(1) Film En Bioscoop Na De Bevrijding Filmnieuws IM
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Film JOSEF VON STERNBERG (1) Film en Bioscoop na de Bevrijding Filmnieuws I.M. ZESDE JAARGANG * #65 * MEI 2019 1 INHOUD VAN DIT NUMMER STERNBERG (1) * FILM EN BIOSCOOP NA DE BEVRIJDING Film Fun FILMNIEUWS * IN MEMORIAM Film Fun is een tijdschrift van Thys Ockersen dat maandelijksverschijnt en geleverd wordt aan een select gezelschap geïnteresseerden. Dit is nummer 65 6e jaargang mei 2019 ©2019 Thys Ockersen Films/Film Fun Tekst en foto’s: Thys Ockersen/Stillphoto Gastredacteuren: Peter Cuijpers, Ruud den Drijver, Michael Helmerhorst, Wim Jansen, Thomas Leeflang, Hans van Pelt, Bram Reijnhoudt. Vormgeving: Hille Tymstra Thys Ockersen Films Wilhelminaweg 54 2042NR ZANDVOORT thysockersenfilms.com [email protected] De Film Fun-uitgaven kunnen hier worden gedownload. Von Sternberg (links) op de set van Der Blaue Engel met Marlene Dietrich en Emil Jannings. FILM FUN 65 2 Mei 2019 inhoud JOSEF VON STERNBERGS VISUELE POEZIE (1) door Peter Cuijpers ET EERSTE deel van de roman beviel me. Ik ontmoette Heinrich Mann en vroegH hem of hij bezwaar had als ik de struc- ‘tuur van zijn verhaal veranderde door dingen weg te laten en toe te voegen die mijn doel dienden. Ik liet hem weten dat ik de titel Pro- fessor Unrat wilde veranderen in Der blaue Engel, de naam van het meisje in Lola en het einde compleet wilde wijzigen door de profes- sor in zijn klas te laten terugkeren om daar te sterven. Mann had geen bezwaar, integendeel: hij zei dat hij de voorgestelde veranderingen zelf graag had bedacht. [...] Bij het omzetten van de roman in een film die aan mijn stan- daard van visuele poëzie [cursivering door mij, PC] zou voldoen introduceerde ik het personage van de clown en de hele episode met alle details die de professor in een dwang- buis deden terechtkomen. [...] De regisseur is de hoofdauteur van een film en in vele landen wordt dit juridisch erkend. Persoonlijk hecht ik weinig tot geen belang aan de waterval van andere credits die aan een film voorafgaan. Welke sterke punten Der blaue Engel ook be- vat, en welke fouten (en dat zijn er niet wei- nig), het zijn de mijne.’ Met Clint Eastwood in The Good the Bad and the Ugly FILM FUN 65 3 Mei 2019 inhoud Kennelijk vond Josef von Sternberg het dus een zin overkomen uit Wenen, keerde met gezin en al beetje teveel eer dat op de titelrol van de film wel naar Wenen terug en ging in 1906 opnieuw naar Robert Liebmann en Carl Zuckmayer als scena- New York, met Jonas en vier jongere kinderen. rioschrijvers werden genoemd, en hijzelf niet. Daar verliet zijn verbitterde mama al spoedig het Maar het is een feit dat Liebmann de eindversie huis (‘zij was niet het type dat een bullebak kon van voordat de opnamen begonnen schreef, plus temmen’). Jonas noemde zich vanaf 1901 Josef en de vier liedjes (muziek van Friedrich Holländer) werd pas vele jaren later op de titelrol van de eer- die Marlene Dietrich zingt. Zuckmayer was een ste film waaraan hij als assistent meewerkte door grote naam in Duitsland en had de meeste dia- de producent van het ‘von’ voorzien, ‘without my logen uitgeschreven, nadat eerst Mann zelf het knowledge and without consulting me’ (p. 153- met een ontoereikend script had geprobeerd. 154). ‘Om een ster te worden is niet gemakkelijk, en nog moeilijker is het om een assistent-regisseur Het citaat op de vorige pagina komt van p. 136- te worden. Werken bij de film kan vernederend 137 van Fun in a Chinese laundry (1965), dat is zijn, maar werk zoeken in de filmindustrie is het de autobiografie die Josef von Sternberg (1894- toppunt van vernedering,’ tekende hij hierbij aan. 1969) na lange voorstudies publiceerde. De was- Minderheden in Hollywood werden tot op het serij werd alleen op p. 9 genoemd, na een uitvoe- bot vernederd, vond hij, al konden ze er de hoog- rige, liefhebbende beschrijving van het enorme ste posities qua prestige, rijkdom en macht berei- kermispark in Wenen, waar Jonas Sternberg zich ken. Hij was tevoren als ongeschoolde jongeman als kind zo in zijn element voelde. Dat is hem zijn al jaren in de branche werkzaam geweest, in New leven lang bijgebleven, schrijft hij. De titel ver- Jersey, voor een bedrijfje dat films schoonmaakte, wijst naar een van de eerste filmpjes van Edison repareerde, van nieuwe tussentitels voorzag (daar ‘dat toen al gemaakt was zonder dat ik het wist’. Von Sternberg op de set met Emil Jannings uitgedost als bleek Josef heel creatief in te zijn) en naar de bio- Naast gedeelten die op essays over de filmkunst lij- clown in Der Blaue Engel. scopen bracht. Hij kende dus het milieu en leerde ken, met allerlei vertoon van kennis en Bildung er- op deze manier waarschijnlijk ook de principes tussendoor, en besprekingen van zijn eigen werk, van de filmmontage, en in 1924, nog maar kort in met veel amusante anekdotes, bespreekt hij zijn zeven films die ik met haar heb gemaakt, spre- Hollywood, greep hij zijn kans om met geleend leven en achtergrond. Daarin is hij zeer selectief. ken voor zich,’ schrijft de auteur kort en krachtig. geld en materiaal zijn eerste eigen film te maken. Zo zwijgt hij over zijn liefdesleven en de aard van zijn relatie met Marlene Dietrich, die trouwens Ook is hij beknopt over zijn bezigheden tot hij in Slechts één keer (p. 7) vermeldt hij dat zijn ouders eveneens gehuwd was. Die relatie was in Berlijn 1925 zijn eerste film maakte. Hij was toen 31 en joods waren. Papa, die losse handjes had, dwong in elk geval zo intiem, dat zijn vrouw naar New woonde al 19 jaar in de Verenigde Staten. Zijn va- hem godsdienstles te nemen en verbood alle ande- York terugkeerde nog voor de opnamen begon- der was voor het eerst naar New York vertrokken re boeken in huis. ‘We leerden Hebreeuws te lezen nen, en meteen een scheiding aanspande. ‘De toen Jonas 3 jaar was, liet vier jaar later zijn ge- en schrijven, een taal die vijfduizend jaar oud is, FILM FUN 65 4 Mei 2019 inhoud Jannings in zijn klas. die ons aldus doordrenkte met een liefde voor een oeroude cultuur, heette Antcherl, maar hij heette anders toen hij later terugkeerde in een van mijn films, Der blaue Engel.’ Dat slaat vooral op de scè- ne waarin Emil Jannings een van zijn pupillen her- haaldelijk het Engelse woordje ‘the’, niet ‘ze’, laat uitspreken. Later liet Von Sternberg overigens Marlene Dietrich wel twintig keer opnieuw het woordje ‘help’ uitspreken (in Morocco), volgens zijn eigen zeggen, omdat dit haar eerste woord in haar eerste Engels gesproken film was en niet op zijn Duits als ‘helleb’ of zoiets mocht klinken. Hoewel de autobiografie boeiend en fraai geschre- ven is, en soms ook geestig, zoals in de lange be- schrijvingen van Von Sternbergs samenwerking met Emil Jannings en later met Charles Laughton (in een film die uiteindelijk niet is voltooid), is het waarheidsgehalte vaak dubieus. Josef was nogal een fantast en hield ervan zichzelf op de voor- grond te plaatsen, kritiek kon hij niet goed verdra- gen, mystificatie was zijn tweede natuur. Ook was hij dol op excentrieke kleding. Objectiever is John Baxter in The Cinema of Josef von Sternberg(1971). waarvan we geen enkel woord kenden. De docent van de klas begeleidde, dat nooit voor een ander Hij schrijft bijvoorbeeld dat Heinrich Mann hele- was een tiran. We durfden onze mond niet open doel werd gebruikt. Daar staarde hij de delinquent maal niet zo ingenomen was met de wijzigingen te doen, met als gevolg dat menigeen het in zijn dan met een verlammende blik aan, liet hem zijn die Von Sternberg in zijn verhaal wilde aanbren- broek deed. Met een liniaal in de hand sloop hij het handje uitsteken, gaf er met zijn liniaal een mep gen, maar dat hij zowat met alles akkoord ging hele klaslokaal door en snuffelde aan elke leerling. op en maakte een sarcastische opmerking over wegens zijn relatie met de showgirl Trude Hes- Zo wist onze beul elke schuldige snel te betrap- een falende beheersing van de sluitspier. Dan werd terberg, die door hem was voorgedragen en toen pen, waarna hij hem met een kreet van triomf van de leerling toegestaan een veilige toilet te zoeken, nog in the picture was om Lola te spelen. Later zou zijn bank rukte en naar het verhoogde vloerdeel wat natuurlijk nooit op tijd gelukte. Deze leraar, Mann hebben opgemerkt dat ‘Dietrichs naakte dij- FILM FUN 65 5 Mei 2019 inhoud en’ de film domineerden. Onzin, vind ik. Het was In het algemeen was Von Sternberg in de bran- wel degelijk de redeloze, machteloze en tragische che berucht om de meedogenloze strengheid verliefdheid van Jannings die de film domineerde, waarmee hij zijn acteurs regisseerde en het aantal ook al had het liefdeloze, tirannieke personage die keren dat hij takes liet overdoen. Marlene Die- afstraffing wellicht verdiend. trich klaagde hier ook over, maar zij bekeek het meer als een marteling die bij haar kunst hoorde Even objectief als Baxter was destijds al Peter en verweet het Josef niet. Jannings klaagde ook Bogdanovich, die als regisseur slechts kort car- niet echt. Hij had een hoge dunk van Von Stern- rière maakte, vooral met The last picture show berg, die hem al aan een Oscar had geholpen, en (1971) en What’s up, Doc? (1972). In zijn enorm die op zijn voorstel naar Berlijn was gehaald om dikke bundel met zestien interviews, Who the Der blaue Engel te maken in een gezamenlijke devil made it; conversations with legendary film productie met Paramount. Het was een van de directors (1997), is dat met Von Sternberg, eerder eerste geluidsfilms van de UFA en er was vanaf verschenen in 1965, het kortste.