Film

JOSEF VON STERNBERG (1) Film en Bioscoop na de Bevrijding Filmnieuws I.M.

ZESDE JAARGANG * #65 * MEI 2019 1 INHOUD VAN DIT NUMMER

STERNBERG (1) * FILM EN BIOSCOOP NA DE BEVRIJDING Film Fun FILMNIEUWS * IN MEMORIAM Film Fun is een tijdschrift van Thys Ockersen dat maandelijksverschijnt en geleverd wordt aan een select gezelschap geïnteresseerden.

Dit is nummer 65 6e jaargang mei 2019

©2019 Thys Ockersen Films/Film Fun

Tekst en foto’s: Thys Ockersen/Stillphoto

Gastredacteuren: Peter Cuijpers, Ruud den Drijver, Michael Helmerhorst, Wim Jansen, Thomas Leeflang, Hans van Pelt, Bram Reijnhoudt. Vormgeving: Hille Tymstra

Thys Ockersen Films Wilhelminaweg 54 2042NR ZANDVOORT thysockersenfilms.com [email protected] De Film Fun-uitgaven kunnen hier worden gedownload.

Von Sternberg (links) op de set van Der Blaue Engel met Marlene Dietrich en Emil Jannings.

FILM FUN 65 2 Mei 2019 inhoud JOSEF VON STERNBERGS VISUELE POEZIE (1)

door Peter Cuijpers

ET EERSTE deel van de roman beviel me. Ik ontmoette Heinrich Mann en vroegH hem of hij bezwaar had als ik de struc- ‘tuur van zijn verhaal veranderde door dingen weg te laten en toe te voegen die mijn doel dienden. Ik liet hem weten dat ik de titel Pro- fessor Unrat wilde veranderen in Der blaue Engel, de naam van het meisje in Lola en het einde compleet wilde wijzigen door de profes- sor in zijn klas te laten terugkeren om daar te sterven. Mann had geen bezwaar, integendeel: hij zei dat hij de voorgestelde veranderingen zelf graag had bedacht. [...] Bij het omzetten van de roman in een film die aan mijn stan- daard van visuele poëzie [cursivering door mij, PC] zou voldoen introduceerde ik het personage van de clown en de hele episode met alle details die de professor in een dwang- buis deden terechtkomen. [...] De regisseur is de hoofdauteur van een film en in vele landen wordt dit juridisch erkend. Persoonlijk hecht ik weinig tot geen belang aan de waterval van andere credits die aan een film voorafgaan. Welke sterke punten Der blaue Engel ook be- vat, en welke fouten (en dat zijn er niet wei- nig), het zijn de mijne.’ Met Clint Eastwood in The Good the Bad and the Ugly FILM FUN 65 3 Mei 2019 inhoud

Kennelijk vond Josef von Sternberg het dus een zin overkomen uit Wenen, keerde met gezin en al beetje teveel eer dat op de titelrol van de film wel naar Wenen terug en ging in 1906 opnieuw naar Robert Liebmann en Carl Zuckmayer als scena- New York, met Jonas en vier jongere kinderen. rioschrijvers werden genoemd, en hijzelf niet. Daar verliet zijn verbitterde mama al spoedig het Maar het is een feit dat Liebmann de eindversie huis (‘zij was niet het type dat een bullebak kon van voordat de opnamen begonnen schreef, plus temmen’). Jonas noemde zich vanaf 1901 Josef en de vier liedjes (muziek van Friedrich Holländer) werd pas vele jaren later op de titelrol van de eer- die Marlene Dietrich zingt. Zuckmayer was een ste film waaraan hij als assistent meewerkte door grote naam in Duitsland en had de meeste dia- de producent van het ‘von’ voorzien, ‘without my logen uitgeschreven, nadat eerst Mann zelf het knowledge and without consulting me’ (p. 153- met een ontoereikend script had geprobeerd. 154). ‘Om een ster te worden is niet gemakkelijk, en nog moeilijker is het om een assistent-regisseur Het citaat op de vorige pagina komt van p. 136- te worden. Werken bij de film kan vernederend 137 van Fun in a Chinese laundry (1965), dat is zijn, maar werk zoeken in de filmindustrie is het de autobiografie die Josef von Sternberg (1894- toppunt van vernedering,’ tekende hij hierbij aan. 1969) na lange voorstudies publiceerde. De was- Minderheden in Hollywood werden tot op het serij werd alleen op p. 9 genoemd, na een uitvoe- bot vernederd, vond hij, al konden ze er de hoog- rige, liefhebbende beschrijving van het enorme ste posities qua prestige, rijkdom en macht berei- kermispark in Wenen, waar Jonas Sternberg zich ken. Hij was tevoren als ongeschoolde jongeman als kind zo in zijn element voelde. Dat is hem zijn al jaren in de branche werkzaam geweest, in New leven lang bijgebleven, schrijft hij. De titel ver- Jersey, voor een bedrijfje dat films schoonmaakte, wijst naar een van de eerste filmpjes van Edison repareerde, van nieuwe tussentitels voorzag (daar ‘dat toen al gemaakt was zonder dat ik het wist’. Von Sternberg op de set met Emil Jannings uitgedost als bleek Josef heel creatief in te zijn) en naar de bio- Naast gedeelten die op essays over de filmkunst lij- clown in Der Blaue Engel. scopen bracht. Hij kende dus het milieu en leerde ken, met allerlei vertoon van kennis en Bildung er- op deze manier waarschijnlijk ook de principes tussendoor, en besprekingen van zijn eigen werk, van de filmmontage, en in 1924, nog maar kort in met veel amusante anekdotes, bespreekt hij zijn zeven films die ik met haar heb gemaakt, spre- Hollywood, greep hij zijn kans om met geleend leven en achtergrond. Daarin is hij zeer selectief. ken voor zich,’ schrijft de auteur kort en krachtig. geld en materiaal zijn eerste eigen film te maken. Zo zwijgt hij over zijn liefdesleven en de aard van zijn relatie met Marlene Dietrich, die trouwens Ook is hij beknopt over zijn bezigheden tot hij in Slechts één keer (p. 7) vermeldt hij dat zijn ouders eveneens gehuwd was. Die relatie was in Berlijn 1925 zijn eerste film maakte. Hij was toen 31 en joods waren. Papa, die losse handjes had, dwong in elk geval zo intiem, dat zijn vrouw naar New woonde al 19 jaar in de Verenigde Staten. Zijn va- hem godsdienstles te nemen en verbood alle ande- York terugkeerde nog voor de opnamen begon- der was voor het eerst naar New York vertrokken re boeken in huis. ‘We leerden Hebreeuws te lezen nen, en meteen een scheiding aanspande. ‘De toen Jonas 3 jaar was, liet vier jaar later zijn ge- en schrijven, een taal die vijfduizend jaar oud is,

FILM FUN 65 4 Mei 2019 inhoud

Jannings in zijn klas.

die ons aldus doordrenkte met een liefde voor een oeroude cultuur, heette Antcherl, maar hij heette anders toen hij later terugkeerde in een van mijn films, Der blaue Engel.’ Dat slaat vooral op de scè- ne waarin Emil Jannings een van zijn pupillen her- haaldelijk het Engelse woordje ‘the’, niet ‘ze’, laat uitspreken. Later liet Von Sternberg overigens Marlene Dietrich wel twintig keer opnieuw het woordje ‘help’ uitspreken (in Morocco), volgens zijn eigen zeggen, omdat dit haar eerste woord in haar eerste Engels gesproken film was en niet op zijn Duits als ‘helleb’ of zoiets mocht klinken.

Hoewel de autobiografie boeiend en fraai geschre- ven is, en soms ook geestig, zoals in de lange be- schrijvingen van Von Sternbergs samenwerking met Emil Jannings en later met Charles Laughton (in een film die uiteindelijk niet is voltooid), is het waarheidsgehalte vaak dubieus. Josef was nogal een fantast en hield ervan zichzelf op de voor- grond te plaatsen, kritiek kon hij niet goed verdra- gen, mystificatie was zijn tweede natuur. Ook was hij dol op excentrieke kleding. Objectiever is John Baxter in The Cinema of Josef von Sternberg(1971). waarvan we geen enkel woord kenden. De docent van de klas begeleidde, dat nooit voor een ander Hij schrijft bijvoorbeeld dat Heinrich Mann hele- was een tiran. We durfden onze mond niet open doel werd gebruikt. Daar staarde hij de delinquent maal niet zo ingenomen was met de wijzigingen te doen, met als gevolg dat menigeen het in zijn dan met een verlammende blik aan, liet hem zijn die Von Sternberg in zijn verhaal wilde aanbren- broek deed. Met een liniaal in de hand sloop hij het handje uitsteken, gaf er met zijn liniaal een mep gen, maar dat hij zowat met alles akkoord ging hele klaslokaal door en snuffelde aan elke leerling. op en maakte een sarcastische opmerking over wegens zijn relatie met de showgirl Trude Hes- Zo wist onze beul elke schuldige snel te betrap- een falende beheersing van de sluitspier. Dan werd terberg, die door hem was voorgedragen en toen pen, waarna hij hem met een kreet van triomf van de leerling toegestaan een veilige toilet te zoeken, nog in the picture was om Lola te spelen. Later zou zijn bank rukte en naar het verhoogde vloerdeel wat natuurlijk nooit op tijd gelukte. Deze leraar, Mann hebben opgemerkt dat ‘Dietrichs naakte dij-

FILM FUN 65 5 Mei 2019 inhoud

en’ de film domineerden. Onzin, vind ik. Het was In het algemeen was Von Sternberg in de bran- wel degelijk de redeloze, machteloze en tragische che berucht om de meedogenloze strengheid verliefdheid van Jannings die de film domineerde, waarmee hij zijn acteurs regisseerde en het aantal ook al had het liefdeloze, tirannieke personage die keren dat hij takes liet overdoen. Marlene Die- afstraffing wellicht verdiend. trich klaagde hier ook over, maar zij bekeek het meer als een marteling die bij haar kunst hoorde Even objectief als Baxter was destijds al Peter en verweet het Josef niet. Jannings klaagde ook Bogdanovich, die als regisseur slechts kort car- niet echt. Hij had een hoge dunk van Von Stern- rière maakte, vooral met The last picture show berg, die hem al aan een Oscar had geholpen, en (1971) en What’s up, Doc? (1972). In zijn enorm die op zijn voorstel naar Berlijn was gehaald om dikke bundel met zestien interviews, Who the Der blaue Engel te maken in een gezamenlijke devil made it; conversations with legendary film productie met Paramount. Het was een van de directors (1997), is dat met Von Sternberg, eerder eerste geluidsfilms van de UFA en er was vanaf verschenen in 1965, het kortste. Het is eerder het begin tevens een Engelse versie gepland. Om- een beschouwing dan een echt interview. De ul- dat nasynchronisatie nog niet mogelijk was, trakorte vragen en antwoorden beslaan slechts moesten twee versies van elke dialoogscène met drie bladzijden, ik zal er straks een paar citeren. direct geluid worden opgenomen. (Pas iets later Von Sternberg en zijn vrouw waren bekenden kon de geluidsstrook achteraf aan de filmstrook van zijn ouders. De nog jonge Bogdanovich (ge- worden toegevoegd.) Von Sternberg van zijn kant boren in 1939) nam de regisseur niets kwalijk, had ook een hoge dunk van de acteur Jannings, want hij had diens net verschenen ‘bittere en die zeer plichtsgetrouw zijn werk deed, helaas compromisloze’ autobiografie juist gelezen. ‘Jo later ook voor de nazi’s. Dat nam niet weg dat er las me een paar recensies voor, allemaal nega- de gruwelijkste verhalen de ronde deden over tief. Dat leek me pijnlijk, maar hij deed het met Von Sternberg als slavendrijver en uitbuiter van een soort masochistisch genoegen.’ En verderop: het acteursgilde. ‘Het is jullie vak om te doen wat ‘Zijn houding tegenover de dialogen uit zijn films de regisseur wil,’ was zijn stelling, nu even in mijn die ik citeerde leek aan te tonen dat hij daaraan woorden samengevat, ‘dus niet zeuren. Jullie oog- nooit veel belang had gehecht. Kennelijk was hij is een heerlijke paradox, die speciaal geldt voor sten er roem en bakken met geld voor.’ bezeten door het visuele aspect van zijn werk; in films. Het heeft veel te maken met de gezichts- zijn boek vergelijkt hij zijn acteurs met verfvlek- hoek van waaruit elk moment wordt bekeken - en In de woorden van John Baxter (1971), twee jaar ken in zijn schilderij. Zijn werk is een sprekend ook hoe het belicht is - want die dingen samen na de dood van de regisseur: ‘Hij had al zijn vijan- voorbeeld van hoe de persoonlijkheid en het ge- kunnen de letterlijke betekenis van het moment den overleefd, of tenminste uitgeput, en nu zijn er zichtspunt van een maker zelf het middelmatigste totaal ontkennen. Dit gold speciaal in de films nog maar weinig recensenten, zelfs onder zijn materiaal kan aanpassen en transformeren. Dit van Sternberg.’ ergste criticasters toen hij nog leefde, die zijn plek

FILM FUN 65 6 Mei 2019 inhoud Dat is niet bevorderlijk voor de films van Von getekend tegen een vaag glanzende achtergrond. Sternberg en zijn reputatie.’ Bijna zonder uitzondering worden acties niet in close-up getoond, maar in half totalen, zelfs ge- In dit opstel gaat het me niet om feiten en fictie in sprekken tussen Rath en Lola achter een tafel in de zeer ongewone biografie van de kunstenaar, de kleedkamer die vol staat met flesjes en potjes noch om zijn opvattingen over de filmkunst, col- of over de schouders van de verzamelde bruilofts- lega’s en acteurs, noch over de diepere lagen (if gasten heen. De uiterste consequentie van deze any) onder de spectaculaire buitenkant van zijn theorie, waarin elk object van de camera, en met films. Zelf ging het hem om mijn standaard van name het menselijk gezicht, een landschap werd, visuele poëzie. Zo was hij ervan overtuigd dat de en het gebruik van stroken gaas zich ontpopte als focus van het beeld een derde dimensie, namelijk de ultieme remedie om dode ruimte te vullen, lag diepte en emotie, kon, nee moest krijgen door de nog in de toekomst.’ belichting en de objecten in de beeldvlakruimte De uiterste consequentie dáár weer van, teken ik om die focus heen, en dat film geen reproductie hierbij nog aan, is dat de regisseur misschien in of kopie, maar schépping moest zijn, en dat ac- de nabije toekomst al zal worden gezien als een teurs in films eigenlijk alleen maar voorgeschre- aartsvader van het waarlijk in 3D denken, als het ven gemoedsaandoeningen of het ontbreken klopt dat 3D de volgende stap in de voortrazende daarvan reproduceerden, in kleine hapjes tegelijk, audiovisuele revolutie zal zijn. en naar hun regisseur moesten luisteren, niet an- dersom. De regisseur had het overzicht, de acteur Mij gaat het nu vooral over de verhouding tussen niet. In dit verband wil ik met instemming een Von Sternberg en het studiosysteem in Holly- mooie passage uit het boek van John Baxter (p. wood. Dat liep niet goed af. Het had ook al ge- 71) citeren, om hierna dit onderwerp te laten rus- botst in het geval van andere migranten uit die ten. eerste golf, zoals Von Stroheim (1885-1957), die in 1914 was begonnen als acteur bij D.W. Griffith, Na Der blaue Engel zou Von Sternberg beseffen maar iemand als Ernst Lubitsch (1892-1947), in Jannings en Marlene in kleedkamer en op bruiloft … potjes, flessen en glazen… dat de omkadering van de focus het beste bereikt Duitsland al beroemd en vanaf 1923 actief in Hol- kon worden door gradaties van licht en een slim- lywood, slaagde wel. Misschien zou dat ook ge- tussen de allerbeste artiesten van de cinema zou- me ordening van rekwisieten. Voortekenen van lukt zijn aan de eigenzinnige F.W. Murnau (1888- den bestrijden. Helaas heeft deze uitgestelde er- zijn toekomstige perfectionering zijn in de film al 1931), die pas in 1926 naar Hollywood kwam en kenning van zijn oeuvre geleid tot een soms on- te zien; een vroeg shot van een meisje dat ganzen daar een spectaculair succes behaalde met Sunri- gelukkige heiligverklaring, waarbij schrijvers naar de markt brengt plaatst dit onderwerp op se (1927), die drie Oscars won, maar wegens de klakkeloos allerlei dubieuze statements van en medium afstand, terwijl de voorgrond is gevuld dure productie weinig geld opleverde. Hij veron- over de regisseur en zijn carrière hebben geslikt. met onscherpe manden en balen, en zij staat af- gelukte en maakte de première van zijn laatste

FILM FUN 65 7 Mei 2019 inhoud

(screengrab) The Salvation Hunters

film Tabu (1931) niet mee. Murnau, die een intel- onze in de mediataal meer getrainde blik, over- hoede nemen. Het kind toont zich levenslustig, lectuele en Duits-expressionistische achtergrond wonnen fatsoensrakkerij en kennis van nu te be- maar de twee volwassenen zien zichzelf als men- had, werkte eerst drie jaar onder contract bij Wil- kijken, dat is fun. Zowel over de films als de regis- selijk afval en de salvation hunters uit de titel zijn liam Fox, maar maakte Tabu aanvankelijk op ei- seur zijn elders pakhuizen vol informatie te de afvalbaggeraars die de haven uitdiepen en af- gen kosten. Uiteindelijk kreeg hij echter van Para- vinden, maar een beknopte context kan ik niet zoeken. Von Sternberg kwam op het briljante idee mount een contract voor tien jaar aangeboden. achterwege laten. om een lange, zwaaiende arm van zo’n kraan met De parallel met de bliksemstart van Von Stern- zijn happende grijper vanuit vele hoeken te fil- berg is opvallend. Murnau werd in Berlijn begra- Het begon in 1925 met The salvation hunters, die men als onderdeel van het decor waarin het ver- ven, er waren daarom slechts elf aanwezigen, on- door Von Sternberg en een partner voor minder haal zich afspeelt. Als contrast zien we de hoofd- der wie Robert Flaherty, Emil Jannings, Greta dan duizend dollar was gefinancierd. Met zijn ge- rolspelers vaak in statische, tableau vivant-achtige Garbo en Fritz Lang. wone aplomb noemt hij het in zijn autobiografie poses. Iets te nadrukkelijke symboliek die hem als de ‘goedkoopst gemaakte film uit de geschiedenis producent geen geld kostte. Een onguur pooi- Ook Von Sternberg was door Paramount binnen- van Hollywood’. Deze zwijgende film is nauwelijks erstype probeert de vrouw tot prostitutie te ver- gehaald, al iets eerder. Ik zal zijn films op een rij bekend, maar werd in 2008 gerestaureerd en op leiden, maar hoe arm ze ook is en hoe wreed de te zetten, met weglating van enkele projecten dvd gezet. Eigenlijk is het een moralistisch pam- honger ook aan haar knaagt, ze blijft weigeren. waarbij hij slechts zeer zijdelings of tijdelijk be- flet. Het gaat om een werkloze man die een al De nogal passieve, ietwat laffe man komt in de trokken was. Ik hoop lezers te verleiden om een even werkloze vrouw ontmoet, echte losers, die trage, lethargische sfeer uiteindelijk pas in actie aantal van de genoemde films (nog) eens met samen een kind dat werd afgeranseld onder hun wanneer het ongure type haar fysiek belaagt: hij

FILM FUN 65 8 Mei 2019 Zij maakten de Missfits. Achter en bovenaan schrijver Arthur Miller. Middelste rij van rechts naar links John Huston en Eli Wallach (man onder de trap ongeïdentificeerd) . Vooraan Montgomery Clift, Marilyn Monroe en Clark Gable.

inhoud

verslaat hem in een vuistgevecht. Moraal: ieder- een moet zijn of haar lot in eigen hand nemen, 1927 Paramount: Underworld 1938 The great waltz dan kun je met opgeheven hoofd de wereld in (groot succes, contract voor nog vier) (voltooien film van Duvivier) (MGM) stappen. Sterke beelden, goede montage en (iets 1928 Paramount: The last command 1939 Sergeant Madden (MGM) (met Emil Jannings) te veel) lange tussentitels. Duidelijk gemaakt door 1941 The Shanghai gesture (United Artists) iemand met talent. De nadrukkelijke sympathie 1928 Paramount: The drag net voor de underdog getuigt van een ‘linkse’ solida- (verloren gegaan) 1950 Jet pilot (Von Sternberg ontslagen (RKO) riteit, zoals in Hollywood wel vaker te zien was 1928 Paramount: The docks of New York 1952 Macao (Von Sternberg ontslagen) (RKO) (nog vóór de Depressie). Maar tegelijk wordt de 1929 Paramount: The case of Lena Smith 1958 The saga of Anatahan (in Japan gemaakt) Amerikaanse Droom in stand gehouden: je kunt (verloren gegaan) het, als je het maar wilt. ‘U hebt ooit gezegd dat k uw films een protest waren tegen andere films uit De grote films van Josef von Sternberg zijn dus in hun tijd. Wat bedoelde u daarmee?’ vroeg Peter 1929 Paramount: Thunderbolt feite allemaal gemaakt voor Paramount van 1927 (de eerste met geluid) Bogdanovich hem. ‘Daarmee bedoelde ik alleen The tot en met 1935 (en dus in meerderheid pre-Co- salvation hunters. Die was een protest tegen andere 1930 UFA/Paramount: Der blaue Engel de). Misschien met uitzondering van The Shang- (er volgden nog zes met Dietrich) films van toen. Hij was langzaam, de andere films hai gesture (1941), waarvan het scenario volgens waren snel,’ antwoordde Von Sternberg. 1930 Paramount: Morocco Von Sternberg wel dertig keer moest worden her- 1931 Paramount: Dishonored schreven voor het door de keuring van het Hays Ik heb dit zo uitvoerig beschreven, omdat de re- 1931 Paramount: An American tragedy Office kwam, volgden er na 1935 alleen nog films gisseur in dit ene geval alles precies zo kon doen (zonder Dietrich) waar hij niet achter stond, om het zacht uit te als hij het wilde, vanuit een zelfbedacht verhaal, 1932 Paramount: Shanghai Express drukken. Voor MGM, dat zo vriendelijk was hem zonder toezicht of richtlijnen van welke baas ook. een contract voor twee films te geven, moest hij Hij was 32 jaar. Chaplin en Pickford waren en- 1932 Paramount: Blonde Venus na het voltooien van The great waltz (1938) een thousiast, schrijft Von Sternberg zelf in zijn me- 1934 Paramount: The scarlet empress vehikel maken om Hedy Lamarr op te hemelen moires, dus United Artists distribueerde de film, 1935 Paramount: The devil is a woman (p. 277-278). ‘Elk detail van deze film, waaraan ik maar een poging om het talent een film met Mary k niet langer dan een week heb gewerkt, was al Pickford te laten regisseren mislukte. Het was Pa- door minstens tien anderen voorgekauwd. Ande- ramount waar hij zijn grote kans kreeg, ik kom 1936 Crime and punishment re regisseurs waren geschikter om aan dit soort (met Peter Lorre) (Columbia) straks nog even terug op dat moment. onzin mee te doen, hoewel zoiets misschien bui- 1936 The king steps out ten ieders capaciteiten ligt. [...] Dus ik werd weg- (operette rond Grace Moore) (Columbia) Nu eerst de lijst met films. Er is een driedeling: gezet en kreeg een nog onbenulliger onderwerp. vijf zwijgende films (1927-1929), negen geluids- 1937 I Claudius Ik deed mijn best, maar dat kan nooit genoeg films voor Paramount (1929-1935), tien latere (in Londen, film met Charles Laughton zijn. Het is voor een regisseur onmogelijk, hoe ging niet door.) films (1936-1958): bekwaam hij ook is, om andermans orders uit te

FILM FUN 65 9 Mei 2019 inhoud

voeren over hoe en wat te regisseren. Toch was iedereen tevreden, behalve ik, en ik vertrok na afloop. Voor de boeken: het opus heette Sergeant Madden, met Wallace Beery in de hoofdrol en verder zowat niks.’

Vilein kon hij zijn. De film van Lamarr zal Lady of the Tropics (1939) zijn geweest, toen ze voor veel geld net bij MGM onder contract was gekomen. Tien jaar later speelde ze in Samson and Delilah (1949) van Cecil B. DeMille, met Victor Mature, een film die 3 miljoen kostte en 30 miljoen op- bracht, alleen al in de USA. Niet voor MGM trouwens, maar, hoe ironisch, voor Paramount. Je kon winnen en verliezen aan de roulettetafel die Hollywood soms was.

Von Sternberg stortte fysiek en geestelijk nogal in. Hij verliet Hollywood. The Shanghai gesture (1941) regisseerde hij nog om een vriend uit de nood te helpen, schrijft hij, maar verder was het met zijn carrière gedaan. Wel kreeg hij nog een kans bij RKO, toen de excentrieke miljonair Ho- ward Hughes daar de baas was - zelf ook iemand die zich door niemand de wet liet voorschrijven. Ik kom daar nog op terug. Gene Tierney en Ona Munson in The Shanghai Gesture (1941) —Peter Cuijpers (Wordt vervolgd)]

FILM FUN 65 10 Mei 2019 inhoud THANKS, BOYS! Film- en bioscoopbedrijf onder Militair Gezag

door Thomas Leeflang

IRECT na de bevrijding ontstond ook in che nogal eens van adres gewisseld, de Duitsers vering zich nog moeizaam voortsleepte, is het Hilversum een opgetogen sfeer. We zijn nestelden zich het liefst in de mooiste panden. de Bioscoopbond gelukt het voormalige UFA/ vrij, op naar onze studio’s, we gaan weer De Nederlandse Bioscoopbond, in 1918 kantoor- ToBis-gebouw aan de Jan Luykenstraat tot haar Duitzenden! Nauwelijks hadden de Canadezen ‘t houdend aan de Achtergracht 19 in het welva- hoofdkantoor te maken om er tot 2010 te blijven Gooi bereikt of Avro, KRO, NCRV en Vara had- rende gedeelte van de Amsterdamse Jodenbuurt, zitten. Na de bevrijding zetelde de Bond nog voor den hun gebouwen op eigen initiatief weer ‘gevor- verhuisde begin 1941 als nationaalsocialistisch even in een zo mogelijk nog majestueuzer pand derd’. Niet voor lang, ze werden er door het Mili- Filmgilde naar een statig onderkomen aan het aan de Herengracht 590 in de hoofdstad, het tair Gezag na drie dagen nogal bruut uitgezet. De Mariaplein 19 in Den Haag. vooroorlogse kantoor van de UFA en de Nebimy. eerder in Eindhoven gestarte Omroep Herrijzend De UFA verhuurtak trok in 1942 in bij ToBis Jan Luykenstraat 2, met links in hetzelfde por- Nederland, met later bekend geworden medewer- in het oude woonhuis en atelier van bouwmees- tiek nummer 2a, al decennia het atelier van ar- kers als Frits Thors, Netty Rosenfeld, Joop Landré ter Eduard Cuypers aan de Jan Luykenstraat 2 tiestenfotograaf Godfried de Groot. Daar, in dat en Max Dendermonde, nam voorlopig de taak en 2a hoek Stadhouderskade in Amsterdam, dat sierlijke architectuurmonument in Amsterdamse van de oude radio-omroepen over. in 1898 werd opgeleverd. In februari 1944 ver- School-stijl, gebeurde het allemaal. De Duitsers Waren de onroerende goederen van de omroep- huisden UFA/ToBis en de Nebimy alweer naar waren er nog maar net uit of er heerste alweer verenigingen al decennia overzichtelijk verdeeld de Hobbemastraat 20 in Amsterdam, het latere één en al bedrijvigheid. In de hal hingen grote —Thys Ockersen over de radiostad, ook tijdens de bezetting bleef bolwerk van de Maatschappij Tuschinski annex zwart/wit-foto’s van bioscoopinterieurs, daaron- dat zo. Voor het film- en bioscoopbedrijf ging Nova/Nederland Film. der antichambreerden bezoekers van allerlei plui- dat niet op. Er werd tijdens de oorlog in die bran- In februari 1946, terwijl de gerechtelijke zui- mage, medewerkers liepen ernstig kijkend trap op

FILM FUN 65 11 Mei 2019 inhoud

door Peter Cuijpers

Jan Luykenstraat 2, Amsterdam (Artists impression ) …waar het allemaal gebeurde… Ilse Werner en Hans Albers in Große Freiheit Nr.7 (1944)

trap af met mappen onder de arm of papieren in door distributeurs Loet Cohen Barnstijn, Filmex bliekslieveling Hans Albers er het populaire Beim de hand, telefoongerinkel drong door tot de gan- en Monopole. erstenmal da tut’s noch Weh in. Op 6 september gen als een kantoordeur even open ging. De eerste kort na de oorlog in Duitsland toe- 1945 ging de film alsnog in Berlijn in première, de Bioscopen werden gerestaureerd en er kwa- gelaten Duitse speelfilm was Helmut Käutners echte eerste openbare vertoning vond plaats op men nieuwe bij. Telde Nederland in 1940 367 Große Freiheit Nr.7 met Hans Albers en Ilse Wer- 15 december 1944 in Praag. bioscopen, eind 1946 waren dat er al 439, die al- ner. Vervaardigd in de nazi-tijd, maar om nooit In de oorlog had Große Freiheit Nr. 7, net als lemaal uitstekend rendeerden. Bleeke Bet, Malle helemaal opgehelderde redenen alleen vertoond andere films met ‘der Hannes’, in Nederland al gevallen, Veertig jaren en, De Jantjes, Pygmalion in het ‘Reichsprotektorat’ en de bezette gebie- veel succes gehad en in ‘het vijfde vredesjaar’ en andere vooroorlogse Nederlandse speelfilms den. De inhoud viel op de een of andere manier 1950 deed de film het onder de titel La Paloma werden met succes opnieuw in roulatie gebracht niet in de smaak van Goebbels, ook al zong pu- opnieuw uitstekend. Duitse films waren na de

FILM FUN 65 12 Mei 2019 inhoud

oorlog, geheel tegen ieders verwachting in, al matografie van 17 juni 1949. Dat het een Duitse gauw weer goed voor toprecettes. Der Blaue En- film was, deed er volgens het blad niet toe. We gel uit 1930, met de legendarische nachtclubscène hadden hier te maken met een kunstwerk dat waarin Marlene Dietrich, zittend op een ton, Ich door z’n sublieme kwaliteiten ‘over de zo hoge bin von Kopf bis Fuss... zong, zorgde nog nog lang scheidsmuur van vijandschap’ heen werd getild. voor toprecettes en uitverkochte zalen. Het succes van Duitse films hield jaren aan. In In de jaren vijftig stond, na de Amerikaanse, 1958 werden bij de filmkeuring 256 Amerikaanse de Duitse film op de tweede plaats. Een groot hoofdfilms aangeboden tegen 132 Duitse, zestig aandeel daarin leverde de in de lente van 1946 Britse en vierenvijftig Franse. Na de bevrijding opgerichte Oostduitse Defa (Deutsche Film-Ak- zorgden Duitse speelfilms opnieuw voor volle tiengesellschaft) met Die Mörder sind unter uns, zalen. Die films werden in de meeste gevallen ge- Die Brücke, Sag die Wahrheit, Irgendwo in Berlin maakt door dezelfde technici, dezelfde spelers en enzovoorts. dezelfde regisseurs die ook ‘onder Goebbels’ de De vertoningsrechten van die films waren in filmproductie in het Derde Rijk gaande hadden handen van Sovexport aan de Statenlaan 134 in gehouden. Den Haag, een filiaal van het Staatsfilmbedrijf Eind 1944 werkte Helmut Käutner nog verbeten van de Sovjetunie waar Nederlandse distributeurs door aan Unter den Brücken. Een vriendelijke, moesten onderhandelen met de heer Sjetanov om bijna lieve film over twee binnenvaartschippers ze hier te kunnen uitbrengen. (Hendrik, gespeeld door Carl Raddatz en Willi, Op 21 april 1949 kwam in Amsterdam in De gespeeld door Gustav Knuth) die op een avond Uitkijk, dat merkwaardig genoeg vanaf juli 1944 een jonge vrouw Anna (Hannelore Schroth) op tot eind juni 1945 gesloten is geweest (het Ha- een brug zien staan. Omdat de twee denken dat fenkommando van de Kriegsmarine vorderde Anna zelfmoord wilde plegen, nemen ze haar op de projectoren voor voorstellingen in De Grote hun rijnaak mee naar Berlijn. Club aan de Paleisstraat in Amsterdam), in De Zowel Hendrik als Willi wordt verliefd op Uitkijk kwam krap vier jaar na de bevrijding de Anna. De liefdesgeschiedenis draait om deze drie eerste Duitse speelfilm op een Nederlands doek: BOVEN: Hildegard Knef op deset voor Die Mörder sins unter uns (1946 ). jonge mensen. De twee acteurs en de actrice (ook ONDER: Hildgenard Knef in Unter den Brücken (19 45) Die Mörder sind unter uns. De Uitkijk kon de film Hildegard Knef heeft nog een kleine rol) werden met vier drukbezochte voorstellingen per dag cumentaire opnamen, de ellendige omstandighe- nauwelijks opgemaakt en speelden volkomen ‘na- twee maanden op het programma houden. Leed- den waaronder de Berlijners moesten leven. turel’. vermaak zal aan het succes ten grondslag hebben Behalve in de kranten werd de film ook gunstig Unter den Brücken werd door het Propaganda- gelegen. De film speelt zich af in een verwoest beoordeeld in Het Nieuw Weekblad voor de Cine- ministerie in maart 1945 ‘vrijgegeven’ voor open- Berlijn en toont, gelardeerd met realistische do- bare vertoning. Geen mens zag de film, Duitsland

FILM FUN 65 13 Mei 2019 inhoud

had de oorlog al verloren, Berlijn en andere grote steden Exploitant Gerard J.M. Top van Royal, Luxor en de werden onafgebroken gebombardeerd, chaos heerste Concertgebouw Bioscoop in ‘s-Hertogenbosch draaide alom. Niemand haalde het in zijn hoofd in een bioscoop destijds Der Hauptmann von Köpenick en Monpti. We- te gaan zitten. Toch werkten Helmut Käutner en ande- kenlang moest er worden geprolongeerd, hij kon in april re regisseurs door. Zijn collega Arthur Maria Rabenalt 1989 via zijn boeken nog precies nagaan hoeveel die vertelde in 1954: ‚Wir lebten verträumt neben der Zeit. Duitse ‘kasmagneten’ hadden opgebracht. Top: ‘In Den Nach Bombennächten taumelten wir in die Arbeit, die Bosch hebben ze een Duits gevoel voor humor. Heinz uns wieder high machte.’ Rühmann mogen ze graag zien.’ Ze vluchtten in hun werk. Top hield de programmering van zijn bioscopen altijd Unter den Brücken ging pas op 5 oktober 1946 in bij. Van 7 tot en met 13 februari 1941 draaide in Luxor Zürich in première. Zo’n film heet in het Duitse jargon Jud Süss; van 13 tot en met 19 juni 1941 vertoonde de- een ‘Überläufer’. Het blad Die Tat schreef over ‘eine deut- zelfde bioscoop Die Rothschilds; Der ewige Jude stond in sche Filmsensation’. Wie de film had gezien kon zich niet de week van 3 tot en met 9 oktober 1941 in de Concert- voorstellen dat Duitsers, op het moment dat de volledige gebouwbioscoop. En Top draaide verplicht de journaals ineenstorting van hun land slechts een kwestie van da- ToBis Hollandsch Nieuws en het UFA Wereldnieuws. gen was, nog zo’n ingetogen film hadden kunnen maken. Omdat de bevrijding van het gebied beneden de grote Omdat het negatief van de film bij bombardementen rivieren midden november 1944 al bijna was voltooid verloren was gegaan waren er nog maar twee kopieën - Maastricht werd op 16 september 1944 als eerste Ne- over. Daarvan zijn naderhand weer kopieën gemaakt derlandse stad door de Geallieerden ontzet - kon Top die tot ver in de jaren vijftig in Europa, inclusief Neder- op 16 april 1945 zijn bioscopen, na in de winter van land, in de bioscopen draaiden. Käutners succesrijkste 1944 gesloten te zijn geweest, in vrijheid openen. Na films ‘in vredestijd’ waren Der Hauptman von Köpenick vier jaar kwamen weer Engelse en Amerikaanse films met een vermakelijke Heinz Rühmann en Monpti met op het witte doek. Top: ‘Op een binnenplaatsje van het Romy Schneider. In het voorjaar van 1957 prolongeerden Chicago Theater in Eindhoven lagen elke vrijdagochtend Nederlandse bioscopen maandenlang De kapitein van in genummerde vierkante kartonnen dozen de films. Köpenick. In het najaar vierde Romy Schneider lang- Die kwamen van de sectie Burgerzaken van de Shaef, de durig triomfen in Monpti in Tuschinski in Amsterdam, Supreme Headquarters Allied Expeditionary Forces. Wij Passage in Den Haag, Thalia in Rotterdam en Rembrandt hadden als exploitanten niets te vertellen. Een Shaef- in Utrecht. Teenagers zagen in de kerstweek van 1957 man overhandigde je een papiertje met daarop een getal. Montpti in City in Hilversum, Scala in Tegelen, Palace ‘De film met dat cijfer op de verpakking, kon je voor in Hengelo, Luxor in Deventer, Scala in Venlo, Tivoli in een week meenemen. Samen met een pakje foto’s, een Den Helder, Palace in Almelo, Cinema in Alkmaar, enzo- inhoudsbeschrijving en wat affiches. Op dat moment voorts. werd pas duidelijk wat de titel van die film was. Op vrij-

FILM FUN 65 14 Mei 2019 inhoud

the Pacific uit 1942, Strike up the Band uit 1940 en The Gentle Sex uit 1943. Toen eenmaal het gehele land was bevrijd, paste de Shaef de filmhuurprijs aan. Jan van Domme- len, telg uit een geslacht van bioscoopexploitan- ten, sloeg er in januari 2009 de boekhouding van zijn vader nog eens op na. Daaruit bleek dat de Shaef begin 1946 werkte met twee tarieven: 25% of 32.5% van de recette. Shaef was dus goedko- per dan UFA/ToBis dat in de oorlog tot 37.5% ging. Maar net als UFA/ToBis liet de Shaef de exploitanten geen keus: de films moesten worden geaccepteerd zoals ze werden aangeboden. Zélf titels uitzoeken was er de eerste maanden na de bevrijding niet bij. In de loop van 1946 werd daar vanaf gestapt en konden de exploitanten uit een lijst Britse en Amerikaanse ‘features’ een keuze Filmladder Amsterdam, juni 1945 maken. Eerst werd het bioscoopbedrijf geringeloord dagmiddag kon schilder Rinus van Nunen aan de door propagandaminister Goebbels, daarna door hand van een scènefoto de gevelreclame maken. generaal Eisenhouwer. De Nederlandse staat was Vaak zaten de mensen al in de zaal te wachten arm en deviezen waren schaars. Alleen via de Humphrey Bogart en Mary Astor in Across the Pacific (1942) terwijl ik met de film nog moest arriveren. De Shaef was er in de tweede helft van 1945 aan films operateur draaide zo uit het blik, zoals wij dat te komen. De afdeling Civil Affairs van Shaef re- Shaef kon onmogelijk alle bioscopen op korte ter- noemen. We konden alleen vertonen wat we toe- gelde het zakenleven in bevrijde landen voordat mijn van films voorzien, tot eind september 1945 geworpen kregen. Tot half september 1945 heeft het civiele bestuur dat zelf weer kon oppakken. moesten er nog tweehonderd theaters gesloten dat geduurd.’ Dick van Leen van Centra Film te Dordrecht blijven. Volgens Gerard Top berekende de Shaef hem was zo slim geweest in juni 1940 in een kelder en zijn collega’s in ‘het vrije zuiden’ 40% tot 60% van het pand aan de Nieuwe Haven 33 een aantal Het bioscoopbedrijf drukte de Shaef, het Mili- van de recettes (de opbrengst van al de verkochte trommels met films te verbergen. Centra kon na tair Gezag noch ‘zij in Londen’ (Officieel Orgaan kaartjes) als filmhuur. In april 1945 kreeg hij op mei 1945 bevriende bioscoopexploitanten clan- van den Nederlandschen Bioscoopbond van 16 die conditie Tunesian Victory uit 1941 en It’s a destien en tegen een percentage van de recette november 1945) aan het hart. De Shaef stelde Date uit 1940 mee. In mei 1945 waren dat Across van dienst zijn met ‘oud Amerikaans product’. De zich te autoritair op en het MG had volgens de

FILM FUN 65 15 Mei 2019 inhoud

Bioscoopbond ‘een verkeerd inzicht in de gedra- denvergadering en kreeg geen medewerking van gingen van ons bedrijf’. De regering in Londen de Bond bij het opzetten van een bioscoopketen. droeg, tot ergernis van de Bond, haar bedenkin- In januari 1946 zegde de MPEAA teleurgesteld gen over het film- en bioscoopbedrijf uit in de het Bondslidmaatschap op. Koninklijke Besluiten E 84 (7 september 1944, De in de VS als ‘publicity manager’ bij 20th het Tijdelijk Bioscoopbesluit), F 148 (27 augustus Century-Fox gewerkt hebbende Levi (Louis) 1945, Zuivering Filmtheater- en Verhuurwezen) Groen vertegenwoordigde de MPEAA vanuit zijn en F 149 (27 augustus 1945, Zuivering Filmpro- kantoor aan de Amsterdamse Keizersgracht 698. ductiewezen). Een machtig man, hij had films in de aanbieding In die besluiten werd vastgelegd dat het film- en van Fox, Metro-Goldwyn-Mayer, United Artists, bioscoopbedrijf voorlopig onder toezicht van de Universal International, RKO Radio Pictures en overheid zou komen te staan en dat zou worden Warner Bros. Groen wist zich gesteund door onderzocht welke strafmaatregelen van toepas- de Nederlandse stafmedewerkers van die maat- sing waren. De Shaef regelde intussen de invoer schappijen, doorgewinterde vaklui, mannen die van Britse en Amerikaanse speelfilms. Tegelij- het bedrijf door en door kenden. Op hun visite- kertijd werd oogluikend toegestaan dat een paar kaartjes stond achter hun naam in het Engels de kleine distributeurs, die à la het bovengenoemde functie die ze binnen de MPEAA vervulden: G.J. Centra Film toch nog over (oudere) films beschik- Schouten (Assistant to Mr. Groen), K. Wijsmuller ten, op bescheiden schaal zaken konden doen. (Office Manager), J.W. Stalknecht (Accountant), Habé Film kon in augustus 1945 tegen 25% van A. Zomerplaag (Sales Manager), P.J.Paternotte de recette de vooroorlogse ‘comedy’ Vooruit met (Sales Manager), P. Ooms (Sales Manager), P.J. de geit met George Formby opnieuw uitbrengen Affiche van Jacob Jansma voor Keep your seats, please (1936) Silvius (Booking Manager), H.J. Remmelkamp en Lumina Film had tegen 22.5% Pépé le Moko (Booking Manager), E. Johannes (Booking Ma- met Jean Gabin in de aanbieding. nager), B.J. Schimmel (Publicity Manager), W.J. De MPEAA, die hier werd gezien als een Eckhardt (Publicity Manager) en G.J.H. Dujardin Het normale rechtsverkeer in het land moest buitenlandse monopolist, wilde buiten de Ne- (Production Manager). nog worden hersteld, tot nader order had het bio- derlandse Bioscoopbond om zakendoen met Iedereen binnen de branche kende deze colle- scoopmétier niets in te brengen. Zes Amerikaan- individuele exploitanten en zonder toestemming ga’s, ze werden aangesproken bij de voornaam. Zij se filmproducenten, ‘the majors’, hadden zich be- van de Bond nieuwe bioscopen kunnen openen. waren, met de MPEAA als overkoepelend orgaan, gin 1945 verenigd in The Motion Picture Export Of bestaande bioscopen kunnen kopen, zoals de de contactpersonen tussen de grote Amerikaan- Association of America (MPEAA) ‘to promote voormalige UFA-theaters Luxor in Rotterdam en se studio’s en de Nederlandse bioscoophouders. the elimination of trade barriers, negotiate agree- Asta in Den Haag. De MPEAA had als lid van de Alex Zomerplaag bijvoorbeeld voor RKO, Piet ments with other nations, and protect copyrights’. Bioscoopbond maar één stem in de algemene le- Ooms voor Warner, Paul Silvius voor Paramount,

FILM FUN 65 16 Mei 2019 inhoud

enz. Het bestuur van de Bioscoopbond raadde met de situatie. Op 28 augustus 1946 tekenden de net Schermerhorn minister van O. K. en W. was haar leden tevergeefs aan niet met de MPEAA in MPEAA en de Bioscoopbond een overeenkomst mede-opsteller van de Koninklijke Besluiten be- zee te gaan. Wie dat wél deed, kon een boete van waarin de conflicten werden bijgelegd en op 13 treffende de zuivering van het film- en bioscoop- maximaal vijfduizend gulden tegemoet zien. Een september 1946 trad de MPEAA, nog steeds als bedrijf. Dat had alleen maar kunnen blijven func- hoog bedrag in die dagen, het dreigement werd lid met één stem, weer toe tot de Bioscoopbond. tioneren omdat aan de grillen van de Duitsers dan ook, voor zover door mij nog was na te gaan, Louis Groen wist het MPEAA-management in gehoorzaam werd meegewerkt. In de kolommen nooit ten uitvoer gebracht. de VS te overtuigen dat er in Nederland méér te van het Bondsorgaan en in die van het zusterblad verdienen zou zijn als de MPEAA-deelnemers Het Nieuw Weekblad voor de Cinematografie, Dat er direct na de bevrijding van regeringszijde individueel lid van de Bioscoopbond waren en deed de Bond een poging te redden wat er te red- strafrechtelijke belangstelling bestond voor The kantoren in Amsterdam hadden. den viel. Netherlands Cinema Union, daarvan was men in Op die manier konden de bij de MPEAA aan- Ook na de overgang van Bioscoopbond naar Hollywood - met een sterke joodse lobby - op gesloten studio’s zich beter profileren op de Filmgilde van de Nederlandsche Kultuurkamer de hoogte via de vakbladen The Motion Picture markt. Begin 1948 was het zover en hadden de hield stafmedewerker Jan Bosman tot juli 1942 op Herald, Variety, Boxoffice en The Film Daily. Het maatschappijen eigen kantoren in Amsterdam en de door NSB’ers geïnfiltreerde kantoren zijn ogen maakte de verhouding tussen de MPEAA en de deden ze, als keurige Bioscoopbondleden, goede en oren goed open. Nogmaals het Bondsblad van Bioscoopbond er niet beter op. Louis Groen had zaken. In de loop van 1948 kwam, ruim zeven 16 november 1945: ‘Op ons dringend verzoek zijn baas Eric Johnston in Amerika heel wat uit te jaar na het begin van de bezetting, de stroom bleef den heer Bosman eenigen tijd op het Bureau leggen. Hollywood-films hier pas goed op gang en kon werkzaam teneinde van de faits et gestes der fas- De MPEAA trok zich niets aan van de boycot het publiek zich vergapen aan de luxe Ameri- cistische liquidateurs op de hoogte te blijven. (...) van de Bioscoopbond en bood films aan tijdens kaanse levenswijze van hun bevrijders die, verge- Dat dit optreden van den heer Bosman naar bui- bedrijfsvoorstellingen in de Edison-bioscoop aan leken met de naoorlogse armoede in Nederland, ten wel eens een verkeerden indruk heeft gewekt, de Elandsgracht in Amsterdam. Op die ‘trade bijna decadent aandeed. laat zich begrijpen. Gemakkelijk heeft hij het in shows’ konden exploitanten die het advies van deze periode niet gehad.’ de Bond negeerden, tegen 32.5% en 35% van de ‘Wij hebben te waken over de eer en de waar- Auteur van deze bespiegeling: de inmiddels tot recette Amerikaanse films huren. Daar werd door digheid van het Nederlandse bioscoopbedrijf!’ Bioscoopbond-directeur gepromoveerde Jan G.J. de ‘first-run-theatres’ graag gebruik van gemaakt, schreef het Bondsblad van 16 november 1945. En: Bosman zelf. In hetzelfde nummer memoreerde de navertoningsbioscopen deden het met oudere ‘De film is het, die richting geeft aan de gedach- deze luchthartig: ‘Niet voorkomen kon worden, ‘deviezenvrije’ Amerikaanse en Engelse films van ten, invloed heeft op de denkwijze der massa. De dat voor het bedrijf speciale zuiveringsbesluiten onafhankelijke distributeurs als Loet C. Barnstijn, film slaat haar toeschouwers in haar ban en steekt verschenen. Dankzij onze voorlichting aan het Filmex, Lumina, HaBé, Splendid en Centra tegen de Koningin der aarde, de pers, naar de kroon. Ministerie van O. K. en W. is het oordeel van den een filmhuurprijs die lag tussen de 20% en 30% Hierin ligt onze verantwoordelijkheid.’ Minister over de houding van ons bedrijf mild van de bruto recette. Onze verantwoordelijkheid - nu wel, toen geweest.’ Bioscoopbond noch MPEAA waren gelukkig niet. Dr. G. van der Leeuw, in 1945 in het kabi- ‘Onze voorlichting’, dat waren de na de oorlog

FILM FUN 65 17 Mei 2019 inhoud

onder ede afgelegde verklaringen tijdens diverse ve eeuw op. Pier Westerbaan, die in zijn semi-of- verhoren. Het oordeel van de minister was inder- ficiële bondsorgaan Het Nieuw Weekblad voor de daad ‘mild’ geweest, het ‘filmwezen’ profiteerde Cinematografie trouw en steeds maanden eerder van het feit dat in ‘herrijzend Nederland’ de pu- dan de Bioscoopbond een jaaroverzicht publi- blieke en politieke interesse voor ‘zuiveringen’ ceerde, schreef in het nummer van 4 januari 1946 van het bedrijfsleven al gauw afnam. met een vooruitziende blik: ‘We zouden in dit De regering zag zich na de bevrijding voor het overzicht eigenlijk een geschiedenis van vijf jaren probleem gesteld 150.000 gevangen genomen moeten behandelen, maar geschiedenis schrijft grote en kleine collaborateurs te berechten via ge- men doorgaans niet direct, maar eenigen tijd la- rechtshoven, tribunalen en commissies. Zie niet ter, wanneer men het geheele terrein rustiger en om en mondje dicht. Dat was vanuit zijn positie meer bezonken kan overzien.’ het juiste advies van waarnemend Bondsvoorzit- ter Johan Miedema tijdens de drukbezochte eer- Tot zover het naoorlogse gedraai van de Neder- ste ledenvergadering na de bevrijding in novem- landse Bioscoopbond en haar leden. Laten we het ber 1945 in Krasnapolsky. publiek niet vergeten, de burgers die liever in de Op die bijeenkomst werden termen als ‘mof- bioscoop zaten ‘dan in zak en as’ (Piet Kloppers fenterreur’ en ‘nazi-klauwen’ door de aanwezige in het Algemeen Handelsblad van 25 mei 1940) Bondsleden met applaus ondersteund. Miedema maar die niet schroomden de poes van NSB-bu- riep op die historische vergadering: ‘Wij zullen de ren een ‘foute’ poes te noemen. Naarmate de tijd elementen die ons nu belagen en ons uitmaken verstreek werden steeds vaker herinneringen aan voor collaborateurs duidelijk maken wat wij on- toen geziene films doorverteld. Niet alleen ‘gewo- der collaboratie verstaan!’ ne Nederlanders’ hadden het over ‘toch mooie’ Met andere woorden: niet het Ministerie van kleurenfilms als Münchhausen met Hans Albers Justitie maar wíj maken binnenshuis zélf wel en De Gouden Stad met Kristina Söderbaum, ook uit wie de afgelopen vijf jaar over de schreef is ongelijkwaardige prominenten als Herman Pieter gegaan. Miedema beloofde in de Blauwe Zaal de Boer, Simon Vinkenoog, Bob den Uyl, Henk van Krasnapolsky in Amsterdam, welwillend Hofland, Fred Bredschneyder en Rijk de Gooyer afgestaan door de YMCA, die de locatie op 12 bezochten destijds graag de bioscoop. november 1945 net iets eerder had gehuurd, ‘dat Schrijver Hans van Straten liet mij op 26 febru- de Nederlandse Bioscoopbond te zijner tijd het ari 1990 weten dat er zelfs in de kampen van de juiste antwoord zal geven op de aantijgingen die Arbeidsdienst bioscoopjes waren ingericht. In aan haar adres zijn gericht.’ zo’n kamp, waar hij in 1943 door de wangunst der We wachten daar intussen al meer dan een hal- tijden terecht was gekomen, zag hij voor de twee-

FILM FUN 65 18 Mei 2019 inhoud

Söderbaum. Ik zwijmelde bij die films. Wie niet. De mensen genoten van al die romantiek, als te- genwicht voor het niets dat ze toen hadden.’ Dat het tijdens de bezetting allemaal Duits was wat de bioscopen te bieden hadden, is niet juist. Na begin 1942 was het filmaanbod zelfs gevari- eerd te noemen. Behalve Duitse en Oostenrijkse films kon worden gekeken naar Belgische, Deen- se, Finse, Franse, Hongaarse, Italiaanse, Noorse, Spaanse, Tsjechische en Zweedse films. In 1943 en 1944 gingen hier zelfs twee vroege films van Vittorio de Sicca in première onder de titel Kin- deroogen en Treesje Vrijdag. In de bioscoop was het warm en gezellig, het grauwe uitzichtloze bestaan van alle dag werd voor een paar uur verdrongen. Het is dikwijls gezegd, er is vaak over geschreven. Veel minder is dat het geval over het na de bevrijding ont- breken van mentale en financiële steun aan aan nog in leven zijnde joodse exploitanten waarvan de bioscopen door de Duitsers in beslag waren de keer de Zarah Leander-film Es war ein raus- ‘Vrouwenman’ Herman Pieter de Boer keek op genomen. Naar verreweg de meeste joodse bio- chende Ballnacht. Van Straten: ‘Ik herinner me een geheel andere manier naar Duitse films. In scoopexploitanten die tijdens de oorlog hun bezit ook nog Der Postmeister met een goede rol van FilmFan van juni 1980 schreef hij: ‘Soms merk ik kwijtraakten, kon na mei 1945 niet meer worden Heinrich George. Merkwaardig genoeg hadden dat ik namen schrijf op de rand van een krant, op geluisterd: zij waren niet meer in leven. ze allebei een Russisch gegeven: Postmeister is ge- een blocnote of terloops in mijn agenda: Geral- De opbrengst van de gedwongen verkochte maakt naar een novelle van Poesjkin en Ballnacht dine Katt, Marika Rökk, Jenny Jugo, Hilde Krahl, bioscopen van joodse eigenaren werd gestort bij behandelde een tragische liefde van Tsjaikowski. Käthe von Nagy. Filmsterren die ik in de oorlogs- de Vermögensverwaltung und Rentenanstalt, Dat kon geen toeval zijn. Die films dateren uit de jaren gezien heb. Het is of ik ze wil bewaren. Blijf, zelf ontvingen de verdreven eigenaren geen cent. bijna twee jaar dat het Duits-Russische non-agres- blijf, kom terug en blijf.’ Meestal zette een ‘Verwalter’ uit NSB-gelederen siepact van kracht was, van eind augustus 1939 In hetzelfde essay haalt De Boer Simon Vinke- de exploitatie voort. In een aantal gevallen deden tot juni 1941. Mikten de Duitsers soms op export noog aan. Vinkenoog: ‘Wunschkonzert met Evelyn die na de oorlog of hun neus bloedde en bleven ze naar de Sovjet-Unie?’ Künneke. Sterren als Zarah Leander en Kristina zitten waar ze zaten.

FILM FUN 65 19 Mei 2019 inhoud

Ze waren dankzij hun indeling bij het Filmgilde niet met hun dames graag bioscopen bezochten. na de bevrijding automatisch lid geworden van de Degelijk onderzoek lag er niet aan ten grondslag, het Bioscoopbond, ze bezochten wekelijks de Film- was meer de inschatting van één man. Ex-Kultuur- beurs op maandag in Krasnapolsky en bevolkten kamer-ambtenaar Wim Kubbenga in oktober 1989: de ‘show rooms’ van filmdistributeurs om nieuwe ‘Goedewaagen was een kamergeleerde, die wist niks ‘releases’ te bekijken. Geen haan die er naar kraai- van die bioscoopboeren. Hij zag op zulke overzich- de. Kraaien deed alleen de Pathé-haan op hun ten graag veel namen. Daar werd aan voldaan, er doek, aan het begin van een Franse film. klopte weinig van die lijsten, wij wisten wel beter. Twee jaar na het begin van de oorlog had de Goedewaagen had het idee dat Duitse soldaten, als Nederlandse regering in ballingschap in Londen ze hier naar de bioscoop gingen, hun wapen gerust al een commissie opdracht gegeven het naoor- konden afgeven bij de garderobe.’ logse rechtsherstel in een regeling vorm te geven. Het Parool, Er is, vooral in de decennia direct na de bevrij- Bij de uitvoering daarvan werd na de oorlog een 29 september 1945 ding maar al eerder door de regering in balling- systeem gehanteerd waarbij, met hulp van de Bio- schap, gesteld dat het het bioscoopbedrijf toen scoopbond, gedupeerde exploitanten bij de Raad van de mogelijkheid daar bezwaar tegen aan te aan morele moed heeft ontbroken, dat het de voor het Rechtsherstel moesten worden aange- tekenen, hij had er geen zin in nog over ‘die paar bezetter meer dan coöperatief tegemoet is getre- meld en geregistreerd. rotcenten’ te gaan procederen. Bianca Stigter in den. Pas rond de wisseling van de twintigste naar Toewijzingsproblemen deden zich nauwelijks De bezette stad (2005): ‘Nederland was na de oor- de eenentwintigste eeuw is dat zwart-wit denken, voor, de oorspronkelijke Joodse bioscoopeigena- log antisemitischer dan ervoor.’ dat indelen in goed en fout, verlaten en wordt er ren konden zich immers niet meer melden. En genuanceerder over gedacht. waar in een enkel geval iemand zich waarachtig Eind december 1940 stelde Albert J. Richel van de Nederland, op de globe alleen te vinden met nog wel kon melden, dan woog ‘de claim’ van de afdeling Radio- en Filmaangelegenheden van het een vergrootglas, een weerloos buurlandje van na-oorlogse ‘bezitter’ zwaarder dan die van de DVK voor zijn baas dr. Goedewaagen een lijst sa- het nationaal-socialistische Duitsland, werd leeg- echte eigenaar van het onroerend goed. men van bioscoopexploitanten en hun instelling geroofd en ‘jodenvrij’ gemaakt. Het waren nazi’s Er kon binnen dertig dagen bezwaar worden ten opzichte van het nationaal-socialisme. Richel die hun slachtoffers in films als ‘Untermensch’ aangetekend tegen de besluiten van de Afdeling kwam, zoals hij in vredestijd zou verklaren, tot afschilderden en vervolgens een onderdrukt volk Rechtspraak van de Raad voor het Rechtsherstel, zijn beoordeling aan de hand van het ledenbe- dwong er naar te kijken. Bioscoopexploitanten, dat in haar uitspraken (te) veel waarde hechtte stand van de NSB, de mate waarin bioscopen zoveel is zeker, deden daar aan mee en zij ver- aan de ‘deskundige adviezen’ van de Bioscoop- verordeningen naleefden en de manier waarop weerden zich na de oorlog met de constatering bond. Isaak van Frank kreeg, door eigenhandig exploitanten zich gedroegen tegenover ‘Duits pu- dat het publiek toch uit vrije wil op hun klap- optreden, zijn verwaarloosde Luxor in Beverwijk bliek’. stoeltjes had plaatsgenomen. terug. Een redelijke schadevergoeding zat er he- Met dat laatste moet Richel leden van de Wehr- Het moet worden toegegeven, het is waar. laas niet voor hem in. Hij maakte geen gebruik macht hebben bedoeld, die tijdens hun verlof al dan —Thomas Leeflang

FILM FUN 65 20 Mei 2019 inhoud

TOM HANKS ALS DE KOLONEL VAN ELVIS

Tom Hanks is drukker dan ooit. Hij speelt in de Amerikaanse remake van A man called Ove de titelrol. Hij speelt in Greyhound een duik- bootkapitein in WO2. Hij is in een ander WO 2-drama, In the Garden of Beasts, een vriendelijke professor GEORGE CLOONEY IN uit Chicago die de eerste ambassa- deur wordt in Nazi Duitsland. Hij MINISERIE ’CATCH 22’ heeft net weer de stem van Woody George Clooney heeft het druk met zijn tweeling, gedaan voor Toy Story 4 en dan gaat dus het filmwerk is naar de achtergrond gescho- hij ook nog eens Kolonel Parker spe- Tom Hanks (rechts) ven. Zijn laatste grote film was Hail Caesar in len in een nieuwe film over Parker in Forest Gump 2016. Hij heeft daarna alleen wat korte films ge- en Elvis Presley. Nog niet bekend wie maakt en natuurlijk wat Nespresso commercials. Elvis vertolkt, maar De Kolonel was MARK WAHLBERG: MAN VAN ZES MILJOEN Maar hij is terug in de tv-miniserie Catch- 22 natuurlijk de Brabander Dries van Mark Wahlberg gaat de Six Million Dollar Man spelen in de naar het anti-oorlogsboek van Joseph Heller dat Kuik, de man achter Elvis Presley. speelfilm die gebaseerd is op de tv serie uit de jaren zeventig. al eerder werd verfilmd door Mike Nichols in En omdat WO 2 hem niet loslaat, Die ging toen over voormalige astronaut Steve Austin die ge- 1970 met Alan Arkin in de hoofdrol van Yossari- produceert Hanks ook nog No better heim agent wordt en vanwege binomische an, een dienstweigeraar in oorlogstijd. Yossarian place to die met Gary Sinese (zijn inplanten superkrachten verwerft. Dat was vooral heel hard rennen (in beeld gebracht via wordt nu gespeeld door Christopher Abbott en tegenspeler in Forest Gump) in de slow motion). De rol werd toen gespeeld door George Clooney is de ijzervreter Scheisskopf. hoofdrol. Het verhaal gaat over de tv acteur Lee Majors. De serie was gebaseerd Clooney regisseert ook twee afleveringen. In te- eerste drie dagen van D-day, toen de op het boek Cyborg van Martin Caidin.Travis genstelling tot de film die vol zat met bekende 82e Airborn Divisie stand moest hou- Knight die succes heeft gehad met de Transfor- namen is de tv serie niet overgoten met beroem- den bij de rivier de Mederet. mers spin-off Bumblebee gaat de regie doen. de acteurs.

FILM FUN 65 21 Mei 2019 inhoud PIM DE LA PARRA’S vijftig jaar OBSeSIONS ’MOCKUMENTARY’ Pim de la Parra zal in juni overkomen uit Surina- me, waar hij alweer lange tijd woont, voor de ver- Jean-Pierre Jeunet, de regisseur toning in ‘Eye’ van Obsessions (Bezeten - Het gat van Amelie en Delicatessen was in de muur) die in 1969 uitkwam en dus 50 jaar onlangs in LA voor een bezoek oud is. Het was Pims eerste lange film die destijds aan de Amerikaanse Cinema- uitgebracht werd als een “Amerikaanse” exploi- theek en de filmafdeling van tatiefilm waar geen woord Nederlands aan te USC waar een deel van zijn pas kwam om de Nederlandse bioscoopbezoeker werk werd vertoond. De laatste niet af te schrikken, want die moesten toen niets jaren heeft hij geen nieuwe films van een Nederlands film hebben. De truc werkte, gemaakt, maar hij kon medede- want de film werd een groot succes en bracht veel len dat hij een mockumentary gaat maken over het geld op. Een student medicijnen (de Duitser Die- maken van Amelie. Zijn laatste speelfilm was The ter Geissler die later producent en distributeur young and prodigious T.S.Spivet (uit 2013)die door werd) begluurt zijn buren via een gat in de muur. Harvey Weinstein in Amerika versneden werd tegen Heftige taferelen spelen zich aan de andere kant de zin van Jeunet. De laatste jaren heeft de filmer de van de muur af met spectaculaire naakte dames grootste moeite gehad om geld te vinden voor zijn (Marijke Boonstra en Vibeke Lokkenberg). “gekke” films. “ Dat was toen al moeilijk en nu nog Het opmerkelijke aan deze film is dat Martin veel moeilijker ”. Wel kon hij een Harry Potter film Scorsese, op vakantie in Amsterdam, medewer- maken, maar de vormgeving lag zo vast dat hij zijn king verleende aan het scenario van de film en dat creativiteit er niet in kwijt kon. Hij sloeg de film af. Hitchcock-componist Bernard Herrman de ener- Hij heeft nu ook plannen voor een SF animatie film Dieter Geissler en Marijke Boonstra in Obsessions verende muziek schreef. en een futuristische speelfilm.

Barry Crane, geboren Barry Cohen in 1927, was een tv-producer/regisseur en tegelijkertijd een kampioen bridgespeler. DOOD VAN Niemand had zoveel prijzen gewonnen met bridge als Barry. Crane was verantwoordelijk voor populaire tv-series als Mannix; Mission Impossible; The Magician; Chips; Trappper John M.D.; The Incredible Hulk, The Six Million Dollar Man. Een BARRY werkster vond Barry Crane op 5 juli 1985 in zijn garage doodgeslagen en gewurgd met en koord. Zijn portefeuille en Cadillac waren verdwenen. Crane’s dood bleef onopgelost totdat de FBI ontdekte dat een vingerafdruk op Crane’s CRANE … auto overeenkwam met een vingerafdruk op een koffiekop van ene Hiatt. Ten tijde van de moord was Hiatt 18 jaar. Hiatt verklaarde: “Ik kan me het verleden niet herinneren. Nu heb ik een ander leven.” Toen hem gevraagd werd of hij OPGELOST Crane had vermoord, antwoordde de man: “Alles was toen mogelijk…ik gebruikte veel drugs. Barry Crane

FILM FUN 65 22 Mei 2019 inhoud IN MEMORIAM

JOHN SINGLETON U LA, 6-1-1968 ? 28-4-2019, LA

Hij studeerde scenar- ioschrijven aan USC in LA en won drie onder- scheidingen zodat hij een contract bij een agent kreeg. Zijn script Boyz n the Hood werd in 1991 zijn regiedebuut dat indruk maakte. Het verhaal had veel te mak- en met het leven in een zwarte buurt waar hij opgroeide. Hij maakte meteen gebruik van jonge talenten als Ice Cube, SUSAN PENHALIGON Cuba Gooding jr. , Morris Chestnut en Regina King. Hij creëerde met die film een Amerikaanse Speelde vanaf 1971 in Britse films als klassieker. Boyz n the Hood werd geselecteerd sexy blondje. Vaak in B-films, maar ook voor het Nationale Film Register bij de Library in betere producties: No sex please: of Congress als zijnde “cultureel, historisch en We’re British; Dr.Who; Soldaat van esthetisch” belangrijk. Hij kreeg ook in 1992 een Oranje; The land that time forgot; Count Dracula. Nog steeds actief in films en op Oscar-nominatie. tv. John Singleton zou continu blijven werken als producer, regisseur en scenarioschrijver. Hoewel hij met regisseren nooit meer zo zou opvallen als met zijn debuut, was hij toch verantwoordelijk voor films als Shaft, Rosewood, 4 Brothers en 2 fast and 2 furious. Zijn laatste werk was de tv-se- rie Snowfall. Hij overleed aan een beroerte.

FILM FUN 65 23 Mei 2019 inhoud IN MEMORIAM

Peggy Lipton haar darmkanker geconstateerd. In 2005 schreef Ellen Schwiers was ge- U Margaret Ann Lipton-Jones, NY 30-8-1946 ze haar autobiografie Breathing out. In 2017 was trouwd met acteur Peter ? 11-5-2019, LA ze in het derde seizoen van Twin Peaks te zien. Ze Jacob met wie ze een the- Ze maakte haar acteerdebuut overleed ten gevolge van kanker. atergezelschap oprichtte. in The John Forsythe Show in Dochter Katarine Jacob is 1965 en bleef populair toen ook actrice. Ellen Schwiers ELLEN SCHWIERS leed aan het syndroom van de show in 1966 verdween. U Stettin (toen Duitsland, nu Polen), 11-6-1930 ? Daarna was ze vanaf 1968 vijf 26-4-2019, Beieren Heyde en had veel pijn. Ze jaar lang te zien in de poli- kreeg euthanasie. Werd door Kurt Hoffman tieserie The Mod Squad waar- Aus dem Tagebuch eines Frauenartzes ontdekt die haar in 1949 voor ze een Golden Globe in Heimliches Rendez-vous kreeg. Ze was een aantrekkelijke jonge dame die zette. Ze speelde inmiddels KEN KERCHEVAL o.a. met Paul McCarthy, Keith Moon, Sammy U Indiana 15-7-1935 ? 21-4-2019, Indiana veel klassiek toneel, maar Davis jr.en Elvis Presley kortstondige relaties had. keerde voor de camera’s te- Uiteindelijk trouwde ze in 1974 met musicus/ Acteur die onopvallend rug in deel twee van het oor- componist Quincy Jones en ze kregen twee doch- bezig was totdat hij de logsepos 08/15 dat zich in ters. Ze trok zich terug uit de tv wereld en wijdde rol van Cliff Barnes in Rusland afspeelde en waarin zich aan haar gezin. Toen het huwelijk eindigde de tv-serie Dallas kreeg. ze als Russin de Duitsers be- in 1990 maakte ze een comeback als actrice maar Hij was de eeuwige te- dondert. Ze had een exotisch uiterlijk en daarmee nu in karakterrollen. genstander van Larry kreeg ze dus ook aparte rollen: Een Nederlandse Ze was de serveerster Hagman (en altijd de ver- in Skandal um Dr. Vlimmen; Prinses Katharine in Norma Jennings in de liezer). De twee acteurs Anastasia-Die letzte Zarentochter; de Servische serie Twin Peaks van waren de enigen die in alle Luka in Helden. Haar theatercarrière was eigen- David Lynch. In 2002 14 seizoenen van Dallas lijk indrukwekkender dan de films die ze maakte. werd Peggy Lipton verschenen. Kercheval in 327 afleveringen en Ze zat o.a. in Lessings Minna von Barnhelm; Dur- uitgeroepen door TV Larry Hagman in 357. renmatts Der Meteor; Max Frisch’s Biografie, ein Guide tot een van de Ken Kercheval zat ook in bekende series als The Spiel en ze regisseerde ook toneelstukken, zoals meest sexy sterren aller love boat; I still dream of Jeannie; LA Law; Mur- Twelfth Night van Shakespeare. Ze speelde voor tijden. In 2004 werd bij der she wrote; Kojak; In the heat of the night en de tv meer dan tweehonderd rollen. Walker Texas Ranger.

FILM FUN 65 24 Mei 2019

KATHERINE HELLMOND U Dalveston, Texas, 5-7-1929 ? 23-2-2019, LA inhoud IN MEMORIAM

JEAN-PIERRE MARIELLE tite Lilie 2004). Zijn vierde vrouw was de actrice er echt uitzag en hij was een gewaardeerde gast U ? Dijon, 12-4-1932 24-4-2019, Saint-Cloud Agathe Natanson. Overleden ten gevolge van op filmconventies. Hij schreef twee boeken Gro- Alzheimer. wing up giant en My favorite giant en hij richtte Deze grote acteur met zijn een liefdadigheidsinstelling op, The Peter Mayh- diepe stem wordt beschouwd PETER MAYHEW wew foundation. Over zijn rol zei hij: “Dit is het als een van Frankrijks beste U Barnes, Londen 9-5-1944 ? 30-4 -2019, Boyd, beste dat me ooit is overkomen. Ik reisde over de Texas karakter acteurs die zowel dra- hele wereld en werd ervoor betaald. Ik heb nooit ma als komedie beheerste. Het voor iets hoeven te betalen. Ik kan me tussen de was voor tegenspelers moeilijk mensen bewegen zonder dat ik herkend word.” om overeind te blijven in de Hij overleed aan een hartaanval aanwezigheid van dit gigantisch talent. Hij had een doorbraak in 1976 met de komedie Calmos met Jean Roche- DORIS DAY U Doris Mary Ann Kappelhoff, Cincinnatti, fort als mannen die genoeg hebben van vrouwen ? en naar het platteland vluchten. In tegenstelling 3-4-1922 13-5-2019, Carmel Valley, CA. tot collega Jean Rochefort speelde Marielle zijn Hij werkte als broeder in het Kings College zie- Haar grootouders kwamen rollen nooit komisch maar uiterst serieus. Andere kenhuis in Londen toen producer Charles uit Duitsland. Haar ambitie bekende films: Petrole, petrole; Coup de Tourchon; Schneer een foto van hem zag waarin hij boven was danseres te worden. Ze Tenue de soliree; Uranus; La Valise en een kleine een groep mensen uitstak. Schneer gaf hem een had een dansroutine met een rol in The Da Vinci Code. Hij ontving drie Cesars rol in Sinbad and the eye of the tiger (1977). Dit vriendje Jerry, maar toen ze voor beste acteur ((Les Galattes de Pont- Aven leidde meteen tot de rol van een harig beest in op het punt stond om met 1976; Touts les matins du monde 1992; Faut que Star Wars, a new hope die door George Lucas in hem naar Hollywood te ça danse 2008) Engeland werd opgenomen. De rol van Chewbac- gaan, kwam ze in een au- en vier voor beste ca, de trouwe kameraad van Han Solo (Harrison to-ongeluk terecht. Ze werd bijrollen ( Coup Ford), zou de rest van zijn leven bepalen. Een aangereden door een trein en kon niet meer dan- de torchon 1982; enkele keer zat hij in een andere rol in een film, sen. Quelques jours maar hij bleef tot en met 2015 met Star Wars, Het was een enorme tegenslag, maar nadat ze avec moi 1989; episode 7, The force awakens in de serie zitten. wat zanglessen had genomen vond ze een nieuwe Max et Jeremie Toen moest hij stoppen vanwege gezondheids- roeping en ze kwam op haar zeventiende bij de Met Jean Rochefort in Calmos (1993) en La Pe- problemen. De trouwe fans wisten hoe Mayhew band van Les Brown. Ze trouwde op haar negen-

FILM FUN 65 25 Mei 2019 inhoud

back. James Garner in The thrill of it all en Move over darling, David Niven in Please don´t eat the daisies. Het achter elkaar werken aan al die films was een uitputtingsslag en ze wilde stoppen, maar Melcher stierf in 1968 en hij had voor zijn dood een contract voor Doris afgesloten voor een tv-serie The Doris Day Show. Het geld had ze hard nodig, want Melcher had met zijn advocaat haar LINKS: met Frank Sinatra in Young at heart (1954) geld achterovergedrukt. Na jaren van procederen HIERNAAST: met Rock Hudson in Pillow talk (1959) lukte het haar veel geld terug te krijgen. In Marokko tijdens The man who knew too much tiende met de trombonist van die band, Al Jor- genoot ervan. Vooral films als Tea for two, By the had ze gezien hoe dieren op markten mishandeld den, maar die was zo gewelddadig dat ze na twee light on the silvery moon, On moonlight bay en werden. Ze maakte sindsdien nooit meer films en jaar van hem afging, niet lang na de geboorte van April in Paris waren niet alleen kaskrakers, maar wijdde zich uitsluitend aan acties tegen dieren- haar zoon Terry. leverden ook genoeg liedjes op om platensucces- mishandeling. In 1946 trouwde ze met de acteur George Weid- sen te garanderen. Jaren later werd er door filmhistorici positiever ler, een huwelijk dat nog geen jaar stand hield. In 1951 trouwde ze met producer Martin Mel- geoordeeld over Doris Day. Doris kreeg een contract bij Warner Bros. en zou cher die bepalend werd voor haar carrière. Ze had Eén ding was snel een paar films maken: Romance on the High betere tegenspelers en scripts. In 1954 zat ze met zeker er is nooit Seas, My dream is yours en It´s a great feeling. Frank Sinatra (als getergde musicus) in Young at meer een vrouw De studio en de bioscoopbezoekers waren vooral Heart, in 1955 was ze zangeres Ruth Etty in Love geweest die zo onder de indruk van haar formidabele stem en me or leave me tegenover James Cagney in de rol goed zong in haar acteren was ook niet slecht. In die onschul- van Etty‘s echtgenoot, een gangster. En in 1956 populaire Ameri- dige jaren vijftig maakte Doris aardige komedies speelde ze in de Alfred Hitchcock-film The Man kaanse films. die leken op de prenten van Norman Rockwell. who knew too much met James Stewart. De critici Doris Day over- Het gezapige leven in de kleine steden waar de begonnen anders te denken over Doris. Haar pu- leed 97 jaar oud, vrolijke Doris het hof gemaakt werd door jonge- bliek, vooral jongedames, groeide met haar mee. aan longontste- mannen die leuk konden meezingen, maar verder Niettemin, toen ze de veertig begon te naderen, king. weinig tegenspel boden aan Doris (Gene Nelson, maakte ze toch weer vrolijke komedies, maar nu Gig Young, Jack Carson, Gordon MacRea). met grote sterren die een goede tegenpartij waren De critici hadden geen goed woord over voor Cary Grant in That touch of mink, Rock Hudson die films, maar het publiek over de hele wereld in Pillow talk, Send me no flowers en Lover come

FILM FUN 65 26 Mei 2019 inhoud

WORDT VERWACHT in Film Fun #65

Nick Nolte

FILM FUN 65 27 Mei 2019