LOKALNY PROGRAM REWITALIZACJI DLA GMINY BOLKÓW NA LATA 2015 – 2020

czerwiec 2016

1

Spis treści

I Wstęp do części diagnostycznej ...... 5

1. Sfera społeczna ...... 6 1.1. Demografia (liczba ludności, przyrost naturalny, migracje, struktura wiekowa ludności) ...... 6

1.2. Bezrobocie ...... 12

WSKAŹNIK - BEZROBOCIE ...... 14 1.3. Ochrona zdrowia ...... 17

1.4. Edukacja ...... 18

WSKAŹNIK - NISKI POZIOM EDUKACJI ...... 21 1.5. Kapitał społeczny ...... 29

WSKAŹNIK – NISKI POZIOM KAPITAŁU SPOŁECZNEGO ...... 30 1.6. Uczestnictwo w życiu publicznym i kulturalnym ...... 34

WSKAŹNIK - NIEWYSTARCZAJĄCY POZIOM UCZESTNICTWA W ŻYCIU PUBLICZNYM I KULTURALNYM ...... 35 1.7. Przestępczość ...... 39

1.8. Pomoc społeczna ...... 42

WSKAŹNIK – UBÓSTWO ...... 46 1.9. Identyfikacja problemów ...... 51

2. Sfera gospodarcza ...... 52 2.1. Przedsiębiorczość ...... 52

WSKAŹNIK – NISKI STOPIEŃ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI ...... 57 2.2. Główni pracodawcy ...... 61

2.3. Identyfikacja problemów ...... 63

3. Sfera przestrzenno-funkcjonalna ...... 63 3.1. Położenie geograficzne i administracyjne ...... 63

3.2. Charakterystyka sieci osadniczej ...... 66

3.3. Infrastruktura turystyczna ...... 66

3.4. Sieć komunikacyjna drogowa i kolejowa ...... 69

3.5. Sieć wodociągowa i kanalizacyjna ...... 73

WSKAŹNIK - ZŁY STAN TECHNICZNY INFRASTRUKTURY KANALIZACYJNEJ ...... 75

WSKAŹNIK - ZŁY STAN TECHNICZNY INFRASTRUKTURY WODOCIĄGOWEJ ...... 79 2

3.6. Identyfikacja problemów...... 82

4. Sfera techniczna ...... 82 4.1. Zasoby mieszkaniowe ...... 82

4.2. Identyfikacja problemów ...... 86

5. Sfera środowiskowa ...... 86 5.1. Warunki przyrodnicze i zasoby naturalne ...... 86

5.2. Zanieczyszczenie powietrza ...... 89

5.3. Wykorzystanie OZE ...... 91

5.4. Identyfikacja problemów ...... 91

6. Sfera kulturowa ...... 92 6.1. Zasoby kulturowe i zabytki ...... 92

6.2. Identyfikacja problemów ...... 100

7. Identyfikacja problemów-podsumowanie ...... 101 7.1. Podsumowanie negatywnych zjawisk współwystępujących w diagnozowanych sferach ...... 101

7.2. Wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji ...... 102

8. Wizja obszaru oraz cele rewitalizacji ...... 106 8.1. Wizja stanu obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji ...... 106

8.2. Cel główny i cele szczegółowe rewitalizacji ...... 106

9. Planowane przedsięwzięcia ...... 108 9.1. Powiązania występujące pomiędzy poszczególnymi projektami/programami ...... 115

9.2. Finansowanie Lokalnego Programu Rewitalizacji ...... 120

10. Powiązanie LPR z dokumentami strategicznymi i planistycznymi Gminy Bolków ...... 121 10.1. Program Rozwoju Gminy Bolków na lata 2015-2020 ...... 121

10.2. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Bolków na lata 2015 – 2020 ...... 122

10.3. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bolków na lata 2015-2018 z perspektywą do roku 2022 ...... 123

10.4. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Bolków ...... 124

10.5. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego ...... 125

11. UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA – realizacja zasady partnerstwa i partycypacji społecznej ...... 126 11.1 Etapy prac i udział społeczeństwa - w tym system zarządzania, wdrażania i monitorowania LPR ...... 127

12. Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko ...... 131 3

Podsumowanie ...... 134

Spis tabel ...... 136

Spis wykresów ...... 138

Spis rysunków ...... 138

Wykaz skrótów ...... 139

Załącznik nr 1 Matryca wielowskaźnikowa...... 140

Załącznik nr 2 Obszar zdegradowany w Gminie Bolków ...... 141

Załącznik nr 3 Obszar zdegradowany oraz obszar rewitalizacji w mieście Bolków ...... 142

Załącznik nr 4 Listy projektów ...... 143

Załącznik nr 5 Szczegółowa analiza ankiet ...... 157

Załącznik nr 6 Informacja nt. zgłoszonych uwag w ramach konsultacji społecznych LPR...... 168

4

I Diagnoza negatywnych zjawisk

Diagnoza obecnej sytuacji Gminy Bolków, pozwalająca zidentyfikować obszary zdegradowane została dokonana po zdefiniowaniu problemów sfery społecznej, gospodarczej, przestrzennej, środowiskowej oraz kulturowej. Takie wielowymiarowe rozpoznanie stanu aktualnych potrzeb rewitalizacyjnych gminy stanowi dobrą podstawę do przygotowania projektów o kompleksowym charakterze, odpowiadających na najistotniejsze i najpilniejsze potrzeby gminy.

W ramach diagnozy poddano analizie ilościowej i jakościowej dane zawarte w aktualnych dokumentach strategicznych tj. m.in.:  Programie Rozwoju Gminy Bolków na lata 2015-2020,  Planie Gospodarki Niskoemisyjnej,  Strategii Rozwoju Turystyki Gminy Bolków na lata 2010-2015,  Programie Ochrony Środowiska,  Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Bolków na lata 2014-2020, oraz dane pochodzące z Głównego Urzędu Statystycznego (GUS), Bank Danych Lokalnych (BDL), dane z gminy Bolków (m.in. szkoły, GMOPS, Biblioteki), Policji, Powiatowego Urzędu Pracy, Państwowej Komisji Wyborczej, Zarządców nieruchomości, Gminno - Miejskiego Zakładu Budżetowego Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Bolkowie. Diagnoza powstała w oparciu o ww. elementy zapewnia, że rewitalizacja będzie elementem całościowej wizji rozwoju gminy Bolków.

Dla uzyskania kompletnego obrazu diagnostycznego dokonano również szczegółowej analizy sytuacji gospodarczej, stanu sfery społecznej, stanu infrastruktury technicznej, zagospodarowania przestrzeni, a także stanu środowiska przyrodniczego gminy. W ramach diagnozy dokonano analizy, wykorzystując obiektywne i weryfikowalne mierniki oraz metody badawcze, odpowiadające lokalnym uwarunkowaniom. Zgodnie z wynikającą z art. 5 ust. 1 rozporządzenia ogólnego zasadą partnerstwa, polegającą na włączeniu partnerów społecznych w procesy programowania działań rewitalizacyjnych, w tym realizacji projektów rewitalizacyjnych, zapewniono udział i dialog z podmiotami i grupami, których rezultaty rewitalizacji mogą dotyczyć, m.in. poprzez warsztaty diagnostyczne oraz ankietyzację. Dzięki temu uzyskany obraz diagnostyczny jest zdefiniowany w oparciu o jak największą ilość

5 możliwych do pozyskania parametrów, co wpływa na jego wiarygodność i pozwala na właściwy dobór narzędzi i interwencji do potrzeb i uwarunkowań przedmiotowego obszaru.

Cel diagnozy: - wyznaczenie skali i charakteru potrzeb rewitalizacyjnych oraz wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji

1. Sfera społeczna

1.1. Demografia (liczba ludności, przyrost naturalny, migracje, struktura wiekowa ludności)

Gminę Bolków, według danych rocznika statystycznego Głównego Urzędu Statystycznego zamieszkiwały na koniec 2015 roku 10 820 osoby, co przy powierzchni gminy wynoszącej 152,6 km2 daje średnią gęstość zaludnienia niespełna 71 osób na 1 km2 . Spośród wszystkich mieszkańców gminy blisko połowa (5 204 osób) zameldowana jest w Bolkowie. Pozostali, czyli 5 616 osób osiedlili się na terenach wiejskich. Te wskaźniki plasują gminę na 61 miejscu w województwie dolnośląskim i na 771 miejscu w kraju pod względem ilości mieszkańców. Zważywszy, że gmina zajmuje stosunkowo duży obszar (41 miejsce w województwie i 650 w kraju) można stwierdzić, że należy do jednostek słabiej zaludnionych zarówno w skali regionu jak i kraju (średnia gęstość zaludnienia dla województwa dolnośląskiego wynosi 146 osób/km2 a dla Polski to 123 osoby/km2 ). Liczba mieszkańców oraz gęstość zaludnienia nie są jednak wartościami stałymi i podobnie jak rozmieszczenie mieszkańców mogą podlegać zmianom niekiedy w bardzo dynamiczny sposób. Dlatego istotna jest analiza długo i średniookresowych trendów w tym zakresie. Wyniki należy oceniać nie tylko pod kątem wartości poszczególnych wskaźników (w ujęciu lokalnym), ale także w szerszym kontekście – na tle kierunków zmian zachodzących w całym regionie, a nawet kraju.

Tabela nr 1 Mieszkańcy Gminy Bolków na przestrzeni lat 2004-2015 z uwzględnieniem miejsca zameldowania

Rok 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Liczba mieszkańców miasto 5438 5408 5345 5318 5326 5304 5517 5460 5409 5314 5253 5 204 wieś 5650 5653 5682 5701 5654 5679 5674 5625 5589 5558 5570 5 616 ogółem 11088 11061 11027 11019 10980 10983 11191 11085 10998 10872 10823 10 820 Zmiany z stosunku do roku poprzedniego

6 miasto -49 -30 -63 -27 8 -22 213 -57 -51 -95 -61 -49 wieś 10 3 29 19 -47 25 -5 -49 -36 -31 12 46 ogółem -39 -27 -34 -8 -39 3 208 -106 -87 -126 -49 -3 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

Wykres nr 1 Zmiany liczebności mieszkańców gminy Bolków w latach 2004-2015

Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, dane z gminy - opracowanie własne

Z powyższego zestawienia wynika, że na przestrzeni ostatniej dekady stale maleje ilość mieszkańców Gminy Bolków. W tym czasie zmniejszyła się ona o ponad 200 osób co stanowi prawie 2% ogólnej liczby zameldowanych. Zjawisko przybrało na intensywności po roku 2009, kiedy to na stale zmniejszającą się liczebność mieszkańców miasta Bolkowa nałożył się trend spadkowy wśród osób na stałe zameldowanych na terenach wiejskich. Jednak jak pokazuje poniższy wykres, najbardziej zauważalny jest stały spadek liczebności mieszkańców obszarów miejskich i to właśnie na nich, aby zatrzymać negatywny trend powinny być skumulowane działania rewitalizacyjne.

7

Wykres nr 2 Liczba mieszkańców Gminy Bolków w latach 2004 – 2015, w podziale na tereny wiejskie i miejskie

Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, dane z gminy - opracowanie własne

Spadek liczby mieszkańców jest trendem charakterystycznym dla całego województwa dolnośląskiego i dla zdecydowanej większości naszego kraju. Jednak tempo wyludniania się terenów Gminy Bolków jest znacząco wyższe od przeciętnych. Wyjątkowy pod tym względem był rok 2010, kiedy to wszystkie ww. wskaźniki osiągnęły wartości dodatnie.

Tabela nr 2 Przyrost naturalny i saldo migracji w Gminie Bolków na pobyt stały w latach 2004-2014

lata 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 przyrost -1,7 -0,1 -4,7 -4 -0,4 -0,3 0,2 -4,1 -4,3 -5,3 -4,2 naturalny saldo migracji gminnych -41 -31 -1 6 -22 6 14 -51 -25 -54 -42 wewnętrznych saldo migracji -1 -2 -5 -3 -15 -5 0 -9 3 -1 -2 zagranicznych Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

8

Tabela nr 3 Saldo migracji w Gminie Bolków w podziale na obszary miejskie i wiejskie

lata 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Gmina Bolków-obszary miejskie saldo migracji gminnych -21 -28 -13 -6 23 -9 -2 -24 -17 -52 -43 wewnętrznych saldo migracji -3 4 -2 -4 -8 -4 -1 -5 3 1 -1 zagranicznych Gmina Bolków-obszary wiejskie saldo migracji gminnych -20 -3 12 12 -45 15 16 -27 -8 -2 1 wewnętrznych saldo migracji 2 -6 -3 1 -7 -1 1 -4 0 -2 -1 zagranicznych

Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych Wykres nr 3 Porównanie skali migracji z obszarów miejskich i wiejskich Gminy Bolków

Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych - opracowanie własne

Jak pokazują dane zawarte w tabelach saldo migracji osiąga coraz większe wartości ujemne. Migracja zarówno wewnętrzna jak i zagraniczna powoduje stałe wyludnianie obszarów gminy Bolków. Zmniejszanie się liczebności w gminie dotyczy zarówno obszarów miejskich jak i wiejskich, jednak, jak pokazuje wykres, zjawisko to jest zdecydowanie nasilone, zwłaszcza w ostatnich latach, na obszarach miejskich. Przyczyny znacznego odpływu mieszkańców najprawdopodobniej są wielopoziomowe. Z pewnością dotkliwy jest przede wszystkim brak pracy, jednak również kwestie braku perspektyw rozwojowych w gminie, a także wysoki stopień fizycznej degradacji infrastruktury, która nie zachęca do podjęcia jakichkolwiek inicjatyw. Mieszkańcy nie widzą zmian rozwojowych i to sprzyja podjęciu decyzji o opuszczeniu rodzimej gminy. Dane te wskazują jednoznacznie, że to właśnie na tych obszarach powinny być skoncentrowane działania rewitalizacyjne, by powstrzymać trend odpływu mieszkańców gminy. 9

Struktura wiekowa mieszkańców Dane dotyczące liczebności poszczególnych grup wiekowych Gminy Bolków przedstawia poniższa tabela. Wykres obrazuje wartości przedziałów i pozwala stwierdzić, że mieszkańcy są przedstawicielami społeczeństwa starzejącego się. Najstarsza grupa w 2014 roku liczyła 10% natomiast najmłodsza stanowiła 4% wszystkich mieszkańców.

Tabela nr 4 Liczebność poszczególnych grup wiekowych Gminy Bolków, w podziale na lata 2007-2014 przedział wiekowy 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0-4 503 518 535 586 537 529 475 452 5-9. 490 484 496 530 546 543 569 580 10-14. 667 610 579 561 532 515 502 511 15-19. 766 770 736 698 682 649 606 587 20-24. 961 888 884 791 745 700 702 685 25-29 846 884 910 976 954 931 860 834 30-34 748 770 778 794 825 853 862 884 35-39 667 648 675 755 759 748 776 756 40-44 652 636 622 629 644 681 682 719 45-49 878 813 742 728 676 639 626 615 50-54 963 969 979 949 930 874 810 736 55-59 845 854 863 922 903 921 930 946 60-64 445 545 611 710 777 806 813 828 65-69 375 359 333 313 350 422 502 565 70 i więcej 1213 1232 1240 1249 1225 1187 1157 1125 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

10

Wykres nr 4 Liczebność poszczególnych grup wiekowych w Gminie Bolków w 2014 roku

Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych - opracowanie własne

Oczywistym jest, że tzw. „społeczeństwa młode” mają znacząco lepsze perspektywy rozwojowe. Niestety do grupy tej nie można zaliczyć Gminy Bolków. Bardzo złym prognostykiem, wynikającym z analizy struktury wiekowej osób zamieszkałych w gminie jest właśnie liczba najmłodszych mieszkańców (poniżej piątego roku życia). Właśnie te dzieci stanowią najmniejszą grupę wśród wszystkich zarejestrowanych. Aktualnie najwięcej jest pięćdziesięciolatków, ale już za pięć lat najliczniejszą część populacji mogą stanowić sześćdziesięciolatkowie. Świadczy to o starzeniu się społeczeństwa, co jest zjawiskiem ze wszech miar niekorzystnym. Trzeba jednak zaznaczyć, że zarówno na tle całego regionu, jak i w porównaniu do reszty kraju nie jest to zjawisko odosobnione. Ten kierunek zmian demograficznych jest charakterystyczny niemal dla całego kraju. W przypadku Gminy Bolków może jednak niepokoić tempo zmian.

11

1.2. Bezrobocie

Kolejnym istotnym zjawiskiem charakteryzującym sferę społeczną Gminy Bolków jest bezrobocie. Odzwierciedla ono kondycję takich obszarów jak gospodarka, edukacja, jest również determinantem wielu innych (w szczególności negatywnych) zjawisk społecznych. W zakresie wahań liczby bezrobotnych na przestrzeni lat, w Gminie Bolków występowały tendencje typowe dla całej polskiej gospodarki. Zauważalny był także wzrost liczby bezrobotnych, w związku z pogorszeniem się koniunktury gospodarczej w latach 2009‒2010.

Wykres nr 5 Liczba bezrobotnych w Gminie Bolków na przestrzeni lat 2004-2015

Źródło: PUP Jawor - opracowanie własne

Z analizy powyższych danych wynika, że po okresie kilkuletniego spadku bezrobocia (w latach 2006 – 2008), w 2009 r. nastąpił wzrost ilości osób mieszkających w Gminie Bolków i pozostających bez pracy. Natomiast od 2014 r. można zaobserwować wyhamowanie tego negatywnego trendu. Pamiętać jednak należy, że wartości ogólne dot. ilości osób pozostających bez zatrudnienia nie dają pełnego obrazu. Jak wynika bowiem z przedstawionych wcześniej analiz demograficznych, w ostatnim czasie w gminie, maleje ilość osób w wieku produkcyjnym. W tej sytuacji niewielkie wahania ilości bezrobotnych świadczą o tym, że rośnie ich procentowy udział wśród osób, które teoretycznie mogłyby podjąć pracę, a jej nie mają. W Gminie Bolków, według stanu na koniec 2015 r., bez zatrudnienia pozostawało 901 osób z czego w mieście 381 osób, a na terenach wiejskich 520 osób. (Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Jaworze). Dane dot. ilości osób bezrobotnych w Gminie Bolków w poszczególnych latach oraz

12 wg płci (dane na ostatni dzień roku), kształtowała się następująco:

Tabela nr 5 Liczba osób bezrobotnych w Gminie Bolków w latach 2004-2015

Ogółem 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 1585 1580 1411 1167 1111 1298 1266 1329 1392 1392 941 901 Mężczyźni 832 832 702 572 544 688 658 682 736 729 476 484 Kobiety 753 748 709 595 567 610 608 647 656 663 465 417 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, PUP Jawor

Na przestrzeni ostatnich lat można zauważyć, że wśród bezrobotnych więcej jest mężczyzn niż kobiet, co jest przeciwieństwem zjawiska obserwowanego w skali regionu 1. Aby przybliżyć sytuację Gminy Bolków na tle otoczenia, poniżej przedstawiono zestawienie podstawowych parametrów opisujących rynek pracy w Gminie i Powiecie wg stanu na ostatni dzień 2014 r.

Tabela nr 6 Wybrane dane o rynku pracy w 2014 r.

Źródło: PUP Jawor

Jak widać udział bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w Gminie Bolków, znacznie przekracza wartości dla Powiatu (o 4,6%). Przyczyny wysokiego udziału bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym, należy upatrywać choćby w niewykorzystanym potencjale turystycznym gminy, która mając na swoim terenie tak dużą atrakcję turystyczną jaką jest zamek, nie wykorzystuje możliwości poprawy sytuacji na rynku pracy. Obsługa ruchu turystycznego zapewne odmieniłaby diametralnie sytuację

1Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Województwo Dolnośląskie – Podregiony, Powiaty, Gminy 2015, Wrocław 2015, s.126 13 na rynku pracy, jednak przyjeżdżający turyści po obejrzeniu zamku, natychmiast odjeżdżają nie korzystając z lokalnej gastronomi i punktów usługowych. Historyczne centrum miasta Bolków, sąsiadujące bezpośrednio z zamkiem powinno dysponować wachlarzem usług, które zaopatrywałyby turystów, jednak ze względu na znaczną degradację, miejsce to jest wygaszone i gospodarczo wycofane, gdyż turyści nie są zainteresowani odwiedzaniem miejsc do tego niezachęcających. Jest to jeden z istotniejszych problemów, których wyrazem jest wciąż duże bezrobocie. Problemem jest również bezrobocie długotrwałe. Długotrwale bezrobotni, tj. pozostający bez pracy 1 rok lub dłużej, stanowili stosunkowo wysoki odsetek bezrobotnych w Gminie. Wykres nr 6 Bezrobocie długotrwałe w Gminie Bolków w latach 2014-2015

Źródło: PUP Jawor – opracowanie własne Jak widać największa ilość osób długotrwale bezrobotnych, znajduje się w mieście Bolków.

WSKAŹNIK - BEZROBOCIE

Za wyznacznik omawianego negatywnego zjawiska społecznego jakim jest bezrobocie przyjęto udział bezrobotnych w liczbie mieszkańców. Średnia wartość przedmiotowego miernika na obszarze Gminy, w 2015 r., wyniosła 8 %. Szczególne nasilenie przedmiotowego wskaźnika odnotowano na terenach wiejskich, tj. w 14 miejscowościach Gminy, które wyszczególniono w poniższej tabeli.

14

Tabela nr 7 Udział bezrobotnych w liczbie mieszkańców w Gminie

Udział Liczba Liczba bezrobotnych Miejscowość bezrobotnych mieszkańców w liczbie mieszkańców Bolków 381 5204 7% Gorzanowice 6 83 7% Grudno 7 67 10% Jastrowiec 19 182 10% Kaczorów 48 698 7% Lipa 64 686 9% Mysłów 58 606 10%

Nowe Rochowice 8 50 16% Płonina 15 135 11% Półwsie 9 61 15% Radzimowice 1 10 10% Sady Dolne 24 389 6% Sady Górne 45 484 9% Stare Rochowice 44 406 11% Świny 25 260 10% Wierzchosławice 77 873 9% Wierzchosławiczki 5 55 9% Wolbromek 65 571 11% Gmina ogółem 901 10820 8% Źródło: PUP Jawor, opracowanie własne Kumulację omawianego zjawiska zdiagnozowano również na terenie miasta Bolków. Kolorem zaznaczono te ulice, na których udział bezrobotnych w liczbie mieszkańców wynosi więcej niż średnia dla Gminy, tj. powyżej 8% .

Tabela nr 8 Udział bezrobotnych w liczbie mieszkańców wg ulic w Bolkowie Udział BOLKÓW Liczba Liczba bezrobotnych WG ULIC* bezrobotnych mieszkańców w liczbie mieszkańców 1 -go Maja 3 67 4% Bema 2 56 4% Bolka 6 77 8% Demokratyczna 3 31 10%

15

Farbiarska 5 57 9% Jagiellońska 2 23 9% Jaworska 14 201 7% Jeleniogórska 13 174 7% Kamiennogórska 13 282 5% Kolejowa 18 299 6% Kopernika 12 82 15% Kościuszki 3 77 4% Kraszewskiego 11 92 12% Lipowa 1 45 2% Ludowa 7 104 7% Mickiewicza 2 37 5% Młynarska 3 28 11% Niepodległości 13 218 6% Nowotki 2 37 5% Piastowska 1 105 1% Polna 22 239 9% Poprzeczna 1 17 6% Republikańska 12 171 7% Reymonta 13 198 7% Robotnicza 5 53 9% Rynek 40 434 9% Sienkiewicza 77 659 12% Słowackiego 4 153 3% Szpitalna 11 151 7% Świerczewskiego 19 307 6% Świerkowa 1 12 8% Waryńskiego 3 50 6% Widokowa 7 74 9% Wiśniowa 2 58 3% Wolbromska 13 54 24% Wysokogórska 14 357 4% Żeromskiego 3 64 5% * Na wskazanych ulicach odnotowano osoby bezrobotne Źródło: PUP Jawor, opracowanie własne Jak widać z powyższych zestawień, zarówno obszary miejskie jak i wiejskie obciążone są zjawiskiem bezrobocia. Średni wskaźnik dla gminy, został przekroczony w 14 miejscowościach i na 12 ulicach miasta Bolków. Najbardziej dotknięte problemem bezrobocia na terenie Gminy są osoby w wieku do 30 lat oraz 50+. Średni wskaźnik bezrobocia dla tych grup wiekowych wynosi w Gminie odpowiednio 21% oraz 35 %2. Zasadnym jest zatem zwrócenie uwagi na potrzebę rozwijania przedsiębiorczości wśród wskazanych powyżej grup wiekowych. Wsparcie winno zawierać elementy teorii i praktyki

2 Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej - Sprawozdanie o rynku pracy – PUP Jawor, stan na 31.12.2015. 16 prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Brak działań prewencyjnych, mających na celu aktywizację osób w wieku do 30 lat oraz 50+ może negatywnie wpłynąć na funkcjonowanie gospodarki Gminy. Tylko wśród krótkoterminowych skutków bezrobocia wymienia się: obciążenie budżetu gminy, przyrost liczby osób korzystających z pomocy społecznej, obniżenie aktywności społecznej, zwiększenie ekskluzji społecznej i patologii. Przytoczone przykłady następstw, jakie niesie za sobą bezrobocie, dowodzą jak rozległy ma ono wpływ na powstawanie lub potęgowanie innych negatywnych zjawisk, charakterystycznych dla sfery społecznej.

1.3. Ochrona zdrowia

Zadania z zakresu zdrowia na terenie Gminy Bolków realizuje przede wszystkim Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Bolkowie przy ul. Wysokogórskiej 6. Na podstawie umowy z NFZ świadczy on usługi w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej: lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, pielęgniarki środowiskowo-rodzinnej, położnej środowiskowo- rodzinnej oraz pielęgniarki szkolnej w miejscu nauczania i wychowania (SP w Bolkowie, SP w Kaczorowie, SP w Lipie, SP w Sadach Górnych, Gimnazjum w Bolkowie oraz Zespół Szkół Agrobiznesu). Dla mieszkańców dostępny jest także gabinet zabiegowy i punkt szczepień, poradnia diagnostyki laboratoryjnej (realizująca badania biochemiczne, hematologiczne, bakteriologiczne i koagulologiczne) oraz pracownia diagnostyki obrazowej (RTG) i ultrasonograficznej (USG). W ramach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej w placówce świadczone są usługi w poradniach: chirurgii ogólnej, dermatologicznej, diabetologicznej, ginekologiczno-położniczej, neurologicznej i reumatologicznej. Ponadto z zakresu rehabilitacji leczniczej dostępna jest dla świadczeniobiorców pracownia fizjoterapii, która oferuje zabiegi kinezyterapii, masaże, elektrolecznictwo, leczenie polem elektromagnetycznym, światłolecznictwo, hydroterapię oraz krioterapię. Paletę usług SPZOZ w Bolkowie uzupełniają profilaktyczne programy zdrowotne. W 2014 roku dla pacjentów z terenu gminy dostępne są bezpłatne badania i diagnostyka w zakresie prowadzonych programów profilaktyki: chorób układu krążenia, chorób odtytoniowych, chorób gruźlicy, raka szyjki macicy.

Infrastrukturę medyczną na terenie Bolkowa uzupełniają: • poradnia otolaryngologiczna na ul. Sienkiewicza, • poradnia okulistyczna Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej OPTI-MED na ul. Farbiarskiej, • gabinety stomatologiczne na ul. Sienkiewicza, Mickiewicza, Wysokogórskiej i Polnej.

17

Nocną i świąteczną opiekę lekarską i pielęgniarską dla mieszkańców Gminy Bolków zapewnia Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Jaworskie Centrum Medyczne Sp. z o.o. w Jaworze (ul. Szpitalna), a zadania z zakresu ratownictwa medycznego realizowane są przez podstawowe zespoły ratownictwa medycznego Pogotowia Ratunkowego w Legnicy (Bolków, ul. Świerczewskiego). Instytucjonalną opiekę długoterminową na terenie gminy świadczy Zakład Opiekuńczo-Leczniczy w Bolkowie (ul. Wysokogórska 19), jednostka zamiejscowa Wojewódzkiego Centrum Szpitalnego Kotliny Jeleniogórskiej. Z kolei świadczenia w zakresie domowej pielęgniarskiej opieki długoterminowej realizowane są przez pracowników Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej Stacji Pielęgniarstwa Rodzinnego Ojca Pio (ul. Kamiennogórska). 1.4. Edukacja

Gmina Bolków realizuje obowiązki opiekuńczo-edukacyjne wobec najmłodszego pokolenia na poziomie przedszkolnym, szkoły podstawowej i gimnazjum. Powiat jaworski jest organem prowadzącym dla jedynej w gminie szkoły ponadgimnazjalnej. Na terenie gminy nie ma ani jednej placówki oferującej opiekę najmłodszym dzieciom (żłobki dla dzieci do 3 roku życia).

Tabela nr 9 Struktura opiekuńczo-edukacyjna w Gminie Bolków

Źródło: Urząd Miejski w Bolkowie

18

Na terenie Gminy Bolków w roku szkolnym 2014/2015 istniało 6 jednostek prowadzących wychowanie przedszkolne, w tym oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych oraz Przedszkole Samorządowe, mieszczące się w Bolkowie przy ul. Sienkiewicza 39, które jest największą tego typu placówką w gminie. Budynek, w którym mieści się przedszkole przystosowany jest do przyjęcia blisko 100 dzieci, w 4 grupach wiekowych. Placówka zapewnia wykwalifikowaną i zaangażowaną kadrę pedagogiczną, wyżywienie i dostosowaną do potrzeb dzieci infrastrukturę – budynek wraz z dużym ogrodem i placem zabaw. Przedszkole ściśle współpracuje z innymi placówkami edukacyjnymi i kulturalnymi z terenu miasta takimi jak: Gminno-Miejski Ośrodek Kultury Sportu i Rekreacji w Bolkowie, Biblioteka Publiczna Gminy i Miasta Bolków, Szkoła Podstawowa im. II Armii Wojska Polskiego w Bolkowie, Dom Pomocy Społecznej w Bolkowie, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Bolkowie. Ogółem edukacją przedszkolną w Gminie Bolków objętych było w roku szkolnym 2014/2015 łącznie 258 dzieci. Obliczany przez GUS odsetek dzieci w wieku 3-5 lat objętych wychowaniem przedszkolnym w Gminie Bolków w 2014 roku wynosił 64,1%, zaś dzieci w wieku 3-6 lat – 69,4%. Tabela nr 10 Odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w latach 2010-2014

Odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym Dzieci w wieku 3 - 5 lat [%]

Obszar 2010 2011 2012 2013 2014 WOJ. DOLNOŚLĄSKIE 63 70 70 75 80 Powiat jaworski 52 54 53 56 64 Gmina Bolków 39 45 43 47 64 Bolków - miasto 79 93 87 93 132 Bolków - obszar wiejski 12 14 12 20 24 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

Edukacja na poziomie szkoły podstawowej jest prowadzona w gminie w czterech placówkach. Są to: . Szkoła Podstawowa w Bolkowie (ul. Bolka 8b), . Szkoła Podstawowa w Kaczorowie (ul. Plac Pollaka 14), . Szkoła Podstawowa w Lipie (Lipa 69), . Szkoła Podstawowa w Sadach Górnych (Sady Górne 94).

W roku szkolnym 2014/2015 w szkołach podstawowych na terenie Gminy Bolków uczyło się 596 uczniów. Nieznaczne wahania w ilości uczniów w szkołach podstawowych są zjawiskiem

19 charakterystycznym dla całego regionu i kraju, albowiem wynikają przede wszystkim z układu demograficznego i wahającej się nieznacznie na przestrzeni lat ilości dzieci w wieku szkolnym (patrz Tabela nr 4 Liczebność poszczególnych grup wiekowych Gminy Bolków, w podziale na lata 2007- 2014, s. 11). W Gminie Bolków dodatkowo ilość uczniów w szkołach zmienia się w wyniku posyłania dzieci objętych obowiązkiem szkolnym do placówek zlokalizowanych poza terenem zamieszkania. Obrazuje to współczynnik skolaryzacji netto. Określa on relację liczby osób uczących się na danym poziomie kształcenia do liczby ludności w grupie wieku określonej jako odpowiadająca temu poziomowi nauczania. Rodzice chętniej posyłają dzieci do szkół dobrze wyposażonych o wysokim poziomie nauczania zlokalizowanych zwykle w większych ośrodkach miejskich. Wg Najnowszych danych GUS za rok 2014 współczynnik skolaryzacji netto dla Gminy Bolków wynosił 82,34, podczas gdy ponad 10 lat temu był na poziomie 99,00. Oznacza to, że aktualnie na każde 100 dzieci w wieku szkolnym (szkoły podstawowej) mieszkających na terenie gminy, aż 18 uczęszcza do szkół poza jej obszarem. Sytuacja w tym zakresie znacząco różni się w mieście i na terenach wiejskich. Współczynnik skolaryzacji dla miasta Bolkowa wynosi bowiem 137,39 co oznacza, że średnio co trzecie dziecko uczęszczające do szkoły podstawowej w Bolkowie jest tu dowożone spoza obszaru miasta. Na terenach wiejskich współczynnik ten wynosi 46,64 co oznacza, że ponad połowa dzieci dowożona jest do szkół innych niż to wynika z miejsca zamieszkania.

W Gminie Bolków aktualnie funkcjonuje jedno gimnazjum. Jest to Gimnazjum im. Rycerstwa Polskiego, do którego w roku szkolnym 2014/2015 uczęszczało 226 uczniów. Podobnie jak w przypadku szkół podstawowych również i tu obserwuje się wahania ilość młodych osób i podobnie jak ma to miejsce na wcześniejszym etapie edukacji odpowiedzialny jest za to czynnik demograficzny (w tym wypadku spadek ilości dzieci w wieku gimnazjalnym - 13-15 lat) i znacząca ilość dzieci uczęszczająca do gimnazjum w innych gminach. Współczynnik skolaryzacji netto dla szkół gimnazjalnych dla Gminy Bolków kształtuje się na poziomie 69,28 % i z roku na rok spada.

Tabela nr 11 Współczynnik skolaryzacji netto w latach 2010-2014 – Gimnazja Współczynnik skolaryzacji netto Gimnazja Lata 2010 2011 2012 2013 2014 Woj. dolnośląskie 92,16 91,35 91,13 90,56 90 Gmina Bolków 79,63 79,66 76,36 72,93 69,28 Źródło: GUS/Bank Danych Lokalnych

20

Biorąc pod uwagę powyższe oraz wyniki skolaryzacji w szkołach podstawowych, malejący współczynnik skolaryzacji świadczy o zmniejszającym się kapitale społecznym gminy. Na ilość dzieci uczęszczająca do gimnazjum im. Rycerstwa Polskiego ma wpływ zapewne poziom nauczania, który obrazuje stopień zdawalności egzaminów gimnazjalnych w Gminie. Zgodnie z danymi przedstawionymi przez Dyrektora Gimnazjum im. Rycerstwa Polskiego, zdawalność egzaminów gimnazjalnych w 2015 r. wygląda następująco: Tabela nr 12 Zdawalność egzaminów gimnazjalnych w 2015 r.

Część humanistyczna [% punktów] Część matematyczno-przyrodnicza [% punktów] GHP GHH GMM GMP Wynik Wynik Woj. Wynik Wynik Woj. Wynik Wynik Woj. Wynik Wynik Woj. Gminy dolnośląskiego Gminy dolnośląskiego Gminy dolnośląskiego Gminy dolnośląskiego

61,4 61,2 62,5 63,2 46,2 46,8 46,2 49 GHP – j. polski; GHH – historia i wos; GMM – matematyka; GMP- przyroda Źródło: Dane przesłane przez Gimnazjum im. Rycerstwa Polskiego w Bolkowie

Wyniki z części humanistycznej oraz matematyczno – przyrodniczej w Gminie są zbliżone lub nieznacznie niższe do wyników jakie osiągnęli gimnazjaliści w woj. dolnośląskim. Większe różnice pojawiają się w części językowej. Uczniowie w Gimnazjum im. Rycerstwa Polskiego wykazali się większą wiedzą z języka niemieckiego, natomiast gorzej wypadli na języku angielskim.

Tabela nr 13 Zdawalność części językowej egzaminów gimnazjalnych w 2015 r. Część językowa [% punktów] Język podstawowy rozszerzony Wynik Wynik Woj. Wynik Wynik Woj. Gminy dolnośląskiego Gminy dolnośląskiego 1. Ang. 1. 59,1 1. 66,6 1. 38,1 1. 49,2 2. Niem. 2. 70,2 2. 55,4 2. 44,6 2. 34,7 Źródło: Dane przesłane przez Gimnazjum im. Rycerstwa Polskiego w Bolkowie

WSKAŹNIK - NISKI POZIOM EDUKACJI

Na poniższych wykresach podano wyniki procentowe egzaminu gimnazjalnego, łącznie dla wszystkich części tematycznych, z całego zakresu egzaminu. Przyjętym miernikiem są średnie wyniki egzaminu gimnazjalnego uczniów gimnazjum. Wynik procentowy to odsetek punktów, zaokrąglony do liczby całkowitej, które uczeń zdobył za zadania z danego zakresu/poziomu. Średnia zdawalność egzaminu gimnazjalnego w Gminie Bolków to 53%.

21

Wykres nr 7 Średnie wyniki egzaminu gimnazjalnego z 2015 r. wg miejsca zamieszkania uczniów na terenie Gminy Bolków

Źródło: Gimnazjum im. Rycerstwa Polskiego w Bolkowie – opracowanie własne

Po analizie wyników dot. egzaminów gimnazjalnych można jednoznacznie stwierdzić, że tereny wiejskie charakteryzuje niższy poziom edukacji. Młodzież z tych terenów zdobywała mniej punktów egzaminacyjnych, niż uczniowie mieszkający w mieście, co może wynikać z różnic w poziomie nauczania, stanie szeroko rozumianej infrastruktury szkolnej w szkołach podstawowych, znajdujących się na wsiach, a szkołą podstawową mieszczącą się w Bolkowie. Jak widać wyniki osiągane w nauczaniu podstawowym determinują szanse na lepsze rezultaty na późniejszym etapie edukacji. Nie bez znaczenia pozostaje również status społeczny rodzin, z których pochodzą dzieci uczęszczające do danej szkoły. Zgodnie z danymi przedstawionymi poniżej wśród uczniów aż z 11 miejscowości zanotowano niższe, niż gminna średnia tj. 53 %, wyniki z egzaminu gimnazjalnego.

22

Wykres nr 8 Średnie wyniki egzaminu gimnazjalnego z 2015 r. wg miejsca zamieszkania uczniów

Źródło: Gimnazjum im. Rycerstwa Polskiego w Bolkowie – opracowanie własne

Wykres nr 9 Średnie wyniki egzaminu gimnazjalnego z 2015 r. wg miejsca zamieszkania uczniów w Bolkowie

Źródło: Gimnazjum im. Rycerstwa Polskiego w Bolkowie – opracowanie własne

Również na terenie miasta widać znaczne różnice w osiąganych wynikach nauczania przez uczniów. Wskaźnik niskiego poziomu edukacji wystąpił wśród młodzieży mieszkającej na ulicy Jaworskiej, Kamiennogórskiej, Kolejowej i Kraszewskiego, a także Świerkowej i Tęczowej. Ci uczniowie zdobyli niższe noty od swoich rówieśników z pozostałych obszarów miasta, a także ich wynik był niższy niż średnia gminy.

23

Poniżej w tabeli nr 14 przedstawiono szczegółowe zestawienie wyników egzaminu gimnazjalnego opracowane na podstawie danych udostępnionych przez Dyrekcję Gimnazjum im. Rycerstwa

Polskiego w Bolkowie.

24

Tabela nr 14 Szczegółowe zestawienie wyników egzaminu gimnazjalnego w 2015 r.

Część humanistyczna Część matematyczno-przyrodnicza Część językowa Gimnazjum im. Rycerstwa GHP GHH GMM GMP poziom poziom Polskiego w Bolkowie podstawowy rozszerzony Liczba Średni wynik Miejsce uczniów wszystkich zamieszkania Wynik Średni Wynik Średni Wynik Wynik Wynik Średni Wynik Średni z Średni wynik Średni wynik części egz. ucznia (suma) wynik (suma) wynik (suma) (suma) (suma) wynik (suma) wynik danego łącznie - dla ulica/miejscowość obszaru danych ulic 1 Jaworska 53 53 53 53 34 34 36 36 35 35 13 13 37 2 Jeleniogórska 119 60 141 71 128 64 107 54 141 71 78 39 60 2 Kamiennogórska 113 57 112 56 58 29 86 43 110 55 48 24 44 1 Kolejowa 50 50 75 75 38 38 61 61 35 35 15 15 46 2 Kraszewskiego 113 57 115 58 73 37 89 45 78 39 53 27 43 1 Niepodległości 88 88 78 78 76 76 68 68 100 100 95 95 84 2 Piastowska 143 72 157 79 148 74 118 59 158 79 151 76 73 1 Polna 69 69 78 78 72 72 79 79 80 80 65 65 74 3 Reymonta 197 66 222 74 121 40 157 52 263 88 206 69 65 2 Robotnicza 163 82 128 64 107 54 111 56 103 52 75 38 57 3 Rynek 207 69 206 69 151 50 174 58 245 82 199 66 66 3 Sienkiewicza 206 69 206 69 106 35 97 32 216 72 168 56 56 2 Szpitalna 153 77 147 74 135 68 114 57 158 79 108 54 68 5 Świerczewskiego 325 65 369 74 238 48 257 51 357 71 248 50 60 1 Świerkowa 44 44 72 72 38 38 29 29 75 75 50 50 51 1 Tęczowa 66 66 66 66 52 52 39 39 43 43 33 33 50 1 Widokowa 69 69 53 53 52 52 64 64 85 85 63 63 64 1 Wolbromska 69 69 53 53 41 41 43 43 85 85 63 63 59 3 Wysokogórska 177 59 179 60 151 50 154 51 200 67 119 40 54 1 Żeromskiego 63 63 72 72 59 59 57 57 63 63 38 38 59 1 Gorzanowice 69 69 63 63 41 41 36 36 53 53 5 5 45 1 Grudno 59 59 50 50 45 45 29 29 60 60 38 38 47 1 Jastrowiec 38 38 47 47 34 34 18 18 23 23 15 15 29 4 Kaczorów 220 55 244 61 197 49 179 45 168 42 101 25 46 1 Lipa 63 63 66 66 45 45 50 50 73 73 40 40 56 4 Mysłów 197 49 225 56 135 34 121 30 168 42 45 11 37 1 Mysłów 63 63 63 63 52 52 54 54 73 73 45 45 58 1 Płonina 63 63 56 56 48 48 39 39 78 78 55 55 57 1 Sady Dolne 53 53 56 56 31 31 43 43 45 45 18 18 41

25

5 Sady Górne 270 54 266 53 155 31 171 34 294 59 121 24 43 4 Stare Rochowice 232 58 197 49 159 40 171 43 181 45 76 19 42 1 Świny 44 44 53 53 21 21 32 32 23 23 13 13 31 10 Wierzchosławice 642 64 621 62 511 51 497 50 529 53 345 35 52 8 Wolbromek 470 59 475 59 389 49 364 46 446 56 273 34 50 Średni wynik dla danego przedmiotu 62 63 46 47 61 40

Źródło: Gimnazjum im. Rycerstwa Polskiego w Bolkowie – opracowanie własne

26

Ulice/wsie, dla których wynik egzaminu gimnazjalnego jest poniżej średniej dla gminy tj. 53% zostały zaznaczone kolorem w poniższej tabeli.

Tabela nr 15 Wynik egzaminu gimnazjalnego z 2015 r. wg ulic wsi

Gimnazjum im. Rycerstwa Polskiego w Bolkowie Liczba Średni wynik uczniów Miejsce wszystkich z zamieszkania części egz. danego ucznia łącznie - dla obszaru ulica/miejscowość danych ulic 1 Jaworska 37 2 Jeleniogórska 60 2 Kamiennogórska 44 1 Kolejowa 46 2 Kraszewskiego 43 1 Niepodległości 84 2 Piastowska 73 1 Polna 74 3 Reymonta 65 2 Robotnicza 57 3 Rynek 66 3 Sienkiewicza 56 2 Szpitalna 68 5 Świerczewskiego 60 1 Świerkowa 51 1 Tęczowa 50 1 Widokowa 64 1 Wolbromska 59 3 Wysokogórska 54 1 Żeromskiego 59 1 Gorzanowice 45 1 Grudno 47 1 Jastrowiec 29 4 Kaczorów 46 1 Lipa 56 4 Mysłów 37 1 Mysłów 58 1 Płonina 57 1 Sady Dolne 41 5 Sady Górne 43 4 Stare Rochowice 42 1 Świny 31 10 Wierzchosławice 52 8 Wolbromek 50

Źródło: Gimnazjum im. Rycerstwa Polskiego w Bolkowie – opracowanie własne

27

Z kolei edukację na etapie ponadgimnazjalnym dla młodzieży z terenu gminy zapewnia Zespół Szkół Agrobiznesu im. Wincentego Witosa w Bolkowie. Szkoła swoje wieloletnie tradycje wywodzi od utworzonej w 1952 roku Zasadniczej Szkoły Rachunkowości Rolnej. W roku szkolnym 2014/2015 placówka oferowała kształcenie w następujących typach szkół: . liceum ogólnokształcące; . technikum (na kierunkach: technik hotelarstwa, technik żywienia i usług gastronomicznych, architektury krajobrazu, technik inżynierii środowiska i melioracji); . zasadnicza szkoła zawodowa (na kierunkach: rolnik, operator pojazdów i maszyn rolniczych, kierunek wielozawodowy); . szkole policealnej, w zawodzie technik rachunkowości. Liczba uczniów w poszczególnych typach szkół ponadgimnazjalnych wchodzących w skład Zespołu Szkół Agrobiznesu zmienia się na przestrzeni ostatniej dekady nie tylko z uwagi na fale wyżu i niżu demograficznego, ale także z uwagi na zmiany preferencji wynikające z potrzeb rynku. Dane GUS potwierdzają, iż młodzi mieszkańcy Gminy Bolków w ostatnich latach chętniej niż w okresach minionych wybierają naukę w szkołach zawodowych: w 2014 roku w technikum kształciło się 127 uczniów, a w szkole zawodowej – 50 uczniów. Na średnim poziomie utrzymuje się zainteresowanie nauką w liceum ogólnokształcącym. Z tej formy edukacji w 2014 roku skorzystało 54 osób. Dla osób spoza Bolkowa szkoła oferuje miejsca w internacie, w którym oprócz dobrze wyposażonych pokoi mieszkalnych znajdują się między innymi stołówka z własną kuchnią i świetlica. Podstawową bazą do prowadzenia działań oświatowych na terenie Gminy Bolków stanowią obiekty: . Przedszkola Samorządowego w Bolkowie; . 4 Szkół Podstawowych (w Bolkowie, Kaczorowie, Lipie i Sadach); . Gimnazjum im. Rycerstwa Polskiego w Bolkowie; . Zespołu Szkół Agrobiznesu w Bolkowie. Jak już wcześniej wspomniano wychowanie przedszkolne prowadzone jest w dobrze do tego dostosowanym budynku przy ul. Sienkiewicza w Bolkowie oraz oddziałach ulokowanych przy szkołach podstawowych. Infrastruktura tych ostatnich pozostawia jednak niekiedy sporo do życzenia. Budynki szkół w Kaczorowie, Lipie i Sadach Górnych wymagają stałych remontów. Niezbędne są także prace remontowe w budynku Zespołu Szkół Agrobiznesu i związanym

28 z nim internatem. Stale rosnące wymagania w zakresie wyposażenia szkół w pomoce dydaktyczne, zmiany programowe, postęp techniczny oraz stosunkowo szybka amortyzacja sprawiają potrzebę ciągłych inwestycji w tym obszarze. Szkoła Podstawowa im. II Armii WP w Bolkowie dysponuje np. dwiema salami gimnastycznymi i odkrytym boiskiem. Uczniowie położonego obok gimnazjum mają do dyspozycji nową salę sportową i boisko wielofunkcyjne ze sztuczną nawierzchnią. Szkoły Podstawowe w Kaczorowie Lipie i Sadach Górnych również posiadają sale gimnastyczne (w osobnych budynkach). Niestety sala w Kaczorowie wymaga usprawnienia systemu ogrzewania, a sala w Sadach Górnych jest mała i słabo wyposażona. Wszystkie szkoły na terenie gminy posiadają własne zasoby biblioteczne. Podsumowując diagnozę obszaru edukacji w gminie należy stwierdzić, że w przedmiotowym obszarze zarysowały się dwa negatywne zjawiska, tj. niskiego poziomu edukacji oraz zmniejszającego się kapitału społecznego gminy.

W kontekście wcześniejszych rozważań dotyczących bezrobocia na obszarze Gminy warto podkreślić również rolę, jaką pełnić może dostosowane do potrzeb rynku pracy kształcenie zawodowe (także osób dorosłych) w zwiększaniu szans na zatrudnienie i tym samym przeciwdziałaniu bezrobociu.

1.5. Kapitał społeczny

Jedną z podstawowych definicji kapitału społecznego zaproponował Robert D. Putnam w Bowling Alone: America’s Declining Social Capital (1995). Brzmi ona następująco: „Kapitał społeczny to te cechy organizacji społecznych, takich jak sieci (układy) jednostek lub gospodarstw domowych oraz powiązanych z nimi norm i wartości, które kreują efekty zewnętrzne dla całej wspólnoty” (Pogonowska, 2004, s. 16).3 Aby zbadać zjawisko kapitału społecznego w Gminie Bolków posłużono się wskaźnikiem frekwencji wyborczej w czasie wyborów do sejmu i senatu w 2015 r, liczonym jako stosunek liczby osób biorących udział w wyborach samorządowych do ogólnej liczby osób uprawnionych do głosowania. Wskaźnik ten ma na celu pokazanie, jaka jest postawa mieszkańców gminy, znamionująca wysoki lub niski poziom kapitału społecznego.

3Katarzyna Sierocińska KAPITAŁ SPOŁECZNY. DEFINIOWANIE, POMIAR I TYPY. Studia ekonomiczne 1 Economic studies nr 1 (LXVIII) 2011

29

Zgodnie z danymi Państwowej Komisji Wyborczej frekwencja w wyborach do sejmu i senatu w 2015 r. wyniosła:  w Polsce 50,92%;  okręgu jaworskim 43,26%;  w gminie Bolków 39,09%.

Jak pokazują powyższe dane, frekwencja wyborcza w gminie Bolków jest sporo niższa od średniej krajowej, a także średniej regionu. Spośród 6 gmin znajdujących się w okręgu wyborczym, Gmina Bolków zajęła ostatnie miejsce pod względem frekwencji, co pokazuje poniższe zestawienie.

Tabela nr 16 Frekwencja wyborcza w Powiecie Jaworskim w roku 2015

Źródło: Państwowa Komisja Wyborcza, www. parlament2015.pkw.gov.pl/

WSKAŹNIK – NISKI POZIOM KAPITAŁU SPOŁECZNEGO

Frekwencja wyborcza w poszczególnych obwodach Gminy Bolków, została zawarta w poniższym zestawieniu wraz z zaznaczeniem kolorem obwodów, w których jej wartość była poniżej średniej dla gminy. Przyjętym miernikiem frekwencji jest liczba osób biorących udział w wyborach samorządowych na ogólną liczbę osób uprawnionych. Średnia frekwencja wyborcza dla Gminy, zgodnie z danymi Państwowej Komisji Wyborczej wyniosła 39,09%.

30

Tabela nr 17 Frekwencja wyborcza w poszczególnych obwodach Gminy Bolków

Obwodowa Liczba Procent Liczba Frekwencja Kod Nazwa jednostki Ulice w ramach poszczególnych obwodów Komisja wydanych głosów uprawnionych (%) Wyborcza Nr kart ważnych

Gminno-Miejski Ośrodek Bolków ulice: Bema, Bolka, Jagiellońska, Kultury, Sportu i Nowotki, Piastowska, Plac Jana Pawła II, Polna,

20502 Rekreacji Bolków 1 1313 598 45,54% 95,65% Rynek, Słoneczna, Słowackiego, Szpitalna, ul. Szpitalna 16, Ścieżka, Świerczewskiego 59-420 Bolków

Internat Zespołu Szkół Bolków ulice:1 Maja, Farbiarska, Agrobiznesu Bolków Kamiennogórska, Kraszewskiego, Ludowa,

20502 2 1151 513 44,57% 96,69% ul. Mickiewicza 1, Mickiewicza, Niepodległości, Poprzeczna, 59-420 Bolków Reymonta, Spacerowa, Tęczowa, Wysokogórska

Gminno-Miejski Zakład Bolków ulice: Demokratyczna, Jeleniogórska, Budżetowy Gospodarki Kolejowa, Kopernika, Kościuszki, Lipowa, Komunalnej i Młynarska, Pogodna, Poniatowskiego,

20502 3 1277 562 44,01% 95,73% Mieszkaniowej Bolków Republikańska, Robotnicza, Świerkowa, ul. Kolejowa 5, Waryńskiego, Widokowa, Wiśniowa, 59-420 Bolków Żeromskiego Sołectwa: Gorzanowice, Świny

Przedszkole Samorządowe Bolków Bolków ulice: Jaworska, Sienkiewicza,

20502 4 756 272 35,98% 94,12% ul. Sienkiewicza 39, Wolbromska 59-420 Bolków

Świetlica Wiejska Mysłów

20502 44, Mysłów, Radzimowice 5 489 176 35,99% 94,89% 59-420 Bolków

31

Świetlica Wiejska

20502 Kaczorów ul. Nowa Wieś Kaczorów, Płonina 6 640 239 37,34% 96,23% 1B, 59-420 Bolków

Świetlica Wiejska Lipa,

20502 Lipa, Muchówek, Jastrowiec, Grudno 7 725 220 30,34% 95,45% 59-420 Bolków

Szkoła Podstawowa Sady

20502 Sady Dolne, Sady Górne 8 653 255 39,05% 96,08% Górne 94, 59-420 Bolków

Świetlica Wiejska

20502 Wierzchosławice 106, Wierzchosławice, Półwsie, Wierzchosławiczki 9 782 271 34,65% 95,57% 59-420 Bolków Świetlica Wiejska Stare

20502 Rochowice 53, Stare Rochowice, Nowe Rochowice 10 360 98 27,22% 95,92% 59-420 Bolków Świetlica Wiejska

20502 Wolbromek 43B, Wolbromek 11 424 159 37,50% 94,97% 59-420 Bolków Dom Pomocy Społecznej w Jaworze Filia w Dom Pomocy Społecznej w Jaworze, Filia w

20502 Bolkowie Bolków 12 47 25 53,19% 100,00% Bolkowie, Bolków ul, Kamiennogórska 3 Kamiennogórska 3, 59-420 Bolków Zakład Opiekuńczo- Leczniczy w Bolkowie Zakład Opiekuńczo-Leczniczy w Bolkowie ul,

20502 13 74 9 12,16% 100,00% Bolków Wysokogórska Wysokogórska 19 19, 59-420 Bolków Źródło: Państwowa Komisja Wyborcza, www. parlament2015.pkw.gov.pl/ - opracowanie własne

32

Jak widać 9 spośród 13 obwodów wykazuje się wartością poniżej średniej dla Gminy, która wynosi 39,09%. Poniżej zaznaczono ulice wchodzące w skład poszczególnych obwodów. Wykres nr 10 Frekwencja wyborcza w poszczególnych obwodach Gminy Bolków

Źródło: Państwowa Komisja Wyborcza, www. parlament2015.pkw.gov.pl/ - opracowanie własne

Tabela nr 18 Ulice w ramach poszczególnych obwodów

Obwodowa Komisja Ulice w ramach poszczególnych obwodów Wyborcza Nr Bolków ulice: Bema, Bolka, Jagiellońska, Nowotki, Piastowska, Plac 1 Jana Pawła II, Polna, Rynek, Słoneczna, Słowackiego, Szpitalna, Ścieżka, Świerczewskiego

Bolków ulice:1 Maja, Farbiarska, Kamiennogórska, Kraszewskiego, 2 Ludowa, Mickiewicza, Niepodległości, Poprzeczna, Reymonta, Spacerowa, Tęczowa, Wysokogórska

Bolków ulice: Demokratyczna, Jeleniogórska, Kolejowa, Kopernika, 3 Kościuszki, Lipowa, Młynarska, Pogodna, Poniatowskiego, Republikańska, Robotnicza, Świerkowa, Waryńskiego, Widokowa, Wiśniowa, Żeromskiego Sołectwa: Gorzanowice, Świny 4 Bolków ulice: Jaworska, Sienkiewicza, Wolbromska

5 Mysłów, Radzimowice

33

6 Kaczorów, Płonina 7 Lipa, Muchówek, Jastrowiec, Grudno 8 Sady Dolne, Sady Górne 9 Wierzchosławice, Półwsie, Wierzchosławiczki 10 Stare Rochowice, Nowe Rochowice 11 Wolbromek

Dom Pomocy Społecznej w Jaworze, Filia w Bolkowie, Bolków ul, 12 Kamiennogórska 3

13 Zakład Opiekuńczo-Leczniczy w Bolkowie ul, Wysokogórska 19 Źródło: Państwowa Komisja Wyborcza, www. parlament2015.pkw.gov.pl/ - opracowanie własne

Wobec powyższego zdiagnozowano zatem występujące na zaznaczonych ulicach zjawisko niskiego kapitału społecznego. Kapitał społeczny posiada cechy kapitału w ujęciu ekonomicznym. Oczekiwać więc można, że jedną z jego funkcji będzie przynoszenie korzyści zarówno w sferze społecznej jak i gospodarczej. Niski poziom kapitału społecznego oznacza małą liczbę więzi istniejących między ludźmi (czyli niewiele osób zna siebie nawzajem) albo ludzie znają siebie nawzajem, ale nie obdarzają się zaufaniem. Efektem tego jest niepodejmowanie wspólnych albo indywidualnych działań, mających na celu poprawę życia ogółu społeczeństwa. Może się to przekładać na sferę gospodarczą np. większymi kosztami transakcji, państwo musi odgrywać większą rolę w tworzeniu przedsięwzięć gospodarczych na dużą skalę (Fukuyama, 1997). 4

1.6. Uczestnictwo w życiu publicznym i kulturalnym

Dla zdiagnozowania niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym przeprowadzono analizę organizacji pozarządowych (stowarzyszeń i związków) Gminy Bolków. Przyjętym miernikiem jest tutaj wskaźnik ilości zarejestrowanych organizacji pozarządowych na 100 os. Uczestnictwo w życiu publicznym i kulturalnym jest wyrazem aktywności mieszkańców, umiejętności podejmowania inicjatyw, oraz zrzeszania się osób w kręgu tych samych zainteresowań. Organizacje pozarządowe stanowią istotny element demokracji i społeczeństwa obywatelskiego. Mają bardzo pożyteczne funkcje, m.in. ekonomiczne i społeczne. Ich obecność w społeczności świadczy o wyższym stopniu przejawiania inicjatywy oraz braku bierności.

4Katarzyna Sierocińska KAPITAŁ SPOŁECZNY. DEFINIOWANIE, POMIAR I TYPY. Studia ekonomiczne 1 Economic studies nr 1 (LXVIII) 2011

34

Organizacje dostarczają miejsc pracy, szkolą przyszłych pracowników, wzbogacając ich o dobre wzorce zachowań, odpowiedzialności, kreatywności i samodzielności, a także dostarczają usług, które są często nieatrakcyjne rynkowo, lub mają niską siłę nabywczą. Organizacje pozarządowe mają bardzo istotną funkcję ze względu na zorientowanie na lokalne potrzeby, poczucie misji – motywacja do działania jest dla nich istotniejsza niż zysk.

WSKAŹNIK - NIEWYSTARCZAJĄCY POZIOM UCZESTNICTWA W ŻYCIU PUBLICZNYM I KULTURALNYM

Przyjętym miernikiem niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym jest wskaźnik ilości zarejestrowanych organizacji pozarządowych na 100 os. Na terenie Gminy Bolków istnieją łącznie 33 organizacje pozarządowe, których zestawienie przedstawia poniższa tabela. Tabela nr 19 Organizacje pozarządowe w Gminie Bolków

Lp. Nazwa Siedziba 59-420 Bolków, 1 Towarzystwo Miłośników Bolkowa ul. Niepodległości 12/6

59-420 Bolków, 2 Bractwo Rycerskie Zamku Bolków ul. Bolka 1

59-420 Bolków, 3 Porozumienie Samorządowe Bolków 2002 Rynek 9 Towarzystwo Przyjaciół Wiejskiego Ogrodu 59-420 Bolków, 4 Botanicznego "Arboretum" w Lipie Lipa 58 Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju 59-420 Bolków, 5 Wsi Mysłów Mysłów 44 Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci i Osób 59-420 Bolków, 6 Niepełnosprawnych w Bolkowie ul. Bolka 13 "Niezapominajka" Stowarzyszenie Wspierające Osoby 59-420 Bolków, 7 Niepełnosprawne "Integracja" w Bolkowie Bolka 8b

59-420 Bolków, Stowarzyszenie na Rzecz Pomocy dla Domu 8 Kaczorów Dziecka im. H.Jordana w Kaczorowie ul. Kamiennogórska 9

59-420 Bolków, 9 Stowarzyszenie Rodzin Katolickich Pl. Jana Pawła II 1 59-420 Bolków, 10 Miejsko-Gminny Oddział Związku OSP Rynek 1 59-420 Bolków, 11 Ochotnicza Straż Pożarna w Bolkowie ul. Świerczewskiego 26

35

59-420 Bolków, 12 Ochotnicza Straż Pożarna w Wolbromku Wolbromek 43

59-420 Bolków, 13 Ochotnicza Straż Pożarna w Lipie Lipa 37

59-420 Bolków, 14 Ochotnicza Straż Pożarna w Kaczorowie Kaczorów ul. Nowa Wieś 1a

Ochotnicza Straż Pożarna 59-420 Bolków, 15 w Starych Rochowicach Stare Rochowice 53a 59-420 Bolków, 16 Ochotnicza Straż Pożarna w Sadach Górnych Sady Górne 65b 59-420 Bolków, 17 Ochotnicza Straż Pożarna w Sadach Dolnych Sady Dolne 37a Ochotnicza Straż Pożarna 59-420 Bolków, 18 w Wierzchosławicach Wierzchosławice 101a 59-420 Bolków, 19 Ochotnicza Straż Pożarna w Mysłowie Mysłów 44a Polski Związek Kombatantów 59-420 Bolków, 20 Rzeczypospolitej i Byłych Więźniów ul. Szpitalna 16 Politycznych Koło Bolków 59-420 Bolków, 21 Związek Sybiraków Koło Bolków ul. Szpitalna 16 Polski Związek Emerytów, Rencistów i 59-420 Bolków, 22 Inwalidów Koło Bolków ul. Szpitalna 16 Gminny Związek Rolników, Kółek 59-420 Bolków, 23 i Organizacji Rolniczych w Bolkowie Rynek 33 Polski Związek Hodowców 59-420 Bolków, 24 Gołębi Pocztowych ul. Polna 19 Polski Związek Wędkarski 59-420 Bolków, 25 Koło Bolków ul. Szpitalna 16 Miejsko-Gminny Ludowy Klub Sportowy 59-420 Bolków, 26 PIAST Bolków ul. Wysokogórska 10 59-420 Bolków, 27 Ludowy Zespół Sportowy w Lipie Lipa 59

59-420 Bolków, 28 Ludowy Zespół Sportowy Kaczorów Kaczorów ul. Plac Pollaka 1

59-420 Bolków, 29 Ludowy Klub Sportowy "Spójnia" Sady Górne Sady Górne 97/3 59-420 Bolków, 30 Ludowy Zespół Sportowy "Nysa" Wolbromek Wolbromek 43

36

59-420 Bolków, 31 Uczniowski Klub Sportowy "Piast" Bolków ul. Szpitalna 16 Świetlica Socjoterapeutyczna im. Św. Księdza 59-420 Bolków, 32 Zygmunta Gorazdowskiego prowadzona Rynek 37 przez Zgromadzenie Sióstr Św. Józefa

59-420 Bolków, 33 Miejsko-Gminne Koło Pszczelarzy ul. Niepodległości 17

Źródło: Urząd Miejski w Bolkowie Liczba mieszkańców gminy to 10 820, stąd ilość zarejestrowanych organizacji pozarządowych na 100 osób wynosi 0,30 i jest to średnia dla gminy. Próg ten jest punktem odniesienia dla zbadania poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym. Ulice/wsie, dla których wskaźnik ten jest niższy niż ww. średnia dla gminy zaznaczono kolorem. Tabela nr 20 Ilość stowarzyszeń/związków w stosunku do ilości mieszkańców ulicy/wsi

ILOŚĆ ORGANIZACJI ILOŚĆ MIESZKAŃCÓW POZARZĄDWYCH ZAMELDOWANYCH NA ILOŚĆ (STOWARZYSZEŃ I POBYT STAŁY/CZASOWY STOWARZYSZEŃ/ZWIĄZKÓW ZWIĄZKÓW) NA POSZCZEGÓLNYCH W STOSUNKU DO ILOŚCI GMINY BOLKÓW ULICACH/ WSIACH MIESZKAŃCÓW ULICY/WSI SIENKIEWICZA 0 0 0,00 RYNEK 4 434 0,92 SZPITALNA 5 151 3,31 ŚWIERCZEWSKIEGO 1 306 0,33 KAMIENNOGÓRSKA 0 0 0,00 KOLEJOWA 0 0 0,00 WOLBROMSKA 0 0 0,00 KOPERNIKA 0 0 0,00

tereny miejskie tereny REPUBLIKAŃSKA 0 0 0,00 JAWORSKA 0 0 0,00 FARBIARSKA 0 0 0,00 REYMONTA 0 0 0,00

JELENIOGÓRSKA 0 0 0,00 NIEPODLEGŁOŚCI 2 218 0,92 WIDOKOWA 0 0 0,00 POLNA 1 239 0,42

KRASZEWSKIEGO 0 0 0,00 LIPOWA 0 0 0,00 LUDOWA 0 0 0,00 WARYŃSKIEGO 0 0 0,00 ROBOTNICZA 0 0 0,00

37

KOŚCIUSZKI 0 0 0,00 WYSOKOGÓRSKA 1 357 0,28

MŁYNARSKA 0 0 0,00

ŻEROMSKIEGO 0 0 0,00 BOLKA 3 77 3,90 SŁOWACKIEGO 0 0 0,00 1-go MAJA 0 0 0,00 0 0 0,00 MICKIEWICZA 0 0 0,00 DEMOKRATYCZNA BEMA 0 0 0,00 JAGIELLOŃSKA 0 0 0,00 PONIATOWSKIEGO 0 0 0,00 NOWOTKI 0 0 0,00 PIASTOWSKA 0 0 0,00

PLAC JANA PAWŁA II 1 1 100,00 POGODNA 0 0 0,00 POPRZECZNA 0 0 0,00 SŁONECZNA 0 0 0,00 SPACEROWA 0 0 0,00 ŚCIEŻKA 0 0 0,00 ŚWIERKOWA 0 0 0,00 TĘCZOWA 0 0 0,00 ZAMKOWA 0 0 0,00 WIŚNIOWA 0 0 0,00 LIPA 3 676 0,44 WIERZCHOSŁAWICE 1 873 0,11 SADY GÓRNE 2 484 0,41 STARE ROCHOWICE 1 406 0,25 WOLBROMEK 2 571 0,35 MYSŁÓW 2 606 0,33

tereny wiejskie tereny JASTROWIEC 0 0 0,00 KACZORÓW 3 698 0,43 ŚWINY 0 0 0,00 SADY DOLNE 1 389 0,26 PŁONINA 0 0 0,00 PÓŁWSIE 0 0 0,00 GRUDNO 0 0 0,00 RADZIMOWICE 0 0 0,00 WIERZCHOSŁAWICZKI 0 0 0,00 GORZANOWICE 0 0 0,00 NOWE ROCHOWICE 0 0 0,00 SUMA 33 10820 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych – opracowanie własne

38

Jak wynika z powyższej tabeli ulice/wsie, na których działają organizacje pozarządowe są w zdecydowanej mniejszości. Wskaźnik jest przekroczony na 38 z 45 ulic Bolkowa oraz na 12 z 17 wsi. Zjawisko niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym w gminie Bolków jest więc bardzo rozpowszechnione. Taki wynik analizy świadczy o bierności mieszkańców i małym poczuciu sprawstwa, a także braku pozytywnych bodźców i wzorców do zmian wyuczonych schematów postępowania. Działalność pozarządowa powinna być podstawą inicjatyw w gminie oraz powinna szerzyć pozytywne wzorce zorientowane na lokalne potrzeby, a także motywować do aktywności, nawet nie nastawionej na zysk. Tymczasem mała ilość stowarzyszeń i związków wraz z nasileniem negatywnych zjawisk z innych sfer w gminie Bolków, jest potwierdzeniem że Gmina wymaga działań wpływających na postawę mieszkańców na wielu poziomach.

1.7. Przestępczość

Za bezpieczeństwo publiczne na terenie Gminy Bolków odpowiada Komisariat Policji w Bolkowie. Dane sprawozdawcze dotyczące realizacji zadań komisariatu w latach 2011 – 2014 przedstawiono poniżej.

Tabela nr 21 Zagrożenie przestępczością – dane dotyczące popełnionych czynów przestępczych w latach 2011- 2014 r. na terenie Gminy Bolków 2011 2012 2013 2014 Ilość wszczętych postępowań 184 178 168 163 przygotowawczych Ilość czynów 234 214 181 113 Źródło: Komisariat Policji w Bolkowie

Tabela nr 22 Ilość wszczętych postępowań przygotowawczych, w podstawowych kategoriach przestępstw

Kategoria 2011 2012 2013 2014 przestępstwa Kradzież mienia 27 30 21 25 W tym kradzież 2 4 0 3 samochodu Kradzież z 18 19 16 13 włamaniem Rozbój 3 4 1 2 Bójka i pobicie 2 4 1 0 Uszczerbek na 8 1 3 3 zdrowiu

39

Uszkodzenie rzeczy 9 6 11 3 Przestępstwa 3 8 3 14 narkotykowe Ogółem 72 76 56 63 Źródło: Komisariat Policji w Bolkowie Tabela nr 23 Efekty działań prewencyjnych - Policjanci w Bolkowie

2011 2012 2013 2014 Wylegitymowali 2857 3050 4720 4904 Przeprowadzili 1278 1181 1453 1449 interwencji Zatrzymali dowody 20 32 23 29 rejestracyjne Zatrzymali prawa 8 7 30 7 jazy Wykonali 99 108 115 115 doprowadzeń – w tym zatrzymali do izb wytrzeźwień 66 51 43 46 Źródło: Komisariat Policji w Bolkowie Tabela nr 24 Wykroczenia – kategorie 2011 2012 2013 2014 Ujawnione 1392 1206 1044 1298 wykroczenia Nałożone mandaty 939 825 657 651 karne Sporządzone 138 107 121 114 wnioski o ukaranie Odstąpienia od skierowania 76 83 105 107 wniosku o ukaranie Pouczenia 190 239 183 426 Źródło: Komisariat Policji w Bolkowie Tabela nr 25 Mandaty karne nakładano - kategorie

Mandaty karne nakładano m.in. 2011 2012 2013 2014 za wykroczenia przeciwko: Bezpieczeństwu w 478 401 328 325 komunikacji Naruszeniu przepisów ustawy 206 119 138 149 o wychowaniu w trzeźwości i

40

przeciwdziałaniu alkoholizmowi Porządkowi 70 106 55 55 publicznemu Urządzeniom 51 71 48 33 użytku publicznego Obyczajności 93 73 46 56 publicznej Niewłaściwe trzymanie psa 38 35 33 32 (art.77kw) Źródło: Komisariat Policji w Bolkowie Tabela nr 26 Przestępczość nieletnich

2011 2012 2013 2014 Ilość czynów 32 32 5 2 karalnych Ilość nieletnich sprawców czynów 16 15 5 1 karalnych Źródło: Komisariat Policji w Bolkowie Tabela nr 27 Przestępczość nieletnich w rozbiciu na poszczególne kategorie przestępstw

Kategoria 2011 2012 2013 2014 przestępstwa Kradzież mienia 7 6 1 0 Kradzież 0 0 0 0 samochodu Kradzież z 1 16 1 1 włamaniem Rozbój 11 4 0 1 Bójka i pobicie 0 0 0 0 Uszczerbek na 0 0 0 0 zdrowiu Uszkodzenie rzeczy 0 0 1 0 Razem 28 26 3 2 Przestępstwa 0 2 1 0 narkotykowe Inne 4 4 1 0 Ogółem 32 32 5 2

Źródło: Komisariat Policji w Bolkowie Na drogach Gminy Bolków w 2015 r. łącznie odnotowano 185 zdarzeń. Szczegóły przedstawiono poniżej. Tabela nr 28 Zagadnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego

41

2011 2012 2013 2014 Kolizje drogowe 143 104 139 161 Wypadki drogowe 6 12 13 24 Ogółem zdarzeń 149 116 152 185 Osoby ranne 7 22 21 37 Osoby zabite 1 1 1 2 Źródło: Komisariat Policji w Bolkowie Mimo braku obiektywnych danych liczbowych, które dokumentowałyby poziom subiektywnego poczucia bezpieczeństwa wśród ogółu mieszkańców, na podstawie zebranych ankiet można stwierdzić, że większość badanych przestępczość w Gminie postrzega jako problem małej i średniej skali. Natomiast 40 % ankietowanych oczekuje poprawy bezpieczeństwa po przeprowadzeniu procesu rewitalizacji. Zgodnie z informacją Komendanta Komisariatu Policji w Bolkowie, najbardziej zagrożonymi ulicami z popełnianiem przestępstw na terenie Bolkowa są ulice: Rynek, Jaworska, Niepodległości, Kamiennogórska, Szpitalna i Sienkiewicza. Na terenie ww. ulic najczęściej dochodzi do popełnianych przestępstw określanych jako: -kradzież mienia, -kradzież z włamaniem, -niszczenie mienia, -rozboje, -bójka i pobicie. Ponadto miejscami, na których dochodzi do kradzieży pojazdów są parkingi osiedlowe przy ul. Wysokogórskiej, Polnej i Piastowskiej. Na ww. ulicach narażonych popełnieniem przestępstw również najczęściej popełniane są wykroczenia związane ze spożywaniem alkoholu w miejscu publicznym i zaśmiecaniem miejsc publicznych. W tych miejscach dochodzi również do szeregu zakłóceń ładu i porządku publicznego, nieobyczajnych wybryków oraz zdarzeń drogowych – kolizji. Tego typu kategorie przestępstw i wykroczeń – zgodnie z przedstawionymi wyżej statystykami bolkowskiej policji, należą do najczęściej odnotowywanych w Gminie.

1.8. Pomoc społeczna

Celem pomocy społecznej jest umożliwienie poszczególnym osobom i ich rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać samodzielnie i bez wsparcia.

42

Zakres zadań i kompetencji poszczególnych służb, działających na rzecz osób wykluczonych społecznie, określony został przede wszystkim w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, zgodnie z którą pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie, na zasadzie partnerstwa, z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Na terenie Gminy Bolków wiodącym realizatorem zadań z zakresu pomocy społecznej jest Gminno-Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Bolkowie (GMOPS). Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej ośrodki pomocy społecznej realizują swoje zadania poprzez m.in. świadczenia pieniężne i świadczenia niepieniężne. Do świadczeń pieniężnych zalicza się: zasiłki stałe, zasiłki okresowe, zasiłki celowe i specjalne zasiłki celowe, zasiłki i pożyczki na ekonomiczne usamodzielnienie, pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki, świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego dla cudzoziemców oraz wynagrodzenie należne opiekunowi z tytułu sprawowania opieki przyznane przez sąd. Wśród świadczeń niepieniężnych pomoc społeczna obejmuje: pracę socjalną, bilet kredytowany, składki na ubezpieczenie zdrowotne i społeczne, pomoc rzeczową, sprawienie pogrzebu, poradnictwo specjalistyczne, interwencję kryzysową, schronienie, posiłek, niezbędne ubranie, usługi opiekuńcze, specjalistyczne usługi opiekuńcze, mieszkanie chronione, pobyt i usługi w domu pomocy społecznej oraz pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie. W 2015 r. udzielono łącznie 881 świadczeń w zakresie: -zasiłku okresowego (359 rodzin) -Zasiłku celowego (381 rodzin) -zasiłku stałego (54 rodziny) -dożywania (79 rodziny) -usług opiekuńczych (8 rodzin). Zazwyczaj pomoc GMOPS jest kompleksowa i rzadko dotyczy jednej formy pomocy. Poniższa tabela przedstawia poszczególne formy wsparcia udzielone w 2015 r., w podziale na ulice i wsie gminy Bolków, uszeregowane malejąco wg liczby form wsparcia.

43

Tabela nr 29 Poszczególne formy wsparcia udzielone w 2015 r., w podziale na ulice i wsie Gminy Bolków

Łącznie liczba liczba liczba rodzin liczba rodzin liczba rodzin liczba rodzin

różnych rodzin korzystających korzystająca korzystająca liczba rodzin korzystająca z form objętych z zasiłku z zasiłku z zasiłku korzystająca usług wsparcia wsparciem okresowego celowego stałego z dozywiania opiekuńczych SUMA 881 430 359 381 54 79 8 SIENKIEWICZA 101 48 46 47 3 3 2 RYNEK 34 17 14 14 4 2 0 SZPITALNA 29 13 12 13 2 2 0 ŚWIERCZEWSKIEGO 24 12 8 9 1 4 2 KAMIENNOGÓRSKA 24 14 8 9 6 1 0 KOLEJOWA 23 11 10 11 2 0 0 WOLBROMSKA 21 9 9 9 0 3 0 KOPERNIKA 20 8 8 8 0 4 0 REPUBLIKAŃSKA 16 8 7 7 1 1 0 JAWORSKA 13 7 6 6 0 0 1 FARBIARSKA 13 6 4 6 2 1 0 tereny miejskie tereny REYMONTA 11 7 4 5 1 0 1 JELENIOGÓRSKA 10 4 3 4 2 1 0 NIEPODLEGŁOŚCI 8 4 4 4 0 0 0 WIDOKOWA 5 3 2 2 1 0 0 POLNA 4 3 1 2 1 0 0 KRASZEWSKIEGO 4 2 1 2 1 0 0 LIPOWA 3 2 1 1 0 1 0 LUDOWA 2 1 1 1 0 0 0 WARYŃSKIEGO 2 2 1 1 0 0 0 ROBOTNICZA 2 1 1 1 0 0 0 KOŚCIUSZKI 2 1 1 1 0 0 0 WYSOKOGÓRSKA 1 1 0 1 0 0 0 MŁYNARSKA 1 1 0 0 0 1 0 ŻEROMSKIEGO 1 1 0 0 1 0 0 BOLKA 1 1 0 0 0 0 1 SŁOWACKIEGO 1 1 0 0 1 0 0 LIPA 84 40 29 30 7 18 0 WIERZCHOSŁAWICE 72 37 34 36 2 0 0 SADY GÓRNE 71 30 29 30 3 9 0 STARE ROCHOWICE 48 24 22 24 1 1 0 tereny wiejskie tereny WOLBROMEK 38 19 17 15 5 1 0 MYSŁÓW 37 17 16 16 1 4 0 JASTROWIEC 33 15 13 14 1 5 0 KACZORÓW 33 18 12 16 1 3 1

ŚWINY 22 11 10 10 1 1 0 SADY DOLNE 22 8 8 8 0 6 0 PŁONINA 17 9 7 7 2 1 0 PÓŁWSIE 10 4 4 4 0 2 0 GRUDNO 7 4 2 1 0 4 0

44

RADZIMOWICE 4 2 2 2 0 0 0 WIERZCHOSŁAWICZKI 4 2 2 2 0 0 0 GORZANOWICE 2 1 0 1 1 0 0 NOWE ROCHOWICE 1 1 0 1 0 0 0 Źródło: Gminno-Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Bolkowie Poniżej zestawiono ulice dla których wartości udzielonego wsparcia wynoszą „0” i dlatego nie pojawiły się w powyższej tabeli. Tabela nr 30 Ulice które nie korzystały z wsparcia GMOPS w 2015 r. liczba liczba liczba rodzin rodzin liczba liczba rodzin Łącznie liczba korzystaj korzystaj rodzin rodzin korzyst liczba rodzin ących z ąca z korzystaj korzystaj ająca z różnych objętych zasiłku zasiłku ąca z ąca z usług form wsparci okresow celoweg zasiłku dozywian opieku wsparcia em ego o stałego ia ńczych 1-go maja 0 0 0 0 0 0 0 MICKIEWICZA 0 0 0 0 0 0 0 t DEMOKRATYCZNA 0 0 0 0 0 0 0 e BEMA 0 0 0 0 0 0 0 r JAGIELLOŃSKA 0 0 0 0 0 0 0 e PONIATOWSKIEGO 0 0 0 0 0 0 0 n NOWOTKI 0 0 0 0 0 0 0 y PIASTOWSKA 0 0 0 0 0 0 0

PLAC JANA PAWŁA II 0 0 0 0 0 0 0 m POGODNA 0 0 0 0 0 0 0 i POPRZECZNA 0 0 0 0 0 0 0 e SŁONECZNA 0 0 0 0 0 0 0 j SPACEROWA 0 0 0 0 0 0 0 s ŚCIEŻKA 0 0 0 0 0 0 0 k ŚWIERKOWA 0 0 0 0 0 0 0 i TĘCZOWA 0 0 0 0 0 0 0 e ZAMKOWA 0 0 0 0 0 0 0 WIŚNIOWA 0 0 0 0 0 0 0 Źródło: Gminno-Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Bolkowie (GMOPS) Analiza rozmieszczenia poszczególnych form wsparcia w samej gminie, pokazała że łączna ilość udzielanej pomocy zdecydowanie nasilona jest na terenach miejskich, przy ul. Sienkiewicza w Bolkowie, na ul. Rynek oraz na ul. Szpitalnej.

45

Wykres nr 11 Ilość rodzin korzystających z pomocy społecznej w Bolkowie

Źródło: GMOPS – opracowanie własne

Na terenach wiejskich z kolei największa ilość udzielanych różnych form wsparcia występuje na terenie wsi Lipa, Wierzchosławice i Sady Górne.

Wykres nr 12 Ilość rodzin korzystających z pomocy społecznej na terenach wiejskich

Źródło: GMOPS – opracowanie własne

WSKAŹNIK – UBÓSTWO

Aby określić stopień ubóstwa, w Gminie Bolków, jako jego miarę przyjęto do analizy wskaźnik „Liczba rodzin pobierających zasiłek stały na ogólną liczbę mieszkańców”.

46

Biorąc pod uwagę, że ilość mieszkańców gminy wynosi 10 820, a liczba rodzin łącznie korzystających z zasiłku stałego wynosi 54, średnia dla gminy to 0,50. Wartość ta jest punktem odniesienia. Ulice/wsie, dla których poziom ten został przekroczony, zaznaczono kolorem. Tabela nr 31 Liczba rodzin korzystających z zasiłku stałego w stosunku do ilości mieszkańców

liczba rodzin korzystających z zasiłku

ilość liczba stałego w mieszkańców rodzin stosunku do korzystająca ilości z zasiłku mieszkańców stałego SIENKIEWICZA 3 659 0,46 RYNEK 4 434 0,92 SZPITALNA 2 151 1,32 ŚWIERCZEWSKIEGO 1 307 0,33 KAMIENNOGÓRSKA 6 282 2,13 KOLEJOWA 2 299 0,67 WOLBROMSKA 0 54 0,00 KOPERNIKA 0 82 0,00 REPUBLIKAŃSKA 1 171 0,58 JAWORSKA 0 201 0,00 FARBIARSKA 2 57 3,51

tereny miejskie tereny REYMONTA 1 198 0,51 JELENIOGORSKA 2 174 1,15 NIEPODLEGŁOŚCI 0 218 0,00 WIDOKOWA 1 74 1,35

POLNA 1 239 0,42 KRASZEWSKIEGO 1 92 1,09 LIPOWA 0 45 0,00 LUDOWA 0 104 0,00 WARYŃSKIEGO 0 50 0,00 ROBOTNICZA 0 53 0,00 KOŚCIUSZKI 0 77 0,00 WYSOKOGÓRSKA 0 357 0,00 MŁYNARSKA 0 28 0,00 ŻEROMSKIEGO 1 64 1,56 BOLKA 0 77 0,00 SŁOWACKIEGO 1 153 0,65

1-go Maja 0 67 0,00

MICKIEWICZA 0 37 0,00

DEMOKRATYCZNA 0 31 0,00

BEMA 0 56 0,00

JAGIELLOŃSKA 0 23 0,00

PONIATOWSKIEGO 0 23 0,00

47

NOWOTKI 0 37 0,00

PIASTOWSKA 0 105 0,00

PLAC JANA PAWŁA II 0 1 0,00

POGODNA 0 0 0,00

POPRZECZNA 0 17 0,00

SŁONECZNA 0 9 0,00

SPACEROWA 0 0 0,00

ŚCIEŻKA 0 11 0,00

ŚWIERKOWA 0 12 0,00

TĘCZOWA 0 16 0,00

ZAMKOWA 0 0 0,00

WIŚNIOWA 0 58 0,00 LIPA 7 686 1,02 WIERZCHOSŁAWICE 2 873 0,23 SADY GÓRNE 3 484 0,62 STARE ROCHOWICE 1 406 0,25 WOLBROMEK 5 571 0,88 MYSŁÓW 1 606 0,17

tereny wiejskie tereny JASTROWIEC 1 182 0,55 KACZORÓW 1 698 0,14 ŚWINY 1 260 0,38 SADY DOLNE 0 389 0,00

PŁONINA 2 135 1,48 PÓŁWSIE 0 61 0,00 GRUDNO 0 67 0,00 RADZIMOWICE 0 10 0,00 WIERZCHOSŁAWICZKI 0 55 0,00 GORZANOWICE 1 83 1,20 NOWE ROCHOWICE 0 50 0,00 54 10820 suma Źródło: GMOPS – opracowanie własne

Wśród ulic Bolkowa, na terenie których udzielanych jest więcej niż średnia dla gminy ilość zasiłków stałych, a wiec o najbardziej nasilonym zjawisku ubóstwa, znalazły się:  Rynek,  Szpitalna,  Kamiennogórska,  Kolejowa,  Republikańska,  Farbiarska,  Reymonta,

48

 Jeleniogórska,  Widokowa,  Kraszewskiego,  Żeromskiego,  Słowackiego. Na obszarze wiejskim natomiast, najbardziej nasilone zjawisko ubóstwa występuje we wsiach:  Lipa,  Sady Górne,  Wolbromek,  Jastrowiec,  Płonina,  Gorzanowice. Nasilenie zjawiska obrazują poniższe wykresy. Wykres nr 13 Ulice Gminy Bolków ze wskaźnikami ubóstwa

Źródło: GMOPS – opracowanie własne

49

Wykres nr 14 Wsie Gminy Bolków ze wskaźnikami ubóstwa

Źródło: GMOPS – opracowanie własne

Jak widać z powyższych danych, problem ubóstwa dotyczy znacznego obszaru gminy, co biorąc pod uwagę jej ogólną kondycję, nie jest zaskoczeniem. Zarówno ubóstwo jak i bezrobocie są głównymi bolączkami Gminy Bolków, która będzie starała się za sprawą Lokalnego Programu Rewitalizacji wyprowadzić swój obszar ze stanu kryzysowego.

Dodatki mieszkaniowe Jedną z form wsparcia w Gminie są także dodatki mieszkaniowe. Ich ilość w 2015 r. w podziale na poszczególne ulice, przedstawia poniższa tabela. Łącznie przyznano 404 dodatki mieszkaniowe, najwięcej bo aż 190 dodatków, było skierowanych do osób zamieszkujących ulicę Sienkiewicza.

50

Tabela nr 32 Dodatki mieszkaniowe w 2015 r. – Bolków

Bolków - dodatki mieszkaniowe w 2015 r. styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień Sienkiewicza 18 17 18 16 14 17 17 16 15 15 14 13 Reymonta 2 2 2 2 2 2 2 1 2 2 2 2 Jaworska 2 3 3 4 4 4 4 3 1 1 1 1 Kopernika 1 1 2 3 3 3 3 3 3 2 2 2 Kraszewskiego 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Szpitalna 3 3 3 3 3 2 2 1 2 2 2 2 Świerczewskiego 2 2 2 1 1 1 1 0 0 0 0 1 Kamiennogórska 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 Jeleniogórska 3 2 2 3 3 3 3 3 3 2 2 1 Kolejowa 0 0 1 1 1 1 1 1 0 0 0 1 Rynek 2 1 1 1 1 1 0 0 0 1 1 0 Republikańska 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 Farbiarska 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 Wysokogórska 0 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 Źródło: GMOPS

Aby ocenić zjawisko ubóstwa z szerszej perspektywy, poniżej zestawiono udział osób korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem w latach 2010-2014. Wykres nr 15 Udział osób korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności regionu ogółem w latach 2010-2014

Źródło: Bank Danych Lokalnych

Jak pokazuje zestawienie udział osób korzystających z pomocy społecznej w Gminie Bolków, zdecydowanie przewyższa wartości dla powiatu i województwa. Potwierdza się teza o dużym ubóstwie całej Gminy.

1.9. Identyfikacja problemów

1. Progresywny proces starzenia się lokalnej społeczności. 2. Ujemne saldo migracji.

51

3. Postępujący ujemny przyrost naturalny. 4. Wysoki poziom bezrobocia. 5. Zwiększająca się ilość osób korzystających z pomocy społecznej, rosnące obciążenie budżetu gminy z tytułu pomocy społecznej i innych zadań z obszaru polityki społecznej. 6. Małe zaangażowanie mieszkańców gminy w jej sprawy, niskie poczucie sprawstwa, bierność. 7. Niewystarczający poziomu uczestnictwa mieszkańców w życiu publicznym i kulturalnym. 8. Brak pozytywnych bodźców do zmian wyuczonych schematów postępowania. 9. Wysokie zagrożenie patologiami społecznymi, brak bodźców do kształtowania pozytywnych wzorców. 10. Niski poziom zadowolenia i satysfakcji mieszkańców z rejonu, w którym żyją. 11. Niezadowalające poczucie bezpieczeństwa.

2. Sfera gospodarcza

2.1. Przedsiębiorczość

Według danych GUS z końca 2015 roku, na terenie Gminy Bolków funkcjonowało 979 podmiotów gospodarki narodowej. Posługując się definicjami z Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej można zauważyć, że najwięcej, bo aż 957, było wśród nich mikroprzedsiębiorstw, a więc podmiotów zatrudniających mniej niż 10 osób. Pozostałych 16 można zaliczyć do małych przedsiębiorców, tj. zatrudniających mniej niż 50 osób, 6 do średnich, zatrudniających mniej niż 250 osób. W Gminie Bolków tylko jeden podmiot zatrudnia więcej niż 250 osób. Nie ma podmiotu, który zatrudniałby więcej niż 1000. Zdecydowana większość podmiotów gospodarki narodowej (63%) zlokalizowana jest w samym Bolkowie – 620 (w tym 605 mikro-, 10 małych- i 5 średnich- przedsiębiorstw i 1 duże przedsiębiorstwo).

Liczba podmiotów gospodarczych w województwie dolnośląskim, Powiecie jaworskim oraz Gminie Bolków w 2015 r., wg klas wielkości przedstawiała się następująco:

52

Tabela nr 33 Liczba podmiotów gospodarczych w regionie w 2015 r. Podmioty Podmioty klasyfikowane gospodarcze według kryterium liczby pracujących ogółem 0 - 9 10 - 49 50 - 249 250 - 999 Obszar 2015 2015 2015 2015 2015 DOLNOŚLĄSKIE 357102 344313 10317 2112 296 Powiat jaworski 5128 4967 127 30 4 Gmina Bolków 979 957 16 5 1 Miasto Bolków 620 605 10 4 1 Gorzanowice 3 3 0 0 0 Jastrowiec 13 13 0 0 0 Kaczorów 60 58 2 0 0 Lipa 42 41 1 0 0 Mysłów 47 47 0 0 0 Nowe Rochowice 2 2 0 0 0 Płonina 11 11 0 0 0 Półwsie 3 3 0 0 0 Sady Dolne 32 31 0 1 0 Sady Górne 25 23 2 0 0 Stare Rochowice 17 17 0 0 0 Świny 21 21 0 0 0 Wierzchosławice 45 45 0 0 0 Wolbromek 38 37 1 0 0 Źródło: BDL/Podmioty Gospodarki Narodowej Wpisane Do Rejestru Regon Analiza liczby podmiotów gospodarczych funkcjonujących na terenie danej jednostki terytorialnej (z uwzględnieniem ich wielkości) pozwala na wysnucie pewnych wniosków na temat lokalnego rynku pracy. Z przytoczonych danych wynika, że Gminie Bolków obok podmiotów zatrudniających określoną liczbę pracowników dużą rolę odgrywa także samozatrudnienie. Poniżej przedstawiono dane dot. ilości przedsiębiorców, będących osobami fizycznymi, działających na terenie Gminy Bolków, zarejestrowanymi w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Poniższe dane zostały zebrane w oparciu o raport gminny prezentujący dane przedsiębiorców według głównego miejsca wykonywania działalności gospodarczej, wraz ze statusem wpisu do rejestru. Raport został wygenerowany 27.01.2016 r.

53

Tabela nr 34 Liczba przedsiębiorców, będących osobami fizycznymi, działających na terenie Gminy Bolków wg CEIDG Działalność prowadzona Liczba wyłącznie w Miejscowość aktywnych Zawieszony Wykreślony Oczekujący formie przedsiębiorców spółek/spółki i cywilnej Bolków 198 16 35 113 Gorzanowice 3 0 0 3 Grudno 0 0 0 1 Jastrowiec 8 0 0 1 Kaczorów 18 5 5 22 Lipa 17 0 7 9 Mysłów 22 0 8 11 Nowe Rochowice 2 0 0 1 Płonina 1 0 1 5 Półwsie 2 0 0 0 Radzimowice 2 0 0 0 Sady Dolne 9 0 1 6 Sady Górne 11 2 0 5 1 Stare Rochowice 7 0 3 10 Świny 11 1 4 3 Wierzchosławice 21 0 7 15 Wierzchosławiczki 0 0 0 2 Wolbromek 22 0 3 5 Razem 354 24 74 212 1 Łącznie podmioty w rejestrze 665

W wyżej wymienionym rejestrze zidentyfikowano 665 podmiotów, z tego aktywnych było 378, natomiast aż 286 podmiotów zamknęło trwale lub czasowo swoją działalność, stąd też na uwagę zasługuje wykres obrazujący udział % poszczególnych statusów wpisów w rejestrze. Przedstawione dane obrazują kondycję ekonomiczną podmiotów gospodarczych w Gminie Bolków. Biorąc pod uwagę, iż 43 % przedsiębiorców, uczestniczących niegdyś w życiu gospodarczym Gminy, zaprzestało swojej działalności, należy stwierdzić, że podmioty gospodarcze w Gminie są w słabej kondycji ekonomicznej.

54

Wykres nr 16 Status wpisów do CEIDG w Gminie Bolków

Źródło: CEIDG – opracowanie własne Zjawisko to jest szczególnie zauważalne na ulicy: 1 Maja, Farbiarskiej, Młynarskiej, Niepodległości, Piastowskiej, Bema, Kraszewskiego, Kopernika, Demokratycznej, Robotniczej oraz Bolków 1 (teren zamku), gdyż na wymienionych obszarach, więcej podmiotów zaprzestało swojej działalności niż pozostaje aktywnych.

Wykres nr 17 Status wpisów do CEIDG wg ulic miasta Bolków

Źródło: CEIDG – opracowanie własne

55

Tabela poniżej przedstawia dane dot. ilości przedsiębiorców w Bolkowie w podziale na poszczególne ulice, wraz ze statusem wpisu do rejestru CEIDG. Kolorem zaznaczono ulice wyróżniające się większą, w porównaniu do pozostałych obszarów miasta, ilością aktywnych podmiotów gospodarczych. Ponadto w przedstawionym zestawieniu zauważyć można, że przedmiotowe ulice charakteryzują się również niestabilną sytuacją ekonomiczną działających tam przedsiębiorców. Świadczą o tym statusy wpisów „zawieszony” oraz „wykreślony”. Co prawda wielu przedsiębiorców pozostaje aktywnych, jednakże znaczna część z nich postanowiła wycofać się z życia gospodarczego Gminy. Dynamika podejmowanych prób aktywności wskazuje na potencjał zaznaczonych obszarów do lokowania tam działalności gospodarczej, która byłaby szansą na ożywienie sfery gospodarczej miasta z korzyścią dla całej Gminy.

Tabela nr 35 Status wpisów do rejestru CEIDG wg ulic miasta Bolków Działalność prowadzona wyłącznie w BOLKÓW WG ULIC Aktywny Zawieszony Wykreślony formie spółek/spółki i cywilnej 1 Maja 2 0 1 2 Bolka 5 0 0 3 Farbiarska 1 0 3 2

Jagiellońska 1 0 0 1

Jaworska 9 2 3 11 Jeleniogórska 12 0 2 1 Kamiennogórska 16 0 0 11 Kolejowa 8 4 1 7 Kościuszki 4 0 1 1 Lipowa 1 0 0 1 Ludowa 5 0 0 1 Mickiewicza 5 0 1 0 Młynarska 1 0 0 3 Niepodległości 8 0 0 11 Piastowska 3 0 1 3 Polna 8 0 0 3 Poniatowskiego 1 0 0 0 Republikańska 12 1 3 6 Reymonta 5 0 0 4

56

Rynek 23 4 4 12 Bema 0 0 1 1 Sienkiewicza 24 3 3 16 Słowackiego 6 1 0 2 Szpitalna 3 0 0 1 Ścieżka 1 0 0 0 Świerczewskiego 16 0 5 4 Świerkowa 1 0 0 0 Tęczowa 1 0 0 0 Waryńskiego 2 0 0 0

Widokowa 1 0 0 0 Wiśniowa 4 0 0 0 Wysokogórska 9 1 2 3 Kraszewskiego 0 0 1 1 Kopernika 0 0 1 1 Demokratyczna 0 0 0 1 Robotnicza 0 0 1 0 brak ulicy – Bolków 1 0 0 1 0 Razem 198 16 35 113 Źródło: CEIDG – opracowanie własne

WSKAŹNIK – NISKI STOPIEŃ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI

W poniższej tabeli przedstawiono liczbę osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (wg CEIDG) w relacji do 100 mieszkańców. Miernik „Liczba podmiotów wpisanych do CEIDG na 100 mieszkańców” pozwala określić wskaźnik dotyczący stopnia przedsiębiorczości na danym obszarze. Przedmiotowy wskaźnik w odniesieniu do obszaru całej Gminy wynosi 3 podmioty wpisane do CEIDG na 100 mieszkańców. Należy to uznać za słaby wynik, świadczący o niskiej aktywności lokalnego środowiska biznesowego. W 6 miejscowościach na 18 jest on niższy od średniej gminnej, co świadczy o niskim stopniu przedsiębiorczości w Gminie. Tabela nr 36 Liczba podmiotów wpisanych do CEIDG na 100 mieszkańców wg miejscowości w Gminie Bolków

Liczba Aktywni i Działalność podmiotów prowadzona wyłącznie Liczba Miejscowość wpisanych do w formie mieszkańców CEIDG na 100 spółek/spółki cywilnej mieszkańców Bolków 215 5204 4 Gorzanowice 3 83 4 Grudno 0 67 0 Jastrowiec 8 182 4 Kaczorów 23 698 3 Lipa 17 686 3 Mysłów 22 606 4 Nowe Rochowice 2 50 4

57

Płonina 1 135 1 Półwsie 2 61 3 Radzimowice 2 10 20 Sady Dolne 9 389 2 Sady Górne 13 484 3 Stare Rochowice 7 406 2 Świny 12 260 5 Wierzchosławice 21 873 2 Wierzchosławiczki 0 55 0 Wolbromek 21 571 4 Razem - Gmina Bolków 378 10820 3 Źródło: CEIDG – opracowanie własne

Niski stopień przedsiębiorczości jest charakterystyczny dla 9 ulic w Bolkowie. Przedmiotowe ulice wyróżniono kolorem w poniższej tabeli.

Tabela nr 37 Liczba podmiotów wpisanych do CEIDG na 100 mieszkańców wg ulic w mieście Bolków

Liczba Aktywni i Działalność podmiotów prowadzona wyłącznie Liczba BOLKÓW WG ULIC* wpisanych do w formie spółek/spółki mieszkańców CEIDG na 100 cywilnej mieszkańców 1 Maja 2 67 3 Bema 0 56 0 Bolka 5 77 6 Demokratyczna 0 31 0 Farbiarska 1 57 2 Jagiellońska 1 23 4 Jaworska 11 201 5 Jeleniogórska 12 174 7 Kamiennogórska 16 282 6 Kolejowa 12 299 4 Kopernika 0 82 0 Kościuszki 4 77 5 Kraszewskiego 0 92 0 Lipowa 1 45 2 Ludowa 5 104 5 Mickiewicza 5 37 14 Młynarska 1 28 4 Niepodległości 8 218 4 Piastowska 3 105 3 Polna 8 239 3 Poniatowskiego 1 23 4 Republikańska 13 171 8 Reymonta 5 198 3 Robotnicza 0 53 0 Rynek 27 434 6 Sienkiewicza 27 659 4 Słowackiego 7 153 5 Szpitalna 3 151 2

58

ŚCIEŻKA 1 11 9 Świerczewskiego 16 307 5 Świerkowa 1 12 8 Tęczowa 1 16 6 Waryńskiego 2 50 4 Widokowa 1 74 1 Wiśniowa 4 58 7 Wysokogórska 10 357 3 Razem 214 5021 4 *Na wskazanych ulicach odnotowano rejestrację podmiotów gospodarczych bez względu obecny status wpisu, tj. aktywny/zawieszony/wykreślony Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z raportu CEIDG oraz danych z miejskiego USC (stan na 2015 r.)

Niski stopień przedsiębiorczości ma negatywny wpływ na całą sferę gospodarczą oraz przyczynia się do koncentracji wielu negatywnych zjawisk w sferze społecznej, zwłaszcza w obszarze bezrobocia i ubóstwa. Dlatego koniecznym jest podjęcie działań aktywizujących lokalne środowisko biznesowe, czy pozyskujących nowych inwestorów poprzez tworzenie dogodnych warunków do prowadzenia działalności gospodarczej, tak aby efektem finalnym procesu rewitalizacji było przede wszystkim powstanie nowych miejsc pracy.

Wg danych GUS w 2015 r. w Gminie ogółem 568 osób fizycznych prowadziło działalność gospodarczą. Dominującymi branżami w 2015 r. były: handel i naprawa pojazdów samochodowych (165), budownictwo, tj. różnego rodzaju roboty i prace wykończeniowe (95) i szeroko rozumiana produkcja i przetwórstwo (88). Tabela nr 38 Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą wg sekcji PKD 2007 w Gminie Bolków w 2015 r.

Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą wg sekcji PKD 2007 w Gminie Bolków

A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 20

B Górnictwo i wydobywanie 2

C Przetwórstwo przemysłowe 88 E Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana 1 z rekultywacją F Budownictwo 95 G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając 165 motocykle H Transport i gospodarka magazynowa 30 I Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 23 J Informacja i komunikacja 6

59

K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 15 L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 5 M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 38 N Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 19 P Edukacja 13 Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 23 R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 8 S, T, U Pozostała działalność usługowa; Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi 19 na własne potrzeby; Organizacje i zespoły eksterytorialne Źródło: BDL/ Podmioty Gospodarki Narodowej Wg Rejestru Regon

Zgodnie z danymi GUS większość podmiotów gospodarki narodowej w Gminie Bolków należy do sektora prywatnego. W 2015 roku było ich 848, z czego 494 było zlokalizowanych na terenie miasta. Sektor publiczny tworzyło w tym czasie 129 podmiotów gospodarki narodowej, przy czym zdecydowana większość z nich, bo aż 125 prowadziła działalność na terenie miasta. Gmina nie wyróżnia się znaczącą ilością pracodawców, zatrudniających większą ilość osób. Biorąc pod uwagę skalę bezrobocia, brak jest podmiotów, które czerpałyby z lokalnych zasobów pracowniczych i wpływały na zwiększenie ilości zatrudnionych mieszkańców. Biorąc pod uwagę uwarunkowania jakimi dysponuje Gmina, zdecydowanie niewykorzystany wydaje się być sektor turystyczny, który mógłby w istotny sposób wpłynąć na zatrudnienie w gminie. Podmioty z branż hotelowych i gastronomicznych stanowią nieliczny odsetek wszystkich firm, pomimo możliwości w zakresie obsługi ruchu turystycznego, jaki przewija się przez terytorium Gminy. W odniesieniu do terenów inwestycyjnych występujących na terenie Gminy Bolków nie została przeprowadzona szczegółowa analiza pod względem ich ilości i struktury. Dane są natomiast dostępne na poziomie powiatów Dolnego Śląska. Zostały one podane w badaniu przeprowadzonym przez Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego w roku 2013. Źródłem tych danych jest „Raport z badania dostępności terenów inwestycyjnych oraz atrakcyjności lokalizacji produkcji na Dolnym Śląsku”. Podając za autorami przytoczonego opracowania ilość i struktura terenów inwestycyjnych powiatu jaworskiego wygląda następująco:

60

Tabela nr 39 Ilość i struktura terenów inwestycyjnych w powiecie jaworskim

Podregion jeleniogórski Powiat jaworski Ilość działek z mediami Ranking ogólna tereny prąd gaz woda kanalizacja najlepiej uzbrojone tereny ilość 0–5,0 ha 1 1 1 1 1 Bolków 5,1–10 ha 3 0 0 0 0 tereny nieuzbrojone 10,1–30 ha 3 1 1 2 2 Paszowice 30,1–50 ha 1 0 0 0 0 teren nieuzbrojony 50,1–100 ha 2 1 1 1 1 Paszowice ponad 100 ha 0 - - - - - Źródło: „Raport z badania dostępności terenów inwestycyjnych oraz atrakcyjności lokalizacji produkcji na Dolnym Śląsku”/ Ilość i struktura terenów inwestycyjnych powiatu jaworskiego

Powyższe dane wskazują na niski stopień zagospodarowania terenów znajdujących się w powiecie jaworskim. Atrakcyjnie natomiast wygląda ich struktura powierzchniowa. Z uwagi na powyższe rekomenduje się działania mające na celu wsparcie gmin w uzbrojeniu terenów inwestycyjnych. Na terenie Gminy znajdują się obszary poprzemysłowe tj. np. zdegradowane miejsca zlokalizowane przy ul. Henryka Sienkiewicza w Bolkowie. Obszar ten dawniej zagospodarowany był przez zakłady przemysłowe, teraz są tam jedynie zdekapitalizowane pozostałości zabudowań. Lokalizacja terenu oraz jego uzbrojenie idealnie nadaje się na zagospodarowanie pod tereny inwestycyjne, jednak stopień degradacji terenu wymaga wyburzenia starych zabudowań i przygotowania pod inwestycje, tak by zachęcić inwestorów. Teren ten bezpośrednio sąsiaduje z Górą Ryszarda, która również stanowi niewykorzystany potencjał.

2.2. Główni pracodawcy

Wśród wszystkich podmiotów gospodarki narodowej prowadzących działalność na terenie Gminy Bolków w 2015 roku (dane GUS) znajdowały się: • 51 spółki handlowe (w tym 21 w mieście); • 18 spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego (w tym 6 w mieście); • 2 spółdzielnie (obie w mieście); • 32 fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych (w tym 11 w mieście).

61

Największymi pracodawcami w gminie są: •P.H.U. D&d s.c. D.Moczulska, K.Moczulski, 59-420 Bolków, Niepodległości 8; •Stuchlak Krzysztof - Blacharstwo i Dekarstwo, 59-420 Bolków, Lipowa 2; •Gminno - Miejski Zakład Budżetowy Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, 59-420 Bolków, Kolejowa 5; •DACHLIN Robert Koszela, 59-420 Bolków, Kolejowa 6; •FABRIX Zakłady Produkcji Ceramiki Budowlanej Cegielnia, 59-420 Bolków, Polna 27; •Policja – Komisariat, 59-420 Bolków, Świerczewskiego 28; •SUŁKOWSKI Ryszard Tartak, Bolków, Waryńskiego 1; •Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Bolkowie, 59-420 Bolków, Wysokogórska 6; •Gimnazjum im. Rycerstwa Polskiego, Bolków, Księcia Bolka 8c; •Samodzielny Publiczny Specjalistyczny Zespół Gruźlicy i Chorób Płuc, 59-420 Bolków, Wysokogórska 19; •Polski Koncern Naftowy Orlen S.A. Stacja Paliw, 59-420 Bolków, Wysokogórska 12; •Szkoła Podstawowa, 59-420 Bolków, Bolka 8b; •Urząd Miejski, 59-420 Bolków, Rynek 1; •Kosmos Dom Handlowy D. Mazurkiewicz, 59-420 Bolków, Rynek 28; •Dom Pomocy Społecznej, 59-420 Bolków, Kamiennogórska 3; •Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Rolne Sady Dolne Sp. z o. o., Sady Dolne 16.

Gmina Bolków nie jest 100% właścicielem jakichkolwiek spółek, ale posiada wraz z 17 innymi gminami udziały w spółce SANIKOM z siedzibą w Lubawce, która realizuje zadania własne gminy w zakresie gospodarki komunalnej odpadami komunalnymi. Na terenie gminy działają następujące jednostki organizacyjne: 1. Gminno-Miejski Zakład Budżetowy Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Bolkowie, ul. Kolejowa 5, 59-420 Bolków, tel. 75 7413277, email: [email protected], BIP: bip.bolkow.dolnyslask.pl. 2. Gminno-Miejski Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Bolkowie, ul. Szpitalna 16, 59-420 Bolków, tel. 75 7413431, email: [email protected], http://www.domkultury- bolkow.pl/, BIP: bip.bolkow.dolnyslask.pl. 3. Gminno-Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Bolkowie, ul. Kolejowa 10, 59-420 Bolków, tel. 75 7413375, email: [email protected], http://www.gmopsbolkow.pl/, BIP: bip.bolkow.dolnyslask.pl.

62

4. Gminno-Miejski Zespół Obsługi Szkół w Bolkowie, ul. Bolka 8b, 59-420 Bolków, tel. 75 7413270, email: [email protected], BIP: bip.bolkow.dolnyslask.pl. 5. Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Bolkowie, ul. Wysokogórska 6, 59-420 Bolków, tel. 75 7413220, email: [email protected], BIP: bip.bolkow.dolnyslask.pl. 6. Biblioteka Publiczna Gminy i Miasta Bolków, Rynek 36, 59-420 Bolków, tel. 75 7413219 , email: [email protected], bibliotekabolkow.blogspot.com, BIP: bip.bolkow.dolnyslask.pl 7. Gimnazjum w Bolkowie, ul. Bolka 8b, 59-420 Bolków, tel. 75 7414795, email: [email protected], www.gimnazjum-bolkow.pl, BIP: bip.bolkow.dolnyslask.pl 8. Szkoła Podstawowa w Bolkowie, ul. Bolka 8b, 59-420 Bolków, tel. 75 7413211, email: [email protected], www.sp.bolkow.pl, BIP: bip.bolkow.dolnyslask.pl

2.3. Identyfikacja problemów

1. Brak atrakcyjnej infrastruktury będącej zachętą do prowadzenia działalności gospodarczej. 2. Mała ilość znaczących pracodawców na rynku pracy. 3. Wysoki i rosnący udział % osób bezrobotnych w liczbie ludności. 4. Mały udział przedsiębiorców z branży turystycznej i gastronomicznej w lokalnej gospodarce, mimo potencjału gminy.

3. Sfera przestrzenno-funkcjonalna

3.1. Położenie geograficzne i administracyjne

Gmina Bolków położona jest w południowo-zachodniej Polsce, w województwie dolnośląskim. Zajmuje powierzchnię 15 260 hektarów. Pod względem geograficznym zlokalizowana jest na pograniczu dwóch makroregionów: Sudetów Zachodnich (mezoregiony Pogórza Kaczawskiego i Gór Kaczawskich) oraz Sudetów Środkowych (mezoregion Pogórza Bolkowskiego i Wałbrzyskiego). Konsekwencją tego jest między innymi znaczne zróżnicowanie morfologiczne powierzchni. Najwyższym wzniesieniem gminy jest położona w jej południowo zachodniej części góra Turzec sięgająca 684 m n.p.m. Z kolei najniżej położone tereny doliny rzeki Nysy Szalonej zlokalizowane w północno-wschodniej części gminy znajdują się na wysokości 260 m n.p.m. Większość terenów gminy ma charakter górzysty.

63

Administracyjnie Gmina Bolków wraz z pięcioma innymi gminami tworzy powiat jaworski i jest pod względem zajmowanej powierzchni największą gminą tej jednostki (26,25% powierzchni całego powiatu). Miasto Bolków, siedziba władz gminy, jest drugim ośrodkiem miejskim powiatu. Gmina ma więc charakter miejsko-wiejski.

Od północy Gmina Bolków graniczy z gminami Męcinka i Paszowice, od wschodu z gminą Dobromierz, od południa z gminami Stare Bogaczowice, Marciszów i Janowice Wielkie, a od zachodu z gminami Wojcieszów oraz Świerzawa. Jedynie gminy Męcinka i Paszowice należą do powiatu jaworskiego. Pozostałe granice gminy są więc jednocześnie granicami powiatu.

Powiat jaworski położony jest w centralnej części województwa dolnośląskiego. Dlatego choć Gmina Bolków zlokalizowana jest na jego południowym krańcu stosunkowo blisko jest z niej do stolicy Dolnego Śląska – Wrocławia (ok. 80 km) jak i pozostałych dużych ośrodków miejskich regionu takich jak Jelenia Góra (ok.30 km) czy Legnica (ok. 40 km). Jako że cała gmina, a w szczególności miasto Bolków, leżą na historycznym skrzyżowaniu szlaków z Wrocławia i Legnicy do Pragi ze wszystkimi w/w miastami są dobrze skomunikowane siecią dróg.

Z kolei położenie gminy blisko południowo-zachodnich granic naszego kraju sprawia, że odległość z Bolkowa do Warszawy (ok. 430 km) jest większa niż do innych europejskich stolic takich jak Praga (niespełna 200 km), Berlin (ok. 360 km) czy Wiedeń (ok. 370 km). Położenie Gminy Bolków w obrębie jednostek administracyjnych wyższego szczebla, a więc powiatu i województwa oraz na tle całego kraju, obrazuje Rysunek nr 1.

64

Rysunek nr 1 Położenie Gminy Bolków

Źródło: Program Rozwoju Gminy Bolków na lata 2015-2020

65

3.2. Charakterystyka sieci osadniczej

Gminę tworzy 18 miejscowości: Bolków, Gorzanowice, Grudno, Jastrowiec, Kaczorów, Lipa, Mysłów, Nowe Rochowice, Półwsie, Płonina, Radzimowice, Sady Dolne, Sady Górne, Stare Rochowice, Świny, Wierzchosławice, Wierzchosławiczki, Wolbromek (Rysunek 2). Największą jednostką osadniczą jest Bolków - jedno z najstarszych miast dolnośląskich. Dziś siedziba władz gminy zlokalizowana w jej środkowej części. Pozostałe sołectwa rozłożone są po całym obszarze gminy tworząc równomierną sieć osadniczą. Rysunek nr 2 Jednostki osadnicze Gminy Bolków

Źródło: Program Rozwoju Gminy Bolków na lata 2015-2020

3.3. Infrastruktura turystyczna

Infrastruktura turystyczna jest kluczowym elementem w całym mechanizmie turystycznym. Tym samym odzwierciedla ona podejście danego obszaru czy regionu do problemu rozwoju tego sektora gospodarki na swoim terenie, a co za tym idzie związanych z nim potencjalnych możliwości przyjmowania turystów, a także świadczenia odwiedzającym elementarnych usług,

66 wynikających z przebywania w miejscu recepcji turystycznej oraz stworzenia dogodnej infrastruktury, mającej decydujący wpływ na procesy decyzyjne potencjalnych turystów. Na elementy zagospodarowania turystycznego składa się szereg detali przystosowanych do potrzeb obsługi ruchu turystycznego. Dostępność komunikacyjna do obszarów, miejscowości i obiektów będących celem wyjazdów turystycznych, udostępnienie bazy noclegowej, gastronomicznej, towarzyszącej oraz punktów informacji turystycznej. Wszystkie te czynniki stanowią o ogólnej atrakcyjności danego regionu. Wyróżnia się cztery podstawowe elementy zagospodarowania turystycznego: 1. Baza noclegowa, którą dzieli się na: - całoroczną (hotele, motele, pensjonaty, schroniska, pokoje gościnne), - sezonową (campingi, pola namiotowe, schroniska turystyczne). Usługa noclegowa obejmuje liczne czynności związane z zamieszkaniem turysty w określonym obiekcie noclegowym. 2. Baza gastronomiczna; usługa gastronomiczna są to czynności produkcyjne, których celem jest uzdolnienie produktów spożywczych do konsumpcji oraz celów handlowych. 3. Baza komunikacyjna stanowi o dostępności turystycznej. Dostępność komunikacyjna, polega na możliwości dojazdu środkami komunikacji do miejsca docelowego. 4. Baza towarzysząca (paraturystyczna), jej działalność polega na świadczeniu turystom pozostałych usług. Stanowią ją; - urządzenia umożliwiające korzystanie turystom z walorów danego regionu, - urządzenia rozrywkowe, - urządzenia usługowe, - urządzenia ułatwiające uprawianie turystyki. (S. Toczek- Werner,2002)

Tabela nr 40 Baza noclegowa Gminy Bolków

Adres (ulica, kod Liczba miejsc Lp. Nazwa obiektu Miejscowość Strona www pocztowy) noclegowych Poprzeczna 2 1. Villa Elizabeth Bolków www.villaelizabethbolków.com 35 59-400 Pokoje Gościnne - 2. Bolków Mickiewicza 3a www.facebook.com/noclegbolkow 4 Marek Mularczyk Mickiewicza 6 3. Hotel „Panorama” Bolków 24 59-420 Internat Zespołu Mickiewicza 1 4. Bolków www.zsabolkow.pl/kontakt/ 70 Szkół Agrobiznesu 59-420 5. Szkolne Bolków Mickiewicza 1 www.schronisko.zsabolkow.pl 40 (docelowo

67

Schronisko 59-420 75) Młodzieżowe w Bolkowie Zespół Szkół Agrobiznesu im. W. Witosa w Bolkowie Pokoje Gościnne Sienkiewicza 40 6. Bolków www.noclegipodlipami.pl 13 "Pod Lipami" 59-420 Polna 19 1200 7. Pole namiotowe Bolków 59-420 "Chata Morgana" Jastrowiec 15 8. Jastrowiec www.chatamorgana.ig.pl 28 59-420 Bolków Jastrowiec 3 9. Jastrowiec www.palac-jastrowiec.prv.pl 16 Pałac w Jastrowcu 59-420 Bolków Camping "Pod Płonina Płonina 29 10. Bukami" 59-420 Bolków „Stanica Konna Płonina 24 11. Płonina” Katarzyna Płonina http://www.stanicakonna.jga.pl 20 59-420 Bolków i Piotr Czarneccy Gospodarstwo Radzimowice 10 12. Agroturystyczne Radzimowice 9 59-420 Bolków "Dom Chleba" Gospodarstwo Agroturystyczne Radzimowice 9 13. Radzimowice 3 "Dom Dziewięć 59-420 Bolków Sił" Gościnny Dom Wierzchosławice „VICTOR” 14. Wierzchosławice 98 18 Musiałowski 59-420 Bolków Leszek POKOJE Wierzchosławice GOŚCINNE "U 15. Wierzchosławice 145 http://www.pokojeuwioli.pl 10 WIOLI" Kałużna 59-420 Bolków Wioletta Hotel Karczma u Sady Dolne nr 5 16. Macieja Sady Dolne www.karczmaumacieja.pl 92 59-420 Bolków

Sady Dolne 25a 17. Pałac Sady Dolne Sady Dolne 23 59-420 Bolków ul. Jeleniogórska Restauracja "Nad 17 18. Kaczorów www.nadpotokiem.com 21 Potokiem" 59-420 Kaczorów Pole Biwakowe Świny 17 19. Świny www.campingpodlasem.pl 35 "Pod lasem" 59-420 Bolków Źródło: Urząd Miejski w Bolkowie – opracowanie własne

68

Analizując wielkość bazy noclegowej na terenie gminy Bolków, jednoznacznie można stwierdzić, że nie jest w pełni zadawalająca. Gmina posiada ok 1630 miejsc noclegowych, z czego tylko ok. ¼ jest całorocznych. Jednocześnie należy zaznaczyć, że istniejąca baza noclegowa, mimo, że jest dość zróżnicowana rodzajowo (od hoteli po pola namiotowe), to zauważalne są braki ilościowe, zbyt mało jest taniej bazy noclegowej, a przede wszystkim obiektów mogących przyjmować grupy zorganizowane przez cały rok, co w perspektywie przyszłego rozwoju funkcji turystyki na omawianym terenie jest niezbędne. Ponadto na terenie miasta jest dość dobrze zorganizowana baza noclegowa, natomiast duże braki można zauważyć na terenach wiejskich. Kolejnym „minusem” są śladowe ilości gospodarstw agroturystycznych i ekoturystycznych. Świadczy to o małej mobilności społeczeństwa, braku perspektywicznego podejścia do branży turystyki, jako jedynego bądź alternatywnego źródła dochodu. Należy także zaznaczyć, że system oznakowania nie jest wystarczający. Gmina dysponuje obiektami noclegowymi, jednak z uwagi na brak odpowiedniej promocji oraz punktu informacji turystycznej w znacznym stopniu utrudnione jest dotarcie do konkretnych miejsc.

3.4. Sieć komunikacyjna drogowa i kolejowa

DROGI Historyczny układ komunikacyjny lokujący Bolków na skrzyżowaniu szlaków handlowych z Wrocławia i Legnicy w stronę Pragi widoczny jest w sieci drogowej Dolnego Śląska po dzień dzisiejszy. Głównymi szlakami komunikacyjnymi gminy pozostają przecinające się w mieście droga krajowa nr 3 biegnąca ze Świnoujścia poprzez Zieloną Górę i Legnicę w stronę przejścia granicznego z Czechami w Jakuszycach oraz droga krajowa nr 5 biegnąca na trasie ze Świecia przez Poznań, Wrocław w stronę przejścia granicznego z Czechami w Lubawce. Konsekwencją tego faktu jest stosunkowo dobre połączenie drogowe (drogami krajowymi) ze wszystkimi dużymi ośrodkami miejskim regionu czyli Wrocławiem, Legnicą, Jelenią Górą i Wałbrzychem. Droga krajowa nr 3 łączy też Bolków z Jaworem będącym siedzibą władz szczebla powiatowego. Sumaryczna długość dróg krajowych na terenie gminy wynosi 45 km (31 km drogi nr 3 i 14 km drogi nr 5). Jakość dróg zlokalizowanych na terenie gminy, w większości przypadków, jest niezadawalająca. Niezadowalający jest zarówno stan nawierzchni jak i niewystarczająca szerokość jezdni i poboczy. Niedostatki odczuwalne są też w sferze infrastruktury okołodrogowej: chodniki, oświetlenie, ścieżki

69 rowerowe, zatoki dla pojazdów komunikacji publicznej itp., które nie są dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. Mimo stałej poprawy w tym zakresie jest jeszcze bardzo wiele odcinków wymagających gruntownej modernizacji lub naprawy. To efekt wieloletnich zaniedbań w tym zakresie. Dodatkowym utrudnieniem jest fakt, że szlaki komunikacyjne przebiegają w mocno zróżnicowanym morfologicznie terenie podgórskim, co utrudnia ich utrzymanie. Jeżeli chodzi o szersze spojrzenie na układ komunikacyjny badanego regionu to zauważyć należy, iż powiat jaworski ma dostęp do autostrady A4 dzięki włączeniu poprzez drogę krajową nr 3 oraz bezpośrednie zjazdy na terenie gminy Wądroże Wielkie. Droga krajowa nr 3 stanowi oś powiatu w kierunku północ–południe. W kierunkach wschód–zachód ruch odbywa się drogami wojewódzkimi nr 363, 374, 365. Stąd też można założyć, że północna część powiatu podlega pozytywnemu oddziaływaniu autostrady A4, w szczególności w aspekcie akcyjności potencjału lokalizacji inwestycyjnych. Południe regionu, (w tym Gmina Bolków, ze względu na oddalenie od autostrady i komunikację bazującą głównie na jednej nitce drogi krajowej nr 3), posiada zdecydowanie niższy potencjał ze względu na ograniczoną dostępność komunikacyjną i brak alternatywnych szlaków komunikacyjnych. Dodatkowym problemem komunikacyjnym z jakim boryka się miasto Bolków jest brak obwodnicy, jednak problem ten zdaje się mieć szansę na rozwiązanie, ponieważ we wrześniu 2015 r. rozpisano już przetarg na zaprojektowanie i wybudowanie obwodnicy Bolkowa w ciągu drogi krajowej nr 3 i nr 5 o długości ok. 5,5 km. Przebieg obwodnicy pokazuje poniższy szkic.

70

Rysunek nr 3 Planowany przebieg obwodnicy Bolkowa

Źródło: GDDKiA Wrocław

Obwodnica pozwoli na ograniczenie w mieście ruchu kołowego o charakterze tranzytowym, stanowiącego źródło zanieczyszczenia powietrza, hałasu i powodującego uciążliwości komunikacyjne dla mieszkańców (trudności z włączeniem się do ruchu lub przecięciem dróg krajowych dla samochodów oraz przejściem przez drogi krajowe dla pieszych). W sierpniu 2015 r. Wrocławski Oddział GDDKiA rozstrzygnął przetarg na zaprojektowanie i wybudowanie drogi ekspresowej S3 na odcinku Legnica-Bolków. Zadanie zostało podzielone na dwa odcinki: • Budowa drogi ekspresowej S3 na odcinku od węzła Legnica II (bez węzła) do węzła Jawor II (z węzłem) – od km 2+420,00 do km 22+150,00 • Budowa drogi ekspresowej S3 na odcinku od węzła Jawor II (bez węzła) do węzła Bolków (z węzłem) – od km 22+150,00 do km 38+255,00. Należy zakładać, że powyższe projekty dróg w istotny sposób wpłyną na dostępność Bolkowa zarówno dla turystów jaki i potencjalnych inwestorów. Dlatego niezbędnym elementem uzupełniającym budowę ww. dróg powinno być stworzenie infrastruktury będącej zachętą do odwiedzenia centrum

71 gminy, a dokładnie Rynku Bolkowa oraz kompletnych infrastrukturalnie terenów inwestycyjnych. Po oddaniu do użytku ww. dróg będzie można szybko dotrzeć do centrum, jednak w aktualnym stanie technicznym, centrum to nie będzie miało nic do zaoferowania, dlatego niezbędne są działania w tym zakresie. Powiązanie ww. projektów z rewitalizacją gminy jest okazją żeby stworzyć projekty komplementarne - a więc budowę dróg o znaczeniu regionalnym uzupełnić działaniami lokalnymi, istotnymi dla gminy w postaci rewitalizacji gminy Bolków. Całość pozwoli zwielokrotnić efekty obu przedsięwzięć. KOLEJ Przez Gminę Bolków przebiegają dwie linie kolejowe: nr 312 relacji Marciszów – Jerzmanice Zdrój i nr 302 relacji Malczyce – Bolków - Marciszów. Ruch kolejowy na obu liniach został jednak zawieszony. W związku z zawieszeniem funkcjonowania istniejących linii kolejowych brak jest aktualnie bezpośredniej obsługi gminy (pasażerskiej i częściowo towarowej). Obsługę tę zapewnia stacja Marciszów położona na trasie linii kolejowej Jelenia Góra – Wrocław. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Bolków wskazuje, że celem udostępnienia najatrakcyjniejszych przyrodniczo i krajobrazowo obszarów gminy należy rozważyć możliwość wykorzystania tras kolejowych dla wytyczenia ścieżek rowerowych w uzgodnieniu z DDOKP lub utrzymania linii kolejowych w systemie transportowym z możliwością włączenia ich do funkcjonowania na rzecz funkcji turystycznych. KOMUNIKACJA ZBIOROWA Na terenie gminy funkcjonuje sieć połączeń prywatnej i publicznej komunikacji autobusowej. Usługi w zakresie przewozu osób świadczą przedsiębiorstwa komunikacji samochodowej oraz prywatni przewoźnicy. Przewoźnicy zapewniają dojazd między innymi do Jawora, Kamiennej Góry, Legnicy, Wrocławia, Jeleniej Góry i połączenia między wybranymi miejscowościami w obrębie gminy. Komunikacja na krótkich trasach oparta jest na mikrobusach i stanowi podstawowy środek transportu na terenie gminy. Kursują one dość regularnie i z dostateczną częstotliwością, jednak pewnym mankamentem jest brak korelacji między poszczególnymi przewoźnikami oraz brak wyznaczonych miejsc postojowych i informacji na temat rozkładu jazdy autobusów. Bolków nie ma dworca autobusowego. Zbiorowej komunikacji publicznej nie posiadają miejscowości Półwsie, Wierzchosławiczki, Nowe Rochowice, Stare Rochowice, Płonina, Grudno i Gorzanowice.

72

3.5. Sieć wodociągowa i kanalizacyjna

Działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzenia ścieków na terenie Gminy Bolków prowadzi jednostka organizacyjna gminy, tj. Gminno - Miejski Zakład Budżetowy Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Bolkowie (GMZBGKiM). Infrastruktura wodno – kanalizacyjna na terenie Gminy Bolków jest słabo rozwinięta. Na terenach wiejskich tylko w nielicznych miejscowościach funkcjonuje system zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzenia ścieków. Gospodarka wodno – ściekowa oparta jest na indywidualnych źródłach wody (studnie indywidualne) i systemach odprowadzenia ścieków (szamba, doły gnilne czy kloaczne). W celu poprawy warunków socjalno – bytowych mieszkańców, na terenie gminy Bolków, sukcesywnie realizowane są zadania z zakresu rozbudowy infrastruktury wodno – kanalizacyjnej. W latach 2002-2005 wybudowana została sieć wodociągowa w miejscowości Sady Dolne i Sady Górne oraz infrastruktura wodno - kanalizacyjna w Wolbromku i Świnach. Rozbudowano również system kanalizacji sanitarnej na obrzeżach miasta Bolkowa i na terenach nowopowstających osiedli domów jednorodzinnych. W 2011 r. zakończona została jedna z największych gminnych inwestycji polegająca na modernizacji istniejącej oczyszczalni ścieków w miejscowości Wolbromek. Z uwagi na istniejące warunki sanitarno – bytowe mieszkańców gminy, sanitacja i wodociągowanie są zadaniami priorytetowymi. W strukturze odbiorców wody 94,70 % stanowią gospodarstwa domowe, jednostki i zakłady budżetowe, pozostali odbiorcy stanowią 5,28 %. Ścieki dostarczane są w 95,59 % przez gospodarstwa domowe, jednostki i zakłady budżetowe, natomiast 4,41 % pozostali odbiorcy usług.

SIEĆ KANALIZACYJNA Gmina Bolków charakteryzuje się niewielkim stopniem skanalizowania. Na terenie miasta Bolków funkcjonuje kanalizacja ogólnospławna i kanalizacja sanitarna. Zbiorcza sieć kanalizacji sanitarnej funkcjonuje również na terenie miejscowości Wolbromek i Świny. Pozostałe jednostki osadnicze nie posiadają systemów usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych. W Bolkowie system kanalizacji sanitarnej ogólnospławnej obejmuje około 97 % powierzchni ulic. W latach 2002-2014 kanalizacja sanitarna wybudowana została w południowo – zachodniej i północnej części miasta. Inwestycje obejmowały rejony dotychczas nieskanalizowane. Nowe sieci wykonane zostały w roku:  2002 - w rejonie ul. Polnej i Słowackiego,

73

 2007 – w rejonie ul. Mickiewicza w Bolkowie,  2010 - ul. Bolka,  2012 – ul. Kraszewskiego,  2013- ul. Kościuszki,  2014 – ul. Tęczowa.

W Bolkowie i w Wolbromku funkcjonuje system kanalizacji grawitacyjno – tłocznej. W mieście zabudowanych jest 7 przepompowni ścieków, w tym 6 wybudowanych w latach 2003-2005 i jedna z okresu lat 70 –tych. W miejscowości Wolbromek, z uwagi na warunki topograficzne funkcjonuje system kanalizacji grawitacyjno – ciśnieniowej z 10 przepompowni ścieków. Tabela nr 41 Długość czynnej sieci kanalizacyjnej będącej w zarządzie bądź administracji Gminy

Długość czynnej sieci kanalizacyjnej będącej w zarządzie bądź administracji gminy [km] 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 WOJ.DOLNOŚLĄSKIE 2887,4 2994,6 3095 3259,1 3161,7 3160,2 bd Powiat jaworski 212,6 216,7 253,7 268 271,8 271,8 bd Gmina Bolków 34,2 34,2 34,2 34,2 36,9 36,9 62,62 Gmina Bolków - miasto 21,3 21,3 21,3 21,3 21,3 21,3 46,46 Gmina Bolków - obszar wiejski 12,9 12,9 12,9 12,9 15,6 15,6 16,16 Źródło: BDL oraz GMZBGKiM

Tabela nr 42 Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej

Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej [os.] 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 WOJ.DOLNOŚLĄSKIE 1950600 1986325 2021539 2044359 2058871 2180421 bd Powiat jaworski 34512 35531 36466 36695 36609 40496 bd Gmina Bolków 4340 4500 4467 4441 4474 4630 bd Gmina Bolków - miasto 4012 4173 4133 4106 4066 4029 bd Gmina Bolków - obszar wiejski 328 327 334 335 408 601 bd Źródło: BDL Długość czynnej sieci kanalizacyjnej na terenie miasta Bolków wynosi 46,46 km, natomiast na terenach wielskich 16,16 km (dane GMZBGKiM na koniec 2015 r.). W gminie Bolków działalność z zakresu zbiorowego odprowadzenia ścieków jest prowadzona tylko w 2

74 z 17 jednostek osadniczych. Gminę charakteryzuje bardzo niski stopień sanitacji, co potwierdzają dane przedstawione w poniższej tabeli. Tabela nr 43 Wskaźnik skanalizowania Gminy Bolków

Stopień skanalizowania Gminy Bolków – stan na 2015 r. [%]

Stopień skanalizowania ogółem 55,84

Stopień skanalizowania w mieście 97,62

Stopień skanalizowania na wsi 14,81 Źródło: GMZBGKiM

Na terenach wiejskich brak jest praktyczne infrastruktury kanalizacyjnej. Skanalizowane są obecnie dwie miejscowości: Wolbromek i od 2013 r. Świny. Wskaźnik skanalizowania terenów wiejskich jest rażąco niski biorąc pod uwagę średnią dla gminy (blisko 56%) oraz stopień skanalizowania miasta. Zjawisko to ma bardzo niekorzystny wpływ na zanieczyszczenie gleb oraz wód powierzchniowych i podziemnych. Brak systemowego rozwiązania gospodarki ściekowej na terenach wiejskich przy znacznym stopniu ich zwodociągowania powoduje powstawanie większej ilości ścieków, które gromadzone są w zbiornikach na nieczystości ciekłe, które nie zawsze są szczelne. Ścieki z nielicznych indywidualnych gospodarstw, odprowadzane do zbiorników bezodpływowych, wywożone są taborem ascenizacyjym do stacji zlewczej, zlokalizowanej na terenie zmodernizowanej oczyszczalni ścieków. Jednakże trudna sytuacja ekonomiczna ludności wiejskiej oraz niska świadomość ekologiczna sprzyja praktykom korzystania z „dzikich” wylotów z osadników gnilnych do pobliskich cieków lub rowów przydrożnych. Gospodarstwa indywidualne ze względów ekonomicznych nie zawsze korzystają ze specjalistycznego taboru asenizacyjnego. Dlatego też rozbudowa infrastruktury kanalizacyjnej na terenach wiejskich jednostek osadniczych jest zadaniem priorytetowym.

WSKAŹNIK - ZŁY STAN TECHNICZNY INFRASTRUKTURY KANALIZACYJNEJ

Gospodarka wodna i związana z nią gospodarka ściekowa stanowią ważny element rozwoju społecznego. Infrastruktura techniczna odgrywa dużą rolę w rozwoju obszarów miejskich i wiejskich. Tworzą ją systemy, których celem jest zbiorowe zaopatrzenie w wodę oraz zbiorowe odprowadzenie i oczyszczanie ścieków. Odpowiedni stan wyposażenia w urządzenia infrastrukturalne wpływa na atrakcyjność regionu, jego rozwój gospodarczy oraz warunki bytowe społeczeństwa. Mimo, że miasto Bolków, w odróżnieniu do terenów wiejskich, skanalizowane jest w ponad 97 %

75 to jego system wodno – kanalizacyjny jest przestarzały i z uwagi na długi okres eksploatacji wymaga przebudowy. Znaczna część istniejącej miejskiej sieci wodociągowo-kanalizacyjnej jest eksploatowana dłużej niż 80 lat. Biorąc pod uwagę, że wiek kanalizacji wprost przekłada się na jej stan techniczny, jako miernik dla wskaźnika złego stanu technicznego infrastruktury kanalizacyjnej, przyjęto jej średnioważony wiek w Gminie. Średnioważony5 wiek infrastruktury kanalizacyjnej w Gminie wynosi 45 lat i jest to wartość przyjęta jako punkt odniesienia dla ustalenia stanu infrastruktury na poszczególnych ulicach miasta Bolków oraz na terenach wiejskich gminy. Ze względu na fakt, że wiek niektórych sieci ujęty był w ewidencji jako przedział lat, tj. np. 1-20, na potrzeby obliczenia przedmiotowego miernika przyjęto, że dla kanalizacji powstałej w okresie od 1 roku do 20 lat, średni jej wiek wynosi 10 lat, natomiast dla infrastruktury kanalizacyjnej, powstałej 80 lat temu i więcej, średni jej wiek to 80 lat. Brak na terenie gminy kanalizacji powstałej 21-79 lat temu. W tym przedziale czasowym nie modernizowano ani nie budowano sieci kanalizacyjnych. Tabela nr 44 Okres eksploatacji infrastruktury kanalizacyjnej w Gminie

Okres eksploatacji Udział w systemie L.p. [lata] kanalizacyjnym [%] 1. Od 1 do 20 lat 50 (średnio 10 lat)* 2. 80 lat i więcej 50 (średnio 80 lat)* *Wiek infrastruktury przyjęty na potrzeby wyliczenia średniej ważonej dla okresu eksploatacji infrastruktury Źródło: GMZBGKiM - opracowanie własne Poniżej przedstawiono zestawienie dot. wieku infrastruktury kanalizacyjnej na poszczególnych ulicach Bolkowa. Kolorem zaznaczono te ulice, na których zdiagnozowano zły stan techniczny infrastruktury kanalizacyjnej, a więc te na których przekroczony został średnioważony wiek infrastruktury kanalizacyjnej w Gminie, tj. ponad 45 lat. Na terenach wiejskich, większość miejscowości nie posiada kanalizacji, a w miejscowościach w których ona jest tj. w Wolbromku oraz Świnach, okres eksploatacji kanalizacji nie przekracza 20 lat, wobec czego wiek kanalizacji na terenach wiejskich w żadnej miejscowości nie będzie przekraczał średniej dla gminy.

5 Za wagę przyjęto „Udział w systemie kanalizacyjnym” wg danych z tabeli nr 44

76

Tabela nr 45 Okres eksploatacji infrastruktury kanalizacyjnej wg ulic w mieście Bolków

Okres eksploatacji L.p. Nazwa ulicy kanalizacji [w latach] 1 1 MAJA 20 2 BEMA 20 3 BOLKA 1-20 4 DEMOKRATYCZNA 20 5 FARBIARSKA 80,100 6 JAGIELLOŃSKA 20 7 JAWORSKA 80 8 JELENIOGÓRSKA 80 9 KAMIENIOGÓRSKA 80 10 KOLEJOWA 80 11 KOPERNIKA 20, 80 12 KOŚCIUSZKI 1-20 13 KRASZEWSKIEGO 1-20 14 LIPOWA 1-20 15 LUDOWA 1-20 16 MICKIEWICZA 20 17 MŁYNARSKA 80 18 NIEPODLEGŁOŚCI 80 19 NOWOTKI 20 20 PIASTOWSKA 80 21 PLAC JANA PAWŁA II 80 22 POGODNA - 23 POLNA 80 24 PONIATOWSKIEGO 20 25 POPRZECZNA 80 26 REPUBLIKAŃSKA 80 27 REYMONTA 80,100 28 ROBOTNICZA 20, 80 29 RYNEK 80-100 30 SIENKIEWICZA 80 31 SŁONECZNA 20 32 SŁOWACKIEGO 20, 80 33 SZPITALNA 80 34 ŚCIEŻKA 80 35 ŚWIERCZEWSKIEGO 80,100 36 ŚWIERKOWA 20 37 TĘCZOWA 1-20 38 WARYŃSKIEGO 20 39 WIDOKOWA 20 40 WIŚNIOWA 20 41 WOLBROMSKA - 42 WYSOKOGÓRSKA 20 43 ŻEROMSKIEGO 1-20 Źródło: GMZBGKiM - opracowanie własne Z przedstawionego zestawienia wynika, że nasilenie negatywnego zjawiska w sferze funkcjonalno- przestrzennej, jakim jest zły stan infrastruktury kanalizacyjnej, występuje na blisko połowie z wszystkich ulic miasta. Stuletni system kanalizacyjny funkcjonuje na ul. Rynek, 77 ul. Reymonta, ul. Świerczewskiego, ul. Farbiarskiej.

SIEĆ WODOCIĄGOWA Do zaopatrzenia w wodę odbiorców na terenie miasta i wsi, gmina Bolków korzysta z ujęć wód podziemnych i powierzchniowych, które eksploatowane są przez Gminno – Miejski Zakład Budżetowy Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Bolkowie. Metodą uzdatniania wody w ujęciach jest jej chlorowanie. Miejscowości Sady Dolne i Sady Górne oraz Bolków zaopatrywane są z magistrali wodociągowej należącej do Wałbrzyskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji. Z uwagi na długi czas eksploatacji wszystkie ujęcia wymagają modernizacji, gdyż niejednokrotnie faktyczne zasoby eksploatacyjne są znacznie niższe, niż zatwierdzone w poszczególnych pozwoleniach wodonoprawnych na szczególne korzystanie w wód. Łączna długość sieci wodociągowej wynosi w Gminie 113,4 [km] (dane na koniec 2015 r.) . Struktura zwodociągowania gminy z podziałem na tereny miejskie i wiejskie pokazana została odpowiednio w tabeli nr 46.

Tabela nr 46 Długość sieci wodociągowej na obszarze miejskim i wiejskim

Długość sieci Ilość Miejscowości Gmina/miasto wodociągowej miejscowości zwodociągowane [km]

Bolków - miasto 1 miasto Bolków 66,52

Bolków - gmina 17 Lipa 1,6 Sady Dolne 7,0 Sady Górne 13,38 Stare Rochowice 4,2 Świny 2,7 Wierzchosławice 4,1 Wolbromek 13,9 Razem: 113,4 Źródło: GMZBGKiM, opracowanie własne Długość sieci wodociągowej na terenie miasta Bolków wynosi 66,52 km. Na terenach wiejskich 46,88 km. W Gminie Bolków działalność z zakresu zbiorowego zaopatrzenia w wodę prowadzona jest tylko w 7 z 17 jednostek osadniczych, dlatego w powyższej tabeli wymienione zostały tylko jednostki osadnicze wyposażone w przedmiotową infrastrukturę.

78

Tabela nr 47 Długość czynnej sieci rozdzielczej wodociągowej będącej w zarządzie bądź administracji Gminy

Długość czynnej sieci rozdzielczej wodociągowej będącej w zarządzie bądź administracji gminy [km] 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 WOJ.DOLNOŚLĄSKIE 5566 5792,2 5632,2 5672,3 5732,6 5433,8 bd Powiat jaworski bd 306,8 330,1 328,9 317,2 321,7 321,7 Gmina Bolków 66,6 66,6 66,7 66,7 69 69 113,74 Gmina Bolków - miasto 28,8 28,8 28,9 28,9 28,9 28,9 66,52 Gmina Bolków - obszar wiejski 37,8 37,8 37,8 37,8 40,1 40,1 46,88 Źródło: BDL oraz GMZBGKiM Tabela nr 48 Ludność korzystająca z sieci wodociągowej

Ludność korzystająca z sieci wodociągowej [os.] 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 WOJ.DOLNOŚLĄSKIE 2629053 2668184 2672697 2679347 2679644 2755952 bd Powiat jaworski 44626 45776 45726 45663 45470 46698 bd Gmina Bolków 7503 7708 7647 7597 7540 7578 bd Gmina Bolków - miasto 5158 5365 5310 5261 5171 5113 bd Gmina Bolków - obszar wiejski 2345 2343 2337 2336 2369 2465 bd Źródło: BDL Na podstawie danych przedstawionych w tabeli nr 47 stwierdza się niski wskaźnik zwodociągowania terenów wiejskich – niższy od średniej gminnej (blisko 76 %), który na przełomie analizowanego okresu praktycznie jest niezmienny. Tabela nr 49 Wskaźnik zwodociągowania Gminy Bolków

Stopień zwodociągowania Gminy Bolków – stan na 2015 r. [%]

Stopień zwodociągowania ogółem 75,92

Stopień zwodociągowania w mieście 97,40

Stopień zwodociągowania na wsi 53,55 Źródło: GMZBGKiM - opracowanie własne

WSKAŹNIK - ZŁY STAN TECHNICZNY INFRASTRUKTURY WODOCIĄGOWEJ

W Gminie Bolków dużym stopniem zwodociągowania charakteryzuje się teren miejski, jednak należy zwrócić tu uwagę, że obecnie użytkowana sieć ze względu na długi okres eksploatacji wymaga przebudowy.

79

Biorąc zatem pod uwagę, że wiek wodociągów wprost przekłada się na ich stan techniczny, jako miernik dla wskaźnika złego stanu technicznego infrastruktury wodociągowej, przyjęto jej średnioważony wiek w Gminie. Średnioważony6 wiek infrastruktury wodociągowej w Gminie wynosi 42 lata i jest to wartość przyjęta jako punkt odniesienia dla ustalenia stanu infrastruktury na poszczególnych ulicach miasta Bolków oraz na terenach wiejskich gminy. Na potrzeby obliczenia przedmiotowego miernika przyjęto, dla sieci wodociągowej, powstałej w okresie od 1 roku do 20 lat, że średni jej wiek wynosi 10lat. Okres eksploatacji sieci wodociągowej w Gminie Bolków przedstawia się następująco: Tabela nr 50 Okres eksploatacji sieci wodociągowych w Gminie

Okres eksploatacji Udział w systemie l.p. [lata] wodociągowym [%] 1 Od 1 do 20 lat 55 (średnio 10 lat)* 2 80 lat 45

*Wiek infrastruktury przyjęty na potrzeby wyliczenia średniej ważonej Źródło: GMZBGKiM - opracowanie własne Brak jest na terenie gminy wodociągów, powstałych w przedziale 21-79 lat temu, ponieważ w tym przedziale czasowym nie budowano wodociągów.

Mimo dość przeciętnego jak na krajowe realia, średniego wieku infrastruktury wodociągowej w Gminie, znaczący udział w systemie ma sieć znajdująca się na terenie miasta, która jest eksploatowana 80 lat. Charakteryzuje się ona dużym stopniem awaryjności, co może powodować poważne skutki sanitarno-epidemiologiczne. Modernizacja systemu wodociągowego Gminy, a w szczególności miasta, jest istotna nie tylko z uwagi na wiek oraz stan techniczny infrastruktury, ale również z uwagi na planowany rozwój urbanistyczny Gminy. Poniżej przedstawiono zestawienie dot. wieku infrastruktury wodociągowej na poszczególnych ulicach miasta. Kolorem zaznaczono te ulice, na których zdiagnozowano wskaźnik złego stanu technicznego infrastruktury wodociągowej, w wartości przekraczającej średnioważony wiek infrastruktury wodociągowej w Gminie, tj. ponad 42 lata. Na terenach wiejskich okres eksploatacji wodociągów nie przekracza 20 lat, dlatego w żadnej miejscowości wskaźnik nie zostanie przekroczony.

Tabela nr 51 Okres eksploatacji sieci wodociągowych wg ulic mieście Bolków

6 Za wagę przyjęto „Udział w systemie wodociągowym” wg danych z tabeli nr 50

80

Okres eksploatacji L.p. Nazwa ulicy wodociągu [w latach] 1 1 MAJA 20 2 BEMA 20 3 BOLKA 20 4 DEMOKRATYCZNA - 5 FARBIARSKA 80 6 JAGIELLOŃSKA 20 7 JAWORSKA 80 8 JELENIOGÓRSKA 20, 80 9 KAMIENIOGÓRSKA 80 10 KOLEJOWA 80 11 KOPERNIKA 20 12 KOŚCIUSZKI 1-20, 80 13 KRASZEWSKIEGO 1-20 14 LIPOWA 1-20 15 LUDOWA 1-20 16 MICKIEWICZA 20 17 MŁYNARSKA 80 18 NIEPODLEGŁOŚCI 80 19 NOWOTKI 80 20 PIASTOWSKA 20 21 PLAC JANA PAWŁA II 80 22 POGODNA — 23 POLNA 80 24 PONIATOWSKIEGO 20 25 POPRZECZNA 80 26 REPUBLIKAŃSKA 80 27 REYMONTA 80 28 ROBOTNICZA 20, 80 29 RYNEK 80 30 SIENKIEWICZA 80 31 SŁONECZNA 20 32 SŁOWACKIEGO 80 33 SZPITALNA 80 34 ŚCIEŻKA 80 35 ŚWIERCZEWSKIEGO 80 36 ŚWIERKOWA 80 37 TĘCZOWA 1-20 38 WARYŃSKIEGO 20 39 WIDOKOWA 20 40 WIŚNIOWA 20 41 WOLBROMSKA - 42 WYSOKOGÓRSKA 20 43 ŻEROMSKIEGO 20, 80 Źródło: GMZBGKiM - opracowanie własne Mierniki odnoszące się do stopnia skanalizowania oraz zwodociągowania Gminy, a także okresu eksploatacji infrastruktury wodno-kanalizacyjnej w Gminie, pozwalają określić również ogólny stan wyposażenia diagnozowanego terenu w infrastrukturę techniczną. Z przedstawionych powyżej danych

81 wynika, że Gmina charakteryzuje się niewystarczającym wyposażeniem w infrastrukturę techniczną na terenach wiejskich, natomiast zły stan techniczny posiadanych sieci wodno-kanalizacyjnych jest bolączką miasta – kumulacja negatywnego zjawiska występuje na znacznym obszarze. Z uwagi na fakt, że ww. infrastruktura pełni istotną funkcję gospodarczą, ekologiczną i społeczną konieczna jest jej modernizacja i rozbudowa. Gmina od lat podejmuje stopniowo działania inwestycyjne, zgodnie z posiadanymi środkami i ustalonymi przez władze lokalne priorytetami. Jednym z najistotniejszych zagrożeń dla środowiska przyrodniczego, zarówno w skali globalnej, regionalnej jak i lokalnej są zanieczyszczenia wód i kwestia nierozwiązanych problemów w zakresie gospodarki wodno – ściekowej, dlatego też rozwój przedmiotowej sfery winien być dla samorządu zadaniem strategicznym.

3.6. Identyfikacja problemów.

1. Niewystarczający stopień wyposażenia gminy w infrastrukturę wodno – ściekową, komunalną, przejawiający się złym stanem technicznym infrastruktury (w tym dróg, chodników, miejsc rekreacyjnych). 2. Niewykorzystany potencjał gospodarczy, tkwiący w zaniedbanej infrastrukturze oraz terenach poprzemysłowych. 3. Słabo rozwinięta baza turystyczna. 4. Bariery architektoniczne dla osób niepełnosprawnych i starszych. 5. Wzmożony ruch kołowy, szczególnie tranzytowy w centrum gminy. 6. Brak spójnego systemu ścieżek rowerowych.

4. Sfera techniczna

4.1. Zasoby mieszkaniowe

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, (BDL) oraz Urzędu Statystycznego we Wrocławiu (publikacja Województwo Dolnośląskie – Podregiony, Powiaty, Gminy, 2015) ogół zasobów mieszkaniowych Gminy Bolków na koniec 2014 roku stanowiły 1 803 budynki mieszkalne, w których znajdowały się 3 624 mieszkania, liczące łącznie 13 831 izb o całkowitej powierzchni użytkowej 271 tys. m2 .

82

Tabela nr 52 Budynki mieszkalne w Gminie

Dane dotyczą budynków mieszkalnych i mieszkalno - Nazwa usługowych 2013 2014 2015 Gmina Bolków 1 787 1 803 bd Bolków - miasto 569 575 bd Bolków - obszar wiejski 1 218 1 228 bd Źródło: BDL

Na obszarze miasta Bolkowa znajdowało się 575 budynków mieszkalnych z 1 935 mieszkaniami (tj. 53 % ogółu zasobów mieszkaniowych) i 6 639 izbami (tj. 48% ogółu izb). Przeciętne mieszkanie w Gminie Bolków miało powierzchnię 74,8 m2 i składało się średnio z 3,82 izb. Na podstawie danych Urzędu Statystycznego we Wrocławiu można stwierdzić, iż mieszkania w mieście Bolków były mniejsze niż przeciętnie w całej gminie – ich powierzchnia wynosiła średnio 64,9 m2 i liczyły 3,43 izby. Każde mieszkanie w gminie zamieszkiwało średnio 2,99 osoby, a każda z tych osób miała do swojej dyspozycji przeciętnie 25 m2 powierzchni użytkowej mieszkania. W przypadku miasta na jedno mieszkanie przypadało 2,71 osób, a przeciętna powierzchnia użytkowa dla jednej osoby wynosiła 23,9 m2 mieszkania. W 2014 roku w Gminie Bolków oddano do użytkowania ogółem 19 mieszkań (budynków indywidualnych), z których 13 znajdowało się w mieście, a 6 na terenach wiejskich. W sumie zlokalizowanych jest w nich 107 izb mieszkalnych.

Z przedstawionych danych wynika, że z roku na rok na terenie gminy systematycznie przybywa mieszkań, poprawia się ich standard i zwiększa metraż przypadający na jednego mieszkańca.

Tabela nr 53 Zasoby mieszkaniowe gmin (komunalne)

mieszkania ogółem mieszkania socjalne powierzchnia powierzchnia mieszkania użytkowa mieszkania użytkowa Nazwa mieszkań mieszkań 2013 2014 2013 2014 2013 2014 2013 2014 [-] [-] [m2] [m2] [-] [-] [m2] [m2] bd Gmina Bolków 424 bd 19 809 45 46 1 237 1 267 bd Bolków - miasto 366 bd 16 744 43 43 1 185 1 185 bd Bolków - obszar wiejski 58 bd 3 065 2 3 52 82 Źródło: BDL

Gminny zasób mieszkaniowy w 2013 r. obejmował 424 lokale mieszkalne o łącznej powierzchni użytkowej 19 809 m2. Obecnie 37 budynków, w których znajduje się 157 mieszkań stanowi

83 wyłączną własność Gminy Bolków. Pozostałe 131 budynków, w których znajduje się 387 mieszkań, pozostaje w zarządzie wspólnot mieszkaniowych z udziałem gminy. Zdecydowana większość gminnych lokali mieszkalnych zlokalizowana jest w budynkach na terenie miasta (366 lokali), a pozostałe 58 lokali znajduje się w budynkach na terenach wiejskich. Wszystkie budynki mieszkalne Gminy Bolków wyposażone są w instalację elektryczną (100%) i wodociągową (99%), większość posiada instalację kanalizacyjną (85%) i gazową (77%). Jedynie 2% gminnych budynków mieszkalnych jest wyposażonych w lokalną instalację centralnego ogrzewania.

Problemy mieszkaniowe Gminy Bolków władze starają się rozwiązać poprzez budowę lokali socjalnych przeznaczonych głównie dla najuboższych mieszkańców i osób z wyrokami sądowymi o eksmisji. W 2011 roku zakończyła się budowa „Bezpiecznego Osiedla” przy ul. Wolbromskiej w Bolkowie. W ramach tej inwestycji o wartości 1,7 mln zł powstało 20 mieszkań, w tym 2 dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. Ogółem Gmina Bolków dysponuje 46 wydzielonymi lokalami socjalnymi. Bezdomność nie jest zjawiskiem często występującym w Gminie Bolków. Liczba rodzin otrzymujących pomoc z tego tytułu wynosiła w latach 2011-2013 od 5 do 7 rodzin, przy czym większość bezdomnych zamieszkiwała na wsi (3 rodziny w 2011 roku i 4 rodziny w latach 2012-2013). Większość mieszkań na terenie miasta pochodzi sprzed 1918 r. oraz z lat 1918-1944. Szczegółowo wiek mieszkań na terenie miasta przedstawia poniższa tabela.

Tabela nr 54 Wiek zasobów mieszkaniowych w mieście

Data budowy mieszkań Liczba mieszkań

Ogółem 1842 sprzed 1918 1007 1918-1944 283 1945-1970 159 1971-1978 85 1979- 1988 147 1989-2002 136 Brak danych 20 w budowie 5 Źródło: Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002 Na podstawie powyższych danych można postawić tezę o wysokim zapotrzebowaniu na termomodernizację budynków mieszkalnych. Powyższa tabela stanowi, że ponad 50% budynków 84 na terenie miasta powstało przed 1918 r., a kolejnych 25% w latach 1918‒1978. Oznacza to, że ponad 50% budynków ma więcej niż 90 lat. Mając na uwadze wieloletnie zaniedbania w remontach oraz niską jakość w budownictwie w okresie przed 1989 r., większość budynków mieszkalnych na terenie miasta wymaga remontu połączonego z termomodernizacją. Budynki charakteryzują się wysokim wskaźnikiem zużycia energii na cele grzewcze. Powodem tego stanu rzeczy jest słaba izolacyjność zewnętrznych przegród budowlanych, stolarka otworowa o niskim standardzie energetycznym, źródła ciepła o niskiej sprawności energetycznej (w tym piece kaflowe), niskosprawne instalacje grzewcze itp. Co prawda dotychczas gmina, wspólnoty mieszkaniowe i spółdzielnie dokonywały remontów i termomodernizacji (m.in. wymiana stolarki okiennej, ocieplenie budynków, wymiana i remonty dachów oraz podłączenia do sieci centralnego ogrzewania), jednak wciąż zapotrzebowanie na tego rodzaju działania jest bardzo wysokie, szczególnie w centrum Bolkowa z przedwojenną zabudową oraz na obszarach wiejskich. Poza infrastrukturą mieszkaniową podjęcia działań termomodernizacyjnych na terenie Gminy wymagają również budynki użyteczności publicznej (m.in. przedszkola, szkoły, obiekty sportowe, policyjne) niespełniające współczesnych standardów dotyczących sprawności termoenergetycznej. Na terenie Gminy istnieją obszary (w szczególności miejskie), na których kumulują się opisane wyżej zjawiska. Dotyczy to terenów przede wszystkim charakteryzujących się zdekapitalizowaną tkanką miejską i/lub przemysłową, na których obserwuje się ponadto nasilenie negatywnych zjawisk społecznych i ekonomicznych (m.in. bezrobocie). Z reguły w bardzo złym stanie technicznym są niemodernizowane budynki mieszkalne i publiczne, często o charakterze zabytkowym, podwórza, mała architektura, drogi lokalne, piesze ciągi komunikacyjne czy też obszary zieleni. Sytuację często pogarsza brak odpowiedniej infrastruktury, w tym przystosowanej do potrzeb osób niepełnosprawnych i starszych, która sprzyjałaby rozwijaniu działań prospołecznych i proprzedsiębiorczych. Rejony te, często o znaczących walorach historycznych, które powinny przyciągać i być miejscem wypoczynku, integrującym ludzi, w obecnym stanie odstraszają i obniżają chęć identyfikowania się mieszkańców z miejscem ich zamieszkania. W rezultacie obszary te ulegają dalszej degradacji na skutek długoletnich zaniedbań i niekiedy celowych dewastacji. Z uwagi na fakt, iż przestrzeń, w jakiej ludzie żyją, wpływa na ich samopoczucie, pracę oraz kontakty między nimi, zdegradowane, nieestetyczne miejsca generują stres, agresję oraz zmniejszają skłonność do zachowań prospołecznych. Powodują także wzrost przestępczości oraz zmniejszają poczucie bezpieczeństwa mieszkańców. Stąd też sfera techniczna wymaga podjęcia działań interwencyjnych.

85

4.2. Identyfikacja problemów

1. Zdekapitalizowana zabudowa o niskiej estetyce. 2. Niewystarczająca efektywność energetyczna obiektów użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych. 3. Postępująca degradacja sfery technicznej i społecznej, w skutek długoletnich zaniedbań i braku działań inwestycyjnych .

5. Sfera środowiskowa

5.1. Warunki przyrodnicze i zasoby naturalne

Położenie Gminy Bolków na pograniczu Sudetów Zachodnich i Środkowych znajduje swoje odzwierciedlenie w złożonej budowie geologicznej tego terenu. Z kolei lokalna struktura skorupy ziemskiej w znacznej mierze wpływa na wiele istotnych czynników środowiska przyrodniczego takich jak ukształtowanie terenu, stosunki wodne, jakość gleb czy zasoby naturalne.

Obszar Gminy Bolków, prawie w całości zbudowany jest ze skał staropaleozoicznych wchodzących w skład jednostki geologicznej zwanej metamorfikiem kaczawskim. Formację tę reprezentują między innymi spility, keratofiry, zieleńce, wapienie, dolomity, łupki (zmetamorfizowane mułowce i tufity) poprzecinane żyłami andezytowymi, lamprofirowymi i porfirowymi. Młodsze utwory to permskie lawy dacytowe i andezytowe oraz mezozoiczne piaskowce, mułowce, a także wapienie i dolomity. W plejstocenie na obszar dzisiejszej Gminy Bolków nasunął się lądolód skandynawski pozostawiając osady lodowcowe (gliny morenowe) i wodnolodowcowe (iły warwowe, piaski i żwiry), a także w znacznej mierze kształtując obecny układ hydrograficzny, między innymi zmieniając bieg pra-Nysy i tworząc przełom Nysy Szalonej w okolicy Bolkowa. Dziś rzeka przecina gminę z południa na północ na długości niemal 13 km i stanowi bardzo ważny elementem środowiska wpływający w istotny sposób na życie mieszkańców. Nysa Szalona jest prawym dopływem Kaczawy, której zlewnia obejmuje bez mała cały obszar gminy, choć sama rzeka Kaczawa na teren gminy wpływa jedynie w jej zachodniej części w okolicy Kaczorowa. Nazwa podstawowego dla gminy cieku wodnego jakim jest Nysa Szalona (ciek III rzędu) odzwierciedla jego charakterystykę zdominowaną przez nierównomierne stany wody. Jej dopływami płynącymi przez teren gminy są Sadówka i Nysa Mała (cieki IV rzędu), oraz Ochodnik i Rochowicka Woda. Sieć hydrograficzną wód płynących uzupełniają Świekotka i Muchówka – dopływy

86

Nysy Małej. Tak więc sieć hydrograficzna gminy jest stosunkowo dobrze rozwinięta, a ponieważ wszystkie rzeki i potoki tego terenu są ciekami górskimi lub podgórskimi cechuje je duża zmienność przypływów i nagłe, zwykle krótkotrwałe wezbrania. Taka sytuacja implikuje konieczność budowy zbiorników przeciwpowodziowych. Dwa najważniejsze obiekty tego typu na terenie gminy to: Zbiornik Bolków zlokalizowany na Rochowickiej Wodzie (pojemność max. 0,87 mln m3 ; powierzchnia zalewu 23,12 ha) oraz Zbiornik Kaczorów zlokalizowany na rzece Kaczawie (pojemność max. 1,06 mln m3 ; powierzchnia zalewu 25,3 ha). Zbiornik Bolków chroni przed zalaniem miasto Bolków i okoliczne wsie, natomiast Zbiornik Kaczorów chroni przed zalaniem Wojcieszów, a więc tereny położone poza gminą. Na terenie gminy zlokalizowany jest ponadto Zbiornik Rochowicka Woda wybudowany jako rezerwuar wody pitnej dla miasta Bolkowa (wyłączony z eksploatacji) i kilka stawów hodowlanych. Nie ma natomiast w Gminie Bolków naturalnych zbiorników wód stojących. Z uwagi na swoją budowę geologiczną Gmina Bolków jest obszarem ubogim w wody podziemne. Są one za to wodami o wysokiej czystości. Ponadto w Starych Rochowicach udokumentowano złoża wód mineralnych – szczawy wodorowęglanowo-siarczanowo-sodowo-wapniowe, żelaziste, tzw. wody glauberskie. Mimo, iż ten rodzaj mineralizacji pozwala na wykorzystanie wód w leczeniu dość powszechnych przypadłości gastrologicznych, zasoby nie są aktualnie eksploatowane. W ścisłym związku z budową geologiczną terenu pozostaje również jakość gleb, która w obrębie Gminy Bolków jest zróżnicowana. W okolicy wsi Lipa, Jastrowiec, Wolbromek, Sady Dolne oraz Wierzchosławice występują gleby bielicowe i brunatne, tworząc kompleksy pszenne dobre nizinne oraz kompleksy pszenne zbożowe górskie. Na pozostałym obszarze gminy występują gleby brunatne kwaśne, wyługowane, gleby bielicowe oraz pseudobielicowe. Wszystkie te gleby tworzą kompleksy zbożowe górskie, owsiano-ziemniaczane górskie, kompleksy żytnie dobre i słabe oraz kompleksy użytków zielonych. Wśród gruntów ornych na terenie gminy zdecydowanie dominują gleby IV klasy bonitacyjnej, które zajmują 4 055 ha, co stanowi 67,6% wszystkich gruntów ornych. Zdecydowanie najmniej jest gruntów I i II klasy, które zajmują jedynie 4 ha, przez co ich udział w ogólnej powierzchni nie sięga nawet 0,1% . Grunty III oraz V i VI klasy zajmują odpowiednio po 966 i 970 ha czyli 16,1% oraz 16,2% ogólnej powierzchni gruntów ornych. Również wśród ogółu użytków rolnych na terenie gminy przeważają gleby IV klasy bonitacyjnej. Sposób użytkowania gruntów na terenie Gminy Bolków: Użytki rolne w tym: 9 240 ha, Grunty orne 6 041 ha, Łąki i pastwiska 3 147 ha,

87

Sady 52 ha Lasy 4 601 ha, Pozostałe 1 407 ha. źródło: Program Rozwoju Gminy Bolków na lata 2015-2020 W gminie dominują więc grunty orne, ale znaczny areał zajmują też lasy, których powierzchnia w ostatnim okresie dodatkowo systematycznie rośnie. Drzewostan w lasach jest zróżnicowany, przeważają świerk, dąb i brzoza. Gospodarkę leśną na terenie gminy prowadzą trzy nadleśnictwa (Jawor, Złotoryja, Wałbrzych).

Na rozwój rolnictwa duży wpływ ma nie tylko jakość gleb i stosunki wodne, ale także klimat. Dokładna charakterystyka klimatu Gminy Bolków jest utrudniona z uwagi na brak na tym terenie stacji meteorologicznych. Biorąc jednak pod uwagę, że zjawiska klimatyczne nie mają charakteru lokalnego, a zdecydowanie regionalny, można stwierdzić, że na tym obszarze, tak jak w całej południowo- zachodniej części Polski, klimat kształtuje się pod wpływem mas powietrza napływających znad Atlantyku i Skandynawii. Jest to więc klimat umiarkowanie chłodny i wilgotny z elementami klimatu górskiego. Na jego kształtowanie się decydujący wpływ mają masy powietrza napływające z północy i północnego wschodu (powietrze arktyczno-morskie, polarno-kontynentalne). Dodatkowo oddziaływają na niego warunki pogodowe, warunki lokalne, przebieg pasm górskich i układ kotlin. Bardzo często pojawiają się tutaj wędrujące układy cyklonalne (niżowe), którym towarzyszą ciepłe i chłodne fronty atmosferyczne. O kształtowaniu się średniej amplitudy temperatury w obrębie gminy można sądzić na podstawie wskazań najbliższych stacji pomiarowych IMiGW w Jeleniej Górze i Legnicy. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec (17,5oC), najchłodniejszym natomiast styczeń (-0,4oC). Rozkład temperatur pozostaje w ścisłym związku z wysokością. Przeciętnie co 100 m wysokości temperatura obniża się o 0,5oC. Średnie roczne sumy opadów kształtują się w przedziale od 526,7 mm do 677,8 mm. Pokrywa śnieżna na zacienionych, północnowschodnich stokach utrzymuje się nawet 80 - 90 dni. Okres wegetacyjny roślin trwa tu około 200 dni w roku.

Dla rozwoju gospodarczego gminy istotne znaczenie mogą mieć występujące na jej terenie surowce naturalne, a w szczególności złoża surowców skalnych i zasoby mineralne. Ich występowaniu w okolicach Bolkowa sprzyja zróżnicowana budowa geologiczna będąca wynikiem położenia gminy na pograniczu Sudetów Zachodnich i Środkowych. Niestety zdecydowana większość złóż kopalnych, występujących na terenie Gminy nie jest aktualnie eksploatowana ze względu na bardzo wysoki koszt takiej inwestycji i brak gwarancji jej opłacalności.

88

5.2. Zanieczyszczenie powietrza

Zanieczyszczenie powietrza przez źródła ciepła Budynki mieszkalne zlokalizowane na terenie Gminy Bolków obejmują zarówno zabudowę jednorodzinną, jak i zabudowę wielorodzinną, rozproszoną w obrębie 17 sołectw. Większa część zabudowy wielorodzinnej zlokalizowana jest w obrębie miasta Bolków. Na terenie Gminy swoją funkcję pełnią zarządcy budynków wielorodzinnych komunalnych oraz wspólnot mieszkaniowych, w tym największy z zarządców Gminno-Miejski Zakład Budżetowy Gospodarki Komunalnej w Bolkowie. Ogólna liczba zamieszkałych gospodarstw domowych w Gminie w roku 2014 wynosiła 3 874 szt., w tym na obszarze miejskim 2 188 szt. (wg danych z UM w Bolkowie).

Budynki mieszkalne ogrzewane są głównie przez indywidualne źródła ciepła, w niektórych budynkach wielorodzinnych znajdują się kotłownie ogrzewające cały blok lub zespół bloków. W większości budynków wykorzystuje się centralne ogrzewanie jako system grzewczy. Jednak spora część gospodarstw, zwłaszcza mieszkań korzysta z ogrzewania pokojowego, np. pieców kaflowych, pieców metalowych, pieców rusztowych, często pochodzących sprzed 2000 r. Są to znacznie mniej sprawne piece niż te stosowane przy centralnym ogrzewaniu czy nowe, ekologiczne źródła ciepła. W nielicznych zinwentaryzowanych gospodarstwach domowych korzysta się również z kominków. Zinwentaryzowany został również budynek, który na potrzeby ogrzewania korzysta z paneli na podczerwień. Nośnikami energii wykorzystywanymi przez sektor mieszkaniowy do ogrzewania pomieszczeń oraz przygotowania ciepłej wody użytkowej są: węgiel podbitumiczny (w tym węgiel kamienny, miał, flot), węgiel bitumiczny (w tym ekogroszek, koks), gaz, drewno, olej opałowy i energia elektryczna. Dominującym paliwem, wykorzystywanym do ogrzewania lokali i budynków mieszkalnych na terenie Gminy jest węgiel podbitumiczny – stosowany blisko przez 70,50% gospodarstw domowych, z czego na obszarze wiejskim przez 84,34% gospodarstw. Jego roczne zużycie wynosi 8 592,07 Mg/rok. Coraz większe znaczenie ma także węgiel bitumiczny o mniejszym wskaźniku emisji CO2 niż tradycyjny węgiel podbitumiczny, którego roczne zużycie wynosi 139,77 Mg/rok. W znacznej liczbie gospodarstw domowych jako paliwo wykorzystywane jest także drewno. Jego roczne zużycie sięga 10 735,14 Mg/rok. Drewno traktuje się jednak jako paliwo pomocnicze we współspalaniu z węglem, rzadziej używane zastępczo w miejsce węgla. Obserwuje się duży odsetek domostw, gdzie paliwo węglowe jest współspalane z drewnem. Tylko 7,62% właścicieli swoich

89 domostw stosuje ten nośnik energii jako jedyne źródło ciepła, z czego 10,10% tych gospodarstw znajduje się na obszarze wiejskim Gminy. Paliwo o mniejszej szkodliwości dla środowiska jakim jest gaz ziemny, wykorzystywane jest w mniejszej skali. Gospodarstwa domowe ogrzewane gazem stanowią 20,84% wszystkich gospodarstw na terenie Gminy. Jako, że sieć gazowa rozwinięta jest głównie w mieście Bolków, to na obszarze tym gaz wykorzystywany jest przez 32,23% gospodarstw domowych. Na obszarze wiejskim zinwentaryzowano tylko jeden budynek ogrzewany gazem, zlokalizowany we wsi Wierzchosławice. Przyłączony jest on do sieci gazowej.

Paliwem o mniejszej szkodliwości dla środowiska jest również olej opałowy, stosowany w znikomej liczbie gospodarstw, ok. 0,20%. Mało powszechne jest również wykorzystywanie energii elektrycznej na potrzeby ogrzewania – zaledwie 0,20% gospodarstw domowych korzysta z tego nośnika.

Budownictwo mieszkalne stanowi główny obszar problematyczny pod względem emisji CO2. Z reguły budownictwo jednorodzinne wykazuje większą emisyjność niż budownictwo wielorodzinne, gdyż do ogrzewania wykorzystuje własne źródło ciepła, co wiąże się z powstawaniem emisji szkodliwych gazów oraz pyłów. Do ogrzewania budynków mieszkalnych w Gminie Bolków wykorzystywane są głównie paliwa węglowe, ma to więc związek z powstawaniem większej emisji niż np. ze spalania paliw olejowych i gazu. Niska emisja związana jest z ilością punktów emisyjnych, w Gminie Bolków jest to 1 639 lokalizacji. Większa emisja występuje w rejonach o zwartej zabudowie. Emisja ma również charakter rozproszony, z uwagi na występowanie budynków mieszkalnych w każdej części Gminy. Istotnym elementem w produkcji energii cieplnej jest również sprawność wykorzystywanych kotłów. Z analizy zinwentaryzowanych obiektów wynika, że znaczna cześć wykorzystywanych kotłów wyprodukowana została po 2000 r., czyli charakteryzuje się wyższą sprawnością. Jednak zaznaczyć należy, że w niektórych domostwach nadal wykorzystywane są przestarzałe technologicznie kotły i piece na paliwo stałe, wyprodukowane przed 1980 r., które charakteryzują się niską sprawnością. Budynki mieszkalne na terenie Gminy są w znacznej mierze budynkami pochodzącymi sprzed kilkudziesięciu lat. Nieznaczny procent stanowią nowowybudowane budynki. W większości budynki na terenie Gminy nie zostały jeszcze poddane termomodernizacji, polegającej na ociepleniu ścian i dachów. Budynki, w których podjęto inwestycje całkowitego ocieplenia, zarówno ścian, jak i dachu/stropu, stanowią ok. 1/5 budynków. Większość z budynków poddanych termomodernizacji posiada ocieplone tylko ściany. W większości gospodarstw domowych wymieniona została stolarka okienna na PCV. Dobry stan okien posiada ok. ¾

90 gospodarstw domowych. Jednak w dalszym ciągu obserwuje się występowanie drewnianych okien w złym stanie. Do przygotowania ciepłej wody w gospodarstwach domowych w większości wykorzystuje się głównie źródło ciepła dla budynku lub gazowe podgrzewacze c.w.u. Przyczynia się to do dużego zużycia energii, dlatego też proces termomodernizacji w zakresie docieplenia budynków, wymiany stolarki okiennej i drzwiowej oraz modernizacji źródeł ciepła jest konieczny. Zanieczyszczenie powietrza przez transport

Szacunkowo roczna emisja CO2 na terenie Gminy Bolków z sektora transportu wynosi 17 916,78

Mg CO2/rok, z czego 10 042,93 Mg CO2 /rok to emisja dotycząca samochodów osobowych. Największą emisją odznaczają się pojazdy zasilane olejem napędowym, mimo iż ich udział w strukturze pojazdów przejeżdżających przez Gminę nie jest największy. Ma to związek z większym niż dla benzyny i LPG wskaźnikiem emisji CO2. Emisja z sektora transportu odpowiada za 40,36% całkowitej emisji CO2 na terenie Gminy. Szacunkowe roczne zużycie energii finalnej z tego sektora wynosi 69 963 MWh/rok, co przekłada się na 37,13% całkowitego zużycia energii finalnej w Gminie Bolków. 5.3. Wykorzystanie OZE

Aktualnie niewielka część energii wykorzystywanej w Gminie Bolków wytwarzana jest ze źródeł odnawialnych. Energia ta pochodzi głównie z biomasy oraz z energii słonecznej. Małe indywidualne instalacje OZE zainstalowane w gospodarstwach domowych zinwentaryzowano w 13 budynkach, co stanowi zaledwie 0,79% budynków mieszkalnych na terenie Gminy, są to głównie kolektory słoneczne (9 szt.). Obecnie w budynkach użyteczności publicznej nie wykorzystuje się instalacji energii odnawialnej. 5.4. Identyfikacja problemów

1. Wysokie zapotrzebowanie na ciepło w starych budynkach, stosowanie niskosprawnych źródeł ciepła. 2. Emisja zanieczyszczeń pochodzących ze spalania paliw stałych o niskiej wydajności i dużej zawartości zanieczyszczeń. 3. Mała ilość Odnawialnych Źródeł Energii (OZE) w Gminie. 4. Duża emisja CO2 z transportu. 5. Niewystarczająca ilość terenów zieleni urządzonej.

91

6. Sfera kulturowa

6.1. Zasoby kulturowe i zabytki

Rysunek nr 4 Bolków

Źródło: Urząd Miejski w Bolkowie Zasoby kulturowe i historyczne, w tym zabytki są ważnym elementem mogącym mieć wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy danego obszaru, a w szczególności turystyki. Położenie miasta i gminy na skrzyżowaniu historycznych szlaków handlowych z Wrocławia i Legnicy do Pragi sprawia, że od czasów średniowiecza tereny te swą bogatą historię i kulturę dokumentowały licznymi obiektami. Te z nich, które przetrwały do naszych czasów stanowią wizytówkę tych terenów. Należą do nich między innymi zamki i pałace takie jak:  Zamek Bolków pochodzący z połowy XIII w. został pod koniec tego wieku rozbudowany przez Bolka I, księcia świdnicko-jaworskiego. Powstały wtedy znakomicie wkomponowane w otaczający teren mury obwodowe i wolnostojąca wieża na planie koła, przechodzącego w kierunku południowo-wschodnim w „ostry dziób”. Zamek i związane z fortyfikacjami miasto, stanowiły ważny punkt oporu w ówczesnym systemie obronnym Śląska. W latach 1301-1368 za panowania książąt Bernarda i Bolka II budowla została powiększona o budynek południowo-wschodni. Po śmierci księżnej Agnieszki zamek przeszedł w 1392 r. na własność królów czeskich. W XV w. był kilkakrotnie oblegany, zdobywany i niszczony. W tym czasie nastąpiło umocnienie bramy oraz wymurowanie ganku kamiennego. W latach 1530-40 została podjęta przebudowa zamku pod kierunkiem włoskiego architekta Jakuba Parra, polegająca

92

przede wszystkim na powiększeniu obszaru warownego. Powstały nowe dziedzińce od południowego-zachodu i od strony miasta, otoczone murami zakończonymi krenelażem z wysuniętymi bastejami. Wówczas powstały też attyki w kształcie „jaskółczych ogonów” wieńczące wieżę i zabudowania. W czasie wojny 30-letniej zamek był oblegany w 1640 r. W 1646 r. zajęły go wojska szwedzkie. Od 1703 r. należał do cystersów z Krzeszowa, którzy przebudowali jego wnętrza. W XIX w. i w okresie międzywojennym przeprowadzono renowację murów. Obecnie zamek udostępniony jest zwiedzającym w formie trwałej ruiny; Rysunek nr 5 Zamek w Bolkowie

Źródło: Urząd Miejski w Bolkowie

 Ruiny zamku Niesytno w Płoninie z wieloboczną wieżą kamienną, wzniesioną na cyplu skalnym o długości 150 m. Przed ruinami zamku zlokalizowano renesansowy pałac z 1546 r. rozbudowany w XIX w. Niestety przez wiele dziesięcioleci obiekt stanowiący dziś własność prywatną nie był należycie zabezpieczony i ulegał stopniowej degradacji. W 2014 roku otrzymał wsparcie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, które należycie wykorzystane może przyczynić się do poprawy stanu obiektu;  Zamek Świny pochodzący z XIV w. usytuowany jest na wzgórzu 369 m n.p.m.. Dziś to okazałe ruiny o unikalnym uroku i niepowtarzalnym klimacie. W trzykondygnacyjnej wieży, zbudowanej z kamienia na planie prostokąta, zachowały się fragmenty sklepień, sztukaterii, portali ciosowych, gotyckich okien, a na ścianach zewnętrznych sgraffitowe dekoracje. Choć obiekt stanowi własność prywatną udostępniony jest zwiedzającym, jednak stopień jego degradacji jest znaczący;

93

 Ruiny zamku w Lipie – zamek ten pochodzi z XIII w., przebudowany został w XVII i XIX w., Niektóre źródła wiążą go z zakonem templariuszy. Zachowało się w nim kilka sklepionych pomieszczeń, komin kuchenny w kształcie piramidy, portal renesansowy. W 1821 r. budynek częściowo rozebrano, natomiast 15 lat później właściciel odbudowywał go. Dziś, po zniszczeniach wojennych, odrestaurowuje go prywatna właścicielka;  Barokowy Pałac w Mysłowie został zbudowany ok. 1700 r. i rozbudowany na przełomie XVIII i XIX wieku. Był wielokrotnie remontowany z zatarciem większości cech stylowych. Jest to rozczłonkowana budowla 2-kondygnacyjna z poddaszem mieszkalno- użytkowym, nakryta 4-spadowymi, wysokimi dachami. Przed wejściem do budynku znajduje się taras. Wewnątrz niektóre pomieszczenia zachowały sklepienia kolebkowe z lunetami. Przetrwały także oryginalne schody, kasetonowy strop w hallu i kominek. Pałac otoczony jest parkiem o powierzchni 1,8 ha. Prywatny właściciel nie udostępnia obiektu osobom trzecim;  Pałac w Sadach Dolnych powstał prawdopodobnie na pozostałościach dworu z XVII wieku. Został zbudowany z inicjatywy rodziny von Reibnitz. Gruntownie przebudowano go w XIX w. Bryła założona została na planie kwadratu. Najcenniejszy detal stanowi fasada frontowa, siedmioosiowa z trójosiowym ryzalitem oraz wejściem przykrytym balkonem. W pałacu można wynająć pokoje gościnne;  Willa w Lipie w stylu barokowym pochodzi z lat 1720-65 i otoczona jest ogrodem. Przebudowana w 1925 r., po 1960 r. willa jest budynkiem dwukondygnacyjnym, trzyosiowym, nakrytym czterospadowym dachem mansardowym z lukarnami. Posiada półkolisty, skromny portal z kartuszami herbowymi, który podtrzymuje mały balkon;  Pałac w Jastrowcu wpisany do rejestru zabytków wraz z oficyną oraz przyległym parkiem pałacowy zwany był także Zamkiem na wodzie. Ten trzykondygnacyjny późnobarokowy budynek, o cechach eklektyzmu założony został na planie prostokąta. W sali na piętrze znajduje się dekoracja stiukowa. Wewnątrz pałacu znajduje się też barokowy piec i kominek. Uwagę przyciąga także położona obok pałacu oficyna z charakterystyczną cebulastą kopułą krytą łupkiem. Pałac otoczony jest parkiem z XIX w. z okazami buków i lip o obwodach pnia sięgających 6 m. Na bogatą spuściznę architektoniczną gminy składają się także liczne budynki i zespoły architektoniczne samego Bolkowa, którymi oprócz wspomnianego już zamku są między innymi:

94

 Rynek w Bolkowie, a w szczególności znajdujące się wzdłuż jego północnej pierzei kamienice z półcieniami, pochodzące z XVII i XVIII w., a następnie przebudowane w XIX i XX w. Ich usytuowanie na pochyłej płycie rynku nadaje im niepowtarzalny charakter, chociaż stopień degradacji przylegającej do nich infrastruktury jest znaczący. Zarówno części chodnikowe jak i uliczne wymagają odnowienia, dotyczy to również infrastruktury terenów zieleni, robiących wrażenie zaniedbanych i nieurządzonych; Rysunek nr 6 Rynek w Bolkowie

Źródło: Urząd Miejski w Bolkowie

 Anielska fontanna stoi w centralnym punkcie rynku i przedstawia figurkę chłopca czytającego biblię. Jej pierwotne pochodzenie datuje się na rok 1858. Nie wiadomo dokładnie skąd fontanna otrzymała nazwę anielskiej, sugeruje się, że z powodu wyglądu chłopca lub, że nazwa pochodziła od anielskiej studni bądź źródła. Oryginalna figura została skradziona prawdopodobnie w latach 1948-1951. W roku 2001 dzięki współpracy władz partnerskich miast replika zaginionej figury trafiła znowu na swoje miejsce. W 2005 r. bliźniacza figura stanęła przy urzędzie gminy w partnerskim mieście Borken w Niemczech;

95

Rysunek nr 7 Anielska fontanna w Bolkowie

Źródło: Urząd Miejski w Bolkowie

 Klasycystyczny ratusz – wzniesiony pierwotnie w końcu XIV wieku. W roku 1632 uległ spaleniu, a odbudowano go ponownie w 1670 r. Kolejne przebudowy, zwłaszcza w 1827 r. według projektu Hedemanna z Kamiennej Góry, nadały mu dzisiejszy wygląd.

Wśród zabytkowych obiektów sakralnych znajdują się niekiedy również te o znacznej wartości historycznej i kulturowej takie jak:  Kościół św. Jadwigi w Bolkowie, o którym pierwsze wzmianki w dokumentach pochodzą już z 1298 r., lecz powstał on zapewne wcześniej, około 1250 r., jako budowla murowana na planie krzyża greckiego z dobudowaną od południa zakrystią i wieżą o formach wczesnogotyckich. Po kilku przebudowach obecnie budowla ma charakter neogotycki;  Kościół Św. Jana Chrzciciela w Starych Rochowicach, który został wzniesiony w XV w., jako kościół murowany, orientowany, jednonawowy z wieżą od zachodu i kwadratowym prezbiterium. Przebudowano go w XVIII w. We wnętrzu zachowały się barokowe ołtarze i ambona z końca XVII w;  Kościół Św. Mikołaja na Świnach wzmiankowany już w roku 1318. W obecnej formie

96

został wzniesiony ok. roku 1570 jako murowana budowla kamienna, z kwadratowym prezbiterium i wieżą od zachodu oraz dostawionymi pomieszczeniami. Od południa do jego wnętrza prowadzi gotycki portal z datą 1579. Zachowało się część wyposażenia z końca XVI w., m.in. ławy renesansowe, empory i galeria w prezbiterium;  Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP w Jastrowcu, który powstał w końcu XIII w. i jest niewielką budowlą z kwadratową nawą i nieco węższym prezbiterium. Jego skromne wnętrze zawiera cenne wyposażenie m.in. gotycką drewnianą figurę Madonny z XV w., XVI- wieczną kamienną chrzcielnicę i liczne płyty nagrobne;  Kościół Św. Pawła i Piotra w Lipie to późnogotycka budowla jednonawowa, z kwadratową wieżą. We wnętrzu zachował się szereg detali m.in. gotycki tryptyk w ołtarzu głównym, barokowy ołtarz boczny. Niezwykle cenny jest liczny zespół nagrobków i epitafiów z XVI-XVIII w.;  Kościół Św. Barbary w Wolbromku. Obecny kościół wzniesiono w XVII w. budowla jest orientowana, murowana z kamienia, jednonawowa z wieżą od zachodu i prostokątnym prezbiterium. Do jego wnętrza prowadzi gotycki portal. W prezbiterium znajduje się barokowy ołtarz, gotycki tryptyk i gotycka nisza sakramentarium;  Kościół Św. Mikołaja w Kaczorowie. Obiekt gotycki został wzniesiony w XV w. i przebudowywany w XVIII w. Był wielokrotnie remontowany jest niewielką budowlą z prostokątną nawą i zamkniętym prezbiterium. Wewnątrz jest bogate i zróżnicowane wyposażenie, m.in. gotyckie kamienne sakramentarium z XV w, ołtarze z XVIII w., ambona, chrzcielnica z pocz. XIX w. oraz odrestaurowane w ostatnim czasie organy;  Kościół Św. Jana Chrzciciela w Mysłowie. Powstał prawdopodobnie w końcu XIII w., był wielokrotnie remontowany i przebudowywany. Wnętrze cennie wyposażone, m.in. gotyckie kamienne sakramentarium z XV w., ołtarz z 1616r., figury z XVIII w., obrazy barokowe i klasycystyczne, ambona i chrzcielnica z pocz. XIX w.;  Kościół Św. Józefa Oblubieńca w Wierzchosławicach. Klasycystyczny, murowany z XVII w., przebudowany w wieku XX. Jednonawowy z drewnianymi emporami. Wewnątrz skromny wystrój i wyposażenie min. organy XVII w.;  Kościół Narodzenia NMP w Sadach Górnych. Powstał prawdopodobnie w końcu XIII w., jako wczesnogotycka budowla. Przebudowywana najprawdopodobniej w XIV w. Najcenniejszym elementem wyposażenia jest renesansowa ambona z 1585r., w kaplicy znajduje się 17 renesansowych płyt nagrobnych i 2 epitafia z XVI-XVII w.

97

 Dawny kościół ewangelicko-augsburski Św. Trójcy w Bolkowie. Powstał w 1855 r. Kościół prezentuje styl klasycystyczny. Świątynia służyła ewangelikom do 1945 r., kiedy to kościół przejęli polscy katolicy, którzy z czasem zrezygnowali z jego użytkowania. Zgodnie z planami obiektowi zostanie wkrótce nadana nowa funkcja kulturalna, poprzez remont i utworzenie Bolkowskiej Galerii Historyczno – Artystycznej ARS ET Historia.

Bolków jako ośrodek gminny i drugie co do wielkości miasto powiatu powinien pełnić adekwatną do swej rangi administracyjnej rolę również w obszarze kultury i turystyki. Podkreślić jednak należy, że pomimo drzemiącego potencjału, to główną atrakcją zdaje się być jedynie zamek Bolków. To właśnie z nim związane są atrakcje, które swym oddziaływaniem i sławą znacznie wykraczają poza ramy nie tylko powiatu, ale także województwa, a nawet kraju. Są to: Muzeum Zamek w Bolkowie i związany z warownią od niemal 20 lat Castle Party Festiwal. Zamek Bolków jako obiekt muzealny jest oddziałem Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze. Należy do najstarszych i najbardziej rozpoznawalnych obiektów zabytkowych Dolnego Śląska. Muzeum powstało na początku XX wieku w odbudowanej renesansowej części zamku z inicjatywy „Bolkowskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami”. Niestety liczne reorganizacje w okresie powojennym doprowadziły do rozproszenia zbiorów, które w chwili obecnej trudno uznać za okazałe. Obecnie w obiekcie trwają jednak prace mające na celu przywrócenie chociażby częściowo dawnej świetności oraz przygotowanie sal wystawowych do wymogów współczesnego muzealnictwa. Zostały one zapoczątkowane w 1994 r. z wykorzystaniem funduszy Fundacji Współpracy Polsko Niemieckiej, a następnie kontynuowane były z pieniędzy pozyskanych przez powstałe 1995 roku Bractwo Rycerskie Zamku Boków. Od 2008 roku działania finansowane są ze środków MKiDN, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, Urzędu Gminy Bolków oraz ze środków własnych Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze. Trwa również odtwarzanie zbiorów muzealnych. Jest to jednak proces żmudny i długotrwały. Aktualnie na I piętrze funkcjonuje, stale uzupełniana i aktualizowana, wystawa stała poświęcona budownictwu obronnemu księstwa Świdnicko-Jaworskiego. Natomiast na parterze są organizowane ekspozycje czasowe, na których prezentowane są zarówno wystawy poświęcone sztuce współczesnej jak i historii zamku i miasta Bolkowa. Muzeum Zamek Bolków to nie tylko wystawy. Od 1995 roku organizowane są tu wspólnie z Bractwem Rycerskim Zamku Bolków i Wolną Kompanią Sarmacką turnieje rycerskie i XVII- wieczne inscenizacje historyczne. Odwiedzający warownię goście mogą posłuchać muzyki dawnej czy też obejrzeć przedstawienia teatralne. W lochach zamku, po uprzednim zamówieniu można obejrzeć

98 pierwszy odcinek filmu poświęconego historii miasta i zamku wyprodukowany przez Muzeum Zamku Bolków wspólnie z Towarzystwem Miłośników Bolkowa i Bractwem Rycerski Zamku Bolków.

Castle Party Festiwal – to cykliczna impreza muzyczna dla miłośników przede wszystkim nurtu określanego jako rock gotycki i elektro. Na scenie, dla której tłem jest Zamek w Bolkowie rokrocznie pojawiają się największe gwiazdy sceny dark independent. Do roku 2014 odbyło się już 21 edycji tej imprezy (z czego 18 ostatnich w Bolkowie; trzy pierwsze na Zamku Grodziec). W imprezie biorą udział rzesze ludzi nie tylko z Polski, ale też i liczni goście zagraniczni (zarówno wśród wykonawców jak i publiczności). Szacuje się, że w ostatnich latach z zaproszenia na festiwal korzystało corocznie kilka tysięcy fanów mrocznych dźwięków. Wbrew obiegowej opinii nie są to wyłącznie ludzie bardzo młodzi i młodzi, coraz częściej i liczniej na imprezę przyjeżdżają osoby zaawansowane już wiekiem i całe rodziny. Swą osobowością i nietuzinkowymi strojami dodają przez kilka dni kolorytu miastu. Wzrost zainteresowania imprezą przekłada się wprost na zwiększanie jej zasięgu, poza Zamek. Niestety na terenie Gminy ciężko o odpowiednią infrastrukturę techniczną, odpowiadającą takim potrzebom.

Castle Party Festiwal jest zdecydowanie jednym z najważniejszych imprez kulturalnych, dających pozytywny bodziec rozwojowy gminie. Impreza ta przyciąga z roku na rok coraz większą liczbę turystów, jednak doskwierający jest brak miejsc – ośrodków kulturalnych, w których mogłyby się odbywać tego rodzaju imprezy. Gmina mając dobrą sławę dzięki tej inicjatywie powinna otworzyć się na tego rodzaju inicjatywy, ponieważ stanowią one bardzo pozytywne bodźce rozwojowe. Brak miejsc o charakterze kulturalnym jest w tym momencie czynnikiem blokującym rozwój tego obszaru działalności gminy.

Stan obiektów dziedzictwa kulturowego na terenie Gminy jest bardzo zróżnicowany, jednak najczęściej niezadowalający. Zabytki znajdujące się we władaniu Gminy, parafii rzymsko – katolickich oraz niektóre zabytki będące własnością osób prywatnych znajdują się w dobrym lub przynajmniej zadowalającym stanie. Nie wszystkie obiekty są jednak otaczane opieką, remontowane i wykorzystywane zgodnie z przeznaczeniem. Szczególnie te, będące własnością Agencji Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa oraz niektórych właścicieli prywatnych, są w fatalnym stanie i w większości popadają w ruinę. W grupie szczególnie zagrożonych zabytków znajdują się zamki (oprócz Zamku Bolków), pałac i park w Mysłowie, pałace w Starych Rochowicach, Lipie oraz Sadach Górnych, natomiast pałac w Płoninie jest obecnie intensywnie remontowany.

99

Gmina Bolków ma duży potencjał turystyczny, generowany głównie przez Zamek, jednak poza nim brak jest miejsc, w których znajdowałyby się ośrodki kulturotwórcze - miejsca spotkań mieszkańców, i miejsca przyciągające turystów do obejrzenia zabytków gminy. Wyraźnie widać niedosyt odwiedzających zamek turystów, którzy byliby gotowi zwiedzić, kolejne obiekty na terenie gminy, w tym sąsiadujący z zamkiem zabytkowy Rynek i Kościół. Jednak aktualnie stopień degradacji infrastruktury okolic zamku zniechęca potencjalnych odbiorców do spaceru w głąb miasta, na czym tracą mieszkańcy, nie zarabiając na obsłużeniu ruchu turystycznego. Szczególnie główny trakt spacerowy, obejmujący zabytkową centralną część Bolkowa jest zdegradowany, co leży u przyczyn niewykorzystanego potencjału reprezentacyjnego i turystycznego gminy.

6.2. Identyfikacja problemów

1. Zdegradowane obszary szczególnej ochrony konserwatorskiej, stanowiące niewykorzystane źródło potencjału reprezentacyjnego gminy, szczególnie historyczne centrum Bolkowa, będące centralnym punktem gminy 2. Słabe wykorzystanie potencjału kulturalnego gminy, ze względu na brak ośrodków szerzenia kultury i niewykorzystany potencjał przestrzeni publicznych. 3. Niewystarczająca ilość zieleni urządzonej. 4. Zaniedbana infrastruktura miejska w tym liczne bariery architektoniczne.

100

7. Identyfikacja problemów-podsumowanie

Powyższe obszary problemowe zostały zdiagnozowane na podstawie wieloczynnikowej analizy ilościowej i jakościowej, opartej na identyfikacji występujących problemów w sferach: gospodarczej, przestrzennej, społecznej, środowiskowej oraz kulturowej. Diagnozy dokonano w oparciu o dane pochodzące z Głównego Urzędu Statystycznego (Bank Danych Lokalnych), a także zawarte w dokumentach Strategicznych Gminy tj. m.in. Programie Rozwoju Gminy Bolków na lata 2015-2020, Planie Gospodarki Niskoemisyjnej, Strategii Rozwoju Turystyki Gminy Bolków na lata 2010-2015.

7.1. Podsumowanie negatywnych zjawisk współwystępujących w diagnozowanych sferach

Tabela nr 55 Negatywne zjawiska w sferze społecznej

Nazwa zdiagnozowanego negatywnego zjawiska w sferze społecznej Ubóstwo Bezrobocie Niski poziom Niski poziom Niewystarczający edukacji kapitału poziom społecznego uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym Miernik Liczba rodzin Udział Zdawalność Frekwencja Ilości pobierających bezrobotnych w egzaminów wyborcza w zarejestrowanych zasiłek stały na liczbie gimnazjalnych poszczególnych organizacji ogólną liczbę mieszkańców obwodach Gminy pozarządowych na mieszkańców Bolków, 100 os. rozumiana jako liczba osób biorących udział w wyborach samorządowych na ogólną liczbę osób uprawnionych

Średnia 0,50 8% 53% 39,09% 0,30 Gminy Źródło: Opracowanie własne

101

Tabela nr 56 Negatywne zjawiska w sferze gospodarczej

Nazwa zdiagnozowanego negatywnego zjawiska w sferze gospodarczej Niski stopień przedsiębiorczości Miernik Liczba podmiotów wpisanych do CEIDG na 100 mieszkańców Średnia 3 Gminy Źródło: Opracowanie własne

Tabela nr 57 Negatywne zjawiska w sferze przestrzennej

Nazwa zdiagnozowanego negatywnego zjawiska w sferze przestrzennej Zły stan techniczny infrastruktury wodociągowej Zły stan techniczny infrastruktury kanalizacyjnej

Średnioważony wiek infrastruktury Średnioważony wiek infrastruktury kanalizacyjnej Miernik wodociągowej w Gminie w Gminie Średnia 42 lata 45 lat Gminy Źródło: Opracowanie własne

Dla ostatecznego zdefiniowania występujących w poszczególnych sferach obszarów problemowych, a następnie wyznaczenia obszaru wsparcia, niezbędne było przeprowadzenie konsultacji społecznych wszystkich grup interesariuszy rewitalizacji, które miały potwierdzić bądź zmienić identyfikację problemów.

Konsultacje społeczne, jako fundamentalny element rewitalizacji, były kolejnym krokiem przewidzianym w procesie dokonywania kompletnej diagnozy problemów poszczególnych sfer i zdefiniowania obszaru wsparcia. Przebieg oraz wyniki konsultacji przedstawiono w rozdziale 11.

7.2. Wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji

OBSZAR ZDEGRADOWANY Analiza nasilenia negatywnych zjawisk w Gminie Bolków pokazała, że na dużym obszarze gminy występują negatywne zjawiska w różnym nasileniu. Narzędziem jakim posłużono się w celu wyznaczenia ulic/wsi obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji, była macierz wielowskaźnikowa, zamieszczona w załączniku nr 1.

102

Macierz uwzględnia wszystkie analizowane w ramach diagnozy wskaźniki, ponadto wskazuje, na których ulicach/wsiach poszczególne wskaźniki przekraczają wartość średnią dla Gminy. Jeżeli wartość wskaźnika była przekroczona wówczas danej ulicy/wsi nadawana była wartość „1”. Po analizie wszystkich wskaźników dla każdej ulicy/wsi dokonano podsumowania punktów. Im większa była ich liczba, tym większe było nasilenie negatywnych zjawisk. W ramach analizowanego obszaru gminy, wartości dla poszczególnych ulic/wsi, wynosiły od 0 do 6 negatywnych zjawisk.

Zgodnie z definicją wytycznych MiR w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014- 2020, OBSZAR ZDEGRADOWANY to obszar, na którym zidentyfikowano stan kryzysowy, który oznacza stan spowodowany koncentracją negatywnych zjawisk społecznych (w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym), współwystępujących z negatywnymi zjawiskami w co najmniej jednej z następujących sfer: gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno- funkcjonalnej, technicznej.

Wobec powyższego wyznaczono obszar zdegradowany, w ramach którego znalazły się ulice/wsie, na których zdiagnozowano stan kryzysowy. Wśród ulic/wsi przedmiotowego obszaru, znalazły się te, na których zdiagnozowano co najmniej dwa zjawiska kryzysowe, z czego co najmniej jedno ze sfery społecznej i co najmniej jedno z pozostałych sfer.

W WYNIKU ANALIZY, WŚRÓD ULIC/WSI WCHODZĄCYCH W SKŁAD OBSZARU ZDEGRADOWANEGO, ZNALAZŁY SIĘ: ulice Bolkowa: Bema, Demokratyczna, Farbiarska, Jaworska, Jeleniogórska, Kamiennogórska, Kolejowa, Kopernika, Kościuszki, Kraszewskiego, Lipowa, Młynarska, Niepodległości, Nowotki, Piastowska, Polna, Poprzeczna, Republikańska, Reymonta, Robotnicza, Rynek, Sienkiewicza, Słowackiego, Szpitalna, Ścieżka, Świerkowa, Widokowa, Żeromskiego, ulice znajdujące się pomiędzy kwartałami wyznaczonymi przez ww. ulice tj. ul. Wiśniowa i Bolka, częściowo ul. Świerczewskiego oraz wsie: Wierzchosławice, Stare Rochowice, Jastrowiec, Sady Dolne, Płonina, Grudno, Wierzchosławiczki.

OBSZAR REWITALIZACJI Zgodnie z definicją wytycznych MiR w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014- 2020, OBSZAR REWITALIZACJI to - obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego,

103 cechującego się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, na którym, z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, zamierza się prowadzić rewitalizację. Zgodnie z ww. definicją wyznaczono zatem ulice/wsie z największym natężeniem negatywnych zjawisk, a więc te na terenie których występuje 5 lub 6 negatywnych zjawisk. Ww. kryterium zostało spełnione na następujących ulicach miasta Bolków: Farbiarska, Jaworska, Kamiennogórska, Kolejowa, Kraszewskiego, Robotnicza, Rynek, Sienkiewicza, Szpitalna oraz we wsiach: Wierzchosławice, Stare Rochowice, Jastrowiec, Płonina, Grudno.

Ze względu na fakt, że obszar rewitalizacji nie tylko musi zgodnie z definicją wykazywać się nasileniem negatywnych zjawisk, ale także musi być to obszar o istotnym znaczeniu dla rozwoju lokalnego, dokonano delimitacji ww. ulic/wsi, do tych które ostatecznie znajdą się w obszarze rewitalizacji, objętym wsparciem. Ponadto do obszaru włączono także ulice, które znajdują się wewnątrz kwartału jaki wyznaczają ww. ulice, tj. ul. Reymonta, częściowo ul. Niepodległości, ul. Świerczewskiego oraz ul. Młynarską. Po delimitacji, W SKŁAD OBSZARU REWITALIZACJI WESZŁY NASTĘPUJĄCE ULICE BOLKOWA: Farbiarska, Jaworska, Kamiennogórska, Kolejowa, Kraszewskiego, Rynek, Sienkiewicza, Szpitalna, Reymonta, częściowo ul. Niepodległości, Świerczewskiego i Młynarska, zgodnie z mapą znajdującą się w załączniku nr 3, przedstawiającą obszar rewitalizacji. Natomiast wsie, o dużym nasileniu negatywnych zjawisk, pozostawiono w granicach obszaru zdegradowanego, nie włączając ich jednak w obszar rewitalizacji, ze względu na fakt, że podjęte na ich terenie działania rewitalizacyjne, nie miałyby tak dużego znaczenia dla rozwoju lokalnego Gminy jak działania w centrum, na obszarze miejskim.

DANE OBSZARU REWITALIZACJI Powierzchnia: 0,5551 km2 Liczba mieszkańców: 2698 osób

Powierzchnia Gminy Bolków wynosi 152,60 km2 Liczba mieszkańców gminy Bolków: 10 820 osób

Zgodnie z Wytycznymi, obszar rewitalizacji nie może obejmować terenów większych niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkałych przez więcej niż 30% mieszkańców gminy.

104

Tabela nr 58 Powierzchnia oraz ludność obszaru rewitalizacji

Max na podstawie Rzeczywista wartość Wytycznych w Gminie Bolków Udział powierzchni obszaru rewitalizacji w 20% 0,36% stosunku do powierzchni gminy Udział ilości mieszkańców obszaru rewitalizacji w stosunku do ilości 30% 25% mieszkańców gminy Źródło: Opracowanie własne Zgodnie z przedstawionymi wyżej wartościami, obszar rewitalizacji Gminy Bolków obejmuje tereny mniejsze niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkałe przez mniej niż 30% mieszkańców gminy, wobec czego warunki wskazane w Wytycznych zostały spełnione. Historyczne centrum Bolkowa, które znalazło się w granicach obszaru rewitalizacji, ma duży potencjał oddziaływania na całą gminę, co jest bardzo istotne przy wyznaczaniu obszaru do rewitalizacji. Szerokie oddziaływanie rejonów centralnych na różne sfery pozwoli uzyskać większe efekty rewitalizacyjne niż np.: podjęcie działań na terenach położonych na obrzeżach gminy. Rewitalizacja tego obszaru, pozwoli na stworzenie nowego atrakcyjnego miejsca dla przedsiębiorców, których tak brakuje na terenie gminy. Jednocześnie bliskie sąsiedztwo zamku, wraz ze zrewitalizowanym Rynkiem będzie zachęcało turystów by skorzystać z miejscowych usług. Dotąd zdekapitalizowana infrastruktura zniechęcała turystów by podążyć w głąb miasta, a dzięki doinwestowaniu tego obszaru stanie się ono bardziej atrakcyjne, zarówno dla przedsiębiorców, turystów jak i mieszkańców. Wzrośnie również poczucie wartości mieszkańców, którzy będą identyfikować się z odnowioną przestrzenią, dostępną dla wszystkich. Kolejną korzyścią będzie również funkcja reprezentacyjna, jaką zyska ten obszar, a jak wiadomo, to przez pryzmat obszarów centralnych oceniana jest atrakcyjność, estetyka gminy. Zatem oczekiwany wpływ tego obszaru dotyczył będzie zarówno sfery gospodarczej, społecznej, jak i przestrzennej. Rejon ulicy Sienkiewicza, który również znalazł się w granicach obszaru rewitalizacji, ze względu na obszar poprzemysłowy, posiada duży potencjał inwestycyjny, który dzięki rewitalizacji da szansę na zainteresowanie nowych inwestorów, a tym samym zwiększenie ilości miejsc pracy oraz zmniejszenie poziomu ubóstwa i bezrobocia. Dzięki skoncentrowanemu działaniu cała gmina, również obszary wiejskie powinny odczuć pozytywne bodźce rozwojowe, które są pierwszym krokiem do wyprowadzenia gminy ze stanu marazmu i pogłębiającego się ubóstwa. Mapa przedstawiająca obszar zdegradowany w gminie stanowi załącznik nr 2.

105

Mapa przedstawiająca obszar zdegradowany oraz rewitalizacji stanowi załącznik nr 3.

8. Wizja obszaru oraz cele rewitalizacji

8.1. Wizja stanu obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji

Wizja stanowi obraz pożądanego stanu, jaki społeczność lokalna chce osiągnąć na koniec wdrażania Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Bolków na lata 2015-2020.

Wizja wskazuje zasadniczy kierunek działania jaki stoi przed Gminą, jest również zobrazowaniem pożądanej przyszłości, która z założenia motywuje jej twórców i adresatów do działań na rzecz jej realizacji.

Wizję wyprowadzenia obszarów zdegradowanych z sytuacji kryzysowej (planowany efekt rewitalizacji), sformułowano w następujący sposób:

Gmina Bolków to atrakcyjna i przyjazna przestrzeń do życia dla wszystkich jej mieszkańców. Obszar aktywności społecznej i przedsiębiorczości, intensywnego i zrównoważonego pod względem przestrzennym rozwoju społeczno-gospodarczego, opartego o lokalne zasoby dziedzictwa kulturowego i naturalnego.

8.2. Cel główny i cele szczegółowe rewitalizacji

Rewitalizacja to wieloletni proces, prowadzony we współpracy z lokalną społecznością, mający na celu wyprowadzenie ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez przedsięwzięcia całościowe tj. integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, lokalnej gospodarki oraz przestrzeni - środowiska i infrastruktury. Ponadto zaplanowane działania muszą być skoncentrowane terytorialnie i powinny być prowadzone w sposób zaplanowany, spójny oraz zintegrowany poprzez program rewitalizacji.

Cel główny oraz cele szczegółowe zostały skorelowane z celami strategicznymi i operacyjnymi zawartymi w: Programie Rozwoju Gminy Bolków na lata 2015-2020, Planie gospodarki niskoemisyjnej dla gminy Bolków na lata 2015 – 2020, Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Bolków na lata 2015-2018 z perspektywą do roku 2022, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania

106 przestrzennego, Miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

Mając na uwadze powyższe, cel główny Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Bolków na lata 2015-2020 został sformułowany w następujący sposób:

Aktywna rewitalizacja społeczno-gospodarcza w powiązaniu z działaniami infrastrukturalnymi.

W wyniku szeroko pojętych działań diagnostycznych wyodrębniono obszar rewitalizacji, dla którego przyporządkowane zostały cele szczegółowe:

I.1 Poprawa estetyki i uporządkowanie przestrzeni publicznych w celu wydobycia potencjału reprezentacyjnego i turystycznego miasta;

I.2 Stworzenie atrakcyjnych turystycznie i funkcjonalnych przestrzeni miejskich;

I.3 Poprawa jakości i zwiększenie dostępności do infrastruktury technicznej;

I.4 Zagospodarowanie terenu poprzemysłowego w sposób umożliwiający stworzenie nowych terenów inwestycyjnych i nowych miejsc pracy;

I.5 Integracja izolowanych wcześniej terenów w przestrzeni gminy oraz poprawa ich dostępności komunikacyjnej;

I.6 Modernizacja oraz poprawa stanu technicznego budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej, w szczególności posiadających walory historyczne i architektoniczne;

I.7 Zachowanie oraz ochrona lokalnego dziedzictwa kulturowego i naturalnego;

I.8 Poprawa stanu bezpieczeństwa publicznego;

I.9 Rozwój przedsiębiorczości mieszkańców szczególnie w sektorze handlu i usług;

I.10 Aktywizacja kulturalna i promocja zaangażowania społecznego osób zamieszkujących obszary zdegradowane;

I.11 Budowa więzi społecznych i aktywizacja mieszkańców do realizacji w partnerstwach inicjatyw lokalnych;

I.12 Przeciwdziałanie wyłączeniu społecznemu i patologii oraz aktywizacja zawodowa grup wykluczonych społecznie lub zagrożonych marginalizacją;

I.13 Podniesienie kwalifikacji zawodowych mieszkańców terenów zdegradowanych w celu podniesienia jakości lokalnego rynku pracy.

107

9. Planowane przedsięwzięcia

Kompleksowe wdrożenie Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Boków na lata 2015-2020 wymaga zastosowania podejścia projektowego. Zadaniem zaplanowanych przedsięwzięć jest etapowe wprowadzanie zmian, które w okresie do 2020 roku przyczynią się do realizacji wizji rewitalizacji. Poniżej zaprezentowano analizę występujących powiązań pomiędzy celami szczegółowymi rewitalizacji, a poszczególnymi projektami/ przedsięwzięciami. Tabela nr 59 Projekty podstawowe

L.p. Źródła Prognozowane Nazwa Szacowana Sposób oceny finansowania Nazwa projektu Zakres zadań Lokalizacja rezultaty (Cel Wnioskodawcy wartość rezultatów (Indykatywne projektu) ramy finansowe) 1. Przebudowa Gmina Bolków - wymiana Bolków, 9,1 mln zł Wzrost potencjału Dane Urzędu Budżet Gminy, nawierzchni nawierzchni na Rynek, reprezentacyjnego i Miasta (np. Środki unijne zabytkowego Rynku Rynku, ul. Farbiarska, turystycznego protokoły w Bolkowie wraz z ul. Farbiarskiej, ul. ul. Jaworska, miasta oraz odbioru, infrastrukturą Jaworskiej i ul. poprawa jakości dokumentacja towarzyszącą ul. Świerczewskiego Świerczewskiego miejskiej techniczna) - wymiana i infrastruktury przebudowa sieci technicznej wodociągowej, kanalizacyjnej i deszczowej wraz z przyłączami - wymiana oświetlenia

108

- montaż monitoringu - wymiana małej architektury - pielęgnacja zieleni z nasadzeniami Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.1, I.2, I.3, I.8, I.9 Przebudowa Gmina Bolków -wymiana Bolków, ul. 2 mln Wzrost potencjału Dane Urzędu Budżet Gminy, nawierzchni ul. nawierzchni Reymonta reprezentacyjnego i Miasta (np. Środki unijne Reymonta w -wymiana i turystycznego protokoły Bolkowie wraz z przebudowa sieci miasta oraz odbioru, infrastrukturą wodociągowej, poprawa jakości dokumentacja towarzyszącą kanalizacyjnej miejskiej techniczna) i deszczowej wraz infrastruktury z przyłączami, technicznej - kanał odprowadzający wody opadowe ulicą Młynarską do Nysy

Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.1, I.2, I.3, I.8, I.9 2. Przygotowanie Gmina Bolków - roboty 400 000 zł Uporządkowanie Dane Urzędu Budżet Gminy terenów wyburzeniowe Bolków terenu Miasta Środki unijne inwestycyjnych przy -uporządkowanie ul. Sienkiewicza zdegradowanego i (np. protokoły ul. Sienkiewicza w terenu stworzenie odbioru, dok. Bolkowie, poprzez terenów techniczna, rozbiórkę dawnych atrakcyjnych CEIDG) budynków inwestycyjnie

109

magazynowo- produkcyjnych oraz uporządkowanie terenu Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.4, I.5, I.9 3. Przedsięwzięcia* Gmina Bolków, - prace termo - Obszar Ok. 2,6 mln Odnowa Dane Urzędu Środki prywatne, dotyczące Wspólnoty modernizacyjne rewitalizacji zł zdegradowanych Miasta/ Wspólnot kredyty, środki termomodernizacji i Mieszkaniowe - prace Bolków budynków Mieszkaniowych unijne modernizacji modernizacyjne mieszkalnych oraz (np. protokoły budynków - zagospodarow. zmniejszenie odbioru, dok. mieszkalnych przyległych terenów zapotrzebowania na techniczna) * Tj. projekty ciepło w mieszkaniowe zniszczonych wymienione w zał. nr 4 budynkach Cel rewitalizacji Projekty realizują cel nr I.6, I.1, I.12 L.p. Nazwa projektu Nazwa Zakres zadań Lokalizacja Szacowana Prognozowane Sposób oceny Źródła Wnioskodawcy wartość rezultaty (Cel rezultatów finansowania projektu) (Indykatywne ramy finansowe) 4. Odbudowa i zmiana Gmina Bolków - renowacja obiektu Bolków ul. 6,7 mln zł Wzrost oczekiwanej Dane urzędu Budżet Gminy sposobu użytkowania zabytkowego Niepodległości liczby odwiedzin miasta, ewidencja Środki unijne kościoła - zagospodarow. miejsc dziedzictwa osób ewangelickiego na terenu wokół kulturowego odwiedzających obiekt pn. obiektu „Bolkowska Galeria - zakup Historyczno – niezbędnego Artystyczna ARS ET wyposażenia Historia Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.1, I.2, I.7, I.10, I.11, I.12

110

5. Szkolenie: aspekty Powiatowe spotkania Klub Integracji 200 000 zł Bardziej świadome Dane PCPPPDM Budżet powiatu funkcjonowania Centrum terapeutyczne z Społecznej w społeczeństwo Środki Zespołu Poradnictwa kadrą, rodzicami w Bolkowie zewnętrzne Interdyscyplinarnego Psychologiczno spr. - bezpieczeństwa, Pedagogicznego rozwoju dzieci i Doradztwa Metodycznego, Jawor Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.8, I.12 6. Spotkania z gośćmi Przedszkole spotkania z Przedszkole 50 000 zł Poprawa Dane Przedszkola Budżet Gminy w ramach akcji Samorządowe pielęgniarką, Samorządowe bezpieczeństwa Środki „Zdrowe i Bezpieczne policjantem, p.poż., poprawa zewnętrzne Dziecko” stomatologiem, bezpieczeństwa strażakiem, uczestników ruchu ratownikiem drogowego, medycznym propagowanie zdrowego stylu życia Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.8, I.12 7. Kurs komputerowy Biblioteka 5 kursów Siedziba 500 000 zł Nabycie Dane biblioteki Budżet Gminy Publiczna (w jednym roku) biblioteki: Bolków umiejętności (np. ewidencja Środki unijne Gminy i Miasta obsługi komputera uczestników Bolków przez osoby kursu, ankiety) wykluczone cyfrowo Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.13, I.12 8. Pomoc Gmina Bolków / Spotkania z Szkoła 50 000 zł Zapobieganie Dane Urzędu Budżet Gminy psychologiczno- Szkoła psychologiem i Podstawowa przemocy Miasta/Szkoły Środki pedagogiczna w Podstawowa pedagogiem Bolków psychicznej i (np. ewidencja zewnętrzne

111

szkole Bolków/ szkolnym fizycznej. uczniów) Gimnazjum Zapobieganie Bolków wykluczeniu społecznemu, aktywizacja społeczna Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.12 9. „Dostęp do PUP Jawor Staż – 100 osób; Gmina Bolków (w 1 503 128 zł Zmniejszenie liczby Dane PUP (np. Budżet Gminy zatrudnienia dla osób Dotacje na tym obszar bezrobotnych ewidencja) Środki unijne poszukujących pracy i rozpoczęcie własnej rewitalizacji) wśród osób osób biernych działalności długotrwale zawodowo, w tym gospodarczej – 21 bezrobotnych długotrwale osób; bezrobotnych” PI 8 Prace interwencyjne – 20 osób; Szkolenia – 12 osób Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.9, I.12, I.13 10. Przebudowa i remont Gmina Bolków -Remont lokalu ul. Rynek 333 000 zł Zapobieganie Dane Urzędu Budżet Gminy lokalu użytkowego na użytkowego z wykluczeniu Miasta Środki unijne klub młodzieżowy w dostosowaniem do społecznemu, Bolkowie nowych funkcji aktywizacja -Wyposażenie społeczna Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.10, I.11, I.12

112

Tabela nr 60 Przedsięwzięcia uzupełniające

L.p. Nazwa projektu/ Nazwa Zakres zadań Lokalizacja Szacowana Prognozowane Sposób oceny Źródła programu Wnioskodawcy wartość rezultaty rezultatów finansowania (Cel projektu) (Indykatywne ramy finansowe) 1. Przedsięwzięcia Biblioteka Spotkania, gale, Siedziba bibliotek: 25 000 zł Umożliwienie Dane biblioteki Budżet Gminy związane z Publiczna Gminy i wystawy, kursy Bolków +filie; uczestnictwa w (np. ewidencja Środki prywatne działalnością Miasta Bolków, GMOKSiR Bolków życiu kulturalnym, uczestników, kulturalną i Urząd Miasta zapobieganie ankiety) edukacyjną Bolków, wykluczeniu GMOKSiR Bolków społecznego/ Aktywizacja społeczna i zawodowa Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.10, I.11, I.12, I.13 2. Przedsięwzięcia Komenda Prelekcje Szkoły 50 000 zł Poprawa Dane Komendy, Budżet Państwa związane z poprawą Powiatowa w bezpieczeństwa Szkół bezpieczeństwa Jaworze dzieci i młodzieży Komisariat w Bolkowie Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.8 3. Przedsięwzięcia PUP Jawor Prace Gmina Bolków 1 890 504 zł Zmniejszenie liczby Dane PUP Budżet Gminy, związane z interwencyjne; bezrobotnych PO WER, aktywizacją osób dotacje na Fundusz Pracy bezrobotnych rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej;

113

staże; bony szkoleniowe; bony na zasiedlenie Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.13, I.12, I.11 4. Przedsięwzięcia PUP Jawor Kursy i studia Gmina Bolków 800 000 zł Doskonalenie Dane PUP Fundusz Pracy realizowane w podyplomowe; kompetencji Egzaminy; ramach Krajowego Badania lekarskie Funduszu i psychologiczne; Szkoleniowego Ubezpieczenie NW Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.13, I.12

Zgodnie z regułami skutecznego procesu rewitalizacji, realizacja ww. projektów będzie inicjowana i koordynowana przez Gminę we współpracy z lokalnymi społecznościami, sektorem biznesu, organizacjami pozarządowymi. Szczegółowy wykaz planowanych projektów/przedsięwzięć, tj. Lista A oraz Lista B, znajduje się w załączniku nr 4.

114

9.1. Powiązania występujące pomiędzy poszczególnymi projektami/programami

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Boków na lata 2015-2020 ujmuje działania w sposób kompleksowy (z uwzględnieniem projektów rewitalizacyjnych współfinansowanych ze środków europejskich, w tym: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego oraz innych publicznych lub prywatnych) tak, aby nie pomijać aspektu społecznego, ekonomicznego, przestrzennego, technicznego, środowiskowego i kulturowego związanego zarówno z danym obszarem, jak i z jego otoczeniem. Zaplanowane inwestycje nie są nastawione jedynie na szybki efekt poprawy estetyki przestrzeni, czy skupione tylko na działaniach remontowych i modernizacyjnych, które nie skutkują zmianami strukturalnymi na obszarze zdegradowanym. LPR złożony z różnorodnych projektów jest konstrukcją warunkującą osiągnięcie kompleksowej interwencji. Projekty inwestycyjne oraz tzw. “miękkie” są wzajemnie powiązanie, jak również charakteryzują się synergią. Podczas przygotowania dokumentu zastosowano zasadę koncentracji: terytorialnej i tematycznej. Koncentracja terytorialna – działania rewitalizacyjne skierowane są ku pewnemu, określonemu dzięki diagnozie, obszarowi. LPR został skierowany do obszarów najbardziej potrzebujących pomocy, gdzie koncentracja problemów jest największa, a także szansa pozytywnego oddziaływania tych obszarów na pozostałe tereny została zdiagnozowana jako znaczna. Koncentracja tematyczna - działania skupiają się na rozwiązaniu problemów, które wg diagnozy najbardziej szkodzą obszarowi problemowemu. Koncentracja interwencji i potrzeba hierarchizacji potrzeb powoduje, że LPR dotyczy obszarów zdegradowanych w gminie, tj. tych, gdzie skala problemów i zjawisk kryzysowych jest największa. Działania rewitalizacyjne z definicji skierowane są na określony i zidentyfikowany dzięki diagnozie obszar zdegradowany, przy założeniu zastosowania adekwatnych narzędzi oraz możliwości finansowania rewitalizacji. Wymogiem koniecznym dla wspierania projektów rewitalizacyjnych jest zapewnienie ich komplementarności w różnych wymiarach. W szczególności dotyczy to komplementarności: przestrzennej, problemowej, proceduralno-instytucjonalnej, międzyokresowej oraz źródeł finansowania: - Komplementarność przestrzenna – na etapie tworzenia oraz wdrażania dokumentu wzięto pod uwagę wzajemne powiązania pomiędzy projektami rewitalizacyjnymi zarówno realizowanymi na obszarze zdegradowanym i rewitalizacji, jak i znajdującymi się poza nim, ale oddziałującymi na obszar

115 zdegradowany oraz rewitalizacji. Zapewnienie komplementarności przestrzennej projektów rewitalizacyjnych ma służyć temu, by program rewitalizacji efektywnie oddziaływał na cały dotknięty kryzysem obszar, (a nie punktowo, w pojedynczych miejscach), poszczególne projekty rewitalizacyjne wzajemnie się dopełniały przestrzennie oraz by zachodził między nimi efekt synergii. Celem zapewnienia komplementarności przestrzennej interwencji jest także to, by prowadzone działania nie skutkowały przenoszeniem problemów na inne obszary lub nie prowadziły do niepożądanych efektów społecznych takich jak segregacja społeczna i wykluczenie. - Komplementarność problemowa oznacza konieczność realizacji projektów rewitalizacyjnych, które będą się wzajemnie dopełniały tematycznie, sprawiając, że program rewitalizacji będzie oddziaływał na obszar zdegradowany we wszystkich niezbędnych aspektach (społecznym, ekonomicznym, przestrzennym, środowiskowym, kulturowym, technicznym). - Komplementarność proceduralno - instytucjonalna dotyczy takiego zaprojektowania systemu zarządzania programem rewitalizacji, który pozwolił na efektywne współdziałanie na jego rzecz różnych instytucji oraz wzajemne uzupełnianie się i spójność procedur. W tym celu niezbędne jest osadzenie systemu zarządzania programem rewitalizacji w przyjętym przez daną gminę ogólnym systemie zarządzania, co zostało uczynione. (patrz rozdział 11) – Komplementarność międzyokresowa – Gmina Bolków posiadała Lokalny Program Rewitalizacji Obszarów Miejskich Bolkowa, skupiający działania na zdefiniowanych w diagnozie miejskich obszarach zdegradowanych. W latach 2017-2014 realizowano również szereg inwestycji związanych z infrastrukturą wodno-ściekową oraz odpadową gospodarką gminy. Obecny LPR został opracowany również w oparciu o projekty i doświadczenia z poprzedniej perspektywy finansowej, w tym w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Dolnośląskiego na lata 2007 – 2013 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska- Rzeczpospolita Polska 2007- 2013 oraz Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich Województwa Dolnośląskiego na lata 2007 – 2013. - Komplementarność źródeł finansowania, w kontekście polityki spójności 2014 - 2020 - projekty rewitalizacyjne, wynikające z programu rewitalizacji opierają się na konieczności umiejętnego uzupełniania i łączenia wsparcia ze środków m.in. Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego - z wykluczeniem ryzyka podwójnego dofinansowania. Koordynacja i synergia projektów rewitalizacyjnych, finansowanych szczególnie w ramach EFS i EFRR, jest konieczna dla uzyskania korzystnych efektów dla obszarów zdegradowanych. Jednocześnie łączenie środków z programów operacyjnych ze środkami polityk i instrumentów krajowych jest konieczna dla realizacji zasady pomocniczości w UE.

116

- Komplementarność finansowa oznacza zdolność łączenia prywatnych i publicznych źródeł finansowania, przy założeniu, że stymulowanie endogenicznych zdolności inwestycyjnych ma kluczowe znaczenie dla dynamiki pożądanych zmian. Poniżej zaprezentowano analizę występujących powiązań pomiędzy przedsięwzięciami inwestycyjnymi dotyczącymi sfery przestrzenno – funkcjonalnej, a przedsięwzięciami dotyczącymi komponentu społeczno-gospodarczego. Tabela nr 61 Komplementarność przestrzenna oraz problemowa przedsięwzięć

L.p. Nazwa projektu Podmiot Źródło Nazwa projektu Podmiot Źródło (infrastrukturalnego) realizujący finansowania („miękkiego”) ze sfery realizujący finansowania ze sfery społecznej/gospodarczej przestrzenno - funkcjonalnej 1. Odbudowa i zmiana Gmina Budżet Przedsięwzięcia Biblioteka Budżet Gminy sposobu użytkowania Bolków Gminy związane z działalnością Publiczna Środki kościoła Środki unijne kulturalną i edukacyjną Gminy i prywatne, ewangelickiego na Miasta środki obiekt pn. Bolków zewnętrzne „Bolkowska Galeria Urząd Miasta Historyczno – Bolków, Artystyczna ARS ET GMOKSiR Bolków Historia 2. Przebudowa Gmina Budżet Przedsięwzięcia PUP Jawor Budżet nawierzchni Bolków Gminy związane z aktywizacją Gminy, PO zabytkowego Rynku Środki unijne osób bezrobotnych WER, w Bolkowie wraz z Fundusz infrastrukturą Pracy towarzyszącą 3. Przebudowa Gmina Budżet Przedsięwzięcia PUP Jawor Budżet nawierzchni ul. Bolków Gminy związane z aktywizacją Gminy, PO Reymonta w Środki unijne osób bezrobotnych WER, Bolkowie wraz z Fundusz infrastrukturą Pracy towarzyszącą 4. Przygotowanie Gmina Budżet Przedsięwzięcia PUP Jawor Budżet terenów Bolków Gminy związane z aktywizacją Gminy, PO inwestycyjnych przy Środki unijne osób bezrobotnych WER, ul. Sienkiewicza w Fundusz Bolkowie, poprzez Pracy rozbiórkę dawnych Przedsięwzięcia PUP Jawor Fundusz budynków realizowane w ramach Pracy magazynowo- Krajowego Funduszu produkcyjnych oraz Szkoleniowego uporządkowanie terenu 5. Przebudowa i remont Gmina Budżet Przedsięwzięcia Komenda Budżet lokalu użytkowego na Bolków Gminy związane z poprawą Policji Państwa klub młodzieżowy w Środki unijne bezpieczeństwa dzieci i

117

Bolkowie młodzieży

Tabela nr 62 Komplementarność międzyokresowa, przestrzenna oraz źródeł finansowania

L.p. Nazwa projektu Podmiot Źródło Nazwa projektu Podmiot Źródło (infrastrukturalnego) realizujący finansowania zrealizowanego realizujący finansowania ze sfery Nazwa projektu przestrzenno - planowanego do funkcjonalnej realizacji 1. Odbudowa i zmiana Gmina Bolków Budżet 1. Remont barokowej Gmina sposobu użytkowania Gminy, kapliczki w Bolkowie Bolków kościoła Środki unijne przy ulicy Bolka przy ul. ewangelickiego na Bolka w zakresie obiekt pn. obejmującym remont „Bolkowska Galeria zabytków Historyczno – stanowiących wystrój: Artystyczna ARS ET drewniana rzeźba Historia przedstawiająca Pietę i drewniana rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego;

2.Wzajemna promocja 2. Gmina 2.Budżet dziedzictwa Bolków, Państwa, kulturowego Bolkowa i Bezdez Środki unijne Bezez – otwórzmy wrota naszych zamków Kultywowanie pamięci Gmina Budżet Gminy o dawnych Bolków mieszkańcach Bolkowa – prezentowanie w Bolkowskiej Galerii Historyczno- Artystycznej ARS ET Historia, spuścizny Niemców, którzy dawniej mieszkali w Bolkowie. Wystawa stała przedmiotów, dorobku kultury i sztuki, przekazanych przez dawnych mieszkańców.

Prezentacja dorobku lokalnych twórców, Gmina Budżet Gminy artystów, amatorów, Bolków rękodzielników w Bolkowskiej Galerii

118

Historyczno- Artystycznej ARS ET Historia.

2. Przebudowa Gmina Bolków Budżet Przedsięwzięcia* dot. Gmina Budżet nawierzchni Gminy, modernizacji Bolków Gminy zabytkowego Rynku Środki unijne infrastruktury wodno – w Bolkowie wraz z kanalizacyjnej na infrastrukturą terenie miasta Bolków towarzyszącą oraz Gminy Bolków *Grupa projektów Budowa szlaku pieszego Gmina Budżet wokół Zamku Bolków – Bolków Gminy, słoneczna ścieżka Środki zewnętrzne 3. Przygotowanie Gmina Bolków Budżet Przedsięwzięcia PUP Jawor Budżet terenów Gminy, związane z aktywizacją Gminy, PO inwestycyjnych przy Środki unijne osób bezrobotnych KL, Fundusz ul. Sienkiewicza w Pracy Bolkowie, poprzez rozbiórkę dawnych budynków magazynowo- produkcyjnych oraz uporządkowanie terenu 4. Przebudowa i remont Gmina Bolków Budżet Przedsięwzięcia Komenda Budżet lokalu użytkowego na Gminy, związane z poprawą Policji Państwa klub młodzieżowy w Środki unijne bezpieczeństwa dzieci i Bolkowie młodzieży

Prowadzenie edukacji Gmina Budżet ekologicznej w zakresie Bolków Gminy, wprowadzenia WFOŚiGW zmian do systemu gospodarki odpadami ze szczególnym uwzględnieniem selektywnego zbierania odpadów komunalnych 5. Przedsięwzięcia* Wspólnoty Budżet Przedsięwzięcia* dot. Gmina Budżet dotyczące Mieszkaniowe, Gminy, termomodernizacji Bolków Gminy termomodernizacji i Gmina Bolków Środki unijne, budynków (wraz z modernizacji Środki użyteczności publicznej jednostkami) budynków prywatne , *Grupa projektów mieszkalnych Kredyt Prowadzenie kampanii Gmina Budżet * Tj. projekty edukacyjno- Bolków Gminy, mieszkaniowe wymienione informacyjnej w celu WFOŚiGW w zał. nr 4 podnoszenia świadomości w zakresie szkodliwości spalania

119

odpadów oraz węgla o słabej kaloryczności i wysokiej zawartości siarki w przydomowych kotłowniach. Przedstawione powyżej zestawienia świadczą o komplementarności między poszczególnymi projektami rewitalizacyjnymi oraz pomiędzy działaniami różnych podmiotów i funduszy na obszarach objętych programem rewitalizacji. LPR jest zgodny z zasadą komplementarności, gdyż projekty rewitalizacyjne wzajemnie oddziaływają między sobą; działania rewitalizacyjne zostaną powiązane ze strategicznymi decyzjami Gminy; stworzono efektywny system zarządzania projektami rewitalizacyjnymi (współdziałanie instytucji, spójność procedur itp.); proces rewitalizacji jest kontynuacją i dopełnieniem przedsięwzięć zrealizowanych w ramach polityki spójności 2007-2013.

9.2. Finansowanie Lokalnego Programu Rewitalizacji

Plan finansowy Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Bolków na lata 2015-2020 obejmuje propozycję źródeł finansowania, które wybrano na podstawie oceny dostępności i możliwości ich wykorzystania, także ze względu na charakter planowanych projektów, składających się na LPR. Na kolejność realizacji wskazanych w LPR przedsięwzięć będą miały wpływ terminy aplikowania i rozstrzygnięć naborów w ramach programów operacyjnych i innych konkursów, czy też możliwości pozyskania inwestorów prywatnych. Gmina nie wyklucza w przyszłości możliwości realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych w formule partnerstwa publiczno-prywatnego, które może być zawarte, o ile korzyści dla interesu publicznego będą przeważające w stosunku do korzyści wynikających z innych sposobów realizacji danego przedsięwzięcia.

Dla Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Bolków na lata 2015-2020 przewidziane zostały następujące źródła finansowania:  budżet Gminy;  budżet Państwa;  fundusze europejskie (RPO WD, w tym EFS oraz EFRR; PO WER; środki transgraniczne)  środki prywatne.

120

10. Powiązanie LPR z dokumentami strategicznymi i planistycznymi Gminy Bolków

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Bolków został stworzony m.in. w oparciu o istniejące dokumenty strategiczne i planistyczne, jakie posiadała Gmina. Dokument ten jest elementem całościowej wizji rozwojowej, która została uzupełniona o kolejne dane, dzięki czemu pozwoli na doskonalsze zarządzanie jednostką. Lokalny Program Rewitalizacji jest zgodny z następującymi dokumentami strategicznymi i planistycznymi Gminy Bolków: a) Program Rozwoju Gminy Bolków na lata 2015-2020; b) Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Bolków na lata 2015 – 2020; c) Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bolków na lata 2015-2018 z perspektywą do roku 2022; d) Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego; e) Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego.

10.1. Program Rozwoju Gminy Bolków na lata 2015-2020

Program stanowi podstawowy dokument strategiczny Gminy Bolków, w którym zdefiniowane zostały wizje i kierunki rozwoju gminy na najbliższe lata. W programie została zawarta również diagnoza stanu aktualnego, która była punktem wyjścia dla pełnej diagnozy zawartej w Lokalnym Programie Rewitalizacji. Zidentyfikowane w Strategii problemy zostały dogłębnie przebadane, z uwzględnieniem wskaźników, które pozwoliły na identyfikację obszarów wymagających interwencji. Spójność obu dokumentów jest kluczowa dla pełnego obrazu sytuacji, dlatego oba dokumenty przenikają się, tworząc pełny obraz diagnostyczny dla Gminy oraz wizję kierunków rozwojowych. W Strategii zostały wyznaczone m.in. następujące cele strategiczne rozwoju Gminy Bolków, spójne z Lokalnym Programem Rewitalizacji:

OBSZAR I – ROZWÓJ GOSPODARCZY GMINY, A W SZCZEGÓLNOŚCI MIASTA BOLKOWA

CELE STRATEGICZNE: 1. Przyciągnięcie do gminy inwestorów, którzy ulokują na jej terenie nowe inwestycje.

2. Stworzenie sprzyjających warunków i klimatu dla prowadzenia działalności gospodarczej.

121

3. Zapewnienie funkcjonalnych połączeń komunikacyjnych terenów inwestycyjnych z rynkami zbytu i zapleczem niezbędnym do prowadzenia działalności.

4. Utrzymanie na terenie gminy zasobów ludzkich w postaci najbardziej przedsiębiorczych osób stanowiących kadry rozwijającej się gospodarki.

OBSZAR II – ROZWÓJ TURYSTYKI NA TERENIE CAŁEJ GMINY

CELE STRATEGICZNE: 1. Pełne wykorzystanie potencjału turystycznego całej gminy, w tym jej walorów środowiskowych, krajobrazowych i bogactwa dziedzictwa historycznego.

2. Aktywizacja lokalnej społeczności do podejmowania różnorakich aktywności w obszarze turystyki (zwłaszcza aktywności gospodarczej) i koordynacja działań władz, przedsiębiorców i organizacji pozarządowych celem dynamicznego i harmonijnego rozwoju turystyki.

3. Zachowanie walorów środowiskowych.

4. Poprawa stanu infrastruktury wodno – kanalizacyjnej.

OBSZAR III – PODNIESIENIE JAKOŚCI ŻYCIA MIESZKAŃCÓW:

CELE STRATEGICZNE: 1. Ograniczenie niekorzystnych zjawisk demograficznych w zakresie wysokiego ujemnego przyrostu naturalnego i wysokiego ujemnego wskaźnika migracji, a także nie zawsze ujmowanej w statystykach emigracji zagranicznej. 2. Poprawa dostępności do infrastruktury wodno-kanalizacyjnej przy jednoczesnym podniesieniu jakości usług aktualnie świadczonych w tym zakresie. 3. Modernizacja i rozbudowa szeroko rozumianej infrastruktury komunikacyjnej (drogi, ścieżki rowerowe, chodniki, oświetlenie, przejścia dla pieszych, parkingi, zatoczki autobusowe). 4. Wzbogacenie oferty kulturalnej i rozrywkowej kierowanej do odbiorcy masowego.

10.2. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Bolków na lata 2015 – 2020

Kolejnym dokumentem uwzględnionym przy tworzeniu Lokalnego Programu Rewitalizacji był Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Bolków na lata 2015-2020 (PGN). Strategicznym celem Planu

122 jest „dążenie do niskoemisyjnego rozwoju gospodarczego Gminy Bolków oraz poprawa jakości powietrza poprzez wzrost efektywności energetycznej, redukcję emisji CO2 oraz zwiększenie udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych”. Cel i kierunki działań przedstawione w Planie również zostały uwzględnione w Lokalnym Programie Rewitalizacji, głównie w zakresie wyznaczonego obszaru rewitalizacji, na terenie którego istnieje w większości stara zabudowa, o niskich parametrach energetycznych. Przewidziane w Lokalnym Programie Rewitalizacji działania, mające na celu poprawę poziomu życia mieszkańców, w tym również poprawę środowiska naturalnego, uwzględniają potrzeby termomodernizacji budynków, o których jest mowa w Programie Gospodarki Niskoemisyjnej. Cele szczegółowe i kierunki działań, wskazane w Planie Gospodarki Niskoemisyjnej, będące zgodne z Lokalnym Programem Rewitalizacji to:  modernizacja lokalnych kotłowni oraz prowadzenie działań termomodernizacyjnych  osiągnięcie zmniejszenia emisji CO2 do roku 2020 w stosunku do wielkości emisji wyznaczonej dla roku 2014.

Lokalny Program Rewitalizacji stanowi jedno z podstawowych narzędzi do osiągnięcia celów Programu Gospodarki Niskoemisyjnej. Przewidziane w PGNie działania, znajdujące się na obszarze rewitalizowanym będą miały możliwość uzyskania finansowania, dzięki czemu zwiększy się szansa ich realizacji. Działania te można podzielić na dwie grupy - takie, które redukują emisję bezpośrednio oraz takie, które redukują emisję pośrednio. Działania, które bezpośrednio redukują emisję gazów cieplarnianych związane są z planowanymi inwestycjami i obejmują takie obszary działań jak: budynki/instalacje, transport. Działania pośrednie (nieinwestycyjne) mają natomiast za zadanie uświadomienie lokalnej społeczności ich wpływu na zmiany klimatyczne, a także potencjału oszczędności związanego z podniesieniem efektywności energetycznej i będą realizowane w następujących obszarach: promowanie gospodarki niskoemisyjnej, strategia komunikacyjna, zamówienia publiczne, planowanie miejskie, gospodarka odpadami.

10.3. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bolków na lata 2015-2018 z perspektywą do roku 2022

Przy tworzeniu Lokalnego Programu Rewitalizacji wzięto również pod uwagę zapisy Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Bolków na lata 2015-2018 z perspektywą do roku 2022. Wśród celów średniookresowych Programu, zgodnych z Lokalnym Programem Rewitalizacji znalazły się:

123

 Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej na terenie gminy Bolków

m.in. poprzez utrzymanie i urządzenie terenów zieleni, zadrzewień, zakrzewień oraz parków. Zgodnie z Lokalnym Programem Rewitalizacji na obszarze rewitalizowanym zieleń ma być odpowiednio urządzona i zabezpieczona przed degradacją, a także odpowiednio zorganizowana. Obecnie tereny zielone są chaotyczne i nieuporządkowane.

 Ochrona gleb oraz racjonalne gospodarowanie i ochrona złóż zasobów mineralnych poprzez m.in. rekultywację gleb zdegradowanych.

Zgodnie z Lokalnym Programem Rewitalizacji dawnemu terenowi poprzemysłowemu zostanie nadana nowa funkcja, dzięki czemu dojdzie do racjonalnego zagospodarowania tego obszaru, a tym samym do braku ekspansji na tereny niezabudowane, z korzyścią dla środowiska.

 Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi oraz ich ochrona na terenie Gminy Bolków m.in. poprzez zaplanowaną w Lokalnym Programie Rewitalizacji budowę i modernizację sieci wod-kan.

 Spełnienie norm jakości powietrza atmosferycznego poprzez sukcesywną redukcję emisji zanieczyszczeń do powietrza na terenie Gminy Bolków poprzez m.in. przewidzianą w Lokalnym Programie Rewitalizacji termomodernizację budynków o słabej wydajności cieplnej, a także budowę ścieżek rowerowych, zachęcających do ekologicznej formy transportu.

10.4. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Bolków

Wśród dokumentów planistycznych, wziętych pod uwagę przy tworzeniu Lokalnego Programu Rewitalizacji znalazło się Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Bolków. Celem zapisanym w Studium jest „Gmina o harmonijnym rozwoju” (na zasadach rozwoju zrównoważonego) wykorzystująca walory swego położenia, wyrażające się m.in. w: - przebiegu ważnych połączeń drogowych, - zróżnicowanych zasobach środowiska przyrodniczego, -zasobach środowiska kulturowego oraz walorów wynikających z dotychczasowej „cywilizacyjnej tradycji gminy jako obszaru aktywności gospodarczej o funkcjach przemysłowych, usługowych i turystyczno-krajoznawczych”.

124

Cel ten realizowany jest również poprzez działania przewidziane w Lokalnym Programie Rewitalizacji, m.in. dotyczące obszarów pobudzających przedsiębiorczość i aktywizację mieszkańców. Rewitalizacja obszaru poprzemysłowego oraz obszaru Rynku, (w tym Kościoła ewangelickiego), pozwoli na uzyskanie atrakcyjnych terenów inwestycyjnych, a co za tym idzie nowych miejsc pracy.

Cele strategiczne określone w Studium, a w które również wpisuje się Lokalny Program Rewitalizacji uwzględniają:

 Ochronę wartości środowiska kulturowego oraz poprawę stanu przestrzennego gminy

 Poprawę warunków zamieszkiwania i zapewnienie obsługi mieszkańców odpowiadającej skali rozwoju gminy

 Rozwój nowych funkcji gospodarczych (przemysł, usługi, turystyka, drobna przedsiębiorczość, obsługa rolnictwa) oraz zapewnienie nowych miejsc pracy

 Kształtowanie pozytywnego wizerunku gminy oraz utrwalenie jej tożsamości i odrębności kulturowej.

10.5. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego

Lokalny Program Rewitalizacji jest zgodny również z: - Miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego miasta Bolkowa, obrębu Świny oraz części obrębów Wierzchosławice oraz Wierzchosławiczki oraz Stare Rochowice – uchwała Rady Miejskiej nr XI/76/11 z dn. 31.08.2011 r. (Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego nr 206/11 z dn. 07.10.2011 r., poz. 3564); - Miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego dla obrębów położonych w granicach miasta Bolkowa - uchwała Rady Miejskiej nr XXXIX/262/14 z dn. 26.02.2014 r. (Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z dn. 03.03.2014 r., poz. 1076). Założenia i projekty wskazane w Lokalnym Programie Rewitalizacji uwzględniają wymogi wskazane w planie, w tym m.in. wymogi dot. zachowania i eksponowania elementów historycznego układu przestrzennego i kompozycji zieleni, wymogi pielęgnacji zieleni i zapobiegania niekontrolowanemu zarastaniu wglądów widokowych, zasady ochrony i kształtowania ładu przestrzennego, zasady ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego, zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków, 125 zasady modernizacji, rozbudowy i budowy systemów komunikacji i infrastruktury technicznej.

11. UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA – realizacja zasady partnerstwa i partycypacji społecznej

Założenie partycypacji społecznej zostało przyjęte jako fundament procesu rewitalizacji Gminy Bolków, na każdym etapie tworzenia Lokalnego Programu Rewitalizacji, tj. na etapie:  Diagnozowania,  Programowania,  Wdrażania i zarządzania,  Monitorowania i ewaluacji.

Prace nad Lokalnym Programem Rewitalizacji oparte były na współpracy ze wszystkimi grupami interesariuszy, w tym ze społecznością lokalną, przedsiębiorcami, organizacjami pozarządowymi oraz wszystkimi zainteresowanymi. Stopień uspołecznienia dokumentu jest wysoki, a przyjęta zasada udziału interesariuszy realizowana jest na każdym kluczowym etapie pac nad dokumentem. Partycypacja społeczna ukierunkowana była nie tylko na informowanie, ale także na dojrzalsze jej formy, jak np. współdecydowanie i realny wpływ na kształt dokumentu. Takie podejście miało na celu podniesienie skuteczności i trwałości założeń Lokalnego Programu Rewitalizacji, a także miało na celu realizację zasady partnerstwa, o której mowa w art. 5 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/20137, polegającą na włączeniu jak najszerszego grona partnerów (w szczególności lokalnych społeczności, przedsiębiorców, ekspertów) w procesy programowania i realizacji projektów rewitalizacyjnych. Zasada ta ma również na celu sprowokowanie otwartego i trwałego dialogu z podmiotami i grupami, których rezultaty rewitalizacji mają dotyczyć.

7 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiającego wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 (Dz. Urz. UE L 347/320 z 20.12.2013).

126

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Bolków (LPR) opracowany został przy udziale liderów społecznych (w tym przedstawicieli organizacji pozarządowych), przedstawicieli instytucji gminnych, Radnych Gminy, Policji, GMOPS, mieszkańców oraz pozostałych zainteresowanych. Przy opracowywaniu dokumentu zastosowano model ekspercki połączony z modelem partycypacyjnym. Założeniem dla modeli był możliwie szeroki udział wszystkich interesariuszy w pracach nad LPR, przy jednoczesnym zaangażowaniu ekspertów zewnętrznych, odpowiadających między innymi za zorganizowanie procesu konsultacji społecznych oraz przygotowanie końcowej wersji dokumentu. Wśród zalet takiego rozwiązania można wyliczyć: 1. Udostępnienie profesjonalnej wiedzy i doświadczenia przez ekspertów. 2. Zwiększenie poczucia sprawstwa i wpływu na rozwój gminy mieszkańców, skutkujące ich większym zaangażowaniem w realizację LPR. 3. Wysoka akceptacja społeczna LPR.

11.1 Etapy prac i udział społeczeństwa - w tym system zarządzania, wdrażania i monitorowania LPR

I. ETAP DIAGNOSTYCZNY

1. ZEBRANIE Spotkanie w lokalnym środowisku, z przedstawicielami Gminy Bolków, omówienie zasad współpracy, przedstawienie koncepcji i harmonogramu prac i konsultacji.

2. WARSZTATY DIAGNOSTYCZNE Zorganizowanie warsztatów diagnostycznych, w których udział wzięli liderzy społeczni (w tym przedstawiciele organizacji pozarządowych), przedstawiciele instytucji gminnych, Radni Gminy, przedstawiciele Policji, GMOPS, mieszkańcy oraz pozostali zainteresowani. Warsztaty odbyły się w dniu 28 stycznia 2016 r., w siedzibie Urzędu Miejskiego w Bolkowie. Łącznie udział w warsztatach wzięło 49 osób. Warsztaty miały charakter skierowanych do interesariuszy, działań edukacyjnych i informacyjnych o procesie rewitalizacji, w tym o istocie, celach, zasadach prowadzenia rewitalizacji oraz o przebiegu tego procesu. Omówiono także wyniki wstępnej diagnozy oraz zaprezentowano propozycję obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji. Uczestnicy mieli okazję zadawać pytania oraz zgłaszać uwagi.

127

II. ETAP PROGRAMOWANIA

3. BADANIA ANKIETOWE Miały na celu poznanie potrzeb i oczekiwań interesariuszy oraz dążenie do spójności planowanych działań z tymi potrzebami i oczekiwaniami. Badania przeprowadzone były w okresie 28 styczeń 2016 r. – 8 luty 2016 r. Ankietę można było przekazać w trzech formach: elektronicznej, korespondencyjnej oraz bezpośrednio do urny zlokalizowanej w siedzibie Urzędu Miejskiego w Bolkowie. W ramach przeprowadzonych badań ankietowych wpłynęło 361 ankiet. Ankiety dostarczyły cennych informacji na temat tego, jak mieszkańcy Gminy Bolków odnoszą się do potrzeb i problemów Gminy oraz jakich oczekują efektów rewitalizacji. Uzyskane odpowiedzi potwierdziły zdiagnozowane problemy w sferze przestrzennej, społecznej, gospodarczej, środowiskowej i kulturowej Gminy Boków. Opinie w nich zawarte zostały uwzględnione w projekcie Lokalnego Programu Rewitalizacyjnego.

Szczegółowa analiza ankiet została zawarta w załączniku nr 5.

4. KONSULTACJE PROJEKTU LOKALNEGO PROGRAMU REWITALIZACJI Przeprowadzenie konsultacji społecznych projektu dokumentu, w formie wyłożenia do publicznego wglądu w terminie 06-20.05.2016r. wraz z możliwością zgłaszania uwag, wniosków i zastrzeżeń, zarówno w formie elektronicznej, przesłanej korespondencyjnie jak i dostarczonej do urny w siedzibie Urzędu Miejskiego w Bolkowie. W ramach konsultacji 6 osób/podmiotów zgłosiło swoje uwagi, których wykaz wraz z odniesieniem się do nich, znajduje się w załączniku nr 6 do LPR.

III. ETAP ZARZĄDZANIA i WDRAŻANIA

System zarządzania i wdrażania Lokalnego Programu Rewitalizacji związany będzie ściśle ze strukturą organizacyjną Urzędu Miejskiego w Bolkowie.

Poszczególne wydziały merytoryczne, zgodnie z zakresami obowiązków oraz jednostki organizacyjne gminy, zgodnie z zapisami statutowymi, będą odpowiedzialne za prawidłowe zarządzanie procesem rewitalizacji i realizację założeń LPR, w tym przedsięwzięć w nim zawartych.

128

Nad stałym monitorowaniem etapu wdrażania przedsięwzięć będzie czuwać grupa robocza, w skład której będą wchodzić przedstawiciele zarówno urzędu jak i lokalnej społeczności, co umożliwi społeczeństwu aktywne współdecydowanie, poprzez szeroką partycypację.

Osobami odpowiedzialnymi za ocenę realizacji przedsięwzięcia będą Zastępca Burmistrza/Skarbnik/ Sekretarz Miasta, którym według struktury organizacyjnej podlegają poszczególne wydziały/jednostki realizujące zadania ujęte w LPR.

IV. ETAP MONITOROWANIA LPR

Monitorowanie to ważny proces kontroli nad prawidłową realizacją LPR, polegający na gromadzeniu informacji finansowych i statystycznych dotyczących realizowanych projektów. Jego celem jest zapewnienie zgodności realizacji działań rewitalizacyjnych z wcześniej zatwierdzonymi założeniami.

Monitorowanie Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Bolków prowadzone będzie w zakresie rzeczowym i finansowym. Burmistrz wyznaczy właściwy Wydział, który będzie pełnił funkcję koordynacyjną w zakresie procesu monitorowania realizacji LPR (w strukturze Wydziału zostanie oddelegowany pracownik, który będzie monitorował obszar dotyczący procesu rewitalizacji). Ponadto monitorowaniem zajmie się również grupa robocza, w skład której będą wchodzić przedstawiciele zarówno urzędu jak i lokalnej społeczności.

Wyznaczony Wydział będzie odpowiedzialny za: • przygotowanie sprawozdania rocznego z realizacji LPR, • przygotowanie fiszki ewaluacyjnej LPR w celu stwierdzenia konieczności aktualizacji LPR.

Obowiązek monitoringu będzie realizowany co najmniej raz w roku, w czwartym kwartale. Wnioski ze sprawozdania rocznego zostaną przedstawiane Radzie Miejskiej w Bolkowie. Fiszka ewaluacyjna LPR ma na celu bieżące monitorowanie LPR pod kątem zmian w ustawodawstwie polskim i wspólnotowym, a także innych wytycznych i dokumentów odnoszących się do zagadnień rewitalizacji.

129

Poniżej przedstawiony został wzór fiszki ewaluacyjnej. Tabela nr 63 Wzór fiszki ewaluacyjnej

1 Czy zmieniły się zapisy w prawie wspólnotowym □ TAK □ NIE dotyczące rewitalizacji? 4 Czy weszły w życie nowe ustawy dotyczące □ TAK □ NIE rewitalizacji? 5 Czy weszły w życie nowe rozporządzenia □ TAK □ NIE dotyczące rewitalizacji? 7 Czy zmieniła się Strategia Rozwoju Gminy □ TAK □ NIE Bolków? 9 Czy pojawiły się nowe projekty kwalifikujące się □ TAK □ NIE do objęcia programem rewitalizacji? 10 Czy pojawiła się konieczność zmiany obszarów □ TAK □ NIE rewitalizacji? 11 Czy znaczącej zmianie uległy wskaźniki □ TAK □ NIE rezultatów i oddziaływania ? Czy zakres zmian jest na tyle istotny, że □ TAK □ NIE powoduje konieczność aktualizacji LPR? PODJĘCIE DECYZJI: □ Należy zaktualizować LPR ZATWIERDZAM data i podpis osoby odpowiedzialnej data i podpis/pieczątka

□ Nie ma konieczności aktualizacji LPR ZATWIERDZAM data i podpis osoby odpowiedzialnej data i podpis/pieczątka

W zakresie propozycji nowych przedsięwzięć zgłaszanych przez wszystkie grupy interesariuszy, w tym społeczność lokalną, do LPR stosowana będzie następujące procedura: − propozycja projektu zgłaszana jest do Burmistrza Bolkowa (e-mailowo lub pocztą tradycyjną), − Kierownik właściwej komórki organizacyjnej (wyznaczonej przez Burmistrza), po przeprowadzeniu konsultacji z odpowiednimi wydziałami Urzędu Miejskiego, dokonuje weryfikacji zgłoszonych propozycji i wydaje opinię odnośnie włączenia lub odmowy włączenia zgłoszonego przedsięwzięcia do LPR (pomysłodawca jest o tym fakcie informowany), − Burmistrz podejmuje decyzję o wprowadzeniu zmian do LPR, − Po sporządzeniu projektu aneksu do LPR Burmistrz przedkłada dokument Radzie Miejskiej w celu podjęcia stosownej uchwały. Poniżej przestawiono wzór wniosku dot. projektu zgłaszanego do Lokalnego Programu Rewitalizacji. Tabela nr 64 Wzór wniosku dot. projektu zgłaszanego do LPR

130

Podstawowe dane o przedsięwzięciu zgłaszanym do realizacji w ramach LPR Gminy Bolków

Tytuł przedsięwzięcia Lokalizacja Beneficjent Krótki opis przedsięwzięcia, cel Stopień przygotowania projektu Okres realizacji Wskaźniki produktu wraz z rokiem osiągnięcia Wskaźniki rezultatu wraz z rokiem osiągnięcia Koszt Źródła finansowania Wkład własny Fundusze UE Inne

12. Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Bolków na lata 2015-2020 stanowi podstawę do koordynacji działań przywracających na terenach miejskich funkcji społeczno – gospodarczej oraz działań mających na celu poprawę stanu środowiska naturalnego, estetyki i ładu urbanistycznego tego obszaru. W celu oceny czy zachodzi konieczność przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, uwzględniono niżej wymienione uwarunkowania:  charakter działań przewidzianych w dokumencie: tj. m.in. realizacja projektów inwestycyjnych mających na celu poprawę infrastruktury technicznej poprzez modernizację nawierzchni w strefie rewitalizowanej, budowę monitoringu wizyjnego, ochronę dziedzictwa kulturowego, zagospodarowania terenów zieleni miejskiej, modernizację infrastruktury podziemnej, a także projektów społecznych, tzw. miękkich, skierowanych m. in. do osób bezrobotnych i rodzin z problemami opiekuńczo – wychowawczymi z terenu rewitalizowanego. Projekty ujęte w Lokalnym Programie Rewitalizacji dla Gminy Bolków na lata 2015-2020 mają na celu odnowę zdegradowanych i zagrożonych marginalizacją obszarów miasta poprzez miedzy innymi ochronę obiektów o wartości architektonicznej

131

i znaczeniu historycznym, poprawę jakości i dostępności do infrastruktury o charakterze społeczno – edukacyjnym, rekreacyjnym i kulturalnym, turystycznym, zagospodarowanie i modernizację przestrzeni publicznych, rozwój infrastruktury technicznej oraz poprawę jakości środowiska. Projekty przewidziane do realizacji w ramach przedmiotowego programu zlokalizowane są na obszarach położonych w granicach administracyjnych miasta Bolków. Odnowa terenów zdegradowanych wpłynie pozytywnie na poszczególne komponenty środowiska nie tylko na obszarach, na których będą realizowane projekty rewitalizacyjne, ale także na całe środowisko miasta. Korzyści dla środowiska wynikać będą z poprawy estetyki przestrzeni publicznej. W wyniku przeprowadzonej analizy stwierdzono, iż projekty wynikające z Lokalnego Programu Rewitalizacji nawiązują do założeń i celów operacyjnych, a także konkretnych działań, ujętych w strategiach i programach wyższego szczebla i przyczynią się do ich realizacji. Realizacja projektów w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Bolków na lata 2015-2020 powiązana jest z następującymi dokumentami: o Program Rozwoju Gminy Bolków na lata 2015-2020, o Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Bolków na lata 2015 – 2020, o Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bolków na lata 2015-2018 z perspektywą do roku 2022, o Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, o Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego.

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Bolków jest elementem całościowej wizji rozwojowej, która została uzupełniona o kolejne dane, dzięki czemu pozwoli na doskonalsze zarządzanie jednostką.  rodzaj i skalę oddziaływania na środowisko: Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Bolków pozwoli na osiągnięcie celów środowiskowych, szczególnie w wyniku realizowanych projektów infrastrukturalnych, których istotnym elementem są zadania związane z ochroną środowiska, a także przyczyni się do poprawy stanu środowiska naturalnego na terenie miasta poprzez realizację zadań związanych z jego zrównoważonym rozwojem. Realizacja zadań ujętych w omawianym dokumencie nie spowoduje znaczącego oddziaływania na środowisko, a czas ich oddziaływania winien ograniczyć się do czasu wykonywania prac budowlanych i organizacyjnych. Nie przewiduje się prawdopodobieństwa występowania oddziaływań skumulowanych i transgranicznych.

132

Przy zachowaniu odpowiedniej organizacji placu budowy i organizacji zaplecza socjalnego – elementy środowiska naturalnego narażone na oddziaływanie krótkotrwałe będą mogły wrócić do pierwotnych parametrów natychmiast po zakończeniu prac, a odpady zostaną wywiezione na składowisko odpadów komunalnych. Realizacja projektów będzie mogła spowodować czasowy wzrost krótkotrwałego zapylenia, wystąpienie krótkotrwałych zmian klimatu akustycznego spowodowanego pracami ziemnymi oraz wzmożonym ruchem samochodów ciężkich, a także wystąpienie emisji niskich zanieczyszczeń (spaliny) w ilościach nie przekraczających obowiązujących norm. Wszelkie działania będą ukierunkowane i nadzorowane przez specjalistów. Prowadzone będą z zastosowaniem zasad zrównoważonego rozwoju i ładu przestrzennego. W związku z realizacją projektów wskazanych w Lokalnym Programie Rewitalizacji powinno zyskać zarówno środowisko, ludzie jaki i kultura i turystyka. Projekty rewitalizacyjne pozytywnie będą oddziaływać na środowisko naturalne w związku z oszczędnością wody, energii elektrycznej, poprawą estetyki krajobrazu, eliminacją szkodliwych substancji. Oddziaływanie projektu na człowieka wynikać będzie z poprawy warunków mieszkaniowych, łatwiejszego dostępu do usług/instytucji oraz wzrostu atrakcyjności gospodarczej odnawianych Obszarów. Poprawa wyglądu całego obszaru wywoła korzystny efekt wizualny, a tym samym wpłynie na zdrowie psychiczne ludzi, a materialne dziedzictwo kultury zachowane zostanie dla przyszłych pokoleń.  cechy obszaru objętego oddziaływaniem na środowisko: Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Bolków obejmuje teren miasta Bolków, głównie centrum miasta, które położone jest w strefie ochrony konserwatorskiej. Obowiązek uzgadniania wszelkich prac inwestycyjnych w strefie objętej ochroną konserwatorską eliminuje wystąpienie negatywnego wpływu projektów na zachowanie dziedzictwa kulturowego. Prace związane z realizacją projektów zostaną przeprowadzone w sposób wywierający minimalny wpływ na środowisko przyrodnicze. Obszary wskazane do rewitalizacji na terenie miasta Bolków leżą poza zasięgiem krajowej i regionalnej sieci obszarów chronionej przyrody i krajobrazu. Miasto położone jest także poza zasięgiem istniejących i projektowanych obszarów europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000. Na terenie miasta Bolków znajduje się 218 zabytków nieruchomych, z czego 24 posiada indywidualne wpisy do rejestru zabytków. Zabytki nieruchome figurują w gminnej ewidencji zabytków prowadzonej przez Burmistrza Bolkowa, zgodnie z zapisami ustawy z dnia 23.07.2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad

133

zabytkami (Dz.U. Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.). Najstarsze i najbardziej reprezentatywne zespoły zabytkowe znajdują się w centrum miasta Bolków. Realizacja projektów w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji nie wpłynie negatywnie na zachowanie powiązań przyrodniczych, w tym na spójność sieci Natura 2000. Obowiązek uzgadniania wszelkich prac inwestycyjnych realizowanych przy zabytkach nieruchomych z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków eliminuje wystąpienie negatywnego wpływu na zachowanie dziedzictwa kulturowego. Obowiązki natomiast prawa wspólnotowego i polskiego nakładane na inwestorów w zakresie przeprowadzenia ocen oddziaływania na środowisko przedsięwzięć planowanych do współfinansowania ze środków unijnych (udzielanie opinii i stanowisk przez właściwy organ ochrony środowiska i organ inspekcji sanitarnej, wydawanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach przez właściwe organy administracji publicznej) zapewniają realizację projektów, które nie naruszają stanu środowiska. Zadania zawarte w Lokalnym Programie Rewitalizacji dla Gminy Bolków są także spójne z polityką ekologiczną kraju i województwa, a ich realizacja nie spowoduje znaczącego oddziaływania na środowisko.

Podsumowanie Zgodnie z art. 57 ust. 1 pkt 2 i art. 58 ust. 1 pkt 2, w związku z art. 47 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U z 2013 r. poz. 1235 z późn. zm.) Grupa Doradcza LAURUS, działająca na podstawie upoważnienia Burmistrza Bolkowa (znak: PF.042.2.2015 z dnia 05.04.2016 r.), wystąpiła do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu oraz do Dolnośląskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego o opinie w sprawie stwierdzenia konieczności przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla projektu dokumentu pn. „Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Bolków na lata 2015-2020”. W tej sprawie wydane zostały następujące dokumenty: − Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska we Wrocławiu wyraził opinię, iż dla projektu Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Bolków na lata 2015-2020 nie jest wymagane przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. (Pismo z dnia 16 maja 2016 r., znak: WSI.410.233.2016.DK).

134

− Dolnośląski Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny stwierdził, iż „uzgodnienia co do ewentualnej potrzeby przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla przekazanego projektu dokumentu należy dokonać z organem wymienionym w art. 57 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko tj. regionalnym dyrektorem ochrony środowiska.” (Pismo z dnia 17 maja 2016 r., znak: ZNS.9022.2.432.2016.Jł). Biorąc pod uwagę ww. pisma oraz uwarunkowania określone w art. 49 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko należy stwierdzić, że przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla projektu Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Bolków na lata 2015-2020, nie jest konieczne.

135

Spis tabel Tabela nr 1 Mieszkańcy Gminy Bolków na przestrzeni lat 2004-2015 z uwzględnieniem miejsca zameldowania 6 Tabela nr 2 Przyrost naturalny i saldo migracji w Gminie Bolków na pobyt stały w latach 2004-2014 ...... 8 Tabela nr 3 Saldo migracji w Gminie Bolków w podziale na obszary miejskie i wiejskie ...... 9 Tabela nr 4 Liczebność poszczególnych grup wiekowych Gminy Bolków, w podziale na lata 2007-2014 ...... 10 Tabela nr 5 Liczba osób bezrobotnych w Gminie Bolków w latach 2004-2015 ...... 13 Tabela nr 6 Wybrane dane o rynku pracy w 2014 r...... 13 Tabela nr 7 Udział bezrobotnych w liczbie mieszkańców w Gminie...... 15 Tabela nr 8 Udział bezrobotnych w liczbie mieszkańców wg ulic w Bolkowie ...... 15 Tabela nr 9 Struktura opiekuńczo-edukacyjna w Gminie Bolków ...... 18 Tabela nr 10 Odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w latach 2010-2014 ...... 19 Tabela nr 11 Współczynnik skolaryzacji netto w latach 2010-2014 – Gimnazja ...... 20 Tabela nr 12 Zdawalność egzaminów gimnazjalnych w 2015 r...... 21 Tabela nr 13 Zdawalność części językowej egzaminów gimnazjalnych w 2015 r...... 21 Tabela nr 14 Szczegółowe zestawienie wyników egzaminu gimnazjalnego w 2015 r...... 25 Tabela nr 15 Wynik egzaminu gimnazjalnego z 2015 r. wg ulic wsi...... 27 Tabela nr 16 Frekwencja wyborcza w Powiecie Jaworskim w roku 2015 ...... 30 Tabela nr 17 Frekwencja wyborcza w poszczególnych obwodach Gminy Bolków ...... 31 Tabela nr 18 Ulice w ramach poszczególnych obwodów ...... 33 Tabela nr 19 Organizacje pozarządowe w Gminie Bolków ...... 35 Tabela nr 20 Ilość stowarzyszeń/związków w stosunku do ilości mieszkańców ulicy/wsi ...... 37 Tabela nr 21 Zagrożenie przestępczością – dane dotyczące popełnionych czynów przestępczych w latach 2011- 2014 r. na terenie Gminy Bolków ...... 39 Tabela nr 22 Ilość wszczętych postępowań przygotowawczych, w podstawowych kategoriach przestępstw ..... 39 Tabela nr 23 Efekty działań prewencyjnych - Policjanci w Bolkowie ...... 40 Tabela nr 24 Wykroczenia – kategorie ...... 40 Tabela nr 25 Mandaty karne nakładano - kategorie ...... 40 Tabela nr 26 Przestępczość nieletnich ...... 41 Tabela nr 27 Przestępczość nieletnich w rozbiciu na poszczególne kategorie przestępstw ...... 41 Tabela nr 28 Zagadnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego ...... 41 Tabela nr 29 Poszczególne formy wsparcia udzielone w 2015 r., w podziale na ulice i wsie Gminy Bolków ...... 44 Tabela nr 30 Ulice które nie korzystały z wsparcia GMOPS w 2015 r...... 45 Tabela nr 31 Liczba rodzin korzystających z zasiłku stałego w stosunku do ilości mieszkańców ...... 47 Tabela nr 32 Dodatki mieszkaniowe w 2015 r. – Bolków...... 51

136

Tabela nr 33 Liczba podmiotów gospodarczych w regionie w 2015 r...... 53 Tabela nr 34 Liczba przedsiębiorców, będących osobami fizycznymi, działających na terenie Gminy Bolków wg CEIDG ...... 54 Tabela nr 35 Status wpisów do rejestru CEIDG wg ulic miasta Bolków ...... 56 Tabela nr 36 Liczba podmiotów wpisanych do CEIDG na 100 mieszkańców wg miejscowości w Gminie Bolków ...... 57 Tabela nr 37 Liczba podmiotów wpisanych do CEIDG na 100 mieszkańców wg ulic w mieście Bolków ...... 58 Tabela nr 38 Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą wg sekcji PKD 2007 w Gminie Bolków w 2015 r...... 59 Tabela nr 39 Ilość i struktura terenów inwestycyjnych w powiecie jaworskim ...... 61 Tabela nr 40 Baza noclegowa Gminy Bolków ...... 67 Tabela nr 41 Długość czynnej sieci kanalizacyjnej będącej w zarządzie bądź administracji Gminy ...... 74 Tabela nr 42 Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej ...... 74 Tabela nr 43 Wskaźnik skanalizowania Gminy Bolków ...... 75 Tabela nr 44 Okres eksploatacji infrastruktury kanalizacyjnej w Gminie ...... 76 Tabela nr 45 Okres eksploatacji infrastruktury kanalizacyjnej wg ulic w mieście Bolków ...... 77 Tabela nr 46 Długość sieci wodociągowej na obszarze miejskim i wiejskim ...... 78 Tabela nr 47 Długość czynnej sieci rozdzielczej wodociągowej będącej w zarządzie bądź administracji Gminy . 79 Tabela nr 48 Ludność korzystająca z sieci wodociągowej ...... 79 Tabela nr 49 Wskaźnik zwodociągowania Gminy Bolków ...... 79 Tabela nr 50 Okres eksploatacji sieci wodociągowych w Gminie ...... 80 Tabela nr 51 Okres eksploatacji sieci wodociągowych wg ulic mieście Bolków ...... 80 Tabela nr 52 Budynki mieszkalne w Gminie ...... 83 Tabela nr 53 Zasoby mieszkaniowe gmin (komunalne) ...... 83 Tabela nr 54 Wiek zasobów mieszkaniowych w mieście ...... 84 Tabela nr 55 Negatywne zjawiska w sferze społecznej ...... 101 Tabela nr 56 Negatywne zjawiska w sferze gospodarczej ...... 102 Tabela nr 57 Negatywne zjawiska w sferze przestrzennej...... 102 Tabela nr 58 Powierzchnia oraz ludność obszaru rewitalizacji ...... 105 Tabela nr 59 Projekty podstawowe (Lista A+B) ...... 108 Tabela nr 60 Przedsięwzięcia uzupełniające...... 113 Tabela nr 61 Komplementarność przestrzenna oraz problemowa przedsięwzięć ...... 117 Tabela nr 62 Komplementarność międzyokresowa oraz przestrzenna przedsięwzięć ...... 118 Tabela nr 63 Wzór fiszki ewaluacyjnej ...... 130 Tabela nr 64 Wzór wniosku dot. projektu zgłaszanego do LPR ...... 130 Tabela nr 65 Matryca wielowskaźnikowa ...... 140

137

Tabela nr 66 Lista A ...... 143 Tabela nr 67 Lista B ...... 146 Tabela nr 68 Podsumowanie uwag ...... 168

Spis wykresów Wykres nr 1 Zmiany liczebności mieszkańców gminy Bolków w latach 2004-2015 ...... 7 Wykres nr 2 Liczba mieszkańców Gminy Bolków w latach 2004 – 2015, w podziale na tereny wiejskie i miejskie ...... 8 Wykres nr 3 Porównanie skali migracji z obszarów miejskich i wiejskich Gminy Bolków ...... 9 Wykres nr 4 Liczebność poszczególnych grup wiekowych w Gminie Bolków w 2014 roku ...... 11 Wykres nr 5 Liczba bezrobotnych w Gminie Bolków na przestrzeni lat 2004-2015 ...... 12 Wykres nr 6 Bezrobocie długotrwałe w Gminie Bolków w latach 2014-2015 ...... 14 Wykres nr 7 Średnie wyniki egzaminu gimnazjalnego z 2015 r. wg miejsca zamieszkania uczniów na terenie Gminy Bolków ...... 22 Wykres nr 8 Średnie wyniki egzaminu gimnazjalnego z 2015 r. wg miejsca zamieszkania uczniów ...... 23 Wykres nr 9 Średnie wyniki egzaminu gimnazjalnego z 2015 r. wg miejsca zamieszkania uczniów w Bolkowie. 23 Wykres nr 10 Frekwencja wyborcza w poszczególnych obwodach Gminy Bolków ...... 33 Wykres nr 11 Ilość rodzin korzystających z pomocy społecznej w Bolkowie ...... 46 Wykres nr 12 Ilość rodzin korzystających z pomocy społecznej na terenach wiejskich ...... 46 Wykres nr 13 Ulice Gminy Bolków ze wskaźnikami ubóstwa ...... 49 Wykres nr 14 Wsie Gminy Bolków ze wskaźnikami ubóstwa ...... 50 Wykres nr 15 Udział osób korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności regionu ogółem w latach 2010-2014 ...... 51 Wykres nr 16 Status wpisów do CEIDG w Gminie Bolków ...... 55 Wykres nr 17 Status wpisów do CEIDG wg ulic miasta Bolków ...... 55

Spis rysunków Rysunek nr 1 Położenie Gminy Bolków ...... 65 Rysunek nr 2 Jednostki osadnicze Gminy Bolków ...... 66 Rysunek nr 3 Planowany przebieg obwodnicy Bolkowa ...... 71 Rysunek nr 4 Bolków ...... 92 Rysunek nr 5 Zamek w Bolkowie ...... 93 Rysunek nr 6 Rynek w Bolkowie ...... 95 Rysunek nr 7 Anielska fontanna w Bolkowie ...... 96 Rysunek nr 8 Obszar zdegradowany w Gminie Bolków ...... 141 Rysunek nr 9 Obszar zdegradowany oraz obszar rewitalizacji w mieście Bolków ...... 142

138

Wykaz skrótów

BDL - Bank Danych Lokalnych CEIDG - Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej EFRR - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EFS – Europejski Fundusz Społeczny GDDKiA – Głowna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad GMOKSiR - Gminno-Miejski Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji GMOPS - Gminno-Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Bolkowie GMZBGKiM - Gminno - Miejski Zakład Budżetowy Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Bolkowie GUS - Głównego Urzędu Statystycznego LPR - Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Bolków na lata 2015-2020 MiR – Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju (obecnie Ministerstwo Rozwoju) PGN - Planie Gospodarki Niskoemisyjnej PO WER – Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój PUP - Powiatowego Urzędu Pracy w Jaworze RPO WD – Regionalny Program Operacyjny Województwa Dolnośląskiego 2014-2020

139

Załącznik nr 1 Matryca wielowskaźnikowa

Tabela nr 65 Matryca wielowskaźnikowa

SFERA SPOŁECZNA POZOSTAŁE SFERY

sfera niewystarczający przestrzenno - sfera przestrzenno ŁĄCZNA LICZBA obszar niski poziom poziom sfera gospodarcza- funkcjonalna - -funkcjonalna - zły niski poziom ZJAWISK miejski/ ulica/wieś ubóstwo przestępczość bezrobocie kapitału uczestnictwa w niski stopień zły stan stan techniczny edukacji KRYZYSOWYCH wiejski społecznego życiu publicznym i przedsiebiorczości techniczny infrastruktury kulturalnym infrastruktury wodociągowej kanalizacyjnej 1 1-go MAJA 1 2 BEMA 1 1 0 BOLKA 3 DEMOKRATYCZNA 1 1 1 6 FARBIARSKA 1 1 1 1 1 1 2 JAGIELLOŃSKA 1 1 6 JAWORSKA 1 1 1 1 1 1 4 JELENIOGORSKA 1 1 1 1 6 KAMIENNOGORSKA 1 1 1 1 1 1 5 KOLEJOWA 1 1 1 1 1 4 KOPERNIKA 1 1 1 1 2 KOŚCIUSZKI 1 1 5 KRASZEWSKIEGO 1 1 1 1 1 2 LIPOWA 1 1 1 LUDOWA 1 1 t MICKIEWICZA 1 4 e MŁYNARSKA 1 1 1 1 3 r NIEPODLEGŁOŚCI 1 1 1 2 e NOWOTKI 1 1 3 n PIASTOWSKA 1 1 1 2 y PlAC JANA PAWŁA II 1 1 1 POGODNA 1 4 m POLNA 1 1 1 1 1 i PONIATOWSKIEGO 1 3 e POPRZECZNA 1 1 1 4 j REPUBLIKAŃSKA 1 1 1 1 4 s REYMONTA 1 1 1 1 5 k ROBOTNICZA 1 1 1 1 1 5 i RYNEK 1 1 1 1 1 6 e SIENKIEWICZA 1 1 1 1 1 1 1 SŁONECZNA 1 4 SŁOWACKIEGO 1 1 1 1 1 SPACEROWA 1 5 SZPITALNA 1 1 1 1 1 3 ŚCIEŻKA 1 1 1 2 ŚWIERCZEWSKIEGO 1 1 3 ŚWIERKOWA 1 1 1 2 TĘCZOWA 1 1 1 WARYŃSKIEGO 1 4 WIDOKOWA 1 1 1 1 1 WIŚNIOWA 1 3 WOLBROMSKA 1 1 1 2 WYSOKOGORSKA 1 1 1 ZAMKOWA 1 3 ŻEROMSKIEGO 1 1 1 3 LIPA 1 1 1 5 t WIERZCHOSŁAWICE 1 1 1 1 1 4 e SADY GORNE 1 1 1 1 5 r STARE ROCHOWICE 1 1 1 1 1 4 e WOLBROMEK 1 1 1 1 3 n MYSŁÓW 1 1 1 5 y JASTROWIEC 1 1 1 1 1 2 KACZOROW 1 1 3 w ŚWINY 1 1 1 4 i SADY DOLNE 1 1 1 1 5 e PŁONINA 1 1 1 1 1 3 j PÓŁWSIE 1 1 1 5 s GRUDNO 1 1 1 1 1 3 k RADZIMOWICE 1 1 1 4 i WIERZCHOSŁAWICZKI 1 1 1 1 3 e GORZANOWICE 1 1 1 3 NOWE ROCHOWICE 1 1 1 140

Załącznik nr 2 Obszar zdegradowany w Gminie Bolków

Rysunek nr 8 Obszar zdegradowany w Gminie Bolków

141

Załącznik nr 3 Obszar zdegradowany oraz obszar rewitalizacji w mieście Bolków

Rysunek nr 9 Obszar zdegradowany oraz obszar rewitalizacji w mieście Bolków

142

Załącznik nr 4 Listy projektów

Tabela nr 66 Lista A

L.p. Nazwa projektu Nazwa Zakres zadań Lokalizacja Szacowana Prognozowane Sposób oceny Źródła Wnioskodawcy wartość produkty i rezultaty rezultatów finansowania (P, R) (Indykatywne ramy finansowe) 1. Przebudowa Gmina Bolków - wymiana nawierzchni na Bolków, 9,1 mln zł P -Powierzchnia obszaru Dane Urzędu Budżet Gminy nawierzchni Rynku, ul. Farbiarskiej, ul. Rynek objętego rewitalizacją Miasta (np. Środki unijne zabytkowego Rynku Jaworskiej i ul. Farbiarska (ha) protokoły w Bolkowie wraz z ul. Świerczewskiego ul. Jaworska P – Długość odbioru, infrastrukturą - wymiana i przebudowa ul. przebudowanej sieci dokumentacja towarzyszącą sieci wodociągowej, Świerczewskiego wod./kan. (km) techniczna) kanalizacyjnej i deszczowej R - Liczba osób wraz z przyłączami korzystających z - wymiana oświetlenia przebudowanej sieci - montaż monitoringu wod./kan. (os.) - wymiana małej architektury - pielęgnacja zieleni z nasadzeniami Cel projektu Wzrost potencjału reprezentacyjnego i turystycznego miasta oraz poprawa jakości miejskiej infrastruktury technicznej

Opis problemu do 1. Zdekapitalizowana zabudowa o niskiej estetyce. 2. Niewystarczający stopień wyposażenia gminy w infrastrukturę wodno – ściekową, komunalną, przejawiający się złym stanem technicznym

143

rozwiązania infrastruktury (w tym dróg, chodników, miejsc rekreacyjnych). 3. Wysokie zagrożenie patologiami społecznymi, brak bodźców do kształtowania pozytywnych wzorców. 4. Niski poziom zadowolenia i satysfakcji mieszkańców z rejonu, w którym żyją. 5. Niezadowalające poczucie bezpieczeństwa 6. Zdegradowane obszary szczególnej ochrony konserwatorskiej, stanowiące niewykorzystane źródło potencjału reprezentacyjnego gminy, szczególnie historyczne centrum Bolkowa, będące centralnym punktem gminy 7. Niewystarczająca ilość terenów zieleni urządzonej. 8. Zaniedbana infrastruktura miejska w tym liczne bariery architektoniczne 9. Brak atrakcyjnej infrastruktury będącej zachętą do prowadzenia działalności gospodarczej 10. Mały udział przedsiębiorców z branży turystycznej i gastronomicznej w lokalnej gospodarce, mimo potencjału gminy Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.1, I.2, I.3, I.8, I.9 2. Przebudowa Gmina Bolków -wymiana Bolków, ul. 2 mln P -Powierzchnia Dane Urzędu Budżet Gminy, nawierzchni ul. nawierzchni Reymonta obszaru objętego Miasta (np. Środki unijne Reymonta w -wymiana i rewitalizacją (ha) protokoły odbioru, Bolkowie wraz z przebudowa sieci P – Długość dokumentacja infrastrukturą wodociągowej, przebudowanej techniczna) towarzyszącą kanalizacyjnej sieci wod./kan. i deszczowej wraz (km) z przyłączami, R - Liczba osób - kanał korzystających z odprowadzający przebudowanej wody opadowe sieci wod./kan. ulicą Młynarską do (os.) Nysy

Cel projektu Wzrost potencjału reprezentacyjnego i turystycznego miasta oraz poprawa jakości miejskiej infrastruktury technicznej

1. Niewystarczający stopień wyposażenia gminy w infrastrukturę wodno – ściekową, komunalną, przejawiający się złym stanem technicznym infrastruktury (w tym dróg, chodników, miejsc rekreacyjnych). 2. Wysokie zagrożenie patologiami społecznymi, brak bodźców do kształtowania pozytywnych wzorców. 3. Niski poziom zadowolenia i satysfakcji mieszkańców z rejonu, w którym żyją. 144

4. Niezadowalające poczucie bezpieczeństwa 5. Zdegradowane obszary szczególnej ochrony konserwatorskiej, stanowiące niewykorzystane źródło potencjału reprezentacyjnego gminy, szczególnie historyczne centrum Bolkowa, będące centralnym punktem gminy 6. Zaniedbana infrastruktura miejska w tym liczne bariery architektoniczne 7. Brak atrakcyjnej infrastruktury będącej zachętą do prowadzenia działalności gospodarczej

Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.1, I.2, I.3, I.8, I.9 3. Remont elewacji Wspólnota Przywrócenie pierwotnego Bolków, ul. 150 000 zł P - Liczba Dane Urzędu Środki budynku przy ul. Mieszkaniowa wyglądu elewacji, Jaworska 23 wyremontowanych Miasta/ Wspólnot prywatne, Jaworskiej 23 w Jaworska 23 wykonanie izolacji budynków mieszkalnych Mieszkaniowych kredyt Bolkowie pionowej ścian na obszarach miejskich (np. protokoły bankowy, fundamentowych wraz z (szt.) odbioru, Środki unijne odwodnieniem. Wymiana R – Liczba osób dokumentacja stolarki oraz inne roboty zamieszkująca techniczna, dane na podstawie kosztorysu zmodernizowany meldunkowe) budynek (os.)

Cel projektu Odnowa zdegradowanych budynków mieszkalnych oraz zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło w zniszczonych budynkach Opis problemu do 1. Zdekapitalizowana zabudowa o niskiej estetyce 2. Niewystarczająca efektywność energetyczna obiektów użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych rozwiązania 3. Wysokie zapotrzebowanie na ciepło w starych budynkach, stosowanie niskosprawnych źródeł ciepła. 4. Bariery architektoniczne dla osób niepełnosprawnych i starszych 5. Niski poziom zadowolenia i satysfakcji mieszkańców z rejonu, w którym żyją. 6. Zdegradowane obszary szczególnej ochrony konserwatorskiej, stanowiące niewykorzystane źródło potencjału reprezentacyjnego gminy, szczególnie historyczne centrum Bolkowa, będące centralnym punktem gminy 7. Postępująca degradacja sfery technicznej i społecznej, w skutek długoletnich zaniedbań i braku działań inwestycyjnych Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.6, I.1, I.12 4. Remont elewacji Wspólnota Przywrócenie Bolków, ul. 100 000 zł P - Liczba Dane Urzędu Środki budynku przy ul. Mieszkaniowa pierwotnego wyglądu Kamiennogórska wyremontowanych Miasta/ Wspólnot prywatne, Kamiennogórskiej 11 Kamiennogórska elewacji, wykonanie 11 budynków mieszkalnych Mieszkaniowych kredyt

145

w Bolkowie 11 izolacji pionowej ścian na obszarach miejskich (np. protokoły bankowy, fundamentowych wraz z (szt.) odbioru, Środki unijne odwodnieniem. R – Liczba osób dokumentacja Wymiana stolarki oraz zamieszkująca techniczna, dane inne roboty na zmodernizowany meldunkowe) podstawie kosztorysu. budynek (os.)

Cel projektu Odnowa zdegradowanych budynków mieszkalnych oraz zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło w zniszczonych budynkach Opis problemu do 1. Zdekapitalizowana zabudowa o niskiej estetyce 2. Niewystarczająca efektywność energetyczna obiektów użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych rozwiązania 3. Wysokie zapotrzebowanie na ciepło w starych budynkach, stosowanie niskosprawnych źródeł ciepła. 4. Bariery architektoniczne dla osób niepełnosprawnych i starszych 5. Niski poziom zadowolenia i satysfakcji mieszkańców z rejonu, w którym żyją. 6. Zdegradowane obszary szczególnej ochrony konserwatorskiej, stanowiące niewykorzystane źródło potencjału reprezentacyjnego gminy, szczególnie historyczne centrum Bolkowa, będące centralnym punktem gminy 7. Postępująca degradacja sfery technicznej i społecznej, w skutek długoletnich zaniedbań i braku działań inwestycyjnych Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.6, I.1, I.12

Tabela nr 67 Lista B

Lista B

L.p. Nazwa projektu Nazwa Zakres zadań Lokalizacja Szacowana Oczekiwane efekty Grupa docelowa Źródła Wnioskodawcy wartość finansowania (Indykatywne ramy finansowe) 1. Odbudowa i zmiana Gmina Bolków -renowacja obiektu Bolków , 6,7 mln zł Wzrost oczekiwanej Mieszkańcy Gminy Budżet Gminy sposobu użytkowania zabytkowego ul. Niepodległości liczby odwiedzin (w tym mieszkańcy Środki unijne kościoła -zagospodarowanie miejsc dziedzictwa z obszaru ewangelickiego na terenu wokół obiektu kulturowego rewitalizacji),

146

obiekt pn. „Bolkowska -zakup niezbędnego turyści Galeria Historyczno – wyposażenia Artystyczna ARS ET Historia Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.1, I.2, I.7, I.10, I.11, I.12 2. Przygotowanie Gmina Bolków - roboty wyburzeniowe Bolków, 400 000 zł Poziom obłożenia Mieszkańcy Gminy Budżet Gminy terenów - uporządkowanie terenu ul. Sienkiewicza terenów (w tym mieszkańcy Środki unijne inwestycyjnych przy ul. inwestycyjnych z obszaru Sienkiewicza w rewitalizacji) Bolkowie, poprzez rozbiórkę dawnych budynków magazynowo- produkcyjnych oraz uporządkowanie terenu Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.4, I.5, I.9 3. Kurs komputerowy Biblioteka 5 kursów Siedziba 500 000 zł Nabycie Mieszkańcy Gminy Budżet Gminy Publiczna Gminy (w jednym roku) biblioteki: Bolków umiejętności (w tym mieszkańcy Środki unijne i Miasta Bolków obsługi komputera z obszaru przez osoby rewitalizacji) wykluczone cyfrowo Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.13, I.12 4. „Dostęp do PUP Jawor Staż – 100 osób Gmina Bolków (w 1 503 128 zł Zmniejszenie liczby 153 osoby Budżet Gminy zatrudnienia dla osób Dotacje na rozpoczęcie tym obszar bezrobotnych bezrobotne (w tym Środki unijne

147

poszukujących pracy i własnej działalności rewitalizacji) wśród osób mieszkańcy z osób biernych gospodarczej – 21 osób długotrwale obszaru zawodowo, w tym Prace interwencyjne – 20 bezrobotnych rewitalizacji) długotrwale osób bezrobotnych” PI 8 Szkolenia – 12 osób Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.9, I.12, I.13 5. Przebudowa i remont Gmina Bolków Remont lokalu Bolków, ul. Rynek 333 000 zł Zapobieganie Młodzież z terenów Budżet Gminy lokalu użytkowego na użytkowego z wykluczeniu rewitalizowanych Środki unijne klub młodzieżowy w dostosowaniem do społecznemu, Bolkowie nowych funkcji aktywizacja -Wyposażenie społeczna Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.10, I.11, I.12 6. Termomodernizacja Wspólnota Docieplenie ścian Bolków, ul. 160 000 zł Odnowa Mieszkańcy Gminy Środki własne, budynku przy ul. Mieszkaniowa zewnętrznych z Jaworska 1 zdegradowanych (w tym mieszkańcy kredyt oraz Środki Jaworskiej 1 w ul. Jaworska 1 zachowaniem budynków z obszaru unijne Bolkowie dotychczasowej mieszkalnych oraz rewitalizacji) kompozycji elewacji. zmniejszenie Wymiana pokrycia dachu zapotrzebowania z ociepleniem na ciepło w stropodachu. Wykonanie zniszczonych izolacji pionowej ścian budynkach fundamentowych wraz z odwodnieniem oraz inne roboty na podstawie kosztorysu

148

Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.6, I.1, I.12

7. Termomodernizacja Wspólnota Docieplenie ścian Bolków, ul. Rynek 95 000 zł Odnowa Mieszkańcy Gminy Środki własne, budynku przy Rynku 12 Mieszkaniowa zewnętrznych z 12 zdegradowanych (w tym mieszkańcy kredyt oraz Środki w Bolkowie Rynek 12 zachowaniem budynków z obszaru unijne dotychczasowej mieszkalnych oraz rewitalizacji) kompozycji elewacji oraz zmniejszenie inne roboty na zapotrzebowania podstawie kosztorysu na ciepło w zniszczonych budynkach Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.6, I.1, I.12 8. Termomodernizacja Wspólnota Docieplenie ścian Bolków, ul. Rynek 150 000 zł Odnowa Mieszkańcy Gminy Środki własne, budynku przy Rynku 9 Mieszkaniowa zewnętrznych z 9 zdegradowanych (w tym mieszkańcy kredyt oraz Środki w Bolkowie Rynek 9 zachowaniem budynków z obszaru unijne dotychczasowej mieszkalnych oraz rewitalizacji) kompozycji elewacji. zmniejszenie Budowa lokalnej zapotrzebowania kotłowni wraz z na ciepło w instalacją CO zasilaną z zniszczonych kotła CO na paliwo budynkach gazowe oraz inne roboty na podstawie kosztorysu Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.6, I.1, I.12 9. Termomodernizacja Wspólnota Docieplenie ścian Bolków, ul. 70 000 zł Odnowa Mieszkańcy Gminy Środki własne, budynku przy ul. Mieszkaniowa zewnętrznych z Jaworska 2 zdegradowanych (w tym mieszkańcy kredyt oraz Środki

149

Jaworskiej 2 w ul. Jaworska 2 zachowaniem budynków z obszaru unijne Bolkowie dotychczasowej mieszkalnych oraz rewitalizacji) kompozycji elewacji. zmniejszenie Wykonanie izolacji zapotrzebowania pionowej ścian na ciepło w fundamentowych wraz z zniszczonych odwodnieniem oraz inne budynkach roboty na podstawie kosztorysu Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.6, I.1, I.12 10. Termomodernizacja Wspólnota Wymiana pokrycia Bolków, ul. 125 000 zł Odnowa Mieszkańcy Gminy Środki własne, budynku przy ul. Mieszkaniowa papowego dachu Kamiennogórska zdegradowanych (w tym mieszkańcy kredyt oraz Środki Kamiennogórska 23 w ul. budynku, 23 budynków z obszaru unijne Bolkowie wraz z Kamiennogórsk przemurowaniem mieszkalnych oraz rewitalizacji) modernizacją dachu a 23 kominów, wymiana zmniejszenie orynnowania. zapotrzebowania Docieplenie ścian, na ciepło w wykonanie tynku oraz zniszczonych inne roboty na budynkach podstawie kosztorysu, wymiana stolarki Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.6, I.1, I.12 11. Termomodernizacja Wspólnota Wymiana pokrycia Bolków, ul. 95 000 zł Odnowa Mieszkańcy Gminy Środki własne, budynku przy ul. Mieszkaniowa papowego dachu Kamiennogórska zdegradowanych (w tym mieszkańcy kredyt oraz Środki Kamiennogórska 28a w ul. budynku, 28a budynków z obszaru unijne Bolkowie wraz z Kamiennogórsk przemurowaniem mieszkalnych oraz rewitalizacji)

150

modernizacją dachu a 28a kominów, wymiana zmniejszenie orynnowania. zapotrzebowania Docieplenie ścian, na ciepło w wykonanie tynku oraz zniszczonych inne roboty na budynkach podstawie kosztorysu, wymiana stolarki. Modernizacja istniejącej instalacji gazu ziemnego (kocioł, instalacja, wentylacja) Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.6, I.1, I.12 12. Termomodernizacja Wspólnota -Docieplenie ścian, Bolków, 100 000 zł Odnowa Mieszkańcy Gminy Środki własne, budynku przy ul. Mieszkaniowa wykonanie tynku, ul. Kolejowa 6 zdegradowanych (w tym mieszkańcy kredyt oraz Środki Kolejowej 6 w Bolkowie ul. Kolejowa 6 wymiana blacharki, budynków z obszaru unijne opierzeń, wymiana mieszkalnych oraz rewitalizacji) stolarki oraz inne roboty zmniejszenie na podstawie kosztorysu zapotrzebowania na ciepło w zniszczonych budynkach Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.6, I.1, I.12 13. Termomodernizacja Wspólnota Wymiana dachu, Bolków, 170 000 zł Odnowa Mieszkańcy Gminy Środki własne, budynku przy ul. Mieszkaniowa docieplenie ścian, ul. Kolejowa 33 – zdegradowanych (w tym mieszkańcy kredyt oraz Środki Kolejowej 33 – 33a w ul. Kolejowa 33 wykonanie tynku, 33a budynków z obszaru unijne Bolkowie – 33a wymiana blacharki, mieszkalnych oraz rewitalizacji)

151

opierzeń oraz inne zmniejszenie roboty na podstawie zapotrzebowania kosztorysu na ciepło w zniszczonych budynkach Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.6, I.1, I.12 14. Termomodernizacja Wspólnota Wymiana pokrycia Bolków 100 000 zł Odnowa Mieszkańcy Gminy Środki własne, budynku przy ul. Mieszkaniowa papowego dachu ul. Kraszewskiego zdegradowanych (w tym mieszkańcy kredyt oraz Środki Kraszewskiego 8 w ul. budynku, 8 budynków z obszaru unijne Bolkowie wraz z Kraszewskiego 8 przemurowaniem mieszkalnych oraz rewitalizacji) modernizacją dachu kominów, wymiana zmniejszenie orynnowania. zapotrzebowania Docieplenie ścian, na ciepło w wykonanie tynku zniszczonych wymiana blacharki, budynkach opierzeń, wymiana stolarki oraz inne roboty na podstawie kosztorysu Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.6, I.1, I.12 15. Termomodernizacja Wspólnota Docieplenie ścian Bolków , 80 000 zł Odnowa Mieszkańcy Gminy Środki własne, budynku przy ul. Mieszkaniowa budynku, wykonanie ul. Niepodległości zdegradowanych (w tym mieszkańcy kredyt oraz Środki Niepodległości 1 w ul. tynku, wymiana 1 budynków z obszaru unijne Bolkowie Niepodległości 1 blacharki, opierzeń oraz mieszkalnych oraz rewitalizacji) inne roboty na zmniejszenie podstawie kosztorysu zapotrzebowania na ciepło w

152

zniszczonych budynkach Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.6, I.1, I.12 16. Termomodernizacja Wspólnota Docieplenie ścian Bolków , 100 000 zł Odnowa Mieszkańcy Gminy Środki własne, budynku przy ul. Mieszkaniowa budynku, wykonanie ul. Niepodległości zdegradowanych (w tym mieszkańcy kredyt oraz Środki Niepodległości 12 w ul. tynku, wymiana 12 budynków z obszaru unijne Bolkowie Niepodległości blacharki, opierzeń oraz mieszkalnych oraz rewitalizacji) 12 inne roboty na zmniejszenie podstawie kosztorysu zapotrzebowania na ciepło w zniszczonych budynkach Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.6, I.1, I.12 17. Termomodernizacja Wspólnota Docieplenie ścian Bolków, 100 000 zł Odnowa Mieszkańcy Gminy Środki własne, budynku przy ul. Rynek Mieszkaniowa budynku, wykonanie ul. Rynek 13-18 zdegradowanych (w tym mieszkańcy kredyt oraz Środki 13-18 w Bolkowie Rynek 13-18 tynku, wymiana budynków z obszaru unijne blacharki, opierzeń oraz mieszkalnych oraz rewitalizacji) inne roboty na zmniejszenie podstawie kosztorysu zapotrzebowania na ciepło w zniszczonych budynkach Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.6, I.1, I.12 18. Termomodernizacja Wspólnota Docieplenie ścian Bolków, 80 000 zł Odnowa Mieszkańcy Gminy Środki własne, budynku przy ul. Rynek Mieszkaniowa budynku, wykonanie ul. Rynek 19 zdegradowanych (w tym mieszkańcy kredyt oraz Środki 19 w Bolkowie Rynek 19 tynku, wymiana budynków z obszaru unijne

153

blacharki, opierzeń , mieszkalnych oraz rewitalizacji) stolarki oraz inne roboty zmniejszenie na podstawie kosztorysu zapotrzebowania na ciepło w zniszczonych budynkach Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.6, I.1, I.12 19. Termomodernizacja Wspólnota Docieplenie ścian Bolków, 90 000 zł Odnowa Mieszkańcy Gminy Środki własne, budynku przy ul. Rynek Mieszkaniowa budynku, wykonanie ul. Rynek 29 zdegradowanych (w tym mieszkańcy kredyt oraz Środki 29 w Bolkowie Rynek 29 tynku, wymiana budynków z obszaru unijne blacharki, opierzeń , mieszkalnych oraz rewitalizacji) stolarki oraz inne roboty zmniejszenie na podstawie kosztorysu zapotrzebowania na ciepło w zniszczonych budynkach Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.6, I.1, I.12 20. Termomodernizacja Wspólnota Docieplenie ścian Bolków, 90 000 zł Odnowa Mieszkańcy Gminy Środki własne, budynku przy ul. Mieszkaniowa budynku, wykonanie ul. Sienkiewicza 1 zdegradowanych (w tym mieszkańcy kredyt oraz Środki Sienkiewicza 1 w ul. Sienkiewicza tynku, wymiana budynków z obszaru unijne Bolkowie 1 blacharki, opierzeń , mieszkalnych oraz rewitalizacji) stolarki oraz inne roboty zmniejszenie na podstawie kosztorysu zapotrzebowania na ciepło w zniszczonych budynkach

154

Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.6, I.1, I.12 21. Termomodernizacja Wspólnota Docieplenie ścian Bolków, ul. 80 000 zł Odnowa Mieszkańcy Gminy Środki własne, budynku przy ul. Mieszkaniowa budynku, wykonanie Sienkiewicza 11 zdegradowanych (w tym mieszkańcy kredyt oraz Środki Sienkiewicza 11 w ul. Sienkiewicza tynku, wymiana budynków z obszaru unijne Bolkowie 11 blacharki, opierzeń oraz mieszkalnych oraz rewitalizacji) inne roboty na zmniejszenie podstawie kosztorysu zapotrzebowania na ciepło w zniszczonych budynkach Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.6, I.1, I.12 22. Termomodernizacja Wspólnota Docieplenie ścian Bolków, 70 000 zł Odnowa Mieszkańcy Gminy Środki własne, budynku przy ul. Mieszkaniowa budynku, wykonanie ul. Sienkiewicza zdegradowanych (w tym mieszkańcy kredyt oraz Środki Sienkiewicza 43 w ul. Sienkiewicza tynku, wymiana 43 budynków z obszaru unijne Bolkowie 43 blacharki, opierzeń , mieszkalnych oraz rewitalizacji) stolarki oraz inne roboty zmniejszenie na podstawie kosztorysu zapotrzebowania na ciepło w zniszczonych budynkach Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.10, I.11, I.12 23. Termomodernizacja Wspólnota docieplenie ścian ul. 300 000 zł Odnowa Mieszkańcy Gminy Środki własne, budynku przy ul. Mieszkaniowa budynku, wymiana Świerczewskiego zdegradowanych (w tym mieszkańcy kredyt oraz Środki Świerczewskiego 25 w ul. blacharki, opierzeń, 25 Bolków budynków z obszaru unijne Bolkowie wraz ze Świerczewskieg parapetów, wymiana mieszkalnych oraz rewitalizacji) zmianą poszycia o 25 drzwi wejściowych zmniejszenie

155

dachowego wymiana poszycia zapotrzebowania dachowego papowego na ciepło w wraz z ociepleniem, oraz zniszczonych inne roboty na budynkach podstawie kosztorysu Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.6, I.1, I.12 24. Zmiana pokrycia Wspólnota docieplenie ścian ul. Kolejowa 20 280 000 zł Odnowa Mieszkańcy Gminy Środki własne, dachowego oraz Mieszkaniowa budynku, wymiana Bolków zdegradowanych (w tym mieszkańcy kredyt oraz Środki termomodernizacja ul. Kolejowa 20 blacharki, opierzeń, budynków z obszaru unijne budynku przy ul. parapetów, wymiana mieszkalnych oraz rewitalizacji) Kolejowej 20 w drzwi wejściowych, zmniejszenie Bolkowie ocieplenie dachu wraz z zapotrzebowania wymianą poszycia na ciepło w dachówkowego, zniszczonych wymiana pieca c.o. budynkach gazowego, roboty na podstawie kosztorysu Cel rewitalizacji Projekt realizuje cel nr I.6, I.1, I.12

156

Załącznik nr 5 Szczegółowa analiza ankiet

Zgodnie z treścią Zarządzenia Burmistrza Bolkowa Nr 11/2016 z dnia 20 stycznia 2016 r., w sprawie przeprowadzenia konsultacji społecznych projektu Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Bolków na lata 2015-2020, badanie ankietowe zostało zrealizowane w okresie od 28 stycznia 2016 r. do 8 lutego 2016 r. Ankiety diagnostyczne dystrybuowano zarówno w wersji papierowej jak i elektronicznej, za pomocą strony internetowej http://www.bolkow.pl, http://umbolkow.bip.net.pl. Wypełnione formularze można było złożyć za pośrednictwem poczty tradycyjnej, przynosząc wypełnioną ankietę bezpośrednio do Urzędu Miasta lub wysyłając na wskazany w Zarządzeniu Burmistrza adres poczty elektronicznej. Respondentów poproszono o wyrażenie opinii na temat aktualnych potrzeb gminy w zakresie rewitalizacji oraz oczekiwanych działań mających na celu ożywienie społeczno-gospodarcze. Anonimowa ankieta składała się z ośmiu pytań. Przedmiotowe pytania w większości miały charakter zamknięty, jednakże osoby biorące udział w badaniu miały również możliwość dopisywania swoich uwag i sugestii w ramach rubryki „inne” oraz dwóch pytań otwartych. Odpowiedzi udzielano poprzez postawienie znaku X w rubrykach, odnoszących się do sześciu pytań. W niektórych pytaniach można było zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź. Osoby objęte ankietowaniem poproszono też o wypełnienie metryczki respondenta, która obejmowała pytania o: płeć, grupę wiekową, wykształcenie, status na rynku pracy oraz pytanie o miejsce zamieszkania na terenie Gminy Bolków. Pełny zakres ankiety przedstawiono poniżej.

ANKIETA DIAGNOSTYCZNA 1. Czy wg Pana/Pani nasza gmina potrzebuje rozwoju gospodarczego, społecznego i przestrzenno-środowiskowego poprzez realizację działań w zakresie rewitalizacji? (proszę zaznaczyć „x”)

Zdecydowanie TAK Raczej TAK Raczej NIE Zdecydowanie NIE

2. Jaki jest Pana/Pani poziom zadowolenia z rejonu, w którym Pan/Pani żyje? (proszę zaznaczyć „x”)

Zdecydowanie NISKI Raczej NISKI

157

Raczej WYSOKI Zdecydowanie WYSOKI

3. Proszę wskazać najważniejsze efekty, które w Pana/Pani opinii powinny zostać osiągnięte w wyniku procesu rewitalizacji. (proszę zaznaczyć maksymalnie 8 „x”)

Poprawa estetyki przestrzeni publicznej Poprawa infrastruktury technicznej (m.in. dróg, chodników) Zwiększenie liczby miejsc pracy Poprawa jakości środowiska naturalnego Zwiększenie ilości wydarzeń/obiektów kulturalnych Poprawa bezpieczeństwa Odnowa zabytków Pozyskanie nowych inwestorów Rozwój przedsiębiorczości mieszkańców Rozwój bazy turystyczno-noclegowej Zwiększona ilość ścieżek rowerowych i terenów zielonych Pobudzenie aktywności mieszkańców Eliminacja patologii Inne (jakie?)……………………………

4. Proszę wskazać obszar, który w Pana/Pani opinii powinien zostać poddany procesowi rewitalizacji (możliwość wielokrotnego wyboru, proszę zaznaczyć „x”)

Rynek Tereny poprzemysłowe w rejonie ul. Sienkiewicza Inny (jaki?) ………………………………………………………………………………

5. Jakie problemy dostrzega Pan/Pani w gminie (proszę zaznaczyć „x”)

PROBLEM Nie ma Problem Problem Problem problemu małej skali średniej skali dużej skali Bezrobocie, mała ilość pracodawców Mało terenów inwestycyjnych Przestępczość

158

Słabe wykorzystanie potencjału turystycznego gminy Zły stan infrastruktury drogowej/chodników/miejsc rekreacyjnych Niska estetyka zabudowy Mało działań kulturalnych ożywiających gminę Bieda Niska przedsiębiorczość Zły stan zabytków Narkomania/alkoholizm Zanieczyszczenie środowiska Bariery architektoniczne dla osób niepełnosprawnych i osób starszych Wzmożony ruch kołowy w centrum Brak ścieżek rowerowych Mała ilość terenów zielonych

6. Proszę ocenić poniższe sfery, działające na terenie gminy (proszę zaznaczyć „x”)

mało W sam raz dużo Nie mam zdania Tereny inwestycyjne Baza noclegowa Obiekty kultury Ilość wydarzeń kulturalnych/rozrywkowych Ilość punktów handlowych i usługowych

159

7. Dane osoby udzielającej odpowiedzi, nazwa instytucji/organizacji, którą Pan/Pani reprezentuje (podanie nie jest obowiązkowe) ………………………………………………………………………………………………… 8. Uwagi/sugestie: ………………………………………………………………………………………………… METRYCZKA (proszę wstawić symbol „x” lub uzupełnić dane)

Aby przybliżyć obraz respondentów, prosimy o odpowiedzieć na poniższe pytania: 1 Pana/Pani wiek? (proszę zaznaczyć znakiem „x” właściwy przedział): □ 18 – 25 □ 26 – 35 □ 36 – 50 □ 51 – 65 □ 66 i więcej 2 Pana/Pani płeć? (zaznacz znakiem „x” właściwą): □ Kobieta □ Mężczyzna 3 Pana/Pani wykształcenie? (proszę zaznaczyć znakiem „x” właściwą odpowiedź) □ Podstawowe □ Zawodowe □ Średnie □ Wyższe 4 Pana/Pani aktywność zawodowa? (proszę zaznaczyć znakiem „x” właściwą odpowiedź) □ Własna działalność gospodarcza □ Praca u pracodawcy sektora prywatnego □ Uczę się /studiuję □ Praca w sektorze publicznym □ Bezrobotny □ Praca w organizacji pozarządowej □ Emeryt/rencista □ Rolnik 5 Mieszkam na obszarze Gminy, w miejscowości……………………………………, ulica……………………………

W badaniu ankietowym wzięło udział 361 osób. Procentowy udział odpowiedzi został przeliczony w stosunku do rzeczywistej ilości odpowiedzi udzielonych na dane pytanie. Sylwetkę respondentów prezentują poniższe wykresy od nr 4.1 do nr 4.4. Wykres nr 4. 1

160

Wykres nr 4. 2

Wykres nr 4. 3

161

Wykres nr 4. 4

Ankiety dostarczyły cennych informacji na temat tego, jak mieszkańcy Gminy Bolków odnoszą się do potrzeb i problemów Gminy oraz jakich oczekują efektów rewitalizacji. Uzyskane odpowiedzi pozwoliły skonfrontować dane o sytuacji gminy w sferze przestrzennej, społecznej, gospodarczej, środowiskowej i kulturowej, zawarte w diagnozie z oczekiwaniami i potrzebami społeczności lokalnej. Celem powyższego ma być bardziej efektywne rozwiązywanie pojawiających się problemów na konkretnych obszarach Gminy. Procentowe wyniki odpowiedzi na poszczególne pytania zamieszczono poniżej (wykresy 4.5 - 4.10).

162

Wykres nr 4. 5

Blisko 100 % ankietowanych uważa, że gmina potrzebuje rozwoju gospodarczego, społecznego i przestrzenno-środowiskowego poprzez realizację działań w zakresie rewitalizacji, co świadczy o zdecydowanym poparciu społecznym decyzji władz Gminy o rozpoczęciu procedury rewitalizacyjnej.

Wykres nr 4. 6

Niski poziom zadowolenia mieszkańców z rejonu, w którym żyją dowodzi o istnieniu wielu czynników i zjawisk

163 kryzysowych wśród społeczności lokalnej, co zresztą zostało potwierdzone w diagnozie, w której zidentyfikowano szereg problemów, wpływających negatywnie na standard życia i odczucia mieszkańców.

Wykres nr 4. 7

Najbardziej oczekiwanymi przez mieszkańców Gminy Bolków efektami przeprowadzonych działań rewitalizacyjnych powinny być (wg kolejności):

1. Zwiększenie liczby miejsc pracy; 2. Poprawa infrastruktury technicznej (m.in. dróg, chodników); 3. Pozyskanie nowych inwestorów; 4. Zwiększona ilość ścieżek rowerowych i terenów zielonych; 5. Eliminacja patologii; 6. Zwiększenie ilości wydarzeń/obiektów kulturalnych; 7. Pobudzenie aktywności mieszkańców; 8. Poprawa estetyki przestrzeni publicznej;

164

9. Poprawa bezpieczeństwa; 10. Odnowa zabytków; 11. Rozwój przedsiębiorczości mieszkańców; 12. Poprawa jakości środowiska naturalnego; 13. Rozwój bazy turystyczno-noclegowej; 14. Inne. Powyższe koresponduje z wizją stanu obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji, prezentowaną w LPR w rozdziale 8.

Wykres nr 4. 8

Wybór Rynku oraz terenów poprzemysłowych w rejonie ul. Sienkiewicza jako obszaru rewitalizowanego cieszy się dużym poparciem społecznym. Jak pokazują konsultacje społeczne oraz wypełnione w ich ramach ankiety, większość badanych wskazywała na ww. obszary jako najpilniej wymagające interwencji. Wyznaczenie obszaru rewitalizacji, jest zatem wypadkową obiektywnie weryfikowalnych wskaźników ubóstwa, analizy wpływu działań na poszczególne rejony oraz opinii społecznych. Wśród innych obszarów mieszkańcy gminy wymieniali także poszczególne miejscowości i obiekty tam znajdujące się, co dowodziło o mylnym pojmowaniu procesu rewitalizacji, który był kojarzony przede wszystkim z remontem. Rewitalizacja była postrzegana wyłącznie przez pryzmat działań techniczno-modernizacyjnych, a nie kompleksowych. Przykładem tego mogą być odpowiedzi, że procesowi rewitalizacji powinna zostać poddana szkoła w Kaczorowie, basen, stary hotel i młyn lub konkretna droga czy chodnik.

165

Wykres nr 4. 9

Analizując przedstawione powyżej odpowiedzi, należy zauważyć, że według ankietowanych najważniejsze problemy Gminy Bolków (tj. dużej i średniej skali) dotyczą:

1) sfery społeczno - gospodarczej, tj. bezrobocia i małej ilości pracodawców, małej ilości terenów inwestycyjnych, niskiej przedsiębiorczości;

2) sfery przestrzennej, w zakresie infrastruktury drogowej/chodników/miejsc rekreacyjnych, barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych i starszych, braku ścieżek rowerowych oraz słabego wykorzystania potencjału turystycznego gminy, niskiej estetyki zabudowy;

166

3) sfery społecznej, tj. biedy, narkomanii/alkoholizmu;

4) sfery kulturowej, w zakresie małej ilości działań kulturalnych ożywiających gminę oraz złego stanu zabytków.

W niniejszym Lokalnym Programie Rewitalizacji ww. sfery zostały poddane diagnozie, w ramach której zidentyfikowano problemy spójne z odczuciami mieszkańców Gminy.

Wykres nr 4. 10

W pytaniu 7 o dane osoby udzielającej odpowiedzi, nazwę instytucji/organizacji, którą Pan/Pani reprezentuje jedynie 9 ankietowanych zdecydowało się na wpisanie odpowiedzi, a tylko 4 osoby podały swoje imię i nazwisko. Podanie ww. informacji nie było obowiązkowe.

Dokonując analizy uzyskanych wyników w ramach pytania nr 8 stwierdzono, iż jedynie 25 ankietowanych miało własne uwagi/sugestie. Dotyczyły one zarówno procesu rewitalizacji gminy, jak i bieżących potrzeb społeczności lokalnych, a także innych kwestii, które winny się znaleźć w sferze zainteresowania oraz interwencji władz gminy, tj. np. szeroko pojmowane bezpieczeństwo na terenie gminy, inwestycje w infrastrukturę wodno- kanalizacyjną, drogową, sportowo-rekreacyjną, turystyczną oraz działania ukierunkowane na potrzeby osób starszych, młodzieży oraz dzieci.

167

Załącznik nr 6 Informacja nt. zgłoszonych uwag w ramach konsultacji społecznych LPR

Zgodnie z Zarządzeniem Nr 58/2016 Burmistrza Bolkowa z dnia 29 kwietnia 2016 r. przeprowadzono konsultacje społeczne projektu Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Bolków na lata 2015-2020, w trybie wyłożenia do publicznego wglądu. Celem przedmiotowych konsultacji było poznanie opinii mieszkańców Gminy Bolków na temat treści projektu LPR. Konsultacje miały zasięg ogólnogminny. Dokument został udostępniony mieszkańcom Gminy oraz wszystkim zainteresowanym w formie papierowej w siedzibie Urzędu Miejskiego w Bolkowie (pok. nr 15) oraz na stronie internetowej Urzędu Miejskiego w Bolkowie, pod adresem http://www.bolkow.pl. Konsultacje zostały przeprowadzone w formie badania opinii za pomocą formularza. Uwagi można było składać w terminie od 6 maja 2016 do 20 maja 2016 r.: - wysyłając wypełniony formularz zgłaszania uwag drogą elektroniczną na adres [email protected], - przekazując pisemnie do sekretariatu w Urzędzie Miejskim w Bolkowie, Rynek 1, 59-420 Bolków, I piętro, pok. nr 9; - wysyłając na adres: Urząd Miejski w Bolkowie, Rynek 1, 59-420 Bolków W ramach ww. formy konsultacji społecznych, w wyznaczonym terminie 5 zainteresowanych wniosło swoje uwagi i wnioski do projektu dokumentu.

Tabela nr 68 Podsumowanie uwag

Lp. Zgłaszający Część dokumentu do którego Treść uwagi Odniesienie Status uwagi odnosi się uwaga (uwzględniona (rozdział /strona / punkt) /częściowo uwzględniona / odrzucona) 1. Osoba fizyczna Cały LPR Spostrzeżenia ogólne dotyczące Z uwagi na ogólny charakter Nie dotyczy treści LPR wraz z opisem działań otrzymanego e- maila oraz brak

168

mających na celu wydobycie propozycji zmiany konkretnych potencjału Gminy zapisów LPR przedmiotową uwagę pozostaje się bez rozpatrzenia 2. Zarządca Załącznik nr 4 Listy projektów Propozycja 17 projektów dot. Proponowane 2 projekty dot. ul. Częściowo Nieruchomości modernizacji i termomodernizacji Świerczewskiego oraz 1 projekt przy uwzględniona budynków w Bolkowie oraz ul. Kopernika, a także 1 projekt dot. Kaczorowie, tj. przy ul.: budynku przy pl. Pollaka w Kamiennogórskiej (2 projekty), Kaczorowie, znajdują się poza Kolejowej (2 projekty), Kraszewskiego wyznaczonym obszarem (1 projekt), Niepodległości (2 rewitalizacji. projekty), Rynek (3 projekty), Proponowane projekty dot. Sienkiewicza (3 projekty), pozostałych budynków zostały Świerczewskiego (2 projekty), dodane do Listy B w załączniku nr 4 Kopernika (1 projekt) oraz Pl. Pollaka do LPR (dodano 13 z 17 projektów) Kaczorów (1 projekt)

3. Zarządca Załącznik nr 4 Listy projektów Propozycja 7 projektów dot. Proponowany 1 projekt dot. ul. Częściowo Nieruchomości modernizacji i termomodernizacji Polnej znajduje się poza Uwzględniona budynków w Bolkowie przy ul.: wyznaczonym obszarem Kamiennogórskiej (1 projekt), rewitalizacji. Jaworskiej (3 projekty), Rynek (2 Proponowane projekty dot. projekty) , Polna (1 projekt) pozostałych budynków zostały dodane do Listy A (dodano 2 projekty) i Listy B (dodano 4 projekty) w załączniku nr 4 do LPR (łącznie dodano 6 z 7 projektów)

169

4. Jednostka Samorządu Cały LPR Uwagi o charakterze techniczno - Skorygowano wskazane miejsca w Uwzględniona Terytorialnego redakcyjnym oraz precyzującym LPR istniejące zapisy 5. Wspólnota Załącznik nr 4 Listy projektów Propozycja 1 projektu dot. Proponowany 1 projekt znajduje się Odrzucona Mieszkaniowa termomodernizacji budynku w poza wyznaczonym obszarem Bolkowie przy rewitalizacji ul. Wysokogórskiej 6. Zarządca Załącznik nr 4 Listy projektów Propozycja 7 projektów dot. Proponowane 4 projekty dot. ul. Częściowo Nieruchomości termomodernizacji oraz modernizacji Polnej oraz 1 projekt dot. ul. uwzględniona budynków w Bolkowie przy ul.: Niepodległości, znajdują się poza Polnej (4 projekty), Niepodległości (1 wyznaczonym obszarem projekt), Świerczewskiego (1 projekt) rewitalizacji. oraz Kolejowej (1 projekt) Proponowane projekty dot. budynków przy ul. Świerczewskiego oraz Kolejowej zostały dodane do Listy B w załączniku nr 4 do LPR (dodano 2 z 7 projektów)

170