Słownik Grecko-Łacińsko-Polski Do Nowego Testamentu

SŁOWNIK GRECKO-ŁACIŃSKO-POLSKI DO NOWEGO TESTAMENTU

'Aarèn Ð – Aaron m. (nieodm.) – Aaron (brat Mojżesza) [hebr. "oświeco- ny, znakomity mówca"] 'Abaddèn Ð – Abaddon m. (nieodm.) – Abaddon (anioł Czeluści) [hebr. "ruina", "zniszczenie"] ¢bar»j,-šj – sine oněre – lekki, nie ciążący, nieuciążliwy ¢bb£ Ð – abba m. (nieodm.) – tata, ojciec ”Abel Ð – Abel m. (nieodm.) – Abel (syn Adama) [hebr. "podmuch wia- tru", "znikomość"] 'Abi£ Ð – Abia m. (nieodm.) – Abiasz (1. syn Roboama; 2. naczelnik grupy kapłańskiej) [hebr. "Jehowa jest ojcem"] 'Abiaq£r Ð – Abiatar m. (nieodm.) – Abiatar (syn Achimelecha) [hebr. "ojciec obfitości"] 'Abilhn»,-Áj; ¹ – Abilena,-ae f. – Abilena (kraina na płn-zach. od Da- maszku) [gr. "miasto kłopotu"] 'Abra£m Ð – Abraham m. (nieodm.) – Abraham [hebr. "ojciec wielu naro- dów"] ¥bussoj,-ou ¹ – abyssus,-i m. – otchłań ”Agaboj,-ou Ð – Agabus,-i m. – Agabus (chrześcijański prorok) [gr. "urzędnik"] ¢gaqoergšw – bene agěre – dobrze czynić ¢gaqopoišw – benefacěre, bene facěre – dobrze czynić ¢gaqopoiΐa,-aj ¹ – benefactum,-i n. – dobry czyn ¢gaqopoiÒj,-Òn – bonus, 3 – dobry, dobrze czyniący ¢gaqÒj, 3 – bonus, 3; optimus, 3; benignus, 3 – dobry, łagodny ¢gaqourgšw – benefacěre – dobrze czynić ¢gaqwsÚnh,-hj ¹ – bonitas,-atis f. – dobroć

- 1 - Piotr Wietrzykowski

¢galli£w – exsultare, laetari – cieszyć się bardzo, radować się ¢gall…asij,-ewj ¹ – exsultatio,-onis f.; gaudium,-ii n.; laetitia,-ae f. – radość, wielka radość, uniesienie ¥gamoj,-ou Ð, ¹ – non nuptus, 3; innuptus, 3 – niezaślubiony ¢ganaktšw – indignari, indigne ferre – być wzburzonym, oburzonym; oburzać się ¢gan£kthsij,-ewj ¹ – indignatio,-onis f. – oburzenie, gniew ¢gap£w – diligěre, amare – kochać, miłować ¢g£ph,-hj ¹ – charitas,-atis f. (car...); dilectio,-onis f. – miłość, umiłowanie ¢g£pai,-în aƒ – epulae,-arum f. pl.; convivia,-orum n. pl. – uczty mi- łości pierwszych chrześcijan ¢gaphtÒj, 3 – charissimus, 3 (car...); dilectus, 3; dilectissimus, 3 – umiłowany, ukochany `Ag£r ¹ – Hagar f. (nieodm.) – Hagar (niewolnica Sary, matka Ismaela) [hebr. "góra", "ucieczka"] ¢ggareÚw – angariare – zmusić kogoś do służby, przymusić ¢gge‹on,-ou tÒ – vas, vasis n. – naczynie ¢ggel…a,-aj ¹ – annuntiatio,-onis f. – wiadomość, wieść, orędzie, zapo- wiedź, poselstwo ¢ggšllw – annuntiare, nuntiare – zawiadamiać, zwiastować, oznajmiać ¥ggeloj,-ou Ð – angelus,-i m.; nuntius,-ii m. – zwiastun, posłaniec, go- niec, anioł ¥ggoj,-eoj tÒ – vas, vasis n. – naczynie, kosz ¥ge, ¥gwmen – eamus, ecce, agite – nuże, hejże, naprzód ¢ge…rw – (ad)ducěre, agěre – prowadzić, pędzić, spędzać, przyprowadzić ¢gšlh,-hj ¹ – grex,-gis m. – trzoda, stado bydła ¢genealÒghtoj,-on – sine genealogia – bez rodowodu, o nieznanym rodo- wodzie ¢gen»j,-šj – ignobilis,-e – nieznanego, niskiego pochodzenia ¡gi£zw – sanctificare – uświęcać ¡giasmÒj,-oà Ð – sanctificatio,-onis f.; sanctimonia,-ae f. – uświęcenie, poświęcenie ¤gioj, 3 – sanctus, 3 – święty, poświęcony, czysty, świątobliwy ¡giÒthj,-htoj ¹ – sanctificatio,-onis f. – świętość

- 2 - Piotr Wietrzykowski

¡giosÚnh,-hj ¹ – sanctificatio,-onis f.; sanctitas,-atis f. – świętość, uświęcenie ¢gk£lh,-hj ¹ – ulnae,-arum f. pl. – ramiona, objęcia; zgiete ramię ¥gkistron,-ou tÒ – hamus,-i m. – wędka; haczyk do wędki ¥gkura,-aj ¹ – anc(h)ora,-ae f. – kotwica ¥gnafoj,-on – rudis,-e – surowy, nieoczyszczony, nie gręplowany ¡gne…a,-aj ¹ – castitas,-atis f. – czystość, dziewiczość ¡gn…zw – castificare, purificare, sanctificare – oczyszczać, czyścić, uświęcać ¡giasmÒj,-oà Ð – purificatio,-onis f. – oczyszczenie ¢gnošw – ignorare – nie umieć, nie potrafić, nie znać ¢gnoÚmenoj, 3 – ignotus, 3 – nieznany ¢gnÒhma,-atoj tÒ – ignorantia,-ae f. – nieznajomość, niewiedza ¥gnoia,-aj ¹ – ignorantia,-ae f. – nieznajomość, niewiedza ¡gnÒj, 3 – castus, 3; incontaminatus, 3; pudicus, 3; sanctus, 3 – czysty, nieskalany, dziewiczy, święty ¡gnÒthj,-htoj ¹ – castitas,-atis f. – czystość, dziewiczość ¡gnîj – sincere – czysto, szczerze, bez domieszki zła ¢gnws…a,-aj ¹ – ignorantia,-ae f. – niewiedza, nieznajomość, brak pozna- nia ¥gnwstoj,-on – ignotus, 3 – nieznany, nie poznany; niemożliwy do pozna- nia ¢gor£,-©j ¹ – forum,-i n. – rynek, plac ¢gor£zw – eměre, rediměre – kupować, odkupować ¢gora‹oj,-on – de vulgo – publiczny, pospolity, wulgarny; rynkowy, towa- rowy ¢gora‹oi,-wn oƒ – conventus,-us m. pl.; forenses,-ium m.pl. – uczestnicy zgromadzeń publicznych ¥gra,-aj ¹ – captura,-ae f. – łowy, polowanie ¢gr£mmatoj,-on – sine litteris – niewykształcony, niepiśmienny ¢graulšw – vigilare – pilnować przebywając pod gołym niebem ¢greÚw – capěre – polować, chwytać ¢grišlaioj,-ou ¹ – oleaster,-stri m.; dzika oliwka ¥grioj, 3 – silvestris,-e; ferus, 3 – leśny, dziki, nieokrzesany

- 3 - Piotr Wietrzykowski

'Agr…ppaj,-a Ð – Agrippa,-ae m.; Agryppa (Herod Agryppa II, syn Agry- ppy I) [ gr. "z trudnością urodzony"] ¢grÒj,-oà Ð – ager,-ri m.; villa,-ae f. – pole; posiadłość wiejska, wieś, zagroda ¢grupnšw – (per)vigilare – czuwać, być czujnym ¢grupn…ai,-wn aƒ – vigiliae,-arum f. pl. – czuwanie, czas czuwania, straż ¢gwg»,-Áj ¹ – institutio,-onis f. – prowadzenie (się), kierowanie, sposób życia, postępowania; szkoła filozoficzna ¢gèn, ¢gînoj Ð – certamen,-inis n.; solicitudo,-inis f. – zawody, igrzy- ska, walka, walka wewnętrzna, wzburzenie ¢gwn…a,-aj ¹ – agonia,-ae f. – walka, agonia; zmaganie się udręka ¢gwn…zomai – (de)certare, contendere – współzawodniczyć, walczyć, czy- nić wysiłki 'Ad£m Ð – Adam m. (nieodm.) – Adam [hebr. "ziemia czerwona", "mężczy- zna z ziemi"] ¢d£oanoj,-on – sine sumptu – bez pieniędzy, bez kosztów, za darmo 'Add… Ð – Addi m. (nieodm.) – Addi (postać z genealogii Jezusa) ¢delf»,-Áj ¹ – soror,-oris f. – siostra ¡delfÒj,-oà Ð – frater,-tris m. – brat ¢delfÒthj,-htoj ¹ – fraternitas,-atis f. – braterstwo ¥dhloj,-on – incertus, 3; quae non (ap)parent – niewidzialny, niewi- doczny, obcy, nieznany, niejasny ¢dhlÒthj,-htoj ¹ – incertum,-i n. – niejasność, niepewność ¢d»lwj – in incertum w niepewności – potajemnie, skrycie ¢dhmonšw – maestum esse (moe..); taedēre – być zaniepokojonym, trwożyć się; być w przykrym stanie, położeniu ¯dhj – infernus,-i n.; inferus,-i m. – podziemie, świat zmarłych ¢di£kritoj,-on – non iudicans,-antis – nie czyniący różnicy, nie rozstrzy- gający; bezstronny ¢di£leiptoj,-on – continuus, 3; sine intermissione – nieustanny, nieprzerwany ¢diale…ptwj – sine intermissione – nieustannie, ciągle, bez przerwy ¢dikšw – inique gerěre; iniuriam facěre; laeděre; nocēre – krzywdzić ¢dikšsqomai – iniuriam accipěre; iniuriam pati – doznawać krzywdy

- 4 - Piotr Wietrzykowski

¢d…khma,-atoj tÒ – iniquitas,-atis f.; iniquum,-i n. – nieprawość, wystę- pek ¢dik…a,-aj ¹ – iniquitas,-atis f.; iniustitia,-ae f.; iniuria,-ae f. – wystę- pek, nieprawość, krzywda ¥dikoj,-on – iniquus, 3; iniustus, 3 – występny, grzeszny, zbrodniczy, nie- sprawiedliwy ¢d…kwj – iniuste – niesprawiedliwie, krzywdząco ¢dÒkimoj,-on – reprobus, 3 – niewłaściwy, naganny; bezwartościowy ¥doloj,-on – sine dolo; szczery, rzetelny, uczciwy, nie podstępny 'AdramutthnÒj, 3 – Adrumetinus, 3 – adramyteński, pochodzący z Adra- myttion (port w Myzji) 'Adr…aj,-ou Ð – Adria,-ae f. – Adriatyk (morze między Kretą a Sycylią) ¡drÒthj,-htoj ¹ – plenitudo,-inis f. – obfitość, pełnia ¢dunatšw – impossibilem esse – być słabym, bezsilnym ¢dÚnatoj,-on – impossibilis,-e; infirmus, 3 – słaby, bezsilny °dw – cantare – śpiewać ¢e… – semper – zawsze, stale ¢etÒj,-oà Ð – aquila,-ae f. – orzeł ¥zumoj,-on – azymus, 3 – nie kwaszony, nie sfermentowany, przaśny t¦ ¥zuma,-wn – Azyma,-orum n. pl. – Święto Przaśników 'Azèr – Azor m. (nieodm.) – Azor (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "pas", "pomocnik"] ”Azwtoj,-ou ¹ – Azotum,-i f. – Azot (miasto portowe nad Morzem Śród- ziemnym, na południe od Karmelu) ¢»r, ¢šroj Ð – aer, aěris m. – powietrze ¢qanas…a,-aj ¹ – immortalias,-atis f. – nieśmiertelność ¢q£natoj,-on – immortalis,-e – nieśmiertelny ¢qšmistoj,-on – abominatus, 3; illicitus, 3 – niegodziwy, niesprawiedli- wy, niedozwolony, bezprawy ¥qeoj,-on – sine deo – bez boga, bezbożny ¥qesmoj,-on – insipiens,-entis; nefandus, 3 – zakazany, występny; nieo- byczajny ¢qetšw – abicěre, contristare, irritum facěre, reprobare, sperněre – odrzucać, unieważniać, zaprzeczać, gardzić

- 5 - Piotr Wietrzykowski

¢qšthsij,-ewj ¹ – destitutio,-onis f.; destructio,-onis f.; reprobatio,- onis f. – unieważnienie, odrzucenie 'AqÁnai,-în aƒ – Athenae,-arum f. – Ateny (stolica Attyki) 'Aqhna‹oj,-ou Ð – Atheniensis,-is m. – Ateńczyk; ateński ¢qlšw – certare in agone; certare – walczyć, trudzić się ¥qlhsij,-ewj – certamen,-inis n. – walka, zapasy ¢qro…zw – congregare – gromadzić, zbierać ¢qumšw – pusillo animo fieri – upadać na duchu, zniechęcać się ¢qînoj,-on – innocens,-entis – niewinny, nie zasługujący na karę; nie- szkodliwy a‡geioj, 3 – caprinus, 3 – kozi a„gialÒj,-oà Ð – lit(t)us,-oris n. – wybrzeże morskie, płaski brzeg A„gÚptioj,-ou Ð – Aegyptius,-ii m. – Egipcjanin; egipski A‡guptoj,-ou ¹ – Aegyptus,-i f. – Egipt [gr. "czarność", "ciemnota"] ¢ΐdioj,-on – aeternus, 3; sempiternus, 3 – wieczny a„dèj,-oàj ¹ – verecundia,-ae f. – szacunek, honor, godność A„q…oy,-opoj Ð – Aethiops,-opis m. – Etiopczyk [gr. "ciemny", "murzyn"] a†ma,-atoj tÒ – sanguis,-inis m. – krew aƒmatekcus…a,-aj ¹ – sanguinis effusio,-onis f. – upław, wyciek krwi aƒmorrošw – sanguinis fluxum pati – cierpieć na upławy krwi A„nšaj,-ou Ð – Aeneas,-ae m. – Eneasz (paralityk uzdrowiony przez Pio- tra) [gr. "chwalebny"] a„nšw – (col)laudare, laudem dicěre – chwalić, pochwalać, aprobować a‡nhsij,-ewj ¹ – laus,-dis f. – chwała, uwielbienie a‡nigma,-atoj tÒ – aenigma,-atis n. – zagadka, zagadkowa wypowiedź aἶnoj,-ou Ð – laus,-dis f. – chwała, uwielbienie A„nèn ¹ – Ainon m. (nieodm.) – Ainon (miejsce, gdzie chrzcił Jan Chrzci- ciel) aršomai – eligěre – wybierać a†resij,-ewj ¹ – haeresis,-is f.; secta,-ae f. – herezja, sekta, stronnictwo aƒret…zw – eligěre – wybierać aƒretikÒj, 3 – haereticus, 3 – buntowniczy, odszczepieńczy, heretycki

- 6 - Piotr Wietrzykowski a‡rw – 1. tollěre, elevare, levare – podnosić; 2. aufěrre – odnosić, usu- nąć; 3. ferre, portare – nosić a„sq£nomai – sentire – czuć, odczuwać, spostrzegać a‡sqhsij,-ewj ¹ – sensus,-us m. – zmysł, wrażenie zmysłowe, doznanie; spostrzeżenie, pojęcie a„sqht»rion,-ou tè – sensus,-us m. – organ zmysłu, zmysł a„scrokerd»j,-šj – lucrum sectans,-antis; turpis lucri cupidus – go- niący za brudnym, szpetnym, niegodziwym zyskiem a„scrokerdîj – turpis lucri grati – z żądzy zdobycia niegodziwego zysku a„scrolog…a,-aj ¹ – turpis sermo,-onis m. – nieprzyzwoita, sprośna mowa a„scrÒj, 3 – turpis,-e – szpetny, brzydki, sprośny a„scrÒthj,-htoj ¹ – turpitudo,-inis f. – brzydota, sprośność a„scrÚnomai – confundi, erubescěre – wstydzić się a„scrÚnh,-hj ¹ – 1. confusio,-onis f.; rubor,-oris m. – wstyd, poczucie wstydu; 2. dedecus,-oris n. – hańba a„tšw, a„tšsqai – petěre, poscěre, postulare, rogare – żądać, domagać się, usilnie prosić a‡thma,-atoj tÒ – petitio,-onis f. – prośba, żądanie a„t…a,-aj ¹ – causa,-ae f. – 1. powód, przyczyna; 2. wina, odpowiedzial- ność; 3. zagadnienie, sprawa a‡tion,-0u tÒ – causa,-ae f. – 1. powód, przyczyna; 2. wina, odpowiedzial- ność a‡tioj, 3 – obnoxius, 3 – winny a„t…wma,-atoj tÒ – causa,-ae f. – oskarżenie afn…dioj,-on – repentinus, 3 – nagły, niespodziewany a„cmalws…a,-aj ¹ – captivitas,-atis f. – niewola, zniewolenie a„cmalwteÚw – captivum ducěre – wziąć do niewoli, zniewolić a„cmalwt…zw – captivum ducěre, captivare, in captivitatem redigěre – wziąć do niewoli, zniewolić a„cm£lwtoj,-ou Ð – captivus,-i m. – jeniec wojenny a„èn,-înoj Ð – saeculum,-i n. – wiek, długi okres czasu, pokolenie oƒ a„înej,-wn – mundus,-i m.; saecula,-orum n. pl. – świat, wiecz- ność

- 7 - Piotr Wietrzykowski a„ènioj, 3 – aeternus, 3; sempiternus, 3; caelestis,-e; saecularis,-e – wiekuisty, wieczny, niebiański ¡kaqars…a,-aj ¹ – immunditia,-ae f.; spurcitia,-ae f. – brud, zanie- czyszczenie, nieczystość, niechlujstwo ¢k£qartoj,-on – immundus, 3 – brudny, nieczysty, skalany ¢kairšomai – occupatum esse – nie mieć sposobności ¢ka…rwj – importune – nie w porę ¥kakoj,-on – innocens,-entis – niewinny, nie znający zła ¥kanqa,-hj ¹ – spinae,-arum f. pl. – kolce, ciernie, cierniste krzewy ¢k£nqinoj,-on – spineus, 3; ciernisty, kolczasty ¥karpoj,-on – infructuosus, 3; sine fructu – bezowocny, daremny ¢kat£gnwstoj,-on – irreprehensibilis,-e – nie zasługujący na potępienie, będący bez zarzutu ¢katak£luptoj,-on – non velatus, 3 – nie zakryty, nie osłonięty ¢kat£kritoj,-on – indemnatus, 3 – nie potępiony, nie zasądzony, nie poddany wyrokowi sądu ¢kat£lutoj,-on – insolubilis,-e – niezniszczalny, nie do rozpadnięcia ¢kat£paustoj,-on – incessabilis,-e – nieustanny, ciągły ¢katastas…a,-aj ¹ – dissensio,-onis f.; inconstantia,-ae f. – nieład, niestałość, anarchia, zamęt, niepokój ¢kat£statoj,-on – inconstans,-antis; inquietus, 3 – niestały, nie upo- rządkowany, niespokojny ¢kat£scetoj,-on – quod domari non potest – nieopanowany 'Akeldam£c – Hakeldamach – Haheldamach (aram. "Pole Krwi") ¢kšraioj,-on – simplex,-icis – niezmieszany, czysty, nieskalany, prostoduszny ¢k»koa p.* słyszę ¢klin»j,-šj – indeclinabilis,-e – niezłomny, stały, nie do wykrzywienia ¢km£zw – maturum esse – być w pełni rozwoju, dojrzałości ¢km»n – adhuc – akurat, właśnie ¢ko»,-Áj ¹ – 1. auditus,-us m.; auris,-is f. – słuch, ucho, słyszenie; 2. fama,-ae f.; opinio,-onis f.; rumor,-oris m. – pogłoska, opinia; 3. auditus,-us m. – głoszenie (Ewangelii) ¢kolouqšw – sequi – iść za; iść z ¢koÚw – audire, exaudire – słyszeć, usłyszeć; słuchać; być posłusznym - 8 - Piotr Wietrzykowski

¢kras…a,-aj ¹ – incontinentia,-ae f. – brak siły, niemoc, brak opanowania ¢krat»j,-šj – incontinens,-entis – nieopanowany, nieumiarkowany, nie- wstrzemięźliwy ¥kratoj,-on – merus, 3 – czysty, niezmieszany ¥kraton,-ou tÒ – merum,-i n. – mocne, niezmieszane z wodą wino ¢kr…beia,-aj ¹ – veritas,-atis f. – dokładność, ścisła prawda, skrupulat- ność ¢krib»j,-šj – certus, 3 – dokładny, skrupulatny, ścisły, sumienny ¢kribÒw – diligenter discěre, exquirěre – robić coś (uczyć się, badać) dokładnie, sumiennie, skrupulatnie ¢kribîj – diligenter, caute – dokładnie, skrupulatnie, ściśle ...-bšsteron – diligentius, certius, certissime – bardzo dokładnie, nader skrupulatnie ¢kr…j,-…doj ¹ – locusta,-ae f. – szarańcza ¢kroat»rion,-ou – auditorium,-ii n. – audytorium, sala wykładowa; miejsce posłuchań ¢kroat»j,-oà Ð – auditor,-oris m. – słuchacz, uczeń ¢krobust…a,-aj ¹ – praeputium,-ii n. – nieobrzezanie, napletek ¢krogwnia‹oj,-on – summus angularis – znajdujący się na samym rogu, węgielny (tzn. od węgła), narożny (tzn. przełomowy) ¢kroq…nia,-wn t£ – praecipua,-orum n. pl. – pierwociny plonów składa- ne bogom; najlepsza część ofiar na stosie ¥kron,-ou tÒ – summum,-i n.; extremum,-i n.; fastigium,-ii n.; terminus,-i m. – koniec, zakończenie, szczyt, najwyższy punkt 'AkÚlaj, Ð – Aquila,-ae m.; Akwila (Żyd z Pontu, mąż Pryscylli, przyjaciel Pawła) (łac. "orzeł"] ¢kurÒw – irritum facěre, rescinděre – unieważniać, anulować ¢kwlÚtwj – sine prohibitione – bez przeszkody ¥kwn, ¥kousa, ¢kon – invitus, 3 – niechętny, zmuszony, wbrew woli ¢l£bastron,-ou tÒ (Ð, ¹) – alabastrum,-i n. – alabaster; alabastrowy fla- konik ¢lazone…a,-aj ¹ – superbia,-ae f. – chełpliwość, przechwalanie się, samochwalstwo ¢lazèn,-Ònoj Ð – elatus, 3; samochwał, pyszałek; chełpliwy ¢lal¢zw – eiulare, tinnire – wydawać głośny okrzyk, dźwięk; brzmieć

- 9 - Piotr Wietrzykowski

¢l£lhtoj,-on – inenarrabilis,-e – niewypowiedziany, niewymowny, nie- wyrażalny ¥laloj,-on – mutus, 3 – niemy ¤laj, ¤latoj – sal, salis m.n. – sól ”Alassa,-hj ¹ – (Th)Alassa,-ae f. – Alassa (nazwa miasta zwanego też Lasaia) ¢le…fw – ungěre – namaszczać ¢lektorofwn…a,-aj ¹ – galli cantus,-us m. – pianie koguta ¢lšktwr,-oroj Ð – gallus,-i m. – kogut 'AlexandreÚj,-šwj Ð – Alexandrinus,-i m. – mieszkaniec Aleksandrii lub pochodzący z tego miasta 'Alexandr‹noj,-ou Ð – Alexandrinus,-i m.; Aleksandryjczyk; aleksandryj- ski 'Alšxandroj,-ou Ð – Alexander,-dri m. – Aleksander (1. syn Szymona z Cyreny: Mk 15, 21; 2. dostojnik żydowski: Dz 4,6; 3. Żyd z Efezu: Dz 19, 33; 4. Apostata: 1 Tm 1, 20) [gr. "pomocnik", "ten, który opiekuje się ludźmi"] ¥leuron,-ou tÒ – farina,-ae f. – mąka pszenna ¢lšw – molěre – mleć ¢l»qeia,-aj ¹ – veritas,-atis f. – prawda ¢p' ¢lhqe…aj – vere – prawdziwie, naprawdę ¢lhqeÚw – verum dicěre, veritatem facěre – mówić prawdę, wykazywać prawdziwość ¢lhq»j,-šj – verus, 3; verax,-acis – prawdziwy, prawdomówny ¢lhqinÒj, 3 – verus, 3; verax,-acis – prawdziwy, prawdomówny; rzeczy- wisty ¢lhqîj – vere – naprawdę, istotnie ¡lieÚw – piscari – łowić ryby, być rybakiem ¡lieÚj,-šwj Ð – piscator,-oris m. – rybak ¡l…zw – sal(l)ire – solić ¡l…sghma,-atoj ¹ – contaminatio,-onis f. – zmaza ¢ll£ – sed – lecz ¢ll¦ mšn – tamen – jednak ¢l£ssw – (im)mutare – zmieniać ¢llacÒqen – aliunde – skądinąd, z innego miejsca - 10 - Piotr Wietrzykowski

¢llacoà – alibi – gdzie indziej; do innego miejsca ¢llhgoršw – per allegoriam dicěre – mówić przenośnie, alegorycznie ¢llhloui£ – alleluia! – alleluja! [hebr. "sławcie Jahwe"] ¢ll»lwn – invicem, inter se, intra se, alteruter; nawzajem, wzajemnie, jeden drugiemu ¢llogen»j,-šj – alienigena,-ae m.; cudzoziemiec; cudzoziemski ¤llomai – 1. salire – podskakiwać, podskoczyć; 2. exsilire – tryskać ¥lloj, 3 – alius, 3; alter, 3; alienus, 3 – inny, obcy ¢llotriep…skopoj – alienorum appetitor,-oris m. – pożądający cudzej własności; wścibski ¢llÒtrioj, 3 – alienus, 3; externus, 3 – cudzy, obcy, cudzoziemski; wrogi ¢llÒfuloj,-on – alienigena,-ae m. – cudzoziemiec ¥llwj – aliter – inaczej ¢lo£w – triturare – młócić ¥logoj,-on – 1. irrationabilis,-e; sine ratione – nierozumny, niezrozu- miały; 2. mutus, 3 – niemy ¢lÒh,-hj ¹ – aloe,-es f. – aloes (drzewo i jego aromatyczny sok) ¤lj, ¡lÒj Ð, ¹ – 1. sal, salis n. – sól; 2. mare,-is n. – morze ¡lukÒj, 3 – salsus, 3 – posolony; słony ¥lupoj,-on – sine tristitia – nie zasmucony ¤lusij,-ewj ¹ – catena,-ae f. – łańcuch; kajdany ¡lusitel»j,-šj – quod non expedit – co nie jest korzystne, co jest niepo- myślne, niekorzystny ¥lfa tÒ – alpha n. (nieodm.) – pierwsza litera alfabetu greckiego: a, A 'Alfa‹oj,-ou Ð – Alphaeus,-i m. – Alfeusz (1. Imię ojca Lewiego, celnika; 2. Imię ojca Jakuba, Apostoła) [hebr. "przewodnik", "nauczyciel"] ¢lw»,-Áj ¹ – area,-ae f. – klepisko ¢lèphx,-ekoj ¹ – vulpes,-is f. – lis ¤lwsij,-ewj ¹ – captio,-onis f. – uchwycenie, uwięzienie, schwytanie ¤ma – simul – równocześnie, razem ¢mar£ntinoj, 3 (¢m£rantoj) – immarcescibilis,-e – nie więdnący; niewy- gasający ¢m£rantoj,-on – immarcescibilis,-e – nie więdnący; niewygasający ¡mart£nw – peccare, delinquěre – mylić się, błądzić, grzeszyć

- 11 - Piotr Wietrzykowski

¡m£rthma,-atoj tÒ – peccatum,-i n.; delictum,-i n. – błąd, przewinienie, uchybienie, grzech, wina ¡mart…a,-aj ¹ – peccatum,-i n.; delictum,-i n. – błąd, przewinienie, wina, grzech ¢m£rturoj,-on – sine testimonio – bez świadectwa, nie poświadczony; nie mający świadka ¡martwlÒj,-Òn – peccator,-oris m.; peccatrix,-icis f.; peccans,-antis – grzesznik, grzesznica 'Amas…aj,-ou Ð – Amasias,-ae m. – Amazjasz (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "którego Bóg niesie, podpiera"] ¥macoj,-on – non litigiosus, 3 – niewojowniczy, nie skłonny do kłótni ¢m£w – metěre – żąć zboże, ścinać ¢mšqustoj,-ou ¹ – amethystus,-i f. – ametyst (przeźroczysty lub fioleto- wawy półszlachetny kamień) ¢melšw – negligěre – nie dbać, zaniedbywać, nie troszczyć się ¥memptoj,-on – sine querela – nienaganny, bez zarzutu ¢mšrimnoj,-on – securus, 3; sine solicitudine – bezpieczny, spokojny, beztroski ¢met£qetoj,-on – immobilis,-e – niezmienny, niewzruszony ¢metak…nhtoj,-on – immobilis,-e – nieruchomy, niezmienny; niewzruszony ¢metamšlhtoj,-on – sine poenitentia; stabilis,-e – nieżałowany, nie od- czuwający wyrzutów sumienia ¢metanÒhtoj,-on – impoenitens,-entis; nie żałujący, nie okazujący skruchy ¥metroj,-on – immensus, 3 – bez miary, niezmierny ¢m»n – amen – zaprawdę, istotnie (wyr. hebrajski) ¢m»twr,-oroj – sine matre – nie mający matki ¢m…antoj,-on – immaculatus, 3; impollutus, 3; incontaminatus, 3 – bez skazy, czysty, nieskazitelny 'Aminad£b – Aminadab m. (nieodm.); Aminadab (postać z genealogii Jezu- sa) [hebr. "Jehowa mówi", "naród zacny"] ¥mmon,-ou tÒ (¥mmoj,-ou ¹) – (h)arena,-ae f. – piasek ¢mnÒj,-oà Ð – agnus,-i m. – jagnię, baranek ¢moib»,-Áj ¹ – mutuam vicem (redděre) – odpłata, rekompensata; wza- jemność ¥mpeloj,-ou ¹ – 1. vitis,-is f. – winna latorośl; 2. vinea,-ae f. – winnica

- 12 - Piotr Wietrzykowski

¢mpelourgÒj,-oà Ð – vineae cultor,-oris m. – hodowca winorośli ¢mpelèn,-înoj Ð – vinea,-ae f. – winnica 'Ampli©toj,-ou Ð – Ampliatus,-i m. – Ampliatus (chrześcijanin z Rzymu) [łac. "rozszerzony", "światowiec"] ¢mÚnomai – vindicare – pomścić się, karać kogoś za coś, stawać w obronie ¢mfi£zw (¢mfišzw) – vestire – ubierać, przyodziewać ¢mfib£llw – mittěre (retia) – zarzucać sieci ¢mf…blhstron,-ou tÒ – rete,-is n. – sieć rybacka, niewód ¢mfišnnumi – vestire, induěre – ubierać, przyodziewać 'Amf…polij,-ewj ¹ – Amphipolis,-is f. – Amfipolis (miasto w Macedonii) [gr. "wokół miasta" od rzeki Strymon, która opływała miasto] ¥mfodon,-ou tÒ – bivium,-ii n. – rozdroże, skrzyżowanie dróg ¢mfÒteroi,-ai,-a – ambo – jeden i drugi, obaj ¢mèmhtoj,-on – inviolatus, 3 – nienaganny, bez skazy ¥mwmon,-ou tÒ – amomum,-i n. – amon (wonna roślina, prawdopodobnie Amomum subulatum) ¥mwmoj – immaculatus, 3; sine macula; sine reprehensione – nienaganny, bez skazy, nieskalany 'Amèn Ð – Amon m. (nieodm.) – Amon (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "architekt", "wiarogodność"] 'Amèj Ð – Amos m. (nieodm.) – Amos (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "mocny", "tragarz", "z ociężałym językiem"] ¢n£ – in z acc. – na, po; np. ¢n¦ dÚo – in duo – na dwa, na dwie części; ¢n¦ pentškonta – per quinquagenos – po pięćdziesięciu ¢nabaqmÒj,-oà Ð – gradus,-us m. – schody, stopnie ¢naba…nw – ascenděre – wchodzić na górę, wstępować, wspinać się ¢nab£llw – differre – odłożyć, odsunąć ¢nabib£zw – educěre – podnieść, wyciągnąć, wydobyć ¢nablšpw – 1. oculos tollěre, aspicěre, respicěre, suscipěre – spoj- rzeć w górę, podnieść oczy do góry; 2. visum recipěre, vidēre, re- spicěre, visum recipěre – przejrzeć, widzieć, odzyskać wzrok ¢n£beyij,-ewj – visus,-us m. – odzyskanie wzroku ¢nabo£w – clamare – wykrzyknąć, zawołać ¢nabol»,-Áj ¹ – dilatio,-onis f. – zwłoka, zwlekanie

- 13 - Piotr Wietrzykowski

¢n£gaion,-ou tÒ – coenaculum,-i n. – górne piętro domostwa, jadalnia ¢naggšllw – (an)nunciare – donosić, oznajmiać ...-£omai – renasci – odrodzić się, urodzić się ponownie ¢naginèskw – legěre – czytać ¢nagk£zw – cogěre, compellěre – zmuszać, skłaniać; przynaglać ¢nagka‹oj, 3 – necessarius, 3 – konieczny ¢nagka‹Òn ™stin – necesse est, oportet – należy, trzeba ¢nagkastîj – coacte – przymusowo, pod przymusem ¢n£gkh,-hj ¹ – 1. necessitas,-atis f. – konieczność; 2. pressura,-ae f. – ucisk, prześladowanie ¢nagnwr…zomai – cognosci – zostać rozpoznanym ¢n£gnwsij,-ewj ¹ – lectio,-onis f. – czytanie ¢n£gw – 1. (e)ducěre, ferre, perducěre – prowadzić, pędzić, przeprowa- dzać, wyprowadzać; 2. navigare – żeglować; 3. revocare – przywoły- wać, odwoływać; 4. tollěre – podnosić ...-£gomai – 1. ascenděre – wchodzić do góry; 2. proficisci – wyru- szać ¢nagenn£w – regenerare – odrodzić ¢nade…knumi – 1. designare – mianować, wyznaczyć; 2. ostenděre – uka- zać, pokazać ¢n£deixij,-ewj ¹ – ostensio,-onis f. – ukazywanie, wskazywanie ¢nadšcomai – suscipěre – otrzymać, przyjąć, odebrać ¢nad…dwmi – traděre – doręczyć, podać ¢naz£w – revivěre – odżyć ¢nazhtšw – requirěre, quaerěre – poszukiwać, odszukiwać, badać, wypy- tywać ¢nazènnumai – succingi – przepasać się ¢nazwpuršw – resuscitare – rozpalać, rozniecać na nowo ¢naq£llw – reflorescěre – odrastać, zazielenić się na nowo; doprowadzić do ponownego rozkwitu ¢n£qema,-atoj tÒ – 1. anathema,-atis n. – przekleństwo, rzecz lub osoba przeklęta; 2. devotio,-onis f. – rzecz lub osoba poświęcona ¢naqemat…zw – 1. anathematizare – przeklinać; 2. (se) devovēre – za- klinać się, poświęcać się ¢naqewršw – intuēri, vidēre – dokładnie, ponownie zbadać - 14 - Piotr Wietrzykowski

¢n£qhma,-atoj tÒ – donum,-i n.; votum,-i n. – przedmiot ozdobny umieszczony w świątyni, ofiarowany bóstwu ¢na…deia,-aj ¹ – improbitas,-atis f. – bezwstyd, bezczelność, natręctwo ¢nairšw – 1. interficěre, occiděre, interiměre – zabić; 2. tollěre, auferre – usunąć ¢na…resij,-ewj ¹ – nex,-cis f. – zabicie, mord ¢na…tioj,-on – sine crimine; innocens,-entis – niewinny ¢nakaq…zw – residēre – usiąść, zasiadać ¢nakain…zw – renovare – odnowić ¢nakainÒomai – renovari – być odnowionym; odnawiać się ¢naka…nwsij,-ewj ¹ – novitas,-atis f.; renovatio,-onis f. – odnowienie ¢nakalÚptw – revelare – odkryć, odsłonić ¢nak£mptw – reverti, redire – zawracać, powracać; odwracać się ¢nake…mai – discuměre, recumběre – leżeć przy stole ¢nakefalaiÒomai – instaurare – odnowić, przywrócić poprzedni stan; streszczać, rekapitulować ¢nakl…nw – reclinare – przechylić, odgiąć; sadzać, kłaść ...-…nomai – accumběre, discumběre, recumběre – leżeć przy stole; zasiadać, kłaść sie do posiłku ¢nakr£zw (¢nakraug£zw) – exclamare – zakrzyknąć, wykrzykiwać, wrzeszczeć ¢nakr…nw – iudicare, diiudicare, interrogare, interrogationem habēre, examinare, inquisitionem facěre, scrutari – badać, wypy- tywać zwł. sądownie, prowadzić śledztwo ¢n£krisij,-ewj ¹ – interrogatio,-onis f. – wypytywanie, badanie, śledztwo wstępne ¢nakul…w – revolvěre – odtoczyć, odsunąć ¢nakÚptw – 1. respicěre – spojrzeć w górę, zadrzeć głowę; 2. se erigěre – wyprostować się ¢nalamb£nw – (as)suměre, suscipěre, recipěre, accipěre – wziąć, podnieść w górę ¢n£lhmyij,-ewj – assumptio,-onis f. – podniesienie do góry ¢nal…skw – consuměre – zużyć, pochłaniać; trawić, niszczyć ¢nalog…a,-aj ¹ – ratio,-onis f. – proporcja, analogia, zgodność

- 15 - Piotr Wietrzykowski

¢nalog…zomai – recogitare – wnioskować, rekapitulować, podsumowywać; zważać na coś, brać pod uwagę ¥naloj,-on – insulsus, 3 – niesłony, nie solony ¢nalÚomai – 1. reverti – powracać; 2. dissolvi – umierać, być rozłożonym na składniki; rozluźniać się (o więzach) ¢n£lusij,-ewj ¹ – resolutio,-onis f. – rozkład, rozwiązanie, przen. śmierć ¢nam£rthtoj,-on – qui sine peccato est – bezgrzeszny ¢namšnw – exspectare – czekać na coś, kogoś; oczekiwać ¢namimn»skw – admonēre, commonefacěre – przypominać, pouczać -»skomai – recordari, rememorari, reminisci – przypominać sobie, wspominać ¢n£mnhsij,-ewj ¹ – commemoratio,-onis f.; przypominanie, wspomina- nie, wspomnienie; przypominanie sobie czegoś ¢namn»sw p. *przypominam ¢naneÒomai – renovari – być odnowionym ¢nan»fw – resipiscěre – otrzeźwieć, wrócić do przytomności 'Anan…aj,-ou Ð – Ananias,-ae m. – Ananiasz (1. chrześcijanin z Jerozoli- my: Dz 5,1; 2. chrześcijanin z Damaszku: Dz 9, 10; 3. arcykapłan żydow- ski: Dz 22, 5) [hebr. "Jehowa da odpowiedź", "Jehowa łaskawy"] ¢nant…rrhtoj,-on – cui contradici non potest – ten, któremu nie można zaprzeczyć, niezbity, niezaprzeczalny, bezsprzeczny ¢nantirr»twj – sine dubitatione – niewątpliwie; bez sprzeciwu ¢n£xioj,-on – indignus, 3 – niegodny, mało wartościowy ¢nax…wj – indigne – niegodnie, niegodziwie ¢n£pausij,-ewj ¹ – requies,-etis f. – odpoczynek ¢napaÚw reficěre – pokrzepiać ...-esqai – requiescěre – odpoczywać ¢nape…qw – persuadēre – namawiać, przekonywać ¢n£peiroj,-on – debilis,-e – ułomny, okaleczały ¢napšmpw – (re)mittěre – odsyłać, wysyłać ¢naphd£w – exsilire – podskoczyć ¢n£phroj,-on – debilis,-e – ułomny, okaleczały ¢nap…ptw – discumběre, recumběre – położyć się przy stole ¢naplhrÒw – (ad)implēre, supplēre – napełnić, uzupełnić; wypełniać

- 16 - Piotr Wietrzykowski

¢napolÒghtoj,-on – inexcusabilis,-e – nieusprawiedliwiony; niemożliwy do usprawiedliwienia ¢naptÚssw – revolvěre – rozwinąć ¢n£ptw – accenděre, incenděre – zapalić, rozniecić ¢nar…qmhtoj,-on – innumerabilis,-e – niezliczony, niezmierzony, niemoż- liwy do zliczenia ¢nase…w – commovēre, concitare – podburzać ¢naskeu£zw – evertěre – wprowadzić w zamęt, wzburzyć, zniszczyć ¢nasp£w – extrahěre, recipěre – wyciągnąć (z powrotem) ¢n£stasij,-ewj ¹ – resurrectio,-onis f. – wskrzeszenie, zmartwychwstanie ¢nastatÒw – concitare, conturbare – podburzać, mącić ¢nastaurÒw – rursum crucifigěre – ponownie ukrzyżować, wbić na pal, osadzić na palu ¢nasten£zw – ingemiscěre – lamentować, jęczeć; wzdychać ¢nastršfw – reverti – wycofać się, zawrócić ...-šfomai – 1. reverti – wycofać się, zawrócić; 2. conversari – prze- bywać; zachowywać się ¢nastrof»,-Áj ¹ – conversatio,-onis f. – przebywanie, zachowywanie się ¢nat£ssomai – ordinare – uporządkować, na nowo układać ¢natšllw – 1. oriri, exoriri – powstawać, brać początek, wschodzić; 2. oriri facěre – wydawać, powodować rozpoczęcie ¢nat…qemai – 1. indicare – przedłożyć, przedstawić; 2. conferre cum – udzielić komuś czegoś ¢natol»,-Áj ¹ – oriens,-entis m.; ortus,-us m. – wschód ¢natršpw – subvertěre – poprzewracać, obalić, zniszczyć ¢natršfw – nutrire – odkarmiać, hodować, wychowywać ¢nafa…nw, ...-nomai – apparēre, parēre, manifestari – ukazać się, poja- wić się ¢nafšrw – 1. offerre – ofiarować, złożyć w ofierze; 2. perferre – podnieść; 3. exhaurire – zaczerpnąć; 4. ducěre – poprowadzić na górę ¢nafwnšw – exclamare – wykrzyknąć, wołać, podnosić głos ¢n£cusij,-ewj ¹ – confusio,-onis f. – wylew, wybuch, rozpasanie ¢nacwršw – 1. seceděre – wycofać się, usunąć się; 2. receděre, reverti – wracać, powrócić ¢n£yuxij,-ewj ¹ – refrigerium,-ii n. – wytchnienie, ochłoda, pokrzepienie - 17 - Piotr Wietrzykowski

¢nayÚcw – refrigerare – ochładzać, orzeźwiać ¢ndrapodist»j,-oà Ð – plagiarius,-ii m. – porywający i sprzedający ludzi w niewolę; handlarz ludźmi 'Andršaj,-ou Ð – Andreas,-ae m. – Andrzej (Apostoł i brat Szymona Pio- tra) [gr. "męski", "mocny"] ¢ndr…zomai – viriliter agěre – postępować jak mężczyzna, okazać się męż- czyzną 'AndrÒnikoj,-ou Ð – Andronicus,-i m. – Andronik [gr. "mąż wojowniczy", "zwycięzca"] ¢ndrfÒnoj,-ou Ð – homicida,-ae m. – morderca ¢nšgklhtoj,-on – irreprehensibilis,-e; sine crimine; nullum crimen habens,-entis – wolny od zarzutu, nienaganny ¢nekdi»ghtoj,-on – inenarrabilis,-e – niewysłowiony, niewypowiedziany; niemożliwy do opisania ¢nekl£lhtoj,-on – inenarrabilis,-e – niewysłowiony, niewypowiedziany, niewypowiedzialny, niewyrażalny ¢nškleiptoj,-on – non deficiens,-entis – niewyczerpany, niewyczerpywal- ny ¢nektÒteron eἶnai – remissius erit, tolerabilius erit – możliwy do znie- sienia; znośny ¢nele»mwn,-on; -onoj – sine misericordia – niemiłosierny, nielitościwy ¢nšleoj,-on – sine misericordia – niemiłosierny, bez litości, bezlitosny ¢nem…zomai – a vento movēri – być wzburzonym, wzbudzanym przez wiatr ¢nšmnhsa p. *przypominam ¥nemoj,-ou Ð – ventus,-i m. – wiatr ¢nšndektoj,-on – impossibile est – jest niemożliwym; niemożliwy do przy- jęcia ¢nexeraÚnhtoj,-on – incomprehensibilis,-e – nie do pojęcia, do zrozumienia, do wytłumaczenia ¢nex…kakoj,-on – patiens,-entis – cierpliwy ¢nexicn…astoj,-on – investigabilis,-e – niezbadany, niemożliwy do wyśle- dzenia, nieodgadniony ¢nepa…scuntoj,-on – inconfusibilis,-e – bez zarzutu, nienaganny, nie mu- szący się wstydzić ¢nep…lhmptoj,-on – irreprehensibilis,-e – bez zarzutu, nienaganny

- 18 - Piotr Wietrzykowski

¢nšrcomai – subire, venire – wejść na górę, przybyć z wybrzeża w głąb kraju ¥nesij,-ewj ¹ – requies,-etis f.; remissio,-onis f. – rozluźnienie, wypoczynek, odprężenie ¢net£zw – torquēre – badać na torturach; przesłuchiwać ¥neu – sine – bez ¢neÚqetoj,-on – non aptus, 3 – niedogodny, nieodpowiedni ¢neur…skw – invenire – wynaleźć, odkryć ¢nšrcomai – pati, sufferre, supportare, sustinēre – wytrzymać, wy- trwać; cierpliwie znosić ¢neyiÒj,-oà Ð – consobrinus,-i m. – brat cioteczny lub stryjeczny, kuzyn ¥nhqon,-ou tÒ – anethum,-i n. – koper (Anethum graveolens) ¢n»kei – 1. oportet, oportuit – trzeba, należy, jest stosowne, przystoi; 2. quod ad rem pertinet – odnosić się do czegoś, tyczyć czegoś ¢n»lwsa – p. * łożę ¢n»meroj,-on – immitis,-e – niemiłosierny, brutalny; dziki, nieoswojony ¢n»r, ¢ndrÒj Ð – vir,-i m.; homo,-inis m. – mężczyzna, człowiek; małżo- nek, mąż ¢nq…sthmi, ...-…stamai – resistěre – sprzeciwiać się, przeciwstawiać się ¢nqomologšomai – confitēri – wyznać jawnie; wysławiać, wielbić ¥nqoj,-ouj tÒ – flos,-ris f. – kwiat ¢nqraki£,-©j ¹ – prunae,-arum f. pl. – rozżarzone węgle, rozniecone ognisko ¥nqrax,-akoj Ð – carbo,-onis m. – węgiel, węgielek; węgiel drzewny ¢nqrwp£reskoj,-on – hominibus placens,-entis – podobający się ludziom, chcący się przypodobać ludziom ¢nqrèpinoj, 3 – humanus, 3 – ludzki, człowieczy ¢nqrwpoktÒnoj,-on – homicida,-ae m. – zabijający ludzi; morderca ¥nqrwpoj,-ou Ð – homo,-inis m. – człowiek ¢nqÚpatoj,-ou Ð – proconsul,-ulis m. – prokonsul ¢n…hmi – 1. solvěre, laxare, remittěre – rozluźniać, uwalniać; 2. de- serěre – zaniechać, ustąpić, porzucać ¥niptoj,-on – non lotus, 3 – nie umyty ¢n…sthmi, ...-…stamai – 1. (przechodni) suscitare, resuscitare, erigěre – wskrzesić, podźwignąć; 2. (nieprzechodni) – (re)surgěre, exsurgěre – - 19 - Piotr Wietrzykowski

powrócić do życia, zmartwychpowstać; 3. (nieprzechodni) existěre, (ex)surgěre, consurgěre – powstać ”Anna,-aj ¹ – Anna,-ae f. – Anna (prorokini) [hebr. "wdzięczna", "napeł- niona łaską"] ”Annaj,-a Ð – Annas,-ae m. – Annasz (arcykapłan, teść Kajfasza) [hebr. "smutny", "przestraszony", "Jahwe ulitował się"] ¢nÒhtoj,-on – insensatus, 3; insipiens,-entis; stultus, 3 – bezrozumny, głupi, bezmyślny ¥noia,-aj ¹ – insipientia,-ae f. – głupota, brak rozumu, bezmyślność ¢no…gw – aperire – otwierać ¢noikodomšw – reaedificare – odbudowywać ¥noixij,-ewj ¹ – apertio,-onis f. – otworzenie ¢nom…a,-aj ¹ – iniquitas,-atis f. – bezprawie, nieprawość ¥nomoj,-on – iniquus, 3; iniustus, 3; sine lege – bezprawny, niesprawie- dliwy; nieprawy ¢nÒmwj – sine lege – bezprawnie ¢nÒhtoj,-on – stultus, 3 – nierozumny, głupi ¢norqÒw – erigěre – wyprostować ¢nÒsioj,-on – sceleratus, 3; scelestus, 3 – zbrodniczy; bezbożny ¢noc»,-Áj ¹ – patientia,-ae f.; sustentatio,-onis f. – cierpliwość; opanowanie ¢ntagwn…zomai – repugnare – przeciwstawiać się; walczyć z czymś, kimś ¢nt£llagma,-atoj tÒ – commutatio,-onis f. – zamiana; przedmiot dany lub wzięty w zamian ¢ntanaplhrÒw – adimplēre – wypełnić, uzupełnić w zamian, wyrównywać ¢nad…dwmi – retribuěre – odpłacić, odwzajemnić się, rewanżować się, od- wdzięczać się ¢ntapÒdoma,-atoj tÒ – retributio,-onis f. – odpłata, wyrównanie, od- wdzięczenie się ¢ntapÒdosij,-ewj ¹ – retributio,-onis f. –zwrot, odpłata, odwdzięczenie się ¢ntapokr…nomai – respondēre – odpowiadać nawzajem, kłócić się ¢nte…pw – contradicěre – sprzeciwiać się

- 20 - Piotr Wietrzykowski

¢ntšcomai – 1. adhaerēre, amplecti – przylgnąć, uczepić się, objąć; 2. suscipěre – pojąć, wziąć; 3. sustinēre – podtrzymywać kogoś, otaczać opieką ¢nt… z gen. – pro z abl.; propter z acc. – za, zamiast, w zamian ¢ntib£llw – conferre – zestawiać, porównywać ¢ntib£llw lÒgouj – wymieniać słowa ¢ntidiat…qemai – resistěre veritati – stawiać opór, sprzeciwiać się; być wrogo usposobionym ¢nt…dokoj,-ou Ð – adversarius,-ii m. – przeciwnik, wróg; oskarżyciel ¢nt…qesij,-ewj ¹ – oppositio,-onis f. – przeciwstawienie ¢ntikaq…shmi – resistěre – sprzeciwiać się, przeciwstawiać się ¢ntikalšw – reivitare – zapraszać nawzajem; zapraszać z rewizytą ¢ntike…mai – adversari – sprzeciwiać się, przeciwdziałać ¢ntike…menoj,-ou Ð – adversarius,-ii m. – przeciwnik ¥ntikruj z gen. – contra z acc. – naprzeciwko ¢ntilamb£nomai – 1. suscipěre – uchwycić, pomagać komuś; 2. participem esse – być uczestnikem, uczestniczyć ¢ntilšgw – contradicěre, negare – replikować, sprzeciwiać się ¢nt…lhmyij (¢nt…lhyij),-ewj ¹– opitulatio,-onis f. – pomoc, podpora, oparcie ¢ntilog…a,-aj ¹ – contradictio,-onis f.; controversia,-ae f. – zaprze- czenie, spór, kontrowersja ¢ntilodoršw – maledicěre – przeklinać, wzajemnie lżyć, znieważać ¢nt…lutron,-ou tÒ – redemptio,-onis f. – okup, wykup ¢ntimetršw – remetiri – wzajemnie odmierzać, odpłacić ¢ntimisq…a,-aj ¹ – merces,-edis f.; remuneratio,-onis f. – zapłata, nagroda; odpłata 'AntiÒceia,-aj ¹ – Antiochia,-ae f. – Antiochia (1. Miasto w Syrii nad Orontesem; 2. Miasto w Pizydii, stolica rzymskiej prowincji Galacji) [od założyciela Antiocha - gr. "mściciel", "prześladowca"] 'AntiÒceuj,-ewj Ð – Antiochenus,-i m. – Antiocheńczyk ¢ntiparšrcomai – 1. pertransire – przechodzić przez, na drugą stonę; 2. praeterire – mijać, przechodzić obok 'Antip©j,-© Ð – Antipas,-ae m. – Antypas (męczennik chrześcijański w Pergamonie) [gr. "odwzajemniający"]

- 21 - Piotr Wietrzykowski

'Antipatr…j,-…doj Ð – Antipatris,-idis f. – Antipatris (miasto w Judei) [gr. "leżący naprzeciw ojczyzny"] ¢ntipšra – contra – po drugiej stronie, na drugim końcu, naprzeciw ¢ntip…ptw – resistěre – stawiać opór, sprzeciwiać się ¢ntistrateÚomai – repugnare – wyruszyć z wyprawą wojenną przeciw, walczyc przeciwko ¢ntit£ssomai – contradicěre, resistěre – sprzeciwiać się, stawiać opór ¢nt…tupon,-ou tÒ – exemplar,-aris n. – obraz, kopia; odbicie ¢nt…tupoj,-on – similis formae – podobny ¢nt…cristoj,-ou Ð – antichristus,-i m. – antychryst; podający się za Chry- stusa; przeciwnik Chrystusa ¢ntlšw – haurire – czerpać ¥ntlhma,-atoj tÒ – in quo haurias – czerpak ¢ntofqalmšw – conari in – stawiać opór, czoło ¥nudroj,-on – inaquosus, 3; sine aqua – bezwodny, suchy; bezdeszczowy ¢nupÒkritoj,-on – non fictus, 3; simplex,-icis; sine simulatione – nie udawany, nieobłudny ¢nupÒtaktoj,-on – 1. inoboediens,-entis – nieposłuszny, niekarny, krnąbrny; 2. non subditus, 3; non subiectus, 3 – nie poddany, wolny; nieuporządkowany ¥nw – sursum, in summum – w górę, w górze, u góry t¦ ¥nw – superna,-orum n. pl. – to co w górze ¥nwqen – 1. ab initio; a principio – od początku; 2. denuo – znowu; 3. a summo; desuper; desursum – z góry ¢nwterikÒj, 3 – superior,-ius – górny, wyżej położony, położony w głębi kraju ¢nèteron – superius – wyżej; wcześniej ¢nwfel»j,-šj – inutilis,-e – nieużyteczny, bezużyteczny; szkodliwy ¢x…nh,-hj ¹ – securis,-is f. – siekiera, topór ¥xioj, 3 – (con)dignus, 3 – godny, cenny, wartościowy; równo cenny, równoważny ¢xiÒw – 1. dignari, dignum arbitrari, dignum habēre – uważać kogoś za godnego, coś za cennego, oceniać, szacować; 2. rogare – domagać się, żądać ¢xiÒomai – (pass.) merēri – zasługiwać

- 22 - Piotr Wietrzykowski

¢x…wj – digne – godnie, należycie ¢Òratoj,-on – invisibilis,-e – niewidzialny ¢paggšllw – (an)nunciare, pronunciare, renunciare – donieść, oznajmiać, obwieszczać ¢p£gcomai – laqueo se suspendēre – powiesić się ¢p£gw – ducěre – (po)prowadzić; konwojować ¢p£gomai – ire – iść ¢pa…deutoj,-on – sine disciplina – źle wychowany, nie wykształcony, nie- kulturalny ¢pa…romai – auferri – być zabieranym, usuwanym ¢paitšw – repetěre – żądać zwrotu, domagać się ¢palgšw – desperare – tracić otuchę; stawać się niewrażliwym, nieczułym ¢pall£ssw – 1. liberare – uwolnić od czegoś, usuwać; 2. receděre – od- dalić się, odejść, ustępować ¢pallotriÒomai – alienari – być odsuniętym od; oddzielać sie od ¡palÒj, 3 – tener, 3 – delikatny, miękki; soczysty ¢pant£w – occurrěre – wyjść na spotkanie, spotkać się ¢p£nthsij,-ewj ¹ – obviam occursio,-onis f. – spotkanie, wyjście naprzeciw ¤pax – semel – jeden raz ¢par£batoj,-on – sempiternus, 3 – nieutracalny, niezbywalny, trwały, do- żywotni ¢paraskeÚastoj,-on – imparatus, 3 – nieprzygotowany, nieprzystosowany ¢parnšomai – (ab)negare, denegare – zaprzeczać, wypierać się ¢p£rti – amodo – odtąd, ad teraz; w pełni, dokładnie ¢partismÒj,-oà Ð – perfectio,-onis f. – dokończenie, wykonanie w pełni e„j ¢partismÒn – ad perficiendum – do ukończenia, do całkowitego wykonania ¢parc»,-Áj ¹ – 1. primitiae,-arum f. pl.; delibatio,-onis f. – pierwociny, początek ofiary; 2. initium,-ii n. – początek ¤paj, ¤pasa, ¤pan – omnis,-e; universus, 3 – wszelki, każdy; cały wszystek ¢pasp£zomai – valefacěre – pożegnać się z kimś ¢pat£w – seducěre – zwodzić, oszukiwać, łudzić

- 23 - Piotr Wietrzykowski

¢p£th,-hj ¹ – deceptio,-onis f.; error,-oris m.; fallacia,-ae f.; seduc- tio,-onis f. – oszustwo, podstęp, fałsz, ułuda ¢p£twr,-oroj – sine patre – bez ojca, pochodzący od nieznanego ojca ¢paÚgasma,-atoj tÒ – splendor,-oris m. – promieniowanie, odblask ¢pafr…zw – despumare – pluć pianą, wypluwać ¢pšdran – p. *uciekam ¢pšqanon – p. *umieram ¢pe…qeia,-aj ¹ – incredulitas,-atis f.; diffidentia,-ae f. – niewierność, brak zaufania, nieposłuszeństwo ¢peiqšw – incredulum esse; infidelem esse; non creděre; non acqu- iescěre – nie wierzyć, nie dowierzać; być nieposłusznym ¢peiq»j,-šj – 1. incredulus, 3 – nieufny, niedowierzający; 2. incredibilis,-e – nie do uwierzenia; 3. non oboediens,-entis – nieposłuszny, niesforny ¢peilšw – comminari – grozić, groźbami zabraniać ¢peil»,-Áj ¹ – minae,-arum f. – groźba, grożenie, pogróżka ¥peimi – 1. abesse – być nieobecnym, być oddalonym; 2. introire – od- chodzić, wejść ¢pîn,-oàsa,-Òn – absens,-entis – nieobecny ¢pe‹pon – abdicare – zrzec się, odrzec się, zrezygnować ¢pe…rastoj,-on – intentator,-oris m. – niepodatny na kuszenie, nie podle- gający próbie ¥peiroj,-on – expers,-ertis – nie doświadczony, nie znający czegoś, nieoby- ty ¢pekdšcomai – exspectare – oczekiwać żarliwie ¢pekdÚomai – (se) exspoliare – wyzuć, rozbroić, pozbawić, obdzierać ¢pškdusij,-ewj ¹ – exspoliatio,-onis f. – wyzucie się, pozbawienie się, zdarcie z siebie ¢pelaÚnw – minare – odpędzać, odganiać ¢pelegmÒj,-oà Ð – redarguitio,-onis f. – zbicie, obalenie twierdzenia; wykazanie komuś błędu ¢peleÚqeroj,-ou Ð – libertus,-i m. – wyzwoleniec 'Apell»j,-oà Ð – Apelles,-is m. – Apelles (Rz 16, 10) ¢pelp…zw – inde sperare – 1. spodziewać się czegoś w zamian; 2. tracić nadzieję

- 24 - Piotr Wietrzykowski

¢pšnanti – ante, in conspectu, contra – naprzeciwko, wobec ¢pšrantoj,-on – interminatus, 3 – nieskończony, niezmierzony ¢perisp£stwj – sine impedimento – bez przeszkód, nieprzerwanie ¢per…tmhtoj,-on – incircumcisus, 3 – nie obrzezany ¢pšrcomai – abire, ire, vaděre – odejść, oddalić się, iść ¢pšrcomai Ñp…sw – sequi – iść za ¢pšcw – 1. recipěre – otrzymać, odebrać; 2. habēre – mieć, posiadać; 3. longe esse a; in spatio esse – być daleko od, być oddalonym ...-šcomai – (se) abstinēre – powstrzymywać się, zaniechać, unikać ¢pistšw – non creděre – nie wierzyć, nie ufać ¢pist…a,-aj ¹ – incredulitas,-atis f.; diffidentia,-ae f. – niedowierzanie, brak wiary, ufności; niewierność ¥pistoj,-on – infidelis,-e; incredulus, 3; incredibilis,-e – niewierny, zdradliwy, przewrotny; niedowierzający, nieufny ¡plÒthj,-htoj ¹ – simplicitas,-atis f. – prostota, szczerość, otwartość, prostoduszność ¡ploàj, ¡plÁ, ¡ploàn – simplex,-icis – szczery, otwarty, prostoduszny ¡lpîj – affluenter – szczerze, otwarcie; całkowicie, zupełnie ¢pÒ – 1. a, ab, abs; de; ex z abl. (miejscowo, czasowo) – od, z; (o spraw- cy) przez; 2. (przyczynowo) prae, pro z abl. – z powodu, dla ¢poba…nw – 1. descenděre – schodzić w dół, schodzić na ląd, wychodzić, wysiadać; 2. contingěre in – dać sposobność; 3. provenire – wyniknąć ¢pob£llw – proicěre, amittěre – odrzucić, porzucić ¢poblšpw – aspicěre in – spoglądać, przypatrywać się ¢pÒblhtoj,-on – reiciendus, 3 – do odrzucenia, bezwartościowy ¢pobol»,-Áj ¹ – amissio,-onis f. – utrata, strata; odrzucenie ¢pog…nomai – mori – umierać ¢pograf»,-Áj ¹ – 1. descriptio,-onis f. – spis, rejestr; 2. professio,-onis f. – zeznanie na piśmie ¢pogr£fomai – 1. describi, conscribi – zostać spisanym; 2. profitēri – złożyć zeznanie na piśmie, oświadczyć ¢pode…knumi – 1. (ap)probare – wyznaczyć, przydzielić, obwoływać, mia- nować; 2. ostenděre – pokazać, przedstawić, poświadczać ¢pÒdeixij,-ewj ¹ – ostensio,-onis f. – pokazanie, ukazanie; wykazanie, po- świadczenie

- 25 - Piotr Wietrzykowski

¢podekateÚw, ¢podekatÒw – 1. decimare, decimas dare – dawać dziesię- cinę; 2. decimas suměre – przyjmować dziesięcinę ¢pÒdektoj,-on – acceptus, 3 – przyjęty, możliwy do przyjęcia ¢podšcomai – excipěre, recipěre, suscipěre – przyjmować ¢podhmšw – peregre esse – być, przebywać za granicą; 2. peregre proficisci – wyruszać za granicę ¢pÒdhmoj,-on – peregre profectus – wyruszający za granicę; będący za granicą ¢pod…dwmi – redděre – oddać, wydawać, zwracać ...-d…domai (med.) – venděre – sprzedawać ¢podior…zw – segregare – odgraniczać, oddzielać; rozdzierać, wprowadzać rozłamy ¢podokim£zw – reprobare – odrzucać, wykluczać ¢podoc»,-Áj ¹ – acceptio,-onis f. – przyjęcie, odebranie; uznanie czegoś ¢pÒqesij,-ewj ¹ – depositio,-onis f. – odłożenie, usunięcie, pozbycie się ¢poq»kh,-hj ¹ – horreum,-i n. – skład, składnica, spichlerz, stodoła ¢poqhsaur…zw – thesaurizare – odkładać, gromadzić, ciułać ¢poql…bw – affligěre – naciskać, tłoczyć, napierać na kogoś ¢poqnÇskw – mori, defungi – umierać, obumierać, konać, ginąć ¢pokaqist£nw, ¢pokaq…sthmi – restituěre – przywrócić, zwrócić; doprowa- dzić do poprzedniego stanu ¢pokalÚptw – revelare – odkryć, odsłonić; objawić, wyjawić ¢pok£luyij,-ewj ¹ – revelatio,-onis f.; apocalypsis,-is f. – odkrycie, od- słonięcie, objawienie, ujawnienie ¢pokaradok…a,-aj ¹ – exspectatio,-onis f. – wyczekiwanie, wypatrywanie ¢pokatall£ssw – reconciliare – ponownie pojednać ¢pokat£stasij,-ewj ¹ – restitutio,-onis f. – przywrócenie do stanu poprzedniego, ponowne ustanowienie ¢pÒkeimai – 1. repositum esse – być odłożonym, być w zapasie; 2. statu- tum esse – być postanowionym ¢pokefal…zw – decollare – oddciąć głowę ¢pokle…w – clauděre – zamknąć ¢pokÒptw – absciděre, amputare – odciąć, odrąbać ¢pÒkrima,-atoj tÒ – responsum,-i n. – odpowiedź

- 26 - Piotr Wietrzykowski

¢pokr…nomai – respondēre – odpowiadać ¢pÒkrisij,-ewj ¹ – responsum,-i n. – odpowiedź ¢pokrÚptw – absconděre – ukryć, schować, zataić ¢pÒkrufoj,-on – absconditus, 3; occultus, 3 – ukryty, zakryty; tajemny, niepojęty ¢pokte…nw, ¢poktšnnw – occiděre, interficěre, perděre – zabijać, gubić, niszczyć ¢pokušw – generare, gigněre – rodzić, płodzić ¢pokul…w – revolvěre – odtoczyć, odsunąć ¢polalšw – loqui – mówić, mówić swobodnie ¢polamb£nw – recipěre, accipěre – odebrać, odzyskać ...-£nomai (med.) – apprehenděre – wziąć, zabrać ¢pÒlausij,-ewj – iucunditas,-atis f. – przyjemność, rozkosz e„j ¢pÒlausij – ad fruendum – do korzystania, używania ¢pole…pw – (de)relinquěre – pozostawiać ¢pole…pomai (pass.) – superesse – pozostać ¢pÒllumi – perděre – gubić, niszczyć -Òllumai (pass.) – (de)perire – ginąć 'ApollÚwn,-onoj Ð – Apollyon,-onis m. – Zatracający Anioł Czeluści (Ap 9, 11) 'Apollwn…a,-aj ¹ – Apollonia,-ae f. – Apolonia (miasto w Macedonii) 'Apollènioj,-ou Ð – Apollonius,-ii m. – Apoloniusz (Dz 18, 24) 'Apollîj,-î Ð – Apollos,-i m. – Apollos (chrześcijański uczony z Aleksan- drii) ¢pologšomai – defenděre; se excusare; rationem redděre; re- spondēre; satisfacěre pro – bronić się, przemawiać w swojej obronie, występować w czyjejś obronie ¢polog…a,-aj ¹ – defensio,-onis f.; satisfactio,-onis f. – obrona, mowa obrończa, apologia ¢poloÚw – abluěre – zmywać, obmywać ¢plÚw – dimittěre – odesłać, uwolnić, oswobodzić ...-lÚomai – disceděre – oddalić się, wyruszyć ¢polÚtrwsij,-ewj ¹ – redemptio,-onis f. – uwolnienie za okupem; wykupienie, odkupienie

- 27 - Piotr Wietrzykowski

¢pom£ssomai – extergěre – ocierać, scierać; strząsać, strzepywać ¢pomšnw – remanēre – pozostawać ¢ponšmw – impartire – rozdzielać, przydzieleć ¢pon…ptomai – lavare – zmyć, obmyć ¢pop…ptw – caděre – spaść, wypaść; odpaść ¢popl£nw – seducěre – odwodzić, sprowadzać z drogi, zwodzić kogoś ...-£omai – errare a – zboczyć ¢poplšw – navigare – odpłynąć, pożeglować ¢poplÚnw – lavare – obmywać, płukać ¢popn…gw – suffocare – udusić, zdławić; zagłuszać ¢poršw, ...-šomai – aporiari, confundi, mente consternari, haesitare – wahać się, być zakłopotanym ¢por…a,-aj ¹ – confusio,-onis f. – zakłopotanie, bezradność ¢por…ptw – se emittěre – rzucić się w tył ¢porfan…zw – desolatum esse – być osieroconym, oderwanym od czegoś; osierocić ¢posk…asma,-atoj tÒ – obumbratio,-onis f. – cień, zacienienie ¢posp£w – abducěre, eximěre – odciągać, odrywać; wyciągnąć (miecz) ...-sp£omai – abstrahi, avelli – być odrywanym; oddalać się ¢postas…a,-aj ¹ – discessio,-onis f. – odejście, odstąpienie, odstępstwo, odszczepieństwo ¢post£sion,-ou tÒ – libellus,-i m. repudii – dokument rozwodowy; akt oddalenia małżonki ¢posteg£zw – nudare – odkryć, odsłonić ¢poste…lw (¢postšllw) – (di)mittěre – odesłać, posłać; 2. expellěre – wygnać ¢posteršw – fraudare, fraudem facěre – obrabować, ograbiać ...-ršomai – fraudem pati, privari – zostać obrabowanym ¢postol»,-Áj ¹ – apostolatus,-us m. – apostolat, posłannictwo ¢pÒstoloj,-ou Ð – apostolus,-i m. – apostoł, posłaniec, wysłannik ¢postomat…zw – os alicuius oppriměre – wypytywać, badać ¢postršfw – avertěre, convertěre – odwracać ...-šfomai – (se) aversari, averti, (se) convertěre – odwracać się od

- 28 - Piotr Wietrzykowski

¢postugšw – odire – brzydzić się ¢posun£gwgoj,-on – extra synagogam – wypędzony, wykluczony z synagogi ¢pot£ssomai – 1. dimittěre – odprawić, odesłać; 2. renuntiare, vale- facěre – żegnać się, rozstawać się z kimś ¢potelšw – perficěre – doprowadzić do końca, ukończyć ...-šomai – consummari – zostać zakończonym, dokonać się ¢pot…qemai – abicěre, deponěre, poněre – złożyć, odłożyć na bok ¢potin£ssw – excutěre – strząsnąć, zrzucić ¢pot…nw – redděre – odpłacić, spłacić ¢potolm£w – audēre – śmiało się odważyć, ośmielić się ¢potom…a,-aj ¹ – severitas,-atis f. – srogość, ostrość ¢potÒmwj – dure, durius – twardo, ostro, surowo ¢potršpomai – devitare – odwracać się od, unikać ¢pous…a,-aj ¹ – absentia,-ae f. – nieobecność ¢pofšrw – 1. auferre, tollěre – zabrać, usunąć, odnieść; 2. ducěre, perferre – przenieść, przeprowadzić, prowadzić przemocą ...-šromai – portari, deferri – być niesionym ¢pofeÚgw – effugěre, fugěre, refugěre – uciec, umknąć ¢pofqšggomai – eloqui, loqui – wypowiedzieć, wygłosić ¢pofort…zomai – exponěre – wyładować, wyrzucić balast ¢pÒcrhsij,-ewj ¹ – usus,-us m. – używanie, zużycie ¢pocwršw – disceděre – odejść, odsunąć się, odstępować ¢pocwr…zomai – disceděre, receděre – odejść, odsunąć się ¢poyÚcw – arescěre – omdleć, tracić dech ”Appioj,-ou Ð – Appius,-ii m. – Appiusz (cenzor rzymski) [od łac. imienia rodowego Appius] 'AppioufÒron,-ou tÒ – Forum Appii n. – Forum Appiusza (miejscowość ok. 65 km na południe od Rzymu) ¢prÒsitoj,-on – inaccessibilis,-e – niedostępny, nieprzystępny ¢prÒskopoj,-on – sine offendiculo, sine offensione, sine offensa – nie potykający się, bez przeszkody; nienaganny ¢proswpol»mptwj – sine acceptione personarum – bez względu na osobę, bezstronnie, obiektywnie

- 29 - Piotr Wietrzykowski

¥ptaistoj,-on – sine peccato – nie potykający się, bezgrzeszny ¤ptw – accenděre – zapalić, rozpalić; dotykać ¤ptomai – tangěre – dotkąć 'pf…a,-aj ¹ – Appia,-ae f. – Apfia (imię chrześcijanki w Kolosach) [od łac. imienia rodowego Appius] ¢pwqšomai – repellěre – odepchnąć, odrzucić, odpędzić ¢pèleia,-aj ¹ – perditio,-onis f.; interitus,-us m. – zguba, zatrata, strata; zniszczenie, zatracenie ¢pèlhsa – p. *zabijam ¢pwlÒmhn – p.*ginę ¢r£ – maledictio,-onis f. – przekleństwo, klątwa ¥ra – -ne, num – czy? czyż? (zniecierpliwienie, zaniepokojenie) ¥ra – igitur, ergo – zatem, więc, dlatego 'Arab…a,-aj ¹ – Arabia,-ae f. – Arabia [hebr. "pustynia"] ”Araboj,-ou Ð – Arabus,-i m. – Arab [hebr. "pustynny", "prześladowca"] 'Ar£m Ð – Aram m. (nieodm.) – Aram (postać z genealogii Jezusa) [hebr."wywyższony", "wysokie światło"] ¥rafoj,-on – inconsutilis,-e – nie zszywany, bez szwów ”Aray,-boj Ð – Arabis,-is m. – Arab [hebr. "pustynny", "prześladowca"] ¢rgšw – cessare – gnuśnieć, czekać bezczynnie ¢rgÒj, 3 – otiosus, 3; piger, 3; vacuus, 3 – leniwy, opieszały, gnuśny, bezczynny ¢rgÚrion,-ou tÒ – 1. pecunia,-ae f. – pieniądze ; 2. argentum,-i n. – srebro, pieniądze ¢rgurokÒpoj,-ou Ð – argentarius,-ii m. – złotnik; wyrabiający srebrne przedmioty ¥rguroj,-ou Ð – argentum,-i n. – srebro ¢rguroàj,-©,-oàn – argenteus, 3 – srebrny ”Areioj, 3 – Areus, 3 – Aresowy (od Aresa, greckiego boga wojny) 'Areiosp£goj,-ou Ð – Areopagus,-i m. – Areopag, Wzgórze Aresa 'Areopag…thj,-ou Ð – Areopagita,-ae m. – Areopagita (przydomek Dioni- zosa: Dz 17, 34) ¢reske…a,-aj ¹ – placentia,-ae f. – życzliwość, uprzejmość, usłużność; przypodobanie się

- 30 - Piotr Wietrzykowski

¢ršskw – placēre – podobać się; starać się przypodobać ¢restÒn ™stin – aequum est; placet; quod placitum est – miło jest, przyjemnie jest 'Arštaj,-a Ð – Aretas,-ae m. – Aretas (imię króla nabatejskiego) [gr. "cnotliwy", "z zaletami", "mężny"] ¢ret»,-Áj ¹ – virtus,-utis f. – 1. zaleta, cnota; 2. odwaga, męstwo; chwała, sława ¢r»n, ¢rnÒj Ð – agnus,-i m. – baranek, jagnię, owca ¢riqmšw – numerare, dinumerare – liczyć, przeliczać ¢riqmÒj,-oà Ð – numerus,-i m. – liczba 'Arimaqa…a,-aj ¹ – Arimathaea,-ae f. – Arymateja (miejscowość w Judei) 'Ar…starcoj,-ou Ð – Aristarchus,-i m. – Arystarch (chrześcijanin towa- rzyszący Pawłowi) [gr."najwyższy książę"] ¢rist£w – prandēre – jeść śniadanie ¢risterÒj, 3 – sinister, 3 – lewy 'AristÒbouloj,-ou Ð – Aristobolus,-i m. – Arystobul [gr. "najlepszy doradca"] ¥riston,-ou tÒ – prandium,-ii n. – śniadanie; późn. obiad, uczta ¢rkšw – sufficěre – wystarczać ...-šomai – contentum esse – być zadowolonym, zadawalać się ¢rketÒj, 3 – sufficit – wystarczający ¥rkoj,-ou Ð, ¹ – ursus,-i m. – niedźwiedź ¤rma,-atoj tÒ – currus,-us m. – wóz (zwł. wojenny) `Armagedèn – Har-Magedon (nieodm.) – Har-Magedon [hebr. "przeklęta wojna", "góra klęski"] ¡rmÒzomai – despondēre – zaręczyć, zaślubić ¡rmÒj,-oà Ð – compages,-is f. – złączenie, spojenie ¢rnšomai – negare, denegare – zaprzeczać, wypierać się; zapierać się 'Arn… Ð – Arni m. (nieodm.); Arni (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "szybki"] ¢rn…on,-ou tÒ – agnus,-i m. – baranek, jagnię ¢rotri£w – arare – orać ¥rotron,-ou tÒ – aratrum,-i n. – pług; radło, socha ¡rpag»,-Áj ¹ – rapina,-ae f. – zdobycz, łup

- 31 - Piotr Wietrzykowski

¡rpagmÒj,-oà Ð – rapina,-ae f. – zobycz, łup; porywanie, rabowanie ¡rp£zw – rapěre, diripěre – rabować, porwać, uprowadzić ¤rpax,-agoj Ð – rapax,-acis m.; raptor,-oris m. – rabuś, grabieżca, po- rywacz ¢rrabèn,-înoj Ð – pignus,-oris n. – poręka, zadatek, zastaw ¥rrhtoj,-on – arcanus, 3 – tajemniczy; niewysłowiony, niewytłumaczalny ¥rrwstoj,-on – aeger, 3; aegrotus, 3; imbecillis,-e; infirmus, 3; lan- guidus, 3 – słaby, chory ¢rsenoko…thj,-ou Ð – masculorum concubitor,-oris m. – pederasta, homoseksualista ¥rshn,-en – masculus, ...-um – męski, samczy; mężczyzna 'Artem©j,-© Ð – Artemas,-ae m. – Artemas (osoba zaprzyjaźniona z Pawłem) [gr. "cały", "zdrowy"] ”Artemij,-idoj ¹ – Diana,-ae f. – Artemida (grecka bogini, której głów- nym ośrodkiem kultu w Anatolii był Efez ze świątynią zaliczaną do siedmiu cudów. W Efezie była czzona jako "Wielka Matka" natury i płodno- ści) ¢rtšmwn,-wnoj Ð – artemon,-onis m. – żagiel na mniejszym maszcie ¥rti – nunc – właśnie, w tej chwili właśnie, dopiero co, zaraz ¢p' ¥rti – amodo – odtąd, od tego czasu ¢rtigšnnhtoj,-on – modo genitus, 3 – dopiero co zrodzony ¥rtioj, 3 – perfectus, 3 – odpowiedni, właściwy, doskonały ¥rtoj,-ou Ð – panis,-is m. – chleb, bochenek chleba ¢rtÚw – condire – przyprawiać, dodawać przypraw 'Arfax£d – Arphaxad m. (nieodm.) – Arfaksad (postać z genealogii Jezu- sa) [hebr. "piękny wieszcz"] ¢rc£ggeloj,-ou Ð – archangelus,-i m. – archanioł ¢rca‹oj, 3 – 1. antiquus, 3; vetus,-eris – stary, starożytny; 2. prior,-ius; originalis,-e – pierwotny, początkowy, starodawny 'Arcšlaoj,-ou Ð – Archelaus,-i m. – Archalaos (syn Heroda I, etnarcha Judei, Idumei i Samarii) [gr. "książę ludu"] ¢rc»,-©j ¹ – 1. initium,-ii n.; principium,-ii n.; exordium,-ii n.; in- choatio,-onis f. – początek, rozpoczęcie; 2. principatus,-us m.; prin- cipes,-um m. pl. – władza, pierwszeństwo; 3. magistratus,-us m. – urząd, stanowisko

- 32 - Piotr Wietrzykowski

¢rchgÒj,-oà Ð – 1. auctor,-oris m. – założyciel, sprawca; 2. princeps,- ipis m. – główny wódz, przywódca ¢rcieratikÒj,-Òn – sacerdotalis,-e – arcykapłański ¢rciereÚj,-šwj Ð – princeps,-ipis m.; sacerdotum; summus sacerdos,-otis m.; pontifex,-icis m. – arcykapłan ¢rcipo…mhn,-enoj Ð – princeps,-ipis m. pastorum – naczelny pasterz, ar- cypasterz ”Arcippoj,-ou Ð – Archippus,-i m. – Archip (imię chrześcijanina w Kolo- sach) [gr. "przywódca konnicy"] ¢rcisun£gwgoj,-ou Ð – arcisynagogus,-i m. – naczelnik, przełożony synagogi ¢rcitšktwn,-onoj Ð – architectus,-i m. – architekt, budowniczy ¢rcitelènhj,-ou Ð – princeps,-ipis m. publicanorum – główny poborca ceł; przełożony celników ¢rcitr…klinoj,-ou Ð – architriclinus,-i m. – przewodniczący uczty, mistrz ceremonii ¥rcw – principari, regěre – rządzić, kierować, królować ¥rcomai – incipěre, coepisse – zaczynać ¥rcwn,-ontoj Ð – princeps,-ipis m.; magistratus,-us m. – władca, ksią- żę, rządca, dowódca, urzędnik ¢rèmata,-wn t£ – aromata,-orum n. pl. – aromatyczne zapachy, korze- nie, olejki, wonności ¢s£leutoj,-on – immobilis,-e – nieruchomy, stały, niewzruszony, niemoż- liwy do ruszenia 'As£f Ð – Asaf m. (nieodm.) – Asa (postać z genealogii Jezusa) ¥sbestoj,-on – inextinguibilis,-e – nieugaszony, nie gasnący ¢sšbeia,-aj ¹ – impietas,-atis f. – bezbożność ¢sebšw – impie agěre – być bezbożnym, postępować w sposób bezbożny ¢seb»j,-šj – impius, 3 – bezbożny, świętokradzki ¢sšlgeia,-aj ¹ – 1. impudicitia,-ae f. – rozwiązłość, bezwstyd, wyuzdanie; 2. luxuria,-ae f. – zuchwałość, pycha, przepych ¥shmoj,-on – ignotus, 3 – nieznany, nieznaczny, mało znaczący 'As»r Ð – Aser m. (nieodm.) – Aser (syn Jakuba, protoplasta jednego z pokoleń izraelskich) [hebr. "wesoły", "szczęśliwy"] ¢sqšneia,-aj ¹ – infirmitas,-atis f. – słabość, niemoc, choroba, osłabienie

- 33 - Piotr Wietrzykowski

¢sqenšw – infirmari; infirmum esse; languēre; languidum esse – być słabym, chorować ¢sqšnhma,-atoj tÒ – imbecillitas,-atis f. – słabość, niemoc, dolegliwość ¢sqen»j,-šj – infirmus, 3; aeger, 3 – słaby, bezsilny, chorowity 'As…a,-aj ¹ – Asia,-ae f. – Azja (tu: nazwa rzymskiej prowincji, obejmują- cej zachodnią część Azji Mniejszej) [gr. "błotnista"] 'AsianÒj,-oà Ð – Asianus,-i m. – Azjata (mieszkaniec rzymskiej prowincji Azji) 'Asi£rchj,-ou Ð – Asiae princeps,-ipis m. – azjarcha (urzędujący kapłan dbający o kult rzymskich cezarów w Azji Mniejszej) ¢sit…a,-aj ¹ – ieiunatio,-onis f. – post, powstrzymywanie się od pokarmu ¥sitoj,-on – ieiunus, 3 – poszczący, na czczo ¢skšw – studēre – ćwiczyć, usilnie starać się ¢skÒj,-oà Ð – uter, utris m. – worek skórzany, bukłak ¢smšnwj – libenter – chętnie, z radością ¥sofoj,-on – insipiens,-entis – niemądry, głupi ¢sp£zomai – salutare – witać życzliwie, pozdrawiać; 2. valedicěre – że- gnać ¢spasmÒj,-oà Ð – salutatio,-onis f. – powitanie, pozdrowienie ¥spiloj,-on – immaculatus, 3; sine macula; incontaminatus, 3 – bez skazy, niepokalany ¢sp…j,-…doj ¹ – aspis,-idis f. – żmija, egipska kobra ¥spondoj,-on – sine pace; absque foeděre – bez regularnego zawieszenia broni ¢ss£rion,-ou tÒ – as, assis n.; dipondium,-ii n. – as (mała rzymska moneta z brązu o wartości 1/16 denara) 'Ass£rwn,-wnoj Ð – Assaron,-onis m. – Assaron (Saron) - (równina nadmorska między Jafą a Cezareą) [hebr. "pobliże morza"] ¥sson – propius – bliżej ’Assoj,-ou ¹ – Assus,-i f. – Assos (nadmorskie miasto w rzymskiej prowincji Azja) ¢statšw – instabilem esse – być niestabilnym, nie mieć stałego miejsca pobytu ¢ste‹oj, 3 – gratus, 3; elegans,-antis – miły, kulturalny, elegancki

- 34 - Piotr Wietrzykowski

¢st»r,-šroj tÒ – stella,-ae f.; sidus,-ěris n. – gwiazda; też: planeta, me- teor, kometa ¢st»riktoj,-on – instabilis,-e – niestały, nie posiadający spokoju, nie utwierdzony ¥storgoj,-on – sine affectione – pozbawiony naturalnych uczuć miłości, nielub ¢stocšw – aberrare, exciděre a, circa – chybić celu, zboczyć, nie mieć powodzenia w czymś ¢strap»,-Áj ¹ – fulgur,-uris m. – błyskawica ¢str£ptw – coruscare, fulgēre – miotać błyskawice, błyskać, błyszczeć, migotać ¥stron,-ou tÒ – stella,-ae f.; sidus,-ěris n. – gwiazda; konstelacja, gwiaz- dozbiór 'AsÚgkritoj,-ou Ð – Asyncritus,-i m. – Asynkryt (imię jakiegoś chrześci- janina) [gr. "niezrównany", "ponad innych"] ¢sÚmfwnoj,-on – non consentiens,-entis – nieharmonijny, niezgodny ¢sÚnetoj,-on – insipiens,-entis; imprudens,-entis; sine intellectu – pozbawiony rozumu, nierozumny, niepojętny ¢sÚnqetoj,-on – incompositus, 3 – niezłożony, prosty, pojedynczy; niezgodny ¢sf£leia,-aj ¹ – 1. veritas,-atis f. – pewność, prawdziwe przekonanie; 2. diligentia,-ae f. – pilność, staranność; 3. securitas,-atis f. – bezpie- czeństwo, zabezpieczenie ¢sfal»j,-šj – certus, 3; tutus, 3; necessarius, 3 – pewny, niezawodny, bezpieczny ¢sfal…zomai – custodire, munire, stringěre – zabezpieczyć, umocnić, obwarować ¢sfalîj – caute, certissime, diligenter – bezpiecznie, pewnie, starannie ¢schmonšw – turpem vidēri; ambitiosum esse – zachowywać się nie- przyzwoicie, niewłaściwie ¢schmosÚnh,-hj ¹ – turpitudo,-inis f. – brzydota, nieprzyzwoitość, spro- śność ¢sc»mwn,-on; -onoj – inhonestus, 3 – szpetny, brzydki, nieprzyzwoity, ha- niebny ¢swt…a,-aj ¹ – luxuria,-ae f. – rozrzutność, rozwiązłość, rozpasanie ¢sètwj – luxuriose – rozrzutnie, rozpustnie, rozwięźle

- 35 - Piotr Wietrzykowski

¢taktšw – inquietum esse – zaniedbywać obowiązki; lenić się ¥taktoj,-on – inquietus, 3 – niezdyscyplinowany, nieuporządkowany ¢t£ktwj – inordinate; inquiete – nieregularnie, bezładnie, wbrew po- rządkowi ¤te – ut, sicut – jak, jakby, niby ¥teknoj,-on – sine liberis; sine filiis – bezdzietny ¢ten…zw – intuēri, intenděre in – patrzeć uporczywie, wlepić oczy, przypa- trywać się uważnie ¥ter z gen. – sine z abl. – bez ¢tim£zw – contumeliis offenděre; exhonorare; inhonorare – nie mieć w poszanowaniu, cenić nisko, przynieść komuś hańbę ¢tim…a,-aj ¹ – contumelia,-ae f.; ignobilitas,-atis f.; ignominia,-ae f. – zniesławienie, zniewaga, ubliżenie, hańba ¥timoj,-on – sine honore; ignobilis,-e – zniesławiony, pogardzony ¢timÒw – contumeliis afficěre – poniżać, pohańbić ¢tm…j,-…doj ¹ – vapor,-oris m. – para wodna ¥tomon,-ou tÒ – momentum,-i n. – moment, chwila ¥topon,-ou tÒ – crimen,-inis n.; malum,-i n. – niegodziwy czyn, zło, grzech ¥topoj,-on – importunus, 3 – nienaturalny, niewłaściwy 'Att£leia,-aj ¹ – Attalia,-ae f. – Attalia (miasto portowe w Pamfilii) [hebr. "Jehowa uciska"] aÙg£zw – fulgēre – lśnić, błyszczeć aÙg»,-Áj ¹ – lux,-cis f. – blask, światło; brzask, świt AÙgoàstoj,-ou Ð – Augustus,-i m. – August (tytuł Oktawiana, cesarza Rzymu) [łac. "czcigodny", "wzniosły"] aÙq£dhj,-ej – superbus, 3; sibi placens,-entis – zarozumiały, samo- chwalczy, zadufany aÙqa…retoj,-on – voluntarius, 3; sua voluntate – dobrowolny, z własnej woli aÙqentšw – dominari – mieć władzę nad kimś, dominować, być samowol- nym aÙlšw – caněre, cantare – śpiewać aÙl»,-Áj – 1. atrium,-ii n. – dziedziniec, podwórze; pałac, dwór; 2. ovile,- is n. – zagroda dla bydła, owiec

- 36 - Piotr Wietrzykowski aÙlht»j,-oà Ð – tibicen,-inis m.; tibi‚ canens,-entis m. – fletnista, flecista aÙl…zomai – manēre, morari – przebywać, przemieszkiwać pod gołym niebem aÙlÒj,-oà Ð – tibia,-ae f. – aulos, flet, fujarka aÙx£nw (aÜxw) – augēre, incrementum – dare powiększać, pomnażać ...-£nomai (pass.) – crescěre – rosnąć, wzrastać aÜxhsij,-ewj ¹ – augmentum,-i n. – wzrost, pomnażanie się aÜrion – crastinum, cras, altera die – nazajutrz aÙsthrÒj, 3 – austerus, 3 – surowy, rygorystyczny, wymagający aÙt£rkeia,-aj ¹ – sufficientia,-ae f. – samowystarczalność aÙt£rkhj,-ej – sufficiens,-entis – samowystarczalny aÙt…ka – statim – natychmiast aÙtokat£kritoj,-on – proprio iudicio condemnatus, 3 – potępiony przez samego siebie aÙtÒmatoj,-on – ultro – samorzutny, samoczynny, działajacy z własnej ini- cjatywy aÙtÒpthj,-ou Ð – qui ipse vidit – naoczny świadek aÙtÒj, 3 – ipse, ipsa, ipsum – on sam, on właśnie aÙtoà – 1. hic – tu, tutaj; 2. ibi – tam aÙtÒfwroj,-on – manifesto deprehensus, 3 – (przyłapany) na gorącym uczynku aÙtÒceir,-roj – suis manibus – własnoręczny aÙcšw – exaltare, exsultare – chlubić się, przechwalać się aÙcmhrÒj, 3 – caliginosus, 3 – ciemny, ponury, zacieniony afairšw – auferre, amputare – odebrać, oddzielić, odłączyć, odciąć ¢fan»j,-šj – invisibilis,-e – niewidzialny ¢fan…zw – demoliri, exterminare – zniszczyć, zgładzić, zburzyć; zamazy- wać, zakrywać ...-…zomai – disperdi – znikać, przepadać ¢fanismÒj,-oà Ð – interitus,-us m. – zagłada, zniszczenie; zniknięcie, przepadnięcie ¥fantoj ™g…neto – evanuit – zniknąć, stać się niewidocznym ¢fedrèn,-înoj – secessus,-us m. – ustęp, wychodek

- 37 - Piotr Wietrzykowski

¢feid…a,-aj ¹ – non parcitas,-atis f. – surowe traktowanie ¢felÒthj,-htoj ¹ – simplicitas,-atis f. – prostota ¥fesij,-ewj ¹ – remissio,-onis f. – uwolnienie, odpuszczenie ¤f»,-Áj ¹ – iunctura,-ae f. – spojenie, związanie ¢fqars…a,-aj ¹ – incorruptio,-onis f.; incorruptela,-ae f. – nieznisz- czalność, nieśmiertelność ¥fqartoj,-on – incorruptibilis,-e; incorruptus, 3 – niezniszczalny, nie- śmiertelny ¢fqon…a,-aj ¹ – integritas,-atis f. – tu: usłużność, życzliwość ¢fqor…a,-aj ¹ – integritas,-atis f. – niezniszczona całość; nieskażenie, wolność od zepsucia ¢f…hmi – 1. dimittěre; remittěre – odpuścić, rozgrzeszyć; 2. relinquěre, dimittěre, omittěre – pozostawić, zrzec się; 3. siněre, emittěre, ad- mittěre, permittěre, remittěre, intermittěre – pozwolić, dopuścić, uwolnić ¢fiknšomai – divulgari – stawać się znanym, rozpowszechnionym ¢fikÒmhn – p. *przybywam ¢fil£gaqoj,-on – sine benignitate – nie miłujący dobra ¢fil£rguroj,-on – non cupidus, 3; sine avaritia – nie przywiązany do pieniędzy, niezachłanny ¥fixij,-ewj ¹ – discessio,-onis f. – wyjazd ¢f…xomai – p. *przybywam ¢f…sthmi – avertěre – buntować, bałamucić ¢f…stamai – disceděre, receděre – odsunąć się, cofnąć się, stanąć na uboczu ¥fnw – repente, subito – nagle ¢fÒbwj – sine timore – bez strachu ¢fomoiÒw – assimilari – upodobnić się, czynić podobnym ¢for£w – vidēre, aspicěre – widzieć, oglądać, ujrzeć, spogladać z daleka ¢for…zw – segregare, separare – odgraniczyć, oddzielić, wyłączać ¢form»,-Áj ¹ – occasio,-onis f. – okazja, pobudka, bodziec, pretekst ¢fr…zw – spumare – pienić się ¢frÒj,-oà Ð – spuma,-ae f. – piana, spieniona ślina ¢frosÚnh,-hj ¹ – insipientia,-ae f.; stultitia,-ae f. – szaleństwo, bez- myślność, lekkomyślność - 38 - Piotr Wietrzykowski

¥frwn,-on; -onoj – insipiens,-entis; imprudens,-entis; stultus, 3 – bezmyślny, lekkomyślny, głupi ¢fupnÒw – obdormire – zasypiać ¢fusteršw – fraudare – powstrzymać, opóźniać, odwlekać ¥fwnoj,-on – sine voce; mutus, 3 – niemy, niezdolny do mówienia 'Ac£z, Ð – Achaz m. (nieodm.) – Achaz (król Judei wymieniony w genealogii Jezusa) [hebr. "porywający", "wieszcz"] 'Acaΐa,-aj ¹ – Achaia,-ae f. – Achaja (tu: rzymska prowincja utworzona w 146 r. pne, obejmująca Peloponez, Attykę i Beocję) [gr. "miejsce boleści i żałoby"] 'AcaϊkÒj,-oà Ð – Achaicus,-i m. – Achaik (chrześcijanin z Koryntu) [gr. "żałosny"] ¢c£ristoj,-on – ingratus, 3 – niewdzięczny ¢ceiropo…htoj,-on – non manu factus, 3 – nie zrobiony rękami (ludzkimi) 'Ac…m, Ð – Achim m. (nieodm.) – Achim (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "ujeżdżacz"] ¢clÚj,-Úoj ¹ – caligo,-inis f. – mgła, zaciemnienie ¢creiÒomai – inutilem fieri – stawać się nieużytecznym, bezużytecznym; zdeprawować się ¢cre‹oj,-on – inutilis,-e – nieużyteczny, bezużyteczny, bezwartościowy ¥crhstoj,-on – inutilis,-e – nieużyteczny, bezużyteczny, bezwartościowy ¥cri – usque ad, in; donec – aż do ¥curon,-ou tÒ – paleae,-arum f. pl. – plewy, otręby ¢yeud»j,-šj – qui non mentitur – prawdomówny, niekłamliwy; nie zwo- dzący ¥yinqoj,-ou ¹ – Absinthius,-ii f. – piołun ¥yucoj,-on – quae sine anima sunt – byty nie posiadające duszy

- 39 - Piotr Wietrzykowski

B£al Ð – Baal m. (nieodm.) – Baal (imię semickiego bóstwa) [hebr. "pan", "władca", "mocarz", "właściciel"] Babulèn,-înoj ¹ – Babylon,-onis f. – Babilon [hebr. "zamieszanie"] baqmÒj,-oà Ð – gradus,-us m. – stopień b£qoj,-ouj tÒ – altitudo,-inis f.; altum,-i n.; profundum,-i n. – głębo- kość, głębia baqÚnw – foděre in altum – kopać w głąb, pogłębiać, głęboko osadzać baqÚj,-e‹a,-Ú – 1. altus, 3 – głęboki; 2. gravis,-e – poważny, mądry t£ baqe‹a,-wn – altitudines,-um f.pl. – głębokości Ôrqou baqšwj – valde diluculo – bardzo wcześnie rano ba…nw – vaděre, ire – iść, kroczyć; przybywać, dochodzić; wsiadać; nawie- dzać b£ϊon,-ou tÒ – ramus,-i m. – zielona gałąź, liść palmy Bala£m Ð – Balaam m. (nieodm.) – Balaam (imię czarownika) [hebr. "niszczyciel narodu"] Bal£k Ð – Balac m. (nieodm.); Balak (imię króla Moabitów) [hebr. "wy- chwalacz", "który niszczy pola"] ball£ntion,-ou tÒ – sacculus,-i m. – sakiewka, woreczek, mieszek b£llw – mittěre, proicěre, iactare, iacěre – rzucać, wrzucać; wlewać bapt…zw – baptizare – zanurzać, chrzcić b£ptisma,-atoj tÒ – baptismus,-i m.; baptismum,-i n.; baptisma,-atis n. – chrzest, zanurzenie w wodzie baptismÒj,-oà Ð – baptismus,-i m.; baptisma,-atis n. – chrzest, zanurzenie w wodzie baptist»j,-oà Ð – baptista,-ae m. – chrzciciel b£ptw – aspergěre, intingěre – zanurzać, moczyć; farbować Barabb©j,-© Ð – Barabas,-ae m. – Barabasz (1. złoczyńca więziony za zabójstwo; 2. pewien chrześcijanin: Dz 15, 22) [hebr. "syn ojca"] Bar£k Ð – Barac (nieodm.) – Barak (wódz izraelski) [hebr. "błyskawica", "błyszczący miecz"]

- 40 - Piotr Wietrzykowski

Barac…aj,-ou Ð – Barachias,-ae m. – Barachiasz (ojciec Zachariasza za- mordowanego w świątyni) [hebr. "któremu błogosławi Jehowa", "błogo- sławieństwo Pańskie"] b£rbaroj, 3 – barbarus, 3 – barbarzyński, nie grecki, obcy baršw – gravari – ciążyć, obciążać baršwj – graviter – ciężko, z trudnością Barqoloma‹oj,-ou Ð – Bartholomaeus,-i m. – Bartłomiej (jeden z dwunastu apostołów) [hebr. "syn Tolmaja", "syn wojownika"] Barihsoàj,-oà Ð – Bariesu,-us m. – Bar-Jezus (imę pewnego fałszywego proroka) [hebr. "syn Jezusa", "syn złośliwości"] Bariwn©(j),-© Ð – Bar Iona m. – Bar-Jona (patronimikon Szymona Pio- tra) [hebr. "syn Jony"] Barnab©j,-© Ð – Barnabas,-ae m. – Barnaba (towarzysz podróży Pawła) [hebr. "syn pociechy"] b£roj,-ouj tÒ – onus,-ěris n.; pondus,-ěris n. – ciężar, ładunek, brze- mię; ogrom Barsab©j,-© Ð – Barsabas,-ae m. – Barsaba (1. patronimikon Józefa z przydomkiem Justus: Dz 1, 23; 2. patronimikon Judy: Dz 15, 22) [hebr. "syn wywyższonego", "syn szabatu", "syn przysięgi"] Bartimańo|./oz Ś Bartimaeus,-i m.; Bartymeusz (imię pewnego niewidome- go) [hebr. "syn smutku"] Bartima‹oj,-ou Ð – Bartimaeus,-i m. – Bartymeusz (imię pewnego nie- widomego) barÚnw – onerari – obciążać, przygniatać baràj,-e‹a,-Ú – 1. gravis,-e – ciężki, ważny; 2. rapax,-acis – uciążliwy, gnębiący, przykry, surowy barÚtimoj,-on – pretiosus, 3 – bardzo drogi, bardzo cenny basan…zw – cruciare, torquēre – torturować, dręczyć ...-…zomai (pass.) – iactari, laborare – być nękanym, być dręczonym przez chorobę basanismÒj,-oà Ð – cruciatus,-us m.; tormentum,-i n. – tortura, mę- czarnia, udręka, katusze basanist»j,-oà Ð – tortor,-oris m. – oprawca, kat, dozorca węzienny b£sanoj,-ou ¹ – tormentum,-i n. – kamień probierczy; męczarnia, tortura basile…a,-aj ¹ – regnum,-i n. – królestwo bas…leia,-wn t£ – domus,-us f. regum – pałac królewski

- 41 - Piotr Wietrzykowski bas…leioj,-on – regalis,-e – królewski basileÚj,-šwj Ð – rex,-gis m. – król basileÚw – regnare – królować basilikÒj, 3 – regius, 3; regalis,-e – królewski basil…skoj,-ou Ð – regulus,-i m. – król, król małego królestwa bas…lissa,-hj ¹ – regina,-ae f. – królowa b£sij,-ewj ¹ – basis,-is f. – stopa, noga; podstawa, piedestał baska…nw – fascinare – zaczarować, rzucić urok bast£zw – 1. portare, baiulare – nosić; 2. sustinēre – trzymać, pod- trzymywać; 3. tollěre – podnosić, wznosić b£toj,-ou ¹ – batus,-i m. – jeżyna, krzak ciernisty b£toj,-ou Ð – cadus,-i m. – dzban gliniany, kadź, beczka (miara ok. 36 l.) b£tracoj,-ou Ð – rana,-ae f. – żaba battalogšw – multum loqui – dużo gadać powtarzając, jąkać się; paplać bdšlugma,-atoj tÒ – abominatio,-onis f. – przedmiot wstrętu, odrazy; od- raza, wstręt bdeluktÒj, 3 – abominatus, 3 – odrażający, wstrętny, ohydny bdelÚssomai – abominari, exsecrari – czuć wstręt; wywoływać obrzydze- nie bšbaioj, 3 – firmus, 3; confirmatus, 3; certus, 3 – stały, mocny, pewny, niezawodny bebaiÒw – confirmare, stabilire – utrwalać, umacniać; potwierdzać beba…wsij,-ewj ¹ – confirmatio,-onis f. – umocnienie, potwierdzenie bšbhloj,-on – profanus, 3; contaminatus, 3; ineptus, 3 – nie poświę- cony, nieczysty, nie wtajemniczony, laicki, bezbożny bebhlÒw – violare – profanować, kalać, bezcześcić bšbhka p. *idę bšblafa p. *szkodzę bšblhka p. *rzucam bšbrwka p. *jem BeelzeboÚl, Ð – Beelzebub m. (nieodm.) – Belzebub (imię fenickiego bó- stwa; w NT imię księcia demonów) [hebr. "pan wywyższony", "Baal książę", "pan much"]

- 42 - Piotr Wietrzykowski

Beli£r Ð – Beliar m. (nieodm.) – Beliar (imię szatana) [hebr. "ten, który nic nie znaczy", "nieużyteczność", "zniszczenie"] belÒnh,-hj ¹ – acus,-us f. – igła bšloj,-ouj tÒ – telum,-i n. – pocisk, strzała belt…wn – melius – lepiej Beniam(e)…n. Ś Beniamin m. (nieodm.) – Beniamin (syn Jakuba, protoplasta jednego z pokoleń Izraela) [hebr. "syn po prawicy", "ukochany", "syn szczęścia") Bern…kh,-hj ¹ – Bernice,-es f. – Berenika (córka Agryppy I i siostra Agryppy II) [gr. "trudne zwycięstwo"] Bšroia,-aj ¹ – Beroea,-ae f. – Berea (miasto w Macedonii, dzisiejsza Werria) Beroia‹oj, 3 – Beroeensis,-e – pochodzący z Berei, mieszkaniec Berei Beèr Ð – Beor (Bosor) m. (nieodm.) – Beor (ojciec Balaama) [hebr. "pochodnia", "podpalacz"] Bhqabar£,-Áj ¹ – Bethabara,-ae f. – Betabara p. Bhqan…a Bhqan…a,-aj ¹ – Bethania,-ae f. – Betania (1. miasteczko w pobliżu Jero- zolimy; 2. miejscowość na wsch. brzegu Jordanu, gdzie chrzcił Jan) [hebr. "dom ubogiego", "dom Ananiasza", "dom daktyli"] Bhqesd£, ¹ – Bethesda f. (nieodm.) – Betesda (nazwa sadzawki w Jerozo- limie) [hebr. "dom łaski i miłosierdzia"] Bhqlšem, ¹ – Bethlehem f. (nieodm.) – Betlejem (miasto w Judei, 7 km na południe od Jerozolimy) [hebr. "dom chleba"] Bhqsaϊd£(n) ¹ – (nieodm.) Bethsaida,-ae f. – Betsaida (1. miejscowość w Galilei, na północ od Jeziora Genezaret; 2. nazwa sadzawki w Jerozoli- mie) [hebr. "dom ryb", "dom myśliwski"] Bhqfag», ¹ – Bethphage f. (nieodm.) – Betfage (miejscowość w pobliżu Jerozolimy) [hebr. "dom fig"] bÁma,-atoj tÒ – 1. tribunal,-alis n. – wzniesienie, trybuna, krzesło sę- dziowskie; 2. passus,-us m. – krok; stopa jako miara długości (ok. 30 cm.) b»rulloj,-ou Ð, ¹ – beryllus,-i f. – beryl (zielony kamień szlachetny) b…a,-aj ¹ – vis f. – siła, moc, potęga; przemoc, gwałt bi£zomai – (pass.) vim pati – znosić przemoc; 2. (med.) vim facěre in – działać gwałtem, używać przemocy b…aioj, 3 – vehemens,-entis – gwałtowny

- 43 - Piotr Wietrzykowski biast»j,-oà Ð – violentus,-i m. – gwałtownik bibliar…dion,-ou tÒ – liber,-bri m.; libellus,-i m. – książeczka bibl…on,-ou tÒ – liber,-bri m.; libellus, -i m. – książeczka, książka b…bloj,-ou Ð – liber,-bri m.; – zwój, księga, książka bibrèskw – manducare – zjadać, jeść, pożerać Biqun…a,-aj ¹ – Bithynia,-ae f. – Bitynia (północna kraina Azji Mniejszej) [gr. "przykre dążenie"] b…oj,-ou Ð – 1. vita,-ae f. – życie, sposób życia; 2. victus,-us m. – pokarm; 3. substantia,-ae f. – środki do życia, majątek biÒw – vivěre – żyć, pędzić życie b…wsij,-ewj ¹ – vita,-ae f. – życie, sposób życia biwtikÒj, 3 – huius vitae; saecularis,-e – życiowy, potoczny, tego (ziem- skiego) życia blaberÒj, 3 – nocivus, 3 – szkodliwy bl£ptw – nocēre – szkodzić blast£nw (blast£w) – frondēre, germinare – wypuszczać pąki, zazielenić się, kiełkować; crescěre dare – wydawać plon, rodzić Bl£stoj,-ou Ð – Blastus,-i m. – Blast (imię urzędnika Heroda Agryppy I) [gr. "zielona gałązka"] blasfhmšw – blasphemare – przeklinać, bluźnić; lżyć, spotwarzać, ubliżać blasfhm…a,-aj ¹ – blasphemia,-ae f. – bluźnierstwo, potwarz, oszczerstwo, znieważenie, obelga bl£sfhmoj,-on – blasphemus, 3; exsecrabilis,-e – bluźnierczy, przekli- nający blšmma,-atoj tÒ – aspectus,-us m. – spojrzenie, wzrok blšpw – vidēre, aspicěre, respicěre – spojrzeć, spoglądać, widzieć, pa- trzeć blšpomai – 1. apparēre – ukazać się, pokazać się; 2. cavēre – strzec się Boanhrgšj oƒ – Boanerges m.pl. (nieodm.) – Boanerges [aram.; "Syno- wie Gromu"] bo£w – clamare, exclamare, acclamare – wołać głośno, krzyczeć BÒej (BÒoz, BÒoj) Ð – Booz m. (nieodm.) – Booz (postać z genealogii Je- zusa) [hebr. "waleczność, prędkość"] bo»,-Áj ¹ – clamor,-oris m. – głośny krzyk, wołanie bo»qeia,-aj ¹ – adiutorium,-ii n.; auxilium,-ii n. – pomoc

- 44 - Piotr Wietrzykowski bohqšw – adiuvare, auxiliari – pomagać, przychodzić z pomocą bohqÒj,-on – adiutor,-oris m. – biegnący na pomoc, pomocnik bÒqroj (bÒqunoj),-ou Ð – fověa,-ae f. – jama, dół bol»,-Áj ¹ – iactus,-us m. – rzut, rzucanie bol…zw – summittěre bolidem – sondować dno, rzucić sondę BÒoj, BÒoz – p. BÒej bÒrboroj,-ou Ð – lutum,-i n. – błoto, brud, szlam Borr©j,-© Ð – Aquilo,-onis m. – Boreasz, północny wiatr; północ bÒskw – pascěre – paść, wypasać; hodować BosÒr, Ð – Bosor m. (nieodm.) – Bosor (ojciec Balaama) [hebr. "winobra- nie"] bot£nh,-hj – herba,-ae f. – ziele, trawa, roślina bÒtruj,-uoj Ð – botrus,-i m. – kiść winogron, grono bouleÚomai – cogitare – zastanawiać się, rozważać bouleut»j,-oà Ð – decurio,-onis m. – radny, członek rady boul»,-Áj ¹ – 1. consilium,-ii n. – rada, zamysł, zamiar, plan; 2. voluntas,-atis f. – chęć, wola, decyzja boÚlhma,-atoj tÒ – voluntas,-atis f. – wola, zgoda boÚlomai – velle – chcieć, pragnąć, zamierzać, życzyć sobie bounÒj,-oà Ð – collis,-is m. – wzgórze, pagórek boàj, boÒj Ð, ¹ – bos, bovis m.f. – byk, wół, krowa brabe‹on,-ou tÒ – bravium,-ii n. – nagroda na igrzyskach brabeÚw – exsultare – rozstrzygać, decydować, kierować, rządzić bradÚnw – tardare – opóźniać, spowalniać, zwlekać braduplošw – tarde navigare – żeglować powoli bradÚj,-e‹a,-Ú – tardus, 3 – powolny, opóźniający; tępy, leniwy bradÚthj,-htoj ¹ – tarditas,-atis f. – ociążałość, powolność brac…wn,-onoj Ð – brachium,-ii n. – ramię, bark bracÚj,-e‹a,-Ú – brevis,-e – krótki, mały bracÚ – ad breve, (post) pusillum, modicum, modico, paulomi- nus – krótko, nieco; na krótko; nieco dalej bršfoj,-ouj tÒ – infans,-antis m.f. – noworodek, niemowlę bršcw – pluěre, rigare – zrosić, zwilżać; zesłać deszcz

- 45 - Piotr Wietrzykowski bront»,-Áj ¹ – tonitruum,-i n. – grzmot, piorun broc»,-Áj ¹ – pluvia,-ae f. – deszcz brÒcoj,-ou Ð – laqueus,-i m. – pętla, sidła brugmÒj,-oà Ð – stridor,-oris m. – zgrzyt, zgrzytanie, szczękanie brÚcw – stridēre – zgrzytać brÚw – emanare – być przepełnionym, wylewać się, tryskać brîma,-atoj tÒ – esca,-ae f.; cibus,-i m. – pokarm, żywność brèsimoj,-on – quod manducatur – co nadaje się do jedzenia; pokarm brîsij,-ewj ¹ – 1. esca,-ae f.; cibus,-i m. – pokarm, jedzenie; 2. aerugo,-inis f. – rdza buq…zw – mergěre – zatopić, pogrążyć buqÒj-oà Ð – profundum,-i n. maris – głębia morska, toń burseÚj,-šwj Ð – coriarius,-ii m. – garbarz bÚssinoj, 3 – byssinus, 3 – lniany bÚssoj,-ou ¹ – byssus,-i f. – wyborowe płótno lniane, len bwmÒj,-oà Ð – ara,-ae f. – ołtarz

Gabbaq£ – Gabbatha (nieodm.) – Gabbata (miejsce w Jerozolimie) [hebr. "wyżyna", "wyższy bruk"] Gabri»l Ð – Gabriel m. (nieodm.) – Gabriel (imię własne archanioła) [hebr. "człowiek Boży", "mąż Boży"] g£ggraina,-hj ¹ – cancer,-cri m. – gangrena, zgorzel; rak G£d Ð – Gad m. (nieodm.) – Gad (syn Jakuba, protoplasta jednego z poko- leń Izraelitów) [hebr. "szybki do sporu", widzący", "fortuna"] GadarhnÒj, 3 – Gadarenus,-i m. – Gadareńczyk (Gadara - miasteczko w Transjordanii); gadareński g£za,-hj ¹ – gaza,-ae f. – skarb, skarbiec (wyraz perski) G£za,-hj ¹ – Gaza,-ae f. – Gaza (miasto filistyńskie na płd-zach. od Pale- styny) [filist. "siła", "twierdza"] gazoful£kion,-ou tÒ – gazophylacium,-ii n. – skarbiec

- 46 - Piotr Wietrzykowski

G£ϊoj,-ou Ð – Gaius,-ii m. – Gajusz (imię paru postaci w NT) [gr. "czło- wiek ziemi"] g£la, g£laktoj tÒ – lac, lactis n. – mleko Gal£thj,-ou Ð – Galata,-ae m. – Galatyjczyk, mieszkaniec Galacji Galat…a,-aj ¹ – Galatia,-ae f. – Galacja (kraina w Małej Azji) [gr. "kraj opływający mlekiem"] GalatikÒj, 3 – Galaticus, 3 – galacki, należący do Galacji gal»nh,-hj ¹ – tranquilitas,-atis f. – cisza, spokój Galila…a,-aj ¹ – Galilaea,-ae f. – Galileja (północna kraina Palestyny) [hebr. "okręg", "powiat"] Galila‹oj, 3 – Galilaeus, 3 – galilejski; Galilejczyk Gall…a,-aj ¹ – Gallia,-ae f. – Galia (w NT: = Galacja) Gall…wn,-wnoj Ð – Gallio,-onis m. – Gallio (prokonsul Achai) [gr. "mlecz- ny"] Gamali»l Ð – Gamaliel m. (nieodm.) – Gamaliel (faryzeusz, uczony w Prawie) [hebr. "Bóg uczynił mi dobrze", "Bóg dobrze odwzajemnił"] gamšw (gam…zw, gam…skw) – uxorem ducěre; uxorem accipěre; cum uxore esse; nuběre; matrimonio iungěre – ożenić się, pojąć za żonę; wstępować w związek małżeński g£moj,-ou Ð – nuptiae,-arum f.pl.; con(n)ubium,-ii n. – zaślubiny, wesele, gody; sala weselna; małżeństwo g£r – nam – albowiem gast»r,-troj Ð – uterus,-i m.; venter,-tris m. – brzuch, łono Şn gastrî °cozsai praegnantes,-ium f. – będące w ciąży, brzemienne ge – partykuła akcentująca, wzmacniająca znaczenie wyrazu Gedeèn Ð – Gedeon m. (nieodm.) – Gedeon (izraelski bohater) [hebr. "bu- rzyciel", "niszczyciel"] gšgona – p. *staję się gšenna,-hj ¹ – gehenna,-ae f. – gehenna, Dolina Hinnon (hebr. ga- hinnon). W Izraelu śmietnisko stale spalanych odpadów. Symbol nieu- stannego cierpienia pozagrobowego Geqshman… – Gethsemani (nieodm.) – Getsemani (teren u stóp Góry Oliw- nej) [hebr. "prasa oliwy"] ge…twn,-onoj Ð, ¹ – vicinus,-i m.; vicina,-ae f. – sąsiad, sąsiadka gel£w – ridēre – śmiać się, wyśmiewć

- 47 - Piotr Wietrzykowski gšlwj,-wtoj Ð – risus,-us m. – śmiech, pośmiewisko gem…zw – implēre – napełniać gem…zomai – plenum esse – być pełnym, napełnionym gšmw – plenum esse – być pełnym, napełnionym gene£,-©j ¹ – generatio,-onis f.; natio,-onis f.; progenies,-ei f.; tem- pora,-um n.pl. – ród, pochodzenie, pokolenie, potomstwo; lud danego czasu genealogoÚmenoj – cuius generatio annumeratur in aliqua gente – który jest wpisany do rodowodu; mieć ustalony rodowód genealog…a,-aj ¹ – genealogia,-ae f. – rodowód, genealogia genšqlioj,-on – natali suo – urodzony genšsia,-…wn t£ – (dies) natalis – urodziny, obchód urodzin gšnesij,-ewj ¹ – generatio,-onis f.; nativitas,-atis f. – urodzenie, pochodzenia; rodowód genet»,-Áj ¹ – nativitas,-atis f. – urodzenie gšnhma,-atoj tÒ – genimen,-inis n.; generatio,-onis f.; incrementum,-i n. frugum – plon, produkt, owoc, płód genn£w – gigněre, parěre, generare – rodzić genn£omai (pass.) – nasci – rodzić się stawać się gšnnhma,-atoj tÒ – progenies,-ei f.; genimen,-inis n. – płód, twór, wy- twór, pomiot, plemię Gennhsaršt ¹ – Genesar(eth) f. (nieodm.) – Genezaret (region lub miej- scowość nad Jeziorem Tyberiadzkim) [hebr. "ogród książęcy"] gšnnhsij,-ewj ¹ – generatio,-onis f.; nativitas,-atis f. – narodzenie gennhtÒj, 3 – natus, 3 –zrodzony; spłodzony gšnoj,-ouj tÒ – genus,-ěris n.; natio,-onis f. – ród, plemię, potomstwo; gatunek, rodzaj GerashnÒj, 3 – Gerasenus,-i m. – Gerazeńczyk; gerazeński (od miasta Ge- raza) GerghshnÒj, 3 – Gergesenus,-i m. – Gergezeńczyk; gergezeński (od miasta Gergeza) gerous…a,-aj ¹ – seniores,-um m.pl. – rada starszych, starszyzna, senat, sanhedryn gšrwn,-ontoj Ð – senex,-is m. – starzec geÚomai – gustare – kosztować, próbować

- 48 - Piotr Wietrzykowski gewrgšomai – colěre – uprawiać rolę, pielęgnować geèrgion,-ou tÒ – agricultura,-ae f. – uprawa roli; rola, pole gewrgÒj,-oà Ð – agricola,-ae m.; colonus,-i m.; cultor,-oris m. – rolnik gÁ, gÁj ¹ – terra,-ae f. – ziemia, gleba, grunt; kraina; ląd, brzeg gÁraj, g»rwj (g»rouj) tÒ – senectus,-utis f.; senecta,-ae f. – starość, wiek starczy ghr£skw – senescěre – starzeć się g…nomai – fieri, esse – stawać się, rodzić się, powstawać, pojawiać się; być, istnieć m¾ g…noito – absit – oby to się nie stało ginèskw – cognoscěre, nosse, scire, agnoscěre, intellegěre, sentire – poznawać, dowiadywać się, wiedzieć, umieć, rozumieć oÙ ginèskein – ignorare, nescire – nie znać, nie wiedzieć gleàkoj,-ouj tÒ – mustum,-i m. – moszcz winny, nie sfermentowane wino glukÚj,-e‹a,-Ú – dulcis,-e – słodki glîssa,-hj ¹ – lingua,-ae f.; sermo,-onis m. – język, mowa, dialekt glwssÒkomon,-ou tÒ – loculus,-i m. – futerał, sakiewka gnafeÚj,-šwj Ð – fullo,-onis m. – folusznik, fabrykant płótna gn»sioj, 3 – germanus, 3; dilectus, 3 – naturalny, prawowity, prawdziwy, prawy; rodzimy, rodowity gn»sion,-ou tÒ – ingenium bonum – talent wrodzony, naturalny gnhs…wj – sincera affectione – autentycznie, szczerze, prawdziwie gnÒfoj,-ou Ð – turbo,-inis f. – ciemność spowodowana burzliwymi chmu- rami gnèmh,-hj ¹ – consilium,-ii n.; placitum,-i n.; sententia,-ae f. – zdanie, opinia, sentencja, maksyma; myśl, zamiar, zamysł gnwr…zw – notum facěre; ostenděre, cognoscěre – dać poznać, wyka- zać, zaznajomić, oznajmić, powiadomić gnwr…zomai – innotescěre, agnosci – zaznajomić się oÙ gnwr…zomai – ignorare – nie znać gnèrimoj,-on – notus, 3 – znajomy gnîsij,-ewj ¹ – scientia,-ae f.; notitia,-ae f.; cognitio,-onis f. – wiedza, znajomość, poznanie, dociekanie, badanie gnèsthj,-ou Ð – sciens,-entis m. – znawca

- 49 - Piotr Wietrzykowski gnwstÒj, 3 – notus, 3 – znany, wiadomy; znajomy goggÚzw – murmurare – szemrać, szeptać, mruczeć goggusmÒj,-oà Ð – murmur,-uris n.; murmuratio,-onis f. – szemranie, pomruk, narzekanie goggust»j,-oà Ð – murmurator,-oris m. – szemrający, stale narzekający gÒhj,-htoj Ð – seductor,-oris m. – oszust, zwodziciel Golgoq© ¹ – Golgotha,-ae f. – Golgota (nazwa wzniesienia w pobliżu Je- rozolimy) [hebr. "czaszka", "miejsce trupich głów"] GÒmorra,-aj ¹ (-wn t£) – Gomorra,-ae f. – Gomora (nazwa miasta znisz- czonego wraz z Sodomą) [hebr. "kraina snopów"] gÒmoj,-ou Ð – 1. onus,-ěris n. – ciężar, ładunek; 2. merces,-ědis f. – za- płata, wynagrodzenie gone‹j,-šwn oƒ – parentes,-ium m.pl. – rodzice gÒnu,-atoj tÒ – genu,-us n. – kolano gonupetšw – genua flectěre; genua poněre; genibus provolvěre – zgi- nać kolana; paść na kolana; przypaść komuś do kolan gr£mma,-atoj tÒ – littěra,-ae f. – litera, pismo gr£mmata,-wn t£ – cautio,-onis f. – pisemne zabezpieczenie, weksel grammateÚj,-šwj Ð – scriba,-ae m. – pisarz graptÒj, 3 – scriptus, 3 – napisany, wyryty gr£fw – scriběre – pisać, skrobać rylcem graf»,-Áj ¹ – scriptura,-ae f. – pismo, dokument, pisanie graèdhj,-ej – anilis,-e – babski grhgoršw – vigilare – czuwać, baczyć, pilnować gumn£zw – exercēre – ćwiczyć, trenować gumnas…a,-aj ¹ – exercitatio,-onis f. – ćwiczenie, trenowanie gumniteÚw – nudum esse – być nagim gumnÒj, 3 – nudus, 3 – nagi, goły gumnÒthj,-htoj ¹ – nuditas,-atis f. – nagość, golizna gunaik£rion,-ou tÒ – muliercula,-ae f. – kobietka gunaike‹oj, 3 – muliebris,-e – kobiecy gun», gunaikÒj ¹ – mulier,-ěris f.; uxor,-oris f.; coniunx,-gis f. – kobieta; żona

- 50 - Piotr Wietrzykowski

Gèg – Gog m. (nieodm.) – Gog (imię ludu) [hebr. "dacharz", od góry Kau- kaz?] gwn…a,-aj ¹ – angulus,-i m. – kąt, narożnik; węgieł, kamień narożny, gło- wica węgła

D daimon…zomai – daemonium habēre; a daemonio vexari – być opęta- nym, być dręczonym przez demona daimÒnion,-ou tÒ – daemonium,-ii n.; daemon,-onis m. – demon, dia- beł; bóstwo, istota boska daimonièdhj,-ej – diabolicus, 3 – diabelski, diaboliczny da…mwn,-onoj Ð – daemon,-onis m. – demon, zły duch d£knw – mordēre – gryźć d£kruon,-ou tÒ – lacryma,-ae f. – łza dakrÚnw – lacrymari – płakać, ronić łzy daktÚlioj,-ou Ð – annulus,-i m. – pierścień, sygnet d£ktuloj,-ou Ð – digitus,-i m. – palec Dalmanouq£ ¹ (nieodm) Dalmanutha,-ae f. – Dalmanuta (miejscowość w okolicy Jeziora Genezaret) [hebr. "panowanie ubogich"] Dalmat…a,-aj ¹ – Dalmatia,-ae f. – Dalmacja (południowa część krainy Illiricum, dzisiejszej nadmorskiej Chorwacji i Jugosławii) dam£zw – domare – ujarzmiać, powściągać d£malij,-idoj ¹, Ð – vitula,-ae f. – jałówka, młoda dziewczyna; byczek D£marij,-idoj ¹ – Damaris,-idis f. – Damaris (imię mieszkanki Aten, któ- ra przyjęła chrzest od Pawła) [gr. "żona", "dziewczę", "jałówka"] DamaskhnÒj Ð – Damascenus,-i m. – mieszkaniec Damaszku; damasceń- ski DamaskÒj,-oà ¹ – Damascus,-i f. – Damaszek (miasto w Syrii z dużą ko- lonią Żydów) [hebr. "raj ziemski", "oko pustyni", "perła wschodu"] D£n Ð – Dan m. (nieodm.) – Dan (imię jednego z patriarchów; zamiast Gad) [hebr. "sędzia", "źródło"]

- 51 - Piotr Wietrzykowski dšneion,-ou tÒ – debitum,-i n. – należność, dług, pożyczka dan…zw – mutuum dare, foenerari – pożyczać zwł. na procent ...…zomai – mutuari – zapożyczyć się, pożyczyć od kogoś Dani»l Ð – Daniel m. (nieodm.) – Daniel (prorok ST) [hebr. "Bóg jest mo- im sędzią"] danist»j,-oà Ð – foenerator,-oris m. – lichwiarz, wierzyciel dapan£w – consummare, erogare, impenděre, insuměre – zużywać, wydawać pieniądze, ponosić wydatki dap£nh,-hj ¹ – sumptus,-us m. – wydatek, koszt Dau…d Ð – David m. (nieodm.) – Dawid (król Izraelitów wymieniony w genealogii Jezusa) [hebr. "mój umiłowany"] dš – autem – zaś, a, ale, natomiast, i -de – partykuła enklityczna wzmacniająca znaczenie wyrazu dedr£mhka – p. *biegnę dšhsij,-ewj ¹ – obsecratio,-onis f.; deprecatio,-onis f.; oratio,-onis f.; preces,-um f.pl. – prośba, błaganie, modlitwa de‹, dšon ™st…n, t¦ dšonta, œdei – oportet (oportebat), debet, necesse est (erat) – należy, trzeba, powinno się de‹gma,-atoj tÒ – exemplum,-i n. – przykład deigmat…zw – traducěre – wystawić na pokaz, na widowisko de…knumi, deikÚw – ostenděre, demonstrare, monstrare, palam facěre – ukazać, pokazać, przedstawić deil…a,-aj – timor,-oris m. – strach, lękliwość, bojaźń deili£w – formidare – lękać się, trwożyć się deilinÒj, 3 – ad horam orationis nonam – popołudniowy, wieczorny deilÒj, 3 – timidus, 3 – lękliwy, bojaźliwy, płochliwy de‹n – alligare, ligare, vincire – wiązać de‹na Ð (nieodm.) – quidam, quaedam, quoddam – taki a taki; ten a ten deinîj – male, graviter – źle, ciężko; strasznie, groźnie deipnšw – coenare – jeść wieczerzę, ucztować; de‹pnon,-ou tÒ – coena,-ae f.; convivium,-ii n. – posiłek, obiad, wieczerza; uczta deisidaimon…a,-aj ¹ – superstitio,-onis f. – zabobonność, zabobon deisda…mwn,-on; -onoj – superstitiosus, 3 – zabobonny

- 52 - Piotr Wietrzykowski dška – decem – dziesięć dekakaioktè (dekaoktè) – duodeviginti (decem et octo) – osiemnaście dekapšnte – quindecim – piętnaście Dek£polij,-ewj ¹ – Decapolis,-is f. – Dekapol (nazwa konfederacji dzie- sięciu miast w Transjordanii) [gr. dziesięć miast"] dekatšssarej,-a; wn – quattuordecim – czternaście dek£th,-hj ¹ – decima,-ae f. – dziesięcina dškatoj, 3 – decimus, 3 – dziesiąty dekatÒw – decimas suměre ab – otrzymywać dziesięcinę ...tÒomai (pass.) – decimari – być obłożonym dziesięciną dektÒj, 3 – acceptus, 3 – godny przyjęcia, miły, mile widziany, łaskawy dele£zw – illicěre, pel(l)icěre – kusić, nęcić, uwodzić, wabić dšndron,-ou tÒ – arbor,-oris f. – drzewo dexiobÒloj,-ou Ð – lancearius,-ii m. – dzierżący włócznę, gwardzista przyboczny, włócznik, oszczepnik dexiÒj, 3 – dexter, 3 – prawy dšomai – rogare, obsecrare, orare, precari, deprecari – prosić, błagać, modlić się dšoj,-ouj tÒ – metus,-us m. – lęk, strach, trwoga Derba‹oj, 3 – Derbaeus, 3 – pochodzący z Derbe Dšrbh,-hj ¹ – Derbe,-es f. – Derbe (miasto w Likaonii w rzymskiej prowincji Galacji) dšrma,-atoj tÒ – pellis,-is f. – skóra derm£tinoj, 3 – pelliceus, 3 – skórny, skórzany dšrw – caeděre, verberare – łoić skórę, dać lanie, chłostać, bić dšromai – vapulare – odbierać chłostę desmeÚw – alligare, vincire – wiązać dšsmh,-hj ¹ – fasciculus,-i m. – wiązka, snopek dšsmioj,-ou Ð – vinctus, 3; qui in custodia est – związany, spętany, uwię- ziony; więzień desmÒj,-oà Ð – vinculum,-i n. – więzy, okowy, kajdany desmofÚlax,-akoj Ð – custos,-odis m. carcěris – strażnik więzienny desmot»rion,-ou tÒ – carcer,-ěris m.; vincula,-orum n.pl. – więzienie

- 53 - Piotr Wietrzykowski desmÒthj,-ou Ð – vinctus,-i m. – więzień despÒthj,-ou Ð – dominus,-i m.; dominator,-oris m. – pan, władca, właściciel deàro – veni – tu, tutaj jako nuże, chodźże; teraz, dotychczas ¥cri toà deàro – usque huc – aż dotąd; aż do tego miejsca deàte – venite – nuże, chodźże deutera‹oj, 3 – secunda die – na drugi dzień deuterÒprwtoj,-on – secundo primo – jakiś, pewien (dosł. w drugo- pierwszy) deÚteroj, 3 – secundus, 3 – drugi, następny dšcomai – recipěre, suscipěre, accipěre, excipěre, percipěre, as- suměre – przyjmować, otrzymywać, brać dšw – alligare, ligare, vincire – wiązać d» – więc, właśnie, zaiste (dla wzmocnienia) dhlaugîj – clare – wyraźnie, całkowicie jasno dÁloj, 3 – manifestus, 3; sine dubio – widoczny, oczywisty, niewątpliwy dhlÒw – significare, declarare, manifestare – czynić jasnym, oczywi- stym, oznaczać, pokazywać, objawiać Dhm©j,-© Ð – Demas,-ae m. – Demas (towarzysz podróży Pawła) [gr. "mąż ludowy", "człowiek pospolity"] dhmhgoršw – concionari – przemawiać na zgromadzeniu ludowym; prze- mawiać publicznie dhm»trioj,-ou Ð – Demetrius,-ii m. – Demetriusz (1. imię chrześcijanina z 3J 12; 2. imię producenta przedmiotów związanych z kultem Artemidy w Efezie : Dz 19, 24. 38) [gr. "człowiek pospolity, ludowy"] dhmiourgÒj,-oà Ð – conditor,-oris m. – sprawca, rzemieślnik, twórca, stwórca dÁmoj,-ou Ð – populus,-i m. – lud, ludność dhmos…v – publice – publicznie dhmÒsioj, 3 – publicus, 3 – ludowy, publiczny, państwowy dhn£rion,-ou tÒ – denarius,-ii m. – denar (srebrna moneta rzymska o wartości greckiej drachmy = ok. żydowskiego sykla, szekla) d»pou – enim – oczywiście, z pewnością di£ – 1. z gen. per – przez, poprzez; za sprawą, za posrednictwem; z powodu; 2. z acc. propter, propterea – dlatego, przez, z powodu

- 54 - Piotr Wietrzykowski diaba…nw – transire – przechodzić przez; przeprawiac się diab£llw – diffamare – oczerniać, oskarżać kłamliwie diabebaiÒomai – affirmare, confirmare – potwierdzać, twierdzić stanowczo, zapewniać diablšpw – 1. perspicěre, vidēre – spoglądać przenikliwie, widzieć wy- raźnie; 2. coepisse vidēre – przejrzeć, zacząć widzieć di£boloj,-on – diabolus,-i m.; criminator,-oris m.; detrahens,-entis – diabeł, oszczerca, potwarca, zwodziciel; oczerniający, oszczerczy diaggšllw – annuntiare – oznajmiać, donosić, rozgłaszać di£gein – agěre – przeprawić, przeprowadzić b…on di£gein – vita agěre – żyć, pędzić życie diag…nomai – 1. transire – minąć, przejść; 2. transigi, peragi – przemijać diaginèskw – cognoscěre, audire – rozpoznać, rozstrzygnąć diagnwr…zw – notum facěre – czynić znanym, dokładnie informować di£gnwsij,-ewj ¹ – cognitio,-onis f. – rozpoznanie, rozstrzynięcie, zbada- nie, rozpatrzenie, decyzja, sąd diagoggÚzw – murmurare – mruczeć, szemrać przeciw komuś diagrhgoršw – evigilare – ocknąć się, obudzić się di£gw – agěre – przeprawić, przeprowadzić b…on di£gein – vita agěre – żyć, pędzić życie diadšcomai – suscipěre – otrzymywać, przejmować, dziedziczyć di£dhma,-atoj tÒ – diadema,-atis n. – diadem, opaska (oznaka władzy) diad…dwmi – distribuěre, dividěre, dare – rozdzielić, podzielić, rozdawać di£docoj,-ou Ð – successor,-oris m. – następca diazènnumi – praecingěre, succingěre – przepasać, opasywać diaq»kh,-hj ¹ – testamentum,-i n. – testament; przymierze diairšw – dividěre – podzielić, rozdzielić dia…resij,-ewj ¹ – divisio,-onis f. – podział, rozdział diakaqa…rw (diakaqar…zw) – purgare, permundare – czyścić, przeczysz- czać diakatelšgcomai – revincěre – całkowicie zbić czyjeś twierdzenia diakonšw – ministrare, administrare – służyć, usługiwać

- 55 - Piotr Wietrzykowski diakon…a,-aj ¹ – ministerium,-ii n.; ministratio,-onis f.; administra- tio,-onis f.; obsequii oblatio,-onis f. – służba, obsługa, spełnianie ob- owiązku di£konoj,-ou Ð, ¹ – minister,-i m.; (ministra,-ae f.); diacon,-onis m.; diaconus,-i m. – sługa, pomocnik, diakon; diakonisa diakÒsioi,-ai,-a – ducenti,-ae,-a – dwieście, dwustu diakoÚw – audire – wysłuchiwać; przesłuchiwać diakr…nw – 1. diiudicare, discerněre, iudicare – rozsądzać, rozstrzygać, rozróżniać; 2. haesitare – zastanawiać się, wahać się ...-k…nomai (med. et pass.) discerněre, iudicare, haesitare, dubitare, disceptare, disputare – zastanawiać się, wahać się, wątpić; robic wy- mówki, sprzeciwiac się di£krisij,-ewj ¹ – discretio,-onis f.; disceptatio,-onis f. – rozsądzenie, rozstrzygnięcie; rozróżnianie, rozpoznawanie; spór, sprzeczka diakwlÚw – prohibēre – przeszkadzać, powstrzymywać dialalšw – 1. divulgare – rozgłaszać, rozpowszechniać; 2. colloqui – rozmówiać z kimś; omawiać dialšgomai – disputare, disserěre, altercari, loqui – rozmawiać z kimś, omawiać, dyskutować, mówić diale…pw – cessare – przerwać, zaprzestać di£lektoj,-ou ¹ – lingua,-ae f. – język, dialekt dial£ssomai – reconciliari – jednać się dialog…zomai – cogitare, tractare – debatować, dyskutować, zastanawiać się, rozważać dialogismÒj,-oà Ð – cogitatio,-onis f.; haesitatio,-onis f.; disceptatio,- onis f. – rozważanie, zastanawianie się; myśl, zamysł; powątpiewanie, sprzeciwianie się dialÚw – dissipare – rozpraszać; rozpadać się na części diamartÚromai – testificari, testari, protestari – świadczyć. przekony- wać; zaklinać, wzywać diam£comai – pugnare – walczyć zawzięcie diamšnw – permanēre, perseverare – trwać, pozostawać diamer…zw – dividěre, dispertire, partiri – dzielić, rozdzielać, rozbierać na części diamerismÒj,-oà Ð – separatio,-onis f. – podział, rozłam, zwada, waśń dianšmomai – divulgari – rozpowszechniać, rozszerzać

- 56 - Piotr Wietrzykowski dianeÚw – innuěre – skinąć, kiwać głową dianÒhma,a-toj tÒ – cogitatio,-onis f. – myśl, zamysł di£noia,-aj ¹ – mens,-ntis f.; sensus,-us m.; cogitatio,-onis f.; intellectus,-us m. – myślenie, myśl, zamysł, umysł, intelekt diano…gw – aperire, adaperire – otworzyć, objawić, wyjawić dianÚw – explēre, explicare – dokonać, wypełnić dianuktereÚw – pernoctare – spędzać całą noc diaparatrib»,-Áj – conflictatio,-onis f. – ciągły wzajemny spór diaper£w – transfretare, transmeare, transcenděre – przeprawiać się, przechodzić na drugą stronę diaplšw – navigare – przepłynąć, przeżeglować diaponšomai – dolēre – być wprawianym w niezadowolenie, cierpieć roz- drażnienie diaporeÚomai – praeterire, pertransire, transire, ire – przechodzić przez, obok, wzdłuż diaporšw (-šomai) – haesitare, mirari, ambigěre – rozważać, zastana- wiać się; być w niepewności, być zaniepokojonym diapragmateÚomai – negotiari – zarabiać handlem diapr…omai – dissecari – być krajanym czyli wpadać w gniew diarp£zw – diripěre – porywać, rozgrabić, spustoszyć diarr»ssw – scinděre, conscinděre, rumpěre – rozrywać, rozdzierać diasafšw – edisserěre, disserěre, narrare – wyjaśniać, wykazywać diase…w – concutěre – gwałtownie wstrząsać diaskorp…zw – dispergěre, dissipare, spargěre – rozpraszać, rozsypy- wać; trwonić diasp£w – dirumpěre, discerpěre – rozszarpać, rozwalić diaspe…romai – dispergi – być rozsiewanym, rozpraszanym; rozpraszać się diaspor£,-©j ¹ – dispersio,-onis f. – rozproszenie diastšllomai – praecipěre, mandare – nakazywać di£sthma,-atoj tÒ – spatium,-ii n. – odległość, przerwa, rozstęp, odstęp diastol»,-Áj ¹ – distinctio,-onis f. – różnica, rozróżnienie, odrębność diastršfw – subvertěre, avertěre – odwrócić, przewrócić; wykrzywić, czynić przewrotnym; bałamucić, zwodzić diastrammšnoj, 3 – perversus, 3 – przewrotny

- 57 - Piotr Wietrzykowski diasózw – servare, salvare, sanare, salvum perducěre – ocalić, rato- wać, wyleczyć; bezpiecznie przeprowadzić ...-sózomai – salvum fieri, evaděre – wyleczyć się, wyzdrowieć, ura- tować się diatag»,-Áj ¹ – dispositio,-onis f.; ordinatio,-onis f. – nakaz, przepis, rozporządzenie; porządkowanie di£tagma,-atoj tÒ – edictum,-i n. – nakaz, edykt diatar£ssomai – turbari – zaniepokoić się, zatrwożyć się diat£ssw, -£ssomai – praecipěre, disponěre, ordinare, iubēre, con- stituěre, imperare, docēre – rozporządzić, zorganizować, uporządko- wać, wydać rozporządzenie, nakazać diatelšw – permanēre – przetrwać, trwać nieustannie, trwać bez przerwy diathršw – conservare, custodire – ustrzec, przechować, zachować w nienaruszonym stanie diat…qemai – disponěre, testari – rozporządzić zwł. w sprawach majątko- wych; urządzać, przygotowywać, ustanawiać, układać diaqšmenoj,-ou Ð – testator,-oris m. – spadkodawca diatr…bw – demorari, commorari, morari, conferre, consistěre – przebywać, trwać, zwlekać, zatrzymywać się diatrof»,-Áj ¹ – alimentum,-i n. – wyżywienie, utrzymanie diaug£zw – elucescěre – przeświecać, przebłyskiwać, oświetlać, opromie- niać; świtać diaug»j,-šj – perlucidus, 3 – przezroczysty, przejrzysty diafšrw – 1. pluris esse; meliorem esse – wyróżniać się, być lepszym; 2. differre – roznosić w różne strony; różnić się; 3. interesse – być między czymś; 4. transferre – przenosić ...fšromai – 1. disseminari – być rozsiewanym; 2. navigare – żeglo- wać t¦ diafšronta,-wn – utiliora,-um n.pl.; potiora,-um n.pl. – rzeczy lepsze, pożyteczniejsze diafeÚgw – effugěre – umykać, uciekać diafhm…zw – diffamare, divulgare – rozpowszechniać, roz-głaszać diafqe…rw – corrumpěre, exterminare – zrujnować, zniszczyć doszczęt- nie ...-e…romai – interire – ginąć, niszczeć diafqor£,-©j – corruptio,-onis f. – zniszczenie, ruina, zepsucie

- 58 - Piotr Wietrzykowski di£foroj,-on – differens,-entis; varius, 3 – różny, różniący się -Òteroj, 3 – melior,-ius – lepszy, wyższy, przewyższający diaful£ssw – conservare – czujnie strzec, zachowywać, przestrzegać diaceir…zomai – interiměre, interficěre – zabijać, mordować diacleu£zw – irridēre – szydzić, kpić, wyśmiewać, drwić, naigrawać się diacwr…zomai – disceděre – rozstać się, rozejść się, oddzielać się didaktikÒj, 3 – docibilis,-e – zdolny do nauczenia, skory do nauczania didaktikÒj,-oà Ð – doctor,-oris m. – nauczyciel didaktÒj, 3 – 1. docibilis,-e – możliwy do nauczenia; 2. doctus, 3 – pouczony, wyuczony, wykształcony tÕ didaktÒn,-oà – doctrina,-ae f. – nauka didaskal…a,-aj ¹ – doctrina,-ae f. – nauczanie, nauka did£skaloj,-ou Ð – magister, -tri m.; praeceptor,-oris m.; doctor,- oris m. – nauczyciel did£skw – docēre – uczyć, nauczać -£skomami (pass.) – edocēri, discěre – uczyć się, być uczonym didac»,-Áj ¹ – doctrina,-ae f. – nauka, nauczanie d…dracmon,-ou tÒ – didrachma,-ae f. – dydrachma, moneta dwudrachmo- wa D…dumoj,-ou Ð – Didymus,-i m. – Didymos (greckie imię apostoła Toma- sza) [gr. "podwójny", "bliźniaczy"] d…dwmi – dare, tribuěre – dawać, przekazywać; podarować, użyczać diege…rw – suscitare, excitare – budzić, pobudzać, podniecać dienqumšomai – cogitare – rozważać, rozmyślać, zastanawiać się dišxodoj,-ou ¹ – exitus,-us m. – wyjście, wylot dróg z miasta diermhneut»j,-oà Ð – interpres,-ētis m. – wykładowca, tłumacz diermhneÚw – interpretari – wykładać, objaśniać; tłumaczyć na inny język dišrcomai – transire, pertransire, ambulare per, perambulare, ire, circuire, praeterire, penetrare, peragrare, transfretare, venire – przechodzić przez, przemijać, omijać; przechodzić na wskroś dierwt£w – inquirěre – wypytywać, przepytywać diet»j,-šj – biennis,-e – dwuroczny, dwuletni ¢pÕ dietoàj – a bimatu – od dwóch lat, od dwulatków diet…a,-aj ¹ – biennium,-ii n. – dwulecie

- 59 - Piotr Wietrzykowski dihgšomai – narrare, enarrare – wyłożyć w szczegółach, opowiedzieć di»ghsij,-ewj ¹ – narratio,-onis f. – opowiadanie, wyłożenie w szczegółach dihnek»j,-šj – sempiternus, 3; perpetuus, 3 – nieprzerwany, ciągły, nieustanny, stały e„j tÕ dihnekšj – in perpetuum; in sempiternum; indestinanter – na zawsze diq£lassoj,-on – dithalassus, 3; bithalassus, 3 – oblany przez dwa morza, między dwoma morzami diϊknšomai – pertingěre – przejść, przeniknąć diΐsthmi – intervallum facěre; receděre; separari – robić odstęp; roz- stąpić się, rozdzielić się; upływać, mijać diϊscur…zomai – affirmare – stanowczo twierdzić dikaiokris…a,-aj ¹ – iustum iudicium,-ii n. – sprawiedliwy sąd d…kaioj, 3 – iustus, 3 – sprawiedliwy, prawy, przestrzegający prawa dikaiosÚnh,-hj ¹ – iustitia,-ae f.; aequitas,-atis f.; iustificatio,-onis f. – sprawiedliwość, prawość, słuszność; usprawiedliwienie dikaiÒw – iustificare – usprawiedliwiać; uznawać za sprawiedliwego, pra- wego dika…wma,-atoj tÒ – iustificatio,-onis f.; iustitia,-ae f.; iudicium,-ii n. – usprawiedliwienie, sprawiedliwy czyn, rozporządzenie, przepis, wyrok dika…wj – iuste – sprawiedliwie, godziwie, w sposób prawy; dokładnie, rze- telnie dika…wsij,-ewj ¹ – iustificatio,-onis f. – usprawiedliwianie, rozstrzyganie o słuszności dikast»j,-oà Ð – iudex,-icis m. – sędzia d…kh,-hj ¹ – poena,-ae f.; ultio,-onis f. – kara, zadośćuczynienie d…ktuon,-ou tÒ – rete,-is n. – sieć rybacka d…logoj,-on – bilinguis,-e – o dwu językach, dwulicowy, obłudny diÒ – propter quod – dlatego, przeto, toteż diodeÚw – iter facěre, perambulare – przejść, przebyć drogę DionÚsioj,-ou Ð – Dionysius,-ii m. – Dionizjusz (imię mieszkańca Aten, który pod wpływem nauk Pawła stał się chrześcijaninem) [od gr. bożka wina Dionizosa, "należący do Dionizosa"] diÒper – propter hoc; sic autem – dlatego, przeto, toteż

- 60 - Piotr Wietrzykowski diopet»j,-šj – Iovis proles,-is f. – spadły z nieba od Jowisza, potomek Jo- wisza diÒrqwma,-atoj tÒ – quod corrigitur – poprawa, ulepszenie, reforma diÒrqwsij,-ewj ¹ – correctio,-onis f. – poprawianie, poprawka; ułożenie nowego porządku diorÚssw – effoděre, perfoděre – przekopać, wykopać; włamać się DiÒskouroi,-wn oƒ – Castores,-um m.pl. – Dioskurowie (w mit. greckiej: Kastor i Polideukes, bliźniacy, patroni żeglarzy) diÒti – quia – ponieważ, dlatego że, gdyż, bo Diotref»j,-oàj Ð – Diotrephes,-is m. – Diotrefes (imię jednego z chrześci- jan) [gr. "którego Zeus karmi"] diploàj,-Á,-oàn – duplex,-icis; duplus, 3 – podwójny, dwoisty diplÒw – duplicare – podwajać, powtarzać d…j – bis, iterum – dwa razy, podwójnie, ponownie dismuri£j,-£doj ¹ – vicies millies – dwadzieścia tysięcy dist£zw – dubitare – wahać się, wątpić d…stomoj,-on – anceps,-ipitis; utraque parte acutus, 3 – obosieczny, o dwu ostrzach disc…lioi,-ai,-a – duo millia – dwa tysiące diãl…zw – excolare – przecedzać, odcedzać dic£zw – separare – dzielić, oddzielać kogoś od kogoś dicostas…a,-aj ¹ – dissensio,-onis f. – niezgoda, waśń, rozłam dicotomšw – dividěre – rozciąć na dwoje, przepołowić, odłączyć diy£w – sitire – pragnąć, być spragnionym (zwł. wody, napoju) d…yoj,-ouj tÒ – sitis,-is f. – pragnienie zwł. napoju d…yucoj,-on – duplex,-icis animo – o podwójnej duszy, fałszywy, obłudny; chwiejny, niezdecydowany diwgmÒj,-oà Ð – persecutio,-onis f. – prześladowanie; pościg dièkthj,-ou Ð – persecutor,-oris m. – prześladowca dièkw – persequi, sectari, sequi – prześladować, ścigać dÒgma,-atoj tÒ – decretum,-i n.; edictum,-i n.; dogma,-atis n. – uchwała, dekret, rozporządzenie, nakaz, postanowienie dogmat…zomai – decerněre – poddawać się nakazom

- 61 - Piotr Wietrzykowski dokšw – vidēri, existimare, putare, placēre – przypuszczać, mniemać, sądzić, uważać, wydawać się; uchodzić za ważnego, cieszyć sie powagą oÙ dokšw – nescire – nie wiedzieć doke‹ moi – videtur – wydaje mi się, sądzę, myślę dokim£zw – probare, comprobare – próbować, doświadczać; uznawać kogoś za wypróbowanego dokimas…a,-aj ¹ – probatio,-onis f. – badanie, próba, doświadczanie, sprawdzanie dokim»,-Áj ¹ – experimentum,-i n.; probatio,-onis f. – próba, doświad- czanie; wypróbowanie dok…mion,-ou tÒ – probatio,-onis f. – próba, doświadczenie, wypróbowanie dÒkimoj, 3 – probatus, 3; probus, 3; probabilis,-e – wypróbowany, do- świadczony; cieszący się uznaniem dokÒj,-oà Ð – trabs,-is f. – belka, krokiew dÒlioj, 3 – subdolus, 3 – podstępny, chytry, zdradliwy, fałszywy doliÒw – dolose agěre – działać, mówić podstępnie; mówić fałszywie dÒloj,-ou Ð – dolus,-i m. – podstęp, zdrada, fałsz dolÒw – adulterare – zwodzić, oszukiwać, fałszować dÒma,-atoj tÒ – datum,-i n.; donum,-i n. – dar dÒxa,-hj ¹ – gloria,-ae f.; claritas,-atis f.; maiestas,-atis f.; honor,- oris m. – chwała, sława, zaszczyt, majestat, blask, okazałość, wspaniałość, przepych dox£zw – glorificare, clarificare, honorificare, honorare – wysła- wiać, sławić, uwielbiać, gloryfikować, odziewać w majestat Dork£j,-£doj ¹ – Dorcas,-adis f. – Dorkas (imię chrześcijanki w Jafie. [gr. "gazela"] dÒsij,-ewj ¹ – datum,-i n. – dar, dawanie dÒthj,-ou Ð – dator,-oris m. – dawca doulagwgšw – in servitutem redigěre – uczynić niewolnikiem, ujarzmić, traktować jak niewolnika doule…a,-aj ¹ – servitus,-utis f. – niewola, niewolnictwo douleÚw – servire – być niewolnikiem, służyć jako niewolnik; służyć, usłu- giwać doul»,-Áj ¹ – ancilla,-ae f. – służąca, służebnica, niewolnica doàloj,-ou Ð – servus,-i m. –niewolnik, służący, sługa

- 62 - Piotr Wietrzykowski doulÒw – servituti subicěre; servum facěre – zniewolić, ujarzmić, uczy- nić niewolnikiem; oddawać w niewolę doulÒomai – (pass.) servire, servum esse – być niewolnikiem doc»,-Áj ¹ – convivium,-ii n. – przyjęcie, ugoszczenie, uczta dr£kwn,-ontoj Ð – draco,-onis m. – smok, wąż morski dramoàmai – p. *biegnę dr£ssomai – comprehenděre – złapać, pochwycić dracm»,-Áj ¹ – drachma,-ae f. – drachma (moneta srebrna = 6 oboli) dršpanon,-ou tÒ – falx,-cis f. – sierp, nóż ogrodniczy drÒmoj,-ou Ð – cursus,-us m. – bieg, pęd DroÚsilla,-hj ¹ – Drusilla,-ae f. – Druzylla (córka Heroda Agryppy I, żo- na Feliksa) [gr. "skropiona rosą", "silna"] dÚnamij,-ewj ¹ – virtus,-utis f.; potestas,-atis f.; fortitudo ,-inis f.; impetus,-us m. – potęga, siła, moc; możliwość, zdolność; znaczenie, przejaw mocy dÚnamai – posse, potentem esse – móc, potrafić, zdołać, mieć wpływ, być silnym dÚnamÒomai – confortari, convalescěre – nabierać mocy, umacniać się dun£sthj,-ou Ð – potens,-entis m. – pan, władca; możnowładca, dostojnik dynatšw – potentem esse – być silnym, mieć moc dunatÒj, 3 – potens,-entis – silny, potężny, wpływowy, możny dunatÒn ™st…n – possibile est – jest możliwe tÕ dunatÒn,-oà – potentia,-ae f. – moc, potęga oƒ dunato…,-în – firmiores,-um m.pl. – ludzie wpływowi, potężni dÚnw – occiděre – zachodzić (o słońcu); chować się, znikać dÚo – duo, duae, duo; bini – dwa, dwoje, dwaj; po dwóch dusb£staktoj,-on – importabilis,-e – nie do uniesienia, trudny do podźwi- gnięcia dusentšrion,-ou tÒ – dysenteria,-ae f. – dyzenteria, biegunka duserm»neutoj,-on – ininterpretabilis,-e – nie do wyjaśnienia; trudny do wyjaśnienia dÚsij,-ewj ¹ – occasus,-us m. – zachód dÚskoloj,-on – difficilis,-e – uciążliwy, trudny, ciężki, marudny dusm»,-Áj ¹ – occidens,-entis m.; occasus,-us m. – zachód

- 63 - Piotr Wietrzykowski dusnÒhtoj,-on – difficilis,-e intellectu – niejasny, trudny do zrozumienia dusfhmšw – blasphemare – lżyć, bluźnić, złorzeczyć; zniesławiać, spotwa- rzać dusfhm…a,-aj ¹ – infamia,-ae f. – zła sława, obmowa, oszczerstwo dèdeka – duodecim – dwanaście dwdškatoj, 3 – duodecimus, 3 – dwunasty dwdek£fulon,-ou tÒ – duodecim tribus,-uum f.pl. – dwanaście pokoleń (Izraela) dîma,-atoj tÒ – tectum,-i n.; superiora,-um n.pl. – dach, taras domu dwre£,-©j ¹ – donum,-i n.; donatio,-onis f.; gratia,-ae f. – dar, poda- rek, upominek dwre£n – gratis – za darmo, bez zapłaty; bez powodu, niesłusznie dwršomai – donare – darować, obdarzać dèrhma,-atoj tÒ – donum,-i n. – dar, podarunek; dar ofiarny, ofiara dîron,-ou tÒ – donum,-i n.; munus,-ěris n. – dar, podarunek, dar ofiarny

œa – sine – ej!, ejże!, nuże! ach! och! (okrzyk zdziwienia lub niezadowole- nia) ˜£lwn – p. *jestem chwytany ™£nper – si tamen – jeśli naprawdę, jeśli tylko, jeśli jednak ™£n (e„ ¥n, ½n, ¥n) – jeśliby, gdyby ˜autoà (aØtoà) – semetipsius, ipsius – samego siebie, swojego ™£w – siněre, permittěre, dimittěre, pati, se committěre – pozwalać, zaniechać; znosić, ścierpieć œbalon – p.*rzucam ˜bdom»konta – septuaginta – siedemndziesiąt ˜bdomhkont£kij – septuagies – siedemdziesiąt razy, siedemdziesięciokrot- nie ›bdomoj, 3 – septimus, 3 – siódmy ¹ ˜bdÒmh,-hj – dies septima – siódmy dzień

- 64 - Piotr Wietrzykowski

”Eber Ð – Eber m. (nieodm.) – Eber (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "czar", "wygnanie"] œbhn – p.*idę œbleya – p. *spoglądam ™bl»qhn – p. *rzucam ÈbraϊkÒj – Hebraicus, 3 – hebrajski Èbra‹oj,-ou Ð – Hebraeus,-i m. – Hebrajczyk [od hebrajskiego imienia Heber, syna Sema. Heber - "czar", "wygnanie"] Èbraΐj,- ΐdoj ¹ – lingua,-ae f. Hebraea – język hebrajski Èbraϊst… – Hebraice – po hebrajsku ™ggÚzw – appropinquare, appropriare, prope esse, acceděre, proximare – przybliżać coś do czegoś, zbliżać się ™ggr£fw – scriběre – napisać, wpisać do ksiąg publicznych œgguoj,-ou Ð – sponsor,-oris m. – poręczyciel, gwarant ™ggÚj – prope (est); proximus; in proximo, iuxta – blisko, w pobliżu, tuż obok ™ge…rw – 1. suscitare, excitare – wskrzeszać; 2. excitare, suscitare, al- levare, alleviare, elevare, levare, erigěre – pobudzać, obudzić, pod- nosić ™ge…romai – 1. resurgěre, surgěre – zmartwychwstać; 2. surgěre, exsurgěre, consurgěre – powstać ™genÒmhn – p. *staję się œgersij,-ewj ¹ – resurrectio,-onis f. – zmartwychwstanie œghma – p. *żenić się ™gk£qetoj,-ou Ð – insidiator,-oris m. – chytrus, człowiek podstępny; szpieg ™gka…nia,-…wn t£ – encaenia,-orum n.pl. – Święto poświęcenia na nowo świątyni jerozolimskiej ™gkain…zw – 1. dedicare – poświęcać, dedykować; 2. initiare – odnawiać, rozpoczynać, inaugurować ™gkakšw – deficěre – osłabnąć w czynieniu dobra, zaniedbywać się ™gkalšw – accusare, arguěre, obicěre – obwiniać, oskarżać, zarzucać ™gkatale…pw – derelinquěre, relinquěre, deserěre – pozostawiać, opuszczać, porzucać ™gkatoikšw – habitare – mieszkać w

- 65 - Piotr Wietrzykowski

™gkauc£omai – gloriari – chełpić się czymś; chlubić się, szczycić się ™gkentr…zw – inserěre – wszczepiać œgklhma,-atoj tÒ – crimen,-inis n. – oskarżenie, zarzut o przestępstwo ™gkombÒomai – insinuare – obwiązać się, przyoblec się, wdziewać na siebie ™gkop»,-Áj ¹ – offendiculum,-i n. – przeszkoda, zawada ™gkÒptw – impedire, protrahěre – zatrzymywać, przeszkadzać, stawiać przeszkody ™gkr£teia,-aj ¹ – abstinentia,-ae f.; castitas,-atis f.; continentia,-ae f. – wstrzemięźliwość, panowanie nad sobą, umiarkowanie ™gkrateÚomai – se abstinēre; se continēre – powstrzymywać się, pano- wać nad sobą, zachowywać wstrzemięźliwość ™gkrat»j,-šj – continens,-entis – wstrzemięźliwy, opanowany, umiarkowany ™gkr…nw – se inserěre – zaliczać się do, klasyfikować ™gkrÚptw – absconděre – chować, trzymać w ukryciu œgkuoj,-on – praegnans,-antis – brzemienny œgnwn – p. *poznaję œgnwka – p. *poznaję ™gcr…w – inungěre – namaszczać ™gè – ego – ja ™daf…zw – ad terram prosterněre – powalić na ziemę œdafoj,-ouj tÒ – terra,-ae f. – grunt, ziemia ™de»qhn – p. *proszę ™d»ese(n) – p. *należy œdomai – p. *jem ˜dra‹oj 3 – firmus, 3; stabilis,-e – mocny, stały, niewzruszony, utwierdzony ˜dra…wma,-atoj tÒ – firmamentum,-i n. – podwalina, fundament, utwierdzenie, podpora, oparcie œdramon – p. *biegnę œdwka – p. *daję `Ezek…aj,-ou Ð – Ezechias,-ae m. – Ezechiasz (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "Bóg jest moją obroną"]

- 66 - Piotr Wietrzykowski

™qeloqrhsk…a,-aj ¹ – superstitio,-onis f. – dobrowolnie obrane nabożeń- stwo, upodobanie w kulcie ™qšmhn – p. *kładę œqhka – p. *kładę ™q…zw – assuefacěre – przyzwyczajać (się) tÕ ™qismšnon – consuetudo,-inis f. – przyzwyczajenie, zwyczaj ™qn£rchj,-ou Ð – praepositus,-i m. gentis – etnarcha (tytuł żydowskich urzędników), przywódca ludu, szczepu; namiestnik, gubernator ™qnikÒj, 3 – ethnicus, 3 – obcokrajowy, pogański ™qnikîj – gentiliter – na sposób pogański œqnoj,-ouj tÒ – gens,-ntis f.; natio,-onis f.; genus,-ěris n. – naród, lud, plemię, pokolenie, zespół ludzi żyjących obok siebie t¦ œqnh,-wn – gentes,-ium f.pl.; nationes,-um f.pl.; gentiles,-ium f.pl. – narody, zwł. pogańskie, obce ludy œqoj,-ouj tÒ – consuetudo,-inis f.; mos, moris m.; traditio,-onis f. – zwyczaj, obyczaj œqw – consuescěre – przywyknąć, mieć zwyczaj e‡wqa – consuevi – zwykłem, miałem zwyczaj kat¦ tÕ e„wqÒj – secundum consuetudinem – według zwyczaju e„– si – jeśli, jeżeli, o ile; jeśliby; gdyby e‡asa – p. *pozwalam œqreya – p. *żywię e„dša,-aj ¹ – aspectus,-us m.; postać e„dšnai (oἶda) – scire, nosse (novi), vidēre – wiedzieć, widzieć m¾ e„dšnai – nescire, ignorare – nie wiedzieć, nie znać eἶdon – p. *widzę eἶdoj,-ouj tÒ – species,-ei f. – kształt, wygląd, postać e„dwle‹on,-ou tÒ – idolium,-ii n. – świątynia bożka, bałwana e„dolÒquton,-ou tÒ – idolothytum-i n.; idolis immolatum,-i n.; quae idolis sacrificantur; quae idolis immolantur; immolata simulacrorum – ofiara bałwochwalcza składana bożkom e„dwlol£trhj,-ou Ð – idolis serviens,-entis m.f.; idololatres,-es m.f. – bałwochwalca; służący bożkowi

- 67 - Piotr Wietrzykowski e„dwlolatr…a,-aj ¹ – idolorum cultus,-us m.; idolorum cultura,-ae f.; idolorum servitus,-utis f.; simulacrorum servitus,-utis f. – bałwochwalstwo e‡dwlon,-ou tÒ – simulacrum,-i n.; idolum,-i n. – posąg bóstwa, bałwan, bożek e‡qe – utinam – oby e„kÍ – sine causa; frustra – na chybił trafił, na oślep, nierozważnie, przypadkowo; bezmyślnie, lekkomyślnie e‡kosi – viginti – dwadziescia e‡kw – ceděre – ustępować, cofać się e„kèn,-Ònoj ¹ – imago,-inis f. – obraz, wizerunek, podobizna e‡lhfa – p. *biorę e„likr…neia,-aj ¹ – sinceritas,-atis f. – szczerość, prawość, czystość e„likrin»j,-šj – sincerus, 3 – szczery, prawy, nieobłudny, czysty, bez domieszki eŒka – p. *rzucam eŒlon – p. *biorę e†mhn – p. *rzucam e‡mi – p. *przybywam e„m… – p. *jestem – esse – być, istnieć, zdarzać się eἶmi – p. *idę eἶnai – p. *jestem e†neken z gen. – p. ›neken e„pe‹n, ™re‹n – dicěre, praecipěre, praedicěre – powiedzieć, rzec, zapo- wiedzieć, przekazać kalîj e„pe‹n – benedicěre – błogosławić kakîj e„pe‹n – maledicěre – przeklinać e‡per – si tamen; quoniam quidem – skoro; jeśli rzeczywiście eἶpon – p. *mówię e„rg£smai– p. *pracuję e‡rhka – p. mówię e„rhneÚw – pacem habēre – żyć w pokoju, zachowywać się pokojowo, żyć w zgodzie

- 68 - Piotr Wietrzykowski e„r»nh,-hj ¹ – pax,-cis f.; gratia,-ae f. – pokój, czas pokoju; bezpieczeń- stwo, zgoda e„rhnikÒj, 3 – pacificus, 3; pacatissimus, 3 – pokojowy, pokojowo uspo- sobiony, skłonny do zgody e„rhnopoišw – pacificare – czynić pokój, wprowadzać pokój e„rhnopoiÒj,-Òn – pacificus, 3 – pokój czyniący, wprowadzający pokój eŒj, m…a, ›n – 1. unus, 3 – jeden; 2. alius, 3 – jakiś, pierwszy lepszy; 3. primus, 3 – pierwszy; 4. solus, 3 – sam, jedyny kaq' eŒj; kaq' ›kastoj – singulus, 3 – pojedynczy eŒj kat¦ eŒj – singulatim – pojedynczo ἓn ›kaston – unumquodque – cokolwiek oÙdὲ eŒj – non quisquam – żaden tÕ ›n – idipsum – to samo mi´ yucÍ – unanimis,-e – jednomyśnie ¢pÕ mi´j – simul – jednocześnie e„j – 1. in z acc. – do, ku; 2. in z abl., ad z acc. – przy, w; 3. propter z acc., pro z abl. – dla, z powodu e„j t… – quare – dlatego, dlaczego e„s£gw – introducěre, inducěre – wprowadzić e„sakoÚw – exaudire – wysłuchać e„sdšcomai – recipěre – przyjąć, dopuścić e„seimi (inf. e„sišnai) – introire, intrare – wchodzić, wstępować e„sšrcomai – intrare, introire, ingredi, inceděre, transire – wejść, przybyć, wstąpić e„sišnai – introire, intrare – wejść, wstąpić e„skalšomai – introducěre – wprowadzić, zaprosić do siebie e‡sodoj,-ou ¹ – introitus,-us m.; adventus,-us m. – wejście, wjazd, do- stęp, przybycie, przyjście e„sphd£w – introgredi – wskoczyć, wbiegnąć, wdzierać się e„sporeÚomai – intrare, introire, ingredi – wchodzić, wstępować, przy- chodzić e„stršcw – intro currěre – wbiegać e„sfšrw – inferre, inducěre – wnosić, wprowadzać e‡ta – deinde – następnie, potem; a więc, a zatem, zresztą

- 69 - Piotr Wietrzykowski e‡te... e‡te... – sive... sive – czy to... czy to; bądź to... bądź to e‡wqa (perf. od œqw) – consuěscere – mieć zwyczaj kat¦ tÕ e„wqÒj tin… – secundum consuetudinem – według czyjegoś zwyczaju ™k, ™x z gen. – e, ex z abl.; de z abl.; a z abl. – z, od; spośród ›kastoj, 3 – unusquisque, singuli – każdy, każdy jeden, każdy z osobna ˜k£stote – frequenter – za każdym razem, przy każdej sposobności, zawsze ˜katÒn – centum – sto ˜katontaet»j,-šj – centum annorum – stuletni ˜katontaplas…wn,-on; -onoj – centuples – stokrotny ˜katontaplas…ona – centies tantum – stokrotnie ¹katont£rchj,-ou Ð – centurio,-onis m. – setnik, centurion ˜katÒntarcoj,-ou Ð – centurio,-onis m. – setnik, centurion ™kba…nw – exire – wychodzić ™kb£llw – eicěre, expellěre, emittěre, mittěre, proferre, iactare – wyrzucać, wypędzić, oddalić; posyłać, wyprowadzać; wydobywać, wyjmo- wać œkbasij,-ewj ¹ – proventus,-us m.; exitus,-us m. – wyjście, wyjazd ™kbol»,-Áj ¹ – iactus,-us m. – wyrzucenie œkgona,-wn t£ – nepotes,-um m.pl. – potomkowie, potomstwo; wnuki ™kdapan£w – superimpendi – siebie samego wydać; złożyć siebie na ofiarę ™kdšcomai – exspectare – czekać, oczekiwać œkdhloj,-on – manifestus, 3 – całkiem wyraźny, oczywisty, bardzo jasny ™kdhmšw – peregrinari, abesse – być na obczyźnie, być poza krajem; opuszczać kraj ™kd…domai – locare – przekazać, powierzyć; oddawać pod opiekę, oddawać w dzierżawę ™kdihgšomai – enarrare, narrare – opowiadać szczegółowo ™kdikšw – 1. vindicare, ulcisci – mścić, karać; 2. defenděre – brać w obronę przed kimś ™kd…khsij,-ewj ¹ – vindicta,-ae f.; ultio,-onis f. – zemsta, kara, wymie- rzenie sprawiedliwości œkdikoj,-ou Ð – vindex,-icis m. – mściciel, wymierzający karę ™kdièkw – persequi – wypędzić, wygnać, prześladować

- 70 - Piotr Wietrzykowski

œkdotoj,-on – traditus, 3 – przekazany, powierzony; wydany ™kdoc»,-Áj ¹ – exspectatio,-onis f. – oczekiwanie ™kdÚw – exuěre, despoliare – wyzuć, rozebrać ...dÚomai – exspoliari – wyzuć się, ogołocić się, rozebrać się ™ke‹ – ibi – tam, w tamtym miejscu ™ke‹qen – inde – stamtąd; z kolei, potem, później ™ke‹noj, 3 – illa, illa, illud – ów, tamten ™ke‹se – ibi – tam ™kzhtšw – inquirěre, requirěre, exquirěre – wyszukać, badać ™kz»thsij,-ewj ¹ – quaestio,-onis f. – poszukiwanie, badanie, dociekanie ™kqambšomai – stupefieri, pavēre, exstupescěre, expavescěre – zdu- mieć się, zlęknąć się œkqamboj,-on – stupens,-entis – zdumiony ™kqaum£zw – mirari – zdumieć się, zdziwić się, odczuwać wielki podziw œkqetoj,-on – expositus – porzucony, wyrzucony œkqeton poišw – exponěre – wystawić, wyłożyć; porzucić, wyrzucić ™kkaqa…rw – expurgare, emundare – wyczyścić ™kka…omai – exardescěre – zapalić się, zapłonąć ™kkentšw – transfigěre, pungěre – przebić, przekłuć ™kkl£omai – frangi – zostać odłamanym, być odłamywanym ™kkle…w – excluděre – wypędzić, wykluczyć, odłączyć, usuwać ™kklhs…a,-aj ¹ – ecclesia,-ae f. – zgromadzenie ludowe, zebranie; zgromadzenie żydowskie; gmina chrześcijańska, Kościół ™kkl…nw – declinare – odgiąć, odchylić, odsunąć; zbaczać, odwracać się ™kkolumb£w – enatare – wypłynąć ™kkom…zw – efferre – wynosić ™kkÒptw – exciděre, succiděre, absciděre, amputare – odcinać, odrą- bywać; wycinać, ścinać ™kkrum£nnumi – suspensum esse – być zawieszonym, czepiać się czegoś; wisieć ™klalšw – loqui – rozpowiadać, rozgłosić ™kl£mpw – fulgēre – zabłysnąć, rozbłysnąć, jaśnieć, błyszczeć ™klanq£nomai – oblivisci – całkiem zapomnieć

- 71 - Piotr Wietrzykowski

™klšgomai – eligěre – wybierać sobie ™kle…pw – deficěre – słabnąć, ustawać, kończyć się; ulegać zaćmieniu (o słońcu) ™klektÒj, 3 – electus, 3 – wybrany ™kl»qhn – p. *wołam ™klog»,-Áj ¹ – electio,-onis f. – wybór, wybranie ™klÚomai – deficěre, fatigari – osłabnąć, zmęczyć się, ustawać; upadać na duchu ™km£ssw – tergěre, extergěre – wyczyścić, wytrzeć, zetrzeć ™kmukthr…zw – deridēre – wyśmiewać, wyszydzać, drwić ™kneÚw – declinare – odwracać się od, odsuwac się, oddalić się ™kn»fw – evigilare – ocknąć się, otrzeźwieć ˜koÚsioj, 3 – voluntarius, 3 – dobrowolny, chętny ˜kous…wj – voluntarie, spontanee – dobrowolnie, chętnie, z rozmysłem, z dobrej woli œkpalai – iam olim – już od dawna ™kpeir£zw – tentare – wystawiać na próbę, doświadczać, kusić ™kpšmpw – mittěre, dimittěre – odesłać, wysyłać ™kperissèj – amplius – z jeszcze większym naciskiem, aż przesadnie ™kpet£nnumi – expanděre – rozpościerać, rozciągać ™kphd£w – exsilire – wyskakiwać, rzucic się ku czemuś ™kp…ptw – exciděre, inciděre, deciděre, caděre, devenire – wypaść, spaść, opadać, odpadać, zboczyć, być wyrzuconym na coś ™kplšw – navigare – wypłynąć, odpłynąć ™kplhrÒw – adimplēre – napełnić, dopełnić, uzupełnić, wypełnić, spełnić ™kpl»rwsij,-ewj ¹ – expletio,-onis f. – wypełnienie, dokonanie, spełnienie ™kpl»ssomai – admirari, mirari, stupēre – być zdumionym, zaniepokojonym ™kpnšw – exspirare – wyzionąć ducha, wydać ostatnie tchnienie, umierać ™kporeÚomai – proceděre, exire, egredi, divulgari, proficisci – wy- chodzić, wyruszać ™kporneÚw – exfornicari – uprawiać nierząd ™kptÚw – respuěre – wypluć; wzgardzić ™kr£qhn – p. *mieszam

- 72 - Piotr Wietrzykowski

™krizÒw – eradicare – wykorzenić, wyrwać, wytępić œkstasij,-ewj ¹ – stupor,-oris m.; stupor mentis; excessus,-us m.; mentis; extasis,-is f.; pavor,-oris m. – zdumienie, ekstaza, uniesienie, zachwyt ™kstršfomai (pass.) – subverti – ulegać wykrzywieniu, sprowadzać na manowce, dać sie wypaczyć ™ktar£ssw – conturbare – zaniepokoić, poruszyć, wzburzyć, siać zamęt ™kte…nw – extenděre – wyciągnąć; spuścić do końca (kotwicę) ™ktelšw – perficěre, consummare – ukończyć, spełnić, dokonać ™ktšneia,-aj ¹ – ardor,-oris m. – zapał, gorliwość ™kten»j,-šj – continuus, 3 – gorliwy, żarliwy, nieustanny w żarliwości ™ktenîj, ™ktenšsteron – attentius, sine intermissione, prolixius – gorliwie, nieustannie, zarliwie ™kt…qhmi – exponěre – wykładać, wyjaśniać ™ktin£ssw – excutěre – strząsnąć, strzepać, otrzepać ™ktÒj – extra – na zewnątrz ›ktoj, 3 – sextus, 3 – szósty ™ktršpomai – converti, devitare, errare – zboczyć, zbłądzić; zawracać, odwracać się ™ktršfw – nutrire, educare – wykarmić, żywić, wychować œktrwma,-atoj tÒ – abortivum,-i n. – płód poroniony ™kfšrw – efferre, proferre, auferre, educěre, eicěre – wynosić, usu- wać, wyprowadzać, wyrzucić ™kfeÚgw – effugěre, fugěre – uciec, wymknąć się, uniknąć ™kfobšw – terrēre – zatrwożyć, przestraszyć œkfoboj,-on – exterritus, 3; timore exterritus, 3 – przerażony, przestraszony ™kfÚw – nasci – kiełkować, wschodzić; spłodzic, urodzić ™kcšw, ™kcÚnnomai – effunděre, funděre, diffunděre – wylać; wysypać, rozsypać ™kcwršw – disceděre – ustąpić, odsunąć się; odchodzić, wychodzić ™kyÚcw – exspirare – wyzionąć ducha, skonać ˜kèn,-oàsa,-Òn – volens,-entis – chętny œlabon – p. *biorę

- 73 - Piotr Wietrzykowski

œlaqon – p. *ukrywam się ™la…a,-aj ¹ – oliva, -ae f. – drzewo oliwne; oliwka œlaion,-ou tÒ – oleum, -i n. – oliwa, olej ™laièn,-înoj Ð – Olivetum, -i n. – ogród oliwny, sad oliwny; Góra Oliwna 'Elam…thj,-ou Ð – Aelamita,-ae m. – Elamita (mieszkaniec Elamu, krainy leżącej na północ od Zatoki Perskiej) [od imienia założyciela miasta Ela- ma - "skryty"] ™l£sswn,-on; -onoj – minor,-us; deterior,-ius – mniejszy, gorszy, nizszej wartości œlasson – minus – mniej, mniej niż ™lattonšw – minorare –mieć mniej, mieć za mało ™lattÒw – minuěre, minorare – pomniejszać, poniżać ™laÚnw – 1. remigare – podróżować, wiosłować; 2. agěre, minare, exa- gitare – pędzić, popędzać, ścigać, prześladować ™lafr…a,-aj ¹ – levitas,-atis f. – lekkomyślność, płochość ™lafrÒj, 3 – levis,-e – lekki ™l£cistoj, 3 – minimus, 3 – najmniejszy, bardzo mały ...-istÒteroj – minor,-us; modicus, 3 – umiarkowany; mniejszy 'Ele£zar Ð – Eleazar m. (nieodm.) – Eleazar (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "któremu pomaga Bóg"] ™le£w (™lešw) – miserēri – litować się, okazywać miłosierdzie ™legmÒj,-oà Ð – argumentum,-i n.; correptio,-onis f. – przekonywanie, ganienie, karcenie, poprawianie prÕj ™legmÒn – ad arguendum – do przekonywania, do karcenia, ku naprawie œlegxij,-ewj ¹ – correptio,-onis f. – zganienie, skarcenie; przekonywanie, naprawianie œlegcoj,-ou Ð – argumentum,-i n. – argument na zbicie czegoś; próba, badanie, doswiadczanie; nagana, skarcenie ™lšgcw – arguěre, redarguěre, corripěre, convincěre, increpare – przekonywać, dowodzić; osadzać, oskarzać; ganić, karcić, poprawiać ™leeinÒj, 3 – miserabilis,-e – godny litości, pożałowania, żałosny ™lešw (™le£w) – miserēri – litować się, okazywać miłosierdzie ™lešomai (pass.) – misericordiam consequi – osiągnąć zmiłowanie, zlitowanie

- 74 - Piotr Wietrzykowski

™lehmosÚnh,-hj ¹ – ele(e)mosyna,-ae f. – jałmużna; uczynek miłosierdzia ™le»mwn,-on; -onoj – misericors,-ordis – miłosierny, litościwy ™le…fqhn – p. *opuszczam œleoj,-ouj tÒ – misericordia,-ae f. – miłosierdzie, litość, zmiłowanie ™leuqer…a,-aj ¹ – libertas,-atis f. – wolność, swoboda ™leÚqeroj, 3 – liber, 3; liberatus, 3 – wolny, niepodległy, wyzwolony, nie- zalezny, nie związany ™leuqerÒw – liberare – uwolnić, wyzwolić œleusij,-ewj ¹ – adventus,-us m. – przybycie, przyjście ™leÚsomai – p. *idę ™lef£ntinoj, 3 – eboreus, 3 – z kości słoniowej ™lšcqhn – p. *mówię ™l»laka – p. *pędzę ™l»luqa – p. *przybywam, idę ™l»fqhn – p.*biorę 'Eliak…m Ð – Eliacim m. (nieodm.) – Eliakim (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "Bóg wzmacnia, utwierdza"] 'Elišzer Ð – Eliezer m. (nieodm.) – Eliezer (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "pomoc Boża", "Bóg wspomaga"] 'ElioÚd Ð – Eliud m. (nieodm.) – Eliud (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "Bóg Judy", "Bóg chwały"] œlipon – p. *opuszczam 'Elis£bet ¹ – Elisabeth f. (nieodm.) – Elżbieta (żona Zachariasza, matka Jana Chrzciciela) [hebr. "mój Bóg jest pełnią", "wielbicielka Boga"] 'Elisa‹oj,-ou Ð – Elisaeus,-i m. – Elizeusz (prorok) [hebr. "Bóg jest mi ratunkiem", "Zbawienie Boże"] ˜l…ssw – involvěre – obracać, okręcać, zawijać ˜lkÒomai – ulceribus plenum esse – być pokrytym ranami, cierpieć od ran, od wrzodów ›lkoj,-ouj tÒ – ulcus,-ěris n.; vulnus,-ěris n. – wrzód, rana, ropiejaca rana ›lkw (˜lkÚw) – trahěre, educěre, perducěre – ciągnąć, wlec, wyciągać `Ell£j,-£doj ¹ – Graecia,-ae f. – Grecja, Hellada “Elhn,-hnoj Ð – Graecus, 3; gentilis,-e – grecki; pogański; Grek, poganin

- 75 - Piotr Wietrzykowski

oƒ “Ellhnej,-wn – Graeci,-orum m.pl.; gentes,-ium f.pl. – Grecy, poganie ÈllhnikÒj, 3 – Hellenicus, 3 – helleński, grecki Èllhn…j,-…doj ¹ – Gentilis,-is f. – Hellenka, Greczynka; w NT - poganka Èllhnist»j,-oà Ð – Graecus,-i m. – hellenista, Grek z upodobania, pod wpływem greckiej kultury Èllhnist… – Graece – po grecku, w języku greckim ™llog£w (™llogšw) – imputare – liczyć, zaliczać, wpisywać na rachunek 'Elmad£m ('Elmwd£m) – Elmadan m. (nieodm.) – Elmadan (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "Bóg i człowiek"] ™lp…zw – sperare – spodziewać się, oczekiwać, mieć nadzieję ™lp…j,-…doj ¹ – spes,-ei f. – nadzieja 'ElÚmaj,-a Ð – Elymas m. – Elimas (mag z otoczenia Sergiusza Pawła na Cyprze) ™lwΐ – (h)eloi – Boże mój! (wyraz aramejski) ˜mautoà – mei ipsius – mnie samego, samego siebie ™x (¢p') ™mautoà – a, ex, de meipso – od siebie samego perˆ ™mautoà – me ipsum, ad meipsum – co do mnie samego œmaqon – p. *uczę się ™m£nhn – p. *szaleję ™mba…nw – ascenděre – wchodzić, wsiadać ™mba…nw e„j plo‹on – ascenděre in naviculam – wejść do łodzi ™mb£llw – mittěre – wrzucać na, dokąś; nałożyć; wtrącać do ™mb£ptw (™mbapt…zw) – intingěre – zanurzyć w ™mbateÚw – ambulare – wstępować, nawiedzać ™mbib£zw – transponěre – załadować na; wsadzać na ™mblšpw – aspicěre, intuēri, respicěre, vidēre – patrzeć, spoglądać na, wpatrywać się ™mbrim£omai – comminari, freměre, infreměre – karcić, ganić; być wstrząśniętym w duchu, wzruszać się œmeixa – p. *mieszam ™mšw – evoměre – zwymiotować, wypluć œmeina – p. *pozostaję ™mma…nomai – insanire – szaleć, wściekać się na kogoś

- 76 - Piotr Wietrzykowski

'Emmanou»l Ð – Emmanuel m. (nieodm.) – Emmanuel (imię nadane Jezu- sowi) [hebr. "Bóg z nami"] 'Emmaoàj ¹ – Emmaus f. (nieodm.) – Emaus (nazwa wsi w Judei) [hebr. "obronny zamek", "ciepłe źródło] ™mmšnw – permanēre; manēre – pozostawać, trwać `Emmèr Ð – Hemor m. (nieodm.) – Hemor, Chamor (imię człowieka, od którego Abraham kupił miejsce na grób) [hebr. "osioł"] ™mn»sqhn – p. *przypominam sobie ™mÒj, 3 – meus – mój, mój własny ™mpaignom»,-Áj ¹ – deceptio,-onis f. – szyderstwo, szydzenie, wyśmiewa- nie, drwiny ™mpaigmÒj,-oà Ð – ludibrium,-ii n. – szyderstwo, drwina, pośmiewisko ™mpa…zw – illuděre – wyśmiewać, drwić, igrać czymś, szydzić ™mpa…kthj,-ou Ð – illusor,-oris m. – szyderca, kpiarz ™mperipatšw – inambulare – przechadzać się wśród ™mp…(m)plhmi – implēre, saturare – napełnić, nasycić ™mpi(m)pl£omi (pass.) – frui – nasycać się, być sytym, korzystać z sytości ™mp…ptw – inciděre, caděre in – wpaść w, na coś; natknąć się na ™mplškomai – se implicare, implicari – wplątać się, być wplątanym, wi- kłac się ™mplok»,-Áj ¹ – capillatura,-ae f. – warkocz, fryzura, uczesanie ™mpnšw – spirare, aspirare – dyszeć, dmuchać, wdmuchiwać ™mporeÚomai – mercari, negotiari de – zajmować się handlem, podróżo- wać w celach handlowych, dla interesu; wyzyskiwać kogoś ™mpor…a,-aj ¹ – negotiatio,-onis f. – handel, interesy, kupiectwo ™mpÒrion,-ou tÒ – negotiatio,-onis f. – targ, targowisko œmporoj,-ou Ð – mercator,-oris m.; negotiator,-oris m. – kupiec, hand- lowiec, handlarz ™mpr»qw – succenděre – podpalić, spalić œmprosqen – ante, coram, in conspectu – przed, wobec, z przodu, przed obliczem t£ œmprosqen – quae sunt priora – to co z przodu, front ™mptÚw – conspuěre, exspuěre – pluć na, spluwać œmfan»j,-šj – manifestus – widzialny, widoczny, jawny

- 77 - Piotr Wietrzykowski

™mfanÁ g…nontai – manifesum fieri, palam apparēre – stawać się jawnym, wyjść na jaw ™mfan…zw – manifestare, notum facěre, significare – wyjawiać, czynić znanym, wykazywać, czynić widocznym, objawiać ™mfan…zomai (pass.) – apparēre – ukazać się, pojawić się œmfoboj,-on – perterritus, 3 – przestraszony, przerażony œmfoboj g…nomai – timēre, conterrēri, timore corripi, tremefieri, in timorem mitti – przestraszyć się, popadać w przerażenie ™mfus£w – insufflare – dmuchnąć w, chuchnąć, tchnąć œmfutoj,-on – insitus, 3 – zaszczepiony, wszczepiony ™n z dat. – 1. in z abl. – w, na; przy pomocy, za pomocą; 2. ad z acc., apud z acc. – przy, u, obok; 3. inter z acc., intra z acc. – między, wśród, po- śród, w środku ™nagal…zomai – complecti, complexari – brać w ramiona, obejmować ™n£lioj,-on – cetera,-orum n.pl. – żyjący w morzu; stworzenia morskie œnanti z gen. – ante z acc., coram z abl. – przed, wobec ™nant…on z gen. – ante z acc., coram z abl., in conspectu – naprzeciw, wprost, w obliczu, wobec, przed oczyma toÙnant…on – econtrario, econtra – przeciwnie ™nant…oj, 3 – 1. (przym.) contrarius, 3 – przeciwny; 2. (przyim.) adversus z acc. – naprzeciw, przeciw ™n£rcomai – coepisse – zaczynać, zapoczątkować œnatoj, 3 – nonus, 3 – dziewiąty ™nde»j,-šj – egens,-entis – cierpiący brak, potrzebujący czegoś œndeigma,-atoj tÒ – exemplum,-i n. – dowód, okazanie, wykazanie, doniesienie; oznaka, przykład ™nde…knumai – ostenděre, ostentare – pokazywać, wskazywać, wykazywać œndeixij,-ewj ¹ – ostensio,-onis f.; causa, -ae f. – pokazywanie, wykazy- wanie, dowodzenie, dowód ›ndeka – undecim – jedenaście ˜ndškatoj, 3 – undecimus, 3 – jedenasty ™ndšcomai – capěre – być możliwym, dopuścić, zgodzić się ™ndšcetai – uchodzi, można, jest możliwe ™ndhmšw – esse in; praesentem esse – być, przebywać w (domu, kraju) ™ndidÚskw – induěre – ubrać kogoś w coś - 78 - Piotr Wietrzykowski

œndikoj,-on – iustus, 3 – prawy, sprawiedliwy, uczciwy; zasłużony ™ndox£zomai – gloriari, clarificari – być wysławianym, uwielbianym œndoxoj,-on – gloriosus, 3; nobilis,-e; pretiosus, 3 – sławny, szanowany, świetny, wspaniały; cieszący się uznaniem, czcią œnduma,-atoj tÒ – vestimentum,-i n.; vestis,-is f. – ubiór, strój ™ndunamÒw – confortare – umacniać, wzmocnić ...-Òomai – convalescěre, confortari – umacniać się ™ndÚnw – penetrare – wejść, przeniknąć, wciskać się œndusij,-ewj ¹ – indumentum,-i n. – odzienie, szata; ubieranie się ™ndÚw – induěre, vestire – przywdziać, włożyć, ubrać ™ndèmhsij,-ewj ¹ – structura,-ae f. – budowa, struktura; założenie, podstawa ™nšdra,-aj ¹ – insidiae,-arum f.pl. – zasadzka, czaty, pułapka ™nedreÚw – insidiari – zasadzać się, czatować, czyhać, przygotowywać pu- łapkę ™neilšw – involvěre – owinąć, zawinąć œneimi – inesse – być, znajdować się w, być wewnątrz t¦ œnanta,-wn – quod superest – co, co jest w środku; zawartość ›neken, ›neka, e†neken z gen. – propter z acc. – z powodu, ze względu na ™nen»konta ™nnša – nonaginta novem – dziewięćdziesiąt dziewięć ™neÒj, 3 – stupefactus, 3 – oniemiały ze zdumienia ™nšrgeia,-aj ¹ – operatio,-onis f. – czynność, dziełanie ™nergšw – operari, inoperari, perficěre – działać, czynić, sprawiać, do- konywać ™nšrghma,-atoj tÒ – operatio,-onis f. – czyn, działanie ™nerg»j,-šj – efficax,-acis, evidens,-entis – skuteczny, działający, czynny ™neulogšw – benedicěre – błogoslawić ™nšcw – 1. insidiari – czyhać, nastawać na kogoś, żywić urazę; 2. insistěre – napierać, naciskać na kogoś ...-šcomai – continēri – być trzymanym, być podległym ™n»noca – p. *niosę œnqa (™nq£de) – 1. tunc – wtedy; 2. hic, ibi – tu, tam; do tego miejsca, w tym miejscu œnqen – unde – stąd

- 79 - Piotr Wietrzykowski

™nqumšomai – cogitare – rozważać, zastanawiać się, myśleć o czymś, wymy- ślac coś ™nqÚmhsij,-ewj ¹ – cogitatio,-onis f. – rozważanie, rozmyślanie; myśl, wymysł œni (œnestin) – inesse – być w czymś oÙk œni – non est – nie jest, nie istnieje, nie ma ™niautÒj,-oà Ð – annus,-i m. – rok ™n…ote – nonnumquam – czasem, niekiedy ™n…sthmi – instare – nastawać; być obecnym ™nestèj,-u‹a,-Òj – praesens,-entis – obecny, teraźniejszy t¦ ™nestîta,-wn – instantia,-ium n.pl.; praesentia,-ium n.pl. – rzeczy obecne, teraźniejsze ™niscÚnw – confortare – wzmacniać, umacniać; odzyskiwać siły ™nnša – novem – dziewięć ™nneÚw – innuěre – skinąć, dać znak skinieniem; dawać znaki œnnoia,-aj ¹ – 1. intentio,-onis f. – zamiar, zamysł, chęć; 2. cogitatio,- onis f. – rozważanie, myślenie, zastanawianie się, myśl œnnomoj,-on – legitimus, 3 – prawomocny, legalny; poddany prawu œnnuca – diluculo – nocą, w ciemości; wczesnie rano, o bladym świcie ™noikšw – inhabitare, habitare – zamieszkiwać w; przebywać ™nork…zw – adiurare alqm per – zaklinać, zaprzysięgać kogoś na, zaklinać ˜nÒthj,-htoj ¹ – unitas,-atis f. – jedność ™noclšw – 1. impedire – przeszkadzać, powstrzymywać; 2. vexare – nie- pokoić, dręczyć, dokuczać œnocoj,-on – 1. reus, 3 – winny, zasługujący na karę; 2. obnoxius, 3 – ule- gły, poddany, podległy œntalma,-atoj tÒ – praeceptum,-i n.; mandatum,-i n. – nakaz, polecenie, przykazanie ™ntafi£zw – sepelire – pogrzebać, namaścić zwłoki; przygotować zwłoki do pogrzebu ™ntafiasmÒj,-oà Ð – sepultura,-ae f. – pogrzeb, pochowanie; przygotowanie do pogrzebu ™ntšllomai – mandare, praecipěre – nakazać, polecić ™nteàqen – hinc – stąd, stamtąd, z tego

- 80 - Piotr Wietrzykowski

œnteuxij,-ewj ¹ – postulatio,-onis f.; oratio,-onis f. – prośba, wstawien- nictwo, modlitwa ™nt…qhmi – interponěre – umieszczać w, wkładać do; podawać, zaszczepiać œntimoj,-on – 1. honoratus, 3; honorificatus, 3 – czczony, szanowany, znakomity, poważany; 2. pretiosus, 3 – wartościowy, cenny, kosztowny ™ntol»,-Áj ¹ – mandatum,-i n.; praeceptum,-i n. – nakaz, rozkaz, polecenie, przykazanie ™ntÒpioj,-on – qui loci illius erat – miejscowy, lokalny ™ntÒj z gen. – intus, intra – wewnątrz, w głębi, w środku ™ntršpw – confunděre – zawstydzić ...-tršpomai – verēri, reverēri – szanować ™ntršfomai – enutrire – wykarmić, wychować œntromoj,-on – tremefactus, 3; tremebundus, 3 – drżący, wytraszony ™ntrop»,-Áj ¹ – verecundia,-ae f.; reverentia,-ae f. – respekt, szacunek, wzgląd na kogoś; zawstydzenie (się) ™ntruf£w – deliciis affluěre – rozkoszować się, opływać w przyjemności ™ntugc£nw – interpellare, postulare – prosić za kimś, prosić usilnie, wstawiać się za kimś ™ntul…ssw – involvěre – owinąć, zawinąć, spowijać ™ntupÒw – deformare – wyrzeźbić, wyryć ™nubr…zw – contumeliam alicui facěre – znieważać, obrażać, okazywać zuchwałość ™nupni£zomai – somniare – śnić ™nÚpnion,-ou tÒ – somnium,-ii n. – sen, marzenie senne, senne widzenie ™nèpion z gen. – coram, ante, ante faciem, in conspectu, ante conspectum – przed, wobec, w obliczu; wśród, między 'Enèj, Ð – Enos m. – Enos (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "mizerak", "nędzarz"] ™nwt…zomai – auribus percipěre – nakłonić ucha, wysłuchać 'Enèc Ð – Enoch m. (nieodm.) – Enoch (postać z genealogii Jezusa, jeden z patriarchów ST) [hebr. "poświęcony"] ™x – p. ™k ›x – sex – sześć ™xaggšllw – annuntiare – donosić, ogłaszać, zwiastować ™xagor£zw, -esqai – rediměre – odkupić, wykupić - 81 - Piotr Wietrzykowski

™x£gw – educěre, eicěre – wyprowadzić, wypędzić ™xairšw, -šomai – eripěre, eruěre, liberare – wyrwać, wydobyć, uwolnić, wyciągnąć, ratować ™xa…rw – auferre – pozbyć się, wyrzucić, usuwać ™xaitšomai – expetěre – wyprosić, uprosić, żądać ™xa…fnhj – subito, repente – nagle, niespodziewanie ™xakolouqšw – sequi – iść za, podążać, postępować ˜xakÒsioi,-ai,-a – sescenti,-ae,-a – sześćset ™xale…fw – delēre, abstergěre – wymazać, zmazać, ścierać ™x£llomai – exsilire – wyskoczyć, podskoczyć, zrywać się ™xan£stasij,-ewj ¹ – resurrectio,-onis f. – zmartwychwstanie, ponowne powstanie ™xanatšllw – exoriri – wschodzić, powstawać ™xan…sthmi – resuscitare, suscitare – wskrzeszać, wzbudzać ™xapat£w – seducěre – oszukiwać, zwodzić, wywieść w pole, mamić ™x£pina – statim – nagle, niespodziewanie ™xaporšomai – 1. taedet me z inf.; – odczuwać przykrość; 2. destitui – odczuwać brak, być w sytuacji bez wyjścia ™xapostšllw – mittěre, dimittěre – wysyłać, odsyłać, wypuszczać ™xart…zw – 1. explēre, explicare – dokonać, wypełnić; 2. instruěre – za- opatrzyć, wyposażyć ™xastr£ptw – refulgēre – błyszczeć, promieniować, lśnić ™xaut»j – confestim, mox, protinus, statim – natychmiast, od razu, z miejsca ™xege…rw – excitare, suscitare – obudzić, przebudzić, pobudzić, wskrzesić œxeimi – exire – wychodzić, odchodzić ™xšlkomai – abstrahi – być ciągniętym, wleczonym ™xšrama,-atoj tÒ – vomitus,-us m. – wymioty ™xeraun£w – scrutari – wypytywać, badać, dociekać ™xšrcomai – exire, egredi, proceděre, proficisci, abire, prodire, venire – wychodzić, wyruszać, wyjeżdżać œxestin, ™xÒn (™stin) – licet – wolno, można, godzi się ™xet£zw – interrogare – wypytywać dokładnie, wywiadywać się ™xhgšomai – narrare, enarrare – opowiadać, objaśniać

- 82 - Piotr Wietrzykowski

˜x»konta – sexaginta – sześćdziesiąt ˜xÁj – in serie, sequenter – kolejno, następnie, z kolei tÍ ˜xÁj (˜mšrv) – in sequenti die – na drugi dzień, nazajutrz ™n tù (crÒnJ) ˜xÁj – deinceps – następnie, potem ™xhcšomai – diffamari – rozbrzmiewać, rozchodzić się ™xišnai (œxeimi) – exire, proficisci – wychodzić, wyruszać ›xij,-ewj ¹ – consuetudo,-inis f. – stan, dyspozycja, zwł. nabyta, nawyk, sprawność ™x…sthmi (™xist£nw) – seducěre; dementare – wyzuć ze zdrowych zmy- słów, oszołomić ...-…stamai – stupēre, obstupescěre, mirari, admirari, mente ex- ceděre, in furorem verti – zadziwić się, zdumieć się, postradać zmysły, oszaleć, osłupieć ™xiscÚnw – posse – potrafić, móc, być zdolnym, zdołać coś zrobić œxodoj,-ou ¹ – excessus,-us m.; profectio,-onis f.; obitus,-us m. – wyjście, wyruszenie, odejście ™xoleqreÚomai – exterminari – zostać zgładzonym, zniszczonym ™xomologšw – spondēre – obiecywać, zgadzać się ...-šomai (med.) – confitēri – wyznawać, uznawać; wychwalać, wielbić ™xork…zw – adiurare – zaprzysięgać, zaklinać, poprzysięgać ™xorkist»j,-oà Ð – exorcista,-ae m. – egzorcysta, zaklinacz duchów ™xorÚssw – 1. patefacěre – odsłonić; 2. eruěre – wyłupić; wykopać, wy- grzebać ™xoudenšomai – contemni – zostać wzgardzonym, zlekceważonym ™xouqenšw – sperněre, aspernari, reprobare – gardzić, pogardzać, lek- ceważyć ™xouqenhmšnoj, 3 – contemptibilis,-e – godny pogardy ™xous…a,-aj ¹ – potestas,-atis f.; licentia,-ae f. – możność, swoboda, wolność; władza nad; urząd, jurysdykcja ™xousi£zw – potestatem habēre – mieć władzę, moc, być władcą ...-£zomai – sub potestatem redigi – dostać się pod czyjąś władzę, być pod czyjąś władzą ™xoc»,-Áj ¹ – wyróżnianie się oƒ kat' ™xoc»n – principales,-ium m.pl. – starszyzna władzy ™xupn…zw – ex somno excitare – budzić ze snu - 83 - Piotr Wietrzykowski

œxupnoj,-on – exspergefactus, 3 – zbudzony, wyrwany ze snu œxw – foris, foras, extra – na zewnątrz ›xw – p. *mam œxwqen – aforis, deforis, foris, foras, extra, extrinsecus – z zewnątrz ™xwqšw – expellěre, eicěre – wypychać, wypędzać, wyrzucać ™xèteroj, 3 – exterior,-ius – zewnętrzny œoika – similem esse, comparari – być podobnym do czegoś, być z czymś porównanym ˜ort£zw – epulari – uroczyście obchodzić święta, bawić się, ucztować ˜ort»,-Áj ¹ – dies,-ei m.; festus; dies sollemnis; festivitas,-atis f. – święto, uroczystość ™paggel…a,-aj ¹ – promissio,-onis f.; repromissio,-onis f.; promissum,-i n.; pollicitatio,-onis f. – obietnica, propozycja, wezwanie ™paggšlomai – promittěre, repromittěre, pollicēri – obiecywać, przy- rzekać coś komuś ™p£ggelma,-atoj tÒ – promissum,-i n. – obietnica ™p£gw – inducěre; superducěre – wprowadzić, doprowadzić do, sprowa- dzić ™p£ghn – p.*tężeję, krzepnę ™pagwn…zomai – supercertari – walczyć u czyjegoś boku, walczyć o coś œpaqon – p. *cierpię ™paqro…zomai – concurrěre – gromadzić się, zbierać się w coraz większej liczbie, wciąż powiększać się 'Epa…netoj,-ou Ð – Epaenetus,-i m. – Epenet (jeden z pierwszych chrze- ścijan w Azji Mniejszej) [gr. "pochwalny", "zaszczytny"] ™painšw – laudare, magnificare – wychwalać œpainoj,-on – laus,-dis f. – chwała, pochwała, uznanie, sława ™pa…rw – levare, elevare, sublevare, extollěre – podnieść ™paiscÚnomai – confundi, erubescěre – wstydzić się ™paitšw – mendicare – żebrać ™pakolouqšw – sequi, subsequi – iść za kimś; towarzyszyć, naśladować coś, kogoś ™pakoÚw – exaudire – usłyszeć, wysłuchiwać ™pakro£omai – audire – przysłuchiwać się, słuchać ™p£n – cum – gdy - 84 - Piotr Wietrzykowski

™pan£gkej,-wn t£ – necessaria,-orum n.pl. – rzeczy konieczne ™pan£gw – 1. reverti – cofnąć się, zawrócić; 2. reducěre, ducěre – pro- wadzić do tyłu ™panamimnÇskw – in memoriam reducěre – przypominać komuś o czymś ™panapaÚomai – requiescěre – spoczywać; pokładać ufność ™panšrcomai – redire – wracać ™pan…stamai – insurgěre, consurgěre – powstawać przeciw komuś ™panÒrqwsij,-ewj ¹ – correctio,-onis f. – poprawa prÕj ™panÒrqwsin – ad corripiendum; ad corrigendum – do popra- wiania ™p£nw – super, supra – na górze, powyżej, ponad ™p£ratoj,-on – maledictus, 3 – przeklęty ™parkšw – 1. subministrare – wesprzeć, pomóc; 2. sufficěre – dostar- czyć pomocy ™parc…a,-aj – provincia,-ae f. – prowincja, eparchia ™p£rceioj,-ou ¹ – provincia,-ae f. – prowincja, eparchia œpaulij,-ewj ¹ – commoratio,-onis f. – siedziba, zagroda, chata ™paÚrion – altera die; alia die – następnego dnia, nazajutrz 'Epafr©j,-© Ð – Epaphras,-ae m. – Epafras (chrześcijanin z Kolosów) [gr. "miły", "piękny"] ™pafr…zw – despumare – pienić się wypluwając 'EpafrÒditoj,-ou Ð – Epaphroditus,-i m. – Epafrodyt (chrześcijanin z Filippów) [gr. "miły", "piękny"] ™page…rw – excitare, suscitare – obudzić, podniecić, wzniecić, wzburzyć ™pe… – cum, quando – gdy, kiedy, skoro, gdyż, ponieważ; bo inaczej, bo w przeciwnym razie ™peid» – cum, quando – gdy, kiedy, skoro, gdyż, ponieważ ™peid»per – quoniam – skoro, ponieważ œpeimi – sequi – nadchodzić, zbliżać się tÍ ™pioÚsV ¹mšra – sequenti die – nazajutrz, następnego dnia tÍ ™pioÚsV nukt… – sequenti nocte – następnej nocy ™peisagwg»,-Áj ¹ – introductio,-onis f. – wprowadzenie ™peisšrcomai – supervenire – przybywać nagle , nadchodzić œpeita – deinde – następnie, potem

- 85 - Piotr Wietrzykowski

™pškeina – trans – po tamtej stronie ™pekte…nomai – extenděre seipsum – wyciągać się, natężać się ku czemuś ™pelaqÒmhn – p. *zapominać ™pemel»qhn – p. *troszczę się ™pendÚomai – superindui, supervestiri – wdziewać na wierzch, odziewać się ™pendÚthj,-ou Ð – tunica,-ae f. – szata zwierzchnia, narzuta, tunika ™pšrcomai – supervenire, venire (super), advenire – przybywać, nad- chodzić, zbliżać się ™perwt£w – interrogare, rogare – pytać się, radzić się; prosić ™perèthma,-atoj tÒ – interrogatio,-onis f. – pytanie, wypytywanie; proś- ba œpeson – p. *padam ™pšcw – 1. intenděre, attenděre – zwracać na coś uwagę, uważać na coś; 2. continēre – trzymać, obejmować, przytrzymywać, zatrzymywać, wstrzymywać; 3. remanēre – czekać, trwać, pozostawać œphxa – p. *umacniam ™phre£zw – calumniari – oczerniać, spotwarzać, ubliżać, urągać ™p… – 1. z gen.: apud, ante, ad – przy, przed, obok; in, super – na, nad; 2. z dat.: in – na, nad; ob, sub – względem, wobec; 3. z acc.: super, supra – na, nad, ponad; ad, in – do, ku, przeciw ™f' ú – in quo – w czym; eo quod – przez co; sicut – jak, jakby ™pˆ tÕ aÙtÒ – in unum; in idipsum; in eodem loco; simul; pariter – jednakowo, jednocześnie ™piba…nw – ascenděre, ingredi, venire – wchodzić, wstępować, wejść na coś, wsiadać ™pib£llw – 1. inicěre, mittěre, immitěre, imponěre – wrzucić , narzu- cić, nałożyć na coś; 2. coepisse – zabrać się do czegoś; 3. contingěre – pochwycić, objąć ™pibaršw – gravare, onerare – obciążyć, dodawać ciężaru ™pibib£zw – imponěre – wsadzić, nałożyć ™piblšpw – respicěre, intenděre – spoglądać na coś ™p…blhma,-atoj tÒ – commissura,-ae f.; assumentum,-i n. – łata, skrawek ™piboul»,-Áj ¹ – insidiae,-arum f.pl. – zasadzka, zmowa, spisek, intryga

- 86 - Piotr Wietrzykowski

™pigambreÚw – ducěre – poślubiać jako następny ™p…geioj,-on – terrenus, 3; terrester,- ris,-re – ziemski, doczesny ™pig…nomai – flare – napadać, nastawać, zaatakować ™piginèskw – cognoscěre, agnoscěre, novisse – poznawać; dokładnie wiedzieć, znać, rozumieć; dowiadywać się ™p…gnwsij,-ewj ¹ – cognitio,-onis f.; agnitio,-onis f.; notitia,-ae f.; scientia,-ae f. – poznanie, znajomość, wiedza ™pigraf»,-Áj ¹ – inscriptio,-onis f.; superscriptio,-onis f.; supras- criptio,-onis f.; titulus,-i n. – napis na; tytuł ™pigr£fw – inscriběre, superscriběre, scriběre – napisać, wyryć ™pide…knumi, -numai – ostenděre – pokazać; wykazać ™pide‹n (™pe‹don) – respicěre – ujrzeć, zobaczyć ™pidšcomai – recipěre, suscipěre – przyjąć dodatkowo, dobrać ™pidhmoàj,-oàntoj Ð (™pidhmšw) – advena,-ae m. – przybysz, cudzoziemiec ™pidiat£ssomai – superordinare – dodatkowo, później rozporządzić w te- stamencie ™pid…dwmi – porrigěre, dare, traděre, offerre – doręczyć, przekazać, dać, wręczyć ™pidiorqÒw – corrigěre – uzupełnić braki, poprawić, wyprostować, należy- cie ustawić ™pidÚw – occiděre – zachodzić (o słońcu) ™pie…keia,-aj ¹ – clementia,-ae f.; modestia,-ae f. – łagodność, pobłaż- liwość, łaskawość ™pieik»j,-šj – modestus, 3 – łagodny, pobłażliwy, łaskawy, delikatny, uprzejmy ™pišnai – advenire – nadejść ¹ ™pioàsa ¹mšra – sequens dies – następny dzień ™pizhtšw – 1. quaerěre, inquirěre, requirěre – czynić poszukiwania, szukać, tropić; 2. desiderare – pragnąć, ubiegać się o coś, żądać czegoś ™piqan£tioj,-on – morti destinatus, 3 – skazany na śmierć, przeznaczony śmierci ™p…qesij,-ewj ¹ – impositio,-onis f. – nałożenie ™piqumšw – concupiscěre, cupěre, desiderare – pragnąć, chcieć, pożą- dać ™piqumht»j,-oà – cuncupiscens,-entis m. – gorąco pragnący, pożądający

- 87 - Piotr Wietrzykowski

™piqum…a,-aj ¹ – desiderium,-ii n.; concupiscentia,-ae f. – pragnienia, pożądanie, żądza ™pikaq…zw – sedēre facěre – posadzić, umieścić na czymś; siadać na czymś ™pikalšw – invocare, appellare, vocare – wzywać, przyzywać, wołać; na- zywać ...-šomai (pass.) – cognominari – być nazywanym ™pik£lumma,-atoj tÒ – velamen,-inis n. – osłona, przesłona ™pikalÚptw – tegěre – przykrywać, zakrywać ™pikat£ratoj,-on – maledicus, 3 – przeklęty ™p…keimai – 1. irruěre, instare – nalegać, napierać; 2. imminēre – grozić komuś, naciskać; 3. superpositum esse, incumběre, impositum esse – leżeć na, przy ™pikšllw – impingěre – utkwić na mieliźnie, osadzić na mieliźnie 'EpikoÚreioj,-ou Ð – Epicuraeus,-i m. – epikurejczyk (zwolennik Epiku- ra, filozofa greckiego żyjącego w latach 341-270 p.n.e.) ™pikour…a,-aj ¹ – auxilium,-ii n. – pomoc, posiłki ™pikr…nw – adiudicare – rozstrzygnąć, przysądzić, postanawiać, decydować ™pilamb£nomai – appreheněre, capěre, repreheněre – chwycić się mocno, uczepić się; ująć kogoś, złapać; zajmować się czymś, interesować się ™pilanq£nomai – oblivisci – zapomnieć, zaniedbywać ™pilšgomai – 1. cognominari – być nazwanym; 2. eligěre – wybierać, do- bierać sobie ™pile…pw – deficěre – zabraknąć ™pile…cw – lingěre – polizać, zlizać ™pilšlhsmai – p. *zapominać ™pilhsmon»,-Áj ¹ – oblivio,-onis f. – zapomnienie, zapominanie ¢kroatÁj ™pilhsmonÁj – obliviosus, 3 – zapominalski ™pil»somai – p. *zapominać ™p…loipoj,-on – reliquus, 3 – pozostały, brakujący ™p…lusij,-ewj ¹ – interpretatio,-onis f. – objaśnianie, wykład, wyjaśnia- nie, interpretacja ™pilÚw – disserěre, absolvěre – rozwiązywać, rozstrzygać; wyjaśniać ™pimarturšw – contestari – dawać świadectwo, świadczyć ™pimšleia,-aj ¹ – cura,-ae f. – troska, piecza, dbałość, staranie - 88 - Piotr Wietrzykowski

™pimelšomai – curam habēre, curam agěre, diligentiam habēre – opiekować się, starać się, dbać, troszczyć się, mieć staranie ™pimelîj – diligenter – starannie, z troską, sumiennie ™pimšnw – permanēre, manēre, remanēre, perseverare, morari, instare – pozostawać, zatrzymać się, trwać, nie ustawać ™pineÚw – consentire – skinąć, przytaknąć, zgodzić się ™p…noia,-aj ¹ – cognitio,-onis f. – myśl, zastanowienie, pomysł œpion – p. *piję ™piorkšw – periurare, peierare – przysięgać fałszywie, krzywoprzysięgać; łamać przysięgę ™p…orkoj,-on – periurus, 3 – krzywoprzysięski, fałszywy; wiarołomny ™pioÚsioj,-on – 1. supersubstantialis,-e – wystarczający na cały dzień, konieczny do bycia; 2. quotidianus, 3 – codzienny, powszechni ™pip…ptw – caděre (super, supra), incumběre, irruěre, procumběre, venire – spaść na, upaść na coś; rzucać się na, napierać ™pipl»ssw – increpare – ganić, łajać, strofować, upominać ™pipoqšw – desiderare, cupěre, concupiscěre – zapragnąć, pożądać, tęsknic za ™pipÒqhsij,-ewj ¹ – desiderium, -ii n. – tęsknota, pragnienie ™pipÒqhtoj,-on – desideratissimus, 3 – wytęskniony, upragniony, pożą- dany ™pipoq…a,-aj – cupiditas,-atis f. – tęsknota, pragnienie ™piporeÚomai – properare – przybyć do, dochodzić ™pir£ptw – assuěre – przyszywać, doszywać ™pir…ptw – iactare (supra); proicěre in – rzucać coś na, narzucać ™p…shmoj,-on – insignis,-e; nobilis,-e – znaczny, znakomity, wyróżniający się ™pisitismÒj,-oà Ð – esca,-ae f. – żywność, prowiant ™piskšptomai – 1. visitare – odbywać przegląd, spogladać, nawiedzać; 2. considerare – rozważać, zastanawiać się, zajmować się czymś ™piskeu£zomai – praeparari – przygotowywać się ™piskhnÒw – inhabitare in – zamieszkać u kogoś; postawić namiot ™piski£zw – obumbrare – ocienić, osłonić ™piskopšw – contemplari – spoglądać, uważać na, strzec, troszczyć się

- 89 - Piotr Wietrzykowski

™piskop»,-Áj ¹ – 1. visitatio,-onis f. – nawiedziny, odwiedziny, wizyta; 2. episcopatus,-us m. – biskupstwo; strzeżenie ™p…skopoj,-ou Ð – episcopus,-i m. – strażnik, opiekun, biskup ™pisp£omai – adducěre praeputium – naciągnąć naskórek, napletek (by ukryć obrzezanie) ™pispe…rw – superseminare – zasiewać, dosiewać ™p…stamai – scire, nosse – znać, umieć, rozumieć, potrafić oÙk ™p…stamai – ignorare, nescire – nie umieć, nie znać ™p…stasij,-ewj ¹ – 1. concursus,-us m. – rozruchy, zbiegowisko; 2. instantia,-ae f. – nacisk, napór ™pist£thj,-ou Ð – praeceptor,-oris m. – nauczyciel, mistrz; dowódca, kierownik; opiekun ™pistšllw – scriběre – zawiadomić pisemnie, napisać, pouczyć listownie ™pist»mh,-hj ¹ – disciplina,-ae f. – umiejętność, znajomość, wiedza, nauka; zrozumienie, poznanie ™pist»mwn,-on; -onoj – disciplinatus, 3 – mądry, rozumny, doświadczony, biegły ™pisthr…zw – confirmare – wzmacniać, umacniać ™pistol»,-Áj ¹ – epistola,-ae f. – list, listowne doniesienie ™pistom…zw – redarguěre – okiełznać, trzymać w garści, nałożyć wędzidło ™pistršfw – converti facěre, convertěre – odwrócić, nawrócić kogoś ...-šfomai – converti, reverti, redire – odwrócić się, wrócić, zwrócić się ™pistrof»,-Áj ¹ – conversio,-onis f. – nawrócenie ™pisun£gw – congregare – zgromadzić, zbierać ™pisunagwg»,-Áj ¹ – congregatio,-onis f.; collectio,-onis f. – zebranie się, zgromadzenie się; zebranie ™pisuntršcw – concurrěre – zbiegać się ™pisfal»j,-šj – non tutus, 3 – chwiejny, niestały, nie zabezpieczony, niebezpieczny ™piscÚnw – invalescěre – wzmacniać ™piswreÚw – coacervare – nagromadzić coś, kumulować, dokładać ™pitag»,-Áj ¹ – imperium,-ii n.; praeceptum,-i n. – rozkaz, nakaz, polecenie ™pit£ssw – imperare, praecipěre – rozkazywać, polecać

- 90 - Piotr Wietrzykowski

™pitelšw – consummare, perficěre – dokonać, wypełnić, uskutecznić, zakończyć ...-šomai – fieri – wykonać się, spełnić się ™pit»deioj,-on – 1. necessarius, 3 – konieczny, niezbędny, pożyteczny; 2. opportunus, 3 – odpowiedni, stosowny ™pit…qhmi, ...-šmai – imponěre, apponěre – nałożyć, dokładać, umieścić na, włożyć, wręczać ™pitim£w – 1. increpare, comminari – zarzucać, krytykować, ganić, kar- cić, upominać; 2. imperare, praecipěre – przykazywać, nakazywać ™pitim…a,-aj ¹ – obiurgatio,-onis f. – nagana, zarzut, karcenie, upomina- nie ™pitršpw – permittěre, conceděre – pozwalać, ustąpić ™pitrop»,-Áj ¹ – permissus,-us m. – pozwolenie, upoważnienie, pełno- mocnictwo met' ™pitropÁj – cum permissu – za pozwoleniem ™p…tropoj,-ou Ð – procurator,-oris m.; tutor,-oris m. – zarządca, ad- ministrator, namiestnik, prokurator ™pitugc£nw – adipisci, consequi – osiągnąć, dotrzeć, uzyskać ™pifa…nw (-omai) – 1. apparēre – ukazać się, pokazać się, objawić się; 2. illuminare – zaświecić (w znaczeniu słońca) ™pif£neia,-aj ¹ – 1. adventus,-us m. – zjawienie się, ukazanie się; 2. illuminatio,-onis f.; illustratio,-onis f. – blask pojawienia się (słońca, Chrystusa) ™pifan»j,-šj – manifestus, 3 – ukazujący się, objawiający się; wspaniały, sławny, widoczny, jawny, oczywisty ™pifaÚskw – illuminare – zabłysnąć, zajasnieć ™pifšrw – inferre – wnosić, nakładać, dodawać ™pifwnšw – acclamare, clamare, succlamare – wołać, wykrzykiwać ™pifèskw – lucescěre, illucescěre – zabłysnąć, zajaśnieć ™piceiršw – conari, quaerěre, tentare – starać się, usiłować, próbować ™picšw – infunděre – wlać, nalać, wsypać ™picorhgšw – administrare, ministrare, subministrare, tribuěre – dostarczać, dołożyć, zarządzać, zaopatrywać ™picorhg…a,-aj ¹ – subministratio,-onis f. – zaopatrywanie, wspieranie, niesienie pomocy ™picr…w – linire, ungěre – namaścić, nasmarować, pomazać - 91 - Piotr Wietrzykowski

œplhsa – p.*napełniam ™pÒqhn – p. *piję ™pioikodomšw – superaedificare – budować na; dobudować ™ponom£zomai – cognominari – być nazwanym, nazywać się, nazywać siebie ™popteÚw – considerare – medytować, rozważać; spostrzegać coś, przygla- dac się, obserwować ™pÒpthj,-ou Ð – speculator,-oris m. – widz, obserwator; naoczny świadek œpoj,-ouj tÒ – verbum – słowo æj œpoj e„pe‹n – ut ita dictum sit – że tak powiem, można tak powie- dzieć ™pour£nioj,-on – caelestis,-e – niebieski, niebiański ™pri£mhn – p. *kupuję œprhsa – p. *palę ˜pt£ – septem – siedem; septies – siedem razy; septimus, 3 – siódmy ˜pt£kij – septies – siedem razy, siedmiokrotnie ˜ptakisc…lioi,-ai,-a – septem millia – siedem tysięcy ™puqÒmhn – p. *pytam ”Erastoj,-ou Ð – Erastus,-i m. – Erast (imię własne postaci NT) [gr. "mi- łosierny", "życzliwy"] ™raun£w – scrutari – badać, przeszukiwać ™rg£zomai – operari, facěre – robić, czynić, pracować, działać, trudzić się ™rgas…a,-aj ¹ – 1. quaestus,-us m.; operatio,-onis f.; opera,-ae f. – praca, zajęcie, trud; zarobek, dochód; 2. artificium,-ii n. – dzieło sztuki, wytwór ™rg£thj,-ou Ð – operarius,-ii m.; opifex,-icis m. – robotnik, pracownik œrgon,-ou tÒ – opus,-ěris n.; factum,-i n.; operatio,-onis f. – dzieło, czyn, wyrób, praca ™req…zw – provocare; ad indignationem provocare – podrażniać, po- budzać do złości ™re…dw – figi – oprzeć się, utkwić ™re‹n, e‡rhka – p. mówię ™reÚgomai – eructare – wydawać, wyrzucać; wymiotować ™rhm…a,-aj ¹ – desertum,-i n.; solitudo,-inis f. – pustynia, pustkowie

- 92 - Piotr Wietrzykowski

™rhmÒomai – desolari, destutui – być opuszczonym, zostać ogołoconym, spustoszonym; pustoszeć œrhmoj,-ou Ð – desertum,-i n.; solitudo,-inis f. – pustynia, pustkowie œrhmoj,-on – desertus, 3 – opuszczony, samotnny, bezludny, pustynny ™r»mwsij,-ewj ¹ – desolatio,-onis f. – spustoszenie, dewastacja ™r»somai – p. *pytam ™r…zw – contenděre – walczyć, spierać się, kłócić się ™riqe…a,-aj ¹ – contentio,-onis f.; dissensio,-onis f.; rixa,-ae f. – kłót- nia, spór; przekora, kłótliwość œrion,-ou tÒ – lana,-ae f. – wełna œrij,-idoj ¹ – contentio,-onis f. – spór, kłótnia, waśń, niezgoda ™r…fion,-ou tÒ – hoedus,-i m. – koźlątko, koźlę, kozioł œrifoj,-ou Ð – hoedus,-i m. – koźlę, kozioł Èrm©j,-© Ð – Hermas,-ae m. – Hermas (adresat pozdrowień Pawła z Tarsu) [gr. "umocowany", silny"] ˜rmhna…a,-aj ¹ – interpretatio,-onis f. – wytłumaczenie, wyjaśnienie; przekładanie ˜rmhneut»j,-oà Ð – interpres,-ětis m. – tłumacz ˜rmhneÚw – interpretari – wyjaśniać, tłumaczyć ÈrmÁj,-oà Ð – Hermes,-is m. – Hermes (1. imię własne greckiego boga utożsamianego z rzymskim Mercurius: Dz 14, 12; 2. imię adresata listu Pawła: Rz 16, 14) [gr. "podpora", "mówca"] Èrmogšnhj,-ou Ð – Hermogenes,-is m. – Hermogenes (chrześcijanin z Małej Azji) [gr. "urodzony mówca"] ˜rpetÒn,-oà tÒ – serpens,-entis m.f.; reptile,-is n. – istota pełzająca, płaz, gad, wąż ™¸∙»qhn – p. *mówię œ¸∙hxa – p. *łamię œ¸∙iya – p. *rzucam ™ruqrÒj, 3 – ruber, 3 – czerwony œrcomai – venire, pervenire – przychodzić, przybywać, wracać ™rcÒmenoj, 3 – venturus, 3; futurus, 3 – mający nadejść, przyjść ™rî – p. *mówię ™rwt£w – rogare, interrogare – pytać, wypytywać; prosić, błagać

- 93 - Piotr Wietrzykowski

œsbesa – p. *gaszę œsbhn – p. *gasnę ™sqÁj,-Átoj ¹ – vestis,-is f.; habitus,-us m. – szata, ubiór, odzienie ™sq…w (œsqw) – manducare, eděre, comeděre, consuměre – jeść, spożywać `Esl… Ð – Hesli m. (nieodm.) – Hesli (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "leniwy"] œsoptron,-ou tÒ – speculum,-i n. – lustro, zwierciadło ˜spšra,-aj ¹ – vespera,-ae f. – wieczór ˜spÒmhn – p.*postępuję `Esrèm Ð – Ezron m. (nieodm.) – Ezron (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "wysoki ogień"] ˜ssÒomai – minus habēre – być gorszym, w gorszym położeniu, mniej zna- czyć ™st£lhn – p. *posyłam œstalka – p. *posyłam œsthsa – p. *stawiam ™str£fhn – p. *obracam œstrofa – p. *obracam œsfalka – p. *zwodzę œsfaxa – p. *zarzynam œsfhla – p. *zwodzę œscatoj,-on – novissimus, 3 – najodleglejszy, najdalszy, końcowy, ostatni, ostateczny œscaton, ™p' ™sc£tou – novissime – w końcu œscaton,-ou tÒ – ultimum,-i n.; extremum,-i n. – ostateczność œscata,-wn t¦ – posteriora,-um n.pl. – to co w końcu, w tyle ™sc£twj – in extremo – w końcu, na ostatek ™sc£twj œcein – in extremis esse – być w stanie agonalnym, dogorywać œschka – p. *mam œscon – p. *mam œsw – intus, intro, in – wewnątrz, w środku; do środka œswqen – 1. intus, intrinsecus – wewnątrz, w środku; 2. deintus, abin- tus – od wewnątrz, od środka

- 94 - Piotr Wietrzykowski

œswsa – p. *ocalam ™sèteroj, 3 – interior,-ius – znajdujący się głębiej wewnątrz, wewnętrzny ™t£qhn – p. *napinam ˜ta‹roj,-ou Ð – amicus,-i m.; coaequalis,-is m. – przyjaciel, kolega ™t£cqhn – p. *szykuję œteisa – p. *płacę œtekon – p. *rodzę œtemon – p. *kraję ˜terÒglwssoj,-on – in aliis linguis – mówiący innym, obcym językiem ˜terodidaskalšw – aliter docēre – inaczej nauczać, głosić odmienną naukę ˜terozugšw – iugum ducěre cum – dźwigać jarzmo w nierównym zaprzę- gu, stanowić niedobraną parę ›teroj, 3 – alius, 3; alter, 3; proximus, 3; varius, 3 – różny, odmienny, inny; jeden z dwu, drugi ˜tšrwj – aliter – inaczej œti – adhuc – dotąd, jeszcze, nadal; oprócz tego, nadto ™tm»qhn – p. *kraję ˜toim£zw – parare, praeparare – przygotowywać, przysposabiać coś ˜toimas…a,-aj ¹ – praeparatio,-onis f. – przygotowanie, gotowość ›toimoj,-on – paratus, 3; praeparatus, 3 – przygotowany, gotowy ™n ˜to…mJ œcein – in promptu habēre – być chętnym, ochoczym, być gotowym ˜to…mwj œcein – paratum esse – być przygotowanym œtoj,-ouj tÒ – annus,-i m. – rok ™tr£phn – p. *obracam ™trapÒmhn – p. *obracam się ™tr£fhn – p. *żywię œtrwsa – p. *ranię ™tÚqhn – p. *składam ofiarę œtucon – p. *zdarzam się eâ, eâge – euge, bene – dobrze, bardzo dobrze, szczęśliwie, pomyślnie EÛa (EÜa),-aj ¹ – Heva,-ae f. – Ewa (imię pramatki ludzi) [hebr. "kobieta", "matka wszystkich żyjących"]

- 95 - Piotr Wietrzykowski eÙaggel…zw – evangelizare, annuntiare, nuntiare, evangelium praedicare – głosić, przepowiadać, głosić dobrą nowinę, ewangelizować eÙaggšlion,-ou tÒ – evangelium,-ii n. – ewangelia, dobra nowina eÙaggelist»j,-oà Ð – evangelista,-ae m. – ewangelista, głosiciel dobrej nowiny, krzewiciel ewangelii eÙarestšw – placēre – bardzo podobać się, być miłym komuś eÙarestšomai (pass.) – promerēri – mieć upodobanie w czymś eÙ£restoj,-on – placens,-entis; beneplacens,-entis – bardzo podobający się, miły eÙ£reston,-ou tÒ – placitum,-i n.; beneplacitum,-i n. – upodobanie eÙaršstwj – placentes – w sposób miły dla kogoś EÜbouloj,-ou Ð – Eubulus,-i m. – Eubulos (imię jakiegoś chrześcijanina) [gr. "dobry doradca"] eâge – euge, bene – dobrze, bardzo dobrze, szczęśliwie, pomyślnie eÙgen»j,-šj – nobilis,-e – szlachetnie urodzony, zacny, znakomity eÙd…a,-aj ¹ – serenitas,-atis f. – piękna pogoda eÙdokšw – 1. (bene) complacēre (sibi) in aliquo; placēre (sibi in); beneplacitum esse in; bonam voluntatem habēre – być zadowolonym, mieć w kimś, czymś upodobanie; 2. cupide velle – gorąco pragnąć; 3. consentire; probare – zgadzać się eÙdok…a,-aj ¹ – 1. voluntas,-atis f.; bona voluntas – dobra wola, pragnienie; 2. propositum,-i n. – zamiar; 3. beneplacitum,-i n. – zado- wolenie, upodobanie eÙergas…a,-aj ¹ – benefactum,-i n.; beneficium,-ii n. – dobry uczynek, dobrodziejstwo eÙergetšw – benefacěre – czynić dobrze, wyświadczać przysługi, dobro- dziejstwa eÙerg£thj,-ou Ð – beneficus,-i m. – dobroczyńca, dobrodziej eÜqetoj,-on – aptus, 3; opportunus, 3; utilis,-e – odpowiedni, właściwy, korzystny, pożyteczny, użyteczny eÙqšwj, eÙqÚj – statim, confestim, continuo, protinus – natychmiast, zaraz, wnet, od zaraz eÙqudromšw – rectu cursu venire – zmierzać prosto, prostym kursem, biec prostu, płynąć bezpośrednio do jakiegoś portu eÙqumšw – bono (aequo) animo esse – być dobrej myśli, zadowolonym, cieszyć się

- 96 - Piotr Wietrzykowski eÜqumoj,-on – animaequior,-ius – radosny, o miłym usposobieniu, majacy otuchę, będacy dobrej myśli eÙqÚmwj – bono animo – radośnie, z ufnością, z dobrą myślą eÙqÚnw – dirigěre – prowadzić prosto, kierować; prostować eÙqÚnwn,-ontoj Ð – gubernator,-oris m. – sternik eÙqÚj, eÙqšwj – statim, confestim, continuo, protinus – natychmiast, zaraz, wnet, od zaraz eÙqÚj,-e‹a,-Ú – rectus, 3; directus, 3 – prosty; szczery, prawy eÙqÚthj,-ou Ð – aequitas,-atis f. – prawość, sprawiedliwość, prostolinij- ność eÙkairšw – spatium habēre; vacare; vacuum mihi est – mieć wolny czas, mieć sposobność eÙkair…a,-aj ¹ – opportunitas,-atis f. – stosowna pora, stosowność eÜkairoj,-on – opportunus, 3 – stosowny, odpowiedni, dogodny eÙka…rwj – opportune – stosownie, w odpowiednim czasie, w porę, dogod- nie eÙkopèteroj, 3 – facilior,-ius – łatwiejszy eÙl£beia,-aj ¹ – reverentia,-ae f. – czujność, pobożność eÙlabšomai – metuěre – lękać się; być uważnym, troszczyć się o coś eÙlab»j,-šj – timoratus, 3; religiosus, 3 – pełen czci, pobożny, pełen bo- jaźni bożej eÙlogšw – benedicěre – błogosławić eÙloghtÒj, 3 – benedictus, 3 – błogosławiony eÙlog…a,-aj ¹ – benedictio,-onis f. – błogosławieństwo eÙmet£dotoj,-on – facile tribuěre – chętnie dzielący się, hojny, wspaniało- myślny EÙn…hj,-hj ¹ – Eunice,-es f. – Eunice (matka Tymoteusza) [gr. "dobre zwycięstwo"] eÙnošw – consentire –być dobrze usposobionym, zgadzać się eÜnoia,-aj ¹ – bona voluntas,-atis f. – dobra wola, życzliwość, przychyl- ność eÙnouc…zw – eunuchum facěre, castrare – kastrować, trzebić eÙnoàcoj,-ou Ð – eunuchus,-i m. – eunuch, kastrat, rzezaniec EÙod…a,-aj ¹ – Evodia,-ae f. – Ewodia (chrześcijanka w Filippach) [gr. "wdzięczny zapach"]

- 97 - Piotr Wietrzykowski eÙodÒomai – prosperum iter habēre; prospere ingredi; prospere agěre; bene placēre – mieć szczęśliwą podróż eÙp£redroj,-on – quod facultatem praebeat dominum obsecrandi (observandi) – wierne, wytrwałe trwający przy..., wiernie służący komuś eÙpeiq»j,-šj – suadibilis,-e – posłuszny, uległy eÙper…stastoj,-on – circumstans,-antis – mocno oplatający, mocno po- wstrzymujący, krępujący (o szacie i grzechu) eÙpoiΐa,-aj ¹ – beneficientia,-ae f. – dobrodziejstwo eÙporšomai – habēre – mieć czegoś dużo, obfitować eÙpor…a,-aj ¹ – acquisitio,-onis f. – dobrobyt, dostatek eÙpršpeia,-aj ¹ – decor,-oris m. – okazałość, wspaniałość, piękny wygląd eÙprÒsdektoj,-on – acceptus, 3; acceptabilis,-e – chętnie, mile przyjmo- wany, godny przyjęcia eÙproswpšw – placēre – pięknie wyglądać, podobać się, robić dobre wraże- nie eÙrakÚlwn,-wnoj Ð – Euraquilo,-onis m. – Eurakwilus, wiatr północno- wschodni eØr…skw – invenire – znajdować; zdobyć, osiagnąć, uzyskać eÙrÚcwroj,-on – spatiosus, 3 – przestrzenny, przestronny, szeroki eÙsšbeia,-aj ¹ – pietas,-atis f. – pobożność, uszanowanie, cześć eÙsebšw – colěre; regěre – okazywać szacunek, cześć eÙseb»j,-šj – religiosus, 3; dominum metuens,-entis; pius, 3 – po- bożny, bogobójny eÙsebîj – pie – pobożnie eÜshmoj,-on – manifestus, 3 – łatwo dostrzegalny, widoczny, zrozumiały, wyraźny eÜsplagcnoj,-on – misericors,-ordis – głęboko miłosierny, litościwy eÙschmÒnwj – honeste – uczciwie, szlachetnie eÙschmosÚnh,-hj ¹ – honestas,-atis f. – przyzwoitość, szlachetność eÙsc»mwn,-on; -onoj – honestus, 3; nobilis,-e – szlachetny, uczciwy, godny, przyzwoity eÙtÒnwj – constanter, vehementer – intensywnie, gwałtownie, zdecydo- wanie eÙtrapel…a,-aj ¹ – scurrilitas,-atis f. – błaznowanie, dworowanie

- 98 - Piotr Wietrzykowski

EÜtucoj,-ou Ð – Eutychus,-i m. – Eutych (młodzieniec, słuchacz nauki Pawła w Troadzie) [gr. "błogosławiony", "szczęśliwy"] eÙfhm…a,-aj ¹ – bona fama,-ae f. – dobra sława, opinia, reputacja eÜfhmoj,-on – bonae famae – o dobrej sławie, opinii; pomyślny, chwalebny eÙforšw – uberes fructus afferre – przynosić dobry plon, wydawać obfity plon eÙfra…nw – laetificare – rozweselać, zabawiać ...-fra…nomai – epulari, laetari, exsultare, iucundari – cieszyć się, bawić się EÙfr£thj,-ou Ð – Euphrates,-is m. – Eufrat (rzeka w Mezopotamii) [gr. "płodny"] eÙfrosÚnh,-hj ¹ – iucunditas,-atis f.; laetitia,-ae f. – radość, wesele, dobry nastrój eÙcaristšw – gratias agěre – dziękować, wyrażać wdzięczność eÙcarist…a,-aj ¹ – gratiarum actio,-onis f.; benedictio,-onis f. – po- dziękowanie, wdzięczność, dziękczynienie eÙc£ristoj,-on – gratus, 3 – wdzięczny eÙc»,-Áj ¹ – oratio,-onis f.; votum,-i n. – modlitwa, prośba eÜcomai – optare, orare, orationem facěre – prosić, modlić się, życzyć sobie, pragnąć eĂcrhsto|./on utilis,-e – korzystny, pożyteczny, łatwy do użycia eÜcrhstoj,-on – utilis,-e – dogodny, pożyteczny, użyteczny, przydatny eÙyucšw – bono animo esse – być dobrej myśli, pełnym otuchy eÙwd…a,-aj ¹ – bonus odor,-oris m.; suavitas,-atis f. – miła woń, przy- jemny zapach; wonność, kadzidło eÙènumoj,-on – sinister, 3 – lewy œfagon – p. *jem ™f£llomai – insilire – wskoczyć, zaatakować, rzucać się na kogoś ™f£nqhn – p. *pokazuję ™f£pax – semel – jeden raz, raz na zawsze; simul – jednocześnie 'Efšsioj,-ou Ð – Ephesius,-ii m. – Efezjanin, mieszkaniec Efezu; efeski ”Efesoj,-ou ¹ – Ephesus,-i f. – Efez (portowe miasto w Azji Mniejszej ze słynną świątynią Artemidy) [gr. "pierwsze", "pożądane"] ™feuret»j,-oà Ð – inventor,-oris m. – wynalazca, twórca œfh – ait, inquit – rzekł, powiedział

- 99 - Piotr Wietrzykowski

™fhmer…a,-aj ¹ (gen.) – vicis – klasa kapłanów pełnąca kolejno dzienną służbę w świątyni jerozolimskiej ™f»meroj,-on – quotidianus, 3 – dzienny, wystarczający a jeden dzień œfhna – p. *pokazuję œfhsa – p. *mówię ™fq£rhn – p. *niszczę œfqhn – p. *wyprzedzam ™fiknšomai – pertingěre ad – dosięgać do, dochodzić, docierać ™f…sthmi – 1. astare, assistěre, stare, stare iuxta, stare secus, stare super – stać na czymś, stać obok, stanąć blisko; 2. instare, imminēre – napadać na, grozić, zagrażać; 3. supervenire, convenire, concur- rěre – nadciągać, przybywać ™for£w – respicěre – wejrzeć, spojrzeć, dostrzec 'Efra…m Ð – Ephrem f. (nieodm.) – Efraim (nazwa miasta) [hebr. "po- dwójnie płodny"] œfugon – p. *uciekam ™ffaq£ – ephphetha – otwórz się (wyraz hebrajski) ™c£rhn – p. *cieszę się ™cqšj – heri – wczoraj œcqra,-aj ¹ – inimicitia,-ae f. – nieprzyjaźń, wrogość ™cqrÒj,-oà Ð – inimicus,-i m. – nieprzyjaciel, wróg œcidna,-hj ¹ – vipera,-ae f. – żmija ™cr»sqhn – p. *używam ™cÚqhn – p. * leję œcw – habēre – mieć, posiadać, dzierżyć, trzymać œcomai – se habēre – trzymać się mocno ™cÒmenoj, 3 – 1. proximus, 3 – bliski, sąsiedni, przyległy; 2. sequens,- entis; posterus, 3 – następny; 3. alius, 3 – inny; 4. vicinior,-ius – bliższy ™wn»qhn – p. *kupuję ™ènhmai – p. *kupuję ˜èramai – p. *widzę ›wj – usque ad – aż, aż do, aż do momentu gdy; podczas gdy, gdy tymczasem, tak długo jak

- 100 - Piotr Wietrzykowski

œwsa – p. *pcham ™èsqhn – p. *pcham

Zaboukèn Ð – Zabulon m. (nieodm.) – Zabulon (1. syn Jakuba, protoplasta jednego z pokoleń izraelskich; 2. terytorium tegoż protoplasty) [hebr. "upominek", "sławny"] Zakca‹oj,-ou Ð – Zachaeus,-i m. – Zacheusz (zwierzchnik celników) [hebr. "czysty", "wstydliwy"] Z£ra Ð – Zara m. (nieodm.) – Zara (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "wschód", "narodzenie"] Zacar…aj,-ou Ð – Zacharias,-ae m. – Zachariasz (1. ojciec Jana Chrzcicie- la; 2. syn Barachiasza; 3. prorok ST) [hebr. "Jehowa jest źródłem sła- wy"] Zebeda‹oj,-ou Ð – Zebedaeus,-i m. – Zebedeusz (ojciec apostołów Jana i Jakuba) [hebr. "obdarzony od Boga"] zestÒj, 3 – calidus, 3 – gorący zeàgoj,-ouj tÒ – par, paris m.f. – para, dwoje zeukthr…a,-aj ¹ – iunctura,-ae f. – wiązanie, spojenie, rzemień ZeÚj, DiÒj Ð – Iuppiter, Iovis m. – Dzeus, wymawiany też Zeus (imię głównego bóstwa religii Greków utożsamianego z rzymskim Jowiszem - Jupiterem) [gr. "ojciec pomocny"] zšw – fervēre – wrzeć, kipieć, gotować się zhleÚw, zhlÒw – aemulari, zelare – zazdrośnie pożądać, zazdrościć; być gorliwym, żarliwym; zabiegać o kogoś zÁloj,-ou Ð (zÁloj,-ouj tÒ) – aemulatio,-onis f.; zelus,-i m. – zazdrość, zawiść; zapał, żarliwość zhlot»j,-oà Ð – aemulator,-oris m.; sectator,-oris m.; zelotes,-i m. – zazdrośnik, fanatyk, gorliwy zwolennik, zagorzały wyznawca, entuzjasta zhm…a,-aj ¹ – damnum,-i n.; detrimentum,-i n.; iactura,-ae f. – strata, szkoda zhmiÒomai – 1. (med.) detrimentum facěre – skrzywdzić, spowodować szkodę; 2. (pass.) detrimentum pati – ponieść stratę, doznać szkody zÁn – vivěre; reviviscěre – żyć, odżyć

- 101 - Piotr Wietrzykowski

zîn, zoàsa, zoàn – vivus, 3 – żywy tÕ zÁn – vita,-ae f. – życie Zhnn©j, Ð – Zenas,-ae m. – Zenas (imię pewnego chrześcijanina) [gr. "Ze- usowy"?] Z»nwn,-wnoj Ð – Zenon,-onis m. – Zenon (syn Akwili) ["Zeusowy"?] zhtšw – quaerěre, inquirěre – szukać, poszukiwać, badać; usiłować, sta- rać się, pragnąć coś osiągnąć, chcieć z»thma,-atoj tÒ – quaestio,-onis f. – poszukiwanie, badanie; kwestia sporna, zagadnienie z»thsij,-ewj ¹ – quaestio,-onis f.; conquisitio,-onis f. – poszukiwanie, badanie, dociekanie; debata, dyskusja, spór ziz£nion,-ou tÒ – zizania,-ae f. – kąkol (Lolium temulentum) lub inny rodzaj chwastu Zorobabšl Ð – Zorobabel m. (nieodm.) – Zorobabel (postać z genealogii Jezusa) zÒfoj,-ou Ð – 1. caligo,-inis f. – ciemność, mrok; 2. infernum,-i n. – ciemność podziemia, podziemie; 3. procella,-ae f. – ciemność burzy, burza zugÒj,-oà Ð – 1. iugum,-i n. – jarzmo; 2. statera,-ae f.; libra,-ae f. – waga (jarzmowa) zÚmh,-hj ¹ – fermentum,-i n. – 1. drożdże, zaczyn, zakwas; 2. zepsucie, rozkład zumÒw – fermentare – zakwaszać, doprowadzać do fermentacji zî (inf. zÁn)– vivěre; reviviscěre – żyć, istnieć; odżyć, odzyskać przytom- ność zîn, zoàsa, zoàn – vivus, 3 – żywy tÕ zÁn – vita,-ae f. – życie zwgršw – capěre; captivum tenēre – chwytać, brać w niewolę, łowić zw»,-Áj ¹ – vita,-ae f. – życie zènh,-hj ¹ – zona,-ae f. – pas, przepaska zènnumi (zwnnÚw) cingěre; praecingěre – przepasywać, opasywać zJogonšw – vivificare – ożywiać, stwarzać życie, podtrzymywać przy życiu zùon,-ou tÒ – animal,-alis n.; pecus,-oris n. – zwierzę, żywa istota zJopoišw – vivificare – ożywiać, stwarzać żywe istoty, dawać życie

- 102 - Piotr Wietrzykowski

½ – quam – niż, od, jak; lub, albo ½... ½... – aut... aut; sive... sive – czy to... czy to; albo... albo Ã – certe, vere – z pewnością, zaiste, zapewne, rzeczywiście; pytajne: czyż nie, nieprawdaż ½gagon – p. *pędzę ½ggeila – p. *donoszę ½ggelka – p. *donoszę ¹gemon…a,-aj ¹ – imperium,-ii n. – władza, władanie, rządzenie ¹gemèn,-onoj Ð – praeses,-idis m.; princeps,-ipsi m.; dux,-cis m. – rzadca, namiestnik, dowódca, wódz ¹gšomai – 1. arbitrari, aestimare, existimare, habēre – sądzić, być przekonanym, oceniać, uznawać za; 2. ducěre – iść na przedzie, prowa- dzić, przewodzić, kierować; 3. creděre – wierzyć ¹gemoneÚw – 1. procurare – zajmować się czymś, troszczyć się; być wielko- rządcą, być namiestnikiem; 2. praeesse – przewodzić Ãgmai – p. *pędzę ¹goÚmenoj,,-ou Ð – dux,-cis m.; praecessor,-oris m.; praepositus,-i m.; primus,-i m. – wódz, kierownik, przywódca, przełożony ¹dšsqhn – p. *szanować ¹dšwj – libenter – chętnie, z przyjemnością ¼dista – libentissime – najchętniej, z największą przyjemnością ½dh – iam – już, właśnie ¹don»,-Áj ¹ – concupiscentia,-ae f.; voluptas,-atis f. – żądza, rozkosz, przyjemność, uciecha ¹dÚosmon,-ou tÒ – mentha,-ae f. – mięta zielona (Mentha viridis) ºqšlhsa – p. *chcę Ãqoj,-ou tÒ – mos, moris m. – zwyczaj, obyczaj, usposobienie, charakter Âka – p. *rzucam ¼kw – venire, advenire – przychodzić, przybywać, zbliżać się; być obecnym ½kousa – p. *słyszę

- 103 - Piotr Wietrzykowski

½lasa – p. *pędzę Ãlqon – p. *przybywam ºl…; ºlw… – eli, heli – Boże! (wyraz hebrajski) `Hl… Ð – Heli m. (nieodm.) – Heli (ojciec Józefa wymieniony w genealogii Jezusa) 'Hl…aj,-ou Ð – Elias,-ae m. – Eliasz (prorok ST) ¹lik…a,-aj ¹ – 1. aetas,-atis f. – okres życia, wiek; 2. statura,-ae f. – wzrost, postawa, figura ¹l…koj, 3 – 1. quantus, 3; quam magnus – jak wielki; 2. qualis,-e – jaki ¼lioj,-ou Ð – sol, solis m. – słońce ½llaxa – p. *zmieniam ½llaca – p. *zmieniam Âloj,-ou Ð – clavus,-i m. – gwóźdź ½lpisa – p. *spodziewam się ¼lwn – p. *jestem chwytany ¼marton – p. *błądzić ¹me‹j – nos – my ¹mšra,-aj ¹ – dies,-ei m.f.; – dzień; czas tre‹j ¹mšrai – triduum,-i n. – trzydniówka, okres trzech dni kaq' ¹mšran – quotidie, cotidie – codziennie ¹mšrv kaˆ ¹mšrv – per singulos dies – codziennie, przez poszczególne dni ¹mšran ™x ¹mšraj – de die in diem – z dnia na dzień ¹mšteroj, 3 – noster, 3 – nasz ¹miqan»j,-šj – semivivus, 3 – na w pół żywy, ledwo żywy, na wpół umarły ¼misuj,-eia,-u – dimidium,-ii n. – połowa ¹mièrion,-ou tÒ – media hora,-ae f. – pół godziny Âmmai – p. *dotykam ºmf…hmi – p. *odziewam ºn£gkasa – p. *zmuszam ½negka – p. *niosę ½negkon – p. *niosę ¹n…ka – cum, quando – kiedy, gdy

- 104 - Piotr Wietrzykowski

½nusa – p. *uskuteczniam ½pioj, 3 – mansuetus, 3 – miły, dobry, łagodny, uprzejmy ºpist£mhn – p. *umiem “Hr Ð – Her m. (nieodm.) – Her (postać z genealogii Jezusa) ½remoj,-on – quietus, 3 – cichy, spokojny ½rhsa – p. *podobać się Èrhka – p. *biorę Ãrxa – p. *rządzę ºrÒmhn – p. *pytam `Hródhj,-ou Ð – Herodes,-is m. – Herod (1. Herod Wielki, król Judei; 2. Herod Antypas, syn Heroda Wielkiego, tetrarcha Galilei i Perei; 3. He- rod Agryppa I, wnuk Heroda Wielkiego, siostrzeniec Heroda Antypasa) [gr. "bohaterski", "bohater ubóstwiony"] `HrJdiano…,-în oƒ – Herodiani,-orum m.pl. – herodianie, zwolennicy Heroda Antypasa `HrJdi£j,-£doj ¹ – Herodias,-adis f. – Herodiada (wnuczka Heroda Wielkiego, żona Filipa, a później nielegalna żona Heroda Antypasa) `HrJd…wn,-wnoj Ð – Herodion,-onis m. – Herodion (imię pewnego chrze- ścijanina) [gr. "bohaterski"] 'Hsaΐaj,-ou Ð – Isaias,-ae m. – Izajasz (prorok ST) [hebr. "zbawienie Je- howy", "Bóg moje zbawienie"] 'Hsaà Ð – Esau m. (nieodm.) – Ezaw (brat patriarchy Jakuba) [hebr. "włochaty", "kosmaty"] ¼sqhn – p. *cieszę się ¹sq»somai – p. *cieszę się ÆsqÒmhn – p. *spostrzegam Éscuna – p. *wstydzę się ¼sswn (¼ttwn),-on; -onoj – deterior,-ius; peior,-ius – gorszy, słabszy Âsson – deterius, minus – gorzej, mniej ¹suc£zw – 1. quiescěre; quietum esse – wypoczywać, zachowywać spo- kój; 2. silēre, tacēre – milczeć, milknąć, uciszyć się ¹suc…a,-aj ¹ – silentium,-ii n. – odpoczynek, wytchnienie, cisza, spokój, milczenie ¹sÚcioj,-on – quietus, 3; tranquillus, 3 – spokojny, cichy ¼sw – p. *rzucam

- 105 - Piotr Wietrzykowski

½toi... ½ – sive... sive – czy to... bądź ¹tt£omai (¹ss£omai) – superari – zostać pokonanym, ponieść klęskę; oka- zać się słabszym, niższym ¼tthma,-atoj tÒ – delictum,-i n.; deminutio,-onis f. – niepowodzenie, pomniejszenie się, popadnięcie w słabość hâgmai – p. *modlę się hÜxhsa – p. *powiększam háron – p. *znajduję ¹y£mhn – p. *dotykam ºcšw – sonare – rozbrzmiewać ½cqhn – p. *pędzę ½ca – p. *pędzę Ãcoj,-ouj tÒ (Ð, ¹ -ou) – fama,-ae f. – echo, wieść, pogłoska; sonitus,-us m.; sonus,-i m. – dźwięk, szum

Qadda‹oj,-ou Ð – Thaddaeus,-i m. – Tadeusz (jeden z apostołów Jezusa) [hebr. "odważny", "krewki"] q£lassa,-hj ¹ – mare,-is n. – morze q£lpw – fovēre – rozgrzewć, krzepić, pielęgnować Qam£r ¹ – Thamar f. (nieodm.) – Tamar (matka Faresa i Zary, postać z genealogii Jezusa) [hebr. "palma"] qambšomai – mirari, obstupescěre, stupēre – dziwić się, zdumiewać się q£mboj,-ou Ð – stupor,-oris m.; pavor,-oris m. – zdumienie, lęk qan£simoj,-on – mortiferum quid – coś śmiercionośnego, śmiertelny, po- wodujący śmierć qanathfÒroj,-on – mortifer, 3 – śmiercionośny, powodujący śmierć q£natoj,-ou Ð – mors,-rtis f. – śmierć, zgon qanatÒw – mortificare, morte afficěre; morti traděre – uśmiercać, ka- rać śmiercią, zabijać q£ptw – sepelire – grzebać, chować zmarłego - 106 - Piotr Wietrzykowski

Q£ra Ð – Thare m. (nieodm.) – Tare (ojciec Abrahama wymieniony w genealogii Jezusa) [hebr. "podstawa", "wędrowanie"] qarršw – 1. audēre – odważać się, okazywać śmiałość, mężnie stawiać czo- ło; 2. confiděre – zaufać qarsšw – 1. confiděre; fiduciam habēre – zaufać; 2. animaequiorem esse; constantem esse – być spokojnego ducha q£rsoj,-ouj tÒ – fiducia,-ae f. – zaufanie, otucha, odwaga qaàma,-atoj tÒ – mirum,-i n. – cud, dziwo; 2. admiratio,-onis f. – podziw, zdumienie qaum£zw – mirari, admirari – podziwiać, dziwić się, zdumiewać się qaum£zomai (pass.) admirabilem fieri – stać się godnym podziwu, być napełnionym podziwem qaum£sioj, 3 – mirabilis,-e – cudowny qaum£sia,-wn t£ – mirabilia,-ium n.pl. – rzeczy godne podziwu, cuda, cudowności qaumastÒj, 3 – mirabilis,-e; admirabilis,-e – godny podziwu, cudowny, przedziwny, nadzwyczajny qe£,-©j ¹ – dea,-ae f. – bogini qe£omai – vidēre, perspicěre – widzieć, przyglądać się, patrzeć, ogladać qeatr…zomai – spectaculum fieri – stać się widowiskiem, być publicznie wystawianym qšatron,-ou tÒ – theatrum,-i n.; spectaculum,-i n. – teatr, widowisko, spektakl qe‹on,-ou tÒ – sulphur,-uris n. – siarka qe‹oj, 3 – divinus, 3 – boski qeiÒthj,-htoj ¹ – divinitas,-atis f. – boskość qeièdhj,-ej – sulphureus, 3 – siarkowy Qškla,-hj ¹ – Thecla,-ae f. – Tekla qšlein (œqelon, ™qšlhsa) – velle – chcieć, pragnąć, p. qšlw qšlhma,-atoj tÒ – voluntas,-atis f. – wola, pragnienie, upodobanie qšlhsij,-ewj ¹ – voluntas,-atis f. – wola, chęć, chcenie, postanowienie qšlw (œqelon, ™qšlhsa) – velle – chcieć, pragnąć, życzyć sobie, mieć upodobanie, lubić qemšlion,-ou tÒ – fundamentum,-i n. – fundament, podwalina qemšlioj,-ou Ð – fundamentum,-i n. – fundament, podwalina, podstawa

- 107 - Piotr Wietrzykowski qemeliÒw – fundare – kłaść fundamenty, osadzać na fundamencie qeod…daktoj,-on – deo doctus, 3 – przez Boga pouczony, zdolny do przyj- mowania nauki od Boga qeÒmacoj,-on – qui deo repugnat – walczący z Bogiem, sprzeciwiający się Bogu qeÒpneustoj,-on – divinitus inspiratus, 3 – przez Boga natchniony qeÒj,-oà Ð, ¹ – deus,-i m., dea,-ae f. – Bóg, bóg, bogini qeosšbeia,-aj ¹ – pietas,-atis f. – pobożność, bogobojność qeoseb»j,-šj – deum colens,-entis – czczący Boga, pobożny, religijny qeostug»j,-šj – deo odibilis,-e – znienawidzony przez Boga; nienawidzący Boga qeÒthj,-htoj ¹ – divinitas,-atis f. – boskość, boska natura; bóstwo QeÒfiloj,-ou Ð – Theophilus,-i m. – Teofil (imię pewnego dostojnika, prawdopodobnie chrześcijanina) [gr. "przyjaciel Boga"] qerape…a,-aj ¹ – 1. cura,-ae f. – obsługa, staranie, troska, pielęgnacja, opieka; 2. sanitas,-atis f. – leczenie, zdrowie; 3. familia,-ae f. – służba rodzinna qerapeÚw – 1. curare, sanare – troszczyć się, leczyć, uzdrawiać; 2. colěre – pielęgnować, troszczyć się qer£pwn,-ontoj Ð – famulus,-i m. – sługa, giermek qer…zw – metěre, demetěre – zbierać żniwo, żąć qerismÒj,-oà Ð – messis,-is f. – żniwo qerist»j,-oà Ð – messor,-oris m. – żniwiarz qerma…nomai – se calefacěre; calefieri – rozgrzewać się, grzać się qšrmh,-hj ¹ – calor,-oris m. – ciepło, gorąco, żar qšroj,-ouj tÒ – aestas,-atis f. – lato Qessal…a,-aj ¹ – Thessalia,-ae f. – Tesalia (kraina w północnej Grecji) QessalonikeÚj,-šwj Ð – Thessalonicensis,-is m. – Tesaloniczanin, mieszkaniec Tesaloniki Qessalon…kh,-hj ¹ – Thessalonica,-ae f. – Tesalonika (nadmorskie miasto w Macedonii) [gr. "zwycięstwo Tesalów"] Qeud£j,-© Ð – Theodas,-ae m. – Teodas (imię jakiegoś przywódcy żydow- skiego) [gr. "Bóg daje", "woda płynąca"] qewršw – vidēre, aspicěre, intuēri, spectare – widzieć, przyglądać się, wpatrywać się, patrzeć; zauważać, wnioskować

- 108 - Piotr Wietrzykowski qew£zw – 1. lactēre, lactare, nutrire – karmić piersią; 2. sugěre – ssać q»leia,-aj ¹ – femina,-ae f. – kobieta, samica q»ra,-aj ¹ – captio,-onis f. – polowanie; sieć myśliwska, sidło qhreÚw – capěre – polować, chwytać, łowić qhriomacšw – ad bestias pugnare – walczyć z dzikimi zwierzętami qhr…on,-ou tÒ – bestia,-ae f. – dzikie zwierzę qhsaur…zw – thesaurizare, reponěre, reconděre – gromadzić zapasy, chować w skarbcu, przechowywać, magazynować qhsaurÒj,-oà Ð – thesaurus,-i m. – skarb; skarbiec, skład, składnica, szka- tuła q»sw – p. *kładę qigg£nw – contrectare, tangěre – dotykać ql…bw – angustiare, compriměre, tribulare – ściskać, ścieśniać, ugnia- tać; dręczyć, uciskać ql‹yij,-ewj ¹ – tribulatio,-onis f.; pressura,-ae f.; passio,-onis f. – nacisk, ucisk, utrapienie, udręka; rozterka qnÇskw – defungi, mori, obire – umierać qnhtÒj, 3 – mortalis,-e – śmiertelny, umarły qorub£zomai – turbari – kłopotać się, frasować się, martwić się qorubšw – concitare – podnosić wrzawę, niepokoić, podburzać ...-bšomai – turbari, tumultuari – być wprowadzanym we wzburzenie, we wstrząsy qÒruboj,-ou Ð – tumultus,-us m. – wrzawa, zgiełk, hałas; wzburzenie, zamieszanie qraÚomai – confringi – być łamanym; być poniewieranym qršmmata,-wn t£ – pecora,-um n.pl. – stworzenia, zwierzęta qršyw – p. *żywię qrhnšw – lamentare, flēre – płakać, lamentować, opłakiwać, żałosnie śpiewać qrhske…a,-aj ¹ – religio,-onis f. – religia, kult, rytuał, służba Boża qrhskÒj, 3 – religiosus, 3 – religijny qriambeÚw – triumphare aliquem – triumfować, prowadzić w triumfie qr…x, tricÒj ¹ – capillus,-i m.; pilus,-i m. – włos; sierść ™mplok¾ tricîn – capillatura,-ae f. – warkocz, fryzura

- 109 - Piotr Wietrzykowski qrošomai – turbari, timēre, terrēri – trwożyć się qrÒmboj,-ou Ð – gutta,-ae f. – kropla, grudka qrÒnoj,-ou Ð – sedes,-is f.; thronus,-i m.; sedile,-is n. – siedzenie, krze- sło, tron Qu£teira (Qu£tira),-wn t£ – Thyatira,-ae f. – Tiatyra (miasto w Lidii w Azji Mniejszej) [gr. "przyjemna wonność ofiary"] qug£thr,-trÒj ¹ – filia,-ae f. – córka qug£trion,-ou – filia,-ae f. – córeczka qÚella,-hj ¹ – procella,-ae f. – huragan, burza, nawałnica qÚϊnoj, 3 – thyinus, 3 – zrobiony z drzewa tui, cytrusowy qum…ama,-atoj tÒ – incensum,-i n.; adoramentum,-i n. – kadzidło, wonności do spalania; ofiara kadzidlana qumiast»rion,-ou tÒ – thuribulum,-i n. – kadzielnica qumi£w – incensum poněre – spalać w celu uzyskania dymu; składać ka- dzidlaną ofiarę qumomacšw – irasci – gniewać się bardzo qumÒomai – irasci – gniewać się qumÒj,-oà Ð – ira,-ae f.; animositas,-atis f.; indignatio,-onis f.; iracundia,-ae f.; furor,-oris m. – gniew, złość, szał, oburzenie, wściekłość qÚra,-aj ¹ – ostium,-ii n.; ianua,-ae f.; fores,-ium f.; porta,-ae f. – drzwi, brama qureÒj,-oà Ð – scutum,-i n. – tarcza podłużna, tarcza qur…j,-…doj ¹ – fenestra,-ae f. – okno qurwrÒj,-oà Ð – ianitor,-oris m.; ostiarius,-ii m.; ostiaria,-ae f. – odźwierny, odźwierna qus…a,-aj ¹ – hostia,-ae f.; sacrificium,-ii n.; victima,-ae f. – ofiara, zwierzę ofiarne; obrzęd ofiarny qusiast»rion,-ou tÒ – altare,-is n.; altarium,-ii n. – ołtarz; ołtarz całopa- lenia, ołtarz kadzenia Qwm©j,-© Ð – Thomas,-ae m. – Tomasz (jeden z apostołów) [hebr. "bliź- niak"] qÚw – occiděre, immolare, mactare, sacrificare – zabijać na ofiarę, składać w ofierze qèrax,-akoj Ð – lorica,-ae f. – pancerz

- 110 - Piotr Wietrzykowski

'I£ϊroj,-ou Ð – Iairus,-i m. – Jair (przełożony synagogi) [hebr. "oświeco- ny"] 'Iakèb Ð – Iacob m. (nieodm.) – Jakub (1. syn Izaaka; 2. ojciec Józefa w genealogii Jezusa) [hebr. "trzymający za piętę"] 'I£kwboj,-ou Ð – Iacobus,-i m. – Jakub (1. syn Zebedeusza, brat Jana, jeden z apostołów Jezusa; 2. syn Alfeusza, jeden z apostołów Jezusa; 3. Jakub Młodszy, syn Marii, brat Józefa; 4. krewny Jezusa, zwierzchnik Kościoła w Jerozolimie - być może tożsamy z Jakubem, synem Alfeusza; 5. ojciec Judy Tadeusza) [hebr. "trzymający za piętę"] ‡ama,-atoj tÒ – curatio,-onis f.; sanitas,-atis f. – leczenie, uzdrawianie 'Iambr»j Ð – Iambres m. (nieodm.) – Jambres (czarownik egipski) [hebr. "napełniony goryczą"] 'Ianna… Ð – Iannai m. (nieodm.) – Jannaj (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "który wysłucha"] 'I£nnhj Ð – Iannes m. (nieodm.) – Jannes (czarownik egipski) [hebr. "oszust", "uwodziciel"] „£omai – 1. (med.) sanare, salvare – leczyć, uzdrawiać; 2. (pass.) sanum fieri – stać się zdrowym, zostać wyleczonym 'I£ret Ð – Iaret m. (nieodm.) – Jaret (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "nizina"] ‡asij,-ewj ¹ – sanitas,-atis f. – leczenie, uzdrawianie ‡aspij,-idoj ¹ – iaspis,-idis f. – jaspis (szlachetny kamień) 'I£swn,-onoj Ð – Iason,-onis m. – Jazon (1. mieszkaniec Tesaloniki przyjmujący u siebie Pawła i Sylasa: Dz 17, 5; 2. pobratymiec Pawła: Rz 16, 21; 3. uczeń Pawła pochodzący z Cypru: Dz 21, 16) [gr. "stary"] „atrÒj,-oà Ð – medicus,-i m. – lekarz, chirurg 'Iac…m Ð – Iachim m. (nieodm.) – Jachim (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "podnoszący"?] ‡de – ecce – popatrz, zobacz; oto „dša,-aj ¹ – aspectus,-us m. – forma, kształt, postać „de‹n (aor.: eἶdon) – vidēre, perspicěre, invenire – widzieć, patrzeć, spo- glądać; znaleźć

- 111 - Piotr Wietrzykowski

‡de, „doà – ecce – popatrz; oto ‡dioj, 3 – proprius, 3; tuus, 3; suus, 3; noster, 3; vester, 3 – własny, swój, prywatny, odrębny, osobisty (twój, nasz, wasz) kat' „d…an; „d…v – seorsum, secreto, separatim – na osobności, osobno, skrycie „dièthj,-ou Ð – idiota,-ae m.; imperitus,-i m. – ignorant, człowiek prosty, niewtajemniczony, laik „doÚ – ecce – zobacz, oto 'Idouma…a,-aj ¹ – Idumaea,-ae f. – Idumea (kraina na południe od Judei) [hebr. "czerwony"] ƒdrèj,-îtoj Ð – sudor,-oris m. – pot 'Iez£bel – Iezebel f. (nieodm.) – Jezabel (żona Achaba) [hebr. "nienaru- szona", "niepoślubiona"] Ìer£polij,-ewj ¹ – Hierapolis,-is f. – Hierapolis (miasto we Frygii) [gr. święte miasto"] ƒerate…a,-aj ¹ – sacerdotium,-ii n. – kapłaństwo ƒer£teuma,-atoj tÒ – sacerdotium,-ii n. – kapłaństwo ƒerateÚw – sacerdotio fungi – spełniać funkcję kapłańską 'Ierem…aj,-ou Ð – Ieremias,-ae m. – Jeremiasz (prorok) ƒereÚj,-šwj Ð – sacerdos,-otis m. – kapłan 'Iericè ¹ – Iericho f. (nieodm.) – Jerycho (miasto w Judei) [hebr. "pach- nąca miejscowość", "miasto księżyca", "miasto palm"] ƒerÒquton,-ou tÒ – immolatum,-i n. – ofiara (zwł. z mięsa) złożona na oł- tarzu ƒerÒn,-ou tÒ – templum,-i n.; sacrarium,-ii n. – świątynia, święte miejsce, sanktuarium ƒeroprep»j,-šj – sanctus, 3 – święty, godzien świętości ƒerÒj, 3 – sacer, 3 – święty, poświęcony ÌerosÒluma,-wn t£ (ÌerosÒluma,-hj ¹) – Ierosolyma,-ae f.; (-orum n.pl.) – Jerozolima ["miasto pokoju", "twierdza pokoju"] Ìerosolum…thj,-ou Ð – Ierosolymita,-ae m. – mieszkaniec Jerozolimy ƒerosulšw – sacrilegium facěre; exsecrari – popełniać świętokradztwo, naruszyć świętość, plądrować, grabić świątynię ƒerÒsuloj,-on – sacrilegus, 3 – świętokradczy; plądrujący świątynię; świę- tokradca

- 112 - Piotr Wietrzykowski

ƒerougršw – santificare – spełniać święte obrzędy, sprawować świetą czyn- ność 'Ierousal»m ¹ – Ierusalem f. (nieodm.) – Jeruzalem (= Jerozolima) ƒerwsÚnh,-hj ¹ – sacerdotium, -ii n. – kapłaństwo, służba boża, kapłańska 'Iessa… Ð – Iesse m. (nieodm.) – Jesse (ojciec króla Dawida) [hebr. "dar", "Bóg jest trwający"] 'Iefq£e Ð – Iephthe m. (nieodm.) – Jefte (jeden z sędziów Izraela w ST) [hebr. "Bóg otwiera", "brama"] 'Iecon…aj,-ou Ð – Iechonias,-ae m. – Jechoniasz (postać z genealogii Jezu- sa) [hebr. "Bóg, który stwierdzi", "twierdza Pańska"] 'Ihsoàj,-oà Ð – Iesus,-u m. – Jezus, Jozue (1. Jozue, następca Mojżesza, np. Dz 7, 45; 2. syn Eliezera, wymieniony w genealogii Jezusa; 3. Jezus Chrystus; 4. Jezus Barabasz: Mt 27,16; 5. Jezus zwany Justusem: Kol 4,11) [hebr. "Zbawiciel", "Jehowa wspomaga"] ƒkanÒj, 3 – 1. dignus, 3; idoneus, 3; sufficiens,-entis – godny, zdatny, odpowiedni, wystarczający; 2. multus, 3; copiosus, 3; magnus, 3; plurimus, 3 – liczny, obfity tÕ ƒkanÕn poie‹n – satisfacěre – zadowalać, czynić zadość tÕ ƒkanÒn,-oà – satisfactio,-onis f. – to co dostateczne, wystarczające, dostateczność; gwarancja, kaucja ƒkanÒn – satis, sufficit – dość, wystarczająco, wystarcza ƒkanÒthj,-htoj ¹ – sufficientia,-ae f. – dostateczność, wystarczająca ilość; zdatność, zdolność ƒkanÒw – idoneum facěre; dignum facěre – uznać za odpowiedniego, zdolnego; czynić zdatnym ƒkhter…a,-aj ¹ – supplicatio,-onis f. – błaganie, korna i gorąca prośba „km£j,-£doj ¹ – humor,-oris m. – wilgoć 'IkÒnion,-ou tÒ – Iconium,-ii n. – Ikonium (miasto w Małej Azji) [gr. "po- sąg"] ƒlarÒj, 3 – hilaris,-e – wesoły, radosny, pogodny, ochoczy ƒlarÒthj,-htoj ¹ – hilaritas,-atis f. – wesołość, radość ƒl£skomai – propitium esse; repropitiare – przebłagać, przejednać; od- pokutować; być miłosiernym, łaskawym ƒlasmÒj,-oà Ð – propitiatio,-onis f. – przebłaganie, sposób przebłagania ƒlast»rion,-ou tÒ – propitiatio,-onis f.; propitiatorium,-ii n. – ofiara przebłagalna, dar przebłagalny; przebłagalnia

- 113 - Piotr Wietrzykowski

†lewj,-wn – propitius, 3 – łaskawy, życzliwy †lewj soi – absit a te – niech będzie wobec ciebie (los) życzliwy, niech cię nic złego nie spotka. 'IllurikÒn,-oà tÒ – Illyricum,-i n. – Ilyria (kraina obejmująca tereny dzisiejszej Albanii, Jugosławii i Chorwacji) ƒm£j,-£ntoj Ð – cor(r)igia,-ae f.; lorum,-i n. – rzemień, cugle ƒmat…zw – vestire – odziewać, ubierać ƒm£tion,-ou tÒ – vestimentum,-i n.; pallium,-ii n.; tunica,-ae f.; vestis,-is f. – ubranie, płaszcz ƒmatismÒj,-oà Ð – vestis,-is f.; vestitus,-us m. – szaty, odzież †na – ut, uti – aby, żeby, ażeby ƒnat… – ut quid? quare? – dlaczego? po co? 'IÒpph,-hj ¹ – Ioppe,-es f. – Joppe (miasto portowe w Palestynie, dzisiejsza Jafa) [hebr. "piękne", "wspaniałe"] 'Iord£nhj,-ou Ð – Iordanes,-is m. – Jordan (główna rzeka Palestyny) [hebr. "osądzony", "potępiony"] „Òj,-oà Ð – 1. venenum,-i n. – trucizna, jad; 2. aerugo,-inis f. – rdza, śniedź 'Iouda…a,-aj ¹ – Iudaea,-ae f. – Judea „oudaΐzw – iudaizare – judaizować, wprowadzać obyczaje żydowskie 'IoudaϊkÒj, 3 – Iudaicus, 3 – judejski, żydowski 'Ioudaϊkîj – Iudaice – na sposób żydowski, zgodnie z obyczajami żydow- skimi 'Iouda‹oj,-ou Ð – Iudaeus,-i m. – Judejczyk, Żyd; judejski, żydowski 'IoudaϊsmÒj,-oà Ð – Iudaismus,-i m. – judaizm 'IoÚdaj,-a Ð – Iudas,-ae m. – Juda, Judasz (1. Juda, jeden z synów patriarchy Jakuba; 2. Juda, imię postaci z genealogii Jezusa; 3. Judasz nazwany Galilejczykiem, przywódca powstania w Galilei; 4. Juda, mieszkaniec Damaszku; 5. Juda, syn (brat?) Jakuba, jeden z Dwunastu; 6. Judasz Iskariota, zdrajca Jezusa; 7. Juda z przydomkiem Barsabas, prorok chrześcijański; 8. Juda, krewny Jezusa) [hebr. "chwalebny", "czcigodny"] 'Ioul…a,-aj ¹ – Iulia,-ae f. – Julia (adresatka pozdrowień Pawła: Rz 16,15) 'IoÚlioj,-ou Ð – Iulius,-ii m. – Juliusz (setnik rzymski) [łac. "mdły", "cięż- ki"] 'Iouni©j,-© Ð – Iunias,-ae m. – Junias (współwięzień Pawła) - 114 - Piotr Wietrzykowski

'Ioàstoj,-ou Ð – Iustus,-i m. – Justus (1. przydomek Józefa Barsaby: Dz 1, 23; 2. prozelita koryncki Tytus: Dz 18,7; 3. przydomek pewnego chrze- ścijanina: Kol 4,11) [łac. "sprawiedliwy"] ƒppeÚj,-šwj Ð – eques,-itis m. – jeździec, żołnierz konnicy, kawalerzysta ƒppikÒj, 3 – equester,-tris,-tre – jeździecki, konny †ppoj,-ou Ð – equus,-i m. – koń, rumak ἶrij,-idoj ¹ – iris,-idis f. – tęcza; halo, pierścień świetlny, aureola 'Isa£k Ð – Izaac m. (nieodm.) – Izaak (syn Abrahama) [hebr. "śmiejący się"] „s£ggeloj,-on – aequalis,-e angelis – równy aniołom 'Iskarièq Ð – Iscariotes,-is m. – Iskariota (przydomek Judasza) 'Iskarièthj,-ou Ð – Iscariotes,-is m. – Iskariota (1. przydomek Judasza; 2. przydomek Szymona, ojca Judasza) ‡soj, 3 – aequalis,-e; conveniens,-entis; par, paris; idem, eadem, idem – równy, jednakowy, pasujący, taki sam, równouprawniony „sÒthj,-htoj ¹ – aequalitas,-atis f.; quod aequum est – równość, bez- stronność „sÒtimoj,-on – coaequalis,-e – równy, równowartościowy, tak samo cenny „sÒyucoj,-on – unanimis,-e – jednakowo myślący, jednomyślny 'Isra»j Ð – Izrael m. (nieodm.) – Izrael (1. patriarcha Jakub; 2. naród izraelski) [hebr. "możny u Boga", "zapaśnik", "z Bogiem walczący", "nie- zwyciężony"] 'Israhl…thj,-ou Ð – Israelita,-ae m. – Izraelita 'Issac£r Ð – Isachar m. (nieodm.) – Isachar (jeden z synów patriarchy Jakuba) [hebr. "otrzymujący nagrodę"] †sthmi, ƒst£nw – 1. statuěre, constituěre – ustawiać, postawić, umieścić; przedstawić, proponować; utwierdzać, umacniać, ustanawiać; podtrzymy- wać; 2. (med.) stare – stać, trwać; stanąć, zatrzymać się ƒstoršw – vidēre – znać, wiedzieć, widzieć; zapoznawać się, odwiedzać „scurÒj, 3 – fortis,-e; magnus, 3; validus, 3 – silny, mocny, potężny, krzepki; cięzki, surowy, srogi „scÚj,-Úoj ¹ – virtus,-utis f.; fortitudo,-inis f.; vires,-ium f.pl. – tęży- zna, siła fizyczna, moc, potęga „scÚw – posse, valēre, invalescěre, confirmari – być silnym, krzepkim, powracać do zdrowia, mieć przewagę; mieć moc, mieć znaczenie ‡swj – forsitan – może, być może, chyba

- 115 - Piotr Wietrzykowski

'Ital…a,-aj ¹ – Italia,-ae f. – Italia 'ItalikÒj, 3 – Italicus, 3 – italski 'Itoura…a,-aj ¹ – Ituraea,-ae f. – Iturea (kraina na północ od Jeziora Ga- lilejskiego) [hebr. "pański porządek"] „cqÚdion,-ou tÒ – pisciculus,-i m. – rybka „cqÚj,-Úoj Ð – piscis,-is m. – ryba ‡cnion,-ou tÒ – vestigium,-ii n. – ślad, drobny ślad ‡cnoj,-ouj tÒ – vestigium,-ii n. – ślad, trop 'Iwaq£m Ð – Ioatham m. (nieodm.) – Joatam (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "doskonały", "Jehowa jest szczery"] 'Iwak…m Ð – Ioacim m. (nieodm.) – Joakim (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "Jehowa wzmocnił"] 'Iwan£n Ð – Ioanan m. (nieodm.) – Joanan (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "miły Bogu"] 'Iw£n(n)a,-aj ¹ – Î Ioanna,-ae f. – Joanna (żona Chuzy) [hebr. "miła Bogu"] 'Iw£n(n)hj,-ou Ð – Ioannes,-is m. – Jan (1. Jan Chrzciciel; 2. syn Zebede- usza, brat Jakuba, jeden z Dwunastu; 3. ojciec apostoła Piotra; 4. czło- nek Sanhedrynu: Dz 4,6; 5. Jan zwany Markiem, syn Marii) [hebr. "wdzięczny", "Jehowa jest łaskawy"] 'Iw£j Ð – Ioas m. (nieodm.) – Joas (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "ogień Pański"] 'Ièb Ð – Iob m. (nieodm.) – Job, Hiob [hebr. "powracający do domu", "nieprzyjazny"] 'Iwb»d Ð – Obed m. (nieodm.) – Obed (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "sługa"] 'Iwd£ Ð – Iuda, Ioda m. (nieodm.) –Joda (postać z genealogii Jezusa) 'Iw»l Ð – Ioel m. (nieodm.) – Joel (prorok ST) [hebr. "Jehowa jest Bogiem, potęgą"] 'Iwn£m Ð – Iona m. (nieodm.) – Jona (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "syn Pański"] 'Iwn©j,-© Ð – Ionas,-ae m. – Jonasz (1. prorok ST; 2. ojciec Szymona Pio- tra) [hebr. "gołąb"] 'Iwr£m Ð – Ioram m. (nieodm.) – Joram (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "wywyższony", "Jehowa jest wzniosły"]

- 116 - Piotr Wietrzykowski

'Iwr…m Ð – Iorim m. (nieodm.) – Jorim (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "wywyższony"] 'Iwsaf£t ('Iwsaf£d) Ð – Iosaphat m. (nieodm.) – Jozafat (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "Pan jest sędzią", "sąd Pański"] 'IwsÁj Ð ('IwsÁ,-Átoj) – Ioseph, Ioses m. (nieodm.) – Jozes (1. krewny Jezusa; 2. syn Marii, brat Jakuba Młodszego; 3. pewien chrześcijanin znany jako Barnaba: Dz 4, 36) [hebr. "Bóg jest pomocny"] 'Iws»f Ð – Ioseph m. (nieodm.) – Józef (1. patriarcha, jeden z synów Ja- kuba; 2. postać z genealogii Jezusa, syn Jony; 3. postać z genealogii Je- zusa, syn Matatiasza; 4. mąż Maryi, matki Jezusa; 5. krewny Jezusa: Mt 13,55; 6. z Arymatei, członek Sanhedrynu; 7. z przydomkiem Barna- bas: Dz 4, 36; 8. z przydomkiem Barsaba: Dz 1, 23; 9. syn Marii: Mt 27, 56) [hebr. "on zbierze", "rozmnożenie"] 'Iws»c Ð – Iosech m. – Josech (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "Bóg jest pomocny"] 'Iws…aj,-ou Ð – Iosias,-ae m. – Jozjasz (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "Bóg jest podporą", "którego Jehowa uzdrawia"] „îta tÒ (nieodm.) – iota – jota (najmniejsza litera w alfabecie hebrajskim i greckim): i

K k¢gè (kaˆ ™gè) – et ego – i ja, a ja; lecz ja; a ja także; właśnie ja k£doj,-ou Ð – cadus,-i m. – kadź, dzban kaq£ – sicut – tak jak; według tego jak kaqa…resij,-ewj ¹ – destructio,-onis f. – zniszczenie, zburzenie; zguba, zagłada kaqeiršw – 1. deponěre – zdejmować, usuwać, unieważniać; 2. destruěre – zniszczyć, powalić, zrujnować kaqa…rw – purgare – oczyścić, przycinać gałęzie kaq£pter – sicut – tak jak, podobnie jak kaq£ptw – invaděre –złapać się, uczepić się kaqar…zw – mundare, emundare, purgare, purificare – czyścić, oczyszczać

- 117 - Piotr Wietrzykowski kaqarismÒj,-oà Ð – emundatio,-onis f.; purgatio,-onis f.; purificatio,- onis f. – oczyszczenie, przeczyszczenie kaqarÒj, 3 – mundus, 3; purus, 3, candidus, 3 – czysty, bez skazy, nieskalany kaqarÒthj,-htoj ¹ – emundatio,-onis f. – czystość kaqšdra,-aj ¹ – cathedra,-ae f. – siedzenie, krzesło, fotel, katedra kaqšzomai – sedēre – usiąść, siąść, siedzieć kaqexÁj – 1. deinceps – następnie, potem; 2. ex ordine – za porządkiem, po kolei kaqeÚdw – dormire – spać, zasypiać kaqhght»j,-oà Ð – magister,-tri m. – nauczyciel, mistrz, przewodnik kaq»kei – fas est, convenit – godzi się, należy się, przystoi, wypada t¦ m¾ kaq»konta – quae non conveniunt – to, co nie przystoi kaqhmerinÒj, 3 – quotidianus, 3 – codzienny k£qhmai – sedēre – siedzieć, siadać, zasiadać kaq…zw – 1. sedēre – siedzieć; 2. considěre, residěre – usiąść, siadać, pozostawać, przebywać; 3. constituěre – ulokować, ustawić, ustanowić, posadzić, sadzać kaq…hmi – submittěre, dimittěre – spuszczać kaq…sthmi, ...-…stamai – 1. constituěre – uporządkować, ustawić, ustano- wić, mianować; 2. deducěre – sprowadzić na dół, przeprowadzić, prowa- dzić kaqÒ – sicut – tak jak; według tego ile kaqÒlou – omnino – w ogóle, zupełnie kaqopl…zomai – armari – uzbroić się całkowicie, dokładnie kaqor£w – conspicěre – zaglądać z góry, obserwować kaqÒti – sicut – według tego jak; iuxta quod – jako że, ponieważ, gdyż kaqèj – sicut, quam – jak; zgodnie z tym jak, podobnie jak, według tego jak; jako że, skoro; – prout – w miarę tego jak, w miarę tego jak, o ile ka… – et, etiam, quoque – i, także, też kaqèsper – tamquam – jak właśnie, podobnie Kaϊ£faj,-a Ð – Caiphas,-ae m. – Kajfasz (najwyższy kapłan żydowski) K£ϊn Ð – Cain m. (nieodm.) – Kain (syn Adama) [hebr. "otrzymany", "kowal"]

- 118 - Piotr Wietrzykowski

Kaϊn£m Ð – Cainam m. (nieodm.) – Kainam (postać z genealogii Jezusa: 1. syn Arfaksada; 2. syn Enosa) kainÒj, 3 – novus, 3 – nowy, nieużywany kainÒthj,-htoj ¹ – novitas,-atis f. – nowość ka…per – quamquam – chociaż, choć kairÒj,-oà Ð – tempus,-oris n.; momentum,-i n. – czas, czas krytyczny, stosowna pora, okazja, sposobność Ka‹sar,-aroj Ð – Caesar,-aris m. – Cezar (pierwotnie imię własne, póź- niej tytuł nadawany władcom Rzymu) Kais£reia,-aj ¹ – Caesarea,-ae f. – Cezarea (1. Cezarea Filipowa, miasto u podnóża gór Hermonu; 2. Cezarea Nadmorska na południe od Karme- lu) ka…toi (ka…toige) – quamquam – wszakże, jednakże, chociaż ka…w – accenděre – rozpalać, rozniecać, palić, spalać ka…omai (pass.) ardēre – płonąć, palić się, być zapalanym kekaumšnoj, 3 – accensibilis,-e – palny, zapalony k¢kei (kaˆ ™ke‹) – et ibi – i tam, i również tam k¢ke‹qen – et inde – stamtąd; z kolei, potem, później k¢ke‹noj, 3 – et ille – i ów, ów także, ten również, również on kak…a,-aj ¹ – malitia,-ae f.; nequitia,-ae f. – wada, moralne zło, krzywda, występek, kłopot, zmartwienie, nieszczęście; podłość, plugawość kako»qeia,-aj ¹ – malignitas,-atis f. – występność, złośliwość kakologšw – maledicěre (male dicěre); male loqui de – przeklinać, złorzeczyć, lżyć, znieważać, szkalować kakopaqšw – laborare; tristari – cierpieć, smucić się, być w złym położe- niu, doznawać nieszczęścia; cierpliwie znosić trudy, niewygody kakopaq…a (kakop£qeia),-aj ¹ – labor,-oris m. – nieszczęście, cierpienie; wytrwałość w cierpieniu, cierpliwość kakopoišw – malefacěre (male facěre) – źle postępować, czynić zło, szkodzić, krzywdzić kakopoiÒj,-oà Ð – malefactor,-oris m.; maleficus,-i m.; maledicus,-i m. – złoczyńca, złośliwiec kakÒj, 3 – malus, 3; saevus, 3 – zły, złośliwy, niedobry; zgubny, nieszczę- sny kakoàrgoj,-ou Ð – latro,-onis m.; nequam m.; male operans,-antis – złoczyńca, łotr, zbój - 119 - Piotr Wietrzykowski kakoucšomai – affligi, laborare – doznawać krzywdy, szkody, cierpieć, być poniewieranym kakÒw – affligěre, male tractare; nocēre; ad iracundiam concitare – dręczyć, szkodzić, pobudzać do złości, krzywdzić, dręczyć, źle traktować kakîj – male – źle, niedobrze k£kwsij,-ewj ¹ – afflictio,-onis f. – ucisk, cierpienie, udręka, złe traktowanie kal£mh,-hj ¹ – stipula,-ae f. – źdźbło, słoma k£lamoj,-ou Ð – (h)arundo,-inis f.; calamus,-i m. – trzcina (jako roślina i narzędzie do pisania) kalšw – vocare, appellare, cognominare, nominare; citare; invita- re – wołać, nazywać, wzywać, powoływać, przywoływać, pozywać do sądu kalliošlaioj,-ou ¹ – bona oliva,-ae f. – szlachetna oliwka kalodid£skaloj,-ou Ð – bene docens, -entis m. – dobry nauczyciel; nauczyciel uczący tego, co dobre kalok¢gaq…a,-aj ¹ – bonum et pulchrum – piękno i dobro, szlachetność kalopoišw – benefacěre – dobrze czynić kalÒj, 3 – bonus, 3; optimus, 3 – dobry, stosowny, nienaganny, szlachetny, piękny k£lumma,-atoj tÒ – velamen,-inis n. – nakrycie, zasłona, welon kalÚptw – operire – zakrywać, przykrywać kalîj – bene, recte – dobrze, właściwie, odpowiednio, znakomicie k£llion – melius – lepiej k£mhloj,-ou Ð, ¹ – camelus,-i m.f. – wielbłąd k£minoj,-ou Ð – caminus,-i m.; fornax,-acis f. – piec piekarski lub do wypalania garnków; piec kammÚw – clauděre, compriměre – zamknąć, przymknąć, przymrużyć oczy k£mnw – fatigari – ciężko pracować, trudzić się; chorować, być chorym k£mnwn,-ousa,-on – infirmus, 3 – słaby, utrudzony; chory k£mptw – flectěre – zginać (się) k¥n (kaˆ ™£n) – et si – jeśliby, nawet, nawet jeśliby, jeśli nawet, choćby nawet, i chociażby Kan£ ¹ – Cana f. (nieodm.) – Kana (miasto w Galilei) [hebr. "trzcina", "miejsce sitowia"]

- 120 - Piotr Wietrzykowski

Kanana‹oj,-ou Ð – Cananaeus,-i m. – Kananejczyk (przydomek Szymona, jednego z Dwunastu) Kanan…thj,-ou Ð – Cananita,-ae m.; Cananitaeus,-i m. – Kananita, po- chodzący z Kany Kand£kh,-hj ¹ – Candace,-es m. – Kandake (stały tytuł królowych Etio- pii) [hebr. "pan sług"] kanèn,-Ònoj Ð – regula,-ae f. – drążek, pręt, pręt mierniczy; miara, zasada, reguła; sfera działania kaphleÚw – adulterare – fałszować, kupczyć, frymarczyć kapnÒj,-oà Ð – fumus,-i m. – dym Kappadok…a,-aj ¹ – Cappadocia,-ae f. – Kapadocja (kraina w Azji Mniej- szej) kard…a,-aj ¹ – cor, cordis n. – serce kardiognèsthj,-ou Ð – qui corda novit – znający serce, zamysły; znawca serc karpÒj,-oà Ð – fructus,-us m. – owoc, plon K£rpoj,-ou Ð – Carpus,-i m. – Karpus (imię pewnego chrześcijanina) [gr. "owoc"] karpoforšw – fructificare, fructum afferre – wydawać owoce, przynosić plon karpofÒroj,-on – fructifer, 3 – owocodajny, urodzajny karteršw – sustinēre – być cierpliwym, wytrzymałym, znosić cierpliwie, wytrzymywać, wytrwać k£rfoj,-ou Ð – festuca,-ae f. – łodyga, badyl, źdźbło, słoma, drzazga kat£ – 1. z gen.: adversus, contra – przeciw; 2. z acc.: secundum – zgodnie z, według; wzdłuż; ze względu na; w odniesieniu do czegoś; 3. z gen. (o ruchu w dół): np. per praeceps – kat¦ toà krhmnoà – w dół po stromym zboczu (Mt 8, 32) kataba…nw – 1. descenděre – schodzić w dół; 2. demergi – zanurzać się katab£llomai – 1. (pass.) – deici – być rzucanym, powalanym; 2. (med.) – iacēre – leżeć, umieszczać katabaršw – gravare – obciążać, uciskać katabarÚnw – gravare – obciążać, uciskać, gnębić kat£basij,-ewj ¹ – descensus,-us m. – zejście w dół; pochyłość, stok katabib£zw – descenděre – schodzić w dół; sprowadzać na dół, ściagać w dół

- 121 - Piotr Wietrzykowski katabol»,-Áj ¹ – constitutio,-onis f.; institutio,-onis f.; origo,-inis f.; conceptio,-onis f. – założenie, położenie fundamentów, początek, roz- poczęcie katabrabeÚw – seducěre – odsądzić od nagrody, odbierać nagrodę; zwo- dzić, oszukiwać kataggeleÚj,-šwj Ð – annuntiator,-oris m. – zwiastun kataggšllw – annuntiare, praedicare – zwiastować, głosić, ogłaszać; za- wiadamiać, zapowiadać katagel£w – deridēre, irridēre – wyśmiać, wyszydzić, wykpiwać kataginèskw – reprehenděre – zarzucać, ganić, oskarżać katagnwsmšnoj, 3 – reprehensibilis,-e – godny nagany kat£gnumi – frangěre, confringěre – roztrzaskać, połamać, druzgotać katagr£fw – scriběre – pisać, rysować na kat£gw – deducěre, producěre, subducěre – sprowadzać w dół, przy- prowadzić; okręty, łodzie wyciągnać na brzeg -£gomai (pass.) – devenire, venire – przybyć, przypłynąć, dopłynąć katagnwr…zomai – vincěre, devincěre – zwalczyć, podbić, zwyciężyć katadšw – alligare – mocno przywiązać, związać; obwiązywać, bandażować, opatrywać kat£dhloj,-on – manifestus, 3 – jawny, widoczny, oczywisty katadik…zw – condemnare, addicěre – skazać, wymierzyć karę; potępiać katad…kh,-hj ¹ – damnatio,-onis f. – wyrok skzujący, skazanie, potępienie katadièkw – prosequi – ścigać, iść bezpośrednio za kimś; szukać, poszuki- wać katadoulÒw – in servitutem redigěre – poddać w niewolę, ujarzmić; traktować jak niewolnika katadunasteÚw – oppriměre, per potentiam oppriměre – uciskać, gnębić, ciemiężyć; zapanować nad kimś kat£qema,-atoj tÒ – maledictum,-i n. – rzecz przeklęta; przekleństwo kataqemat…zw – detestari – zaklinać się, zaświadczać kataiscÚnw – 1. confunděre – zawstydzać; 2. deturpare – zhańbić ...-Únomai – confundi, erubescěre – wstydzić się; doznawać zawsty- dzenia kataka…w – comburěre, concremare – spalić doszczątnie ...-ka…omai ardēre, cremari, exuri – płonąć, palić się

- 122 - Piotr Wietrzykowski katakalÚptomai – 1. (med.) velare – zasłonić się, owinąć, przykryć; 2. (pass.) velari – zostać zasłoniętym katakauc£omai – gloriari, superexaltare – wynosić się nad kogoś, chełpić się; triumfować kat£keimai – 1. iacēre – leżeć; 2. accumběre, decumběre, dicumběre, recumběre – zająć miejsce przy stole; siedzieć za stołem katakl£w – frangěre – złamać, zgnieść katakle…w – includěre – zamknąć kataklhromomšw – sorte distribuěre – przydzielić losem; oddawać w dziedzictwo katakl…nw – facěre discumběre – położyć, umieścić, posadzić; kazać po- łożyć się ...-…nomai – discumběre, recumběre – usiąść, położyć się; leżeć przy stole kataklÚzomai – inundari – zostać zalanym, zatopionym kataklusmÒj,-oà Ð – diluvium,-ii n. – potop, powódź katakolouqšw – subsequi – pójść za kimś katakÒptw – conciděre – zabić, zamordować; rozbić, stłuc katakrhmn…zw – praecipitare – strącić, zepchnąć w przepaść kat£krima,-atoj tÒ – condemnatio,-onis f.; damnatio,-onis f. – wyrok skazujący, potępienie katakr…nw – condemnare, damnare – skazać, potępić kat£krisij,-ewj ¹ – condemnatio,-onis f.; damnatio,-onis f. – potę- pienie, wyrok skazujący katakÚptw – se inclinare – schylić się katakurieÚw – dominari – zawładnąć, mocno panować nad katalalšw – detrahěre, detrectare – obmawiać, oczerniać katalal…a,-aj ¹ – detractio,-onis f. – obmowa, potwarz, oszczerstwo, zniesławienie kat£laloj,-ou Ð – detractor,-oris m. – oszczerca katalamb£nw – comprehenděre, apprehenděre, deprehenděre, compriměre – schwycić, pochwycić, przymusić; zdobyć, podbić, zawładnąć katalšgw – eligěre – wybierać, wciągać na listę

- 123 - Piotr Wietrzykowski katale…pw – relinquěre, derelinqěre, dimittěre, reicěre – pozosta- wiać, zatrzymać dla siebie; porzucić, opuścić ...-e…pomai (pass.) – remanēre – pozostać kataliq£zw – lapidare – ukamieniować katallag»,-hj ¹ – reconciliatio,-onis f. – pojednanie katall£ssw – reconciliare – pojednać kat£loipoj,-on – ceterus, 3 – pozostały kat£luma,-atoj tÒ – diversorium,-ii n.; refectio,-onis f. – gospoda, kwatera, zajazd katalÚw – 1. destruěre, divertěre – zniszczyć, obalić, zrzucić, zwalić; 2. dissolvěre, solvěre – rozwiązać, rozluźnić, unieważnić; znajdować odpoczynek, odpoczywać katamanq£nw – considerare – dobrze rozważyć, dogłębnie zbadać katamarturšw – testificari adversum; testimonium dicěre adversum; obicěre alicui – świadczyć przeciw komuś katamšnw – manēre – pozostać, przebywać katanal…skw – consuměre – zużyć, spożyć; pochłaniać, trawić katanark£w – gravare; gravem esse; onerosum esse – naprzykrzać się, być komuś uciążliwym kataneÚw – annuěre – skinąć, dać znak katanošw – considerare, vidēre – rozważyć, pojąć, zrozumieć, zobaczyć, spostrzec, zauważyć katant£w – devenire, pervenire, venire, occurrěre, descenděre – przyjść, dojść, spotkać się kat£nuxij,-ewj ¹ – compunctio,-onis f. – groza, lęk, ból spowodowany nakłuciem (wyrzutami sumienia, przeżyciem); oniemienie, otępienie, osłupienie katanÚssomai – compungi – przejąć się żalem (mocno jakby zostać nakłu- tym) kataxiÒomai – dignum habēri – zostać uważanym za godnego katapatšw – conculcare – zdeptać, rozdeptać kat£pausij,-ewj ¹ – requies,-quetis f.; requietio,-onis f. – spoczynek, wypoczynek katapaÚw – 1. requiescěre, requiem praestare – wypocząć; 2. sedare – ułagodzić; odradzać komuś coś

- 124 - Piotr Wietrzykowski katapštasma,-atoj tÒ – velum,-i n.; velamen,-inis n.; velamentum,-i n. – zasłona, kotara, kurtyna katap…nw – absorbēre, devorare, glutire – wychłeptać, wyżłopać, po- chłonąć, wchłonąć katap…ptw – caděre, deciděre – upaść, spaść kataplšw – navigare – dopłynąć, przybić do brzegu kataponšomai – iniuriam sustinēre, opprimi – doznać krzywdy, znosić krzywdę; doznawać udręki katapont…zomai – mergi, demergi – zanurzyć się, zostać zanurzonym, uto- pionym; tonąć kat£ra,-aj ¹ – maledictum,-i n.; maledictio,-onis f. – przekleństwo, klątwa katar£omai – maledicěre – przeklinać, złorzeczyć, rzucić klątwę katargšw – 1. evacuare, destruěre – udaremnić, przeszkodzić, 2. abolēre, solvěre – unieważnić, znieść, czynić bezczynnym, niweczyć; 3. occupare – zajmować miejsce katariqmšw – connumerare – zaliczać, zliczać katart…zw, -..…zomai – perficěre, aptare, complēre, componěre, in- struěre, reficěre – uporządkować, doprowadzić do poprzedniego stanu, naprawić, wyposażyć, przygotować kat£rtisij,-ewj ¹ – consummatio,-onis f. – doskonałość, wykonanie, spełnienie, naprawienie katartismÒj,-oà Ð – consummatio,-onis f. – doskonalenie, wykonanie; doprowadzenie do pełnej gotowości katase…w tÍ ceir… (t¾n ce‹ra) – annuěre; silentium indicěre, silentium postulare – dać znak ręką, nakazać milczenie katask£ptw – suffoděre – podkopać, zburzyć do szczętu kataskeu£zw – praeparare, aptare, componěre, fabricare, creare, facěre – przygotować, zaopatrzyć, wyposażyć, utworzyć, wykonać; budo- wać, zakładać, tworzyć kataskeuasmšnoj, 3 – perfectus, 3 – przygotowany, wykończony, do- skonały katashnÒw – 1. habitare – zamieszkać, zakładać gniazdo, gnieździć się; 2. requiescěre – odpocząć katask»nwsij,-ewj ¹ – nidus,-i m. – gniazdo; siedziba kataski£zw – obumbrare – zacienić, dokładnie zakryć, osłonić

- 125 - Piotr Wietrzykowski kataskopšw – explorare – pilnie śledzić, dokładnie badać, szpiegować kat£skopoj,-ou Ð – explorator,-oris m. – badacz, szpieg, dozorca katasof…zomai – circumvenire – podstępnie udaremnić, podstępem po- konać katastšllw – sedare – uspokoić, powściągnąć, powstrzymać kat£sthma,-atoj tÒ – habitus,-us m. – stan, położenie, zachowanie się, po- stępowanie, postawa katastol»,-Áj ¹ – habitus,-us m. – ubiór, ubranie; postawa katastršfw – evertěre, diruěre – poprzewracać, obalić; niszczyć, rujno- wać katastrhni£w – luxuriari – ulegać szkodliwym żądzom przeciw komuś katastrof»,-Áj ¹ – eversio,-onis f; subversio,-onis f. – przewrócenie, stratowanie, zniszczenie; ruina, zagłada katastrènnumi – prosterněre – zasłać, ścielić na ziemi; kłaść trupem, zabi- jać katasÚrw – trahěre – zaciągnąć, zawlec katasf£zw – interficěre – zabić, zamordować katasfrag…zw – signare – zapieczętować kat£scesij,-ewj ¹ – possessio,-onis f. – posiadłość, majątek, majętność katat…qhmi, ...-t…qamai – poněre, praestare – umieścić, położyć, odłożyć, gromadzić katatom»,-Áj ¹ – concisio,-onis f. – dokładne przecięcie, wyrzezanie, oka- leczenie katatršcw – decurrěre – schodzić, zbiegać w dół, napaść, zaatakować katafagšw – comeděre, devorare – pożreć, przeżreć, roztrwonić katafšrw – 1. deferre – znieść, sprowadzić z góry; 2. obicěre – zarzucić, wnosić coś przeciw ...-šromai – mergi, duci – być unoszonym, znoszonym w dół katafeÚgw – confugěre – uciekać, szukać schronienia katafqe…rw – corrumpěre – zniszczyć, zgładzić, wytępić; psuć, deprawo- wać, wypaczać katafilšw – osculari – pieścić, całować katafronšw – contemněre – wzgardzić, zlekceważyć; nie dbać o coś katafronht»j,-oà Ð – contemptor,-oris m. – gardziciel; ktoś zachowujący się z pogardą

- 126 - Piotr Wietrzykowski katacšw – effunděre – wylać katacqÒnioj,-on – infernus, 3 – podziemny katacr£omai – uti, abuti – używać, zużyć, korzystać; nadużywać katayÚcw – refrigerare – ochłodzić, odświeżać kate…dwloj,-on – idololatriae deditus, 3 – oddany panowaniu bożkom pogańskim; pełen wizerunków bóstw katšnanti – contra, ante, coram – naprzeciw, przeciwko, wobec katenèpion – in conspectu, ante conspectum, coram – przed obliczem, wobec katexousi£zw – potestatem exercēre; potestatem habēre – władać kimś, mieć silną władzę; dać odczuć swą władzę katerg£zomai – operari, efficěre, facěre, perficěre, consummare – sprawić coś, dokonać, uskutecznić; doprowadzić do; dokonać katšrcomai – descenděre, venire, supervenire, devenire, abire – schodzić w dół, zstępować, przychodzić, wracać katesq…w (katšsqw) – comeděre, devorare – zjeść, pożreć, roztrwonić, zniszczyć, zrujnować kateuqÚnw – dirigěre – prowadzić prosto, kierować, torować kateulogšw – benedicěre – dobrze życzyć, błogosławić katef…stamai – insurgěre in aliquem – powstać przeciw komuś katšcw – 1. tenēre, detinēre, possidēre – trzymać mocno, dzierżyć, za- trzymać, zawładnąć; 2. tenděre – ścigać, nacierać, powstrzymywać kathgoršw – accusare – oskarżać kathgor…a,-aj ¹ – accusatio,-onis f. – oskarżenie, skarga kat»goroj,-ou Ð – accusator,-oris m. – oskarżyciel kat»gwr,-oroj Ð – accusator,-oris m. – oskarżyciel kat»feia,-aj ¹ – maeror,-oris m. – przygnębienie, smutek kathfÒj,-on – maestus, 3 – przygnębiony, smutny kathcšw – edocēre, erudire, instruěre, catechizare – uczyć ustnie, po- uczać, informować; pouczać, katechizować ...-šcomai (pass.) – audire – słuchać katiÒomai – aeruginare – być przeżartym rdzą, rdzewieć katiscÚnw – praevalēre, invalescěre – przemóc, przezwyciężyć, pokonać; nabierać siły; zdołać coś zrobić, być zdolnym cos zrobić

- 127 - Piotr Wietrzykowski katoikšw – habitare, inhabitare, cohabitare, morari –mieszkać, prze- bywać kato…khsij,-ewj ¹ – domicillum,-i n. – mieszkanie, siedziba katoikht»rion,-ou tÒ – habitaculum,-i n.; habitatio,-onis f. – siedziba, mieszkanie katoik…a,-aj ¹ – habitatio,-onis f. – siedziba, osada, mieszkanie; zasiedle- nie, zamieszkanie katoik…zw – inhabitare facěre – osiedlić, zaludnić, osadzić katoptr…zomai – speculari – przeglądać się (jak) w lustrze k£tw – deorsum – w dół, na dół, na dole katèteroj, 3 – inferior,-ius – niższy, nieżej położony; młodszy katwtšrw – infra – poniżej, niżej Kaàda – Cauda,-ae f. – Kauda (nazwa waspy) [łac. "ogon"] kaàma,-atoj tÒ – aestus,-us m. – skwar, upał, gorąco kaumat…zw – aestu affligěre; aestu afficěre – spalić, zniszczyć ogniem, spiekotą, gnębić żarem ...-…zomai aestuare, exaestuare – być palonym wielką spiekotą kaàsij,-ewj ¹ – combustio,-onis f. – spalenie kausÒomai – ardēre – płonąć, być niszczonym przez palenie, spiekotę kau(s)thri£zw – exurěre, cauteriatam facěre – wypalić znak, piętnować kaÚswn,-wnoj Ð – aestus,-us m.; ardor,-oris m. – upał, skwar, gorąco, spiekota kauc£omai – gloriari, exsultare – chełpić się, chlubić się, przechwalać się kaÚchma,-atoj tÒ – gloria,-ae f.; gloriatio,-onis f.; gratulatio,-onis f. – chluba, chwalenie się, powód do chluby; samochwalstwo, chełpliwość kaÚchsij,-ewj ¹ – gloria,-ae f.; gloriatio,-onis f.; exsultatio,-onis f. – chluba; chwalenie się, chełpliwość KafarnaoÚm ¹ – Capharnaum f. (nieodm.) – Kafarnaum (miasto nad Je- ziorem Genezaret) [hebr. "osada Nahuma"] Kegcrea…,-în aƒ – Cenchrae,-arum f.pl. – Kenchry (port Koryntu dla że- glugi wschodniej) [gr. "proso"] kšdroj,-ou ¹ – cedrus,-i f. – cedr Kedrèn Ð – Cedron m. (nieodm.) – Cedron (nazwa sezonowego potoku w Jerozolimie) [hebr. "mętny", "czarny"]

- 128 - Piotr Wietrzykowski ke…nai – positum esse – być położonym, znajdować się, leżeć; być ustawio- nym keir…a,-aj ¹ – instita,-ae f. – opaska (w którą owijano zmarłych) ke…rw – tondēre – strzyc, ścinać włosy kšklofa – p. *kradnę kškramai – p. *mieszam kšleusma,-atoj tÒ – iussus,-us m. – rozkaz, polecenie; zawołanie, hasło keleÚw – iubēre – rozkazywać kenodox…a,-aj ¹ – inanis gloria,-ae f. – próżna chwała, zarozumialstwo, próżność kenÒdoxoj,-on – inanis gloriae cupidus, 3 – żądny próżnej chwały, zaro- zumiały, próżny kenÒj, 3 – 1. inanis,-e – daremny, próżny, jałowy, bezowocny, bezużytecz- ny; 2. vacuus, 3 – próżny, pusty kenofwn…a,-aj ¹ – vaniloquium,-ii n.; inaniloquium,-ii n. – próżne gadanie, daremne gadulstwo, pustosłowie kenÒw – evacuare, exinanire – opróżniać, ogołacać; udaremniać, niwe- czyć; czynić bezpodstawnym kšntron,-ou tÒ – stimulus,- m.; aculeus,-i m. – bodziec, oścień, ostroga; żądło, kolec kentur…wn,-wnoj Ð – centurio,-onis m. – setnik, centurion kenîj – inaniter – daremnie, na próżno kera…a,-aj ¹ – apex,-icis m. – kreska, znak akcentu kerameÚj,-šwj Ð – figulus,-i m. – garncarz keramikÒj, 3 – figulus, 3 – garncarski, gliniany ker£mion,-ou tÒ – lag(u)ena,-ae f.; amphora,-ae f. – gliniane naczynie, dzban kšramoj,-ou Ð – tegula,-ae f. – dachówka ker£nnumi – miscēre – mieszać kšraj,-atoj tÒ – cornu,-us n. – róg ker£tion,-ou tÒ – siliqua,-ae f. – owoc drzewa świątojańskiego używany jako pasza (Ceratonia siliqua) kerda…nw – lucrari, lucrificare, lucrum facěre – zyskiwać, przynosić korzyść kšrdoj,-ouj tÒ – lucrum,-i n. – zysk, korzyść, pożytek

- 129 - Piotr Wietrzykowski kšrma,-atoj tÒ – aes, aeris n. – moneta, pieniądz kermatist»j,-oà Ð – numularius,-ii m. – bankier kef£laion,-ou tÒ – 1. summa,-ae f. – suma, kapitał, wielka ilość pieniędzy; 2. capitulum,-i n. – główny zasadniczy punkt, streszczenie, sedno kefal»,-Áj ¹ – caput,-itis n. – głowa; głowica kefaliÒw – in capite vulnerare – ranić w głowę kefal…j,-…doj ¹ – caput,-itis n. – zwój kec£rhka – p. *cieszę się kšcrhma – p. *używam kšcuka – p. *leję khmÒw – os alligare – nakładać kaganiec kÁnsoj,-ou Ð – census,-us m.; tributum,-i n. – czynsz, podatek kÁpoj,-ou Ð – hortus,-i m. – ogród, sad khpourÒj,-oà Ð – hortulanus,-i m. – ogrodnik k»rugma,-atoj tÒ – praedicatio,-onis f. – obwieszczenie, ogłoszenie kÁrux,-ukoj Ð – praedicator,-oris m.; praeco,-onis m. – herold, zwiastun, głosiciel, posłaniec khrÚssw – praedicare – ogłaszać, obwieszczać, głosić, powiadamiać kÁtoj,-ouj tÒ – cetus,-i m. – wieloryb, potwór morski Khf©j,-© Ð – Cephas,-ae m. – Kefas (przydomek Szymona Piotra, ozna- czający opokę, skałę) [aram.; "skała"] kibwtÒj,-oà Ð – arca,-ae f. – arka, skrzynia, pudło kiq£ra,-aj ¹ – cithara,-ae f. – kitara (rodzaj liry); harfa kaqar…zw – citharizare – grać na kitarze, na harfie kiqarJdÒj,-oà Ð – citharoedus,-i m. – śpiewający do wtóru kitary Kilik…a,-aj ¹ – Cilicia,-ae f. – Cylicja (kraina w pł-wsch. Azji Mniejszej) [gr. "kraj okrągły"] kinduneÚw – periclitari – narażać się, ryzykować, być w niebezpieczeństwie k…ndunoj,-ou Ð – periculum,-i n. – niebezpieczeństwo, ryzyko kinšw – movēre, commovēre, concitare – ruszać, poruszać, podburzać, pobudzać; potrząsać k…nhsij,-ewj ¹ – motus,-us m. – ruch, poruszenie kinn£mwnon,-ou tÒ – cinnamonum,-i n. – cynamon, lepszy gatunek kasji (Cinnamonum cassia)

- 130 - Piotr Wietrzykowski

K…j Ð – Cis m. (nieodm.) – Kisz (ojciec Saula) [hebr. "łuk", "twardy"] k…crhmi – commodare – pożyczać kl£doj,-ou Ð – ramus,-i m. – gałąź, konar kla…w – flēre, plorare – płakać, lamentować, opłakiwać kl£sij,-ewj ¹ – fractio,-onis f. – złamanie, odłamanie kl£sma,-atoj tÒ – fragmentum,-i n. – ułamek, kawałek Klaàda – Clauda,-ae f. – Klauda (nazwa wyspy) [gr. "głos płaczący"] Klaud…a,-aj ¹ – Claudia,-ae f. – Klaudia (imię pewnej chrześcijanki) [łac. "kulawa"] KlaÚdioj,-ou Ð – Claudius, -ii m. – Klaudiusz (1. Tyberiusz Klaudiusz Druzus Neron Germanik, cesarz rzymski w latach 41-54 ne; 2. Klaudiusz Lizjasz, rzymski urzędnik w Jerozolimie) [łac. "kulawy"] klauqmÒj,-oà Ð – fletus,-us m.; ploratus,-us m. – płacz, szloch, lament kl£w – frangěre – łamać, złamać, odłamać kle…w – clauděre – zamykać, ryglować kle…j, kleidÒj ¹ – clavis,-is f. – klucz, rygiel, zasuwa klšmma,-atoj tÒ – furtum,-i n. – kradzież; rzecz skradziona Kleop©j,-© Ð – Cleophas,-ae m. – Kleofas (uczeń Chrystusa) [gr. "sław- ny"] klšoj,-ouj tÒ – gloria,-ae f. – sława, chwała, zaszczyt, zasługa, dobre imię klšpthj,-ou Ð – fur, furis m. – złodziej klšptw – furari, furtum facěre – kraść klÁma,-atoj tÒ – palmes,-itis f. – szczep, gałązka, pęd (winorośli) Kl»mhj,-entoj Ð – Clemens,-entis m. – Klemens (pewien chrześcijanin) [łac. "łagodny", "łaskawy"] klhronomšw – 1. possidēre posiadać; 2. consequi, percipěre – zdobyć, osiągnąć, posiąść; 3. hereditare, hereditatem capěre; hereditate possidēre – odziedziczyć; 4. heredem esse – być dziedzicem klhronom…a,-aj ¹ – hereditas,-atis f. – dziedzictwo, spadek; dziedziczenie, posiadanie klhronÒmoj,-ou Ð – heres,-ědis m. – dziedzic, spadkobierca klÁroj,-ou Ð – sors,-rtis f.; clerus,-i m. – dział, udział; los, rzucanie (cią- gnięcie) losów klhrÒw – sorte vocare – wyznaczyć losem klÁsij,-ewj ¹ – vocatio,-onis f. – wołanie, wezwanie, powołanie - 131 - Piotr Wietrzykowski klhtÒj, 3 – vocatus, 3 – wołany, wezwany, powołany kl…banoj,-ou Ð – clibanus,-i m. – naczynie do pieczenia chleba, piec pie- karniczy kl…mata,-wn t£ – regiones,-um f.pl.; partes,-ium f.pl. – okolica, strona świata klin£rion,-ou tÒ – lectulus,-i m. – nieduże łóżko kl…nh,-hj ¹ – lectus,-i m. – łóżko, tapczan, mary, nosze klin…dion,-ou tÒ – lectus,-i m. – małe łóżeczko; nosze kl…nw – declinare, inclinare, reclinare, vertěre – skłonić, pochylić, po- łożyć, opierać; odwracać, zmuszać do ucieczki klis…a,-aj ¹ – convivium,-ii n. – grupa osób wspólnie posilających się, miejsce dla biesiadników klop»,-Áj ¹ – furtum,-i n. – kradzież klÚdwn,-wnoj Ð – tempestas,-atis f. – wzburzona fala, kipiel; burza kludwn…zomai – fluctuari – być miotanym przez fale Klwp©j,-© Ð – Cleophas,-ae m. – Kleofas (mąż Marii) [gr. "sławny"] kn»qomai – prurire – odczuwać swędzenie, być podrażnionym Kn…doj,-ou ¹ – Cnidus,-i f. – Knidos (półwysep z miastem tej samej nazwy w pł-zach. Azji Mniejszej) kodr£nthj,-ou Ð – quadrans,-antis m. – czwarta część asa (moneta nie- wielkiej wartości) koil…a,-aj ¹ – venter,-tris m.; uterus,-i m. – brzuch, wnętrze koim£omai – dormire, obdormire – spać, zasypiać; umierać ko…mhsij,-ewj ¹ – dormitio,-onis f. – spanie, zaśnięcie, sen koinÒj, 3 – 1. communis,-e – zwykły, wspólny, pospolity; 2. coinquina- tus, 3; pollutus, 3 – splamiony, nieczysty, skalany koinÒw – 1. coinquinare, inquinare – skalać, zanieczyścić; 2. commune dicěre, communicare – zakomunikować, udzielić wiadomości, ogłosić; 3. violare – poniżyć, shańbić koinwnšw – communicare, participem fieri – być uczestnikiem czegoś, brać w czymś udział koinwn…a,-aj ¹ – communicatio,-onis f.; communio,-onis f.; collatio,- onis f.; participatio,-onis f.; societas,-atis f. – uczestnictwo, wspól- nota, solidarność, związek, spółka, wzajemna więź koinwnikÒj e„mi – communicare – być uczestnikiem czegoś, mieć wspólny udział - 132 - Piotr Wietrzykowski koinwnÒj, 3 – consors,-ortis; particeps,-ipis – wspólny koinwnÒj,-oà Ð, ¹ – socius,-ii m.; consors,-rtis m.; particeps,-ipis m.; communicator,-oris m. – towarzysz, wspólnik, uczestnik ko…th,-hj ¹ – concubitus,-us m.; cubile,-is n.; thorus,-i m. – łoże, łoże małżeńskie; rozwiązłość, stosunek płciowy koitèn,-înoj Ð – cubiculum,-i n. – sypialnia kÒkkinoj, 3 – coccineus, 3 – szkarłatny kÒkkinon,-ou tÒ – coccinum,-i n.; coccum,-i n. – szkarłat, szkarłatna szata kÒkkoj,-ou Ð – granum,-i n. – ziarnko, pestka kol£zw – 1. (med.) punire – karać, karcić; 2. (pass.) cruciari – być drę- czonym, torturowanym kolake…a,-aj ¹ – adulatio,-onis f. – pochlebstwo, przymilanie się kÒlasij,-ewj ¹ – poena,-ae f.; supplicium,-ii n. – kara, karanie, karcenie KolassaeÚj,-šwj Ð – Colossensis,-is m. – Kolosanin, mieszkaniec Kolo- sów kolaf…zw – colaphis caeděre, colaphizare – policzkować, bić pięścią koll£omai – adhaerēre; se adiungěre, se iungěre, coniugi, pervenire – przylgnąć, połączyć się koll(o)Úrion,-ou tÒ – collyrium,-ii n. – maść zwł. do oczu kollubist»j,-oà Ð – num(m)ularius,-ii m. – drobny wekslarz, bankier kolobÒw – breviare – skracać, obcinać KolossaeÚj,-šwj Ð – Colossensis,-is m. – Kolosanin, mieszkaniec Kolo- sów Kolossa…,-în aƒ – Colossae,-arum f.pl. – Kolosy (miasto we Frygii w Azji Mniejszej) [gr. "wysokie filary"] kÒlpoj,-ou Ð – sinus,-us m. – zanadrze, zagłębienie; łono, pierś kolumb£w – natare – pływać kolumb»qra,-aj ¹ – piscina,-ae f.; natatoria,-ae f. – pływalnia, sadzaw- ka, kąpielisko kolwn…a,-aj ¹ – colonia,-ae f. – kolonia kom£w – comam nutrire – zapuścić włosy, nosić długie włosy kÒmh,-hj ¹ – capilli,-orum m.pl. – owłosienie, włosy kom…zw, ...-…zomai – accipěre, percipěre, recipěre, afferre, referre, reportare – otrzymać, osiagnąć; zabrać, unieść, uprowadzić; odzyskać

- 133 - Piotr Wietrzykowski komyÒteron – melius – lepiej, przyjemniej, zręczniej koni£w – dealbare – wybielić, pobielić wapnem koniortÒj,-oà Ð – pulvis,-ěris m. – proch, proszek; kurz, pył kop£zw – cessare – zaprzestawać; ustawać, słabnąć kopetÒj,-oà Ð – planctus,-us m. – lament, zawodzenie kop»,-Áj ¹ – caedes,-is f. – mordowanie, rzeź, rozgromienie kopi£w – laborare, fatigari, deficěre – męczyć się, trudzić się, mozolić się kÒpoj,-ou Ð – labor,-oris m. – trud, znój, udręka, mozół; kłopot, trudność kopr…a,-aj ¹ – sterquilinium,-ii n. – gnój, nawóz; gnojowisko kÒprion,-ou tÒ – stercus,-oris n. – kał, gnój, nawóz kÒptw – caeděre – bić, uderzać; odciąć, odrąbać ...-omai – (se) plangěre – bić się w piersi, opłakiwać kÒrax,-akoj Ð – corvus,-i m. – kruk kor£sion,-ou tÒ – puella,-ae f. – dzieweczka, dziewczynka korb©n – corban (nieodm.) – ofiara złożona Bogu (wyr. hebrajski) korban©j,-© Ð – corbona,-ae f. – skarbiec świątyni w Jerozolimie (wyr. hebrajski) KÒre Ð – Core m. (nieodm.) – Kore (przywódca buntu przeciwko Mojże- szowi) [hebr. "goły", "łysy", "wołający"] koršnnumai – satiari, saturari – nasycić się, być nasyconym Kor…nqioj,-ou Ð – Corinthius,-ii m. – Koryntianin KÒrinqoj,-ou ¹ – Corinthus,-i f. – Korynt (greckie miasto portowe) Korn»lioj,-ou Ð – Cornelius,-ii m. – Korneliusz (imię rzymskiego setni- ka) [łac. "rogaty"] kÒroj,-ou Ð – corus,-i m. – korzec = 10 medymnów att. = ok. 8,75 litra (wyr. hebrajski) kosmšw – ornare – ozdabiać, przystrajać; porządkować kosmikÒj, 3 – saecularis,-e – światowy, ziemski kÒsmioj, 3 – ornatus, 3 – ozdobiony, uporządkowany, schludny; stateczny, opanowany kosmokr£twr,-oroj Ð – mundi rector,-oris m. – pan, rządca świata (wszechświata)

- 134 - Piotr Wietrzykowski kÒsmoj,-ou Ð – mundus,-i m.; saeculum,-i n.; universitas,-atis f. – świat, wszechświat, ład wszechświatowy; ozdoba, strój KoÚartoj,-ou Ð – Quartus,-i m. – Kwartus (rzymskie imię pewnego chrze- ścijanina) [łac. "czwarty"] koàm – surge – wstań (wyr. hebrajski) koustwd…a,-aj ¹ – custodia,-ae f.; custodes,-um m.pl. – straż złożona z żołnierzy kouf…zw – alleviare – ulżyć, odciążyć kÒfinoj,-ou Ð – cophinus,-i m. – kosz kr£battoj,-ou Ð – grabatus,-i m. – łóżko, sofa, materac, mata; nosze kr£zw – clamare, exclamare – wołać, krzyczeć, wrzeszczeć kraip£lh,-hj ¹ – crapula,-ae f. – pijaństwo, opilstwo; hulaszcze życie kran…on,-ou tÒ – calvaria,-ae f. – czaszka kr£spedon,-ou tÒ – fimbria,-ae f. – kraj szaty, obszycie, rąbek; frędzel krataiÒomai – confortari, corroborari – umacniać się, nabierać sił krataiÒj, 3 – potens,-entis – potężny, mocny, przemożny kratšw – tenēre, continēre, retinēre, appreheněre – trzymać, dzier- żyć, uchwycić, brać w posiadanie kr£tistoj, 3 – optimus, 3 – najlepszy, najmocniejszy; czcigodny, dostojny kr£toj,-ouj tÒ – imperium,-ii n.; potentia,-ae f.; potestas,-atis f. – siła, moc, władza, potęga, panowanie kr£twj – fortiter – mocno, silnie kraug£zw – clamare, vociferari – wołać głośno, krzyczeć, wykrzykiwać kraug»,-Áj ¹ – clamor,-oris m.; vox,-cis f. – głośny krzyk, okrzyk, woła- nie, wrzawa kršaj, kršatoj (kršwj) tÒ – caro,-nis f. – mięso, ciało kre…sswn (kre…ttwn),-onoj – melior,-ius – lepszy, mocniejszy; znaczniej- szy, większy; bardziej korzystny, pożyteczniejszy krem£nnumi – suppenděre – zawiesić, powiesić kršmamai – pendēre – wisieć krhmnÒj,-oà Ð – praeceps,-ipis n. – nawis, urwisko, stromy stok Kr»j,-htÒj Ð – Cretes, -is m. – Kreteńczyk, mieszkaniec Krety Kr»skhj,-entoj Ð – Crescens,-entis m. – Krescens (towarzysz Pawła Apostoła)

- 135 - Piotr Wietrzykowski

Kr»th,-hj ¹ – Creta,-ae f. – Kreta (wyspa na M. Śródziemnym) [gr. "kre- da"] kriq»,-Áj ¹ – hordeum,-i n. – jęczmień kr…qinoj, 3 – ordeaceus, 3; hordiaceus, 3 – jęczmienny kr…ma,-atoj tÒ – iudicium,-ii n.; damnatio,-onis f. – sąd, sprawa sado- wa, proces; wyrok, skazanie, potępienie, kara kr…nw – iudicare, aestimare, decerněre, proponěre, statuěre – są- dzić, postanawiać, rozstrzygać, rozróżniać; wymierzać sprawiedliwość kr…nomai – iudicio contenděre – procesować się krinÒmenoj, 3 – iudicio subiectus, 3 – poddany pod sąd kr…non,-ou tÒ – lilium,-ii n. – lilia kr…sij,-ewj ¹ – iudicium,-ii n. – sąd, osądzenie; wyrok, potępienie Kr…spoj,-ou Ð – Crispus,-i m. – Kryspus (przełożony synagogi w Koryn- cie) [łac. "kędzierzawy"] krit»rion,-ou tÒ – iudicium,-ii n. – sąd, trybunał; środek do osądzenia, norma krit»j,-oà Ð – iudex,-icis m. – sędzia, rozjemnca kritikÒj, 3 – discretor,-oris m. – zdolny do rozróżnienia, krytyczny; sę- dzia kroÚw – pulsare – stukać, pukać, kołatać krÚpth,-hj ¹ – absconditum,-i n. – miejsce ukryte, skrytka, schowek, piwnica kruptÒj, 3 – absconditus, 3; occultus, 3 – ukryty, tajemny krÚptw – absconděre, occultare – ukrywać, chować, zasłaniać; zatajać kekrummšnoj, 3 – occultus, 3 – ukryty krustall…zw – sicut crystallum – podobny do kryształu, szkła, jasny jak kryształ; błyszczeć jak kryształ krÚstalloj,-ou Ð – crystallus,-i m.; crystallum,-i n. – kryształ krufa‹oj, 3 – absconditum,-i n. – w ukryciu, tajemnicy; skrytka, miejsce skryte, tajne krufÍ – in occulto – skrycie, tajemnie, w tajemnicy kt£omai – 1. possidēre – posiadać; 2. consequi – osiągać, zdobywać, na- bywać, pozyskiwać ktÁma,-atoj tÒ – possessio,-onis f.; ager,-ri m. – posiadłość, majątek, własność, mienie, pole

- 136 - Piotr Wietrzykowski ktÁnoj,-ouj tÒ – 1. iumentum,-i n. – juczne zwierzę; 2. pecus,-oris n. – stado, trzoda; bydło kt»twr,-oroj Ð – possessor,-oris m. – posiadacz, właściciel kt…zw – creare, conděre – założyć, zbudować, utworzyć kt…sij,-ewj ¹ – creatura,-ae f.; creatio,-onis f. – założenie, stworzenie, stwarzanie; instytucja, zwierzchność kt…sma,-atoj tÒ – creatura,-ae f. – stworzenie, stwór kt…sthj,-ou Ð – creator,-oris m. – twórca, stwórca kube…a,-aj ¹ – nequitia,-ae f. – oszustwo, podstęp; przebiegłość, chytrość kubšrnhsij,-ewj ¹ – gubernatio,-onis f. – sterowanie, rządy, zarządzanie kubern»thj,-ou Ð – gubernator,-oris m. – sternik, rządca kukleÚw – circuire – otaczać, okrążać kuklÒqen – in circuitu – wokół, zewsząd, dookoła kuklÒw – circumdare – okalać, otaczać, obchodzić wokoło kÚklJ – in circuitu; per circuitum – circa wkoło, wokół, obok kul…omai – volutari – tarzać się, toczyć się, pełzać kÚlisma,-atoj tÒ – volutabrum,-i n. – miejsce tarzania się, kałuża; tarzanie się kulismÒj,-oà Ð – volutabrum,-i n. – tarzanie się kullÒj, 3 – debilis,-e – chromy, zniekształcony; pokrzywiony, powyginany kàma,-atoj tÒ – fluctus,-us m. – fala, bałwan kÚmbalon,-ou tÒ – cymbalum,-i n. – cymbały kÚminon,-ou tÒ – cyminum,-i n. – kminek kun£rion,-ou tÒ – canis,-is m.; catellus,-i m. – piesek, szczeniak KÚprioj,-ou Ð – Cyprius,-ii m. – Cypryjczyk, mieszkaniec Cypru lub po- chodzący z tej wyspy KÚproj,-ou ¹ – Cyprus,-i f. – Cypr (wyspa na południe Azji Mniejszej) [gr. "piękna"] kÚptw – procumběre; se inclinare – pochylić się, zgiąć się Kure‹noj,-ou Ð – Quirinius,-ii m. – Kwiryniusz (rządca Syrii) Kurhna‹oj,-ou Ð – Cyrenaeus,-i m. – Cyrenejczyk, pochodzący z Cyreny Kur»nh,-hj ¹ – Cyrene,-es f. – Cyrena (miasto w Libii nad Morzem Śród- ziemnym) Kur»nioj,-ou Ð – Quirinius,-ii m. – Kwiryniusz (rządca Syrii)

- 137 - Piotr Wietrzykowski kur…a,-aj ¹ – domina,-ae f. – pani kuriakÒj, 3 – dominicus, 3 – należący do pana, pański kurieÚw – dominari – być panem, władcą, dominować, górować Kur‹noj,-ou Ð – Quirinius,-ii m. – Kwiryniusz (rządca Syrii) kÚrioj,-ou Ð – dominus,-i m. – pan, władca; właściciel kuriÒthj,-htoj ¹ – dominatio,-onis f. – panowanie, władza; majestat kurÒw – confirmare – zatwierdzać, potwierdzać, umacniać; kierować czymś kÚwn, kunÒj Ð – canis,-is m.f. – pies kîlon,-ou tÒ – cadaver,-ěris n. – kończyna; plur. zwłoki, trup kwlÚw – prohibēre, vetare – wstrzymywać, powstrzymywać, przeszka- dzać, hamować kèmh,-hj ¹ – castellum,-i n.; vicus,-i m.; regio,-onis f. – wieś, dzielni- ca, okolica; miasteczko kwmÒpolij,-ewj ¹ – (vicus et civitas) – osada wiejska, miasteczko kîmoj,-ou Ð – comessatio,-onis f. – hulanka, hulaszcza zabawa kènwy,-wpoj Ð – culex,-icis m. – komar Kèj, Kî ¹ – Cos, Coi f. – Kos (wyspa na Morzu Egejskim) Kws£m Ð – Cosam m. (nieodm.) – Kosam (postać z genealogii Jezusa) kwfÒj, 3 – mutus, 3; surdus, 3 – głuchy, niemy, głuchoniemy; przytępio- ny, tępy

L lagc£nw – sortiri, sorte exire – wylosować, dostać w udziale; rzucać losy L£zaroj,-ou Ð – Lazarus,-i m. – Łazarz (1. brat Marii i Marty, mieszkaniec Betanii w Judei; 2. imię żebraka z przypowieści Jezusa) [hebr. "pomoc Boża"] l£qrv – occulte, clam, silentio – potajemnie, skrycie, ukradkiem la‹lay,-apoj ¹ – procella,-ae f.; turbo,-inis f. (sing. et plur.) – nawałni- ca, burza, wicher lak£w (lakšw) – crepare – pękać

- 138 - Piotr Wietrzykowski lakt…zw – calcitrare – wierzgać, kopnąć nogą lalšw – loqui, dicěre, narrare, enarrare, legěre – mówić, opowiadać, przemawiać lali£,-©j ¹ – loquel(l)a,-ae f. – rozmowa, dyskusja, sposób, styl mowy lam£ – lam(m)a – dlaczego, czemu? (wyraz hebrajski) lamb£nw – accipěre, acquirěre, appreheněre, capěre, recipěre, suměre, tollěre – brać, wziąść, uchwycić, ująć, pochwycić, podnieść; otrzymać, dostawać L£mec Ð – Lamech m. (nieodm.) – Lamech (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "niszczyciel, który powali na ziemię"] lamp£j,-£doj ¹ – lampas,-adis f.; fax,-cis f.; facula,-ae f. – lampa oliwna, pochodnia, łuczywo lamprÒj, 3 – albus, 3; candidus, 3; praeclarus, 3; splendidus, 3; splendens,-entis – biały, lśniący, świecący, wspaniały lamprÒthj,-htoj ¹ – splendor,-oris m. – świetność, wspaniałość, okaza- łość, blask lamprîj – splendide – wspaniale, wystawnie l£mpw – lucēre, fulgēre, refulgēre, illucescěre, splendescěre, re- splendēre – świecić, błyszczeć, jaśnieć lanq£nw – latēre – ukrywać się, być ukrytym, nieznanym, tajnym laxeutÒj, 3 – excisus, 3 – wykuty, wyciosany w skale Laod…keia,-aj ¹ – Laodicaea,-ae f. – Laodycea (miasto we Frygii) [gr. "sprawiedliwość narodu", "prawo", "sąd"] LaodikeÚj,-šwj Ð – Laodicaeus,-i m. – Laodycejczyk, mieszkaniec Laody- cei laÒj,-oà Ð – populus,-i m.; plebs,-bis f.; turba,-ae f. – lud, tłum, rzesza, zgromadzenie l£rugx,-uggoj Ð – guttur,-uris n. – gardło, gardziel, krtań, grdyka Lasa…a (Lasša),-aj ¹ – Lasaia,-ae f. – Lasaia (miasto w płd. części Krety) latomšw – exciděre – wycinać, wyciosywać kamienie latre…a,-aj ¹ – obsequium,-ii n.; cultura,-ae f.; sacrificiorum officium,-ii n. – obowiązek, służba, służba boża, kult, sprawowanie religijnych obrzędów latreÚw – servire, deservire – służyć; sprawować kult latreÚwn,-ontoj Ð – cultor,-oris m. – sługa, czciciel l£canon,-ou tÒ – (h)olus,-ěris n. – jarzyna, warzywo - 139 - Piotr Wietrzykowski legièn,-înoj Ð – legio,-onis f. – legion lšgw – dicěre, loqui – mówić, wypowiadać się lšgomai – dici, appellari, vocari – być nazywanym legÒmenoj, 3 – nomine – zwany le‹mma,-atoj tÒ – reliquiae,-arum f.pl. – pozostałość, reszta le‹oj, 3 – planus, 3 – gładki, równy le…pw, ...-omai – deesse, deficěre, indigēre – odczuwać brak, brakować; potrzebować czegoś leitourgšw – ministrare – służyć, usługiwać; pełnić publiczną służbę; peł- nić służbę religijną leitourg…a,-aj ¹ – ministerium,-ii n.; obsequium,-ii n.; officium,-ii n. – służba, usługa, kult, publiczna służba boża leitourgikÒj, 3 – administratorius, 3 – służebny, obrzędowy, kultowy, przeznaczony do posług leitourgÒj,-oà Ð – minister,-tri m. – sługa, sługa boży Lšktra – Lectra,-ae f. – Lektra (żona Akwili) lšloipa – p. *opuszczam lem£ – lamma (lema) – dlaczego, czemu? (wyraz hebrajski) lšntion,-ou tÒ – linteum,-i n. – płótno, płócienna chusta; prześcieradło, płachta lep…j,-…doj ¹ – squama,-ae f. –łupina, łuska; łuska rybia lšpra,-aj ¹ – lepra,-ae f. – trąd leprÒj, 3 – leprosus, 3 – trędowaty leptÒn,-oà tÒ – minutum,-i n.; aes, aeris n. minutum – drobna moneta, grosz Leu… Ð – Levi m. (nieodm.) – Lewi (syn Jakuba) [hebr. "przywiązany", "dodatek"] Leu…j, Leu… Ð – Levi m. (nieodm.) – Lewi (1. syn Jakuba; 2. syn Melchiego z genealogii Jezusa; syn Symeona z genealogii Jezusa; 4. uczeń Jezusa, syn Alfeusza, celnik) Leu…thj,-ou Ð – Levita,-ae m. – lewita (człowiek z pokolenia Lewiego, syna Jakuba) LeuitikÒj, 3 – Leviticus, 3 – lewicki (o kapłaństwie) leuka…nw – dealbare, candidum facěre – pobielić, wybielić leukÒj, 3 – albus, 3; candidus, 3 – biały, jasny, błyszczący

- 140 - Piotr Wietrzykowski lšwn,-ontoj Ð – leo,-onis m. – lew l»qh,-hj ¹ – oblivio,-onis f. – zapominanie, zapomnienie; zanik pamięci lÁmyij,-ewj ¹ – acceptum,-i n. – ujęcie, pochwycenie, branie; kredyt lhnÒj,-oà ¹ – lacus,-i m.; torcular,-aris n. – kadź zwł. do wygniatania winogron; tłocznia lÁroj,-ou Ð – deliramentum,-i n. – brednia, głupstwo, bzdura lVst»j,-oà Ð – latro,-onis m. – zbój, łotr, rozbójnik, bandyta; buntownik, wywrotowiec l»sw – p. *ukrywam się l»yomai – p. *biorę l…an – valde, nimis, plus, vehementer – bardzo, mocno, niezwykle; nad- to, zbyt l…banoj,-ou Ð – thus, thuris n. – kadzidło libanwtÒj,-oà Ð – thuribulum,-i n. – kadzielnica Libert‹noj,-ou Ð – Libertinus,-i m. – libertinus (łac. "wyzwoleniec"; w NT o członkach pewnej społeczności Judejczyków, Libertyn) LibÚh,-hj ¹ – Libia,-ae f. – Libia (kraina w płn.; Afryce między Egiptem a Cyreną) liq£zw – lapidare – kamieniować l…qinoj, 3 – lapideus, 3 – kamienny liqobolšw – lapidare – kamienować, obrzucać kamieniami l…qoj,-ou Ð – lapis,-idis m.; saxum,-i n. – kamień, głaz, odłamek skalny liqÒstrwtoj,-on – lithostrotus,-i m. – wykładany, wybrukowany kamie- niem likm£w – conterěre, comminuěre – oczyszczać zboże z plew, ropraszać jak plewy, miażdżyć lim»n,-šnoj Ð – portus,-us m. – port, przystań l…mnh,-hj ¹ – stagnum,-i n. – jezioro, staw, kałuża limÒj,-oà Ð, ¹ – fames,-is f. – głód; klęska głodu l…non,-ou tÒ – linum,-i n. – len, lniana szata; knot L…noj,-ou Ð – Linus,-i m. – Linus (wg tradycji biskup Rzymu) [łac. "len", "nić lniana"] liparÒj, 3 – pinguis,-e – tłusty, oleisty; świetny, zasobny, wygodny l…tra,-aj ¹ – libra,-ae f. – funt (ok. 327 gramów)

- 141 - Piotr Wietrzykowski l…y, libÒj Ð – Africus,-i m. – wiatr południowo-zachodni, kierunek połu- dniowy loge…a (log…a),-aj ¹ – collecta,-ae f. – zbiórka, składka log…zomai – reputare, accepto ferre, aestimare, arbitrari, cogitare, deputare, existimare, imputare – obliczać, rachować, zaliczać; zasta- nawiać się, uważać, mniemać, sądzić logikÒj, 3 – rationabilis,-e – rozumowy, rozumny; duchowy lÒgion,-ou tÒ – sermo,-onis m.; eloquium,-ii n.; verbum,-i n. – słowo, wypowiedź, mowa, sentencja lÒgioj, 3 – eloquens,-entis – wymowny, elokwentny; uczony, wykształco- ny logismÒj,-oà Ð – cogitatio,-onis f.; consilium,-ii n. – obliczanie, kalku- lacja, rozumowanie, zastanawianie się logomacšw – verbis contenděre – spierać się o słowa, walczyc o słowa logomac…a,-aj ¹ – pugna,-ae f. verborum – spór o słowa lÒgoj,-ou Ð – 1. verbum,-i n.; sermo,-ons m. – słowo, mowa, wyrażenie, nauka; 2. causa,-ae f.; ratio,-onis f. – przyczyna, racja, rozumowanie, wnioskowanie; rachunek, obliczenie kat¦ lÒgon – recte – słusznie, rozumnie lÒgch,-hj ¹ – lancea,-ae f. – włócznia, oszczep; ostrze włóczni loidoršw – maledicěre – ubliżać, lżyć, łajać loidor…a,-aj ¹ – maledictum,-i n. – obelga, zniewaga, złorzeczenie lo…doroj,-ou Ð – maledicus, 3 – lżący, pełen obelg, urągający loimÒj,-oà Ð – pestilenia,-ae f. – zaraza loimÒj, 3 – pestifer, 3 – zaraźliwy, morowy, przynoszący zarazę loipÒj, 3 – ceterus, 3; reliquus, 3 – pozostały, inny (tÕ) loipÒn – ceterum, iam, in reliquo – dalej, ponadto, w końcu, wreszcie, już toà loipoà – de cetero – co do reszty Louk©j,-© Ð – Lucas,-ae m. – Łukasz (towarzysz podróży Pawła, autor Ewangelii i Dziejów Apostolskich) [gr. "światłość", "wilczy"] LoÚkioj,-ou Ð – Lucius,-ii m. – Lucjusz (1. chrześcijanin z Cyreny: Dz 13, 1; 2. Inny chrześcijanin: Rz 16, 21) [łac. "świetlisty", "szlachetny"] loutrÒn,-oà tÒ – lavacrum,-i n. – kąpiel, łaźnia, woda do kąpieli loÚw – lavare, abluěre – myć, obmywać, kąpać

- 142 - Piotr Wietrzykowski

LÚdda,-aj (-hj) ¹ – Lydda,-ae f. – Lidda (miasto w Palestynie w pobliżu Joppe) Lud…a,-aj ¹ – Lidia,-ae f. – Lidia (imię mieszkanki Filippów pochodzącej z Tiatyry) Lukaon…a,-aj ¹ – Licaonaia,-ae f. – Likaonia (kraina w głębi Azji Mniej- szej) [gr. "wilcza kraina"] Lukaonist… – Lycaonice – po likaońsku, w języku likaońskim Luk…a,-aj ¹ – Licia,-ae f. – Licja (kraina w Azji Mniejszej) [gr. "wilcza"] lÚkoj,-ou Ð – lupus,-i m. – wilk luma…nomai – devastare – dręczyć, krzywdzić, niszczyć, hańbić lupšw – contristare – smucić, martwić, sprawiać przykrość lupÒmenoj, 3 – moerens,-entis, tristis,-e – smutny, zmartwiony lÚph,-hj ¹ – tristitia,-ae f.; moeror,-ori m. – smutek, zmartwienie, udręka Lusan…aj,-ou Ð – Lysanias,-ae m. – Lizaniasz (tetrarcha Abileny) [gr. "uwalniający od smutku"] Lus…aj,-ou Ð – Lysias,-ae m. – Lizjasz (rzymski urzędnik w Jerozolimie) [gr. "rozwiązujący", "uwalniający"] lÚsij,-ewj ¹ – solutio,-onis f. – rozwiązanie, poluzowanie, uwolnienie; od- dzielenie, separacja lusitele‹ – utilius est – lepiej jest, korzystniej jest dla mnie LÚstra,-aj ¹ (-wn t£) – Lystra,-ae f. – Listra (miasto w Likaonii w Azji Mniejszej) lÚtron,-ou tÒ – redemptio,-onis f. – okup lutrÒomai – 1. (med.) redimere – wykupić za coś, wyzwalać, wybawiać; 2. (pass.) redimi – być wykupionym, wyzwolonym lÚtrwsij,-ewj ¹ – redemptio,-onis f. – wykupienie, odkupienie, wyzwolenie lutrwt»j,-oà Ð – redemptor,-oris m. – odkupiciel, wybawiciel lucn…a,-aj ¹ – candelabrum,-i n. – świecznik, kandelabr lÚcnoj,-ou Ð – lucerna,-ae f. – lampa, kaganek lÚw – solvěre, dimittěre, dissolvěre – rozluźnić, rozpuścić, poluzować, rozwiązać, uwalniać; kończyć, niszczyć, burzyć, obalać Lwΐj,-ΐdoj ¹ – Lois,-idis f. – Lois (babka Tymoteusza) [gr. "lepiej"]

- 143 - Piotr Wietrzykowski

Lèt Ð – Lot m. (nieodm.) – Lot (syn Arana, bratanek Abrahama) [hebr. "zasłonięty", "zakryty"]

M£aq Ð – Maath, m. (nieodm.) – Maat (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "dar"] Magad£n ¹ – Magadan f. (nieodm.) – Magadan (miejscowość nad Jezio- rem Genezaret) Magdalhn»,-Áj ¹ – Magdalene,-es f. – Magdalena (przydomek Marii po- chodzącej z Magdala) [hebr. "wywyższona"] Magedèn – Magedon (nieodm.) – Magedon (nazwa miejsca ostatecznej klęski królów całej ziemi) [hebr. "ogłoszenie", "obóz wojskowy"] mage…a,-aj ¹ – magia,-ae f. – magia, czary, magiczne sztuczki mageÚw – magum esse; magiam facěre – być magiem, uprawiać magię, zajmować się czarami m£goj,-ou Ð – magus,-i m. – mag, mędrzec perski; czarodziej, magik Magèg Ð – Magog m. (nieodm.) – Magog (symbol potęgi wrogiej Bogu i Kościołowi: Ap 20, 8) [hebr. "wielki gog", "z Dachu" - Kaukazu?] Madi£m Ð – Madian m. (nieodm.) – Madian (grupa plemion arabskich ko- czujących na Półwyspie Synajskim i na wschód od Zatoki Akaba) maqhteÚw – discipulum esse; docēre – uczyć się, być uczniem; uczyć ko- goś maqht»j,-oà Ð – discipulus,-i m. – uczeń, słuchacz, zwolennik maq»tria,-aj ¹ – discipula,-ae f. – uczennica Maqqa‹oj,-ou Ð – Mathaeus,-i m. – Mateusz (jeden z Dwunastu) [hebr. "dar Boży", "dany od Boga"] Maqq£t Ð – Matthat m. (nieodm.) – Mattat (postać z genealogii Jezusa (1. syn Lewiego, ojciec Helego; 2. syn Lewiego, ojciec Jorima) [hebr. "dar"] Maqq…aj,-ou Ð – Mathias,-ae m. – Maciej (uczeń Chrystusa dołączony do grona Apostołów na miejsce Judasza) [hebr. "dar Pański"] Maqous£la Ð – Mathusala,-ae m. (nieodm.) – Matusala (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "strzała śmierci", "mąż zbroi wojennej"]

- 144 - Piotr Wietrzykowski ma…nomai – insanire – szaleć, tracić rozum makar…zw – beatificare, beatam dicěre – wychwalać, uwielbiać, błogo- sławić, uważać kogoś za szczęśliwego mak£rioj, 3 – beatus, 3 – szczęśliwy, błogosławiony makarismÒj,-oà Ð – beatitudo,-inis f. – wielbienie, błogosławienie, błogo- sławieństwo, ogłaszanie szczęśliwym Makedon…a,-aj ¹ – Macedonia,-ae f. – Macedonia (w NT nazwa prowin- cii rzymskiej obejmująca północną Grecję i północne wybrzeże Morza Egejskiego) [gr. "potłuczone"] Makedèn,-Ònoj Ð – Macedon,-onis m. – Macedończyk m£kellon,-ou tÒ – macellum,-i n. – jatka, rzeźnia, targ mięsny makr£n – longe – daleko, opodal makrÒqen – longe – z dala, z daleka ¢pÕ makrÒqen – a longe; de longe – z daleka, w dalekiej odległości makroqumšw – patientem esse; patientiam habēre; patienter agěre; patienter ferre; longanimiter ferre – być cierpliwym, cierpliwie zno- sić, wytrwać; być wielkodusznym, wyrozumiałym makroqum…a,-aj ¹ – patientia,-ae f.; langanimitas,-atis f. – cierpliwość, wytrwałość; wyrozumiałość, tolerancja, wielkoduszność makroqÚmwj – patienter – cierpliwie, wielkodusznie makrÒj, 3 – longus, 3; prolixus, 3; longinquus, 3 – długi, długotrwały; odległy makrocrÒnioj,-on – longaevus, 3 – długowieczny, długo żyjący; długotrwały m£la – valde – bardzo, nader, nadzwyczaj malak…a,-aj ¹ – infirmitas,-atis f. – słabość, niemoc, choroba malakÒj, 3 – mollis,-e – miękki, delikatny, zniewieściały; zmysłowy, roz- wiązły Malele»l Ð – Maleleel m. (nieodm.) – Maleleel (postać z genealogii Jezu- sa) m£lista – maxime – najbardziej, szczególnie, przede wszystkim, zwłaszcza m©llon – magis, potius, immo – bardziej, raczej, zamiast M£lcoj,-ou Ð – Malchus,-i m. – Malchos (sługa arcykapłana) [aram.; "król"] m£mmh,-hj ¹ – avia,-ae f. – babka mamwn©j,-© Ð – mam(m)ona,-ae f. – bogactwo, mamona (wyr. aramajski)

- 145 - Piotr Wietrzykowski

Mana»n Ð – Manaen m. (nieodm.) – Manaen (jeden z proroków w Antio- chii) [hebr. "pocieszyciel"] ManassÁj Ð (nieodm.) – Manasses,-is m. – Manasses (1. najstarszy syn patriarchy Jakuba; 2. postać z genealogii Jezusa, syn Ezechiasza) [hebr. "który zapomni", "powodujący zapomnienie"] manq£nw – discěre, cognoscěre – uczyć się, poznawać, dowiadywac się man…a,-aj ¹ – insania,-ae f. – szał, szaleństwo, obłęd, obłąkanie m£nna tÒ – manna n. (nieodm.) – manna (wyr. hebrajski) manteÚomai – divinare – wróżyć, przepowiadać, prorokować mara…nomai – marcescěre – więdnąć, marszczyć się, marnieć, niknąć mar¦n ¢q£; mar£na q£ – marana tha – pan przychodzi (wyr. syryjskie) margar…thj,-ou Ð – margarita,-ae f. – perła M£rqa,-aj ¹ – Martha,-ae f. – Marta (siostra Marii i Łazarza z Betanii) [hebr. "gorzka", "nauczycielka"] Mar…a,-aj ¹ – Maria,-ae f. – Maria (1. matka Jezusa; 2. Maria Magdale- na; 3. matka Jakuba i Józefa; 4. żona Kleofasa; 5. siostra Marty i Łaza- rza; 6. matka Jana Marka; 7. pewna chrześcijaka, adresatka pozdro- wień Pawła) [hebr. "gorzkie morze", "kłopot", "wywyższona"] Mari£m ¹ (aram. Mariam; hebr. Miriam - nieodm.) – Maria,-ae f. – Ma- ria (1. matka Jezusa; 2. Maria Magdalena; 3. żona Kleofasa; 4. siostra Marty i Łazarza; 5. pewna chrześcijanka, adresatka pozdrowień Pawła) [hebr. "gorzkość", "gorzkie morze", "wywyższona", "grubość"] M©rkoj,-ou Ð – Marcus,-i m. – Marek (przydomek Jana, syna Marii) ["postrzygacz", wyczyszczający"] m£rmaroj,-ou Ð – marmor,-oris m. – marmur marturšw – testimonium perhibēre (dare, dicěre, redděre); testimonio esse; testari, contestari, protestari, testificari – świadczyć, potwierdzać, poświadczać ...-šomai (pass.) – testimonium consequi (habēre); boni testimo- nii esse; testimonio probari – być poświadczonym, potwierdzonym; otrzymać świadectwo martur…a,-aj ¹ – testimonium,-ii n. – świadectwo, świadczenie martÚrion,-ou tÒ – testimonium,-ii n. – świadectwo, dowód martÚromai – testificari, contestari – wzywać na świadka, barać na świadka, świadczyć się czymś; zaręczać komuś m£rtuj,-uroj Ð – testis,-is m.f.; martyr,-yris m.f. – świadek, męczennik

- 146 - Piotr Wietrzykowski mas£omai – commanducare – zżuć, pogryźdź, zjeść mastigÒw – flagellare – biczować, chłostać mast…zw – flagellare – biczować, chłostać m£stix,-igoj ¹ – 1. plaga,-ae f. – bicz, bat, batog; 2. (plur.) flagella,-orum n.pl.; verbera,-um n.pl. – biczowanie mastÒj,-oà Ð – uber,- ěris n.; mamilla,-ae f. – pierś kobiety; brodawka piersi męskiej, pierś mataiolog…a,-aj ¹ – vaniloquium,-ii n. – próżne gadanie, brednie, gadanina mataiolÒgoj,-on – vaniloquus, 3 – mówiący brednie, gadający byle co mataiÒomai – evanescěre – stać się pustym, zgłupieć, postąpić głupio; czy- nić bezużytecznym m£taioj, 3 – vanus, 3 – próżny, bezużyteczny, bezwartościowy, pusty, głupi mataiÒthj,-htoj ¹ – vanitas,-atis f. – marność, próżność, jałowość, bezwar- tościowość m£thn – 1. sine causa – bezpodstawnie, bez przyczyny, bezskutecznie; 2. in vanum – daremnie, na próżno Matqa‹oj (Maqqa‹oj),-ou Ð – Mathaeus,-i m. – Mateusz (jeden z Dwu- nastu) [hebr. "od Boga dany", "dar Boży"] Matq£n Ð – Matthan m. (nieodm.) – Mattan (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "dar"] Matq£t (nieodm.) – p* Maqq£t Matq…aj,-ou Ð – p.* Maqq…aj Mattaq£ Ð – Mathatha m. (nieodm.) – Mattata (postać z genealogii Jezu- sa) [hebr. "dar Jehowy"] Mattaq…aj,-ou Ð – Mattathias,-ae m. – Matatiasz (postać z genealogii Je- zusa) [hebr. "dar Boży"] m£caira,-aj ¹ – gladius,-ii m. – miecz, sztylet m£ch,-hj ¹ – pugna,-ae f.; lis, litis f. – walka, bitwa, spór, kłótnia; zawody m£comai – litigare – walczyć, sprzeczać się megale‹oj, 3 – magnificus, 3 – wielki, wzniosły, wspaniały megale‹a,-wn t£ – magnalia,-ium n.pl. – rzeczy wielkie, wielkie dzieła magaleiÒthj,-htoj ¹ – magnitudo,-inis f.; maiestas,-atis f. – wielkość, wspaniałość, majestat megaloprep»j,-šj – magnificus, 3 – wspaniały, wzniosły, okazały

- 147 - Piotr Wietrzykowski megalÚnw – magnificare – zwiększać, pomnażać; sławić, wynosić; chełpić się meg£lwj – vehementer – potężnie, mocno, bardzo, wielce megalwsÚnh,-hj ¹ – magnitudo,-inis f.; magnificentia,-ae f.; maiestas,-atis f. – wielkość, majestat, wspaniałość mšgaj, meg£lh, mšga – magnus, 3; grandis,-e; princeps, -ipis – wielki, duży, przestronny, szeroki, ogromny, silny, znaczący, potężny me…zwon,-on (...Òteroj, 3) – maior,-ius; amplior,-ius – większy, bardziej przestronny; nader wielki, przeogromny mšgistoj, 3 – maximus, 3 – największy mšgeqoj,-ouj tÒ – magnitudo,-inis f. – wielkość, wysokość, ogrom, wznio- słość megist©nej,-wn oƒ – princeps,-ipis m. – wielka osobistość, dygnitarz; plur. dostojnicy, magnaci, dygnitarze mšgistoj, 3 – maximus, 3 – największy meqermhneÚomai – interpretari – tłumaczyć, przekładać, wyjaśniać mšqh,-hj ¹ – ebrietas,-atis f. – upicie się, pijaństwo, pijatyka meq…sthmi – amovēre, avertěre; transferre – przestawić, przenieść, zmienić; usunąć meqode…a,-aj ¹ – circumventio,-onis f.; insidiae,-arum f.pl. – przebie- głość, chytrość, podstęp, zasadzka, krętactwo, matactwa meqÒria,-wn t£ – fines,-ium f.pl. – granice; okolica, kraina meqÚskomai – inebriari, ebrium esse – upić się, być pijanym mšqusoj,-ou Ð – ebriosus, 3 – pijany, upity; pijak meqÚw – ebrium esse – upić się, być pijanym meqÚwn,-ousa,-on – ebrius, 3, ebriosus, 3 – pijany, upity mšlan,-anoj tÒ – atramentum,-i n. – atrament mšlaj, mšlaina, mšlan – niger, 3 – czarny, ciemny mšlei moi tinoj (perˆ tinÒj, Óti) – cura mihi est de; curae mihi est; cu- ro alqm; pertinet ad me de, ad me quia – zależy komuś na czymś; obchodzi kogoś coś Mele£ Ð – Melea m. (nieodm.) – Meleasz (postać z genealogii Jezusa) melet£w – meditari – troszczyć się, zajmować się czymś, zastanawiać się nad czymś, martwić się czymś mšli,-itoj tÒ – mel, mellis n. – miód

- 148 - Piotr Wietrzykowski mel…ssioj,-ou Ð – favus,-i m. – plaster miodu, miód Mel…th,-hj ¹ – Melita,-ae f. – Melita (wyspa położona na południe od Sy- cylii, dzisiejsza Malta) [gr. "rzeka miodu", "miodna"] mšllw – incipiet, oportet; [najczęściej w j. łac. zastosawany jest czas przyszły (coniug. periphr.)] – zamierzać, mieć zamiar, być gotowym mšllwn,-ousa,-on – futurus, 3; venturus, 3 – mający nadejść, przyszły mšloj,-ouj tÒ – membrum,-i n. – członek, kończyna Melc… Ð – Melchi m. (nieodm.) – Melchi (postać z genealogii Jezusa: 1. syn Jannaja, ojciec Lewiego; 2. syn Addaja, ojciec Neriego) [hebr. "ra- dzący", "król"] Melcisšdek Ð – Melchisedech m. (nieodm.); Melchizedek (król Szalemu żyjący w czasach Abrahama) [hebr. "król sprawiedliwości"] membr£na,-hj ¹ – membrana,-ae f. – pergamin mšmfomai – 1. queri – żalić się, skarżyć się; 2. vituperare – ganić, łajać memy…moiroj,-on – querulosus, 3 – narzekający, marudny, zrzędliwy mšn – partykuła wzmacniająca – certe, immo – zaiste, owszem; W połą- czeniu z dš tworzy serię np. Ð mšn... Ð dš... – jeden... drugi zaś... Menn£ Ð – Menna m. – (Menna (postać z genealogii Jezusa) mšntoi – tamen – jednak; istotnie, rzeczywiście menoàn – quinimmo – rzeczywiście, faktycznie, i owszem menoànge – quin immo – rzeczywiście, faktycznie, i owszem mšnw – manēre, permanēre, remanēre, morari, sustinēre; habitare – pozostawać, trwać, mieszkać mer…zw – dividěre, dispertire, metiri – dzielić, rozdzielać, wydzielać mšrimna,-hj ¹ – sol(l)icitudo,-inis f.; aerumna,-ae f.; cura,-ae f. – troska, frasunek; staranie sie o coś, martwienie się merimn£w – sol(l)icitum esse; cogitare – troszczyć się, starać się, martwic się mer…j,-…doj ¹ – pars,-rtis f. – część, udział, dział, rola, sfera, dziedzina merismÒj,-oà Ð – distributio,-onis f.; divisio,-onis f. – dzielenie, podział, rozdzielanie, udzielanie merist»j,-oà Ð – divisor,-oris m. – dokonujący podziału, rozjemca, arbiter mšroj,-ouj tÒ – pars,-rtis f.; portio,-onis f. – część, członek; grupa, stronnictwo, partia; udział, los

- 149 - Piotr Wietrzykowski

¢n¦ mšroj – per partes – na części ¢pÕ mšrouj – ex parte – z części, po części, częściowo kat¦ mšroj – per singula – na części e„j t¦ dexi¦ mšrh – in dexteram – na prawą stronę meshmbr…a,-aj ¹ – maridianus,-i m.; media dies,-ei f. – południe jako strona świata i pora dnia mesiteÚw – interponěre – pośredniczyć; występować jako poręczyciel mes…thj,-ou – mediator,-oris m. – pośrednik mesonÚktion,-ou tÒ – media nox,-ctis f. – północ (jako pora dnia) Mesopotam…a,-aj ¹ – Mesopotamia,-ae f. – Mezopotamia [gr. "między- rzecze" - między Tygrysem a Eufratem] mšsoj, 3 – medius, 3 – środkowy, pośredni mšson,-ou tÒ – medium,-ii n. – środek ¢n¦ mšson; ™n mšsJ – inter – między, pomiędzy, w środku, na środku ™k mšsou – de medio – ze środka, od środka di¦ mšsou – per medium – przez środek, pomiędzy czymś, poprzez mšson – in medio – w środku mesÒtoicon,-ou tÒ – medius paries,-etis m. – mur graniczny, dzielący mesour£nhma,-atoj tÒ – medium,-ii n.; coeli; medium coelum – środek nieboskłonu, nieba, firmamentu mesÒw – mediare – osiągnąć punkt środkowy, być w środku Mess…aj,-ou Ð – Messias,-ae m. – Mesjasz (= CristÒj) [hebr. "namaszczony", "pomazaniec" mestÒj, 3 – plenus, 3 – pełny, napełniony mestÒw – plenum esse – być pełnym, napełnionym met£ – 1. z gen. – cum – z, wraz z , razem; 2. z acc. – post – po, poza, za, z tyłu metaba…nw – transire, transferri, migrare – przechodzić, przenosić się, przesuwać się; odchodzić metab£llomai – se convertěre – nawrócić się, zmienić się, zmienić zdanie met£gw – circumferre – przeprowadzić, przenieść metad…dwmi – dare, impertiri, traděre, tribuěre – dać, przekazać, roz- dzielić, użyczyć

- 150 - Piotr Wietrzykowski met£qesij,-ewj ¹ – translatio,-onis f. – zmiana, przemiana, przeniesienie; usunięcie meta…rw – transire, migrare – odchodzić, przechodzić, przenosić się metakalšomai – accersěre, accersire, vocare – zawołać, przywołać, wzy- wać do siebie metakinšomai – transmovēri – usuwać się m¾ metakinomšnoj, 3 – immobilis,-e – nieruchomy metalamb£nw – accipěre, percipěre, recipěre, suměre – wziąć sobie, przyjąć; mieć udział, uczestniczyć w czymś met£lhmyij,-ewj ¹ – perceptio,-onis f.; receptio,-onis f. – przyjęcie, przyjmowanie, wzięcie, uchwycenie metall£ssw – commutare, immutare – zmienić, przemienić metamšlomai – poenitet, poenitentia duci, poenitentiam habēre, poenitentia movēri – czuć żal, żałować, wyrażać skruchę; zmieniać myśl metamorfÒomai – transfigurari, transformari, reformari – przekształ- cić się, zmienić się; dawać się zmieniać metanošw – poenitentiam agěre (habēre); poenitet, poenitēre – ża- łować, odczuwać skruchę, nawracać się; zmieniać myśli met£noia,-aj ¹ – poenitentia,-ae f. – zmiana usposobienia, żal, skrucha metaxÚ – inter – między, pomiędzy; tymczasem, w międzyczasie; potem, na- stępnie metapšmpomai – accersire, accersěre, vocare, iubēre perduci – zawo- łać, przywołać, posłać po kogoś, nakazać przyjść metastršfw – convertěre – zamieniać, przemieniać, odwracać, odmieniać metaschmat…zw – transfigurare, reformare – przekształcać, zmieniać kształt, zmieniać się metat…qhmi – transferre – przenosić, zmieniać coś metatršpomai – converti – odwracać się, być zmienionym, być odwracanym metšcw – participem esse, participare – być uczestnikiem czegoś, uczestniczyć w czymś, mieć w czymś udział metewr…zomai – in sublime tolli – być podniesionym, podnosić się do góry; wzdymać się, wbijać się w pychę metoikes…a,-aj ¹ – transmigratio,-onis f. – zmiana miejsca pobytu, prze- siedlenie, deportacja metoik…zw – transferre – przesiedlić

- 151 - Piotr Wietrzykowski metoc»,-Áj ¹ – participatio,-onis f. – uczestnictwo w czymś, współudział, wspólnota, partnerstwo mštocoj,-ou Ð – particeps,-ipis m.f.; socius,-ii m. – (współ)uczestnik, towarzysz, wspólnik metršw – metiri – mierzyć, liczyć, wymierzać metrht»j,-oà Ð – metreta,-ae m. – 1. mierniczy; 2. miara objętości ok. 36 litra metriopaqšw – condolēre – być wyrozumiałym, współczuć, traktować ła- godnie oÙ metr…wj – non minime – nieumiarkowanie, bardzo mštron,-ou tÒ – mensura,-ae f. – miara mštwpon,-ou tÒ – frons,-ntis f. – czoło, przednia część mšcri(j) – usque ad, in – aż do, tak daleko mšcrij oá – donec – aż do, dopóki m» – non; ne – nie; aby nie; czy? mhdamîj – nequaquam – w żaden sposób, stanowczo nie mhdš – neque, nec – i nie, ani nie, ani mhde…j, mhdem…a, mhdšn – nemo, nihil – nikt, nic, żaden mhdšpote – numquam – nigdy mhdšpw – adhuc non – jeszcze nie, jeszcze nawet nie MÁdoj,-ou Ð – Medus,-i m. – Med, mieszkanic Medii mhkšti – iam non, iam noli, amplius noli, non amplius, noli adhuc, ultra non, numquam – już nie, już dłużej nie mÁkoj,-ouj tÒ – longitudo,-inis f. – długość mhkÚnomai – increscěre – wzrastać, rosnąć, stawać się długim mhlwt»,-Áj ¹ – melota,-ae f. – owcza skóra, kożuch m»n – taman jednak; certe, immo – zaiste, doprawdy, z całą pewnością m»n, mhnÒj Ð – mensis,-is m. – miesiąc; nów mhnÚw – indicare, ostenděre, perferre – odsłonić, wyjawić, donieść, wskazać, oświadczyć m»pote – numquam – nigdy; ne, ut non – by nie, by czasem nie, by przypadkiem nie m»pw – nondum – jeszcze nie mhrÒj,-oà Ð – foemur,-oris n. – biodro, kość udowa, udo

- 152 - Piotr Wietrzykowski m»te... m»te – nec... nec – ani (nie) ... ani (nie) m»thr,-trÒj ¹ – mater,-tris f. – matka m»ti – numquid – czy, czy może? m»tra,-aj ¹ – vulva,-ae f. – macica, łono mhtrolóaj,-ou Ð – matricida,-ae m. – matkobójca mia…nw – inquinare, coinquinare, contaminare, maculare – kalać, brudzić, plamić, zanieczyszczać, bezcześcić m…asma,-atoj tÒ – coinquinatio,-onis f. – plama, zmaza, skalanie miasmÒj,-oà Ð – immunditia,-ae f. – zmaza, plama, nieczystość, skalanie m…gma,-atoj tÒ – mixtura, -ae f. – mieszanina m…gnumi – miscēre – mieszać mikrÒn – paululum – trochę mikrÒj, 3 – modicus, 3; pusillus, 3; minor,-us; minimus, 3 – mały, maleńki, drobny; młody, młodszy; błahy, pospolity, niewiele znaczący; krótki M…lhtoj,-ou ¹ – Miletus,-i f. – Milet (portowe miasto na zachodnim wy- brzeżu Azji Mniejszej) [gr. "rada"] m…lion,-ou tÒ – mille passus,-uum m. – tysiąc kroków, mila (ok. 1480 me- trów) mimšomai – imitari – naśladować, przedstawiać, wyobrażać mimht»j,-oà Ð – imitator,-oris m. – naśladowca mimnÇskomai – recordari, memorem esse, memorari, meminisse; (pass.) commemorari, in memoriam venire – przypominać sobie, pamiętać, wspominać misšw – odisse, odio habēre – nienawidzieć, czuć odrazę, gardzić misšomai (pass.) – odio esse – być znienawidzonym memismšnoj, 3 – odibilis,-e – znienawidzony misqapodos…a,-aj ¹ – remuneratio,-onis f.; mercedis retributio,-onis f. – zapłata, odpłata misqapodÒthj,-ou Ð – remunerator,-oris m. – wynagradzający, dający za- płatę m…sqioj, 3 – mercenarius, 3 – najemny m…sqioj,-ou Ð – mercenarius,-ii m. – najemnik misqÒomai – conducěre – wynajmować, najmować misqÒj,-oà Ð – merces,-edis f. – zapłata, wypłata; nagroda - 153 - Piotr Wietrzykowski m…sqwma,-atoj tÒ – conductum,-i n. – najem, wynajęte mieszkanie, stan- cja misqwtÒj, 3 – mercenarius, 3 – najemny misqwtÒj,-oà Ð – mercenarius,-ii m. – najemnik Mitul»nh,-hj ¹ – Mitylene,-es f. – Mitylena (porowe miasto na wyspie Lesbos) Mica»l Ð – Michael m. (nieodm.) – Michał (archanioł) [hebr. "któż jest jak Bóg?"] mn©, mn©j ¹ – mna,-ae f. – mina (równa 100 drachmom jako pieniądz lub jako jednostka wagowa równa 1/60 talentu) Mn£swm,-wnoj Ð (nieodm.) – Mnason,-onis m. – Mnason (chrześcijanin mieszkający na Cyprze) [hebr. "przekorny"] mne…a,-aj ¹ – memoria,-ae f. – pamięć, wzmianka mnÁma,-atoj tÒ – monumentum,-i n.; sepulc(h)rum,-i n. – pomnik, nagrobek, grób, grobowiec mnhme‹on,-ou tÒ – monumentum,-i n. – nagrobek, pomnik, grób, grobowiec mn»mh,-hj ¹ – memoria,-ae f. – pamięć, pamiątka, wspomnienie, przypomnienie o czymś mnhmoneÚw – memorem esse, meminisse, recordari, reminisci, me- mori‚ retinēre, memorari, in mente habēre – pamiętać, przypomi- nać sobie, wzmiankować mnhmÒsunon,-ou tÒ – memoria,-ae f. – pamięć o czymś, pamiatka; ofiara godna pamięci mnhsq»somai – p. *przypominam sobie mnhsteÚomai – desponsari – zaręczyć się, być zaręczonym; poślubiać; być poślubioną mogil£loj,-on – mutus, 3 – niemy mÒgij – vix – ledwie, zaledwie, z trudem mÒdioj,-ou Ð – modius,-ii m. – miara zboża, korzec, naczynie (ok. 8 litrów) moical…j,-…doj ¹ – adultera,-ae f. – cudzołożnica moic£omai – adulterare, adulterium committěre, moechari – cudzo- łożyć moice…a,-aj ¹ – adulterium,-ii n. – cudzołóstwo moiceÚw – moechari, adulterare – cudzołożyć (przenośnie: uprawiać bałwochwalstwo)

- 154 - Piotr Wietrzykowski moicÒj,-oà Ð – adulter,-i m. – cudzołożnik mÒlij – vix – ledwie, zaledwie, z trudem MolÒc Ð – Moloch m. (nieodm.) – Moloch (imię bóstwa kananejskiego) [kanan.; "król"] molÚnw – polluěre, inquinare, coinquinare – kalać, kazić, zanieczysz- czać, brudzić, plamić molusmÒj,-oà Ð – inquinamentum,-i n. – skalanie, splamienie momf»,-Áj ¹ – querela,-ae f. – narzekanie, skarga; zarzut, oskarżenie mon»,-Áj ¹ – mansio,-onis f. – trwanie, miejsce postoju; mieszkanie monogen»j,-šj – unigenitus, 3; unicus, 3 – jednorodzony, jedyny monÒomai – desolari – być osamotnionym mÒnon – tantum, tantummodo, solum, vel – tylko, jedynie mÒnoj, 3 – solus, 3; singularis,-e – jeden, pojedynczy, sam kat¦ mÒnaj – tantum – na osobności, osobno monÒfqalmoj,-on – cum uno oculo; luscus, 3 – jednooki morf»,-Áj ¹ – forma,-ae f.; effigies,-ei f. – kształt, wygląd, postać, forma morfÒomai – formari – przybrać kształt, formę mÒrfwsij,-ewj ¹ – forma,-ae f.; species,-ei f. – kształtowanie, nadawanie wyglądu, kształt, wygląd, podobieństwo moscopoišw – vitulum facěre – wykonać posąg cielca mÒscoj,-ou Ð – vitulus,-i m. – cielę, byczek mousikÒj, 3 – musicus, 3 – muzyczny; muzyk, grajek mÒcqoj,-ou Ð – aerumna,-ae f.; fatigatio,-onis f. – trud, znój, mozół, utrapienie muelÒj,-oà Ð – medulla,-ae f. – szpik, rdzeń mušomai (pass.) – institui – być wprowdzanym, wtajemniczanym (w miste- ria) màqoj,-ou Ð – fabula,-ae f. – słowo, bajka, mit, legenda, opowiadanie muk£omai – rugire – ryczeć (o zwierzętach) mukthr…zw – irridēre – wyśmiewać, szydzić mulikÒj (mÚlinoj), 3 – molaris,-e – młyński mÚloj,-ou Ð – mola,-ae f. – młyn; żarna; kamień młyński MÚra,-aj ¹ – Lystra,-ae f. – Myra (miasto w Cylicji) [gr. "wonna żywica"]

- 155 - Piotr Wietrzykowski muri£j,-…doj ¹ – mil(l)ia; dena mil(l)ia; multa mil(l)ia; multi – dzie- sięc tysięcy, wiele tysięcy, wiele, mnóstwo mur…zw – ungěre – namaszczać mÚrioi,-ai,-a – decem mil(l)ia – dziesięć tysięcy mÚron,-ou tÒ – ung(u)entum,-i n. – wonny olejek, pachnidło Mus…a,-aj ¹ – Mysia,-ae f. – Myzja (kraina w płn-zach. Azji Mniejszej) [gr. "mysia"] must»rion,-ou tÒ – mysterium,-ii n.; sacramentum,-i n. – tajemnica, sekret, tajemniczy obrzęd, sakrament, tajemna nauka muwp£zw – manu tentare – być krótkowidzem, niedowidzącym, szukają- cym po omacku mèlwy,-wpoj Ð – livor,-oris m. – siniec, siniak, pręga, ślad uderzenia mwm£omai – vituperare – łajać, ganić; szydzić mîmoj,-ou Ð – macula,-ae f. – plama, skaza, zakała mwra…nw – stultum facěre – czynić głupim, wykazywać głupotę ...-a…nomai – 1. stultum fieri – stawać się głupim; 2. evanescěre – tra- cić smak, wietrzeć, być bez smaku mwr…a,-aj ¹ – stultitia,-ae f. – głupota, szaleństwo mwrolog…a,-aj ¹ – stultiloquium,-i n. – brednie, niedorzeczna gadanina mwrÒj, 3 – stultus, 3; fatuus, 3 – głupi, durny, tępy, niedorzeczny MwãsÁj (MwsÁj),-šwj Ð – Moyses,-is m. – Mojżesz [hebr. "wybawiony z wody", "wyciągnięty z wody"]

Naassèn Ð – Naasson m. (nieodm.) – Naasson (postać z genealogii Jezu- sa) [hebr. "czarownik"] Nagga… Ð – Nagge m. (nieodm.) – Naggaj (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "oświecony"] Nazar£ (Nazaršq, Nazaršt) ¹ – Nazareth f. (nieodm.) – Nazaret (miej- scowość w Galilei) [hebr. "zielona gałązka, witka"] NazarhnÒj, 3 – Nazarenus, 3 – nazereński; Nazerejczyk

- 156 - Piotr Wietrzykowski

Nazwra‹oj,-ou Ð – Nazarenus,-i m. – Nazarejczyk Naq£m Ð – Nathan m. (nieodm.) – Natan (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "nadawca", "podczaszy", "dar"] Naqana»l Ð – Nathanael m. (nieodm.) – Natanael (uczeń Jezusa; prawdopodobnie jest to drugie imię apostoła Bartłomieja) [hebr. "Bóg jest dawcą", dar Boży"] na… – etiam, immo, ita, utique – tak, zaiste, oczywiście, naprawdę, za- prawdę Naim£n Ð – Naaman m. (nieodm.) – Naaman (dowódca wojska syryjskie- go) [hebr. "łaskawy"] Naΐn ¹ – Naim f. (nieodm.) – Nain (miasto w Galilei) [hebr. "piękne", "wdzięczne"] naÒj,-oà Ð – templum,-i n.; aedes,-is f. – świątynia NaoÚm Ð – Nahum m. (nieodm.) – Nahum (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "pocieszyciel"] n£rdoj,-ou ¹ – nardus,-i f. – nard, olejek nardowy N£rkissoj,-ou Ð – Narcissus,-i m. – Narcyz (postać wymienionaw Rz 16, 11) [gr. "odurzający", "odurzająco pachnący"] nauagšw – naufragium facěre; naufragare – ulec rozbiciu na morzu naÚklhroj,-ou Ð – nauclerus,-i m. – właściciel statku, armator naàj, neîj – navis,-is f. – statek, okręt naÚthj,-ou Ð – nauta,-ae m. – żeglarz, marynarz Nacèr Ð – Nachor m. (nieodm.) – Nachor (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "rozgniewany"] nean…aj,-ou Ð – adulescens,-entis m. – młodzieniec nean…skoj,-ou Ð – adulescens,-entis m.; iuvenis,-is m. – młodzieniec, młodzieniaszek Ne£polij,-ewj ¹ – Neapolis,-is f. – Neapol (nazwa portu należącego do Filippów w Macedonii) [gr. "nowe miasto"] nekrÒj, 3 – mortuus, 3 – zmarły, umarły, martwy; nieboszczyk, trup, zwło- ki nekrÒw – mortificare – uśmiercać; umartwiać ...-Òomai – emori – umierać, obumierać nškrwsij,-ewj ¹ – mortificatio,-onis f. – obumieranie, obumarcie, śmierć; martwota, zdrętwienie

- 157 - Piotr Wietrzykowski neomhn…a,-aj ¹ – neomenia,-ae f. – początek miesiąca (zwł. księżycowego), nów nšoj, 3 – novus, 3; novellus, 3; adulescens,-entis – nowy, świeży, młodzieńczy neèteroj, 3 – adulescentior,-ius; iunior,-ius; minor,-us – młodszy, mniejszy; młody neÒthj,-htoj ¹ – iuventus,-utis f.; adulescentia,-ae f. – młodzieńczy wiek, młodość neÒfutoj,-on – neophytus,-i m. – nowonawrócony, neofita neÚw – innuěre – skinąć, kiwnąć, dać znak nefšlh,-hj ¹ – nubes,-is f. – chmura, obłok Nefqal…m Ð – Nephthalim m. (nieodm.) – Neftali (imię jednego z pokoleń izraelskich i jego patriarchy) [hebr. "wojownik", "zapaśnik", "mocowanie"] nšfoj,-ouj tÒ – nubes,-is f. – chmura, obłok; rzesza, gromada, rój, chmara nefrÒj,-oà Ð – ren, renis m. – nerka; myśl, sumienie (metonimicznie) newkÒroj,-ou Ð – cultor,-oris m.; cultrix,-icis f. – czciciel, opiekun świą- tyni newterikÒj, 3 – iuvenilis,-e – młodzieńczy, młodociany n» – per – na, przez, zaiste, doprawdy n»qw – nēre – prząść nhpi£zw – parvulum esse – być dzieckiem, zachowywać się jak dziecko n»pioj, 3 – parvulus,-i m.; infans,-ntis m.f. – niemowlęcy, dziecięcy, nieletni; małe dziecko, niemowlę NhreÚj,-šwj Ð – Nereus,-i m. – Nereus (adresat pozdrowień Pawła) nhs…on,-ou tÒ – insulula,-ae f. – wysepka nÁsoj,-ou ¹ – insula,-ae f. – wyspa nhste…a,-aj ¹ – ieiunium,-ii n.; ieiunatio,-onis f. – post, poszczenie nhsteÚw – ieiunare – pościć nÁstij,-idoj Ð, ¹ – ieiunus, 3 – poszczący nhf£lioj, 3 – sobrius, 3 – trzeźwy, wstrzemięźliwy; powstrzymujacy się od picia wina n»fw – sobrium esse; vigilare – być trzeźwym, nie pić wina; być opano- wanym, czuwać

- 158 - Piotr Wietrzykowski

N…ger Ð (nieodm.) – Niger,-gri m. – Niger (przydomek Szymona, proroka w Antiochii) [łac. "czarny"] Nik£nwr,-oroj Ð – Nicanor,-oris m. – Nikanor (jeden z siedmiu diako- nów) [gr. "zwycięzca"] nik£w – vincěre – zwyciężać, pokonywać, wygrywać, przewyższać n…kh,-hj ¹ – victoria,-ae f. – zwycięstwo NikÒdhmoj,-ou Ð – Nicodemus,-i m. – Nikodem (członek Sanhedrynu) [gr. "zwycięzca ludu", "zwycięstwo ludu"] Nikolaΐthj,-ou Ð – Nicolaita,-ae m. – nikolaita (członek sekty gnostyckiej biorącej nazwę od założyciela) NikÒlaoj,-ou Ð – Nicolaus,-i m. – Mikołaj (jeden z siedmiu diakonów) [gr. "zwycięstwo narodu"] NikÒpolij,-ewj ¹ – Nicopolis,-is f. – Nikopolis (prawdopod. miasto w Epirze) [gr. zwycięskie miasto"] n…koj,-ouj tÒ – victoria,-ae f. – zwycięstwo Nineu…thj,-ou Ð – Ninivita,-ae m. – Niniwita, mieszkaniec Niniwy nipt»r,-Ároj Ð – pelvis,-is f. – miednica, naczynie do mycia n…ptw – lavare – myć, obmywać, płukać nošw – intellegěre, cognoscěre – pojmować, rozumieć, poznać; rozważać, wyobrażać sobie, przypuszczać nÒhma,-atoj tÒ – cogitatio,-onis f.; intellectus,-us m.; inelligentia,-ae f.; mens,-ntis f.; sensus,-us m. – myśl, pojęcie, rozum, intelekt, umysł, zamiar, zamysł nÒqoj, 3 – adulter, 3 – nieślubny, fałszywy, nieautentyczny nom»,-Áj ¹ – pascua,-ae f. – pastwisko, łąka; pasza, karma nom…zw – existimare, aestimare, arbitrari, putare – sądzić, mniemać, uważać; mieć w zwyczaju, praktykować nomikÒj,-oà Ð – legisperitus,-i m.; legis doctor,-oris m. – prawnik, nauczyciel Prawa, uczony w Prawie nom…mwj – legitime – legalnie, w zgodzie z prawem, przepisowo, należycie nÒmisma,-atoj tÒ – numisma,-atis n. – moneta nomodid£skaloj,-ou Ð – legis doctor,-oris m. – nauczyciel Prawa nomoqes…a,-aj ¹ – legislatio,-onis f. – prawodawstwo, nadawanie praw; zbiór praw nomoqetšw – legem accipěre; sanciri – być nakazanym przez prawo, ustanawiać prawem; ustanawiać prawo - 159 - Piotr Wietrzykowski nomoqšthj,-ou Ð – legislator,-oris m. – prawodawca nÒmoj,-ou Ð – lex,-gis f. – prawo, zasada, zwyczaj, obyczaj, norma nosšw – languēre – chorować, cierpieć nÒshma,-atoj tÒ – infirmitas,-atis f. – choroba, słabość, schorzenie nÒsoj,-ou ¹ – languor,-oris m.; aegritatio,-onis f. – choroba, dolegli- wość, cierpienie nossi£,-©j ¹ – nidus,-i m. – gniazdo z pisklętami; wylęg noss…on,-ou tÒ – pullus,-i m. – pisklę, pisklątko nossÒj,-oà Ð – pullus,-i m. – pisklę nosf…zomai – fraudare – zabrać sobie, przywłaszczyć NÒtoj,-ou Ð – Auster,-i m. – Auster, wiatr południowy; południe nouqes…a,-aj ¹ – correptio,-onis f. – napomnienie, pouczenie, napomina- nie nouqetšw – corripěre, commonēre, monēre – napominać, pouczać, ostrzegać, ganić nounecîj – sapienter – rozważnie, mądrze, roztropnie, rozumnie noàj, noÒj Ð – sensus,-us m.; mens,-ntis f.; intellectus,-us m. – roz- sądek, rozum, mądrość, myśl, myślenie, zamysł; serce, dusza, usposobienie, mentalność, umysłowość NÚmfa,-aj ¹ (NÚmfaj,-ou Ð) – Nympfa,-ae f. (Nymphas,-ae m.) – Nimfa (Nimfas) - mieszkaniec Laodycei [gr. "oblubieniec"] nÚmfh,-hj ¹ – 1. sponsa,-ae f. – narzeczona, oblubienica, panna młoda; 2. nurus,-us f. – synowa numf…oj,-ou Ð – sponsus,-i m. – narzeczony, oblubieniec, pan młody numfèn,-înoj Ð – nuptiae,-arum f.pl. – wesele, gody; sala weselna nàn (nun…) – 1. nunc – teraz, obecnie; 2. iam, modo – dopiero co, właśnie Ð, ¹ nàn – hic, haec (qui) nunc est, praesens – obecny, teraźniejszy, współcześnie żyjący ¢pÕ tÕ nàn – ex hoc, ex hoc iam – odtąd, od tego czasu ¥cri toà nàn – usque adhuc, usque nunc – aż do teraz, aż dotąd ›wj toà nàn – usque modo, usque nunc – aż dotąd, aż do teraz nÚx, nuktÒj ¹ – nox,-ctis f. – noc nÚssw – aperire – ukłuć, przebić, żgnąć nust£zw – dormitare – drzemać, zasypiać

- 160 - Piotr Wietrzykowski nucq»meron,-ou tÒ – nocte et die –noc i dzień, doba Nîe Ð – Noe m. (nieodm.) – Noe (przedpotopowy patriarcha) [hebr. "spo- kój", "cisza", "odpoczynek"] nwqrÒj, 3 – imbecillis,-e; segnis,-e – powolny, leniwy, gnuśny, ociążały nîtoj,-ou Ð – dorsum,-i n. – plecy, grzbiet

xen…a,-aj ¹ – hospitium,-ii n. – gościnność, gościna, wynajmowane mieszkanie, mieszkanie xen…zw – hospitio recipěre, exhibēre – gościć, ugaszczać, przyjmować xen…zomai – 1. hospitari, hospitium habēre, peregrinari – być go- ściem, być cudzoziemcem; 2. admirari – być zdumionym, zaskoczonym, dziwić się xen…zonata,-wn t£ – nova,-orum n.pl. – rzeczy dziwne, nowe, zagra- niczne xenodocšw – hospitio recipěre – gościć, ugaszczać, okazywać gościnność xšnoj, 3 – 1. novus, 3 – nowy, niezwykły; 2. peregrinus, 3 – cudzoziemski, obcokrajowy xšnoj,-ou Ð – hospes,-itis m. – gość, cudzoziemiec xšsthj,-ou Ð – urceus,-i m. – miara = pół kwarty, ok. 0, 5 l.; naczynie, dzban xhra…nw – arefacěre, siccare – suszyć, wysuszać, prażyć ...-a…nomai – arescěre, exarescěre, aridum fieri, siccari – usychać, wysychać, marnieć, więdnąć xhrÒj, 3 – aridus, 3 – suchy, zwiędły, wyschnięty, wyniszczony, xÚlinoj, 3 – ligneus, 3 – drewniany xÚlon,-ou tÒ – lignum,-i n. – drewno, drzewo; fustis,-is m. – kij, patyk, pałka xur£omai – decalvari, raděre – golić się

- 161 - Piotr Wietrzykowski

Ð, ¹, tÒ – 1. jako rodzajnik; 2. w wyliczeniach z partykułami np.: Ð mὲn... Ð dš – quidam ... quidam; alius ... alius – jeden ... drugi zaś; jeden ... inny zaś Ñgdo»konta – octoginta – osiemdziesiąt Ôgdooj, 3 – octavus, 3 – ósmy Ôgkoj,-ou Ð – pondus,-ěris n. – ciężar, brzemię Óde, ¼de, tÒde – hic, haec, hoc – ten, ta, to; ten oto ÐdeÚw – iter facěre – podążać, podróżować, wędrować Ðdhgšw – 1. ducěre, ducatum praestare, deducěre – prowadzić drogą, przewodniczyć; 2. ostenděre (alicui) – wyjawiać, pokazywać (drogę) ÐdhgÒj,-oà Ð – dux,-cis m. – przewodnik Ðdoiporšw – iter facěre – podróżować, chodzić, wędrować, podążac drogą Ðdoipor…a,-aj ¹ – iter, itiněris n. – droga, podróż, wędrówka, marsz ÐdÒj,-oà ¹ – 1. via,-ae f.; iter, itiněris n. – droga, podróż, marsz, trakt, gościniec; 2. secta,-ae f. – system filozoficzny, szkoła, kierunek ÑdoÚj, ÑdÒntoj Ð – dens,-ntis m. – ząb Ñdun£omai – dolēre, cruciari – cierpić, znosić ból ÑdÚnh,-hj ¹ – dolor,-oris m. – ból fizyczny; smutek, rozpacz, cierpienie moralne, zgryzota, udręka ÑdurmÒj,-oà Ð – ululatus,-us m. – narzekanie na los, zawodzenie, skarga, lament 'Oz…aj,-ou Ð – Osias,-ae m. – Ozjasz (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "zbawca", "Jehowa wspomaga"] Ôzw – foetere – wonieć (przyjemnie lub przykro) Óqen – unde – stąd; stąd też, z tego powodu, dlatego ÑqÒnh,-hj ¹ – linteum,-i n.; linteamen,-inis n. – cienkie płótno, chusta, tkanina, żagiel oἶda – scire – wiedzieć, umieć, potrafić, rozumieć, pojmować o‡esqai – aestimare, arbitrari, existimare – sądzić, mniemać, uważać, przypuszczać o„»somai – p. *sądzę

- 162 - Piotr Wietrzykowski o„ke‹oj, 3 – domesticus, 3 – domowy; domownik o„kete…a,-aj ¹ – familia,-ae f. – rodzina; czeladź, służba o„kšthj,-ou Ð – servus,-is m.; domesticus,-i m. – niewolnik domowy, sługa; domownik o„kšw – habitare, inhabitare – mieszkać o‡khma,-atoj tÒ – habitaculum,-i n. – dom, mieszkanie, pokój, pomiesz- czenie o„kht»rion,-ou tÒ – habitatio,-onis f.; domicillum,-i n. – mieszkanie, siedziba; zamieszkanie o„k…a,-aj ¹ – domus,-us f. – budynek, dom, mieszkanie; rodzina, ród o„kiakÒj,-oà Ð – domesticus, 3 – domowy; domownik o„kodespotšw – matresfamilias esse – być panem (panią) domu, głową rodziny, kierować swoim domem o„kodespÒthj,-ou Ð – paterfamilias, patrisfamilias m.; dominus,-i m. domus – pan domu, gospodarz o„kodomšw – aedificare, reaedificare – budować dom, budować, ulep- szać, wzmacniać, utwierdzać o„kodom»,-Áj ¹ – aedificatio,-onis f.; structura,-ae f. – budowa, budo- wanie domu; budowla, budynek, gmach o„kodÒmoj,-ou Ð – aedificans,-antis m. – budowniczy, architekt o„konomšw – villicare – być gospodarzem domu, zarządcą, gospodarzyć o„konom…a,-aj ¹ – dispensatio,-onis f.; villicatio,-onis f. – zarządzanie domem, gospodarka, gospodarowanie, zarząd, włodarstwo o„konÒmoj,-ou Ð – dispensator,-oris m.; actor,-oris m.; arcarius,-ii m.; villicus,-i m. – gospodarz, zarządca, szafarz oἶkoj,-ou Ð – domus,-us f.; aedes,-is f. – dom, mieszkanie, siedziba, po- kój, komnata; ród, plemię, rodzina; posiadłość, majątek o„koumšnh,-hj ¹ – orbis,-is m.; orbis terrae (terrarum); terra,-ae f. – okolica zamieszkana, ziemia zamieszkana, cały świat o„kourgÒj,-Òn – domus curam habens,-entis – pracujący w domu, mają- cy pieczę nad domem, gospodarny o„ktirmÒj,-oà Ð – misericordia,-ae f.; miseratio,-onis f. – litość, miło- sierdzie o„kt…rmwn,-on; -onoj misericors,-cordis; miserator,-oris m. – miłosierny, litościwy o„kt…rw – misericordiam praestare, miserēri – litować się

- 163 - Piotr Wietrzykowski o„nopÒthj,-ou Ð – potator,-oris m.; vini; vinum bibens,-entis m. – winopijca, pijak oἶnoj,-ou Ð – vinum,-i n. – wino o„noflug…a,-aj ¹ – vinolentia,-ae f. – pijaństwo, opilstwo o‡omai (oἶmai) – arbitrari, existimare, aestimare – myśleć, sądzić, przypuszczać oŒoj, 3 – qualis,-e – jaki,-a,-ie; jakiego rodzaju o‡sw – p. *niosę Ñknšw – pigritari – ociągać się, wahać się, zwlekać ÑknhrÒj, 3 – piger, 3 – ociążały, niezdecydowany, niechętny, opieszały, leniwy; straszny, dokuczliwy, budzący wstręt Ñkta»meroj,-on – octavo die – ośmiodniowy Ñktè – octo – osiem Ôleqroj,-ou Ð – interitus,-us m. – ruina, zagłada, zguba, zniszczenie Ñligopist…a,-aj ¹ – incredulitas,-atis f. – mała wiara, słabość wiary ÑligÒpistoj,-on – modicae fidei; pusillae fidei – małej wiary Ñl…goj, 3 – paucus, 3; pusillus, 3; modicus, 3; parvus, 3; exiguus, 3; minimus, 3 – mały, drobny, niewielki, pośledni; nieliczny, mało Ñl…gon – minus, breviter, in brevi, breve tempus – krótko, w krót- kim czasie; mało, trochę, nieco ÑligÒyucoj,-on – pusillanimis,-e – małoduszny, trwożliwy, bojaźliwy Ñligwršw – negligěre – lekceważyć, zaniedbywać, gardzić Ñl…gwj – paululum – mało, niewiele, nie bardzo Ñloqreut»j,-oà Ð – exterminator,-oris m. – niszczyciel ÑloqreÚw – vastare – niszczyć, pustoszyć, zabijać ÐlokaÚtwma,-atoj tÒ – holocau(s)toma,-atis n. – ofiara całopalna, cał- kowicie spalona, całopalenie Ðloklhr…a,-aj ¹ – integra sanitas,-atis f. – całość, zdrowie, nienaruszo- ność; pełnia zdrowia ÐlÒklhroj,-on – integer, 3 – zupełny, nienaruszony, całkowity ÑlolÚzw – ululare – zawodzić, lamentować, głośno wołać Óloj, 3 – totus, 3; omnis,-e; universus, 3 – cały, całkowity, nienaruszony, zupełny, kompletny Ðlotel»j,-šj – per omnia – wykończony, doskonały, pełny

- 164 - Piotr Wietrzykowski

'Olump©j,-© Ð – Olympas,-adis m. – Olimpas (adresat pozdrowień Paw- ła) [gr. "niebiański"] Ôlunqoj,-ou Ð – grossus,-i m. – owoc dzikiej figi, figa Ólwj – omnino – całkowicie, w pełni, w ogóle, powszechnie Ômbroj,-ou Ð – nimbus,-i m. – gwałtowny deszcz, nawałnica, ulewa Ñme…romai – desiderare – tęsknić do kogoś; darzyć serdecznym uczuciem Ðmilšw – loqui, alloqui, fabulari – mówić z kimś, przemawiać do Ðmil…a,-aj ¹ – colloquium,-ii n. – rozmowa; towarzystwo Ñm…clh,-hj ¹ – nebula,-ae f. – mgła, chmura, obłok, opar Ômma,-atoj tÒ – oculus,-i m. – oko ÑmnÚw (Ômnumi) – iurare – przysięgać ÐmoqumadÒn – unanimiter, uno animo, collecti in unum – jednomyśl- nie, zgodnie, jednym duchem Ðmoi£zw – similificare, manifestum facěre – wykazywać podobieństwo, być podobnym Ðmoiopaq»j,-šj – similis nobis passibilis – mający podobne do czyichś uczucia, doznania Ómoioj, 3 – similis,-e – podobny, równy ÐmoiÒthj,-htoj ¹ – similitudo,-inis f. – podobieństwo ÐmoiÒw – similem aestimare, similem dicěre, assimilare – upodab- niać, porównać z czymś Ðmo…wma,-atoj tÒ – similitudo,-inis f. – podobieństwo Ðmo…wj – similiter – podobnie, tak samo Ðmo…wsij,-ewj ¹ – similitudo,-inis f. – podobieństwo, upodobnienie, po- równanie Ðmologšw – 1. confitēri – opowiadać, zgadzać się, wyznawać, oświadczać; 2. pollicēri – obiecywać, przyrzekać Ðmolog…a,-aj ¹ – confessio,-onis f. – wyznanie, zgoda, przyzwolenie Ðmologoumšnwj – manifeste – oczywiście, jawnie, niewątpliwie, z całą pew- nością ÐmÒse – simul – razem z czymś; jednocześnie; do tego samego miejsca ÐmÒtecnoj,-on – eiusdem artis – uprawiający to samo rzemiosło, sztukę Ðmoà – simul, pariter – w tym samym miejscu, razem, równocześnie ÐmÒfrwn,-on; -onoj – unanimis,-e – jednomyślny, zgodny

- 165 - Piotr Wietrzykowski

Ómwj – tamen, verumtamen – jednak, jednakże, mimo to; przecież Ônar tÒ (tylko w nom. i acc.) somnum,-i n. – sen, senne widzenie, marzenie senne kat' Ônar – in somnis; per visum – przez sen, w czasie snu Ñn£rion,-ou tÒ – asellus,-i m. – osiołek Ñneid…zw – exprobrare, improperare, maledicěre, convitiari – łajać, ganić, lżyć ÑneidismÒj,-oà Ð – opprobrium,-ii n.; improperium,-ii n. – wyrzut, wymówka, obelga, uraganie Ôneidoj,-ouj tÒ – opprobrium,-ii n. – zarzut, nagana, obelga; wstyd, hań- ba 'On»simoj,-ou Ð – Onesimus,-i m. – Onezym (chrześcijanin, niewolnik Filemona) [gr. "korzystny", "pożyteczny"] 'Onhs…foroj,-ou Ð – Onesiphorus,-i m. – Onezyfor (postać chrześcijanina z 2 Tym) [gr. "przynoszący pożytek"] ÑnikÒj, 3 – asinarius, 3 – ośli mÚloj ÑnikÒj – mola asinaria – kamień młyński Ñn…namai – frui – mieć korzyść, korzystać z czegoś; pokrzepić się czymś, ucieszyć się Ônoma,-atoj tÒ – nomen,-inis n. – imię, nazwa kat' Ônoma – nominatim – imiennie ÑnÒmata,-wn t£ – homines – ludzie Ñnom£zw – nominare, cognominare, invocare – nazywać, wołać po na- zwisku, dawać nazwę, wyszczególniać Ônoj,-ou Ð, ¹ – asinus,-i n.; asina,-ae f. – osioł, oślica Ôntwj – vere – rzeczywiście, naprawdę, prawdziwie, istotnie Ôxoj,-ouj tÒ – acetum,-i n. – ocet winny, kiepskie wino ÑxÚj,-e‹a,-Ú – 1. acutus, 3 – ostry; 2. velox,-ocis – szybki Ñp»,-Áj ¹ – caverna,-ae f.; foramen,-inis n. – dziura, otwór, wydrążenie, szczelina Ôpisqen – retro, post – z tyłu, od tyłu, w tyle Ñp…sw – post, retro, retrorsum – w tył, do tyłu, wstecz, nazad; za, poza Ðpl…zomai – armari – uzbrajać, zbroić się Óplon,-ou tÒ – lorica,-ae f., arma,-orum n.pl. – uzbrojenie, broń, oręż, zbroja, pancerz; sprzęt, narzędzia

- 166 - Piotr Wietrzykowski

Ðpo‹oj, 3 – qualis,-e – jaki,-a,-e; jakiego rodzaju Ópou – ubi – gdzie, dokąd Ðpt£nomai – apparēre – być widzianym, pojawiać się, ukazywać się Ñptas…a,-aj ¹ – visio,-onis f. – widzenie, wizja ÑptÒj, 3 – assus, 3 – upieczony, usmażony Ôpwpa – p. *widzę Ñpèra,-aj ¹ – poma,-orum n.pl. – owoce Ópwj – ut, uti – aby, ażeby; jak, w jaki sposób Órama,-atoj tÒ – visio,-onis f.; visus,-us m. – widzenie, wizja, widok Órasij,-ewj ¹ – visio,-onis f.; aspectus,-us m. – widok, widzenie, wizja; wygląd ÐratÒj, 3 – visibilis,-e – widzialny Ðr£w – vidēre – widzieć, zobaczyć, dostrzec, zauważyć, patrzeć, spoglądać, odwiedzać; czuwać, pilnować się ...-£omai (pass.) – apparēre, vidēri, ostendi – być widzianym, pojawić się Ñrg»,-Áj ¹ – ira,-ae f.; indignatio,-onis f. – gniew, oburzenie, złość Ñrg…zomai – irasci, indignari – gniewać się, złościć się, oburzać się ÑrgilÒj, 3 – iracundus, 3 – skłonny do gniewu, popędliwy, porywczy Ôrguia,-aj ¹ – passus,-us m. – długość wyciągniętych ramion = 6 stopom = 4 łokciom = 1,78 m; sążeń Ñršgomai – appetěre, desiderare – sięgać po coś, dążyć do czegoś, czegoś chcieć, pragnąć Ñrein»,-Áj ¹ – montana,-orum n.pl. – kraj górzysty, górskie okolice Ôrexij,-ewj ¹ – desideria,-orum n.pl. – pragnienie, pożądanie, tęsknota Ñrqopodšw – recte ambulare – iść prosto ÑrqÒj, 3 – rectus, 3 – prosty, wyprostowany, właściwy, słuszny, sprawiedliwy Ñrqotomšw – recte tractare – wyprostowywać, wykładać należycie słowa prawdy Ñrqr…zw – manicare – wstawać wcześnie rano, iść wcześnie ÑrqrinÒj, 3 – ante lucem – wcześnie rano, tuż przed świtem, wczesny Ôrqroj,-ou Ð – diluculum,-i n. – świt, brzask Ñrqîj – recte – właściwie, słusznie, poprawnie, trafnie

- 167 - Piotr Wietrzykowski

Ória,-wn t£ – fines,-ium m.pl. – granice, okolice; kraina Ðr…zw – 1. definire, terminare – określać, oddzielać, odgraniczać, 2. sta- tuěre, constituěre, praedestinare, proponěre – ustalić, określić, za- rządzić, wyznaczyć Ðrk…zw – adiurare per – zaprzysięgać, zaklinać na kogoś Órkoj,-ou Ð – iuramentum,-i n.; iusiurandum,-i n. – przysięga Ðrkwmos…a,-aj ¹ – iusiurandum,-i n. – twierdzenie pod przysięgą, skła- danie przysiegi, przysięga Ðrm£w – impetu abire, impetum facěre, magno impetu praecipitari – napadać, atakować, rzucić się na kogoś Ðrm»,-Áj ¹ – impetus,-us m. – atak, napaść, zamach, uderzenie Órmhma,-atoj tÒ – impetus,-us m. – nagły pęd, rozmach Ôrneon,-ou tÒ – avis,-is f.; volucris,-is f. – ptak Ôrnij,-iqoj Ð, ¹ – avis,-is f.; gallina,-ae f. – ptak, kokoszka Ðroqes…a,-aj ¹ – terminus,-i m. – wytyczenie granicy, granica Ôroj,-ouj tÒ – mons,-ntis m. – góra, wyżyna, łańcuch górski ÑrÚssw – foděre – kopać, wykopywać, przekopywać ÑrfanÒj,-oà Ð – orphanus,-i m.; orfanus,-i m.; pupillus,-i m. – sierota Ñrcšomai – saltare – tańczyć Ój, ¼, Ó – qui, quae, quod – który,-a,-e; ten, ta, to; on, ona, ona Ðs£kij – quotie(n)s – ilekroć Ósioj, 3 – sanctus, 3; pius, 3; purus, 3 – święty, poświęcony, pobożny, świątobliwy, czysty, bezgrzeszny ÐsiÒthj,-htoj ¹ – sanctitas,-atis f. – świętość, pobozność, bogobojność Ðs…wj – sante – godziwie, święcie, pobożnie, święcie Ðsm»,-Áj ¹ – odor,-oris m. – zapach, woń, wonność Ósoj, 3 – quantus, 3 – jaki, jak wielki, jak długi, jak wiele Ñstšon,-ou tÒ – os, ossis n. – kość Óstij, ¼tij, Óti – quicumque, quaecumque, quodcumque – ktokol- wiek, którykolwiek; kto, każdy kto Ñstr£kinoj, 3 – fictilis,-e – gliniany Ôsfrhsij,-ewj ¹ – odoratus,-us m. – wąchanie, zmysł powonienia, węch, zapach ÑsfÚj,-Úoj ¹ – lumbus,-i m. – biodra, lędźwie, talia

- 168 - Piotr Wietrzykowski

Ótan – quando, cum, ubi – kiedy, gdy, ilekroć Óte – quando, cum – kiedy, gdy, podczas gdy Óti – quoniam – ponieważ, że oÙ, oÙk, oÙc – non – nie oá – ubi, in quo – gdzie; dokąd oÙ£ – vah, ua – och! ach! (okrzyk podziwu, zdumienia) oÙa… – vae – ach!, biada! (okrzyk bólu lub gniewu) oÙdamoà – nusquam – nigdzie oÙdamîj – nequaquam – wcale nie, w żaden sposób nie, bynajmniej oÙdš – nec – i nie; ani (nie), ani nawet nie oÙde…j, oÙdem…a, oÙdšn – nemo; nullus, 3 – żaden, nikt, ani jeden oÙdšn (oÙqšn) – nihil, nil – nic oÙdšpote – numquam – nigdy oÙdšpw – nondum – jeszcze nie, dotychczas nie oÙqšn – nihil, nil – nic oÙkšti – iam non; ultra non; non amplius; amplius iam non; ex hoc non – więcej nie, nic więcej, dłużej już nie oÙkoàn – ergo – więc, a zatem oân – ergo – więc, zatem, przeto oÜpote – numquam – nigdy oÜpw – nondum, necdum – jeszcze nie; dotychczas nie; czy jeszcze nie oÙr£,-©j ¹ – cauda,-ae f. – ogon oÙr£nioj, 3 – caelestis,-e – niebieski, niebiański oÙranÒqen – de caelo – z nieba oÙranÒj,-ou Ð – caelum,-i n. – niebo, nieboskłon OÙrbanÒj,-oà Ð – Urbanus,-i m. – Urban (adresat pozdrowień Pawła) [łac. "miejski", "uprzejmy", "miły"] OÙr…aj,-ou Ð – Urias,-ae m. – Uriasz (mąż Betszeby) [hebr. "światłość Pańska", "Pan jest światłością i ogniem"] oâj, çtÒj tÒ – auris,-is f.; auricula,-ae f. – ucho oÙs…a,-aj ¹ – substantia,-ae f. – substancja, majątek, mienie; (filozoficz- nie: istota, realność, rzeczywiste istnienie, substancja) oÜte... oÜte – nec... nec – ani ... ani

- 169 - Piotr Wietrzykowski oátoj, aáth, toàto – hic, haec, hoc; is, ea, id – ten, ta, to; ten właśnie oÛtw(j) – ita, sic – tak, w ten sposób, tak samo, podobnie oÙc… – 1. non – nie, ależ nie, bynajmniej; 2. nonne – czyż nie? Ñfeilšthj,-ou Ð – debitor,-oris m. – dłużnik, winowajca Ñfeil»,-Áj – debitum,-i n. – dług, należność, powinność Ñfe…lhma,-atoj tÒ – debitum,-i n. – dług, należność, powinność Ñfe…lw – debēre – być winnym, dłużnym, zawdzięczać Ñfe…lei – oportet – trzeba, należy ÑfeilÒmenon,-ou tÒ – debitum,-i n. – należność, dług Ôfelon – utinam – oby Ôfeloj,-ouj tÒ – korzyść, pożytek, pomoc, poparcie tˆ tÕ Ôfeloj; quid prodest? quid proderit? – cóż pomoże? coż może pomóc? jaka z tego korzyść? Ñfqalmodoul…a,-aj ¹ – ad oculum serviens,-entis – służenie tylko dla oka, obłudnie, na pokaz ÑfqalmÒj,-oà Ð – oculus,-i m. – oko Ôfij,-ewj Ð – serpens,-entis m. – wąż Ñfràj,-Úoj ¹ – supercilium,-ii n. – brew; szczyt góry, turnia, urwisko, skarpa Ñclšomai – vexari – trudzić się, być nękanym, dręczonym Ñclopoišw – turbam facěre – wszczynać rozruchy Ôcloj,-ou Ð – turba,-ae f.; multitudo,-inis f.; populus,-i m.; plebs,- bis f. – tłum, pospólstwo, motłoch, lud, rzesza; mnóstwo, wielka liczba 'Ocoz…aj,-ou Ð – Ochozias,-ae m. – Ochozjasz (król izraelski wymieniony w genealogii Jezusa) [hebr. "moc Pańska", "napastnik Pański"] ÑcÚrwma,-atoj tÒ – munitio,-onis f. – twierdza, warownia, obwarowanie Ñy£rion,-ou tÒ – piscis,-is m. – rybka; pieczona potrawka Ñyš – vespěre, vespěra hora, sero – wieczorem, o późnej wieczorowej porze, późno Ñy…a,-aj ¹ – vesper,-ěris (-ěri); sero – wieczór, późna pora dnia Ôyimoj, 3 – serotinus, 3 – późny Ôyioj, 3 – sero – późny Ôyij,-ewj ¹ – facies,-ei f. – twarz, oblicze; wygląd zewnętrzny, pozory

- 170 - Piotr Wietrzykowski

kat¦ Ôyin – secundum faciem – po wyglądzie, z wyglądu, ze względu na wygląd, z pozorów Ôyomai – p. *widzę Ñyènion,-ou tÒ – stipendium,-ii n. – żołd; zapłata, wynagrodzenie; nagroda

P pagideÚw – capěre – usidlić, chytać w sidła pag…j,-…doj ¹ – laqueus,-i m. – sidła, pułapka, potrzask, sieć p£qhma,-atoj tÒ – passio,-onis f.; vitium,-ii n. – cierpienie, nieszczęście, przykrość, niepowodzenie; namiętność paqhtÒj, 3 – passibilis,-e – podległy, poddany cierpieniu p£qoj,-ouj tÒ – 1. passio,-onis f. – utrapienie, cierpienie, kłopot, nieszczę- śliwy wypadek, doznanie; 2. libido,-inis f. – namiętność, żądza, pożąda- nie paidagwgÒj,-oà Ð – paedagogus,-i m. – pedagog, nauczyciel, wychowawca; opiekun, niewolnik odprowadzający dzieci do szkoły paid£rion,-ou tÒ – puer,-i m. – chłopczyk; młody niewolnik paide…a,-aj ¹ – disciplina,-ae f. – nauka, kształcenie wychowywanie dzieci; karcenie, karanie prÕj paide…an – ad erudiendum – dla nauki, by nauczyć, by wychować paideut»j,-oà – eruditor,-oris m. – nauczyciel, wychowawca, karciciel paideÚw – castigare, corripěre, emendare, erudire – uczyć, kształcić, wychowywać, poprawiać, karcić, karać, chłostać, smagać ...-omai (pass.) – discěre – uczyć się, być nauczanym paid(i)Òqen – ab infantia,-ae f. – od dziecięctwa, od niemowlęctwa paid…on,-ou tÒ – puer,-i m.; puella,-ae f.; parvulus,-i m.; infans,-antis m.f.; filius,-ii m.; filiolus,-i m. – małe dziecko, niemowlę, chłopczyk, dziewczynka, dziecię paid…skh,-hj ¹ – ancilla,-ae f.; puella,-ae f. – dzieweczka, młoda dziewczyna, młoda niewolnica pa…zw – luděre – bawić się, zabawiać się, bawić się jak dziecko

- 171 - Piotr Wietrzykowski pa‹j, paidÒj Ð, ¹ – puer,-i m.; puella,-ae f.; filius,-ii m.; servus,-i m. – chłopic, dziewczyna, służący, paź, dworzanin pa…w – percutěre – bić, uderzać, tłuc, ranić PakatianÒj,-oà Ð – Pacatianus, 3 – pakatyjski, należący do Pakatii (późna nazwa części Frygii) p£lai – olim – niegdyś, dawno, dawniej; od dawna ¹ p£lai ¡mart…a – vetus peccatum,-i n. – stary grzech palaiÒj, 3 – vetus,-ěris – stary, starodawny, dawny palaiÒthj,-htoj ¹ – vetustas,-atis f. – starość, dawność, starożytność, przestarzałość palaiÒw – veterare – czynić starym, postarzać, uznawać za stare ...-Òomai – veterascěre, antiquari – starzeć się p£lh,-hj ¹ – colluctatio,-onis f. – walka, zapasy, mocowanie się paliggenes…a,-aj ¹ – regeneratio,-onis f. – odrodzenie, ponowne narodzenie p£lin – iterum, rursus, rursum – znów, ponownie, na powrót; poza tym; z kolei; jednak pamplhqe… – simul universa turba – tłumnie, masowo, hurmem Pamful…a,-aj ¹ – Pamphilia,-ae f. – Pamfilia (kraina w płd. części Azki Mniejszej) [gr. "wszelka przyjaźń"] pandoce‹on,-ou tÒ – stabulum,-i n. – gospoda, zajazd pandoceÚj,-šwj Ð – stabularius,-ii m. – oberżysta, gospodarz zajazdu pan»gurij,-ewj ¹ – frequentia,-ae f. – zgromadzenie wszystkich, ogólne; zgromadzenie świąteczne panoike‹ – cum omni domo sua – wraz z całym domem, z całą rodziną panopl…a,-aj ¹ – armatura,-ae f.; universa arma,-orum n.pl. – pełne uzbrojenie panourg…a,-aj ¹ – astutia,-ae f.; dolus,-i m. – podstęp, przebiegłość, łaj- dactwo, oszustwo panoàrgoj,-on – astutus, 3 – przebiegły, podstępny, chytry pantacÍ – ubique – wszędzie pantacoà – ubique – wszędzie pantel»j,-šj – całkowity, kompletny, skończony e„j tÕ pantelšj – omnino – całkowicie, zupełnie p£ntV – semper – całkowicie, we wszystkim, zawsze - 172 - Piotr Wietrzykowski p£ntoqen – undique, ex omni parte – ze wszystkich stron, zewsząd pantokr£twr,-oroj Ð – omnipotens,-entis – wszechmocny, wszechwładca p£ntote – semper – zawsze, w każdej chwili, wciąż p£ntwj – utique – na wszelki sposób, na pewno, niewątpliwie, oczywiście oÙ p£ntwj – nequaquam – bynajmniej, wcale nie, oczywiscie że nie, w żadnym wypadku p£nu – valde, vere – oczywiście, jak najbardziej par£ – 1. z gen.: a, ab, abs; apud; de – od, od strony, przy, wzdłuż; 2. z dat.: apud – obok, przy, wzdłuż; 3. z acc.: prae – przed; praeter, prae- terquam – oprócz; plus quam, potius quam, quam – więcej niż; contra – przeciw; supra – ponad; inter – między oƒ par¦ aÙtoà – sui – swoi, ze swojego otoczenia t¦ par£ tinoj – sua – swoje, własne par¦ toàto – ideo – przeto par¦ m…an – una minus – oprócz jednego paraba…nw – transgredi, praevaricari – omijać, przechodzić obok, prze- kraczać, odstępować; łamać, naruszać parab£llw – applicare – zawinąć (do portu), przybić do brzegu, przybliżać się; porównywać par£basij,-ewj ¹ – praevaricatio,-onis f.; transgressio,-onis f. – przejście obok, ominięcie, przekroczenie, zlekceważenie, wykrzywienie (prawa), przestępstwo parab£thj,-ou Ð – praevaricator,-oris m.; transgressor,-oris m. – przekraczający (prawo), przestępca parabi£zomai – cogěre – zmuszać, używać siły, wymagać paraboleÚomai – traděre – narażać, ryzykować coś parabol»,-Áj ¹ – parabola,-ae f.; similitudo,-inis f. – parabola, przy- powieść, porównanie, podobieństwo, przykład, figura, analogia paraggel…a,-aj ¹ – praeceptum,-i n. – przykazanie, przepis, instrukcja; rozkaz, polecenie, nakaz paraggšllw – praecipěre, denuntiare – przekazywać, rozkazywać, pole- cać; wzywać, zachęcać parag…nomai – venire, adesse, assistěre, praesentem esse – przycho- dzić z pomocą, wspierać, być obok, być obecnym, uczestniczyć w czymś; pojawiac się, powstawać, występować

- 173 - Piotr Wietrzykowski par£gw, ...-£gomai – praeterire, transire – przejść obok, minąć, przemi- jać, znikać, odchodzić paradeigmat…zw – ostentui habēre; traducěre – pokazywać coś jako przykład, dawać za wzór; wystawiać na pośmiewisko, kompromitować par£deisoj,-ou Ð – paradisus,-i m. – park, ogród, sad; raj paradšcomai – recipěre, suscipěre – przyjmować, odbierać parad…dwmi – traděre, proděre, producěre – oddawać, przekazywać, wręczać, powierzać, przeznaczać par£doxoj,-on – mirabilis,-e – niezwykły, niewiarogodny, nieoczekiwany par£dosij,-ewj ¹ – traditio,-onis f.; praeceptum,-i n. – przekazanie, wręczenie, tradycja, tradycyjna nauka parazhlÒw – 1. aemulari – oburzać się; 2. ad aemulationem adducěre (provocare) – wzbudzać zawiść, gniew, zazdrość paraqal£ssioj,-on – maritimus, 3 – nadmorski, leżący nad morzem (jeziorem) paraqewršomai – despici – być zaniedbywanym, pomijanym, przeoczonym paraq»kh,-hj ¹ – depositum,-i n. – depozyt, rzecz powierzona parainšw – 1. consolari – pocieszać; 2. suadēre – namawiać, zachęcać, radzić paraitšomai – 1. devitare – unikać, oddalać od siebie; 2. excusare, excu- sationem habēre, recusare – usprawiedliwiać się, wymawiać się parakaqšzomai – sedēre secus – siedzieć obok, siadać przy, obok parakalšw – 1. rogare, orare, deprecari, obsecrare – prosić, błagać; 2. consolari, exhortari – zachęcać, dodawać odwagi, otuchy, pocieszać; 3. arcessěre, advocare – zapraszać, przyzywać, przywoływać parakalÚptomai – velari – być zasłoniętym, zakrytym par£keimai – adiacēre – leżeć obok, stać obok, być do dyspozycji par£klhsij,-ewj ¹ – consolatio,-onis f.; solatium,-ii n.; exhortatio,- onis f. – pocieszenie, zachęta, wezwanie, apel par£klhtoj,-ou Ð – 1. paraclitus,-i m. – pocieszyciel, orędownik, rzecznik; 2. advocatus,-i m. – adwokat, pomocnik, obrońca parako»,-Áj ¹ – inoboedientia,-ae f. – nieposłuszeństwo, krnąbrność parakolouqšw – assequi, sequi – iść obok, towarzyszyć komuś, iść za kimś; śledzić uważnie, iść za nauką czyli pojmować, przyjmować tę naukę parakoÚw – non audire – być nieposłusznym, nie słuchać, słuchać niedba- le, lekceważyć, nie chcieć łuchać

- 174 - Piotr Wietrzykowski parakÚptw – 1. se inclinare, procumběre – schylać się; 2. perspicěre, prospicěre – zaglądać, wglądać, przyglądać się paralamb£nw – 1. accipěre, assuměre, recipěre, suscipěre – otrzy- mywać, przyjmować, brać, akceptować, przedsięwziąć; 2. tollěre – pod- jąć, podnieść; 3. adhibēre – używać, stosować paršlabon – mihi traditum est – zostało mi przekazane paralšgomai – iuxta navigare, legěre – żeglować wzdłuż brzegu par£lioj,-on – maritima,-orum n.pl. – nadmorski, leżący nad morzem parallag»,-Áj ¹ – transmutatio,-onis f. – wymiana, zmiana, przemiana, przestawienie paralog…zomai – decipěre, fallěre – oszukiwać, zwodzić, okłamywać paralutikÒj,-oà Ð, ¹; paralelumšnoj, 3 – paralyticus, 3; solutus, 3 – paralityk, sparaliżowany, osłabły paramšnw – permanēre, manēre – trwać, wytrwać paramuqšomai – consolari – pocieszać, zachęcać, dodawać otuchy paramuq…a,-aj ¹ – consolatio,-onis f. – pocieszenie, zachęta, umacnianie, dodawanie otuchy paramÚqion,-ou tÒ – solatium,-ii n. – pociecha, pokrzepienie, umocnienie par£noia,-aj ¹ – vesania,-ae f. – szaleństwo, obłęd paranomšw – contra legem facěre – przekroczyć prawo, działać bezprawnie, łamać prawo paranom…a,-aj ¹ – iniquitas,-atis f. – bezprawie, przekroczenie zwyczajów, porządku; bezprawie parapikra…nw – exacerbare – rozgoryczać, rozdrażniać, buntowac się parapigrasmÒj,-oà Ð – exacerbatio,-onis f. – rozgoryczenie, rozdrażnia- nie; bunt parap…ptw – prolabi – upaść obok, odpaść; oddalic się paraplšw – transnavigare – przepływać obok, płynąć wzdłuż parapl»sion – usque ad – podobnie, blisko, na podobieństwo paraplhs…wj – similiter – podobnie, tak samo paraporeÚomai – praeterire, praetergredi, transire, ambulare – przechodzić obok, przez, mijać par£ptwma,-atoj tÒ – delictum,-i n.; peccatum,-i n. – przewinienie, wy- stępek, grzech, fałszywy krok pararršw – pereffluěre; effluěre – przepływać obok

- 175 - Piotr Wietrzykowski par£shmoj,-on – cui est insigne – wykazujący coś, oznaczony, wyróżniający się czymś paraskeu£zw – parare – przygotowywać, szykować paraskeu»,-Áj ¹ – parasceve,-es f. – przygotowanie; Dzień Przygotowania (dzień przed Paschą) parate…nw – protrahěre – przedłużać, przeciągać parathršw, ...-šomai – observare, custodire – strzec, pilnować, obserwo- wać, śledzić; czatować, czyhać parat»rhsij,-ewj ¹ – observatio,-onis f. – obserwacja, uwaga; zachowywanie, przestrzeganie parat…qhmi, ...-emai apponěre, poněre ante, proponěre, insinuare, commendare – kłaść przed, postawić przed, obok, powierzyć, polecić, przedstawiać, kłaść pod opiekę; dowodzić, wykazywać paratugc£nw – adesse – znaleźć się przypadkiem blisko, być obecnym przypadkowo paraut…ka – in praesenti – w obecności; blisko, w pobliżu; zaraz, bezpo- średnio parafšrw – transferre – przenieść, unosić, porywać; wprowadzać w błąd ...-šfomai – abduci, circumferri – być prowadzonym, być sprowadza- nym na manowce parafronšw – ut minus sapěre – postradać zmysły, być obłąkanym, tracić rozsądek parafron…a,-aj ¹ – insipientia,-ae f. – obłęd, pomieszanie zmysłów paraceim£zw – hiemare – przezimować, spędzać zimę paraceimas…a,-aj ¹ – hiematio,-onis f. – przezimowanie, spędzenie zimy paracrÁma – confestim, continuo, protinus, statim, il(l)ico – z miejsca, zaraz, natychmiast p£rdalij,-ewj ¹ – pardus,-i m. – pantera, lampart (Felis pardus) paredreÚw – deservire – być przy kimś, zajmować się czymś, czuwać przy czymś p£reimi (pare‹nai) – 1. adesse, esse apud, praesentem esse, praesto esse – być przy, być obecnym; 2. advenisse – przybywać parîn,-oàsa,-Òn – praesens,-entis – obecny, teraźniejszy prÕj tÕ parÒn – in praesenti – doraźnie, chwilowo pareis£gw – introducěre – wprowadzać

- 176 - Piotr Wietrzykowski pare…saktoj,-on – subintroductus, 3 – wprowadzony potajemnie, prze- mycony pareisdÚw – subintroire – przedostawać się, wkradać się, wślizgiwać się, przenikać skrycie pareisšrcomai – subintrare – wejść podstępnie, wkradać się, wślizgiwac się pareisfšrw – subinferre – wnieść ponadto, wprowadzić, zastosować ponadto parektÒj – exceptus, 3 – oprócz, z wyjątkiem t¦ parekt£,-în – quae extrinsecus sunt – to, co na zewnątrz paremb£llw – circumdare – wstawiać, ustawić (obóz wojskowy) parembol»,-Áj ¹ – castra,-orum n.pl. – obóz wojskowy, koszary, warownia; szyk bojowy, hufiec, zastęp parenoclšw – inquietare – drażnić, niepokoić, naprzykrzać się, przeszka- dzać parep…dhmoj,-on – advena,-ae m.; hospes,-itis m.; peregrinus,-i m. – przybysz, gość, obcokrajowiec paršrcomai – praeterire, transire, pertransire, supervenire – iść obok, przechodzić, mijać, przemijać; przekraczać, pomijać, zaniedbywać; przychodzić, dochodzić p£resij,-ewj ¹ – remissio,-onis f. – darowanie, umorzenie, odpuszczenie paršcw, ...-šcomai – praebēre, praestare – podawać, dostarczać, dawać, przyznawać, udzielać; sprawiać, powodować; kÒpouj paršcw – molestum esse – być przykrym, sprawiać przykrość parhgor…a,-aj ¹ – solatium,-ii n. – pociecha, pocieszanie, dodawanie otuchy parqen…a,-aj ¹ – virginitas,-atis f. – dziewiczość, dziewictwo parqšnoj,-ou ¹ – virgo,-inis f. – dziewica, panna P£rqoj,-ou Ð – Parthus,-i m. – Part, mieszkaniec Partii (prowincji w poł- wsch. Medii) par…hmi – omittěre – opuszczać, porzucać, pomijać; zaniedbywać, lekcewa- żyć pareimšnoj, 3 – remissus, 3 – opadły, opuszczony; osłabiony parist£nw (par…sthmi) – 1. exhibēre, assignare, commendare, consti- tuěre, praebēre, praeparare, probare, sistěre, statuěre (ante) – ustawić, umieścić obok, przedstawić, wystawić, przedłożyć; dowodzić; – 2.

- 177 - Piotr Wietrzykowski

(pass.) astare, adesse, assistěre, circumstare, stare (ante) – sta- wać obok, zbliżać się, stać przy, pomagać, wspierać Parmen©j,-© Ð – Parmenas,-ae m. – Parmenas (jeden z siedmiu diako- nów) [gr. "mocno stojący"] p£rodoj,-ou ¹ – transitus,-us m. – przejście, korytarz paroikšw – demorari, morari, peregrinum esse – mieszkać przy, prze- bywać obok, wśród; mieszkać gdzieś jako obcy, być gdzieś przybyszem; przenosic się dokądś paroik…a,-aj ¹ – incolatus,-us m. – pobyt w obcym kraju p£roikoj,-on – advena,-ae m.; accola,-ae m. – mieszkający obok; przybysz, cudzoziemiec, gość; wygnaniec paroim…a,-aj ¹ – proverbium,-ii n. – przysłowie, maksyma; zagadka, przypowieść p£roinoj,-on – vinolentus, 3 – oddany pijaństwu, chętny do pijanstwa paro…comai – praeterire – przechodzić obok, przemijać paromoi£zw – similem esse – być podobnym parÒmoioj,-on – similis,-e – podobny, bardzo podobny paroxÚnomai – incitari, irritari – gniewać się, oburzać się paroxusmÒj,-oà Ð – dissensio,-onis f.; provocatio,-onis f. – pobudze- nie, rozdrażnienie, oburzenie, uniesienie się gniewem parorg…zw – in iram mittěre; ad iracundiam provocare – wywoływać gniew, pobudzać do gniewu, drażnić, złościć parorgismÒj,-oà Ð – iracundia,-ae f. – rozdrażnienie, gniew, złość parotrÚnw – concitare – pobudzać, przynaglać, poganiać, zachęcać parous…a,-aj ¹ – 1. adventus,-us m. – przybycie, nadejście, objawienie się; 2. praesentia,-ae f. – obecność paroy…j,-…doj ¹ – paropsis,-idis f. – półmisek parrhs…a,-aj – fiducia,-ae f., confidentia,-ae f.; constantia,-ae f. – ufność, zaufanie, szczerość, swoboda, wolność słowa, śmiałość, odwaga, otwartość ™n parrhs…v – confidenter – ufnie, szczerze met¦ parrhs…aj – audenter – otwarcie, swobodnie, odważnie (™n) parrhs…v – palam, in palam, manifeste – szczerze, otwarcie, jawnie parrhsi£zomai – fiducialiter agěre, fiduciam habēre, cum fide loqui, audēre – działać swobodnie, mówić szczerze, otwarcie, śmiało, bez lęku

- 178 - Piotr Wietrzykowski p©j, p©sa, p©n – omnis,-e; quicumque – wszelki, każdy; cały, wszystek t¦ p£nta,-wn – universa – wszystko p£sca tÒ (nieodm.) – pascha,-ae f. – Pascha (żydowskie święto), wieczerza paschalna; jagnię paschalne p£scw – pati, perpeti – cierpieć, przecierpieć, znosić, doświadczać (dobre- go lub złego) P£tara,-wn t£ – Patara,-orum n.pl. – Patara (miasto portowe w Licji) pat£ssw – percutěre – pukać, tłuc, uderzać, bić; trącać, ugodzić patšw – calcare – deptać, tratować, stąpać, chodzić; poniewierać pat»r, patrÒj Ð – pater,-tris m. – ojciec P£tmoj,-ou Ð – Patmus,-i m. – Patmos (wyspa na Morzu Egejskim) patri£,-©j ¹ – 1. familia,-ae f. – ród, naród, klan, rodzina; 2. paternitas,- atis f. – pochodzenie ojcowskie patri£rchj,-ou Ð – patriarcha,-ae m. – głowa rodu, patriarcha patrikÒj, 3 – paternus, 3 – ojcowski, pochodzący od przodków patr…j,-…doj ¹ – patria,-ae f. – ojczyzna Patrob©j,-© Ð – Patrobas,-ae m. – Patrobas (adresat pozdrowień Pawła) [gr. "ojcowski"] patrolóaj,-ou Ð – parricida,-ae m.; patricida,-ae m. – ojcobójca patropar£dotoj,-on – paternae traditionis – przekazany przez przodków, odziedziczony patrùoj, 3 – paternus, 3; patrius, 3 – ojcowski, ojczysty, rodzimy; odziedziczony po przodkach Paàloj,-ou Ð – Paulus,-i m. – Paweł (1. przydomek Sergiusza, prokonsula Cypru; 2. łaciński przydomek Szawła z Tarsu, apostoła Jezusa) [łac. "mały", "szczupły"] paÚw – coercēre – zatrzymywać, powstrzymywać ...-omai – cessare, desiněre – zaprzestawać, powstrzymywać się, koń- czyć (się) P£foj,-ou ¹ – Paphus,-i f. – Pafos (miasto na Cyprze) [gr. "najpiękniej- sza"] pacÚnomai – incrassari – utyć, utuczyć się; stać się ociążałym, zgnuśnieć pšdh,-hj ¹ – compes,-ědis f. – pęta, okowy, kajdany, więzy pedinÒj, 3 – campester,-tris,-tre – równinny, płaski, równy

- 179 - Piotr Wietrzykowski pezeÚw – per terram iter facěre – iść piechotą, chodzić, maszerować, udawać się lądem pezÍ – pedester – pieszo, na piechotę, lądem peiqarcšw – oboedire, dicto oboedire, audire – słuchać przełożonych, być posłusznym pe…qw – suadēre, persuadēre – namawiać, przekonywać, skłaniać; pozy- skiwać, zjednywać perf. – pšpoiqa ™p… (e„j, ™n) – confiděre, fiděre, fiduciam habēre – zaufać, zawierzyć, nabrać zaufania ...-omai (med. et pass.) – 1. certum esse, consentire, arbitrari, posse suadēre alicui – być przekonanym, namówionym, być przeświadczo- nym, być pewnym; 2. oboedire – być posłusznym, ulegać komuś; 3. confiděre, creděre – zaufać, zawierzyć peiqè,-oàj tÒ – persuasibilis,-e – przekonywanie, namowa; przekonywa- jący, umiejący przekonywać, wiarogodny Peil©toj – p. * Pil©toj pein£w – esurire – być głodnym, głodować, łaknąć, pragnąć, pożądać pe‹ra,-aj ¹ – próba pe‹ran lamb£nw – experiri – próbować, doświadczać peir£zw, peir£omai – 1. tentare – próbować, doświadczać, kusić; 2. conari – usiłować, starać się peir£zwn,-ontoj Ð – tentator,-oris m. – kusiciel peirasmÒj,-oà Ð – tentatio,-onis f. – próba, doświadczenie, kuszenie; po- kusa; wystawianie na próbę peismon»,-Áj ¹ – persuasio,-onis f. – przekonanie, namówienie, nakłonie- nie pšlagoj,-ou Ð – profundum,-i n. – głębia, głębina, topiel; pełne morze pelik…zomai – decollari – ścinać toporem pšmptoj, 3 – quintus, 3 – piąty pšmptw – mittěre – posyłać, wyprawiać pšnhj,-htoj Ð – pauper,-ěris – biedny, ubogi, nędzny; biedak penqer£,-©j ¹ – socrus,-us f. – teściowa penqerÒj,-oà Ð – socer,-ri m. – teść penqšw – lugēre, luctum habēre – żałować, opłakiwać kogoś, boleć; smu- cić się

- 180 - Piotr Wietrzykowski pšnqoj,-ouj tÒ – luctus,-us m. – smutek, żal, żałoba, boleść penicrÒj, 3 – pauperculus, 3 – biedny, nędzny, ubożuchny pent£kij – quinquies – pięciokrotnie pentakisc…lioi,-ai,-a; -wn – quinque mil(l)ia – pięć tysięcy pentakÒsioi,-ai,-a; -wn quingenti,-ae,-a – pięćset, pięciuset pšnte – quinque – pięć pentekaidškatoj, 3 – quintusdecimus, 3 – piętnasty pent»konta – quinquaginta; quinquageni – pięćdziesiąt penthkost»,-Áj ¹ – pentecoste,-es f. – 50-ty dzień po Wielkanocy, Zielone Świątki, Pięćdziesiątnica pšpeika – p. *nakłaniam pšplhka – p. *napełniam pšpoiqa – p. *jestem posłuszny pepo…qhsij,-ewj ¹ – confidentia,-ae f.; fiducia,-ae f. – ufność, zaufanie pšpomfa – p. *posyłam pšponqa – p. *cierpię pšptoka – p. *padam pšprhka – p. *palę pšpusmai – p. *pytam pšpwka – p. *piję Pera…a,-aj ¹ – Peraea,-ae f. – Perea (kraina za Jordanem naprzeciw Sa- marii i Judei) peraitšrw – alterius rei – dalej, więcej, dodatkowo pšran – trans, trans fretum, contra, ultra – po drugiej stronie, naprzeciw, na drugim brzegu pšraj,-atoj tÒ – finis,-is m. – konic, granica, kres, zakończenie Pšrgamoj,-ou ¹ (Pšrgamon,-ou tÒ) – Pergamus,-i f.; (Pergamum,-i n.) – Pergamon (miasto w Myzji) [gr. "ziemskie wyniesienie"] Pergh,-hj ¹ – Perge,-es f. – Perge (miasto w Pamfilii) [gr. "bardzo ziemski"] per… – 1. z gen.: pro – przed, nad; circa wkoło, dookoła; de – o, o czymś; 2. z acc.: circa – dokoła, wokół, blisko; cum – z kimś; erga, in – wzglę- dem, odnośnie do, co do, wobec perˆ t¦ toiaàta – huiusmodi – co do tego rodzaju

- 181 - Piotr Wietrzykowski peri£gw – 1. circuire – obchodzić, objeżdżać; 2. circumducěre – opro- wadzać, obwozić periairšw – auferre, tollěre – zdjąć, ściągnąć; usuwać, odbierać peri£ptw – accenděre – zapalić, rozniecić periastr£ptw – circumfulgēre – wokół błyskać, olśnić perib£llw – circumdare, cooperire, operire – obłożyć, otoczyć, owinąć, okryć; oblegać ...-omai – amiciri, circumamiciri, cooperiri, indui, vestiri – okryć się, ubrać się, zarzucić coś na siebie periblšpomai – circumspicěre – patrzeć w koło, rozglądać się, oglądać sie za kimś peribÒlaion,-ou tÒ – velamen,-inis n.; amictus,-us m. – okrycie, szata, odzież, przykrycie; zawój, zasłona peridšomai (pass.) – ligari – być powiązanym, oplątanym, obandażowanym perierg£zomai – curiose agěre – trudzić się, zabiegać o coś, usilnie coś ro- bić; być zbędnie zajetym, być wścibskim per…ergoj,-on – curiosus, 3 – niepotrzebnie ciekawy, zbyt gorliwy; wścib- ski, zabobonny perišrcomai – circu(m)ire, circumlegěre – obchodzić w koło, przecho- dzić z miejsca na miejsce, tułac się perišcw – circumdare, continēre – obejmować, ogarniać, opanowywać perizènnumai (med. et pass.) – praecingi, se praecingěre, succingi – przepasać się, zostać opasanym per…qesij,-ewj ¹ – circumdatio,-onis f. – nakładanie, obwieszanie (się) peri…sthmi – circumstare – stanąć wokół, stać dookoła; otaczać ...-…stamai – devitare – unikać, omijać perik£qarma,-aj ¹ – purgamenta,-orum n.pl. – śmieci, nieczystości perikalÚptw – velare, circumtegěre – zasłonić, przykryć per…keimai – circumdari, imponi – mieć na sobie coś, nosić, być czymś otoczonym; leżeć wokół, być położonym wokół perikefala…a,-aj ¹ – galea,-ae f. – hełm; zawój perikrat¾j g…nomai – obtinēre – trzymać w mocy, zatrzymać pod kontrolą perikrÚbw – occultare – przykryć dookoła, dokładnie ukryć, pozostawić w ukryciu perikuklÒw – circumdare – otoczyć, obejmować, okrążać

- 182 - Piotr Wietrzykowski peril£mpw – circumfulgēre – lśnić wokół, oświetlać zewsząd perileipÒmenoj, 3 – qui residuus est; qui relinquitur – pozostawiony per…lupoj,-on – tristis,-e – bardzo smutny, zbolały perimšnw – exspectare – oczekiwać, spodziewać się pšrix – circum – wokół, wkoło, dookoła aƒ pšrix pÒleij – vicinae civitates – sąsiednie miasta perioikšw – vicinus,-i m. – mieszkać w sąsiedztwie per…oikoj,-on – vicinus,-i m. – sąsiad perioÚsioj,-on – acceptabilis,-e – szczególny, wybrany, wyróżniający się perioc»,-Áj ¹ – locus,-i m. – miejsce, urywek dzieła, przytaczany ustęp dzieła peripatšw – ambulare, circuire, ingredi – chodzić wkoło, przechadzać się; postępować, żyć, zachowywać się peripe…rw – inserěre se alicui rei – przeszywać, przebijać, przekłuwać; na- dziewać perip…ptw – inciděre – wpaść w coś, natknąć się, popaść w kłopoty peripoišomai – acquirěre – zyskać, zdobyć, zachować dla siebie peripo…hsij,-ewj ¹ – acquisitio,-onis f. – rzecz pozyskana, nabytek; ocalenie, zachowanie; uzyskanie, zdobycie peri(r)r»gnumi – scinděre – rozdzierać, drzeć; zdzierać coś perisp£omai – satagare – być czymś pochłoniętym, zajmować się czymś gorliwie perisse…a,-aj ¹ – abundantia,-ae f. – obfitość, bogactwo, nadmiar, zbytek per…sseuma,-atoj tÒ – abundantia,-ae f.; quod superaverat – obfitość, nadmiar perisseÚw – 1. abundare, superabundare, superare – obfitować, być w nadmiarze, stawać się bardzo bogatym; 2. abundare facěre – dać obfi- tować, napełniać obficie tÕ perisseÚon,-ou – reliquiae,-arum f.pl. – pozostałości, reszta, to, co zbywa; nadmiar, obfitość, bogactwo perissÒj, 3 – nadzwyczajny, szczególny, osobliwy, niezwykły perissÒn – ex abundantia, amplius, magis – więcej niż, ponadto, bardziej, nadmiernie perissÒteroj, 3 – abundantior,-ius; maior,-ius; prolixior,-ius – więk- szy, obfitszy; tym większy

- 183 - Piotr Wietrzykowski

...-Òteron – plus(quam), amplius – więcej niż, obficiej, tym więcej, jeszcze więcej, tym bardziej perissîj, perissotšrwj – abundantius, amplius, magis, plus – więcej, obficiej, w sposób szczególny, ponad miarę perister£,-©j ¹ – columba,-ae f. – gołębica; gołąb peritšmnw – circumciděre – obcinać, przycinać ze wszystkich stron, obrze- zywać perit…qhmi – circumdare, circumponěre, imponěre – umieszczać, na- kładać, umieścić dokoła, obkładać; odziewać, pokrywać peritom»,-Áj ¹ – circumcisio,-onis f. – obrzezanie peritršpw – convertěre – przywodzić, doprowadzić kogoś do czegoś peritršcw – percurrěre – biegać dookoła, obiegać perifšrw – circumferre – obnosić coś dookoła, przenosić, nosić tam i z powrotem perifronšw – contemněre – gardzić, lekceważyć, ignorować per…cwroj,-ou ¹ – regio,-onis f.; regio circa (circum, in circuitu) – okolica, przyległe tereny per…yhma,-atoj tÒ – peripsema,-atis n. – odpadki, nieczystości perpereÚomai – perperam agěre – chełpić się, przechwalać się Pers…j,-…doj ¹ – Persis,-idis f. – Persyda (adresatka pozdrowień Pawła) [gr. "kopyto końskie"] ¢pÕ pšrsi(n) – ab anno priore; ab anno praeterito – od ubiegłego roku, od zeszłego roku pesoàmai – p. *padam petein£,-în t£ – volucres,-um f.pl.; volatilia,-ium n.pl.; aves,-ium f.pl. – ptactwo, ptaki pštomai – volare – fruwać, latać pštra,-aj ¹ – petra,-ae f. – skała, opoka, głaz, kamień, skalisty szczyt Pštroj,-ou Ð – Petrus,-i m. – Piotr (drugie imię Szymona Apostoła) [gr. "kamień", "głaz", "opoka"] petrèdhj,-ej – petrosus, 3 – skalisty, kamienisty, skalny peÚsomai – p. *pytam pšfanka – p. *pokazuję pšfeuga – p. *uciekam p»ganon,-ou tÒ – ruta,-ae f. – ruta (Ruta graveolens)

- 184 - Piotr Wietrzykowski phg»,-Áj ¹ – fons,-ntis m. – źródło, strumień, studnia p»gnumi – figěre – wbić, zatknąć, wcisnąć; spajać, budować phd£lion,-ou tÒ – gubernaculum,-i n. – ster phl…koj, 3 – qualis,-e; quantus, 3 – jaki, jak wielki, jakiego rodzaju phlÒj,-oà Ð – lutum,-i n. – błoto, muł, szlam p»ra,-aj ¹ – pera,-ae f. – skórzana torba, sakwa podróżna phrÒw – indurare – uczynić niezdolnym, okaleczyć; otępić, ogłupić pÁcuj,-ewj Ð – cubitus,-i m. – ramię, przedramię; łokieć (też miara długo- ści ok. 0,5 m.) pi£zw – apprehenděre, comprehenděre, prenděre – uchwycić, po- chwycić, wziąć, ująć, ścisnąć, łowić; pojmać, aresztować pišzw – confercire – ściskać, uciskać, ugniatać piqanolog…a,-aj ¹ – sublimitas,-atis f.; (subtilitas,-atis f.) sermonum – używanie przekonywujących dowodów, sugestywność mowy pikra…nw – facěre amaricari – czynić gorzkim, napełniać goryczą, rozgo- ryczać ...-a…nomai – amarum esse, amarum fieri, amaricari – być gorzkim, stawać się gorzkim, być przykrym pikr…a,-aj ¹ – amaritudo,-inis f. – gorycz, przykrość, cierpkość, złość pikrÒj, 3 – amarus, 3 – gorzki, przykry pikrîj – amare – gorzko Pil©toj,-ou Ð – Pilatus,-i m. – Piłat (rzymski prefekt Judei) [łac. "uzbro- jony w dzidy"] p…mplhmi, pl»qw – implēre, replēre – napełniać, wypełniać p…mpramai (pass. od p…mprhmi - palić) – in tumorem converti – puch- nąć, nabrzmieć; dostać gorączki pinak…dion,-ou tÒ – pugillaris,-is f. – tabliczka do pisania p…nax,-akoj ¹ – discus,-i m.; catinus,-i m. – talerz, półmisek, taca p…nw – biběre – pić piÒthj,-htoj ¹ – pinguedo,-inis f. – tłustość, zamożność, bogactwo pipr£skw – venděre – sprzedawać ...-£skomai – venumdari, vaenire – iść na sprzedaż, być sprzedawa- nym

- 185 - Piotr Wietrzykowski p…ptw – caděre, corruěre, ruěre, deciděre, inciděre, proicěre, pro- sterni, elidi – padać, upadać, wpadać w coś, przewrócić się; ginąć, prze- padać Pisid…a,-aj ¹ – Pisidia,-ae f. – Pizydia (kraina w środkowej części Azji Mniejszej) Pis…dioj, 3 – Pisidius, 3 – pizydyjski, leżący w Pizydii pisteÚw – creděre – wierzyć, ufać; powierzać pisteÚwn,-ousa,-on – fidelis,-e – wierny, wierzący ...-eÚomai (pass.) – creditur, creditum est mihi – mieć coś sobie po- wierzonego pistikÒj, 3 – spicatus, 3 – płynny p…stij,-ewj ¹ – fides,-ei f. – ufność, zaufanie, wiara, przeświadczenie; wier- ność, uczciwość, niezawodność; poręka, gwarancja, rękojmia pistÒj, 3 – fidelis,-e – wierny, zaufany, niezawodny, wiarogodny; wierzący, ufający, przepełniony wiarą pistÒomai – mihi creditum est – być uznanym za godnego zaufania plan£w – seducěre; in errorem mittěre (inducěre) – zwodzić, prowa- dzić na manowce, oszukiwać, wprowadzać w błąd ...-£omai – 1. errare – błądzić, błąkać się, tułać się, zagubić się, schodzić na manowce, mylić się; 2. seduci – być wprowadzonym w błąd, dawać się zwodzić pl£nh,-hj ¹ – error,-oris m. – błąd, pomyłka; fałsz, oszustwo, wprowadzenie w błąd pl£nhj,-htoj Ð (plan»thj,-ou Ð) – errans,-antis m.f. – błąkający się, włó- częga, tułacz oƒ ¢stšrej planÁtej – sidera errantia – planety pl£noj,-ou Ð – seductor,-oris m. – oszust, zwodziciel pl£x, plakÒj ¹ – tabula,-ae f. – tablica, płyta kamienna pl£sma,-atoj tÒ – figmentum,-i n. – materia, rzecz ukształtowana, ufor- mowana, utworzona pl£ssw – fingěre, formare – tworzyć, kształtować, formować, modelować, lepić plastÒj, 3 – fictus, 3 – utworzony, ukształtowany, uformowany; łatwo da- jący się kształtować plate…a,-aj ¹ – platea,-ae f. – szeroka ulica pl£toj,-ouj tÒ – latitudo,-inis f. – szerokość

- 186 - Piotr Wietrzykowski platÚnw – dilatare – rozszerzać platÚj,-e‹a,-Ú – latus, 3 – szeroki plšgma,-atoj tÒ – torti crines,-ium m.pl. – warkocze misternie skręcone, wyszukana fryzura ple‹stoj, 3 – plurimus, 3 – najliczniejszy (superlat. od > polÚj) ple…wn, ple‹on (plšon) – plures,-a – liczniejszy, większy (compar. od > polÚj) ple‹on, plšon – plus, amplius – więcej oƒ ple…onej,-wn – multi – liczni plškw – plectěre – splatać, pleść pleon£zw – 1. abundare, superare – być w obfitości, w nadmiarze, wzmagać się, pomnażać się, rosnąć; 2. multiplicare – powiększać, po- mnażać, przyczyniać się do wzrostu pleonektšw – circumvenire –oszukać, podejść kogoś pleonškthj,-ou Ð – avarus,-i m. – chciwiec, zachłanny pleonex…a,-aj ¹ – avaritia,-ae f. – chciwość, zachłanność pleÚra,-aj ¹ – latus,-ěris n. – bok pleàsomai – p. *płynę plšw – navigare – żeglować, odbywać podróż morską plhg»,-Áj ¹ – plaga,-ae f. – uderzenie, cios; plaga, nieszczęście, klęska; rana siniak plÁqoj,-ouj tÒ – multitudo,-inis f.; turba,-ae f. – tłum, wielka ilość, ciż- ba; zgromadzenie, wspólnota, społeczność, lud plhqÚnw – multiplicare, abundare – obfitować, pomnażać, zwielokrat- niać, zwiększać ...-Únomai – multiplicari, adimplēri, replēri, crescit numerus – być pomnażanym, wzrastać, rosnąć, powiększać się pl»qw (p…mplhmi) – implēre, replēre – napełniać, wypełniać pl»kthj,-ou Ð – percussor,-oris m. – prześladowca, awanturnik pl»mmura,-hj ¹ – inundatio,-onis f. – przypływ morza, powódź, wylew pl»n z gen. – praeter, extra z acc. – oprócz, za wyjątkiem; lecz, jednakże, wszakże, zresztą pl»rhj,-ej – plenus, 3 – pełny, cały, całkowity; nasycony, zaspokojony plhroforšw – implēre, complēre, abundare – wypełnić, zapełnić, obfi- tować; dokonywać, przekonywać, zapewniać

- 187 - Piotr Wietrzykowski

peplhroforhmšnoj, 3 – plenus, 3 – pełny, napełniony plhrofor…a,-aj ¹ – plenitudo,-inis f.; expletio,-onis f. – wypełnienie, spełnienie, całkowita pewność, pełnia, przeświadczenie plhrÒw – implēre, adimplēre, replēre, complēre, explēre, supplēre – napełnić, wypełnić, uzupełnić; dopełniać, kończyć, urzeczywistnić peplhrwmšnoj, 3 – plenus, 3 – pełny pl»rwma,-atoj tÒ – plenitudo,-inis f.; abundantia,-ae f.; supplemen- tum,-i n. – całkowitość, wypełnienie, pełnia, doskonałość plhs…on – iuxta – obok, w pobliżu, tuż obok plhs…oj, 3 – proximus, 3 – bliski, bliźni, sąsiedni; sąsiad plhsmon»,-Áj ¹ – saturitas,-atis f. – napełnienie, nasycenie, sytość; zachowanie pl»ssw – percutěre – bić, uderzać, tłuc pl»sw – p. * napełniam ploi£rion,-ou tÒ – navis,-is f.; navicula,-ae f.; navigium,-ii n. – łódka, łódeczka plo‹on,-ou tÒ – navis,-is f.; navicula,-ae f.; navigium,-ii n. – łódka, łódź, statek, okręt ploàj, plÒoj Ð – navigatio,-onis f. – żegluga, podróż morska ploÚsioj, 3 – dives,-itis – bogaty, zamożny; bogacz plous…wj – abundanter, abunde – bogato, obficie ploutšw – divitem fieri, divitem esse, locupletari, locupletem fieri – być bogatym, stawać się bogatym, bogacić się plout…zw – locupletare – czynić bogatym, wzbogacać ...-…zomai – locupletari, divitem fieri – wzbogacać się, stawać się bogatym, być bogatym ploàtoj,-ou Ð – divitiae,-arum f.pl.; divinitas,-atis f. – bogactwo, za- możność, dobrobyt, obfitość plÚnw – lavare – prać, czyścić, myć, płukać, obmywać pneàma,-atoj tÒ – spiritus,-us m.; animus,-i m.; halitus,-us m.; ventus,-i m. – 1. podmuch, powiew, wiatr, powietrze; 2.dech, tchnienie, od- dech, oddychanie; 3. natchnienie, duch, duch człowieka pneumatikÒj, 3 – spiritualis,-e – duchowy, należący do ducha pneumatikîj – spiritaliter – na sposób duchowy, duchowo; symbolicznie pneÚsomai – p. *wieję

- 188 - Piotr Wietrzykowski pnšw – flare, spirare – dmuchać, wiać, dąć ¹ pnšousa,-hj ¹ – aurae flatus,-us m. – wiew, powiew, podmuch pn…gw – suffocare – dusić pniktÒn,-oà tÒ – suffocatum,-i n. – zwierzę ofiarne uduszone (bez wypusz- czania krwi) pno»,-Áj ¹ – spiritus,-us m.; inspiratio,-onis f. – wianie, podmuch, wiatr pod»rhj,-ouj ¹ – podēres,-is f. – powłóczysta szata sięgająca stóp pÒqen – unde – skąd? z jakiego miejsca? z jakiego rodu? dlaczego? poišw – facěre – robić, czynić, wytwarzać; powodować, sprawiać; spełniać, praktykować, przestrzegać; postępować, zachowywać się po…hma,-atoj tÒ – factum,-i n.; factura,-ae f. – dzieło, praca, wyrób, wy- twór, stworzenie po…hsij,-ewj ¹ – factum,-i n. – wyrób, wytwarzanie, tworzenie, dzieło poiht»j,-oà Ð – factor,-oris m.; poeta,-ae f. – wykonawca, twórca, poeta, autor poik…loj, 3 – varius, 3; multiformis,-e – rozmaity, różnorodny, różny poima…nw – pascěre, regěre – paść, być pasterzem; prowadzić, kierować, troszczyć się poim»n,-šnoj Ð pastor,-oris m. – pasterz po…mnh,-hj ¹ – grex,-gis m.; ovile,-is n. – trzoda, stado owiec; owczarnia po…mnion,-ou tÒ – grex,-gis m. – trzoda, trzódka po‹oj, 3 – qualis,-e – jaki,-a,-e? który? polemšw – pugnare, proeliari, belligerare – prowadzić wojnę, wojować, walczyć, staczać bitwę, zwalczać pÒlemoj,-ou Ð – bellum,-i n.; proelium,-ii n. – wojna, bitwa, walka, bój; waśń, swary, niesnaski pÒlij,-ewj ¹ – civitas,-atis f.; urbs,-bis f. – miasto, kraj, kraina; państwo, społeczność polit£rchj,-ou Ð – civitatis princeps,-ipis m. – wyższy urzędnik miejski, politarch polite…a,-aj ¹ – 1. civilitas,-atis f.; civitas,-atis f. – prawo obywatelskie, obywatelstwo; 2. conversatio,-onis f. – codzienne życie obywatela, wspólnota, państwo pol…teuma,-atoj tÒ – conversatio,-onis f. – prawa obywatelskie, obywatelstwo, wspólnota, państwo - 189 - Piotr Wietrzykowski politeÚomai – conversari – żyć wśród współobywateli, wieść życie, zacho- wywać sie, sprawować się pol…thj,-ou Ð – civis,-is m.; municeps,-ipis m. – obywatel, współoby- watel, ziomek poll£kij – saepe – wielekroć, często, wiele razy pollaplas…ona – multo plura – wielokrotnie pollo…,-a…,-£; -în – multi,-ae,-a – liczni polulog…a,-aj ¹ – multiloquium,-ii n. – rozmowność, wielomówność, wielosłowie, gadatliwość polumerîj – multifariam – różnorodnie, rozmaicie polupo…kiloj,-on – multiformis,-e – wieloraki, urozmaicony, wielobarw- ny, wielostronny, wszechstronny polÚj, poll», polÚ – 1. multus, 3; copiosus, 3; plures,-a – liczny, mno- gi; 2. grandis,-e; magnus, 3; maior,-ius – wielki, potężny, ogromny, znakomity; długi; obfity; głęboki; pełny, ciężki polÚsplagcnoj,-on – misericors,-cordis – bardzo miłosierny polutel»j,-šj – pretiosus, 3; locuples,-etis – kosztowny, bardzo drogi, cenny polÚtimoj,-on – pretiosus, 3 – kosztowny, drogocenny, wysokowatościowy polutrÒpwj – multis modis – na wiele sposobów, w różny sposób pÒma (pîma),-atoj tÒ – potus,-us m. – napój ponhr…a,-aj ¹ – nequitia,-ae f.; iniquitas,-atis f.; malitia,-ae f. – nie- prawość, niegodziwość, bezprawie, złośliwość, zło, występność, grzeszność, nikczemność ponhrÒj, 3 – malus, 3; malignus, 3; nequam; nequissimus, 3; iniquus, 3; pessimus, 3 – niegodziwy, łajdacki, zły, złośliwy, podły, ze- psuty pÒnoj,-ou Ð – dolor,-oris m.; labor,-oris m. – trud, praca, znój, wysiłek PontikÒj, 3 – Ponticus, 3 – pontyjski, pochodzący z Pontu PÒntioj,-ou Ð – Pontius,-ii m. – Poncjusz (imię rodowe Piłata) [gr. "morski"] PÒntoj,-ou Ð – Pontus,-i m. – Pont (kraina w Azji Mniejszej nad Morzem Czarnym) [gr. "morze"] PÒplioj,-ou Ð – Publius,-ii m. – Publiusz (imię rzymskiego namiestnika Malty) [łac. "powszechny", "publiczny", "pospolity"] pore…a,-aj ¹ – iter, itiněris n. – droga, wędrówka, podróż

- 190 - Piotr Wietrzykowski poreÚomai – vaděre, abire, ambulare, inceděre, ingredi, ire, proficisci, venire – maszerować, iść, postępować, podążać, podróżować, wy- ruszać, wyprawiać się; płynąć, jechać; odchodzić, umierać porqšw – expugnare – niszczyć, łupić, zwalczać, pustoszyć porismÒj,-oà Ð – quaestus,-us m. – zarabianie, zdobywanie pieniędzy PÒrkioj,-ou Ð – Portius,-ii m. – Porcjusz (rzymskie imię rodowe Festusa) [łac. "portowy" (Portius); "świński" (Porcius)] porne…a,-aj ¹ – fornicatio,-onis f.; prostitutio,-onis f. – nierząd, rozpusta, prostytucja; cudzołóstwo, wszeteczeństwo; bałwochwalstwo porneÚw – fornicari – uprawiać nierząd, prostytucję, rozpustę; oddawać się bałwochwalstwu pÒrnh,-hj ¹ – meretrix,-icis f.; fornicaria,-ae f. – nierządnica, prosty- tutka, ladacznica, wszetecznica pÒrnoj,-ou Ð – fornicarius,-ii m.; fornicator,-oris m.; impudicus,-i m. – rozpustnik, wszetecznik, cudzołożnik, człowiek rozwiązły pÒrrw – longe – daleko pÒqqwqen – a longe – z daleka, w oddali porrèteron (porrwtšrw) – longe – daleko, dalej porfÚra,-aj ¹ – purpura,-ae f. – szata purpurowa, purpura (szkarłatna farba uzyskiwana z mięczaka morskiego, szkarłatnika, Murex trunculus) porfurÒpwlij,-idoj ¹ – purpuraria,-ae f. – sprzedawczyni purpury porfuroàj,-©,-oàn – purpureus, 3 – purpurowy pos£kij – quotie(n)s – ilekroć, ile razy pÒsij,-ewj ¹ – potus,-us m. – napój, picie pÒsoj, 3 – quantus, 3; quot – jak liczny, ile, jak dużo; jak długi; jak wielki potamÒj,-oà Ð – flumen,-inis n.; fluvius,-ii m. – rzeka, strumień, potok potamofÒrhtoj,-on – tractus a flumine – unoszony prądem rzeki potapÒj, 3 – qualis,-e – jaki, jakiego rodzaju; coż to za jeden potš – quando – kiedyś, niegdyś, ongiś; przedtem, wcześniej ½dh potš – tandem aliquando – nareszcie, wreszcie pÒte – quando – kiedy, do kiedy ›wj potš – quamdiu, quousque, usquequo – jak długo, dokądże pÒteron – an – czy pÒteron... ½ – utrum... an; ne... an – czy.... czy....

- 191 - Piotr Wietrzykowski pot»rion,-ou tÒ – calix,-icis f.; poculum,-i n. – kielich, czara, kubek pot…zw – 1. potum dare, potare, potionare, dare biběre – dać do wy- picia, napoić; 2. rigare, adaquare – podlać, zrosić wodą Pot…oloi,-wn oƒ – Puteoli,-orum m.pl. – Puteoli (miasto i port w Kam- panii) [łac. "ciepłe studnie"] pÒtoj,-ou Ð – potatio,-onis f. – picie, pijatyka, pijaństwo pou – quodam loco – gdzieś; około, mniej więcej poà – ubi, quo – gdzie, dokąd? w jakim miejscu? PoÚdhj,-entoj Ð – Pudens,-entis m. – Pudens (rzymskie imię pewnego chrześcijanina) [łac. "roztropny"] poÚj, podÒj Ð – pes, pedis m. – noga, stopa pr©gma,-atoj tÒ – 1. res, rei f. – rzecz, sprawa, proces, spór; 2. negotium,-ii n. – interes, sprawa, zajęcie, przedsięwzięcie; 3. opus,-ěris n. – czyn, uczynek, dzieło, fakt, wydarzenie pragmate…a,-aj ¹ – negotium,-ii n. – interes, sprawa, zajmowanie się czymś, staranie o coś pragmateÚomai – negotiari – zajmować się czymś, prowadzić interesy, pil- nować spraw praitèrion,-ou – praetorium,-ii n. – pretorium (urzędowa rezydencja namiestnika prowincji) pr£ktwr,-oroj Ð – exactor,-oris m. – wykonawca, egzekutor, komornik pr©xij,-ewj ¹ – actus,-us m.; factum,-i n.; opus,-ěris n. – działanie, czyn, czynność, dzieło, postępek prasiaˆ prasia… – in partes – gromada za gromadą, grupa za grupą pr£ssw – agěre, facěre, gerěre, admittěre, exigěre, sectari – czynić, dokonać, uskutecznić, zrobić, spełniać, postępować, działać; uprawiać coś; ściągać (należność), pobierać parãpaq…a,-aj ¹ – mansuetudo,-inis f. – łagodność, uprzejmość praäj, prae‹a, praä – mitis,-e; mansuetus, 3; modestus, 3 – łagodny, łaskawy, delikatny, uprzejmy, życzliwy, skromny, cichy praäthj,-htoj ¹ – mansuetudo,-inis f.; modestia,-ae f.; lenitas,-atis f. – łagodność, łaskawość, delikatność, uprzejmość, skromność pršpei, pršpon ™sti…n – decet – wypada, przystoi, godzi się presbe…a,-aj ¹ – legatio,-onis f. – poselstwo presbeÚw – legatione fungi – sprawować urząd posła, być posłem, spełniać posłannictwo

- 192 - Piotr Wietrzykowski presbutšrion,-ou tÒ – maiores,-um m.pl. natu; seniores,-um m.pl.; presbyterium,-ii n. – rada starszych, starszyzna, kolegium prezbiterów presbÚteroj, 3 – senior,-ius; senex,-is m., presbyter,-eris m.; anus,- us f. – starszy, starzec, starszy dostojeństwem; prezbiter presbÚthj,-ou Ð – senex,-is m. – starzec presbàtij,-idoj ¹ – anus,-us f. – staruszka prhn»j,-šj – suspensus, 3 – zwisający, pochylony do przodu; padający na twarz, upadający głową w dół pr…zw – secare – ciąć, piłować, przepiłowywać, przecinać pr…n – priusquam, antequam – nim, zanim; przedtem, wpierw Pr…ska,-hj ¹ – Prisca,-ae f. – Pryska (chrześcijanka, żona Akwili) [łac. "stara"] Pr…skilla,-hj ¹ – Priscilla,-ae f. – Pryscylla, żona Akwili (zdrobnienie od Pr…ska) [łac."stareńka"] prÒ z gen. – ante z acc.; prae z abl. – przed, z przodu pro£gw – 1. praeceděre, anteceděre, praeire, receděre – wyprzedzać, poprzedzać, postępować do przodu, iść przodem; 2. producěre – prowa- dzić do przodu proairšomai – destinare – postanowić, zamierzać, przeznaczać, wybierać proaiti£omai – causari – wpierw oskarżać, wcześniej wnosić oskarżenie proakoÚw – audire – wpierw usłyszeć proamart£nw – ante peccare – przedtem zgrzeszyć proaÚlion,-ou tÒ – atrium,-ii n. – przedsionek, brama wjazdowa proba…nw – proceděre, progredi – kroczyć, posuwać się naprzód; starzeć się prob£llw – 1. producěre ex se fructum – wydawać z siebie (owoc, pąki); 2. propellěre – wypchnąć do przodu probatik» (pÚlh) – probatica,-ae f. – Brama Owcza prob£tion,-ou tÒ – ovicula,-ae f.; agnus,-i m. – owieczka, jagnię prÒbaton,-ou tÒ – ovis,-is f. – owca probib£zw – praemonēre – prowadzić do przodu; przekonać, pouczyć problšpomai – providēre – przewidzieć prog…nomai – praeceděre – zdarzyć się wpierw, stawać się wcześniej, wy- stępować wcześniej

- 193 - Piotr Wietrzykowski proginèskw – praescire, praecognoscěre – przeczuć, poznać wcześniej; wcześniej pojmować, wiedzieć, uznawać prÒgnwsij,-ewj ¹ – praescientia,-ae f. – uprzednia wiedza, przewidywanie prÒgonoi,-wn oƒ – parentes,-um m.pl.; praegenitores,-um m.pl. – rodzice, przodkowie progr£fw – praescriběre; supra scriběre – pisać wcześniej, napisac po- przednio; umieszczać na czele listy; skazywać, ogłaszać prÒdhloj,-on – manifestus, 3 – jawny, wyraźny, oczywisty, publiczny, widoczny prod…dwmi – priorem dare – dać z góry, dać najpierw, wczesniej prodÒthj,-ou Ð – proditor,-oris m. – zdrajca prÒdromoj,-ou Ð – praecursor,-oris m. – zwiastun, prekursor, biegnący z przodu proe‹don (aor. od proor£w) – providēre – przewidzieć proe‹pon (aor. od prolšgw) – praedicěre – przepowiedzieć proe…rhka (perf. od prolšgw) – praedicěre – przepowiedzieć proelp…zw – ante sperare – wcześniej spodziewać się, pokładać w kimś nadzieję wcześniej proen£rcomai – coepisse – zaczynać przedtem, wczesniej proepaggšllomai – ante promittěre, repromitěre – wcześniej obiecy- wać, wcześniej ogłaszać, zapowiadać, oznajmiać prošrcomai – anteceděre, praeceděre, praevenire, proceděre, progredi – wyprzedzać, poprzedzać, iść do przodu, przychodzić wczesniej proetoim£zw – praeparare – przygotowywać coś naprzód proeuaggel…zomai – praenuntiare – zwiastować wpierw dobrą wiadomość prošcomai – praecellěre – przewyższać, być pierwszym, wyprzedzać, góro- wać prohgšomai – praevenire – iść na czele, przewodzić; poprzedzać, wyprze- dzać prÒqesij,-ewj ¹ – propositum,-i n.; propositio,-onis f.; praefinitio,- onis f. – przedstawienie, przedłożenie, wystawienie na widok publiczny; propozycja, postanowienie, zamiar, cel, plan proqesm…a,-aj ¹ – praefinitum tempus,-oris n. – ustalony wcześniej czas, termin

- 194 - Piotr Wietrzykowski proqum…a,-aj ¹ – aviditas,-atis f.; promptus animus,-i m.; voluntas,- atis f.; destinata voluntas,-atis f. – gotowość, ochota, przychylność, chęć, dobra wola prÒqumoj,-on – promptus, 3 – ochoczy, chętny proqÚmoj – voluntarie – chętnie, z gorliwością proϊde‹n – providēre – przewidzieć prÒϊmoj,-on – temporaneus, 3 – wczesny proΐsthmi, pro…stamai – praeesse, praeponi – stać na czele, być przewod- nikiem, kierować, zarządzać, przewodniczyć; zajmować się czymś prokalšomai – provocare – wzywać, prowokować, wszczynać, wywoływać, draznić, irytować prokataggšllw – praenuntiare – oznajmiać, ogłosić przedtem prokatart…zw – praeparare – zawczasu przygotować proke‹mai – 1. promptum esse – być wystawionym przed kimś, leżeć przed czymś, leżeć na widocznym miejscu; 2. factum esse – stać się, być obecnym, dostępnym, istnieć prokeimšnoj, 3 – propositus, 3 – przedłożony, wyznaczony prokhrÚssw – praedicare – przepowiadać, obwieszczać, ogłaszać przez he- rolda prokop»,-Áj ¹ – profectus,-us m. – posuwanie się do przodu, postęp, rozwój prokÒptw – proficěre, praeceděre – posuwać do przodu, postępować na- przód; czynic postęp, rozwijać się prÒkrimma,-atoj tÒ – praeiudicium, -ii n. – uprzednie powzięcie z góry, przesądzenie, osądzenie przed czasem prokurÒw – confirmare – wcześniej zatwierdzić, wczesniej ogłosić jako ważne prolamb£nw – praesuměre, praevenire, praeoccupare – zająć, zabrać przedtem, wyprzedzić, z góry powziąć mniemanie; przyłapać kogoś na czymś prolšgw – praedicěre – zapowiadać, przepowiadać, wcześniej ogłaszać tÕ proeirhmšnon,-ou – quod supra dictum est – to, co zostało wcze- śniej powiedziane promartÚromai – praenuntiare – składać świadectwo naprzód, wczesniej przepowiadać, poświadczać promelet£w – praemeditari – naprzód przemyślać, przygotowywać

- 195 - Piotr Wietrzykowski promerimn£w – praecogitare – naprzód się troszczyć, frasować, martwić się zawczasu pronošw, ..-šomai – providēre, curam habēre – przewidywać, troszczyć się zawczasu; przedsiębrać, mieć na względzie prÒnoia,-aj ¹ – providentia,-ae f.; cura,-ae f. – przewidywanie, przeczu- cie, przezorność, ostrożność; Opatrzność boska proor£w – providēre, vidēre – przewidzieć, widzieć wcześniej; widzieć przed sobą, mieć przed oczyma proor…zw – praedestinare, decerněre – przeznaczyć z góry, wcześniej określić, ustalić, wyznaczyć prop£scw – ante pati – uprzednio cierpieć; wczesniej doznawać prop£twr,-oroj Ð – pater,-tris m. – przodek, praojciec propšmpw – deducěre, praemittěre – posłać naprzód, przodem; odpro- wadzić, towarzyszyć; zaopatrywać na drogę propet»j,-šj – temerarius, 3 – lekkomyślny, pochopny, porywczy, gwał- towny propetšj – temerē – lekkomyślnie, pochopnie propete‹j – protervi – gwałtowni, bezczelni, porywczy proporeÚomai – praeire, praeceděre – iść naprzód, posuwać się do przodu, iść przed kimś prÒj z gen., dat., acc. – 1. ad – do, ku, przy, na; 2. adversus – naprzeciw, przeciw, przeciwko, wobec; 3. apud – przy, u, obok; 4. circa – w pobliżu, koło, przy; 5. cum – z kimś; 6. inter, intra – między, pomiędzy; 7. secundum – stosownie do, według, ze względu na pros£bbaton,-ou tÒ – ante sabbatum – wigilia sabatu, dzień przed saba- tem, przeddzień sabatu, piątek prosagoreÚw – appellare – nazywać kogoś kimś pros£gw – 1. offerre – ofiarować, podać; 2. adducěre – doprowadzić, przyprowadzić; 3. (pass.) apparēre – pojawić się proagwg»,-Áj ¹ – ac- cessus,-us m. – przystęp, dostęp, posłuchanie prosaitšw – mendicare – prosić, żebrać, być żebrakiem prosa…thj,-ou Ð – mendicans,-antis m.; mendicus,-i m. – żebrak prosanaba…nw – ascenděre – wstępować, wspinać się; postępować, posu- wac się prosanal…skw (prosanalÒw) – erogare – zużyć, wydać, wydatkować prosanaplhrÒw – supplēre – uzupełnić, dopełnić, zaopatrywać

- 196 - Piotr Wietrzykowski prosanat…qamai – acquiescěre, conferre – obciążyć się dodatkowo, dodatkowo nałożyć coś, zlecać nadto; naradzac się z kimś, radzić się prosapeilšomai – comminari – grozić ponadto, jeszcze prosdapan£w – supererogare – nadto wydać, zużyć prosdšomai – indigēre – potrzebować, odczuwać brak prosdšcomai – 1. exspectare – oczekiwać, spodziewać się; 2. excipěre, recipěre, suscipěre – przyjąć życzliwie, przyjąć, podjąć prosdok£w – 1. exspectare, sperare – oczekiwać, spodziewać się; 2. existimare – sądzić, przypuszczać, domyślać się prosdok…a,-aj ¹ – exspectatio,-onis f. – oczekiwanie, spodziewanie się m¾ prose£w – prohibere – nie pozwalać, wstrzymywać prosegg…zw – proferre – zbliżyć się, przybliżyć się proserg£zomai – acquirěre – dodatkowo zyskać, dorobić, przysporzyć sobie prosšrcomai – acceděre, adire – przybyć, zbliżyć się, podchodzić, przystę- pować proseuc»,-Áj ¹ – oratio,-onis f. – modlitwa proseÚcomai per…, Øpšr – orare pro – modlić się za kogoś, błagać, prosić prosšcw – attenděre, cavēre, intenděre, observare, auscultare, praesto esse – zwracać uwagę na coś, przestrzegać, pilnować, strzec, uważać na coś; lgnąć do czegoś, iść za czymś, oddawać się czemuś; zajmowac się czymś, trzymać sie czegoś prosšcwn,-ousa,-on – deditus, 3 – oddany czemuś proshlÒw – affigěre – przybić gwoździem, przygwoździć pros»lutoj,-ou Ð – 1. advena,-ae m.f. – przybysz; 2. proselytus,-i m. – nowo nawrócony, prozelita prÒskairoj,-on – temporalis,-e – czasowy, chwilowy, przemijający, oka- zjonalny, zmienny, niestały proskalšomai – convocare, advocare, vocare, accersěre, assuměre, inducěre – przywoływać, wołać do siebie, przyzywać, wzywać proskarteršw – 1. perseverare, perdurare, instare, instantem esse, adhaerēre – trwać przy czymś (kimś) uporczywie, wytrwale, wytrwać, czekać w gotowości; 2. parēre, servire – wiernie służyć, trwać w służbie u kogoś proskartšrhsij,-ewj ¹ – instantia,-ae f. – wytrwałość, cierpliwość; czeka- nie w gotowości

- 197 - Piotr Wietrzykowski proskef£laion,-ou tÒ – cervical,-alis n. – poduszka pod głowę, zagłówek, jasiek prosklhrÒomai – adiungi – być przywiązanym, przyłączyć się proskl…nomai – consentire – skłaniać się, sprzyjać; przyłączyć się do prÒsklisij,-ewj ¹ – alteram (aliam) partem declinare – przychylność, skłonność, szczególne upodobanie proskoll£omai – adhaerēre – przylgnąć, przywrzeć, przyłączyć się prÒskomma,-atoj tÒ – offensio,-onis f.; offendiculum,-i n. – potknięcie się o kamień, zawada, przeszkoda, zgorszenie proskop»,-Áj ¹ – offensio,-onis f. – obraza, uraza, obelga, zgorszenie proskÒptw – offenděre – obrażać, uchybiać, potrącać ...-Òptomai – offendi, irruěre – doznać zniewagi, upaść, potknąć się proskul…w – advolvěre – zatoczyć, podtoczyć proskunšw – adorare, orare – paść na twarz, oddać hołd, adorować, uczcić proskunht»j,-oà Ð – adorator,-oris m. – czciciel, wielbiciel, adorator proslalšw – loqui – mówić do kogoś, rozmawiać z kimś proslamb£nw,– assuměre, suměre, apprehenděre, accipěre, suscipěre, reficěre – wziąć, przyjmować, brać ...-£nomai – brać na bok, brać osobno; przyjmować, podejmować, przy- garniać prÒslhmyij,-ewj ¹ – assumptio,-onis f. – przyjęcie, dobranie, przygarnię- cie prosmšnw – permanēre in; instare (alicui); perseverare cum; re- manēre; sustinēre (aliquem) – zostać, pozostać, trwać, wytrwać; pozo- stać jeszcze prosorm…zomai – applicare – przybić do brzegu, zakotwiczyć prosofe…lw – debēre – być winnym dodatkowo, nadto prosocq…zw – infensum esse – być zagniewanym na kogoś, być oburzonym, obrażonym prÒspeinoj g…nomai – esurire – stać się głodnym, zgłodnieć prosp»gnumi – affligěre – przytwierdzać do czegoś, przymocować, przybić prosp…ptw – prociděre, irruěre – wpaść, uderzyć o coś, runąć, upaść; pa- dać przed kimś, padać do stóp prospoišomai – se fingěre – udawać, pozorować prospoieÚmai – acceděre – zbliżać się, przystępować do

- 198 - Piotr Wietrzykowski prosr»ssw (prosr»gnumi) – illidi – wedrzeć się do czegoś prost£ssw – praecipěre, iubēre, statuěre – nakazywać, polecać, rozka- zać prost£tij ™gen»qh – astitit – stać się podporą, opiekunką, protektorką, wspomożycielką prost…qhmi – adicěre, adděre, apponěre, augēre, adaugēre – dodać, dołożyć, dołączyć, powiększyć; użyczyć, powierzyć prostršcw – accurrěre, procurrěre – przybiegać, nadbiegać; przyłączać się prosf£gion,-ou tÒ – pulmentarium,-ii n. – potrawa, pokarm; zakąska prÒsfatoj,-on – novus, 3 – niedawny, nowy, świeży prosf£twj – nuper – niedawno, ostatnio prosfšrw – offerre, afferre, praestare – ofiarować, przynieść, podsunąć, dać, przedłożyć, udzielić prosfil»j,-šj – amabilis,-e – drogi, miły, ukochany; ujmujący, zgodny prosfor£,-©j ¹ – oblatio,-onis f. – ofiarowywanie, dawanie, składanie w ofierze prosfwnšw – 1. loqui ad; alloqui – zwracać się do kogoś, mówić do, odzy- wać się do kogoś, przemawiać, przymawiać komuś; 2. clamare, vocare – wołać do kogoś, przywoływać prÒscusij,-ewj ¹ – effusio,-onis f. – polanie, pokropienie prosyaÚw – tangěre – dotykać proswpolhmptšw – personas accipěre – mieć wzgląd na osobę, być stron- niczym, być tendencyjnym proswpol»mpthj,-ou Ð – personarum acceptor,-oris m. – mający wzgląd na osobę, stronniczy, nieobiektywny proswpolhmy…a,-aj ¹ – personarum acceptio,-onis f. – wzgląd na oso- bę, stronniczość, brak obiektywizmu prÒswpon,-ou tÒ – facies,-ei f.; aspectus,-us m.; conspectus,-us m.; vultus,-us m. – twarz, oblicze, spojrzenie, wyraz twarzy; osoba; powierz- chowność prote…nw – astringěre – krępować, naciągać więzy; rozciągać dla wymie- rzenia chłosty prÒteron – prius, iampridem – wcześniej, przedtem prÒteroj, 3 – prior,-us; pristinus, 3 – poprzeni, wcześniejszy, dawniejszy

- 199 - Piotr Wietrzykowski prot…qemai – proponěre – umieszczać, przedkładać, wystawiać; wyznaczać sobie, zamierzać, planować, postanawiać protršpomai – exhortari – skłaniać, nakłaniać, zachęcać protršcw – praecurrěre – biec do przodu, wybiegać naprzód proãp£rcw – antea, ante esse – istnieć (być) przedtem, wcześniej prÒfasij,-ewj ¹ – excusatio,-onis f. – wymówka, usprawiedliwienie, po- zór, pretekst prÒfasei – sub obtentu; in occasione; per occasionem; simulan- ter – pod pozorem, rzekomo, obłudnie, pod pretekstem, dla oka profšrw – proferre – zanieść, przedłożyć, pokazać, wydobyć profhte…a,-aj ¹ – prophetia,-ae f. – proroctwo, prorokowanie, przepo- wiadanie profhteÚw – prophetare, prophetizare – prorokować, przepowiadać prof»thj,-ou Ð – propheta,-ae f. – prorok profhtikÒj, 3 – propheticus, 3 – proroczy, wieszczy profÁtij,-idoj ¹ – prophetissa,-ae f. – prorokini, wieszczka profq£nw – praevenire – wyprzedzić, uprzedzić proceir…zomai – constituěre, praedicare, praeordinare – przedsię- wziąć, przygotować wcześniej, wyznaczyć, postanowić proceirotonšw – praeordinare – wcześniej ustalić, wybrać, ustanowić, wy- znaczyć PrÒcoroj,-ou Ð – Prochorus,-i m. – Prochor (jeden z siedmiu diakonów) [gr. "kierownik chóru", "przygotowany"] prÚmna,-hj ¹ – puppis,-is f. – rufa, tylna część łodzi lub okrętu prwΐ – mane – rano, wcześnie rano, o świcie; przed południem prwΐa,-aj ¹ – mane – wczesny ranek prwϊnÒj, 3 – matutinus, 3 – (po)ranny, wczesny prùra,-aj ¹ – prora,-ae f. – dziób okrętu, przednia część łodzi lub okrętu prwteÚw – primatum tenēre – zajmować pierwsze miejsce, stać na czele prwtokaqedr…a,-aj ¹ – prima cathedra,-ae f. – pierwsze miejsce na pu- blicznym zebraniu, pierwsze miejsce, najważniejsze krzesło prwtoklis…a,-aj ¹ – primus discubitus,-us m.; primus accubitus,-us m.; primus recubitus,-us m.; primus locus,-i m. – pierwsze miejsce przy stole, pierwsze łoże biesiadne prîton – primum, primo, prius – najpierw, przedtem, wcześniej - 200 - Piotr Wietrzykowski prîtoj, 3 – primus, 3; prior,-us; princeps,-ipis; nobilis,-e – pierwszy, przedni, czołowy, najważniejszy; poprzedni, wcześniejszy prwtost£thj,-ou Ð – seditionis auctor,-oris m. – stojący w pierwszym szeregu, naczelnik, wódz prwtotÒkia,-aj ¹ – primitiva,-orum n.pl. – przywilej pierworództwa, pierworództwo prwtÒtokoj,-on – primogenitus, 3; primitivus, 3 – pierworodny prètwj – primum – po raz pierwszy pta…w – offenděre – potykać się, upadać, rozbijać się; zbłądzić ptšrna,-hj ¹ – calcaneus,-i m. – pięta pterÚgion,-ou tÒ – pinnaculum,-i n.; pinna,-ae f. – szczyt, wieżyczka w murze ochronnym, narożnik ptšrux,-ugoj ¹ – ala,-ae f.; penna,-ae f. – skrzydło pthn£,-în t£ – volucris,-is f. – ptaki ptošomai – terrēri, conturbari – przestraszyć się, być przerażonym; da- wać sie przerazić, dawać się spłoszyć ptÒhsij,-ewj ¹ – perturbatio,-onis f. – strach, przerażenie; silne wzrusze- nie, podniecenie Ptolemaΐj,-ΐdoj ¹ – Ptolemais,-idis f. – Ptolemaida (miasto portowe między Górą Karmel a Tyrem) ptÚon,-ou tÒ – ventilabrum,-i n. – wiejadło, szufla do wiania i oddzielanie plew od ziarna ptÚromai (pass.) – terrēri – być przestraszonym, dawać sie przestraszyć ptÚsma,-atoj tÒ – sputum,-i n. – ślina, plwocina ptÚssw – plicare – składać, fałdować, zwijac coś ptÚw – exspuěre – pluć, spluwać, wypluwać ptîma,-atoj tÒ – corpus,-oris n. – ciało, trup, zwłoki; padlina ptîsij,-ewj ¹ – ruina,-ae f. – upadek, ruina ptwce…a,-aj ¹ – paupertas,-atis f.; inopia,-ae f. – nędza, bieda, niedostatek ptwceÚw – egenum fieri – stać się, być biedakiem, nędzarzem ptwcÒj, 3 – pauper,-ěris; egenus, 3; egens,-entis; mendicus, 3 – biedny, ubogi, nędzny, żebraczy, lichy pugm»,-Áj ¹ – pugnus,-i m. – pięść

- 201 - Piotr Wietrzykowski pÚqwn,-wnoj Ð – python,-onis m. – pyton (wąż wieszczy wyroczni delfic- kiej Apollona); duch wieszczenia puknÒj, 3 – frequens,-entis – częsty, ciagły puknÒn, puknÒteron – frequenter – często, stale; bardzo często pukteÚw – pugno verberare – walczyć na pięści, boksować się pÚlh,-hj ¹ – porta,-ae f. – brama, wrota pulèn,-înoj Ð – ianua,-ae f. – brama wjazdowa, wrota, przesionek punq£noami – interrogare, inquirěre, sciscitari, cognoscěre – pytać się, dowiadywać się, wypytywać, dowiadywać się pàr, purÒj tÒ – ignis,-is m. – ogień, płomień ogniska pur£,-©j ¹ – pyra,-ae f.; ignis,-is m. – ognisko, stos drew na opał pÚrgoj,-ou Ð – turris,-is f. – wieża puršssw – febricitare – mieć gorączkę, gorączkować puretÒj,-oà Ð – febris,-is f. – gorączka, febra pÚrinoj, 3 – igneus, 3 – ognisty purÒomai (pass.) – uri – być palonym; płonąć; być rozżarzanym, wypalanym puroÚmenoj, 3 – ardens,-entis – płonący, gorejący pepurwmšnoj, 3 – igneus, 3; ignitus probatus, 3 – ognisty, wypróbo- wany przez ogień purr£zw – rubicundum esse, rutilare – czerwienić się, mieć barwę ognia PÚrroj,-ou Ð – Pyrrus,-i m. – Pyrrus (ojciec Sopatra z Berei) [gr. "czerwony", "płomienny"] purrÒj, 3 – rufus, 3 – czerwony, ognistej barwy, płomienny, rudoczerwony pÚrwsij,-ewj ¹ – incendium,-ii n.; fervor,-oris m. – palenie się, spala- nie, pożoga; próba ogniowa pwlšw – venděre – sprzedawać, wystawiać na sprzedaż pwlšomai (pass.) – vaenire – iść na sprzedaż, być sprzedawanm pîloj,-ou Ð – pullus,-i m. – młode zwierzę; źrebię, źrebak; oślę, oślątko pèpote – umquam – kiedykolwiek, kiedyś pwrÒw – indurare – utwardzać, zatwardzać, zamieniać w kamień ...-Òomai – caecari, excaecari, obcaecari, obtundi – kamienieć, twardnieć, stawać się nieczułym; być zaślepionym, zatwardziałym pèrwsij,-ewj ¹ – caecitas,-atis f. – nieczułość, zatwardziałość, ślepota sumienia

- 202 - Piotr Wietrzykowski pwj – si quomodo – jakoś, by jakoś, że jakoś pîj – quo modo – jak? jakże? w jaki sposób?

`Ra£b ¹ – Rachab f. (nieodm.) – Rachab (nierządnica w Jerycho) [hebr. "szeroka", "rozległa"] ∙abb… (∙abbe…) – rabbi – nauczycielu, mistrzu (wyr. hebrajski w voc.) ∙abboun… – rabboni = poprz. ∙abd…zw – virgis caeděre – chłostać, bić rózgą ∙£bdoj,-ou ¹ – virga,-ae f. – rózga, witka, pręt ∙abdoàcoj,-ou Ð – lictor,-oris m. – liktor, woźny `RagaÚ Ð – Ragau m. (nieodm.) – Ragau (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "pasterz"] ∙vdioÚrghma,-atoj tÒ – facinus,-oris n. – zły, zdrożny czyn, występek ∙vdiourg…a,-aj ¹ – fallacia,-ae f. – oszustwo, nikczemność `Raif£n (`Remf£n, `Ref£n, `Romf£n) Ð – Rempha,-ae m. (nieodm.) – Raj- fan (imię bóstwa pogan) ∙ak£ (∙ac£) – raca (racha) – hebrajski wyraz oznaczający pogardę w sensie: głupi, tępy ∙£koj,-ouj tÒ – pannus,-i m. – poszarpana odzież, łachman, skrawek, łata `Ram£ ¹ – Rama f. (nieodm.) – Rama (miejscowość w Judei) [hebr. "wyso- kość", "miejsce"] ∙ant…zw – aspergěre, baptizare – opryskiwać, skrapiać; posypywać; oczyszczać, obmywać ∙antismÒj,-oà Ð – aspersio,-onis f.; sparsio,-onis f. – pokropienie, skropienie ∙ap…zw – percutěre, palmas in faciem dare – bić, uderzać, policzkować ∙£pisma,-atoj tÒ – alapa,-ae f. – uderzenie w twarz, policzek ∙af…j,-…doj ¹ – acus,-us f. – igła `Rac£b ¹ – Rachab f. (nieodm.) – Rachab (postać z genealogii Jezusa, żo- na Salomona) [hebr. "szeroka", "rozległa"]

- 203 - Piotr Wietrzykowski

`Rac»l ¹ – Rachel f. (nieodm.) – Rachel, Rachela (żona Jakuba) `Rebškka,-aj ¹ – Rebecca,-ae f. – Rebeka (żona Izaaka) [hebr. "pętla", "trzymająca na uwięzi swoją urodą"] ∙šdh,-hj ¹ – rheda,-ae f. – wóz czterokołowy (wyraz celtycki) ∙šw – fluěre – płynąć, ściekać, spływać `R»gion,-ou tÒ – Regium,-ii n. – Regium (miasto i port w Italii naprzeciw Sycylii) [łac. "królewskie"] ∙Ágma,-atoj tÒ – ruina,-ae f. – upadek, ruina, pęknięcie, złamanie ∙»gnumi (∙»ssw) – dirumpěre, erumpěre, rumpěre, alliděre, eliděre – łamać, rozbijać, druzgotać, rozrywać, doprowadzać do pęknięcia ∙Áma,-atoj tÒ – verbum,-i n. – wyraz, słowo, zwrot, wyrażenie, wypowiedź, powiedzenie; mowa, rada, przykazanie, nauka; sprawa, rzecz, wydarzenie `Rhs£ Ð – Resa m. (nieodm.) – Resa (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "naczelnik"] ∙»ssw p. ∙»gnumi ∙»twr,-oroj Ð – orator,-oris m. – mówca, orator; adwokat ∙htîj – manifeste – wyraźnie, jasno, oczywiście ∙…za,-hj ¹ – radix,-icis f. – korzeń ∙izÒomai – radicari – zakorzeniać się, zostać zakorzenionym ∙ip»,-Áj ¹ – ictus,-us m. – mgnienie (oka) ∙ip…zomai – circumferri – być miotanym, unoszonym ∙…ptw (∙iptšw) – proicěre, mittěre – rzucać, ciskać, miotać; porzucać, opuszczać, pozostawiać `Robo£m Ð – Roboam m. (nieodm.) – Roboam (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "oswobodziciel narodu"] `RÒdh,-hj ¹ – Rhode,-es f. – Rode (imię pewnej chrześcijanki) [gr. "róża") `RÒdoj,-ou ¹ – Rhodus,-i f. – Rodos (wyspa leżąca na płd-zach. od Azji Mniejszej) [gr. "różana"] ∙oizhdÒn – magno impetu – mocno, z wielkim impetem, hałasem, hukiem, rykiem ∙omfa…a,-aj ¹ – gladius,-ii m.; rhomphaea,-ae f. – duży obosieczny miecz `Roub»n Ð – Ruben m. (nieodm.) – Ruben (najstarszy syn Jakuba) [hebr. "oto syn!"]

- 204 - Piotr Wietrzykowski

`RoÚq ¹ – Ruth f. (nieodm.) – Rut (Moabitka wymieniona w genealogii Je- zusa) [hebr. "przyjaźń", "przyjaciółka Boża"] `Roàfoj,-ou Ð – Rufus,-i m. – Rufus (1. syn Szymona z Cyreny; 2. adresat pozdrowień Pawła) [łac. "czerwony", "rudy"] ∙Úmh,-hj ¹ – vicus,-i m. – ulica ∙Úomai – eripěre, eruěre, liberare – wyrwać, wydrzeć, uwolnić, wyba- wiać, ochraniać ∙upa…nomai (∙upareÚomai) – sordescěre – kalać się, brudzić się, plamić się ∙upar…a,-aj ¹ – immunditia,-ae f. – brud, nieczystość, plugawość ∙uparÒj, 3 – sordidus, 3; in sordibus – brudny, zanieczyszczony, pluga- wy ∙Úpoj,-ou Ð – sordes,-is f. – brud, błoto ∙Úsij,-ewj ¹ – profluvium,-ii n.; fluxus,-us m. – wypyw, upław (krwi) ∙ut…j,-…doj ¹ – ruga,-ae f. – fałda, zmarszczka `RwmaϊkÒj, 3 – Romanus, 3 – rzymski `Rwma‹oj, 3 – Romanus, 3; civis,-is m. Romanus – rzymski; Rzymianin, obywatel rzymski `Rwmaϊst… – Latine – na sposób rzymski, po łacinie `Rèmh,-hj ¹ – Roma,-ae f. – Rzym [gr. "moc"?] ∙ènnumi – valēre – być silnym, zdrowym œrrwsqe – valete – bądźcie zdrowi (przy zakończeniach listu)

sabacq£ni – sabacthani; dereliquisti me? – opuściłeś mnie? (wyr. aramajski) sabaèq – sab(b)aoth – zastęp, armia (wyr. hebrajski) sabbatismÒj,-oà Ð – sabbatismus,-i m. – przestrzeganie szabatu, sabatni odpoczynek s£bbaton,-ou tÒ – sabbatum,-i n.; (też w plur.) – 1. szabat, sobota; 2. ty- dzień sag»nh,-hj ¹ – sagena,-ae f. – duża sieć rybacka

- 205 - Piotr Wietrzykowski

Saddouka‹oj,-ou Ð – Sadducaeus,-i m. – saduceusz (członek jednego z żydowskich stronnictw religijnych) Sadèk Ð – Sadoc m. (nieodm.) – Sadok (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "sprawiedliwy"] sa…nomai – movēri – płaszczyć się, przymilać się; chwiać się s£kkoj,-ou Ð – cilicium,-ii n.; saccus,-i m. – gruba materia, worek Sal£ Ð (nieodm.) – Sala,-ae m. – Sala (postać z genealogii Jezusa: 1. syn Naassona; 2. syn Kainama) [hebr. "strzelec", wojownik"] Salaqi»l Ð – Salathiel m. (nieodm.) – Salatiel (postać z genealogii Jezu- sa) [hebr. "prosiłem Boga", "od Boga uproszony"] Salam…j,-‹noj ¹ – Salamina,-ae f. – Salamina (główne miasto na Cyprze) Sale…m tÒ – Salim n. (nieodm.) – Salim (miejscowość w Samarii) [hebr. "lis"] saleÚw – agitare, coagitare, commovēre, movēre – kołysać, chwiać, wstrząsać, miotać, poruszać, podburzać t¦ saleuÒmena,-wn – mobilia,-ium n.pl. – ruchomości t¦ m¾ saleuÒmena,-wn – immobilia,-ium n.pl. – nieruchomości Sal»m ¹ – Salem f. (nieodm.) – Salem (pierwotna nazwa Jerozolimy) [hebr. "spokojne", "doskonałe"] Salmèn Ð – Salmon m. (nieodm.) – Salmon (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "szata", "mocniejszy"] Salmènh,-hj ¹ – Salmone,-is f. – Salmone (przylądek na płn-wsch. krań- cu Krety) Salwmèn – p. * Solomèn s£loj,-ou Ð – fluctus,-us m. – kołysanie, miotanie, zamęt, nawałnica fal s£lpigx,-iggoj ¹ – tuba,-ae f. – trąba zwł. wojenna, surma salp…zw – (tuba) caněre – trąbić, dawać znak trąbą salpist»j,-oà Ð – tibicen,-inis m.; tuba canens,-entis m. – trębacz Salèmh,-hj ¹ – Salome,-es f. – Salome (jedna z kobiet obecnych przy śmierci i pogrzebie Jezusa) [hebr. "spokojna", "doskonała"] Sam£reia (Samar…a),-aj ¹ – Samaria,-ae f. – Samaria (kraina między Judeą a Galileą) [hebr. "straż", "opieka Pańska"] Samar…thj,-ou Ð – Samaritanus,-i m. – Samarytanin, mieszkaniec Sama- rii Samar‹tij,-idoj ¹ – Samaritana,-ae f. – Samarytanka, mieszkanka Sama- rii) - 206 - Piotr Wietrzykowski

Samoqr®hj,-hj ¹ – Samothracia,-ae f. – Samotraka (wyspa w półn. czę- ści M. Egejskiego) S£moj,-ou ¹ – Samus,-i f. – Samos (wyspa na Morzu Egejskim w pobliżu Azji Mniejszej) Samou»l Ð – Samuel m. – Samuel (prorok i sędzia ze ST) [hebr. "od Boga uproszony"] Samyèn Ð (nieodm.) – Samson,-onis m. – Samson (sędzia Izraelitów) [hebr. "jak słońce", "bohater"] sand£lion,-ou tÒ – sandalium,-ii n.; caliga,-ae f.; gallicula,-ae f. – sandał san…j,-…doj ¹ – tabula,-ae f. – deska, tabliczka do pisanie, tablica SaoÚl Ð – Saul m. (nieodm.) – Saul (1. syn Kisza, pierwszy król Izraeli- tów; 2. żydowskie imię Pawła - Szaweł) [hebr. "uproszony od Boga", "pożądany"] saprÒj, 3 – malus, 3 – zgniły, zbutwiały, spróchniały, zły, brzydki, wstrętny S£pfira,-aj ¹ – Saphira,-ae f. – Safira (żona Ananiasza) [gr. "piękna, szafirowa"] s£pfiroj,-ou ¹ – sapphirus,-i f. – szafir, lazuryt (lapis-lazuli) sarg£nh,-hj ¹ – sporta,-ae f. – kosz S£rdeij,-ewn aƒ – Sardes,-ium f.pl. – Sardes (główne miasto Licji) [pers.? "to co pozostaje, trwa, żyje"] s£rdion,-ou tÒ – sardo,-onis m.; sardius,-ii m. – sard, też karneol (gatunek chalcedonu o kolorze mięsa) sardÒnux,-ucoj Ð – sardonyx,-cis m. – sardonyks (drogi kamień składają- cy się z sardu i onyksu używany do wyrobu pieczęci) S£repta,-wn t£ – Sarepta,-ae f. – Sarepta (miasto na wybrzeżu Fenicji między Tyrem a Sydonem) [hebr. "huta kruszcu"] sarkikÒj, 3 – carnalis,-e – mięsisty, cielesny; zmysłowy s£rkinoj, 3 – carnalis,-e – mięsisty, cielesny; zmysłowy s£rx, sarkÒj ¹ – caro,-nis f. – ciało, mięso; człowiek, istota ludzka oƒ kat¦ s£rka – carnales – cieleśni, zmysłowi tÍ sark… – corpore – ciałem, cieleśnie, zmysłowo sarÒw – scopis mundare, everrěre – zamiatać, wymiatać S£rra,-aj ¹ – Sara,-ae f. – Sara (żona Abrahama, matka Izaaka) [hebr. "najważniejsza księżna"]

- 207 - Piotr Wietrzykowski

Sarèn,-înoj Ð – Saron,-onis m. – Saron (równina nadmorska między Jafą a Cezareą) [hebr. "nawodnione pole"] satan©j,-© Ð – satanas,-i m. – szatan s£ton,-ou tÒ – satum,-i n. – saton (hebrajska miara wynosząca 1,5 korca = ok. 12 litrów) Saàloj,-ou Ð – Saulus,-i m. – Saul, Szaweł (zgrecyzowane żydowskie imię apostoła Pawła) [hebr. "uproszony od Boga", "pożądany"] sbšnnumi – exstinguěre – gasić, tłumić ...-umai – exstingui – być gaszonym, gasnąć seb£zomai – colěre – czcić, szanować, być religijnym, odczuwać lęk rełigij- ny, oddawać cześć boską sšbasma,-atoj tÒ – simulac(h)rum,-i n. quod colitur – przedmiot czci, uszanowania, kultu; sanktuarium sebastÒj, 3 – augustus, 3 – czcigodny, dostojny, godzien boskiej czci sšbomai – colěre – czcić, szanować, być bogobojnym, oddawać cześć boską sebÒmenoj, 3 – colens,-entis; religiosus, 3 – pobożny, bogobojny; czciciel Boga seir£,-©j ¹ – rudens,-entis m. – silny sznur, lina okrętowa; więzy, pęta seismÒj,-oà Ð – terraemotus,-us m., motus,-us m. – trzęsienie, potrzą- sanie, trzęsienie ziemi se…w – movēre, commovēre, exterrēre – potrząsać, wstrząsać, poruszać, niepokoić, przestraszyć Sekoàndoj,-ou Ð – Secundus,-i m. – Sekundus (rzymskie imię towarzysza apostoła Pawła) [łac. "drugi", "następny", "pomyślny"] SeleÚkeia,-aj ¹ – Seleucia,-ae f. – Seleucja (port Antiochii na wybrzeżu Syrii) sel»nh,-hj – luna,-ae f. – księżyc selhni£zomai – lunaticum esse – być lunatykiem, epileptykiem Semeΐn Ð – Semei m. (nieodm.) – Semei (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "Jehowa jest sławą"] sem…dalij,-ewj ¹ – simila,-ae f. – bardzo delikatna, wyborowa mąka pszenna semnÒj, 3 – pudicus, 3 – szanowny, dostojny; wstrzemięźliwy, wstydliwy, stateczny semnÒthj,-htoj ¹ – 1. castitas,-atis f. – nieśmiałość, powściągliwość; 2. gravitas,-atis f. – godność, powaga, stateczność, dostojeństwo

- 208 - Piotr Wietrzykowski

Sšrgioj,-ou Ð – Sergius,-ii m. – Sergiusz (imię rodowe Pawła, prokonsula na Cyprze) [gr. "zawikłany", "mały"] SeroÚc Ð – Seruch m. (nieodm.) – Seruch (postać z genealogii Jezusa) S»q Ð – Seth m. (nieodm.) – Set (syn Adama, ojciec Enosa, wymieniony w genealogii Jezusa) [hebr. "zgiełk wojenny"] S»m Ð – Sem m. (nieodm.) – Sem (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "miano", "nazwa"] shma…nw – significare – pokazywać, wskazywać, dawać znak, zaznaczać; powiadamiać, oznajmiać, przepowiadać shme‹on,-ou tÒ – signum,-i n. – znak, hasło, godło, oznaka, wskazówka shmeiÒomai – notare – zaznaczać dla siebie, znaczyć s»meron – hodie – dzisiaj, dziś ¹ s»meron – hodiernus (dies) – dzień dzisiejszy s»pw – putrefieri – psuć się, gnić s»j, shtÒj Ð – tinea,-ae f. – mól shtÒbrwtoj,-on – tineis comestus, 3 – zjedzony przez mole sqenÒw – solidare – wzmocnić, umocnić, dodać sił siagèn,-Ònoj ¹ – maxilla,-ae f. – żuchwa, szczęka; policzek sig£w – tacēre – milczeć; trzymać w tajemnicy sig»,-Áj ¹ – silentium,-ii n. – cisza, milczenie s…dhroj,-ou Ð – ferrum,-i n. – żelazo sidhroàj,-©,-oàn – ferreus, 3 – żelazny Sidèn,-înoj ¹ – Sidon,-onis f. – Sydon (nadmorskie miasto Fenicji) [kanan.; "warownia", "ryby"] Sidènioj, 3 – Sidonius, 3 – sydoński; Sydończyk sik£rioj,-ou Ð – sicarius,-ii m. – nożownik, skrytobójca, zamachowiec s…kera tÒ (nieodm.) – sicera,-ae f. – sycera, mocny trunek alkoholowy (wyr. hebrajski) S…laj,-a (Sil©j,-©) Ð – Silas,-ae m. – Sylas (współuczestnik drugiej wy- prawy Pawła) [gr. "las", "leśny"] SilouanÒj,-oà Ð – Silvanus,-i m. – Sylwan (zlatynizowana forma imienia Sylasa) [łac. "leśny"] Silw£m Ð – Siloam m. (nieodm.) – Siloam (nazwa sadzawki w płd-wsch. części Jerozolimy) Sima…aj,-ou Ð – Simaias,-ae m. – Simajas (syn Akwili) - 209 - Piotr Wietrzykowski simik…nqion,-ou tÒ – semicinctium,-ii n. – chusta (?), fartuch (?), przepaska (?) S…mwn,-wnoj Ð – Simon,-onis m. – Szymon (1. Szymon zwany Piotrem; 2. inny apostoł z przydomkiem Gorliwy; 3. imię krewnego Jezusa; 4. Szy- mon z Cyreny przymuszony do niesienia krzyża Jezusa; 5. ojciec Judasza Iskarioty; 6. Szymon zwany Trędowatym z Betanii; 7. imię faryzeusza, który zaprosił Jezusa na posiłek; 8. imię garbarza z Jafy; 9. Szymon zajmujący się magią przed przyjęciem chrztu) [hebr. "wysłuchany"] Sin£ – Sina (nieodm.) – Synaj (góra na półwyspie, który od niej bierze na- zwę) [hebr. "spiczasta", "góra ciernistych krzaków" s…napi,-ewj tÒ – sinapis,-is f. – gorczyca sindèn,-Ònoj ¹ – sindon,-onis m. – cienka tkanina zwł. lniana lub baweł- niana; szata z takiej tkaniny sini£zw – cribare – przesiewać, potrząsać przy przesiewaniu sirikÒn,-oà tÒ – sericum,-i n. – jedwab, jedwabna tkanina, szata jedwabna siteutÒj, 3 – saginatus, 3 – utuczony, tłusty sit…on,-ou tÒ – frumentum,-i n. – zboże; żywność zrobiona z ziaren zboża sitist£,-în t£ – altilia,-ium n.pl. – utuczone zwierzęta sitomštrion,-ou tÒ – tritici mensura,-ae f. – odmierzony przydział zboża; przydział żywności s…toj,-ou Ð; plur. t£ s…ta,-wn – 1. triticum,-i n. – pszenica, ziarno pszeni- cy; 2. frumentum,-i n. – zboże, ziarno Sic£r – p.* Suc£r Sièn ¹ – Sion f. (nieodm.) – Syjon (wzniesienie w Jerozolimie) [hebr. "sło- neczna", "wywyższona"] siwp£w – tacēre – milczeć; przestać mówić, stracić zdolność mówienia skandal…zw – scandalizare – gorszyć kogoś, urażać; powodować czyjś upadek, prowadzić do grzechu sk£ndalon,-ou tÒ – 1. scandalum,-i n. – zgorszenie, uwiedzenie, danie powodu do grzechu, spowodowanie upadku, skuszenie; 2. offendiculum,-i n. – urażenie, rozjątrzenie sk£ptw – foděre – kopać, wykopać, drążyć sk£fh,-hj ¹ – scapha,-ae f. – czółno, łódź, szalupa skšloj,-ouj tÒ – crus,-ris n. – goleń, noga skšpasma,-atoj tÒ – quo tegimur – osłona, okrycie, ubranie

- 210 - Piotr Wietrzykowski

Skeu©j,-© Ð – Scaevas,-ae m. – Skewas (arcykapłan żydowski) [łac. "lewy", "leworęki", "ujeżdżacz"] skeu»,-Áj ¹ – armamenta,-orum n.pl. – uzbrojenie; przybory, oporzą- dzenie, wyposażenie, sprzęt skeàoj,-ouj tÒ – vas, vasis n.; vasculum,-i n.; vasum,-i n. – naczynie, waza; sprzęt, narzędzie skhn»,-Áj ¹ – tabernaculum,-i n.; casula,-ae f. – namiot, barak, buda; mieszkanie, przybytek skhnophg…a,-aj ¹ – scenopegia,-ae f. – rozbijanie namiotu; u Żydów: Święto Namiotów skhnopoiÒj,-oà Ð – scenofactor,-oris m. – sporządzający namioty, produ- cent namiotów skÁnoj,-ouj tÒ – 1. habitatio,-onis f. – mieszkanie; 2. tabernaculum,-i n. – namiot skhnÒw – habitare – mieszkać pod namiotem, rozbijać namiot; mieszkać, obozować sk»nwma,-atoj tÒ – tabernaculum, -i n. – namiot, mieszkanie, przybytek ski©,-©j ¹ – umbra,-ae f. – cień skirt£w – exsultare – podskakiwać, hasać, cieszyć się sklhrokard…a,-aj ¹ – duritia,-ae f. cordis – zatwardziałość serca, nieczu- łość, upór sklhrÒj, 3 – durus, 3; validus, 3 – twardy, mocny; surowy, okrutny, nie- miły, przykry, bezlitosny sklhrÒthj,-htoj ¹ – duritia,-ae f. – twardość, srogość, szorstkość, upór sklhrotr£chloj,-on – durus, 3 crevice; dura cervice – o twardym karku, uparty, krnąbrny sklhrÚnw – obdurare, indurare – czynić coś twardym, czynić zatwardzia- łym, utwardzać skoliÒj, 3 – pravus, 3; dyscolus, 3 – krzywy, wygięty; krętacki, fałszywy skÒloy,-opoj Ð – stimulus,-i m. – kolec, oścień, cierń skopšw – 1. considerare, contemplari – rozważać, badać; 2. observare, vidēre – przyglądać się, wpatrywać się, śledzić skopÒj,-oà Ð – destinatum,-i n. – cel, meta, docelowy punkt skorp…zw – dispergěre, spargěre – rozpraszać, rozsypywać, rozsiewać skorp…oj,-ou Ð – scorpio,-onis m.; scorpius,-ii m. – skorpion

- 211 - Piotr Wietrzykowski skoteinÒj, 3 – tenebrosus, 3 – ciemny, mroczny, pogrążony w ciemno- ściach skot…a,-aj ¹ – teněbrae,-arum f.pl. – ciemność, mrok skot…zomai – obscurari, contenebrari – ściemniać się, znaleźć się w ciemności, zaćmic się skotÒomai – obscurari, teněbris obscurari – być pogrążonym w ciemno- ści, w niewiedzy ™skotwmšnoj, 3 – tenebrosus, 3 – ciemny, mroczny, zaciemniony skÒtoj,-ouj tÒ – tenebrae,-arum f.pl. – mrok, ciemność skÚbalon,-ou tÒ – stercus,-oris n. – gnój, kał, odpadki, śmieci SkÚqhj,-ou Ð – Scytha,-ae m. – Scyta (mieszkaniec krainy leżącej na pół- noc od Morza Czarnego) skuqrwpÒj, 3 – tristis,-e – ponury, smutny, żałosny, markotny, smętny skÚllw – vexare – dokuczać, niepokoić, dręczyć skàlon,-ou tÒ – spolium,-ii n. – łup, zdobycz skwlhkÒbrwtoj,-on – a vermibus consumptus, 3 – zjedzony przez roba- ki, robaczywy skèlhx,-hkoj Ð – vermis,-is m. – robak, larwa, czerw smar£gdinoj, 3 – smaragdinus, 3 – szmaragdowy sm£ragdoj,-ou Ð – smaragdus,-i m.f. – szmaragd (szlachetny kamień zie- lonego koloru) smÚrna,-hj ¹ (mÚrra,-aj ¹) – myrrha,-ae f.; murra,-ae f. – mirra (gumo- żywica wypływająca z kory balsamowca) SmÚrna,-hj ¹ – Smyrna,-ae f. – Smyrna (miasto na zach. wybrzeżu Azji Mniejszej) [gr. "żywica", "drzewo balsamowe"] smur…zw – myrrhare – zaprawiać mirrą SÒdoma,-wn t£ – Sodoma,-orum n.pl. – Sodoma (zniszczone miasto w ST) [hebr. "paląca się", "miejsce wapnia"] Solomèn,-înoj Ð (Salwmèn, Salomèn) – Salomon,-onis m. – Salomon (syn i następca króla Dawida) [hebr. "spokojny", "miłujący pokój"] sorÒj,-oà Ð – loculus,-i m. – trumna, mary, urna na prochy sÒj, 3 – tuus, 3 – twój,-a,-e soud£rion,-ou tÒ – sudarium,-ii n. – chusta, chustka Sous£nna,-hj ¹ – Susanna,-ae f. – Zuzanna (jedna z kobiet towarzyszą- cych Jezusowi) [hebr. "lilia"]

- 212 - Piotr Wietrzykowski sof…a,-aj ¹ – sapientia,-ae f. – mądrość, zdrowy rozsądek, umiejętność życia, wiedza, nauka, uczoność sof…zw – instruěre – czynić mądrym, pouczać sesofismšnoj, 3 – doctus, 3 – nauczony, wyuczony, mądry sofÒj, 3 – sapiens,-entis – mądry, rozsądny, roztropny; doswiadczony, biegły Span…a,-aj ¹ – Hispania,-ae f. – Hiszpania sp£omai – educěre, evaginare – wyciągać, wydobywać spar£ssw – discerpěre, dissipare – rozdzierać, kaleczyć, szarpać sparganÒw – pannis involvěre – zawijać w pieluchy spatal£w – in deliciis esse; in luxuriis esse – żyć wystawnie w zbyt- kach, rozkoszach spe‹ra,-hj ¹ – cohors,-rtis f. – jednostka wojskowa: kohorta, manipuł spe…rw – seminare, serěre – siać, zasiewać spekoul£twr,-oroj Ð – spiculator,-oris m.; (spec...) – zwiadowca; wykonawca wyroków, kat spšndomai – immolari, delibari – być złożonym w ofierze (płynnej) spšrma,-atoj tÒ – semen,-inis n. – nasienie, ziarno, zalążek; potomstwo, potomek spermolÒgoj,-on – seminiverbius, 3 – zbierający ziarno; plotkarski; plotkarz, nowinkarz, gaduła; nicpoń, hultaj speÚdw – festinare, properare in – spieszyć się, pędzić, gnać, ponaglać, popędzać sp»laion,-ou tÒ – spelunca,-ae f. – jaskinia, pieczara, grota spil£j,-£doj ¹ – macula,-ae f. – 1. plama, skaza, zmaza; 2. burza, nawał- nica, sztorm sp…loj,-ou Ð – macula,-ae f.; coinquinatio,-onis f. – plama, zmaza, skaza; spikÒw – maculare – plamić, kalać, brudzić spl£gcna,-wn t£ – viscera,-um n.p. – wnętrzności, trzewia; siedziba uczuć, serce, serdeczność, czułość, miłość, litość splagcn…zomai – misereri, misericordi‚ moveri – głęboko litować się, współczuć spÒggoj,-ou Ð – spongia,-ae f. – gąbka spodÒj,-oà ¹ – cinis,-ěris m. – popiół, proch

- 213 - Piotr Wietrzykowski spor£,-©j ¹ – semen,-inis n. – ziarno, sianie, zasiew spÒrima,-wn t£ – sata,-orum n.pl. – zasiew, obsiane pola, łany, niwy spÒroj,-ou Ð – semen,-inis n. – nasienie, ziarno, siew spoud£zw – festinare; sollicitum esse, solicite curare, satagare, operam dare – spieszyć się, wykonywać coś spiesznie, z zapałem, zabie- gać, troszczyć się, gorąco pragnąć spoud£zwn,-ousa,-on – solicitus, 3 – gorliwy, zabiegany, zaniepokojony spouda‹oj, 3 – solicitus, 3 – gorliwy, uczciwy, chętny, sumienny spouda…wj – solicite, festinanter – gorliwie, żarliwie, pilnie, starannie, z pośpiechem spoud»,-Áj ¹ – solicitudo,-inis f.; festinatio,-onis f.; cura,-ae f. – po- śpiech, gorliwość, gorliwe starania, zabiegi spur…j,-…doj ¹ – sporta,-ae f. – duży kosz st£dion,-ou tÒ – stadium,-ii n. – stadion (miara długości = 600 stóp = ok. 192 m.); tor wyścigowy st£mnoj,-ou Ð – urna,-ae f. – dzban na wino, zbiornik, pojemnik stasiast»j,-oà Ð – seditiosus,-ii m. – buntownik, rebeliant st£sij,-ewj ¹ – 1. seditio,-onis f.; dissensio,-onis f. – powstanie, bunt, rozruchy, zamieszki; 2. status,-us m. – stan, sytuacja, trwanie; miejsce, stanowisko stat»r,-Ároj Ð – stater,-ěris m. – stater (moneta srebrna lub złota, także hebrajski szekel, sykiel, posiadająca wartość 4 drachm) staurÒj,-oà Ð – crux,-cis f. – słup, pal; krzyż staurÒw – crucifigěre – powiesić na palu, nabić na pal, przybić do pala; ukrzyżować staful»,-Áj ¹ – uva,-ae f. – kiść winogron; winogrona st£cuj,-uoj Ð – spica,-ae f. – kłos zboża St£cuj,-uoj Ð – Stachys,-ys m. – Stachys (adresat pozdrowień Pawła) [gr. "kłos"] stšgh,-hj ¹ – tectum,-i n. – dach, strop, piętro stšgw – sustinēre, sufferre – podtrzymywać, wytrzymywać, znosić, ścier- pieć ste‹ra,-aj ¹ – sterilis,-is f. – kobieta niepłodna stšllomai – devitare, se subtrahěre a – unikać, powstrzymywać się stšmma,-atoj tÒ – coronae,-arum f.pl. – wieniec, girlanda

- 214 - Piotr Wietrzykowski stenagmÒj,-oà Ð – gemitus,-us m. – wzdychanie, jęczenie, jęk sten£zw – ingemiscěre, geměre – jęczeć, wzdychać ciężko, zawodzić; na- rzekać, żalic się stenÒj, 3 – angustus, 3 – ciasny stenocwršomai – angustiari – być ściśniętym, ścieśnionym; znaleźć się w trudnej sytuacji stenocwr…a,-aj ¹ – angustia,-ae f. – ciasnota, trudne położenie, zmartwienie, udręka, utrapienie stereÒj, 3 – solidus, 3; firmus, 3; fortis,-e – twardy, solidny, mocny, niezawodny, niezachwiany stereÒw – confirmare, consolidare – wzmacniać, hartować, utwierdzać steršwma,-atoj tÒ – firmamentum,-i n. – fundament, oparcie, podpora, utwierdzenie, stałość Stefan©j,-© Ð – Stephanas,-ae m. – Stefanas (chrześcijanin z Koryntu ochrzczony przez Pawła) [gr. "korona"] stšfanoj,-ou Ð – corona,-ae f. – wieniec, korona; chluba, chwała Stšfanoj,-ou Ð – Stephanus,-i m. – Stefan, Szczepan (jeden z siedmiu diakonów) [gr. "korona"] stefanÒw – coronare – koronować, wieńczyć; wynagradzać stÁqoj,-ouj tÒ – pectus,-oris n. – pierś, klatka piersiowa st»kw – stare – stać, trwać, wytrwać sthrigmÒj,-oà Ð – firmitas,-atis f. – stałość, stałe niezmienne położenie, osadzenie, umocnienie sthr…zw – confirmare, firmare – wzmacniać, umacniać, utwierdzać, po- krzepiać st»sw – p. *stawiam stib£j,-£doj ¹ – frons,-ndis f. – podściółka z zielonych gałązek, mata; li- ściasta gałąź st…gma,-atoj tÒ – stigma,-atis n. – piętno, znak, stygmat stigm»,-Áj ¹ – momentum,-i n. – punkt, mgnienie oka, chwila st…lbw – splendēre – błyszczeć, jaśnieć, lśnić, migotać sto£,-©j ¹ – porticus,-us f. – portyk, krużganek, kolumnada StoϊkÒj (StwϊkÒj), 3 – Stoicus, 3 – stoicki (od szkoły filozoficznej miesz- czącej się w stoÜ / krużganku, założonej przez Zenona w IV-III w. pne) stoice‹on,-ou tÒ – elementum,-i n. – składnik, element, pierwiastek

- 215 - Piotr Wietrzykowski soicšw – ambulare, sectari, sequi, permanēre – posuwać się w szeregu, iść dokładnie za kimś, czymś, postępowac zgodnie z czymś stol»,-Áj ¹ – stola,-ae f. – odzież, szata, strój, ubiór stÒma,-atoj tÒ – 1. os, oris n. – usta, paszcza, pysk; 2. acies,-ei f. – ostrze, koniec miecza, przód stÒmacoj,-ou Ð – stomachus,-i m. – żołądek strate…a,-aj ¹ – militia,-ae f. – wyprawa wojenna, kampania, wojowanie str£teuma,-atoj tÒ – exercitus,-us m.; milites,-um m.pl. – wojsko, siły zbrojne, zastęp, oddział strateÚomai – militare – walczyć, brać udział w wyprawie wojennej, odby- wać służbę wojskową strathgÒj,-oà Ð – magistratus,-us m. – dowódca wojsk, komendant, główny urzędnik prowincji rzymskich strati£,-©j ¹ – militia,-ae f. – wojsko, siły zbrojne, zastęp, armia; wojowanie, bój stratièthj,-ou Ð – miles,-itis m. – żołnież stratologšw – dilectus habēre – zaciągać, werbować do wojska stratoped£rchj,-ou (stratopšdarcoj,-ou) Ð – castrorum praefectus,-i m. – dowódca wojskowy, kwatermistrz stratÒpedon,-ou tÒ – exercitus,-us m. – obóz wojskowy, wojsko, oddział wojska streblÒw – depravare – skręcać, przekręcać, wypaczać, zniekształcać stršfw, stršfomai – convertěre, praebēre, referre – obracać, zwracać, przemieniać, zmieniać; oddawac z powrotem strhni£w – in deliciis esse (vivěre) – szaleć, hulać, swawolić, prowadzić wyuzdane życie strÁnoj,-ouj tÒ – deliciae,-arum f.pl. – rozpusta, wyuzdanie; przepych, zbytek strouq…on,-ou tÒ – passer,-ěris m. – wróbel strènnumi (strwnnÚw) – sterněre – rozpościerać, ścielić, słać, wyrównywać, wygładzać; uciszać, uspokajać, uśmierzać stughtÒj, 3 – odibilis,-e – zniewnawidzony, wstrętny stug£zw – tristem esse, contristari – smucić się, posmutnieć, sposępnieć stàloj,-ou Ð – columna,-ae f. – słup, kolumna, podpora StwϊkÒj, 3 – Stoicus, 3 – stoicki (p. StoϊkÒj)

- 216 - Piotr Wietrzykowski sÚ – tu – ty suggšneia,-aj ¹ – cognatio,-onis f. – pokrewieństwo, powinowactwo suggeneÚj,-šwj Ð – cognatus,-i m. – spokrweniony, krewny, powinowaty suggen»j,-šj – cognatus, 3 – krewny, powinowaty; rodak suggen…j,-…doj ¹ – cognata,-ae f. – krewniaczka suggnèmh,-hj ¹ – indulgentia,-ae f. – wzgląd, pobłażanie, wyrozumiałość, przebaczenie; przyzwolenie, ustępstwo sugk£qhmai – sedēre cum; assidēre alicui – siedzieć z kimś, usiąść przy kimś, razem sugkaq…zw – 1. circumsedēre – siedzieć razem; 2. consedēre facěre – posadzić razem sugkakopaqšw – collaborare alicui – uczestniczyć w cierpieniu, współcier- pieć; trudzić się razem z kimś sugkakoucšomai – affligi cum – znosić przeciwności, utrapienie razem z kimś sugkalšw, ..-lšomai – convocare – zwołać, przywoływać, zaprosić kogoś, zbierac razem sugkalÚptw – operire – okryć, zasłonić, przesłonić całkowicie sugk£mptw – incurvare – zginać, nachylać sugkataba…nw – descenděre simul – schodzić, zstępować razem z kimś sugkat£qesij,-ewj ¹ – consensus,-us m. – wspólnota, jednomyślność, zgodność; zestawienie, połączenie, porozumienie, układ sugkatat…qemai – consentire – zgadzać się, podzielać czyjeś zdanie, przy- stawać na coś sugkatayhf…zomai – annumerari – być zaliczonym do, być dobranym do kogoś sugker£nnumi – 1. temperare – powściągnąć, opanować, zestawić coś w ca- łość; 2. admiscēre – zmieszać coś z czymś sugkinšw – commovēre – poruszać, pobudzać, mącić, podburzać sugkle…w – concluděre – zamknąć dokładnie, zewrzeć, zespolić; więzić, osaczyć sugklhronÒmoj,-ou Ð – coheres,-edis m. – współspadkobierca sugkoinwnšw – communicare, participem esse – współuczestniczyć, mieć z kimś w czymś udział sugkoinwnÒj-ou Ð, ¹ – particeps,-ipis m.f.; socius,-ii m.; socia,-ae f. – uczestniczący w czymś, uczestnik - 217 - Piotr Wietrzykowski sugkom…zw – curare – pogrzebać, pochować sugkr…nw – comparare – zestawić, porównać; wyjaśniać, tłumaczyć sugkÚptw – inclinari – pochylić się ku sobie, zgiąć się, uginać się kat¦ sugkzr…an – accidit ut – zbiegiem okoliczności, przypadkiem sugca…rw – 1. congratulari – życzyć komuś powodzenie, winszować; 2. congaudēre – cieszyć się razem, radować się wespół sugcšw, sugcÚn(n)w – 1. confunděre – razem zmieszać, pomieszać, razem zlać; wprawiać w zakłopotanie; 2. concitare – wzniecać, podburzać ...-šomai – mente confundi – popadać w zdumienie, dziwić się, popadać w zamęt, być chaotycznym sugcr£omai – couti – używać razem, utrzymywać z kimś stosunki, obcować z kimś sÚgcusij,-ewj ¹ – confusio,-onis f. – pomieszanie, wzburzenie, zamęt suz£w – convivěre, simul vivěre cum – razem żyć, żyć z kimś wspólnie suzeÚgnumi – coniungěre – połączyć razem, sprząc w parze suzhtšw – conquirěre; quaerěre secum; disputare cum – szukać, ba- dać wspólnie, dyskutować, rozprawiać z kimś suz»thsij,-ewj ¹ – quaestio,-onis f. – wspólne badanie, dociekanie, dyspu- ta, spór suzhtht»j,-oà Ð – conquisitor,-oris m.; inquisitor,-oris m. – wspólnie badający, dociekający; dociekliwy badacz sÚzgoj,-on – compar,-aris – sprzężony, wprzężony we wspólne jarzmo suzwopoišw – convivificare – ożywić razem z kimś suk£minoj,-ou ¹ – arbor morus – drzewo morwowe, morwa suk»,-Áj ¹ – ficus,-us f.; ficulnea,-ae f. – drzewo figowe, figowiec sukomorša,-aj ¹ – arbor sycomorus – sykomora (Ficus sycomorus) sàkon,-ou tÒ – ficus,-i m. – figa, owoc figowca sukofantšw – calumniam facěre, defraudare – fałszywie oskarżać, oczerniać, wymuszać, szantażować, szykanować sulagwgšw – decipěre – uprowadzić jako jeńca, zwieść, oszukać sul£w – exspoliare – ogołocić, obedrzeć, ograbić sullalšw – loqui cum; colloqui – razem rozmawiać, rozmawiac z kimś sullamb£nw, ...-£nomai – 1. compreheněre, apprehenděre, capěre, concipěre – wziąć ze sobą, uchwycić, aresztować; pojąć, zrozumieć; 2. adiuvare – wspierać, pomagać

- 218 - Piotr Wietrzykowski sullšgw – colligěre, eligěre – zbierać, gromadzić, wybierać sullog…zomai – cogitare – wnioskować, przemyśliwać sullupšomai – contristari – razem smucić się; martwić sie z powodu cze- goś sumba…nw – contingěre, acciděre, evenire – przytrafić się, zdarzyć się; wypływać, wynikać, następować; spotkać się, zetknąć się sumb£llw – 1. conferre – zebrać, zgromadzić; pomagać, być pomocnym; 2. committěre (bellum) – wszczynać (wojnę); walczyć, toczyć bój; spierać się, sprzeczac się ...-£llomai – 1. convenire – zejść się, zgromadzić się; 2. disserěre – rozmawiać, rozprawiać, rozważać, zastanawiac się sumbasileÚw – regnare cum; conregnare – razem królować, panować razem z kimś sumbib£zw – 1. affirmare – utwierdzić, spajać, zespalać; 2. instruěre – nauczyć, pouczyć, dowodzić ...-£zomai – 1. certum fieri – utwierdzić się, przekonać się, wnioskować; 2. connecti, construi – być łączonym, spajanym sumbouleÚw – consilium dare (facěre), suadēre – radzić komuś, dora- dzać sumboÚlion,-ou tÒ – consilium,-ii n.; concilium,-ii n. – narada, plan, zamysł, myśl; rada przyboczna sÚmbouloj,-ou Ð – consiliarius,-ii m. – doradca Sumeèn Ð (nieodm.) – Symeon,-onis m. – Symeon (1. jeden z synów patriarchy Symeona; 2. postać z genealogii Jezusa; 3. mieszkaniec Jerozo- limy, świadek ofiarowania Jezusa w świątyni; 4. prorok i nauczyciel w Antiochii noszący przydomek Niger; 5. Pierwotne imię Piotra = Szymon) [hebr. "wysłuchany przez Boga", "wywyższony"] summaqht»j,-oà Ð – condiscipulus,-i m. – współuczeń summarturšw – testimonium redděre (perhibēre) – świadczyć wraz z kimś summer…zomai – participare cum – być współuczestnikiem; mieć wspólny udział summštocoj,-on – comparticeps,-ipis; particeps,-ipis – współuczestni- czący z kimś, uczestnik, majacy współudział summimht»j,-oà Ð – imitator,-oris m. – współnaśladowca summorf…zomai – configurari – być razem ukształtowanym; być podobnie ukształtowanym jak; upodabniać się do czegoś

- 219 - Piotr Wietrzykowski sÚmmorfoj,-on – conformis,-e; configuratus, 3 – mający taki sam kształt, podobny do sumpaqšw – compati – współcierpieć, współodczuwać sumpaq»j,-šj – compatiens,-entis – cierpiący podobnie, współcierpiący, współczujący sumparag…nomai – simul adesse – zejść się razem, zgromadzić się razem, przebywać razem; przybywać z pomocą sumparakalšomai – simul consolari – wzajemnie się pocieszać; doznawać wzajemnej zachęty sumparalamb£nw – assuměre (secum); recipěre – razem wziąć, wziąć ze sobą sump£reimi – simul adesse – być razem równocześnie, być razem z kimś sump£scw – compati – razem cierpieć, współcierpieć sumpšmpw – mittěre cum – posłać razem z kimś sumperilamb£nw – complecti – objąć, ogarnąć, uściskać sump…nw – biběre cum – pić razem z kimś sump…ptw – caděre – runąć, zapadać się sumplhrÒw – complēre – wypełnić, uzupełnić sumpn…gw – suffocare, compriměre – dusić, ściskać, dławić sumpol…thj,-ou Ð – civis,-is m. – współobywatel sumporeÚomai – ire cum – iść razem z, maszerować wspólnie; gromadzić się, zbierać się sumpÒsion,-ou tÒ – contubernium,-ii n. – uczta, biesiada, miejsce uczty, sala biesiadna sumpresbÚteroj,-ou Ð – consenior,-oris m. – współstarszy sÚmfhmi – consentire – zgadzać się z kimś, przyświadczać komuś sumfšrw – conferre – znosić, zgromadzić, zebrać sumfšrei – 1. expedit – jest odpowiednie, właściwe; 2. utile est – jest korzystne, pożyteczne tÕ sÚmferon,-ou – utile,-is n.; utilitas,-atis f. – korzyść, pożytek sÚmforon,-ou tÒ – utilitas,-atis f.; quod utile est – korzyść, pożytek sumfulšthj,-ou Ð – contribul,-ulis m. – współziomek, rodak sÚmfutoj,-on – complantatus, 3 – zrośnięty, złączony, zjednoczony, zespo- lony sumfÚomai – simul exoriri – razem rosnąć, razem rosnąć będąc zrośniętym - 220 - Piotr Wietrzykowski sumfwnšw – 1. convenire, concordare, consentire – zgadzać się, har- monizować, współbrzmieć; 2. conventionem facěre – uzgadniać, do- prowadzać do zgody; 3. convenit alicui – być odpowiednim sumfènhsij,-ewj ¹ – conventio,-onis f. – współbrzmienie, ugoda, porozumienie sumfwn…a,-aj ¹ – symphonia,-ae f. – zgodność, współbrzmienie, harmo- nia; granie, muzyka ™k sumfènou – ex consensu – z uzgodnienia, na podstawie ugody sumyhf…zw – computare – razem zliczyć sÚmyucoj,-on – unanimis,-e – jednomyślny, jednego ducha sÚn – cum – wraz z, razem, z sun£gw – congregare, colligěre – zebrać razem, zgromadzić, zgarniać; zwoływać, zapraszać, przyjmować, gościć ...-£gomai – convenire, conversari – zejść się, przebywać razem sunagwg»,-Áj ¹ – synagoga,-ae f.; conventus,-us m. – zebranie, zgromadzenie, miejsce zebrań, synagoga sunagwn…zomai – adiuvare – walczyć razem, pomagać komuś, wspierać ko- goś sunaqlšw – collaborare, laborare cum – razem się trudzić, razem wal- czyć przeciw sunaqro…zw – congregare, convocare – zgromadzić, zebrać, zwołać, sku- pić suna…rw – rationem poněre – razem podjąć sprawę sunaicm£lwtoj,-ou Ð – concaptivus,-i m. – współwięzień, współjeniec, wsółtowarzysz niewoli sunakolouqšw – sequi – towarzyszyć, postępować za kimś, iść razem sunal…zomai – convesci – spożywać razem posiłek; zbierać się, gromadzić sunall£ssw – reconciliare – pojednać kogoś z kimś; jednać, łączyć sunanaba…nw – simul ascenděre – razem wstępować, wspinać się sunan£keimai – discumběre cum; simul discumběre; simul ac- cumběre; simul recumběre; pariter recumběre – zasiąść do stołu razem, ułożyć się razem do stołu, leżeć razem przy stole sunanam(e)…numai – commiscēri – razem się zmieszać, łączyć się z kimś, obcować, utrzymywać stosunki sunanapaÚomai – refrigerari cum – razem wypoczywać, razem doznać ochłody

- 221 - Piotr Wietrzykowski sunant£w – obviam venire; obviare, occurrěre – spotkać się, zejść się, wyjść komuś naprzeciw sun£nthsij,-ewj – spotkanie z kimś e„j sun£nthsin – obviam – naprzeciw sunantilamb£nomai – adiuvare – pomóc, wesprzeć sunap£gomai (pass.) – 1. consentire – dostosować się, zgadzać sie na coś; 2. duci ab aliquo in aliquid; traduci – dać się uwieść, dać się wyprowa- dzić na manowce sunapoqnÇskw – commori – razem umierać, umierać równoczesnie sunapÒllumai – perire cum – razem ginąć sunapostšllw – mittěre cum – wyprawić razem, wspólnie wysłać, wysłać równoczesnie sunarmologšw (pass.) – construi, compingi – być złożonym razem, spojo- nym sunarp£zw – arripěre, rapěre – porywać, gwałtownie chwytać sunaux£nomai – crescěre – rosnąć razem, wzrastać równocześnie sÚndesmoj,-ou Ð – vinculum,-i n.; coniunctio,-onis f.; obligatio,-onis f. – węzeł, więź, złączenie, wiązadło sundšw – simul vincire – związywać, razem wiązać, skuwać, brać w dyby sundedemšnoj, 3 – simul vinctus, 3 – razem związany, związany z kimś sundox£zomai (pass.) – conglorificari – być wspólnie uwielbionym sÚndouloj,-ou Ð – conservus,-i m. – współniewolnik, współsługa sundrom»,-Áj ¹ – concursio,-onis f. – zbiegowisko sunege…rw – conresuscitare – razem wskrzesić ...-e…romai – consurgěre, resurgěre – razem powstać, razem zmar- twychwstać sunšdrion,-ou tÒ – concilium,-ii n. – narada, miejsce zebrań, sanhedryn żydowski suneidšnai (sÚnoida) – conscium esse – być świadomym, wiedzieć dobrze, mieć świadomość sune…dhsij,-ewj ¹ – conscientia,-ae f. – świadomość, sumienie sune…loca – p. *wybieram sÚneimi (od sun- e„m…) – esse cum – być razem z; razem przebywać Ð sunèn,-Òntoj – comes,-itis m. – towarzysz, kolega

- 222 - Piotr Wietrzykowski sÚneimi (od sun- eἶmi) – convenire – schodzić się, zbierać się suneisšrcomai – introire cum – wejść razem z kimś sunškdhmoj,-ou Ð – comes,-itis m.; comes peregrinationis – przebywa- jący razem za granicą, towarzysz podróży suneklektÒj, 3 – coëlectus, 3 – współwybrany, razem wybrany sunšlexa – p. *wybieram sunepimarturšw – contestari – świadczyć razem z kimś, równocześnie da- wać świadectwo sunepit…qemai – adicěre – dokładać jeszcze więcej, dorzucać; atakowac razem sunšpomai – comitari – iść za kimś, towarzyszyć, iść razem sunergšw – 1. cooperari – współpracować, pracować wspólnie; 2. adiuvare – pomagać sunergÒj,-oà Ð – 1. adiutor,-oris m. – pomocnik; 2. cooperator,-oris m. – współpracownik sunšrcomai – 1. convenire, congregari, concurrěre – zejść się, zgroma- dzić się; 2. venire cum, ire cum; comitari – iść z kimś, towarzyszyć komuś w drodze sunesq…w – manducare cum; cibum suměre cum; eděre cum – jeść razem sÚnesij,-ewj ¹ – intellectus,-us m.; prudentia,-ae f. – rozum, inteligen- cja, bystrość, mądrość, roztropność, zdolność pojmowania, pojętność sunetÒj, 3 – prudens,-entis – mądry, rozumny, roztropny, pojętny suneudokšw – consentire – zgadzać się, przyświadczać komuś suneuwcšomai – luxuriari, convivari – ucztować razem sunef…sthmi – currěre, concurrěre – powstać, rzucić się razem przeciw komuś sunšcw – 1. tenēre, contenēre – trzymać razem w całości, obejmowć; 2. coangustare, compriměre – ścieśniać, ściskać; 3. urgēre – przymu- szać, przynaglać ...-šcomai – coarctari, comprehendi, vexari – być chwytanym, uci- skanym, dręczonym, pobudzanym sun»domai – condelectari – cieszyć się razem sun»qeia,-aj ¹ – consuetudo,-inis f. – zwyczaj, przyzwyczajenie, tradycja sunhlikièthj,-ou Ð – coaetaneus,-i m. – rówieśnik sunq£ptomai – consepeliri – być wspólnie pochowanym, pogrzebanym - 223 - Piotr Wietrzykowski sunql£omai – confringi, conquassari – zostać złamanym, zmiażdżonym, pokruszonym, zbitym sunql…bw – compriměre – ściskać, cisnąć razem sunqrÚptw – affligěre – połamać, skruszyć; zmiękczyć sun…hmi (sunišnai, sun…w) – intellegěre – rozumieć, pojmować sun…sthmi (sunist£nw) – 1. commendare – polecać, nakazywać; 2. exhibēre – przedstawiać, okazywać; 3. consistěre, constituěre – ze- stawiać, postanawiać, ustanawiać; 4. constare, stare cum – stać razem sunodeÚw – comitari cum – iść razem drogą, razem podróżować sunod…a,-aj ¹ – comitatus,-us m. – wspólna podróż, podróż w towarzy- stwie; grupa pielgrzymów, karawana sÚnoida – conscire – wiedziec razem, byc wtajemniczonym; mieć świado- mość sunoikšw – cohabitare – razem mieszkać, żyć wspólnie sunoikodomšomai – coaedificari – być budowanym w całości, tworzyć jedną całość, konstrukcję sunomilšw – loqui cum – rozmawiać z kimś sunomoršw – coniungi – graniczyć z czymś, przylegać do sunor£w (sunide‹n) – considerare, intellegěre – rozważać, pojmować, ro- zumieć; przytomnieć, zdawać sobie sprawę sunoc»,-Áj ¹ – pressura,-ae f.; angustia,-ae f. – ucisk, uciemiężenie, cierpienie sunt£ssw – 1. constituěre – ustanawiać, tworzyć, porządkować; 2. prae- cipěre – nakazać, rozkazać suntšleia,-aj ¹ – consummatio,-onis f. – zakończenie, dokonanie, za- mknięcie, koniec suntelšw – consummare – zakończyć, dokonać suntšmnw – abbreviare – skrócić, przyciąć, zmniejszyć; streszczać się sunthršw – conservare, custodire – zachowywać, przestrzegać, strzec, ochraniać sunt…qemai – 1. conspirare – umówić się, wspólnie coś postanowić; 2. convenit alicui – postanowiono; 3. pacisci – zawierać układ z kimś, za- wierać umowę suntÒmwj – breviter – krótko suntršcw – concurrěre – zbiegać się

- 224 - Piotr Wietrzykowski suntr…bw – comminuěre, confringěre, conterěre, frangěre, quassa- re, dilaniare – rozbić na kawałki, strzaskać, rozszarpać, zmiażdżyć, zgnieść, zniszczyć sÚntrimma,-atoj tÒ – contritio,-onis f. – złamanie, zmiażdżenie, zniszczenie, ruina sÚntrofoj,-on – collactaneus, 3 – wspólnie wychowany, zżyty z kimś suntugc£nw – adire ad – spotkać się z kimś, natknąć się na kogoś SuntÚch,-hj ¹ – Syntyche,-es f. – Syntyche – (chrześcijanka w Filippach) sunupokr…nomai – simulationi consentire – razem udawać coś sunupourgšw – adiuvare – współdziałać z kimś, pomagać, dołączyć z pomo- cą sunwd…nw – parturire – razem cierpieć bóle porodowe sunwmos…a,-aj ¹ – coniuratio,-onis f. – sprzysiężenie, spisek, wspólna przysięga Sur£kousai,-în aƒ – Syracusae,-arum f.pl. – Syrakuzy (miasto na wsch. wybrzeży Sycylii) Sur…a,-aj ¹ – Syria,-ae f. – Syria (kraina między Taurosem, Eufratem, Pa- lestyną i Morzem Śródziemnym) SÚroj,-ou Ð – Syrus,-i m. – Syryjczyk Surofoin…kissa,-hj ¹ – Syrophoenissa,-ae f. – Syrofenicjanka (mieszkanka Fenicji należącej do Syrii) SÚrtij,-ewj ¹ – Syrtis,-is f. – Syrta (nazwa dwóch zatok w płd. części Mo- rza Śródziemnego) sÚrw – trahěre – ciągnąć, wlec, wyciągać suspar£ssw – conturbare, dissipare – podrzeć na kawałki, szarpać, tar- mosić sÚsshmon,-ou tÒ – signum,-i n. – sygnał, hasło, umówiony znak sÚsswmoj,-on – concorporalis,-e – złączony w jednym ciele, współcielesny sustatikÒj, 3 – commendatitius, 3 – polecający, zalecający sustaurÒomai – crucifigi cum, simul; cruci configi alicui – razem zostać przybitym do krzyża sustšllw – amovēre – owinąć, otulić; skracać, zmniejszać. ograniczać sunestalmšnoj, 3 – brevis,-e – krótki susten£zw – ingemiscěre, congemiscěre – wespół z kimś jęczeć, wzdy- chać razem

- 225 - Piotr Wietrzykowski sustoicšw – coniunctum esse cum – mieć łączność z czymś, stać w tym samym szeregu; odpowiadać czemuś sustratièthj,-ou Ð – commilito,-onis m. – towarzysz broni, współbojow- nik sustršfw – congregare – utworzyć jakąś zorganizowaną całość, zgroma- dzić, skupić, zjednoczyć sustrof»,-Áj ¹ – concursus,-us m. – skupisko, zbiegowko, zwarte zgromadzenie suschmat…zomai – conformari, configurari – dostosować się do innych, upodobnić się do innych Suc£r ¹ – Sychar f. (nieodm.) – Sychar (miasto w Samarii) [kanan.; "su- che"?] Sucšm ¹ – Sychem f.m. (nieodm.) – Sychem (1. f.; - miasto w Samarii; 2. m.; - syn Chamora) [hebr. "ramię"] sfag»,-Áj ¹ – occisio,-onis f. – rzeź, ubój, zabicie sf£gion,-ou tÒ – victima,-ae f. – bydlę ofiarne, ofiara sf£zw – occiděre, interficěre – zabić, zarżnąć, zabić na ofiarę sfÒdra – valde, vehementer – bardzo, nader, wielce, mocno sfodrîj – valide – mocno, silnie, gwałtownie sfag…zw – signare, assignare – pieczętować, znaczyć; poświadczać, po- twierdzać sfrag…j,-…doj ¹ – signaculum,-i n.; signum,-i n.; sigillum,-i n. – pie- częć, sygnet, pieczątka sfu(d)rÒn,-oà tÒ – planta,-ae f. – stopa; kostka (u nogi), pięta sfur…j,-…doj ¹ – sporta,-ae f. – kosz scedÒn – p(a)ene – prawie, blisko, niemal scÁma,-atoj tÒ – figura,-ae f.; habitus,-us m. – kształt, forma, zewnętrz- ny wygląd, postać, figura sc»sw – p. *mam sc…zw – scinděre, rumpěre – rozdzierać, rozszczepiać, rozrywać, rozłą- czać, rozłupywać ...-…zomai – aperiri, dividi, solvi – być rozdzielanym, rozłączanym, pę- kać, dzielić się, rozdwajać się sc…sma,-atoj tÒ – schisma,-atis n.; dissensio,-onis f.; scissura,-ae f. – szczelina, rozdział, rozłam, niezgoda, rozdzielenie, pęknięcie scoin…on,-ou tÒ – funiculus,-i m. – sznurek, linka, postronek - 226 - Piotr Wietrzykowski scol£zw – vacare – mieć wolny czas, być wolnym, poświęcać czas na coś, być nie zajętym scol»,-Áj ¹ – schola,-ae f. – szkoła sózw – salvum facěre, salvare, salvificare, liberare – zbawiać, uzdra- wiać, uwalniać, zachowywać przy życiu, ocalać tÕ sózesqai – salus,-utis f. – zbawienie, ocalenie sîma,-atoj tÒ – corpus,-oris m.; mancipium,-ii n.; membra,-orum n.pl. – ciało, organ, część ciała, członki; zwłoki, padlina swmatikÒj, 3 – corporalis,-e – cielesny, fizyczny, materialny, uchwytny swmatikîj – corporaliter – cieleśnie, materialnie Sèpatroj,-ou Ð – Sapater,-tris m. – Sopater (syn chrześcijanina Pyrrusa) [gr. "zbawienie ojca"] swreÚw – congerěre, onerare – składać, gromadzić, napełniać Swsqšnhj,-ouj Ð – Sosthenes,-is m. – Sostenes (1. przewodniczący synagogi w Koryncie; 2. chrześcijanin, współnadawca pozdrowień wstęp- nych w 1Kor.) [gr. "mocny", "zbawiciel"] Sws…patroj,-ou Ð – Sosipater,-tris m. – Sozypater (nadawca pozdrowień wymieniony przez Pawła) [gr. "ojciec pomocny"] swt»r,-Ároj Ð – salvator,-oris m.; salutaris,-e – zbawiciel, wybawca, oswobodziciel swter…a,-aj ¹ – salus,-utis f. – ocalenie, wyzwolenie, zbawienie, zachowanie w nienaruszonym stanie, zabezpieczenie swt»rioj, 3 – salutaris,-e – zbawczy, ratujący, ocalający tÕ swt»rion,-ou – salutare,-is n.; salus,-utis f. – zbawienie, ocalenie, ratunek swfronšw – sobrium esse, prudentem esse – być zdrowym na umyśle, być trzeźwym; być powściągliwym, cnotliwym; panować nad sobą swfron…zw – prudentiam docēre – przywieźć do rozsądku, nauczyć rozumu, zachęcać, uczyć umiaru swfronismÒj,-oà Ð – sobrietas,-atis f. – panowanie nad sobą, umiarkowanie, roztropność; nauczanie cnoty, umiaru swfrÒnwj – sobrie – ostrożnie, roztropnie swfrosÚnh,-hj ¹ – sobrietas,-atis f. – roztropność, przezorność; powścia- gliwość, umiarkowanie, opanowanie sèfrwn,-on; -onoj – prudens,-entis; sobrius, 3 – roztropny, przezorny, rozważny; umiarkowany, skromny

- 227 - Piotr Wietrzykowski

T tabšrnh,-hj ¹ – taberna,-ae f. – gospoda, zajazd; sklep, kram Tabiq£ ¹ – Tabitha f. (nieodm.) – Tabita (chrześcijanka w Jafie) [hebr. "gazela", "antylopa"] t£gma,-atoj tÒ – ordo,-inis m. – porządek, kolejność, układ; oddział wojska taktÒj, 3 – statutus, 3 – ustanowiony, wyznaczony, ustalony talaipwršw – miserum esse – znosić trudy, utrapienia, biedę, nieszczęście talaipwr…a,-aj ¹ – infelicitas,-atis f.; miseria,-ae f. –nieszczęście, bieda, utrapienie tala…pwroj,-on – infelix,-icis; miser, 3 – biedny, nędzny, nieszczęśliwy, utrapiony talantia‹oj, 3 – (sicut) talentum – mający wartość (wagę) talentu t£lanton,-ou tÒ – talentum,-i n. – talent (jednostka wagi ok. 26-41 kg albo suma pieniędzy odpowiadająca talentowi złota lub srebra równoważna ok 6000 denarów) taliq£ (wyr. hebrajski) – puella,-ae f. – dziewczynko tame‹on,-ou tÒ – cubiculum,-i n.; cellarium,-ii n.; penetrale,-is n. – magazyn, skład, izdebka, komórka t£xij,-ewj ¹ – ordo,-inis m. – układ, porządek, ustalona kolejność, stanowisko, pozycja, funkcja, urząd tapeinÒj, 3 – humilis,-e – niski, mały, biedny, skromny, pokorny, lichy, po- śledni tapeinofrosÚnh,-hj ¹ – humilitas,-atis f. – pokora, uniżoność, skromność tapeinÒfrwn,-on – humilis,-e – pokorny, skromny, uniżony tapeinÒw – humiliare – pomniejszać, poniżać, upokarzać tape…nwsij,-ewj ¹ – humilitas,-atis f. – upokorzenie, poniżenie; pokora, niskość tar£ssw – turbare, conturbare, concitare, movēre – poruszać, mącić, wzburzać, podburzać, siać zamęt tarac»,-Áj ¹ – motio,-onis f. – poruszenie, ruch, rozruchy, zamieszki, powstanie

- 228 - Piotr Wietrzykowski t£racoj,-ou Ð – turbatio,-onis f. – poruszenie, wzburzenie, zamieszki, rozruchy TarseÚj,-šwj Ð – Tarseus,-i m. – Tarsejczyk, mieszkaniec Tarsu TarsÒj,-oà ¹ – Tarsus,-i f. – Tars (główne miasto Cylicji) tartarÒw – in tartarum detrahěre – strącić do tartaru, do piekła; trzy- mać, więzić w tartarze t£ssw – constituěre, ordinare, praeordinare, statuěre – ustanawiać, porządkować, ustawiać, wyznaczać, mianować; polecać, nakazywać tštaktai – oportet – trzeba, należy taàroj,-ou Ð – taurus,-i m. – byk, wół taf»,-Áj ¹ – sepultura,-ae f. – pogrzeb, grób, mogiła, miejsce pogrzebania, cmentarz t£foj,-ou Ð – sepulc(h)rum,-i n. – grób, mogiła, grobowiec t£ca – forsitan – być może, może, prawdopodobnie, zapewne tacšwj – cito – szybko, spiesznie, prędko, zaraz; nagle, pochopnie tacinÒj, 3 – velox,-ocis; celer,-ris,-e – szybki, prędki; rychły, niedaleki, bliski t£cion – citius, celerius – szybciej æj t£cista – quam celeriter – jak najszybciej t£coj,-ouj tÒ – velocitas,-atis f.; celeritas,-atis f. – szybkość, prędkość, pośpiech ™n t£cei – cito, velociter; maturius – szybko, spiesznie, prędko tacÚ – cito, velociter – szybko, spiesznie tacÚj,-e‹a,-Ú – velox,-ocis – szybki, bystry, prędki, żwawy te – et – i, a te... ka… – etiamque – i również, i zarazem; nie tylko... lecz także te‹coj,ouj tÒ – murus,-i m. – mur (zwł. obronny miasta), wał obronny, szaniec tšqhka – p. *kładę tšqnhka – p. *umieram tekm»rion,-ou tÒ – argumentum,-i n. – dowód, argument, świadectwo tekn…on,-ou tÒ – filiolus,-i m. – dzieciątko, dziecię teknogonšw – filios procreare – wydawać na świat, rodzić dzieci

- 229 - Piotr Wietrzykowski teknogon…a,-aj ¹ – filiorum generatio,-onis f. – wydawanie na świat, ro- dzenie dzieci tšknon,-ou tÒ – filius,-ii m.; filiolus,-i m.; natus,-i m.; semen,-inis n.; filia,-ae f. – dziecko, dziecię, syn, córka teknotrofšw – filios educare – wychowywać dzieci tšktwn,-onoj Ð – faber,-i m. – cieśla, stolarz, rzemieślnik tšleioj, 3 – perfectus, 3 – doskonały, wykonany, wykończony; dojrzały, w pełni rozwinięty teleiÒthj,-htoj ¹ – perfectio,-onis f. – doskonałość, całkowitość, zupeł- ność teleiÒw – consummare, perficěre, perfectum facěre, ad perfectum adducěre – dokonać, uskutecznić, urzeczywistnić, wypełnić, doprowadzić do skutecznego końca tele…wj – perfecte – doskonale, zupełnie, całkowicie tele…wsij,-ewj ¹ – consummatio,-onis f. – doskonalenie się, spełnienie, dokonanie teleiwt»j,-ou Ð – consummator,-oris m. – wykonawca; ten, który wypeł- nił telesforšw – fructum referre – przynosić owoce doskonałe, w pełni doj- rzałe teleut£w – defungi, mori – dochodzic do kresu, celu; kończyć się, umierać teleut»,-Áj ¹ – obitus,-us m. – dokonanie, koniec, śmierć telšw – consummare, perficěre, finire, implēre, praestare, solvěre – dokonać, wykonać, spełnić, uskutecznić, urzeczywistnić, zakończyć tšloj,-ou tÒ – finis,-is m.; consummatio,-onis f. – koniec, zakończenie, wykonanie, spełnienie, urzeczywistnienie; wynik, rezultat; na końcu, w końcu, wreszcie t¦ tšlh,-wn tributum,-i n.; vectigal,-alis n. – podatek, opłata, należ- ność, świadczenie telènhj,-ou Ð – publicanus,-i m. – poborca podatkowy, celnik telènion,-ou tÒ – telonium,-ii n.; teloneum,-i n. – urząd celny, komora celna; cło tšxomai – p. *rodzę tšraj,-atoj tÒ – prodigium,-ii n.; portentum,-i n. – znak, cud, dziw, niezwykłe zjawisko, osobliwość

- 230 - Piotr Wietrzykowski

Tšrtioj,-ou Ð – Tertius,-ii m. – Tercjusz (rzymskie imię sekretarza Pawła apostoła) [łac. "trzeci"] Tšrtulloj,-ou Ð – Tertullus,-i m. – Tertullos (pełnomocnik prawny oskarżycieli Pawła przed prokuratorem Feliksem) tšssarej, tšssara (tšssera) – quattuor – cztery tessareskaidškatoj, 3 – quartusdecimus, 3 – czternasty tesser£konta – quadraginta, quadragenae – czterdzieści tesserakontaet»j,-šj (crÒnoj) – quadraginta annorum tempus – okres czterdziestu lat, czterdziestoletni tštaka – p. *napinam tetarta‹oj, 3 – quadriduanus, 3 – zachodzący, odbywający się na czwarty dzień tštartoj, 3 – quartus, 3 – czwarty tšteika – p. *płacę tštmhka – p. *kraję tštoka – p. *rodzę tetra(a)rcšw – tetrarcha,-ae m. esse – być tetrarchą; rządzić czwartą czę- ścią jakiegoś kraju pod protektoratem Rzymu tetr(a)£rchj,-ou Ð – tetrarcha,-ae m. – tetrarcha (rządca jednego z czterech okręgów jakiegoś kraju pod protektoratem Rzymu) tetr£gwnoj,-on – in quadro – czworokątny, kwadratowy tetr£dion,-ou tÒ – quaternio,-onis m. – czwórka, straż czteroosobowa tetrakisc…lioi,-ai,-a – quattuor milia – cztery tysiące tetrakÒsioi,-ai,-a – quadringenti,-ae,-a – czterysta tetr£mhnoj,-on – quattuor menses,-ium m.pl. – czteromiesięczny; okres czterech miesięcy tetraploàj,-Á,-oàn – quadruplus, 3 – poczwórny tetr£pouj,-odoj – quadrupedia,-ium n.pl. – zwierzę czworonożne tštrofa – p. *obracam, żywię tštrwka – p. *ranię tetÚchka – p. *zdarzam się teÚxomai – p. *zdarzam się tefrÒw – in cinerem redigěre – spopielić, spalić na popiół tšcnh,-hj ¹ – ars, artis f. – sztuka, rzemiosło, rękodzieło, kunszt

- 231 - Piotr Wietrzykowski tecn…thj,-ou Ð – artifex,-icis m. – rzemieślnik, rękodzielnik, twórca, arty- sta; architekt tÇde – hic – tu, tutaj t»komai – tabescěre – niknąć, słabnąć, tracić siły, ginąć thlaugîj – clare – jasno, wyraźnie thlikoàtoj,-aÚth,-oàto – tantus, 3; magnus, 3; talis,-e – tak wielki, takiż; tak potężny, tak cenny, tak ogromny thloà z gen. – longe a – z daleka, w oddali thršw – servare, custodire, conservare, observare, reservare – czu- wać, pilnować, strzec, dozorować; przestrzegać, zachowywać, przechowy- wać t»rhsij,-ewj ¹ – 1. custodia,-ae f. – czuwanie, strzeżenie, straż; areszt, więzienie; 2. observatio,-onis f. – zachowywanie, przestrzeganie Tiberi£j,-£doj ¹ – Tiberias,-adis f. – Tyberiada (miasto nad Jeziorem Genezaret) Tibšrioj,-ou Ð – Tiberius,-ii m. – Tyberiusz (cesarz rzymski – 14 - 37 r. n.e.) t…qhmi, t…qemai – poněre, comparare, imponěre, mittěre, proponěre, statuěre – kłaść, nakładać, przedstawiać, umieszczać, deponować; czynić, robić, zarządzać, sprawiać t…ktw – parěre, generare – rodzić, wydawać na świat ...-omai (pass.) – nasci – rodzić się, zostać zrodzonym tšllw – vellěre – skubać, wyskubywać Tima‹oj,-ou Ð – Timaeus,-i m. – Tymeusz (wg Marka ojciec Bartymeusza) [gr. "drogocenny", "uczczony"] tim£w – honorare, honorificare – szanować, czcić, wysoko cenić ...-£omai – appretiare – oceniać, szacować, taksować tim»,-Áj ¹ – 1. pretium,-ii n. – oszacowanie, ocena, wartość, cena, zapłata; 2. honor,-oris m. – szacunek, cześć, honor, zaszczyt t…mioj, 3 – 1. pretiosus, 3 – cenny, drogi, kosztowny, wartościowy, drogocenny; 2. honorabilis,-e – ceniony, szanowany, zaszczytny, szlachetny timiÒthj,-htoj ¹ – pretia,-orum n.pl. – bogactwo, świetność, dostatek TimÒqeoj,-ou Ð – Timotheus,-i m. – Tymoteusz (współpracownik aposto- ła Pawła) [gr. "czciciel Boga"] T…mwn,-wnoj Ð – Timon,-onis m. – Tymon (jeden z siedmiu diakonów) [gr. "czcigodny"]

- 232 - Piotr Wietrzykowski timwršw – punire – karać, mścić timwr…a,-aj ¹ – supplicium,-ii n. – kara, karanie; odwet, zemsta d…khn t…nw – poenas dare – odpokutować, ponieść karę tij, ti – quidam, quoddam – ktoś, pewien, jakiś, coś t…j, t… – quis, quid – kto? co?, któż?, cóż? który? jaki? T…tioj,-ou Ð – Titius,-ii m. – Tycjusz (mieszkaniec Koryntu) t…tloj,-ou Ð – titulus,-i m. – tytuł, napis T…toj,-ou Ð – Titus,-i m. – Tytus (1. współpracownik apostoła Pawła; 2. przydomek Justusa, mieszkańca Koryntu) [łac. "obroniony", "czcigodny"] toi – immo, vere – zaiste, niewątpliwie, zaprawdę toigarnoàn – ideoque – przeto, a zatem, więc to…nun – ergo, ideo – a zatem, a więc to‹oj 3 – talis,-e – taki toioàtoj,-aÚth,-oàto(n) – talis,-e – taki to‹coj,-ou Ð – paries,-ětis m. – mur, ściana tÒkoj,-ou Ð – usura,-ae f. – zysk, procent, odsetek tolm£w – audēre – odważać się, mieć śmiałość, ośmielac się, pozwalać sobie na tolmhrÒteron – audacius – odważniej, śmielej, zbyt odważnie, zuchwale tolmht»j,-oà Ð – audax,-cis m. – śmiałek, ryzykant, zuchwalec tomÒteroj, 3 – penetrabilior,-ius – ostrzejszy, bardziej przenikliwy, przez cięcie wnikający tÒxon,-ou tÒ – arcus,-us m. – łuk top£zion,-ou tÒ – topazius,-ii m. – topaz (drogi kamień żółtej lub zielon- kawej barwy; może chryzolit lub perydot) tÒpoj,-ou Ð – locus,-i m.; (plur. loca) – miejsce, okolica; stanowisko, urząd; okazja szansa tosoàtoj,-aÚth,-oàto(n) – tanto – tyle, tak wielki, tak ogromny tÒte – tunc – wtedy, wówczas toÙnant…on – econtrario – przeciwnie toÜnoma – nomine – o imieniu, imieniem, nazywany tr£goj,-ou Ð – hircus,-i m. – kozioł tr£peza,-hj ¹ – mensa,-ae f. – stół, stół bankierski, lada, kantor wymien- ny; potrawa, jedzenie

- 233 - Piotr Wietrzykowski trapez…thj,-ou Ð – num(m)ularius,-ii m. – bankier, wekslarz traàma,-atoj tÒ – vulnus,-ěris n. – rana traumat…zw – vulnerare – ranić trachl…zomai – aperire – odsłaniać, odkrywać tr£chloj,-ou Ð – collum,-i n.; cervix,-icis f. – szyja, kark tracÚj,-e‹a,-Ú – asper, 3 – szorstki, nierówny, chropawy; skalisty, kamienisty Tracwn‹tij,-idoj – Trachonitis,-idis – trachonicki, należący do Trachonu (krainy na płd. od Damaszku) tre‹j, tr…a – tres, tria; terni, 3; triduum,-i n. – trzy, trzej, trzech Treistabšrnai,-în aƒ – Tres Tabernae,-arum f.pl. – Trzy Gospody (nazwa gospody w Lacjum u zbiegu Via Appia z drogą do Antium) tršmw – treměre, metuěre – drżeć ze strach, lękać się tršfw – pascěre, alěre, enutrire, nutrire – karmić, żywić, posilać, wy- chowywać tršcw – currěre, accurrěre – biegnąć, pędzić trÁma,-atoj tÒ – foramen,-inis n. – dziura, otwór tri£konta – triginta – trzydzieści triakÒsioi,-ai,-a; -wn – trecenti,-ae,-a – trzysta tr…boloj,-ou Ð – tribulus,-i m. – nazwa różnych kolących roślin, oset tr…boj,-ou ¹ – semita,-ae f. – utarta droga, wydeptana ścieżka triet…a,-aj ¹ – triennium,-ii n. – trzylecie tr…zw – stridēre – zgrzytać tr…mhnon,-ou Ð (¹ tr…mhnoj,-ou) – mensibus tribus – czas trzech miesięcy; przez trzy miesiące tr…j – ter – trzy razy, trzykroć, trzykrotnie tr…stegon,-ou tÒ – tertium coenaculum,-i n. – trzecie piętro, pokój na trzecim piętrze trisc…lioi,-ai,-a; -wn – tria milia – trzy tysiące tr…toj, 3 – tertius, 3 – trzeci tr…ton,-ou tÒ – tertia pars,-rtis f. – trzecia część tr…ton – tertio – po trzecie tr…cinoj, 3 – cilicinus, 3 – zrobiony z włosia, włosiany trÒmoj,-ou Ð – tremor,-oris m. – drżenie, dreszcze, strachliwy dreszcz

- 234 - Piotr Wietrzykowski trop»,-Áj ¹ – vicissitudo,-inis f. – zwrot, zmiana, odmiana trÒpoj,-ou Ð – modus,-i m.; mos, moris m. – tryb, sposób, sposób po- stępowania, zwyczaj, usposobienie ™n trÒpon – quemadmodum – w jaki sposób tropoforšw – mores alicuius sustinēre – znosić czyjeś przyzwyczajenia, czyjś sposób życia trof»,-Áj ¹ – cibus,-i m.; esca,-ae f.; victus,-us m. – żywność, pokarm, posiłek TrÒfimoj,-ou Ð – Trophimus,-i m. – Trofim (towarzysz Pawła w jego drodze do Jerozolimy) [gr. "odżywiony", "wywyższony"] trofÒj,-oà ¹ – nutrix,-icis f. – żywicielka troci£,-©j ¹ – gressus,-us m. – koleina, droga trocÒj,-oà Ð – rota,-ae f. – koło, krąg trÚblion,-ou tÒ – paropsis,-idis f.; catinus,-i m. – mała miska trug£w – vindemiare – zrywać owoce zwł. winogrona trugèn,-Ònoj ¹ – turtur,-uris f. – turkawka (gat. gołębia) trumali£,-©j ¹ – foramen,-inis n. – dziura, szpara, ucho igielne, oko sieci trÚphma,-atoj tÒ – foramen,-inis n. – otwór, dziura, ucho igielne TrÚfaina,-hj ¹ – Tryphaena,-ae f. – Tryfena (chrześcijanka, adresatka pozdrowień Pawła) [gr. "delikatna"] truf£w – epulari – żyć wygodnie, zbytkownie, zażywać rozkoszy truf»,-Áj ¹ – deliciae,-arum f.pl. – swawola, zbytki, rozpasanie, rozpusta Trufîsa,-hj ¹ – Tryphosa,-ae f. – Tryfoza (chrześcijanka, adresatka po- zdrowień Pawła) [gr. "delikatna"] TrJ£j,-£doj ¹ – Troas,-adis f. – Troada (miasto portowe w płn-zach. czę- ści Azji Mniejszej w okolicy starożytnej Troi) TrwgÚllion,-ou tÒ – Trogyllium,-ii n. – Trogylium (miasto i przylądek w Azji Mniejszej na południe od Efezu) [gr. "okrągły otwór"] trègw – manducare, comeděre – jeść, spożywać trèsw – p. *ranię tugc£nw – 1. adiuvari – mieć szczęście, powodzenie, uzyskać pomoc; 2. agěre, agěre in – czynić, działać; 3. consequi, invenire – napotkać, spotkać, osiągnąć, uzyskać; 4. sortiri – przypadkiem trafić się, być na miejscu, zdarzyć się, przypaść komuś w udziale, zdarzyć się, przytrafić się Ð tucèn – trafiający się, zdarzający się, spotykany

- 235 - Piotr Wietrzykowski

oÙk Ð tucèn – non quilibet; non modicus, 3 – niespotykany, niemały, raczej wielki ™n tÚcoi – ut puta – jak na przykład, dajmy na to, pewnie, może, chyba tucÒn – forsitan – może, być może tumpan…zomai – distendi – być zamęczonym tupikîj – in figura – jako przykład, dla przykładu, obrazowo, alegorycznie tÚpoj,-ou Ð – 1. forma,-ae f. – forma, kształt, posąg, podobizna; 2. exemplum,-i n.; exemplar,-aris n. – wzór, przykład, model; 3. fixura,-ae f. – znak wyryty, wyciśnięty œcein tÚpon – continēre – zawierać treść tÚptw – percutěre – uderzać, bić, tłuc, trącać TÚrannoj,-ou Ð – Tyrannus,-i m. – Tyrannos (mieszkaniec Efezu) [gr. "panujący"] TÚrioj,-ou Ð – Tyrius,-ii m. – Tyryjczyk, mieszkaniec Tyru TÚroj,-ou ¹ – Tyrus,-i f. – Tyr (miasto w Fenicji) [fenic. "skała"] tuflÒj, 3 – caecus, 3 – ślepy, niewidomy tuflÒw – excaecare, obcaecare – oślepiać tÚfomai – fumigare – dymić, kopcić tufÒomai – in superbiam efferri; superbum esse – być szalonym, nie mieć rozumu, być zarozumiałym, pyszałkiem, nadymac sie pychą tufwnikÒj, 3 – Typhonicus,-i m. – huraganowy straszliwy wiatr o nazwie Tyfon TucikÒj,-oà Ð – Tychicus,-i m. – Tychik (współpracownik apostoła Paw- ła) [gr. "szczęśliwy"]

Øak…nqinoj, 3 – hyacinthinus, 3 – hiacyntowy, błękitny Ø£kinqoj,-ou Ð – hyacinthus,-i m.f. – jakiś drogi kamień o barwie niebie- skiej, może akwamaryn Ø£linoj, 3 – vitreus, 3 – kryształowy, szklany Ûaloj,-ou Ð – vitrum,-i n. – szkło, kryształ

- 236 - Piotr Wietrzykowski

Øbr…zw – contumeliis afficěre; contumeliam alicui facěre – lżyć, znie- ważać, krzywdzić, gwałcić Ûbrij,-ewj ¹ – iniuria,-ae f.; contumelia,-ae f. – krzywda, zniewaga; pycha, hardość, zuchwałość, buta, bezczelność Øbrist»j,-oà Ð – contumeliosus, 3 – zuchwalec, byzczelny, butny; krzyw- dziciel Øgia…nw – sanum esse, valēre – być zdrowym; leczyć Øgia…nwn,-ousa,-on – sanus, 3; salvus, 3 – zdrowy, uzdrawiający Øgi»j,-šj – sanus, 3 – zdrowy ØgrÒj, 3 – viridis,-e – mokry, wilgotny; zielony (o drzewie) Ødr…a,-aj ¹ – hydria,-ae f. – hydria, dzban do wody, stągiew Ødropotšw – aquam biběre – pić wodę ØdrwpikÒj, 3 – hydropicus, 3 – cierpiący na wodną puchlinę Ûdwr, Ûdatoj tÒ – aqua,-ae f. – woda ØetÒj,-oà Ð – imber,-ri m.; pluvia,-ae f. – deszcz, ulewa uƒoqes…a,-aj ¹ – filiorum adoptio,-onis f. – usynowienie, adopcja uƒÒj,-oà Ð – filius,-ii m. – syn; dziecko Ûlh,-hj ¹ – silva,-ae f. – las, obszar leśny; materia, ścięte drzewo Øme‹j – vos – wy `Umšnaioj,-ou Ð – Hymenaeus,-i m. – Hymenajos (odstępca od ortodoksji chrześcijańskiej) [gr. "należący do Hymena"- boga zaślubin] Ømšteroj, 3 – vester, 3 – wasz Ømnšw – hymnum dicěre, laudare – śpiewać hymny, opiewać, chwalić Ûmnoj,-ou Ð – hymnus,-i m. – hymn, pieśń pochwalna Øp£gw – 1. vaděre, ire – iść, posuwać się; 2. abire – cofnąć się, usunąć się, odchodzić Øpako»,-Áj ¹ – oboedientia,-ae f.; oboeditio,-onis f.; obsequium,-ii n. – posłuszeństwo ØpakoÚw – oboedire, obtemperare, audire – słuchać, nasłuchiwać; być posłusznym, uległym Ûpandroj,-on – quae sub viro est – podległa mężowi, zamężna Øpant£w – occurrěre, obviam venire, obvitare – iść na spotkanie, spo- tkać się, wychodzic naprzeciw Øp£nthsij,-ewj ¹ – wyjście na spotkanie, spotkanie z kimś

- 237 - Piotr Wietrzykowski

e„j Øp£nthsin – obviam – naprzeciw Ûparxij,-ewj ¹ – substantia,-ae f. – własność, majątek, mienie; istnienie Øp£rcw – esse, adesse – być, być obecnym, istnieć, istnieć rzeczywiście t¦ Øp£rconta,-wn – bona,-orum n.pl.; facultates,-um f.pl.; quae quis possidet; quae habes – majątek, mienie, dobra, własność Øpe…kw – subiacēre – być komuś podległym, ustępować komuś Øpenant…oj, 3 – adversarius, 3; contrarius, 3 – przeciwny, przeciwstaw- ny, znajdujący się naprzeciw Øpenant…oj,-ou Ð – adversarius,-ii m. – przeciwnik, wróg Øpšr – 1. z gen.: pro – dla, w obronie, na korzyść, za, w imieniu; de, per, propter – z powodu, przez; super – nad, ponad, powyżej; 2. z acc.: supra, super, prae – nad, ponad, powyżej; plus quam, plus, supra quam – więcej niż, niż, od Øpera…romai – extolli – być podniesionym, wynosić się, wywyższać się, lek- ceważyć kogoś Øpšrakmoj,-on – superadultus, 3 – przekwitający płciowo, starzejący się, będący po rozkwicie Øper£nw – super, supra – powyżej, w górze, ponad Øperaux£nw – supercrescěre – nadzwyczajnie rosnąć, niezmiernie wzra- stać Øperba…nw – supergredi – przejść ponad czymś, wykraczać, przekroczyć, pogwałcić, naruszyć ØperballÒntwj – supra modum – ponad miarę, nadmiernie Øperb£llwn,-ousa-on – abundans,-antis; eminens,-entis; excellens,- entis; supereminens,-entis – przewyższający, przekraczający miarę, wyróżniający się, nadzwyczajny, przebogaty, przemożny Øperbol»,-Áj – sublimitas,-atis f.; magnitudo,-inis f. – wyrastanie ponad coś, wyższość, przewaga, nadmiar, przesada kaq' Øperbol»n – supra modum, excellentior – ponad miarę, nadmiernie Øperškeina – ultra – ponad, poza Øperekperissoà (...-ssîj) – abundantius, superabundanter – nazbyt, nadmiernie, przeobficie Øperekte…nw – superextenděre – nadmiernie rozciągać, wyciągać, wydłu- żać

- 238 - Piotr Wietrzykowski

ØperekcunnÒmenoj, 3 – supereffluens,-entis – rozlewający się ponad mia- rę, nadmierny, ponad miarę Øperentugc£nw – postulare pro – wstawiać się za kimś Øperšcw – exsuperare – przewyższać, górować, wyróżniać się; mieć władzę nad kimś, sprawować rządy Øperšcwn,-on – eminens,-entis; praecellens,-entis; sublimior,-ius; superior,-ius – przewyższający, górujący nad, wyróżniający się wśród Øperhfan…a,-aj ¹ – superbia,-ae f. – duma, pycha, hardość, buta Øper»fanoj,-on – superbus, 3 – wynoszący się nad innych, pyszny, zaro- zumiały, dumny, hardy, butny Øperl…an – niezmiernie, nadmiernie oƒ Øperl…an – magni,-orum m.pl. – wielcy, możni Øpernik£w – superare – osiągnąć całkowite, pełne zwycięstwo Øpšrogkoj,-on – superbus, 3 – nadęty, napuszony, dufny, wyniosły Øperor£w – despicěre – patrzeć na kogoś z góry, lekceważyć, gardzić Øperoc»,-Áj ¹ – sublimitas,-atis f. – wyższość, przewaga, wyniosłość, wzniosłość; zwierzchność, władza ØperperisseÚw – superabundare – o wiele bardziej obfitować, być w wielkiej obfitości Øperperissîj – eo amplius – nazbyt, nadmiernie, ponad wszelką miarę Øperpleon£zw – superabundare – bardzo obfitować, być w wielkiej obfi- tości ØperuyÒw – exaltare – nadmiernie wynosić, wywyższać ponad miarę Øperfronšw – plus sapěre – przewyższać wiedzą; być wyniosłym, dumnym, lekceważyć; unosić się pychą Øperùon,-ou tÒ – coenaculum,-i n. – sala położona na piętrze ØperscÒmhn – p. *obiecuję Øpšcw – sustinēre – doswiadczać, znosić, cierpieć Øp»kooj,-on g…nomai (e„m…) – oboedire, oboedientem esse (fieri) – być posłusznym, słuchać, być uległym Øphretšw – ministrare, administrare – pełnić służbę, służyć, pomagać, usługiwać Øperšthj,-ou Ð – minister,-tri m. – sługa, podwładny, poddany Ûpnoj,-ou Ð – somnus,-i m. – sen, drzemka, spanie

- 239 - Piotr Wietrzykowski

ØpÒ – 1. z gen.; a, ab, abs – przez, od, ze strony, z powodu, pod wpływem (jako przyczynę, sprawcę działania); 2. z acc. sub – pod; podczas, w czasie; z tyłu, do tyłu Øpob£llw – summittěre – podrzucić, podłożyć, podstawić ØpogrammÒj,-oà Ð – exemplum,-i n. – wzór, model, wzornik, szablon; szkic, przykład ØpÒdeigma,-atoj tÒ – exemplum,-i n.; exemplar,-aris n. – wzór, przy- kład, kopia, obraz, imitacja, wizerunek Øpode…knumi – ostenděre, demonstrare – objawiać swą wolę, pokazywać, pokazywać na przykładzie; nakazać, ostrzec; wykazać, udowodnić Øpodšomai – se calceare – wkładać obuwie Øpodšcomai – excipěre, suscipěre – przyjmować, ugościć ØpÒdhma,-atoj tÒ – calceamentum,-i n. – sandał, obuwie ØpÒdikoj,-on – subditus, 3 – poddany, podległy, pociągnięty do odpowie- dzialności, oskarżony ØpozÚgion,-ou tÒ – subiugale,-is n. – zwierzę pociągowe, juczne; osioł Øpozènnumi – accingěre – opasać z dołu, podwiązać,podpasać Øpok£tw – sub, subtus – poniżej, w dole Øpokr…nomai – simulare – naśladować, udawać ØpÒkrisij,-ewj ¹ – hypocrisis,-is f.; simulatio,-onis f.; versutia,-ae f. – udawanie, hipokryzja, obłuda, fałsz Øpokrit»j,-oà Ð – hypocrita,-ae m. – obłudnik, hipokryta Øpolamb£nw – 1. suscipěre – wziąć na siebie, podźwignąć; podejmować, gościć; nawiązywać rozmowę, odpowiadać; 2. aestimare – oceniać, są- dzić, przypuszczać, mniemać ØpÒleimma,-atoj tÒ – reliquiae,-arum f.pl. – resztki, pozostałość Øpole…pomai – relinqui – być pozostawionym; pozostawać Øpol»nion,-ou tÒ – lacus,-i m. – naczynie podstawione pod tłocznię wina lub oliwy; kadź, cysterna Øpolimp£nw – relinquěre – zostawić po sobie, za sobą Øpomšnw – 1. sustinēre, pati, perseverare, sufferre – wytrzymywać, znosić cierpliwie, trwać mocno; 2. remanēre – zostawać w tyle, pozosta- wać ØpomimnÇskw – commonēre, admonēre, suggerěre – przypominać ko- muś coś ...-Çskomai – recordari – wspominać, wzmiankować, przypominac sobie - 240 - Piotr Wietrzykowski

ØpÒmnhsij,-ewj ¹ – commonitio,-onis f.; recordatio,-onis f. – przypominanie (komuś, sobie), wzmianka, wspomnienie, przypomnienie Øpomon»,-Áj ¹ – patientia,-ae f.; sufferentia,-ae f.; sustinentia,-ae f.; tolerantia,-ae f. – wytrzymywanie, cierpliwe znoszenie, cierpliwość, nieugiętość; oczekiwanie Øponošw – suspicari, arbitrari – podejrzewać, przypuszczać, domyślać się ØpÒnoia,-aj ¹ – suspicio,-onis f. – podejrzenie, domysł, przypuszczenie Øpoplšw – subnavigare, adnavigare – żeglować, płynąć po strone za- wietrznej, z wiatrem, podpłynąć, dopłynąć Øpopnšw – aspirare – dmuchać z dołu, wiać lekko ØpopÒdion,-ou tÒ – scabellum,-i n. – podnóżek, stołeczek ØpÒstasij,-ewj ¹ – substantia,-ae f. – podstawa, fundament, baza; materia, natura, substancja, istota; mniemanie, przeświadczenie Øpostšllw – subtrahěre – lękać się, powstrzymywać się, milczeć ...-šllomai – subterfugěre – unikać, ustępować, cofać się, Øpostol»,-Áj ¹ – subtractio,-onis f. – małoduszność; nieśmiałość; wyco- fywanie się, stchórzenie Øpostršfw – 1. regredi, reverti – powracać, wracać; 2. converti – prze- wracać, obracać ØpostrwnnÚw – substerněre – rozesłać, podesłać, podścielić Øposc»somai – p. *obiecuję Øpotag»,-Áj ¹ – subiectio,-onis f.; oboedientia,-ae f. – podporządko- wanie się, podległość, posłuszeństwo ™n ØpotagÇ – subditus, 3 – podległy, podporządkowany Øpot£ssw – subicěre – podporządkować, uzależniać ...-£ssomai – subiectum esse, subditum esse, obtemperare – być posłusznym komuś, być poddanym Øpot…qhmi – supponěre, proponěre – umieszczać pod czymś, podkładać, proponować; zastawiać; narażać, ryzykować ...-t…qemai – nakazywać, polecać, pouczać, wyjaśniać Øpotršcw – decurrěre – podbiegać, wymknąć się; podpływać od strony za- wietrznej ØpotÚpwsij,-ewj ¹ – informatio,-onis f.; forma,-ae f. – szkic, zarys, wzór, przykład, forma, figura, kształt Øpofšrw – sustinēre – znieść, wytrzymać, udźwignąć

- 241 - Piotr Wietrzykowski

Øpocwršw – seceděre – cofać się, ustępować Øpwpi£zw – 1. sugillare – naprzykrzać się, dokuczać; 2. castigare – drę- czyć, umartwiać áj, ØÒj ¹ – sus,-is f. – świnia, locha Ûsswopoj,-ou ¹ (Ûsswpon,-ou tÒ) – hyssopus,-i f. – hyzop (Hyssopus offi- cinalis) Østeršw – deesse, deficěre, egēre, minus esse, minus facěre a, pe- nuriam pati – nie mieć czegoś, czuć brak, cierpieć biedę; przychodzic za późno, spóźniać się, tracić okazję Østšrhma,-atoj tÒ – quod alicui deest; inopia,-ae f. – brak, bieda, niedostatek Østšrhsij,-ewj ¹ – penuria,-ae f. – brak, bieda, niedostatek Ûsteron – novissime, postea – w końcu, poźniej, wreszcie Ûsteroj, 3 – novissimus, 3 – następny, późniejszy, końcowy; najbliższy Øfa…nw – nēre, contexěre – tkać ØfantÒj, 3 – contextus, 3 – utkany ØyhlÒj, 3 – excelsus, 3; altus, 3 – wysoki, wyniosły; możny, znakomity, wspaniały Øyhlofronšw – sublime sapěre – być wyniosłym, pysznym, zarozumiałym Ûyistoj, 3 – altissimus, 3; excelsus, 3; summus, 3 – najwyższy Ûyoj,-ouj tÒ – altum,-i n.; exaltatio,-onis f.; sublimitas,-atis f. – wy- sokość, wzniosłość, wielkość ØyÒw – exaltare – podnosić, wywyższać, wynosić, wychwalać Ûywma,-atoj tÒ – altitudo,-inis f. – wysokość, wysokość nieba, podwyż- szenie; wyniosłość, pycha

F f£gomai – manducare, eděre, comeděre, devorare – jeść, żreć, pożerać f£goj,-ou Ð – vorax,-acis m.; devorator,-oris m. – żarłok failÒnhj,-ou Ð – p(a)enula,-ae f. – płaszcz, gruba wierzchnia odzież fa…nw – lucēre – pokazać, ukazać, świecić, przyświecać

- 242 - Piotr Wietrzykowski

fa…nomai – apparēre, parēre, vidēri – pokazać się, być widzianym, widocznym t¦ m¾ fainÒmena,-wn – invisibilia,-ium n.pl. – rzeczy niewidzialne F£lek Ð – Phaleg m. (nieodm.) – Falek (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "rozłączenie", "przydzielający"] f£nai – dicěre – mówić, utrzymywać, twierdzić fhm… – aio, dico – mówię fas…n – aiunt, inquiunt – mówią fhs…n inquit – rzekł, powiedział, rzecze, mówi fanerÒj, 3 – manifestus, 3 – jawny, widoczny, oczywisty, publicznie znany œrcesqai e„j fanerÒn – in palam venire – wyjść na jaw fanerÒw – manifestare – objawić, ukazać, wydobyć na jaw ...-Òomai – manifestari, manifestum esse, apparēre, ostendi, pa- tefieri, propalari – ukazać się, pojawić się, dać się poznać fanerîj – manifeste – otwarcie, jawnie fanšrwsij,-ewj ¹ – manifestatio,-onis f. – wyjawienie, ujawnienie, objawienie fanÒj,-oà Ð – laterna,-ae f. – latarnia, lampa, pochodnia Fanou»l Ð – Phanuel m. (nieodm.) – Fanuel (ojciec prorokini Anny) [hebr. Boski obserwator"] fant£zomai – vidēri – stać się widzialnym, pokazać się fantas…a,-aj ¹ – ambitio,-onis f. – okazałość, ostentacja, pompa, parada f£ntasma,-atoj tÒ – phantasma,-atis n. – zjawa, widmo, widziadło, mara fanî – p. *pokazuję f£ragx,-aggoj ¹ – vallis,-is f. – dolina, wąwóz, jar, rozpadlina, urwisko Faraè Ð (nieodm.) – Faraon,-onis m. – faraon (tytuł władcy Egiptu) [egip. "słońce", "wysoka brama"] F£rej Ð – Phares m. (nieodm.) – Fares (syn patriarchy Judy, postać z genealogii Jezusa) [hebr. "pchła"] Farisa‹oj,-ou Ð – Phariseus,-i m. – faryzeusz [hebr. "odłączony", "od- dzielony"] farmake…a,-aj ¹ – venefica,-ae f. – 1. trucicielstwo, czary, magia; 2. cza- rownica, trucicielka f£rmakon,-ou tÒ – veneficium,-ii n. – trucizna; lek, lekarstwo; napój miło- sny

- 243 - Piotr Wietrzykowski f£rmakoj,-ou Ð – veneficus,-i m. – truciciel, czarownik, magik, guślarz f£sij,-ewj ¹ – fama,-ae f. – pogłoska, wieść f£sij ¢n»bh – nunciatum est – ogłoszono, powstała pogłoska f£skw – dicěre, affirmare – mówić, twierdzić, zapewniać f£tnh,-hj ¹ – praesepium,-ii n. – żłob faàlon,-ou tÒ – malum,-i n.; male,-is n.; pravum,-i n. – zło, podłość fšggoj,-ouj tÒ – lumen,-inis n.; splendor,-oris m. – blask, jasność, po- łysk fe…domai – parcěre – oszczędzać; zmiłować się, przebaczyć feidomšnwj – parce – oszczędnie fšrw – 1. afferre, ferre, portare, deferre, inferre, offerre – nieść, wnosić, przynosić, znosić; 2. adducěre, ducěre – wieźć, prowadzić; wy- twarzać, wydawać; 3. sustinēre – podtrzymywać fšromai – 1. delabi – spadać, upadać; 2. inspirari – być natchnionym, być powodowanym czymś; 3. interceděre – wydarzyć się, nadejść; 4. advenire – przybyć, przyjechać, zmierzać do czegoś feÚgw – fugěre, effugěre, profugěre – uciekać, unikać, wystrzegać się FÁlix,-ikoj Ð – Felix,-icis m. – Feliks (Antoniusz Feliks, faworyt cesarza Klaudiusza, prokurator Palestyny) [łac. "szczęśliwy", "uradowany"] f»mh,-hj ¹ – fama,-ae f. – sława, opinia, reputacja; wiadomość, wieść, po- głoska fhm… – dicěre – mówić, utrzymywać, twierdzić; p. f£nai FÁstoj,-ou Ð – Festus,-i m. – Festus (Porcjusz Festus, prokurator Pale- styny, następca Feliksa) [łac. "radosny", "pomyślny", "sprzyjający"] fq£nw – pervenire, praevenire – wyprzedzać, prześcignąć; nadchodzić, dochodzić, przychodzić fqartÒj, 3 – corruptibilis,-e – zniszczalny fqšggomai – loqui – mówić głośno i wyraźnie fqe…rw – corrumpěre, disperděre, violare – niszczyć, gubić, marnować, psuć, pustoszyć fqe…romai – perire – ginąć fqinopwrinÒj, 3 – autumnalis,-e – późnojesienny fqÒggoj,-ou Ð – sonus,-i m.; sonitus,-us m. – odgłos, wyraźny dźwięk, głos, ton; struna liry; dziurka aulosu fqonšw – invidēre – zawiścić, zazdrościć, okazywać złą wolę, sprzeciwiać się

- 244 - Piotr Wietrzykowski fqÒnoj,-ou Ð – invidia,-ae f. – zawiść, zazdrość, nieżyczliwość fqor£,-©j ¹ – corruptio,-onis f.; interitus,-us m.; pernicies,-ei f. – zniszczenie, ruina, klęska, zguba, zagłada fi£lh,-hj ¹ – phiala,-ae f. – waza, czara, puchar fil£gaqoj,-on – benignus, 3 – miłujący dobro, łaskawy Filadelf…a,-aj ¹ – Philadelphia,-ae f. – Filadelfia (miasto w Lidii) [gr. "miłość braterska"] filafelf…a,-aj ¹ – fraternitatis amor,-oris m.; fraternitatis c(h)aritas,-atis f. – miłość braterska fil£delfoj,-on – fraternitatis amator,-oris m. – miłujący po bratersku, miłością braterską f…landroj eἶnai – viros suos amare – miłująca (swojego) męża filanqwrp…a,-aj ¹ – humanitas,-atis f. – ludzkość, życzliwość, uprzej- mość, łagodność filanqrèpwj – humane – życzliwie, łagodnie, uprzejmie, po ludzku filargur…a,-aj ¹ – cupiditas,-atis f. – miłość do pieniędzy, chciwość, za- chłanność fil£rguroj,-on – avarus, 3; cupidus, 3 – kochający pieniądze, przywiąza- ny do pieniędzy, chciwy, zachłanny f…lautoj,-on – seipsum amans,-antis – kochający samego siebie, egoi- styczny, samolubny filšw – 1. amare, diligěre – kochać, lubić, serdecznie traktować; 2. osculari – całować f…lh,-hj ¹ – amica,-ae f. – przyjaciółka fil»donoj,-on – voluptatum amator,-oris m. – lubiący rozkosze, szuka- jący przyjemności f…lhma,-atoj tÒ – osculum,-i n. – pocałunek Fil»mwn,-onoj Ð – Philemon,-onis m. – Filemon (chrześcijanin, adresat listu) [gr. "miłosierny", "miłośnik"] F…lhtoj,-ou Ð – Philetus,-i m. – Filetos (innowierca) [gr. "umiłowany"] fil…a,-aj ¹ – amicitia,-ae f. – przyjaźń, miłość, zażyłość Filipp»sioj,-ou Ð – Philippensis,-is m. – Filipianin, mieszkaniec Filippi F…lippoi,-wn oƒ – Philippi,-orum m.pl. – Filippi (miasto w Macedonii) F…lippoj,-ou Ð – Philippus,-i m. – Filip (1. tetrarcha Iturei i kraju Tra- chonu; 2. prawd. błędnie o pierwszym mężu Herodiady, wnuczki heroda

- 245 - Piotr Wietrzykowski

Wielkiego; 3. apostoł, jeden z Dwunastu; 4. jeden z siedmiu diakonów) [gr. "miłośnik koni"] filÒqeoj,-on – Dei amator,-oris m. – kochający bóstwo, Boga, pobożny FilÒlogoj,-ou Ð – Philologus,-i m. – Filolog (pewien chrześcijanin) [gr. "miłośnik słowa"] filoneik…a,-aj ¹ – contentio,-onis f. – namiętne, ambitne dążenie do zwy- cięstwa, rywalizacja, kłótliwość, umiłowanie sporów; spór, zwada, sprzeczka filÒneikoj,-on – contentiosus, 3 – kłótliwy, ambitny, rozmiłowany w sprzeczkach filoxen…a,-aj ¹ – hospitalitas,-atis f. – gościnność filÒxenoj,-on – hospitalis,-e – gościnny filoprwte…wn,-ousa,-on – qui amat primatum gerěre – pragnący pierw- szeństwa, dążący do pierwszeństwa f…loj,-ou Ð – amicus,-i m. – przyjaciel, ulubieniec filosof…a,-aj ¹ – philosophia,-ae f. – umiłowanie wiedzy, mądrości; filo- zofia filÒsofoj,-ou Ð – philosophus,-i m. – miłośnik mądrości, filozof filÒstorgoj,-ou Ð – diligens,-entis – przywiązany, serdeczny, czule kocha- jący filÒteknoj eἶnai – filios diligěre – kochać własne dzieci filotimšomai – contenděre, operam dare – lubić zaszczyty, być ambit- nym, usiłować, starać się gorąco, zabiegać filofrÒnwj – benigne – łagodnie, życzliwie, przyjaźnie, gościnnie fimÒw – silentium imponěre; obmutescěre facěre; os alligare – na- kładać kaganiec, zmusić do milczenia, zamknąć komuś usta ...-Òomai – obmutescěre – zamilknąć flagellÒw – p. fragellÒw Flšgwn,-ontoj Ð – Phlegon,-ontis m. – Flegon (pewien chrześcijanin) [gr. "żarliwy", "pałający"] flog…zw – inflammare – zapalić, spalić flÒx, flogÒj ¹ – flamma,-ae f. – płomień, ogień fluaršw – garrire – pleść głupstwa, mówić brednie; oczerniać flÚaroj,-on – verbosus, 3 – gadatliwy, plotkarski, oczerniający

- 246 - Piotr Wietrzykowski fobšomai – timēre, pertimēre, metuěre, verēri – bać się, lękać się, być przestraszonym; zywic szacunek, poważać foberÒj, 3 – terribilis,-e; horrendus, 3 – straszny, okropny, powodujący strach, przerażający fÒbhtron,-ou tÒ – terror,-oris m. – postrach, straszenie; straszne zjawisko fÒboj,-ou Ð – timor,-oris m.; metus,-us m. – paniczny strach, trwoga; szacunek, poważanie, cześć Fo…bh,-hj ¹ – Phoebe,-es f. – Feba (pewna chrześcijanka) [gr. "księżyc"] Foin…kh,-hj ¹ – Phoenice,-is f. – Fenicja (w NT o syryjskim wybrzeżu z Tyrem i Sydonem) [gr. "kraina palm"] fo‹nix,-ikoj Ð, ¹ – palma,-ae f. – palma zwł. daktylowa Fo‹nix,-ikoj Ð – Phoenix,-icis m. – Feniks (portowe miasto na Krecie) [gr. "miasto palm"] foneÚj,-šwj Ð – homicida,-ae m. – morderca, zabójca foneÚw – occiděre, homicidium facěre – zabijać, mordować fÒnoj,-ou Ð – homicidium,-ii n.; caedes,-is f.; occisio,-onis f. – zabój- stwo, morderstwo, zbrodnia foršw – 1. portare – nosić; 2. indui, vestiri – nosić ubranie, być przyod- zianym, ubranym w coś fÒron,-ou tÒ – forum,-i n. – rynek, plac, forum fÒroj,-ou Ð – tributum,-i n. – podatek, opłata, danina fort…zw – onerare – obciążać, obładować, objuczyć fort…on,-ou tÒ – onus,-ěris n.; sarcinae,-arum f.pl. – ciężar, brzemię, ładunek Fortoun©toj,-ou Ð – Fortunatus,-i m. – Fortunatus (chrześcijanin w Ko- ryncie) [łac. "szczęśliwy", "któremu się pomyślnie wiedzie"] fragšllion,-ou tÒ – flagellum,-i n. – kańczug, bicz, batog fragellÒw – flagellare; flagellis caeděre – biczować fragmÒj,-oà Ð – saepes,-is f.; maceria,-ae f. – ogrodzenie, przegroda, ściana, płot fr£zw – edisserěre – wypowiadać, przedstawiać, wykazywać, wyjaśniać fr£ssw – obturare – zamknąć, zatarasować, zablokować; ogradzać, zamy- kać ...-omai (pass.) – obstrui, infringi – być otoczonym, ogrodzonym, za- mkniętym; zamykać się, milknąć

- 247 - Piotr Wietrzykowski fršar,-atoj tÒ – puteus,-i m. – studnia, cysterna, basen; dół, jama, szyb frenapat£w – seducěre – oszukiwać, zwodzić frenap£thj,-ou Ð – seductor,-oris m. – zwodziciel, oszust fr»n, frenÒj, ¹ – sensus,-us m. – umysł, myśl, rozum; czucie, uczucie fr…ssw – contremiscěre – drżeć, dygotać, lękać się fronšw – sapěre, sentire – mieć rozum, być rozumnym, roztropnym; dobrze wiedzieć, znać; pojmować, zrozumieć; sądzić, mniemać, myśleć frÒnhma,-atoj tÒ – prudentia,-ae f.; sapientia,-ae f. – umysł, myść, spo- sób myślenia; mądrość, rozsądek; zamiar, zamysł, dążenie tˆ tÕ frÒnhma – quid desideret – coś zamierzonego, upragnionego frÒnhsij,-ewj ¹ – prudentia,-ae f. – rozsądek, roztropność; usposobienie; zrozumienie frÒnimoj,-on – prudens,-entis; sapiens,-entis – rozsądny, roztropny, mądry, rozważny fron…mwj – prudenter – mądrze, rozsądnie, rozumnie front…zw – curare – troszczyć się, starać się; niepokoić się o coś frouršw – custodire – stać na straży, pilnować, dozorować, strzec fru£ssw – freměre – burzyć się; pysznić się, być wyniosłym, butnym, zu- chwałym frÚganon,-ou tÒ – sarmentum,-i n. – opał, chrust, patyki Frug…a,-aj ¹ – Phrygia,-ae f. – Frygia (kraina w środkowej Azji Mniejszej) [pers.? "susza", "suchy"] FÚgeloj,-ou Ð – Phygelus,-i m. – Figelos (pewien chrześcijanin) [gr. "ma- ły uciekinier"] fug»,-Áj ¹ – fuga,-ae f. – ucieczka; schronienie fÚomai – 1. nasci – rodzić się, powstawać; 2. oriri – rosnąć, wzrastać fulak»,-Áj – 1. carcer,-ěris m. – więzienie; 2. custodia,-ae f.; vigilia,- ae f.; hora,-ae f. – czuwanie, strzeżenie, straż, straż nocna, strażnica fulak…zw – in carcěrem concluděre – wtrącić do więzienia, trzymać w więzieniu fulakt»rion,-ou tÒ – phylacterium,-ii n. – strażnica; u Żydów: mały zwój pergaminowy z tekstem Prawa Mojżeszowego, przywiązany do czoła mo- dlącego się fÚlax,-akoj Ð – custos,-odis m. – strażnik, stróż, wartownik

- 248 - Piotr Wietrzykowski ful£ssw – 1. custodire – strzec, czuwać, stać na straży, pilnować; 2. conservare, observare, servare – zachowywać, przestrzegać, pielęgnować ...-£ssomai – se abstinēre, cavēre, se custodire, devitare – strzec się, powstrzymywać się, unikać, starać się ful»,-Áj ¹ – tribus,-us f. – grupa ludzi zjednoczonych przez wspólne węzły krwi i pochodzenia, plemię, pokolenie od wspólnego przodka; plemię, pokolenie, naród, lud fÚllon,-ou tÒ – folium,-ii n. – liść fÚrama,-atoj tÒ – massa,-ae f.; conspersio,-onis f. – ciasto ugniatane, rozrabiane, masa, zaprawa fusikÒj, 3 – naturalis,-e – naturalny, przyrodzony, zgodny z naturą fusiÒw – inflare – nadymać pychą, próżnością fÚsij,-ewj ¹ – natura,-ae f. – natura, charakter, usposobienie, wrodzona skłonność; przyroda, rzeczywistość, wytwór natury kat¦ fÚsin – naturalis,-e w – zgodzie z naturą, naturalny fÚsei – naturaliter – w zgodzie z naturą, naturalnie fus…wsij,-ewj ¹ – inflatio,-onis f. – nadymanie się, puszenie się, pycha fute…a,-aj ¹ – plantatio,-onis f. – sadzenie, roślina, wzrost rośliny futeÚw – 1. plantare – sadzić, zasadzać; 2. pastinare – zaszczepiać, przy- gotowywać do sadzenia, spulchniać ..-omai (pass.) – transplantari – zostać przeszczepionym, przesadzo- nym fÚw – germinare – wytwarzać, rodzić, płodzić, wypuszczać pędy, kiełki fwleÒj,-oà Ð – fovea,-ae f. – nora, jama, kryjówka fwnšw – cantare, clamare, exclamare, vocare, vocem dare – wyda- wać dźwięki, wołać, przywoływać, wołać po imieniu; wzywać, fwn»,-Áj ¹ – vox,-cis f. – dźwięk, głos, krzyk, wołanie; język, mowa, narzecze fîj, fwtÒj Ð – lumen,-inis n.; ignis,-is m. – światło, blask, blask ognia, światłość fwst»r,-Ároj Ð – luminar,-aris n.; lumen,-inis n. – źródło światła, świa- tłość, blask, promieniowanie fwsfÒroj,-on – lucifer, 3 – przynoszący, dający światło; Ð f. – jutrzenka, gwiazda zaranna fwteinÒj, 3 – lucidus, 3 – świecący, jaśniejący, jasny, oświetlony fwt…zw – illuminare – oświetlać, świecić; objawiać, wyjawiać, obwieszczać

- 249 - Piotr Wietrzykowski fwtismÒj,-oà Ð – illuminatio,-onis f. – oświetlenie, światło; objawienie, obwieszczenie

C ca…rw – laetari, gaudēre – cieszyć się, radować się ca‹re, ca…rete – ave, avēte – witaj, witajcie c£laza,-hj ¹ – grando,-inis f. – grad, gradobicie cal£w – submittěre, dimittěre, laxare, mittěre – zwolnić, rozluźnić, odprężyć, spuścić, wypuścić Calda‹oj,-ou Ð – Chaldaeus,-i m. – Chaldejczyk (nazwa członka jednego z plemion semickich) [hebr. "niszczyciel"] calepÒj, 3 – 1. periculosus, 3 – trudny, niebezpieczny; 2. saevus, 3 – okrutny, surowy, srogi, zły, nieprzystępny; dziki, wściekły calinagwgšw – refrenare, freno circumducěre – nałożyć wędzidło, pro- wadzić na wędzidle, powściągać, okiełzać, trzymać w ryzach calinÒj,-oà Ð – frena,-orum n.pl. – wędzidło, cugle, wodze, uzda calkeÚj,-šwj Ð – aerarius,-ii m. – obrabiający miedź lub spiż, kowal, ko- tlarz, brązownik calkhdèn,-Ònoj Ð – calcedonius,-ii m. – chalcedon (półszlachetny ka- mień) calk…on,-ou tÒ – aeramentum,-i n. – miedziane naczynie, kocioł calkol…banon,-ou tÒ – aurichalcum,-i n.; orichalcum,-i n. – jakiś metal lub stop, może gatunek brązu calkÒj,-oà Ð – 1. aes, aeris n. – miedź, brąz, spiż, mosiądz; 2. aeramentum,-i n. – przedmiot z metalu, miedzi, brązu; 3. pecunia,-ae f. – pie- niądze miedziane, miedziaki, pieniądze calkoàj,-Á,-oàn – aereus, 3 – miedziany, spiżowy, brązowy cama… – in terram – na ziemię Can£an ¹ – Chanaan f. (nieodm.) – Kanaan (w NT o terenach na zach. od Jordanu) [hebr. "nizina"] Canana…oj, 3 – Chananaeus, 3 – kananejski car£,-©j ¹ – gaudium,-ii n.; laetitia,-ae f. – radość, uciecha, wesele, rozkosz

- 250 - Piotr Wietrzykowski c£ragma,-atoj tÒ – character,-ěris m.; sculptura,-ae f. – znak wyryty, wypalony, wyciśnięty; piętno, znamię carakt»r,-Ároj Ð – figura,-ae f. – znak wyróżniający, obraz, wyobrażenie, wizerunek c£rax,-akoj Ð – vallum,-i n. – palisada, częstokół, wał obronny car…zomai – donare; damnare – wyświadczyć dobrodziejstwo, darować, ofiarować, przebaczyć, wybaczyć c£rin – gratiā, causā, propter – przez wzgląd na, z powodu, ponieważ c£rij,-itoj ¹ – gratia,-ae f. – łaska, uprzejmość, życzliwość; wdzięczność; życzliwa opieka; dobrodziejstwo; wdzięk, urok, powab c£risma,-atoj tÒ – gratia,-ae f.; donum,-i n.; donatio,-onis f.; cha- risma,-atis n. – łaska, dobrodziejstwo, szczególny dar Boży, charyzmat caritÒw – gratificare – napełniać kogoś łaską, dobrodziejstwem kecaritwmšnoj, 3 – gratiā plenus, 3 – napełniony łaską, pełny łaski, da- ru bożego Carr»n ¹ – Charan f. (nieodm.) – Charan (miasto w Mezopotamii) [hebr. "zjednoczenie"] c£rthj,-ou Ð – charta,-ae f. – karta, zwój papirusu c£sma,-atoj tÒ – chaos,-i n. – szczelina, rozpadlina, otchłań, przepaść ce‹loj,-ouj tÒ – labium,-ii n.; ora,-ae f. – warga, usta; brzeg morza ceim£zomai – tempestate iactari – być pędzonym, gnanym przez burzę, wichurę ce…marroj (ceim£rrouj),-ou Ð – torrens,-entis m. – rwący potok, strumień ceimèn,-înoj Ð – 1. hiems,-emis f. – zima; 2. tempestas,-atis f. – burz- liwa pogoda, wichura, nawałnica, sztorm ce…r, ceirÒj ¹ – manus,-us f. – ręka, dłoń, garść ceiragwgšw – ad manus tractare; ad manum deducěre – prowadzić za rękę ceiagwgÒj,-oà Ð – qui alicui manum dat – prowadzący za rękę, kierownik, przewodnik ceirÒgrafon,-ou tÒ – chirographum,-i n. – rękopis; umowa, zobowiąza- nie, poręka na piśmie ceiropo…htoj,-on – manufactus, 3; manu factus, 3 – zrobiony ręką, wykonany ręcznie, sztuczny ceirotonšw – constituěre, ordinare – wyznaczać, mianować, wybierać przez wyciągnięcie ręki

- 251 - Piotr Wietrzykowski ce…rwn,-on; -onoj – deterior,-ius; peior,-ius; maior,-ius – gorszy, lich- szy, mniej wartościowy; groźniejszy, ostrzejszy Ceroub…m t£ (oƒ) – Cherubim m.pl. (nieodm.) – cherubiny (o aniołach nad Arką Przymierza) [hebr. "potężny"] c»ra,-aj ¹ – vidua,-ae f. – wdowa cil…arcoj,-ou Ð – tribunus,-i m. – trybun; dowódca oddziału liczącego ty- siąc ludzi, tysięcznik cili£j,-£doj ¹ – mille – tysiąc c…lioi,-ai,-a – mille – tysiąc C…oj,-ou ¹ – Chius,-ii f. – Chios (wyspa na Morzu Egejskim) citèn,-înoj Ð – 1. tunica,-ae f. – tunika (lniana szata wdziewana wprost na ciało); 2. vestimentum,-i n. – okrycie, odzienie, suknia, szata cièn,-Ònoj ¹ – nix,-is f. – śnieg leżący clamÚj,-Údoj ¹ – chlamys,-ydis f. – chlamyda (krótki płaszcz noszony zwł. przez jeźdźców) cleu£zw – irridēre – drwić, szydzić, naigrawać się cliarÒj, 3 – tepidus, 3 – ciepły, letni, niezdecydowany ClÒh,-hj ¹ – Chloe,-es f. – Chloe (mieszkanka Koryntu lub Efezu) [gr. "zieleń"] clwrÒj, 3 – viridis,-e; pallidus, 3 – zielonkawożółty, bladozielony, siny, bladoszary coϊkÒj, 3 – terrenus, 3 – powstały z ziemi lub gliny, gliniany, ziemski co‹nix,-ikoj ¹ – bilibris,-is f. – chojniks (miara rzeczy sypkich, zwł. zboża jako dzienna racja żywnościowa jednego człowieka) co‹roj,-ou Ð – porcus,-i m. – świnia, świnka; wieprz col£w – indignari – gniewać się, wściekać się col»,-Áj ¹ – fel, fellis n. – żółć, gorycz; gniew, oburzenie Coraz…n ¹ – Corazain f. (nieodm.) – Korazain (miejscowość w Galilei) [hebr. "miejsce górzyste"] corhgšw – praestare, administrare – zaopatrywać, zarządzać, dostarczać corÒj,-oà Ð – chorus,-i m. – taniec zbiorowy, korowód cort£zw – saturare, satiare – nasycić, napełnić, nakarmić cÒrtasma,-atoj tÒ – cibus,-i m. – pasza, żywność, pokarm cÒrtoj,-ou tÒ – foenum,-i n.; herba,-ae f. – pasza, obrok, siano, trawa, murawa

- 252 - Piotr Wietrzykowski

Couz©j,-© Ð – Chusa,-ae m. – Chusa (mąż Joanny) [hebr. "żwawy", "zwinny"] coàj, coà (coÒj) Ð – pulvis,-eris m. – kurz, proch, pył cr£omai – 1. uti – korzystać, używać, posługiwać się, postępować; 2. agěre, tractare – traktować kogoś, obchodzić się z kimś cre…a,-aj ¹ – 1. opus,-ěris n. – sprawa, interes, zajęcie, funkcja; 2. necessitas,-atis f.; desiderium,-ii n. – rzecz potrzebna, konieczna, upra- gniona; brak, bieda, niedostatek; 3. usus,-us m. – potrzeba, korzyść, użycie, pożytek cre…a ™st…n, cre…an œcein – 1. opus est alicui; opus habēre; necessitatem habēre; necessitatem pati; necesse est; necessarium esse; necesse habēre – jest rzeczą konieczną, koniecznym jest; 2. debēre – trzeba, należy; 3. desiderare – pragąć czegoś, tęsknić; 4. egēre, in- digēre – potrzebować czegoś, odczuwać czegoś brak creofeilšthj,-ou Ð – debitor,-oris m. – dłużnik cr» – oportet – trzeba, należy, jest powinnością, jest potrzebne crÇzw – indigēre, egēre, necessarium habēre – potrzebować, odczuwać potrzebę czegoś crÁma,-atoj tÒ – pecunia,-ae f.; pretium,-ii n. – pieniądze; majątek, po- siadłość, bogactwa, środki do życia crhmat…zw – 1. loqui – mówić, dawać odpowiedź, objawienie, wyrocznię, pouczenie, nakaz, ostrzeżenie; 2. cognominari, vocari – być nazywanym, nosić tytuł lub imię ...-…zomai (pass.) – responsum accipěre; responsum est alicui; ad- monēri – otrzymać odpowiedź, ostrzeżenie, wyrocznię, nakaz crhmatismÒj,-oà Ð – divinum responum,-i n. – boska odpowiedź, zapo- wiedź, wypowiedź cr»simoj, 3 – utilis,-e – użyteczny, pożyteczny, korzystny, odpowiedni, przydatny crÁsij,-ewj ¹ – usus,-us m. – użycie, użytek, zastosowanie, korzyść; współ- życie, stosunek cielesny cr»somai – p. *używam crhsteÚomai – benignum esse – być litościwym, współczującym, życzli- wym; być użytecznym crhstolog…a,-aj ¹ – benedictio,-onis f. – piękne słówka, gładka, przymil- na mowa (ironicznie)

- 253 - Piotr Wietrzykowski crhstÒj, 3 – benignus, 3; bonus, 3; melior,-ius; dulcis,-e; suavis,-e – dobry, pożyteczny, korzystny, zbawienny, miły, słodki, uprzejmy, życzliwy, łaskawy crhstÒthj,-htoj ¹ – bonitas,-atis f.; benignitas,-atis f.; bonum,-i n.; suavitas,-atis f. – dobroć, rzetelność, zacność, łagodność, życzliwość, uprzejmość, miłe usposobienie cr‹sma,-atoj tÒ – unctio,-onis f. – namaszczenie CristianÒj,-oà Ð – Christianus,-i m. – chrześcijanin cristÒj, 3 – unctus, 3 – namaszczony, pomazany olejkiem CristÒj,-oà Ð – Christus,-i m. – Chrystus, Mesjasz [gr. "namaszczony"] cr…w – ungěre – natrzeć, namaścić, pomazać olejkiem cron…zw – moram facěre; tardare – opóźniać, zwlekać, przedłużać, ocią- gać się crÒnoj,-ou Ð – tempus,-oris n. – czas, pora, okres, period, wiek cronotribšw – moram facěre – marnować czas, przedłużać, przewlekać, przeciągać crus…on,-ou tÒ – aurum,-i n. – złoto, bryłka złota, złota ozdoba, złota moneta crusodaktÚlioj,-ou Ð – aureum annulum habens,-entis – mający złoty pierścień, noszący złote pierścienie crusÒliqoj,-ou Ð – chrysolithus,-i m. – złoty kamień, czyli chryzolit lub topaz crusÒprasoj,-ou Ð – chrysoprasus,-i m. – chryzopraz (drogi kamień o barwie zielono-złotej) crusÒj,-oà Ð – aurum,-i n. – złoto, złoty klejnot crusoàj,-Á,-oàn – aureus, 3 – złoty crèj, crwtÒj Ð – corpus,-oris n. – ciało, cera, karnacja cwlÒj, 3 – claudus, 3; claudicans,-antis – kulawy, chromy, utykający, kulejący; kaleki, ułomny cèra,-aj ¹ – regio,-onis f.; ager,-ri m. – przestrzeń, miejsce; ziemia, kraj, okolica, ląd, terytorium; pole, rola, zagon cwršw – 1. capěre – obejmować, zawierać w sobie, mieć pojemność; poj- mować, rozumieć; 2. reverti – ustąpić, wycofać się, wrócić; 3. vaděre – iść, udawać się, posuwać się cwr…zw – separare, segregare – rozdzielać, rozgraniczać, oddzielać, rozłą- czać

- 254 - Piotr Wietrzykowski

...-…zomai – disceděre, egredi – odchodzić, oddalać się, odjechać cwr…on,-ou tÒ – ager,-ri m.; praedium,-ii n.; villa,-ae f. – pole, obszar, teren, terytorium, majątek ziemski, grunt cwr…j – 1. sine, absque – bez; 2. extra, exceptis...; praeter – oprócz, wyjąwszy, z wyjątkiem; 3. separatim – oddzielnie, osobno, pojedynczo cîroj,-ou Ð – Corus,-i m. – Chorus,-i m.; Korus, północno-zachodni wiatr

Y y£llw – psallěre, cantare – śpiewać przy wtórze harfy, śpiewać, śpiewać psalmy, uwielbiać śpiewaniem yalmÒj,-oà Ð – psalmus,-i m. – śpiew przy wtórze harfy, psalm, hymn uwielbienia yeud£delfoj,-ou Ð – falsus frater,-tris m. – fałszywy brat tj. udający prawdziwego chrześcijanina yeudapÒstoloj,-ou Ð – pseudoapostolus,-i m. – fałszywy apostoł yeud»j,-šj – mendax,-acis; falsus, 3 – kłamiący, kłamliwy, fałszywy yeudodid£skaloj,-ou Ð – magister,-tri m. mendax – fałszywy nauczyciel, nauczyciel kłamstwa yeudolÒgoj,-on – mendacium loquens,-entis – mówiący nieprawdę, gło- szacy kłamstwa yeÚdomai – mentiri, mendacem esse – kłamać, być kłamcą yeudomaruršw – falsum testimonium dicěre – być fałszywym świad- kiem, składać fałszywe świadectwo yeudomartur…a,-aj ¹ – falsum testimonium,-ii n. – fałszywe świadectwo, nieprawdziwe zeznanie; krzywoprzysięstwo yeudÒmartuj,-uroj Ð – falsus testis,-is m. – fałszywy świadek yeudoprof»thj,-ou Ð – pseudopropheta,-ae m.; falsus propheta,-ae m. – fałszywy, kłamliwy prorok yeàdoj,-ouj tÒ – mendacium,-ii n. – kłamstwo, fałsz, nieprawda yeudÒcristoj,-ou Ð – pseudochristus,-i m. – fałszywy Chrystus, niepraw- dziwie namaszczony, niezgodnie z prawdą nazwany Chrystusem, fałszywy mesjasz

- 255 - Piotr Wietrzykowski yeudènumoj,-on – habens falsum nomen,-inis n. – noszący nieprawdziwe imię, niezgodnie z prawdą tak nazywany yeàsma,-atoj tÒ – mendacium,-ii n. – nieprawda, fałsz, kłamstwo, nieprawda yeÚsthj,-ou Ð – mendax,-acis m. – kłamca, łgarz yhlaf£w – attrectare, contrectare, palpare – macać, dotykać, obmacy- wać, badać palcami yhlafwmšnoj, 3 – tractabilis,-e – dotykalny, dający się pomacać yhf…zw – computare – liczyć, zliczać, zliczać głosy przy głosowaniu yÁfoj,-ou ¹ – 1. calculus,-i m. – kamyk używany do głosowania; kamyk jako amulet; 2. sententia,-ae f. – uchwała, wyrok, sentencja, sąd yiqurismÒj,-oà Ð – susurratio,-onis f. – szept, szeptanie, obmowa, plot- kowanie yiqurist»j,-oà Ð – susurro,-onis m. – szeptacz, oszczerca, plotkarz yic…on,-ou tÒ – mica,-ae f. – ułomek, kawałek, okruch, okruszyna yucÒomai – refrigescěre – ziębnąć, chłodnąć, stygnąć yuc»,-Áj ¹ – 1. anima,-ae f. – dusza, życie, dech, tchnienie; siła ożywiająca, czynnik zmysłowy; 2. animus,-i m. – duch mi´ yucÍ – unanimis,-e – jednomyślny, jednomyślnie yucikÒj, 3 – animalis,-e – zmysłowy, zwierzęcy; światowy, ziemski; zwią- zany z życiem doczesnym yàcoj,-ouj tÒ – frigus,-oris n. – zimno, chłód, ziąb yucrÒj, 3 – frigidus, 3 – zimny, chłodny ywm…zw – cibare; distribuěre in cibos pauperum – karmić jak małe dziecko wkładając małe kąski do ust, dawać pokarm z ręki; rozdzielać na pokarm dla ubogich ywm…on,-ou tÒ – panis,-is m.; buccella,-ae f. – kęs, kawałek, kawałek chleba, pokarmu yècw – confricare – rozcierać, kruszyć, rozdrabniać

- 256 - Piotr Wietrzykowski

ð – o (w wykrzyknieniach) ê tÒ – omega – omega (ostatnia litera alfabetu greckiego) 'Wb»d Ð – Obed m. (nieodm.) – Obed (postać z genealogii Jezusa) [hebr. "parobek", "sługa"] ïde – hic, huc, illic – tu, tutaj; tam t¦ ïde – quae hic aguntur – obecne wydarzenia, to co się tutaj dzieje òd»,-Áj ¹ – canticum,-i n. – pieśń, piosenka, śpiew, śpiewanie çd…j (çd…n),-…noj ¹ – dolor,-oris m. – bóle porodowe, udręka, zmartwienie, ból, boleść çd…nw – parturire – odczuwać bóle porodowe, rodzić w boleściach ò»qhn – p. *sądzę êmmai – p.*widzę ðmoj,-ou Ð – humerus,-i m. – bark, ramię, plecy õmosa – p. *przysięgam ên, Ôntoj Ð – qui est – ten, który jest, który istnieje çnšomai – eměre – kupować, nabywać ênhsa – p. *wspieram òÒn,-oà tÒ – ovum,-i n. – jajko; kubek w kształcie jajka; bańka lekarska éra,-aj ¹ – hora,-ae f. – godzina, pora, chwila, czas æra‹oj, 3 – speciosus, 3 – piękny, należyty, właściwy, pojawiający sie we właściwej porze, sezonowy ærÚomai – rugire – ryczeć, wyć, wrzeszczeć æj – ut, sicut – jak, jakby; aby, ażeby, że; prawie, mniej więcej; prawie, blisko; 2. quando, cum – gdy, kiedy, dopóki; ponieważ, toteż æsann£ – (h)osanna – hosanna (wyraz hebrajski: "wybaw, błagam") æsaÚtwj – similiter – podobnie, tak samo, jednakowo æse… – ut, sicut – jakby, jak gdyby; około, mniej wiecej `Wshš (`WsÁe) Ð – Osee m. (nieodm.) – Ozeasz (jeden z proroków ST) [hebr. "zbawca", "Jehowa pomaga"] ésper – ut, sicut – jakby, jak gdyby, jak właśnie, podobnie jak

- 257 - Piotr Wietrzykowski

éste – ita, sic – tak, tak że; dlatego, tak więc, przeto çt£rion,-ou tÒ – auricula,-ae f. – uszko, ucho çt…on,-ou tÒ – auricula,-ae f. – uszko, ucho çfšleia,-aj ¹ – utilitas,-atis f.; quaestus,-us m. – korzyść, zysk, poży- tek; pomoc, wsparcie çfelšw, ...-šlomai – prodesse, proficěre – być pożytecznym, wspierać, być korzystnym, oddawac przysługę çfe…lhsa – p. *jestem winien çfšlimoj, 3 – utilis,-e – pomocny, pożyteczny, przydatny, korzystny êfelon – p. *jestem winien êfqhn – p. *widzę

UWAGA!

wyrazy z gwiazdką, np. êfqhn – p. *widzę mają odnośniki w:

Podstawowe formy greckich czasowników nieregularnych

POMOCE DYDAKTYCZNE ZWIĄZANE Z TEMATEM

SŁOWNIKI:

 Słownik polsko-łacińsko-grecki  Słownik grecko-łacińsko-polski do Nowego Testamentu . Ewangelia św. Mateusza . Ewangelia św. Jana  Topograficzny Słownik Starożytnego Rzymu  Topograficzny Słownik Starożytnych Aten

ROZMÓWKI:

 Rozmówki polsko-łacińsko-(staro)greckie

- 258 - Piotr Wietrzykowski

PRZYSŁOWIA I ZWROTY:

 Przysłowia łacińskie i greckie

KULTURA ŚRÓDZIEMNOMORSKA:

 MARE NOSTRUM, czyli co zawdzięczamy antykowi Morza Śródziemnego  Kolędy w różnych językach Europy  Iliada w wersji polsko-greckiej

DODATKI GRAMATYCZNE:

 Deklinacja łacińska  Deklinacja grecka  Koniugacja łacińska  Koniugacja grecka  Przyimki łacińskie i greckie  Zaimki łacińskie i greckie  Łacińskie czasowniki nieregularne  Podstawowe formy greckich czasowników nieregularnych  Greckie czasowniki 'jestem' oraz 'idę'  Greckie czasowniki 'kładę', 'rzucam', 'daję'

SYMBOLIKA KALENDARZA

- 259 - Piotr Wietrzykowski