NFM 09 P69-86.Indd
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
inventarisatie van de landslakken van de zeeuwse kust, met de nadruk op de nauwe korfslak VERTIGO ANGUSTIOR (mollusca: gastropoda) Arno Boesveld De Zeeuwse kuststreek is een rijk gebied voor landslakken. Er komen veel soorten voor die gebonden zijn aan duinbiotopen, waaronder diverse zuidelijke nieuwkomers. In 2005 heeft de auteur de gehele kuststrook van Zeeland onderzocht op het voor- komen van landslakken. Hierbij ging de meeste aandacht uit naar biotopen geschikt voor de nauwe korfslak Vertigo angustior. Deze soort blijkt op vrij veel plaatsen voor te komen. In totaal werden tijdens het veldwerk 55 soorten landslakken aangetroffen. inleiding In 2005 werd een groot deel van de Zeeuwse kust onderzocht op het voorkomen van de nauwe korfslak Vertigo angustior. Het onderzoek was onderdeel van een project dat door sovon werd uitgevoerd in opdracht van het Rijksinstituut voor Kust en Zee en het Projectbureau Zwakke Schakels van de provincie Zeeland. De nauwe korfslak valt onder de Habitatrichtlijn en infor- matie over het voorkomen is van belang bij het voorbereiden en uitvoeren van onderhouds- werkzaamheden aan de kustwering. Met behulp van een aanvullende subsidie van de provincie Zeeland konden ook de overige delen van de Locaties Waarnemingen Monsters 98 1616 Zicht 54 165 Totaal 152 1781 Tabel 1. Overzicht van gegevens van landslakken verzameld tijdens inventarisatie van de Zeeuwse kust in 2004-2005. Een waarneming is gedefinieerd als één soort op één datum op één locatie. Figuur 1. Kilometerhokken waar gedurende het in 2005 Table 1. Observations of land snails during the survey uitgevoerde veldwerk gegevens zijn verzameld. of the coast of the province of Zeeland in 2004-2005. Figure 1. 1km-squares where land snail were sampled in A record (‘waarneming’) is defined as a species on a the province of Zeeland in 2005. certain date and site. boesveld - de landslakken van de zeeuwse kust 69 Zeeuwse kust worden onderzocht. De meeste tijdens dit project niet gebeurd en hierdoor is aandacht ging weliswaar uit naar de nauwe niet met zekerheid te zeggen welke soorten uit korfslak, maar het veldwerk heeft ook een goed de volgende complexen zich onder het mate- beeld opgeleverd van de hele landslakkenfauna. riaal bevinden: Arion circumscriptus/sylvaticus, De tijdens het onderzoek verzamelde gegevens Arion lusitanicus/rufus en Oxyloma elegans/sarsii, worden opgenomen in het landelijk mollusken- (zie tabel 2). Van het complex Arion hortensis/ bestand van het Atlasproject Nederlandse distinctus is slechts een deel van het materiaal op Mollusken (anm). De resultaten van deze inven- naam gebracht. Het gedetermineerde materiaal tarisatie werden eerder gepubliceerd in Boesveld bleek te horen tot A. distinctus. Van het geslacht (2005a). Cochlicopa is de afgrenzing van de soorten buitengewoon moeilijk en er is vanaf gezien methode om deze op soort te determineren. Alle drie in Nederland aangetroffen soorten van het geslacht Het merendeel van de gegevens is verkregen door Cochlicopa zijn van Zeeland bekend en vermoe- het verzamelen van strooisel- of bodemmonsters. delijk bevinden deze zich ook tussen het in 2005 Alvorens over te gaan tot bemonstering vond verzamelde materiaal. Herkenning van soorten een verkenning van de gebieden plaats. De op binnen de genera Columella en Cernuella kan het oog meest geschikte slakkenbiotopen werden lastig zijn, vooral wanneer het onvolgroeide geselecteerd. Hierbij ging de aandacht vooral uit huisjes betreft. Vanwege tijdgebrek is dit materiaal naar biotopen die geschikt zijn voor de nauwe vrijwel ongedetermineerd gebleven. korfslak. Zeer droge biotopen en moerasachtige Vrijwel al het materiaal van de huisjesslakken vegetaties zijn daardoor relatief weinig bemon- en een belangrijk deel van de naaktslakken is sterd. Afhankelijk van de biotoop werd per opgenomen in de collectie van het Nationaal locatie een hoeveelheid van drie tot zeven liter Natuurhistorisch Museum Naturalis (rmnh). strooisel- en/of bodemmateriaal verzameld. Het grofste materiaal werd ter plekke uitgezeefd en resultaten onderzocht op de aanwezigheid van slakken. Het resterende materiaal werd meegenomen en vervol- In tabel 2 staat informatie over de in 2005 aange- gens gedroogd, verder op fractie uitgezeefd en troffen soorten. Enkele vertegenwoordigers van de uitgezocht. In totaal zijn 98 monsters verzameld Zeeuwse slakkenfauna worden afgebeeld in figuur (tabel 1). Daarnaast werd op 54 locaties op zicht 2-7. In figuur 8-67 worden verspreidingskaarten verzameld, waarbij vooral grotere soorten werden van alle tijdens deze inventarisatie aangetroffen waargenomen. In totaal zijn 79 kilometerhokken soorten getoond. Tijdens het veldwerk in 2005 onderzocht. zijn door de auteur in totaal 55 soorten aangetrof- De locatie is in de meeste gevallen ingemeten met fen. Daarnaast bevinden zich onder de slakken behulp van een gps. Figuur 1 geeft een overzicht die niet tot op soortniveau gedetermineerd zijn van de kilometerhokken waar waarnemingen zijn minimaal vier andere soorten. Hieronder worden gedaan. Langs de gehele kust zijn de direct langs de soorten van de rode lijst besproken. de kust gelegen kilometerhokken bemonsterd. Bij enkele bredere duingebieden zoals op Schouwen- Duiveland zijn de verder van de kust gelegen delen niet bemonsterd. Deze delen zijn kalkarm en daarom minder geschikt voor V. angustior. Een aantal soorten kan alleen herkend worden door middel van anatomisch onderzoek. Dit is 70 nederlandse faunistische mededelingen 25 ‒ 2006 Candidula gigaxii - fijngeribte grasslak cylindracea werd in 1931 verricht in de duinen Aantal km-hokken: 29 achter het Badhotel te Domburg (Van Berk 1932). Aantal waarnemingen: 31 Sindsdien heeft de soort zich uitgebreid en ze is Rode lijst: bedreigd inmiddels ook bekend van Gelderland, Limburg, Verspreiding: figuur 19 Noord-Holland en Zuid-Holland. In deze provin- cies komt de soort lokaal voor. Het merendeel van Candidula gigaxii is een vrij forse soort die goed de Nederlandse waarnemingen komt uit Zeeland. op zicht gevonden kan worden, waardoor het Tijdens dit onderzoek werd de soort op alle voorkomen op een vrij groot aantal plaatsen vast- Zeeuwse eilanden en in Zeeuws-Vlaanderen vast- gesteld kon worden. Met name op Walcheren gesteld. Vooral op Walcheren werd L. cylindracea en Schouwen-Duiveland is de soort in veel veelvuldig in grote dichtheden in vrijwel heel het kilometerhokken gevonden. Op Walcheren werd kustgebied waargenomen. In de monsters werden C. gigaxii vooral tussen Domburg en Breezand geregeld honderden jonge dieren aangetroffen. aangetroffen. Ook op de Oosterscheldekering Hoge dichtheden werden met name in binnen- werd de soort veel aangetroffen. Vooral in de duinbosjes onder dode stammen en takken aan- Noord- en Zuid-Hollandse duinen is C. gigaxii getroffen. Verder werd de soort op veel plaatsen de laatste decennia sterk achteruitgegaan, en in in duindoornstruwelen gevonden. De vindplaat- de laatste provincie werden tijdens een recente sen betreffen vooral biotopen die onder invloed inventarisatie bijna geen waarnemingen verricht van de mens staan. Naarmate menselijke invloe- (Boesveld 2005b). Het dichtgroeien van de vege- den in het duin minder worden, neemt het aantal tatie zou hier de oorzaak van kunnen zijn. De vondsten af en zijn de dichtheden lager. Zeeuwse zeereep heeft meer open en lage vegetatie en van achteruitgang lijkt in de Zeeuwse duinen vooralsnog geen sprake. Op Schouwen-Duiveland Monacha cartusiana - kleine karthuizerslak werd ze in de gehele kuststrook waargenomen. Aantal km-hokken: 1 Zeeland vormt momenteel een bolwerk voor de Aantal waarnemingen: 1 soort in Nederland, in het bijzonder wat betreft Rode lijst: bedreigd het voorkomen in natuurlijke biotopen. Elders Verspreiding: figuur 42 in Nederland treedt de soort namelijk vooral op als pioniersoort in het urbane gebied zoals spoor- Monacha cartusiana is in Nederland een vrij zeld- banen en haven- en fabrieksterreinen. Door zame pioniersoort van door de mens gecreëerde bebouwing of successie van de vegetatie zijn veel droge, kalkrijke, liefst grazige biotopen, zoals van deze oude leefgebieden verdwenen, al zijn wegbermen, dijken, parkeerplaatsen en over- tijdens recente inventarisaties in Zuid-Holland hoekjes op fabrieksterreinen en in havengebieden. en Noord-Brabant ook weer veel nieuwe leef- Daarnaast wordt de soort sporadisch in meer gebieden in het urbane gebied ontdekt (Boesveld natuurlijke biotopen aangetroffen zoals in rivier- 2005b, c). en kustduinen. De soort verdwijnt door successie van de vegetatie of door bebouwing en het voor- komen is dan ook vaak tijdelijk. Lauria cylindracea - genaveld tonnetje Tijdens het veldwerk is van M. cartusiana slechts Aantal km-hokken: 37 één leeg, vers huisje gevonden in een plantsoen Aantal waarnemingen: 47 aan de zeedijk bij Westkapelle. In het kustge- Rode lijst: kwetsbaar bied van Zeeland lijkt de soort zeldzaam te zijn. Verspreiding: figuur 38 Leefgebieden van M. cartusiana in het Zeeuwse kustgebied zijn nog te verwachten in industrie- De eerste Nederlandse waarneming van Lauria en havengebieden en andere droge, extensief boesveld - de landslakken van de zeeuwse kust 71 Figuur 2-7. Vertegenwoordigers van de landslakkenfauna van de Zeeuwse kust. Figure 2-7. Representatives of the land snail fauna of the coastal area of Zeeland. 2. Theba pisana. Foto/Photo Roy Kleukers. 3. Discus rotundatus. Foto/Photo Roy Kleukers. beheerde terreinen die onder urbane invloed Truncatellina cylindrica is in Nederland groten- staan. deels beperkt tot de provincie Zeeland. Buiten Zeeland zijn