ograniczenia emisji zanieczyszczeń do powietrza z procesów energetycznego spalania paliw i z palenisk domowych. 3. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza z transportu i ruchu ulicznego. Działania długookresowe do 2011 r.: 1. Ograniczenie emisji z procesów przemysłowych poprzez wspieranie działań mających na celu: • wprowadzanie energooszczędnych technologii i zmniejszanie materiałochłonności produkcji, • instalowanie urządzeń oczyszczających gazy odlotowe lub modernizacja urządzeń istniejących z zachowaniem zasady stosowania najlepszych dostępnych środków praktycznych (BAT), • wprowadzanie procesów produkcyjnych charakteryzujących się mniej uciążliwą emisją zanieczyszczeń do powietrza. 2. Utrzymanie jakości powietrza poniżej dopuszczalnych norm i wyeliminowanie ewentualnych uciążliwości związanych z lokalnymi źródłami emisji, przez podjęcie następujących działań: • ograniczenie emisji ze źródeł komunikacyjnych, w tym: • stopniową modernizację istniejącej sieci dróg gminnych, • rygorystyczne egzekwowanie wymagań dotyczących stanu technicznego pojazdów, • optymalizację gospodarki cieplnej w tym: • wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 21 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

• kontynuacja ekonomicznie uzasadnionej rozbudowy systemów ciepłowniczych, • poprawa jakości spalanych paliw, • wzrost wykorzystania oleju opałowego i gazu poprzez modernizację indywidualnych i zbiorczych systemów grzewczych, • stosowanie urządzeń i instalacji oczyszczających spaliny ze spalania paliw stałych (węgla, koksu). • w zakresie ograniczania emisji ze źródeł niezorganizowanych: • wdrożenie technologii odzysku i energetycznego wykorzystania biogazu ze składowisk odpadów i oczyszczalni ścieków po uprzedniej analizie techniczno-ekonomicznej dotyczącej efektywności inwestycji. 3. Kontynuacja edukacji ekologicznej w zakresie oszczędzania energii i korzystania z proekologicznych źródeł energii odnawialnej. 4.3. Ochrona środowiska Działania krótkookresowe do 2006 r.: akustycznego 1. Identyfikacja zagrożeń hałasowych na terenie gminy. 2. Prowadzenie monitoringu hałasu drogowego. 3. Wyznaczenie terenów szczególnie zagrożonych hałasem drogowym. 4. Prowadzenie monitoringu hałasu lotniczego. 5. Opracowywanie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem wymagań z zakresu ochrony przed hałasem zwłaszcza przy lokalizacji nowych dróg oraz lokalizacji zabudowy mieszkaniowej w sąsiedztwie istniejących już ciągów komunikacyjnych. 6. Opracowanie programów edukacyjnych uświadamiających problemy ochrony przed hałasem. Działania długookresowe do 2011 r.: 1. Ograniczenie uciążliwości hałasu i doprowadzenie klimatu akustycznego do poziomu obowiązujących standardów. 2. Prowadzenie monitoringu hałasu drogowego i lotniczego. 3. Kontrola emisji hałasu do środowiska z obiektów działalności gospodarczej. 4. Uwzględnienie wymagań z zakresu ochrony przed hałasem: • przy lokalizacji nowych dróg, • przy lokalizacji zabudowy mieszkaniowej w sąsiedztwie istniejących już ciągów komunikacyjnych, • przy określaniu obszarów ograniczonego użytkowania wzdłuż nowo budowanych i istniejących tras komunikacyjnych, zakładów przemysłowych. 5. Wprowadzanie ekranów naturalnych lub sztucznych, głównie w miejscach gdzie zabudowa mieszkaniowa lub obiekty podlegające szczególnej ochronie znajdują się w obrębie stref uciążliwości dróg publicznych. 6. Kontynuacja programów edukacyjnych uświadamiających problemy ochrony przed hałasem. 4.4.Promieniowanie elektromagnetyczne Działania krótkookresowe do 2006 r.: • Stworzenie systemu ewidencji źródeł promieniowania i kontroli ich lokalizacji w oparciu o wydawane decyzje. • Wprowadzenie okresowego monitorowania zagrożenia promieniowaniem niejonizującym. • Wprowadzenie do planu zagospodarowania przestrzennego zagadnienia promieniowania niejonizującego w zakresie tworzenia obszarów ograniczonego użytkowania wokół źródeł PEM jak np. urządzeń elektroenergetycznych i radiokomunikacyjnych z uwzględnieniem stacji telefonii komórkowej. Działania długookresowe do 2011 r.: • Wprowadzenie okresowego monitorowania zagrożenia promieniowaniem niejonizującym. • Dokładna rejestracja źródeł PEM, a w ramach monitoringu szerokopasmowych pomiarów widma pól elektromagnetycznych, w celu dokładnego określenia wielkości PEM w środowisku, a także określenia dynamiki jego wzrostu. 4.5. Ochrona powierzchni ziemi Działania krótkookresowe do 2006 r.: 4.5.1. Program 1. Prowadzenie lokalnego monitoringu potencjalnych źródeł zanieczyszczeń. działań na rzecz 2. Likwidacja „dzikich wysypisk śmieci” na terenie gmin powiatu średzkiego. ochrony gleb 3. Wspieranie rozwoju rolnictwa ekologicznego. 4. Racjonalne wykorzystanie zasobów gleb: proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 22 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

• zagospodarowanie gleb w sposób adekwatny do ich klasy bonitacyjnej, • ograniczanie czynników wpływających na degradację gleby, • rekultywację gleb i ziemi zdegradowanej, • ochronę gruntów rolnych, • przeciwdziałanie degradacji chemicznej gleb poprzez ochronę powietrza i wód powierzchniowych, • racjonalne stosowanie wapna, nawozów sztucznych i środków ochrony roślin na terenach rolnych i leśnych, • racjonalizację prowadzenia upraw na terenach rolnych. 5. Realizacja zadań wynikających z Planu Gospodarki Odpadami dla powiatu średzkiego. Działania długookresowe do 2011 r.: 1. Wspomaganie lokalnego monitoringu potencjalnych źródeł zanieczyszczeń. 2. Kontynuacja realizacji zadań wynikających z Planu Gospodarki Odpadami dla powiatu średzkiego. 4.5. Ochrona powierzchni ziemi Działania krótkookresowe do 2006 r.: 4.5.2. Program 1. Stosowanie nowoczesnych technologii eksploatacji surowców naturalnych. działań na rzecz 2. Ochrona eksploatacji złóż polegającej na ograniczeniu eksploatacji rabunkowej. ochrony złóż 3. Maksymalne wykorzystanie eksploatowanych złóż z wykorzystaniem surowców naturalnych towarzyszących, skuteczna i właściwa z punku widzenia gospodarki przestrzennej, rekultywacja wyrobisk. 4. Ochrona udokumentowanych zasobów przed zainwestowaniem, uniemożliwiającym ich późniejszą eksploatację, poprzez uwzględnienie w studiach uwarunkowań oraz planach zagospodarowania przestrzennego. Działania długookresowe do 2011 r.: 1. Kontynuacja racjonalnego wykorzystania eksploatowanych złóż z wykorzystaniem surowców towarzyszących, skuteczna i właściwa z punku widzenia gospodarki przestrzennej rekultywacja wyrobisk. 2. Kontynuacja ochrony udokumentowanych zasobów przed zainwestowaniem uniemożliwiającym ich późniejszą eksploatację poprzez uwzględnienie w studiach uwarunkowań oraz planach zagospodarowania przestrzennego. 3. Weryfikacja bazy danych o kopalinach w ramach regionalnej bazy danych Mapy Geologiczno-Gospodarczej Polski w skali 1:50 000 w technologii GIS. 4.6. Ochrona środowiska Działania krótkookresowe do 2006 r.: przyrodniczego 1. Inwentaryzacja zasobów przyrodniczych w uzasadnionych przypadkach celem uwzględnienia ich w planach zagospodarowania przestrzennego. 2. Ochrona ekosystemów rzecznych i łąkowych poprzez: • rozwiązanie problemów gospodarki wodno - ściekowej, • racjonalne wykonywanie melioracji wodnych. 3. Ochrona ekosystemów leśnych poprzez: zwiększenie powierzchni gruntów leśnych oraz zalesienie prywatnych gruntów rolnych nieprzewidzianych pod uprawy rolne. 4. Oznaczanie docelowych granic obszarów podległych ochronie. 5. Zakładanie ścieżek dydaktyczno-turystycznych popularyzujących lokalną przyrodę, wytyczanie nowych tras i szlaków turystycznych, w tym szlaków dostosowanych dla osób niepełnosprawnych. 6. Szeroka popularyzacja wiedzy krajoznawczej i przyrodniczej wśród lokalnego społeczeństwa. Działania długookresowe do 2011 r.: 1. Opracowanie Programu Ochrony Flory i Fauny na terenie powiatu. 2. Powiększanie liczby zwierząt i roślin objętych ochroną oraz zorganizowanie warunków do wprowadzenia gatunków charakterystycznych dla rozwiniętych już ekosystemów. 3. Oznaczanie docelowych granic obszarów podległych ochronie. 4. Dążenie do prowadzenia racjonalnej gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych. 5. Ochrona i działania zmierzające do wzrostu różnorodności biologicznej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych poprzez zachowanie, odtworzenie i wzbogacanie zasobów przyrody. 6. Tworzenie i umiejętne pielęgnowanie systemów obszarów szczególnie proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 23 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

chronionych. 4.7. Ochrona Dolnośląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych we Wrocławiu jako administrator wód przeciwpowodziowa (rzeki) i urządzeń melioracji podstawowych (wały przeciwpowodziowe) planuje w najbliższych latach następujące zadania inwestycyjne: • modernizacja wału lewobrzeżnego rz. Odry i Średzkiej Wody, • przebudowa koryta rzeki Cieciorka • modernizacja koryta rzeki Jeziorka • modernizacja koryta rzeki Cichej Wody • modernizacja koryta rzek: Karczycki Potok, Niesłusz, Jarosławiec. W ramach programu Odra-2006 planuje się wykonanie na gm. Środa Śląska „zbiornika retencyjnego Chwalimierz” na rzece Średzka Woda . 4.8. Rozwój turystyki i rekreacji Działania krótkookresowe do 2006 r.: 1. Rozbudowa infrastruktury technicznej wspomagającej rozwój turystyki: • podnoszenie standardów obecnie istniejących obiektów turystycznych, • rozbudowa bazy noclegowo - gastronomicznej, rozrywkowej, kulturalnej itp., • rozbudowa szlaków turystycznych na terenie parku krajobrazowego istniejącego i projektowanego. 2. Prowadzenie działań służących zachowaniu walorów ekologicznych powiatu: • budowanie świadomości ekologicznej mieszkańców, • opracowanie i wdrożenie programu segregacji i przetwarzania odpadów, • prowadzenie systematycznych działań służących usunięciu zagrożeń ekologicznych w powiecie. 3. Rozbudowa ścieżek pieszych, rowerowych i konnych. 4. Wspieranie rozwoju gospodarstw agroturystycznych. Działania długookresowe do 2011 r.: Kontynuacja zadań krótkookresowych. 4.9. Edukacja ekologiczna Działania krótkookresowe do 2006 r.: Cel ten wpisuje się w podstawowe cele sformułowane w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej. • prowadzenie aktywnych form edukacji ekologicznej młodzieży i dzieci, • wspieranie finansowe i merytoryczne działań z zakresu edukacji ekologicznej prowadzonej w szkołach, • zapewnienie społeczeństwu niezbędnych informacji nt. stanu środowiska i działań na rzecz jego ochrony, • współdziałanie władz gminnych z Centrum Edukacji i Informacji Ekologicznej, szkołami, przedstawicielami środowiska naukowego, zakładami pracy i pozarządowymi organizacjami w celu efektywnego wykorzystania różnych form edukacji ekologicznej, • współdziałanie władz gminnych z mediami w zakresie prezentacji stanu środowiska i pozytywnych przykładów działań podejmowanych na rzecz jego ochrony, • prowadzenie działań w zakresie edukacji ekologicznej społeczności lokalnej na terenach cennych przyrodniczo, • rozwijanie międzynarodowej współpracy w zakresie edukacji ekologicznej, zwłaszcza wiedzy na temat wymagań dotyczących stanu środowiska w Unii Europejskiej, Działania długookresowe do 2011 r.: • Realizacja programu edukacji ekologicznej. • Dobranie odpowiednich programów do przeprowadzenia warsztatów szkolnych i szkoleń dla nauczycieli różnych przedmiotów. • Utworzenie sieci łączącej różne szkoły w celu podejmowania wspólnych konkretnych działań związanych z potrzebami środowiska lokalnego. • Utrwalanie i pogłębianie postaw proekologicznych poprzez realizację opracowanych, nowoczesnych programów edukacji ekologicznej dla wszystkich szkół, przedszkoli i ich realizacja. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 24 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

2. CHARAKTERYSTYKA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA

W niniejszym rozdziale przedstawiono, w miarę posiadanych danych, trendy zmian stanu podstawowych komponentów środowiska w około czteroletnim okresie poprzedzającym prace nad Programem, czyli w latach: od początku 2006 do końca 2009 roku. Dokonując wyboru przedziału czasowego dla przedstawienia możliwie pełnego i wiarygodnego obrazu stanu najważniejszych komponentów środowiska przyrodniczo – kulturowego miasta, kierowano się ilością i spójnością dostępnych danych oraz zapisami ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r.4, zgodnie z którą: program ochrony środowiska przyjmuje się na 4 lata, z tym że przewidziane w nim działania w perspektywie obejmują kolejne 4 lata. (art. 14 ust. 2); organ wykonawczy gminy obowiązany jest do sporządzania co 2 lata Raportów o wykonaniu Programu i przedstawiania ich Radzie Gminy (art. 18 ust. 2).

Za główny punkt odniesienia przyjęto stan środowiska przedstawiony w poprzednim Programie ochrony środowiska. W charakterystyce poszczególnych komponentów środowiska zrezygnowano ze szczegółowego ich opisu, zawartego m.in. w poprzednim Programie ochrony środowiska oraz innych dokumentach planistycznych dla miasta, koncentrując się na przedstawieniu danych statystycznych i liczbowych, omówieniu działań i czynników, mających wpływ na środowisko w analizowanym okresie oraz przedstawieniu trendów zmian i oceny aktualnego stanu środowiska.

Podejście systemowe do zarządzania środowiskiem obejmuje również celowo wyodrębnione sektory działalności społeczno-gospodarczej człowieka, mające istotny wpływ na stan środowiska przyrodniczego. Wzięto pod uwagę następujące dziedziny rozwoju społeczno-gospodarczego, będące w relacji ze środowiskiem przyrodniczym:

1. System transportowy 2. Urbanizacja i użytkowanie gruntów 3. Wydobycie kopalin 4. Rolnictwo 5. Turystyka i rekreacja 6. Przemysł 7. Gospodarka wodno-ściekowa 8. Infrastruktura sieciowa 9. Edukacja ekologiczna

4 Dz.U. Nr 25 poz. 150 z 2008 r. z późn. zmianami proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 25 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

2.1 Położenie geograficzne i administracyjne

Gmina Udanin położona jest w województwie dolnośląskim, w powiecie średzkim. Sąsiaduje z gminami Środa Śląska i Kostomłoty – powiat średzki, Strzegom i Żarów – powiat świdnicki, Mściwojów i Wądroże Wielkie – powiat jaworski. Posiada dogodne powiązania komunikacyjne z sąsiednimi gminami i miastami: Świdnicą, Jaworem i Strzegomiem poprzez sieć dróg wojewódzkich i powiatowych. Przez północną część gminy przebiega w kierunku wschód – zachód autostrada A4 stwarzając dogodne połączenie gminy z Legnicą i Wrocławiem. Gmina zajmuje powierzchnię 11 089 ha (stan na koniec 2008 r., wg GUS). Sieć osadniczą tworzy 19 miejscowości wiejskich w 19 sołectwach. Głównymi ośrodkami gminy są: Udanin oraz Ujazd Górny i Konary. Pod względem geograficznym teren gminy leży w obrębie dwóch jednostek morfologicznych: Wzgórz Strzegomskich i Wysoczyzny Średzkiej. Środkowa i wschodnia część gminy leży w granicach Wzgórz Strzegomskich, będących fragmentem Przedgórza Sudeckiego. Teren jest tu w większości równinny przechodząc w części zachodniej w pofałdowany. Największe wzniesienia występują w obrębie Wzgórz Strzegomskich (Jagodzina – 287 m npm. i Kościelisko – 285 m npm.). Generalnie powierzchnia gminy opada w kierunku północnym. Najniższy punkt występuje w części północnej w Dolinie Cichej Wody – 145 m npm. Poniższa mapa prezentuje położenie gminy na tle podziału fizjogeograficznego regionu.

Rysunek 2.1 Podział fizjogeograficzny wg J. Kondrackiego (2002 r.)

proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 26 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

2.2 Użytkowanie gruntów

Udanin jest gminą wiejską o wiodącym charakterze rolniczym. W strukturze użytkowania gruntów ponad 87% to użytki rolne, w tym ponad 80% powierzchni zajmują grunty orne. Ponadto duży areał gruntów rolnych zajmują pastwiska (4,1%) oraz sady (2,8%), natomiast łąki jedynie 0,1%. Lasy i grunty leśne zajmują zaledwie 4,2% powierzchni gminy. Pozostały obszar to tereny mieszkaniowe, komunikacyjne, grunty pod wodami oraz nieużytki (8,6%). Poniższy wykres szczegółowo prezentują omawiane dane.

Rysunek 2.2 Użytkowanie powierzchni w gminie Udanin, wg GUS, stan na 2006 r.

[dane w g GUS, stan na 1.01.2006 r., brak danych z lat późniejszych]

grunty orne; 8 881 ha; 80,2% pozostałe grunty i nieużytki; łąki; 10 ha; 949 ha; 0,1% 8,6% lasy i grunty sady; leśne; pastwiska; 306 ha; 465 ha; 459 ha; 2,8% 4,2% 4,1%

2.3 Gleby i ich przeobrażenie

Tereny gminy Udanin położone są w strefie najżyźniejszych ziem Dolnego Śląska. Pod względem bonitacyjnym obszar gminy pokrywają gleby urodzajne, od I do IV klasy bonitacyjnej. Największy udział procentowy mają grunty III klasy. Stanowią je gleby bielicowe wytworzone z utworów lessowatych, gleby brunatne oraz czarne ziemie. W dolinach cieków występują użytki zielone wykształcone na madach. Jakość gleb użytkowanych rolniczo Na jakość gleb negatywny wpływ mają zanieczyszczenia antropogeniczne ze źródeł punktowych i obszarowych, takich jak: produkcja rolnicza i nawożenie gleb, emisja gazów i pyłów z przemysłu i motoryzacji oraz sytuacje awaryjne, powodujące lokalną emisję zanieczyszczeń fizycznych i chemicznych. Z powodu oddziaływania antropogenicznego na środowisko naturalne oraz emitowanie różnego rodzaju zanieczyszczeń zaistniała, oprócz klasycznej klasyfikacji bonitacyjnej gleb, potrzeba stosowania klasyfikacji stopnia zanieczyszczenia gleb. Ocena jakości gleb użytkowanych rolniczo przeprowadzana jest w cyklach 5-letnich przez IUNG Puławy oraz w ramach badań prowadzonych przez Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą z siedzibą we Wrocławiu. Badania i późniejsza ocena jakości gleb przeprowadzana jest w podziale na powiaty. Zgodnie z klasyfikacją Instytutu Upraw i Nawożenia w Puławach (IUNG), zawartość w gruntach metali ciężkich z 2000 r. na terenie powiatu średzkiego (punkt pomiarowo kontrolny w Udaninie nr 207) odpowiadała wartościom naturalnym pod względem zawartości związków kadmu Cd, miedzi Cu, niklu Ni, ołowiu Pb i cynku Zn, co pozwala zaklasyfikować gleby do proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 27 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

przedziału o dużej wartości rolniczej. Badania dotyczyły również właściwości fizyko- chemicznych gleb, stanu zakwaszenia oraz zawartości przyswajalnych makro i mikroelementów. Badania odczynu gleb użytkowanych rolniczo znajdujących się w granicach powiatu średzkiego wskazują na konieczność wapnowania ok. 40 % gleb. Zawartość w glebach fosforu, potasu i magnezu kształtuje się na poziomie 20 – 40 %. Natomiast badania zawartości przyswajalnych mikroelementów w glebach powiatu nie wykazują konieczności dodatkowego uzupełniania gleb o bor, miedź, mangan, molibden i cynk. Zakwaszenie gleb jest powszechnym procesem naturalnym potęgowanym przez czynniki antropogeniczne. Powodem zakwaszenia gleby są: procesy geologiczne i glebotwórcze zachodzące w glebie, ubytki wapnia i innych jonów zasadowych z gleby wskutek ich wymywania, pobieranie wapnia przez rośliny, działanie nawozów fizjologicznie kwaśnych, działanie różnego rodzaju kwaśnych opadów przemysłowych, niektóre procesy naturalne zachodzące w glebie. Znaczny wpływ na zakwaszenie gleb ma działalność człowieka i to zarówno w aspekcie działania „pozytywnego” poprzez regulowanie odczynu na drodze wapnowania gleb jak i „negatywnego”, poprzez zwiększanie kwasowości. Odczyn gleb wyrażany jest w jednostkach pH. Zgodnie z Polską Normą wyróżnia się pięć przedziałów odczynu: - bardzo kwaśny < 4,5 - kwaśny 4,6 – 5,5 - lekko kwaśny 5,6 – 6,5 - obojętny 6,6 – 7,2 - zasadowy > 7,3

Procentowy udział poszczególnych klas odczynu informuje o stanie zakwaszenia gleb. Odczyn stanowi pierwsze z podstawowych kryteriów określających potrzeby wapnowania. Potrzeby wapnowania są bezpośrednią wskazówką ilościowego stosowania nawozów wapniowych. O kondycji i potrzebach nawożenia gleb użytkowanych rolniczo świadczy również zawartość podstawowych związków mineralnych fosforu, potasu i magnezu. W okresie ostatnich latach (okres 2004 – 2007) obserwuje się wysoki udział użytków rolnych w powiecie średzkim, gdzie pH gleby jest bardzo kwaśne, kwaśne lub lekko kwaśne (Tabela 2.3), co przekłada się na wysoki udział gleb, gdzie wapnowanie jest konieczne, potrzebne lub wskazane. Na tle sąsiedniego powiatu legnickiego widać wyraźnie, że udział gleb kwaśnych w powiecie średzkim jest szczególnie duży. Jeśli chodzi o zawartość fosforu, potasu oraz magnezu w glebach, to udział gleb z wysoką i średnią zawartością tych związków jest porównywalny lub wyższy w porównaniu z glebami powiatu legnickiego. Wielkość wszystkich wymienionych parametrów przedstawia tabela oraz wykres poniżej.

Tabela 2.1 Jakość gleb w latach 2004 – 2007, na obszarze powiatu średzkiego w porównaniu z powiatem legnickim – procentowy udział powierzchni gleb w poszczególnych zakresach wybranych parametrów [wg WIOŚ]

Potrzeby Odczyn [pH] Fosfor (P O ) Potas (K O) Magnez (Mg) wapnowania 2 5 2 ny ś

powiat ny ny tny ś ś dne ę ę rednia rednia rednia niska niska niska zb ś ś ś wysoka kwa wysoka wysoka b. niska b. niska b. niska oboj b.kwa zasadowy potrzebne wskazane konieczne b. wysoka b. wysoka b. wysoka ograniczone lekko kwa lekko p. legnicki 8 3037141122182017237 242417285 112820366 19272226 p. średzki133038156 36181714157 213019237 153916231420321717 proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 28 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Rysunek 2.3 Jakość gleb w latach 2004 – 2007, na obszarze powiatu średzkiego w porównaniu z powiatem legnickim – procentowy udział powierzchni gleb w poszczególnych zakresach wybranych parametrów [wg WIOŚ]

100% zbędne b. niska zasadow y b. niska 90% b. niska 80% obojętny

70% ograniczone niska 60% lekko kw aśny niska niska 50% wskazane średnia 40% średnia 30% potrzebne średnia kw aśny 20% wysoka w ysoka wysoka 10% konieczne bardzo kw aśny b. w ysoka b. w ysoka b. w ysoka 0% legnicki średzki legnicki średzki legnicki średzki legnicki średzki legnicki średzki Odczyn [pH] Potrzeby Fosfor (P2O5) Potas (K2O) Magnez (Mg) w apnow ania

Przeciwdziałanie erozji Polityka ochrony gleb powinna uwzględniać działania zapobiegające procesom erozji. Lesistość gminy Udanin jest wyjątkowo niska i wynosi zaledwie 4,2%. Brak drzew i zadrzewień śródpolnych powoduje ułatwienie cyrkulacji powietrza zwiększając siłę i prędkość wiatru, co powoduje wzrost erozji wietrznej. Erozja wietrzna jest zatem typowa dla otwartych przestrzeni rolnych, dlatego niezbędne jest stosowanie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych oraz podobnie, jak przy zapobieganiu erozji wodnej stałe utrzymanie gleby pod pokrywą roślinną. Również koncepcja rolnictwa ekologicznego obejmuje szereg działań w zakresie kształtowania struktury krajobrazu rolniczego, w tym zwłaszcza tworzenie barier biogeochemicznych przeciwdziałających procesom erozji wietrznej i wodnej, wzmagających retencję i stymulujących małe obiegi wody w agrosystemach, jak również eliminujących zanieczyszczenia chemiczne z wód gruntowych oraz wzbogacających zasoby biologiczne obszarów rolniczych. Grunty wyłączone z użytkowania rolniczego i gleby zdegradowane na obszarach rolniczych powinny być zalesiane lub zagospodarowywane poprzez przeznaczenie ich na plantacje choinek, szkółki roślin ozdobnych, itp. Wycinanie drzew ma uzasadnienie w przypadku drzew starych i spróchniałych powodujących zagrożenie na drogach, ale wówczas należy je zastąpić nasadzeniami w odpowiednich miejscach.

Stan zanieczyszczenia gleb wg WIOŚ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu corocznie prowadzi badania gleb na obszarach uprzemysłowionych, związanych z oddziaływaniem punktowych źródeł zanieczyszczeń. Celem badań jest wykazanie przekroczeń dopuszczalnych wartości w stosunku do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz.U. Nr 165, poz. 1359). Na gminy Udanin w ostatnich latach badania gleb nie były prowadzone. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 29 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Tereny przeznaczone do rekultywacji W gminie Udanin terenem przeznaczonym do rekultywacji jest funkcjonujące do końca 2009 r. gminne składowisko odpadów komunalnych we wsi Jarosław. Właścicielem terenu Składowiska odpadów komunalnych w Jarosławiu, położonego na działce nr 223/2 obręb geodezyjny Jarosław, jest gmina Udanin, Zarządzającym składowiskiem do kwietnia roku 2006 był Gminny Zakład Usług Wodnych, Gospodarstwo Pomocnicze w Udaninie, 55- 340 Udanin 86b. Obecnie zarządzającym jest Urząd Gminy Udanin. W związku z tym, że Składowisko odpadów komunalnych w Jarosławiu nie spełniało podstawowych wymogów stawianych tego typu instalacjom w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów [Dz.U.Nr 61 poz.549/2003] obiekt kwalifikował się do zamknięcia w terminie do końca 2009 r. W listopadzie 2009 r. dla obiektu opracowany został "Projekt rekultywacji terenu składowiska odpadów komunalnych w miejscowości Jarosław, gmina Udanin, powiat średzki, województwo dolnośląskie". Właściciel składowiska Urząd Gminy Udanin zwróci się do Starosty Średzkiego z wnioskiem o zamknięcie składowiska, przedstawiając techniczny i organizacyjny sposób wykonania tego zadania we wspomnianym Projekcie rekultywacji instalacji.

2.4 Budowa geologiczna

Gmina Udanin należy do jednostki geologicznej bloku przedsudeckiego. Blok ten stanowi dużą jednostkę tektoniczną obniżoną i ukształtowaną w trzeciorzędzie, a następnie przykrytą miąższym kompleksem osadów kenozoiku. Zróżnicowanie litostratygraficzne w połączeniu z urozmaiconą tektoniką daje skomplikowany i mozaikowy obraz budowy geologicznej bloku przedsudeckiego. Podłoże zbudowane z utworów staropaleozoicznych charakteryzuje się bardzo urozmaiconą morfologią, co związane jest z długotrwałą erozją i aktywnością tektoniczną bloku przedsudeckiego. Bezpośrednio na utworach krystalicznych, wykształconych jako łupki metamorficzne, zalegają osady trzeciorzędowe o miąższościach dochodzących miejscami do 100 m. Podłoże trzeciorzędu charakteryzuje się złożoną budową geologiczną powstałą głównie w neogenie, przy czym znaczna część uskoków ma założenie hercyńskie lub staroalpejskie. Na skutek intensywnej tektoniki dysjunktywnej w obrębie bloku, w neogenie, nastąpiło jego rozbicie na cały szereg rowów i zrębów, gdzie odbywała się sedymentacja. Początek sedymentacji sięga przełomu górnego oligocenu i dolnego miocenu. Zdecydowanie większość osadów trzeciorzędowych reprezentuje sedymentację mioceńską, składającą się z wielu cykli. Stąd też zdeponowane osady różnią się genetycznie oraz litologicznie. Są tu różnego rodzaju gliny zwietrzelinowe, gliny ilaste, iły poprzewarstwiane mułkami, pyłami oraz piaskami i żwirami. W okolicach wsi Gościsław i Lasek w spągowej partii tego piętra iły mają barwę jasno-szarą i zawierają duże domieszki kaolinu. Miejscami są to stosunkowo czyste kaoliny. W okolicy wsi Lusina iły poprzewarstwiane są z kilkoma pokładami węgli brunatnych. Warstwy piaszczyste na obszarze całej gminy nie tworzą horyzontów o dużym rozprzestrzenieniu poziomym, a ich miąższość jest bardzo różna i waha się od 0-10 m. Piaski przeważnie drobnoziarniste i pylaste zawierają dużo materiału ilastego. Utwory czwartorzędowe reprezentowane są przez osady zlodowaceń południowopolskich Nidy i Sanu, środkowopolskiego Odry i Warty oraz północnopolskiego. Czwartorzęd o miąższości do 30 m wykształcony jest w postaci glin zwałowych, glin pylastych oraz piasków i żwirów fluwioglacjalnych. Utwory lodowcowe często przykryte są glinami lessopodobnymi. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 30 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

2.5 Zasoby kopalin

Gmina nie jest bogata w złoża kopalin, jednak występują tu gliny ogniotrwale, węgiel brunatny, gliny ceramiczne i kruszywa naturalne. „Aktualizacja inwentaryzacji surowców mineralnych gminy Udanin” opracowana przez Przedsiebiorstwo Geologiczne we Wrocławiu wymienia obszary o udokumentowanych zasobach złóż kopalin: Lusina- Udanin Pole Południowe • rodzaj surowca - gliny ogniotrwałe, • złoże o powierzchni 168,92 ha, • teren złoża obejmuje miejscowości Dzwigórz II z obszarami zabudowy zagrodowej i trenem zabytkowego parku podworskiego, przez środek złoża płynie ciek Cicha Woda, przez południową część złoża przebiega droga powiatowa nr 384, • współkopaliny: węgiel brunatny, surowce ilaste ceramiki budowlanej, gliny ceramiczne kamionkowe, kruszywa naturalne, • zasoby surowca wg dokumentacji geologicznej - 29 016, 00 tys. ton. Lusina-Udanin Pole Północne • rodzaj surowca - węgiel brunatny, • teren złoża obejmuje część zabudowy zagrodowej we wsi Piekary, tereny rolne, lasy i wody stające, przez środek złoża przebiega droga powiatowa nr 381, • współkopaliny: gliny ogniotrwałe, gliny ceramiczne kamionkowe, kruszywa naturalne, • zasoby surowca wg dokumentacji geologicznej: Pole Południowe - 7 402,00 tys. ton, Pole Północne - 3 085,00 tys. ton. Różana • rodzaj surowca - gliny ogniotrwałe, • tereny rolne, przez środek złoża przebiega linia kolejowa Jaroszów – Malczyce, • współkopaliny: węgiel brunatny, kaolin, kruszywa naturalne, • zasoby surowca wg dokumentacji geologicznej – 7 327,00 tys. ton.

Istnieja również obszary perspektywiczne występowania złóż surowców mineralnych. Według „Aktualizacji inwentaryzacji surowców mineralnych gminy Udanin” opracowanej przez Przedsiebiorstwo Geologiczne we Wrocławiu: • Iły ogniotrwałe występują na obszarze między Udaniem, Pichorowicami i Ujazdem Górnym. Są to złoża o niższej jakości. Zasoby perspektywiczne wynoszą około 15 ml ton • Iły kamionkowe występują na obszarze Różana-Udanin-Pichorowice. Zasoby perspektywiczne wynoszą około 33 ml ton. • Kruszywo naturalne występuje na obszarach: w okolicy Ujazdu Dolnego i Górnego, okolice Pielaszkowic, rejon na północ od Udanina, rejon na północny-zachód od Różanej oraz okolice Damianowa. • Łupki szarogłazowe tyllity występują w północno-zachodniej części gminy koło wsi Księżyce. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 31 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Dla złóż glin ogniotrwałych Lusina –Udanin Pole Południowe i Lusina- Udanin Pole Północne uwożony został teren górniczy „Jaroszów I”. Teren górniczy zajmuje 2 456,97 ha, co stanowi 22 % powierzchni gminy. Obejmuje swoim zasięgiem całą wieś gminną Udanin oraz wsie Piekary, Dźwigórz i część wsi Lusina. Rozpoczęcie eksploatacji odkrywkowej złóż glin ogniotrwałych grozi wielkoobszarową destrukcją środowiska, co w konsekwencji może spowodować: • utratę użytków rolnych na obszarze o wybitnie korzystnych warunkach dla rolnictwa, • obniżenie poziomu wód gruntowych, • przerwanie lokalnego korytarza ekologicznego.

W ramach prac „Aktualizacja inwentaryzacji surowców mineralnych gminy Udanin” opracowanej przez Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu zinwentaryzowano 48 nieczynnych wyrobisk. Znaczna część wyrobisk uległa samorekultywacji (zakrzewienia, zadrzewienia, zalania wodą) lub została zalesiona. Rekultywacji wymagać będą jedynie wyrobiska zlokalizowane na użytkach rolnych. Przewiduję się dla nich rolny lub fitoochronny kierunek rekultywacji. Eksploatacja kruszywa musi uwzględniać warunki odtwarzania i ochronę jakości innych grup zasobów, przede wszystkim zasobów wód podziemnych. Istotną funkcję ochronną pełnią w tym rejonie lasy (zwiększona retencja, proces samooczyszczania się). Proces eksploatacji winien podlegać okresowym kontrolom w zakresie:

• „zdejmowania” poziomu próchnicznego gleby i wykorzystania go w procesie rekultywacji, • przestrzegania dopuszczalnej głębokości eksploatacji złoża (miąższości eksploatowanego pokładu), • organizacji eksploatacji i transportu minimalizującej degradację środowiska, • zakazu składowania odpadów w odkrywkach, • rekultywacji odkrywki w czasie jej eksploatacji (po częściowym wykorzystaniu surowca), • pełnej rekultywacji po zakończeniu eksploatacji.

Złoża kruszyw są eksploatowane w niewielkim stopniu przez lokalne firmy kamieniarskie i dostarczające materiałów budowlanych. Złoża węgla brunatnego i innych surowców nie sa eksploatowane. Poniższa mapa prezentuje rozmieszczenie złóż kopalin na terenie gminy. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 3232 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Rysunek 2.4 Złoża kopalin w rejonie gminy Udanin [10]

proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY MALCZYCE 33 Wrocław, lipiec 2009 NA LATA 2009-2012, Z PERSPEKTYWĄ DO 2016 R.

2.6 System transportowy

Przez teren Gminy przechodzą dwa ważne szlaki komunikacyjne – autostrada A-4, przebiegajaca przez północna cześć Gminy w kierunku wschód – zachód oraz droga wojewódzka nr 345 w kierunku północ-południe. W związku z tym Gmina posiada dobre powiązanie komunikacyjne z sąsiednimi gminami i miastami – Świdnicą, Jaworem i Strzegomiem oraz Legnicą i Wrocławiem. Na terenie gminy jest gęsta sieć dróg powiatowych, o długości ponad 72 km. Sieć dróg powiatowych uzupełniają drogi gminne, służące głównie do obsługi rolnictwa. Gmina posiada 22 km dróg gminnych, których stan określany jest jako średni. Gmina nie posiada miejsc parkingowych poza Udaninem, a także ścieżek rowerowych. Istotnym brakiem w stanie infrastruktury technicznej jest deficyt chodników na terenie gminy bądź też ich niezadowalający stan. Sytuacja ta szczególnie dotkliwa jest w takich miejscowościach jak: Konary, Jarosław, Łagiewniki, Sokolniki. Władze lokalne działając w porozumieniu z reprezentantami poszczególnych miejscowości powinny opracować gminny program, wdrażany w oparciu o system wsparcia finansowego dla społeczności wiejskich, które podejmą się działań zmierzających do budowy i / lub modernizacji chodników. Przez teren Gminy przebiega jednotorowa linia kolejowa nr 315 o znaczeniu lokalnym. Ruch na tej linii odbywa się sporadycznie na krótkich odcinkach (np. w Ujeździe Górnym jako bocznica zakładów zbożowych).

2.7 Przemysł

Według danych Urzedu Gminy Udanin, liczba podmiotów gospodarczych w gminie sukcesywnie wzrasta od 2005 roku. W 2005 wynosiła 230, w 2006 – 260, a w 2007 już 285. Największa liczba podmiotów znajduje się w Udaninie (53), Ujeździe Górnym (30), Lusinie (24) oraz Ujeździe Dolnym (22). W Jarosławiu i Konarach znajduje się po 20 podmiotów. Od 10-16 podmiotów znajduje sie w Damianowie, Goscisławiu, Łagiewnikach, Piekarach oraz Pichorowicach. W pozostałych miejscowościach znajduje się poniżej 10 podmiotów. Liczba podmiotów w poszczególnych miejscowościach na terenie gminy zmieniła się w okresie 2005-2007. W większości miejscowości liczba ta wzrosła, jedynie w Dzwigórzu, Karnicy i Różanej liczba podmiotów nie zmieniła się. Do największych przedsiębiorstw zlokalizowanych na terenie gminy i największych inwestorów należa: 1. ”POLBOTO” Sp. z o.o Udanin 2. “POLDER” Sp. z o.o Damianowo 3. “JAROBO” Sp z .o.o Jarosław 4. “Agro-Rol” Sp. z o.o Udanin 5. “Gama “ Sp. z o.o Ujazd Górny 6. Dolnośląskie Młyny S.A Ujazd Górny 7. Instytut Nawozów Sztucznych w Puławach 8. Stacja Nawozów Płynnych w Łagiewnikach 9. Provimi – Rolimpex S.A 10. Halina i Bogdan Mikła “Stacja Paliw” Sp. z o.o Udanin 11. Zakład Kamieniarski Wacław Kasprzak Konary proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY MALCZYCE 34 Wrocław, lipiec 2009 NA LATA 2009-2012, Z PERSPEKTYWĄ DO 2016 R.

Tabela 2.2 Charakterystyka gospodarki w gminie Udanin w latach 2006-2008, wg GUS 200 200 200 J. m. 6 7 8 Podmioty gospodarcze (stan w dniu 31 XII) ogółem jed.gosp. 427 453 467 sektor publiczny jed.gosp. 7 7 7 sektor prywatny jed.gosp. 420 446 460 Podmioty gospodarcze wg sekcji PKD 2004 Sekcja A - Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo jed.gosp. 36 36 35 Sekcja B - Rybactwo jed.gosp. - - - Sekcja C - Górnictwo jed.gosp. - - - Sekcja D - Przetwórstwo przemysłowe jed.gosp. 70 77 80 Sekcja E - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię - - 1 elektryczną, i wodę jed.gosp. Sekcja F - Budownictwo jed.gosp. 56 57 64 Sekcja G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa 128 139 142 pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego jed.gosp. Sekcja H - Hotele i restauracje jed.gosp. 9 9 9 Sekcja I - Transport, gospodarka magazynowa i łączność jed.gosp. 38 40 39 Sekcja J - Pośrednictwo finansowe jed.gosp. 6 7 7 Sekcja K - Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi 39 42 41 związane z prowadzeniem działalności gospodarczej jed.gosp. Sekcja L - Administracja publiczna i obrona narodowa; 14 14 14 obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne jed.gosp. Sekcja M - Edukacja jed.gosp. 2 2 2 Sekcja N - Ochrona zdrowia i pomoc społeczna jed.gosp. 9 9 10 Sekcja O - Działalność usługowa, komunalna, społeczna 20 21 23 i indywidualna, pozostała jed.gosp. Sekcja P - Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników jed.gosp. - - - Sekcja Q - Organizacje i zespoły eksterytorialne jed.gosp. - - -

2.8 Turystyka i rekreacja

Gmina właściwie nie jest zagospodarowana turystycznie. Brak hoteli, pensjonatów, kempingów, schronisk młodzieżowych, a także gospodarstw agroturystycznych. Nie istnieją ani nie są planowane żadne szlaki turystyczne. Planuje się natomiast wyznaczenie szlaków rowerowych oraz pozycji wydawniczej na temat gminy. Nie posiada ona własnej mapki ze szlakami turystycznymi pieszymi ani rowerowymi. Posiada strategie rozwoju i promocji, lecz nie uczestniczy w targach turystycznych Na terenie gminy występują liczne obszary rekreacyjne i turystyczne. Teren gminy należy do najstarszego osadnictwa na Śląsku, o czym świadczą liczne stanowiska archeologiczne. Większość wsi posiada metrykę średniowieczną, w większych wsiach występują zabytkowe kościoły i cmentarze. Na terenie gminy znajdują się 42 obiekty zabytkowe, bardzo licznie występują obiekty o walorach kulturowych. Z zabytków kultury materialnej przetrwało szereg zabytkowych kościołów, dochowały się pałace oraz parki z cennym drzewostanem parkowym a mianowicie platany, miłorząb, sosny wejmutki, tulipanowce. W Udaninie warto zwrócić uwagę na kościół św. Urszuli z 1250 roku. Żyzne ziemie sprzyjały powstawaniu licznych majątków ziemskich. Począwszy od XVI w. powstawały rezydencje szlacheckie, które rozwijały się nieprzerwanie do II-ej wojny światowej. Przy rezydencjach zakładano ogrody, które z czasem przerodziły się w rozległe założenia parkowo – ogrodowe. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY MALCZYCE 35 Wrocław, lipiec 2009 NA LATA 2009-2012, Z PERSPEKTYWĄ DO 2016 R.

2.9 Lasy

Lasy i grunty leśne, których obszar wynosi 464,3 ha (stan na koniec 2008 r., wg danych GUS), stanowią 4,2% powierzchni gminy, w tym lasy zajmują 4,1%. Bardzo niska lesistość wynika z rolniczego charakteru gminy, a głównie z występowania gleb o bardzo dobrej jakości. W większości są to lasy państwowe zarządzane przez trzy Nadleśnictwa: część zachodnia należy do Nadleśnictwa Jawor, część północna do Nadleśnictwa Miękinia, część południowa do Nadleśnictwa Świdnica. Granice nadleśnictw nie pokrywają się z podziałem administracyjnym Gminy. W poniższej tabeli przedstawione zostały dane charakteryzujące gospodarkę leśną na terenie Gminy. Największą powierzchnię zajmują lasy Skarbu Państwa administrowane i zarządzane przez Nadleśnictwa (89% gruntów leśnych). Udział prywatnych gruntów leśnych w powierzchni ogólnej gruntów leśnych na terenie gminy wynosi niecałe 9,7%. Poniższa tabela charakteryzuje powierzchnię gruntów leśnych oraz powierzchnię zalesień w latach 2005 – 2008, w podziale na formy własności, wg danych GUS. Jak wynika z prezentowanych danych, w ostatnich latach nie zanotowano większych zmian powierzchni gruntów leśnych. W ostatnich latach nie prowadzono również żadnych zalesień.

Tabela 2.3 Powierzchnia gruntów leśnych i zalesień w podziale na formy własności [wg danych GUS] J. m. 2005 2006 2007 2008 LEŚNICTWO WSZYSTKICH FORM WŁASNOŚCI Powierzchnia gruntów leśnych ogółem ha 465,6465,8 466,0 464,3 lasy ogółem ha 457,7457,9 458,4 456,3 grunty leśne publiczne ogółem ha 418,6418,8 419,0 419,3 grunty leśne publiczne Skarbu Państwa ha 414,6 414,8 415,0 415,3 grunty leśne publiczne Skarbu Państwa w zarządzie Lasów Państwowych ha 413,3 413,3 413,5 413,8 grunty leśne prywatne ha 47,0 47,0 47,0 45,0 Powierzchnia gruntów nieleśnych zalesionych i przeznaczonych do zalesienia zalesienia ogółem ha 2,74,0 0 0 zalesienia lasy publiczne ogółem ha 2,7 4,0 0 0 zalesienia lasy publiczne Skarbu Państwa ha 2,7 4,0 0 0 zalesienia lasy publiczne Skarbu Państwa w zarządzie Lasów Państwowych ha 2,7 4,0 0 0 lesistość w % % 4,10 4,10 4,10 4,10 LASY NIESTANOWIĄCE WŁASNOŚCI SKARBU PAŃSTWA Powierzchnia gruntów leśnych ogółem ha 51,0051,00 51,00 49,00 lasy ogółem ha 51,0051,00 51,00 49,00 grunty leśne prywatne ogółem ha 47,0047,00 47,00 45,00 grunty leśne prywatne osób fizycznych ha 45,00 45,00 45,00 44,00 grunty leśne gminne ogółem ha 4,004,00 4,00 4,00 grunty leśne gminne lasy ogółem ha 4,00 4,00 4,00 4,00 Pozyskanie drewna (grubizny) ogółem m3 19366 32 170 lasy prywatne m3 193 66 32 170

Poniższy rysunek prezentuje powierzchnię gruntów leśnych, w podziale na poszczególne formy własności, w latach 2006 - 2008 r. na terenie gminy. Jak wynika z przedstawionych danych, nie zanotowano praktycznie żadnych zmian lesistości obszaru. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY MALCZYCE 36 Wrocław, lipiec 2009 NA LATA 2009-2012, Z PERSPEKTYWĄ DO 2016 R.

Rysunek 2.5 Zmiany powierzchni gruntów leśnych, w podziale na formy własności w latach 2005 – 2008 [wg danych GUS]

500,0 10,00 [ha] [%] 400,0 8,00

300,0 6,00

200,0 4,00

100,0 2,00

0,0 0,00 2006 2007 2008 lasy ogółem grunty leśne publiczne ogółem grunty leśne publiczne Skarbu Państwa grunty leśne gminne ogółem grunty leśne prywatne lesistość w %

2.10 Ochrona przyrody i krajobrazu

Na terenie gminy Udanin nie występują rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu oraz użytki ekologiczne. Wynika to ze znacznego przeobrażenia środowiska naturalnego związanego z intensywną produkcją rolną. Na terenie gminy zlokalizowanych jest 7 obiektów uznanych za pomniki przyrody ożywionej. Największą grupę pod względem gatunkowym stanowi platan klonolistny. W rejonie gminy brak również obszarów należących do sieci Natura 2000. Na terenie gminy, oprócz lasów i gruntów leśnych, a także łąk i pastwisk, znajduje się również 19,2 ha terenów zielonych, do których należą: parki, tereny zieleni osiedlowej, zieleńce, cmentarze i lasy gminne. Bogaty w skład gatunków roślin jest park w miejscowości Damianów. Park położony jest w północno – zachodniej części wsi wzdłuż szosy prowadzącej z Księżyc do Konar. Dominującym typem siedliskowym wg typologii leśnej jest las świeży z fragmentami lasu mieszanego i wilgotnego. Warunki siedliskowe są sprzyjające dla upraw cennych gatunków liściastych i iglastych, takich jak: dąb, lipa, buk, jesion, klon, modrzew, świerk, daglezja z domieszką jodły. Runo parkowe na większości powierzchni tworzą zadarnienia trawiaste o zróżnicowanym doborze gatunkowym traw. Występują tu m.in. kupkówka, śmiałek, wiechlina, kostrzewa. W miejscach podmokłych, w pobliżu stawów występuje pokrzywa, turzyca oraz w niewielkich ilościach trzęślica. Ogółem na terenie parku zinwentaryzowano łącznie 45 gatunków i odmian drzew liściastych i iglastych w tym 10 gatunków aklimatyzowanych pochodzących z Ameryki północnej i Europy południowej i zachodniej. Najliczniej występują jesiony wyniosłe, lipy drobnolistne i robinie akacjowe. W drzewostanie wyróżnia się również: platany klonolistne, cyprysiki błotne, kasztany jadalne, magnolię drzewiastą, tulipanowca amerykańskiego oraz dąb szypułkowy. W warstwie podrostowej kępowo i pojedynczo występuje robinia akacjowa, jesion wyniosły, wierzba iwa, grab pospolity, lipa drobnolistna i klony. W podszycie kępowo występują głogi jednoszyjkowe, ostrogowe, leszczyna, dzika róża, pojedynczo trzmielin, liguster, suchodrzew i śnieguliczka. Wśród obiektów cennych przyrodniczo należy również wymienić kilka stawów rekreacyjno-hodowlanych w Piekarach, Ujeździe Górnym, Pichorowicach i Lusinie. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY MALCZYCE 37 Wrocław, lipiec 2009 NA LATA 2009-2012, Z PERSPEKTYWĄ DO 2016 R.

Tabela 2.4 Powierzchnia terenów zieleni w gminie Udanin w latach 2007 – 2008 [wg GUS, a wyjątkiem powierzchni Natura 2000]

J. m. 2005 2006 2007 2008 Tereny zieleni wg lokalizacji ob. 1 1 1 1 parki spacerowo - wypoczynkowe ha 7,0 7,0 7,0 7,0 tereny zieleni osiedlowej ha 0 0 0,1 0,1 parki, zieleńce i tereny zieleni osiedlowej ha 7,0 7,0 7,1 7,1 ob. 1 1 1 1 cmentarze ha 1,0 1,0 1,0 1,0 lasy gminne ha 4,0 4,0 4,0 4,0 Żywopłoty wg lokalizacji ogółem m 00 200 200 Nasadzenia i ubytki wg lokalizacji nasadzenia: drzewa szt 0 1 660 0 0 krzewy szt 0 900 0 0

2.11 Wody podziemne i ich jakość

Według regionalizacji przedstawionej w „Atlasie hydrogeologicznym Polski” w skali 1:500 000 pod redakcją B. Paczyńskiego obszar gminy Udanin leży w obrębie wrocławskiego regionu hydrogeologicznego ( XV).

Rysunek 2.6 Regionalizacja hydrogeologiczna gminy Udanin.

Warunki hydrogeologiczne na terenie gminy są bardzo różne. Czwartorzędowa warstwa wodonośna zalega dość płytko, co powoduje ścisłą zależność do warunków atmosferycznych. W utworach czwartorzędowych obserwuje się jeden poziom wodonośny, który eksploatowany jest studniami kopanymi. Wydajności z tego poziomu są niewielkie, a zwierciadło ma charakter swobodny lub lekko napięty. Najważniejsze hydrogeologiczne znaczenie na terenie gminy posiadają wody podziemne utworów trzeciorzędowych. Wody te zaliczone zostały do Głównego Zbiornika proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY MALCZYCE 38 Wrocław, lipiec 2009 NA LATA 2009-2012, Z PERSPEKTYWĄ DO 2016 R.

Wód Podziemnych nr 319 – Subzbiornika Prochowice-Środa. Obejmuje on swoim zasięgiem większy obszar gminy. Generalny kierunek przepływu wód w subzbiorniku przebiega z S na N, ku bazie drenażu, jaką jest rzeka Odra. GZWP stanowi najbardziej zasobny fragment poziomu wodonośnego na terenie gminy, charakteryzuje się najlepszymi parametrami hydrogeologicznymi. Podstawowym problemem jest maksymalna ochrona GZWP.

Źródła zanieczyszczeń

Występujące na terenie gminy punktowe i obszarowe źródła zanieczyszczeń wód podziemnych stanowią: • ścieki socjalno-bytowe z zabudowy mieszkaniowej, • zanieczyszczenia spływające z pól, szczególnie w okresach po nawożeniu gruntów rolnych, • dzikie składowiska odpadów.

Jakość wód podziemnych

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej spowodowało konieczność dostosowania systemu monitoringu środowiska do prawa obowiązującego w Unii. Wynikiem stopniowego wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej (2000/60/WE), ogólnego aktu prawnego, określającego wymagania w zakresie zapobiegania dalszemu pogarszaniu oraz ochrony i poprawy jakości środowiska wodnego państw Wspólnoty, są również modyfikacje badań i oceny jakości wód podziemnych. Ramowa Dyrektywa Wodna wprowadza pojęcie jednolitych części wód podziemnych JCWPd, przez które rozumie się określoną objętość wód podziemnych w obrębie warstwy wodonośnej lub zespołu warstw wodonośnych. Jednolite części wód podziemnych stanowią obecnie przedmiot badań monitoringowych.

Gmina Udanin w większości położona jest w obrębie JCWPd Nr 92, o następującej charakterystyce: - Powierzchnia: 456,2 km2 - Region: Środkowej Odry - Województwo: dolnośląskie - Powiaty: średzki, świdnicki, jaworski, legnicki - Region hydrogeologiczny: wrocławski (XV) - Głębokość występowania wód słodkich ok.: szacunkowo 100 m - GZWP występujące w obrębie JCWPd: GZWP 319 Subzbiornik Prochowice-Środa (Tr)

Celem monitoringu jakości wód podziemnych jest dostarczenie informacji o stanie chemicznym wód podziemnych, określenie trendów zmian oraz sygnalizacja zagrożeń w skali kraju, na potrzeby zarządzania zasobami wód podziemnych i oceny skuteczności podejmowanych działań ochronnych. W latach 2006 – 2009 na obszarze województwa kontynuowano badania jakości wód podziemnych w ramach: - monitoringu krajowego – przez Państwowy Instytut Geologiczny; - monitoringu regionalnego – przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska; - monitoringu na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych – przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska; - monitoringu lokalnego – przez właścicieli lub zarządzających obiektami takimi jak stacje paliw, zakłady przemysłowe, składowiska, tj. obiektami mogącymi stanowić ognisko zanieczyszczeń wód podziemnych. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY MALCZYCE 39 Wrocław, lipiec 2009 NA LATA 2009-2012, Z PERSPEKTYWĄ DO 2016 R.

Rysunek 2.7 Położenie gminy Udanin na tle zasięgu występowania JCWPd Nr 92 oraz stanowiska monitoringu jakości wód podziemnych WIOŚ we Wrocławiu.

Na trenie gminy Udanin badania jakości wód podziemnych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska nie były prowadzone w ostatnich latach. Najbliższe punkty monitoringu jakości wód podziemnych na obszarze JCWPd Nr 92 zlokalizowane są w miejscowościach: Rusko, Żelazów, Budziszów Wielki oraz Targoszyn. Charakterystyka wymienionych stanowisk Monitoringu Diagnostycznego Stanu Chemicznego Wód Podziemnych oraz klasyfikacja wód w 2007 roku została przedstawiona w tabeli poniżej. Wyniki badań pozwalają zaklasyfikować wody podziemne w tych punktach jako wody o zadowalającej jakości (klasa III) oraz wody o nie zadowalającej jakości (klasa IV).

Tabela 2.5 Ocena jakości wód podziemnych w ramach monitoringu diagnostycznego WIOŚ we Wrocławiu w 2007 r. (azotany w mg/l).

Straty- Klasa Wskaźniki Wskaźniki w Stanowisko badawcze Gmina azotany grafia jakości w klasie IV klasie IV Rusko Strzegom Tr V Fe Mn 0,39 Żelazów Strzegom Q IV - Mn 20,59 Budziszów Wlk. Wądroże Wielkie Tr III - - 0,22 Targoszyn Mściwojów Q/Tr III - pH, HCO3 29,23 proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY MALCZYCE 4040 Wrocław, lipiec 2009 NA LATA 2009-2012, Z PERSPEKTYWĄ DO 2016 R.

Rysunek 2.8 Hydrogeologia na terenie gminy Udanin.

proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 41 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

2.12 Wody powierzchniowe i stan ich czystości

Obszar gminy Udanin prawie w całości leży w dorzeczu rzeki Cichej Wody. Jedynie niewielki obszar położony w zachodniej jej części należy poprzez potok Wierzbiak do zlewni Kaczawy. Obszar ten praktycznie pozbawiony jest zwartej zabudowy, więc jego wpływ na stan czystości potoku Wierzbiak jest minimalny. Rzeka Cicha Woda jest ciekiem II rzędu, lewostronnym dopływem Odry, uchodzącym do niej w km 313,1. Bierze swój początek na terenie gminy Strzegom w pobliżu miejscowości Goczałków na Przedgórzu Sudeckim, wzniesionym tu do wysokości około 280 m n.p.m. i zbudowanym ze skał krystalicznych. Poza źródłową częścią zlewnia zbudowana jest głównie z glin zwałowych, przykrywających piaski i iły trzeciorzędowe. W przeważającej swojej części zlewnia położona jest na terenie Równiny Wrocławskiej. Długość rzeki wynosi 54,4 km a powierzchnia jej zlewni 348,2 km2. Na terenie gminy znajduje się jej początkowy odcinek o długości 13,54 km. Górna część zlewni, obejmująca obszar gminy Udanin, położona jest w południowej części Wzgórz Strzegomskich i Wysoczyzny Średzkiej. Tutaj zasilają Cichą Wodę jej główne dopływy: Jania oraz Jarosławiec (Bober) z Pielaszkowickim Potokiem. Wszystkie cieki mają słabo drenujący charakter, stąd w okresach bezopadowych w zlewni obserwuje się głębokie niżówki, świadczące o słabych możliwościach retencyjnych. W całej zlewni o wielkości przepływów decydują przede wszystkim warunki naturalne. Niewiele jest urządzeń i obiektów służących do regulacji odpływu wód, ich zatrzymywaniu oraz poprawie ogólnie słabych warunków retencji. Rzeka Cicha Woda posiada budowle piętrzące, wybudowane w latach 70-tych. Na Pielaszkowickim Potoku znajdują się również budowle piętrzące oraz przepusty z możliwością piętrzenia wody. Na urządzeniach melioracji wodnych szczegółowych /rowy/ istnieje możliwość retencjonowania wody w zlewni poprzez istniejące zastawki lub budowę nowych. Na terenie gminy znajduje się kilka sztucznych zbiorników wodnych, powstałych w wyniku wypełnienia wodą nieczynnych wyrobisk (największe w rejonie Ujazdu Górnego, Piekar i Pichorowic) o łącznej powierzchni ok. 29,0 ha. Nie ma terenów bezodpływowych.

Jakość wód powierzchniowych Analizę stanu czystości wód powierzchniowych oparto o wyniki badań prowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ) we Wrocławiu według danych zawartych w Raportach o stanie środowiska województwa dolnośląskiego oraz korzystając z wyników pomiarów oraz szczegółowych informacji nt. punktów pomiarowo-kontrolnych rzek, eksploatowanych na terenie Dolnego Śląska, gromadzonych w Wojewódzkiej Bazie Danych AQUA. Rzeka Cicha Woda nie jest badana systematycznie ze względu na nieznaczny wpływ, jaki ma na wody Odry, do której uchodzi. W latach 2004-2006 objęta była badaniami prowadzonymi przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu. Pierwszy punkt pomiarowo-kontrolny znajdował się w km 41,0 powyżej Budziszowa Wielkiego już na terenie gminy Wądroże Wielkie w powiecie legnickim, obrazuje więc wpływ źródeł zanieczyszczeń położnych na terenie gminy na stan czystości rzeki. Drugi punkt pomiarowo kontrolny znajdował się w miejscowości Usza w gminie Ruja. Pomiędzy pierwszym a drugim ppk uchodzi do Cichej Wody (w km 34,0) potok Jarosław [Bober], odwadniający północno- wschodni obszar gminy. Analiza wyników monitoringu w obu powyższych punktach daje możliwość oceny wpływu zanieczyszczeń z terenu gminy Udanin na stan czystości wód rzeki Cicha Woda. Poniższa tabela przedstawia wyniki klasyfikacji ogólnej wód w najbliżej zlokalizowanych punktach monitoringowych. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 42 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Tabela 2.6 Charakterystyka punktów pomiarowo kontrolnych WIOŚ na rzece Cicha Woda

L.p. Rzeka Opis PPK km Gmina Zlewnia Rzędowość 1 Czarna Woda m. Usza 27 Ruja Odra II poniżej Budziszowa Wądroże 2 Czarna Woda 36 Odra II Małego Wielkie

WIOŚ we Wrocławiu, celem ustalenia wynikowej klasyfikacji rzeki w danym przekroju pomiarowo – kontrolnym, przeprowadza badania ok. 60 różnych parametrów z kilku grup wskaźników. Na potrzeby niniejszej analizy wybrano i przedstawiono kilka najbardziej reprezentatywnych parametrów z każdej grupy wskaźników: wskaźniki fizyczne (barwa i odczyn), wskaźniki tlenowe (BZT5 oraz ogólny węgiel organiczny), wskaźniki biogenne (azotany i fosforany), wskaźniki zasolenia (m.in. przewodność), wskaźniki zanieczyszczeń przemysłowych (WWA), wskaźniki biologiczne (chlorofil „a”) oraz mikrobiologiczne (liczba bakterii grupy Coli). Jak wynika z danych przedstawionych w tabeli powyżej Odra w przekroju pomiarowo – kontrolnym poniżej Budziszowa Małego wody rzeki charakteryzują się większym zanieczyszczeniem, niż w ppk w m. Usza. Szczególnie wysokie stężenie osiągają fosforany – jeden z badanych wskaźników biogennych, odpowiedzialnych za procesy eutrofizacji rzek, którego głównym źródłem na obszarach o intensywnej gospodarce rolnej jest nawożenie upraw. Na odcinku pomiędzy pierwszym a drugim ppk rzeka ulega częściowemu samooczyszczeniu. Na przestrzeni analizowanego okresu widać również postępujące pogorszenie czystości wód w obu badanych punktach. Generalnie z danych przedstawionych w tabeli poniżej wynika, że sumaryczna klasa jakości dla analizowanych profili mieści się w IV klasie czystości. Do IV klasy zaliczają się wskaźniki zanieczyszczeń biogennych, bakteriologicznych oraz okresowo barwa. W roku 2007 i 2008 nie kontrolowano czystości wód powierzchniowych w żadnym z wymienionych przekrojów pomiarowo – kontrolnych (ppk). Podsumowując należy stwierdzić, że Cicha Woda należy do zanieczyszczonych już w początkowym źródłowym odcinku, choć na terenie gminy nie ma znaczących źródeł zanieczyszczeń. Jest to wynikiem głownie nieuporządkowane gospodarki ściekowej na tym terenie oraz intensywnej gospodarki rolnej. Niepokojąco w ostatnich latach rosną stężenia azotanów i fosforu ogólnego. Stan ten w znacznej mierze spowodowany jest wpływem źródeł zanieczyszczeń, zarówno punktowych jak i obszarowych, z terenu gminy Udanin. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 43 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Rysunek 2.9 Hydrografia gminy Udanin oraz lokalizacja punktów pomiarowo kontrolnych monitoringu rzeki Cicha Woda [10]

proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 44 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Tabela 2.7 Ocena diagnostyczna badanych parametrów i klasyfikacja ogólna czystości wód rzeki Cicha Woda na terenie gminy Udanin w latach 2004 - 2006 w dwóch punktach monitoringu WIOŚ.

2004 2005 2006 pon. pon. Wyniki monitoringu czystości wód rzeki Cicha Woda pon. Budziszowa Budziszowa m. Usza Budziszowa m. Usza m. Usza Małego Małego Małego Klasy wskaźników Wskaźnik jakości wody Jednostka średnia klasa średnia klasa średnia klasa średnia klasa średnia klasa średnia klasa Barwa mg Pt/l 16 III 15 III 23 IV 21 IV 29 IV 31 IV wskaźniki fizyczne Odczyn pH 8 I 8 I 8 I 8 I 8 I 8 I Tlen rozpuszczony mg O2/l 8 I 9,9 I 7,9 I 9,8 I 9,6 I 10,5 I BZT5 mg O2/l 4,07 III 1,99 I 3,37 III 1,86 I 4,2 III 3,28 III wskaźniki tlenowe ChZT-Mn mg O2/l 5,37 II 4,14 II 5,41 II 4,2 II 4,3 II 4,5 II Ogólny węgiel organiczny mg C/l 6,85 II 7,7 II 7,15 II 6,05 II 7,45 II 6,5 II Azot Kjeldahla mg N/l 1,486 III 0,931 II 1,417 III 0,764 II 2,05 IV 1,285 III Azotany mg NO3/l 18,21 III 29,92 IV 16,08 III 26,09 IV 24 III 26 IV wskaźniki biogenne Azot ogólny mg N/l 5,708 III 7,767 III 5,164 III 6,691 III 7,625 III 7,2 III Fosforany mg PO4/l 1,481 V 0,649 III 2,048 V 0,798 IV 1,028 V 0,473 III Fosfor ogólny mg P/l 0,58 III 0,283 II 0,732 IV 0,323 II 0,405 III 0,198 I wskaźnik zasolenia Przewodność w 20 °C µS/cm 794 II 863 II 783 II 880 II 817 II 959 II Arsen mg As/l 0,00125 I 0,001 I 0,00175 I 0,001 I 0,0005 I b.d. Kadm mg Cd/l 0,0001 I 0,0001 I 0,0001 I 0,0001 I 0,0001 I b.d. Miedź mg Cu/l 0,0018 I 0,0018 I 0,0013 I 0,001 I 0,001 I b.d. metale Ołów mg Pb/l 0,004 I 0,004 I 0,003 I 0,003 I 0,003 I b.d. Rtęć mg Hg/l 0,0001 I 0,0001 I 0,00027 I 0,00025 I 0,00012 I b.d. Żelazo mg Fe/l 0,025 I 0,034 I 0,025 I 0,025 I 0,025 I b.d. wskaźnik zanieczyszczeń przemysłowych WWA (suma) µg/l 0,023 II 0,005 I 0,004 I 0,011 II b.d. b.d. wskaźnik biologiczny Chlorofil "a" µg/l 0,5 I 0,5 I 0,7 I 0,5 I b.d. b.d. L. bakterii gr.coli typu kałowego w 100 ml 5533 IV 6430 IV 7558 IV 4969 IV 12050 IV 8900 IV wskaźniki mikrobiologiczne Liczba bakterii grupy coli w 100 ml 5638 IV 7017 IV 8818 IV 5569 IV 21400 IV 11050 IV klasyfikacja ogólna: IV III IV IV n.o. n.o. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 45 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

2.13 Gospodarka wodno-ściekowa

Głównym zagrożeniem dla jakości wód podziemnych jest – oprócz nadmiernej eksploatacji do celów gospodarczych – przemysł wydobywczy, a pod względem jakości – sposób zagospodarowania i użytkowania terenu (stopień skanalizowania, stacje paliw, składowiska odpadów itp.). Na stan czystości wód powierzchniowych największy wpływ mają zrzuty nie oczyszczonych ścieków komunalnych i przemysłowych oraz spływy powierzchniowe z użytków rolnych. Poprawa lub pogorszenie stanu gospodarki komunalnej w gminie mają zatem bezpośredni wpływ na jakość środowiska przyrodniczego. Na terenie Gminy eksploatowane są 2 ujęcia (wodociąg Lusina i wodociąg Ujazd Górny). Woda z wodociągu Lusina dostarczana jest do 14 miejscowości za pomocą układu pompowego z wieżą ciśnień (2 zbiorniki o łącznej pojemności 300m3), następnie rozprowadzona jest grawitacyjnie. Woda z ujęć jest dobrej jakości i nie wymaga uzdatniania. Natomiast woda z wodociągu Ujazd Górny zasila 5 miejscowości z pomocą układu hydroforowego pomp tłoczących. Woda pobierana z ujęć nie jest najlepszej jakości, wobec czego wodociąg posiada stacje uzdatniania wody. Woda przechodzi tam przez system 9 filtrów, po 3 w układzie tj. odkwaszanie, odżelazianie z napowietrzaniem oraz odmanganianie. Istniejący system jest sprawny i zapewnia w wystarczającym stopniu realizacje potrzeb w zakresie zaopatrzenia ludności w wodę do picia. Gmina zwodociagowana jest w 99,5% i poza jednym przysiółkiem (Dabki) wymagającym podłączenia do sieci wodociągowej nie przewiduje się inwestycji w tym zakresie. Z uwagi natomiast na spodziewany wzrost produkcji rolniczej przewiduje się konieczność utworzenia rezerwowego ujęcia wody dla wodociągu Lusina. Gmina posiada sieć wodociągową, a podmiotem zarządzającym siecią jest sama gmina. Długość sieci wynosi 117,3 km; istnieje tu 7 eksploatowanych podziemnych ujęć wody, z tego 4 w Lusinie i 3 w Ujeździe Górnym. W gminie nie ma ujęć powierzchniowych. Sumaryczna wydajność eksploatacyjna ujęć wody wynosi 1600 m3/ dobę. Stacja uzdatniania wody istnieje w Ujeździe Górnym. Istniejąca siec liczy sobie 10-15 lat, wiec jest w dobrym stanie technicznym. Głównymi odbiorcami wodociągów są gospodarstwa domowe - 1491 (95,8%), znacznie mniejsza grupę stanowią odbiorcy komunalni i przedsiębiorcy lub rzemieślnicy (odpowiednio 28 odbiorców - 1,8% i 37 odbiorców - 2,4%). Do 5 gospodarstw domowych (16 osób) nie dostarczana jest jeszcze woda. Jakość wody pitnej jest oceniana jako dobra. Ubytki wody na sieci wynoszą 81500 m3/rok. Zużycie wody na cele przemysłowe jest niewielkie i wynosi 18500 m3/rok, a na cele bytowo – gospodarcze - 159400 m3/rok. W przeciwieństwie do bardzo wysokiego stopnia zwodociągowania Gminy, wyposażenie poszczególnych jednostek osadniczych w systemy kanalizacyjne jest wysoce niewystarczające. Długość sieci kanalizacyjnej wynosi jedynie 24,5 km, i jest to siec sanitarna. Gmina nie posiada kanalizacji deszczowej. Jedynie wsie Udanin i Piekary maja kanalizacje, do której podłączona jest większość mieszkańców. W kilku innych wsiach istnieją lokalne kanalizacje w ramach zakładów przemysłowych i obiektów użyteczności publicznej, obejmują one swoim zasięgiem jednak tylko niewielka cześć mieszkańców. Cześć ścieków odprowadzana jest bezpośrednio do zarurowanych rowów przydrożnych lub rowów melioracyjnych. Obecnie w kanalizacje sanitarna wyposażone są następujące wsie: Piekary – 90% skanalizowania, Udanin – 80% skanalizowania, cześć Ujazdu Górnego, osiedle PGR w Karnicach i cześć wsi Jarosław. Tylko we wsiach Udanin i Piekary kanalizacja obejmuje swym zasięgiem całość wsi, w pozostałych miejscowościach ma ona charakter fragmentaryczny i grawitacyjny. Stopień skanalizowania Gminy w odniesieniu do liczby mieszkańców wynosi 21%. Siec jest w trakcie rozbudowy, a jej wiek obecnie to od 2 do 12 lat. Odbiorcy kanalizacji to przede wszystkim gospodarstwa domowe (402 gospodarstwa; 94,6%). Podobnie jak w przypadku sieci wodociągowej, marginalna grupę stanowią odbiorcy komunalni (12 odbiorców; 2,8%) i przedsiębiorcy lub rzemieślnicy (11 odbiorców; 2,6%). proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 46 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

443 gospodarstw na terenie gminy posiada indywidualne oczyszczalnie ścieków (szamba przydomowe, przyzagrodowe). Oczyszczalnia ścieków gminy znajduje się w Piekarach. Została ona zbudowana w 2001 roku, a jej projektowana moc przerobowa wynosi 730 m3 na dobę. Ilość oczyszczanych ścieków/dobę wynosi 140 m3 na dobe. Gmina planuje budowę sieci rozdzielczej we wsi Lusina, oraz budowę kanalizacji we wsiach Lasek i Goscisław.

Rysunek 2.10 Stosunek zużycia wody do ilości odprowadzanych ścieków komunalnych i przemysłowych, w latach 2006-2008, wg GUS

200,0 /rok 3 150,0 dam

100,0

50,0

0,0 2005 2006 2007 2008 ścieki odprow adzane, w ymagające oczyszczania ścieki oczyszczane ścieki nieoczyszczane eksploatacja sieci w odociągow ej

Rysunek 2.11 Ładunki zanieczyszczeń w ściekach komunalnych po oczyszczeniu, w latach 2006- 2008, wg GUS

[kg/rok] 8 000

6 000

4 000

2 000

0 2005 2006 2007 2008

ChZT BZT5 zawies ina fosfor ogólny azot ogólny

Tabela poniżej prezentuje zbiorczą charakterystykę stanu gospodarki wodno- ściekowej w gminie w okresie 2006 – 2008 r. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 47 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Tabela 2.8 Charakterystyka zbiorcza gospodarki wodno-ściekowej w gminie, w okresie 2005 – 2008, wg GUS J. m. 2005 2006 2007 2008 KOMUNALNE OCZYSZCZALNIE ŚCIEKÓW Obiekty komunalne oczyszczalnie z podwyższonym usuwaniem biogenów ob. 1111 Wielkość (przepustowość) oczyszczalni wg projektu oczyszczalnie z podwyższonym usuwaniem biogenów m3/dobę 250 250 250 750 Równoważna liczba mieszkańców ogółem osoba 4 000 4 000 4 000 4 000 Ścieki oczyszczane odprowadzane ogółem dam3/rok 34,738,1 44,3 45,6 oczyszczane łącznie z wodami infiltracyjnymi i ściekami dowożonymi dam3/rok 5974 65 66 oczyszczane razem dam3/rok 32 37 43 44 oczyszczane z podwyższonym usuwaniem biogenów dam3/rok 32 37 43 44 oczyszczane biologicznie i z podwyższonym usuwaniem biogenów w % ścieków ogółem % 92,2 97,1 97,1 96,5 Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie wg lokalizacji ogółem osoba - 2 003 2 016 2 380 na wsi osoba - 2 003 2 016 2 380 Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ogółem osoba 2 003 2 003 2 016 2 380 z podwyższonym usuwaniem biogenów osoba 2 003 2 003 2 016 2 380 Ładunki zanieczyszczeń w ściekach po oczyszczeniu BZT5 kg/rok 354 883 862 211

ChZT kg/rok 1 888 2 723 2 556 3 041 zawiesina kg/rok 354 810 648 264 azot ogólny kg/rok 1 557 2 436 0 0 fosfor ogólny kg/rok 460 603 0 0 Osady wytworzone w ciągu roku ogółem t 50 60 81 88 składowane razem t 50 60 0 0 magazynowane czasowo t 0 0 81 88 proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 48 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

J. m. 2005 2006 2007 2008 ZUŻYCIE WODY I OCZYSZCZALNIE ŚCIEKÓW Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności ogółem dam3/rok 180,4 180,1 177,9 169,0 eksploatacja sieci wodociągowej dam3/rok 180,4180,1 177,9 169,0 gospodarstwa domowe dam3/rok 141,3 159,3 159,4 156,1 Komunalne i przemysłowe oczyszczalnie ścieków oczyszczalnie ogółem ob. 1111 z podwyższonym usuwaniem biogenów ob. 1111 przepustowość ogółem m3/dobę 250 250 250 750 z podwyższonym usuwaniem biogenów m3/dobę 250 250 250 750 ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków miejskich i wiejskich ogółem osoba 2 003 2 003 2 016 2 380 z podwyższonym usuwaniem biogenów osoba 2 003 2 003 2 016 2 380 Wielkość oczyszczalni komunalnych w RLM ogółem osoba 4 000 4 000 4 000 4 000 Ścieki wymagające oczyszczania odprowadzone do wód lub do ziemi ogółem dam3 34,7 38,1 44,3 45,6 oczyszczane razem dam3 32 37 43 44 oczyszczane z podwyższonym usuwaniem biogenów dam3 32 37 43 44 nieoczyszczane razem dam3 2,7 1,1 1,3 1,6 nieoczyszczane odprowadzone siecią kanalizacyjną dam3 2,71,1 1,3 1,6 oczyszczane biologicznie, chemicznie i z podwyższonym usuwaniem biogenów w % ścieków wymagających oczyszczania % 92,2 97,1 97,1 96,5

proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 49 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

2.14 Ochrona przed powodzią

Gmina Udanin nie leży w zasięgu wody powodziowej 1% występującej statystycznie raz na sto lat. Nie była też dotknięta w lipcu 1997 r. klęską powodzi. Cieki stwarzające zagrożenie powodziowe to: Cicha Woda, Jarosławiec, Pielaszkowicki Potok. Większość wsi położonych nad brzegami rzek jest narażona na lokalne podtopienia w przypadku podwyższonych stanów rzek wywołanych intensywnymi opadami lub nagłymi roztopami. Planem ewakuacji na wypadek powodzi objęte są następujące wsie: Piekary, Różana, Ujazd Dolny, Ujazd Górny, Pielaszkowice, Jarosław, Lusina, Drogomiłowice.

2.15 Warunki klimatyczne

Obszar Gminy Udanin należy do najcieplejszych rejonów Polski ze średnią temperaturą w roku 8,0 do 8,7°C. Średni opad roczny waha się w granicach 500 – 600 mm. Klimat ma charakter przejściowy z przeważającym wpływem klimatu oceanicznego. Dominują wiatry zachodnie.

Rysunek 2.12 Średnia roczna temperatura dla stacji IMGW w Legnicy

Rysunek 2.13 Średni roczny opad dla stacji IMGW w Legnicy

proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 50 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Charakterystykę wiatrów, występujących na opisywanym terenie, przedstawiono na Rysunku poniżej w postaci rocznej róży wiatrów dla stacji meteorologicznej w Legnicy (wg katalogów IMGW). Przeważają wiatry o kierunku zachodnim. Najmniejszym udziałem charakteryzują się wiatry północne.

Rysunek 2.14 Roczna róża wiatrów (na podstawie danych ze stacji meteorologicznej w Legnicy)

2.16 Jakość powietrza

Na stan czystości powietrza na terenie gminy Udanin mają wpływ: - emisja zanieczyszczeń ze źródeł energetyczno-grzewczych i technologicznych zlokalizowanych na obszarze gminy, - emisja zanieczyszczeń komunikacyjnych – powstających podczas spalania paliw w silnikach samochodowych, - napływ zanieczyszczeń z ośrodków przemysłowych zlokalizowanych poza terenem gminy, - warunki meteorologiczne wpływające na rozprzestrzenianie zanieczyszczeń powietrza, - ukształtowanie powierzchni terenu i jego zagospodarowanie. Rozkład wielkości emisji zanieczyszczeń powietrza na danym obszarze jest ściśle uzależniony od stopnia jego uprzemysłowienia oraz rodzaju spalanych paliw. Gmina nie jest zgazyfikowana, co utrudnia prowadzenie zarówno gospodarstw domowych, jak i działalności gospodarczej. Stan zanieczyszczenia powietrza jest jednym z najbardziej zmiennych stanów środowiska. W znaczącym stopniu zależy od wielkości chwilowych emisji ze źródeł zlokalizowanych na danym terenie oraz od wielkości transgranicznej migracji zanieczyszczeń. Rozprzestrzenianie zanieczyszczeń w atmosferze determinowane jest warunkami meteorologicznymi, w tym intensywnością turbulencji wywołanej czynnikami mechanicznymi i termicznymi oraz własnościami fizyczno-chemicznymi atmosfery.

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu dokonuje corocznej oceny jakości powietrza w województwie dolnośląskim. Celem oceny jest uzyskanie informacji o stężeniach zanieczyszczeń na obszarze wyznaczonych stref i dokonanie klasyfikacji w oparciu o przyjęte kryteria – dopuszczalny poziom substancji w powietrzu oraz poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji, określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów. Klasyfikacja jest podstawą do podjęcia decyzji o potrzebie działań na rzecz poprawy jakości powietrza w strefie (opracowanie programów ochrony powietrza). Oceny dokonuje się uwzględnieniem dwóch kryteriów: ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi, ustanowionych ze względu na ochronę roślin. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 51 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Lista zanieczyszczeń uwzględnionych w ocenie rocznej dokonywanej pod kątem spełnienia kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia obejmuje: benzen C6H6, dwutlenek azotu NO2, dwutlenek siarki SO2, ołów Pb, tlenek węgla CO, ozon O3, pył zawieszony PM10

Do zanieczyszczeń uwzględnionych w ocenie rocznej dokonywanej pod kątem spełnienia kryteriów określonych w celu ochrony roślin zalicza się: dwutlenek siarki SO2, dwutlenek siarki SO2, tlenki azotu NOx, ozon O3. Na terenie Gminy Udanin badania jakości powietrza prowadzone były przez WIOŚ we Wrocławiu w latach 2006 i 2007, w jednym punkcie pomiarowym, u miejscowości Udanin, w oparciu o pasywną stację pomiarową. Poniżej przedstawione zostały wyniki badań. Każdego roku badano stężenie dwutlenku azotu oraz dwutlenku siarki. Wyniki pomiarów przedstawiają poniższe tabele oraz wykresy. W 2008 r. nie prowadzono monitoringu jakości powietrza na terenie gminy.

Tabela 2.9 Wyniki pomiarów dwutlenku siarki [µg/m3] w latach 2006 – 2007 w gminie Udanin

średnia średnia w sez. średnia w sez. Rok pomiaru roczna grzewczym pozagrzewczym

2006 9,9 16,4 3,5 2007 6,2 11,2 1,3

Tabela 2.10 Wyniki pomiarów dwutlenku azotu [µg/m3] w latach 2006 – 2007 w gminie Udanin

średnia w sez. średnia w sez. Rok pomiaru średnia roczna grzewczym pozagrzewczym

2006 12,1 15,8 8,5 2007 12,7 16,1 9,3

Rysunek 2.15 Wyniki pomiarów dwutlenku siarki [µg/m3] w latach 2006 – 2007 w gminie Udanin

[µg/m3] średnia w sez. grzewczym WYNIKI POMIARÓW SO2

30,0 średnia roczna średnia w sez. pozagrzewczym 20,0

10,0

0,0 2006 2007 proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 52 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Rysunek 2.16 Wyniki pomiarów dwutlenku azotu [µg/m3] w latach 2006 – 2007 w gminie Udanin

3 [µg/m ] średnia w s ez. grzewczym WYNIKI POMIARÓW NO2 40,0 średnia roczna średnia w sez. pozagrzewczym 30,0

20,0

10,0

0,0 2006 2007

dopuszczalny poziom średnioroczny NO2 dla obszaru kraju

Wyniki badań jakości powietrza na terenie gminy Udanin wykazały dobrą i bardzo dobrą jakość powietrza w odniesieniu do norm obowiązujących dla dwutlenku siarki oraz dwutlenku azotu. Nie zanotowano przekroczeń. Wyniki ogólnej klasyfikacji strefy średzkiej przedstawia poniższa tabela.

Tabela 2.11 Klasyfikacja strefy średzkiej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych dla ochrony zdrowia

Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń Klasa działania rok ogólna wynikające z

SO2 NO2 PM10 Pb As Ni Cd B(a)P C6H6 CO O3 strefy klasyfikacji 2005 A A A A n.o. n.o. n.o. n.o. A A A A

2006 A A A A n.o. n.o. n.o. n.o. A A C C POP (PM10, O3) 2007 AACAAAAAAAn.o.n.o.POP (PM10)

2008 AAAAAAAAAACn.o.POP (O3) n.o. - nie określono

2.17 Hałas

Hałas jest zanieczyszczeniem środowiska, charakteryzującym się dużą ilością i różnorodnością źródeł oraz powszechnością występowania. Nadmierny hałas może wywoływać niekorzystne zmiany w organizmie człowieka. Powoduje on między innymi zaburzenia snu i wypoczynku, wpływa niekorzystnie na układ nerwowy, utrudnia pracę i naukę, zwiększa podatność na choroby psychiczne. Stan środowiska, ze względu na jego zanieczyszczenia hałasem, określa się za pomocą tzw. klimatu akustycznego. Klimat akustyczny jest to zespół zjawisk akustycznych kształtowanych przede wszystkim przez źródła hałasu takie jak: - transport drogowy, kolejowy, lotniczy; - przemysł (zakłady przemysłowe, rzemieślnicze, usługowe); - przesył energii elektrycznej o wysokich napięciach. Najczęściej klimat akustyczny ocenia się ilościowo przy pomocy równoważnego poziomu dźwięku A (LAeq), wyrażonego w decybelach [dB], będącego poziomem uśrednionym w funkcji czasu. Dopuszczalne wartości poziomów dźwięku w środowisku określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. Nr 120, poz. 826). proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 53 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Na obszarze województwa Dolnośląskiego systematyczny monitoring poziomu hałasu wzdłuż głównych tras komunikacyjnych nie jest prowadzony. Za względu na brak obwodnic drogowych wzdłuż głównych ciągów krajowych wiele ulic wewnątrzmiejskich przenosi ruch tranzytowy, który nakładając się z ruchem lokalnym powoduje zatłoczenie ulic i znaczny wzrost hałasu komunikacyjnego. Na obszarach wiejskich hałas związany jest przede wszystkim z istniejącymi trasami komunikacyjnymi o dużym natężeniu ruchu.

2.18 Promieniowanie elektromagnetyczne

Ustawa Prawo ochrony środowiska w Tytule II „Ochrona zasobów środowiska” w dziale VI Ochrona przed polami elektromagnetycznymi określa zasady ochrony przed polami elektromagnetycznymi. Ochrona ta polega na utrzymaniu poziomów pól poniżej poziomów dopuszczalnych oraz zmniejszaniu pól elektromagnetycznych do co najmniej dopuszczalnych wartości (art. 121 w/w ustawy). W dniu 30 października 2003 Minister Środowiska wydał rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymywania tych poziomów (Dz. U. nr 192, poz. 1883). Zgodnie z powyższym rozporządzeniem dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w miejscach dostępnych dla ludności wynoszą:

f – częstotliwość wyrażona w jednostkach podanych w kolumnie 1.

Dla przykładu, na terenach przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową składowa elektryczna elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego o częstotliwości 50Hz (częstotliwość sieci elektroenergetycznej) nie może przekraczać wartości 1kV/m, zaś składowa magnetyczna – 60A/m. W innych miejscach dostępnych dla przebywania ludzi, natężenie takiego pola elektrycznego nie może przekraczać wartości granicznej 10kV/m, a magnetycznej składowej pola – 80 A/m. Normy powyższe nie dotyczą miejsc niedostępnych dla ludzi. Źródłami pola elektromagnetycznego powodującego przekroczenie wartości dopuszczalnych na terenach zamieszkałych mogą być linie przesyłowe oraz stacje elektroenergetyczne dla napięć 110 kV i wyższych. Jednocześnie prowadzący instalację oraz użytkownik urządzenia emitującego pola elektromagnetyczne, które są stacjami elektroenergetycznymi lub napowietrznymi liniami elektroenergetycznymi o napięciu znamionowym nie niższym niż 110 kV, lub instalacjami radiokomunikacyjnymi, radionawigacyjnymi lub radiolokacyjnymi, emitującymi pola elektromagnetyczne, których równoważna moc promieniowana izotropowo wynosi nie mniej niż 15 W, emitującymi pola elektromagnetyczne o częstotliwościach od 30 kHz do 300 GHz, są obowiązani do wykonania pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku: 1) bezpośrednio po rozpoczęciu użytkowania instalacji lub urządzenia; 2) każdorazowo w przypadku zmiany warunków pracy instalacji lub urządzenia, w tym zmiany spowodowanej zmianami w wyposażeniu instalacji lub urządzenia, o ile zmiany te proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 54 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

mogą mieć wpływ na zmianę poziomów pól elektromagnetycznych, których źródłem jest instalacja lub urządzenie. Zagrożenia promieniowaniem niejonizującym mogą być także spowodowane przez urządzenia radiokomunikacyjne, które wytwarzają pola elektromagnetyczne w zakresie częstotliwości od 0,003 do 300 000 MHz. Do urządzeń takich należą między innymi stacje bazowe telefonii komórkowej. Maszty wsporcze (także kominy), u szczytu których montuje się anteny nadawcze cyfrowej telefonii komórkowej promieniują energie elektromagnetyczną o częstotliwościach od 450 do 1800 MHz. Moc anteny jest niewielka, rzędu 40 - 60dBm (120 - 180mW) Z reguły, na jednym maszcie umieszcza się kilka takich anten. Uwarunkowanie te powodują, że zagrożenie promieniowaniem niejonizującym przy powierzchni ziemi nie występuje i to zarówno tuż przy maszcie, jak i w większych odległościach. Gęstość mocy emitowanej przez anteny w punkcie zlokalizowanym pod masztem na wysokości 2m od gruntu nie przekracza 1mW/m2 (= 0,0000001 W/m2 przy normie równej 0,1 W/m2 ). Do oceny poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku zobowiązane z ramienia wojewody są także Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska, które mają obowiązek prowadzić takie badania w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (POŚ, art. 123). Jak dotąd badania na terenie Gminy Udanin nie były prowadzone. Niemniej można przypuszczać, że aktualnie miejscami niesprzyjającymi dla ludności gdzie występują pola elektromagnetyczne są linie wysokiego napięcia Na terenie gminy występują dwie stacje przekaźnikowe telefonii komórkowej: • stacja bazowa telefonii komórkowej sieci Era DĘBIKI - zlokalizowana nieopodal miejscowości Konary. • stacja bazowa PTK CENTERTEL – zlokalizowana w Sokolnikach.

2.19 Edukacja ekologiczna

Droga do racjonalnego gospodarowania środowiskiem i jego zasobami naturalnymi prowadzi przede wszystkim przez świadomość ekologiczną społeczności zamieszkującej dany obszar, w tym przypadku społeczność gminy Udanin. Ocena poziomu świadomości ekologicznej społeczności danego obszaru nie jest sprawą łatwą, gdyż nie istnieje żadna miarodajna skala, którą można by tu zastosować. Dojrzewanie świadomości ekologicznej następuje poprzez proces jej rozbudzania i kształtowania. Działania w kierunku szerzenia świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży na terenie gminy Udanin podjęli dyrektorzy i pracownicy lokalnych szkół. Dyrekcja i nauczyciele Szkoły Podstawowej w Udaninie, po konsultacjach z uczniami szkoły wdrożyli program ekologiczny o nazwie „Młodzi Ekolodzy – to My”. Wśród imprez przekazujących treści ekologiczne dużym zainteresowaniem cieszy się organizowany z inicjatywy szkoły, przy współpracy ze Starostwem Powiatowym w Środzie Śląskiej i Urzędem Gminy w Udaninie, Powiatowy Przegląd Małych Form Teatralnych o tematyce ekologiczno – zdrowotnej. Do udanych akcji ekologicznych należą również Akcja Sprzątania Świata oraz „I Ty posadź swoje drzewko”. Wielu uczniów chętnie uczestniczy w konkursach plastycznych i wycieczkach, których celem jest obserwowanie skutków działalności człowieka oraz aktywny wypoczynek i poznanie ciekawych pod względem przyrodniczym miejsc na terenie gminy i województwa. Uczniowie szkoły biorą również udział w konkursie „Najpiękniejsza ptasia stołówka” wykonując karmniki i dokarmiając ptaki w okresie zimowym. Zdaniem pomysłodawczyni programu „Młodzi Ekolodzy - to My” realizacja działań ekologicznych wpłynęła na podniesienie umiejętności i wiedzy z zakresu ekologii wychowanków szkoły. Gimnazjum w Ujeździe Górnym prowadzi również wśród społeczności szkolnej szereg działań w zakresie edukacji ekologicznej. W uznaniu osiągnięć szkoły w dziedzinie działań ekologicznych Kuratorium Oświaty we Wrocławiu zaprosiło szkołę do wzięcia udziału proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 55 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

w I Dolnośląskiej Konferencji Ekologicznej (w ramach obchodów Międzynarodowego Dnia Ochrony Środowiska). Uczniowie szkoły biorą aktywny udział w realizacji powiatowych programów z zakresu ekologii i promocji zdrowia, w tym w akcjach „Sprzątanie świata”. Realizują również program odzysku puszek aluminiowych oraz zbiórkę zużytych baterii. Gimnazjum w Udaninie zgłosiło także swój udział w programie „Szkoły dla Ekorozwoju na Dolnym Śląsku – Zadbajmy o wspólną przestrzeń”, w ramach którego został zrealizowany projekt pod nazwą „Koniczynka”, którego celem jest stworzenie przy szkole ogrodu kwiatowego do celów dydaktyczno – wychowawczych, objecie opieką opuszczonych klombów na terenie gminy Udanin, zalesienie terenu przy stawie w Ujeździe Górnym. Realizacja tego projektu ma również na celu zwrócenie uwagi na terapeutyczną funkcję przyrody oraz integrację społeczności szkolnej i lokalnej wokół działań ekologicznych. Szkoła bierze również udział w ogólnopolskich konkursach i projektach ekologicznych m.in.: „Zielony Pakiet”, „Ekologia w Unii-My w Unii” (wyróżnienie prac uczniów) jak również organizuje wyjazdy młodzieży na zajęcia laboratoryjne (badania jakości wody i gleby) i terenowe (Wąwóz Myśliborski, wyjazdy dofinansowuje Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych).

Na terenie gminy Udanin swoją działalność prowadzi Fundacja Ekologiczna „Zielona Akcja”, realizująca działania edukacyjne wspierające funkcjonowanie systemu selektywnej zbiórki odpadów na terenie gminy Udanin. Są to m.in. - Warsztaty szkoleniowe skierowane do nauczycieli z placówek oświatowych z terenu gminy. Warsztaty pokazują podstawową wiedzę o odpadach dotyczącą gminy, Dolnego Śląska, kraju; pokazują nowoczesne metody edukacji odpadowej, umożliwiają zaplanowanie działań placówki w zakresie edukacji rodziców. Nauczyciele otrzymają podręcznik „Myślę więc segreguję”, oraz ulotki edukacyjne do przekazywania uczniom i rodzicom. - Bezpłatnie przeprowadzone spotkanie szkoleniowe kierowane do sołtysów i radnych n/t selektywnej zbiórki odpadów - Opracowanie i wydanie ulotki edukacyjnej – instrukcji do segregacji odpadów. W instrukcji zostaną zawarte podstawowe informacje dotyczące zasad postępowania z odpadami. Instrukcja powinna zostać przekazana przez służby komunalne do wszystkich gospodarstw domowych. - Opracowanie zmian do uchwały o zachowaniu porządku i czystości w gminie związanych z selektywną zbiórką odpadów - Opracowanie informacji na strony www

Jednocześnie Fundacja nieodpłatnie przekazała 100 egzemplarzy ulotek na temat postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym.

proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 56 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

3. PRIORYTETY EKOLOGICZNE GMINY UDANIN

Polityka ekologiczna jest to świadoma i celowa działalność władz różnych szczebli w odniesieniu do środowiska przyrodniczego. Polityka określa cele, metody środki zarządzania środowiskiem. Niniejszy Program kontynuuje główne założenia prowadzonej do tej pory polityki ekologicznej, poprzez aktualizację generalnych celów i kierunków działań poprzedniego Programu Ochrony Środowiska, wynikających bezpośrednio ze Strategii Rozwoju Powiatu Średzkiego Śląskiego :

1. Osiągnięcie stanu najwyższej czystości rzek i potoków w powiecie poprzez: - budowę wystarczającej ilości oczyszczalni ścieków na odpowiednim poziomie technicznym (wraz z ewentualnymi kolektorami i sieciami kanalizacyjnymi), - rozwój przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach, gdzie nie będą budowane sieci kanalizacyjne. 2. Optymalne zabezpieczenie terenów, ludności i infrastruktury technicznej przed zniszczeniem przez powódź poprzez: - prowadzenie Lokalnego Systemu Ochrony Przeciwpowodziowej. 3. Doprowadzenie do najwyższej czystości powietrza poprzez: - gazyfikację powiatu, - likwidację niskiej emisji przez źródła odnawialne. 4. Ochrona gleb przed degradacją i ich ubywaniem poprzez rekultywacje gleb zdegradowanych. 5. Racjonalna gospodarka odpadami (minimalizacja ich ilości, wykorzystywanie surowców wtórnych). 6. Zachowanie dziedzictwa przyrodniczego poprzez: - zachowanie na obszarach wiejskich terenów o wysokiej wartości ekologicznej, - wspieranie obszarów nieskażonych i ekologicznych metod produkcji rolnej.

Proponuje się kontynuowanie obranej w ramach poprzedniego Programu polityki ekologicznej gminy, jako że przyjęte wcześniej cele strategiczne prowadzą do osiągnięcia poprawy stanu środowiska przyrodniczego, którego analizę przedstawiono w pierwszej części Programu, a także pozostają w zgodzie z podstawowymi dokumentami: – Polityką Ekologiczną Państwa na lata 2009 - 2012 – Programem Ochrony Środowiska dla Województwa Dolnośląskiego – Programem Ochrony Środowiska dla Powiatu Średzkiego

Zarówno przyjęta polityka ekologiczna, jak i poszczególne cele i działania sformułowane w niniejszej aktualizacji Programu pozostają również w zgodzie ze Strategią Rozwoju Gminy Udanin 2008 – 2013. Biorąc pod uwagę powyższe uwarunkowania oraz wniosku z analizy stanu aktualnego poszczególnych sektorów gospodarki oraz komponentów środowiska przyrodniczego, przyjęto następujące priorytety ekologiczne w zakresie ochrony i poprawy stanu środowiska na terenie Gminy Udanin: Priorytet 1 – Budowa sieci kanalizacyjnej na terenach nie skanalizowanych Priorytet 2 – Gazyfikacja gminy Priorytet 3 – Redukcja niskiej emisji oraz emisji komunikacyjnej Priorytet 4 – Budowa chodników i ścieżek rowerowych Priorytet 5 – Ochrona różnorodności biologicznej na obszarach cennych przyrodniczo Priorytet 5 – Zwiększenie lesistości Priorytet 6 – Zwiększenie wykorzystywania odnawialnych źródeł energii. W ramach każdego priorytetu wyznaczono cele ekologiczne średniookresowe do 2017 r. oraz krótkookresowe do 2013 r., kierunki działań oraz działania inwestycyjne proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 57 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

i pozainwestycyjne, zapewniające realizację przyjętych priorytetów ekologicznych. Wszystkie cele strategiczne podzielone zostały na bloki tematyczne, wzorem Polityki Ekologicznej Państwa: I. CELE I ZADANIA O CHARAKTERZE SYSTEMOWYM II. OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY III. JAKOŚĆ ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWO EKOLOGICZNE IV. ZRÓWNOWAŻONE WYKORZYSTANIE SUROWCÓW, MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 58 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

4. CELE I ZADANIA O CHARAKTERZE SYSTEMOWYM

Podstawowym powodem włączenia do polityki ekologicznej celów i zadań o charakterze systemowym, wzorem Polityki Ekologicznej Państwa, jest potrzeba wzmacniania systemu zarządzania ochroną środowiska, między innymi poprzez włączenie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych. Systemowe zarządzanie środowiskiem oznacza zarządzanie w powiązaniu z procesami użytkowania, ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego. Podstawą Zarządzania systemowego jest „wyjście poza…”, spojrzenie z szerszej perspektywy, planowanie długoterminowe i zdolność do przewidywania uwzględniająca szerszy kontekst niż tylko „własne podwórko”. Prowadzi to do głębszego zrozumienia złożonych procesów i rządzących nimi mechanizmów, pozwala rozpatrywać pozornie odosobnione zdarzenia całościowo zgodnie z zasadą „przyczyna i skutek oddzielone są od siebie w czasie i przestrzeni”. Nie ma zarządzania strategicznego bez zarządzania systemowego. Dlatego też dla prowadzenia efektywnej ochrony środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju niezbędne jest określenie celów o charakterze systemowym. Podejście systemowe do zarządzania środowiskiem obejmuje niektóre sektory rozwoju społeczno-gospodarczego, mające istotny bezpośredni wpływ na stan środowiska przyrodniczego: 1. System transportowy 2. Rolnictwo 3. Turystyka i rekreacja 4. Przemysł 5. Edukacja ekologiczna 6. Gospodarka odpadami

Cele i zadania o charakterze systemowym mają naturę międzysektorową, co oznacza, że stopień ich wdrożenia zależy od aktywności instytucji publicznych z różnych sektorów, administracji rządowej i samorządowej oraz innych podmiotów. W przypadku każdego kierunku rozwojowego wzięto pod uwagę stan aktualny i widoczne tendencje zmian, przedstawione w rozdziale drugim niniejszego opracowania. Kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju sformułowano średnioterminowe cele zintegrowane z ochrona środowiska, następnie wytyczne realizacji celów, w tym działania minimalizujące ewentualne zagrożenia dla stanu środowiska wynikające z danego kierunku rozwojowego. Opracowując poniższy rozdział wykorzystano propozycje zawarte w dostępnych aktualnych dokumentach planistycznych (sektorowych Planach i Programach), WPI oraz dokumentach planistycznych powiatu i województwa, uzupełnione przez zespół autorski. W niektórych rozdziałach scharakteryzowano możliwości finansowania, odnoszące się do konkretnej dziedziny rozwoju, na podstawie dokumentu: „Linia demarkacyjna pomiędzy Programami Operacyjnymi Polityki Spójności, Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybackiej”, uwzględniającego ustalenia z IV posiedzenia KK NSRO z dnia 17 grudnia 2008 r. Demarkację kwotową (w przypadku podania kwot w obu kolumnach tabeli charakteryzującej źródła finansowania z Programów Operacyjnych Polityki Spójności) należy rozumieć w sposób, zgodnie z którym projekty w ramach RPO będą realizowane poniżej danej kwoty, natomiast w programach krajowych – w kwocie równej i wyższej od podanej. Kryterium kwotowe demarkacji w ramach krajowych oraz regionalnych programów operacyjnych określa się na poziomie całkowitej kwoty wydatków kwalifikowanych (zgodnie z zasadami kwalifikowalności wydatków dla poszczególnych programów operacyjnych). proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 59 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

4.1 System transportowy Główny cel strategiczny Budowa i modernizacja sieci drogowej z towarzyszącą infrastrukturą oraz rozwój alternatywnych rodzajów transportu

4.1.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku

Cele średniookresowe 1) Osiągnięcie dobrego stanu technicznego dróg i pozostałej infrastruktury drogowej. 2) Zwiększenie roli transportu rowerowego w modelu komunikacji zbiorowej. 3) Budowa chodników i parkingów na terenie gminy.

Transport drogowy Według przewidywań do roku 2015 transport drogowy będzie podstawowym rodzajem transportu, co wiąże się ze wzrostem natężenia ruchu, w tym również ruchu tranzytowego. Stan techniczny dróg odgrywa znaczną i często niedocenianą rolą w bezpieczeństwie ruchu drogowego. Statystyki zdarzeń drogowych bardzo rzadko jako ich przyczynę wskazują stan techniczny drogi. Służby odpowiedzialne zarządców dróg często podkreślają że nawet jeżeli nie przekłada się on wprost na ilość wypadków to odgrywa znaczącą i niedocenianą rolę przy kolizjach a przede wszystkim w komforcie poruszania się po drogach publicznych. Niewłaściwy stan drogi czy złe oznakowanie może być przyczyną popełniania błędów przez kierujących. Transport kolejowy Zgodnie z ogólną polityką transportową Państwa przewiduje się, że transport kolejowy w perspektywie 2010 roku nie będzie się rozwijał w sposób intensywny. Prognozy są raczej niekorzystne dla ruchu regionalnego i lokalnego. Maleje również znaczenie transportu kolejowego w połączeniach lokalnych. Może to powodować stopniową likwidację lokalnych połączeń kolejowych. Należy zaznaczyć, że zwiększenie wykorzystania transportu kolejowego i przewozów regionalnych byłoby korzystne dla ochrony środowiska – pozwoliłoby na zmniejszenie natężenia ruchu samochodów ciężarowych na drogach, a więc jednocześnie na: zmniejszenie hałasu komunikacyjnego, zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza oraz spadek ryzyka poważnych awarii drogowych. Transport rowerowy W transporcie rowerowym należy rozróżnić jego funkcję komunikacyjną oraz turystyczno – rekreacyjną. W komunikacji zbiorowej istotna jest realizacja systemu ścieżek rowerowych na terenach miejskich, szczególnie w mieście Gmina Udanin. Dla podniesienia bezpieczeństwa należy dążyć do segregacji ruchu kołowego i pieszego. Czynnikiem stymulującym powstawanie ścieżek rowerowych jest wprowadzenie wymogu uwzględniania ich budowy przy okazji nowych inwestycji oraz generalnych remontów dróg i ulic. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 60 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Główne zagrożenia środowiska: Drogi kołowe należą do liniowych źródeł zanieczyszczeń. Wzdłuż dróg odnotowuje się zwiększoną koncentrację zanieczyszczeń w atmosferze, a także w gruntach, ciekach powierzchniowych i zbiornikach wodnych zlokalizowanych przy nich. Największe natężenie ruchu odnotowuje się na drogach krajowych, wojewódzkich, a w okresie letnim również na drogach powiatowych i częściowo i gminnych. Główne zagrożenia środowiska to: • emisja spalin, • emisja hałasu, • degradacja terenów cennych przyrodniczo, w tym zagrożenie dla korytarzy ekologicznych, • awarie drogowe (np. awarie autocystern itp.).

Kierunki działań: 1. poprawa standardów technicznych sieci drogowej (zwiększenie płynności i przepustowości sieci drogowej) i bieżąca modernizacja dróg gminnych; 2. ochrona mieszkańców przed hałasem komunikacyjnym poprzez budowę ekranów akustycznych i pasów zwartej zieleni ochronnej w miejscach newralgicznych; 3. egzekwowanie reżimów emisji spalin przez pojazdy i eliminowanie samochodów nie posiadających katalizatorów; 4. intensyfikacja ruchu rowerowego, m.in. poprzez: - likwidowanie barier technicznych, - budowę sieci ścieżek rowerowych jako wydzielonych ciągów komunikacyjnych; 5. edukacja ekologiczna mieszkańców nt. proekologicznych zachowań komunikacyjnych; 6. w przypadku przedsięwzięć, planowanych na obszarach cennych przyrodniczo oraz w ich sąsiedztwie, należy postulować podjęcie szczegółowych prac mających na celu: - dokładne sprecyzowanie potrzeb ochrony środowiska i wytyczenie planowanych stref niezbędnych dla rzeczywistego zachowania zasobów środowiskowych; - przyjęcie takich rozwiązań technicznych i technologicznych by infrastruktura transportu nie zagrażała środowisku;

4.1.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji

Lata źródło Jednostka Koszty L.p. Przedsięwzięcie realizacji finansowani realizująca od do [zł] a 4.1. System transportowy Budowa drogi gminnej w Ujeździe 1. Górnym (osiedle domków UG 2010 100 000,00 budżet gminy jednorodzinnych) proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 61 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

4.1.3 Charakterystyka obecnych możliwości finansowania z funduszy UE

Programy Operacyjne Polityki Spójności Programy Operacyjne Wspólnej Polityki Rolnej i Regionalne Programy Operacyjne/ PO Kapitał Programy Operacyjne na poziomie centralnym w Wspólnej Polityki Rybackiej Ludzki (komponent regionalny) ramach Polityki Spójności

Drogi Drogi wojewódzkie PO Infrastruktura i Środowisko Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Drogi powiatowe Autostrady Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z Drogi gminne (z wyłączeniem dróg wydzielanych lub Drogi ekspresowe rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa – przebudowywanych w ramach projektów scaleniowych) Drogi krajowe Schemat I Scalanie gruntów Drogi krajowe w miastach na prawach powiatów Bezpieczeństwo ruchu drogowego na drogach Zakres pomocy Minimalna wartość projektu drogowego – 20 mln PLN. podlegających JST (wojewódzkie, powiatowe, gminne, Drogi gminne i dojazdowe do gruntów rolnych poza drogami krajowymi w miastach na prawach Bezpieczeństwo ruchu drogowego na drogach wydzielane lub przebudowywane w ramach projektów powiatu) krajowych (bez działań szkoleniowych) scaleniowych.

Inteligentne Systemy Transportu na drogach Minimalna wartość projektu - 4 mln PLN. podlegających JST (wojewódzkie, powiatowe, gminne, Inteligentne Systemy Transportu na drogach poza drogami krajowymi w miastach na prawach podlegających GDDKiA oraz JST w miastach na powiatu) prawach powiatów

Minimalna wartość projektu dotyczącego studiów wykonalności – 2 mln PLN, pozostałe – 8 mln PLN. Minimalna wartość projektu dotyczącego przygotowania dokumentacji technicznej - nie dotyczy Trasy rowerowe Ścieszki rowerowe będą wspierane w RPO. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Województwa Warmińsko-Mazurskie, Podlaskie, Odnowa wsi: Lubelskie, Podkarpackie, Świętokrzyskie z wyłączeniem Zakres pomocy projektów zidentyfikowanych do realizacji w ramach listy - budowa, remont lub przebudowa infrastruktury projektów indywidualnych PO RPW. związanej z rozwojem funkcji turystycznych, sportowych i społ-kult. Weryfikacja na poziomie UM czy na dane Lokalizacja przedsięwzięcie wnioskodawca nie otrzymał Pomoc może być przyznana na: wsparcia/nie została zawarta z nim umowa w ramach projekty realizowane w: PROW - miejscowościach należących do gminy wiejskiej, albo, - miejscowościach należących do gminy miejsko- wiejskiej, z wyłączeniem miast powyżej 5 tys. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 62 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Programy Operacyjne Polityki Spójności Programy Operacyjne Wspólnej Polityki Rolnej i Regionalne Programy Operacyjne/ PO Kapitał Programy Operacyjne na poziomie centralnym w Wspólnej Polityki Rybackiej Ludzki (komponent regionalny) ramach Polityki Spójności

mieszkańców, albo, - w miejscowościach gminy miejskiej o liczbie mieszkańców mniejszej niż 5 tys.

Weryfikacja na poziomie UM czy na dane przedsięwzięcie wnioskodawca nie otrzymał wsparcia/nie została zawarta z nim umowa w ramach RPO. Kryterium finansowe Wysokość pomocy na realizację jednej operacji nie może być niższa niż 25 tys. PLN oraz nie wyższa niż 500 tys. PLN dla miejscowości w okresie realizacji Programu Beneficjent - Gmina, instytucja kultury, dla której organizatorem jest jednostka samorządu terytorialnego, kościół lub inny związek wyznaniowy, organizacja pozarządowa o statusie organizacji pożytku publicznego LEADER – Wdrażanie Lokalnych Strategii Rozwoju Zakres pomocy - budowa lub remont, przebudowa publicznej infrastruktury związanej z rozwojem funkcji turystycznej i społeczno-kulturowej, - budowa/odbudowa tras rowerowych. Lokalizacja Pomoc może być przyznana na projekty realizowane w: - miejscowościach należących do gminy wiejskiej, albo - miejscowościach należących do gminy miejsko- wiejskiej, z wyłączeniem miast powyżej 20 tys. mieszkańców, albo - w miejscowościach gminy miejskiej o liczbie mieszkańców mniejszej niż 5 tys.

Weryfikacja na poziomie UM czy na dane przedsięwzięcie wnioskodawca nie otrzymał wsparcia/nie została zawarta z nim umowa w ramach RPO. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 63 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Programy Operacyjne Polityki Spójności Programy Operacyjne Wspólnej Polityki Rolnej i Regionalne Programy Operacyjne/ PO Kapitał Programy Operacyjne na poziomie centralnym w Wspólnej Polityki Rybackiej Ludzki (komponent regionalny) ramach Polityki Spójności

Kryterium finansowe – 25 tys. PLN na projekt. Beneficjent – osoba fizyczna zameldowana lub posiadająca siedzibę na obszarze LGD, jeśli prowadzi działalność gospodarczą, organizacja pozarządowa, osoba prawna i jednostka organizacyjna kościoła lub związku wyznaniowego, posiadająca siedzibę lub działająca na obszarze LGD. Koleje Zakup taboru dla połączeń regionalnych oraz PO Infrastruktura i Środowisko modernizacja regionalnej sieci kolejowej Eliminacja wąskich gardeł na liniach kolejowych, Połączenia kolejowe o znaczeniu międzyregionalnym i międzynarodowym Zakup taboru dla połączeń międzynarodowych i międzyregionalnych. Minimalna wartość projektu – 40 mln PLN. Minimalna wartość projektu dla projektów dotyczących systemów łączności (ERTMS, GSM-Rail) – 16 mln PLN Minimalna wartość projektu dotyczącego przygotowania dokumentacji technicznej - nie dotyczy Infrastruktura portów lotniczych Infrastruktura regionalnych portów lotniczych (spoza PO Infrastruktura i Środowisko sieci TENT) – wsparcie w poszczególnych RPO na Infrastruktura portów lotniczych, które znajdują się w podstawie wyników negocjacji z KE w tym zakresie. sieci TEN-T: infrastruktura oraz W wyniku ustaleń z I rundy negocjacji w regionach, urządzenia nawigacyjne – finansowane z Funduszu w RPO woj. podkarpackiego, wielkopolskiego Spójności. i małopolskiego dopuszcza się finansowanie w zakresie Minimalna wartość projektu – 40 mln PLN. lotnisk będących w sieci TEN-T, jako uzupełnienie do Bezpieczeństwo i ochrona transportu lotniczego projektów realizowanych w PO IŚ. (lotniska obsługujące ruch Bezpieczeństwo i ochrona transportu lotniczego: międzynarodowy) ze środków EFRR Wsparcie tylko w portach lotniczych obsługujących ruch Minimalna wartość projektu – 4 mln PLN. międzynarodowy (zaakceptowanych przez KE)- maksymalna wartość projektu 4 mln PLN proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 64 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Porty morskie i rzeczne, drogi wodne. Lokalne i regionalne porty morskie oraz regionalne porty PO Infrastruktura i Środowisko PO „Ryby” rzeczne. Wsparcie rozwoju infrastruktury w portach Porty rybackie W RPO nie będą wspierane porty morskie: Świnoujście, morskich: Świnoujście, Szczecin, Gdynia, Wyposażenie istniejących portów rybackich, w tym w Szczecin, Gdynia, Gdańsk, Police, Elbląg, Kołobrzeg i Gdańsk, Police, Elbląg, Kołobrzeg i Darłowo. szczególności finansowane będą inwestycje w restrukturyzację Darłowo. Połączenia drogowe i kolejowe do ww. istniejących miejsc wyładunku oraz poprawę warunków W RPO nie będą wspierane części portów służące wyłącznie portów morskich. wyładunku i modernizację małych przystani rybackich. rybołówstwu. Transport wodny śródlądowy na górnej i Finansowane będą jedynie inwestycje dotyczące istniejących środkowej Odrze. portów rybackich i istniejących miejsc wyładunku, a także Minimalna wartość projektu - 20 mln PLN. budowa małych przystani rybackich i przystani plażowych. W celu całkowitego wyeliminowania ryzyka podwójnego finansowania w ww. portach morskich, potencjalni beneficjenci będą zobowiązani składać oświadczenia o niefinansowaniu określonej inwestycji z innego programu operacyjnego. Wymóg w tym zakresie zostanie umieszczony w odpowiednich przepisach krajowych lub wytycznych do PO Ryby. Transport publiczny Demarkacja z PO IŚ – na terenie 9 obszarów PO Infrastruktura i Środowisko metropolitalnych (warszawski, poznański, katowicki, łódzki, Budowa i modernizacja infrastruktury czystego trójmiejski, wrocławski, krakowski, szczeciński, bydgosko- transportu publicznego na terenie 9 obszarów toruński) wspieranych z PO IŚ, w RPO możliwe są do metropolitalnych (warszawski, poznański, katowicki, realizacji projekty o wartości maksymalnej 100 mln PLN łódzki, trójmiejski, wrocławski, krakowski, szczeciński, Na pozostałych obszarach – bez ograniczeń kwotowych bydgosko-toruński) wraz z zakupem taboru szynowego (tramwaj, metro, szybka kolej miejska) oraz trolejbusowego. Inteligentne Systemy Transportu na obszarze 9 obszarów metropolitalnych w zakresie transportu publicznego oraz obejmujące odcinki dróg podległych GDDKiA Źródło współfinansowania – Fundusz Spójności. Minimalna wartość projektu - 100 mln PLN Transport multimodalny Projekty w zakresie transportu multimodalnego dotyczące: PO Infrastruktura i Środowisko - centrów logistycznych, Centra logistyczne, terminale kontenerowe na liniach - terminali transportu multimodalnego wraz z infrastrukturą kolejowych i w portach morskich towarzyszącą niezbędną do realizacji projektu. Minimalna wartość projektu – 20 mln PLN Maksymalna wartość projektu – 20 mln PLN proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 65 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

4.2 Turystyka i rekreacja Główny cel strategiczny Rozwój turystyki i rekreacji w zgodzie z ochroną terenów i obiektów cennych przyrodniczo.

4.2.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku Cele średniookresowe 1. Udostępnienie dla turystyki i rekreacji walorów przyrodniczych i krajobrazowych gminy w zakresie zgodnym z pojemnością środowiska 2. Tworzenie pieszych, rowerowych i konnych szlaków turystycznych, wraz z niezbędną infrastrukturą, oznakowaniem i promocją 3. Łączenie funkcji turystycznych, rekreacyjnych i edukacyjnych poprzez umieszczanie na szlakach informacji dot. miejsc i obiektów cennych przyrodniczo oraz wymogów ich ochrony 4. Wspieranie i promocja rozwoju agroturystyki w powiązaniu z ochroną środowiska przyrodniczo-kulturowego gminy 5. Tworzenie i rewitalizacja terenów zielonych w obrębie miast i wsi.

Zintegrowany rozwój rolnictwa, turystyki, agroturystyki, rekreacji oraz budownictwa wymagać będzie godzenia, często sprzecznych interesów, poprzez racjonalne kształtowanie obszarów wiejskich w ramach miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego uwzględniających ustalenia planów urządzeniowo-rolnych. Strategia rozwoju gminy wśród słabych stron wskazuje na niedostateczny poziom infrastruktury turystycznej oraz zły stan techniczny obiektów zabytkowych. Jako mocne strony i szanse dla gminy Strategia wymienia natomiast: - Znaczną ilość zabytkowych kościołów i obiektów wpisanych do rejestrów zabytków. - Wzrost zainteresowania agroturystyką oraz rolnictwem ekologicznym

Wśród celów operacyjnych wyznaczonych w ramach Strategii sformułowano następujące: I. „Zachowanie dziedzictwa kulturowego:, a w jego ramach wyznaczono zadania: 1. Odnowa zabytkowych obiektów sakralnych. 2. Dostępność obiektów historycznych. 3. Rozbudowa infrastruktury turystyczno – rekreacyjnej wokół zabytkowych obiektów. 4. Przewodnik kościelny. 5. Ścieżka edukacyjna – „Udanin – szlakiem kościołów”. 6. Festiwal Piosenki Religijnej. II. „Kreowanie atrakcyjnych wydarzeń i produktów na bazie wewnętrznego potencjału gminy i jej mieszkańców”, a w jego ramach wyznaczono zadania: 1. Kalendarz imprez integracyjno – promocyjnych. 2. Ścieżki dydaktyczne prezentujące dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze gminy. 3. Trasy rowerowe i spacerowe. 4. Stworzenie oferty produktów lokalnych. 5. Akcja informacyjno – edukacyjna nt. prowadzenia działalności agroturystycznej. 6. Zagospodarowanie istniejących stawów na cele rekreacyjno – wypoczynkowe. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 66 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Rozwój turystyczny wymagać będzie przede wszystkim poprawy stanu infrastruktury turystycznej. Mając na uwadze, że jedną z największych atrakcji turystycznych gminy jest jej dziedzictwo kulturowe, w ramach tej poprawy winna zostać wykonana: o inwentaryzacja istniejących na terenie gminy atrakcji przyrodniczych, krajobrazowych i historycznych. o rozbudowa i modernizacja dróg dojazdowych do miejsc atrakcyjnych turystycznie; o budowa parkingów z zapleczem sanitarnym i małą gastronomią oraz zagospodarowanie i oznakowanie parkingów leśnych, o wytyczenie i urządzenie oraz dokładne oznakowanie sieci szlaków dla turystyki samochodowej, rowerowej, konnej i pieszej. Korzystne byłoby łączenie w jednym szlaku różnych rodzajów turystyki, na przykład samochodowo-rowerowej; o budowa bazy noclegowej w postaci pola namiotowego, obiektów hotelowo- gastronomicznych i gospodarstw agroturystycznych; o budowa dostępnych dla turystów obiektów i urządzeń sportowo-rekreacyjnych; o uruchomienie specjalistycznych ośrodków turystycznych, na przykład hipoterapii, itp.

Rozwojowi bazy turystycznej winna towarzyszyć intensywna i wielokierunkowa promocja gminy. W działalności rolniczej preferować należy kierunki i metody upraw sprzyjające istniejącym, stanowiącym atrakcję turystyczną warunkom środowiskowym. W gospodarstwach o niedużej powierzchni, w których dla osiągnięcia odpowiedniego poziomu dochodów intensyfikować należy pracę, preferować należy sadownictwo i uprawę warzyw. W gospodarstwach dużych, wykorzystując naturalne warunki, rozwijać należy hodowlę bydła, w tym bydła mlecznego. Przy ścisłym przestrzeganiu zasad rolnictwa ekologicznego wyprodukowaną w tym regionie żywność należałoby promować jako tzw. zdrową żywność. Część mieszkańców obszarów wiejskich regionu mogłaby znaleźć zatrudnienie przy wstępnym przetwarzaniu, konfekcjonowaniu oraz marketingu i dystrybucji tej żywności. Proekologiczna modernizacja rolnictwa wymagać będzie przekształcenia struktury obszarowej gospodarstw rolnych. Działaniem preferowanym w tym zakresie powinna być polaryzacja wielkości gospodarstw i dostosowywanie ich obszaru do rodzaju prowadzonej produkcji rolniczej. Przekształcone gospodarstwa w dużej części świadczyć również winny usługi agroturystyczne. Dla turystów odwiedzających te gospodarstwa możliwość poznania specyfiki działalności produkcyjnej odbiegającej od tradycyjnego wizerunku rolnictwa stanowić może dodatkową atrakcję. Rozwój rolnictwa ekologicznego, zmiany w strukturze obszarowej gospodarstw oraz rozszerzenie zakresu usług agroturystycznych i turystyki weekendowej powinny zaowocować korzystnymi zmianami w strukturze zatrudnienia oraz obniżeniem stopy bezrobocia. Główne zagrożenia środowiska: Turystyka pozostaje w ścisłej zależności od walorów środowiska przyrodniczego, którego najcenniejsze i najbardziej zagrożone fragmenty objęte są na terenie gminy ochroną, głównie w ramach sieci Natura 2000. Presja intensywnej turystyki stwarza liczne zagrożenia biologiczne, chemiczne i fizyczne, które mogą powodować trwałe niekorzystne przekształcenia cennych przyrodniczo środowisk. Do najczęstszych zagrożeń należą: • rozwój infrastruktury technicznej nie spełniającej wymogów ochrony środowiska • wzrastająca liczba turystów, szczególnie zmotoryzowanych, powodująca wzrost zanieczyszczenia spalinami i hałasem • zanieczyszczanie, zaśmiecanie i niszczenie ekosystemów o dużych walorach przyrodniczych • „dzikie zagospodarowywanie” obszarów cennych przyrodniczo • płoszenie zwierząt i kłusownictwo proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 67 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Proponuje się przyjąć następujące priorytetowe działania rozwojowe w dziedzinie turystyki i rekreacji: - zagospodarowanie istniejących w pobliżu Ujazdu Górnego stawów na cele rekreacyjno – wypoczynkowe, - rozbudowa sieci dróg rowerowych na istniejących obszarach o walorach rekreacyjnych i turystycznych, - podjecie działań w kierunku powstawania i rozwoju gospodarstw agroturystycznych na terenie Gminy, - stworzenie bazy noclegowej dla turystów odwiedzających gminę Udanin.

Kierunki działań: 1. Budowa, modernizacja i oznakowanie tras rowerowych umożliwiające dojazd rowerem do atrakcyjnych turystycznie i rekreacyjnie terenów. 2. Wykorzystanie rekreacyjne zbiorników wodnych i dolin rzecznych w sposób zgodny z wymogami ochrony środowiska i ochrony przyrody; 3. Wspomaganie rozwoju turystyki, ze szczególnym uwzględnieniem penetracji pieszej i rowerowej, konnej i wędkarstwa. 4. Wspomaganie rozwoju turystyki i rekreacji pobytowej w formie agroturystyki; 5. Przygotowanie i oznakowanie tras rowerowych umożliwiające dojazd rowerem do atrakcyjnych turystycznie miejscowości gminy (rozbudowa sieci dróg rowerowych na istniejących obszarach o walorach rekreacyjnych i turystycznych oraz budowa nowych szlaków rowerowych). 6. Modernizacja, waloryzacja, rekultywacja i tworzenie nowych obszarów zieleni urządzonej (parki, zieleńce, zieleń przydrożna, osiedlowa itp.)

4.2.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji

Lata Jednostka Koszty źródło L.p. Przedsięwzięcie realizacji realizująca finansowania od do [zł] 4.2. Turystyka i rekreacja Dbałość o kulturę i dziedzictwo Gminna Biblioteka 1. 2010 160 000,00 budżet gminy, narodowe na terenie gminy Publiczna Roboty posadzkarskie w nawie Parafia Rzymsko - Katolicka pw.Św. budżet gminy, 2. kościoła pw. Matki Boskiej Mikołaja w 2010 6 000,00 Częstochowskiej w Jarosławiu Pichorowicach Zabezpieczenie kościła pw. Parafia Rzymsko - Św. Mikołaja w Pichorowicach przed Katolicka pw. Św. 3. 2010 6 000,00 budżet gminy, dalszą degradacją poprzez Mikołaja w ściągnięcie kotwami Pichorowicach Renowacja Stacji Drogi Parafia Rzymsko - Katolicka pw. Jana budżet gminy, 4. Krzyzowej w kościele pw. Chrzciciela w 2010 2 195,00 Narodzenia N.M.P. w Lusinie Piekarach Renowacja Stacji Drogi Parafia Rzymsko - Krzyzowej w kościele pw. M.B. Katolicka pw. Jana 5. 2010 3 373,00 budżet gminy, Anielskiej i Podwyższenia Chrzciciela w Krzyża Sw. W Udaninie Piekarach Wykonanie projektu Parafia Rzymsko - inwentaryzacji kościoła, badań Katolicka pw. Św. Apostołów budżet gminy, 6. stratygraficznych i Szymona i Judy 2010 2 620,00 harmonogramu prac Tadeusza w konserwatorskich Gościsławiu proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 68 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

4.2.3 Charakterystyka obecnych możliwości finansowania z funduszy UE

Programy Operacyjne Polityki Spójności Programy Operacyjne Wspólnej Polityki Rolnej i Regionalne Programy Operacyjne/ PO Kapitał Programy Operacyjne na poziomie centralnym w Wspólnej Polityki Rybackiej Ludzki (komponent regionalny) ramach Polityki Spójności

Kultura Utrzymanie i ochrona dziedzictwa kulturowego o PO Infrastruktura i Środowisko Program Rozwoju Obszarów Wiejskich znaczeniu regionalnym i lokalnym. 1.Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego – Odnowa wsi: Maksymalna wartość projektu – do 20 mln PLN projekty o skali większej niż realizowane w regionalnych Zakres pomocy Dla niektórych beneficjentów oraz typów projektów programach operacyjnych (w tym projekty dotyczące 1) budowa, przebudowa, remont lub wyposażenie maksymalna wartość projektu wynosi 4 mln PLN - dla obiektów umieszczonych na liście światowego obiektów pełniących funkcje publiczne, społ-kult, projektów dotyczących: dziedzictwa kulturowego UNESCO i Pomniki Prezydenta rekreacyjne i sportowe, w tym obiektów zabytkowych - konserwacji zabytków ruchomych, RP). 2) budowa, przebudowa, remont lub wyposażenie - rozwoju zasobów cyfrowych w dziedzinie zasobów Minimalna wartość projektu 20 mln PLN, z wyjątkiem obiektów służ. promocji obszarów wiejskich, w tym bibliotecznych, archiwalnych, filmowych oraz zasobów projektów dotyczących: propagowaniu zachowania dziedzictwa historycznego., wirtualnych muzeów, galerii, fonotek, fototek, filmotek, - konserwacji zabytków ruchomych, tradycji, sztuki oraz kultury cyfrowych bibliotek, itp., - rozwoju zasobów cyfrowych w dziedzinie kultury, w tym Lokalizacja - zabezpieczenia zabytków przed kradzieżą i digitalizacji zabytkowych zasobów bibliotecznych, Pomoc może być przyznana na: zniszczeniem oraz projektów realizowanych przez muzealnych archiwalnych i zbiorów filmowych, projekty realizowane w: instytucje kultury państwowe i współprowadzone z - zabezpieczenia zabytków przed kradzieżą i - miejscowościach należących do gminy wiejskiej,albo ministrem właściwym ds. kultury i dziedzictwa zniszczeniem - miejscowościach należących do gminy miejsko- narodowego, archiwa państwowe oraz dopuszczone - tworzenie wirtualnych instytucji kultury wiejskiej, z wyłączeniem miast powyżej 5 tys. w działaniu typy szkół i uczelni artystycznych. (dot.wykorzystania w tym celu zbiorów zabytkowych) mieszkańców, albo - oraz projektów realizowanych przez instytucje kultury - w miejscowościach gminy miejskiej o liczbie Weryfikacja na poziomie UM czy na dane państwowe i współprowadzone z ministrem właściwym mieszkańców mniejszej niż 5 tys., przedsięwzięcie wnioskodawca nie otrzymał ds. kultury i dziedzictwa narodowego, archiwa wsparcia/nie została zawarta z nim umowa w ramach państwowe oraz dopuszczone w działaniu typy szkół i Weryfikacja na poziomie UM czy na dane PROW. uczelni artystycznych, dla których minimalna wartość przedsięwzięcie wnioskodawca nie otrzymał projektu wynosi 4 mln PLN. wsparcia/nie została zawarta z nim umowa w ramach Dopuszcza się możliwość realizacji projektów z zakresu RPO. kultury i dziedzictwa kulturowego o wartości powyżej 20 2. Rozwój oraz poprawa stanu infrastruktury kultury o Kryterium finansowe - 500 tys. PLN na jedna mln PLN lub 4 mln PLN zgodnie z linią demarkacyjną, w znaczeniu ponadregionalnym miejscowość. przypadku, gdy na „listach projektów indywidualnych dla Minimalna wartość projektu 20 mln PLN z wyjątkiem Beneficjent - Gmina, instytucja kultury, dla której samorządów”, umieszczonych w poszczególnych RPO, projektów dla których beneficjentami są instytucje organizatorem jest jednostka samorządu terytorialnego, zostaną umieszczone takie projekty, a ich realizacja w kultury państwowe oraz współprowadzone z ministrem kościół lub związek wyznaniowy, organizacja istotny sposób przyczyni się do wzrostu gospodarczego właściwym ds. kultury i dziedzictwa narodowego oraz pozarządowa o statusie organizacji pożytku lub rozwoju regionów. archiwa państwowe, dla których minimalna wartość publicznego. projektu wynosi 4 mln PLN. 2. Rozwój oraz poprawa stanu infrastruktury kultury o 3. Rozwój infrastruktury szkolnictwa artystycznego Oś IV LEADER – Wdrażanie Lokalnych Strategii proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 69 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Programy Operacyjne Polityki Spójności Programy Operacyjne Wspólnej Polityki Rolnej i Regionalne Programy Operacyjne/ PO Kapitał Programy Operacyjne na poziomie centralnym w Wspólnej Polityki Rybackiej Ludzki (komponent regionalny) ramach Polityki Spójności znaczeniu regionalnym i lokalnym Minimalna wartość projektu wynosi 4 mln PLN. Rozwoju Maksymalna wartość projektu – do 20 mln PLN. Minimalna wartość projektu realizowanego przez Zakres pomocy Dla niektórych beneficjentów oraz typów projektów partnerstwa - 20 mln PLN. Przewiduje się udzielenie pomocy: maksymalna wartość projektu wynosi 4 mln PLN - dla 1) dla działań mieszczących się w ramach działań projektów dla których beneficjentami są instytucje Osi 3 Jakość życia na obszarach wiejskich i kultury państwowe oraz współprowadzone z ministrem różnicowanie gospodarki wiejskiej - tak jak określono dla właściwym ds. kultury i dziedzictwa narodowego oraz działań Osi 3, archiwa państwowe. 2) dla małych projektów, działania mogą dotyczyć: a) promocji i rozwoju lokalnej aktywności, w tym Dopuszcza się możliwość realizacji projektów z zakresu promocji lokalnej twórczości kulturalnej i artystycznej, z kultury i dziedzictwa kulturowego o wartości powyżej 20 wykorzystaniem lokalnego dziedzictwa kulturowego, mln PLN lub 4 mln PLN zgodnie z linią demarkacyjną, w historycznego oraz przyrodniczego, przypadku, gdy na „listach projektów indywidualnych dla b) organizacji imprez kulturalnych, rekreacyjnych, samorządów”, umieszczonych w poszczególnych RPO, sportowych na obszarze objętym działalnością LGD, zostaną umieszczone takie projekty, a ich realizacja w c) zakupu strojów, eksponatów i innego wyposażenia dla istotny sposób przyczyni się do wzrostu gospodarczego zespołów artystycznych, zespołów folklorystycznych lub rozwoju regionów. oraz innych grup i zespołów kultywujących miejscowe tradycje i zwyczaje, 3. Rozwój infrastruktury szkolnictwa artystycznego. d) inwestycji służących utrzymaniu i kultywowaniu Maksymalna wartość projektu poniżej 4 mln PLN. tradycyjnych zawodów i rzemiosła oraz inwestycji Maksymalna wartość projektu realizowanego przez służących wspieraniu twórczości lokalnej lub ludowej. partnerstwa poniżej 20 mln PLN. Lokalizacja Pomoc może być przyznana na projekty realizowane w: 4. Kultura i dziedzictwo kulturowe jako element - miejscowościach należących do gminy wiejskiej, albo rewitalizacji w miastach. - miejscowościach należących do gminy miejsko- wiejskiej, z wyłączeniem miast powyżej 20 tys. 5. Rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego mieszkańców, albo w dziedzinie kultury. Opracowanie i utworzenie systemu - miejscowościach gminy miejskiej o liczbie informacji kulturalnej, promocja dziedzictwa kulturowego mieszkańców mniejszej niż 5 tys.

Weryfikacja na poziomie UM czy na dane przedsięwzięcie wnioskodawca nie otrzymał wsparcia/nie została zawarta z nim umowa w ramach RPO. Kryterium finansowe dla „małych projektów” – 25 tys. PLN na projekt. Beneficjent – osoba fizyczna zameldowana lub proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 70 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Programy Operacyjne Polityki Spójności Programy Operacyjne Wspólnej Polityki Rolnej i Regionalne Programy Operacyjne/ PO Kapitał Programy Operacyjne na poziomie centralnym w Wspólnej Polityki Rybackiej Ludzki (komponent regionalny) ramach Polityki Spójności

posiadająca siedzibę na obszarze LGD, jeśli prowadzi działalność gospodarczą, organizacja pozarządowa, osoba prawna i jednostka organizacyjna kościoła lub związku wyznaniowego, posiadająca siedzibę lub działająca na obszarze LGD.”

PO „Ryby” Remont, przebudowa i wyposażenie obiektów, bezpośrednio związanych z rybactwem i dziedzictwem architektonicznym lub służących utrzymaniu atrakcyjności obszarów zależnych głównie od rybactwa (np. muzea rybackie, tradycyjne maszoperie, „domy rybaka”, osady rybackie, etc.). Celem zapobiegania podwójnemu finansowaniu, beneficjenci będą zobowiązani składać oświadczenia o niefinansowaniu określonej inwestycji z innego programu operacyjnego. Wymóg w tym zakresie zostanie umieszczony w odpowiednich przepisach krajowych lub wytycznych do PO Ryby. Beneficjent: „Grupa Lokalna” na terenie „obszarów zależnych od rybactwa” Tyrystyka 1.Budowa i modernizacja lokalnej i regionalnej PO Innowacyjna Gospodarka Program Rozwoju Obszarów Wiejskich infrastruktury turystycznej, turystyka jako element Działanie 6.4 Inwestycje w produkty turystyczne o Odnowa wsi: rewitalizacji w miastach, turystyka biznesowa; znaczeniu ponadregionalnym Możliwość realizacji projektów z zakresu budowy lub tworzenie nowych oraz rozwój istniejących centrów Wsparcie dla kompleksowych projektów z zakresu remontu, przebudowy publicznej infrastruktury wystawienniczych i kongresowych z wyłączeniem budowy produktów turystycznych o znaczeniu związanej z rozwojem funkcji turystycznej i społ-kult.; projektów zidentyfikowanych do realizacji w ramach PO ponadregionalnym związanych z organizację przez Lokalizacja: RPW – projekty punktowe. Polskę EURO 2012 - projekty znajdujące się na liście Pomoc może być przyznana na: Weryfikacja na poziomie UM czy na dane projektów indywidualnych do PO IG projekty realizowane w: przedsięwzięcie wnioskodawca nie otrzymał - miejscowościach należących do gminy wiejskiej, albo wsparcia/nie została zawarta z nim umowa w ramach Działanie 6.3 Promocja turystycznych walorów Polski - miejscowościach należących do gminy miejsko- PROW. Wsparcie udzielone będzie na projekty mające na celu wiejskiej, z wyłączeniem miast powyżej 5 tys. rozwój i promocję konkurencyjnych produktów mieszkańców, albo w miejscowościach gminy miejskiej o 2.Tworzenie i rozwój spójnego systemu promocji turystycznych o znaczeniu ponadregionalnym, m.in. w liczbie mieszkańców mniejszej niż 5 tys. województwa zwiększającego inwestycyjną oraz zakresie: tworzenia i obsługiwania ogólnopolskiego Weryfikacja na poziomie UM czy na dane turystyczną atrakcyjność jednego regionu. Działanie systemu rezerwacji i systemu informacji turystycznej, przedsięwzięcie wnioskodawca nie otrzymał proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 71 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Programy Operacyjne Polityki Spójności Programy Operacyjne Wspólnej Polityki Rolnej i Regionalne Programy Operacyjne/ PO Kapitał Programy Operacyjne na poziomie centralnym w Wspólnej Polityki Rybackiej Ludzki (komponent regionalny) ramach Polityki Spójności komplementarne do PO IG tworzenia strategii i planów promocji, przeprowadzanie wsparcia/nie została zawarta z nim umowa w ramach badań i analiz marketingowych, przeprowadzanie RPO. 3.Budowa i modernizacja infrastruktury uzdrowiskowej w kampanii reklamowych, tworzenie, rozwijanie i promocja Kryterium finansowe - maksymalnie 500 tys. PLN na tym odbudowa i renowacja architektury zdrojowej. produktów turystycznych, projekty marketingowe jedną miejscowość w okresie realizacji Programu 4.Rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego w związane z Programem Ambasadorów Kongresów oraz Beneficjent: Gmina, instytucja kultury, dla której dziedzinie turystyki. wsparciem miejskich convention bureaus, wspólna organizatorem jest jednostka samorządu terytorialnego, 5.Opracowanie i utworzenie systemów i centrów promocja, standaryzacja i oznakowanie szlaków kościół lub związek wyznaniowy, organizacja informacji turystycznej. turystycznych, system rezerwacji, itp. pozarządowa o statusie organizacji pożytku 6.Rozwój, modernizacja i wyposażenie obiektów publicznego. infrastruktury sportowej i rekreacyjnej. Budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury PO „Ryby” służącej rozwojowi aktywnych form wypoczynku. W ramach rybołówstwa śródlądowego, wsparcie będzie udzielane na inwestycje dotyczące budowy i modernizacji urządzeń i infrastruktury w istniejących gospodarstwach rybackich, przeznaczonej do wykonywania rybołówstwa śródlądowego w wodach powierzchniowych jako działalności zarobkowej ukierunkowanej na obsługę, organizację i rozwój turystyki wędkarskiej. W ramach osi priorytetowej 4 – Zrównoważony rozwój obszarów zależnych od rybactwa, wsparcie obejmować będzie inwestycje w infrastrukturę drobnego rybactwa i infrastrukturę związaną z turystyką oraz usługami na rzecz społeczności obszarów zależnych od rybactwa oraz propagowanie ekoturystyki i wędkarstwa bez zwiększenia nakładu połowowego. Celem zapobiegania podwójnemu finansowaniu, beneficjenci będą zobowiązani składać oświadczenia o nie finansowaniu określonej inwestycji z innego programu operacyjnego. Wymóg w tym zakresie zostanie umieszczony w odpowiednich przepisach krajowych lub wytycznych do PO Ryby

proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 72 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

4.3 Rolnictwo

Główny cel strategiczny

Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich w gminie oraz zachowanie mozaiki półnaturalnych i kulturowych krajobrazów rolniczych.

4.3.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku

Cele średniookresowe 1) Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich w oparciu o istniejące zasoby ludzkie, społeczne, przyrodnicze, historyczne, kulturowe, infrastrukturalne i wiedzę; 2) Racjonalne kształtowanie przestrzeni rolniczej z uwzględnieniem uwarunkowań środowiska i przy zachowaniu tradycyjnej mozaikowatości pól uprawnych; 3) Ograniczanie ubytku trwałych użytków zielonych (łąki, pastwiska); 4) Utrzymywanie odpowiedniego stanu sieci melioracyjnej; 5) Rozwój rolnictwa ekologicznego poprawa konkurencyjności gospodarki rolno – żywnościowej.

Funkcją wiodącą gminy jest rolnictwo. Atrakcyjność wsi polega na jej odmienności od obszarów miejskich, dużym zróżnicowaniu i harmonijnym powiązaniu z przyrodą oraz odpowiednią gospodarką ziemią. Zgodnie z koncepcją europejskiego modelu rolnictwa, rolnictwo poza podstawową funkcją, jaką jest produkcja artykułów rolnych pełni ważne role w zakresie ochrony środowiska i krajobrazu, zachowania żyzności gleb oraz bogactwa siedlisk i bioróżnorodności, a także tradycji i dziedzictwa kulturowego.

W ramach programu Leader gmina Udanin należy do Lokalnej Grupy Działania „Szlakiem Granitu”. Leader to europejski program wspierający społeczności, które stawiają na współpracę partnerską. Inicjatywa LEADER realizowana jest w Unii Europejskiej od 1991r. stanowi nowe podejście do rozwiązywania problemów wsi. Warunkiem niezbędnym do pełnego i skutecznego realizowania polityki wobec obszarów wiejskich jest zaangażowanie społeczności wiejskich w proces podejmowania decyzji na poziomie lokalnym. W krajach Unii Europejskiej powstało ponad 1000 Lokalnych Grup Działania (LGD) funkcjonujących na poziomie lokalnym. W Polsce działa około 200 grup. Przez swoje działania i inicjatywy dają pole do aktywności mieszkańcom wsi, wykorzystując w sposób innowacyjny lokalne zasoby przyrodniczo- kulturowe, przyczyniając się do tworzenia miejsc pracy i promocji obszarów wiejskich. LEADER kładzie silny nacisk na partnerstwo pomiędzy trzema sektorami: publicznym, społecznym i ekonomicznym oraz na tworzenie pomiędzy nimi sieci powiązań celem wymiany doświadczeń, wzajemnej współpracy i realizacji wspólnych projektów. W latach 2009- 2015 Leader będzie realizowany w Polsce w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich działania Osi 3 i 4. Warunki udziału w działaniach Leader Leader skierowany jest do obszarów wiejskich spójnych terytorialnie zamieszkałych przez 10-150 tyś mieszkańców. W celu jego realizacji powinna powstać Lokalna Grupa Działania /LGD/ (zarejestrowana jako stowarzyszenie) w skład, której wejdą przedstawiciele sektora publicznego (samorządy) społecznego (organizacje) ekonomicznego (przedsiębiorcy). Grupa ta powinna opracować program wspólnych działań w formie dokumentu- Lokalnej Strategii Rozwoju (LSR), powinien on opisywać takie obszary tematyczne jak : poprawa jakości życia na wsi, tworzenie pozarolniczych miejsc pracy, proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 73 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

aktywizowanie mieszkańców i budowanie kapitału społecznego, wykorzystanie zasobów przyrodniczych i kulturowych w rozwoju lokalnym. Wdrożeniu LSR będą służyły środki Unii Europejskiej kierowane w ramach programu Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz aktywność mieszkańców i partnerów zaangażowanych w LGD.

Rysunek 4.1 Lokalne Grupy Działania na obszarze województwa dolnośląskiego.

Od 2009 r. mieszkańcy zamieszkali na obszarze LGD będą mogli ubiegać się o pomoc finansową w zakresie następujących działań (dalej zwanych operacjami): • różnicowanie kierunku działalności nierolniczej • odnowa i rozwój wsi • rozwój mikroprzedsiębiorstw • małe projekty

Zakres operacji Działań Leader • Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej o Beneficjenci: działalność nierolnicza lub związana z rolnictwem, podejmowaną poprzez rolników, domowników, małżonków rolników. Osoba fizyczna występująca z wnioskiem powinna być objęta ubezpieczeniem społecznym rolników. Gospodarstwo Rolne, w którym pracuje beneficjent było objęte w roku poprzedzającym złożenie wniosku płatnościami bezpośrednimi. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 74 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

o Zakres pomocy: pomocy udziela się z tytułu podjęcia lub rozwoju działalności w zakresie: usług dla gospodarstw rolnych lub leśnictwa; usług dla ludności; sprzedaży hurtowej lub detalicznej; rzemiosła lub rękodzielnictwa; robót i usług budowlanych oraz instalacyjnych; usług turystycznych oraz związanych ze sportem, rekreacją i wypoczynkiem; usług transportowych; usług komunalnych; przetwórstwa produktów rolnych lub jadalnych produktów leśnych; magazynowania lub przechowywania towarów; wytwarzania produktów energetycznych z biomasy; rachunkowości, doradztwa lub usług informatycznych. o Wysokość pomocy: Pomoc ma formę zwrotu max. 50% kosztów kwalifikowanych operacji; Maksymalna wysokość udzielonej pomocy jednemu beneficjentowi w gospodarstwie rolnym, w okresie realizacji programu, (2009- 2015) nie może przekroczyć 100 000 zł. Płatności- refundacja poniesionych kosztów etapowo lub za cały projekt. • Tworzenie i rozwój mikro przedsiębiorstw o Beneficjenci: osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która prowadzi działalność jako mikroprzedsiębiorstwo zatrudniające do 10 osób o obrocie netto do 2 mln euro na obszarze LGD. o Zakres pomocy: usług dla gospodarstw rolnych lub leśnictwa; usług dla ludności; sprzedaży hurtowej lub detalicznej; rzemiosła lub rękodzielnictwa; robót i usług budowlanych oraz instalacyjnych; usług turystycznych oraz związanych ze sportem, rekreacją i wypoczynkiem; usług transportowych; usług komunalnych; przetwórstwa produktów rolnych lub jadalnych produktów leśnych; magazynowania lub przechowywania towarów; wytwarzania produktów energetycznych z biomasy; rachunkowości, doradztwa lub usług informatycznych. o Wysokość pomocy przyznanej na realizację operacji nie może przekroczyć: 100 000 zł - jeśli biznes plan przewiduje utworzenie od 1 do 2 miejsc pracy, 200 000 zł - jeśli biznes plan przewiduje utworzenie od 3 do 4 miejsc pracy, 300 000 zł - jeśli biznes plan przewiduje utworzenie co najmniej 5 miejsc pracy Pomoc ma formę zwrotu max. 50% kosztów kwalifikowanych operacji, Płatność - refundacja poniesionych kosztów etapowo za cały projekt. Maksymalna wysokość pomocy udzielonej jednemu beneficjentowi, w okresie realizacji programu (w latach 2009- 2015), nie może przekroczyć 300 000 zł. W przypadku przetwórstwa produktów rolnych lub jadalnych produktów leśnych, maksymalna wysokość pomocy udzielonej jednemu beneficjentowi, w okresie realizacji programu, wynosi 100 000 zł. • Odnowa i rozwój wsi o Zakres pomocy: Pomocy udziela się podmiotom z tytułu inwestycji w zakresie: remontu, przebudowy i wyposażenia obiektów pełniących funkcje publiczne, społeczno-kulturalne, rekreacyjne i sportowe, w tym obiektów zabytkowych; proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 75 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

remontu, przebudowy i wyposażenia obiektów służących promocji obszarów wiejskich, w tym propagowaniu i zachowaniu dziedzictwa kulturowego, tradycji, sztuki lub kultury; kształtowania przestrzeni publicznej; budowy lub remontu, przebudowy publicznej infrastruktury związanej rozwojem funkcji turystycznych, sportowych i społeczno-kulturalnych; zakupu obiektów zabytkowych lub charakterystycznych dla tradycji budownictwa w danym regionie oraz ich adaptację na cele publiczne; odnawiania, eksponowania lub konserwacji lokalnych pomników historii, obiektów architektury sakralnej i miejsc pamięci. o Ogólne zasady finansowania: refundacji podlegają koszty kwalifikowane poniesione przez beneficjenta, w wysokości nie przekraczającej 75% tych kosztów, z tym że dla jednej miejscowości – nie więcej niż 500 000 zł w okresie realizacji programu, wysokość pomocy nie może być wyższa niż 500 000 zł, także w przypadku operacji realizowanej w więcej niż jednej miejscowości, z tym że kwotę tę dzieli się proporcjonalnie do kosztów realizacji w każdej z tych miejscowości, wysokość pomocy przyznanej na realizację jednej operacji nie może być niższa niż 25 000 zł, według kalkulacji kosztów określonych we wniosku o przyznanie pomocy. o Beneficjent: gmina, instytucja kultury, dla której organizatorem jest jednostka samorządu terytorialnego, kościół lub związek wyznaniowy, organizacja pozarządowa pożytku publicznego, • Małe projekty o Beneficjentami „małych projektów” mogą być: osoby fizyczne: pełnoletnie, zameldowane lub prowadzące działalność na obszarze LGD osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, utworzona na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacja albo stowarzyszenie z siedzibą na obszarze LSR osoby prawne i jednostki organizacyjne o charakterze kościelnym lub związków wyznaniowych, o Zakres pomocy: podnoszenie świadomości mieszkańców wsi, w tym poprzez organizację szkoleń i innych przedsięwzięć o charakterze edukacyjnym i warsztatowym dla ludności z obszaru objętego LSR; podniesienia jakości życia ludności na obszarze działania LGD, w tym poprzez: udostępnianie na potrzeby społeczności wiejskiej urządzeń i sprzętu komputerowego, w tym urządzeń i sprzętu umożliwiającego dostęp do Internetu; organizację imprez kulturalnych, rekreacyjnych, sportowych na obszarze objętym działalnością LGD; proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 76 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

rozwój aktywności społeczności lokalnej, w tym poprzez: promocję lokalnej twórczości ludowej, kulturalnej i artystycznej z wykorzystaniem lokalnego dziedzictwa kulturowego, historycznego oraz przyrodniczego; kultywowanie miejscowych tradycji, obrzędów i zwyczajów; kultywowanie tradycyjnych zawodów i rzemiosła; rozwój agroturystyki i turystyki na obszarach wiejskich, w tym poprzez: utworzenie lub zmodernizowanie bazy informacji turystycznej oraz stron www, przygotowanie i wydanie folderów i innych publikacji informacyjnych dla obszaru objętego Lokalną Strategią Rozwoju; budowę/odbudowę małej infrastruktury turystycznej, w szczególności punktów widokowych, miejsc wypoczynkowych i biwakowych, tras narciarstwa biegowego i zjazdowego, tras rowerowych, ścieżek spacerowych, dydaktycznych; zachowanie lub odtworzenie, zabezpieczenie i oznakowanie cennego dziedzictwa przyrodniczego i krajobrazowego ze szczególnym wskazaniem na obszary chronione w tym obszary objęte siecią Natura 2000; zachowanie dziedzictwa kulturowego i historycznego, w tym poprzez: prowadzenie badań, gromadzenie danych, odbudowa lub renowacja, zabezpieczenie, uporządkowanie i oznakowanie niewielkich obiektów kulturowych i historycznych ważnych lub charakterystycznych dla danej miejscowości; odnawianie, uporządkowanie i oznakowanie prywatnych budynków i obiektów charakterystycznych dla budownictwa i krajobrazu danego regionu; remont świetlic wiejskich i zakup ich wyposażenia rozwój lokalnej aktywności gospodarczej poprzez inicjowanie powstawania, rozwoju, przetwarzania, wprowadzenia na rynek oraz podnoszenia jakości produktów i usług bazujących na lokalnych zasobach, w tym naturalnych surowcach lub produktach rolnych i leśnych, oraz tradycyjnych sektorach gospodarki. o Wysokość pomocy: na operacje z zakresu „małych projektów” wynosić będzie maksymalnie 70% kosztów kwalifikowanych operacji nie więcej jednak niż 25 tys. zł; przy czym całkowity koszt operacji nie może być niższy niż 4,5 tys. zł oraz wyższy, niż 100 tys. zł w okresie realizacji programu (2009-2015) proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 77 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Zasady składania wniosków do LGD Wnioski powinny być zgodne z Lokalna Strategią Rozwoju. Termin naboru będzie ogłaszała Lokalna Grupa Działania. Wnioski do finansowania będzie wybierała społeczna Rada LGD. Leader będzie także finansować funkcjonowanie LGD: • Nabywanie umiejętności i aktywizacja Pomoc przyznawana dla LGD w ramach działania może w szczególności dotyczyć: o badań nad obszarem objętym LSR; o informowania o obszarze działania LGD oraz o LSR; o szkolenia kadr biorących udział we wdrażaniu LSR; o wydarzeń o charakterze promocyjnym związanych z obszarem działania LGD; o szkolenia lokalnych liderów o animowania społeczności lokalnych; o kosztów bieżących LGD, • Wdrożenie projektów współpracy o Wspólne przedsięwzięcia realizowane przez LGD

Kierunki działań: 1. poprawa struktury jakościowej, wartości przyrodniczej i gospodarczej użytków rolnych; 2. prowadzenie szkoleń przekwalifikowujących dla osób odchodzących z rolnictwa; 3. selektywne powiększanie gospodarstw i koncentracja ziemi; 4. rozwój infrastruktury technicznej; 5. wspieranie rolnictwa ekologicznego 6. poprawa struktury jakościowej, wartości przyrodniczej i gospodarczej użytków rolnych, 7. modernizacja i budowa systemów melioracyjnych pól, 8. edukacji rolników, w tym wdrażanie „Kodeksu dobrych praktyk rolniczych” (działanie połączone z zagadnieniem „Ochrona gleb”), 9. zrównoważone nawożenie, 10. zrównoważony pobór wody do celów nawadniania i produkcji rolnej

4.3.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji

Lata Jednostka Koszty źródło L.p. Przedsięwzięcie realizacji realizująca finansowania od do [zł] 2.3. Rolnictwo 1. Melioracje wodne UG 2010 10 000,00 budżet gminy Wpłaty gmin na rzecz izb rolniczych w 2. wysokości 2% uzyskanych wpływów z UG 2010 25 000,00 budżet gminy podatku rolnego proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 78 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

4.3.3 Charakterystyka obecnych możliwości finansowania z funduszy UE

Programy Operacyjne Polityki Spójności

Programy Operacyjne na Programy Operacyjne Wspólnej Polityki Rolnej i Regionalne Programy Operacyjne/ PO Kapitał Ludzki poziomie centralnym w Wspólnej Polityki Rybackiej (komponent regionalny) ramach Polityki Spójności

Odnowa i rozwój wsi Rozwój lokalny: Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Na obszarach objętych PROW - małe projekty Inwestycje w zakresie: infrastrukturalne: 1) remontu, przebudowy i wyposażenia obiektów pełniących funkcje - o wartości (kwocie) dofinansowania powyżej 500 tys. PLN, publiczne, społ-kult, rekreacyjne i sportowe, w tym obiekt. zabytkowych - o wartości (kwocie) dofinansowania poniżej 500 tys. PLN 2) remontu, przebudowy i wyposażenia obiektów służ. promocji obszarów tylko w przypadku gdy beneficjent nie może już korzystać ze wiejskich, w tym propagowaniu zachowania dziedzictwa historycznego., wsparcia z PROW (np. gdy z PROW dana miejscowość tradycji, sztuki oraz kultury; otrzymała wsparcie na 400 tys. PLN, a kolejny projekt 3) budowy lub remontu, przebudowy publicznej infrastruktury związanej z beneficjenta z tej miejscowości ma wartość przekraczającą rozwojem funkcji turystycznej i społ-kult.; pozostałą kwotę możliwą do wykorzystania w PROW). 4) zakupu obiektów zabytkowych lub charakter. dla tradycji budownictwa · Weryfikacja na poziomie UM czy na dane przedsięwzięcie w danym regionie oraz ich adaptację na cele publiczne; wnioskodawca nie otrzymał wsparcia/nie została zawarta z 5) odnawiania, eksponowania lub konserwacji lokalnych pomników nim umowa w ramach PROW historycznych, obiektów architektury sakralnej i miejsc pamięci.

Na obszarach nie objętych PROW – bez dolnej granicy Lokalizacja: wartości projektu. Pomoc może być przyznana na: Weryfikacja na poziomie UM czy na dane przedsięwzięcie projekty realizowane w: wnioskodawca nie otrzymał wsparcia/nie została zawarta z - miejscowościach należących do gminy wiejskiej, albo nim umowa w ramach PROW - miejscowościach należących do gminy miejskowiejskiej, z wyłączeniem miast powyżej 5 tys. mieszkańców, albo - w miejscowościach gminy miejskiej o liczbie mieszkańców mniejszej niż 5 tys. Weryfikacja na poziomie UM czy na dane przedsięwzięcie wnioskodawca nie otrzymał wsparcia/nie została zawarta z nim umowa w ramach RPO. Kryterium finansowe - maksymalnie 500 tys. PLN na jedną miejscowość w okresie realizacji Programu Beneficjent: Gmina, instytucja kultury, dla której organizatorem jest jednostka samorządu terytorialnego, kościół lub związek wyznaniowy, organizacja pozarządowa o statusie organizacji pożytku publicznego.

PO „Ryby” Remont, przebudowa i wyposażenie obiektów, bezpośrednio związanych proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 79 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Programy Operacyjne Polityki Spójności

Programy Operacyjne na Programy Operacyjne Wspólnej Polityki Rolnej i Regionalne Programy Operacyjne/ PO Kapitał Ludzki poziomie centralnym w Wspólnej Polityki Rybackiej (komponent regionalny) ramach Polityki Spójności

z rybactwem i dziedzictwem architektonicznym lub służących utrzymaniu atrakcyjności obszarów zależnych głównie od rybactwa (np. muzea rybackie, tradycyjne maszoperie, „domy rybaka”, osady rybackie, etc.). Celem zapobiegania podwójnemu finansowaniu, beneficjenci będą zobowiązani składać oświadczenia o niefinansowaniu określonej inwestycji z innego programu operacyjnego. Wymóg w tym zakresie zostanie umieszczony w odpowiednich przepisach krajowych lub wytycznych do PO Ryby Wsparcie inicjatyw lokalnych działających na rzecz rozwoju obszarów wiejskich PO Kapitał Ludzki (regionalny) Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Wsparcie aktywności lokalnych inicjatyw działających na 1. Projekty kwalifikujące się do udzielenia pomocy w ramach działań osi rzecz: zatrudnienia, integracji społecznej i edukacji. 4.21 PROW (Wdrażanie projektów współpracy), które będzie W ramach Priorytetów VI, VII oraz IX przewiduje się wsparcie podstawowym instrumentem umiędzynarodowiania partnerstw skierowane do mieszkańców gmin wiejskich, miejsko– lokalnych Kryteria demarkacyjne z RPO tak jak określono dla wiejskich oraz miast do 25 tys. mieszkańców. Wsparcie działań osi 4. udzielanie będzie w formie „małych grantów”. 2. Małe projekty, tj. projekty przyczyniające się do poprawy jakości życia Wsparcie będzie stanowiło uzupełnienie działań lub zróżnicowania działalności gospodarczej na obszarze działania realizowanych w ramach PROW (w zakresie pozarolniczym) LGD, które nie kwalifikują się do wsparcia w ramach działań osi 3 - oraz będzie przygotowywać mieszkańców obszarów wiejskich Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej, do zwiększonej aktywności w ramach pozostałych obszarów pod warunkiem spełnienia odpowiednich kryteriów dostępu i wyboru. wsparcia PO KL. Oświadczenie beneficjenta o niefinansowaniu projektu z innych środków Oświadczenie beneficjenta o niefinasowaniu projektu z innych publicznych oraz weryfikacja na poziomie UM czy na dane środków publicznych oraz weryfikacja na poziomie UM czy na przedsięwzięcie wnioskodawca nie otrzymał wsparcia/nie została dane przedsięwzięcie wnioskodawca nie otrzymał zawarta z nim umowa w ramach Funduszy Strukturalnych. wsparcia/nie zawarta z nim umowa w ramach PO KL, RPO (w W przypadku PO Ryby oświadczenie beneficjenta o niefinansowaniu przypadku niektórych województw) projektu z innych środków publicznych. Dotacje nie większe niż 50 tys. PLN 4.31 Funkcjonowanie lokalnej grupy działania, nabywanie umiejętności i Beneficjent: gminy wiejskie, miejsko-wiejskie oraz miasta aktywizacja Działanie pobudzające zaangażowanie społeczności lokalnej do 25 tys. mieszkańców. w rozwój obszarów wiejskich. W ramach tego działania lokalna grupa działania będzie realizowała projekty aktywizujące, animacyjne, promocyjne i szkoleniowe. Oświadczenie beneficjenta o niefinasowaniu projektu z innych środków publicznych oraz weryfikacja na poziomie UM czy na dane przedsięwzięcie wnioskodawca nie otrzymał wsparcia/nie zawarta z nim umowa w ramach PO KL, RPO (w przypadku niektórych województw). proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 80 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Programy Operacyjne Polityki Spójności

Programy Operacyjne na Programy Operacyjne Wspólnej Polityki Rolnej i Regionalne Programy Operacyjne/ PO Kapitał Ludzki poziomie centralnym w Wspólnej Polityki Rybackiej (komponent regionalny) ramach Polityki Spójności

PO „Ryby” Tworzenie i funkcjonowanie Grupy Lokalnych na obszarach zależnych głównie od rybactwa, które realizować będą opracowane przez siebie Lokalne Strategie Rozwoju, mające na celu poprawę sytuacji ekonomicznej obszarów zależnych od rybactwa poprzez wsparcie dywersyfikacji, reorientacji bądź restrukturyzacji gospodarczej i społecznej, w tym m.in. utrzymanie i stworzenie miejsc pracy oraz zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej tych obszarów. Dotyczy to w szczególności osi Leader PROW 2007- 2013; wnioski weryfikowane będą na poziomie UM Celem zapobiegania podwójnemu finansowaniu, beneficjenci będą zobowiązani składać oświadczenia o niefinansowaniu określonej inwestycji z innego programu operacyjnego. Wymóg w tym zakresie zostanie umieszczony w odpowiednich przepisach krajowych lub wytycznych do PO Ryby.

proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 81 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

4.4 Przemysł i awarie przemysłowe Główny cel strategiczny Minimalizacja negatywnego oddziaływania przemysłu i energetyki na środowisko przyrodnicze gminy.

4.4.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku

Cele średniookresowe 1) Wspieranie powstawania małych i średnich podmiotów gospodarczych nieuciążliwych dla środowiska. 2) Kontrola zakładów przemysłowych zlokalizowanych w pobliżu jednostek osadniczych, których działalność ujemnie wpływa na środowisko. 3) Eliminowanie i zmniejszanie negatywnych skutków dla mieszkańców i środowiska z tytułu poważnych awarii przemysłowych.

Aktywność zakładów na rzecz ochrony środowiska Zakłady przemysłowe w coraz większym stopniu ponoszą odpowiedzialność za ochronę środowiska. Zadania z tym związane nie ograniczają się do naprawy zaistniałych szkód i spełnienia wymogów zdefiniowanych w pozwoleniach na korzystanie ze środowiska, ale zmierzają do zapobiegania powstawaniu negatywnych oddziaływań i szkód w środowisku. Respektowanie zasady zrównoważonego rozwoju w przemyśle jest jednym z warunków skutecznej realizacji polityki ekologicznej państwa. Osiągniecie celów polityki ekologicznej nie jest możliwe bez aktywnego włączenia się przedsiębiorstw przy jednoczesnym zewnętrznym wsparciu finansowym i merytorycznym w spełnianiu obligatoryjnych wymagań. Jednym z koniecznych działań będzie uzyskanie przez zakłady pozwoleń zintegrowanych, obejmujących wszystkie elementy środowiska (zgodnie z tzw. Dyrektywą IPPC). Według Prawa ochrony środowiska (art. 201) prowadzenie instalacji, której funkcjonowanie, ze względu na rodzaj i skalę prowadzonej działalności, może powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości, wymaga pozwolenia zintegrowanego. Szczegółową klasyfikację zawiera rozporządzenie MŚ z dnia 26 lipca 2002 w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (Dz.U. Nr 122/2002, poz. 1055). Dla nowych instalacji pozwolenie należy uzyskać przed rozpoczęciem użytkowania, czyli pozwolenie zintegrowane jest wymagane do pozwolenia na użytkowanie. Na terenie gminy Gmina Udanin znajduje się jeden zakład, które podlegają obowiązkowi uzyskania pozwolenia zintegrowanego: Dolnośląskie Młyny S.A Ujazd Górny. Istotne również jest podejmowanie przez przedsiębiorstwa dobrowolnych działań na rzecz środowiska, jak również upowszechnienie systemów zarządzania środowiskowego. W systemach zarządzania środowiskowego zwracana jest uwaga na: - oszczędne korzystanie z surowców, - stosowanie surowców ekologicznych, - energochłonność i wodochłonność, - technologie mało- i bezodpadowe, - systemy rejestracji emisji i zużywanych surowców, - efektywne procesy produkcyjne. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 82 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Awarie przemysłowe Generalnie obowiązki związane z awariami przemysłowymi spoczywają głównie na prowadzącym zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku wystąpienia awarii oraz na organach Państwowej Straży Pożarnej, a także wojewodzie. Szczegółowy opis obowiązków podaje ustawa Prawo ochrony środowiska (Dział II, rozdz. 2, 3). Awarie techniczne i chemiczne zwłaszcza w czasie transportu występując na dużą skalę mogą być przyczyną wprowadzenia stanu klęski żywiołowej. Praktycznie dość istotnym zagrożeniem może być również transport kolejowy i drogowy materiałów niebezpiecznych, a szczególnie dość intensywny w ostatnich latach przewóz paliw płynnych autocysternami. Na drogach problemem są wypadki drogowe, przy których często zużywane są neutralizatory i sorbenty. Współpraca z przemysłem Zwraca się szczególną uwagę na duże znaczenie jakie odgrywa właściwa współpraca gminy z przemysłem. Współpraca ta powinna być zogniskowana na wprowadzaniu systemów zarządzania środowiskiem (w przyszłości integracji decyzji na korzystanie ze środowiska z systemami zarządzania środowiskiem). Urząd Gminy, oprócz roli regulacyjnej wynikającej z określonych obowiązków prawnych, powinien pełnić rolę wspomagającą (pomoc w poszukiwaniach nowych technologii), stymulującą (np. w odniesieniu do wprowadzania systemów zarządzania środowiskiem) i koordynacyjną (dot. działań, które są realizowane przez wielu partnerów). Biorąc pod uwagę rozwój szeroko pojętej współpracy zmierzającej do bardziej partnerskich relacji należy przeanalizować także zagadnienie różnicowania pozwoleń i kontroli ich przestrzegania (pozwolenia dla zakładów, które wdrażają system zarządzania środowiskiem, bądź posiadają stosowny certyfikat powinny być bardziej elastyczne, a kontrola tych zakładów winna być ukierunkowana na realizację programu działań środowiskowych). Takie podejście jest zgodne z praktykami stosowanymi w krajach UE.

Kierunki działań 1. większa aktywność zakładów przemysłowych na rzecz ochrony środowiska; 2. rozwój małej przedsiębiorczości i przemysłu przyjaznego środowisku; 3. integracja ochrony środowiska i planowania przestrzennego w celu ukierunkowanego rozwoju terenów przemysłowych; 4. właściwe gospodarowanie terenami poprzemysłowymi; 5. wykreowanie właściwych zachowań mieszkańców w sytuacji wystąpienia awarii przemysłowej lub zagrożenia w wyniku transportu materiałów niebezpiecznych.

4.4.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji Na następne lata nie przewidziano konkretnych przedsięwzięć do realizacji w tym rozdziale.

4.5 Edukacja ekologiczna Główny cel strategiczny Wykształcenie u mieszkańców miasta poczucia odpowiedzialności za stan środowiska proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 83 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

4.5.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku Cele średniookresowe 1) Zapewnienie maksymalnej ochrony środowiska, oszczędnego gospodarowania i korzystania z jego zasobów poprzez wykształcenie u mieszkańców postawy przyjaznej środowisku. 2) Kontynuacja wsparcia finansowego i organizacyjnego placówek oświatowych przez władze samorządowe; 3) Tworzenie i realizacja programów edukacji ekologicznej osadzonych w realiach gmina Udanin; 4) Współpraca władz samorządowych z placówkami szkolnymi w zakresie czynnej ochrony przyrody; 5) Łatwy dostęp do informacji z możliwością wypowiedzi na tematy dotyczące środowiska na terenie gminy Udanin 6) promowanie proekologicznych zachowań wśród mieszkańców, instytucji i przedstawicieli przemysłu. 7) aktywizowanie społeczności lokalnych.

Aby w sposób właściwy realizować politykę ochrony środowiska konieczne jest włączenie się do tego zadania społeczności lokalnych. Związane to będzie ze zmianą podejścia do spraw rozwoju gospodarczego, przewartościowaniem hierarchii potrzeb i zrozumienia czym jest dla człowieka przyroda i środowisko, w którym przebywa. Dlatego już wśród dzieci i młodzieży koniecznym staje się wprowadzanie edukacji ekologicznej. Edukacja ekologiczna realizowana na terenie powiatu powinna obejmować również osoby dorosłe. Działalność edukacyjna powinna objąć następujące formy działania:

• Teoretyczno-praktyczne – szkolna edukacja ekologiczna, • Poznawcze – czynny udział w kształtowaniu środowiska, wycieczki krajoznawcze, • Popularyzacyjne – imprezy, festyny, konkursy. Do liderów prowadzących skuteczną działalność w zakresie edukacji ekologicznej w regionie z pewnością należy zaliczyć Fundację Ekologiczną Zielona Akcja w Legnicy, ul. Wrocławska 41.

4.5.2 Założenia Programu Informacyjno-Edukacyjnego dla gminy Udanin Założenia Programu Informacyjno-Edukacyjnego określają potrzeby oraz formy i sposoby działań edukacyjnych dostosowane do potrzeb informacyjnych gminy i całej społeczności oraz harmonogram działań współgrających z harmonogramem Programu Ochrony Środowiska. Działania informacyjno-edukacyjne powinny być realizowane w celu: • podniesienia wiedzy zwiększenia akceptacji społecznej dla planowanych rozwiązań w ochronie środowiska, • integracji różnych partnerów wokół tworzenia wspólnych systemów gospodarki wodno- ściekowej, • zwiększenia zrozumienia i akceptacji społecznej, • wpłynięcia na udział mieszkańców w systemach gospodarki wodno-ściekowej, ochronie gleb powietrza i zasobów przyrodniczych, • unikania konfliktów społecznych, • tworzenia zasad dialogu i włączania społeczności w proces podejmowania decyzji. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 84 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Rysunek 4.2 Schemat tworzenia programu informacyjno-edukacyjnego

Analiza stanu wyjściowego: • stan świadomości mieszkańców • ocena potrzeb informacyjnych

Określenie celów programu

Strategia działań informacyjno-edukacyjnych

Monitoring wdrażania programu

Cele programu Informacyjno – Edukacyjnego Odbiorcami prowadzonych działań powinni być nie tylko mieszkańcy ale także szkoły, instytucje publiczne, podmioty gospodarcze, samorząd powiatowy i gminny.

Cele informacyjno – edukacyjne dla gminy Udanin: • Wzrost wiedzy i świadomości mieszkańców w zakresie prawidłowego postępowania z odpadami, ochrony wód, gleb ochrony powietrza i ochrony zasobów przyrodniczych; • Aktywny udział mieszkańców w systemie gospodarki odpadami (a szczególnie segregacji odpadów) oraz systemie gospodarki wodno – ściekowej; • Integrowanie społeczności lokalnych w regionie (w tym samorządu powiatowego oraz samorządów gminnych) wokół wspólnych rozwiązań w dziedzinie ochrony środowiska.

Wyznaczone cele edukacyjne powinny się koncentrować na następujących zagadnieniach: • w gospodarce wodno – ściekowej: 1) zwiększenie liczby mieszkańców obejmowanych systemem kanalizacyjnym oraz budową przydomowych oczyszczalni ścieków; 2) użytkowanie szamb zgodnie z wymogami ochrony środowiska; 3) stosowanie dobrych praktyk rolniczych na terenie gospodarstw rolnych i użytkach rolnych; 4) zwiększenie udziału ludności w podnoszeniu jakości urządzeń melioracyjnych, małej retencji, stosowaniu właściwych zabiegów agrotechnicznych i zalesień.

• w ochronie powietrza i ochronie przed hałasem: 5) zwiększaniu liczby mieszkańców wprowadzających termomodernizację oraz wykorzystanie w budynkach jednorodzinnych gazu i oleju jako źródeł energii cieplnej. 6) stosowanie przez mieszkańców racjonalnego zużycia energii w gospodarstwach domowych, 7) zwiększeniu zastosowania energii ze źródeł odnawialnych, 8) zmniejszanie emisji spalin przez użytkowników pojazdów indywidualnych, promowanie transportu rowerowego wśród mieszkańców i turystów, 9) zwiększenie udziału mieszkańców w zakresie wprowadzenia pasów zieleni izolacyjnej i ekranów akustycznych. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 85 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

• w ochronie zasobów przyrody i zasobów leśnych: 10) wzrost wiedzy mieszkańców o zasobach przyrodniczych gminy, 11) akceptacja mieszkańców dla istniejących i wprowadzanych form ochrony przyrody, 12) eliminowanie takich sposobów użytkowania zasobów przyrodniczych, które powodują ich degradację i zanik. 13) promocja właściwego użytkowania zasobów leśnych wśród właścicieli prywatnych • w ochronie gleb i kopalin: 14) zwiększenie udziału gospodarstw rolnych stosujących Dobrą Praktykę Rolniczą, 15) ochrona biologicznego potencjału gleb poprzez stosowanie działań rolnośrodowiskowych i rolnictwa ekologicznego, 16) zapobieganie dzikiej eksploatacji kopalin przez mieszkańców na obszarach nieudokumentowanych.

Za realizację wyżej wymienionych celów powinien być odpowiedzialny samorząd gminny. Partnerami wprowadzonych działań powinny być: • szkoły; • inne placówki oświatowe i kulturowe; • organizacje pozarządowe; • liderzy lokalni (radni, sołtysi, działacze społeczni); • organizacje wiejskie, w tym kluby sportowe, koła gospodyń wiejskich, ochotnicze straże pożarne.

Zapisane cele zostaną zrealizowane pod warunkiem: pełnego zaangażowania przedstawicieli samorządu terytorialnego, faktycznego włączenia do zadań edukacyjnych i informacyjnych innych istotnych partnerów – szkół, organizacji pozarządowych, rad sołeckich, firm, ośrodków kultury; realizowania tych działań systematycznie i profesjonalnie biorąc pod uwagę potrzeby społeczności, dostępne kanały informacyjne, specyfikę danego terenu; wykorzystania sprawdzonych form kierowania informacji (biuletyny gminne, prasa regionalna, lokalna, informacje w formie ulotek, plakatów, broszur, zebrania gminne, szkolenia i warsztaty dla określonych grup, wykłady, prelekcje, konkursy, wystawy itd.); zapewnienia udziału mieszkańców w procesie planowania i lokalizowania inwestycji ochrony środowiska; szczególnie inwestycji w gospodarce wodno-ściekowej, ochronie powietrza, ochronie przed hałasem; wykorzystania różnych form przekonywania mieszkańców do dbałości o stan najbliższego środowiska, w tym „miękkiej perswazji” i twardej egzekucji prawnej.

Współpraca z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi (POE) Organizacje pozarządowe coraz częściej biorą udział w pracach nad programami ochrony środowiska, a przede wszystkim w działaniach związanych z edukacją i informacją ekologiczną.

Z punktu widzenia władz lokalnych, pozarządowe organizacje ekologiczne mogą spełniać następujące zadania: • wyjaśniać znaczenie działań, mających na celu ochronę przyrody i środowiska, • reprezentować opinie społeczeństwa szczególnie w przypadku, gdy cieszą się szerokim poparciem społecznym • brać udział w komunikacji środowiskowej, edukacji ekologicznej i promowaniu zrównoważonego rozwoju, proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 86 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

• zabiegać o coraz to większe poparcie opinii publicznej dla polityki władz w zakresie ochrony środowiska, • stanowić przeciwwagę dla interesów, które brane są pod uwagę w procesie podejmowania decyzji dotyczących środowiska naturalnego, • brać udział w opracowywaniu i wdrażaniu programu ochrony środowiska, • wnosić wiedzę oraz dostarczać alternatywne ekspertyzy przydatne w procesie opracowywania polityki ochrony środowiska i podejmowania decyzji

Oczekuje się, że organizacje ekologiczne, w oparciu o własne siły, wykażą inicjatywę ukierunkowaną na mieszkańców i placówki edukacyjne, takie jak szkoły podstawowe, gimnazjalne i ponadgimnazjalne, aby rozszerzyć edukację ekologiczną nastawioną na podniesienie świadomości ekologicznej oraz wdrożyć projekty pilotażowe i specjalne programy realizowane w ścisłej współpracy z samorządem wojewódzkim, powiatowym i samorządami gminnymi.

Kierunki działań 1. Konsultacje społeczne w ramach aktualizacji Programu ochrony środowiska oraz innych planów i programów związanych z użytkowaniem środowiska; 2. Promocja Programu ochrony środowiska wśród lokalnej społeczności; 3. Wdrażanie w placówkach oświatowych programów edukacji ekologicznej; 4. Wspieranie inicjatyw i działań z zakresu edukacji ekologicznej (konkursy, wystawy, olimpiady, imprezy) podejmowane przez szkoły, organizacje pozarządowe i instytucje z terenu gminy; 5. Przekazywanie informacji o stanie środowiska i edukacji ekologicznej do lokalnych i regionalnych mediów; 6. „Zero tolerancji” dla przypadków celowego zanieczyszczania i niszczenia środowiska. 7. Podnoszenie świadomości ekologicznej rolników, organizatorów turystyki i agroturystyki. 8. Promowanie przez środki masowego przekazu stylu życia i zachowań przyjaznych środowisku. 9. Wybór liderów propagujących różnorodne formy ochrony środowiska i zachowań proekologicznych. 10. Inwentaryzacja i wykorzystanie istniejących w gminie obiektów i miejsc do prowadzenia edukacji przyrodniczej. 11. Rozbudowa systemu ekologicznych ścieżek oraz oznakowania istniejących szlaków turystycznych w punktach o potencjalnej wartości ekologiczno- edukacyjnej (punkty tematyczne z tablicami edukacyjnymi).

4.5.3 Przedsięwzięcia planowane do realizacji

Lata Jednostka Koszty źródło L.p. Przedsięwzięcie realizacji realizująca finansowania od do [zł] 4.5. Edukacja ekologiczna 1. Dofinansowanie szkoleń ekologicznych UG stałe b.d. Budżet gminy 2. Udział w akcji „Sprzątanie świata” UG stałe b.d. Budżet gminy Opracowanie Gminnego Programu 3. UG 2010 15 000 Budżet gminy Ochrony Środowiska proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 87 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

5. OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY

Ochrona i zrównoważone użytkowanie przyrody i krajobrazu to bardzo ważne działanie wpływające w decydującym stopniu na środowisko i jakość życia mieszkańców. Realizacja zadań z tego zakresu wynika z szeregu unormowań krajowych jak również podpisanych przez Polskę umów i konwencji międzynarodowych:

• Konwencja o ochronie światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego (Konwencja Paryska z 1972 roku); • Konwencja o obszarach wodno-błotnych (Konwencja Ramiarska z 1975 roku); • Konwencja o ochronie gatunków wędrownych dzikich zwierząt (Konwencja Bońska z 1979 roku); • Konwencja o ochronie europejskiej dzikiej flory i fauny oraz siedlisk przyrodniczych (Konwencja Berneńska z 1979 roku); • Konwencja o różnorodności biologicznej (Konwencja z Rio z 1992 roku);

Polska od momentu wstąpienia do Unii Europejskiej zobowiązana jest to podjęcia działań wynikających z celów Wspólnoty zawartych między innymi w dokumencie „Zrównoważona Europa dla lepszego świata: Strategia zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej”. W lipcu 2002 roku przyjęty został przez Parlament Europejski i Radę UE VI Program Działań Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska na lata 2001 – 2010. Celem programu jest polepszenie staniu środowiska i jakości życia mieszkańców. Polska uznała, że podstawowymi działaniami dla osiągnięcia tego celu będą:

• Zwiększenie lesistości do 30% w 2020 rok, a docelowo do 32 – 33%. • Włączenie wyznaczonych obszarów do europejskiej sieci NATURA 2000. • Ochrona terenów wodno-błotnych. • Poprawa stanu czystości wód powierzchniowych. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 88 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

5.1 Ochrona przyrody i krajobrazu

Główny cel strategiczny Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej oraz zachowanie korytarzy ekologicznych w krajobrazie rolniczym na obszarze gminy.

5.1.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku Cele średniookresowe 1) Należyta i stabilna ochrona obszarów cennych przyrodniczo i krajobrazowo; 2) Zachowanie walorów estetyczno-widokowych i rewitalizacja charakterystycznego dla regionu krajobrazu z właściwą dla niego naturalną bioróżnorodnością;

Ochrona przyrody, krajobrazu i bioróżnorodności polega nie tylko na obejmowaniu ochroną obszarów cennych przyrodniczo. Ważnymi elementami krajobrazu miast i wsi jak również istotnymi fragmentami umożliwiającymi przetrwanie i przeżycie wielu organizmów w przekształconym przez człowieka środowisku zurbanizowanym są tereny zielone istniejące w otoczeniu obszarów użytkowanych gospodarczo lub siedliskowo. Parki, zieleńce, sady, aleje i zadrzewienia urozmaicają krajobraz miast i wsi, wprowadzają elementy harmonii i poprawiają warunki życiowe człowieka. Stanowią też ekosystemy zastępcze dla wielu gatunków roślin i zwierząt. Od pewnego czasu obserwuje się zasiedlanie osiedli ludzkich przez gatunki zwierząt dotąd stroniące od człowieka. Istniejący system zieleni w terenach zurbanizowanych nie zapewnia dobrych warunków do rekreacji i wypoczynku dla mieszkańców, jak również nie spełnia roli korytarzy ekologicznych i ostoi dla gatunków związanych z osiedlami ludzkimi.

Główne zagrożenia środowiska: Decydującą rolę w ochronie i kształtowaniu środowiska przyrodniczego i kulturowego odgrywają obszary wiejskie. Do głównych zagrożeń wartości przyrodniczych i kulturowych na tych obszarach należą: • Zaniedbywanie lub zaniechanie użytkowania łąk i pastwisk, które przekształcają się w tereny zadrzewione. • Nadmierna intensyfikacja gospodarki łąkarskiej lub pastwiskowej (wczesne terminy koszenia i wypasów, zwiększanie obsady zwierząt). • Zmiany struktury agrarnej – powiększanie pól połączone z likwidowaniem cennych użytków przyrodniczych i z wprowadzaniem monokulturowych upraw na znacznych powierzchniach. • Intensyfikacja gospodarki rolnej prowadząca do nasilenia się erozji gleb, zanieczyszczenia wód. • Zanik lokalnych ras zwierząt gospodarskich i lokalnych odmian roślin uprawnych. • Presja budowlana na tereny rolne. • Niewystarczające instrumenty prawne chroniące ład przestrzenny i krajobraz • Brak lub niewystarczające uwzględnianie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego ochrony krajobrazu kulturowego i przyrodniczego. • Wprowadzanie obcych form architektury do zabytkowych układów przestrzennych, a zwłaszcza na terenach wiejskich. • Brak w prawie budowlanym i ustawie o zagospodarowaniu przestrzennym uregulowań prawnych sprzyjających kontynuacji architektury regionalnej. • Niewystarczające i trudne do uzyskania środki finansowe na rewaloryzację zabytków. • Eksploatacja powierzchniowa złóż w nowych lokalizacjach. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 89 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Kierunki działań 1. Ochrona naturalnej różnorodności biologicznej ekosystemów leśnych 2. Tworzenie nowych pasm zadrzewień wzdłuż potoków i cieków wodnych, 3. Utrzymywanie w dobrej kondycji oraz tworzenie nowych skupisk roślinności śródpolnej i przydrożnej, 4. Ochrona zabytkowych parków wiejskich wraz z obiektami budowlanymi znajdującymi się na ich terenie. 5. Utrzymywanie układów zieleni parkowej w zabytkowych parkach podworskich oraz drzewostanu o cechach pomnikowych, 6. Ochrona stanowisk roślin chronionych i lasów wodochronnych, 7. Dbałość o przestrzeganie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych na obszarach użytkowanych rolniczo; 8. Prowadzenie działań zachowujących trwałe użytki zielone, zadrzewienia śródpolne, oczka wodne, tereny podmokłe, miedze i mozaikowaty układ pól; 9. Rekultywacja obszarów zdegradowanych oraz ich nowoczesne zagospodarowanie (np. rekultywacja zagłębień poeksploatacyjnych w kierunku leśnym lub rolnym, wypełnianie materiałami mineralnymi np. gruzem lub gruntami pochodzącymi z wykopów – z bezwzględnym zakazem składowania odpadów komunalnych i przemysłowych).

5.1.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji

Lata Koszty Jednostka realizacji źródło L.p. Przedsięwzięcie realizująca finansowania od do [zł] 5.1 Ochrona przyrody i krajobrazu Urządzanie terenów zieleni, zadrzewień, 1. UG 2010 15 000 Budżet gminy zakrzewień

5.2 Ochrona lasów Główny cel strategiczny Zachowanie i zwiększanie istniejących zasobów leśnych.

5.2.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku Cele średniookresowe 1) Wzrost różnorodności biologicznej ekosystemów leśnych. 2) Poprawa stanu zdrowotnego lasów. 3) Zwiększanie areału zalesień.

Nadleśnictwa czynią wysiłki w celu poprawy stanu środowiska leśnego w tym: • prace glebowo-siedliskowe, na podstawie których zostanie przeprowadzona nowoczesna inwentaryzacja urządzeniowa badająca stan lasu i stopień zgodności biocenozy z biotopem, • budowę zbiorników małej retencji dzięki czemu nastąpi podniesienie wody gruntowej zgodnie z siedliskowym typem lasu i ograniczenie procesów erozyjnych, proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 90 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

• przebudowę litych drzewostanów sosnowych występujących na żyźniejszych siedliskach na drzewostany mieszane, • udoskonaloną ogniskowo-kompleksową metodę biologicznej ochrony lasu poprzez wprowadzenie punktowego urozmaicenia struktury sztucznych ekosystemów, • zakładanie stref ekotonowych w celu utworzenia strefy przejściowej, łagodzącej skutki wzajemnego oddziaływania na granicy las-pole. Zasady przeznaczania gruntów rolnych do zalesienia reguluje ustawa z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia oraz ustawy - Prawo ochrony środowiska5. Należy wprowadzać dolesienia i zwiększać lesistości istniejących kompleksów leśnych w obszarach rolnych o najniższej wartości rolniczej. Zasadne są zalesienia ze względów ekologicznych: poprawa struktury gatunkowej, funkcje ochronne, powiązania kompleksów, ograniczające uciążliwe oddziaływania. Zalesienia w obszarach łąk śródpolnych i nieużytków stanowiących bazę dla różnorodności biologicznej nie są wskazane. Celowe jest stopniowe nadawanie statusów ochronnych lasom w korytarzach ekologicznych gminy. Grunty przeznaczone do zalesiania określa miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego lub decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Obowiązek zalesiania gruntów ciąży na nadleśniczych w odniesieniu do gruntów w zarządzie Lasów Państwowych i właścicielach lub użytkownikach wieczystych – w odniesieniu do innych gruntów. Prywatni właściciele gruntów mogą uzyskać pomoc finansową w przypadku zalesiania gruntów wyłączonych z produkcji rolnej. Środki pochodzić mogą z dwu źródeł: 1) w ramach ustawy z dnia 18 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej oraz ustawy o płatnościach bezpośrednich do gruntów rolnych. Płatność na zalesienie jest udzielana producentowi rolnemu, który został wpisany do ewidencji producentów, zobowiązał się do zalesienia działek, na których do dnia złożenia wniosku była prowadzona działalność rolnicza oraz zobowiązał się do pielęgnacji i ochrony założonej uprawy leśnej zgodnie z planem zalesienia. Płatność jest udzielana do działek rolnych:

- użytkowanych jako grunty orne, trwałe użytki zielone albo sady; - które zostały przeznaczone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego do zalesienia lub właściciel uzyskał zaświadczenie, że zalesienie ich nie jest sprzeczne z ustaleniami studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy - stanowiących własność producenta rolnego; - powierzchni co najmniej 0,30 ha i szerokości nie mniejszej, niż 20 m; - które spełniają wymogi określone przepisami o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności. 2) ze środków Lasów Państwowych (z Funduszu Leśnego) w ramach realizacji postanowień art. 58. Ustawy o lasach z dnia 28 września 1991 r. (Dz.U. 1991 Nr 101 poz. 444, z późn. zm.), zgodnie z którą na zalesienie gruntu rolnego dowolnej klasy bonitacji i bez ograniczeń co do wielkości powierzchni, właściciel może otrzymać bezpłatnie sadzonki. Ponieważ na ten cel przeznaczane są jedynie te środki Funduszu Leśnego, które pochodzą z wyłączenia z produkcji lub przedwczesnego wyrębu lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa, wysokość ich jest ograniczona, a więc ogranicza to powierzchnię objętą tą formą wspomagania. Dodatkowo pomoc ta jest stymulowana zapisami w planach przestrzennego zagospodarowania, Strategią Rozwoju Województwa i priorytetami wynikającymi z realizacji Krajowego Programu Zwiększania Lesistości.

5 Dz.U. 2003 nr 46 poz. 392 proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 91 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Kierunki działań 1. Lokalizacja zalesień i zadrzewień w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego; 2. Systematyczne zalesianie gruntów nieprzydatnych rolniczo; 3. Stały monitoring środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym (pożary, choroby, szkody przemysłowe, degradacja); 4. Zwiększenie różnorodności gatunkowej lasów i bieżąca ochrona istniejących kompleksów leśnych; 5. Edukacja ekologiczna w zakresie wzbogacania i racjonalnego użytkowania zasobów leśnych (zwiększenie różnorodności gatunkowej szczególnie w nasadzeniach porolnych ); 6. Przebudowa lasów w kierunku zgodnym z siedliskiem; 7. Zwiększanie naturalnej i właściwej dla siedliska bioróżnorodności uwzględniając ekotony np.: drogi leśne, okrajki, polany, łąki śródleśne, tereny wyłączone z produkcji.

5.2.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji Na najbliższe lata nie zaplanowano szczegółowych zadań do realizacji

5.3 Ochrona gleb i powierzchni ziemi Główny cel strategiczny Właściwe użytkowanie istniejących zasobów glebowych.

5.3.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku Cele średniookresowe 1) Ochrona gleb na terenie gminy. 2) Rekultywacja gleb zdegradowanych

Gleba powinna podlegać szczególnej ochronie, ponieważ jej skład mineralny w praktyce uważa się za nieodnawialny. Działalność rolnicza i przemysłowa na obszarze gminy spowodowała częściową degradację gleb i daleko idące zmiany, zwłaszcza w zakresie odczynu i stosunków wodnych w glebach. Racjonalne wykorzystanie zasobów gleb, zwłaszcza w ujęciu długookresowym, powinno polegać na: • zagospodarowaniu gleb w sposób, który odpowiada w pełni ich przyrodniczym walorom i klasie bonitacyjnej, • lepszym dostosowaniu do naturalnego, biologicznego potencjału gleb, formy ich zagospodarowania oraz kierunków i intensywności produkcji. Główne zagrożenia: • Zły stan utrzymania systemu melioracji podstawowej i szczegółowej. • Zanieczyszczenie gleb wywołane obecnością "dzikich wysypisk", • Zanieczyszczenie wzdłuż dróg o dużym natężeniu ruchu pojazdów, • Zanieczyszczenia gleb związane z intensywną gospodarką rolną, • Zagrożenie erozją wietrzną i wodną. • Zanieczyszczenia chemiczne ze źródeł przemysłowych. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 92 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Do potencjalnych punktowych źródeł zanieczyszczeń związkami ropopochodnymi należą bazy i stacje paliw płynnych. Na terenie miasta i gminy Gmina Udanin znajdują się dwie stacje paliw: - CPN Udanin, - SKR Gama Ujazd Górny

Ochrona gleb użytkowanych rolniczo Istotnym kierunkiem działań w ramach ochrony gleb powinno być wdrażanie i upowszechnianie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (KDPR). Znaczącej poprawie ulegnie świadomość ekologiczna mieszkańców, co wiązać się będzie ze zmniejszeniem ilości dzikich wysypisk, wypalania łąk i ściernisk, wprowadzania ścieków do gruntów, wyrzucania odpadów. Stopniowo odstępować się będzie od bezściółkowej hodowli bydła, propagując hodowlę ściółkową, dostarczającą obornika, ważnego składnika strukturotwórczego gleby. Preferowane będzie: - wprowadzanie racjonalnego nawożenia, uwzględniającego konieczność przeciwdziałania stratom materii organicznej gleb przez możliwe szerokie zastosowanie obornika i humusotwórczych upraw, - wprowadzanie urozmaiconych płodozmianów, poplonów i międzyplonów, - stosowanie maszyn nie powodujących nadmiernego ugniatania i wytwarzania tzw. „podeszwy glebowej”, która zmienia niekorzystnie właściwości gleb i przyspiesza odpływ wody oraz substancji biogennych z pól uprawnych.

Przeciwdziałanie erozji Polityka ochrony gleb będzie również uwzględniać działania zapobiegające procesom erozji. Obserwowane jest częste wycinanie przydrożnych drzew oraz wzdłuż cieków wodnych bez jednoczesnego sadzenia nowych drzew. Wycinanie drzew ma uzasadnienie w przypadku drzew starych i spróchniałych powodujących zagrożenie na drogach, ale wówczas należy je zastąpić nasadzeniami w odpowiednich miejscach. Brak drzew i zadrzewień śródpolnych powoduje ułatwienie cyrkulacji powietrza zwiększając siłę i prędkość wiatru, co powoduje wzrost erozji wietrznej. Erozja wietrzna jest zatem typowa dla otwartych przestrzeni rolnych, dlatego niezbędne będzie stosowanie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych oraz podobnie, jak przy zapobieganiu erozji wodnej stałe utrzymanie gleby pod pokrywą roślinną. Również koncepcja rolnictwa ekologicznego obejmuje szereg działań w zakresie kształtowania struktury krajobrazu rolniczego, w tym zwłaszcza tworzenie barier biogeochemicznych przeciwdziałających procesom erozji wietrznej i wodnej, wzmagających retencję i stymulujących małe obiegi wody w agrosystemach, jak również eliminujących zanieczyszczenia chemiczne z wód gruntowych oraz wzbogacających zasoby biologiczne obszarów rolniczych. Grunty wyłączone z użytkowania rolniczego i gleby zdegradowane na obszarach rolniczych będą zalesiane lub zagospodarowywane poprzez przeznaczenie ich na plantacje choinek, szkółki roślin ozdobnych, itp. Rekultywacja gleb zdegradowanych Odpowiedzialność za zanieczyszczone grunty (gleba i ziemia) reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska6, gdzie zgodnie z: 1. art. 7: kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego zanieczyszczenia; oraz kto może spowodować zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty zapobiegania temu zanieczyszczeniu; 2. art. 7a: do bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku i do szkody w środowisku stosuje się przepisy ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie7

4 Dz.U. Nr 100/2001, poz. 1085 (z późn. zm.: Dz.U. 2008 nr 111 poz. 708) proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 93 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

3. art. 109: w zakresie obowiązków Starosty leży prowadzenie okresowych badań jakości gleby i ziemi. Oceny jakości gleby i ziemi oraz obserwacji zmian dokonuje się w ramach państwowego monitoringu środowiska. 4. art. 110a: Starosta prowadzi obserwację terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi oraz terenów, na których występują te ruchy, a także rejestr zawierający informacje o tych terenach. Zgodnie z ustawą z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie7: 1. art. 6, ust 11, pkt c): do szkód w środowisku zalicza zanieczyszczenie gleby lub ziemi, (w tym w szczególności zanieczyszczenie mogące stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzi), jako negatywną, mierzalną zmianę stanu lub funkcji elementów przyrodniczych, ocenioną w stosunku do stanu początkowego, która została spowodowana w powierzchni ziemi przez działalność prowadzoną przez podmiot korzystający ze środowiska. 2. art. 9: W przypadku wystąpienia szkody w środowisku podmiot korzystający ze środowiska jest obowiązany podjęcia działań w celu ograniczenia szkody w środowisku, zapobieżenia kolejnym szkodom i negatywnym skutkom dla zdrowia ludzi lub dalszemu osłabieniu funkcji elementów przyrodniczych, w tym natychmiastowego skontrolowania, powstrzymania, usunięcia lub ograniczenia w inny sposób zanieczyszczeń lub innych szkodliwych czynników; oraz do podjęcia działań naprawczych. 3. art. 7: Organem ochrony środowiska właściwym w sprawach odpowiedzialności za zapobieganie szkodom w środowisku i naprawę szkód w środowisku jest regionalny dyrektor ochrony środowiska. 4. art. 12: Jeżeli zanieczyszczenie gleby lub ziemi zostały spowodowane przez więcej niż jeden podmiot korzystający ze środowiska, albo za zgodą lub wiedzą władającego powierzchnią ziemi (jeżeli nie dokonał on zgłoszenia o bezpośrednim zagrożeniu lub fakcie zanieczyszczenia niezwłocznie po uzyskaniu wiedzy), odpowiedzialność tych podmiotów za podejmowanie działań zapobiegawczych i naprawczych jest solidarna. 5. art. 16: Organ ochrony środowiska podejmuje działania zapobiegawcze lub naprawcze, jeżeli podmiot korzystający ze środowiska nie może zostać zidentyfikowany lub nie można wszcząć wobec niego postępowania egzekucyjnego, lub egzekucja okazała się bezskuteczna; oraz z uwagi na zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi lub możliwość zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku jest konieczne natychmiastowe podjęcie tych działań. Zgodnie z art. 28a. ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska 8 Główny Inspektor Ochrony Środowiska prowadzi w formie elektronicznej rejestr bezpośrednich zagrożeń szkodą w środowisku i szkód w środowisku w formie elektronicznej.

Kierunki działań 1. Wdrażanie zasad Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych; 2. Ochrona gleb przed zanieczyszczeniem i degradacją 3. Rekultywacja gleb zdegradowanych

7 Dz. U. Nr 75/2008, poz. 493 8 Dz. U. z 2007 r.Nr 44, poz. 287) proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 94 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

5.3.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji

Przedsięwzięcia planowane do realizacji

Lata Koszty Jednostka realizacji źródło L.p. Przedsięwzięcie realizująca finansowania od do [zł] 5.3 Ochrona gleb i powierzchni ziemi

1. Oczyszczanie miast i wsi UG 2010 71 000,00 budżet gminy

Kontrola zakładów przemysłowych 2. oraz stacji paliw pod kątem ochrony UG okresowo b.d. środki własne gleb przed zanieczyszczeniem proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 95 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

5.3.3 Charakterystyka obecnych możliwości finansowania z funduszy UE

Programy Operacyjne Polityki Spójności Programy Operacyjne Wspólnej Polityki Rolnej i Regionalne Programy Operacyjne/ PO Kapitał Programy Operacyjne na poziomie centralnym w Wspólnej Polityki Rybackiej Ludzki (komponent regionalny) ramach Polityki Spójności

Rekultywacja Rekultywacja terenów zdegradowanych: PO Infrastruktura i Środowisko PO „Ryby” 2007-2013

- na cele środowiskowe – maksymalna wartość Przywracanie terenom zdegradowanym wartości W ramach PO „Ryby” 2007-2013 wsparcie finansowe projektu – do 20 mln PLN, przyrodniczej i ochrona brzegów morskich. przewidziane jest na operacje dotyczące budowy lub - na cele inne niż środowiskowe – bez ograniczeń - rekultywacja terenów powojskowych oraz instalacji urządzeń stałych lub ruchomych, związanych kwotowych. zdegradowanych przez przemysł i górnictwo m. in. z rekultywacją wód śródlądowych, w tym terenów (włącznie z działaniami udostępniającymi tereny do tarła i tras migracyjnych gatunków migrujących, poprzez rekultywacji – usuwanie min, zanieczyszczeń przywrócenie drożności wodom śródlądowym.” ropopochodnych i chemicznych), - zabezpieczenie oraz stabilizacja osuwisk, - modernizacja i budowa umocnień brzegowych.

Minimalna wartość projektu – 20 mln PLN Nadzwyczajne zagrożenia środowiska i monitoring jego stanu Zapobieganie i ograniczanie skutków zagrożeń PO Infrastruktura i Środowisko Program Rozwoju Obszarów Wiejskich naturalnych oraz przeciwdziałanie poważnym awariom ze środków EFRR – projekty do 4 mln PLN Zapobieganie i ograniczanie skutków zagrożeń Odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego naturalnych oraz przeciwdziałanie poważnym awariom. przez katastrofy i wprowadzanie instrumentów Monitoring środowiskowy - budowanie i doskonalenie stanowisk do analizowania i zapobiegawczych Wartość projektu poniżej 4 mln PLN prognozowania zagrożeń naturalnych i stwarzanych Projekty na obszarach leśnych dotkniętych klęską poważnymi awariami, w tym: wyposażenie w żywiołową bądź negatywnym oddziaływaniem czynników specjalistyczny sprzęt, biotycznych (Schemat I) lub na obszarach leśnych - zakupy specjalistycznego sprzętu niezbędnego do nieuszkodzonych, na których istnieje zwiększone skutecznego prowadzenia akcji ratowniczych oraz zagrożenie wystąpienia pożaru (obszary nadleśnictw usuwania skutków zagrożeń naturalnych i poważnych zaliczone do I i II kategorii zagrożenia pożarowego - awarii np. samochody ratownictwa chemicznego, Schemat II) ratownictwa ekologicznego, samochody ratowniczo - gaśnicze, pompy, łodzie, sprzęt zaplecza socjalnego dla Beneficjent: Jednostki organizacyjne nie posiadające ewakuowanych, nośniki kontenerów z innym sprzętem osobowości prawnej - Nadleśnictwa Państwowego specjalistycznym, Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe - wsparcie techniczne krajowego systemu reagowania kryzysowego oraz ratowniczo-gaśniczego w zakresie ratownictwa ekologicznego i chemicznego, proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 96 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Programy Operacyjne Polityki Spójności Programy Operacyjne Wspólnej Polityki Rolnej i Regionalne Programy Operacyjne/ PO Kapitał Programy Operacyjne na poziomie centralnym w Wspólnej Polityki Rybackiej Ludzki (komponent regionalny) ramach Polityki Spójności

- realizacja przedsięwzięć w zakresie metod i narzędzi do analizowania zagrożeń poważnymi awariami. Minimalna wartość projektu - 4 mln PLN

Monitoring środowiska: - wdrażanie nowych metod obserwacji i narzędzi wspomagających monitoring i ocenę stanu środowiska, - wzmocnienie infrastruktury informacyjnej w zakresie diagnozy stanu wód na potrzeby zrównoważonego gospodarowania wodami, - wzmocnienie systemu wytwarzania i udostępniania danych i informacji na potrzeby zarządzania jakością powietrza, - wzmocnienie systemu wytwarzania i udostępniania danych i informacji na potrzeby zarządzania hałasem w środowisku, - wzmocnienie systemu wytwarzania i udostępniania danych i informacji na potrzeby ochrony przed polami elektromagnetycznymi.

Minimalna wartość projektu - 4 mln PLN

proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 97 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

5.4 Ochrona zasobów kopalin Główny cel strategiczny Niekonfliktowe i racjonalne gospodarowanie surowcami mineralnymi.

5.4.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku

Cele średniookresowe 1) Ochrona złóż kopalin. 2) Minimalizacja presji wywieranej na środowisko w procesie eksploatacji złóż 3) Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych.

Wydobywanie kopalin wiąże się z powstawaniem szkód w środowisku. Całkowita likwidacja ich wpływu jest jednak niemożliwa. Wydobywanie kopalin systemem odkrywkowym powoduje degradację powierzchni terenu i praktycznie prace rekultywacyjne po zakończonej eksploatacji w niewielkim stopniu łagodzą przeobrażenia spowodowane wydobywaniem kopalin. Ochronę złóż kopalin poprzez racjonalne gospodarowanie ich zasobami i kompleksowe wykorzystanie, w tym kopalin towarzyszących oraz regulacje dotyczące ochrony kopalin, zawarte są w ustawie Prawo geologiczne i górnicze9 z dnia 4 luty 1994 r. Minister Środowiska, marszałek województwa i starostowie odpowiedzialni są za kształtowanie polityki ochrony złóż kopalin i gospodarowanie zasobami surowców.

W przypadku złóż eksploatowanych systemem odkrywkowym istotne jest maksymalne wykorzystanie zasobów w granicach udokumentowania, a następnie skuteczna i właściwa, z punktu widzenia gospodarki przestrzennej i ochrony środowiska rekultywacja wyrobiska. Obowiązki te głównie ciążą na użytkowniku złoża, natomiast rolą administracji publicznej jest określenie warunków prowadzenia eksploatacji, jej zakończenia i rozliczenia.

Kierunki działań 1. likwidacja i rekultywacja nielegalnych wyrobisk; 2. ograniczenie negatywnego oddziaływania eksploatacji surowców, 3. rekultywacja terenów poeksploatacyjnych; 4. zapobieganie powstawaniu dzikich wyrobisk.

5.4.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji

Na najbliższe lata nie przewidziano szczegółowych zadań do zrealizowania.

9 Dz.U. 1994 Nr 27 poz. 96 (z późn. zm.) proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 98 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

6. JAKOŚĆ ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWO EKOLOGICZNE

Jakość środowiska jest jednym z istotnych czynników decydujących o zdrowiu człowieka. Zasady prozdrowotnej polityki ekologicznej uwzględniającej związki środowiska ze zdrowiem wyrażone są w następujących dokumentach: • „Europejskiej karcie środowiska i zdrowia”, przyjętej podczas Pierwszej Europejskiej Konferencji nt. „Środowisko i Zdrowie” we Frankfurcie n. Menem w 1989 roku, • Deklaracji Drugiej Europejskiej Konferencji Ministrów Środowiska i Zdrowia w Helsinkach w 1994 roku, w której Polska wyraziła potrzebę i gotowość ustanowienia i realizacji narodowego projektu zdrowia środowiskowego, • Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, która w art. 68 ust.4 zobowiązuje władze publiczne do zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska. • Programie Działań UE w dziedzinie ochrony środowiska na lata 2001 – 2010, gdzie wśród czterech priorytetowych obszarów działań wymienione jest „Środowisko i zdrowie”. Cel strategiczny sformułowano jako „osiągnięcie takiej jakości środowiska, w którym poziomy zanieczyszczeń spowodowanych przez człowieka nie prowadzą do znaczącego wpływu na zdrowie człowieka lub jego zagrożenia”.

Do najważniejszych elementów środowiska mających wpływ na zdrowie należą: 1. wody, 2. powietrze atmosferyczne, 3. gleby.

Wśród uciążliwości środowiskowych należy wymienić: 4. hałas, 5. odpady komunalne i przemysłowe.

Większość unijnych standardów, którym Polska musi sprostać w Unii Europejskiej, dotyczy jakości środowiska. Zadania z tego zakresu należą do najistotniejszych i najbardziej kosztownych, ponieważ obejmują tak ważne dziedziny jak ochrona zasobów wodnych, ochrona powietrza atmosferycznego, gospodarowanie odpadami. Do nich odnosi się również wiele przyjętych przez Polskę zobowiązań międzynarodowych wynikających z podpisanych konwencji i protokołów do konwencji oraz ustaw i rozporządzeń przyjętych w ostatnich latach dostosowujących polskie prawo do wymogów UE.

6.1 Ochrona jakości i zasobów wód – gospodarka wodno–ściekowa Główny cel strategiczny Ochrona zasobów i jakości wód podziemnych i powierzchniowych Zgodnie z zobowiązaniami wynikającymi z Traktatu Akcesyjnego i przyjętą przez Komisję Europejską interpretacją zapisów dyrektywy 91/271/EWG dotyczącą wyposażenia aglomeracji w oczyszczalnie ścieków i systemy kanalizacji zbiorczej wszystkie aglomeracje o RLM > 2000, wyznaczone zgodnie z definicją aglomeracji, powinny zostać wyposażone do 31 grudnia 2015 r. w oczyszczalnie o wydajności odpowiadającej ładunkowi zanieczyszczeń generowanemu przez aglomeracje i w zbiorcze systemy kanalizacyjne, zapewniające obsługę blisko 100% RLM aglomeracji. Pozostała część obszaru aglomeracji nie obsługiwana systemem kanalizacyjnym powinna mieć zapewnione odprowadzenie i oczyszczanie ścieków przy wykorzystaniu systemów indywidualnych. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 99 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Tabela 6.1 Charakterystyka aglomeracji Udanin, wg Projektu Aktualizacji KPOŚK z listopada 2009 r. [21].

rozporz RLM aglomeracji zgodnie z symbol grupy aglomeracji * ą dzeniem ustanawiaj aglomeracj

I_d nazwa region nr rozporządzenia wojewody dorzecze aglomeracji aglomeracji wodny ustanawiającego aglomerację ę

ą cym

Nr 14 z dn. 22.11.2006r., Dz. Urz. Woj. PLDO139N Udanin Odra SO Dol. Nr 252 poz. 3737; Nr 10 poz. 135 6 200 3 z 2008r.

* Symbol grupy aglomeracji (0,1,2,3): 0 - grupa aglomeracji o RLM 100 000, 1 - grupa aglomeracji o RLM w przedziale > 15 000, < 100 000, 2 - grupa aglomeracji o RLM w przedziale > 10 000, < 15 000, 3 - grupa aglomeracji o RLM w przedziale > 2 000, < 10 000.

Podstawowym instrumentem wdrożenia postanowień ww. dyrektywy jest Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych (KPOŚK), wprowadzony do polskiego systemu prawnego poprzez ustawę - Prawo wodne i przyjęty w dniu 16 grudnia 2003 r. KPOŚK określa zadania konieczne do realizacji zapisów Traktatu Akcesyjnego i zgodnie z ustawą powinien być okresowo aktualizowany. Aktualizacje KPOŚK stanowią z kolei podstawę do aktualizowania „Planu Implementacyjnego dyrektywy Rady 91/271/EWG w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych”. Ostatni Plan Implementacyjny został przekazany do Komisji Europejskiej w sierpniu 2005 r., a następnie uzupełniony w listopadzie 2006 r. Obecnie trwają prace prowadzone przez Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej nad drugą aktualizacją KPOŚK i po jej zatwierdzeniu przez Radę Ministrów wykorzystana zostanie do przygotowania aktualizacji Planu Implementacyjnego w roku 2010.

6.1.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku Cele średniookresowe 1. Ochrona i zwiększanie zasobów wodnych gminy Udanin. 2. Poprawa czystości wód powierzchniowych sieci rzecznej na terenie gminy. 3. Zapewnienie wszystkim mieszkańcom dostawy i dostępu do wody pitnej o wysokiej jakości.

Na jakość wód powierzchniowych wpływają lokalne i zewnętrzne (spoza granic gminy) źródła zagrożeń. Szczególną role odgrywają punktowe zrzuty zanieczyszczeń. Wśród nich największe znaczenie maja zrzuty ścieków (bytowych, gospodarczych i przemysłowych) nieoczyszczonych lub oczyszczonych niedostatecznie, skażenia wód niewłaściwą gospodarką rolną, niesprawnymi urządzeniami do gromadzenia ścieków, dzikimi i niewłaściwie użytkowanymi wysypiskami odpadów. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 100 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Mówiąc o jakości użytkowej wód powierzchniowych należy mieć na uwadze wykorzystywanie ich również do celów rekreacyjnych i bytowania ryb. W obecnym stanie, dla zapewnienia odpowiedniej jakości użytkowej wód konieczne jest podjęcie szeregu niezbędnych przedsięwzięć inwestycyjnych. Aby gospodarka ściekowa Gminy Udanin odpowiadała potrzebom mieszkańców uzasadniona wydaje się budowa oczyszczalni ścieków w miejscowości Ujazd Dolny. Istniejąca już oczyszczalnia znajduje się w Piekarach i obsługuje południowo – zachodnia cześć gminy. Planowana, nowa oczyszczalnia obsługiwałaby miejscowości znajdujące się w północno – wschodniej części gminy. Ponadto, dla zracjonalizowania planowanego przedsięwzięcia przewiduje się, że oczyszczalnia ta będzie obsługiwała również mieszkańców sąsiedniej gminy – Wadroże Wielkie. Obecnie prowadzone są rozmowy partnerskie na ten temat.

Kierunki działań 1. poprawa jakości dostarczanej użytkownikom wody przeznaczonej do spożycia; 2. racjonalizacja poboru wody oraz stymulacja odbiorców do jej oszczędzania; 3. wspieranie działań podmiotów gospodarczych w zakresie racjonalnego gospodarowania wodą w przemyśle; 4. minimalizacja strat wody na przesyle wody wodociągowej; 5. wprowadzenie zintegrowanego systemu zarządzania zasobami wodnymi; 6. rozbudowa i modernizacja systemu odprowadzania ścieków; 7. rozbudowa sieci kanalizacji deszczowej; 8. budowa gminnej oczyszczalni ścieków w m. Ujazd Dolny; 9. zintensyfikowanie kontroli miejsc nielegalnego odprowadzania ścieków do wód powierzchniowych i do ziemi; 10. racjonalne dawkowanie i przestrzeganie agrometeorologicznych terminów stosowania nawozów sztucznych i środków ochrony roślin; 11. działania na rzecz przyłączenia gospodarstw korzystających z szamb do zbiorczej sieci kanalizacji.

6.1.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji

Lata Koszty Jednostka realizacji źródło L.p. Przedsięwzięcie realizująca finansowania od do [zł] 6.1 Ochrona jakości i zasobów wód – gospodarka wodno–ściekowa

Budowa kanalizacji sanitarnej w Środki własne, 1. UG 2010 - 2012 7 525 871 miejscowościach Gościsław i Lasek PROW

Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w miejscowości Lusina oraz rozbudowa Środki własne, 2. UG 2010 - 2012 2 523 230 sanitarnej sieci kanalizacyjnej w RPOWD miejscowości Udanin

proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 101 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

6.1.3 Charakterystyka obecnych możliwości finansowania z funduszy UE

Programy Operacyjne Polityki Spójności Programy Operacyjne Wspólnej Polityki Rolnej i Regionalne Programy Operacyjne/ PO Kapitał Programy Operacyjne na poziomie centralnym w Wspólnej Polityki Rybackiej Ludzki (komponent regionalny) ramach Polityki Spójności

Gospodarka wodno-ściekowa Oczyszczanie ścieków, sieci kanalizacyjne oraz PO Infrastruktura i Środowisko Program Rozwoju Obszarów Wiejskich zaopatrzenie w wodę – projekty dotyczące aglomeracji Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach Podstawowe usługi dla ludności i gospodarki wiejskiej nie większych niż 15 tys. RLM. uwzględnionych w Krajowym Programie Oczyszczania Lokalizacja Projekty w zakresie gospodarki ściekowej powinny Ścieków Komunalnych o wielkości powyżej 15 tys. Pomoc może być przyznana na projekty realizowane: dotyczyć aglomeracji uwzględnionych w KPOŚK lub we RLM : - w miejscowościach należących do gminy wiejskiej, albo właściwych rozporządzeniach wojewodów. IZ RPO - budowa, rozbudowa i modernizacja systemów - w miejscowościach należących do gminy miejsko- podejmuje decyzję, w którym z w/w dokumentów kanalizacji zbiorczej lub/i wiejskiej, z wyłączeniem miast powyżej 5 tys. powinna być ujęta aglomeracja. Natomiast po wejściu w - budowa, rozbudowa lub modernizacja oczyszczalni mieszkańców, albo · życie zaktualizowanego KPOŚK, wsparcie w ramach ścieków komunalnych; - w miejscowościach gminy miejskiej o liczbie RPO może dotyczyć tylko aglomeracji uwzględnionych Dodatkowo, w uzasadnionych przypadkach, w zakres mieszkańców mniejszej niż 5 tys. w zaktualizowanym KPOŚK. Zapis nie dotyczy projektu może zostać włączona budowa i modernizacja Projekty mogą obejmować jedną lub więcej miejscowości. projektów wyłonionych w konkursach, które rozpoczęły systemów zaopatrzenia w wodę oraz budowa kanalizacji Weryfikacja na poziomie UM czy na dane przedsięwzięcie się przed dniem wejścia w życie zaktualizowanego deszczowej (nie przewiduje się wspierania wnioskodawca nie otrzymał wsparcia/nie została zawarta KPOŚK. W przypadku projektów dot. kompleksowego indywidualnych projektów dotyczących systemów z nim umowa w ramach RPO. uzbrajania terenów inwestycyjnych nie stosuje się zaopatrzenia w wodę lub budowy kanalizacji Kryterium finansowe - maksymalna wysokość pomocy kryterium aglomeracji Możliwe jest wsparcie projektów deszczowej). na realizację projektów w jednej gminie w okresie grupowych tzn. takich, które realizowane są dla kilku W przypadku projektów, w których występuje jeden realizacji Programu dla gospodarki wodno-ściekowej aglomeracji, z których każda jest nie większa niż 15 tys. beneficjent środków oraz projekt dotyczy nie może przekroczyć 4 mln PLN RLM. kompleksowego rozwiązania problemów gospodarki Beneficjent - gmina lub jednostka organizacyjna, dla Projekty dotyczące tylko zaopatrzenia w wodę mogą być wodno-ściekowej na danym obszarze, dopuszcza się której organizatorem jest j.s.t. wykonujące zadania realizowane w RPO oraz w PROW (brak wsparcia tego włączenie do zakresu przedsięwzięcia zadań określone w Zakresie pomocy. typu projektów w PO IŚ). Ponadto, do projektów realizowanych w aglomeracjach o RLM od 2 tys. do 15 dotyczących tylko zaopatrzenia w wodę kryterium tys., pod warunkiem, że jedna z aglomeracji ma powyżej aglomeracji nie ma zastosowania (zatem mogą być 15 tys. RLM realizowane na terenie w ogóle nie objętym aglomeracją W celu zapewnienia odpowiedniej demarkacji i lub też na terenie aglomeracji o dowolnej wielkości). komplementarności działań realizowanych w ramach Pojęcie "aglomeracja", zgodnie z prawem wodnym, Polityki Spójności oraz Wspólnej Polityki Rolnej, odnosi się do gospodarki ściekowej, a nie zaopatrzenia zapewniony zostanie system weryfikacji zakresu w wodę. rzeczowego projektów ubiegających się o wsparcie w Lokalizacja - demarkacja z PROW na podstawie ramach PO IiŚ, których zadania kwalifikują się również kryterium z PROW (gminy wiejskie itp.) natomiast do wsparcia w ramach PROW 2007-2013. Podstawą demarkacja z PO IŚ polegać będzie na wielkości weryfikacji będzie oświadczenie Wnioskodawcy aglomeracji (15 tys. RLM). składane razem z wnioskiem o dofinansowanie w proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 102 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Programy Operacyjne Polityki Spójności Programy Operacyjne Wspólnej Polityki Rolnej i Regionalne Programy Operacyjne/ PO Kapitał Programy Operacyjne na poziomie centralnym w Wspólnej Polityki Rybackiej Ludzki (komponent regionalny) ramach Polityki Spójności

Demarkacja kwotowa: ramach PO IiŚ do instytucji wdrażającej PO IiŚ oraz - na obszarach objętych interwencją PROW: zaświadczenie instytucji wdrażającej właściwej dla o projekty o wartości (kwocie) dofinansowania powyżej PROW przed podpisaniem umowy o dofinansowanie. 4 mln PLN o projekty o wartości (kwocie) Dodatkowym kryterium przyznania wsparcia będzie dofinansowania poniżej 4 mln PLN – tylko w przypadku stopień przyczyniania się do realizacji Dyrektyw UE. gdy gmina nie może już korzystać ze wsparcia z PROW (np. gdy z PROW otrzymała wsparcie na 3,5 mln PLN, a kolejny projekt ma wartość przekraczającą pozostałą kwotę możliwą do wykorzystania w PROW). Weryfikacja na poziomie UM czy na dane przedsięwzięcie wnioskodawca nie otrzymał wsparcia/nie została zawarta z nim umowa w ramach PROW. - na obszarach nie objętych interwencją PROW – bez minimalnej wielkości wsparcia na gminę/wartości projektu.

proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 103 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

6.2 Gospodarka odpadami

Szczegółowe informacje dotyczące stanu aktualnego jak i planowanych działań zawarte są w dokumencie: Plan gospodarki odpadami dla Gmina Udanin.

6.3 Ochrona jakości powietrza atmosferycznego

Główny cel strategiczny Poprawa i ochrona jakości powietrza, poprzez sukcesywną redukcja emisji substancji zanieczyszczających.

6.3.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku Cele średniookresowe 1. spełnienie wymagań ustawodawstwa UE w zakresie jakości powietrza. 2. sukcesywna redukcja emisji substancji zanieczyszczających powietrze, zwłaszcza emisji niskiej i komunikacyjnej.

W krajach Unii Europejskiej kompleksową regulację w dziedzinie ochrony powietrza stanowi tzw. dyrektywa ramowa w sprawie oceny i zarządzania jakością powietrza w otoczeniu - 96/62/EC. Określa ona podstawowe ramy prawne, w tym ujednolicone metody i kryteria oceny jakości powietrza i jest uzupełniana licznymi pochodnymi aktami prawnymi. Z kolei celem zdefiniowanym w dokumencie "Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 - 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 -2010" jest „poprawa stanu zanieczyszczenia powietrza oraz uzyskanie norm emisyjnych, wymaganych przez przepisy Unii Europejskiej”. W celu osiągnięcia i utrzymania dobrego stanu aerosanitarnego na obszarze gminy oraz dostosowania się do powyższych wymagań należy podjąć działania ukierunkowane na optymalizacja gospodarki cieplnej, ograniczenie emisji ze źródeł komunikacyjnych (realizacja celów i zadań przedstawionych w rozdziale 2.1 System transportowy) oraz ograniczenie emisji przemysłowej ze źródeł technologicznych. Za emisję ze źródeł przemysłowych odpowiadają cztery zakłady działające na terenie gminy, posiadające pozwolenia na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza. W celu zmniejszenia emisji zanieczyszczeń konieczna jest gazyfikacja gminy oraz termomodernizacja obiektów i systemów zasilania cieplnego poszczególnych jednostek gminy. Działania takie pozwolą na zmniejszenie zużycia ciepła na ogrzewanie istniejących budynków. W celu zmniejszenia emisji niskiej potrzebna jest również modernizacja kotłów, w których obecnie wykorzystuje się węgiel kamienny oraz koks. Ponadto zastępowanie paliw nieekologicznych paliwem ekologicznym, a na terenach wiejskich, gdzie względy ekonomiczne ograniczają rozwój gazyfikacji i sieci ciepłowniczej, wykorzystanie lokalnych zasobów energii odnawialnej. Poniżej wyszczególnione są najważniejsze kierunki działań dla osiągnięcia stawianych celów.

Kierunki działań 1. opracowanie i wdrożenie programu likwidacji niskiej emisji; 2. sporządzenie koncepcji, a następnie programu modernizacji gminnej gospodarki cieplnej; 3. likwidacja lokalnych kotłowni; 4. termomodernizacja obiektów; proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 104 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

5. systemowa konwersja palenisk domowych na rozwiązania bardziej ekologiczne; 6. eliminacja węgla niskiej jakości, a docelowo zamiana węgla na bardziej ekologiczny czynnik grzewczy; 7. sukcesywna gazyfikacja poszczególnych jednostek osadniczych w gminie; 8. opracowanie programu ocieplania budynków mieszkalnych oraz instalowania indywidualnych mierników poboru ciepła; 9. budowa i modernizacja dróg; 10. czysta produkcja w połączeniu z restrukturyzacją przemysłu; 11. promocja działań związane z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii; 12. skrupulatne wypełnianie procedur administracyjnych obowiązujących w zakresie ochrony powietrza.

6.3.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji

Na najbliższe lata nie przewidziano zadań do realizacji w tym rozdziale.

6.4 Hałas Główny cel strategiczny Zmniejszenie uciążliwości hałasu dla mieszkańców i środowiska

6.4.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku Cele średniookresowe 1) Zmniejszenie uciążliwości hałasu, zwłaszcza na terenach zabudowanych. 2) Ochrona przed hałasem komunikacyjnym. 3) Uzyskanie dobrej jakości klimatu akustycznego w gminie.

Celem ograniczenia natężenia ruchu na drogach należy podjąć praktycznie identyczne działania jak dla zmniejszenia emisji zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza ze źródeł komunikacji liniowej. Stąd budowa obwodnic, modernizacja dróg zwiększenie udziału transportu rowerowego i zbiorowego. Ponadto, w określonych sytuacjach, konieczna jest budowa ekranów akustycznych nie tylko przy istniejących drogach ale również przy projektowanych. Pomocne w tym względzie będą wytyczne co do sporządzania programów operacyjnych w zakresie budowy ekranów akustycznych oraz wymiana okien na dźwiękoszczelne w najbardziej newralgicznych punktach (zwłaszcza w zwartej zabudowie miejskiej). Problem zagrożenia emisją hałasu należy integrować z aspektami planowania przestrzennego w opracowywaniu lub wprowadzaniu zmian do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

Ochrona przed hałasem przemysłowym Eksploatacja instalacji nie powinna powodować przekroczenia standardów jakości środowiska i dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku poza teren, do którego prowadzący instalację ma tytuł prawny. Eksploatacja instalacji powodująca emisję hałasu do środowiska jest dozwolona po uzyskaniu pozwolenia, jeżeli jest ono wymagane. Wymóg uzyskania pozwolenia na emitowanie hałasu występuje wówczas, gdy hałas w środowisku przekracza dopuszczalne normy obowiązujące na danym terenie. Za emisję hałasu do środowiska nie ponosi się opłat. Natomiast za przekroczenie dopuszczalnych poziomów proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 105 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

hałasu określonych w pozwoleniach na emitowanie hałasu do środowiska i obowiązujących nadal decyzjach o dopuszczalnym poziomie hałasu przenikającego do środowiska - wojewódzki inspektor ochrony środowiska wymierza w drodze decyzji administracyjnej kary pieniężne. Ponadto na podmiocie prowadzącym działalność gospodarczą spoczywa odpowiedzialność za ochronę środowiska. Jest to odpowiedzialność cywilna, karna i administracyjna.

Ochrona przed hałasem drogowym Pozwolenie na emitowanie hałasu do środowiska nie jest wymagane, gdy hałas powstaje w związku z eksploatacją dróg. Jednak przestrzeganie wymagań ochrony środowiska związanych z eksploatacją dróg, spoczywa na zarządzającym tymi obiektami. Zarządzający drogą zobowiązany jest do prowadzenia działań, powodujących ograniczenia ponadnormatywnych emisji hałasu do środowiska wynikających z eksploatacji drogi. Od dnia 01.01.2004r. zarządzający drogą ma obowiązek wykonywania okresowych pomiarów poziomów hałasu w środowisku wprowadzanych w związku z jej eksploatacją (Dz. U. Nr 35, poz. 308). Zarządzający drogą jest zobowiązany do ciągłych pomiarów poziomu hałasu w przypadku eksploatacji obiektów, których cechy wskazują na możliwość wprowadzania do środowiska hałasu w jego znacznych ilościach. Wyniki pomiarów oraz terminy ich przekazywania właściwym organom zostały określone w drodze rozporządzenia (Dz.U. Nr 18, poz.164). W związku z eksploatacją dróg ochronę przed hałasem komunikacyjnym zapewnia się przez odpowiedni dobór konstrukcji arterii oraz wprowadzenie urbanistycznych i architektonicznych środków ochrony przeciwdźwiękowej. Do działań, które w znacznym stopni ograniczają emisję hałasu komunikacyjnego należą odpowiednie konstrukcje nawierzchni. Rozwiązania takie zyskały miano "nawierzchni cichych". Są to nawierzchnie wielowarstwowe ze specjalnym doborem materiałów i warstw. Zastosowanie cichych nawierzchni musi być połączone z odpowiednią prędkością pojazdów i jest stosowane w terenie zabudowanym przy prędkościach do 70 km/h. Zastosowanie cichych asfaltów zmniejsza emisję hałasu o około 5 dB. Asfalty porowate stosuje się na drogach, na których pojazdy poruszają się z prędkością powyżej 70 km/h powodując zmniejszenie emisji hałasu. Dlatego niezbędne jest zwrócenie uwagi na to, jaki rodzaj asfaltu będziemy stosować przy modernizacji danej drogi. Istotnym elementem zmniejszającym emisję hałasu jest ograniczenie prędkości. Do urbanistycznych i organizacyjnych rozwiązań zmniejszenia hałasu komunikacyjnego należy budowa obwodnic. Wysoką emisją hałasu charakteryzuje się ciężki ruch tranzytowy. Skierowanie ciężkiego tranzytu na obwodnicę potrafi niejednokrotnie odciążyć układ komunikacyjny miast, powodując znaczną poprawę stanu klimatu akustycznego wzdłuż dotychczasowych szlaków komunikacyjnych. Do najczęstszej stosowanej metody ochrony przed hałasem przy trasach komunikacyjnych należy stosowanie ekranów akustycznych. W miejscach, gdzie poziom hałasu jest zbyt wysoki i nie można zastosować skutecznych działań ochronnych przed hałasem, jedyną skuteczną metodą jest zastosowanie okien dźwiękoizolacyjnych. Ponadto organy administracyjne przy pozwoleniach na budowę obiektów mieszkalnych powinny uwzględniać odległości budynków od dróg już istniejących oraz dróg planowanych.

Ochrona przed hałasem kolejowym Usytuowana wzdłuż linii kolejowych zabudowa mieszkalna narażona jest na hałas pochodzący od przejeżdżających składów. Ustawa Prawo ochrony środowiska stanowi, że eksploatacja linii kolejowych nie może powodować przekroczenia standardów jakości środowiska w zakresie emisji hałasu, a emisja hałasu nie może spowodować przekroczenia standardów jakości środowiska poza terenem, do którego zarządzający tym obiektem ma tytuł prawny. Jedynie w sytuacji, gdy w związku z eksploatacją linii kolejowej utworzono proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 106 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

obszar ograniczonego użytkowania - wówczas eksploatacja tego obiektu w kontekście przekroczenia standardów jakości środowiska jest oceniana poza tym obszarem, a właściciel linii kolejowej jest zobowiązany do działań, które ograniczą emisję hałasu do środowiska. Od dnia 01.01.2004r. zarządzający linią kolejową jest zobowiązany do okresowych pomiarów poziomów hałasu w środowisku wprowadzanych w związku z jej eksploatacją (Dz. U. Nr 35, poz. 308). W przypadku przebudowy linii kolejowej zmieniającej w istotny sposób jej warunki użytkowania konieczne jest, aby zarządzający linią kolejową przeprowadzał pomiary poziomu hałasu w środowisku. Wyniki pomiarów oraz terminy ich przekazywania właściwym organom zostały określone w drodze rozporządzenia (Dz.U. Nr 18, poz.164). W związku z eksploatacja linii kolejowej nie jest wymagane pozwolenie na emisją hałasu do środowiska. W przypadku, gdy eksploatacja linii kolejowej może powodować negatywne oddziaływania akustyczne na znacznych obszarach zarządzający linią kolejową sporządza co 5 lat mapy akustyczne, które przedkłada staroście. Informacje zawarte w mapach akustycznych są wykorzystywane do realizacji polityki ochrony środowiska przed hałasem w danym regionie. Mapy akustyczne Zgodnie z art. 118 ustawy Prawo ochrony środowiska na potrzeby oceny stanu akustycznego środowiska, dokonywanej obowiązkowo dla aglomeracji powyżej 100 tys. mieszkańców, starosta sporządza, co 5 lat, mapy akustyczne. Rada powiatu może, w drodze uchwały, wyznaczyć obszary ciche w aglomeracji lub obszary ciche poza aglomeracją (art. 118b), uwzględniając szczególne potrzeby ochrony przed hałasem tych obszarów i podając wymagania zapewniające utrzymanie poziomu hałasu co najmniej na istniejącym poziomie. Programy ochrony przed hałasem Zgodnie z art 119 ustawy Prawo ochrony środowiska dla terenów, na których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny, tworzy się programy ochrony środowiska przed hałasem, których celem jest dostosowanie poziomu hałasu do dopuszczalnego. Programy ochrony przed hałasem dla aglomeracji powyżej 100 tys. mieszkańców uchwala rada powiatu - muszą zostać wykonane do 2013 roku. Wcześniej muszą zostać jednak opracowane mapy akustyczne a za ich przygotowanie (wraz z programami naprawczymi) dla aglomeracji odpowiedzialni są prezydenci miast. Z kolei za opracowanie map akustycznych i programów naprawczych dla obszarów położonych wzdłuż głównych dróg, linii kolejowych i lotnisk odpowiedzialny jest Wojewoda (do 2007 r.).

Kierunki działań 1. Identyfikacja zagrożeń akustycznych na terenie gminy; 2. Monitoring hałasu drogowego w wyznaczonych punktach, dokonanie oceny akustycznej wybranych miejsc; 3. Wyznaczenie terenów szczególnie zagrożonych hałasem drogowym. 4. Ograniczenie hałasu przemysłowego; 5. Budowa ekranów akustycznych i zieleni izolacyjnej; 6. Preferowanie lokalizacji niskokonfliktowych dla środowiska przy opiniowaniu raportów oddziaływania na środowisko. 7. Opracowanie programów edukacyjnych uświadamiających problemy ochrony przed hałasem.

6.4.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji

Na najbliższe lata nie przewidziano szczegółowych zadań do realizacji w tym rozdziale. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 107 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

6.5 Promieniowanie elektromagnetyczne i radiacyjne

Główny cel strategiczny Ograniczenie wpływu promieniowania elektromagnetycznego na mieszkańców gminy

6.5.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku Cele średniookresowe 1) Bieżący monitoring i kontrola źródeł emisji promieniowania elektromagnetycznego i radiacyjnego. 2) Wprowadzenie do planu zagospodarowania przestrzennego zagadnienia promieniowania niejonizującego w zakresie tworzenia obszarów ograniczonego użytkowania wokół źródeł PEM jak np. urządzeń elektroenergetycznych i radiokomunikacyjnych z uwzględnieniem stacji telefonii komórkowej. 3) Dokładna rejestracja źródeł PEM, a w ramach monitoringu szerokopasmowych pomiarów widma pól elektromagnetycznych, w celu dokładnego określenia wielkości PEM w środowisku, a także określenia dynamiki jego wzrostu.

Ustawa Prawo ochrony środowiska w Tytule II „Ochrona zasobów środowiska” w dziale VI Ochrona przed polami elektromagnetycznymi określa zasady ochrony przed polami elektromagnetycznymi. Ochrona ta polega na utrzymaniu poziomów pól poniżej poziomów dopuszczalnych oraz zmniejszaniu pól elektromagnetycznych do co najmniej dopuszczalnych wartości (art. 121 w/w ustawy). Jednocześnie prowadzący instalację oraz użytkownik urządzenia emitującego pola elektromagnetyczne, które są stacjami elektroenergetycznymi lub napowietrznymi liniami elektroenergetycznymi o napięciu znamionowym nie niższym niż 110 kV, lub instalacjami radiokomunikacyjnymi, radionawigacyjnymi lub radiolokacyjnymi, emitującymi pola elektromagnetyczne, których równoważna moc promieniowana izotropowo wynosi nie mniej niż 15 W, emitującymi pola elektromagnetyczne o częstotliwościach od 30 kHz do 300 GHz, są obowiązani do wykonania pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku: 1) bezpośrednio po rozpoczęciu użytkowania instalacji lub urządzenia; 2) każdorazowo w przypadku zmiany warunków pracy instalacji lub urządzenia, w tym zmiany spowodowanej zmianami w wyposażeniu instalacji lub urządzenia, o ile zmiany te mogą mieć wpływ na zmianę poziomów pól elektromagnetycznych, których źródłem jest instalacja lub urządzenie. Do oceny poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku zobowiązane z ramienia wojewody są także Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska, które mają prowadzić takie badania w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (POŚ, art. 123). Pomiary takie prowadzi między innymi Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, który posiada przeszkolone kadry i odpowiednią do tych pomiarów aparaturę pomiarową. WIOŚ prowadzi także bazę danych o polach elektromagnetycznych w środowisku. Wartości dopuszczalne określone zostały w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów [Dz.U. z 2003 r. Nr 192, poz. 1883]. Dla przykładu, na terenach przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową składowa elektryczna elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego o częstotliwości 50Hz (częstotliwość sieci elektroenergetycznej) nie może przekraczać wartości 1kV/m, zaś składowa magnetyczna – 60A/m. W innych miejscach dostępnych dla przebywania ludzi, natężenie takiego pola elektrycznego nie może przekraczać wartości granicznej 10kV/m, a magnetycznej składowej pola – 80 A/m. Normy powyższe nie dotyczą miejsc niedostępnych dla ludzi. Źródłami pola elektromagnetycznego powodującego przekroczenie wartości dopuszczalnych na terenach zamieszkałych mogą być linie przesyłowe oraz stacje elektroenergetyczne dla napięć 110 kV i wyższych. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 108 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Zagrożenia promieniowaniem niejonizującym mogą być także spowodowane przez urządzenia radiokomunikacyjne, które wytwarzają pola elektromagnetyczne w zakresie częstotliwości od 0,003 do 300 000 MHz. Do urządzeń takich należą między innymi stacje bazowe telefonii komórkowej. Maszty wsporcze (także kominy), u szczytu których montuje się anteny nadawcze cyfrowej telefonii komórkowej promieniują energie elektromagnetyczną o częstotliwościach od 450 do 1800 MHz. Moc anteny jest niewielka, rzędu 40 - 60dBm (120 - 180mW). Z reguły, na jednym maszcie umieszcza się kilka takich anten. Uwarunkowanie te powodują, że zagrożenie promieniowaniem niejonizującym przy powierzchni ziemi nie występuje i to zarówno tuż przy maszcie, jak i w większych odległościach. Gęstość mocy emitowanej przez anteny w punkcie zlokalizowanym pod masztem na wysokości 2m od gruntu nie przekracza 1mW/m2 (= 0,0000001 W/m2 przy normie równej 0,1 W/m2 ). Warunki radiologiczne środowiska to przede wszystkim promieniowanie gamma, które stanowi o wielkości narażenia ludności na działanie promieniowania zewnętrznego oraz obecność radionuklidów w komponentach środowiska naturalnego powodujących skażenie wewnętrzne organizmu drogą pokarmową i oddechową. Wartości mocy dawki promieniowania gamma na terenie Polski mieszczą się w granicach od 17,7 do 97 nGy/h (nanoGrey), wartość średnia wyznaczona dla obszaru Polski wynosi 45,4 nGy/h. Stężenie radu-226 w glebie na terenie Polski wynosi od 4,8 do 118 Bq/kg, przy czym wartość średnia stężenia radu w glebie obszaru Polski jest znacznie niższa od średniej światowej, która wynosi 26 Bq/kg. Stężenie radonu w pomieszczeniach mieszkalnych oraz w miejscach publicznych, w którym stale lub przez długi okres czasu przebywają ludzie, a szczególnie dzieci i młodzież, oraz Stężenie radonu w wodzie powinno być kontrolowane, pod kątem przekroceń wartości dopuszczalnej. Głównym działaniem z zakresu ochrony przed polami elektromagnetycznymi będzie zatem prowadzenie badań, które pozwolą na ocenę skali zagrożenia promieniowaniem. Kolejnym ważnym zadaniem służącym do realizacji celu będzie wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed promieniowaniem (II PEP). Zapisy te będą podstawą do wprowadzenia stref ograniczonego użytkowania wokół urządzeń elektroenergetycznych, radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych gdzie rejestruje się przekroczenie dopuszczalnych poziomów promieniowania niejonizującego. W przypadku nowych urządzeń należy poszukiwać niskokonfliktowych lokalizacji.

Kierunki działań 1. Prowadzenie badań poziomów pól elektromagnetycznych; 2. Wprowadzenie (w przypadku stwierdzenia zagrożeń) do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed promieniowaniem.

6.5.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji Na najbliższe lata nie przewidziano szczegółowych zadań do realizacji w tym rozdziale.

7. ZRÓWNOWAŻONE WYKORZYSTANIE SUROWCÓW, MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII

7.1 Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią Główny cel strategiczny Monitoring i przeciwdziałanie zagrożeniom powodziowym. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 109 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

7.1.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku

Cele średniookresowe 1. Monitorowanie zagrożenia powodziowego w rejonie gminy. 2. Racjonalne wykorzystanie i zwiększenie zasobów wodnych w zlewniach. 3. Budowa i odbudowa obiektów małej retencji. 4. Kontrola stanu melioracji szczegółowych i urządzeń wodnych wraz z wytypowaniem odcinków do rekonstrukcji i modernizacji.

Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000r., zwana Ramową Dyrektywą Wodną (RDW) jest najważniejszym i najbardziej dalekosiężnym aktem prawnym, obejmującym zagadnienia gospodarowania wodami, który powstał do chwili obecnej w Unii Europejskiej. Zostały w niej sformułowane spójne regulacje prawne, będące podstawa zrównoważonego gospodarowania wodą. Dyrektywa ta ustanawia ramy dla ochrony wszystkich wód (śródlądowych wód powierzchniowych, wód przejściowych, wód przybrzeżnych oraz wód podziemnych), które mają na celu: • zapobieganie degradacji oraz ochronę i poprawę stanu zasobów wodnych; • ochronę przed pogarszaniem się stanu wód, ekosystemów wodnych oraz ekosystemów lądowych i terenów podmokłych zależnych od wody; • promowania zrównoważonego korzystania z wód; • zmniejszanie skutków powodzi i susz oraz zapewnienie odpowiedniego zaopatrzenia w wodę dobrej jakości. Podstawowymi dokumentami planistycznymi w zarządzaniu zasobami wodnymi, według Ramowej Dyrektywy Wodnej, są Plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy oraz Program wodno-środowiskowy kraju. Zgodnie z wymogami Unii Europejskiej również Polska rozpoczęła prace planistyczne zmierzające do opracowania planów gospodarowania wodami dla każdego obszaru dorzecza wraz z zestawieniem niezbędnych działań w celu osiągnięcia dobrej jakości wód do roku 2015. Proces tworzenia planów poprzedzony jest opracowaniem harmonogramu i programu prac oraz określeniem istotnych problemów gospodarki wodnej w Polsce. Należy pamiętać, iż z procesem planowania nierozłącznie łączy się proces informowania i konsultacji ze społeczeństwem. Program wodno-środowiskowy kraju jest zbiorem działań podstawowych i uzupełniających, których realizacja ma na celu osiągnięcie przez wody celów środowiskowych do 2015 roku, tj. dobrego stanu wód a w przypadku wód sztucznych lub silnie zmienionych – dobrego potencjału wód. Podsumowanie programów działań zawartych w Programie wodno-środowiskowym kraju stanowi istotny element Planów gospodarowania wodami. Oba dokumenty znajdują się obecnie na etapie przeprowadzania konsultacji społecznych i są dostępne m.in. na stronie internetowej RZGW w Rzeszowie.

Kierunki działań 1. ocena i poprawa stanu urządzeń melioracyjnych; 2. bieżąca konserwacja cieków powierzchniowych, rowów i urządzeń hydrotechnicznych ochrony przeciwpowodziowej; 3. odtworzenie melioracji terenów rolnych; 4. zwiększanie zdolności retencyjnej zlewni poprzez małą retencję zbiornikową, 5. zalesienia, właściwe zabiegi agrotechniczne i melioracyjne; 6. prewencyjne zagospodarowania przestrzenne oraz renaturyzacja ekosystemów, zwiększająca retencję w zlewni;

7.1.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji Na najbliższe lata nie przewidziano szczegółowych zadań do realizacji proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 110 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

7.1.3 Charakterystyka obecnych możliwości finansowania z funduszy UE

Programy Operacyjne Polityki Spójności Programy Operacyjne Wspólnej Polityki Rolnej i Regionalne Programy Operacyjne/ PO Kapitał Programy Operacyjne na poziomie centralnym w Wspólnej Polityki Rybackiej Ludzki (komponent regionalny) ramach Polityki Spójności

Ochrona przeciwpowodziowa Zapobieganie powodziom, cele pozarolnicze. Główne PO Infrastruktura i Środowisko Program Rozwoju Obszarów Wiejskich typy projektów: Retencjonowanie wody i zapewnienie bezpieczeństwa Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z - regulacja cieków wodnych, tworzenie stopni wodnych przeciwpowodziowego: rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa – (wartość projektu do 40 mln PLN), - przywracanie pierwotnego kształtu doliny i koryta cieku Schemat II Gospodarowanie rolniczymi zasobami - tworzenie polderów (w tym zalesianie) oraz poprzez przebudowę wałów, zabiegi biotechniczne, wodnymi odtwarzanie naturalnych terenów zalewowych (wartość budowę lub przebudowę budowli regulacyjnych (ostrogi, Zakres pomocy - obejmuje budowę urządzeń melioracji projektu do 40 mln PLN), opaski brzegowe itp.), odtworzenie pierwotnej trasy wodnych podstawowych dostosowanych do potrzeb - budowa i modernizacja małych zbiorników koryta cieku; ochrony przeciwpowodziowej, z uwzględnieniem wielozadaniowych o pojemności mniejszej niż 10 mln - budowa ponadregionalnych systemów małej retencji urządzeń melioracji wodnych szczegółowych, retencji m3, wraz z budową urządzeń piętrzących, modernizacja wody i nawodnień użytków rolnych. - utrzymanie rzek nizinnych, rzek i potoków górskich polderów depresyjnych z budową lub modernizacją Beneficjent - Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń oraz związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie przepompowni; Wodnych (wartość projektu do 40 mln PLN), - utrzymanie rzek nizinnych, rzek i potoków górskich - budowa, modernizacja i poprawa stanu technicznego oraz związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie urządzeń przeciwpowodziowych (np. wały, poprzez budowę oraz modernizację budowli przepompownie, poldery, suche zbiorniki) - wartość regulacyjnych podłużnych (ostrogi, opaski brzegowe, projektu do 40 mln PLN, tamy podłużne) i poprzeczne tj. progi korekcyjne a także - zwiększanie naturalnej retencji dolin rzecznych z ukształtowanie trasy regulacyjnej, budowa lub zachowaniem równowagi stanu ekologicznego i modernizacja wałów przeciwpowodziowych; technicznego utrzymania rzeki (wartość projektu do 40 - budowa, modernizacja i poprawa stanu technicznego mln PLN). urządzeń przeciwpowodziowych (np. wały, przepompownie, poldery, suche zbiorniki); - zwiększanie naturalnej retencji dolin rzecznych z zachowaniem równowagi stanu ekologicznego i technicznego utrzymania rzeki poprzez budowę polderów zalewowych, modernizację wałów przeciwpowodziowych oraz śluz wałowych; - w uzasadnionych przypadkach realizacja wielozadaniowych zbiorników retencyjnych i stopni wodnych; - modernizacja i budowa nowych zbiorników wielozadaniowych piętrzących wodę (zgodnie z Wytycznymi KE); - w uzasadnionych przypadkach modernizacja proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 111 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Programy Operacyjne Polityki Spójności Programy Operacyjne Wspólnej Polityki Rolnej i Regionalne Programy Operacyjne/ PO Kapitał Programy Operacyjne na poziomie centralnym w Wspólnej Polityki Rybackiej Ludzki (komponent regionalny) ramach Polityki Spójności

i poprawa stanu bezpieczeństwa technicznego urządzeń wodnych; - plany gospodarowania wodami; - budowa i modernizacja systemów odprowadzania wód opadowych i roztopowych do akwenów morskich. Dotyczy zbiorników retencyjnych: Zbiorniki powyżej 10 mln m3 Minimalna wartość projektu – 40 mln PLN

proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 112 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

7.2 Wykorzystanie energii odnawialnej Główny cel strategiczny Promocja i wspomaganie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych (OZE)

7.2.1 Cele średniookresowe i kierunki działań do 2017 roku Cele średniookresowe 1) Promocja wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. 2) Wspieranie realizacji projektów wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych.

Odnawialne źródła energii OZE należą do grupy „czystych”, których wykorzystanie umożliwia poprawę stanu środowiska naturalnego. Zainteresowanie energią alternatywną nastąpiło na skutek: - wyczerpywania się zasobów nieodnawialnych (węgiel, ropa, gaz); - powszechności dostępu do źródeł energii konwencjonalnej; - dążenia poprawy stanu środowiska naturalnego.

Za odnawialne źródło energii (OZE) uważa się źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię: wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal morskich, spadku rzek oraz energię pozyskaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu szczątek roślinnych i zwierzęcych (Ustawa z 24 lipca 2002r. Art.3 ust. 20 Prawo Energetyczne). Energię zasobów odnawialnych pozyskujemy z przemiany: - promieniowania słonecznego (zakres cieplny lub ogniwa fotowoltaiczne); - małej energetyki wodnej (hydroenergia rzek); - wiatru; - spalanie biomasy; - geotermii (tzw. gorących źródeł).

Racjonalne wykorzystywanie energii ze źródeł odnawialnych jest jednym z komponentów zrównoważonego rozwoju. Wzrost ich udziału w bilansie paliwowo - energetycznym przyczynia się do poprawy efektywności wykorzystania i oszczędności zasobów surowców energetycznych oraz stanu środowiska. Polityka Energetyczna Polski do 2025 roku zobowiązuje do uwzględniania wykorzystania odnawialnych źródeł energii w sporządzanych „Założeniach do Planu zaopatrzenia w energię elektryczną, ciepło i gaz”. Wówczas wyznacznikiem działań na poziomie lokalnym jest regionalna strategia energetyki odnawialnej. Winna ona zapewnić realizację celów: - wprowadzenie problematyki wykorzystania odnawialnych źródeł energii w zakres planowania regionalnego - rozpoznanie już istniejących zasobów ze skazaniem niezbędnych prac badawczych - ocena możliwości racjonalnego ich wykorzystania w świetle aktualnych rozwiązań technicznych, ekonomicznych z uwzględnieniem prognoz przyszłościowych.

Z uwagi na fakt, iż nie istnieje opracowanie dotyczące wykorzystania odnawialnych źródeł energii na terenie województwa dolnośląskiego istnieje potrzeba stworzenia takiego opracowania. Pozwoli to na zbilansowanie już istniejących zasobów odnawialnych źródeł energii jak również kierunków ich wykorzystania dla całego województwa, w tym gminy Udanin. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 113 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Średni wskaźnik produkcji energii ze źródeł odnawialnych w Unii Europejskiej wynosi 5,8% w ogólnej produkcji energii. Dla Polski wskaźnik ten wynosi 2,8%. W strukturze źródeł energii odnawialnej dominuje energia z biomasy, następnie energia wodna i pozostałe źródła. Szansą dla regionu będzie wykorzystanie alternatywnych źródeł energii, związanych z lokalną bazą surowców. Coraz częściej korzysta się w lokalnych kotłowniach z energii biomasy (zrębki drewna, słoma). Do celów energetycznych może być wykorzystywana także energia takich roślin jak wierzba czy malwa pensylwańska oraz biogaz powstający w wyniku fermentacji odpadów z produkcji zwierzęcej. Należy opracować „program wykorzystania alternatywnych źródeł energii” z równoczesnym propagowaniem zmiany paliwa na bardziej przyjazne środowisku.

Na terenie gminy Udanin realizowane jest obecnie przedsięwzięcie polegające na budowie zespołu 47 elektrowni wiatrowych o mocy od 1,5 do 3,0 MW, wraz z drogami dojazdowymi, placami manewrowymi i infrastrukturą elektroenergetyczną zlokalizowanych na działkach oznaczonych w ewidencji gruntów w Gminie Udanin w obrębach: - Damianowo, nr ewidencyjne działek: 50, 51, 59, 60, 64, 70, 172, 175, 193, 196, 204, 211, 212, 417, 419; - Gościsław, nr ewidencyjne działek: 63, 118, 131, 132/1, 132/5, 133, 207, 288, 290/6, 294; - Konary, nr ewidencyjne działek: 265, 266, 273, 274, 340, 341, 348, 421, 441, 467, 516/14, 516/15; - Pichorowice, nr ewidencyjne działek: 357, 358/3, 358/4, 376, 417; - Pielaszkowice, nr ewidencyjne działek: 74, 75, 115, 274/11, 274/12, 274/15; - Różana, nr ewidencyjne działki: 30/1, 97, 147, 149, 162; - Sokolniki: nr ewidencyjne działek: 12, 109.

Dnia 30.11 2009 r., inwestor - EWG Udanin Sp. z o.o. ul. Okrzei 17, 59-220 Legnica, - uzyskał decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedmiotowego przedsięwzięcia. Lokalizacja przedsięwzięcia jest zgodna z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (mpzp), zatwierdzonego uchwałą Nr XLII/130/06 Rady Gminy Udanin z dnia 11 kwietnia 2006 r. W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego elektrownie wiatrowe planowane są na terenach oznaczonych symbolem R – tereny rolne, na których to terenach dopuszcza się prowadzenie sieci napowietrznej i podziemnej infrastruktury technicznej, stacji transformatorowych, masztów telekomunikacyjnych i elektrowni wiatrowej, zgodnie z obowiązującymi przepisami szczególnymi. Dopuszcza się również prowadzenie polnych i utwardzonych dróg dojazdowych (gospodarczych). Dla przedsięwzięcia nie zachodzi potrzeba utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania.

Kierunki działań 1. Zbadanie możliwości wykorzystania energii odnawialnej i niekonwencjonalnej; 2. Promowanie najlepszych projektów dotyczących wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych i niekonwencjonalnych; 3. Propagowanie działań na rzecz zmiany paliw kopalnych na paliwa odnawialne.

7.2.2 Przedsięwzięcia planowane do realizacji

Na najbliższe lata nie przewidziano szczegółowych zadań do realizacji w tym rozdziale. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 114 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

8. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM

8.1 Struktura zarządzania programem

Podstawową zasadą realizacji programu ochrony środowiska powinna być zasada wykonywania zadań przez poszczególne jednostki włączone w zagadnienia ochrony środowiska, świadome istnienia programu i swojego uczestnictwa w nim. Szansę na skuteczne wdrożenie Programu daje dobra organizacja zarządzania dokumentem.

8.1.1 Uczestnicy realizacji Programu Z punktu widzenia pełnionej roli w realizacji Programu można wyodrębnić cztery grupy podmiotów uczestniczących w nim. Są to: o Podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu programem, o Podmioty realizujące zadania programu, w tym instytucje finansujące, o Podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty programu, o Społeczność gminy jako główny podmiot odbierający wyniki działań programu. Schemat zarządzania Programem przedstawia poniższy rysunek.

RADA GMINY

Starostwo Powiatowe Rada WÓJT Programu Wojewoda GMINY Samorząd wojewódzki

Instytucje Jednostki realizujące Instytucje kontrolujące przedsięwzięcia finansujące

Odbiór społeczny

Rysunek 8.1 Schemat zarządzania Programem

Główna odpowiedzialność za realizację Programu spoczywa na Wójcie gminy Udanin który co 2 lata składa Radzie Gminy raporty z wykonania Programu. Wójt współdziała z organami administracji rządowej i samorządowej szczebla gminnego, powiatowego i wojewódzkiego, które dysponują instrumentarium wynikającym z ich kompetencji. Wojewoda (oraz podległe mu służby zespolone) dysponuje instrumentarium prawnym umożliwiającym reglamentowanie korzystania ze środowiska10. Natomiast w dyspozycji Marszałka Województwa znajdują się instrumenty finansowe wspierania realizacji zadań programu poprzez środki pomocowe (np. Regionalny Program Operacyjny).

10 Od 1 stycznia 2008 r. szereg kompetencji Wojewody przejął Marszałek Województwa. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 115 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Ponadto Wójt współdziała z instytucjami administracji specjalnej, w dyspozycji których znajdują się instrumenty kontroli i monitoringu. Instytucje te kontrolują respektowanie prawa, prowadzą monitoring stanu środowiska (Inspekcja Sanitarna, Inspekcja Ochrony Środowiska). Bezpośrednim realizatorem zadań nakreślonych w programie są: samorząd gminy jako realizator inwestycji w zakresie ochrony środowiska na własnym terenie oraz podmioty gospodarcze planujące i realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi przez Program. Wypracowane procedury i strategie powinny po ustaleniu i weryfikacji stać się podstawą zinstytucjonalizowanej współpracy pomiędzy partnerami różnych szczebli decyzyjnych i środowisk odpowiedzialnych za ostateczny wizerunek obszaru.

8.2 Monitoring wdrażania Programu

Wdrażanie Programu Wdrażanie Programu Ochrony Środowiska będzie podlegało regularnej ocenie w zakresie: Określenia stopnia wykonania przedsięwzięć / działań Określenia stopnia realizacji przyjętych celów Oceny rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem Analizy przyczyn tych rozbieżności.

Wójt gminy będzie oceniał co dwa lata stopień wdrożenia Programu, co będzie podstawą przygotowania raportu z wykonania Programu.

W cyklu czteroletnim będzie oceniany stopień realizacji celów średniookresowych (w niniejszym dokumencie obejmujących okres 2008 - 2011 r.) Ocena ta będzie bazą do ewentualnej korekty celów i strategii ich realizacji. Taka procedura pozwoli na spełnienie wymagań zapisanych w ustawie "Prawo ochrony środowiska", a dotyczących okresu na jaki jest przyjmowany program ochrony środowiska i systemu raportowania o stanie realizacji programu ochrony środowiska: Ocena postępów we wdrażaniu programu ochrony środowiska, w tym przygotowanie raportu (co dwa lata), Opracowanie listy przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w kolejnych czterech latach (co dwa lata), Aktualizacja celów ekologicznych i kierunków działań (co cztery lata).

Zakres monitoringu W ramach monitoringu niniejszego Programu proponuje się przyjąć następujące wybrane wskaźniki rezultatu i produktu: - długość zmodernizowanych dróg [km], - liczba zrealizowanych projektów poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego [szt.], - zmniejszenie emisji spalin do powietrza, - liczba wypadków drogowych [szt.], - liczba rannych i zabitych [osoby], - długość sieci wodociągowej [km], - długość sieci kanalizacji sanitarnej [km], - długość sieci kanalizacji deszczowej [km], - wykorzystana moc przerobowa zmodernizowanej oczyszczalni ścieków [m3/dobę], - ilość oczyszczonych ścieków [m3/dobę], - liczba użytków ekologicznych, - powierzchnia obszarów chronionych [ha], - powierzchnia terenów wymagających rekultywacji [ha], proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 116 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

8.3 Możliwości finansowania POŚ

W latach 2007-2013, w wyniku reformy polityki spójności, liczba Funduszy strukturalnych została ograniczona do dwóch: Europejski Fundusz Społeczny oraz Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. Do głównego nurtu programowania został włączony również Fundusz Spójności, który w latach 2007-2013 będzie podlegał podobnym zasadom, jak Fundusze strukturalne. Z kolei Fundusze wspierające inwestycje w zakresie rolnictwa i rybołówstwa zostały włączone odpowiednio do Wspólnej Polityki Rolnej oraz Wspólnej Polityki Rybackiej.

Dokumentem określającym kierunki i wysokość wsparcia finansowego ze strony Funduszy unijnych na realizację zamierzeń rozwojowych w Polsce w latach 2007-2013 jest Narodowa Strategia Spójności (Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia). Narodowa Strategia Spójności będzie realizowana za pomocą 6 ponadregionalnych i 16 regionalnych programów operacyjnych: 1. Program Infrastruktura i Środowisko – 27,9 mld euro, 2. Program Kapitał Ludzki – 9,7 mld euro, 3. Program Innowacyjna Gospodarka – 8,3 mld euro, 4. Program Rozwój Polski Wschodniej – 2,3 mld euro, 5. Program Pomoc Techniczna - 0,5 mld euro, 6. Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej - 0,7 mld euro, 7. 16 regionalnych programów (1 dla każdego z województw) – 16,6 mld euro.

Program operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata 2007 – 2013 zatwierdzony został przez Radę Ministrów 29 listopada 2006 r. (przez Komisję Europejską decyzją z dnia 7 grudnia 2007 r.). Celem programu jest poprawa atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. POIiŚ stanowi jeden z programów operacyjnych będących podstawowym narzędziem do osiągnięcia celów horyzontalnych NSRO (Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia), przy wykorzystaniu środków Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

Cele NSRO realizowane przy pomocy POIiŚ: ⇒ Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej, mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski ⇒ Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej

Cele szczegółowe POIiŚ: 1. Budowa infrastruktury zapewniającej, że rozwój gospodarczy Polski będzie dokonywał się przy równoczesnym zachowaniu i poprawie stanu środowiska naturalnego. 2. Zwiększenie dostępności głównych ośrodków gospodarczych w Polsce poprzez powiązanie ich siecią autostrad i dróg ekspresowych oraz alternatywnych wobec transportu drogowego środków transportu. 3. Zapewnienie długookresowego bezpieczeństwa energetycznego Polski poprzez dywersyfikację dostaw, zmniejszenie energochłonności gospodarki i rozwój odnawialnych źródeł energii. 4. Wykorzystanie potencjału kultury i dziedzictwa kulturowego o znaczeniu światowym i europejskim dla zwiększenia atrakcyjności Polski. 5. Wspieranie utrzymania dobrego poziomu zdrowia zasobów pracy. 6. Rozwój nowoczesnych ośrodków akademickich, w tym kształcących specjalistów w zakresie nowoczesnych technologii. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 117 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Łączna wielkość środków finansowych zaangażowanych w realizację Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013 wyniesie 37,6 mld euro, z czego wkład unijny wynosić będzie 27,9 mld euro, zaś wkład krajowy – 9,7 mld euro.

środowisko (4,8 mld €) transport (19,4 mld €) energetyka (1,7 mld €) kultura (0,49 mld €) zdrowie (0,35 mld €) szkolnictwo wyższe (0,5 mld €)

71,2%

6,2%

1,8% 17,6% 1,8%1,3%

Program wskazuje 15 priorytetów, z czego 13 zawiera treści odpowiadające obszarom, które mają podstawowe znaczenie dla rozwoju Polski, a 2 określają zasady wsparcia technicznego osiągania celów Programu. Struktura Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko – PRIORYTETY:

1. Gospodarka wodno-ściekowa (FS); 2. Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi (FS); 3. Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska (FS); 4. Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska (EFRR); 5. Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych (EFRR); 6. Drogowa i lotnicza sieć TEN-T (FS); 7. Transport przyjazny środowisku (FS); 8. Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe (EFRR); 9. Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna (FS); 10. Bezpieczeństwo energetyczne, w tym dywersyfikacja źródeł energii (EFRR); 11. Kultura i dziedzictwo kulturowe (EFRR); 12. Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony zdrowia (EFRR); 13. Infrastruktura szkolnictwa wyższego (EFRR); 14. Pomoc techniczna - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR); 15. Pomoc techniczna - Fundusz Spójności (FS).

Zarządzanie programem

Instytucją Zarządzającą Programem Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko jest minister właściwy ds. rozwoju regionalnego, który wykonuje swoje funkcje przy pomocy Departamentu Koordynacji Programów Infrastrukturalnych w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego. Instytucja Zarządzająca przekaże realizację części swoich zadań Instytucjom Pośredniczącym, tj. ministrom właściwym: • Ministerstwo Środowiska (priorytety I-V); • Ministerstwo Infrastruktury (priorytety VI-VIII); • Ministerstwo Gospodarki (priorytety IX-X); • Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (priorytet XI); • Ministerstwo Zdrowia (priorytet XII); • Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (priorytet XIII). proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 118 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Realizacja programu

Tryb pozakonkursowy obejmie zgodnie z projektem ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju: • Duże projekty, których koszt całkowity przekracza 25 mln euro – w przypadku projektów dotyczących środowiska naturalnego oraz projektów o wartości powyżej 50 mln euro – w przypadku innych dziedzin, zatwierdzane przez Komisję Europejską. • Projekty systemowe - polegające na dofinansowaniu realizacji przez poszczególne organy administracji publicznej i inne jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, zadań publicznych określonych w odrębnych przepisach dotyczących tych organów i jednostek; • Projekty indywidualne – określone w programie operacyjnym, zgłaszane przez beneficjentów imiennie wskazanych w programie operacyjnym; • Projekty pomocy technicznej.

Pozostałe projekty będą wybierane w drodze konkursu.

Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013

Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013 (RPO WD) to dokument stanowiący podstawę realizacji strategicznych przedsięwzięć przygotowywanych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz pozostałe jednostki publiczne i prywatne, możliwych do współfinansowania ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Realizowane projekty będą miały wpływ na zmniejszenie dysproporcji ekonomicznych, społecznych i terytorialnych w regionie. Punktem odniesienia dla opracowywania Regionalnego Programu Operacyjnego była Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku, która pełni funkcję podstawowego aktu planistycznego w zakresie rozwoju regionu. Główny cel Regionalnego Programu Operacyjnego jest tożsamy z celem nadrzędnym SRWD – Podniesie poziomu życia mieszkańców Dolnego Śląska oraz poprawa konkurencyjności regionu przy respektowaniu zasad zrównoważonego rozwoju.

W latach 2007-2013 w ramach realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego województwo dolnośląskie otrzyma znacznie większą kwotę na wsparcie rozwoju regionalnego, niż miało to miejsce w latach 2004-2006. Alokacja środków EFRR dostępnych w latach 2007-2013 w ramach RPO WD dla regionu Dolnego Śląska wynosi ponad 1,213 mld euro. Rola Instytucji Zarządzających programami regionalnymi została powierzona samorządom województw, tym samym są one w pełni odpowiedzialne za przygotowanie, wdrażanie oraz zarządzanie programami.

Zarządzanie programem

Zarządzanie Regionalnym Programem Operacyjnym dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013, zgodnie z ustawą o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, należy do kompetencji Zarządu Województwa Dolnośląskiego. Zarząd wypełnia swoje funkcje przy pomocy odpowiednich komórek organizacyjnych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego oraz Dolnośląskiej Instytucji Pośredniczącej (DIP – samorządowa wojewódzka jednostka budżetowa). proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 119 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

Realizacja programu

W ramach RPO WD mogą być dofinansowywane projekty wyłonione w trybie: a) konkursowym; b) systemowym – polegające na dofinansowaniu realizacji zadań publicznych określonych w odrębnych przepisach; c) indywidualnym – o strategicznym znaczeniu dla realizacji Programu, wskazane przez Instytucję Zarządzającą zgodnie z kryteriami zatwierdzonymi przez Komitet Monitorujący.

Szczegółowe informacje dotyczące rodzajów projektów (konkursowych, systemowych, indywidualnych) w ramach każdego z Działań w danym Priorytecie RPO WD zawarte są w Szczegółowym Opisie Osi Priorytetowych Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013 (Uszczegółowieniu RPO WD) oraz w Ramowym Planie Realizacji RPO WD.

Finansowanie w ramach programu

Schemat przepływów finansowych i systemu certyfikacji dla RPO WD na lata 2007 – 2013 został przedstawiony poniżej:

proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 120 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

8.4 Harmonogram wdrażania

W poniższej tabeli przedstawiono harmonogram wdrażania „Programu Ochrony Środowiska dla gminy Udanin na lata 2010 – 2013, a perspektywą do 2017 r.”. Harmonogram ten ujmuje cyklicznie prowadzone działania opisane wcześniej.

Należy jednak zaznaczyć, iż możliwe są modyfikacje tego harmonogramu w zależności od oceny postępów w zakresie osiągania celów i zmieniających się uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych.

Tabela 8.1 Harmonogram wdrażania Programu ochrony środowiska dla gminy Udanin

Lp. Zadania do wykonania 2010 2011 2012 2013 2014 2015 1. Program ochrony środowiska opracowanie celów i kierunków do 2015 do 2019 działań opracowanie listy przedsięwzięć na okres na okres na okres proponowanych do realizacji 2010 - 2011 2012 - 2013 2014 - 2015 2. Monitoring 2.1. prowadzenie monitoringu stanu środowiska w każdym roku

2.2. Monitoring polityki środowiskowej opracowanie mierników w mamach w ramach efektywności Programu aktualizacji POŚ POŚ opracowanie Oceny realizacji listy w ramach w ramach przedsięwzięć Raportu z aktualizacji realizacji POŚ POŚ opracowanie Raportu z realizacji w ramach w ramach w ramach Programu Raportu z aktualizacji POŚ realizacji POŚ POŚ opracowanie Oceny realizacji w ramach w ramach celów i kierunków działań Raportu z aktualizacji realizacji POŚ POŚ proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 121 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

9. LITERATURA

1. Program Ochrony Środowiska dla gminy Udanin, PPD WROTECH Sp. z o.o., Wrocław, czerwiec 2004 r. 2. Program Ochrony Środowiska dla powiatu średzkiego, PPD WROTECH Sp. z o.o., Wrocław, czerwiec 2004 r. 3. Strategia rozwoju gminy Udanin, Kobielska K., Ferens A., Głaz M., Bagińska J., Udanin 2008. 4. Plan Rozwoju Lokalnego dla powiatu leżajskiego na lata 2004 – 2006, Kraków, wrzesień 2004 r. 5. Wieloletni plan inwestycyjny dla gminy Udanin, Eurobroker w Legnicy, czerwiec 2008 r. 6. Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce, wg stanu na 31 XII 2006r., Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2007. 7. Kondracki J., 2002, Geografia Regionalna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 8. Stupnicka E., 1989 Geologia regionalna Polski Wyd. Geol., Warszawa 9. Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2002 10. Mapa Głównych Zbiorników Wód Podziemnych, Państwowy Instytut Geologiczny, Zakład Geologii i Hydrologii Inżynierskiej, Warszawa, 2000 11. Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-1012, z perspektywą do roku 2016, Rada Ministrów, Warszawa, 2008 12. Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, Instytut Ochrony Środowiska, Zakład Polityki Ekologicznej, 2002 13. Pawlaczyk P. i in., Propozycja optymalnej sieci obszarów NATURA 2000 w Polsce – „Shadow List”, Klub Przyrodników, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Salamandra”, WWF Polska; Warszawa 2004 r. 14. Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych 2009 - AKPOŚK 2009 (projekt), Warszawa, Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, listopad 2009 15. Raport o stanie technicznym nawierzchni asfaltowych i betonowych sieci dróg krajowych na koniec 2007 roku, GDDKiA, Warszawa, marzec 2008 r. 16. Wojewódzki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata 2008- 2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015 (projekt), Zarząd Województwa Dolnośląskiego, Wrocław, 2008 r. 17. Raport o stanie środowiska w województwie dolnośląskim w 2006 r., Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, Wrocław 2007 r., 18. Raport o stanie środowiska w województwie dolnośląskim w 2007 r., Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, Wrocław 2008 r., 19. Stan środowiska w województwie dolnośląskim w 2008 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, Wrocław 2009 r. 20. Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb województwa dolnośląskiego w 2007 r. WIOŚ we Wrocławiu, Wrocław, 2008. 21. Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb województwa dolnośląskiego w 2008 r. WIOŚ we Wrocławiu, Wrocław, marzec 2009 r. 22. Ocena stanu jakości rzek województwa dolnośląskiego w 2008 r., WIOŚ we Wrocławiu Wrocław 2009. proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 122 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

23. Ocena stanu jakości rzek województwa dolnośląskiego w 2007 r., WIOŚ we Wrocławiu Wrocław 2008. 24. Ocena stanu jakości rzek województwa dolnośląskiego w 2006 r., WIOŚ we Wrocławiu Wrocław 2007. 25. Ocena stanu czystości wód podziemnych na terenie województwa dolnośląskiego w 2008 roku , WIOŚ we Wrocławiu, Wrocław 2009. 26. Ocena stanu czystości wód podziemnych na terenie województwa dolnośląskiego w 2007 roku , WIOŚ we Wrocławiu, Wrocław 2008. 27. Ocena stanu czystości wód podziemnych na terenie województwa dolnośląskiego w 2006 roku, WIOŚ we Wrocławiu, Wrocław 2007 28. Ocena stanu czystości wód podziemnych na terenie województwa dolnośląskiego w 2005 roku, WIOŚ we Wrocławiu, Wrocław 2006 29. Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb województwa dolnośląskiego w 2004 r. – obszary bezpośrednio zagrożone zanieczyszczeniami, WIOŚ we Wrocławiu, Wrocław 2005. 30. Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb województwa dolnośląskiego w 2007 r. – obszary bezpośrednio zagrożone zanieczyszczeniami, WIOŚ we Wrocławiu, Wrocław 2008. 31. Ocena jakości powietrza na terenie województwa dolnośląskiego w 2006 roku, WIOŚ we Wrocławiu, Wrocław 2007 32. Ocena jakości powietrza na terenie województwa dolnośląskiego w 2007 roku, WIOŚ we Wrocławiu, Wrocław 2008 33. Ocena jakości powietrza na terenie województwa dolnośląskiego w 2008 roku, WIOŚ we Wrocławiu, Wrocław 2009 34. Ocena poziomów substancji w powietrzu, oraz wyniki klasyfikacji stref województwa dolnośląskiego za: 2006 rok, WIOŚ we Wrocławiu, Wrocław 2007 35. Ocena poziomów substancji w powietrzu, oraz wyniki klasyfikacji stref województwa dolnośląskiego za: 2007 rok, WIOŚ we Wrocławiu, Wrocław 2008 36. Ocena poziomów substancji w powietrzu, oraz wyniki klasyfikacji stref województwa dolnośląskiego za: 2008 rok, WIOŚ we Wrocławiu, Wrocław 2009 proGEO Sp. z o.o. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY UDANIN 123 Wrocław, 2010 NA LATA 2010-2013, Z PERSPEKTYWĄ DO 2017 R.

10. NETOGRAFIA

1. Oficjalna strona internetowa Gminy Udanin: http://www.udanin.pl/ 2. Strona BIP Gminy Udanin: http://bip.udanin.pl/ 3. Oficjalna strona Powiatu Średzkiego: http://www.powiat-sredzki.pl/ 4. Strona BIP Powiatu Średzkiego: http://powiat.sredzki.slaski.sisco.info/ 5. Oficjalna strona PROW: http://www.dolnyslask.pl/default.aspx?docId=2102 6. Oficjalna strona internetowa Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego: http://www.umwd.dolnyslask.pl/ 7. Oficjalna strona internetowa Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego: http://www.duw.pl/ 8. Strona BIP Urzędu Marszałkowskiego: http://bip.umwd.dolnyslask.pl/ 9. Strona BIP Dolnośląskiego Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych: http://bip.dzmiuw.pl/ 10. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu: http://www.wroclaw.pios.gov.pl/ 11. Wojewódzka Baza Danych AQUA, WIOŚ Wrocław: http://www.wroclaw.pios.gov.pl/index.php?id=monit&sub=wpow&page=stan&typ=aqu a 12. Opracowanie Ekofizjograficzne dla Woj. Dolnośląskiego, WBU (www.wbu.wroc.pl) 13. GUS, Bank Danych Regionalnych, strona internetowa: http://www.stat.gov.pl/bdr/bdrap.strona.indeks 14. Oficjalna strona rządowa dot. sieci Natura 2000: http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000 15. Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (www.otop.org.pl) 16. WWF Polska (wwf.pl) 17. Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Salamandra” (www.salamandra.org.pl) 18. Klub Przyrodników (kp.org.pl)