www.AbsoluteFigures.nl

Naar kunst kijken 2

Ruud van Capelleveen

Nummer: 40

kijk op www.AbsoluteFigures.nl voor digitale boeken www.AbsoluteFigures.nl Naar kunst kijken 2

DOOR RUUD VAN CAPELLEVEEN

Colofon In deze uitgave staan vijftig kor- Dit is een uitgave van: te geïllustreerde verhalen over Absolute Figures kunst. Een klein aantal van deze Margrietstraat 4 artikelen verscheen eerder in een 6921 ZD Duiven andere vorm op één van de web- Telefoon: 0316 280 698 sites van Absolute Figures. De meeste artikelen zijn speciaal Eindredactie: voor deze uitgave geschreven. Ruud van Capelleveen Hierbij werd soms gebruik ge- maakt van persberichten. Bezoek onze website: www.AbsoluteFigures.nl Copyright Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fo- tokopie, microfilm of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uit- © 2017 gever.

www.AbsoluteFigures.nlKastelen Extra 40 |– 22 www.AbsoluteFigures.nl

Berthold Werner (Wikimedia): Heilig-Blut-Altar in de St. Jakobskerk in Rothenburg Tilman Riemenschneider

Hij was een van de meest suc- gemakkelijker in contact met be- cesvolle beeldhouwers van zijn langrijke opdrachtgevers. Hier- tijd. Zijn orderboek was altijd door verwierf hij talloze lucratie- goed gevuld. In zijn atelier in ve opdrachten. In 1520 werd hij Würzburg schiep hij vooral al- burgermeester van Würzburg. taarstukken en monumenten in zandsteen, marmer en hout. Door de omarming van de refor- matie ontstond in 1525 de Duitse Zijn altaarstukken voor de ker- Boerenoorlog, toen opstandige ken in Münnerstadt, Rothenburg boeren zich verbonden met de en Creglingen behoren tot de burgers van Würzburg. Rie- topstukken in dit genre. Een menschneider was een van de grafmonument van zijn hand in aanvoerders. Hij werd gevangen- de Dom van Würzburg wordt als genomen en gefolterd. De Boe- hoogtepunt van zijn beeldhouw- renoorlog betekende het einde kunst beschouwd. van zijn succesvolle loopbaan.●

Tilman Riemenschneider werd in 1504 tot raadslid benoemd. Hij kreeg aanzien en kwam hierdoor

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 3 www.AbsoluteFigures.nl

Lucas Cranach de Jongere: Jezus en de overspelige vrouw, na 1532 Lucas Cranach de Jongere

De fascinerende schoonheid van Hij was de jongste zoon van Lu- zijn schilderijen dwong respect cas Cranach de Oudere (1472- en bewondering af bij zijn tijdge- 1553) en begon zijn loopbaan in noten. Op het moment van zijn het atelier van zijn vader. Na zijn overlijden in 1586 had Lucas dood kreeg hij de leiding over Cranach de Jongere (1515-1586) het atelier dat bekend werd door een van de succesvolste ateliers portretten en eenvoudige versies van Europa. van allegorische en mythische taferelen. Het belang van deze Duitse kun- stenaar uit de renaissance is pas De stijl van vader en zoon ver- na recent onderzoek goed duide- schilde nauwelijks van elkaar. lijk geworden. Er kwam herwaar- Hierdoor zijn de schilderen moei- dering. Met talrijke tentoonstel- lijk te dateren en toe te schrij- lingen hebben musea sindsdien ven.● aandacht geschonken aan de kunstenaar uit Wittenburg, die de reformatie ‘een gezicht zou hebben gegeven’.

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 4 www.AbsoluteFigures.nl

Rogier van der Weyden: Visitatie Rogier van der Weyden

Twee zwangere vrouwen staan kunstenaar deze vrouwen toont naast elkaar in een bloeiend is daar een goed voorbeeld van. Vlaams landschap en elke vrouw houdt teder een hand op de buik Men herdenkt nog elk jaar het van de ander. Deze kunstschat bezoek van Maria aan haar tante hangt in het Museum voor Beel- Elisabeth. Maria is dan zwanger dende Kunst in Leipzig. van Jezus, de zoon van God, en Maria van Johannes de Doper. De Rogier van der Weyden werd om- visitatie is vaak afgebeeld in de streeks 1399 geboren in Doornik. kunst. Ook op kerstzegels ziet u Hij overleed op 18 juni 1464 in vaak voorstellingen van de Maria Brussel. Hij zou zijn opgeleid in -visitatie of de Annunciatie, de het atelier van Robert Campin. aankondiging van de geboorte Tegenwoordig wordt hij met Jan van Jezus aan Maria.● van Eyk als de belangrijkste Vlaamse schilder van de vijftien- de eeuw aangemerkt. Rogier van der Weyden voegde iets nieuws toe aan de kunst van zijn tijd: emotie. De manier waarop de

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 5 www.AbsoluteFigures.nl

Bertram van Minden: Jezus Christus voor Pilatus Meester Bertram uit Minden

Meester Bertram uit Minden was aan Pontius Pilatus. Hij regeerde een Duitse kunstenaar uit de pe- over Judea als prefect van keizer riode van de gotiek. Kunsthistori- Tiberius. ci denken dat hij enige tijd in Praag heeft doorgebracht. Hij zou Pilatus wordt in het Nieuwe Tes- daar hebben gewerkt aan het hof tament en de Apostolische ge- van Karel IV van het Heilige loofsbelijdenis genoemd als de- Roomse Rijk. Bertram zou in gene die Jezus Christus liet krui- Praag zijn beïnvloed door Bo- sigen. Aanvankelijk kon hij geen heemse tijdgenoten en kennis reden vinden om Jezus te ver- hebben gemaakt met het werk oordelen, zegt de Bijbel. De uit- van Giotto en andere Italiaanse spraak ‘Ik ben de koning der Jo- kunstenaars. den’ zou de doorslag hebben ge- geven.● Het hier afgebeelde kunstwerk hangt in het Niedersächsisches Landesmuseum in Hannover. Het is een deel uit een passie over het lijden van Jezus Christus. In deze scène wordt hij voorgeleid

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 6 www.AbsoluteFigures.nl

Claus Cito: Monument Gëlle Fra in Luxemburg Claus Cito

De Luxemburgse kunstenaar charage in het zuiden van Claus Cito studeerde aan de Luxemburg. Hier maakte hij voor kunstacademie in Stuttgart, waar de Luxemburgse hoofdstad het hij kennis maakte met de kun- ‘Monument du Souvenir’, dat ook stenaars Peter Berens, August wel wordt aangeduid als ‘Gëlle Macke en de directeuren van het Fra’ (Gouden Vrouw). nieuwe theater: Gustav Linde- mann en Louise Dumont. Een ander belangrijk monument staat op het kerkhof in Leudelin- Claus Cito (1882-1965) was eni- gen. Het is een treurende moe- ge tijd de rechterhand van de der (Mère éplorée). Cito was een kunstenaar Wilhelm Lehmbruck. expressionist en lid van de kun- Hij werd ook beïnvloed door het stenaarsgroepen ‘Sécession’ en sociale realisme van de Belgische ‘Cercle artistique’.● beeldhouwer Constantin Meunier. In 1909 verhuisde hij naar de Belgische hoofdstad. Nadat hij een ontwerpwedstrijd won, vestigde hij zich in 1922 weer in zijn geboorteplaats Bas-

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 7 www.AbsoluteFigures.nl

Thomas Eakins: The Biglin Brothers Racing Thomas Eakins

Hier ziet u de gebroeders Biglin door de kunstcommissie van de tijdens een roeiwedstrijd. De Centennial Exposition. Amerikaanse kunstschilder, beeldhouwer en fotograaf Tho- Thomas Eakins verkocht weinig mas Eakins (1844-1916) maakte en leefde van lesgeven en de op- verschillende schilderijen met brengst van het familiekapitaal. roeiers. Hij was een liefhebber Hij overleed in juni 1916 in Phila- van jagen, vissen, zeilen en roei- delphia, de stad waar hij zijn he- en en deze onderwerpen keren le leven had gewoond en ge- regelmatig terug in zijn werk. werkt.

Het realisme van Thomas Eakins Tegenwoordig wordt hij be- was geworteld in traditie, maar schouwd als één van de belang- zijn onderwerpen veroorzaakten rijkste kunstenaars in de Ameri- soms opschudding. In 1875 schil- kaanse kunstgeschiedenis.● derde hij ‘The Cross Clinic’ een schilderij waarop een operatie duidelijk in beeld kwam. Zijn tijd- genoten vonden dat onsmakelijk. Het schilderij werd geweigerd

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 8 www.AbsoluteFigures.nl

Arthur Zelger: Reclameposter voor het Ötztal in Tirol (detail) Arthur Zelger

Arthur Zelger zag in 1914 in de jaren zeventig wordt nog al- Innsbruck het levenslicht. Hij be- tijd gebruikt in folders waarin be- zocht de kunstopleiding in Wenen zoekers worden opgeroepen om en maakte na zijn afstuderen al de vakantie in deze streek door snel naam in de reclamewereld. te brengen. Wij mogen hem een trendsetter noemen. Zelger kreeg nog veel meer mooie opdrachten. Zo was hij in Zelger combineerde in Oostenrijk 1964 en 1976 betrokken bij het voor het eerst foto’s met kleur- ontwerp van het reclamemateri- vlakken en woorden en is daar- aal voor de Olympische Winter- door vergelijkbaar met de Neder- spelen in Innsbruck. Het zijn landse ontwerper Piet Zwart, die beelden die indruk maken en die in de jaren twintig en dertig ver- je nooit meer vergeet.● nieuwing in de Nederlandse grafi- sche traditie tot stand bracht. Het bekendste logo dat Arthur Zelger (1914-2004) ontwierp is ongetwijfeld het logo voor de provincie Tirol. Het beeldmerk uit

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 9 www.AbsoluteFigures.nl

Foto Glasseyes View (Flickr): Quadriga op de Brandenburger Tor Johann Gottfried Schadow

De in Berlijn geboren Johann trum in of uit wilde, moest beta- Gottfried Schadow (1764-1850) len. De oorspronkelijke tolpoort wordt in onze tijd de belangrijk- is afgebroken. In 1788 kreeg ar- ste beeldhouwer van het Duitse chitect Carl Gotthard Langhans classicisme genoemd, maar hij van Frederik Willem II de op- heeft ook veel getekend en ge- dracht om op deze plek een schilderd. Hij liet ongeveer twee- fraaie nieuwe zegepoort te bou- duizend werken op papier na. wen ter herinnering aan de be- Schadow was hofbeeldhouwer en zetting van de Republiek door geniet vooral grote bekendheid het Pruisische leger in 1778. Het vanwege zijn Quadriga, het vier- beeld van de strijdwagen is een span op de Brandenburger Tor in replica. Het origineel ging verlo- Berlijn. ren tijdens een bombardement in de Tweede Wereldoorlog.● De Branderburger Tor is de enige stadspoort van Berlijn die be- waard is gebleven. Vroeger stond deze poort op de stadsgrens van het centrum van de stad. Het was een tolpoort; wie het cen-

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 10 www.AbsoluteFigures.nl

Foto Louis Held: Henry van de Velde in 1910 in zijn atelier in Weimar Henry van de Velde

Henry van de Velde (1863-1957) werk van Henry van de Velde is volgens velen nog steeds één vond plaats in 1889 bij Les Vingt. van de grootste Belgische toege- Onder invloed van Seurat schil- paste kunstenaars. Hij volgde derde Van de Velde enige tijd in een kunstopleiding bij Charles een neo-impressionistische stijl. Verlat aan de kunstacademie in Onder invloed van Vincent Van Antwerpen. Ook studeerde hij Gogh ging hij schilderen met lan- korte tijd bij Charles Carolus- gere kronkelige penseelstreken. Duran in Parijs. In 1899 vestigde hij zich in Toen Henry van de Velde terug Duitsland waar met Harry Kes- kwam in België was hij vol be- sler de Kunstgewerbeschule en wondering voor Millet en de de academie in Weimar opricht- school van Barbizon. Hij sloot te.● zich aan bij de Belgische impres- sionisten Emile Claus en A.J. Heymans en schilderde vooral landschappen in de omgeving van Wechelderzande. De eerste belangrijke expositie van het

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 11 www.AbsoluteFigures.nl

Foto Cthoe (Wikimedia): Het trappenhuis in Haus Hohe Pappeln in Weimar Hohe Pappeln in Weimar

De academie in Weimar was een Velde wordt samen met Victor voorloper van Bauhaus. Horta beschouwd als een van de Henry van de Velde kreeg veel belangrijkste vertegenwoordigers belangrijke opdrachten. In Ne- van de art nouveau. derland was hij tijdens de Eerste Wereldoorlog onder meer betrok- Art nouveau, nieuwe kunst, is ken bij de bouw van het Kröller- een andere naam voor Jugend- Müller Museum in Otterlo. stil. Deze kunststijl ontstond als reactie op het impressionisme. Terug in België werd Henry van De Jugendstil wordt gekenmerkt de Velde benoemd tot directeur door een optimistisch wereld- van het Instituut voor Sierkunst beeld, een voorliefde voor nieu- in Brussel. Henry van de Velde we technieken en het gebruik was een voorstander van een van ‘krullerige’ ornamenten.● zuiver rationele bouwkunst. Hij ontwierp gedenktekens, theaters (Keulen en Parijs), woningen, de bibliotheek van de universiteit in Gent en vier eigen woningen in Ukkel en Eimar. Henry van der

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 12 www.AbsoluteFigures.nl

Foto Heardjohn (Wikimedia): Villa Skywa-Primavesi in Wenen Josef Hoffmann

De Oostenrijkse architect en ont- ner Künstlerhaus gepropageerde werper Josef Hoffmann (1870- traditionele kunstopvatting. In 1950) was betrokken bij de op- 1898 vond de eerste tentoonstel- richting van de Wiener Secession ling van de Wiener Secession en de Wiener Werkstätte. Van plaats in het door Joseph Maria 1899 tot 1937 was hij docent aan Olbrich ontworpen Secession- de Weense School voor Kunstnij- gebouw, waarvoor Hoffmann een verheid. Belangrijke creaties van reliëf ontwierp. Hoffmann zijn het Stocletpaleis in Brussel en de Villa Skywa- Josef Hoffmann richtte in 1903 Primavesi in Wenen. de Wiener Werkstätte op. Deze werkplaats was vergelijkbaar Hoffmann richtte in 1897 met met de Arts-and-crafts-beweging Gustav Klimt, Koloman Moser, Jo- in Engeland.● seph Maria Olbrich, Otto Wagner en anderen de Wiener Secession op. Dit was een vereniging van Jugendstil-kunstenaars. De over- wegend jonge kunstenaars keer- den zich af van de door het Wie-

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 13 www.AbsoluteFigures.nl

Charles-François Daubigny: Graanoogst, 1851 Graanoogst van Daubigny

De schilders van de School van naars in de natuur te werken. Barbizon schilderden buiten in de Daubigny gebruikte lichte kleu- natuur. Zij schilderden niet alleen ren. Dit in tegenstelling tot Jean- bos- en vergezichten, maar leg- François Millet en andere vrien- den ook het leven van de landar- den uit de School van Barbizon. beider vast. Daubigny wordt dankzij zijn lich- te palet en losse toets be- De kleinere doeken schilderde schouwd als een voorloper op de Daubigny (1817-1878) meestal impressionisten. in de natuur. De grotere, zoals Graanoogst uit 1851, ontstonden Hoewel veel mensen in de 19e in zijn atelier. Dit schilderij is 135 eeuw boerentaferelen niet mooi bij 196 centimeter en hangt te- vonden, waren er uitzonderin- genwoordig in het Musée d’Orsay gen. Edmond en Jules de Gon- in Parijs. court zagen het werk tijdens de Parijse salon van 1852 en noem- Charles-François Daubigny werd den het een meesterwerk.● in 1817 in Parijs geboren. In 1843 vestigde hij zich in Barbizon om samen met andere kunste-

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 14 www.AbsoluteFigures.nl

Jean-François Millet: De aardappeloogst, 1855 Aardappeloogst van Millet

Vincent van Gogh werd geïnspi- grond worden de aardappels uit reerd door Jean-François Millet. de grond gehaald. Op de voor- Deze Fransman schilderde talloze grond stort een man zijn oogst in boerentaferelen. Deze schilderij- een aardappelzak, die door een en toonden geen mooie plekken vrouw wordt opengehouden. of het goede leven, maar het rauwe bestaan van de boeren. Jean-François Millet groeide op in Tijdgenoten reageerden nogal Normandië. Hij kende het boe- heftig. Men vond zijn werk lelijk renleven, want in Gruchy werkte en stuitend, maar Vincent van hij als herder en landarbeider. Gogh vond bij Millet precies dat Het boerenleven bleef altijd een wat hij zocht: mededogen voor belangrijke bron van inspiratie en de noeste landarbeider. uiteindelijk kreeg hij toch erken- ning voor zijn boerentaferelen.● Millet schilderde de aardappel- oogst in 1855 in de streek tussen Barbizon en Chailly-en-Bière. On- der een dreigende lucht oogst een boerenfamilie de aardappe- len van haar akker. Op de achter-

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 15 www.AbsoluteFigures.nl

Vincent van Gogh: De aardappeleters, 1885 Van Gogh: aardappeleters

De aardappel werd in de negen- schilders van de Haagse School, tiende eeuw het belangrijkste in- figuurstukken met vissers en grediënt in de Hollandse keuken. boeren. Ook Israëls had een De aardappel werd steeds meer voorkeur voor het schilderen van gegeten. Aan het einde van deze armoedige mensen en schilderde eeuw verdrong de aardappel tar- de aardappeleters meerdere ke- we als belangrijkste voedselbron. ren. De aardappel werd voor armen door misoogsten en oplopende Vincent heeft de schilderijen van graanprijzen steeds meer een al- Jozef Israëls zeker gekend. De ternatief voor brood, pap en pan- Haagse schilder had in 1860 de nenkoeken. Vincent van Gogh exclusieve reproductierechten schilderde zijn aardappeleters in van zijn werk in handen gegeven april 1885 te Nuenen. van Goupil, de kunsthandel waar Vincent en zijn broer Theo des- Vincent van Gogh was niet de tijds werkten.● eerste Nederlandse kunstenaar die het eten van aardappels tot thema verhief. Eerder schilderde Jozef Israëls, één van de oudere

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 16 www.AbsoluteFigures.nl

Katsushika Hokusai: Zonsondergang bij de Ryogoku-brug, 1831-1835 Hokusai bij de Ryogoku-brug

Vincent van Gogh had grote be- mondt uit in de Baai van Tokio. wondering voor de Japanse prentmakers, zoals Katsushika Hokusai toont ons de Ryogoku- Hokusai. Deze kunstenaar uit brug vanaf de oever bij Onmaya. Edo leefde van 1760 tot 1849. Een veerboot steekt bij zonson- dergang de rivier over. Op de De prent maakte onderdeel uit achtergrond zien we een groot van een serie van zesendertig aantal bootjes en de fameuze gezichten op de Fuji, die Hokusai houten brug. Deze brengt ons in de jaren dertig van de negen- oog naar de Fuji, het onderwerp tiende eeuw maakte voor uitge- van de prentenserie van Katsus- ver Nishimura Yohachi. De Fuji is hika Hokusai. De prentserie de hoogste berg van Japan. De ‘Zesendertig gezichten op de top ligt op 3776 meter en is altijd berg Fuji’ ontstond aan het einde met ijs bedekt. Bij helder weer is van zijn leven.● de berg zichtbaar in Tokio.

De rivier de Sumida stroomt door de Japanse hoofdstad. De rivier is slechts 27 kilometer lang. Hij

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 17 www.AbsoluteFigures.nl

August Allebé: Museumbezoek 1870 (detail) Museumbezoek van Allebé

Het schilderij ‘Museumbezoek’ hand van de dame en in het van August Allebé werd in twee- knoopsgat van de heer, tekenen ën gedeeld. Dit rechter deel be- van de natuur, de buitenwereld.” vindt zich in de collectie van het Het tweetal balanceert tussen le- Rijksmuseum in Amsterdam. Op ven en dood, maar de kunst lijkt het andere deel staat een tweede grondig dood, concludeerde suppoost met een stofkwast on- Komrij. “Ze kijken, maar zien der de arm. Dat schilderij hangt niets.” in het Mesdag Museum in Den Haag. De kunstenaar en hoogleraar Au- gust Allebé (1838-1927) had Op het schilderij ‘Museumbezoek’ mogelijk ingezien dat zijn kunst uit het Rijksmuseum lopen een nooit populair zou worden. Er heer en een dame door een mu- waren veel kunstenaars die ook seum. Een suppoost is verdiept genrestukken schilderden.● in zijn lectuur. “Het is een uitje,” schreef Gerrit Komrij. “Ze komen van buiten en staan straks weer buiten - maar liefs drie bloemen wijzen daarop, in de hoed en de

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 18 www.AbsoluteFigures.nl

Paulus Potter: De stier, ca. 1647 (detail) De stier van Paulus Potter

De Stier van Potter hangt in het realistisch weergegeven. Men Mauritshuis in Den Haag. Paulus denkt dat Paulus Potter zich ba- Potter schilderde de stier om- seerde op schetsen van verschil- streeks 1647. Het doek werd lende stieren met een uiteenlo- door de Fransen als een van de pende leeftijd. De halskwab en hoogtepunten uit de Gouden de horens zijn van een jonge Eeuw gezien. stier, terwijl het gebit en de schouders duiden op een volwas- Het schilderij werd met andere sen beest. Toch werd de stier schilderijen uit de collectie van van Potter een begrip. de naar Engeland gevluchte stad- houder Willem V meegenomen Paulus Potter beeldde de boer, de naar Parijs, waar het tot 1815 in stier, de koe, de ram, de ooi en het Louvre hing. Het schilderij het lam af in een typisch Hol- kwam terug naar Nederland en lands landschap. Rechts aan de werd bij de oprichting van het horizon ziet u de silhouet met de Mauritshuis in 1822 opgenomen kerk van Rijswijk.● in de collectie van dit museum.

Volgens kenners is de stier niet

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 19 www.AbsoluteFigures.nl

Johannes Vermeer: Het straatje van Vermeer, ca. 1658 (detail) Het straatje van Vermeer

Johannes Vermeer schilderde uit het huidige straatbeeld herin- vooral interieurs. Er zijn slechts nert nog aan het straatje uit de twee stadsgezichten van deze Gouden Eeuw dat Johannes Ver- kunstenaar bekend: een gezicht meer schilderde. De hoogleraar op Delft en het straatje. vergeleek het schilderij met een oude stadsplattegrond en alles We weten dat Johannes Vermeer lijkt te kloppen. uitermate precies schilderde. Toch heeft het lang geduurd Grijzenhout deed nog een mooie voordat men de locatie van het ontdekking. Het rechterpand op straatje kon vaststellen. Frans het schilderij was van Ariantgen Grijzenhout, hoogleraar kunstge- Claes van de Minne, een tante schiedenis aan de Universiteit van Vermeer. Na de dood van van Amsterdam, wees in 2015 de haar echtgenoot leefde zij met exacte plaats aan: Vla- drie ongetrouwde dochters in de mingstraat, waar de huizen nu de Vlamingstraat. Met de verkoop huisnummers 40 en 42 dragen. van pens onderhield ze haar huishouden.● De dubbele poort uit de tijd van Vermeer bestaat niet meer. Niets

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 20 www.AbsoluteFigures.nl

Johannes Vermeer: Het melkmeisje, ca. 1658 (detail) Het melkmeisje van Vermeer

Het melkmeisje ging jarenlang aan de wijze van schilderen.” door het leven als keukenmeid. Hier verstilde het leven van de Deze oude titel is eigenlijk beter, zeventiende eeuw. Het meisje want het melk schenkende meis- kijkt naar de melk, die met een je is een dienstmeid, of - zoals golvende stroom de schaal vult. we dat tegenwoordig noemen - Ze is er bijna mee klaar. Op tafel een hulp in de huishouding en staat de mand voor de brood- een melkmeisje was een vrouw maaltijd al klaar. die melk aan huis bezorgde. Het schilderij met het melk schen- De kunstenaar gebruikte veel kende meisje hangt tegenwoor- lichte kleuren in dit schilderij. dig in het Rijksmuseum in Am- Het kleurengamma van Vermeer sterdam. staat in groot contrast met het donkere palet dat zijn tijdgeno- Vermeer heeft de uitdrukking op ten meestal gebruikten.● haar gezicht niet zo belangrijk gevonden, schreef Hermine van Guldener. “Dat zij nog dagelijks de aandacht trekt ligt dus niet aan de vrouw en haar werk, doch

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 21 www.AbsoluteFigures.nl

Pierre-Auguste Renoir: De loge, 1874 (detail) Renoir in het theater

Pierre-Auguste Renoir schilderde weinig vleiende bijnaam zijn invloedrijkste werken in de ‘vissenkop’, maar dit deerde Re- jaren zeventig. Een mooi voor- noir niet. Zij is op talloze schilde- beeld is ‘De loge’ uit 1874: een rijen van hem te zien. vrouw houdt haar ogen gericht op het toneel, terwijl haar bege- Renoir toonde dit schilderij op de leider met een toneelkijker een tentoonstelling in de studio van andere schoonheid ontdekt lijkt Félix Nadar, waar de impressio- te hebben. Het theater was een nisten in 1874 voor het eerst als belangrijke ontmoetingsplek voor groep naar buiten traden. ‘De lo- de welgestelden. Kijken en beke- ge’ oogstte veel succes op deze ken worden, daar ging het om. expositie, maar het werd niet verkocht. Het schilderij hangt nu Net als andere impressionisten in de collectie van de Courtauld legde ook Renoir het moderne le- Gallery in Londen.● ven van de gegoede klasse vast. De kunstenaar zette deze voor- stelling in scène. Als modellen gebruikte hij zijn broer Edmond en actrice Nini Lopez. Nini had de

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 22 www.AbsoluteFigures.nl

Claude Monet: Jeanne-Marguerite Lecadre in een tuin in Sainte-Adresse (detail) Monet in Sainte-Adresse

Claude Monet werd op 14 no- eens dreigde hij te stoppen met vember 1840 geboren in Parijs, zijn financiële toelage. Monet waar zijn vader bij Montmartre werd regelmatig achtervolgd een kruidenierswinkel dreef. De door schuldeisers. Na een heftige zaken gingen echter niet goed. discussie in 1864 weigerde hij Claude nog te ondersteunen. Toen Claude vijf jaar oud was verhuisde het gezin naar Le Ha- In 1867 woonde zijn vader in de vre aan de Normandische kust, havenplaats Sainte-Adresse. De waar zijn vader een aandeel verhouding met zijn vader was kreeg in de goedlopende groot- iets verbeterd en dat kwam goed handel van zijn zwager. Le Havre uit, want de Monet was weer in en de kust zouden altijd blijven financiële nood. Bovendien was trekken. In 1867 schilderde Mo- zijn vriendin zwanger. Camille net een indrukwekkende reeks beviel op 8 augustus 1867 in Pa- schilderijen in Sainte-Adresse, rijs van hun zoon Jean.● even ten noorden van Le Havre. Zijn vader kon het onconventio- nele gedrag van zijn zoon maar moeilijk verdragen. Meer dan

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 23 www.AbsoluteFigures.nl

Camille Pissarro: Spoorbrug bij Pontoise, 1873 Spoorbrug bij Pontoise

De Franse impressionist Camille lange tijd door in het plaatsje Pissarro (1830-1903) kreeg aan Pontoise aan de Oise. Pointoise het begin van zijn loopbaan ad- ligt ten noorden van Parijs in het vies van Jean-Baptiste Corot. Net departement Val-d’Oise. als Corot ging hij schilderen in de stadjes en dorpen rond Parijs. Hij heeft veel in deze omgeving geschilderd. Er zijn driehonderd Pissarro was altijd op zoek naar schilderijen en honderden teke- nieuwe onderwerpen en tech- ningen van Pontoise uit de jaren nieken. Hierdoor werd hij een 1873 en 1874 bekend. In deze van de meest vernieuwende im- serie schilderde hij de rivier pressionisten. Hij was een van de vaak, maar de in 1860 gebouwde eerste kunstenaars die de kleu- spoorbrug is slechts drie keer te ren naast elkaar zette in plaats zien. Hij schilderde de hier afge- van te mengen op zijn palet. In beelde versie met de brug over de jaren tachtig zou hij zich a de rivier de Oise in 1873.● ansluiten bij Seurat, Signac en andere schilders van het pointil- lisme. Camille Pissarro bracht

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 24 www.AbsoluteFigures.nl

Edgar Degas: De absintdrinkster, 1876 (detail) Degas en de absintdrinkster

De Franse impressionist Edgar schrokken van de eenzaamheid Degas schilderde in 1876 een ab- van de cafégangers. Het werd sint drinkende vrouw in een café. gezien als de metafoor van de De modellen van de kunstenaar anonimiteit van het moderne zijn herkend. Ellen Andreé zit stadsleven. naast Marcellin Desboutin, een vriend van Degas. Op het tafeltje Degas accentueerde de een- voor Ellen Andreé staat een glas zaamheid door de twee cafébe- absint. Het schilderij kreeg in zoekers rechts bovenin het 1893 een nieuwe titel. Oorspron- staande doek te plaatsen. De af- kelijk had het schilderij de neu- metingen van het schilderij, dat trale titel ‘In een café’. tegenwoordig te vinden is in de collectie van het Musée d’Orsay Dit meesterwerk van Edgar De- in Parijs, zijn 68 bij 92 centime- gas was in het scheppingsjaar ter.● voor het eerst te zien op een ten- toonstelling. Het kreeg een on- gunstige kritiek en was na deze expositie jarenlang niet te zien. De tijdgenoten van Degas

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 25 www.AbsoluteFigures.nl Kunstbegrip

In de uitgave ‘Kunstbegrip: columns over kunst en kun- stenaars’ zijn de belangrijk- ste artikelen van de redacteur van CultuurArchief.nl uit de laatste tien jaar opgenomen.

Met dit e-boek komt u veel te weten over de belangrijkste kunststromingen en kunstenaars uit met name de laatste eeuw. Ruud van Capelleveen koos een zestigtal kunstenaars die in zijn ogen zo invloedrijk waren, dat zij de wereld om ons heen veran- derden, want kunst en ontwerp horen bij elkaar.

De meeste artikelen in deze uit- gave gaan over de schilderkunst. Hierbij worden de publiekslieve- lingen, zoals Claude Monet, Paul Cézanne, Henri Matisse en Piet Mondriaan niet vergeten. Inte- ressant zijn zeker ook de artike- ‘Kunstbegrip’ van Ruud van Ca- len over de kleurtheorie van de pelleveen is een interessante en flamboyante Johannes Itten, de afwisselende publicatie, die zeker verstilde landschappen van Ed- in de smaak zal vallen bij de le- ward Hopper en de ontstaansge- zers van zijn regelmatig op Cul- schiedenis van het Panorama tuurArchief.nl verschijnende co- Mesdag. De abstracte kunste- lumns.● naars worden vertegenwoordigd door kunstenaars als Ben Akker- man, Yves Klein en Kenneth Noland. Opvallend zijn ook de verhalen over de Nederlandse kunstenaars.

bekijk dit digitale boek op https://www.AbsoluteFigures.nl

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 26 www.AbsoluteFigures.nl

Edgar Degas: De balletklas, 1873-1876 De balletklas van Edgar Degas

Jules Perrot staat tussen de bal- Degas kon zich lekker uitleven lerina’s van de Opera van Parijs. op dit onderwerp. “Een danseres De meisjes wachten op zijn be- geeft me de mogelijkheid prach- oordeling. Edgar Degas (1834- tige stoffen te schilderen en be- 1917) schilderde vanaf het begin weging weer te geven,” zei hij. van de jaren zeventig een groot Degas hield van een gedegen aantal werken waarop hij de bal- voorbereiding. Hij maakte talloze letwereld uitbeeldde. De ballet- voorstudies; meestal met een klas was zijn eerste grote schil- beperkt aantal kleuren. derij met dit onderwerp en het is één van de weinige schilderijen De kunstenaar werkte lang aan die hij in opdracht schilderde. het schilderij en zijn opdrachtge- ver werd ongeduldig. Om Faure Degas werkte zelden in opdracht. tevreden te stellen schilderde hij Dit werk maakte hij voor Jean- in 1874 een tweede versie.● Baptiste Faure (1830-1914). De- ze operazanger en componist was een groot liefhebber van ei- gentijdse kunst. Hij bezat een grote collectie impressionisten.

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 27 www.AbsoluteFigures.nl

Max Liebermann: Pauze in het Amsterdamse weeshuis, 1881-1882 Max Liebermann in Nederland

De Duitse kunstenaar Max Lie- plaats. Hij schilderde het aan de bermann bezocht Frankrijk en hand van schetsen en voorstu- Italië en kwam in 1871 voor het dies in zijn atelier in München. eerst in ons land. Hij zou nog vaak terugkomen. Door de vele bomen op de bin- nenplaats van dit Amsterdamse Liebermann schilderde het Bur- weeshuis zijn er veel lichtvlekken gerweeshuis in de Kalverstraat in te zien. Hij zag dit als een uitda- Amsterdam in een realistische ging. Het is een schilderij met stijl. Hij werkte vaak in Neder- veel kleur. De meisjes zijn opval- land. Samen met zijn vriend Wil- lend gekleed. Zij genieten van de liam Unger bestudeerde hij het buitenlucht en maken zich nuttig werk van Frans Hals in Haarlem. met herstelwerkzaamheden aan kleding.● Liebermann werkte graag in de natuur en ook bij het Burger- weeshuis schilderde hij op de binnenplaats van het weeshuis, maar dit schilderij ontstond pas enkele jaren later op een andere

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 28 www.AbsoluteFigures.nl

Max Liebermann: Tuin aan de Wannsee, 1926 Liebermann in isoloment

In 1933 kwam Adolf Hitler aan de jaardag tot ereburger van Berlijn macht in Duitsland en trad de benoemd. joodse kunstenaar Max Lieber- mann af als erevoorzitter van de Liebermann werkte in deze jaren Pruisische Kunstacademie in Ber- in zijn door Paul Baumgarten lijn. Hij werd in de laatste jaren ontworpen atelier en tuin aan de van zijn leven gemeden door de Wannsee. Hier schilderde hij im- kunstenaars die hij zo lang had pressies van de bloemen en gesteund. planten waar hij zo veel van hield. Liebermann was van 1899 tot 1911 voorzitter van de Berliner Hij trad toe tot de joodse Kul- Sezession. In 1920 werd hij turbund en gaf financiële steun voorzitter van de Pruisische aan jonge joden die naar Palesti- Kunstacademie in Berlijn. Hij ver- na wilden verhuizen.● vulde deze eervolle functie tot 1932 en werd toen tot erevoor- zitter gekozen. Hij genoot veel aanzien. In 1927 was hij ter ge- legenheid van zijn tachtigste ver-

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 29 www.AbsoluteFigures.nl

Rembrandt van Rijn: Portret van Jan Six, 1654 (detail) Rembrandt en Jan Six

De Amsterdamse regent en gang al begonnen. Vier jaar later schrijver Jan Six (1618-1700) werden zijn huis en inboedel ver- werd in 1654 door Rembrandt kocht en verhuisde hij naar een vereeuwigd. Hij was de zoon van kleinere huurwoning aan de te- een handelaar die fortuin had ge- genwoordige Rozengracht. maakt in de zijde- en lakenin- dustrie. Rembrandt kreeg de opdracht van Jan Six kort nadat hij ging Een jaar nadat hij voor Rem- samenleven met Hendrickje Stof- brandt poseerde trad hij in het fels, die wegens deze samenle- huwelijk met Margaretha Tulp, de ving door de gereformeerde kerk dochter van de burgemeester en berispt werd omdat zij ‘in hoe- hoogleraar Nicolaas Tulp. Jan Six rerij’ samenleefde met de kun- studeerde vrije kunsten en rech- stenaar.● ten in Leiden. Hij werd bescher- mer van Vondel, Rembrandt en andere literaire en kunstzinnige Amsterdamse geesten. Toen Rembrandt zijn mecenas schil- derde was zijn financiële neer-

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 30 www.AbsoluteFigures.nl

Rembrandt van Rijn: Hendrikje Stoffels, badend in een rivier, 1654 (detail) Rembrandt en Hendrickje

Na de dood van Saskia van Rembrandt en Hendrickje werd Uylenburgh in 1642 werd Rem- vernoemd naar Rembrandts brandt jarenlang verzorgd door moeder. Geertje Dircx uit Ransdorp. Het stel ging in 1649 met enig ru- Hoewel het paar niet getrouwd moer uit elkaar. Geertje daagde was, werd Cornelia op 30 okto- Rembrandt voor de Huwelijkskra- ber 1654 toch in de Oude Kerk keelkamer, maar uiteindelijk gedoopt. Het enige overlevende werd Geertje - die kennelijk lich- kind van Rembrandt en Saskia, telijk gestoord was - opgesloten Titus, overleed in 1668. Kort in een spinhuis in Gouda. Rem- voor zijn overlijden was hij ge- brandt draaide op voor de reis- trouwd en hieruit kwam een kosten en werd ook verplicht tot dochter voort, die in 1669 nog in alimentatie. het bijzijn van de kunstenaar werd gedoopt. Rembrandt over- Korte tijd later ging hij samenle- leed op 4 oktober 1669.● ven met Hendrickje. Zij verzorg- de behalve Rembrandt ook diens zoon Titus. In 1654 werd Cor- nelia geboren. De dochter van

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 31 www.AbsoluteFigures.nl

Rembrandt van Rijn: De heilige familie bij avond, ca. 1642-1648 (detail) Heilige familie van Rembrandt

Rembrandt signeerde dit werk, kelijkheid vaak zijn. Het grootste maar we weten niet precies wan- effect wordt bereikt als de licht- neer het werd geschilderd. Ken- bron niet zichtbaar is. ners vermoeden dat het schilderij op een paneel van mahoniehout Daar maakte Rembrandt gebruik tussen 1642 en 1648 ontstond. van. De lezende vrouw zit voor het licht, dat haar boek, het kind Met steun van de Vereniging in de wieg en de luisterende Rembrandt en andere culturele grootmoeder zo mooi verlicht, fondsen kon het in 1965 door het maar wierp ook een prachtig sil- Rijksmuseum in Amsterdam wor- houet tegen de muur achter de den verworven. Het is een prach- grootmoeder. Links onder de trap tige afbeelding waarin Rem- zit nog een man, maar hij is nau- brandt laat zien dat hij een welijks zichtbaar.● meester is in het toepassen van het clair-obscur.

Clair-obscur is een techniek waarbij lichtcontrasten sterker worden uitgebeeld dat ze in wer-

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 32 www.AbsoluteFigures.nl

Nikolaj Ge: Portret van Leo Tolstoj, 1884 (detail) Leo Tolstoj door Nikolaj Ge

Nikolaj Ge was een goede vriend de klassieke oudheid en de re- van de schrijver Leo Tolstoj. Hij naissance te bestuderen. deelde zijn idealen en woonde vanaf 1873 op Tolstojs landgoed Ge keerde in 1869 definitief te- in Oekraïne. rug naar Rusland, waar hij enke- le jaren eerder al was benoemd In 1884 schilderde hij een portret tot professor aan de academie in van Tostoj achter zijn bureau. De Sint-Petersburg. In 1870 richtte Russische kunstschilder Nikolaj hij de Zwervers op. Deze kunst- Ge (1831-1894) schilderde voor- groep richtte gezamenlijke expo- al portretten en historiestukken. sities in die meestal eerst te zien Hij studeerde aan de universitei- waren in Sint-Petersburg en Mos- ten van Kiev en Sint-Petersburg kou, maar later in de Russische en van 1850 tot 1857 aan de provincies getoond werden. Van- kunstacademie in Sint- wege deze rondreizende exposi- Petersburg. ties werden de kunstenaars van deze groep aangeduid als Zwer- Zoals veel tijdgenoten, maakte vers of Trekkers.● ook Ge na zijn studie een reis naar Italië om daar de kunst uit

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 33 www.AbsoluteFigures.nl

Ivan Kramskoj: Prinses Dagmar van Denemarken, 1882 (detail) Dagmar van Denemarken

In 1864 werd de verloving van naar de Russisch-orthodoxe kerk Dagmar van Denemarken met kreeg Dagmar een nieuwe naam: Nicolaas Aleksandrovitsj van Rus- Maria Fjodorovna. Uit het huwe- land bekendgemaakt. Al snel na lijk kwamen zes kinderen voort, dit bericht bleek de erfgenaam waaronder Nicolaas II, de laatste van de troon van het keizerrijk tsaar van Rusland. Rusland een zwakke gezondheid te hebben. Men dacht aan tuber- Ivan Kramskoj studeerde van culose. Hij werd naar Zuid- 1857 tot 1863 aan de kunstaca- Frankrijk gestuurd. Daar ging zijn demie in Sint-Petersburg. Hij gezondheid snel achteruit. Nico- werd beïnvloed door revolutio- laas overleed in 1865 in Nice. naire denkbeelden, maar werd vanwege zijn grote talent toch De moeders van Dagmar en Ni- door de koninklijke familie bena- colaas vonden een oplossing: derd om Dagmar mooi te por- Dagmar moest trouwen met tretteren.● Alexander, de jongere broer van Nicolaas. Alexander en Dagmar trouwden in oktober 1866 in Sint -Petersburg. Met de overgang

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 34 www.AbsoluteFigures.nl

Francisco Goya: De familie van Karel IV, 1800 (detail) Goya en de koninklijke familie

Francisco Goya werd tijdens een in het huwelijk met Maria Louisa bezoek aan zijn vriend Sebasitán van Bourbon-Parma, de dochter Martinez in Cádiz in 1792 ernstig van hertog Filips van Parma en ziek. Als gevolg hiervan werd de hertogin Louise-Elisabeth van kunstenaar stokdoof. Toch volgde Frankrijk. hij in 1795 zijn zwager Francisco Bayeu op als directeur van de Maria Louisa - ze staat centraal academie in Madrid. in het schilderij met haar kleinste kinderen - was een sterke en in- Goya kwam er al snel achter dat tellectuele vrouw die haar man dit niet ging. In 1797 diende hij totaal overvleugelde. Karel hield wegens zijn slechte gezondheids- van de jacht en liet de staatsza- toestand zijn ontslag in. Hij bleef ken over aan zijn echtgenote en wel hofschilder van Karel IV en minister Manuel de Godoy. Maria later ook van Ferdinand VII van Louisa en Manuel hadden een Spanje. verhouding, maar Karel bleef hen steunen.● Karel IV (1748-1819) was van 1788 tot 1808 koning van Span- je. Hij trad op 4 september 1765

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 35 www.AbsoluteFigures.nl

Bernhard Rode: Frederik II van Pruisen en de hospik, ca. 1793 (detail) Frederik II en de hospik

Bernhard Rode (1725-1797) met Frederik II van Pruisen en schilderde het schilderij met Fre- de hospik tijdens de Beierse Suc- derik II van Pruisen aan het ein- cessieoorlog is daar een fraai de van zijn leven. Deze schilder voorbeeld van. van historiestukken uit Berlijn ging om met de uitgever en Frederik II voorkwam met deze schrijver Friedrich Nicolai, de oorlog dat Oostenrijk een groot dichter Karl Wilhelm Ramler en deel van Beieren in handen de filosofen Johann George Sul- kreeg. Veel bloed vloeide er niet. zer en Thomas Abbt. Rode ont- Deze oorlog wordt ook wel de moette ook Gotthold Ephraim Aardappeloorlog genoemd, om- Lessing en Moses Mendelssohn. dat de legereenheden veel tijd staken in manoeuvres die gericht Burgereducatie en patriottisme waren op het versperren of ver- leidden tot de bevordering van krijgen van de voedselbevoorra- de Duitse taal- en letterkunde, ding.● de kunst en in een grote interes- se voor de geschiedenis van Prui- sen. Bernard Rode liet zich hier- door inspireren. Het schilderij

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 36 www.AbsoluteFigures.nl

Nicolas Poussin: De begrafenis van Phokion, 1648 De begrafenis van Phokion

Nicolas Poussin wordt als de be- derwijs van Plato en Xenokrates langrijkste vertegenwoordiger en werd later veldheer en politi- van het Franse classicisme in de cus. Hij stond bekend om zijn zeventiende eeuw beschouwd. harde vermaningen. Na de dood Zijn invloed op zijn tijdgenoten van Antipatros in 319 voor Chris- was groot. tus kwam het volk tegen hem in opstand, toen hij de oude staats- Poussin werkte vanaf 1624 in Ro- regeling wilde herstellen. me, waar hij in de smaak viel bij kardinaal Barberini. In 1640 Alexander, de zoon van Polyper- werd hij hofschilder in Parijs voor chon kwam met een leger naar Lodewijk XIII. Twee jaar later Attica. Phokion werd afgezet en vertrok hij weer naar Italië. wegens verraad ter dood veroor- In deze laatste periode schilder- deeld. Nicolas Poussin toont het de hij vooral mythologische voor- moment dat volgde: zijn lichaam stellingen. Poussin overleed op werd weggedragen en buiten 19 november 1665 in Rome. Athene begraven.●

Phokion was een Griekse politi- cus en veldheer. Hij genoot on-

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 37 www.AbsoluteFigures.nl

Frans Hals: Stoet van officieren en onderofficieren van de St. Jorisdoelen, 1639

Frans Hals en St. Jorisdoelen

Frans Hals schilderde verschillen- schutterij St. Jorisdoelen. de levendige schuttersstukken. In Haarlem waren twee schutte- Frans Hals was van 1612 tot rijen. Beide schutterijen werden 1624 lid van St. Jorisdoelen en door de uit Vlaanderen afkomsti- ook voor Frans Hals betekende ge kunstenaar afgebeeld. dit schilderij uit 1639 een af- scheid. Het was het laatste Hals maakte dit groepsportret schuttersstuk dat hij van de St. met de officieren en onderofficie- Jorisdoelen schilderde. En moge- ren van de St. Jorisdoelen in lijk staat hij daarom op dit doek. 1639. Johan Claesz Loo staat Frans Hals staat tweede van links tweede van links op de voor- op de achterste rij. Dit schutters- grond. Hij was de eigenaar van stuk van Frans Hals is een van brouwerij De Drie Leliën. de belangrijkste schatten van het Frans Hals Museum in Haarlem.● Loo combineerde het onderne- merschap met bestuursfuncties. Hij was schepen en burgemees- ter van Haarlem. Johan Claesz Loo werd later kolonel van de

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 38 www.AbsoluteFigures.nl

Piet Mondriaan: Stilleven met gemberpot II, 1912 (detail) Gemberpot II van Mondriaan

Mondriaan verkocht de tweede Stilleven met Gemberpot I ver- versie van het stilleven met de huisde van Den Haag naar New gemberpot uit 1912 in 1919 aan York. Sal Slijper. De kunstverzamelaar liet zijn collectie van 124 schilde- In de eerste versie is al spraken rijen en 75 tekeningen na zijn van een versimpeling van vorm. dood in 1971 na aan het Ge- De voorwerpen werden met rake meente Museum in Den Haag. strepen neergezet. De stijl doet Lang heeft de Nederlandse mu- denken aan die van Paul Cézan- seumbezoeker niet van het werk ne. Net als deze kunstenaar gaf kunnen genieten. Het werd in Mondriaan de omtrek van de 1976 in bruikleen gegeven aan voorwerpen aan met grove zwar- het Solomon R. Guggenheim Mu- te strepen. Deze strepen vormen seum in New York. de basis voor de tweede versie van dit stilleven.● Doordat er twee versies van de gemberpot bestaan kunnen we hier goed zien hoe Piet Mondri- aan in 1912 vanuit de realiteit naar abstractie zocht, want ook

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 39 www.AbsoluteFigures.nl

Gustav Klimt: Bauerngarten (Boerderijtuin), 1905-1907 (detail) Boerderijtuin van Gustav Klimt

Aan het begin van de twintigste rijkse en Italiaanse platteland. eeuw bracht Gustav Klimt de zo- Klimt experimenteerde ook in mermaanden vooral in Attersee zijn landschappen met composi- door. In deze omgeving schilder- tie en stijl. de Klimt de meeste landschap- pen. Dit schilderij, Bauerngarten, dat tussen 1905 en 1907 ontstond, Gustav Klimt is vooral bekend is daar een fraai voorbeeld van. geworden door zijn symbolische Het doek bestaat geheel uit een werken en portretten van de bloementuin. Net als in zijn alle- Weense bourgeoisie, maar hij gorische voorstellingen, weeft hij maakte ook heel interessante hier gestileerde kleurvlakken tot landschappen, waarbij hij soms een groter geheel, maar Klimt in detail inzoomde op de schoon- bleef hierbij de natuur trouw.● heid die hij in de natuur aantrof.

Hiervoor bezocht Klimt, een van de meest prominente leden van de Weense Jugendstilbeweging, in de zomermaanden het Oosten-

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 40 www.AbsoluteFigures.nl

Gustav Klimt: Judith II, 1909 (detail) Judith II van Gustav Klimt

Gustav Klimt schilderde twee halen in het Heilige Boek, een versies van Judith. De eerste bloedig verhaal. Judith onthoofde ontstond in 1901 en heeft net als Holofernes. Deze scène werd het schilderij uit 1909 een onge- door een groot aantal kunste- bruikelijke langwerpig verticaal naars, waaronder Caravaggio, Bi- formaat. Het schilderij Judith II is got en Gentileschi, uitgewerkt. ook bekend onder de naam Salo- Zij tonen ons meestal het beslis- mone. sende moment, de onthoofding van de legeraanvoerder. Judth I hangt in de Österreichi- sche Galerie Belvedere in Wenen. Klimt koos voor een andere be- Versie twee is te vinden in de nadering. Het accent ligt op de collectie van het museum Ca’ Pe- kracht van de vrouw. In beide saro in Venetië. versies houdt Judith het afgehak- te hoofd van Holofernes vast. De Judith neemt een speciale plaats meeste aandacht gaat echter in de Bijbel in. Het is het enige naar het hoofd van Judith.● Bijbelverhaal, waarin de macht van de vrouw die van de man overstijgt. Het is, zoals veel ver-

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 41 www.AbsoluteFigures.nl

Jan Toorop: De nieuwe generatie, 1892 (detail) Generatie van Jan Toorop

In dit schilderij vereeuwigde Jan landsche Oliefabriek in Delft ken- Toorop in 1892 zijn dochtertje nis maakte met het werk van de- Charley. Het kind in de kinder- ze kunstenaar. stoel zou later ook een belangrij- ke kunstenaar worden. Jan Toorop was gevoelig voor in- vloeden. Hij drukte zich daardoor Charley Toorop schilderde na de uit in een grote verscheidenheid Tweede Wereldoorlog een groot van stijlen en technieken. Na familieportret, ‘Drie generaties’, 1890 sloeg hij de symbolische waarop zij zichzelf, een beeld van richting in. de inmiddels overleden vader en de schilderende zoon Edgar Fern- Toorop putte uit literaire en mu- hout met palet toonde. zikale bronnen. Ook leende hij uit verre culturen. Dat is goed te Jan Toorop stond in 1892 aan de zien in dit werk. De elektriciteits- vooravond van zijn doorbraak als mast aan de linkerzijde van het symbolist. Zijn stijl met parallelle schilderij laat zien dat hij open- golvende lijnen kreeg de naam stond voor nieuwe ontwikkelin- slaoliestijl toen Nederland via het gen.● affiche voor slaolie van de Neder-

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 42 www.AbsoluteFigures.nl

George Hendrik Breitner: De Singelbrug bij de Paleisstraat in Amsterdam, 1896-1898 Breitner op de Singelbrug

Bij George Hendrik Breitner gelbrug bij de Paleisstraat in Am- denkt u direct aan Amsterdam. sterdam’ op een donkere winter- Deze kunstenaar schilderde dag. De straten en de daken zijn grachten, pleinen, bruggen en bedekt met grauwe sneeuw. huizen die de hoofdstad zo ka- rakteriseerden. We zien veel mensen op straat. Hij maakte er een dynamische Amsterdam maakte in die jaren voorstelling van. Dat komt mede een stormachtige ontwikkeling door de scherpe afsnijdingen, die door. Tussen 1880 en 1900 steeg hij door zijn fotografische werk de bevolking van 300.000 tot bij- ook in zijn schilderijen leerde na het dubbele, een half miljoen. toepassen. De voorstelling lijkt De oude singels werden doorbro- hierdoor op een momentopname ken en daarbuiten verrezen defti- uit een film. Breitner zette even ge wijken, buurten voor de mid- het leven in Amsterdam voor ons denstand en arbeiderswijken. stil.●

Het stadsleven van Amsterdam vormde een onuitputtelijke inspi- ratiebron. Breitner toont ‘De Sin-

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 43 www.AbsoluteFigures.nl

George Hendrik Breitner: Meisje in rode kimono, liggend, 1896 (detail) Meisje in rode kimono

George Hendrik Breitner raakte Geesje Kwak (1877-1899) werd net als veel van zijn tijdgenoten geboren in Zaandam en vestigde in vervoering door de schoonheid zich met haar oudere zus Anna in van Japanse voorwerpen en de Jordaan. De zestienjarige kunststukken. naaister werd opgemerkt door de kunstenaar en Geesje werd al Op zijn schilderijen zien we Ja- snel zijn belangrijkste model. panse kamerschermen en indruk- Breitner maakte schetsen en fo- wekkende kimono’s die meestal to’s. De kunstenaar fotografeer- werden geshowd door zijn favo- de haar vooral in kimono, maar riete model Geesje Kwak, een ar- er is ook een foto waarbij zij in moedig meisje uit de Jordaan dat een modieuze jas poseert in de in 1895 haar geluk ging zoeken sneeuw op straat.● in Zuid-Afrika en daar op jonge leeftijd overleed aan tuberculose.

De schilderijen met Geesje Kwak ontstonden in het atelier van Ge- orge Breitner aan de Laurier- gracht in Amsterdam.

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 44 www.AbsoluteFigures.nl

Edvard Munch: Henrik Ibsen in het Grand Café, 1898 (detail) Edvard Munch en Henrik Ibsen

Edvard Munch schonk al het werk In 1898 ontstond het portret van dat hij nog in zijn bezit had na de schrijver in het Grand Café. zijn dood aan de stad Oslo. Men Door het raam zien we het bouwde een museum om de be- straatverkeer op een druilerige langrijkste werken van Munch dag. Het grijze haar van de permanent aan het publiek te to- schrijver contrasteert met de nen. Het Munchmuseum werd in donkere achtergrond. We zien 1963 ter gelegenheid van de een eenzame, introspectieve honderdste geboortedag van de man die voor zich uit staart, kunstenaar geopend. schreef Lars Roar Langslet. Ibsen zou nog één keer vlam- Edvard Munch maakte verschil- men. In 1899 ontstond zijn laat- lende portretten van Henrik ste toneelstuk: ‘Als wij doden Ibsen. Het eerste portret van de ontwaken’.● schrijver was te zien op een pos- ter uit 1897 voor een uitvoering van ‘John Gabriel Borkman’ in Parijs. Munch exploreerde de mo- gelijkheden verder met tekenin- gen, lithografieën en schilderijen.

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 45 www.AbsoluteFigures.nl

Pieter Saenredam: Het Oude Stadhuis te Amsterdam, 1657 Het stadhuis van Saenredam

Pieter Saenredam schilderde het wereld er uit zag. Oude Stadhuis van Amsterdam In zijn documentatiedrift maakte toen het al was verdwenen. Het hij wel een foutje. In de drempel gebouw brandde op 7 juli 1652 van het stadhuis staat een ver- af. De kunstenaar schilderde zijn keerd jaartal van de brand. werk in 1657. Hij moet aan de Saenredam noteerde 1651 in hand van oude schetsen, zijn plaats van 1652. herinnering en afbeeldingen van andere kunstenaars gewerkt Het gehele complex bestond uit hebben. verschillende gebouwen en stond iets oostelijker van de plek, waar Pieter Saenredam hechte veel na de brand van 1652 het nieu- waarde aan documentatie, we stadhuis, het huidige Paleis schreef Hermine van Guldener in op de Dam, verrees.● een kleine uitgave met de be- langrijkste meesterwerken uit de collectie van het Rijksmuseum in Amsterdam. De schilderijen van deze kunstenaar zijn ook docu- menten: zij tonen ons hoe zijn

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 46 www.AbsoluteFigures.nl

Cornelis Springer: Gezicht op Den Haag vanaf de Delftse vaart in de zeventiende eeuw, ca. 1852 Springer: Gezicht op Den Haag

Cornelis Springer (1817-1891) over het leven van Rembrandt bij schilderde de situatie van de Arti et Amicitiae. vaart bij Den Haag in de zeven- tiende eeuw. Springer toonde op deze exposi- tie een kunstwerk dat atypisch Het schilderij was bedoeld voor voor hem was, want meestal een tentoonstelling van de kun- schilderde hij stadsgezichten. stenaarsvereniging Arti et Amici- Het is het meest landschappelij- tiae in de Grote Parkzaal aan de ke werk van Springer. Hij oriën- Plantage Middenlaan ter gelegen- teerde zich aan de hand van een heid van de onthulling door ko- houtsnede uit 1625, maar hij ning Willem III van het door paste dit aan. Zo schilderde Louis Royer gemaakte standbeeld Springer aan de linkerzijde van van Rembrandt van Rijn op de de vaart een houten molen die Botermarkt, het plein dat tegen- toen al vervangen was door een woordig Rembrandtplein heet. De stenen exemplaar.● onthulling van het standbeeld werd opgeluisterd met veel cultu- rele evenementen, zoals de ten- toonstelling van 28 kunstenaars

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 47 www.AbsoluteFigures.nl

Hendrikus van de Sande Bakhuyzen: Zomers landschap met molen en vee Zomers landschap met molen

De Nederlandse kunstschilder, et- schuit met hooi geladen of ge- ser en tekenaar Hendrikus van lost. Twee knotwilgen weerspie- de Sande Bakhuyzen was erg gelen in het rustig voortkabbe- succesvol met zijn romantische lende water in de vaart. Hollandse landschappen. Zijn tijdgenoten prezen zijn waar- Hendrikus van de Sande Bakhuy- heidsgetrouwe weergave. Hij was zen (1795-1860) maakte schet- lid van het Haags Tekengenoot- sen in de natuur en werkte deze schap, werd geïnspireerd door de voorstudies in zijn atelier uit tot landschappen van Paulus Potter een aantrekkelijk schilderij. Hij en werkte graag in de open leerde het vak van Johannes lucht. Heijmans aan de Vrije Haagsche Teekenacademie en later bij Si- Dit schilderij is een fraai voor- mon Andreas Krausz.● beeld van zijn kunnen. Er is veel te zien in dit polderlandschap. De koeien bij het spiegelende water doen denken aan Paulus Potter. Op de vaart passeert een roei- boot en bij de molen wordt een

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 48 www.AbsoluteFigures.nl

Julius van de Sande Bakhuyzen: Het Haagse Bos met Huis ten Bosch, 1871 Het Haagse Huis ten Bosch

Julius van de Sande Bakhuyzen mers in Oosterbeek gewerkt on- heeft verschillende voorstellingen der leiding van Johannes Bilders, met Huis ten Bosch geschilderd. een voorloper van de Haagse In 1871 kreeg hij de Koninklijke School, die in Gelderland een Medaille voor dit schilderij. grote schare volgers aantrok. Bij Bilders leerde Julius schetsen in De werken die hij in deze periode de natuur. De invloed van Bilders van het Haagse Bos schilderde, is duidelijk te zien in dit schilde- ontstonden uit verontrusting en rij: atmosfeer en stemming zijn protest, want in die tijd wilde belangrijker dan een precieze men hier de bomen in het bos- voorstelling. park kappen. Julius van de Sande Bakhuyzen was bang dat een Tijdgenoten loofden het schilderij ‘stijf park’ zou resulteren en met de vijver en Huis ten Bosch; mengde zich in het debat. Vanaf zij noemden het kunstwerk 1870 schilderde hij het Haagse ‘aangrijpend’ en ‘bezield ver- Bos meerdere malen en in ver- tolkt’.● schillende jaargetijden.

Hij had in de voorafgaande zo-

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 49 www.AbsoluteFigures.nl

Julius van de Sande Bakhuyzen: De Zieken in Den Haag, 1870 De Zieken in Den Haag

Julius van de Sande Bakhuyzen naar. Hij was sterk in figuurteke- schilderde in 1870 de Zieken, nen, maar hij koos net als zijn een kade in de tegenwoordige vader voor de uitbeelding van Stationsbuurt in Den Haag. Het het Hollandse landschap. schilderij ontstond aan het begin van zijn loopbaan. Julius kreeg Zijn werk was modern en tegelij- de eerste lessen van zijn vader, kertijd ouderwets. Hij gebruikte de landschapsschilder Hendrikus de stoffering met vee en bomen, van de Sande Bakhuyzen. Later zoals we dat kennen van de studeerde hij aan de academie in schilders van de romantische Den Haag. school, maar schonk onder in- vloed van Johannes Bilders ook Dit schilderij van de Zieken te ‘s- veel aandacht aan atmosfeer en Gravenhage is een fraai voor- stemming.● beeld van zijn kunnen. Een jaar later zou hij voor zijn impressie van de vijver bij paleis Huis ten Bosch onderscheiden worden met de Grote Koninklijke Medaille. Ju- lius was een uitstekende kunste-

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 50 www.AbsoluteFigures.nl

Johan Barthold Jongkind: Zeilboten op de Schie in de namiddagschemering, 1855 Schemering bij Jongkind

Johan Barthold Jongkind kreeg te middaguren, als het licht van op de Tekenacademie in Den de ondergaande zon samenviel Haag les van Andreas Schelfhout. met dat van de opkomende Zijn leermeester prees hem aan maan. bij de Franse kunstschilder Eugè- ne Isabey toen die in 1845 naar Zijn bezoeken aan Nederland Den Haag kwam. Jongkind ver- kunnen niet los gezien worden trok met een koninklijke beurs van zijn financiële problemen. In naar Parijs, waar hij al snel suc- 1855 eindigde zijn koninklijke ces kreeg. beurs. Hij woonde tot 1860 in Klaaswaal en in Overschie. Zijn Hij kwam nog vaak naar Neder- vrienden in Parijs organiseerden land. “Het landschap is mooi een verkoop, zijn schulden wer- door zijn nationale geest, omdat den betaald en Jongkind ging molens, havens, lanen en bomen weer naar Frankrijk.● een typisch Hollands karakter hebben, iets dat men nergens anders vindt,” schreef Jongkind in 1856 aan zijn vriend Eugène Smits. Hij hield vooral van de la-

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 51 www.AbsoluteFigures.nl

Wassily Kandinsky: Winterlandschap met kerk, 1910-1911 (detail) Winter bij Kandinsky

Het Winterlandschap met kerk uit expressionisme. Het hier getoon- 1910-1911 van Wassily Kandin- de werk is daar een goed voor- sky maakt tegenwoordig onder- beeld van. Hij zal het in Duits- deel uit van de collectie van het land geschilderd hebben, want Guggenheim Museum in New hij gaf het werk een Duitse titel: York. Kandinsky werd op 16 de- Winterlandschaft mit Kirche. cember 1866 geboren in Moskou. Hij overleed op 13 december De eerste groepstentoonstelling 1944 in Neuilly-sur-Seine, een van Der Blaue Reiter vond in de- voorstad van Parijs. cember 1911 plaats in de Moder- ne Galerie in München. Een jaar In 1911 richtte hij met Franz later exposeerden deze kunste- Marc in München Der Blaue Rei- naars in de galerie van Hans ter op. Deze kunstenaarsvereni- Golz. In 1912 kreeg Kandinsky in ging werd vernoemd naar een galerie Der Sturm in Berlijn ook schilderij van Kandinsky. zijn eerste solotentoonstelling.● Hij maakte aan het begin van de twintigste eeuw een snelle ont- wikkeling door. Zijn schilderstijl behoorde aanvankelijk tot het

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 52 www.AbsoluteFigures.nl

August Macke: Vrouwen voor een hoedenwinkel, 1914 (detail) August Macke voor de etalage

August Macke ontving in septem- korte omschrijving van de bezig- ber 1914 een dienstbevel. Hij heden of het aanbod. Pas aan sneuvelde enkele weken later bij het einde van de achttiende Perthes-lès-Hurlus. eeuw benutte men in Parijs het winkelvenster om de kooplust op Het hier getoonde werk ontstond te wekken. in zijn laatste levensjaar. Twee dames bekijken etalages. Aan de Er kwam goedkope massawaar rechterzijde zien we een hoeden- en steeds meer mensen konden maker. De dame aan de andere die producten kopen. Er werden kant van de winkelstraat bestu- warenhuizen gesticht en er wer- deert het aanbod van een coutu- den nieuwe methoden bedacht rier. om de producten aan de man te brengen, zoals etalages en ad- August Macke (1887-1914) schil- vertenties in kranten en tijd- derde een tamelijk nieuw feno- schriften. August Macke zag de meen. Voorheen maakten de etalage direct als een aantrekke- meeste winkeliers weinig recla- lijk onderwerp.● me. Er hing aan de winkel alleen een bord met de naam en een

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 53 www.AbsoluteFigures.nl

bekijk onze digitale boeken op https://www.AbsoluteFigures.nl

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 54 www.AbsoluteFigures.nl

Gratis Nieuwsbrieven AbsoluteFacts.nl Neem nu een gratis abonnement De website AbsoluteFacts.nl op één of meerdere nieuwsbrie- schenkt aandacht aan geschiede- ven van Absolute Figures. Met nis. Op deze site raakt u niet uit- onze nieuwsbrieven informeren gekeken, want regelmatig wor- wij u op het gebied van uw inte- den nieuwe interessante onder- resse. Net als op onze websites, werpen toegevoegd, met name gratis downloads en e-boeken over de Nederlandse geschiede- streven wij met onze nieuwsbrie- nis, kastelen en de koninklijke ven naar een hoge kwaliteit. huizen van Europa. www.AbsoluteFacts.nl De nieuwsbrieven van Absolute- Figures.nl zijn een begrip gewor- CultuurArchief.nl den in Nederland. Hiermee infor- Informatieve Nederlandse site meren wij de liefhebbers al bijna met interessante artikelen over twintig jaar. Bekijk het overzicht kunst en kunstenaars. van onze informatieve nieuws- CultuurArchief.nl is een uitge- brieven: breide website voor iedereen die Gratis Nieuwsbrieven van kunst houdt. www.CultuurArchief.nl Digitale Boeken Onze digitale boeken zijn niet Filahome.nl verkrijgbaar in de reguliere Filahome is een onafhankelijk fi- boekhandel. Onze producten latelistisch tijdschrift op het in- worden uitsluitend via onze win- ternet met elke week nieuwe pu- kel op het internet verkocht. blicaties. De nadruk ligt op post- Hierdoor kunnen wij de prijzen zegels, maar er wordt ook aan- van onze boeken aantrekkelijk dacht geschonken aan algemene houden. filatelistische onderwerpen. www.AbsoluteFigures.nl www.Filahome.nl

www.AbsoluteFigures.nl 40 | 55