Ochrona in situ żubra w Polsce – część północno-wschodnia

85% dofinansowanie przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, działanie 5.1 priorytetu V (umowa o dofinansowanie nr: POIS.05.01.00-00-229/09-00) 15% współfinansowanie przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej - umowa o współfinansowanie wydatków kwalifikowanych Projektu realizowanego w ramach V osi priorytetu POIiŚ nr: 145/2011/Wn-50/OP-WK-PS/D ŻUBRY PUSZCZY KNYSZYŃSKIEJ

fot. P. Jucha PUSZCZA KNYSZYŃSKA Udział % powierzchni wg gatunków panujących w Puszczy Knyszyńskiej

100

90

80

70,3 70

60

% 50

40

30

20

10,57 7,38 10 6,45 4,37 0,93 0 Sosna Świerk Brzoza Dąb Olsza Pozostałe Udział % powierzchni wg typów siedliskowych lasu w Puszczy Knyszyńskiej

100

90

80

70

60

% 50 43,37

40

30

19,2 19,2 20

7,18 10 2,51 3,17 3,17 1,13 1,13 0 Bśw BMśw BMw LMśw Lśw Lw Ol OlJ Pozostałe Nadleśnictwa Puszczy Knyszyńskiej - Powierzchnia ogółem 132 840 ha - Powierzchnia leśna 128 441 ha

KNYSZYN

ŻEDNIA ŻUBR (Bison bonasus)

fot. P. Jucha Ostatni żubr w Puszczy Knyszyńskiej padł w 1755 roku POCZĄTKI

W dniu 02.04.1973r. Białowieski Park Narodowy przekazał Nadleśnictwu Waliły dwa żubry: byki;  „Podbiał” nr rodowy 2247 ur. 20.05.1968 r.  „Podkolan” nr rodowy 2383 ur. 18.05.1969 r. W dniu 18.04.1973r. Białowieski Park Narodowy przekazał Nadleśnictwu Waliły następne trzy żubry krowy pochodzące ze stada wolnościowego. W protokole zdawczo odbiorczym powołano się na decyzje: Naczelnego Dyrektora Lasów Państwowych, Departamentu Ochrony Przyrody i Okręgowego Zarządu Lasów Państwowych, żubry miały stanowić własność OZLP w Białymstoku, który przyjął całkowitą nad nimi opiekę. Wypuszczono je bezpośrednio z klatek w rejonie wsi Sosnowik, wieś ta do dzisiaj pozostała środkiem okręgu o promieniu około 8 km wewnątrz którego wędrują żubry. I tak rozpoczęła się historia wolnego stada żubrów żyjącego do dzisiaj we wschodniej części Puszczy Knyszyńskiej. Żubry wróciły do Puszczy Knyszyńskiej w 1973 roku

Obszar penetrowany przez żubry w Puszczy Knyszyńskiej Powierzchnia około 16 000ha Opinie ekspertów

Dnia 24.02.1995 r., w RDLP Białystok odbyło się pierwsze spotkanie w sprawie hodowli żubrów na tym terenie, uczestniczący w spotkaniu prof. dr hab. Zdzisław Pucek z Zakładu Badań Ssaków PAN w Białowieży stwierdził:

„Na obszarze Puszczy Knyszyńskiej należy utrzymywać stado żubrów w ilości 30-50 sztuk, żubrów nie należy dokarmiać, żubry muszą mieć odpowiednią bazę pokarmową, dużo łąk i otwartych terenów, gdyż w innym przypadku będą szkody na polach i w lesie”.

Dr Zbigniew Krasiński – Ekspertyza dotycząca wolnej hodowli żubrów w Puszczy Knyszyńskiej rok 1997

Demograficznie bezpieczne populacje musza liczyć co najmniej 50 osobników, lecz ze względów genetycznych powinny być znacznie większe. ŻUBRY I GOSPODARKA LEŚNA

fot. P. Jucha Szkody w uprawach, młodnikach i drzewostanach spowodowane przez żubry w latach 1998-2010 w Nadleśnictwach Krynki i Supraśl

Szkody ogółem W tym szkody powyżej 20% Rok [ha] [ha] 1998 0,00 0 1999 0,00 0 2000 0,00 0 2001 0,00 0 2002 25,29 8,33 2003 14,63 12,65 2004 61,15 16,91 2005 62,98 3,72 2006 40,13 0 2007 21,35 0,4 2008 140,83 0,59 2009 381,47 8,27 2010 41,44 6,68 Szkody w uprawach, młodnikach i drzewostanach spowodowane przez żubry w latach 1998-2010 w Nadleśnictwach Krynki i Supraśl

450

400

350

300

250 ha 200

150

100

50

0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 lata

Szkody ogółem W tym szkody powyżej 20% Leśnictwa na terenie których wystąpiły szkody w drzewostanach

SZKODY W UPRAWACH ROLNYCH

fot. P. Jucha Ogółem wartość wypłaconych odszkodowań za szkody w uprawach rolnych Kwota odszkodowań Rok [zł] 2004 983

2005 14 754

2006 27 266

2007 50 362

2008 52 211

2009 50 446

2010 294 548 Razem 490 570 Wartość wypłaconych odszkodowań za szkody w uprawach rolnych

320000

300000

280000

260000

240000

220000

200000

180000

160000 zł

140000

120000

100000

80000

60000

40000

20000

0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 lata Miejscowości w których wystąpiły szkody na uprawach rolnych

Kamionaka Stara

Harkawicze Słójka Wierzchlesie

Pierożki Szudziałowo Ostrów Północny Talkowszczyzna

Świdziałówka TRAGICZNE POMYŁKI

W 1976r. nieznani sprawcy zastrzelili na polach obok wsi Poczopek trzy żubry, jeden padł na miejscu dwa inne zdołały przejść kilkaset metrów, do żubrów strzelano z drogi Białystok – Krynki. Miejscowi ludzie doskonale wiedzą kto urządził sobie tą nocną strzelaninę. Dnia 04.05.2001r. w pobliżu miejscowości Górany znaleziono żubra, który zginął od rany postrzałowej, pocisk uszkodził lewą komorę serca, był to byk w wieku około 3 lat, winnego tego przestępstwa nigdy nie odnaleziono. ODSTAŁY ŻUBRÓW W PUSZCZY KNYSZYŃSKIEJ ODSTRZAŁY

W 1976 roku dokonano sanitarnego odstrzału żubra z knyszyńskiego stada, dostrzelono krowę która złamała nogę próbując uwolnić się z wnyka, zwierzę było zupełnie wycieńczone i nie miało szans przeżycia Dnia 24 marca 2005 r. dokonano pierwszego legalnego odstrzału żubra w Puszczy Knyszyńskiej, żubr byk padł na terenie Nadleśnictwa Supraśl w obwodzie wyłączonym nr 38. Trofeum - poroże zostało wycenione na 175,75 punktów. Drugi żubr krowa odstrzelony został 10 grudnia 2005 r. w okolicy wsi Sukowicze, zgodnie z pozwoleniem ministra była to krowa o złamanym czy też uszkodzonym lewym rogu, wiek strzelonego zwierzęcia oceniono na 6 lat a tuszę na 100 kg. ŻUBRY STRZELONE W PUSZCZY KNYSZYŃSKIEJ

Opłata za Trofeum Wartość odstrzał i Waga Data Płeć Wycena Tuszy Organizację [kg] [punkty] [zł] Polowania [zł] 24 III 2005 Żubr byk 384 175,75 2688 31657

10 XII 2005 Żubr krowa 100 - - 7290

22 II 2008 Żubr byk 342 171,75 2052 25712

III. 2008 Żubr krowa - - - -

II. 2009 Żubr krowa - - - -

II. 2009 Żubr krowa - - - -

16.XII.2009 r. Żubr krowa - - - -

24.II.2010 r. Żubr krowa - - - -

PRZEŚIEDLENIA

W maju 2004 r. Departament Ochrony Przyrody Ministerstwa Środowiska zwrócił się z prośbą do Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku o rozważenie propozycji introdukcji do stada w Puszczy Knyszyńskiej dwóch samic żubra; Pokrzywka i Polnika urodzonych w 2003 r., pochodzących z hodowli zamkniętej w Białowieży. Po uzyskaniu pozytywnej opinii ze strony L.P, Minister Środowiska wydał decyzję na przewiezienie żubrów do Puszczy Knyszyńskiej, 25 lutego 2005 r. żubry z Białowieży zostały przywiezione w okolice wsi Pierożki, gdzie wypuszczono je na wolność. fot. G. Dąbrowski Zakres prac wykonywanych na terenie Puszczy Knyszyńskiej w ramach projektów ochrony żubra

1. Rekultywacja, zagospodarowanie łąk leśnych 2. Wprowadzanie podszytów gatunków leśnych 3. Wykonywanie lizawek w postaci „słupów” osikowych 4. Budowa paśników 5. Budowa tarasów widokowych, koszenie łąk 6. Dokarmianie DOKARMIANIE

Zimowe dokarmianie żubrów rozpoczęto na terenie Nadleśnictwa Krynki w 1996 r. fot. P. Jucha LICZEBNOŚĆ WOLNYCH STAD ŻUBRÓW W 2011 ROKU

Powierzchnia Puszcza Stan ilościowy Zagęszczenie [ha]

Białowieska 63 500 470 1/135 ha

Borecka 18 000 73 1/246 ha

Knyszyńska 120 000 100 1/1200 ha fot. P. Jucha fot. P. Jucha ILE ŻUBRÓW MOŻE ŻYĆ W PUSZCZY KNYSZYŃSKIEJ?

DOCELOWA LICZEBNOŚĆ ŻUBRÓW W PUSZCZY KNYSZYŃSKIEJ WYNIKAJĄCA Z POWIERZCHNI I ZAGĘSZCZENIA W INNYCH HODOWLACH

1 120 sztuk Liczona jak dla łosi przy zagęszczeniu 1 szt. / 1000 ha

Liczona jak dla Puszczy Boreckiej przy zagęszczeniu 2 466 sztuk 1 szt./257 ha

Liczona jak dla obecnej populacji w Puszczy 3 833 sztuk Białowieskiej przy zagęszczeniu 1/144 ha

Liczebność wynikająca z zagospodarowania rejonu 4 199 sztuk hodowlanego Puszczy Knyszyńskiej

Dziękuję za uwagę.