PROGRAMMA 15-16 NOVEMBER 2013 Groningen

Programma_Reuvensdagen_2013.indd 1 11/4/2013 9:34:42 PM (Advertentie)

ER GAAT NIETS BOVEN GRONINGEN

Vorig jaar bleef het stil aan het eind van de Reu- De Stichting Reuvens wil alle sprekers en sessielei- vensdagen in Ede. We wisten toen nog niet dat we ders op deze plaats alvast bedanken. Maar er zijn dit jaar met zijn allen in Groningen neer zouden meer partijen die de Reuvensdagen mogelijk strijken. En nu zijn we hier, en feliciteren we Gro- hebben gemaakt. Wij willen allereerst de gemeen- ningen met 25 jaar stadsarcheologie. te Groningen bedanken voor de gastvrijheid, maar ook voor de financiële bijdrage zonder welke deze We zijn trots op het programma. Het is breed, gaat Reuvensdagen niet mogelijk waren geweest. De waar nodig de diepte in, en zal naar wij verwach- borrel op vrijdagmiddag wordt ons aangeboden ten voor iedereen veel te bieden hebben. We door het Groninger Museum, het Gezamenlijk kijken uit naar de Reuvenslezing, dit jaar uitgespro- Gastheerschap van Groningen en de RCE. En ook ken door Pieter-Matthijs Gijsbers, directeur van het de andere sponsors willen we noemen: ADC, Nederlands Openluchtmuseum. Met het niet door- NVvA, Museum Wierdenland/AIP, het RMO en MUG gaan van het Nationaal Historisch Museum kreeg Ingenieursbureau. Onze dank gaat uiteraard ook dit museum de historische canon toegeschoven en uit naar de programmacommissie, het organise- daarmee de vraag: hoe verbeeld je geschiedenis. rende comité, de vele vrijwilligers en de medewer- Gijsbers’ ideeën zijn zonder meer zinvol voor de kers van de Oosterpoort. Hun inzet maakt dat we er archeologie. Ook onze sector staat immers voor de samen weer twee mooie dagen van kunnen maken. uitdaging onze kennis en verhalen aan een groter COLOFON publiek over te dragen dan tot nu toe is gelukt. 2013 was voor de Nederlandse archeologie helaas Vormgeving: Hermen Visser (visservis.com) i.s.m. Gijsbers zal hopelijk inspireren, enthousiasmeren nog niet het jaar van herstel, de crisis blijft ons Uitgave van de Stichting Reuvens voor de 43ste Eva Kleintjes (Woman in Grafix) maar ook een spiegel voorhouden. De tekst van de parten spelen. Dat we desalniettemin in staat zijn Reuvensdagen, 15 en 16 november 2013 Redactie: Caroline Leeflang, Marie-France van Reuvenslezing is opgenomen in het boek Lagen in ook dit jaar met elkaar een mooie editie van de Stichting Reuvens Oorsouw Stad, dat ter ere van 25 jaar stadsarcheologie Reuvensdagen neer te zetten, laat zien dat de Postbus 11078 Druk: Puntgaaf, Leiden verschijnt en waarvan alle deelnemers aan de archeologie een sterke sector is die zich niet snel 2301 EB Leiden Foto voorpagina: Ruurd Leegstra, Groningen Reuvensdagen een exemplaar ontvangen. Er zit gewonnen geeft. Dat geeft hoop voor de toekomst. www.reuvens.nl een bon in de congrestas. We wensen iedereen twee mooie, leerzame, infor- [email protected] De Reuvensdagen worden mede mogelijk gemaakt matieve en vooral gezellige dagen met op de dankzij de financiële bijdrage van gastgemeente Ook dit jaar is er een groot aantal collega’s dat ons vrijdagavond een dansante aftrap van de eerste Bestuur Stichting Reuvens Groningen en van de partijen van het Gezamenlijk in de sessies deelgenoot maakt van de nieuwste editie van Reuvensnacht! Masja Parlevliet (CGA), Tom Hazenberg (VOiA), Gastheerschap, RCE, NVvA, ADC ArcheoProjecten, inzichten in hun vakgebied. Traditie en innovatie in voorzitter; Henk van der Velde (NVAO), penning- Museum Wierdenland, AIP, RMO en MUG Ingeni- het prospectieonderzoek, de glorie van de mari- Bestuur Stichting Reuvens meester; Marjolein van den Dries (SAP), secretaris; eursbureau. tieme archeologie, recent onderzoek over de Luc Amkreutz (RMO, Marjolein Woltering (NVvA) Karolingische perioden, een herdefiniëring van de Caroline Leeflang is projectsecretaris Praktische informatie Reuvensdagen 2013 zwervende erven uit de IJzertijd. Maar ook een Twitter mee over de Reuvensdagen via Twitter @ vooruitblik: hoe ziet de archeologische sector eruit Programmacommissie Reuvensdagen 2013 reuvensdagen en gebruik #reuvens2013 in 2020 en wat wordt de rol van de amateur. We Jeroen Bouwmeester (RCE); Gert Kortekaas (ge- Like Facebook/reuvensdagen verheugen ons ook op de grote ‘Noordse’ sessie meente Groningen); Martin Meffert (provincie WIFI Gebruikersnaam Reuvensdagen, over de archeologie van de terpen en wierden en Noord-Brabant); Charlotte Peen (gemeente Ede); wachtwoord Reuvens2013 op de resultaten van de Masterclass Verhalen Daan Raemaekers (RUG/GIA); Karla de Roest Schrijven die een aantal van u gaat volgen. Wat we (SOJA); Wim Schennink (AWN); Esther Vriens erg leuk vinden zijn de twee excursies die dit jaar (VOiA); Henk van der Velde (bestuur Reuvens) aan het programma zijn toegevoegd.

Organisatie Reuvensdagen 2013 Carla Jansen (Marbles) Marie-France van Oorsouw (weleer) Caroline Leeflang

2 3

Programma_Reuvensdagen_2013.indd 2-3 11/4/2013 9:34:43 PM (Advertentie)

ER GAAT NIETS BOVEN GRONINGEN

Organisatie Reuvensdagen 2013 Carla Jansen (Marbles) Marie-France van Oorsouw (weleer) Caroline Leeflang

2 3

Programma_Reuvensdagen_2013.indd 2-3 11/4/2013 9:34:43 PM (Advertentie)

Welke van de volgende bronnen gebruik jij met betrekking tot jouw vakgebied?

WELKOM IN GRONINGEN

Foto: A.E. van Giffen, collectie RUG/GIA

Wanneer de Reuvensdagen voor het laatst in En het geeft ook inzicht in de grote tegenstellingen Groningen waren, is zelfs in de digitaal verza- in de verschillende bevolkingslagen, rijk of arm, Zoek personen met bovenstaande bu on(s) op hun kleding, melde kranten van de Koninklijke Bibliotheek goed of fout, kind of volwassene. Met enerzijds fei- niet te achterhalen. Ze waren in ieder geval in het telijke beschrijvingen van de gevonden voorwer- geef je mening en ontvang tijdens de Reuvensnacht je inzet in congrescentrum Het Tehuis in de binnenstad. Dat pen en hun vindplaats en anderzijds fantasieverha- de vorm van een biertje terug! Wees snel want op = op! congrescentrum is 8 jaar geleden afgebroken en len die deze voorwerpen en de historie van de stad het bouwterrein is uitgebreid archeologisch onder- tot leven brengen. zocht. Het resultaat daarvan is aflevering 10 in onze digitale rapportenreeks Stadse Fratsen. Sporen Met straks een tentoonstelling in het Noordelijk Geef de toekomst een verleden! Hoe? vanaf 2000 jaar geleden werden er aangetroffen, Scheepvaartmuseum en nu als gaststad van de maar geen aanwijzingen voor de eerdere aanwe- Reuvensdagen vieren we 25 jaar stadsarcheo-logie zigheid van archeologen ter plekke. in Groningen. Een periode waarin de stad is veranderd en waarin er veel is gebouwd. Maar ook Deel je kennis met onze specialisten op de stand van de Graag heet ik u namens het gemeentebestuur van een periode waarin archeologie en aandacht voor Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Groningen welkom op de 43ste Reuvensdagen. In cultuurhistorie stevig is verankerd in het gemeen- zekere zin ook een warme thuiskomst in de stad telijk RO-beleid. waar meer dan een eeuw geleden mede de basis VRIJDAG 15 NOVEMBER ZATERDAG 16 NOVEMBER werd gelegd voor uw vakgebied. Dit congres biedt Ik wens u boeiende en inspirerende Reuvens- u een keur aan voordrachten, lezingen, ons Gro- dagen en een prettig verblijf in onze stad. 12.30 - 13.30 uur • Archis 11.00 - 11.30 uur • Sessie Archeologie in 2020: ninger Museum en excursies naar Ezinge en naar • Kenniskaart de rol van de amateur een 13e-eeuws stadshuis. Bijzonder beveel ik aan Roeland van der Schaaf, de masterclass verhalend schrijven voor archeo- wethouder gemeente Groningen 15.00 - 15.30 uur • Erfgoedmonitor 12.30 - 13.30 uur • Sessie Verstoringen door logen. Die wijze van presenteren inspireerde onze • Kenniskaart agrarisch landgebruik archeologen tot het boek Lagen in Stad, dat u aan • Kenniskaart vanaf 17.15 uur • Sessie Archeologie 2020 het eind van het congres krijgt uitgereikt. De verhalen nemen u mee naar het gefantaseerde leven • Kenniskaart 15.00 - 15.30 uur • Archis in lang vervlogen tijden in Groningen. Lagen in • Kenniskaart Stad laat zien welke rijkdommen er in de verschillende bodemlagen in de gemeente zijn gevonden.

F10-019 Adv Reuvens DEF.indd 1 21-10-13 15:00 5

Programma_Reuvensdagen_2013.indd 4-5 11/4/2013 9:34:44 PM (Advertentie)

Welke van de volgende bronnen gebruik jij met betrekking tot jouw vakgebied?

WELKOM IN GRONINGEN

Foto: A.E. van Giffen, collectie RUG/GIA

F10-019 Adv Reuvens DEF.indd 1 21-10-13 15:00 5

Programma_Reuvensdagen_2013.indd 4-5 11/4/2013 9:34:44 PM VRIJDAG 15 NOVEMBER 10:30 - 12:30 Plenair programma REUVENSLEZING 2013: VRIJDAG 15 NOVEMBER DE ARCHEOLOGIE VAN LEZINGENSESSIE: HET IMMATERIËLE TRADITIES EN INNOVATIES IN De lezing wordt uitgesproken door P.M. Gijsbers, EXCURSIE NAAR Publieksbinding is het centrale onderwerp van directeur Nederlands Openluchtmuseum. DE PROSPECTIEARCHEOLOGIE deze 25ste editie van de C.J.C.Reuvenslezing. Gijsbers studeerde kunstgeschiedenis en archeo- EZINGE ORGANISATOR: NICO WILLEMSE (RAAP) Publieksbinding stimuleert en garandeert draag- logie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, VOORZITTER: EELCO RENSINK (RCE) vlak. En meer: het publiek maakt deel uit van het aan het Koninklijk Nederlands Instituut te Rome Foto: Museum Wierdenland verhaal over erfgoed, als dragers en hoeders van en aan het Interuniversitair Kunsthistorisch Korte inhoud: waardevolle, authentieke informatie. Als levende Instituut te Florence. Voor hij in dienst trad van Museum Wierdenland verbindt door de Prospectiearcheologie vormt het fundament onder de ar- bronnen die context, commentaar en duiding het Nederlands Openluchtmuseum doceerde ontwikkeling van het landschap en de cultuur cheologische monumentenzorg. Zonder prospectie weten verschaffen. Die, kortom, als immaterieel erfgoed hij kunstgeschiedenis aan het Emerson College van het wierdenlandschap door de tijd heen we niet waar en welke archeologische sporen en resten zich onlosmakelijk zijn verbonden met de materiële Boston/Well en was hij directeur van Instituut te tonen en te laten ervaren. in de grond bevinden, en kunnen we niet of nauwelijks iets relicten. Posterheide en van Museumpark Orientalis. behouden. Jaarlijks worden vele honderden prospecties uitgevoerd door een nog altijd groeiend aantal instellingen. In Museum Wierdenland bevindt zich ook het Maar dat betekent niet dat prospectie een vanzelfsprekende gratis toegankelijke AIP met het thema de wor- zaak is. Elke unieke combinatie van gebied, landschaps- BEPALENDE STRUCTUREN? dingsgeschiedenis van de landschappen Middag geschiedenis en materiële neerslag vraagt om een eigen ARCHEOLOGIE IN en Humsterland en de rol van de Lauwerszee onderzoeksstrategie. STRUCTURERENDE ELEMENTEN en het Reitdiep daarin. Het AIP is een initiatief DE MEDIA IN DE ONTWIKKELING VAN van de Provincie Groningen; er zijn vijf klein- De belangrijkste vraag die prospectiearcheologen bezig schalige bezoekerscentra met informatie over houdt, is welke opsporingsmethode, of combinatie van Aan de hand van verzamelde berichten uit de di- BRONSTIJDGRAFVELDEN de ontstaansgeschiedenis van het Groninger opsporingsmethoden, in welke situatie het meest geschikt is, gitale erfgoedknipselkrant De Erfgoedstem wordt kustgebied. Erfgoedpartners, Museumhuis coör- en wat de alternatieven zijn. Sommige prospectiemethoden een beeld geschetst hoe (Nederlandse) archeo- Deze presentatie van de resultaten van een BA- dineert sinds 2013 het netwerkverband tussen worden frequent in Nederland toegepast. Andere methoden, zoals geofysica, remote-sensing, chemische prospectie of logie in de media verschijnt. Het is belangrijk dat scriptie won het lezingenconcours op SOJA 2013 de Archeologische Informatie Punten onderling archeologen op de hoogte zijn van de plaats van en heeft daarom een plaatsje gekregen op het conventionele luchtfotografie, zijn, ondanks het verschijnen en tussen Archeologische Informatie Punten en van enkele wetenschappelijke dissertaties, nooit grootscha- archeologie in de media. Hoe kunnen we meer podium van de Reuvensdagen. vergelijkbare instellingen. van ons laten horen/lezen via verschillende kana- Karen de Vries haalde met dit onderzoek in 2012 lig of alleen op incidentele basis als opsporingsmethode ingezet, of internationaal gezien erg achtergebleven. len? haar BA-diploma aan de RUG. Momenteel volgt ze Programma excursie Museum Wierdenland - de rema archeologie art history and archaeology, Caspar Steinebach, werkzaam bij de Erfgoedstem Archeologisch Informatiepunt (AIP): De sessie bestaat uit twee blokken: ‘prospectie in de prak- en stagiair bij TGV teksten en presentatie. ook aan de RUG. tijk’ en ‘innovaties in de prospectiearcheologie’. In het eer- 12.30 - 13.15 opstap bij de Oosterpoort, busreis ste blok gaat het om inzichten, technieken en prospectietac- met historische bus van Nationaal Busmuseum tieken uit de werkpraktijk. De nadruk ligt op de bestaande naar Museum Wierdenland. In de bus, welkom bouwstenen. In het tweede blok komen de innovaties aan bod, toegelicht aan de hand van gebruiksvoorbeelden. In dit door Benoît Mater, directeur Museum Wierden- W.A. VAN ES-PRIJS 2013 deel van de sessie ligt de nadruk op vernieuwende ideeën, land en inleiding over AIP door Roeli Broekhuis, leertrajecten, methoden en technieken. Omdat ‘archeolo- De W.A. van Es-prijs is een aanmoedigingsprijs 2. Peter Schut, 2005: De aardwerken van Groes- directeur Erfgoedpartners, Museumhuis. gische prospectie’ een zeer breed onderwerp is, komen in van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed beek: een aquaduct voor de Romeinse legi- 13.15 - 14.00 bezichtiging AIP en rondleiding beide blokken met name de ‘moeilijk te vangen’ archeologie voor jong onderzoekstalent op het gebied van de oensvesting van Nijmegen?, Amersfoort (RAM Museum Wierdenland met gids en off-site fenomenen aan bod. Maar ook het onderwerp Nederlandse archeologie. Deze wordt bij roulatie 119). 14.00 - 14.45 excursie naar wierde ‘lessen uit het verleden’ (evaluatie van methoden en technie- toegekend aan een proefschrift, een masterscrip- 3. Luit van der Tuuk, 2011: De eerste gouden Ezinge met gids ken) wordt voor het voetlicht gebracht. tie of een andersoortige opmerkelijke publicatie eeuw. Handel en scheepvaart in de Vroege 15.30 terug in Oosterpoort (artikelen, rapporten, monografieën). Dit jaar Middeleeuwen, Utrecht: Omniboek. Bijdragen eerste blok: wordt de prijs uitgereikt voor een publicatie uit 4. Hans van Westing, 2012: Drie Drentse schansen. Deze excursie wordt u aangeboden door Museum Prospectie in de praktijk 1. Eelco Rensink (RCE): Best Practices Prospectie de derde categorie. Aan de prijs zijn een bedrag Zwartendijksterschans, Emmerschans, Kats- Wierdenland en Erfgoedpartners, Museumhuis. 2. Philippe Verhagen (VU): De wet van de kleine getallen. van € 2000,- en een oorkonde verbonden. haarschans, Groningen (Groningen Archaeolo- Opsporing van vondstarme sites, onbegonnen werk? gical Studies 20). 3. Jørgen van Beek & Theo ten Anscher (RAAP): Genomineerd zijn de volgende vier studies (in De winnaar, die op vrijdagochtend bekend zal Testputjes put to the test. alfabetische volgorde): worden gemaakt, zal na de prijsuitreiking een 4. Ferry van den Oever (Saricon): Geofysische 1. Jan Roymans / Nico Sprengers, 2012: Tien bron- korte presentatie geven over de winnende publi- prospectie: waarom 1+1=3 zou moeten zijn! zen bijlen bij een Romeinse dam. Herinrichting catie. De jury bestond dit jaar uit Stijn Arnoldus- 5. Reinier Ellenkamp (RAAP): De plus van karteren-plus. beekdal Kleine Beerze, deeltraject Hoogeloon- sen, Ton Derks (voorzitter), Wim van Es, Annelou Vessem, Weesp (RAAP rapport 2537). van Gijn, Roel Lauwerier en Johan Nicolay. 6 7

Programma_Reuvensdagen_2013.indd 6-7 11/4/2013 9:34:44 PM VRIJDAG 15 NOVEMBER 10:30 - 12:30 Plenair programma REUVENSLEZING 2013: VRIJDAG 15 NOVEMBER DE ARCHEOLOGIE VAN LEZINGENSESSIE: HET IMMATERIËLE TRADITIES EN INNOVATIES IN De lezing wordt uitgesproken door P.M. Gijsbers, EXCURSIE NAAR Publieksbinding is het centrale onderwerp van directeur Nederlands Openluchtmuseum. DE PROSPECTIEARCHEOLOGIE deze 25ste editie van de C.J.C.Reuvenslezing. Gijsbers studeerde kunstgeschiedenis en archeo- EZINGE ORGANISATOR: NICO WILLEMSE (RAAP) Publieksbinding stimuleert en garandeert draag- logie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, VOORZITTER: EELCO RENSINK (RCE) vlak. En meer: het publiek maakt deel uit van het aan het Koninklijk Nederlands Instituut te Rome Foto: Museum Wierdenland verhaal over erfgoed, als dragers en hoeders van en aan het Interuniversitair Kunsthistorisch Korte inhoud: waardevolle, authentieke informatie. Als levende Instituut te Florence. Voor hij in dienst trad van Museum Wierdenland verbindt door de Prospectiearcheologie vormt het fundament onder de ar- bronnen die context, commentaar en duiding het Nederlands Openluchtmuseum doceerde ontwikkeling van het landschap en de cultuur cheologische monumentenzorg. Zonder prospectie weten verschaffen. Die, kortom, als immaterieel erfgoed hij kunstgeschiedenis aan het Emerson College van het wierdenlandschap door de tijd heen we niet waar en welke archeologische sporen en resten zich onlosmakelijk zijn verbonden met de materiële Boston/Well en was hij directeur van Instituut te tonen en te laten ervaren. in de grond bevinden, en kunnen we niet of nauwelijks iets relicten. Posterheide en van Museumpark Orientalis. behouden. Jaarlijks worden vele honderden prospecties uitgevoerd door een nog altijd groeiend aantal instellingen. In Museum Wierdenland bevindt zich ook het Maar dat betekent niet dat prospectie een vanzelfsprekende gratis toegankelijke AIP met het thema de wor- zaak is. Elke unieke combinatie van gebied, landschaps- BEPALENDE STRUCTUREN? dingsgeschiedenis van de landschappen Middag geschiedenis en materiële neerslag vraagt om een eigen ARCHEOLOGIE IN en Humsterland en de rol van de Lauwerszee onderzoeksstrategie. STRUCTURERENDE ELEMENTEN en het Reitdiep daarin. Het AIP is een initiatief DE MEDIA IN DE ONTWIKKELING VAN van de Provincie Groningen; er zijn vijf klein- De belangrijkste vraag die prospectiearcheologen bezig schalige bezoekerscentra met informatie over houdt, is welke opsporingsmethode, of combinatie van Aan de hand van verzamelde berichten uit de di- BRONSTIJDGRAFVELDEN de ontstaansgeschiedenis van het Groninger opsporingsmethoden, in welke situatie het meest geschikt is, gitale erfgoedknipselkrant De Erfgoedstem wordt kustgebied. Erfgoedpartners, Museumhuis coör- en wat de alternatieven zijn. Sommige prospectiemethoden een beeld geschetst hoe (Nederlandse) archeo- Deze presentatie van de resultaten van een BA- dineert sinds 2013 het netwerkverband tussen worden frequent in Nederland toegepast. Andere methoden, zoals geofysica, remote-sensing, chemische prospectie of logie in de media verschijnt. Het is belangrijk dat scriptie won het lezingenconcours op SOJA 2013 de Archeologische Informatie Punten onderling archeologen op de hoogte zijn van de plaats van en heeft daarom een plaatsje gekregen op het conventionele luchtfotografie, zijn, ondanks het verschijnen en tussen Archeologische Informatie Punten en van enkele wetenschappelijke dissertaties, nooit grootscha- archeologie in de media. Hoe kunnen we meer podium van de Reuvensdagen. vergelijkbare instellingen. van ons laten horen/lezen via verschillende kana- Karen de Vries haalde met dit onderzoek in 2012 lig of alleen op incidentele basis als opsporingsmethode ingezet, of internationaal gezien erg achtergebleven. len? haar BA-diploma aan de RUG. Momenteel volgt ze Programma excursie Museum Wierdenland - de rema archeologie art history and archaeology, Caspar Steinebach, werkzaam bij de Erfgoedstem Archeologisch Informatiepunt (AIP): De sessie bestaat uit twee blokken: ‘prospectie in de prak- en stagiair bij TGV teksten en presentatie. ook aan de RUG. tijk’ en ‘innovaties in de prospectiearcheologie’. In het eer- 12.30 - 13.15 opstap bij de Oosterpoort, busreis ste blok gaat het om inzichten, technieken en prospectietac- met historische bus van Nationaal Busmuseum tieken uit de werkpraktijk. De nadruk ligt op de bestaande naar Museum Wierdenland. In de bus, welkom bouwstenen. In het tweede blok komen de innovaties aan bod, toegelicht aan de hand van gebruiksvoorbeelden. In dit door Benoît Mater, directeur Museum Wierden- W.A. VAN ES-PRIJS 2013 deel van de sessie ligt de nadruk op vernieuwende ideeën, land en inleiding over AIP door Roeli Broekhuis, leertrajecten, methoden en technieken. Omdat ‘archeolo- De W.A. van Es-prijs is een aanmoedigingsprijs 2. Peter Schut, 2005: De aardwerken van Groes- directeur Erfgoedpartners, Museumhuis. gische prospectie’ een zeer breed onderwerp is, komen in van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed beek: een aquaduct voor de Romeinse legi- 13.15 - 14.00 bezichtiging AIP en rondleiding beide blokken met name de ‘moeilijk te vangen’ archeologie voor jong onderzoekstalent op het gebied van de oensvesting van Nijmegen?, Amersfoort (RAM Museum Wierdenland met gids en off-site fenomenen aan bod. Maar ook het onderwerp Nederlandse archeologie. Deze wordt bij roulatie 119). 14.00 - 14.45 excursie naar wierde ‘lessen uit het verleden’ (evaluatie van methoden en technie- toegekend aan een proefschrift, een masterscrip- 3. Luit van der Tuuk, 2011: De eerste gouden Ezinge met gids ken) wordt voor het voetlicht gebracht. tie of een andersoortige opmerkelijke publicatie eeuw. Handel en scheepvaart in de Vroege 15.30 terug in Oosterpoort (artikelen, rapporten, monografieën). Dit jaar Middeleeuwen, Utrecht: Omniboek. Bijdragen eerste blok: wordt de prijs uitgereikt voor een publicatie uit 4. Hans van Westing, 2012: Drie Drentse schansen. Deze excursie wordt u aangeboden door Museum Prospectie in de praktijk 1. Eelco Rensink (RCE): Best Practices Prospectie de derde categorie. Aan de prijs zijn een bedrag Zwartendijksterschans, Emmerschans, Kats- Wierdenland en Erfgoedpartners, Museumhuis. 2. Philippe Verhagen (VU): De wet van de kleine getallen. van € 2000,- en een oorkonde verbonden. haarschans, Groningen (Groningen Archaeolo- Opsporing van vondstarme sites, onbegonnen werk? gical Studies 20). 3. Jørgen van Beek & Theo ten Anscher (RAAP): Genomineerd zijn de volgende vier studies (in De winnaar, die op vrijdagochtend bekend zal Testputjes put to the test. alfabetische volgorde): worden gemaakt, zal na de prijsuitreiking een 4. Ferry van den Oever (Saricon): Geofysische 1. Jan Roymans / Nico Sprengers, 2012: Tien bron- korte presentatie geven over de winnende publi- prospectie: waarom 1+1=3 zou moeten zijn! zen bijlen bij een Romeinse dam. Herinrichting catie. De jury bestond dit jaar uit Stijn Arnoldus- 5. Reinier Ellenkamp (RAAP): De plus van karteren-plus. beekdal Kleine Beerze, deeltraject Hoogeloon- sen, Ton Derks (voorzitter), Wim van Es, Annelou Vessem, Weesp (RAAP rapport 2537). van Gijn, Roel Lauwerier en Johan Nicolay. 6 7

Programma_Reuvensdagen_2013.indd 6-7 11/4/2013 9:34:44 PM Bijdragen tweede blok: PANELDISCUSSIE: LEZINGENSESSIE: Innovaties in de prospectiearcheologie 1. Eelco Rensink (RCE): New Practices Prospectie. GROTE REGIONALE PROJECTEN ARCHEOLOGIE 2020: ECONOMIE, 2. Silke Lange, Wouter van der Meer, en Laura Kooistra (BIAX KENNIS, BELEID EN PUBLIEK Consult), en Esther Wieringa (Valletta Advies): Een nieuwe ORGANISATOR: MARTIN MEFFERT (PROVINCIE NOORD-BRABANT) leefomgeving voor de prospectiearcheologie. ORGANISATOR: MAARTJE DE BOER, ROEL LAUWERIER, VOORZITTER: SUZANNE WENTINK 3. Rob Paulussen (ArcheoPro): Prospectie in een lösslandschap. JEROEN BOUWMEESTER (RCE) (PROVINCIE OVERIJSSEL) 4. Steven Soetens, Sjoerd Kluiving, Don van de Biggelaar (Vrije VOORZITTER: JOS BAZELMANS (RCE) Universiteit, Faculteit der Aardwetenschappen): Prospectie- Korte inhoud: archeologie in het onderwijs en onderzoek in de praktijk. Korte inhoud: Grote regionale gemeente- en provinciegrens overschrij- 5. Nico Willemse (RAAP): Principediagram voor De Nederlandse archeologie ziet er anders uit dan vijf jaar dende projecten kennen hun eigen dynamiek, kansen en archeologische prospectiegroepen. geleden. De economische ontwikkelingen delen onverwacht beperkingen. Het Rijk trekt zich terug, provincie en gemeen- 6. Jochem Lesparre (TU-Delft): Remote sensing voor forse dreunen uit in ons werkveld. Zowel omvang als aard ten krijgen meer bevoegdheden. Maar wie neemt de regie, archeologische prospectie: Van luchtfoto’s tot van het werk veranderen. Collega’s worden ontslagen, maar heeft beslisbevoegdheden, waar ligt de eindverantwoor- multi-spectrale analyses en vliegtuiglaserscans. wie zijn baan houdt, zal langer blijven werken. De gevolgen delijkheid? Voor initiatiefnemers kan het betekenen dat van de decentralisatie zijn groter dan verwacht. De rol van grote archeologische projecten verzanden in bestuurlijke gemeenten wordt groter en zij nemen (in verschillende or- en financiële onduidelijkheid. Aan de hand van enkele ganisatievormen) de verantwoordelijkheid voor de archeo- voorbeelden en best practices willen we deze dynamiek logische monumentenzorg op zich. Hoe zal de archeologie LEZINGENSESSIE: verkennen en op zoek gaan naar mogelijke verbeterpunten. er in 2020 uitzien en hoe zal die dan beleefd worden? Is het ROUND TABLE: In de sessie zal nadrukkelijk de rol van alle partijen worden KAROLINGISCH NEDERLAND mogelijk nu al ontwikkelingen te voorspellen, en kunnen we belicht: provincies/gemeenten/uitvoerder/initiatiefnemers. DUIZEND BOMMEN EN GRANATEN een vinger aan de pols houden en de archeologie zodanig Als casus dienen de limes, grote infrastructurele projecten, ORGANISATOR: SANNE BEUMER faciliteren dat deze sterker wordt? zoals het Schiekanaal en de Rijnmondroute in Zuid-Holland, ORGANISATOR: ESTHER VRIENS (VRIENS ARCHEO FLEX), VOORZITTER: FRANS THEUWS (UNIVERSITEIT LEIDEN) en gebiedsontwikkelingen langs de Maas in Limburg. JOS WALRAVEN (ADVISEUR EXPLOSIEVEN ‘LINGEZEGEN’) In deze sessie blikken we vooruit naar de toekomst, naar VOORZITTER: ESTHER VRIENS Korte inhoud: het jaar 2020. Wij bezien de consequenties van de economi- In 2014 is het 1200 jaar geleden dat keizer Karel de Grote Bijdragen: sche en demografische ontwikkelingen. Veranderingen in Korte inhoud: is overleden. Een reden om vooruitlopend op dit jubileum 1. Karianne Winthagen (provincie Limburg): de bouw hebben grote gevolgen voor de archeologie. Maar Als bijvangst van archeologisch onderzoek komt het voor tijdens de Reuvensdagen een overzicht te geven van de Gebiedsontwikkeling langs de Maas: rollen, ook de veranderende relatie tussen publiek en archeologie dat explosieven worden aangetroffen, of vervuilde grond. archeologische kennis over Nederland in de Karolingische belangen en verwachtingen. krijgt een centrale plaats. Daarnaast zullen wij kijken wat de Dergelijke vondsten leveren risico’s op voor de archeologen tijd. Tijdens deze sessie zal een gevarieerd aanbod aan 2. René Proos (provincie Zuid-Holland): Provinciale betekenis van de erfgoedmonitor en de kenniskaart voor de in het veld en werken projecten procesvertragend. Ander- lezingen de revue passeren. Natuurlijk wordt ingegaan op archeologie en grote infrastructurele projecten archeologie in 2020 zal zijn. Wij gaan met elkaar de discus- zijds, milieukundigen en explosievenonderzoekers kunnen belangrijke en bekende centrale plaatsen zoals Dorestad, nader bekeken. sie aan over de toekomst van ons archeologisch werkveld! tijdens de uitvoering van hun werk archeologie aantreffen. Nijmegen en Maastricht. Daarnaast komen de recent opge- 3. Silke Lange (Biax Consult): Onderzoeksstrategieën Ook dat vertraagt het werk. Samenwerking, in het voortra- graven vindplaatsen van Leiderdorp, Buren en Uddel aan voor houtopgravingen in de Limes-regio. Bijdragen: ject en tijdens het onderzoek zelf, kan veel voorkomen. In bod die nu nog minder bekend zijn, maar zeker niet min- 1. Jos Bazelmans (RCE): Inleiding de round table ‘Duizend bommen en granaten’ wordt aan de der interessant. Nederland in de Karolingische tijd heeft 2. Martijn van Gelderen (Bouwfonds): Projectontwikkeling hand van de casus ‘Park Lingezegen’ geschetst hoe multidis- archeologisch meer te bieden dan je op het eerste gezicht en archeologie 2020 ciplinair WO II-onderzoek kan worden vormgegeven en zien zou vermoeden! 3. Evert van Ginkel (TGV): Publiek en archeologie 2020 we de urgentie van de ontwikkeling van gecombineerd on- 4. Maartje de Boer (RCE): Monitoren voor toekomstig beleid derzoek. Verschillende betrokkenen geven hier vanuit hun Bijdragen: 5. Roel Lauwerier (RCE): Een kenniskaart voor de toekomst positie in een korte lezing hun visie op en zullen vervolgens 1. Frans Theuws (Universiteit Leiden): Charlemagne's ingaan op vragen als Backyard? Een nieuw onderzoeksprogramma voor • Hoe krijgen we WOII-onderzoek op de agenda? de Karolingische tijd in Nederland. • Hoe richten we beleids- en verwachtingskaarten in en 2. Arjan den Braven (Universiteit Leiden): Karolingisch koppelen we ze aan de nieuwe tijd. Nijmegen: de palts in relatie tot zijn omgeving. • Is het opstellen van interimbeleid nodig? 3. Raphael Panhuysen en Liesbeth Smits (Universiteit van • Zijn er passende oplossingen voor de uitvoering in de Amsterdam): Het grafveld De Heul te Wijk bij Duurstede: praktijk? een gewoon grafveld of het grafveld van een uitzonderlijke De casus spitst zich toe op explosieven, in de discussie zal handelsplaats? De demografische samenstelling van de ook expliciet aandacht worden gevraagd voor vervuilde grafveldpopulatie in samenhang met de geschiedenis van grond en milieukundige vraagstukken. Dorestad. 4. Menno Dijkstra (Universiteit van Amsterdam): Nieuw Bijdragen: licht op Leithon. Landschap en materiële cultuur van 1. Paul Franzen (gemeente Overbetuwe), regioarcheoloog een nederzetting uit de Karolingische tijd in Leiderdorp. en bevoegd gezag 5. Timo Vanderhoeven (Arcadis): Opgravingen van een 2. Esther Mietes (Greenhouse Advies BV), adviseur Karolingische vindplaats te Buren: villa Buria ontdekt? archeologie 6. Frans Theuws (Universiteit Leiden): De wandelende stad: 3. Sigrid van Roode (provincie Gelderland), bevoegd gezag Maastricht in de Karolingische tijd. 4. Jos Walraven(Adviseur Explosieven ‘Lingezegen’), 7. Sander Diependaal (Econsultancy): adviseur explosieven Uttiloch: een Karolingisch dorp op de Veluwe. Foto’s collectie gemeente Groningen 8 9

Programma_Reuvensdagen_2013.indd 8-9 11/4/2013 9:34:45 PM Bijdragen tweede blok: PANELDISCUSSIE: LEZINGENSESSIE: Innovaties in de prospectiearcheologie 1. Eelco Rensink (RCE): New Practices Prospectie. GROTE REGIONALE PROJECTEN ARCHEOLOGIE 2020: ECONOMIE, 2. Silke Lange, Wouter van der Meer, en Laura Kooistra (BIAX KENNIS, BELEID EN PUBLIEK Consult), en Esther Wieringa (Valletta Advies): Een nieuwe ORGANISATOR: MARTIN MEFFERT (PROVINCIE NOORD-BRABANT) leefomgeving voor de prospectiearcheologie. ORGANISATOR: MAARTJE DE BOER, ROEL LAUWERIER, VOORZITTER: SUZANNE WENTINK 3. Rob Paulussen (ArcheoPro): Prospectie in een lösslandschap. JEROEN BOUWMEESTER (RCE) (PROVINCIE OVERIJSSEL) 4. Steven Soetens, Sjoerd Kluiving, Don van de Biggelaar (Vrije VOORZITTER: JOS BAZELMANS (RCE) Universiteit, Faculteit der Aardwetenschappen): Prospectie- Korte inhoud: archeologie in het onderwijs en onderzoek in de praktijk. Korte inhoud: Grote regionale gemeente- en provinciegrens overschrij- 5. Nico Willemse (RAAP): Principediagram voor De Nederlandse archeologie ziet er anders uit dan vijf jaar dende projecten kennen hun eigen dynamiek, kansen en archeologische prospectiegroepen. geleden. De economische ontwikkelingen delen onverwacht beperkingen. Het Rijk trekt zich terug, provincie en gemeen- 6. Jochem Lesparre (TU-Delft): Remote sensing voor forse dreunen uit in ons werkveld. Zowel omvang als aard ten krijgen meer bevoegdheden. Maar wie neemt de regie, archeologische prospectie: Van luchtfoto’s tot van het werk veranderen. Collega’s worden ontslagen, maar heeft beslisbevoegdheden, waar ligt de eindverantwoor- multi-spectrale analyses en vliegtuiglaserscans. wie zijn baan houdt, zal langer blijven werken. De gevolgen delijkheid? Voor initiatiefnemers kan het betekenen dat van de decentralisatie zijn groter dan verwacht. De rol van grote archeologische projecten verzanden in bestuurlijke gemeenten wordt groter en zij nemen (in verschillende or- en financiële onduidelijkheid. Aan de hand van enkele ganisatievormen) de verantwoordelijkheid voor de archeo- voorbeelden en best practices willen we deze dynamiek logische monumentenzorg op zich. Hoe zal de archeologie LEZINGENSESSIE: verkennen en op zoek gaan naar mogelijke verbeterpunten. er in 2020 uitzien en hoe zal die dan beleefd worden? Is het ROUND TABLE: In de sessie zal nadrukkelijk de rol van alle partijen worden KAROLINGISCH NEDERLAND mogelijk nu al ontwikkelingen te voorspellen, en kunnen we belicht: provincies/gemeenten/uitvoerder/initiatiefnemers. DUIZEND BOMMEN EN GRANATEN een vinger aan de pols houden en de archeologie zodanig Als casus dienen de limes, grote infrastructurele projecten, ORGANISATOR: SANNE BEUMER faciliteren dat deze sterker wordt? zoals het Schiekanaal en de Rijnmondroute in Zuid-Holland, ORGANISATOR: ESTHER VRIENS (VRIENS ARCHEO FLEX), VOORZITTER: FRANS THEUWS (UNIVERSITEIT LEIDEN) en gebiedsontwikkelingen langs de Maas in Limburg. JOS WALRAVEN (ADVISEUR EXPLOSIEVEN ‘LINGEZEGEN’) In deze sessie blikken we vooruit naar de toekomst, naar VOORZITTER: ESTHER VRIENS Korte inhoud: het jaar 2020. Wij bezien de consequenties van de economi- In 2014 is het 1200 jaar geleden dat keizer Karel de Grote Bijdragen: sche en demografische ontwikkelingen. Veranderingen in Korte inhoud: is overleden. Een reden om vooruitlopend op dit jubileum 1. Karianne Winthagen (provincie Limburg): de bouw hebben grote gevolgen voor de archeologie. Maar Als bijvangst van archeologisch onderzoek komt het voor tijdens de Reuvensdagen een overzicht te geven van de Gebiedsontwikkeling langs de Maas: rollen, ook de veranderende relatie tussen publiek en archeologie dat explosieven worden aangetroffen, of vervuilde grond. archeologische kennis over Nederland in de Karolingische belangen en verwachtingen. krijgt een centrale plaats. Daarnaast zullen wij kijken wat de Dergelijke vondsten leveren risico’s op voor de archeologen tijd. Tijdens deze sessie zal een gevarieerd aanbod aan 2. René Proos (provincie Zuid-Holland): Provinciale betekenis van de erfgoedmonitor en de kenniskaart voor de in het veld en werken projecten procesvertragend. Ander- lezingen de revue passeren. Natuurlijk wordt ingegaan op archeologie en grote infrastructurele projecten archeologie in 2020 zal zijn. Wij gaan met elkaar de discus- zijds, milieukundigen en explosievenonderzoekers kunnen belangrijke en bekende centrale plaatsen zoals Dorestad, nader bekeken. sie aan over de toekomst van ons archeologisch werkveld! tijdens de uitvoering van hun werk archeologie aantreffen. Nijmegen en Maastricht. Daarnaast komen de recent opge- 3. Silke Lange (Biax Consult): Onderzoeksstrategieën Ook dat vertraagt het werk. Samenwerking, in het voortra- graven vindplaatsen van Leiderdorp, Buren en Uddel aan voor houtopgravingen in de Limes-regio. Bijdragen: ject en tijdens het onderzoek zelf, kan veel voorkomen. In bod die nu nog minder bekend zijn, maar zeker niet min- 1. Jos Bazelmans (RCE): Inleiding de round table ‘Duizend bommen en granaten’ wordt aan de der interessant. Nederland in de Karolingische tijd heeft 2. Martijn van Gelderen (Bouwfonds): Projectontwikkeling hand van de casus ‘Park Lingezegen’ geschetst hoe multidis- archeologisch meer te bieden dan je op het eerste gezicht en archeologie 2020 ciplinair WO II-onderzoek kan worden vormgegeven en zien zou vermoeden! 3. Evert van Ginkel (TGV): Publiek en archeologie 2020 we de urgentie van de ontwikkeling van gecombineerd on- 4. Maartje de Boer (RCE): Monitoren voor toekomstig beleid derzoek. Verschillende betrokkenen geven hier vanuit hun Bijdragen: 5. Roel Lauwerier (RCE): Een kenniskaart voor de toekomst positie in een korte lezing hun visie op en zullen vervolgens 1. Frans Theuws (Universiteit Leiden): Charlemagne's ingaan op vragen als Backyard? Een nieuw onderzoeksprogramma voor • Hoe krijgen we WOII-onderzoek op de agenda? de Karolingische tijd in Nederland. • Hoe richten we beleids- en verwachtingskaarten in en 2. Arjan den Braven (Universiteit Leiden): Karolingisch koppelen we ze aan de nieuwe tijd. Nijmegen: de palts in relatie tot zijn omgeving. • Is het opstellen van interimbeleid nodig? 3. Raphael Panhuysen en Liesbeth Smits (Universiteit van • Zijn er passende oplossingen voor de uitvoering in de Amsterdam): Het grafveld De Heul te Wijk bij Duurstede: praktijk? een gewoon grafveld of het grafveld van een uitzonderlijke De casus spitst zich toe op explosieven, in de discussie zal handelsplaats? De demografische samenstelling van de ook expliciet aandacht worden gevraagd voor vervuilde grafveldpopulatie in samenhang met de geschiedenis van grond en milieukundige vraagstukken. Dorestad. 4. Menno Dijkstra (Universiteit van Amsterdam): Nieuw Bijdragen: licht op Leithon. Landschap en materiële cultuur van 1. Paul Franzen (gemeente Overbetuwe), regioarcheoloog een nederzetting uit de Karolingische tijd in Leiderdorp. en bevoegd gezag 5. Timo Vanderhoeven (Arcadis): Opgravingen van een 2. Esther Mietes (Greenhouse Advies BV), adviseur Karolingische vindplaats te Buren: villa Buria ontdekt? archeologie 6. Frans Theuws (Universiteit Leiden): De wandelende stad: 3. Sigrid van Roode (provincie Gelderland), bevoegd gezag Maastricht in de Karolingische tijd. 4. Jos Walraven(Adviseur Explosieven ‘Lingezegen’), 7. Sander Diependaal (Econsultancy): adviseur explosieven Uttiloch: een Karolingisch dorp op de Veluwe. Foto’s collectie gemeente Groningen 8 9

Programma_Reuvensdagen_2013.indd 8-9 11/4/2013 9:34:45 PM Programma 43ste Reuvensdagen, 15 en 16 november 2013 Vrijdag 15 november Zaterdag 16 november

HOOFDPROGRAMMA HOOFDPROGRAMMA 09:00 - 09:30 Ontvangst Entree en foyer 09:30 - 10:30 Ontvangst en registratie in De Oosterpoort Entree en foyer 09:30 - 11:00 EERSTE RONDE SESSIES 10:30 - 12:30 • Welkomstwoord door voorzitters van Stichting Reuvens, Masja Parlevliet Plenaire zaal en Tom Hazenberg Plenaire zaal Bovenzaal 2 Bovenzaal 1 • Welkomstwoord door Roeland van der Schaaf, wethouder gemeente Groningen Lezingensessie: Lezingensessie: Paneldiscussie: • De archeologie van het immateriële, 25ste C.J.C. Reuvenslezing, uitgesproken Terpen en Wierden (I) Archeologie in 2020: Bodemverstoring door door Pieter-Matthijs Gijsbers de rol van de amateur agrarisch grondgebruik (I) • Archeologie in de media: korte nulmeting, gepresenteerd door Caspar Steinenbach Voorzitter: Jos Bazelmans (RCE/Wad- Voorzitter: Jan van Doesburg (RCE) Voorzitter: Jan Breimer (A=M) • Structurerende elementen in de ontwikkeling van Bronstijdgrafvelden Noord Neder- denacademie) land, de resultaten van een BA-scriptie door Karen de Vries, winnares SOJA-lezingenconcours 2013 11:00 - 11:30 PAUZE Informatiemarkt • Uitreiking W.A. van Es-prijs met aansluitend een lezing over de winnende publicatie 11:30 - 12:30 TWEEDE RONDE SESSIES 12:30 - 13:30 LUNCH Informatiemarkt Plenaire zaal Bovenzaal 2 Bovenzaal 1 13:30 - 15:00 EERSTE RONDE SESSIES Zeepkist: Lezingensessie: Paneldiscussie: Bovenzaal 1 Bovenzaal 2 Plenaire zaal Prijs der Nederlandse Publieksarcheo- Hollands Glorie (I) Bodemverstoring door logie (Stichting Archeologie en Publiek) agrarisch grondgebruik (II) Paneldiscussie: Lezingensessie: Lezingensessie: Grote regionale projecten Tradities en innovaties in de Karolingisch Nederland Jury: Henny Groenendijk (RU Gronin- Voorzitters: Jeroen van der Vliet (Rijks- Voorzitter: Jan Breimer (A=M) prospectiearcheologie (I) gen), Doreen van Elst (ministerie van museum), Benno van Tilburg (RCE) OCW/DCE), Pieter-Matthijs Gijsbers Voorzitter: Suzanne Wentink Voorzitter: Eelco Rensink (RCE) Voorzitter: Frans Theuws (Nationaal Openlucht-museum), Kelvin (provincie Overijssel) (Universiteit Leiden) Wilson (illustrator), commentator: 15:00 - 15:30 PAUZE Informatiemarkt Stientje van Veldhoven (Tweede Kamer D66) 15:30 - 17:00 TWEEDE RONDE SESSIES Plenaire zaal Bovenzaal 2 Bovenzaal 1 12:30 - 13:30 LUNCH Informatiemarkt Lezingensessie: Lezingensessie: Round table: 13:30 - 15:00 DERDE RONDE SESSIES Archeologie 2020: Tradities en innovaties in de Duizend bommen en granaten Plenaire zaal Bovenzaal 2 Bovenzaal 1 Benedenzaal 1 economie, kennis, beleid en publiek prospectiearcheologie (II) Lezingensessie: Lezingensessie: Lezingensessie: Paneldiscussie: Archeologie en Voorzitter: Jos Bazelmans (RCE) Voorzitter: Eelco Rensink (RCE) Voorzitter: Esther Vriens (Vriens Terpen en Wierden (II) Hollands Glorie (II) Zwerven erven? Metaaldetectie Archeo Flex) Voorzitter: Jos Bazelmans Voorzitters: Jeroen van der Voorzitters: Ivo van Wijk Discussieleider: Riemer 17:15 - 18:30 BORREL, aangeboden door het Groninger Museum, het Gezamenlijk Gastheerschap van Groninger Museum (RCE/Waddenacademie) Vliet (Rijksmuseum), (Archol), Richard Jansen Knoop (Gordion Groningen (gemeente, provincie en universiteit) en de RCE Benno van Tilburg (RCE) (Universiteit Leiden) Cultureel Advies)

15:00 - 15:30 PAUZE met om 15:15 uur Archeologiequiz petje op - petje af Informatiemarkt 15:30 - 16:30 • Presentatie boek ‘Lagen in Stad’, gemeente Groningen Plenaire zaal EXCURSIE EZINGE 12:30 -15:30 • Uitreiking Prijs der Nederlandse Publieksarcheologie (Stich- ting Archeologie en Publiek) De excursie naar Ezinge (alleen voor degenen die zich daarvoor • Topvondsten aangemeld hebben) vertrekt per bus om 12.35 vanaf de parkeer- • Winnaar Masterclass Het archeologisch verhaal plaats ingang kleine zaal; lunchpakket afhalen bij de inschrijfbalie. • Afsluiting van de 43ste Reuvensdagen

16:30 - 17:30 BORREL

EXCURSIE BOUWHISTORIE 09:30 - 11:00 JUNIOR REUVENS 13:30 - 14:45 • De stadswandeling door de binnenstad van Groningen met • Kinderprogramma met een Keynote lecture door Sinter- aansluitend de sessie Bouwhistorie in het Hinckaertshuis klaas en drie sessies in de Grijze Zaal vertrekt om 09.35 uur voor de Oosterpoort. U ontvangt onderweg een lunchpakket. MASTERCLASS VERHALEN SCHRIJVEN 11.00 -15.00 uur • De Masterclass Verhalen Schrijven vindt plaats op de Infor- matiemarkt; iedere schriver heeft zijn eigen tafel

10 11

Programma_Reuvensdagen_2013.indd 10-11 11/4/2013 9:34:45 PM Programma 43ste Reuvensdagen, 15 en 16 november 2013 Vrijdag 15 november Zaterdag 16 november

16:30 - 17:30 BORREL

10 11

Programma_Reuvensdagen_2013.indd 10-11 11/4/2013 9:34:45 PM LEZINGENSESSIE: Verschillende organisaties/bedrijven hebben inmiddels ZEEPKIST: ZATERDAG 16 NOVEMBER verschillende methoden ontwikkeld om verstoringen te ARCHEOLOGIE IN 2020: kunnen opsporen en voorspellen. Meestal is daarbij sprake PRIJS DER NEDERLANDSE DE ROL VAN DE AMATEUR van een combinatie van bureauonderzoek en veldwerk. Als PUBLIEKSARCHEOLOGIE LEZINGENSESSIE: bronnen dienen bijvoorbeeld provinciale bestanden met ORGANISATOR EN VOORZITTER: ontgrondingsvergunningen en/of interviews met grondge- ORGANISATOR: STICHTING ARCHEOLOGIE EN PUBLIEK TERPEN EN WIERDEN JAN VAN DOESBURG (RCE) (UNIVERSITEIT LEIDEN) bruikers, vaak in combinatie met een veldtoets. Wat zijn nu JURY: HENNY GROENENDIJK (RU GRONINGEN), de verschillen tussen de methoden en hoe zit het met de DOREEN VAN ELST (MINISTERIE VAN OCW/DCE), ORGANISATOR: GILLES DE LANGEN (PROVINCIE Korte inhoud: betrouwbaarheid? Hoe past onderzoek naar verstoringen in PIETER-MATTHIJS GIJSBERS (NATIONAAL OPENLUCHT- FRYSLÂN/RU GRONINGEN), HANS HUISMAN (RCE) Als pendant van de sessie De Archeologie in 2020 staat deze de KNA? MUSEUM), KELVIN WILSON (ILLUSTRATOR), VOORZITTER: JOS BAZELMANS (RCE/WADDENACADEMIE) sessie stil bij de positie en rol van de amateurarcheologie Bijdragen blok 1: COMMENTATOR: STIENTJE VAN VELDHOVEN in 2020. De afgelopen jaren is de rol van de amateurarcheo- 1. Jan Breimer (A=M): Inleiding. (TWEEDE KAMER D66) Korte inhoud: logie in het archeologische bestel sterk veranderd. Een van 2. Michel Lascaris (RCE): De Rijksdienst en Verstoringen in Het onderzoek naar de archeologie van het Terpen- en de belangrijkste oorzaken hiervoor is de introductie van Korte inhoud: Kaart. Wierdenlandschap heeft de afgelopen jaren een hoge vlucht 'Malta' en de daaruit voortvloeiende weten regelgeving: de Tot donderdag 10 oktober konden bij de Stichting Archeo- 3. Richard Kroes (RAAP Archeologisch Adviesbureau): genomen. Dankzij de Malta-archeologie en diverse onder- verplichte opgravingsvergunning, de aan seniorarcheologen logie en Publiek projecten worden ingediend die op een Aanlegvergunningstelsel archeologie Gemeente zoeksprojecten – waaronder het Steilkantenproject (RUG en voorbehouden handelingen, het Kwaliteitshandboek Ne- positieve manier archeologie en publiek aan elkaar kop- Woudenberg. provincie Fryslân) en het Terpenproject Fryslân (provincie derlandse Archeologie (KNA). Vraag is of er in deze nieuwe pelen. Publiek kan breed worden geïnterpreteerd: inwoners 4. Martijn Stiekema (Econsultancy) en Fokko Kortlang Friesland en RCE) – is de beeldvorming omtrent landschap setting een rol is weggelegd voor amateurarcheologen. Hun van een gemeente, bezoekers van een tentoonstelling, de (ArchAeO): Onderzoek naar agrarische bodemverstoring en bewoning in het gebied sterk veranderd. In deze sessie mogelijkheden tot het doen van archeologisch veldwerk lij- kinderen van een school, toeristen die een archeologisch in de gemeente Peel en Maas. worden de nieuwe inzichten gepresenteerd, gekoppeld aan ken immers sterk te zijn ingeperkt. Maar is dat werkelijk zo? landschap bezoeken, etc. Uit de projecten kiest de jury 5. Chris Sueur (Buro de Brug): De eerste resultaten van de vijf thema’s: Hoe kan een nieuwe rol worden ingevuld voor amateurs en maximaal vier genomineerden, die tijdens de zeepkistsessie LTO-pilot ‘Mag het een onsje minder zijn?’ Blok 1: hoe kan deze zich in de komende jaren ontwikkelen? Aange- een korte presentatie van hun project geven, waarop deel- 1. Landschap en exploitatie zien dé amateurarcheoloog niet bestaat, zal het thema vanuit Blok 2: Paneldiscussie nemers in de zaal en jury hun definitieve keuze maken: wie 2. Variaties in ruimte en tijd verschillende kanten worden benaderd. wint de Prijs der Nederlandse Publieksarcheologie. De prijs Blok 2: wordt later op de middag uitgereikt. 3. Materiële cultuur Bijdragen: 4. Bescherming 1. Jan van Doesburg (RCE): Introductie. Bijdragen: 5. Valorisatie. 2. Johan Opdebeeck (RCE): Amateurarcheologen in de onder- LEZINGENSESSIE: de genomineerden worden begin november bekendgemaakt. waterarcheologie. Bijdragen blok 1: 3. Henny Groenendijk (provincie Groningen/RUG): Gaat het HOLLANDS GLORIE Inleiding door Gilles de Langen (Provincie Fryslân/RUG) wel snel genoeg? Bundel kracht, creëer macht. ORGANISATOR EN VOORZITTER: JEROEN VAN DER VLIET 1. Mans Schepers (RUG): Graanverbouw in het 4. Tonnie van de Rijdt (voorzitter AWN): Niet te missen: (RIJKSMUSEUM), BENNO VAN TILBURG (RCE) terpengebied. de nieuwe vrijwilliger PANELDISCUSSIE: 2. Wietske Prummel, i.s.m. Canan Cakirlar en Lisette de Vries (RUG): Schapen in het terpengebied. Materiële cultuur en Korte inhoud: ARCHEOLOGIE EN samenleving In deze sessie wordt door zes sprekers een stand van zaken METAALDETECTIE 3. Annet Nieuwhof (RUG): De vondsten van Ezinge en verder. gegeven van de maritieme archeologie in Nederland met Resultaten van een Odyssee-project. PANELDISCUSSIE: korte bijdragen over recent onderzoek, nieuwe onderzoeks- ORGANISATOR: MARIANNE VISSER (LANDSCHAP 4. Jørn Zeiler (Archaeobone): Wijnaldum. Vogels voor de elite. technieken, vormen van publiekspresentaties en maritiem BODEMVERSTORING DOOR ERFGOED UTRECHT & STEUNPUNT ARCHEOLOGIE 5. Adrian Roxburgh (RU Leiden): Fibulae from the Frisian beleid. Aan het einde van de sessie is volop gelegenheid EN MONUMENTEN UTRECHT) DISCUSSIELEIDER: Terps: A broken tradition? AGRARISCH GRONDGEBRUIK voor het stellen van vragen en discussie. RIEMER KNOOP (GORDION CULTUREEL ADVIES) Bijdragen blok 2: ORGANISATOR: JAN BREIMER (A=M), Bijdragen blok 1: 6. Johan Nicolay (RUG): Een doorsnede door de Friese terp. CHRIS SUEUR (BURO DE BRUG), MICHEL LASCARIS (RCE) 1. André van Holk (RU Groningen): Recent onderzoek van de Korte inhoud: 7. Theun Varwijk (RUG): Saxenoord: een eerste VOORZITTER: JAN BREIMER (A=M) Field School in Flevoland. Vorig jaar werd de archeologische wereld opgeschrikt bericht over nieuw terpzoolonderzoek. 2. Laura Koehler (RCE): Het Ghost Ship in de Oostzee. naar aanleiding van bijzondere metaalvondsten die bij het 8. Marco Bakker (RUG): Arkum en Wartena: nieuwe inzichten in 3. Michiel Bartels (gemeente Hoorn): De archeologie van het populaire tv-programma “Tussen kunst en kitsch” werden Korte inhoud: de oudste Friese veenontginningen. Bescherming Hoornse Hop; baggeren door een bak met wier en prut. getoond. Wekenlang volgden stevige discussies waarbij Op veel terreinen in Nederland is de bodem dusdanig 9. Hans Huisman (RCE/RU Leiden): Wat maakt een terp? ‘zoekers’ en archeologen, voor- en tegenstanders van het verstoord dat archeologisch onderzoek niet meer rendeert. Wat maakt een terp kapot? Bedreigingen en bescherming. Bijdragen blok 2: ‘zoeken’ met een metaaldetector lijnrecht tegenover elkaar Denk aan gebieden waar in het verleden grootschalig zand Terpen en maatschappij 1. Liselore An Muis (Periplus Group): Een kijkje onder water, leken te staan. Maar is dat wel nodig? Er zijn vele prak- of grind is gewonnen. Een specifieke vorm van bodemver- 10. Daniel Postma (RUG): Een zodenhuis voor geofysische methoden in de maritieme archeologie. tijkvoorbeelden te geven waarbij een toenadering tussen storing is de verstoring ten gevolge van agrarische bo- Firdgum en omstreken. 2. Marie-Catherine Houkes (RCE): Het lek boven water? Mari- de twee werelden mogelijk lijkt. Zoekers werken mee bij dembewerking. Diepploegen, diepwoelen, spitten of rooien 11. Henny Groenendijk (Provincie Groningen/RUG): Archeolo- tiem erfgoed in de beleidspraktijk. opgravingen en piepen legaal op het stort, vondsten worden kunnen de bodem ernstig verstoren. Van sommige teelten, gie onder de mensen. Gezamenlijk optrekken in het kust- 3. Gerald de Weerdt (Stichting Expeditieschip Willem gemeld, er vindt kennisoverdracht plaats, er worden lezin- zoals die van asperges en laanbomen, wordt aangenomen gebied. Barentsz): Reconstructie expeditieschip Willem Barentsz gen gegeven en op diverse plekken zijn er al voorzichtig dat deze de bodem flink verstoren maar feitelijk is nog maar en het varen om de Noord. discussies gevoerd over mogelijke samenwerking tussen weinig bekend over de gevolgen van landbouw voor het Uitleiding door Egge Knol (Groninger Museum/Vereniging beiden. In deze sessie, niet zozeer een paneldiscussie, wordt archeologisch bodemarchief. voor Terpenonderzoek) van alle aanwezigen verwacht dat zij meedenken over de opzet naar een verdere verkenning van mogelijkheden en

12 13

Programma_Reuvensdagen_2013.indd 12-13 11/4/2013 9:34:45 PM LEZINGENSESSIE: Verschillende organisaties/bedrijven hebben inmiddels ZEEPKIST: ZATERDAG 16 NOVEMBER verschillende methoden ontwikkeld om verstoringen te ARCHEOLOGIE IN 2020: kunnen opsporen en voorspellen. Meestal is daarbij sprake PRIJS DER NEDERLANDSE DE ROL VAN DE AMATEUR van een combinatie van bureauonderzoek en veldwerk. Als PUBLIEKSARCHEOLOGIE LEZINGENSESSIE: bronnen dienen bijvoorbeeld provinciale bestanden met ORGANISATOR EN VOORZITTER: ontgrondingsvergunningen en/of interviews met grondge- ORGANISATOR: STICHTING ARCHEOLOGIE EN PUBLIEK TERPEN EN WIERDEN JAN VAN DOESBURG (RCE) (UNIVERSITEIT LEIDEN) bruikers, vaak in combinatie met een veldtoets. Wat zijn nu JURY: HENNY GROENENDIJK (RU GRONINGEN), de verschillen tussen de methoden en hoe zit het met de DOREEN VAN ELST (MINISTERIE VAN OCW/DCE), ORGANISATOR: GILLES DE LANGEN (PROVINCIE Korte inhoud: betrouwbaarheid? Hoe past onderzoek naar verstoringen in PIETER-MATTHIJS GIJSBERS (NATIONAAL OPENLUCHT- FRYSLÂN/RU GRONINGEN), HANS HUISMAN (RCE) Als pendant van de sessie De Archeologie in 2020 staat deze de KNA? MUSEUM), KELVIN WILSON (ILLUSTRATOR), VOORZITTER: JOS BAZELMANS (RCE/WADDENACADEMIE) sessie stil bij de positie en rol van de amateurarcheologie Bijdragen blok 1: COMMENTATOR: STIENTJE VAN VELDHOVEN in 2020. De afgelopen jaren is de rol van de amateurarcheo- 1. Jan Breimer (A=M): Inleiding. (TWEEDE KAMER D66) Korte inhoud: logie in het archeologische bestel sterk veranderd. Een van 2. Michel Lascaris (RCE): De Rijksdienst en Verstoringen in Het onderzoek naar de archeologie van het Terpen- en de belangrijkste oorzaken hiervoor is de introductie van Korte inhoud: Kaart. Wierdenlandschap heeft de afgelopen jaren een hoge vlucht 'Malta' en de daaruit voortvloeiende weten regelgeving: de Tot donderdag 10 oktober konden bij de Stichting Archeo- 3. Richard Kroes (RAAP Archeologisch Adviesbureau): genomen. Dankzij de Malta-archeologie en diverse onder- verplichte opgravingsvergunning, de aan seniorarcheologen logie en Publiek projecten worden ingediend die op een Aanlegvergunningstelsel archeologie Gemeente zoeksprojecten – waaronder het Steilkantenproject (RUG en voorbehouden handelingen, het Kwaliteitshandboek Ne- positieve manier archeologie en publiek aan elkaar kop- Woudenberg. provincie Fryslân) en het Terpenproject Fryslân (provincie derlandse Archeologie (KNA). Vraag is of er in deze nieuwe pelen. Publiek kan breed worden geïnterpreteerd: inwoners 4. Martijn Stiekema (Econsultancy) en Fokko Kortlang Friesland en RCE) – is de beeldvorming omtrent landschap setting een rol is weggelegd voor amateurarcheologen. Hun van een gemeente, bezoekers van een tentoonstelling, de (ArchAeO): Onderzoek naar agrarische bodemverstoring en bewoning in het gebied sterk veranderd. In deze sessie mogelijkheden tot het doen van archeologisch veldwerk lij- kinderen van een school, toeristen die een archeologisch in de gemeente Peel en Maas. worden de nieuwe inzichten gepresenteerd, gekoppeld aan ken immers sterk te zijn ingeperkt. Maar is dat werkelijk zo? landschap bezoeken, etc. Uit de projecten kiest de jury 5. Chris Sueur (Buro de Brug): De eerste resultaten van de vijf thema’s: Hoe kan een nieuwe rol worden ingevuld voor amateurs en maximaal vier genomineerden, die tijdens de zeepkistsessie LTO-pilot ‘Mag het een onsje minder zijn?’ Blok 1: hoe kan deze zich in de komende jaren ontwikkelen? Aange- een korte presentatie van hun project geven, waarop deel- 1. Landschap en exploitatie zien dé amateurarcheoloog niet bestaat, zal het thema vanuit Blok 2: Paneldiscussie nemers in de zaal en jury hun definitieve keuze maken: wie 2. Variaties in ruimte en tijd verschillende kanten worden benaderd. wint de Prijs der Nederlandse Publieksarcheologie. De prijs Blok 2: wordt later op de middag uitgereikt. 3. Materiële cultuur Bijdragen: 4. Bescherming 1. Jan van Doesburg (RCE): Introductie. Bijdragen: 5. Valorisatie. 2. Johan Opdebeeck (RCE): Amateurarcheologen in de onder- LEZINGENSESSIE: de genomineerden worden begin november bekendgemaakt. waterarcheologie. Bijdragen blok 1: 3. Henny Groenendijk (provincie Groningen/RUG): Gaat het HOLLANDS GLORIE Inleiding door Gilles de Langen (Provincie Fryslân/RUG) wel snel genoeg? Bundel kracht, creëer macht. ORGANISATOR EN VOORZITTER: JEROEN VAN DER VLIET 1. Mans Schepers (RUG): Graanverbouw in het 4. Tonnie van de Rijdt (voorzitter AWN): Niet te missen: (RIJKSMUSEUM), BENNO VAN TILBURG (RCE) terpengebied. de nieuwe vrijwilliger PANELDISCUSSIE: 2. Wietske Prummel, i.s.m. Canan Cakirlar en Lisette de Vries (RUG): Schapen in het terpengebied. Materiële cultuur en Korte inhoud: ARCHEOLOGIE EN samenleving In deze sessie wordt door zes sprekers een stand van zaken METAALDETECTIE 3. Annet Nieuwhof (RUG): De vondsten van Ezinge en verder. gegeven van de maritieme archeologie in Nederland met Resultaten van een Odyssee-project. PANELDISCUSSIE: korte bijdragen over recent onderzoek, nieuwe onderzoeks- ORGANISATOR: MARIANNE VISSER (LANDSCHAP 4. Jørn Zeiler (Archaeobone): Wijnaldum. Vogels voor de elite. technieken, vormen van publiekspresentaties en maritiem BODEMVERSTORING DOOR ERFGOED UTRECHT & STEUNPUNT ARCHEOLOGIE 5. Adrian Roxburgh (RU Leiden): Fibulae from the Frisian beleid. Aan het einde van de sessie is volop gelegenheid EN MONUMENTEN UTRECHT) DISCUSSIELEIDER: Terps: A broken tradition? AGRARISCH GRONDGEBRUIK voor het stellen van vragen en discussie. RIEMER KNOOP (GORDION CULTUREEL ADVIES) Bijdragen blok 2: ORGANISATOR: JAN BREIMER (A=M), Bijdragen blok 1: 6. Johan Nicolay (RUG): Een doorsnede door de Friese terp. CHRIS SUEUR (BURO DE BRUG), MICHEL LASCARIS (RCE) 1. André van Holk (RU Groningen): Recent onderzoek van de Korte inhoud: 7. Theun Varwijk (RUG): Saxenoord: een eerste VOORZITTER: JAN BREIMER (A=M) Field School in Flevoland. Vorig jaar werd de archeologische wereld opgeschrikt bericht over nieuw terpzoolonderzoek. 2. Laura Koehler (RCE): Het Ghost Ship in de Oostzee. naar aanleiding van bijzondere metaalvondsten die bij het 8. Marco Bakker (RUG): Arkum en Wartena: nieuwe inzichten in 3. Michiel Bartels (gemeente Hoorn): De archeologie van het populaire tv-programma “Tussen kunst en kitsch” werden Korte inhoud: de oudste Friese veenontginningen. Bescherming Hoornse Hop; baggeren door een bak met wier en prut. getoond. Wekenlang volgden stevige discussies waarbij Op veel terreinen in Nederland is de bodem dusdanig 9. Hans Huisman (RCE/RU Leiden): Wat maakt een terp? ‘zoekers’ en archeologen, voor- en tegenstanders van het verstoord dat archeologisch onderzoek niet meer rendeert. Wat maakt een terp kapot? Bedreigingen en bescherming. Bijdragen blok 2: ‘zoeken’ met een metaaldetector lijnrecht tegenover elkaar Denk aan gebieden waar in het verleden grootschalig zand Terpen en maatschappij 1. Liselore An Muis (Periplus Group): Een kijkje onder water, leken te staan. Maar is dat wel nodig? Er zijn vele prak- of grind is gewonnen. Een specifieke vorm van bodemver- 10. Daniel Postma (RUG): Een zodenhuis voor geofysische methoden in de maritieme archeologie. tijkvoorbeelden te geven waarbij een toenadering tussen storing is de verstoring ten gevolge van agrarische bo- Firdgum en omstreken. 2. Marie-Catherine Houkes (RCE): Het lek boven water? Mari- de twee werelden mogelijk lijkt. Zoekers werken mee bij dembewerking. Diepploegen, diepwoelen, spitten of rooien 11. Henny Groenendijk (Provincie Groningen/RUG): Archeolo- tiem erfgoed in de beleidspraktijk. opgravingen en piepen legaal op het stort, vondsten worden kunnen de bodem ernstig verstoren. Van sommige teelten, gie onder de mensen. Gezamenlijk optrekken in het kust- 3. Gerald de Weerdt (Stichting Expeditieschip Willem gemeld, er vindt kennisoverdracht plaats, er worden lezin- zoals die van asperges en laanbomen, wordt aangenomen gebied. Barentsz): Reconstructie expeditieschip Willem Barentsz gen gegeven en op diverse plekken zijn er al voorzichtig dat deze de bodem flink verstoren maar feitelijk is nog maar en het varen om de Noord. discussies gevoerd over mogelijke samenwerking tussen weinig bekend over de gevolgen van landbouw voor het Uitleiding door Egge Knol (Groninger Museum/Vereniging beiden. In deze sessie, niet zozeer een paneldiscussie, wordt archeologisch bodemarchief. voor Terpenonderzoek) van alle aanwezigen verwacht dat zij meedenken over de opzet naar een verdere verkenning van mogelijkheden en

12 13

Programma_Reuvensdagen_2013.indd 12-13 11/4/2013 9:34:45 PM onmogelijkheden met betrekking tot de metaaldetectie en het werk van ‘zoekers’ in het algemeen voor de archeologie. Aan de hand van pittige stellingen laat iedereen zien waar EXCURSIE BOUWHISTORIE hij of zij voor staat.

Bijdragen: Om 09.35 uur start de wandeling van de Ooster- Nico Aten (Erfgoedinspectie), Peter Bakker en Jan Willem Bron poort naar het Hinckaertshuis, door het zuidelijke (Redacteurs ‘Gered uit de grond’), Alexander van de Bunt deel van de middeleeuwse binnenstad van (Landschap Erfgoed Utrecht, Meldpunt Archeologie), Groningen. Achter veel jongere gevels huizen Gert Lugthart (voorzitter De Detector Amateur), veelal middeleeuwse gebouwen, waarvan er Stijn Heeren (UVA/VU) enkele tientallen teruggaan tot in de 13e eeuw. MAXIMAAL 50 DEELNEMERS Tijdens de ochtendwandeling wordt daarvan het een en ander getoond en geduid. Echt zichtbaar wordt het in het Hinckaertshuis uit 1296, dat we van kelder tot de dakconstructie kunnen bezich- LEZINGENSESSIE: tigen. In de 15e-eeuwse ontvangstzaal zal van het pand zal vervolgens de feitelijke sessie plaats- ZWERVEN ERVEN? THEORIE vinden. Jeroen Bouwmeester verzorgt een korte VERSUS PRAKTIJK IN IJZERTIJD- inleiding Taco Tel (bouwhistoricus gemeente Groningen) laat zien wat er nog meer aan bijzon- NEDERZETTINGSONDERZOEK ders achter de voordeur van het Hinckaertshuis IN (ZUID-) NEDERLAND Foto’s collectie gemeente Groningen schuil gaat. Christel Brandenburgh & Edwin van Orsel (Gemeente Leiden) gaan tot slot in op de ORGANISATOR: IVO VAN WIJK (ARCHOL) geïntegreerde onderzoeksagenda archeologie VOORZITTER: IVO VAN WIJK (ARCHOL), en bouwhistorie van de gemeente Leiden. RICHARD JANSEN (UNIVERSITEIT LEIDEN) Bijdragen: Korte inhoud: 1. Richard Jansen Ivo van Wijk: Zwerven erven? Overzicht en Terug in de Oosterpoort om 13.30 uur Ruim twintig jaar geleden is de term 'zwervende erven' inleiding op het concept zwervende erven in de IJzertijd. geïntroduceerd in het ijzertijdnederzettingsonderzoek op 2. Lucas Meurkens (Archol): IJzertijd op de löss; een rondreis Locatie Hinckaertshuis, Oude Kijk in ’t Jatstraat 6 de Nederlandse pleistocene gronden. Inmiddels is de term langs nieuwe ijzertijdnederzettingen. Groningen. Het pand wordt gebruikt door gemeengoed geworden voor veel waarnemingen en opgra- 3. Adrie Tol (Archol): IJzertijd op z’n Best. Erven en waterputten OVT-architecten, jaarlijks organiseert het vingen met bewoningsresten uit de IJzertijd. De afgelopen uit de IJzertijd op een Brabantse dekzandvlakte Büchli Fest-Meijer-fonds via de Stichting twee decennia heeft echter veel onderzoek plaatsgevonden 4. Henk van de Velde (ADC Archeoprojecten): Noordoost-Ne- Marthe Havinga-fonds een concert. waarbij grootschalige opgravingen nederzettingen uit de derland: van de periferie naar het centrum: landschappelijk IJzertijd binnen haar cultuurlandschap zijn opgegraven. Op bepaald of een bewuste keuze? de Brabantse zandgronden vond nieuw onderzoek plaats in bijvoorbeeld Best, Oss, Someren, Oosterhout en Tilburg. Daarnaast zijn nederzettingscomplexen uit de IJzertijd in het zuiden van Limburg opgegraven (Susteren, Sittard, Beek en Maastricht) waar tot voor kort weinig over bekend was. Dit heeft een hoeveelheid nieuwe gegevens opgele- verd op basis waarvan we terug willen naar de basis van MASTERCLASS HET ARCHEOLOGISCH VERHAAL het nederzettings(landschaps)onderzoek. Een belangrijke vraag daarbij betreft het 'zwervende erven'-model. Is er nog steeds sprake van het zwerven van erven? Hebben we inmiddels meer inzicht in de samenstelling en inrichting van Zaterdag van 11.00 – 15.00 uur gekozen met wie ze aan de slag gaan. Bianca een erf in de IJzertijd, en in de ontwikkelingen in de loop Mastenbroek, Marieke Keur, Ronald Ohlsen van de IJzertijd? Daarnaast bieden de nieuwe gegevens De gemeente Groningen biedt de deelnemers en Martijn Lindeboom zijn de schrijvers die de mogelijkheden om ontwikkelingen in de IJzertijd in verschil- aan de Reuvensdagen een masterclass aan, masterclasses zullen geven. Het beste verhaal zal lende landschappen (Dekzand, Maasdal en Heuvelland) met waarin ze leren hoe ze van een vondst of project tijdens de plenaire afsluiting op zaterdag worden elkaar te vergelijken. In welke mate vertonen materiële cul- waar ze trots op zijn een mooi, boeiend archeolo- gepresenteerd. tuur, erfopbouw en -dynamiek en huisbouwtraditie in de IJ- gisch verhaal kunnen maken. Vier schrijvers zul- zertijd regionale variatie? Tijd dus om de zwervende erven- len aan de slag te gaan met archeologen en hun www.biancamastenbroek.nl, model onder de loep te nemen en nieuwe kennis over het laatprehistorische nederzettings(landschaps)onderzoek de vondsten. Al eerder hebben geïnteresseerden www.mariekekeur.nl revue te laten passeren. De sessie vormt daarnaast een mooi in het kort hun vondst of project beschreven en www.nl.wikipedia.org/wiki/Ronald_Ohlsen platform om te evalueren in hoeverre de huidige onder- hun motivatie om hier een verhaal van te willen www.lindeboomconcepten.nl zoeksmethodiek en besluitvorming binnen de AMZ-cyclus maken kenbaar gemaakt. De schrijvers hebben nog in balans staat met de tot dusver behaalde resultaten.

14 15

Programma_Reuvensdagen_2013.indd 14-15 11/4/2013 9:34:48 PM onmogelijkheden met betrekking tot de metaaldetectie en het werk van ‘zoekers’ in het algemeen voor de archeologie. Aan de hand van pittige stellingen laat iedereen zien waar EXCURSIE BOUWHISTORIE hij of zij voor staat.

14 15

Programma_Reuvensdagen_2013.indd 14-15 11/4/2013 9:34:48 PM (Advertentie)

REUVENSDAGEN JUNIOR

Speciaal voor kinderen is er op zaterdag 16 no- Vanaf 13.50 uur: drie blokken sessies, die de kin- vember van 13.30 – 14.45 uur Reuvens Junior. deren in kleine groepjes kunnen bijwonen: - Zoek de schat: met een metaaldetector op zoek Programma: naar een heuse muntschat. - Print je eigen Topvondst (en eet hem daarna 13.30 uur: Ontvangst in de Oosterpoort. lekker op). 13.40 uur: Keynote lezing door St. Nicolaas in de - Hoe leefden de mensen vroeger? Een prachtig Grijze Zaal. verhaal om naar te luisteren.

EXPOSITIE EN BOEK LAGEN IN STAD

Lagen in Stad combineert de verhalen rond het Noordelijk Scheepvaartmuseum in Gronin- vijfentwintig archeologische vondsten met de gen, laat de vondsten uit het boek zien, en meer. feiten. Schrijvers en archeologen bundelen hun Het boek Lagen in Stad bevat de verkorte versie krachten. In een boeiende combinatie van we- van de Reuvenslezing, uitgesproken door Pieter- relden, invalshoeken en stijlen maakt dit boek Matthijs Gijsbers. Voor alle congressanten is een de archeologie en daarmee de geschiedenis op exemplaar beschikbaar. unieke wijze levend. Er zijn veel opvallende spullen opgegraven in In dit programma zit een bon die recht geeft op de afgelopen jaren in de stad Groningen. Van een exemplaar van het boek. Bij de tentoonstelling een pronkbijl uit de Steentijd tot 129 afgedankte heeft de uitgever een standje waarin de boeken schoenen. Van een verbrande jongensbroek tot zaterdagmiddag kunnen worden afgehaald. Wie een geleerdenmuts. Van een muntfibula tot een de Reuvensdagen eerder verlaat en het boek potje met kleingeld. Vondsten die vragen oproe- toegestuurd wil hebben kan de bon (adresgege- pen en de fantasie op hol doen slaan. vens invullen) achterlaten in de speciale box bij de tentoonstelling of sturen aan Gert Kortekaas, afd. De expositie Lagen in Stad, voor de duur van de Stadsontwerp gemeente Groningen, Postbus 7081, Reuvensdagen in de Oosterpoort en daarna in 9701 JB Groningen.

HET VERDRONKEN LAND IS VRUCHTBAAR

Tot en met 9 februari 2014 is in het Groninger staafje van Westeremden, het masker van Middel- Museum de tentoonstelling het verdronken land is stum, gouden zilverschatten, een prachtige serie vruchtbaar. De deelnemers aan de Reuvensdagen aardewerk van de Steentijd tot nu demonstreren kunnen deze tentoonstelling bezoeken op vrijdag de rijkdom van de vruchtbare kwelders die zijn vanaf 17.15 uur. In het museum zal tevens de bor- afgezet op het eens verdronken land. rel plaatsvinden. De archeologie van Groningen, Friesland, Drenthe,Oost-Friesland en Emsland Naast het Groninger Museum zijn er exposities te heeft veel gemeen. De mogelijkheden en bezien in het Fries Museum en het Drents Museum. perøkingen van het landschap vertonen grote De tentoonstellingen maken deel uit van een overeenkomsten. De tentoonstelling laat prach- internationale manifestatie 2013- Land van Ont- tige archeologische voorwerpen zien. Het Runen- dekkingen.

Programma_Reuvensdagen_2013.indd 16-17 11/4/2013 9:34:49 PM (Advertentie)

REUVENSDAGEN JUNIOR

EXPOSITIE EN BOEK LAGEN IN STAD

HET VERDRONKEN LAND IS VRUCHTBAAR

Programma_Reuvensdagen_2013.indd 16-17 11/4/2013 9:34:49 PM STANDHOUDERS EN POSTERS PLATTEGROND GRONINGEN

STANDHOUDERS Honours Traject Archeologie, Universiteit Leiden - Dorien Otten en Rosa Brandse: Archeologie in de 1. ADC ArcheoProjecten Maatschappij 2. Alef Groep - Merel Koppelmand en Tom de Rijk: Het belang van 3. Archeodienst BV Herkomstonderzoek Reuvensnacht Unitas 4. Archeologistics - Thomas Vijgen en Lasse van den Dikkenberg: Ar- Schuitendiep 74 5. AWN Vereniging van Vrijwilligers in de Archeolo- cheologie van de Tweede Wereldoorlog 9711 RG Groningen gie - Joella Jorritsen en Leonoor Nederstigt: Archeologie 6. Boels Geo & Safety en Maatschappij. Archeologie Anno 2013 7. Buro de Brug ACR BV - Carlo Manuels en Bo Schubert: Origins of the Bar- 8. Cuir Connu row Alignment 9. De Litholoog - Merel Spithoven en Adriaan van Doorn: Archeolo- 10. Earth Integrated Archaeology / Fugro GeoServi- gie, Publiek en samenleving: werken in een mu- ces seum 11. Econsultancy BV - Michiel Huisman - Technische inpassing Steentijd- 12. Geopark de Hondsrug vindplaats in het tracé van de N33 Assen-Zuidbroek Vrijdagmiddagborrel, 13. Handelsonderneming D.J. Laan - Arjan Hullegie - Archeozoölogisch onderzoek van Groninger Museum, Museumeiland 1 de terp van Arkum 14. Hunebedcentrum t.o. NS Station Groningen Centraal Reuvensdagen 15. Ingenieursbureau Oranjewoud De Oosterpoort, Museum Wierdenland, Ezinge - De schatten van de 16. Jos Kaarsemaker Trompsingel 27 17. LWAOW, Landelijke Werkgroep Archeologie On- Wierden derwater Nederlands Forensisch Instituut - Forensic Archaeo- 18. Medusa Explorations BV logy: uncovering buried and scattered evidence 19. Meetconsult BV Periplus, Liselore Muis - Voorspellingsmodellen 20. MUG Ingenieursbureau voor locaties van scheepswrakken 21. PASTA RAAP - VOC-graven in Isfahan (Iran) 22. QLC BV RCE/NvvA/UvA - Discovering the Archaeologists of 23. RAAP Archeologisch Adviesbureau Europe - arbeidsmarktmonitor 24. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Rijksuniversiteit Groningen, Canan Çakirlar en (Advertentie) 25. Saricon BV Kasper Eising - Het gebruik van archeozoölogische 26. SPA-uitgevers metadata (BoneINFO) binnen ecologische vraagstuk- 27. SOB Research ken Digitale Archeologie 28. T&A Survey Sebastiaan Ostkamp - Specialistisch Archeologisch 29. Terra Cotta Incognita | Paul Crucq - Fotografie & onderzoek |Terra Cotta Incognita - Regionale aarde- Grafische Vormgeving |Sebastiaan Ostkamp - Spe- werktypochronologieën verder uitgebreid: Amster- Met de komst van het uitwisselingsprotocol archeologie “SIKB0102”, de overgang op E-deponering en cialistisch Archeologisch onderzoek dam, Den Haag, Maastricht, Someren, Venlo, Walche- de vernieuwing van Archis ontstaan er mooie kansen voor procesoptimalisatie en kwaliteitsverbetering 30. Universiteit Leiden ren. binnen de Archeologische wereld. MUG Ingenieursbureau, Nazca IT Solutions en Boels Geo & Safety an- 31. Vereniging voor Terpenonderzoek SOJA 2014 - Congres SOJA 2014 Amsterdam ticiperen al enige tijd in samenwerking op deze ontwikkelingen door te investeren in (Geo-) ICT. 32. Vriens Archeo Flex Stad Antwerpen, dienst archeologie - Antwerp, from early medieval trading centre to Ottonian burg Met het product Archeologis wordt het inwin (gekoppeld aan Leica landmeettoestel) proces vereen- through Viking domination. voudigd. Daarnaast is de zaakmodule van NAZCA-IT solutions geschikt gemaakt om (conform KNA 3.2) POSTERPRESENTATIES Terra Cotta Incognita | Paul Crucq - Fotografie & archeologische processen te ondersteunen. Deze verdere digitalisering resulteert in organisatie-over- Grafische Vormgeving stijgende dienstverlening, kostenverlaging, kwaliteitsverhoging, tijdsbesparing en inzicht en transparantie. BAAC - Utrecht-Ganzenmarkt: multidisciplinair onder- - Harlinger gleiersgoed - Bedrijfsafval van twee majolicabakkerijen uit de eerste helft van de 17e zoek in het hart van de stad De samenwerkende bedrijven staan met twee stands op de informatiebeurs BIAX Consult - Branch age and diameter: useful crite- eeuw. ria to recognize woodland management in the present - Stillevenfotografie op basis van specialistisch beer- en willen u graag de producten demonstreren. and past putonderzoek naar de bewoners van Vlaardingen Cambium - Archeobotanisch Onderzoek, Jelte van Galeiwerf. MUG Ingenieursbureau is een van onafhankelijk en landelijk opererend ingenieursbureau sterk in Geo-ICT der Laan Universiteit Leiden, Adrian Roxburgh - Castaways: A compositional analysis of the Metal Detected Broo- en Archeologie. Nazca IT Solutions ontwikkelt innovatieve oplossingen voor bedrijven en overheden. Drenst Prehistorische Vereniging - Archeologische Boels Geo & Safety verhuurt, verkoopt en verleent service aan (land-)meet- en veiligheidsapparatuur. excursie naar Duitsland ches of Early Medieval Frisia Econsultancy - Opgraving Uddel Universiteit Leiden / Archeoplan Eco, Joyce van Dijk - Teveel oude koeien?

18 19

Programma_Reuvensdagen_2013.indd 18-19 11/4/2013 9:34:49 PM STANDHOUDERS EN POSTERS PLATTEGROND GRONINGEN

18 19

Programma_Reuvensdagen_2013.indd 18-19 11/4/2013 9:34:49 PM Programma_Reuvensdagen_2013.indd 20 11/4/2013 9:34:51 PM