J-ROCK, J-POP I K-POP ORAZ POLSCY FANI MUZYKI AZJATYCKIEJ

Agata Włodarczyk Uniwersytet Gdański

Japonia kojarzy się nam głównie z technologią, sa- zespoły: X Japan, Dir en grey, L’arc~en~Ciel, Malice murajami, gejszami, mangami oraz sushi. Natomiast Mizer, Morning Musume, V6, Kanjani∞; wokalistki: Korea z firmą Samsung, kimchi oraz konfliktem mi- Ayumi Hamasaki, Maya Sakamoto, Hikaru Utada litarnym pomiędzy Koreą Północną a Koreą Połu- i wiele, wiele innych. Koreańską muzykę fanom, pa- dniową. Dopiero później na myśl przychodzi kultu- radoksalnie, przedstawiła japońska popkultura – do ra popularna obu krajów – animacje studia Ghibli, pracy nad niektórymi serialami anime zapraszano oscarowe Pożegnania (Takita, 2008), kasowy Oldboy koreańskich artystów, którzy szybko wzbudzili za- (Park, 2003) czy Gangnam style. Czasem przypomni interesowanie oglądających. Jednym z takich zespo- nam się obsadzonymi japońskimi gwiazdami film łów koreańskich „przemyconych” przez Japonię był Listy z Iwo Jimy (Eastwood, 2006), w którym główne The Trax, którego producentem został założyciel role odegrali aktor Ken Watanabe oraz idol z ze- X Japan, Yoshiki. I tak na początku XXI wieku po świe- społu – Ninomiya Kazunari. A zatem dopiero cie rozlała się tak zwana Hallyu, koreańska fala, jak w drugiej kolejności pamiętamy o niematerialnych często określa się fascynację wytworami kultury po- wytworach ich współczesnej kultury popularnej. pularnej z Republiki Korei. Dziwi to tym bardziej, że popkultura japońska i ko- reańska są dziś obecne na całym świecie, posiadają Przez wzgląd na barierę językową, geograficzną rzesze wielbicieli w najbardziej geograficznie od- i ekonomiczną bycie fanem tak orientalnych tekstów suniętych od siebie krajach, między innymi w Pol- kultury nie należy do najprostszych. Dlatego też gru- sce. A jednak pozostają wciąż gdzieś na marginesie py wielbicieli wypracowały sieć wzajemnego wspar- głównego nurtu. cia, dzięki której wiele osób zyskało dostęp do po- żądanych przez siebie materiałów. Ta sieć z czasem Japoński komiks oraz animacja (manga i anime) dopasowała się do bieżących potrzeb i funkcjonuje obecne są na naszym krajowym rynku od lat osiem- do dnia dzisiejszego. dziesiątych. zeszłego wieku, choć dopiero w latach dziewięćdziesiątych. zaczęły zdobywać większą Warto przyjrzeć się bliżej przedmiotowi żywego i głę- popularność, głównie za sprawą emitowanych bokiego fanowskiego uczucia – japońskiej muzyce w telewizji serii anime. Zapewne właśnie dzięki do- rockowej, J-Rockowi, japońskiej muzyce popularnej, stępności anime wielu fanów zwróciło swoją uwagę J-Popowi oraz wielkiemu, kulturalnemu fenomeno- w stronę szerzej rozumianej japońskiej popkultury wi, jakim jest koreańska muzyka popularna, K-Pop. – seriali, filmów, a także muzyki. Utwory z czołówek A także sposobom, w jaki fani pokonują trudności i zakończeń odcinków nagrywały gwiazdy japoń- – jedną po drugiej. skiego popu. Można ich było zobaczyć lub usłyszeć w produkcjach, które promowali swoimi utworami. Muzyka popularna w Japonii XX wieku Znalezienie w przepastnych zasobach internetu pli- ków muzycznych oraz ich ściągnięcie stawało się co- Określenie dokładnego momentu, w którym naro- raz prostsze dzięki postępującej zmianie technolo- dziła się japońska muzyka popularna nie jest naj- gicznej. W centrum zainteresowania fanów pojawiły prostsze. Niektórzy podają, że pojawiła się w oko-

47 MUZYKA | AGATA WŁODARCZYK

licach lat sześćdziesiątych. XX wieku (Billings, 2012). krajach świata, wybuchła Beatlemania. The Beatles Z kolei inni wskazują na rok 1988 (Sato, 1995). Więk- nauczyli japońską młodzież bawienia się, noszenia szość jednak zgadza się ze stwierdzeniem, że J-Pop jaskrawych strojów oraz tańczenia w rytm szalone- jako osobny gatunek muzyki popularnej wyłonił się go rock’n’rolla (Fukuya, 2014), wprowadzając tym z kayōkyoku, utworów łączących tradycyjną muzykę samym do hierarchicznej, sztywnej społeczności japońską z zachodnią (amerykańską). Zgadzają się ducha kontrkultury. To również pod ich wpływem również, że prapoczątków należy szukać w erze Ta- wielu młodych chłopaków zdecydowało się założyć ishō (1912–1920), przed drugą wojną światową, na garażowe zespoły, niezależnie od poziomu posiada- japońskiej scenie jazzowej. Komponowane wów- nych umiejętności gry na instrumentach czy śpiewu. czas utwory wykorzystywały bardziej dla siebie Przygotowali grunt, na którym później wyewoluował tradycyjną, pięciostopniową skalę. Utrzymały one J-Rock (japoński rock). W latach sześćdziesiątych. po- swoją popularność aż do zakończenia wojny, wpły- wstało wiele zespołów nazywanych „Group Sounds”, wając także na koreańskie kompozycje1. Kiedy ce- które próbowały odtworzyć rockowe brzmienia na sarz Hirohito podpisał w 1945 roku akt kapitulacji, gruncie muzyki japońskiej. Wśród nich znaleźli się sprawił, że Japonia przeszła pod okupację amery- Blues Creation, Happy End czy Taj Mahal Travellers. kańską (Gordon, 2010), co doprowadziło do stałej Towarzyszące tym zespołom kontrowersje podnosi- obecności obywateli Stanów Zjednoczonych oraz ły jednak kwestię, czy rock’n’roll w ogóle nadaje się ich popkultury na terenie byłego cesarstwa. Kom- do tego, aby był grany w Japonii (Billings, 2012). Kon- pozycje japońskie po raz kolejny znalazły się pod trkultura, po raz kolejny, okazała się problematyczna wpływem jazzu oraz bluesa. Małe kafejki, które dla społecznego status quo. odpowiadały na muzyczne zapotrzebowanie obco- krajowców, zwane jazz kissa, wyrastały jak grzyby Dekadę później scenę zdominowali artyści, którzy po deszczu przy głównych ulicach (Billings, 2012; wykonywali samodzielnie skomponowane utwory Cohen, 2012), a kompozytorzy japońscy w swoich – rozpoczęła się era „Nowej Muzyki”. Przedstawiciel pracach coraz częściej inspirowali się zachodnią tego trendu Yōsui Inoue ustanowił rekord, utrzymu- muzyką popularną (Fukuya, 2014), dając początek jąc się w czołówce japońskiej listy przebojów Oricon ryūkōka (muzyce popularnej). przez trzydzieści pięć tygodni (Billings, 2012). To również w latach siedemdziesiątych. coraz więcej Największy sukces w latach sześćdziesiątych odniósł kobiet zostawiało swój ślad w historii muzyki popu- wokalista Kyū Sakamoto (a właściwie Hisashi Ōshi- larnej, wśród nich Yumi Matsutoya (znana także jako ma), którego piosenka Ue wo muite arukō/Idąc, patrzę Yumi Arai i Yūmin) oraz Miyuki Nakajima. W drugiej w górę (1961), przemianowana później na Sukiyaki, połowie lat siedemdziesiątych. do łask powróciła zdobyła pierwsze miejsce amerykańskiej listy prze- muzyka rockowa, zadebiutowały zespoły Yellow Ma- bojów (Billings, 2012; Fukuya, 2014). Po dziś dzień gic Orchestra, wykorzystujący głównie elektronikę jest to jedyny japoński utwór, śpiewany w języku nie- oraz Southern All Stars, którzy pokazali, że melodyj- angielskim, który podbił ten największy na świecie ny japoński język potrafi doskonale współbrzmieć rynek muzyczny. W tym samym okresie rozwinęła z muzyką rockową. Ci ostatni otworzyli drogę takim się współczesna wersja śpiewu zwanego enka, będą- męskim, rockowym zespołom jak The Alfee czy TM ca w zasadzie odmianą sentymentalnej ballady. Naj- Network, oraz kobiecym formacjom, jak choćby ważniejszym momentem dla tego gatunku okazał się Princess Princess. Rockowa scena rozwijała się da- debiut Keiko Fuji (a właściwie Junko Utady) w 1969 lej i pod koniec lat osiemdziesiątych. uformował się roku. Enka jako pierwsza zagroziła dominacji kayōky- jeden z ważniejszych z dzisiejszej perspektywy pod- oku (Billings, 2012). gatunków, visual kei (dosł. system wizualny). Jednym z ważniejszych zespołów VK jest X Japan, zaliczany W latach sześćdziesiątych do Japonii dotarł rock’n’roll, również do jego współtwórców. Cechami charakte- przydając kompozycjom bardziej gitarowe, ostre rystycznymi wykonawców tego rodzaju muzyki są brzmienia. W tym okresie, podobnie jak i w innych androgynia, makijaż oraz długie włosy, na początku

48 GDAŃSKIE ZESZYTY KULTUROZNAWCZE często układane w irokezy – czyli właśnie strona wi- mu wydarzeniem (Hargreaves, North, 2008). Rzeczy- zualna. Poza granicami Azji to visual kei jest najczę- wiście bīingu-kei sprawiło, że sprzedaż singli i albu- ściej utożsamiany z J-Rockiem, stąd oba wyrażenia mów rok rocznie znacząco wzrastała (Billings, 2012). często stosuje się synonimicznie. Pomimo znaczącej Wśród zespołów, które w ten sposób zdobyły swoją popularności sceny VK, stosunek do reprezentują- sławę, znalazły się: Tube, WANDS oraz popularny do cych go zespołów pozostaje dość ambiwalentny tak dzisiaj B’z. W tym samym czasie producent Tetsuya w Japonii, jak i na świecie. Komuro, lider TM Network, zaczął tworzyć utwory na elektronicznych syntezatorach, tak dla własnego Złota era idoli i systemowe rozwiązania w J-Popie zespołu globe (pisownia oryginalna), jak i dla produ- kowanych przez siebie wokalistek. Do tych ostatnich Początkiem końca kayōkyoku, a zatem momentem zaliczają się między innymi wciąż popularne Namie narodzenia znanego dzisiaj J-Popu, było pojawienie Amuro, Ami Suzuki oraz hitomi (pisownia oryginalna; się w latach osiemdziesiątych. pierwszych idolek – właściwie Hitomi Furuya). Momoe Yamaguchi, Akiny Nakamori, Shizuki Kudo czy duetu Pink Lady. Idolkę od zwykłej wokalistki od- Dla idolek najważniejsze były dwa wydarzenia. Po różniał skrupulatnie zaplanowany image swojskiej, pierwsze, sformowanie wytwórni-parasola Hello! sympatycznej dziewczyny z sąsiedztwa. Paradok- Project w 1997 roku, obejmującej wszystkie wokalist- salnie, artystki te stały się wręcz niewolnicami tak ki, które podpisały kontrakty z Up-Front Group i tym wykreowanego obrazka, który stał się marketingo- samym trafiły pod opiekę producenta Tsunku (wła- wo ważniejszy niż wykonywane utwory. Doprowa- ściwie Mitsuo Terady). Zaczęło się od tego, że jego dziło to do tego, że Nakamori, chcąca zerwać z wi- zespół rockowy Sharm Q ogłosił przesłuchania na zerunkiem grzecznej dziewczynki poprzez nagranie swoją wokalistkę, co ciekawe, te poszukiwania nada- utworów o miłości, zdradzie i złamanym sercu, spo- wała stacja telewizyjna Asayan. Spośród wielu obie- wodowała znaczący spadek swojej popularności. cujących kandydatek jako zwyciężczynię wyłoniono Pojawienie się pierwszych idolek wymodelowało Michiyo Heike. określone oczekiwania publiczności, które zostały zaspokojone w pełni pod koniec dekady przez for- Niezależnie od wyniku, przyszły producent Hello! macje muzyczne nowego typu. Project dał szansę pięciu innym zdolnym kobietom3 na utworzenie własnej grupy. Żeby formacja została W latach dziewięćdziesiątych, określanych jako era utworzona, ich nieoficjalny singielAi no tane/Nasiona J-Popu (Fukuya, 2014), japoński rynek muzyczny miłości z 1997 roku musiał sprzedać się w nakładzie stał się drugim co do wielkości na świecie, ustępu- minimum pięćdziesięciu tysięcy kopii w ciągu pię- jąc miejsca jedynie Stanom Zjednoczonym (Billings, ciu dni. Wyznaczony cel udało się osiągnąć w czte- 2012). Główną przyczyną tak dynamicznego rozwo- ry. Tak oto Tsunku stworzył pierwszy zespół idolek, ju okazało się rozwiązanie systemowe – bīingu-kei, girlsband Morning Musume. Swoim głosem skład nazy­wane również „Being System”, czyli system wsparła również Heike. W 1998 roku w ramach kolej- obecności, na tej podstawie wyrósł cały przemysł nego przesłuchania do grupy dołączono jeszcze trzy J-Popu oraz, później, K-Popu. Wytwórnie zaczęły inne wokalistki4, tworząc tak zwane drugie pokole- użyczać nowo wydane piosenki kampaniom rekla- nie Morning Musume. mowym jako jingle, firmom producenckim jako mo- tywy przewodnie filmów, seriali (tak zwanych dram), W 1999 roku Tsunku utworzył kolejny zespół Coun- anime czy gier. Ich wszechobecność sprawiła, że lu- try Musume, a w kwietniu 2000 roku stacja TV Tokyo dzie się z nimi osłuchali, a to z kolei zapewniało, że zaczęła nadawać raz w tygodniu program Hello! je polubią. Badania pokazały, że częsta ekspozycja Morning, w którym występowały idolki Hello! Project. utworu zwiększa szanse na jego zaakceptowanie Jednym z ważniejszych elementów marketingowych w takim samym stopniu jak pozytywne skojarzenia tych grup był oczywiście ich wizerunek, między inny- utworu z miejscem słuchania lub towarzyszącym mi dlatego w każdej z nich znajdowały się wokalistki

49 MUZYKA | AGATA WŁODARCZYK

w określonym wieku, a po jego przekroczeniu mo- kratyczną) i Koreę Południową (Republikę Korei) (Ru- gły uzyskać absolutorium i przejść do kolejnej grupy, rarz, 2009). W 1950 roku wybuchła trzyletnia wojna bądź skończyć współpracę z Hello! Project. System domowa pomiędzy obiema Koreami (zwana również ten sprawdzał się aż do wczesnych lat dwutysięcz- Wojną Koreańską), w wyniku której ukształtowała się nych., kiedy to początkowo zakontraktowane artyst- współczesna granica pomiędzy oboma państwami ki przestały być członkiniami zespołów, co znacząco (Rurarz, 2009). Burzliwe dzieje polityczne odcisnęły odbiło się na popularności wszystkich objętych pa- swoje piętno na rozwoju kultury popularnej. Chang rasolem grup. Nam Kim (2012) wskazuje na trzy najważniejsze okresy jej rozwoju w Korei Południowej, łącząc je ści- W kwestii samego marketingu Tsunku zastosował śle z politycznymi wydarzeniami – (1) do wyzwolenia podobne rozwiązania do Kitagawy, z tą różnicą, że spod okupacji japońskiej, (2) czas dyktatury i moder- już u zarania walcząc o kontrakt, przyszłe wokalist- nizacji do lat dziewięćdziesiątych oraz (3) czas pełnej ki pojawiały się w programach telewizyjnych. Dzisiaj demokracji. Morning Musume jest zespołem, w którym występu- je około czterdziestu dziewcząt i młodych kobiet mię- Przede wszystkim jednym z najważniejszych ele- dzy siódmym a dwudziestym drugim rokiem życia. mentów, które doprowadziły do rozwoju kultury W 2011 roku sformowano grupę Dream Morning Mu- popularnej w Korei, był rozwój sieci radiowej o kra- sume, w którego skład weszło dziesięć dorosłych, by- jowym zasięgu (Kim, 2012). Umożliwił on dotarcie łych członkiń pierwszych generacji Morning Musume. z przekazem kulturowym do obywateli całego regio- nu, a nie tylko lokalnych mieszkańców. Do połowy Drugim ważnym wydarzeniem dla kobiecych woka- lat czterdziestych kulturę popularną Korei kształ- listek był debiut Hikaru Utady, córki gwiazdy współ- tował właściwie rząd japoński, prowadzący politykę czesnej enki Keiko Fuji. Wychowana w Nowym Jorku przymusowej japonizacji. Większość komponowa- artystka wprowadziła nowe brzmienie do muzyki po- nej wówczas muzyki musiała więc spełniać prefero- pularnej, a na jej debiutancki utwór, First Love (1999), wane przez japońskie władze normy. W rezultacie wyraźnie wpłynęło R’n’B oraz charakterystyczny, wielu kompozytorów zaczęło tworzyć muzykę wy- niski sposób śpiewania Afroamerykanów. First Love wiedzioną z kayōkyoku, dziś uznawaną za najstar- sprzedało się w ponad siedmiu milionach kopii, co szy gatunek koreańskiej muzyki popularnej – trot. sprawiło, że do dzisiaj uznawany jest za najlepiej Pięciostopniowa skala narzucana przez okupanta, sprzedający się album J-Popu. Podobny wpływ mia- jak i dwumiarowe metrum (Kim, 2012) zdominowały ła główna rywalka Utady, Ayumi Hamasaki, nazywa- rynek muzyczny. W drugiej połowie lat trzydziestych. na również Ayu), która zadebiutowała w 1993 roku, trot wyewoluował w określony wyraźnymi reguła- szczyt popularności zdobywając dopiero w 1999 al- mi gatunek. bumem A Song for ××. Okres najlepszej sprzedaży jej płyt przypadł na lata 1999–2004, kiedy artystka wy- Po zakończeniu okupacji japońskiej w Korei założo- dała dziewięć albumów, które rozeszły się w liczbie no wiele wytwórni płytowych, między innymi Korea ponad miliona kopii każdy. Records (1947) i Seoul Records (1978), co w konse- kwencji przyczyniło się do popularyzowania oraz Koreańska muzyka popularna XXI wieku promowania rdzennie koreańskich utworów. Po dłu- gich latach pod japońską okupacją wszystko, co koja- Najnowsza historia Korei nie należy ani do najprost- rzyło się z Japonią, powoli odrzucano, doprowadza- szych, ani do najspokojniejszych. Od 1910 aż do 1945 jąc do poszukiwań nowych muzycznych rozwiązań. roku kraj znajdował się pod okupacją japońską, a tuż Po raz kolejny utwory powstające w Stanach Zjed- po wyzwoleniu 15 sierpnia 1945 roku, w wyniku po- noczonych odegrały znaczącą rolę w kształtowaniu dzielenia na wpływy radzieckie oraz amerykańskie, muzyki innego narodu. W czasie, gdy Amerykanie doszło do rozłamu państwowego i podziału na Ko- stacjonowali na terenach Korei, powstała infrastruk- reę Północną (Koreańską Republikę Ludowo-Demo- tura nadawcza, zaspokajająca potrzeby żołnierzy.

50 GDAŃSKIE ZESZYTY KULTUROZNAWCZE

Pod koniec lat pięćdziesiątych. otwarto wiele miejsc, dzieży (Kim, 2012) i doskonale wpasowywało się w których można było posłuchać amerykańskiej mu- w rebeliancką postawę. W tym czasie tworzyli mię- zyki (Kim, 2012), korzystali z nich nie tylko sami żoł- dzy innymi Dae Soo Han, Byeong Jip Yan czy Yu Seok nierze, ale także mieszkańcy Korei. Kompozytorzy Suh. Noszone przez młodzież długie włosy, a także zaczęli odwoływać się do takich gatunków jak bo- niestosowny ubiór w postaci symbolicznych już za ogie-woogie, blues czy mambo. Wpływ obcej kultury krótkich spódniczek nie spotkały się z pozytywną można było zauważyć również w warstwie tekstowej akceptacją społeczeństwa. Dodatkowo wykonaw- utworów, coraz częściej miały one bowiem charakter cy utożsamiani z nowym rodzajem muzyki zostali dwujęzyczny (Kim, 2012), co znalazło odzwierciedle- oskarżeni o palenie marihuany (Kim, 2012). Skandal nie nawet w tytułach utworów – Daejeon Blues Jeong ten osłabił ich pozycję rynkową, a rząd zakazał gru- Ae Kim czy Nilniri Mambo Do Mi. Trend ten utrzymał pie publicznego występowania. się po dzień dzisiejszy. Korporacyjna machina K-POP-u W latach sześćdziesiątych powstały najważniej- sze koreańskie stacje telewizyjne – KBS (1961), TBC Najważniejszym krokiem ku współczesnej, kore- (1964) oraz MBC (1969). Na rynku wciąż dominowała ańskiej scenie muzyki popularnej była rewolucja muzyka inspirowana produkcjami amerykańskimi, końca lat osiemdziesiątych, w czasie której produ- a najważniejszym utworem tamtego czasu był The cenci i wytwórnie dostrzegli duże zaangażowanie Boy in the Yellow Shirt Myeong Suk Hana z 1961 roku. młodzieży nie tylko w słuchanie muzyki, ale również Do dalszego zakorzenienia obcej muzycznej trady- w uczestniczeniu w koncertach. Fanki, które charak- cji przyczyniła się działająca na przełomie lat pięć- teryzowały się oddaniem wykraczającym poza do- dziesiątych i sześćdziesiątych grupa performerów tychczasowe normy, zaczęto nazywać oppa budae. – Eight US Army – występująca właściwie głównie dla Przypominały amerykańskie groupies (Choi, 2005), Amerykańskich żołnierzy. W późniejszym czasie tru- a nie dobrze ułożone młode damy. Zaskakująco, to pa zaczęła występować w telewizji, nagrała również właśnie niespotykane dotychczas oddanie owych wiele niezwykle popularnych piosenek (Kim, 2012). dziewcząt przełożyło się na wzrost przychodów Pod koniec dekady zaczęły się pojawiać pierwsze ze sprzedaży płyt, gazet oraz biletów na występy. soulowe kompozycje, których głównym wykonawcą W ciągu dziesięciu lat nastolatkowie stali się główną i popularyzatorem okazał się Jung Hyun Shin, nazy- grupą docelową, stąd trend ten nazwano sinsedae, wany również „dziadkiem [koreańskiego] rocka” ze kulturą nowej generacji. Jej pojawienie się było jed- względu na często wykorzystywane w kompozy- nym z najważniejszych momentów w rozwoju muzy- cjach mocne brzmienia gitarowe. ki popularnej (Kim, 2012).

Początek lat siedemdziesiątych przyniósł ze sobą W latach dziewięćdziesiątych swoją działalność roz- rozwój kontrkultury, uformowanej na fali Beatelma- począł zespół Seo Taiji and The Boys, zapowiadająca nii oraz zachodzących w Korei zmian społecznych. Hallyu pierwsza formacja uosabiająca pokoleniową Młodzież i studenci podnieśli bunt wobec opresyj- zmianę (Rothman, 2013). Ich muzyka stanowiła mie- nej władzy i społeczeństwa, a jego nośnikiem stała szankę popularnego folku, rocka oraz rapu, a wystę- się muzyka folkowa. Podobnie jak w Japonii, aż do py często zawierały spektakularne taneczne choreo- tego momentu twórcy muzyki popularnej mieli ja- grafie. Każdy z czterech wydanych pomiędzy latami sno określone role – wykonawców, kompozytorów 1992 a 1995 albumów został sprzedany w nakładzie i twórców tekstów. Dopiero w latach siedemdziesią- ponad czterech milionów kopii (Kim, 2012), kiedy tych na scenie zaczęli występować muzycy, którzy w tym czasie Koreę zamieszkiwało około czterdzie- łączyli te trzy role. Tworzone przez samodzielnych stu sześciu milionów osób. artystów utwory charakteryzowały się dużą indywi- dualnością, uosabiały też ideały wyznawane przez Innym ważnym kamieniem milowym w rozwoju K-PO- twórcę, co silnie przemawiało do ówczesnej mło- P-u było założenie firmy producenckiej przez Soo

51 MUZYKA | AGATA WŁODARCZYK

Man Lee w 1989 roku, która w ciągu kolejnych dzie- zdobywając pierwsze miejsca na japońskim Oriconie sięciu lat stała się jedną z trzech najważniejszych (MTV K, 2006), oraz PSY, który podbił amerykańską na rynku – SM Entertainment. Zanim Lee rozpoczął scenę muzyczną. działalność, przeprowadził wśród potencjalnych słu­ cha­czek ankietę, próbując dowiedzieć się, czego Trzecim i ostatecznym krokiem w kierunku spełnie- właściwie oczekują od idoli. Ponadto, budując swoją nia założeń kulturowej technologii jest utworzenie firmę, Lee skorzystał z doświadczeń Kitagawy oraz ponadnarodowych zespołów, w których skład będą tych wszystkich, którzy położyli podwaliny pod sys- wchodzili idole z różnych krajów. Z tą też myślą tem Johnny’s Jimusho. Założyciel SM Entertainment SM Entertainment utworzyło zespoły liczące wielu wzbogacił japoński bīingu-kei, włączając w jego ob- członkiń czy członków jak Girls’ Generation oraz Su- ręb teorię kulturowej technologii (ang. cultural tech- per Junior, poszukując przyszłych tych wykonawców nology, CT) Kwang Yun Wona, dając tym samym po- w całej Azji, a także, jak już to zostało wspomnia- czątek koreańskiej fali. Pierwszym zespołem SME był ne, w Stanach Zjednoczonych. Jak na razie jednak boysband H.O.T., utworzony w 1996 roku. Rok póź- w skład grup wchodzą głównie Koreańczycy koreań- niej powstał jego żeński odpowiednik, S.E.S. Obie skiego i amerykańskiego pochodzenia. Częstą prak- formacje odniosły spory sukces, dając Lee pewność, tyką w takich wypadkach jest dzielenie zespołów na że idoli można wyprodukować, odpowiadając na po- mniejsze podgrupy, zgodnie z ich pochodzeniem trzeby konsumentów. (znajomością języków) lub według różnych muzycz- nych gatunków, których wykonaniem będą się zaj- Technologia kulturowa SM Entertainment jest w za- mować. Ci pierwsi po wydzieleniu są wysyłani do sadzie bardzo prostą koncepcją. Uwzględnia trzy swojego kraju pochodzenia, by tam zdobywać sławę najważniejsze kroki – (1) międzynarodowe castingi, (Chang, Choi 2011). Przykładem takiej grupy od SME (2) międzynarodową współpracę, (3) grupy narodo- jest EXO, podzielone na EXO-K i EXO-M, czyli pod- wościowo mieszane. Pierwszy etap zakłada wyse- grupę koreańską oraz podgrupę chińską. lekcjonowanie potencjalnych idoli, w większości na terenie Korei, poprzez telewizyjne przesłuchania Rozwiązanie Lee stało się jednym z filarów Hallyu, o różnej formule, w taki sposób na przykład zo- włączającym muzykę do już rosnącego zaintereso- stał sformowany rockowy zespół The Trax. Ale nie wania koreańskimi dramami5 i filmami. Pozwoliło mu tylko, specjalnie przygotowani agenci prowadzą także na wypromowanie kilkunastu innych, popular- poszukiwania również poza granicami kraju, na nych artystów: współczesną królową koreańskiego przykład w Stanach Zjednoczonych właśnie w ten popu BoA (Bo A Kwon), rockowy zespół The TRAX; sposób znaleziono jednego z członków Super Junior boysbandy: TVXQ, Super Junior (tak zwani królowie – Ki Bum Kima. Tak zwerbowani przyszli idole muszą Hallyu) oraz SHINee; girlsbandy: The Grace oraz f(x) opanować wiele niezbędnych do pracy umiejętno- i wiele innych. Obok SM Entertainment dzisiejszą ści: taniec, śpiew, grę aktorską, znajomość języków popularną sceną muzyczną (a nawet, patrząc sze- obcych. Dla zapewnienia odpowiedniego wizerunku rzej, kulturą popularną) rządzą jeszcze dwie wielkie każdy ich krok przed i po debiucie jest kontrolowany korporacje YG Enternatiment oraz JYP Entertain- przez sztab specjalistów, dbających o podtrzymanie ment, tworząc tak zwaną wielką trójcę show biznesu. odpowiedniego wizerunku, relacje z fanami, uma- Ci pierwsi produkują między innymi Big Bang, 2NE1 wiających występy w programach telewizyjnych, se- i PSY, drudzy – Wonder Girls, 2AM, 2PM i miss A. rialach czy filmach. Samopomoc fanowska Drugi krok CT zakłada nawiązanie międzynarodowej współpracy pomiędzy istniejącymi już wytwórniami Dla osób mieszkających poza Azją bycie fanem muzy- lub utworzenie oddziału w innych krajach. Dzięki ki japońskiej albo koreańskiej nie należy do najprost- temu zwiększona zostaje liczba potencjalnych słu- szych. Nie oznacza to jednak, że fani nie wypracowali chaczy. Dzięki obu tym etapom sukces odniosła BoA, sposobów radzenia sobie z przeszkodami. Nie wszyst-

52 GDAŃSKIE ZESZYTY KULTUROZNAWCZE kie są zgodne z literą prawa, jednak każda służy pro- w Stanach Zjednocznych PayPal czy karty kredyto- pagowaniu uwielbienia idoli. Główne problemy, na we (VISA, MasterCard i tak dalej). Na klientów spoza jakie natrafiają fani to: (1) bariera językowa, (2) do- Azji otworzył się również japoński oddział Amazonu stęp do dóbr, (3) utrudniony zakup gadżetów, (4) oraz odpowiednik polskiego Allegro – serwis Raku- drogie loty do Korei lub Japonii, (5) brak dostępu do ten. Lista dóbr, których nie można zakupić, systema- koncertów. tycznie maleje.

Najprostszym sposobem ominięcia pierwszej prze- Czwarty z problemów jest dla fanów nierozwiązywal- szkody są tłumaczenia. Wywiady, programy telewi- ny wprost, gdyż nawet jako kolektyw nie są w stanie zyjne, dramy, filmy, informacje w gazetach, wpisy wpłynąć na gospodarkę i zmienić cen biletów lotni- w mediach społecznościowych, czyli materiały wy- czych. W ich mocy pozostają jednak śledzenie pro- nikające z zastosowania bīingu-kei oraz CT można mocji, informowanie się o nich bądź organizowanie dziś odnaleźć przetłumaczone co najmniej na język grupowych wyjazdów. angielski. Znajdują się one na różnych stronach, por- Piąty z najczęściej pojawiających się problemów, talach czy journalach (np. LiveJournal.com, Dream- związany z koncertami, powoli również traci na zna- Width.org) w cyberprzestrzeni, za darmo. Zgodnie czeniu. Wiele zespołów J-Rockowych przyjeżdża do bowiem ze statystycznym rozkładem normalnym, Europy na coraz dłuższe trasy koncertowe, uwzględ- w fandomie zawsze znajdą się osoby, które znają niające również Polskę. Co w zasadzie oznacza, że biegle japoński albo koreański, skłonne poświęcić nasze rodzime firmy organizujące koncerty zauwa- czas oraz energię na przełożenie materiałów dla in- żyły potrzebę (oraz możliwe zyski) i wyszły im na- nych fanów. Warto tutaj dodać, że taką pracę fani przeciw. Ze względu na napięte grafiki wieloosobo- wykonują za darmo, jednakże ich zasoby (znajomość wych zespołów, idole koreańskiej sceny przyjeżdżają języka) sprawiają, że rośnie ich pozycja w samej gru- rzadko, na jeden lub dwa duże występy, nie zawsze pie. Fandom bowiem, jak większość grup, również w pełnych składach. Symptomatyczny jest jednak posiada swoją wewnętrzną hierarchię, w której po- fakt, że robią to coraz częściej. zycję najczęściej regulują posiadane informacje albo materiały. Zmiany, zmiany

Drugim problemem jest dostęp do materiałów źró- Ukształtowana pod wpływem japońskim koreań- dłowych, czyli tych, które są podstawą fanowskich ska scena muzyki popularnej współcześnie wpływa przekładów. Większość nagrań audiowizualnych jest zwrotnie na scenę japońską. Powołany w 2005 roku zgrywana przez tych, którzy mają odpowiedni kanał japoński zespół AKB48, składający się z czterdziestu telewizyjny oraz posiadają wiedzę, jak przygotować ośmiu wokalistek, funkcjonuje na zasadach gdzieś pliki dla innych. Materiały, które ukazały się drukiem pomiędzy tymi, jakimi kierował się Tsunku z Mornin- – czasopisma, artykuły, sesje zdjęciowe – zostają ze- ng Musume oraz Lee z Girls’ Generation. Japoński skanowane i umieszczone w miejscach podobnych kobiecy duet FEMM (Far East Mention Mannequins) do tłumaczeń, z wolnym dostępem do nich. tekstami oraz językiem piosenek, jakością teledysków, a także choreografią taneczną przywodzi na myśl ra- Trzeci problem, związany z możliwością kupienia czej produkcje koreańskie niż klasycznie japońskie. wydań płytowych oraz gadżetów, został rozwiązany Coraz większa obecność i przenikanie się obydwu na dwa sposoby. Na początku, za niewielką prowi- dotychczas stylistycznie rozdzielnych scen muzyki zją, fani mieszkający w Japonii lub Korei pośredni- popularnej tworzą idealne warunki do dalszego roz- czyli w zakupach, dokonując zamówień oraz nadając woju, poszukiwania nowych rozwiązań oraz trendów. paczki pocztą. Z czasem pojawiły się sklepy interne- towe (CdJapan.co.jp, YesAsia.com), które przygoto- Niezależnie od kierunku zmian sytuacja fanów mu- wały angielskie wersje stron oraz zaczęły przyjmo- zyki azjatyckiej na całym świecie z roku na rok sta- wać płatności z zagranicy – czy to przez popularny je się coraz lepsza – zwiększa się liczba koncertów

53 MUZYKA | AGATA WŁODARCZYK

w Europie i Stanach Zjednoczonych, coraz więcej fanów bazy danych rosną, a dostępne materiały są sklepów otwiera się na klientów spoza Azji. Ponadto coraz bardziej obszerne. Poprzez swoją wyjątkową sami fani aktywnie pracują nad zmniejszeniem od- działalność w fandomie, wielbiciele J-Popu czy K-Po- dzielającego ich od idoli dystansu – uczą się języków pu zdobywają umiejętności, które później mogą wy- obcych, by móc rozumieć swoich ulubieńców, zwięk- korzystać w życiu pozafandomowym. szyć pulę tłumaczonego materiału. Tworzone przez

AGATA WŁODARCZYK, UNIWERSYTET GDAŃSKI

Przypisy: 1 W czasie drugiej wojny światowej Japonia, w myśl polityki imperialnej, zajęła tereny Korei. 2 W skład zespołu weszli Masahiro Nakai (lider grupy), (nazywany również Kimutaku), , oraz Shingo Kaori. 3 Tymi wokalistkami były: Yuko Nakazawa, Natsumi Abe, Kaori Īda, Asuka Fukuda i Aya Ishiguro (później znanej jako Aya Yamada). 4 Te wokalistki to: Sayaka Ichī, Mari Yaguchi oraz Kei Yasuda. 5 Pierwszym serialem produkcji koreańskiej, który odniósł znaczący sukces poza granicami swojego kraju pochodzenia, była drama Sarangi Mwogille/Czym jest miłość?. Wyemitowana w chińskiej telewizji CCTV (Chinese Central Television), uzyskała największą oglądal- ność wśród zagranicznych produkcji (Jung, 2010).

Bibliografia: Billings, H. (2012). A Brief History of Japanese Pop (J-Pop) Music, http://hildred.hubpages.com/hub/A-Brief-History-of-Japanese-Pop-J- -pop-Music. Dostęp: 06.09.2014. Choi, M.Y. (2005). Groupies Take a Powerful Influence on the Rights of Consumers, http://times.uos.ac.kr/news/articleView.html?idx- no=504. Dostęp: 08.09.2014. Chang, D.R., Choi, K. (2011), What Marketers Can Learn from Korean Pop Music, Harvard Business Review, http://blogs.hbr.org/2011/07/ what-marketers-can-learn-from/. Dostęp: 11.01.2014. Cohen, B. (2012). Tokyo’s jazz kissa survive, http://www.bbc.com/travel/feature/20121203-tokyos-jazz-kissa-survive. Dostęp: 06.09.2014. Fukuya, T. (2014). The History of J-Pop, http://www.t-fukuya.net/j-pop.pdf. Dostęp: 2014.09.06. Gordon, A. (2010). Nowożytna historia Japonii. Od Tokugawów do współczesności, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy. Haregreaves, D. J., North, A.C. (2008), The Social and Applied Psychology of Music, Oxford: Oxford University Press Inc. Japan Zone (2013). SMAP, http://www.japan-zone.com/modern/smap.shtml. Dostęp: 2.11.2013. Jung, S. (2010), Korean Masculinities and Transcultural Consumption. Yonsama, Rain, OldBoy, K-Pop Idols, Hong Kong: Hong Kong Univer- sity Press. Kim, C.N. (2012). K-Pop. Roots and Blossoming of Korean Popular Music, Seoul: Hollym, t. 6: „Contemporary Korean Arts Series”. MTV K (2006). ‘The First Video on MTV K: BoA My Name’, http://web.archive.org/web/20060705043754/http://www.mtvk.com/news/ story.jhtml?id=1535149. Dostęp: 11.01.2014. Nye, J.S. (2007). Soft power: jak osiągnąć sukces w polityce światowej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne. Rothman, L. (2013), ‘Beyond PSY: Essential K-Pop Tracks’, Time, http://entertainment.time.com/2013/04/12/beyond-psy-5-essential-k- -pop-tracks/. Dostęp: 1.01.2014. Rurarz, J. P. (2009). Historia Korei, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog. Sato, Y. (1995). J-pop shinkaron, Tokyo: Heibonsha.

54