Rośliny Obcego Pochodzenia W Polsce

Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych

Barbara Tokarska-Guzik, Zygmunt Dajdok, Maria Zając, Adam Zając, Alina Urbisz, Władysław Danielewicz, Czesław Hołdyński

2012 Barbara Tokarska-Guzik, Zygmunt Dajdok, Maria Zając, Adam Zając, Alina Urbisz, Władysław Danielewicz, Czesław Hołdyński

Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych

Warszawa 2012 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych

Autorzy: Barbara Tokarska-Guzik1, Zygmunt Dajdok2, Maria Zając3, Adam Zając3, Alina Urbisz1, Władysław Danielewicz4, Czesław Hołdyński5

1 Zakład Botaniki Systematycznej, Uniwersytet Śląski w Katowicach, ul. Jagiellońska 28; 40-032 Katowice 2 Katedra Bioróżnorodności i Ochrony Szaty Roślinnej Uniwersytetu Wrocławskiego, ul. Kanonia 6/8; 50-328 Wrocław 3 Instytut Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, ul. Kopernika 27; 31-501 Kraków 4 Katedra Przyrodniczych Podstaw Leśnictwa Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, ul. Wojska Polskiego 71 D; 60-625 Poznań 5 Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody, Wydział Biologii i Biotechnologii, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Plac Łódzki 1; 10-727 Olsztyn

Recenzenci: Prof. dr hab. Jadwiga Anioł-Kwiatkowska Prof. dr hab. Zbigniew Mirek

Korekta anglojęzyczna: Ian C. Trueman, Uniwersytet Wolverhampton, Wielka Brytania

Niniejsza publikacja nie stanowi źródła prawa, dlatego informacje w niej zawarte nie mają charakteru wiążącego. Publikacja ma charakter wyłącznie naukowy. Za treść publikacji odpowiadają Autorzy.

Opracowanie współnansowane z grantów MNiSW Nr N 305 052434 i Nr N N305 384738 oraz środków na badania statutowe Zakładu Botaniki Systematycznej Uniwersytetu Śląskiego.

Druk publikacji nansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Wydawca: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska ul. Wawelska 52/54 00-922 Warszawa www.gdos.gov.pl

Opracowanie graczno-techniczne Druk i oprawa

Wydział Wydawnictw i Poligrai 02-903 Warszawa, ul. Powsińska 69/71 e-mail: [email protected] www.cuw.gov.pl

ISBN: 978-83-62940-34-9

EGZEMPLARZ BEZPŁATNY Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych Spis treści Autorzy: Barbara Tokarska-Guzik1, Zygmunt Dajdok2, Maria Zając3, Adam Zając3, Alina Urbisz1, Władysław Danielewicz4, 5 Czesław Hołdyński Słowo wstępne ...... 5 1 Zakład Botaniki Systematycznej, Uniwersytet Śląski w Katowicach, ul. Jagiellońska 28; 40-032 Katowice 1. Wprowadzenie ...... 7 2 Katedra Bioróżnorodności i Ochrony Szaty Roślinnej Uniwersytetu Wrocławskiego, ul. Kanonia 6/8; 50-328 Wrocław 3 Instytut Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, ul. Kopernika 27; 31-501 Kraków 2. Definicje z zakresu ekologii inwazji, terminologia i klasyfikacje roślin obcego pochodzenia ...... 18 4 Katedra Przyrodniczych Podstaw Leśnictwa Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, ul. Wojska Polskiego 71 D; 60-625 Poznań 3. Katalog „Obce gatunki roślin w Polsce” – kryteria selekcji gatunków wraz z komentarzem 5 Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody, Wydział Biologii i Biotechnologii, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Plac Łódzki 1; 10-727 Olsztyn do ich charakterystyki ...... 23 Recenzenci: 3.1. Kryteria selekcji gatunków ...... 24 Prof. dr hab. Jadwiga Anioł-Kwiatkowska 3.2. Pochodzenie i czas przybycia na teren Polski ...... 25 Prof. dr hab. Zbigniew Mirek 3.3. Kryteria podziału kolonizowanych zbiorowisk roślinnych ...... 25 Korekta anglojęzyczna: 3.4. Kryteria identyfikacji statusu gatunku ...... 26 Ian C. Trueman, Uniwersytet Wolverhampton, Wielka Brytania 4. Katalog „Obce rośliny inwazyjne w Polsce” – kryteria identyfikacji wraz z komentarzem Niniejsza publikacja nie stanowi źródła prawa, dlatego informacje w niej zawarte nie mają charakteru wiążącego. do ich charakterystyki ...... 35 Publikacja ma charakter wyłącznie naukowy. Za treść publikacji odpowiadają Autorzy. 5. Katalog „Obce drzewa i krzewy, które w przypadku zadomowienia na obszarach cennych przyrodniczo mogą zagrażać różnorodności biologicznej” ...... 37 Opracowanie współfinansowane z grantów MNiSW Nr N 305 052434 i Nr N N305 384738 oraz środków na badania statutowe Zakładu Botaniki Systematycznej Uniwersytetu Śląskiego. 6. Ogólna charakterystyka roślin obcego pochodzenia we florze Polski ...... 47 6.1. Obce gatunki roślin w Polsce: udział we florze kraju ...... 47 6.2. Obce rośliny inwazyjne w Polsce: udział we florze kraju i ocena zagrożenia ...... 59 Druk publikacji finansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki 6.3. Chwasty segetalne jako gatunki inwazyjne ...... 62 Wodnej. 6.4. Rośliny obce geograficznie potencjalnie inwazyjne w Polsce ...... 65 Wydawca: 6.5. Rośliny energetyczne jako gatunki inwazyjne ...... 65 Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska ul. Wawelska 52/54 6.6. Drzewa i krzewy obcego pochodzenia uprawiane i częściej dziczejące: ocena zagrożenia ...... 66 00-922 Warszawa 7. Oddziaływanie gatunków inwazyjnych i możliwości przeciwdziałania ...... 69 www.gdos.gov.pl 7.1. Oddziaływanie ekonomiczne ...... 69

Opracowanie graficzno-techniczne 7.2. Oddziaływanie socjologiczne (zdrowotne) ...... 71 Druk i oprawa 7.3. Oddziaływanie ekologiczne ...... 73 7.4. Ogólne uwagi dotyczące zwalczania gatunków inwazyjnych ...... 79 Wydział Wydawnictw i Poligrafii 02-903 Warszawa, ul. Powsińska 69/71 7.5. Kierunki niezbędnych działań na skalę regionalną i krajową ...... 86 e-mail: [email protected] 8. Piśmiennictwo ...... 88 www.cuw.gov.pl 9. Streszczenie w języku angielskim ...... 93 ISBN: 978-83-62940-33-2 10. Indeks nazw gatunków w języku polskim ...... 95

EGZEMPLARZ BEZPŁATNY Słowo wstępne

Inwazyjne gatunki obce negatywnie wpływają na środowisko przyrodnicze, m.in. poprzez prze- obrażanie siedlisk przyrodniczych, wypieranie gatunków rodzimych na skutek konkurencji lub ograniczania bazy pokarmowej. Gatunki te nierzadko powodują również szkody gospodarcze, które w Unii Europejskiej szacuje się na 12 mld euro rocznie, a niektóre z nich mogą stanowić nawet zagrożenie dla zdrowia człowieka. Problem związany z rozprzestrzenianiem się obcych gatunków jest na tyle istotny, że zostały podjęte działania w skali światowej jak i Europy zmierzające do ograniczenia tego zjawiska. Strate- giczny Plan na rzecz Różnorodności Biologicznej na lata 2011–2020 Konwencji o Różnorodności Biologicznej zawiera m.in. cel określający, że do 2020 r. inwazyjne gatunki obce i drogi ich rozprzestrzeniania się zostaną zidentyfikowane i skategoryzowane, a gatunki priorytetowe będą kontrolo- wane lub usunięte. Zostaną również podjęte działania dotyczące zarządzania źródłami ich rozprzestrzeniania się, tak aby zapobiec ich wprowadzaniu do środowiska przyrodniczego i zadomawianiu się. Dla osiągnięcia powyższego celu w Unijnej Strategii ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r. przewidziano m.in. ustanowienie specjalnego instrumentu prawnego dotyczące- go inwazyjnych gatunków obcych w celu stworzenia kompleksowych ram prawnych dla Unii Europejskiej. W inicjatywę tą wpisują się działania podejmowane na poziomie krajowym, m.in. ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody zostały wprowadzone regulacje dotyczące gatunków obcych, a rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r., w sprawie roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym, określone zostały gatunki, które podlegają zakazom związanym z ich przetrzymywaniem i obrotem handlowym. Działania zapobiegające negatywnym skutkom introdukcji gatunków obcych do środowiska przyrodniczego Polski, aby były skuteczne, powinny być podejmowane na podstawie możliwie najszerszej wiedzy o procesie inwazji oraz o poszczególnych gatunkach obcych. Niniejsze opracowanie, jako pewnego rodzaju przewodnik po obcych gatunkach roślin we florze polskiej, niewąt- pliwie przyczyni się do poszerzenia i zaktualizowania wiedzy w tym zakresie. Za cenne należy uznać podjęcie po raz pierwszy próby kompleksowej oceny stopnia inwazyjności obcych gatunków roślin występujących w Polsce. W związku z powyższym opracowanie to może stanowić doskonałą podstawę do inicjowania dalszych działań, mających na celu przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się w środowisku przyrodniczym gatunków inwazyjnych, zarówno w zakresie dalszych badań, edukacji społeczeństwa, jak też w działaniach praktycznych i w prawodawstwie. Mam głęboką nadzieję, że publikacja ta przyczyni się do jeszcze lepszej ochrony przyrody w Polsce.

Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska

Michał Kiełsznia 1. Wprowadzenie

Ogólne omówienie zjawiska rozprzestrzeniania się lecznicze, ozdobne, barwierskie, miododajne, kosme- gatunków obcego pochodzenia tyczne, itp. – inne zostały wprowadzone mimo woli, najczęściej jako materiał zawleczony (nasiona, owoce, Przekształcenia środowiska naturalnego spowo- fragmenty wegetatywne zdolne do wzrostu) z trans- dowane działalnością człowieka, nasilające się portem innych towarów i materiałów (np. z materia- w ostatnich dziesięcioleciach, przybierają drama- łem siewnym, paszą, karmą dla ptaków, balastem, tyczne rozmiary. Z jednej strony, na skutek zmian drewnem, sadzonkami roślin ozdobnych, itp.). warunków siedliskowych, zanikają całe grupy orga- Przekraczanie barier geograficznych nazywane nizmów wąsko wyspecjalizowanych, a z drugiej – roz- jest ekspansją geograficzną lub chorologiczną, przestrzeniają się, często masowo, organizmy o sze- w odróżnieniu od ekspansji ekologicznej, oznacza- rokiej skali ekologicznej, którym w kolonizowaniu jącej rozprzestrzenianie się gatunku na siedliska nowych obszarów przekształcenia te wręcz sprzyjają antropogeniczne w obrębie naturalnego zasięgu (Tokarska-Guzik i in. 2011b). Tendencje te dobrze (Jackowiak 1999; Faliński 2004). Relacje pomiędzy odzwierciedla definicja procesu synantropizacji, naturalnym i antropogenicznym poszerzaniem zaproponowana pół wieku temu przez J. B. Faliń- zasięgu przedstawił m.in. J. B. Faliński (2004), który skiego (1966, 1972) w odniesieniu do przeobrażeń wyróżnił: i) powolną penetrację, rozchodzenie się szaty roślinnej: „Synantropizacja szaty roślinnej jest (ang. diffusion) – rozszerzanie zasięgu w korzystnych częścią kierunkowych zmian, jakie zachodzą na kuli warunkach środowiska, które obejmuje czas trwania ziemskiej pod wpływem działalności człowieka, a obja- wielu pokoleń; przykładem jest poszerzanie zasięgów wiających się jako zastępowanie składników swoistych, gatunków zajmujących tereny „uwalniane” przez top- czyli endemicznych przez nieswoiste, czyli kosmopoli- niejące lodowce; ii) stopniowe przesuwanie się tyczne, zastępowanie składników rodzimych, czyli auto- (ang. secular dispersal) – odbywające się na prze- chtonicznych przez przybyszów, czyli elementy alloch- strzeni wielu tysięcy lat, w czasie mierzonym tempem toniczne, zastępowanie składników stenotopowych przemian ewolucyjnych, którym podlega rozprze- przez eurytopowe. W efekcie oznacza to zastąpienie strzeniający się gatunek, iii) inwazję – masowe, gwał- układów pierwotnych uwarunkowanych współdziała- towne wkraczanie gatunku na niezdobyte stanowiska niem czynników endogenicznych i egzogenicznych i nowe terytoria. Z tym że inwazje, w odróżnieniu od przez układy wtórne, uwarunkowane działaniem czyn- procesów naturalnych, najczęściej są efektem świa- ników głównie egzogenicznych”. domego lub przypadkowego przenoszenia gatunku, Procesy kolonizowania nowych rejonów i powięk- najczęściej jego diaspor, przez człowieka. szania obszarów już zajmowanych (inaczej: poszerza- W nowszych opracowaniach (np. Wilson i in. 2009), nie zasięgu geograficznego) są częścią strategii róż- wśród różnych rodzajów rozprzestrzeniania się nych organizmów zasiedlających Ziemię. Naturalne gatunków, oddziela się rozprzestrzenianie brzeżne procesy rozprzestrzeniania się gatunków, tak roślin – zachodzące poprzez powolne zwiększanie zajmo- jak i zwierząt, zawsze zachodziły pod wpływem wanego areału – od skokowego, zachodzącego na zmian warunków siedliskowych, często w powiązaniu duże odległości i będącego zwykle efektem uprawy, ze zmianami klimatycznymi. Obecnie również je a także wykorzystania korytarzy migracyjnych utwo- obserwujemy, przykładowo podczas sukcesji, czyli rzonych poprzez fizyczne połączenie odpowiednich procesu kierunkowych przemian roślinności w czasie, dla danego gatunku siedlisk – np. inwazje organi- na nowo powstałych siedliskach, chociażby po erup- zmów morskich w wyniku budowy kanałów cjach wulkanów, czy też ustępowaniu lodowców. Sueskiego i Panamskiego, a także połączenia zlewni Rozwój cywilizacji przyczynił się do wzrostu roli czło- różnych mórz siecią kanałów żeglugi śródlądowej. Dla wieka w rozprzestrzenianiu gatunków pochodzących przykładu w Polsce występuje już wiele organizmów niejednokrotnie z odległych geograficznie regionów. wodnych, m.in. ryb (Głowaciński i in. 2008), które Część gatunków trafiła na nowe obszary jako efekt przedostały się z basenu Morza Czarnego tzw. kory- celowych zabiegów człowieka – wprowadzona do tarzem centralnym – jednym z czterech korytarzy uprawy jako rośliny użytkowe, w tym spożywcze, inwazyjnych wyróżnianych w obrębie europejskich 8 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 9

dróg wodnych. Korytarz ten obejmuje: rzeki Dniepr, Poszczególne gatunki wykorzystują najróżniejsze Prypeć, kanał Bug – Prypeć, następnie koryta Bugu sposoby rozsiewania nasion, zarodników lub utwo- i Wisły, kanał Wisła – Odra, koryta Warty i Odry, a dalej rów generatywnych, nazywanych generalnie diaspo- w kierunku zachodnim kanał Havela – Odra (Panov rami lub propagulami. Do najbardziej rozpowszech- i in. 2010). nionych należy wyposażanie owoców w różnego A – czeremcha amerykańska Padus Sam proces zadomawiania się gatunku na nowym rodzaju elementy stanowiące swego rodzaju przy- serotina – przykład gatunku rozpo- wszechnionego na niżu, nadal rzad- terytorium przez niektórych badaczy jest obrazowo stosowanie do rozsiewania przez czynniki kiego w Karpatach porównywany do pokonywania schodów. Dotyczy to zewnętrzne, czyli obcosiewności (= allochorii). W jej przede wszystkim etapów inwazji zapoczątkowa- obrębie wyróżnia się m.in. rozsiewanie nasion przez nych imigracją danego gatunku na nowy dla niego wiatr – anemochorię, wodę – hydrochorię, przez obszar, a następnie obejmuje niezależne od człowieka zwierzęta – zoochorię oraz przez człowieka antro- rozmnażanie, wzrost populacji, po zwiększanie zaj- pochorię. W przypadku rozsiewania diaspor z wyko- mowanego areału (Heger, Trepl 2003; Theoharides, rzystaniem własnych sił roślin, czyli samosiewności Dukes 2007). Odpowiednie etapy wyróżnia się też (= autochorii), np. w wyniku gwałtownego pękania w zadomawianiu się obcych gatunków roślin w zbio- owoców wyróżnia się ballochorię (Podbielkowski rowiskach o różnym stopniu złożoności struktury 1995). Pod względem zasięgu docierania diaspor, do B – klon jesionolistny Acer negundo i bogactwa gatunkowego. Według wielu autorów najbardziej efektywnych sposobów należą: anemo- – przykład gatunku częstego w wielu (m.in. Kornaś 1990, 1996) kierunek ten wiedzie zazwy- i hydrochoria (Soons 2006). Stąd też obecność licz- rejonach Polski niżowej, szczególnie czaj od prostych, zaburzonych układów synantropijnych gatunków inwazyjnych w siedliskach dolin w dolinach rzecznych; w Karpatach gatunek rozprzestrzenia się na tere- nych po niezaburzone, złożone, zbiorowiska półnatu- rzecznych, gdzie „nośnik diaspor”, jakim jest woda nach zurbanizowanych i wzdłuż rzek ralne i naturalne. Chociaż część gatunków może trafić sprawia, że są to swoiste korytarze migracyjne, nie bezpośrednio na siedliska o charakterze naturalnym. tylko gatunków rodzimych, ale także obcych geogra- Dobrym przykładem jest w tym przypadku rozprze- ficznie (Dajdok, Tokarska-Guzik 2009). strzenianie się gatunków obcych np. moczarki kanadyjskiej Elodea canadensis w wodach śródlądowych. Proces inwazji jest często ilustrowany wykresem Zadomawianie się gatunków roślin obcego o przebiegu krzywej zbliżonej do krzywej Gaussa, pochodzenia – prognozy i planowane działania nazywanej krzywą inwazji. Krzywa ta odzwierciedla poszczególne fazy zwiększania liczebności i wielkości Z punktu widzenia ochrony przyrody istotne zna- C – niecierpek drobnokwiatowy Impa- zajmowanego obszaru, a jej kształt zależy od tempa czenie ma wniosek płynący z wielu badań, dotyczący tiens parviflora – przykład gatunku roz- kolonizacji obszaru przez dany gatunek, a więc zadomawiania się gatunków obcych w zależności od powszechnionego na niżu (szczególnie pośrednio od jego biologii, możliwości adaptacji stopnia przekształcenia siedlisk – im bardziej nasila w części południowej) oraz w wielu i zdolności do konkurencji z innymi roślinami. Istotną się antropopresja i daleko idące przekształcenia śro- rejonach Karpat (z wyjątkiem wyższych położeń górskich) częścią procesu kolonizacji jest okres adaptacji dowiska przyrodniczego, tym więcej gatunków jest gatunku do warunków zastanych na nowym teryto- notowanych (m.in. Hulme 2007; Chytry i in. 2009). rium. W jego obrębie wyróżnia się tzw. minimalny W przypadku Polski zależność tą ilustrują kartogramy czas pobytu na danym terenie (ang. minimum resi- rozmieszczenia gatunków i ich grup na obszarze dence time – MRT) oraz fazę oczekiwania lub utaje- całego kraju (Zając A, Zając M. (red.) 2001; Tokarska- nia (ang. lag phase), czyli czas opóźnienia pomiędzy -Guzik 2005a), jak też wybranych rejonów (Zając A., początkiem inwazji i typową fazą wzrostu wykładni- Zając M. (red.) 2001; Dajdok, Kącki 2003) (Ryc. 1). czego (Hobbs, Humpheries 1995; Richardson, Pyšek W większej skali kontynentu europejskiego pozy- 2006). Warto dodać, że cały proces rozprzestrzeniania tywne korelacje uzyskano pomiędzy stopniem roz- się gatunku na nowym obszarze rzadko przebiega woju gospodarczego, czy inaczej aktywności gospo- D – niecierpek gruczołowaty Impatiens równomiernie. U różnych gatunków faza oczekiwania darczej w danym regionie, a liczbą zadomowionych glandulifera – gatunek rozpowszech- 1 niony na niżu, jak też w Karpatach, tu może obejmować różne odcinki czasu – szacuje się, na jego obszarze neofitów (Pyšek i in. 2010). Stąd też głównie w dolinach rzecznych że dla obcych gatunków drzew zadomowionych w obliczu prognozowanego nasilania się zjawiska w Europie średnio trwa ona ok. 150 lat, a w przypadku inwazji wraz ze zmianami klimatycznymi i przekształ- roślin zielnych – ok. 180 lat (Kowarik 1995). Następu- ceniem siedlisk w przyszłości (Bradley i in. 2010), jąca jednak po tym okresie faza wzrostu wykładni- (źródła: Zając A., Zając M. (red.) 2001 i dane oryginalne autorów; Fot. B. Tokar- czego może przebiegać gwałtownie i na masową 1 Wyjaśnienia terminów w rozdziale 2. Definicje z zakresu eko- ska-Guzik) skalę. logii inwazji, terminologia i klasyfikacje roślin obcego pochodzenia. Ryc. 1. Rozmieszczenie wybranych gatunków obcych w różnych skalach przestrzennych – krajowej i regionalnej – w Karpatach 8 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 9

dróg wodnych. Korytarz ten obejmuje: rzeki Dniepr, Poszczególne gatunki wykorzystują najróżniejsze Prypeć, kanał Bug – Prypeć, następnie koryta Bugu sposoby rozsiewania nasion, zarodników lub utwo- i Wisły, kanał Wisła – Odra, koryta Warty i Odry, a dalej rów generatywnych, nazywanych generalnie diaspo- w kierunku zachodnim kanał Havela – Odra (Panov rami lub propagulami. Do najbardziej rozpowszech- i in. 2010). nionych należy wyposażanie owoców w różnego A – czeremcha amerykańska Padus Sam proces zadomawiania się gatunku na nowym rodzaju elementy stanowiące swego rodzaju przy- serotina – przykład gatunku rozpo- wszechnionego na niżu, nadal rzad- terytorium przez niektórych badaczy jest obrazowo stosowanie do rozsiewania przez czynniki kiego w Karpatach porównywany do pokonywania schodów. Dotyczy to zewnętrzne, czyli obcosiewności (= allochorii). W jej przede wszystkim etapów inwazji zapoczątkowa- obrębie wyróżnia się m.in. rozsiewanie nasion przez nych imigracją danego gatunku na nowy dla niego wiatr – anemochorię, wodę – hydrochorię, przez obszar, a następnie obejmuje niezależne od człowieka zwierzęta – zoochorię oraz przez człowieka antro- rozmnażanie, wzrost populacji, po zwiększanie zaj- pochorię. W przypadku rozsiewania diaspor z wyko- mowanego areału (Heger, Trepl 2003; Theoharides, rzystaniem własnych sił roślin, czyli samosiewności Dukes 2007). Odpowiednie etapy wyróżnia się też (= autochorii), np. w wyniku gwałtownego pękania w zadomawianiu się obcych gatunków roślin w zbio- owoców wyróżnia się ballochorię (Podbielkowski rowiskach o różnym stopniu złożoności struktury 1995). Pod względem zasięgu docierania diaspor, do B – klon jesionolistny Acer negundo i bogactwa gatunkowego. Według wielu autorów najbardziej efektywnych sposobów należą: anemo- – przykład gatunku częstego w wielu (m.in. Kornaś 1990, 1996) kierunek ten wiedzie zazwy- i hydrochoria (Soons 2006). Stąd też obecność licz- rejonach Polski niżowej, szczególnie czaj od prostych, zaburzonych układów synantropijnych gatunków inwazyjnych w siedliskach dolin w dolinach rzecznych; w Karpatach gatunek rozprzestrzenia się na tere- nych po niezaburzone, złożone, zbiorowiska półnatu- rzecznych, gdzie „nośnik diaspor”, jakim jest woda nach zurbanizowanych i wzdłuż rzek ralne i naturalne. Chociaż część gatunków może trafić sprawia, że są to swoiste korytarze migracyjne, nie bezpośrednio na siedliska o charakterze naturalnym. tylko gatunków rodzimych, ale także obcych geogra- Dobrym przykładem jest w tym przypadku rozprze- ficznie (Dajdok, Tokarska-Guzik 2009). strzenianie się gatunków obcych np. moczarki kanadyjskiej Elodea canadensis w wodach śródlądowych. Proces inwazji jest często ilustrowany wykresem Zadomawianie się gatunków roślin obcego o przebiegu krzywej zbliżonej do krzywej Gaussa, pochodzenia – prognozy i planowane działania nazywanej krzywą inwazji. Krzywa ta odzwierciedla poszczególne fazy zwiększania liczebności i wielkości Z punktu widzenia ochrony przyrody istotne zna- C – niecierpek drobnokwiatowy Impa- zajmowanego obszaru, a jej kształt zależy od tempa czenie ma wniosek płynący z wielu badań, dotyczący tiens parviflora – przykład gatunku roz- kolonizacji obszaru przez dany gatunek, a więc zadomawiania się gatunków obcych w zależności od powszechnionego na niżu (szczególnie pośrednio od jego biologii, możliwości adaptacji stopnia przekształcenia siedlisk – im bardziej nasila w części południowej) oraz w wielu i zdolności do konkurencji z innymi roślinami. Istotną się antropopresja i daleko idące przekształcenia śro- rejonach Karpat (z wyjątkiem wyższych położeń górskich) częścią procesu kolonizacji jest okres adaptacji dowiska przyrodniczego, tym więcej gatunków jest gatunku do warunków zastanych na nowym teryto- notowanych (m.in. Hulme 2007; Chytry i in. 2009). rium. W jego obrębie wyróżnia się tzw. minimalny W przypadku Polski zależność tą ilustrują kartogramy czas pobytu na danym terenie (ang. minimum resi- rozmieszczenia gatunków i ich grup na obszarze dence time – MRT) oraz fazę oczekiwania lub utaje- całego kraju (Zając A, Zając M. (red.) 2001; Tokarska- nia (ang. lag phase), czyli czas opóźnienia pomiędzy -Guzik 2005a), jak też wybranych rejonów (Zając A., początkiem inwazji i typową fazą wzrostu wykładni- Zając M. (red.) 2001; Dajdok, Kącki 2003) (Ryc. 1). czego (Hobbs, Humpheries 1995; Richardson, Pyšek W większej skali kontynentu europejskiego pozy- 2006). Warto dodać, że cały proces rozprzestrzeniania tywne korelacje uzyskano pomiędzy stopniem roz- się gatunku na nowym obszarze rzadko przebiega woju gospodarczego, czy inaczej aktywności gospo- D – niecierpek gruczołowaty Impatiens równomiernie. U różnych gatunków faza oczekiwania darczej w danym regionie, a liczbą zadomowionych glandulifera – gatunek rozpowszech- 1 niony na niżu, jak też w Karpatach, tu może obejmować różne odcinki czasu – szacuje się, na jego obszarze neofitów (Pyšek i in. 2010). Stąd też głównie w dolinach rzecznych że dla obcych gatunków drzew zadomowionych w obliczu prognozowanego nasilania się zjawiska w Europie średnio trwa ona ok. 150 lat, a w przypadku inwazji wraz ze zmianami klimatycznymi i przekształ- roślin zielnych – ok. 180 lat (Kowarik 1995). Następu- ceniem siedlisk w przyszłości (Bradley i in. 2010), jąca jednak po tym okresie faza wzrostu wykładni- (źródła: Zając A., Zając M. (red.) 2001 i dane oryginalne autorów; Fot. B. Tokar- czego może przebiegać gwałtownie i na masową 1 Wyjaśnienia terminów w rozdziale 2. Definicje z zakresu eko- ska-Guzik) skalę. logii inwazji, terminologia i klasyfikacje roślin obcego pochodzenia. Ryc. 1. Rozmieszczenie wybranych gatunków obcych w różnych skalach przestrzennych – krajowej i regionalnej – w Karpatach 10 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 11

rozsądne wydaje się koncentrowanie wysiłków na w Unii Europejskiej, stwarzają pilną potrzebę wpro- zachowaniu siedlisk przyrodniczych w jak najlepszej wadzenia stosownych regulacji prawnych jak i opra- kondycji (tzn. przekształconych w możliwie najmniej- cowania materiałów źródłowych, które znajdą zasto- szym stopniu). Pośrednio pozwala to zmniejszać sowanie zarówno w dalszych badaniach jak prawdopodobieństwo opanowania danego obszaru i w praktycznych działaniach zmierzających do ogra- przez obce gatunki inwazyjne. niczenia tego procesu. Według prognoz dotyczących zagrożeń różnorod- Istotnym elementem podejmowanych działań jest ności biologicznej, w najbliższych dekadach grozi identyfikacja gatunków obcego pochodzenia dla nam dalsza jej utrata w wyniku postępującej degra- określonego obszaru i ich klasyfikacja. Opracowania dacji środowiska naturalnego w skali globalnej. Jed- takie zostały już opublikowane w wielu krajach euro- nym z procesów towarzyszących tym zmianom ma pejskich. W Polsce nadal brakuje analogicznych źró- być nasilenie się inwazji biologicznych (Tokarska- deł. Częściową informację zawiera dostępna w Inter- -Guzik i in. 2011b). Zjawisko to jest trudne do opano- necie baza danych „Gatunki Obce w Polsce” wania w odniesieniu do organizmów, które już zwięk- opracowana przez Instytut Ochrony Przyrody PAN szają liczebność swoich populacji poza granicami w Krakowie oraz publikacje naukowe dotyczące naturalnego zasięgu. Jednak nie ustają próby poszczególnych grup antropofitów3. powstrzymania przypadkowego lub celowego prze- Podjęcie odpowiednich działań zaradczych noszenia kolejnych gatunków na nowe dla nich wymaga zebrania wiedzy o gatunkach obcego pocho- obszary. Współcześnie szczególną uwagę zwraca się dzenia w skali poszczególnych regionów, w tym iden- na efekty inwazji, prowadzące do zmian w szacie tyfikacji i kategoryzacji gatunków stwarzających roślinnej i faunie oraz strat gospodarczych2 (np. Mack zagrożenie. W odniesieniu do roślin, wśród planowa- i in. 2000; Pimental (red.) 2011; Hulme i in. 2009). nych działań prewencyjnych, duży nacisk planuje się Jednym z działań prowadzonych aktualnie w Unii położyć na monitoring gatunków obcych w poszcze- Fot. 1. Wiele gatunków roślin obcego pochodzenia zostało wprowadzonych do Polski w efekcie celowej działalności człowieka. Bożodrzew Europejskiej jest przygotowanie specjalnego instru- gólnych regionach. Podstawą podejmowanych dzia- gruczołowaty Ailanthus altissima – sadzony był w parkach ze względu na walory dekoracyjne (Fot. B. Tokarska-Guzik) mentu prawnego dotyczącego inwazyjnych gatun- łań ma być rozróżnienie gatunków pod względem ków obcych. Do jego wdrożenia Polska, jako państwo stopnia ich zadomowienia, możliwości rozprzestrze- członkowskie, będzie wkrótce również zobowiązana. niania i potencjalnego negatywnego oddziaływania Przeciwdziałanie inwazji gatunków obcych jest jed- na inne organizmy i siedliska. Wstępne koncepcje nocześnie jednym z 6 kluczowych celów Unijnej Stra- zakładają tworzenie list gatunków obcych w relacji do tegii ochrony różnorodności biologicznej na okres do wywoływanego zagrożenia. By listy te mogły być 2020 r. (EU biodiversity strategy to 2020). wykorzystane w działaniach praktycznych konieczna Zagrożenia związane z rozprzestrzenianiem się jest rzetelna wiedza o biologii i aktualnej chorologii obcych gatunków roślin, skala zjawiska oraz zadania antropofitów4 znanych z obszaru całego kraju (Geno- stawiane przed Polską, wynikające z członkostwa vesi, Scalera 2007; Tokarska-Guzik i in. 2011b).

2 Patrz niżej rozdz. 2. Definicje z zakresu ekologii inwazji, ter- 3 Porównaj przywołane źródła w rozdz. 2. minologia i klasyfikacje roślin obcego pochodzenia oraz rozdz. 4. 4 Wyjaśnienia terminów w rozdziale 2. Definicje z zakresu Obce rośliny inwazyjne w Polsce: kryteria identyfikacji wraz z komen- ekologii inwazji, terminologia i klasyfikacje roślin obcego pochodze- Fot. 2. Współcześnie nadal wykorzystywane są cechy ozdobne roślin pochodzących z różnych regionów geograficznych. Północnoame- tarzem do ich charakterystyki. nia. rykańskie nawłocie i rudbekie na bylinowych klombach w parku przypałacowym w Łańcucie (Fot. B. Tokarska-Guzik) 10 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 11

2 Patrz niżej rozdz. 2. Definicje z zakresu ekologii inwazji, ter- 3 Porównaj przywołane źródła w rozdz. 2. minologia i klasyfikacje roślin obcego pochodzenia oraz rozdz. 4. 4 Wyjaśnienia terminów w rozdziale 2. Definicje z zakresu Obce rośliny inwazyjne w Polsce: kryteria identyfikacji wraz z komen- ekologii inwazji, terminologia i klasyfikacje roślin obcego pochodze- Fot. 2. Współcześnie nadal wykorzystywane są cechy ozdobne roślin pochodzących z różnych regionów geograficznych. Północnoame- tarzem do ich charakterystyki. nia. rykańskie nawłocie i rudbekie na bylinowych klombach w parku przypałacowym w Łańcucie (Fot. B. Tokarska-Guzik) 12 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 13

Fot. 3 i 4. Inne gatunki trafiły do kolekcji ogrodów botanicznych i arboretów… Cymbalaria bluszczykowata Cymbalaria muralis w ogrodzie botanicznym we Wrocławiu (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 9. Słonecznik bulwiasty (topinambur) Helianthus tuberosus (agg.) dawniej uprawiany w celach spożywczych i ozdobnych, obecnie wykorzystywany na poletkach łowieckich i rozprzestrzeniający się w dolinach rzecznych (Fot. Z. Dajdok)

Fot. 5 i 6. Niektóre gatunki obce chętnie stosowane są w ogrodach przydomowych, jak kolczurka klapowana Echinocystis lobata (po lewej) czy nawłoć olbrzymia Solidago gigantea i niecierpek gruczołowaty Impatiens glandulifera (po prawej) (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 7 i 8. Tatarak zwyczajny Acorus calamus, zadomowiony w Polsce od kilku stuleci na siedliskach nadwodnych i podmokłych, został Fot. 10 i 11. Przegorzan kulisty Echinops sphaerocephalus (z lewej) i rdestowiec ostrokończysty Reynoutria japonica (z prawej) gatunki zawleczony lub wprowadzony celowo, jako roślina lecznicza oraz spożywcza (kandyzowane łodygi i kłącza) (Fot. B. Tokarska-Guzik) wprowadzone jako rośliny miododajne (Fot. B. Tokarska-Guzik) 12 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 13

Fot. 3 i 4. Inne gatunki trafiły do kolekcji ogrodów botanicznych i arboretów… Cymbalaria bluszczykowata Cymbalaria muralis w ogrodzie botanicznym we Wrocławiu (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 12 i 13. Gatunki roślin zawleczone mimo woli człowieka, najczęściej z transportem. Na zdjęciach: miłka drobna Eragrostis minor i ambrozja bylicolistna Ambrosia artemisiifolia (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 14. Karma dla ptaków także bywa źródłem Fot. 15 i 16. Ostropest i sorgo (po lewej) i ambrozja (z prawej) zawleczone wraz diaspor gatunków obcych (Fot. T. Nowak) z karmą dla ptaków na rabacie w Koszalinie (Fot. T. Nowak)

Fot. 17 i 18. Poszczególne gatunki wykorzystują najróżniejsze sposoby rozsiewania nasion, owoców, zarodników lub organów wegeta- tywnych, nazywanych diasporami lub propagulami. Owoce wielu przedstawicieli rodziny astrowatych Asteraceae wyposażone są w aparat lotny, sprzyjający wiatrosiewności. Po lewej kwiatostan nawłoci kanadyjskiej Solidago canadensis z prawej: erechtites jastrzębcowaty Erechtites hieracifolia, których owoce (niełupki) opatrzone są puchem (Fot. B. Tokarska-Guzik) 14 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 15

Fot. 19. W torebce kolczurki klapowanej Echinocystis lobata, pokrytej miękkimi kolcami, znajdują się 4 brązowe lub czarne nasiona. Część nasion wypada z owocu po wyschnięciu, inne mogą być roznoszone wraz z owocem. Mięsiste ścianki owocu wypełnione powietrzem i wodą pozwalają na jego unoszenie się na powierzchni wody (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 17 i 18. Poszczególne gatunki wykorzystują najróżniejsze sposoby rozsiewania nasion, owoców, zarodników lub organów wegeta- tywnych, nazywanych diasporami lub propagulami. Owoce wielu przedstawicieli rodziny astrowatych Asteraceae wyposażone są w aparat lotny, sprzyjający wiatrosiewności. Po prawej Fot. 20 i 21. Gatunki z rodzaju niecierpek Impatiens rozsiewają swoje nasiona na odległość nawet kilku metrów, w wyniku gwałtownego kwiatostan nawłoci kanadyjskiej Solidago canadensis z lewej: erechtites jastrzębcolistny Erechtites hieracifoliia, których owoce (niełupki) pękania owoców. To tzw. ballochoria (Fot. B. Tokarska-Guzik) opatrzone są puchem (Fot. B. Tokarska-Guzik) 16 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 17

A B

Fot. 23. Woda transportuje zarówno nasiona, owoce jak i zdolne do wzrostu fragmenty wegetatywne roślin. W ten sposób wędrują dolinami rzecznymi rdestowce (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 22. Rozprzestrzenianiu sprzyja także transport kolejowy. A – szczaw omszony Rumex confertus; B – bożodrzew gruczołowaty Ailan- thus altissima; C – ambrozja bylicolistna Ambrosia artemisiifolia (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 24 i 25. Moczarka kanadyjska Elodea canadensis jest już od XIX wieku stałym elementem wód śródlądowych (Fot. B. Tokarska-Guzik) 16 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 17

A B

Fot. 23. Woda transportuje zarówno nasiona, owoce jak i zdolne do wzrostu fragmenty wegetatywne roślin. W ten sposób wędrują dolinami rzecznymi rdestowce (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 24 i 25. Moczarka kanadyjska Elodea canadensis jest już od XIX wieku stałym elementem wód śródlądowych (Fot. B. Tokarska-Guzik) 18 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 19

2. Definicje z zakresu ekologii inwazji, terminologia i klasyfikacje roślin obcego pochodzenia

Wśród roślin powiększających dzięki człowiekowi ¾ trwale zadomowione składniki flory – tzw. swój obszar występowania, nazywanych roślinami metafity, synantropijnymi, mogą być zarówno gatunki rodzime, a w obrębie metafitów: jak i obcy przybysze, którzy znaleźli się na określonym ¾ dawnych przybyszów synantropijnych – tzw. obszarze za pośrednictwem człowieka (Kornaś, archeofity, czyli gatunki przybyłe przed końcem Medwecka-Kornaś 2002). Rośliny synantropijne XV wieku, klasyfikuje się na podstawie różnych kryteriów, naj- ¾ nowych przybyszów synantropijnych – tzw. częściej uwzględniając: pochodzenie gatunku, czas kenofity, czyli gatunki przybyłe od początku ery przybycia na dany obszar oraz stopień zadomowienia nowożytnej; umownie po odkryciu Ameryki. (Tokarska-Guzik i in. 2011b). Wśród gatunków, które nie weszły na stałe w skład Klasyfikacja roślin synantropijnych stosowana flory rodzimej dla danego regionu lecz pojawiających w literaturze polskiej została zaproponowana przez się tylko przejściowo, jako rośliny zawlekane, wydziela Kornasia (1977a, b; 1981). Podstawowym kryterium się przybyszów efemerycznych tzw. efemerofity wewnętrznego podziału tej grupy jest pochodzenie i gatunki dziczejące z upraw tzw. ergazjofigofity roślin synantropijnych, prowadzące do wydzielenia: (Kornaś 1977a; Podbielkowski 1995). Natomiast grupa ¾ rodzimych roślin synantropijnych – nazywa- trwale zadomowionych nowych przybyszów synan- nych apofitami, tropijnych, czyli kenofitów, jest dzielona na trzy pod- Ryc. 2. Podział roślin obcego pochodzenia w klasyfikacji geograficzno-historycznej przyjętej w Polsce (Kornaś 1977a, b, 1981; Sudnik- ¾ obcych roślin synantropijnych – nazywanych grupy, w zależności od typu siedlisk i zbiorowisk -Wójcikowska, Koźniewska 1988; Sudnik-Wójcikowska 2011), ze wskazaniem grupy, do której zalicza się gatunki inwazyjne (Faliński 1998). antropofitami. roślinnych, do jakich wnikają należące do niej gatunki. Uwaga: w ujęciach proponowanych przez wielu autorów (w tym zachodnioeuropejskich) termin gatunku inwazyjnego utożsamianego Przy czym rośliny obce to gatunki pochodzące są to: w określonych sytuacjach z terminem neofit jest obecnie rozumiany szerzej, jako odpowiednik kenofita (por. tekst i ryc. 3) z obszarów innych niż ten, na którym zostały stwier- ¾ epekofity – spotykane na siedliskach antropo- dzone. Gatunki te znalazły się na nowych siedliskach genicznych (ruderalnych i segetalnych), w wyniku świadomego lub nieświadomego pośred- ¾ hemiagriofity – wkraczające do zbiorowisk nictwa człowieka (Kornaś 1977a, b, 1981). Inaczej półnaturalnych, 2. rośliny poza uprawą ludzkiego (Tokarska-Guzik 2002). Aktualnie, na pod- mówiąc są to gatunki obce naturalnej florze danego ¾ holoagriofity – wkraczające do zbiorowisk 2.1. rośliny niezadomowione (tzw. efemerofity) stawie zapisów przyjętych w ramach Konwencji terenu (Sudnik-Wójcikowska, Koźniewska 1988). naturalnych (Sudnik-Wójcikowska, Koźniewska 1988) 2.2. rośliny zadomowione o Różnorodności Biologicznej oraz IUCN (International Zapisy Konwencji o Różnorodności Biologicznej (Ryc. 2). 2.2.1. rośliny nieinwazyjne Union for Conservation of Nature – Międzynarodowa definiują roślinę obcego pochodzenia (ang. alien Dla ostatniej z wymienionych grup, najsilniej 2.2.2. rośliny inwazyjne Unia Ochrony Przyrody), obce gatunki inwazyjne defi- plant, alien plant species) jako gatunek, podgatunek zadomowionej, Faliński (1998) zaproponował nazwę 2.2.2.1. niepowodujące szkód niuje się jako te spośród gatunków obcego pocho- lub takson niższej rangi, introdukowany (wprowa- neofity. To do niej, należy najwięcej gatunków, które 2.2.2.2. powodujące zmiany w śro- dzenia, które zagrażają różnorodności biologicznej dzony) poza swym naturalnym zasięgiem (definicja określamy mianem inwazyjnych. dowisku (tzw. transfor- i/lub funkcjonowaniu ekosystemów. ta obejmuje nasiona, propagule wegetatywne i czę- Przedstawiona wyżej klasyfikacja roślin synantro- mers) Jak wynika z przytoczonych wyżej definicji pro- ści roślin zdolne do przetrwania i reprodukcji). pijnych nie we wszystkich krajach europejskich jest 2.2.2.3. chwasty (Ryc. 3). blem inwazji gatunków najczęściej odnoszony jest Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia obecnie stosowana. Jej złożoność, a także wątpliwo- Zdaniem wymienionych autorów rośliny inwa- do gatunków obcych geograficznie dla konkretnego 2004 r. (Dz. U. 2009, Nr 151, poz. 1220, z późn. zm.), ści, m.in. odnośnie do granic pomiędzy typami sie- zyjne to gatunki obcego pochodzenia, zadomowione obszaru. Należy jednak pamiętać, że niektórzy auto- przyjmuje analogiczną definicję gatunku obcego, dlisk naturalnych i półnaturalnych, a co za tym idzie na obszarze pierwotnie obcym, wytwarzające rzy termin ten rozumieją znacznie szerzej i do grupy jako: gatunek występujący poza swoim natural- aktualnego statusu gatunku w danym regionie, spra- żywotne potomstwo, często w ogromnej ilości, roz- gatunków inwazyjnych włączają również gatunki nym zasięgiem w postaci osobników lub zdolnych wiły, że klasyfikację tą wielokrotnie modyfikowano. przestrzeniające się na znaczną odległość od roślin rodzime (np. Valéry i in. 2008, 2009a, b; Zając M., do przeżycia: gamet, zarodników, nasion, jaj lub Autorzy nowszych publikacji, zwłaszcza anglojęzycz- macierzystych. Zając A. 2009a). części osobników, dzięki którym mogą one się roz- nych, poświęconych uporządkowaniu terminologii W wielu przypadkach termin obce gatunki inwa- Z przyrodniczego punktu widzenia szczególnym mnażać. „inwazyjnej”, zaproponowali klasyfikację, w której zyjne – Invasive Alien Species (IAS) traktowany jest zagrożeniem dla rodzimej szaty roślinnej określo- Na kolejnym poziomach podziału hierarchicznego status gatunku określany jest na podstawie głównych obszerniej: m.in. na potrzeby programu GISP (Global nego rejonu świata są rośliny obcego pochodzenia antropofitów, bierze się pod uwagę czas przybycia barier, które musi pokonać w procesie zasiedlania Invasive Species Programme) zaproponowano defi- wkraczające do zbiorowisk naturalnych: agriofity i stopień zadomowienia poszczególnych gatunków, nowego terytorium. nicję traktującą IAS jako nie-rodzime organizmy wywo- sensu Kornaś (1968); neofity sensu Thellung (1918– wydzielając odpowiednio grupy: Richardson i in. (2000) oraz Pyšek i in. (2004) wśród łujące lub charakteryzujące się potencjalnymi możliwo- 1919), a następnie także Faliński (1969, 1998). Dla tej ¾ niezadomowione trwale na określonym tere- roślin obcego pochodzenia wyróżnili: ściami wywołania szkód w środowisku, strat grupy roślin inwazyjnych, zmieniających charakter, nie – tzw. diafity, 1. rośliny uprawiane ekonomicznych lub stwarzające zagrożenie dla zdrowia strukturę ekosystemów Richardson i in. (2000) zapro- 18 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 19

2. Definicje z zakresu ekologii inwazji, terminologia i klasyfikacje roślin obcego pochodzenia

Wśród roślin powiększających dzięki człowiekowi ¾ trwale zadomowione składniki flory – tzw. swój obszar występowania, nazywanych roślinami metafity, synantropijnymi, mogą być zarówno gatunki rodzime, a w obrębie metafitów: jak i obcy przybysze, którzy znaleźli się na określonym ¾ dawnych przybyszów synantropijnych – tzw. obszarze za pośrednictwem człowieka (Kornaś, archeofity, czyli gatunki przybyłe przed końcem Medwecka-Kornaś 2002). Rośliny synantropijne XV wieku, klasyfikuje się na podstawie różnych kryteriów, naj- ¾ nowych przybyszów synantropijnych – tzw. częściej uwzględniając: pochodzenie gatunku, czas kenofity, czyli gatunki przybyłe od początku ery przybycia na dany obszar oraz stopień zadomowienia nowożytnej; umownie po odkryciu Ameryki. (Tokarska-Guzik i in. 2011b). Wśród gatunków, które nie weszły na stałe w skład Klasyfikacja roślin synantropijnych stosowana flory rodzimej dla danego regionu lecz pojawiających w literaturze polskiej została zaproponowana przez się tylko przejściowo, jako rośliny zawlekane, wydziela Kornasia (1977a, b; 1981). Podstawowym kryterium się przybyszów efemerycznych tzw. efemerofity wewnętrznego podziału tej grupy jest pochodzenie i gatunki dziczejące z upraw tzw. ergazjofigofity roślin synantropijnych, prowadzące do wydzielenia: (Kornaś 1977a; Podbielkowski 1995). Natomiast grupa ¾ rodzimych roślin synantropijnych – nazywa- trwale zadomowionych nowych przybyszów synan- nych apofitami, tropijnych, czyli kenofitów, jest dzielona na trzy pod- Ryc. 2. Podział roślin obcego pochodzenia w klasyfikacji geograficzno-historycznej przyjętej w Polsce (Kornaś 1977a, b, 1981; Sudnik- ¾ obcych roślin synantropijnych – nazywanych grupy, w zależności od typu siedlisk i zbiorowisk -Wójcikowska, Koźniewska 1988; Sudnik-Wójcikowska 2011), ze wskazaniem grupy, do której zalicza się gatunki inwazyjne (Faliński 1998). antropofitami. roślinnych, do jakich wnikają należące do niej gatunki. Uwaga: w ujęciach proponowanych przez wielu autorów (w tym zachodnioeuropejskich) termin gatunku inwazyjnego utożsamianego Przy czym rośliny obce to gatunki pochodzące są to: w określonych sytuacjach z terminem neofit jest obecnie rozumiany szerzej, jako odpowiednik kenofita (por. tekst i ryc. 3) z obszarów innych niż ten, na którym zostały stwier- ¾ epekofity – spotykane na siedliskach antropo- dzone. Gatunki te znalazły się na nowych siedliskach genicznych (ruderalnych i segetalnych), w wyniku świadomego lub nieświadomego pośred- ¾ hemiagriofity – wkraczające do zbiorowisk nictwa człowieka (Kornaś 1977a, b, 1981). Inaczej półnaturalnych, 2. rośliny poza uprawą ludzkiego (Tokarska-Guzik 2002). Aktualnie, na pod- mówiąc są to gatunki obce naturalnej florze danego ¾ holoagriofity – wkraczające do zbiorowisk 2.1. rośliny niezadomowione (tzw. efemerofity) stawie zapisów przyjętych w ramach Konwencji terenu (Sudnik-Wójcikowska, Koźniewska 1988). naturalnych (Sudnik-Wójcikowska, Koźniewska 1988) 2.2. rośliny zadomowione o Różnorodności Biologicznej oraz IUCN (International Zapisy Konwencji o Różnorodności Biologicznej (Ryc. 2). 2.2.1. rośliny nieinwazyjne Union for Conservation of Nature – Międzynarodowa definiują roślinę obcego pochodzenia (ang. alien Dla ostatniej z wymienionych grup, najsilniej 2.2.2. rośliny inwazyjne Unia Ochrony Przyrody), obce gatunki inwazyjne defi- plant, alien plant species) jako gatunek, podgatunek zadomowionej, Faliński (1998) zaproponował nazwę 2.2.2.1. niepowodujące szkód niuje się jako te spośród gatunków obcego pocho- lub takson niższej rangi, introdukowany (wprowa- neofity. To do niej, należy najwięcej gatunków, które 2.2.2.2. powodujące zmiany w śro- dzenia, które zagrażają różnorodności biologicznej dzony) poza swym naturalnym zasięgiem (definicja określamy mianem inwazyjnych. dowisku (tzw. transfor- i/lub funkcjonowaniu ekosystemów. ta obejmuje nasiona, propagule wegetatywne i czę- Przedstawiona wyżej klasyfikacja roślin synantro- mers) Jak wynika z przytoczonych wyżej definicji pro- ści roślin zdolne do przetrwania i reprodukcji). pijnych nie we wszystkich krajach europejskich jest 2.2.2.3. chwasty (Ryc. 3). blem inwazji gatunków najczęściej odnoszony jest Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia obecnie stosowana. Jej złożoność, a także wątpliwo- Zdaniem wymienionych autorów rośliny inwa- do gatunków obcych geograficznie dla konkretnego 2004 r. (Dz. U. 2009, Nr 151, poz. 1220, z późn. zm.), ści, m.in. odnośnie do granic pomiędzy typami sie- zyjne to gatunki obcego pochodzenia, zadomowione obszaru. Należy jednak pamiętać, że niektórzy auto- przyjmuje analogiczną definicję gatunku obcego, dlisk naturalnych i półnaturalnych, a co za tym idzie na obszarze pierwotnie obcym, wytwarzające rzy termin ten rozumieją znacznie szerzej i do grupy jako: gatunek występujący poza swoim natural- aktualnego statusu gatunku w danym regionie, spra- żywotne potomstwo, często w ogromnej ilości, roz- gatunków inwazyjnych włączają również gatunki nym zasięgiem w postaci osobników lub zdolnych wiły, że klasyfikację tą wielokrotnie modyfikowano. przestrzeniające się na znaczną odległość od roślin rodzime (np. Valéry i in. 2008, 2009a, b; Zając M., do przeżycia: gamet, zarodników, nasion, jaj lub Autorzy nowszych publikacji, zwłaszcza anglojęzycz- macierzystych. Zając A. 2009a). części osobników, dzięki którym mogą one się roz- nych, poświęconych uporządkowaniu terminologii W wielu przypadkach termin obce gatunki inwa- Z przyrodniczego punktu widzenia szczególnym mnażać. „inwazyjnej”, zaproponowali klasyfikację, w której zyjne – Invasive Alien Species (IAS) traktowany jest zagrożeniem dla rodzimej szaty roślinnej określo- Na kolejnym poziomach podziału hierarchicznego status gatunku określany jest na podstawie głównych obszerniej: m.in. na potrzeby programu GISP (Global nego rejonu świata są rośliny obcego pochodzenia antropofitów, bierze się pod uwagę czas przybycia barier, które musi pokonać w procesie zasiedlania Invasive Species Programme) zaproponowano defi- wkraczające do zbiorowisk naturalnych: agriofity i stopień zadomowienia poszczególnych gatunków, nowego terytorium. nicję traktującą IAS jako nie-rodzime organizmy wywo- sensu Kornaś (1968); neofity sensu Thellung (1918– wydzielając odpowiednio grupy: Richardson i in. (2000) oraz Pyšek i in. (2004) wśród łujące lub charakteryzujące się potencjalnymi możliwo- 1919), a następnie także Faliński (1969, 1998). Dla tej ¾ niezadomowione trwale na określonym tere- roślin obcego pochodzenia wyróżnili: ściami wywołania szkód w środowisku, strat grupy roślin inwazyjnych, zmieniających charakter, nie – tzw. diafity, 1. rośliny uprawiane ekonomicznych lub stwarzające zagrożenie dla zdrowia strukturę ekosystemów Richardson i in. (2000) zapro- 20 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 21

Tabela 1. Porównanie terminów z zakresu ekologii inwazji stosowanych w literaturze zachodnioeuropejskiej i polskiej

Termin przyjęty w Europie Definicja Termin przyjęty w języku polskim Definicja wraz ze źródłem wraz ze źródłem w Polsce i angielskim

gatunek obcy Gatunek, podgatunek lub gatunek obcy Gatunek obcy naturalnej florze danego alien species takson niższej rangi terenu introdukowany poza swym (Sudnik-Wójcikowska, Koźniewska 1988; naturalnym zasięgiem; Kornaś, Medwecka-Kornaś 2002) obejmuje nasiona, Gatunek występujący poza swoim natu- propagule wegetatywne ralnym zasięgiem w postaci osobników i części roślin zdolne do lub zdolnych do przeżycia: gamet, przetrwania i reprodukcji zarodników, nasion, jaj lub części (CBD/IUCN) osobników, dzięki którym mogą one rozmnażać się (Ustawa o ochronie przyrody – Dz. U. 2009, Nr 151, poz. 1220)

Częściej stosowane synonimy: Częściej stosowane gatunek nie-rodzimy, allochto- synonimy: niczny, gatunek egzotyczny antropofit, non-native, non-indigenous gatunek nie-rodzimy species, exotic species gatunek adwentywny

Ryc. 3. Zestawienie grup roślin wyróżnianych w klasyfikacji geograficzno-historycznej gatunków trwale zadomowionych (metafitów) gatunek zadomowiony Gatunek obcy spontanicz- metafit/gatunek Gatunek trwale zadomowiony i we współczesnej literaturze zachodniej. established species nie utrzymujący się na zadomowiony (Sudnik-Wójcikowska, Koźniewska 1988; nowym siedlisku, produku- Kornaś, Medwecka-Kornaś 2002) jący żywotne potomstwo (CBD/IUCN) ponowali wprowadzenie nazwy „transformers” (ter- kryteriów identyfikacji i kategoryzacji gatunków min ten, utworzony od angielskiego transform – prze- inwazyjnych (Tokarska-Guzik i in. 2011b). Częściej stosowane synonimy: kształcać, zmieniać, jak dotąd nie ma polskiego Niezbędne jest też wypracowanie międzynarodo- gatunek naturalizowany naturalised species odpowiednika). Należy dodać, że we współczesnej wych standardów, które pozwolą na właściwą selek- literaturze z zakresu synantropizacji szaty roślinnej, cję gatunków i ocenę ryzyka dla bioróżnorodności, archeofit Gatunek obcy od dawna archeofit Gatunek obcy przybyły przed 1500 r. coraz częściej termin neofity jest stosowany w zna- funkcjonowania ekosystemów, zdrowia ludzi oraz archaeophyte zadomowiony, introduko- tzw. dawny przybysz n.e. czeniu innym niż wyżej podano, a mianowicie jako gospodarki. wany przed 1500 r. n.e. synantropijny (Sudnik-Wójcikowska, Koźniewska 1988; (Preston i in. 2004) Kornaś, Medwecka-Kornaś 2002) synonim kenofitów. W związku z tym w niektórych Jednocześnie wskazania wymagają ekosystemy opracowaniach spotka czytelnik taki podział gatun- o wysokich walorach przyrodniczych, szczególnie neofit Gatunek obcy introduko- kenofit Gatunek obcy przybyły w czasach ków obcych geograficznie (antropofitów), w którym zagrożone inwazjami. Obecnie już są do nich zali- neophyte wany po 1500 r. n.e. (po tzw. nowy przybysz nowszych, tj. po 1500 r. n.e. (po odkryciu archeofity są przeciwstawiane neofitom. czane: odkryciu Ameryki) synantropijny Ameryki) W ostatniej dekadzie w skali Europy podejmo- ¾¾izolowane ekosystemy z udziałem gatunków (Richardson i in.2000; Pyšek (Sudnik-Wójcikowska, Koźniewska 1988; i in. 2004) Kornaś, Medwecka-Kornaś 2002) wane są działania zmierzające do stworzenia systemu endemicznych, wymiany informacji o gatunkach obcych i inwazyj- ¾¾wyspy, gatunek niezadomowiony Gatunek obcy, który może diafit/gatunek Gatunek niezadomowiony trwale nych (Towards an early warning and information system ¾¾środowiska wodne, w tym słodkowodne, mor- casual species kwitnąć i nawet okazjonal- niezadomowiony (Sudnik-Wójcikowska, Koźniewska 1988; for invasive alien species (IAS) threatening biodiversity skie, ujścia rzek i słonorośla, nie owocować na nowym Kornaś, Medwecka-Kornaś 2002) obszarze, ale nie jest in Europe), którego strategicznymi celami są prewen- ¾¾mokradła. w stanie tworzyć samo- cja i system szybkiego reagowania (ang. rapid Przyjęta w opracowaniu terminologia, bazując na -utrzymujących się response) i docelowo wdrożenie odpowiednich regu- klasyfikacji stosowanej w Polsce, odwołuje się do defi- populacji; warunkiem utrzymania się gatunku są lacji prawnych oraz praktycznych programów ogra- nicji zaproponowanych przez Konwencję o Różno- wielokrotne/powtarzające niczających ich rozprzestrzenianie się. Priorytetowo rodności Biologicznej (http://www.cbd.int/invasive/ się introdukcje powinny być traktowane te gatunki obce, które terms.shtml) oraz Europejskiej i Śródziemnomorskiej (McNeely i in. 2001; Shine zagrażają lub stwarzają potencjalnie zagrożenie dla Organizacji Ochrony Roślin (European and Mediterra- i in. 2010) rodzimej różnorodności biologicznej i funkcjonowa- nean Plant Protection Organisation – EPPO) (http:// Częściej stosowane synonimy: efemerofit Gatunek przejściowo zawlekany non-established alien species nia ekosystemów w krajach UE. Inicjatywy te wyma- www.eppo.org/QUARANTINE/ISPM05_2008_E.pdf), ergasjofigofit, Gatunek przejściowo dziczejący gają dalszego ujednolicenia terminologii (nadal róż- a także zawartych w najnowszych publikacjach (Shine ergazjofit z uprawy nej w poszczególnych krajach), w tym szczególnie i in. 2010).

Tabela 1. Porównanie terminów z zakresu ekologii inwazji stosowanych w literaturze zachodnioeuropejskiej i polskiej

Termin przyjęty w Europie Denicja Termin przyjęty w języku polskim Denicja wraz ze źródłem wraz ze źródłem w Polsce i angielskim

gatunek obcy Gatunek, podgatunek lub gatunek obcy Gatunek obcy naturalnej orze danego alien species takson niższej rangi terenu introdukowany poza swym (Sudnik-Wójcikowska, Koźniewska 1988; naturalnym zasięgiem; Kornaś, Medwecka-Kornaś 2002) obejmuje nasiona, Gatunek występujący poza swoim natu- propagule wegetatywne ralnym zasięgiem w postaci osobników i części roślin zdolne do lub zdolnych do przeżycia: gamet, przetrwania i reprodukcji zarodników, nasion, jaj lub części (CBD/IUCN) osobników, dzięki którym mogą one rozmnażać się (Ustawa o ochronie przyrody – Dz. U. 2009, Nr 151, poz. 1220)

Częściej stosowane synonimy: Częściej stosowane gatunek nierodzimy, allochto - synonimy: niczny, gatunek egzotyczny antropot, non-native, non-indigenous gatunek nierodzimy species, exotic species gatunek adwentywny

gatunek zadomowiony Gatunek obcy spontanicz- metat/gatunek Gatunek trwale zadomowiony established species nie utrzymujący się na zadomowiony (Sudnik-Wójcikowska, Koźniewska 1988; nowym siedlisku, produku- Kornaś, Medwecka-Kornaś 2002) jący żywotne potomstwo (CBD/IUCN)

Częściej stosowane synonimy: gatunek naturalizowany naturalised species

archeot Gatunek obcy od dawna archeot Gatunek obcy przybyły przed 1500 r. archaeophyte zadomowiony, introduko- tzw. dawny przybysz n.e. wany przed 1500 r. n.e. synantropijny (Sudnik-Wójcikowska, Koźniewska 1988; (Preston i in. 2004) Kornaś, Medwecka-Kornaś 2002)

neot Gatunek obcy introduko- kenot Gatunek obcy przybyły w czasach neophyte wany po 1500 r. n.e. (po tzw. nowy przybysz nowszych, tj. po 1500 r. n.e. (po odkryciu odkryciu Ameryki) synantropijny Ameryki) (Richardson i in.2000; Pyšek (Sudnik-Wójcikowska, Koźniewska 1988; i in. 2004) Kornaś, Medwecka-Kornaś 2002)

gatunek niezadomowiony Gatunek obcy, który może diat/gatunek Gatunek niezadomowiony trwale casual species kwitnąć i nawet okazjonal- niezadomowiony (Sudnik-Wójcikowska, Koźniewska 1988; nie owocować na nowym Kornaś, Medwecka-Kornaś 2002) obszarze, ale nie jest w stanie tworzyć samo- -utrzymujących się populacji; warunkiem utrzymania się gatunku są wielokrotne/powtarzające się introdukcje (McNeely i in. 2001; Shine i in. 2010) Częściej stosowane synonimy: efemerot Gatunek przejściowo zawlekany non-established al ien species ergasjogot, Gatunek przejściowo dziczejący ergazjot z uprawy 22 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 23

obcy gatunek inwazyjny Gatunek obcy, którego obcy gatunek Gatunek obcy, którego wprowadzenie 3. Katalog „Obce gatunki roślin w Polsce” – kryteria selekcji gatunków wraz invasive alien species introdukcja i/lub rozprze- inwazyjny czy zawleczenie wywołuje zagrożenia strzenianie zagrażają dla lokalnej różnorodności biologicznej z komentarzem do ich charakterystyki różnorodności biologicznej i/lub gospodarki człowieka. i/lub funkcjonowaniu (por. także definicje w treści rozdziału) ekosystemów (ecosystem „Obce gatunki roślin w Polsce” to katalog w formie Dla gatunków od dawna zadomowionych we services) (CBD/IUCN) Gatunek obcego pochodze- tabelarycznej (Załącznik 1), zawierający następujące florze Polski (przed końcem XV w.) tzw. arche- nia, zadomowiony na informacje o gatunkach, które uporządkowane są ofitów (Ar) nie podano precyzyjnego okresu obszarze pierwotnie alfabetycznie: przybycia; w wielu przypadkach informacja ta obcym, wytwarzający wymaga dalszych badań, w tym archeobota- żywotne potomstwo, często w ogromnej ilości, 1. nazwa łacińska nicznych. rozprzestrzeniający się na zgodna z nomenklaturą przyjętą w opracowa- znaczną odległość od roślin niu Flowering plants and pteridophytes of Poland. 7. rodzaj kolonizowanych zbiorowisk roślin- macierzystych (Richardson i in. 2000; A checklist – Krytyczna lista roślin naczyniowych nych Pyšek i in. 2004) Polski (Mirek i in. 2002), wraz z częstszymi syno- A – gatunki wnikające do zbiorowisk roślinnych nimami. rozwijających się na siedliskach antropogenicznych, tj. stworzonych przez człowieka; Introdukcja (ang. introduction): spowodowane bezpośrednim lub pośrednim udziałem człowieka, celowe lub przypadkowe przemiesz- czenie lub/i wprowadzenie do środowiska przyrodniczego gatunku obcego, poza zasięg, w którym w sposób naturalny występuje lub 2. nazwa polska S – gatunki wnikające do zbiorowisk seminatu- występował w przeszłości. zgodna z nomenklaturą przyjętą w opracowa- ralnych (tj. półnaturalnych; zbiorowisk siedlisk niu Flowering plants and pteridophytes of Poland. częściowo przeobrażonych); A checklist – Krytyczna lista roślin naczyniowych N – gatunki wnikające do zbiorowisk o charak- Polski (Mirek i in. 2002), wraz z częstszymi syno- terze naturalnym. nimami. Kryteria podziału omówiono w dalszej części Nazwy nie podano w przypadku gatunków rozdziału. – przede wszystkim niezadomowionych – które dotąd nie mają polskiego odpowied- 8. grupa geograficzno-historyczna nika. wyróżniono podstawowe grupy gatunków, zgodnie z terminologią stosowaną w Polsce 3. rodzina botaniczna (systematyczna) (Kornaś, Medwecka-Kornaś 2002; Sudnik-Wój- cikowska, Koźniewska 1988; Sudnik-Wójcikow- 4. forma życiowa ska 2011; por. także rozdz. 2): czyli morfologiczny typ rośliny będący wyra- Ar – gatunek obcy naturalnej florze danego zem przystosowania do warunków ekologicz- terenu, który znalazł się na nim i trwale zadomo- nych: roślina roczna, dwuletnia, bylina, krze- wił przed końcem XV w. (w czasach przedhisto- winka, krzew, drzewo. Dodatkowo wyróżniono rycznych, w starożytności lub średniowieczu); pnącza i rośliny wodne oraz pasożyty. Kn – gatunek obcy naturalnej florze danego terenu, który znalazł się na nim i trwale zado- 5. pochodzenie mowił po XV w., począwszy od okresu wielkich obszar geograficzny, w którym gatunek wystę- odkryć geograficznych (umownie od daty puje naturalnie (jest dla niego rodzimy); odkrycia Ameryki); ? – oznacza przypuszczenie co do obszaru Ef – gatunek przejściowo zawlekany, niezado- pochodzenia lub brak danych. mawiający się trwale, eliminowany głównie przez czynniki klimatyczne. 6. czas przybycia na teren Polski Nie uwzględniono innych grup geograficzno- podano dokładną datę (rok) lub przybliżony -historycznych wyróżnionych w klasyfikacji okres (wiek) dla gatunków o rozpoznanej lub przyjętej w Polsce, kierując się założeniami udokumentowanej historii; dla gatunków wyjaśnionymi w dalszej części rozdziału. celowo wprowadzonych/introdukowanych także datę introdukcji [I]; w niektórych przy- 9. status padkach podano kilka dat (na podstawie określa przede wszystkim stopień zadomowie- dostępnych źródeł). nia gatunku w Polsce; 22 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 23

obcy gatunek inwazyjny Gatunek obcy, którego obcy gatunek Gatunek obcy, którego wprowadzenie 3. Katalog „Obce gatunki roślin w Polsce” – kryteria selekcji gatunków wraz invasive alien species introdukcja i/lub rozprze- inwazyjny czy zawleczenie wywołuje zagrożenia strzenianie zagrażają dla lokalnej różnorodności biologicznej z komentarzem do ich charakterystyki różnorodności biologicznej i/lub gospodarki człowieka. i/lub funkcjonowaniu (por. także definicje w treści rozdziału) ekosystemów (ecosystem „Obce gatunki roślin w Polsce” to katalog w formie Dla gatunków od dawna zadomowionych we services) (CBD/IUCN) Gatunek obcego pochodze- tabelarycznej (Załącznik 1), zawierający następujące florze Polski (przed końcem XV w.) tzw. arche- nia, zadomowiony na informacje o gatunkach, które uporządkowane są ofitów (Ar) nie podano precyzyjnego okresu obszarze pierwotnie alfabetycznie: przybycia; w wielu przypadkach informacja ta obcym, wytwarzający wymaga dalszych badań, w tym archeobota- żywotne potomstwo, często w ogromnej ilości, 1. nazwa łacińska nicznych. rozprzestrzeniający się na zgodna z nomenklaturą przyjętą w opracowa- znaczną odległość od roślin niu Flowering plants and pteridophytes of Poland. 7. rodzaj kolonizowanych zbiorowisk roślin- macierzystych (Richardson i in. 2000; A checklist – Krytyczna lista roślin naczyniowych nych Pyšek i in. 2004) Polski (Mirek i in. 2002), wraz z częstszymi syno- A – gatunki wnikające do zbiorowisk roślinnych nimami. rozwijających się na siedliskach antropogenicznych, tj. stworzonych przez człowieka; Introdukcja (ang. introduction): spowodowane bezpośrednim lub pośrednim udziałem człowieka, celowe lub przypadkowe przemiesz- czenie lub/i wprowadzenie do środowiska przyrodniczego gatunku obcego, poza zasięg, w którym w sposób naturalny występuje lub 2. nazwa polska S – gatunki wnikające do zbiorowisk seminatu- występował w przeszłości. zgodna z nomenklaturą przyjętą w opracowa- ralnych (tj. półnaturalnych; zbiorowisk siedlisk niu Flowering plants and pteridophytes of Poland. częściowo przeobrażonych); A checklist – Krytyczna lista roślin naczyniowych N – gatunki wnikające do zbiorowisk o charak- Polski (Mirek i in. 2002), wraz z częstszymi syno- terze naturalnym. nimami. Kryteria podziału omówiono w dalszej części Nazwy nie podano w przypadku gatunków rozdziału. – przede wszystkim niezadomowionych – które dotąd nie mają polskiego odpowied- 8. grupa geograficzno-historyczna nika. wyróżniono podstawowe grupy gatunków, zgodnie z terminologią stosowaną w Polsce 3. rodzina botaniczna (systematyczna) (Kornaś, Medwecka-Kornaś 2002; Sudnik-Wój- cikowska, Koźniewska 1988; Sudnik-Wójcikow- 4. forma życiowa ska 2011; por. także rozdz. 2): czyli morfologiczny typ rośliny będący wyra- Ar – gatunek obcy naturalnej florze danego zem przystosowania do warunków ekologicz- terenu, który znalazł się na nim i trwale zadomo- nych: roślina roczna, dwuletnia, bylina, krze- wił przed końcem XV w. (w czasach przedhisto- winka, krzew, drzewo. Dodatkowo wyróżniono rycznych, w starożytności lub średniowieczu); pnącza i rośliny wodne oraz pasożyty. Kn – gatunek obcy naturalnej florze danego terenu, który znalazł się na nim i trwale zado- 5. pochodzenie mowił po XV w., począwszy od okresu wielkich obszar geograficzny, w którym gatunek wystę- odkryć geograficznych (umownie od daty puje naturalnie (jest dla niego rodzimy); odkrycia Ameryki); ? – oznacza przypuszczenie co do obszaru Ef – gatunek przejściowo zawlekany, niezado- pochodzenia lub brak danych. mawiający się trwale, eliminowany głównie przez czynniki klimatyczne. 6. czas przybycia na teren Polski Nie uwzględniono innych grup geograficzno- podano dokładną datę (rok) lub przybliżony -historycznych wyróżnionych w klasyfikacji okres (wiek) dla gatunków o rozpoznanej lub przyjętej w Polsce, kierując się założeniami udokumentowanej historii; dla gatunków wyjaśnionymi w dalszej części rozdziału. celowo wprowadzonych/introdukowanych także datę introdukcji [I]; w niektórych przy- 9. status padkach podano kilka dat (na podstawie określa przede wszystkim stopień zadomowie- dostępnych źródeł). nia gatunku w Polsce; 24 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 25

wyróżniono tu grupy gatunków na podstawie stanowisko uznawane za naturalne nie jest rozpatry- karolińska Cabomba caroliniana stwierdzona na Gór- skich, na obszarach przemysłowych, wzdłuż aktualnej wiedzy o rozmieszczeniu i tenden- wany jako obcy); nym Śląsku (Krajewski, w druku) czy przytulia tauryń- dróg i szlaków kolejowych, w sąsiedztwie cjach zmian w rozmieszczeniu: ¾¾gatunek posiadający swój naturalny zasięg ska Galium taurinum odnaleziona na Dolnym Śląsku miejsc przeładunku oraz magazynowania ¾¾niezadomowiony poza terytorium Polski, został odnotowany przynaj- (Malicki i in. 2012). surowców i towarów – portów, dworców, ¾¾zadomowiony, w tym: mniej raz na terenie kraju; W odrębnej tabeli (Załącznik 3) uwzględniono, elewatorów i innych magazynów; siedliska ¾¾zadomowiony lokalnie ¾¾mieszańce powstałe ze skrzyżowania gatunku wraz z drzewami i krzewami zadomowionymi i roz- powstające w wyniku eksploatacji różnych ¾¾inwazyjny rodzimego z gatunkiem obcego pochodzenia trak- przestrzeniającymi się, także drzewiaste rośliny upra- surowców, w tym kamieniołomy, a także ¾¾potencjalnie inwazyjny towano jako taksony obce i włączono do listy. wiane, wykazujące tendencje do dziczenia, w niektó- hałdy górnicze, składowiska odpadów i dzi- ¾¾ustępujący Przykładowo, w prezentowanej liście nie uwzględ- rych rejonach kraju uznawane za zadomowione; kie wysypiska śmieci. Natomiast do siedlisk ¾¾wymarły niono następujących gatunków z rodzaju wiesiołek jednak na tym etapie wiedzy o trudnych do przewi- segetalnych zalicza się powierzchnie pól Kryteria identyfikacji i podziału omówiono Oenothera: w. wydmowy Oe. ammophila Focke i w. dzenia dalszych losach. uprawnych; w dalszej części rozdziału. czerwonołodygowy Oe. rubricaulis Kleb., przyjmując S – gatunki wnikające do zbiorowisk seminatu- za Rostańskim (1998, 2003), iż są one w Polsce ralnych (tj. półnaturalnych; zbiorowisk na (i w Europie) znane od dawna, a nie stwierdzono ich 3.2. Pochodzenie i czas przybycia na teren Polski siedliskach częściowo przeobrażonych), 3.1. Kryteria selekcji gatunków dotąd w Ameryce Północnej. Analogicznie postą- które wydziela się głównie na podstawie piono w przypadku wiesiołka ostrolistnego Oe. acu- Dla większości gatunków podano kontynent(-y) rodzimego składu flory, przy niezbyt silnym, Postępujące przeobrażenia flory roślin naczynio- tifolia, który jest przypuszczalnym mieszańcem Oe. z którego(-ych) pochodzą lub – jak w przypadku nie- najczęściej okresowym (cyklicznym lub spo- wych w Polsce, nowe wyniki badań nad antropofi- rubricaulis × Oe. ammophila – gatunków traktowa- których archeofitów – rejon pochodzenia. radycznym) wpływie działalności człowieka; tami, jak również względy praktyczne, stworzyły nych jako rodzime (Rostański i in. 2010). Czas przybycia gatunku ustalono na podstawie mają one charakter pośredni pomiędzy potrzebę opracowania oryginalnego, aktualnego ¾¾do listy włączono gatunki, których status jest dostępnych źródeł. W niektórych przypadkach zbiorowiskami naturalnymi a zbiorowiskami katalogu (listy) obcych gatunków roślin występują- na tym etapie wiedzy niejasny: są to bądź gatunki podano kilka dat i/lub okresów (wiek lub jego synantropijnymi (Sudnik-Wójcikowska, Koź- cych w Polsce. rodzime lub tzw. starsi przybysze – archeofity; połowa). Sytuacja taka dotyczy szczególnie gatun- niewska 1988; Sudnik-Wójcikowska 2011). Do Gatunki zamieszczone w opracowaniu zostały ¾¾wyłączono gatunki roślin uprawianych, przej- ków, dla których trudno ustalić najstarszą datę, rozu- zaliczanych tu zbiorowisk należą łąki wyselekcjonowane z następujących podstawowych ściowo dziczejących. mianą jako pierwsze notowanie na stanowisku, na i pastwiska, a także w większości murawy źródeł: Przyjmując powyższe założenia, w liście nie którym pojawił się spontanicznie. Przykładowo dla kserotermiczne, naskalne i piaskowe. ¾¾„Flowering plants and pteridophytes of Poland. uwzględniono blisko 100 gatunków zamieszczo- tataraku zwyczajnego Acorus calamus podano cztery Wspólną cechą, warunkującą trwanie zbio- A checklist” (Mirek i in. 2002); nych w „Flowering plants and pteridophytes of daty: XVI; 1613; 1652 oraz 1824. Trzy pierwsze daty rowisk tego typu, jest działalność polega- ¾¾„Prowizoryczna lista nowszych przybyszów Poland. A checklist” (Mirek i in. 2002) w statusie efe- odnotowują obecność gatunku na obszarze dzisiej- jąca na niedopuszczeniu do wytworzenia synantropijnych (kenofitów) zadomowionych w Polsce” merofita, które są jednak w większości uprawiane szej Polski, jednak nie precyzują czy gatunek był się, w wyniku sukcesji, zbiorowisk klimakso- (Kornaś 1968, 1981); i dziczejące. w tym czasie uprawiany czy występował „dziko”. Jako wych, jakimi w naszych warunkach są zbio- ¾¾„Pochodzenie archeofitów występujących w Pol- Nie uwzględniono ponadto 20 gatunków o wąt- czas introdukcji gatunku do Europy dostępne źródła rowiska leśne (o charakterze zależnym m.in. sce” (Zając A. 1979); pliwym statusie, np. kokornak powojnikowy Aristolo- podają XVI w. lub rok 1557 (Tokarska-Guzik 2005a od warunków wilgotnościowych i troficz- ¾¾„Alfabetyczny wykaz efemerofitów Polski” chia clematitis, pyleniec pospolity Berteroa incana, i cytowana tam literatura). nych); (Rostański, Sowa 1986-1987); stokłosa bezostna Bromus inermis, ligustr pospolity N – gatunki wnikające do zbiorowisk o charakte- ¾¾„Kenophytes in the flora of Poland: list, status and Ligustrum vulgare, w przypadku których z dużym rze naturalnym; w naszych warunkach zbio- origin” (Zając i in. 1998); prawdopodobieństwem można przypuszczać, że są 3.3. Kryteria podziału kolonizowanych zbiorowisk rowiska takie są spotykane stosunkowo ¾¾“The establishment and spread of alien plant spe- rodzimymi składnikami flory Polski, a także części roślinnych rzadko, stanowią je zbiorowiska, które uległy cies (kenophytes) in the flora of Poland” (Tokarska- taksonów, których pozycja taksonomiczna wymaga wpływom gospodarki człowieka, ale zacho- -Guzik 2005a); dalszych badań (np. owies pośredni Avena ×vilis Dla celów niniejszego opracowania gatunki obce wały swój pierwotny skład florystyczny; są ¾¾“Occurrence of temporarily-introduced alien – por. także rozdz. 6.3.). geograficznie, pojawiające się lub zadomowione na one zbudowane głównie z gatunków rodzi- plant species (ephemerophytes) in Poland – scale and Należy również podkreślić, że opracowanie doty- obszarze Polski, podzielono na trzy zasadnicze grupy, mych, nie noszą śladów degeneracji lub ślady assessment of the phenomenon” (Urbisz Al. 2011). czy roślin naczyniowych – nie analizowaliśmy w nim w zależności od rodzaju zbiorowisk roślinnych, do te są wywołane działalnością człowieka Znacząco uzupełniły listę informacje zawarte inwazji biologicznych zachodzących także w innych których wnikają: o charakterze zbliżonym do degeneracji spo- w opracowaniach regionalnych i własne dane auto- grupach organizmów – jak grzyby (Mirek (red.) 2010) A – gatunki wnikające do zbiorowisk roślinnych wodowanej czynnikami naturalnymi (Faliński rów. Wstępnie wyselekcjonowana lista roślin została czy mszaki (np. Fudali 2007, Fudali i in. 2009). Obecna rozwijających się na siedliskach antropoge- 1969; Sudnik-Wójcikowska, Koźniewska 1988). poddana krytycznej analizie, szczególnie w kontek- lista stanowi swego rodzaju podsumowanie wiedzy nicznych, tj. stworzonych przez człowieka. Do zbiorowisk naturalnych zalicza się dobrze ście aktualnego statusu gatunku we florze Polski. na określonym etapie. Jednak dane na temat gatun- Wśród siedlisk tych wyróżnia się dwie zasad- zachowane torfowiska, wody i ich obrzeża O włączeniu gatunku do prezentowanej listy decy- ków obcych wymagają stałej aktualizacji. Świadczy nicze grupy: siedliska ruderalne i segetalne. oraz lasy o charakterze szaty roślinnej odpo- dowały przyjęte założenia: o tym m.in. fakt, że już po zamknięciu zestawienia Do pierwszej kategorii należą tereny zajmo- wiadającej warunkom glebowym, wodnym ¾¾gatunek jest obcy dla całego obszaru Polski w przygotowaniu do druku były kolejne doniesienia wane przez rośliny na obszarach zabudowa- i troficznym, w których prowadzi się niezbyt (jeśli posiada na terytorium kraju nawet pojedyncze o nowych dla flory Polski gatunkach, jak kabomba nych, zarówno miast, jak też obszarów wiej- intensywną gospodarkę leśną. 24 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 25

wyróżniono tu grupy gatunków na podstawie stanowisko uznawane za naturalne nie jest rozpatry- karolińska Cabomba caroliniana stwierdzona na Gór- skich, na obszarach przemysłowych, wzdłuż aktualnej wiedzy o rozmieszczeniu i tenden- wany jako obcy); nym Śląsku (Krajewski, w druku) czy przytulia tauryń- dróg i szlaków kolejowych, w sąsiedztwie cjach zmian w rozmieszczeniu: ¾¾gatunek posiadający swój naturalny zasięg ska Galium taurinum odnaleziona na Dolnym Śląsku miejsc przeładunku oraz magazynowania ¾¾niezadomowiony poza terytorium Polski, został odnotowany przynaj- (Malicki i in. 2012). surowców i towarów – portów, dworców, ¾¾zadomowiony, w tym: mniej raz na terenie kraju; W odrębnej tabeli (Załącznik 3) uwzględniono, elewatorów i innych magazynów; siedliska ¾¾zadomowiony lokalnie ¾¾mieszańce powstałe ze skrzyżowania gatunku wraz z drzewami i krzewami zadomowionymi i roz- powstające w wyniku eksploatacji różnych ¾¾inwazyjny rodzimego z gatunkiem obcego pochodzenia trak- przestrzeniającymi się, także drzewiaste rośliny upra- surowców, w tym kamieniołomy, a także ¾¾potencjalnie inwazyjny towano jako taksony obce i włączono do listy. wiane, wykazujące tendencje do dziczenia, w niektó- hałdy górnicze, składowiska odpadów i dzi- ¾¾ustępujący Przykładowo, w prezentowanej liście nie uwzględ- rych rejonach kraju uznawane za zadomowione; kie wysypiska śmieci. Natomiast do siedlisk ¾¾wymarły niono następujących gatunków z rodzaju wiesiołek jednak na tym etapie wiedzy o trudnych do przewi- segetalnych zalicza się powierzchnie pól Kryteria identyfikacji i podziału omówiono Oenothera: w. wydmowy Oe. ammophila Focke i w. dzenia dalszych losach. uprawnych; w dalszej części rozdziału. czerwonołodygowy Oe. rubricaulis Kleb., przyjmując S – gatunki wnikające do zbiorowisk seminatu- za Rostańskim (1998, 2003), iż są one w Polsce ralnych (tj. półnaturalnych; zbiorowisk na (i w Europie) znane od dawna, a nie stwierdzono ich 3.2. Pochodzenie i czas przybycia na teren Polski siedliskach częściowo przeobrażonych), 3.1. Kryteria selekcji gatunków dotąd w Ameryce Północnej. Analogicznie postą- które wydziela się głównie na podstawie piono w przypadku wiesiołka ostrolistnego Oe. acu- Dla większości gatunków podano kontynent(-y) rodzimego składu flory, przy niezbyt silnym, Postępujące przeobrażenia flory roślin naczynio- tifolia, który jest przypuszczalnym mieszańcem Oe. z którego(-ych) pochodzą lub – jak w przypadku nie- najczęściej okresowym (cyklicznym lub spo- wych w Polsce, nowe wyniki badań nad antropofi- rubricaulis × Oe. ammophila – gatunków traktowa- których archeofitów – rejon pochodzenia. radycznym) wpływie działalności człowieka; tami, jak również względy praktyczne, stworzyły nych jako rodzime (Rostański i in. 2010). Czas przybycia gatunku ustalono na podstawie mają one charakter pośredni pomiędzy potrzebę opracowania oryginalnego, aktualnego ¾¾do listy włączono gatunki, których status jest dostępnych źródeł. W niektórych przypadkach zbiorowiskami naturalnymi a zbiorowiskami katalogu (listy) obcych gatunków roślin występują- na tym etapie wiedzy niejasny: są to bądź gatunki podano kilka dat i/lub okresów (wiek lub jego synantropijnymi (Sudnik-Wójcikowska, Koź- cych w Polsce. rodzime lub tzw. starsi przybysze – archeofity; połowa). Sytuacja taka dotyczy szczególnie gatun- niewska 1988; Sudnik-Wójcikowska 2011). Do Gatunki zamieszczone w opracowaniu zostały ¾¾wyłączono gatunki roślin uprawianych, przej- ków, dla których trudno ustalić najstarszą datę, rozu- zaliczanych tu zbiorowisk należą łąki wyselekcjonowane z następujących podstawowych ściowo dziczejących. mianą jako pierwsze notowanie na stanowisku, na i pastwiska, a także w większości murawy źródeł: Przyjmując powyższe założenia, w liście nie którym pojawił się spontanicznie. Przykładowo dla kserotermiczne, naskalne i piaskowe. ¾¾„Flowering plants and pteridophytes of Poland. uwzględniono blisko 100 gatunków zamieszczo- tataraku zwyczajnego Acorus calamus podano cztery Wspólną cechą, warunkującą trwanie zbio- A checklist” (Mirek i in. 2002); nych w „Flowering plants and pteridophytes of daty: XVI; 1613; 1652 oraz 1824. Trzy pierwsze daty rowisk tego typu, jest działalność polega- ¾¾„Prowizoryczna lista nowszych przybyszów Poland. A checklist” (Mirek i in. 2002) w statusie efe- odnotowują obecność gatunku na obszarze dzisiej- jąca na niedopuszczeniu do wytworzenia synantropijnych (kenofitów) zadomowionych w Polsce” merofita, które są jednak w większości uprawiane szej Polski, jednak nie precyzują czy gatunek był się, w wyniku sukcesji, zbiorowisk klimakso- (Kornaś 1968, 1981); i dziczejące. w tym czasie uprawiany czy występował „dziko”. Jako wych, jakimi w naszych warunkach są zbio- ¾¾„Pochodzenie archeofitów występujących w Pol- Nie uwzględniono ponadto 20 gatunków o wąt- czas introdukcji gatunku do Europy dostępne źródła rowiska leśne (o charakterze zależnym m.in. sce” (Zając A. 1979); pliwym statusie, np. kokornak powojnikowy Aristolo- podają XVI w. lub rok 1557 (Tokarska-Guzik 2005a od warunków wilgotnościowych i troficz- ¾¾„Alfabetyczny wykaz efemerofitów Polski” chia clematitis, pyleniec pospolity Berteroa incana, i cytowana tam literatura). nych); (Rostański, Sowa 1986-1987); stokłosa bezostna Bromus inermis, ligustr pospolity N – gatunki wnikające do zbiorowisk o charakte- ¾¾„Kenophytes in the flora of Poland: list, status and Ligustrum vulgare, w przypadku których z dużym rze naturalnym; w naszych warunkach zbio- origin” (Zając i in. 1998); prawdopodobieństwem można przypuszczać, że są 3.3. Kryteria podziału kolonizowanych zbiorowisk rowiska takie są spotykane stosunkowo ¾¾“The establishment and spread of alien plant spe- rodzimymi składnikami flory Polski, a także części roślinnych rzadko, stanowią je zbiorowiska, które uległy cies (kenophytes) in the flora of Poland” (Tokarska- taksonów, których pozycja taksonomiczna wymaga wpływom gospodarki człowieka, ale zacho- -Guzik 2005a); dalszych badań (np. owies pośredni Avena ×vilis Dla celów niniejszego opracowania gatunki obce wały swój pierwotny skład florystyczny; są ¾¾“Occurrence of temporarily-introduced alien – por. także rozdz. 6.3.). geograficznie, pojawiające się lub zadomowione na one zbudowane głównie z gatunków rodzi- plant species (ephemerophytes) in Poland – scale and Należy również podkreślić, że opracowanie doty- obszarze Polski, podzielono na trzy zasadnicze grupy, mych, nie noszą śladów degeneracji lub ślady assessment of the phenomenon” (Urbisz Al. 2011). czy roślin naczyniowych – nie analizowaliśmy w nim w zależności od rodzaju zbiorowisk roślinnych, do te są wywołane działalnością człowieka Znacząco uzupełniły listę informacje zawarte inwazji biologicznych zachodzących także w innych których wnikają: o charakterze zbliżonym do degeneracji spo- w opracowaniach regionalnych i własne dane auto- grupach organizmów – jak grzyby (Mirek (red.) 2010) A – gatunki wnikające do zbiorowisk roślinnych wodowanej czynnikami naturalnymi (Faliński rów. Wstępnie wyselekcjonowana lista roślin została czy mszaki (np. Fudali 2007, Fudali i in. 2009). Obecna rozwijających się na siedliskach antropoge- 1969; Sudnik-Wójcikowska, Koźniewska 1988). poddana krytycznej analizie, szczególnie w kontek- lista stanowi swego rodzaju podsumowanie wiedzy nicznych, tj. stworzonych przez człowieka. Do zbiorowisk naturalnych zalicza się dobrze ście aktualnego statusu gatunku we florze Polski. na określonym etapie. Jednak dane na temat gatun- Wśród siedlisk tych wyróżnia się dwie zasad- zachowane torfowiska, wody i ich obrzeża O włączeniu gatunku do prezentowanej listy decy- ków obcych wymagają stałej aktualizacji. Świadczy nicze grupy: siedliska ruderalne i segetalne. oraz lasy o charakterze szaty roślinnej odpo- dowały przyjęte założenia: o tym m.in. fakt, że już po zamknięciu zestawienia Do pierwszej kategorii należą tereny zajmo- wiadającej warunkom glebowym, wodnym ¾¾gatunek jest obcy dla całego obszaru Polski w przygotowaniu do druku były kolejne doniesienia wane przez rośliny na obszarach zabudowa- i troficznym, w których prowadzi się niezbyt (jeśli posiada na terytorium kraju nawet pojedyncze o nowych dla flory Polski gatunkach, jak kabomba nych, zarówno miast, jak też obszarów wiej- intensywną gospodarkę leśną. 26 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 27

Podział zbiorowisk roślinnych, w których zadoma- 3.4. Kryteria identyfikacji statusu gatunku kowa, Zarzycki (red.) 2001), podano symbol kategorii skowego Galeopsis segetum – do niedawna zalicza- wiają się gatunki obce geograficznie, na trzy wymie- zagrożenia (por. Załącznik 1). nego do efemerofitów, a od dłuższego czasu obser- nione kategorie jest podziałem uproszczonym – nie Status6 każdego gatunku obcego pochodzenia, Wyróżniono ponadto gatunki, których status na wowanego w Borach Dolnośląskich (W. Bena mat. wszystkie zbiorowiska i typy siedlisk można prosto występującego w Polsce, poddano krytycznej ocenie, podstawie współczesnej wiedzy jest wątpliwy. npbl.), dlatego najprawdopodobniej należy go już posegregować5. biorąc za podstawę dostępne historyczne flory oraz W przypadku niektórych taksonów ich dotych- zaliczać do kenofitów. Podobnie manna prążkowana Pierwsze „przyczółki” gatunków wkraczających opracowania współczesne, poświęcone problema- czasowy status uległ zmianie. I tak wcześniej jako Glyceria striata – zaliczona ostatnio przez Piwowar- na dany teren najczęściej stanowią siedliska rude- tyce synantropizacji. kenofity, klasyfikowane były gatunki takie jak: ślaz skiego i Bartoszka (2012) do agriofitów – przypusz- ralne. Zazwyczaj są to miejsca przynajmniej okre- Do grupy gatunków niezadomowionych włą- zygmarek Malva alcea czy hyzop lekarski Hyssopus czalnie powinna zostać włączona nawet do gatun- sowo pozbawione roślinności, a tym samym konku- czono przede wszystkim efemerofity, za które uznano officinalis. Są to gatunki, które na podstawie ostat- ków rodzimych, co wymaga dalszych badań. rencji gatunków miejscowych, utrudniających gatunki obcego pochodzenia niezadomowione nich badań należy uznać za archeofity (Celka 1998; Jednak w niektórych przypadkach praktyczne zadomowienie się i wytworzenie nasion, zapocząt- trwale na terenie Polski (z reguły utrzymujące się Tokarska-Guzik 2005a). Jeden z podgatunków dzie- stosowanie kryteriów przyjętych przez różnych auto- kowujących rozwój kolejnego pokolenia. Do nie- tylko 1 sezon wegetacyjny, jeżeli dłużej, to tylko ze wanny austriackiej Verbascum chaixii Vill. subsp. rów napotyka na poważne trudności. Sytuacja ta dawna przyjmowano, że typowy schemat zadoma- względu na stały dopływ nowych diaspor), zawle- orientale Hayek wcześniej uwzględniony w liście odnosi się zarówno do gatunków, w przypadku któ- wiania się konkretnego gatunku obcego na danym kane ze znacznych odległości (daleko poza naturalną kenofitów (Zając A. i in. 1998), ostatnio został zakla- rych, na obecnym etapie wiedzy o ich pochodzeniu, obszarze wiedzie od siedlisk ruderalnych, poprzez granicę zasięgu) i bez świadomego (celowego) syfikowany do grupy gatunków niezadomowionych nie można jednoznacznie zdecydować czy są gatun- półnaturalne, po naturalne. Jednak nie wszystkie udziału człowieka oraz nie uprawiane w Polsce. (Mirek i in. 2002). Jako inne przykłady gatunków kami rodzimymi czy obcymi we florze Polski, jak rów- gatunki, które odniosły ewidentny sukces w nowej Do grupy tej nie włączono gatunków uprawianych o zmienionym statusie można wskazać poziewnika nież do niewątpliwych przybyszów, w stosunku do ojczyźnie spełniają kryteria takiego schematu. Poza i dziczejących (tzw. ergazjofigofitów). Ta stale powięk- wąskolistnego Galeopsis angustifolia – do niedawna których istnieją wątpliwości związane z czasem przy- tym modelem mieszczą się rośliny wodne, które tra- szająca się – ze względu na wprowadzanie do uprawy uważanego za gatunek rodzimy (Mirek i in. 2002), bycia i stopniem zadomowienia (np. rukiewnik fiły bezpośrednio do wód. nowych, głównie ozdobnych roślin – grupa gatunków jednak ze względu na jego obecność wyłącznie na wschodni Bunias orientalis – na podstawie najnow- wymaga odrębnej analizy. siedliskach antropogenicznych, włączonego szych znalezisk archeologicznych można przypusz- Dla gatunków zadomowionych (definiowanych w niniejszym opracowaniu do grupy kenofitów czać, że może być starszym przybyszem we florze jako trwałe elementy flory regionu lub kraju), na pod- (Zając M., Zając A. 2009b), a także poziewnika pia- Polski – Celka 2011). stawie danych dotyczących aktualnego rozmieszczenia oraz tendencji dynamicznych (powiększanie/ 5 Dla przykładu typem, który odbiega od tego schematu są ubywanie liczby stanowisk), podano dodatkową doliny rzeczne, odgrywające rolę korytarza migracyjnego, nie tylko dla gatunków rodzimych, lecz także roślin obcego pocho- informację: dzenia. Wielu autorów wskazuje na to, że im bardziej przekształ- ¾¾zadomowiony lokalnie – w przypadku cony jest konkretny odcinek doliny, tym więcej gatunków obcych potwierdzonych danych o lokalnych stanowiskach, można w nim znaleźć i odwrotnie – im lepiej zachowany, tym „uboższy” w rośliny obce (w tym inwazyjne). W rzeczywistości na których gatunek utrzymuje się w dłuższym okresie jednak w obecnych realiach naszego kraju trudno wskazać rzeki, i zamyka pełny cykl życiowy; które na całej długości przebiegają przez obszary o jednolitym ¾¾inwazyjny – gatunek zajmuje nowe stanowi- charakterze. Współczesne doliny to mozaika odcinków dobrze zachowanych i w różnym stopniu zmienionych przez człowieka. ska i/lub kolonizuje nowe typy siedlisk (Uwaga! Dla Dodatkowo sytuację w dolinach rzecznych komplikuje fakt, że tak wyróżnionej grupy gatunków przeprowadzono woda, obok wiatru i zwierząt, jest doskonałym środkiem trans- dalszą kategoryzację – por. rozdz. 5 i Załącznik 2); portu diaspor, co tym samym prowadzi do ujednolicania flor na ¾¾potencjalnie inwazyjny – gatunek notowany długich odcinkach brzegów cieków. Ze specyficzną sytuacją pod względem udziału gatunków jako inwazyjny w innych rejonach Europy i świata obcych w rodzimej florze mamy do czynienia na terenie lasów (por. Załącznik 2); o intensywnej gospodarce leśnej. Zabiegi związane z promowa- ¾¾ustępujący – gatunek, w przypadku którego niem gatunków preferowanych w danym okresie przez przemysł drzewny, próby wprowadzania bardziej efektywnych pod wzglę- odnotowano w okresie ostatnich 20 lat zmniejszającą dem tempa przyrostu gatunków, czy też „poprawianie” warunków się liczbę stanowisk; siedliskowych poprzez wprowadzanie domieszek biocenotycz- ¾¾wymarły – gatunek, w przypadku którego nych na bazie roślin obcych geograficznie, najczęściej prowadzi do otwarcia tzw. „okna inwazji”. w okresie ostatnich 20 lat nie potwierdzono istnieją- Biorąc pod uwagę m.in. założenia hipotezy zaburzeń (Hiero cych stanowisk. i in. 2005) można stwierdzić, że w lasach gospodarczych, podob- Dla gatunków ustępujących, uwzględnionych nie jak w przypadku innych siedlisk, obowiązuje zasada, że im w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin (Kaźmiercza- mniejszy stopień ich przekształcenia (mniejsza ingerencja w uza- leżnione od warunków siedliskowych, skład i strukturę zbiorowisk), tym większa „odporność” na wnikanie gatunków obcych. Wyjątek mogą stanowić nadrzeczne lasy łęgowe, gdzie przenika- 6 Status w niniejszym opracowaniu rozumiany jest jako przy- nie obcych roślin w efekcie roznoszenia nasion i części wegeta- należność do grupy geograficzno-historycznej na podstawie tywnych przez wodę (hydrochoria) jest niezależne od zabiegów kryteriów: czasu przybycia i stopnia zadomowienia, z uwzględ- Fot. 26. Bożodrzew gruczołowaty Ailanthus altissima – gatunek w pełni zadomowiony w warunkach miejskich, m.in. we Wrocławiu (Fot. prowadzonych w ramach gospodarki leśnej. nieniem tendencji dynamicznych. Z. Dajdok) 26 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 27

Podział zbiorowisk roślinnych, w których zadoma- 3.4. Kryteria identyfikacji statusu gatunku kowa, Zarzycki (red.) 2001), podano symbol kategorii skowego Galeopsis segetum – do niedawna zalicza- wiają się gatunki obce geograficznie, na trzy wymie- zagrożenia (por. Załącznik 1). nego do efemerofitów, a od dłuższego czasu obser- nione kategorie jest podziałem uproszczonym – nie Status6 każdego gatunku obcego pochodzenia, Wyróżniono ponadto gatunki, których status na wowanego w Borach Dolnośląskich (W. Bena mat. wszystkie zbiorowiska i typy siedlisk można prosto występującego w Polsce, poddano krytycznej ocenie, podstawie współczesnej wiedzy jest wątpliwy. npbl.), dlatego najprawdopodobniej należy go już posegregować5. biorąc za podstawę dostępne historyczne flory oraz W przypadku niektórych taksonów ich dotych- zaliczać do kenofitów. Podobnie manna prążkowana Pierwsze „przyczółki” gatunków wkraczających opracowania współczesne, poświęcone problema- czasowy status uległ zmianie. I tak wcześniej jako Glyceria striata – zaliczona ostatnio przez Piwowar- na dany teren najczęściej stanowią siedliska rude- tyce synantropizacji. kenofity, klasyfikowane były gatunki takie jak: ślaz skiego i Bartoszka (2012) do agriofitów – przypusz- ralne. Zazwyczaj są to miejsca przynajmniej okre- Do grupy gatunków niezadomowionych włą- zygmarek Malva alcea czy hyzop lekarski Hyssopus czalnie powinna zostać włączona nawet do gatun- sowo pozbawione roślinności, a tym samym konku- czono przede wszystkim efemerofity, za które uznano officinalis. Są to gatunki, które na podstawie ostat- ków rodzimych, co wymaga dalszych badań. rencji gatunków miejscowych, utrudniających gatunki obcego pochodzenia niezadomowione nich badań należy uznać za archeofity (Celka 1998; Jednak w niektórych przypadkach praktyczne zadomowienie się i wytworzenie nasion, zapocząt- trwale na terenie Polski (z reguły utrzymujące się Tokarska-Guzik 2005a). Jeden z podgatunków dzie- stosowanie kryteriów przyjętych przez różnych auto- kowujących rozwój kolejnego pokolenia. Do nie- tylko 1 sezon wegetacyjny, jeżeli dłużej, to tylko ze wanny austriackiej Verbascum chaixii Vill. subsp. rów napotyka na poważne trudności. Sytuacja ta dawna przyjmowano, że typowy schemat zadoma- względu na stały dopływ nowych diaspor), zawle- orientale Hayek wcześniej uwzględniony w liście odnosi się zarówno do gatunków, w przypadku któ- wiania się konkretnego gatunku obcego na danym kane ze znacznych odległości (daleko poza naturalną kenofitów (Zając A. i in. 1998), ostatnio został zakla- rych, na obecnym etapie wiedzy o ich pochodzeniu, obszarze wiedzie od siedlisk ruderalnych, poprzez granicę zasięgu) i bez świadomego (celowego) syfikowany do grupy gatunków niezadomowionych nie można jednoznacznie zdecydować czy są gatun- półnaturalne, po naturalne. Jednak nie wszystkie udziału człowieka oraz nie uprawiane w Polsce. (Mirek i in. 2002). Jako inne przykłady gatunków kami rodzimymi czy obcymi we florze Polski, jak rów- gatunki, które odniosły ewidentny sukces w nowej Do grupy tej nie włączono gatunków uprawianych o zmienionym statusie można wskazać poziewnika nież do niewątpliwych przybyszów, w stosunku do ojczyźnie spełniają kryteria takiego schematu. Poza i dziczejących (tzw. ergazjofigofitów). Ta stale powięk- wąskolistnego Galeopsis angustifolia – do niedawna których istnieją wątpliwości związane z czasem przy- tym modelem mieszczą się rośliny wodne, które tra- szająca się – ze względu na wprowadzanie do uprawy uważanego za gatunek rodzimy (Mirek i in. 2002), bycia i stopniem zadomowienia (np. rukiewnik fiły bezpośrednio do wód. nowych, głównie ozdobnych roślin – grupa gatunków jednak ze względu na jego obecność wyłącznie na wschodni Bunias orientalis – na podstawie najnow- wymaga odrębnej analizy. siedliskach antropogenicznych, włączonego szych znalezisk archeologicznych można przypusz- Dla gatunków zadomowionych (definiowanych w niniejszym opracowaniu do grupy kenofitów czać, że może być starszym przybyszem we florze jako trwałe elementy flory regionu lub kraju), na pod- (Zając M., Zając A. 2009b), a także poziewnika pia- Polski – Celka 2011). stawie danych dotyczących aktualnego rozmieszczenia oraz tendencji dynamicznych (powiększanie/ 5 Dla przykładu typem, który odbiega od tego schematu są ubywanie liczby stanowisk), podano dodatkową doliny rzeczne, odgrywające rolę korytarza migracyjnego, nie tylko dla gatunków rodzimych, lecz także roślin obcego pocho- informację: dzenia. Wielu autorów wskazuje na to, że im bardziej przekształ- ¾¾zadomowiony lokalnie – w przypadku cony jest konkretny odcinek doliny, tym więcej gatunków obcych potwierdzonych danych o lokalnych stanowiskach, można w nim znaleźć i odwrotnie – im lepiej zachowany, tym „uboższy” w rośliny obce (w tym inwazyjne). W rzeczywistości na których gatunek utrzymuje się w dłuższym okresie jednak w obecnych realiach naszego kraju trudno wskazać rzeki, i zamyka pełny cykl życiowy; które na całej długości przebiegają przez obszary o jednolitym ¾¾inwazyjny – gatunek zajmuje nowe stanowi- charakterze. Współczesne doliny to mozaika odcinków dobrze zachowanych i w różnym stopniu zmienionych przez człowieka. ska i/lub kolonizuje nowe typy siedlisk (Uwaga! Dla Dodatkowo sytuację w dolinach rzecznych komplikuje fakt, że tak wyróżnionej grupy gatunków przeprowadzono woda, obok wiatru i zwierząt, jest doskonałym środkiem trans- dalszą kategoryzację – por. rozdz. 5 i Załącznik 2); portu diaspor, co tym samym prowadzi do ujednolicania flor na ¾¾potencjalnie inwazyjny – gatunek notowany długich odcinkach brzegów cieków. Ze specyficzną sytuacją pod względem udziału gatunków jako inwazyjny w innych rejonach Europy i świata obcych w rodzimej florze mamy do czynienia na terenie lasów (por. Załącznik 2); o intensywnej gospodarce leśnej. Zabiegi związane z promowa- ¾¾ustępujący – gatunek, w przypadku którego niem gatunków preferowanych w danym okresie przez przemysł drzewny, próby wprowadzania bardziej efektywnych pod wzglę- odnotowano w okresie ostatnich 20 lat zmniejszającą dem tempa przyrostu gatunków, czy też „poprawianie” warunków się liczbę stanowisk; siedliskowych poprzez wprowadzanie domieszek biocenotycz- ¾¾wymarły – gatunek, w przypadku którego nych na bazie roślin obcych geograficznie, najczęściej prowadzi do otwarcia tzw. „okna inwazji”. w okresie ostatnich 20 lat nie potwierdzono istnieją- Biorąc pod uwagę m.in. założenia hipotezy zaburzeń (Hiero cych stanowisk. i in. 2005) można stwierdzić, że w lasach gospodarczych, podob- Dla gatunków ustępujących, uwzględnionych nie jak w przypadku innych siedlisk, obowiązuje zasada, że im w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin (Kaźmiercza- mniejszy stopień ich przekształcenia (mniejsza ingerencja w uza- leżnione od warunków siedliskowych, skład i strukturę zbiorowisk), tym większa „odporność” na wnikanie gatunków obcych. Wyjątek mogą stanowić nadrzeczne lasy łęgowe, gdzie przenika- 6 Status w niniejszym opracowaniu rozumiany jest jako przy- nie obcych roślin w efekcie roznoszenia nasion i części wegeta- należność do grupy geograficzno-historycznej na podstawie tywnych przez wodę (hydrochoria) jest niezależne od zabiegów kryteriów: czasu przybycia i stopnia zadomowienia, z uwzględ- Fot. 26. Bożodrzew gruczołowaty Ailanthus altissima – gatunek w pełni zadomowiony w warunkach miejskich, m.in. we Wrocławiu (Fot. prowadzonych w ramach gospodarki leśnej. nieniem tendencji dynamicznych. Z. Dajdok) 28 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 29

Fot. 27. Niecierpek gruczołowaty Impatiens glandulifera i kolczurka klapowana Echinocystis lobata na poboczach drogi w dolinie Wisłoka Fot. 30. Rdestowiec ostrokończysty Reynoutria japonica tworzy zwarte płaty w dolinach rzecznych (por. rozdz. 3) i na terenach przemy- poniżej Krosna (Fot. Z. Dajdok) słowych – m.in. na nasypach kolejowych; na zdjęciu Wrocław-Fabryczna (Fot. Z. Dajdok)

Fot. 31. Przetacznik nitkowaty Veronica filiformis rozprzestrzenia się głównie na trawnikach i pastwiskach w południowej części kraju (Fot. Fot. 28 i 29. Robinia akacjowa Robinia pseudoacacia często zajmuje siedliska wzdłuż szlaków kolejowych (Fot. Z. Dajdok) Z. Dajdok) 28 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 29

Fot. 31. Przetacznik nitkowaty Veronica filiformis rozprzestrzenia się głównie na trawnikach i pastwiskach w południowej części kraju (Fot. Fot. 28 i 29. Robinia akacjowa Robinia pseudoacacia często zajmuje siedliska wzdłuż szlaków kolejowych (Fot. Z. Dajdok) Z. Dajdok) 30 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 31

Fot. 34 i 35. Rzepień włoski Xanthium albinum wkracza do zbiorowisk roślinnych na terenach zalewowych. Na zdjęciu po lewej egzemplarze gatunku w Parku Narodowym „Ujście Warty”, po prawej – brzeg Wisły poniżej Krakowa (Fot. Z. Dajdok)

Fot. 32. Łubin trwały Lupinus polyphyllus może miejscami zdominować roślinność łąkową – na zdjęciu okolice schroniska Andrzejówka w Górach Suchych (Fot. Z. Dajdok)

Fot. 33. Barszcz Sosnowskiego Heracleum sosnowskyi – wkraczający m.in. do zbiorowisk podmokłych łąk – na zdjęciu okolice Łężyc w Górach Fot. 36. Kolczurka klapowana Echinocystis lobata – roślina chętnie uprawiana w celach ozdobnych, dziczejąca i zadomawiająca się na Stołowych (Fot. Z. Dajdok) brzegach zarówno wód płynących, jak też stojących – na zdjęciu brzegi Bystrzycy we Wrocławiu (Fot. Z. Dajdok) 30 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 31

Fot. 32. Łubin trwały Lupinus polyphyllus może miejscami zdominować roślinność łąkową – na zdjęciu okolice schroniska Andrzejówka w Górach Suchych (Fot. Z. Dajdok)

Fot. 33. Barszcz Sosnowskiego Heracleum sosnowskyi – wkraczający m.in. do zbiorowisk podmokłych łąk – na zdjęciu okolice Łężyc w Górach Fot. 36. Kolczurka klapowana Echinocystis lobata – roślina chętnie uprawiana w celach ozdobnych, dziczejąca i zadomawiająca się na Stołowych (Fot. Z. Dajdok) brzegach zarówno wód płynących, jak też stojących – na zdjęciu brzegi Bystrzycy we Wrocławiu (Fot. Z. Dajdok) 32 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 33

Fot. 37. Brzegi Wisły poniżej Krakowa porośnięte przez kolczurkę klapowaną Echinocystis lobata (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 39 i 40. Nawłocie Solidago spp. – gatunki dominujące w niektórych zbiorowiskach roślinnych – np. w ziołoroślach na brzegach rzek (zdjęcie wyżej – Wisłok pod Rzeszowem) lub na nieużytkowanych łąkach (zdjęcie niżej – dawne łąki w okolicach Karłowic na Opolszczyź- nie) (Fot. Z. Dajdok)

Fot. 38. Jeden z najtrudniejszych w zwalczaniu gatunków obcych we florze Polski – tawuła kutnerowata Spiraea tomentosa – na zdjęciu okolice Bielawy Dolnej w Borach Dolnośląskich (Fot. Z. Dajdok) 32 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 33

Fot. 37. Brzegi Wisły poniżej Krakowa porośnięte przez kolczurkę klapowaną Echinocystis lobata (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 38. Jeden z najtrudniejszych w zwalczaniu gatunków obcych we florze Polski – tawuła kutnerowata Spiraea tomentosa – na zdjęciu okolice Bielawy Dolnej w Borach Dolnośląskich (Fot. Z. Dajdok) 34 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 35

4. Katalog „Obce rośliny inwazyjne w Polsce”– kryteria identyfikacji wraz z komentarzem do ich charakterystyki

Z listy gatunków obcych w Polsce wyodrębniono ¾¾lokalny (w jednym regionie/województwie) grupę gatunków inwazyjnych (Załącznik 2). Ich wykaz ……………………………………………… 1 zawiera dodatkowe informacje, nieuwzględnione ¾¾regionalny (w dwóch – kilku regionach/ w ogólnym katalogu: województwach) ………………………… 2 ¾¾rodzaj zagrożenia (przyrodnicze, ekonomicz- ¾¾krajowy (na przeważającym obszarze kraju) ne, społeczne), ……………………………………………… 3 ¾¾identyfikacja zagrożenia (siedliska zagrożone), 2. Wielkość populacji ¾¾skala zjawiska (lokalna, regionalna, krajowa). ¾¾gatunek występuje w niewielkiej liczbie Inwazyjny gatunek obcy (ang. invasive alien spe- osobników na jednym lub kilku stanowi- cies, IAS) to gatunek, którego introdukcja i/lub roz- skach ……………………………………… 1 przestrzenianie się zagraża różnorodności biologicz- ¾¾gatunek występuje w niewielkiej liczebno- nej. Ze względów praktycznych, do grupy tej ści osobników na wielu stanowiskach lub zaliczono również takie gatunki obce, których intro- w dużej liczbie osobników na jednym lub dukcja i/lub rozprzestrzenianie się zagraża gospo- kilku stanowiskach ……………………… 2 darce i/lub zdrowiu człowieka (por. rozdz. 3). ¾¾na przeważającym obszarze znanych jest Kryteria identyfikacji statusu gatunków przyjęto wiele rozproszonych stanowisk o umiarko- za opracowaniem zespołu ekspertów Europejskiej wanej liczbie osobników gatunku lub duża i Śródziemnomorskiej Organizacji Ochrony Roślin liczba stanowisk o charakterze większych (ang. European and Mediterranean Plant Protection Fot. 41. Aster nowobelgijski Aster novi-belgii – gatunek rozprzestrzeniający się w dolinach rzecznych – na zdjęciu brzegi Kanału Powo- skupień …………………………………… 3 dziowego we Wrocławiu (Fot. Z. Dajdok) Organization – w skrócie EPPO) (Brunel i in. 2010) ¾¾na przeważającym obszarze dominują sta- zaproponowane w celu przyjęcia wspólnej, porów- nowiska z dużą liczbą osobników gatunku nywalnej metody postępowania, uzupełniając je lub też ich duże skupienia ……………… 4 o kryteria autorskie. Kategoryzację poszczególnych ¾¾gatunek występuje na całym obszarze, gatunków przeprowadzono w sposób opisowy przeważnie w dużej liczbie osobników, two- i punktowy, wykorzystując metodę bonitacyjną, rząc rozległe łany ………………………… 5 polegającą na przyjęciu dla każdego z zaproponowa- 3. Typy kolonizowanych siedlisk/zbiorowisk nych kryteriów skali punktowej. Poszczególne kryte- roślinnych ria oceny gatunków „wyceniono”, przyznając propor- ¾¾wyłącznie antropogeniczne …………… 1 cjonalną liczbę punktów w poszczególnych ¾¾ kategoriach. Dzięki temu możliwe było sumowanie przede wszystkim antropogeniczne z moż- punktów i na tej podstawie określenie aktualnej sytu- liwością kolonizowania siedlisk o charakte- acji gatunku w naszym kraju. rze półnaturalnym i naturalnym ………… 2 Wstępnej selekcji i dalszej kategoryzacji gatunków ¾¾przede wszystkim siedliska półnaturalne obcych dokonano na podstawie dostępnych infor- i naturalne ………………………………… 3 macji: 4. Tendencje dynamiczne A. Gatunek występuje w Polsce, status gatunku ¾¾liczba stanowisk zmniejsza się w okresie potwierdzony (zadomowiony), przynajmniej ostatnich 20 lat ………………………… 0 część danych o zasięgu, sposobie występowa- ¾¾brak danych ……………………………… 1 nia i rodzaju zagrożeń dostępna ¾¾utrzymuje się na dotychczasowych stano- – podlega ocenie czy spełnia kryteria gatunku wiskach …………………………………… 2 inwazyjnego ¾¾stopniowo zajmuje nowe stanowiska 1. Zasięg w Polsce – określony na podstawie ……………………………………………… 3 liczby stanowisk (jednostek kartogramu ¾¾w szybkim tempie zwiększa liczbę stano- ATPOL7) i map rozmieszczenia wisk ………………………………………… 4 5. Rodzaj zagrożenia

7 ¾¾nie powoduje zagrożeń lub wymaga oceny Fot. 42. Przetacznik obcy Veronica peregrina – gatunek jednoroczny zdolny do kolonizowania tzw. namulisk (Fot. Z. Dajdok) ATPOL – Atlas Rozmieszczenia Roślin Naczyniowych w Pol- sce (Zając A., Zając M. (red.). 2001) ……………………………………………… 0 34 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 35

4. Katalog „Obce rośliny inwazyjne w Polsce”– kryteria identyfikacji wraz z komentarzem do ich charakterystyki

 ekologiczne: ………………………………… kategoria III – 13-14 (kolor pomarańczowy) zauważalne – 1; bardzo istotne – 2 – gatunki, które występują na nie-  społeczne: …………………………………… wielu stanowiskach z dużą ilościo- zauważalne – 1; bardzo istotne – 2 wością lub w rozproszeniu na wielu  ekonomiczne: ………………………………… stanowiskach, wprawdzie z nie- zauważalne – 1; bardzo istotne – 2 wielką liczebnością osobników lecz o znanym znaczącym zagrożeniu Możliwa maksymalna liczba punktów: 21 ekologicznym, ekonomicznym lub społecznym; B. Gatunek niepotwierdzony dotąd z Polski (lub kategoria IV – 15 i więcej (kolor czerwony) notowany dotąd na pojedynczych stanowi- – gatunki, których występowanie skach), posiada status gatunku inwazyjnego na obszarze Polski ma bardzo w innych regionach Europy istotne znaczenie – znana jest – potencjalnie inwazyjny, wymaga monitorowa- zarówno duża liczba ich stanowisk, nia – „watch list” jak również duża liczebność osob- ników w płatach; większość nadal Na podstawie zsumowanej liczby punktów wyło- zwiększa liczbę stanowisk lub zaj- niono kategorie gatunków inwazyjnych w Polsce: mowany obszar. kategoria I – 10 i mniej (kolor zielony) – chwasty segetalne lub ruderalne, mogące Oprócz przytoczonej informacji, przy poszczegól- występować z dużą ilościowością, nych gatunkach podano typy siedlisk przyrodni- głównie na siedliskach antropoge- czych, do których gatunki te wnikają. W identykacji nicznych lub też gatunki potencjal- siedlisk zastosowano kody zgodnie z klasykacją nie inwazyjne, obecnie zajmujące przyjętą w podręcznikach ochrony siedlisk Natura niewielki areał lub mające niewielką 2000 (Herbich (red.) 2004 t. 1–5). Siedliska, w których liczbę stanowisk w kraju lub obce gatunki stanowią szczególny problem, lub w poszczególnych regionach; w których znajduje się optimum ich występowania kategoria II – 11-12 (kolor żółty) – gatunki, które w Polsce zaznaczono wytłuszczoną czcionką. W przy- już ujawniły właściwości inwazyjne padkach, kiedy gatunek przeważnie jest spotykany w niektórych regionach, zwiększają w zbiorowiskach ruderalnych, segetalnych lub zajmowany areał bądź liczbę stano- w uprawach leśnych, a tylko sporadycznie pojawia wisk lub cechują się dużym poten- się na siedliskach podlegających ochronie, kodu sie- cjałem inwazyjnym znanym z innych dliska nie wytłuszczano lub w ogóle nie przyporząd- krajów; kowano. 36 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 37

¾¾ekologiczne: ………………………………… kategoria III – 13-14 (kolor pomarańczowy) 5. Obce drzewa i krzewy, które w przypadku zadomowienia na obszarach zauważalne – 1; bardzo istotne – 2 – gatunki, które występują na nie- ¾¾społeczne: …………………………………… wielu stanowiskach z dużą ilościo- cennych przyrodniczo mogą zagrażać różnorodności biologicznej zauważalne – 1; bardzo istotne – 2 wością lub w rozproszeniu na wielu ¾¾ekonomiczne: ………………………………… stanowiskach, wprawdzie z nie- Do najważniejszych źródeł zagrożenia różnorod- ków niedrzewnych, a także z ochroną lasu przed gra- zauważalne – 1; bardzo istotne – 2 wielką liczebnością osobników lecz ności biologicznej należą introdukcje obcych gatun- dacjami owadów i zanieczyszczeniami chemicznymi o znanym znaczącym zagrożeniu ków roślin, które po wprowadzaniu do wolnej przy- powietrza oraz gleby. Obce drzewa i krzewy wyko- Możliwa maksymalna liczba punktów: 21 ekologicznym, ekonomicznym lub rody ujawniają zdolność do trwałego zadomowienia rzystywano na szeroką skalę do zakładania zadrze- społecznym; i spontanicznego opanowywania oraz przekształca- wień, z których część lokalizowano na terenach B. Gatunek niepotwierdzony dotąd z Polski (lub kategoria IV – 15 i więcej (kolor czerwony) nia zbiorowisk roślinnych. Szczególne znaczenie pod leśnych (np. przy ośrodkach turystyczno-wypoczyn- notowany dotąd na pojedynczych stanowi- – gatunki, których występowanie tym względem mają introdukcje drzew i krzewów, kowych) lub w ich sąsiedztwie, przy szlakach komu- skach), posiada status gatunku inwazyjnego na obszarze Polski ma bardzo albowiem mogą one prowadzić do długotrwałych nikacyjnych przebiegających przez lasy albo wzdłuż w innych regionach Europy istotne znaczenie – znana jest przeobrażeń składu florystycznego oraz struktury linii brzegowych cieków i wód stojących. Ostatnio, – potencjalnie inwazyjny, wymaga monitorowa- zarówno duża liczba ich stanowisk, fitocenoz leśnych i zaroślowych, zwłaszcza jeśli są z punktu widzenia rozpatrywanej tu problematyki, nia – „watch list” jak również duża liczebność osob- prowadzone od dawna, wielokrotnie i na dużych coraz większego znaczenia nabiera uprawa gatunków ników w płatach; większość nadal obszarach. obcych w ogrodach osiedli dynamicznie rozwijają- Na podstawie zsumowanej liczby punktów wyło- zwiększa liczbę stanowisk lub zaj- Z punktu widzenia ochrony różnorodności lokal- cych się poza miastami, nierzadko na terenach chro- niono kategorie gatunków inwazyjnych w Polsce: mowany obszar. nej lub regionalnej, gatunek obcy jest zawsze real- nionych, takich jak parki krajobrazowe czy obszary kategoria I – 10 i mniej (kolor zielony) – chwa- nym lub potencjalnym zagrożeniem dla gatunków chronionego krajobrazu. sty segetalne lub ruderalne, mogące Oprócz przytoczonej informacji, przy poszczegól- miejscowych: wprowadza nowe interakcje w ekosys- Obecnie na terenie Polski jest uprawianych ponad występować z dużą ilościowością, nych gatunkach podano typy siedlisk przyrodni- temach, zajmuje siedliska, często działa redukująco 2500 gatunków (bez odmian) drzew i krzewów, co głównie na siedliskach antropoge- czych, do których gatunki te wnikają. W identyfikacji na gatunki rodzime, przy czym zwykle trudno z góry stanowi liczbę około 10-krotnie większą od liczby nicznych lub też gatunki potencjal- siedlisk zastosowano kody zgodnie z klasyfikacji przewidzieć stopień agresywności i zdolności do wni- rodzimych gatunków drzewiastych. Stosunkowo nienie inwazyjne, obecnie zajmujące przyjętą w podręcznikach ochrony siedlisk Natura kania gatunku obcego do naturalnych lub półnatu- wiele z nich ujawniło dotychczas zdolność do trwa- niewielki areał lub mające niewielką 2000 (Herbich (red.) 2004 t. 1–5). Siedliska, w których ralnych układów ekologicznych (Olaczek 2000). Nie łego zadomowienia, lecz nie da się wykluczyć, że inne liczbę stanowisk w kraju lub obce gatunki stanowią szczególny problem, lub bez znaczenia są, zwykle mniej dostrzegalne gołym w przyszłości wykażą taką właściwość, albowiem w poszczególnych regionach; w których znajduje się optimum ich występowania okiem, zaburzenia genetyczne powodowane przez w przypadku wymienionej grupy roślin może się ona kategoria II – 11-12 (kolor żółty) – gatunki, które w Polsce zaznaczono wytłuszczoną czcionką. W przy- introdukcję obcych gatunków spokrewnionych wykształcić dopiero po kilku dziesięcioleciach od już ujawniły właściwości inwazyjne padkach, kiedy gatunek przeważnie jest spotykany z gatunkami rodzimymi, czego przykładem jest momentu introdukcji8. w niektórych regionach, zwiększają w zbiorowiskach ruderalnych, segetalnych lub „antropohybrydyzacja” wywołana przez uprawę Największe zagrożenie dla rodzimej różnorodno- zajmowany areał bądź liczbę stano- w uprawach leśnych, a tylko sporadycznie pojawia modrzewia japońskiego, który krzyżuje się z modrze- ści biologicznej stanowią introdukcje drzew i krze- wisk lub cechują się dużym poten- się na siedliskach podlegających ochronie, kodu sie- wiem europejskim czy topoli euroamerykańskich wów do środowiska przyrodniczego obiektów chro- cjałem inwazyjnym znanym z innych dliska nie wytłuszczano lub w ogóle nie przyporząd- tworzących mieszańce z krajową topolą czarną nionych, takich jak parki narodowe i rezerwaty krajów; kowano. (Danielewicz, Maliński 2003). przyrody, obszary Natura 2000 i parki krajobrazowe, Zainteresowanie wprowadzaniem drzew i krze- ponieważ mają one kluczowe znaczenie dla zacho- wów obcego pochodzenia do środkowej Europy ma wania rodzimej flory i roślinności. Już kilkadziesiąt lat kilkusetletnią historię. Początkowo sprowadzano temu postulowano całkowite wyłączenie z uprawy przede wszystkim gatunki drzew owocowych, a od obcych gatunków w lasach o charakterze naturalnym końca XV w. – drzewa i krzewy ozdobne z przezna- (Bellon i in. 1977), a dziś kwestię tę częściowo okre- czeniem do uprawy w ogrodach i parkach. Od drugiej ślają przepisy prawa z zakresu ochrony przyrody. Nie połowy XIX wieku, a więc już we wczesnym okresie oznacza to jednak, że mniej narażone na utratę róż- planowej gospodarki leśnej, rozwijała się koncepcja norodności wskutek introdukcji są ekosystemy for- wprowadzania obcych roślin drzewiastych do lasów, malnie niechronione. Dotyczy to głównie układów której naczelnym zamysłem była intensyfikacja pro- szczególnie podatnych na wnikanie i ekspansję antro- dukcji oraz wzbogacenie asortymentu surowca pofitów, jakimi są np. lasy i zarośla w dolinach rzecz- drzewnego. Z czasem pojawiały się inne motywy nych czy zbiorowiska powstające na terenach prze- introdukcji drzew i krzewów obcego pochodzenia do mysłowych lub pokopalnianych o zniszczonej środowiska leśnego, związane między innymi roślinności naturalnej, a także lasów gospodarczych, z polepszaniem właściwości ubogich lub zdegrado- zwłaszcza silnie zniekształconych przez dawną wanych siedlisk, biocenotycznym urozmaicaniem monokultur drzew iglastych, pozyskiwaniem użyt- 8 Por. także rozdz. 1. 38 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 39

gospodarkę leśną. Wyrazem troski o zachowanie kowane oraz wiadomości uzyskane od specjalistów naturalnych walorów lasów gospodarczych jest mię- zajmujących się tą problematyką. Wykaz obejmuje dzy innymi następujący zapis w najnowszych Zasa- najbardziej znane i stosunkowo najczęściej upra- dach hodowli lasu (2012): „Jednym z ważnych celów wiane gatunki; pominięto w nim te drzewa i krzewy, hodowli lasu jest racjonalne użytkowanie i bieżące które wprawdzie są u nas zaliczane do zadomowio- odnawianie zasobów leśnych z zachowaniem ich nych, lecz notowane dotąd sporadycznie na stano- naturalnej różnorodności biologicznej”. wiskach wtórnych i bez tendencji do ekspansji. Na podstawie przeprowadzonych dotąd analiz Uwzględnione na wspomnianej liście gatunki właściwości gatunków drzewiastych zadomowionych można podzielić na trzy grupy. W pierwszej znalazły w wolnej przyrodzie można stwierdzić, że nie stano- się te drzewa i krzewy, których zdolności do ekspansji, wią one jednolitej grupy dającej się wyodrębnić ze opanowywania i przekształcania zbiorowisk roślin- względu na cechy biologiczne, ekologiczne czy stra- nych w skali całego kraju były wielokrotnie dokumen- tegie życiowe. Jest to zrozumiałe, albowiem różne towane, w związku z czym są one zaliczane do roślin gatunki ulegają naturalizacji w rozmaitych warun- inwazyjnych. Do drugiej grupy należą gatunki wyka- kach, w mniej lub bardziej zaburzonych albo ustabi- zujące takie same właściwości, z tą różnicą, że prze- lizowanych zbiorowiskach roślinnych, na różnych jawy ich inwazji obserwowano w skali regionalnej lub etapach przebiegu takich procesów, jak: degeneracja lokalnej. Trzecia grupa obejmuje nieinwazyjne drzewa i regeneracja fitocenoz oraz sukcesja pierwotna i suk- i krzewy, wprawdzie zdolne do spontanicznego prze- cesja wtórna. Są wśród nich nie tylko typowi pionie- mieszczania się i wnikania do naturalnych oraz półna- rzy i tzw. generaliści, lecz także gatunki o wąskich turalnych zbiorowisk roślinnych, lecz bez skłonności, skalach wymagań siedliskowych (Danielewicz 2006), przynajmniej dotychczas, przeobrażania ich struktury. a niekiedy również o bardzo małych zasięgach natu- Pominięto obce taksony sporadycznie spotykane ralnych (Danielewicz, Maliński 2004). w wolnej przyrodzie oraz o wątpliwym zadomowie- Przedstawiona tu lista obcych gatunków drzew niu, a także te spośród zadomowionych u nas roślin Fot. 43. Spontaniczny drzewostan klonu jesionolistnego Acer negundo nad Wartą w Poznaniu (Fot. W. Danielewicz) i krzewów, które w przypadku zadomowienia na drzewiastych, które są bardzo rzadko uprawiane lub obszarach cennych przyrodniczo mogą zagrażać róż- trudne do identyfikacji przez niespecjalistów. norodności biologicznej (Załącznik 3), została sporzą- Ze względu na konwencję tego opracowania, dzona na podstawie informacji zaczerpniętych z licz- w którym do antropofitów zaliczono rośliny niewy- nych publikacji naukowych traktujących stępujące dziko na terenie Polski, pominięto proble- o tendencjach dynamicznych obcych gatunków matykę gatunków rodzimych w jednym lub kilku drzew i krzewów w Polsce, z których większość, jakie regionach kraju, lecz obcych na pozostałym obszarze ukazały się do 2003 roku, zacytowano w opracowaniu (np. takie drzewa leśne, jak: świerk pospolity, Danielewicza i Malińskiego (2003). Wykorzystano też modrzew europejski, buk pospolity czy lipa szeroko- nowsze prace (np. Tokarska-Guzik 2005 a i b; Seneta, listna), a także tych, które mają dyskusyjny status Dolatowski 2011), a także własne materiały niepubli- w naszej florze (np. dąb omszony czy jarząb szwedzki).

Fot. 44. Zdziczała aronia Aronia x prunifolia na torfowisku w wielkopolskim Chlebowie (Fot. W. Danielewicz) 38 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 39

Fot. 44. Zdziczała aronia Aronia x prunifolia na torfowisku w wielkopolskim Chlebowie (Fot. W. Danielewicz) 40 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 41

Fot. 45. Masowe występowanie świdośliwy kłosowej Amelanchier spicata pod linią wysokiego napięcia w lasach koło Wierzonki (okolice Fot. 47 i 48. Dereń rozłogowy Cornus sericea nad Jeziorem Strzeszyńskim (Wielkopolska) (Fot. W. Danielewicz) Poznania) (Fot. W. Danielewicz)

Fot. 49 i 50. Irga błyszcząca Cotoneaster lucidus na skraju lasu w Wielkopolskim Parku Narodowym (Fot. W. Danielewicz)

Fot. 46. Świdośliwa Lamarcka Amelanchier lamarckii (Fot. W. Danielewicz) 40 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 41

Fot. 49 i 50. Irga błyszcząca Cotoneaster lucidus na skraju lasu w Wielkopolskim Parku Narodowym (Fot. W. Danielewicz)

Fot. 46. Świdośliwa Lamarcka Amelanchier lamarckii (Fot. W. Danielewicz) 42 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 43

Fot. 54. Złotokap pospolity Laburnum anagyroides w Wielkopolskim Parku Narodowym (Fot. W. Danielewicz)

Fot. 51. Dąb czerwony Quercus rubra w lasach komunalnych w Poznaniu (Fot. W. Danielewicz)

Fot. 52 i 53. Spontaniczne odnowienie dębu czerwonego Quercus rubra pod drzewostanem sosnowym w Nadleśnictwie Ruszów (Fot. W. Danielewicz)

Fot. 55. Fragment drzewostanu orzesznika pięciolistkowego Carya ovata z naturalnym odnowieniem tego gatunku w Nadleśnictwie Oława (Fot. W. Danielewicz) 42 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 43

Fot. 54. Złotokap pospolity Laburnum anagyroides w Wielkopolskim Parku Narodowym (Fot. W. Danielewicz)

Fot. 51. Dąb czerwony Quercus rubra w lasach komunalnych w Poznaniu (Fot. W. Danielewicz)

Fot. 52 i 53. Spontaniczne odnowienie dębu czerwonego Quercus rubra pod drzewostanem sosnowym w Nadleśnictwie Ruszów (Fot. W. Danielewicz)

Fot. 55. Fragment drzewostanu orzesznika pięciolistkowego Carya ovata z naturalnym odnowieniem tego gatunku w Nadleśnictwie Oława (Fot. W. Danielewicz) 44 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 45

Fot. 56 i 57. Zarośla wierzby amerykanki Salix eriocephala w dolinie Odry koło miejscowości Kopanie i zbliżenie szczytu pędu (Fot. W. Danielewicz)

Fot. 60. Winobluszcz zaroślowy Parthenocissus inserta w łęgu jesionowo-olszowym w dolinie Bogdanki w Poznaniu (Fot. W. Danielewicz)

Fot. 58 i 59. Zarośla robinii lepkiej Robinia viscosa na skraju lasu w Biernatkach koło Kórnika (Fot. W. Danielewicz)

Fot. 61 i 62. …oraz w łęgu nad Odrą – „Graniczny meander Odry”; obszar Natura 2000 (Fot. B. Tokarska-Guzik) 44 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 45

Fot. 56 i 57. Zarośla wierzby amerykanki Salix eriocephala w dolinie Odry koło miejscowości Kopanie i zbliżenie szczytu pędu (Fot. W. Danielewicz)

Fot. 60. Winobluszcz zaroślowy Parthenocissus inserta w łęgu jesionowo-olszowym w dolinie Bogdanki w Poznaniu (Fot. W. Danielewicz)

Fot. 58 i 59. Zarośla robinii lepkiej Robinia viscosa na skraju lasu w Biernatkach koło Kórnika (Fot. W. Danielewicz)

Fot. 61 i 62. …oraz w łęgu nad Odrą – „Graniczny meander Odry”; obszar Natura 2000 (Fot. B. Tokarska-Guzik) 46 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 47

6. Ogólna charakterystyka roślin obcego pochodzenia we florze Polski

6.1. Obce gatunki roślin w Polsce: udział we florze W aktualnym katalogu gatunków obcego pocho- kraju dzenia znalazły się gatunki nowe:

W skład flory Polski, liczącej blisko 3500 taksonów, dodane do listy w statusie: wchodzi aktualnie 939 gatunków obcego pochodzenia, co stanowi 27% jej składu (Tabela 2). Efemerofita (8): konopie dzikie Cannabis sativa Wśród gatunków obcych wyróżniamy: archeofity, var. spontanea, Oenothera indecora, zaraza berbery- czyli starszych przybyszów (stanowią one ok. 17% sowa Orobanche lucorum, Roemeria hybrida, węży- wszystkich gatunków obcych i 4,5% flory całkowitej) mord pierzasty Scorzonera laciniata, Sigesbeckia cor- i nowszych przybyszów (81%), z podziałem na keno- difolia, sorgo cukrowe Sorgum bicolor, tragus fity – rośliny trwale zadomowione (odpowiednio 39% groniasty Tragus racemosus i 10,6%) i efemerofity – gatunki niezadomowione Kenofita (21; w tym 14 lokalnie zadomowionych): Fot. 63 i 64. Róża wielokwiatowa Rosa multiflora na granicy lasu i wilgotnej łąki w dolinie Bogdanki w Poznaniu (Fot. W. Danielewicz) (stanowią 42% i 11,4%). (Ryc. 4). czosnek wonny Allium ramosum (lok.), cibora jadalna Cyperus esculentus (lok.), moczarka delikatna Elodea

Tabela 2. Skład flory roślin naczyniowych Polski nuttallii (lok.), miłka połabska Eragrostis albensis, ewodia Daniela Euodia daniellii (lok.), rzęsa drobna Lemna Liczba gatunków na minuta (lok.), suchodrzew Bella Lonicera ×bella (lok.), podstawie Mirek i in. Grupy gatunków s. kaukaski L. caucasica (lok.), L. ×minutiflora (lok.), 2002 Macrosciadium alatum, Mahonia ×decumbens (lok.), i danych autorskich wiesiołek koronkowy Oenothera coronifera, w. nagi 1 Rodzime 2537 Oe. nuda, w. owłosiony Oe. villosa, jaśminowiec Phila- Obce 939 delphus sp. (lok.), rdest wielokłosowy Polygonum poly- efemerofity 394 stachyum, śliwa wiśniowa odmiana Pissarda Prunus cerasifera ‘Pissardi’ (lok.), różowiec biały Rhodotypos zadomowione 527 scandens (lok.), tawuła biała Spirea alba (lok.), archeofity 157 t. Douglasa S. douglasii (lok.), t. kutnerowata S. tomen- kenofity 370 tosa Gatunki o wątpliwym statusie 18 Archeofita: wyka wąskolistna Vicia angustifolia var. segetalis Razem 3476 Wątpliwy status: wiesiołek dwuletni Oenothera 1 – źródło Mirek i in. 2002 oraz własne dane. Uwzględniono biennis gatunki wymarłe i przypuszczalnie wymarłe. Nie uwzględniono kilkuset gatunków z tego opracowania, współcześnie uprawia- Gatunki, których status uległ zmianie: nych i przejściowo dziczejących.

¾¾Z gatunku uprawianego na lokalnie zadomo- Gatunki N = 939 o wątpliwym Archeofity wiony (Kn) – 41 statusie 17% 2% np.: świdośliwa olcholistna Amelanchier alnifo- Efemerofity 42% lia, ś. Lamarcka A. lamarckii, amorfa krzewiasta Amorpha fruticosa, aronia czarna Aronia mela- Fot. 65. Zarośla jeżyny kaukaskiej Rubus americanus we wnętrzu niedokończonego domu w Poznaniu (Fot. W. Danielewicz) nocrpa, a. śliwolistna A. ×prunifolia, bylica Boże drzewko Artemisia abrotanum, budleja Davida Buddleya davidii, kasztan jadalny Castanea sativa, dereń rozłogowy Cornus seriacea, Kenofity 39% poziomkówka indyjska Duchesnea indica, oliwnik wąskolistny Elaeagnus angustifolia, orzech Ryc. 4. Skład geograficzno-historyczny gatunków obcego pocho- szary Juglans cinerea, o. czarny J. nigra, złotokap dzenia występujących w Polsce. pospolity Laburnum anagyroides, mahonia

6.1. Obce gatunki roślin w Polsce: udział we orze W aktualnym katalogu gatunków obcego pocho- kraju dzenia znalazły się gatunki nowe:

W skład ory Polski, liczącej blisko 3500 taksonów, dodane do listy w statusie: wchodzi aktualnie 939 gatunków obcego pochodzenia, co stanowi 27% jej składu (Tabela 2). Efemero ta (8): konopie dzikie Cannabis sativa Wśród gatunków obcych wyróżniamy: archeoty, var. spontanea, Oenothera indecora, zaraza berbery- czyli starszych przybyszów (stanowią one ok. 17% sowa Orobanche lucorum, Roemeria hybrida, węży- wszystkich gatunków obcych i 4,5% ory całkowitej) mord pierzasty Scorzonera laciniata, Sigesbeckia cor- i nowszych przybyszów (81%), z podziałem na keno- difolia, sorgo cukrowe Sorgum bicolor, tragus ty – rośliny trwale zadomowione (odpowiednio 39% groniasty Tragus racemosus i 10,6%) i efemeroty – gatunki niezadomowione Keno ta (21; w tym 14 lokalnie zadomowionych): (stanowią 42% i 11,4%). (Ryc. 4). czosnek wonny Allium ramosum (lok.), cibora jadalna Cyperus esculentus (lok.), moczarka delikatna Elodea

Tabela 2. Skład ory roślin naczyniowych Polski nuttallii (lok.), miłka połabska Eragrostis albensis, ewodia Daniela Euodia daniellii (lok.), rzęsa malutka Lemna Liczba gatunków na minuta (lok.), suchodrzew Bella Lonicera ×bella (lok.), podstawie MIREK i in. Grupy gatunków s. kaukaski L. caucasica (lok.), L. ×minuti ora (lok.), 2002 Macrosciadium alatum, Mahonia ×decumbens (lok.), i danych autorskich wiesiołek koronkowy Oenothera coronifera, w. nagi 1 Rodzime 2537 Oe. nuda, w. owłosiony Oe. villosa , jaśminowiec Phila- Obce 939 delphus sp. (lok.), rdest wielokłosowy Polygonum poly- efemeroty 394 stachyum, śliwa wiśniowa odmiana Pissarda Prunus cerasifera ‘Pissardi’ (lok.), różowiec biały Rhodotypos zadomowione 527 scandens (lok.), tawuła biała Spirea alba (lok.), archeoty 157 t. Douglasa S. douglasii (lok.), t. kutnerowata S. tomen- kenoty 370 tosa Gatunki o wątpliwym statusie 18 Archeo ta: wyka wąskolistna Vicia angustifolia var. segetalis Razem 3476 Wątpliwy status: wiesiołek dwuletni Oenothera 1 – źródło Mirek i in. 2002 oraz własne dane. Uwzględniono biennis gatunki wymarłe i przypuszczalnie wymarłe. Nie uwzględniono kilkuset gatunków z tego opracowania, współcześnie uprawia- Gatunki, których status uległ zmianie: nych i przejściowo dziczejących.

 Z gatunku uprawianego na lokalnie zadomowiony (Kn) – 41 np.: świdośliwa olcholistna Amelanchier alnifolia, ś. Lamarcka A. lamarckii, amorfa krzewiasta Amorpha fruticosa, aronia czarna Aronia mela- nocrpa, a. śliwolistna A. ×prunifolia, bylica Boże drzewko Artemisia abrotanum, budleja Davida Buddleya davidii, kasztan jadalny Castanea sativa, dereń rozłogowy Cornus sericea, poziomkówka indyjska Duchesnea ind ica, oliwnik wąskolistny Elaeagnus angustifolia, orzech Ryc. 4. Skład geograczno-historyczny gatunków obcego pocho- szary Juglans cinerea, o. czarny J. nigra, złotokap dzenia występujących w Polsce. pospolity Laburnum anagyroides, mahonia 48 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 49

pospolita Mahonia aquifolium, świerk kaukaski Senecio inaequidens, pałka drobna Typha farbownik lekarski Anchusa officinalis, palusznik małą liczbę gatunków, a mianowicie: z jednym gatun- Picea orientalis, żywotnik wschodni Thuja occi- minima, nurzaniec śrubowy Vallisneria spiralis nitkowaty Digitaria ischaemum, bniec biały kiem, dwoma czy trzema gatunkami. Natomiast do dentalis, ż. olbrzymi Th. plicata, choina kanadyj- ¾¾z kenofita na archeofit – 2 Melandrium album, roszpunka (roszponka) mie- rodzajów z największą liczbą odnotowanych gatun- ska Tsuga canadensis hyzop lekarski Hyssopus officinalis, ślaz zygma- szana Valerianella mixta ków (taksonów) zaliczyć należy: wiesiołek Oenothera ¾¾z efemerofita na lokalnie zadomowiony (Kn) rek Malva alcea ¾¾z gatunku o wątpliwym statusie na kenofit – 8 – 30, komosa Chenopodium – 22, stokłosa Bromus – 20, – 22 ¾¾z rodzimego na archeofit – 2 krwawnik szlachetny Achillea nobilis (lok.), uczep wyka Vicia – 15, szarłat Amaranthus – 14 oraz chaber np. zaślaz pospolity Abutilon theofrasti, egilops farbownik (krzywoszyj) polny Anchusa arvensis, śląski Bidens radiata, cyklamen purpurowy Cyc- Centaurea i róża Rosa – po 11 gatunków. cylindryczny Aegilops cylindrica, bylica dwulet- pasternak zwyczajny Pastinaca sativa lamen purpurascens, wilczomlecz (ostromlecz) We florze Polski rodziny najbogatsze w gatunki to nia Artemisia biennis, azolla paprotkowa Azolla ¾¾z rodzimego na kenofit – 2 pstry Euphorbia epithymoides, łoczyga pośrednia jednocześnie rodziny charakteryzujące się dużym filiculoides, dzwonek rapunkuł Campanula poziewnik wąskolistny Galeopsis angustifolia, Lapsana intermedia, lnica janowcowata Linaria udziałem gatunków obcych, a mianowicie: astrowate rapunculus, komosa australijska Chenopodium zaraza drobnokwiatowa Orobanche minor genistifolia, zaraza gałęzista Orobanche ramosa, (złożone) Asteraceae – 132 gatunki, wiechlinowate pumilio, poziewnik piaskowy Galeopsis sege- ¾¾z gatunku o wątpliwym statusie na archeo- smotrawa okazała Telekia speciosa (trawy) Poaceae – 106, bobowate (motylkowate) Faba- tum, Lathyrus aphaca, starzec nierównozębny fit – 4 ceae – 70, kapustowate (krzyżowe) Brassicaceae – 69 Grupy taksonomiczne (Tab. 3; Ryc. 5). Najliczniejsza w Polsce rodzina złożo- Gatunki roślin obcego pochodzenia występujące nych – Asteraceae obejmuje, oprócz kenofitów równie w Polsce należą do 85 rodzin (z łącznej liczby 188 liczne archeofity i efemerofity. Przykładowo, liczna Aceraceae rodzin we florze krajowej) (Ryc. 5) oraz 282 rodzajów. w gatunki rodzina Amaranthaceae ma w Polsce jedy- Amaranthaceae Apip aceae Przeważają wśród nich taksony reprezentowane przez nie swoich obcych reprezentantów. Asteraceae Balsaminaceae Boraginaceae Tabela 3. Rodziny najbogatsze w gatunki obcego pochodzenia Brassicaceae Campanulaceae Caprifoliaceae Liczba Liczba Liczba Liczba Rodzina Caryophyllaceae gatunków archeofitów kenofitów efemerofitów Chenopodiaceae Cucurbitaceae Asteraceae Astrowate (Złożone) 132 15 55 62 Cuscutaceae Cyperaceae Poaceae Wiechlinowate (Trawy) 106 19 18 69 Euphorbiaceae Fabaceae Fabaceae Bobowate (Motylkowate) 70 7 21 42 Fagaceae Fumariaceae Brassicaceae Kapustowate (Krzyżowe) 69 16 23 30 Geraniaceae Rosaceae Różowate 56 2 50 4 Juglandaceae Lamiaceae Chenopodiaceae Komosowate 44 9 20 15 Liliaceae Malvaceae Scrophulariaceae Trędownikowate 34 12 11 11 Onagraceae Orobanchaceae Lamiaceae Jasnotowate (Wargowe) 32 12 10 10 Oxalidaceae Papaveraceae Onagraceae Wiesiołkowate 31 0 30 1 Pinaceae Caryophyllaceae Goździkowate 27 8 5 14 Plantaginaceae Poaceae Apiaceae Selerowate (Baldaszkowate) 25 8 3 14 Polygonaceae Portulacaceae Boraginaceae Ogórecznikowate (Szorstkolistne) 18 5 0 13 Primulaceae Ranunculaceae Polygonaceae Rdestowate 17 1 7 9 Resedaceae Rosaceae Amaranthaceae Szarłatowate 15 0 6 9 Rubiaceae Geraniaceae Bodziszkowate 15 3 4 8 Salicli aceae Scrophulariaceae Solanaceae Psiankowate 15 4 4 7 Solanaceae Urticaceae Malvaceae Ślazowate (Malwowate) 13 5 2 6 Valerianaceae Ryc. 5. Liczba gatunków obcych Vitaceae Euphorbiaceae Wilczomleczowate 10 4 4 2 występujących w Polsce w najliczniej 0 20 40 60 80 100 120 140 Fumariaceae Dymnicowate 10 4 1 5 reprezentowanych rodzinach. Uwaga: nie uwzględniono rodzin LiL czczba gatutunnków Rubiaceae Marzanowate 10 3 0 7 reprezentowanych przez 1–2 gatunki. 48 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 49

pospolita Mahonia aquifolium, świerk kaukaski Senecio inaequidens, pałka drobna Typha farbownik lekarski Anchusa officinalis, palusznik małą liczbę gatunków, a mianowicie: z jednym gatun- Picea orientalis, żywotnik wschodni Thuja occi- minima, nurzaniec śrubowy Vallisneria spiralis nitkowaty Digitaria ischaemum, bniec biały kiem, dwoma czy trzema gatunkami. Natomiast do dentalis, ż. olbrzymi Th. plicata, choina kanadyj- ¾¾z kenofita na archeofit – 2 Melandrium album, roszpunka (roszponka) mie- rodzajów z największą liczbą odnotowanych gatun- ska Tsuga canadensis hyzop lekarski Hyssopus officinalis, ślaz zygma- szana Valerianella mixta ków (taksonów) zaliczyć należy: wiesiołek Oenothera ¾¾z efemerofita na lokalnie zadomowiony (Kn) rek Malva alcea ¾¾z gatunku o wątpliwym statusie na kenofit – 8 – 30, komosa Chenopodium – 22, stokłosa Bromus – 20, – 22 ¾¾z rodzimego na archeofit – 2 krwawnik szlachetny Achillea nobilis (lok.), uczep wyka Vicia – 15, szarłat Amaranthus – 14 oraz chaber np. zaślaz pospolity Abutilon theofrasti, egilops farbownik (krzywoszyj) polny Anchusa arvensis, śląski Bidens radiata, cyklamen purpurowy Cyc- Centaurea i róża Rosa – po 11 gatunków. cylindryczny Aegilops cylindrica, bylica dwulet- pasternak zwyczajny Pastinaca sativa lamen purpurascens, wilczomlecz (ostromlecz) We florze Polski rodziny najbogatsze w gatunki to nia Artemisia biennis, azolla paprotkowa Azolla ¾¾z rodzimego na kenofit – 2 pstry Euphorbia epithymoides, łoczyga pośrednia jednocześnie rodziny charakteryzujące się dużym filiculoides, dzwonek rapunkuł Campanula poziewnik wąskolistny Galeopsis angustifolia, Lapsana intermedia, lnica janowcowata Linaria udziałem gatunków obcych, a mianowicie: astrowate rapunculus, komosa australijska Chenopodium zaraza drobnokwiatowa Orobanche minor genistifolia, zaraza gałęzista Orobanche ramosa, (złożone) Asteraceae – 132 gatunki, wiechlinowate pumilio, poziewnik piaskowy Galeopsis sege- ¾¾z gatunku o wątpliwym statusie na archeo- smotrawa okazała Telekia speciosa (trawy) Poaceae – 106, bobowate (motylkowate) Faba- tum, Lathyrus aphaca, starzec nierównozębny fit – 4 ceae – 70, kapustowate (krzyżowe) Brassicaceae – 69 Grupy taksonomiczne (Tab. 3; Ryc. 5). Najliczniejsza w Polsce rodzina złożo- Gatunki roślin obcego pochodzenia występujące nych – Asteraceae obejmuje, oprócz kenofitów równie w Polsce należą do 85 rodzin (z łącznej liczby 188 liczne archeofity i efemerofity. Przykładowo, liczna Aceraceae rodzin we florze krajowej) (Ryc. 5) oraz 282 rodzajów. w gatunki rodzina Amaranthaceae ma w Polsce jedy- Amaranthaceae Apip aceae Przeważają wśród nich taksony reprezentowane przez nie swoich obcych reprezentantów. Asteraceae Balsaminaceae Boraginaceae Tabela 3. Rodziny najbogatsze w gatunki obcego pochodzenia Brassicaceae Campanulaceae Caprifoliaceae Liczba Liczba Liczba Liczba Rodzina Caryophyllaceae gatunków archeofitów kenofitów efemerofitów Chenopodiaceae Cucurbitaceae Asteraceae Astrowate (Złożone) 132 15 55 62 Cuscutaceae Cyperaceae Poaceae Wiechlinowate (Trawy) 106 19 18 69 Euphorbiaceae Fabaceae Fabaceae Bobowate (Motylkowate) 70 7 21 42 Fagaceae Fumariaceae Brassicaceae Kapustowate (Krzyżowe) 69 16 23 30 Geraniaceae Rosaceae Różowate 56 2 50 4 Juglandaceae Lamiaceae Chenopodiaceae Komosowate 44 9 20 15 Liliaceae Malvaceae Scrophulariaceae Trędownikowate 34 12 11 11 Onagraceae Orobanchaceae Lamiaceae Jasnotowate (Wargowe) 32 12 10 10 Oxalidaceae Papaveraceae Onagraceae Wiesiołkowate 31 0 30 1 Pinaceae Caryophyllaceae Goździkowate 27 8 5 14 Plantaginaceae Poaceae Apiaceae Selerowate (Baldaszkowate) 25 8 3 14 Polygonaceae Portulacaceae Boraginaceae Ogórecznikowate (Szorstkolistne) 18 5 0 13 Primulaceae Ranunculaceae Polygonaceae Rdestowate 17 1 7 9 Resedaceae Rosaceae Amaranthaceae Szarłatowate 15 0 6 9 Rubiaceae Geraniaceae Bodziszkowate 15 3 4 8 Salicli aceae Scrophulariaceae Solanaceae Psiankowate 15 4 4 7 Solanaceae Urticaceae Malvaceae Ślazowate (Malwowate) 13 5 2 6 Valerianaceae Ryc. 5. Liczba gatunków obcych Vitaceae Euphorbiaceae Wilczomleczowate 10 4 4 2 występujących w Polsce w najliczniej 0 20 40 60 80 100 120 140 Fumariaceae Dymnicowate 10 4 1 5 reprezentowanych rodzinach. Uwaga: nie uwzględniono rodzin LiL czczba gatutunnków Rubiaceae Marzanowate 10 3 0 7 reprezentowanych przez 1–2 gatunki. 50 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 51

Grupy form życiowych Czas przybycia zbiorowiska roślinne, rozwijające się na siedliskach nicznych, przejawiają jednak tendencję do kolonizo- Dominującą formą życiową wśród antropofitów Gatunki obce docierały na terytorium Polski w róż- zaburzonych lub stworzonych w efekcie działalności wania zbiorowisk seminaturalnych. Pełne spektrum są rośliny krótkotrwałe (tzw. terofity). Stanowią one nych okresach historycznych poczynając od neolitu. człowieka. Model ten odnosi się przede wszystkim do reprezentują kenofity, które tym samym należy trak- blisko 70% wszystkich archeofitów występujących Znajomość historii archeofitów opiera się przede archeofitów. Efemerofity, których pierwsze stanowiska tować jako grupę gatunków stwarzających największe w Polsce, 60% efemerofitów i ponad 25% kenofitów, wszystkim na wynikach badań archeobotanicznych rejestrowane są głównie w zbiorowiskach antropoge- zagrożenie dla rodzimej różnorodności (Ryc. 8). podczas gdy we florze rodzimej jest ich około 8%. (Kornaś, Medwecka-Kornaś 2002) i wymaga dalszych Byliny (tzw. hemikryptofity), które dominują we flo- studiów (okresy pierwszych znalezisk znane są tylko rze rodzimej (ponad 60%), mają również wysoki dla części gatunków z tej grupy). Nowsi przybysze, Afryka Archeofity udział wśród antropofitów i stanowią około 30% czyli kenofity, pojawiali się od końca XV wieku, jednak Ameryka Pd Kenofity kenofitów, 30% efemerofitów i ponad 20% arche- dokumentacja rejestrująca ich pierwsze stanowiska Ameryka Pd i Australia Efemerofity ofitów. Wśród kenofitów wyróżniającą i znaczącą odnosi się przede wszystkim do okresu ostatnich 200 Ameryka Pd i Płn Ameryka Pd i Śr grupę stanowią rośliny drzewiaste (Ryc. 6). Podsu- lat. Najstarsi przybysze w tej grupie „osiągnęli wiek” Ameryka Pd. Śr. Płn mowując należy podkreślić znaczną odmienność ponad 400 lat, są jednak nieliczni. Większość kenofi- Ameryka Płn flory rodzimej w rozkładzie frekwencji form życio- tów wzbogaciła florę Polski w XIX wieku, sprowa- Ameryka Płn i Azja wych w porównaniu z antropofitami. dzona przez człowieka intencjonalnie, lub zawle- Ameryka Płn i Pd Pochodzenie czona bez jego świadomego udziału (Tokarska-Guzik Amerykaka, Azja i Europa Gatunki obce występujące w Polsce pochodzą 2005a). Analogicznie, informacja zgromadzona dla Antropog. z sześciu kontynentów (Ryc. 7). Przeważają gatunki efemerofitów nie jest pełna. Szczegółowe daty pierw- Australia, Nowa Zelandia wywodzące się z różnych regionów Europy. Stosun- szych rejestracji znamy dla ok. 60 gatunków; w więk- Azja kowo wysoki udział w ojczystej florze mają także szości daty te są przybliżone (Urbisz Al. 2011). Dwie Azja i Afryka gatunki pochodzące z różnych obszarów Azji czy trzecie gatunków z tej grupy to gatunki odnotowane Europa szerzej Eurazji. Reprezentatywną grupę, jednak we florze Polski w XX i XXI wieku. Europopa i Afryka wyłącznie wśród nowszych przybyszów, mają gatunki Typy kolonizowanych zbiorowisk roślinnych Europa i Azja północnoamerykańskie, wywodzące się z obszaru Zgodnie z potwierdzanymi modelami, gatunki Europa, Azja i Afryka płn Europa, Azja, Afryka płn i Australia o wyraźnie zbliżonych warunkach klimatycznych. obce przede wszystkim kolonizują antropogeniczne Tropiki ?

600 0 50 100 150 200 250 300 350 Liczba gatunków

Efemerofity 500 Kenofity Ryc. 7. Charakterystyka geograficzna gatunków obcego pochodzenia występujących w Polsce Archeofity

400 450 Archeoﬁty 400 Kenoﬁty nkó w

u 300 t 350 g a

Efemeroﬁty

zb a 300 Li c Liczb w w ó ó

200 k

n 250 u tun k a g

a 200

100 Li cz b 150

100 0 roślina roślina bylina półkrzew roślina 50 krótkotrwała krótkotrwała drzewiasta lub bylina 0 A AS ASN A N S SN N Ryc. 6. Reprezentacja form życiowych w poszczególnych grupach gatunków obcych Ryc. 8. Typy kolonizowanych zbiorowisk roślinnych przez gatunki wyróżnionych grup obcego pochodzenia Uwaga: Do grupy roślin krótkotrwałych zaliczono rośliny roczne i/lub dwuletnie; do roślin drzewiastych: drzewa, krzewy i krzewinki. A – zbiorowiska antropogeniczne; S – zbiorowiska seminaturalne; N– zbiorowiska naturalne; por. także objaśnienia w rozdz. 4. 50 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 51

600 0 50 100 150 200 250 300 350 Liczba gatunków

Efemerofity 500 Kenofity Ryc. 7. Charakterystyka geograficzna gatunków obcego pochodzenia występujących w Polsce Archeofity

400 450 Archeoﬁty 400 Kenoﬁty nkó w

u 300 t 350 g a

Efemeroﬁty

zb a 300 Li c Liczb w w ó ó

200 k

n 250 u tun k a g

a 200

100 Li cz b 150

100 0 roślina roślina bylina półkrzew roślina 50 krótkotrwała krótkotrwała drzewiasta lub bylina 0 A AS ASN A N S SN N Ryc. 6. Reprezentacja form życiowych w poszczególnych grupach gatunków obcych Ryc. 8. Typy kolonizowanych zbiorowisk roślinnych przez gatunki wyróżnionych grup obcego pochodzenia Uwaga: Do grupy roślin krótkotrwałych zaliczono rośliny roczne i/lub dwuletnie; do roślin drzewiastych: drzewa, krzewy i krzewinki. A – zbiorowiska antropogeniczne; S – zbiorowiska seminaturalne; N– zbiorowiska naturalne; por. także objaśnienia w rozdz. 4. 52 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 53

Status antropofitów we florze krajowej gatunki) można określić tendencje dynamiczne. Ponowna weryfikacja statusu gatunków roślin Wśród gatunków zadomowionych 69 (15,7% i 7,3% obcych występujących w Polsce, wyróżnionych na ogólnej liczby antropofitów) należy do współcze- podstawie współczesnych zasięgów i/lub liczby śnie ustępujących (są to głównie archeofity). Porów- stanowisk, wskazuje na znaczący udział we florze nywalną grupę tworzą zadomowione gatunki o sta- gatunków obcych zadomowionych (437) i lokalnie tusie inwazyjnych (odpowiednio: 15,4% i 7,2%). zadomowionych (108) (łącznie 545). Ta ostatnia Grupę gatunków inwazyjnych powiększają gatunki grupa obejmuje w większości gatunki nowe, przejawiające tą cechę w skali lokalnej oraz gatunki dodane do katalogu, a rekrutujące się spośród potencjalnie inwazyjne wywodzące się ze wszyst- dotychczasowych efemerofitów i gatunków upra- kich wyróżnionych grup na podstawie kryterium wianych. Dla ponad 16% gatunków obcych (154 stopnia zadomowienia (Ryc. 9).

Fot. 66. Poziomkówkę indyjską Duchesnea indica należy uznać za gatunek zadomowiony we florze Polski. Gatunek zmienił status z uprawianego na lokalnie zadomowiony (Fot. B. Tokarska-Guzik)

potencjalnie inwazyjny y n o o i w 7 o ow i 3 inwazyjny 4 43 7 m m o d a z

ustępujący s u t a t S S y n on y o potencjalnie inwazyjny w i o Fot. 67. …analogicznie zaślaz pospolity Abutilon theofrasti. Gatunek zmienił status z efemerofita na lokalnie zadomowiony (Fot. B. Tokar- m ska-Guzik) 10 7 ad o z e i n l a

k inwazyjny o l y n n o o w i ow i o

m potencjalnie inwazyjny 39 4 ado m z e i n

0 10 20 30 40 50 60 70 80 Fot. 68 i 69. Najstarsi przybysze, tzw. archeofity – związani są Liczba gatunków przede wszystkim z polami uprawnymi, chociaż niektórych można spotkać także na siedliskach ruderalnych Ryc. 9. Status gatunków roślin obcego pochodzenia występujących w Polsce (Fot. B. Tokarska-Guzik) 52 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 53

Fot. 66. Poziomkówkę indyjską Duchesnea indica należy uznać za gatunek zadomowiony we florze Polski. Gatunek zmienił status z uprawianego na lokalnie zadomowiony (Fot. B. Tokarska-Guzik)

potencjalnie inwazyjny y n o o i w 7 o ow i 3 inwazyjny 4 43 7 m m o d a z

k inwazyjny o l y n n o o w i ow i o

m potencjalnie inwazyjny 39 4 ado m z e i n

Fot. 70-73. Pola uprawne i miedze to siedliska archeo tów. Na zdjęciach kolejno: 70 – kurzyślad polny Anagallis arvensis; 71-72 – chaber bławatek Centaurea cyanus, mak polny Papaver rhoeas oraz trawa miotła zbożowa Apera spica-venti; 73 – ślaz zygmarek Malva alcea (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 74. Wyka brudnożółta Vicia grandi ora – przybysz Fot. 75. Przymiotno (konyza) kanadyjskie Conyza canadensis – najczęściej z obszaru południowo-wschodniej Europy (Fot. Z. Dajdok) spotykana w Polsce roślina obcego pochodzenia (Fot. B. Tokarska-Guzik) 54 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 55

Fot. 70-73. Pola uprawne i miedze to siedliska archeofitów. Na zdjęciach kolejno: 70 – kurzyślad polny Anagallis arvensis; 71-72 – chaber bławatek Centaurea cyanus, mak polny Papaver rhoeas oraz trawa miotła zbożowa Apera spica-venti; 73 – ślaz zygmarek Malva alcea (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 76 i 77. Niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora – gatunek stwierdzany w największej liczbie chronionych typów siedlisk przyrodniczych (Fot. Z. Dajdok)

Fot. 74. Wyka pannońska Vicia pannonica – przybysz Fot. 75. Przymiotno (konyza) kanadyjskie Conyza canadensis – najczęściej z obszaru południowo-wschodniej Europy (Fot. Z. Dajdok) spotykana w Polsce roślina obcego pochodzenia (Fot. B. Tokarska-Guzik) 56 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 57

Fot. 78 i 79. Niecierpek gruczołowaty Impatiens glandulifera – przykład gatunku azjatyckiego sprowadzonego w celach ozdobnych, rozprzestrzeniającego się w zbiorowiskach ziołoroślowych i szuwarowych (Fot. Z. Dajdok)

Fot. 82. Naparstnica purpurowa Digitalis purpurea w zbiorowisku leśnym w Karkonoszach (Fot. W. Danielewicz)

Fot. 80 i 81. Niecierpek pomarańczowy Impatiens capensis – gatunek amerykański obecnie w Polsce znany jedynie z Pomorza Zachodniego, potencjalnie inwazyjny także w innych regionach (Fot. Z. Dajdok)

Fot. 83 i 84….. i w Beskidzie Śląskim (Fot. B. Tokarska-Guzik) 56 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 57

Fot. 82. Naparstnica purpurowa Digitalis purpurea w zbiorowisku leśnym w Karkonoszach (Fot. W. Danielewicz)

Fot. 83 i 84….. i w Beskidzie Śląskim (Fot. B. Tokarska-Guzik) 58 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 59

6.2. Obce rośliny inwazyjne w Polsce: udział we dotychczasowej wiedzy w 13 typach siedlisk przy- florze kraju i ocena zagrożenia rodniczych, robinia akacjowa Robinia pseudoacacia – w 10, oraz czeremcha amerykańska Padus serotina, Na podstawie przyjętych kryteriów wyróżniono nawłoć późna Solidago gigantea i tawuła kutnerowata kilka kategorii gatunków inwazyjnych: Spiraea tomentosa, które notowano w 8 typach sie- ¾¾w skali kraju – 35 dlisk chronionych (Załącznik 4). ¾¾w skali regionalnej – 28 Z kolei porównanie poszczególnych typów siedlisk ¾¾w skali lokalnej – 9 pod względem liczby odnotowanych w ich obrębie oraz 12 gatunków, które należy uznać za poten- gatunków inwazyjnych wskazuje, że czołowe miejsca cjalnie inwazyjne (Załącznik 2). zajmują „Ziołorośla górskie i ziołorośla nadrzeczne” (kod Wyróżnione kategorie gatunków inwazyjnych 6430) – 23 gatunki, „Murawy kserotermiczne” (6210) pozwalają na wskazanie grup, dla których możliwe – 18 gatunków, „Łęgi wierzbowe topolowe olszowe jest podjęcie działań kontrolnych i zwalczania. Są to i jesionowe (91E0) – 16 oraz „Niżowe i górskie świeże łąki przede wszystkim gatunki z grup oznaczonych kolo- użytkowane ekstensywnie” (6510) – 12 gatunków. rem pomarańczowym i żółtym (Ryc. 10). Stwierdzenia te mają istotne znaczenie z punktu Jeśli generalnie wziąć pod uwagę powiązanie widzenia ochrony przyrody, gdyż z jednej strony gatunków inwazyjnych z typami siedlisk przyrodni- potwierdzają dotychczasowe przypuszczenia przy- czych, do których wnikają i na których bioróżnorod- rodników odnośnie do środowisk najbardziej podat- ność oddziałują, to wśród chronionych siedlisk przy- nych na wnikanie gatunków obcych, a jednocześnie rodniczych (Herbich 2004 t. 1-5) wskazano 38 typów, wskazują które spośród nich wymagają największej w których dotychczas zaobserwowano osobniki uwagi ze względu na zagrożenie wyrażone liczbą przynajmniej jednego z wyróżnionych gatunków występujących w nich gatunków. Warto w tym miej- Fot. 85. Złocień polny Chrysanthemum segetum – przykład gatunku zaliczanego w niektórych regionach (np. na Dolnym Śląsku) do roślin inwazyjnych. Natomiast spośród 88 gatunków inwa- scu dodać, że niektórzy badacze (np. Catford 2009) zagrożonych, a w innych (np. na Pomorzu Zachodnim) do zwiększających zajmowany areał. Na zdjęciu fragment zbiorowiska z udziałem zyjnych lub potencjalnie inwazyjnych w Polsce (bez sugerują, że wobec braku możliwości sprawdzenia gatunku pod Zgorzelcem (Fot. W. Bena) gatunków dotychczas nie notowanych w Polsce), i porównania wszystkich gatunków obcych dla zestawionych w Załączniku 2, aż 71 (ponad 80%) danego regionu pod względem możliwości inwazji, pojawia się przynajmniej w jednym chronionym sie- ocenie ryzyka należy poddać „ekosystemy ku inwazji”. dlisku przyrodniczym. Pod względem największej Następnie wyznaczyć spośród nich te najbardziej liczby siedlisk, do których wnika ten sam gatunek, podatne na osiedlanie się gatunków obcych i na tej czołowe miejsce zajmują: niecierpek drobnokwia- podstawie przygotować tzw. mapy centrów inwa- towy Impatiens parviflora – notowany, według zyjności (ang. Invasion hotspots maps).

10 w ó 8 un k

6 ga t ba z c 4 i L krajowy 2

regionalny 0 IV lokalny III II I

Ryc. 10. Liczebność poszczególnych kategorii gatunków zadomowionych, według przedziałów wyróżnionych na podstawie obliczonej Fot. 86. Poziewnik piaskowy Galeopsis segetum na stanowisku pod Świętoszowem w Borach Dolnośląskich (Fot. W. Bena) punktacji dla gatunków inwazyjnych, na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym (w zestawieniu nie uwzględniono gatunków potencjalnie inwazyjnych) 58 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 59

10 w ó 8 un k

6 ga t ba z c 4 i L krajowy 2

regionalny 0 IV lokalny III II I

Ryc. 10. Liczebność poszczególnych kategorii gatunków zadomowionych, według przedziałów wyróżnionych na podstawie obliczonej Fot. 86. Poziewnik piaskowy Galeopsis segetum na stanowisku pod Świętoszowem w Borach Dolnośląskich (Fot. W. Bena) punktacji dla gatunków inwazyjnych, na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym (w zestawieniu nie uwzględniono gatunków potencjalnie inwazyjnych) 60 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 61

Fot. 87. „Priorytetowo powinny być traktowane te gatunki obce, które zagrażają lub potencjalnie stwarzają zagrożenie dla rodzimej różnorodności biologicznej i funkcjonowania ekosystemów”. Rdestowiec ostrokończysty Reynoutria japonica opanowuje doliny rzeczne Fot. 89. Północnoamerykańskie nawłocie Solidago, widoczne są w krajobrazie, szczególnie w porze kwitnienia. Na zdjęciu – na odłogo- w południowej Polsce, tworząc zwarte, jednogatunkowe płaty. Na zdjęciu nad rzeką Białą w rejonie Czechowic-Dziedzic (Fot. B. Tokarska- wanych polach i suchych łąkach na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej (Fot. B. Tokarska-Guzik) -Guzik)

Fot. 88. Rudbekia naga Rudbeckia laciniata i niecierpek gruczołowaty Impatiens glandulifera w niektórych rejonach mogą dominować Fot. 90. W niektórych rejonach Polski rośliny inwazyjne stwarzają zagrożenie dla obszarów chronionych. Na zdjęciu tablica informacyjna w runie lasów łęgowych – na zdjęciu fragment doliny Budkowiczanki pod Karłowicami, woj. opolskie (Fot. Z. Dajdok) na trasie ścieżki dydaktycznej na terenie obszaru Natura 2000 „Graniczny meander Odry” w gęstwinie pędów rdestowca (Fot. B. Tokarska- -Guzik) 60 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 61

Fot. 88. Rudbekia naga Rudbeckia laciniata i niecierpek gruczołowaty Impatiens glandulifera w niektórych rejonach mogą dominować Fot. 90. W niektórych rejonach Polski rośliny inwazyjne stwarzają zagrożenie dla obszarów chronionych. Na zdjęciu tablica informacyjna w runie lasów łęgowych – na zdjęciu fragment doliny Budkowiczanki pod Karłowicami, woj. opolskie (Fot. Z. Dajdok) na trasie ścieżki dydaktycznej na terenie obszaru Natura 2000 „Graniczny meander Odry” w gęstwinie pędów rdestowca (Fot. B. Tokarska- -Guzik) 62 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 63

Tabela 5. Charakterystyka wymagań siedliskowych gatunków inwazyjnych oraz ich możliwości zasiedlania upraw roślin użytkowych 6.3. Chwasty segetalne jako gatunki inwazyjne wyczyniec polny). Występują na polach od czasów historycznych, ale jeszcze w latach 50 i 60. ubiegłego Potencjalne Optymalne warunki glebowe, Rośliny uprawne, W grupie gatunków inwazyjnych w skali kraju lub wieku były w fazie utajenia (oczekiwania). Obecnie, Lp. Gatunek środowiska w których występuje w których możliwe są inwazje regionalnie znajduje się 10 taksonów występujących z wyjątkiem wyczyńca polnego, są w fazie stabilizacji. inwazji przede wszystkim na polach uprawnych, a część Populacje tych gatunków, w zależności od wymagań 1. Alopecurus myosoruides ciężkie, wilgotne gleby ilaste zboża jare, zboża ozime, rzepak pola ugorowane, z nich np. szarłat szorstki Amaranthus retroflexus, wło- siedliskowych, występują w całej Polsce, a stosunki wyczyniec polny i gliniaste o odczynie zbliżonym do ścierniska, śnica sina Setaria pumila, żółtlica drobnokwiatowa ilościowe (stopień zachwaszczenia upraw) zależą obojętnego; mady, czarne ziemie siedliska ruderalne Galinsoga parviflora, spotyka się również często na przede wszystkim od jakości agrotechniki w roślinach siedliskach ruderalnych. W tradycyjnej terminologii uprawnych, w tym stosowania wysoce wyspecjalizo- 2. Amaranthus retroflexus jak wyżej buraki cukrowe i pastewne, siedliska szarłat szorstki kukurydza, przerzedzone ruderalne gatunki towarzyszące uprawom nazywa się chwa- wanych graminicydów. Wyczyniec polny – posiada- uprawy zbóż i rzepaku, uprawy stami segetalnymi. Są to: wyczyniec polny Alopecurus jący w Polsce status archeofita – obecnie jest w fazie warzyw, sady myosuroides, szarłat szorstki Amaranthus retroflexus, wzrostu i należy spodziewać się, że na optymalnych 3. Anthoxanthum aristatum gleby lekkie, piaszczyste o odczynie kukurydza, ziemniaki, zboża jare ścierniska, pola tomka oścista Anthoxanthum aristatum, owies głuchy dla tego gatunku żyznych glebach ilastych i glinia- tomka oścista kwaśnym ugorowane, Avena fatua, chwastnica jednostronna Echinochloa stych, czarnych ziemiach, osiągnie „sukces” jak wyżej murawy crus-galli, żółtlica owłosiona Galinsoga ciliata, żółtlica wymienione trawy. Inwazji sprzyja import i wymiana napiaskowe drobnokwiatowa G. parviflora, włośnica sina Setaria materiału siewnego z Europy oraz z rejonów (planta- 4. Avena fatua s.l. żyzne, alkaliczne oraz zbliżone do zboża ozime i jare, rzadziej uprawy okopowe pumila, włośnica zielona S. viridis, przetacznik perski cji), gdzie niekiedy masowo występuje (np. Żuławy, owies głuchy obojętnych gleby gliniaste, iły, piaski rzepak, uprawy okopowe Veronica persica. Równina Sępopolska, Kujawy, Nizina Śląska). Pozostałe gliniaste mocne, mady Grupa ta jest stosunkowo nieliczna, ponieważ ter- gatunki to kenofity, spośród których jedynie żółtlica 5. Echinochloa crus-galli wszystkie rodzaje i typy gleb kukurydza, uprawy okopowe, pola ugorowane, min „chwasty inwazyjne” nie może być utożsamiany drobnokwiatowa osiągnęła już fazę stabilizacji, nato- chwastnica jednostronna z wyjątkiem bardzo żyznych glin przerzedzone uprawy zbóż, piaski nadrzeczne, i iłów i piasków luźnych, z dużą uprawy warzywne siedliska z masowym niekiedy występowaniem jakiegokol- miast żółtlica owłosiona, szarłat szorstki, tomka oścista tolerancją na odczyn, masowemu ruderalne, wiek gatunku w uprawach polowych i ogrodowych, i przetacznik perski na optymalnych i suboptymal- występowaniu sprzyjają wysokie opa- zalewane muliste spowodowany niewłaściwą agrotechniką. Ogranicza- nych siedliskach zdają się być jeszcze w fazie geogra- dy atmosferyczne lub wysoki poziom brzegi rzek lub wód w maju osuszone dna nie masowego występowania chwastów w roślinach ficznego i ekologicznego rozprzestrzeniania się. zbiorników uprawnych (zwyczajowo nazywane zwalczaniem W tabeli 5 podana jest charakterystyka wymagań wodnych chwastów) jest stałym elementem agrotechniki. Poza siedliskowych omawianych gatunków oraz ich moż- 6. Galinsoga ciliata gleby przepuszczalne, średnio uprawy ogrodowe i warzywne, siedliska stosowaniem przyrodniczych i mechanicznych liwości inwazyjnego zasiedlania roślin użytkowych. żółtlica owłosiona zwięzłe o wysokiej zawartości ziemniaki ruderalne, metod ograniczania zachwaszczenia, do akceptowal- Wymienione wyżej gatunki najczęściej nie spra- próchnicy przydomowe 7. Galinsoga parviflora nych i niemal powszechnych metod należy zaliczyć wiają jakichkolwiek trudności związanych z ich iden- uprawy zbóż żółtlica drobnokwiatowa jarych, ścierniska stosowanie herbicydów. Zwalczanie chemiczne, tyfikacją. Pewnym problemem może być oznaczenie w praktyce powinno być stosowane jako interwen- owsa głuchego. Jeżeli przyjmiemy za Autorami 8. Setaria viridis gleby lekkie, przewiewne, o składzie kukurydza, ziemniaki, przerze- ścierniska, pola cyjne w przypadku potencjalnego lub rzeczywistego powszechnie znanego w Polsce klucza do oznacza- włośnica zielona granulometrycznym piasków, odczyn dzone zboża jare ugorowane, kwaśny i średnio kwaśny miejsca ruderalne, przekroczenia tzw. progów szkodliwości, skutkują- nia roślin (Szafer i in. 1986) główne cechy wyróżnia- 9. Setaria pumila murawy cych gwałtownym spadkiem plonowania roślin jące Avena fatua od pozostałych gatunków rodzaju włośnica sina napiaskowe uprawnych lub pogorszeniem ich jakości. Avena to znaczna część oznaczanego materiału nie Wszystkie chwasty inwazyjne to rośliny jedno- zawsze odpowiada podstawowym cechom tego 10. Veronica persica żyzne, zwięzłe i średnio-zwięzłe gleby zboża ozime, uprawy okopowe sady przetacznik perski o odczynie zbliżonym do obojętnego, i uprawy warzywne roczne o wysokim potencjale reprodukcji generatyw- gatunku. Niekiedy więc, mylnie można oznaczyć w wysokiej kulturze rolniczej nej. Posiadają dużą zdolność do dyspersji wyłącznie mutacyjne formy owsa siewnego przejawiające za pomocą diaspor generatywnych, którą zawdzię- cechy dzikości, tzw. fatuoidy, jako takson pochodze- czają wysokiej plenności, bardzo niskiej masie 1000 nia mieszańcowego Avena fatua × A. sativa, lub nasion/ziarniaków (z wyjątkiem owsa głuchego) oraz wręcz, jako Avena strigosa owies szorstki czy owies Tzw. „kluczowe” cechy gatunku (Szafer i in. 1986) gością i intensywnością (gęstością) owłosienia plewek anemochorycznym i antropochorycznym przystoso- mieszańcowy Avena hybrida Peterm. Wynika to w pełni odnoszą się tylko do A. fatua var. fatua. Pozo- oraz długością „kępki” włosków u nasady plewek waniom do rozsiewania. Diaspory wszystkich wymie- z wewnątrzgatunkowego zróżnicowania Avena fatua, stałe odmiany różnią się zabarwieniem plewek, dłu- (Korniak 1985). nionych wyżej gatunków dojrzewają i spontanicznie które w podstawowej postaci za Malzewem (1930) wysiewają się na polu przed zbiorem roślin upraw- i innymi, np. Hegi (1965) oraz Korniakiem (1985) nych, w których występują, tworząc tym samym można sprowadzić do czterech zasadniczych odmian trwały glebowy bank nasion, który jest trudny do występujących w Polsce: ograniczenia. Avena fatua var. fatua (= pilosissima S.F. Gray) W grupie chwastów inwazyjnych połowę stanowią Avena fatua var. intermedia (Lestib.) Lej. et Court. archeofity należące do rodziny traw (chwastnica jed- Avena fatua var. glabrata Peterm. nostronna, owies głuchy, włośnica zielona i sina, Avena fatua var. vilis (Wallr.) Hauskn. 62 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 63

Tabela 5. Charakterystyka wymagań siedliskowych gatunków inwazyjnych oraz ich możliwości zasiedlania upraw roślin użytkowych 6.3. Chwasty segetalne jako gatunki inwazyjne wyczyniec polny). Występują na polach od czasów historycznych, ale jeszcze w latach 50 i 60. ubiegłego Potencjalne Optymalne warunki glebowe, Rośliny uprawne, W grupie gatunków inwazyjnych w skali kraju lub wieku były w fazie utajenia (oczekiwania). Obecnie, Lp. Gatunek środowiska w których występuje w których możliwe są inwazje regionalnie znajduje się 10 taksonów występujących z wyjątkiem wyczyńca polnego, są w fazie stabilizacji. inwazji przede wszystkim na polach uprawnych, a część Populacje tych gatunków, w zależności od wymagań 1. Alopecurus myosoruides ciężkie, wilgotne gleby ilaste zboża jare, zboża ozime, rzepak pola ugorowane, z nich np. szarłat szorstki Amaranthus retroflexus, wło- siedliskowych, występują w całej Polsce, a stosunki wyczyniec polny i gliniaste o odczynie zbliżonym do ścierniska, śnica sina Setaria pumila, żółtlica drobnokwiatowa ilościowe (stopień zachwaszczenia upraw) zależą obojętnego; mady, czarne ziemie siedliska ruderalne Galinsoga parviflora, spotyka się również często na przede wszystkim od jakości agrotechniki w roślinach siedliskach ruderalnych. W tradycyjnej terminologii uprawnych, w tym stosowania wysoce wyspecjalizo- 2. Amaranthus retroflexus jak wyżej buraki cukrowe i pastewne, siedliska szarłat szorstki kukurydza, przerzedzone ruderalne gatunki towarzyszące uprawom nazywa się chwa- wanych graminicydów. Wyczyniec polny – posiada- uprawy zbóż i rzepaku, uprawy stami segetalnymi. Są to: wyczyniec polny Alopecurus jący w Polsce status archeofita – obecnie jest w fazie warzyw, sady myosuroides, szarłat szorstki Amaranthus retroflexus, wzrostu i należy spodziewać się, że na optymalnych 3. Anthoxanthum aristatum gleby lekkie, piaszczyste o odczynie kukurydza, ziemniaki, zboża jare ścierniska, pola tomka oścista Anthoxanthum aristatum, owies głuchy dla tego gatunku żyznych glebach ilastych i glinia- tomka oścista kwaśnym ugorowane, Avena fatua, chwastnica jednostronna Echinochloa stych, czarnych ziemiach, osiągnie „sukces” jak wyżej murawy crus-galli, żółtlica owłosiona Galinsoga ciliata, żółtlica wymienione trawy. Inwazji sprzyja import i wymiana napiaskowe drobnokwiatowa G. parviflora, włośnica sina Setaria materiału siewnego z Europy oraz z rejonów (planta- 4. Avena fatua s.l. żyzne, alkaliczne oraz zbliżone do zboża ozime i jare, rzadziej uprawy okopowe pumila, włośnica zielona S. viridis, przetacznik perski cji), gdzie niekiedy masowo występuje (np. Żuławy, owies głuchy obojętnych gleby gliniaste, iły, piaski rzepak, uprawy okopowe Veronica persica. Równina Sępopolska, Kujawy, Nizina Śląska). Pozostałe gliniaste mocne, mady Grupa ta jest stosunkowo nieliczna, ponieważ ter- gatunki to kenofity, spośród których jedynie żółtlica 5. Echinochloa crus-galli wszystkie rodzaje i typy gleb kukurydza, uprawy okopowe, pola ugorowane, min „chwasty inwazyjne” nie może być utożsamiany drobnokwiatowa osiągnęła już fazę stabilizacji, nato- chwastnica jednostronna z wyjątkiem bardzo żyznych glin przerzedzone uprawy zbóż, piaski nadrzeczne, i iłów i piasków luźnych, z dużą uprawy warzywne siedliska z masowym niekiedy występowaniem jakiegokol- miast żółtlica owłosiona, szarłat szorstki, tomka oścista tolerancją na odczyn, masowemu ruderalne, wiek gatunku w uprawach polowych i ogrodowych, i przetacznik perski na optymalnych i suboptymal- występowaniu sprzyjają wysokie opa- zalewane muliste spowodowany niewłaściwą agrotechniką. Ogranicza- nych siedliskach zdają się być jeszcze w fazie geogra- dy atmosferyczne lub wysoki poziom brzegi rzek lub wód w maju osuszone dna nie masowego występowania chwastów w roślinach ficznego i ekologicznego rozprzestrzeniania się. zbiorników uprawnych (zwyczajowo nazywane zwalczaniem W tabeli 5 podana jest charakterystyka wymagań wodnych chwastów) jest stałym elementem agrotechniki. Poza siedliskowych omawianych gatunków oraz ich moż- 6. Galinsoga ciliata gleby przepuszczalne, średnio uprawy ogrodowe i warzywne, siedliska stosowaniem przyrodniczych i mechanicznych liwości inwazyjnego zasiedlania roślin użytkowych. żółtlica owłosiona zwięzłe o wysokiej zawartości ziemniaki ruderalne, metod ograniczania zachwaszczenia, do akceptowal- Wymienione wyżej gatunki najczęściej nie spra- próchnicy przydomowe 7. Galinsoga parviflora nych i niemal powszechnych metod należy zaliczyć wiają jakichkolwiek trudności związanych z ich iden- uprawy zbóż żółtlica drobnokwiatowa jarych, ścierniska stosowanie herbicydów. Zwalczanie chemiczne, tyfikacją. Pewnym problemem może być oznaczenie w praktyce powinno być stosowane jako interwen- owsa głuchego. Jeżeli przyjmiemy za Autorami 8. Setaria viridis gleby lekkie, przewiewne, o składzie kukurydza, ziemniaki, przerze- ścierniska, pola cyjne w przypadku potencjalnego lub rzeczywistego powszechnie znanego w Polsce klucza do oznacza- włośnica zielona granulometrycznym piasków, odczyn dzone zboża jare ugorowane, kwaśny i średnio kwaśny miejsca ruderalne, przekroczenia tzw. progów szkodliwości, skutkują- nia roślin (Szafer i in. 1986) główne cechy wyróżnia- 9. Setaria pumila murawy cych gwałtownym spadkiem plonowania roślin jące Avena fatua od pozostałych gatunków rodzaju włośnica sina napiaskowe uprawnych lub pogorszeniem ich jakości. Avena to znaczna część oznaczanego materiału nie Wszystkie chwasty inwazyjne to rośliny jedno- zawsze odpowiada podstawowym cechom tego 10. Veronica persica żyzne, zwięzłe i średnio-zwięzłe gleby zboża ozime, uprawy okopowe sady przetacznik perski o odczynie zbliżonym do obojętnego, i uprawy warzywne roczne o wysokim potencjale reprodukcji generatyw- gatunku. Niekiedy więc, mylnie można oznaczyć w wysokiej kulturze rolniczej nej. Posiadają dużą zdolność do dyspersji wyłącznie mutacyjne formy owsa siewnego przejawiające za pomocą diaspor generatywnych, którą zawdzię- cechy dzikości, tzw. fatuoidy, jako takson pochodze- czają wysokiej plenności, bardzo niskiej masie 1000 nia mieszańcowego Avena fatua × A. sativa, lub nasion/ziarniaków (z wyjątkiem owsa głuchego) oraz wręcz, jako Avena strigosa owies szorstki czy owies Tzw. „kluczowe” cechy gatunku (Szafer i in. 1986) gością i intensywnością (gęstością) owłosienia plewek anemochorycznym i antropochorycznym przystoso- mieszańcowy Avena hybrida Peterm. Wynika to w pełni odnoszą się tylko do A. fatua var. fatua. Pozo- oraz długością „kępki” włosków u nasady plewek waniom do rozsiewania. Diaspory wszystkich wymie- z wewnątrzgatunkowego zróżnicowania Avena fatua, stałe odmiany różnią się zabarwieniem plewek, dłu- (Korniak 1985). nionych wyżej gatunków dojrzewają i spontanicznie które w podstawowej postaci za Malzewem (1930) wysiewają się na polu przed zbiorem roślin upraw- i innymi, np. Hegi (1965) oraz Korniakiem (1985) nych, w których występują, tworząc tym samym można sprowadzić do czterech zasadniczych odmian trwały glebowy bank nasion, który jest trudny do występujących w Polsce: ograniczenia. Avena fatua var. fatua (= pilosissima S.F. Gray) W grupie chwastów inwazyjnych połowę stanowią Avena fatua var. intermedia (Lestib.) Lej. et Court. archeofity należące do rodziny traw (chwastnica jed- Avena fatua var. glabrata Peterm. nostronna, owies głuchy, włośnica zielona i sina, Avena fatua var. vilis (Wallr.) Hauskn. 64 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 65

6.4. Rośliny obce geograficznie potencjalnie z dn. 9. 09. 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatun- inwazyjne w Polsce ków obcych, które w przypadku uwolnienia do środo- wiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzi- Strategia Europejska dotycząca postępowania mym lub siedliskom przyrodniczym (Dz. U. Nr 210, z gatunkami inwazyjnymi, jak też postulaty formuło- poz. 1260). Należą do nich Spartina anglica (roślina nie wane w ostatnim czasie w naszym kraju (np. Tokarska- ma polskiej nazwy), grubosz Helmsa Crassula helmsii -Guzik i in. 2011b) kładą nacisk na działania prewen- i tulejnik amerykański Lysichiton americanus. W grupie cyjne, w tym monitoring przyrodniczy na wzór tej uwzględniono także, niewymienioną w Rozporzą- monitoringu gatunków ginących. Wiele zestawień dzeniu lecz rozprzestrzeniającą się za naszą zachodnią i symulacji zakłada bowiem ciągły wzrost nie tylko granicą, wąkrotę jaskrowatą Hydrocotyle ranunculoides. areału zajmowanego przez niektóre gatunki obce już zadomowione w Europie, ale także pojawianie się nowych przybyszów. Prognozowane zmiany klima- 6.5. Rośliny energetyczne jako gatunki inwazyjne tyczne z pewnością będą sprzyjały niektórym gatunkom, obecnie jeszcze stosunkowo rzadko notowanym Rosnące ceny paliw kopalnych, ochrona klimatu w Polsce, lecz przejawiającym właściwości inwazyjne oraz bezpieczeństwo energetyczne to podstawowe u naszych południowych lub zachodnich sąsiadów. powody, dla których poszukuje się odnawialnych źró- Spośród roślin już występujących spontanicznie poza deł energii, w tym energii uzyskiwanej z fitomasy uprawą, do gatunków tych należą m.in.: azolla paprot- roślin zielnych uprawianych w gospodarstwach rol- kowa Azolla filiculoides, niecierpek pomarańczowy nych. Jest ona wykorzystywana do bezpośredniego Impatiens capensis, trojeść amerykańska Asclepias spalania w specjalistycznych, często technologicznie syriaca, budleja Dawida Buddleja davidii, chmiel japoń- zaawansowanych i nowoczesnych ciepłowniach lub ski Humulus scandens, rzęsa turionowa Lemna turioni- do produkcji biogazu. Sprzyja temu system wsparcia Fot. 91. Wyczyniec polny Alopecurus myosuroides – gatunek rozprze- fera, mahonia pospolita Mahonia aquifolium, rdest finansowego energetyki odnawialnej w Unii Europej- strzeniający się głównie w uprawach zbóż (Fot. Z. Dajdok) wielokłosowy Polygonum polystachyum czy żurawina skiej oraz poszukiwanie przez rolnictwo alternatyw- wielkoowocowa Oxycoccus macrocarpos. nych roślin uprawnych. Poza biomasą drzewną W prezentowanym zestawieniu (Załącznik 2) (wierzba, topole) oraz rodzimymi gatunkami zielnymi, uwzględniono także gatunki dotychczas nie stwier- prowadzi się liczne doświadczenia z wykorzystaniem dzone w Polsce, które znalazły się wśród 16 roślin wysoko produktywnych bylin obcego pochodzenia. wymienionych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska Wykaz tych gatunków przedstawia tabela 6.

Tabela 6. Gatunki obcego pochodzenia wykorzystywane w Polsce jako odnawialne źródła energii

Trwałość Gatunek Rodzina Pochodzenie biologiczna Miskant olbrzymi Miscanthus ×giganteus Poaceae bylina Japonia, Chiny, Rosja, Tajwan, Tajlandia, Polinezja, USA Miskant cukrowy Miscanthus sacchariflorus Poaceae bylina Japonia, Chiny, Rosja, Tajwan, Tajlandia, Polinezja, USA Ślazowiec pensylwański Sida hermaphrodita Malvaceae bylina Ameryka Północna Słonecznik bulwiasty Helianthus tuberosus Asteraceae bylina Ameryka Północna Spartina preriowa Poaceae bylina Ameryka Północna Spartina pectinata Róża wielokwiatowa Rosaceae krzew Azja wschodnia Rosa multiflora Palczatka Gerarda Andropogon gerardii Poaceae bylina Ameryka Północna Rdestowiec sachaliński Reynoutria sachalinensis Polygonaceae bylina Azja wschodnia Rdestowiec ostrokończysty Polygonaceae bylina Azja wschodnia Reynoutria japonica Łubin wąskolistny Fabaceae bylina obszar basenu Morza Śródziemnego Lupinus angustifolius Rożnik przerośnięty Silphium perfoliatum Asteraceae bylina Ameryka Północna Fot. 92. Chwastnica jednostronna Echinochloa crus-galli – najczęściej spotykana w uprawach roślin okopowych (Fot. B. Tokarska-Guzik) Perz wydłużony Agropyron elongatum Poaceae bylina Południowa Azja, Azja Mniejsza 64 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 65

Tabela 6. Gatunki obcego pochodzenia wykorzystywane w Polsce jako odnawialne źródła energii

Trwałość Gatunek Rodzina Pochodzenie biologiczna Miskant olbrzymi Miscanthus ×giganteus Poaceae bylina Japonia, Chiny, Rosja, Tajwan, Tajlandia, Polinezja, USA Miskant cukrowy Miscanthus sacchariflorus Poaceae bylina Japonia, Chiny, Rosja, Tajwan, Tajlandia, Polinezja, USA Ślazowiec pensylwański Sida hermaphrodita Malvaceae bylina Ameryka Północna Słonecznik bulwiasty Helianthus tuberosus Asteraceae bylina Ameryka Północna Spartina preriowa Poaceae bylina Ameryka Północna Spartina pectinata Róża wielokwiatowa Rosaceae krzew Azja wschodnia Rosa multiflora Palczatka Gerarda Andropogon gerardii Poaceae bylina Ameryka Północna Rdestowiec sachaliński Reynoutria sachalinensis Polygonaceae bylina Azja wschodnia Rdestowiec ostrokończysty Polygonaceae bylina Azja wschodnia Reynoutria japonica Łubin wąskolistny Fabaceae bylina obszar basenu Morza Śródziemnego Lupinus angustifolius Rożnik przerośnięty Silphium perfoliatum Asteraceae bylina Ameryka Północna Fot. 92. Chwastnica jednostronna Echinochloa crus-galli – najczęściej spotykana w uprawach roślin okopowych (Fot. B. Tokarska-Guzik) Perz wydłużony Agropyron elongatum Poaceae bylina Południowa Azja, Azja Mniejsza 66 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 67

Na liście tej znajdują się gatunki, które już teraz pozytywnego rezultatu. Dodatkowym argumentem złotokap pospolity Laburnum anagyroides, irga błysz- układów przyrodniczych stanowiących ostoję rodzi- zaliczone są do roślin inwazyjnych, tj. słonecznik bul- przemawiającym za zaniechaniem uprawy, zwłaszcza cząca Cotoneaster lucidus, wiciokrzew przewiercień mej flory i zbiorowisk roślinnych. Dobitnym argumen- wiasty Helianthus tuberosus, rdestowiec sachaliński robinii akacjowej i czeremchy amerykańskiej, stały się Lonicera caprifolium, winobluszcz zaroślowy Parthe- tem świadczącym o zagrożeniu różnorodności bio- Reynoutria sachalinensis i rdestowiec ostrokończysty trudności w odnawianiu lasu po wycięciu drzewosta- nocissus inserta, powojnik pnący Clematis vitalba, dła- logicznej introdukcjami obcych drzew i krzewów na Reynoutria japonica. Ich uprawa jako roślin energe- nów robiniowych oraz podszytowych zarośli czerem- wisz okrągłolistny Celastrus orbiculatus, czeremcha tereny przylegające do obszarów chronionych są tycznych, sprzyjać będzie rozprzestrzenianiu do eko- chowych. Obecnie wspomniane gatunki nie mają wirginijska Padus virginiana i dąb burgundzki Quercus wyniki badań prowadzonych w Puszczy Białowieskiej systemów seminaturalnych i naturalnych. Jest wysoce znaczenia gospodarczego w leśnictwie i nie powinny cerris. Przekształcanie zbiorowisk zaroślowych mogą (Adamowski i in. 2002) oraz w Wielkopolskim Parku prawdopodobne, że niektóre obce byliny wymie- być sadzone nie tylko w lasach, lecz także w zadrze- powodować między innymi: wierzba amerykanka Narodowym (Danielewicz, Maliński 1997; Purcel nione w tabeli 6, z plantacji energetycznych będą wieniach zakładanych w pobliżu kompleksów leśnych. Salix eriocephala, wiązowiec zachodni Celtis occiden- 2009). Autorzy pierwszego z cytowanych opracowań przenikać spontanicznie do innych ekosystemów. Dwa inne gatunki – klon jesionolistny i jesion pen- talis, tawuła nibywierzbolistna Spirea ×pseudosalicifo- stwierdzili między innymi, że parki i zieleń przy osa- Obecnie w większości przypadków są one na etapie sylwański, rzadko były wprowadzane do lasów, jed- lia, śliwa ałycza Prunus cerasifera, wiśnia wonna Cerasus dach oraz leśniczówkach są bardzo efektywnymi doświadczeń produkcyjnych, w wielu ośrodkach nak ze względu na łatwość uprawy oraz szybki mahaleb, róża wielokwiatowa Rosa multiflora i jeżyna źródłami inwazji, a największe bogactwo obcej flory naukowych w Polsce zajmujących się badaniami wzrost, często znajdowały zastosowanie w zadrze- kaukaska Rubus armeniacus. drzewiastej i największą liczebność populacji na sta- i wdrożeniami dla energetyki odnawialnej. Spośród wieniach, skąd za pomocą obficie produkowanych Grupa gatunków obcych drzew i krzewów, które nowiskach obserwowano w tych fragmentach lasu, tych gatunków najbardziej prawdopodobna jest owoców, przenoszonych przez wiatr i wodę, rozprze- są u nas zadomowione, lecz dotychczasowy stan dyna- które sąsiadują z terenami nieleśnymi lub osadami „ucieczka” z upraw ślazowca pensylwańskiego Sida strzeniły się do wolnej przyrody, przede wszystkim miczny ich wtórnych populacji wskazuje, że wpływają oraz wzdłuż starych szlaków komunikacyjnych. Ze hermaphrodita, ponieważ posiada on zdolność do do zbiorowisk zarośli i lasów nadrzecznych, nierzadko tylko na przekształcenie składu florystycznego zbioro- względu na specyficzne położenie Wielkopolskiego reprodukcji generatywnej i spontanicznej dyspersji obejmując rolę dominanta w drzewostanie lub war- wisk, bez zasadniczych zakłóceń ich struktury może Parku Narodowego, w bliskim sąsiedztwie aglome- diaspor. Najmniej prawdopodobna jest zdolność do stwie krzewów (Danielewicz 1993, 2008). budzić największe wątpliwości z powodu, nie zawsze racji poznańskiej, na obszarze z gęstą siecią szlaków inwazji łubinu wąskolistnego Lupinus angustifolius Można zaryzykować stwierdzenie, że gdyby w tak udowodnionego, a często domniemanego, ich nega- komunikacyjnych oraz zabudową typu miejskiego ponieważ od dawna jest on uprawiany w Polsce dużej skali przestrzennej, jak wymienione już gatunki tywnego wpływu na różnorodność biologiczną. Przy i letniskowego, obiekt ten jest szczególnie intensyw- i dotąd nie wykazał takich cech. W przypadku pozo- obcych drzew, uprawiano inne drzewa oraz krzewy doborze takich roślin kierowano się intencją minima- nie penetrowany przez gatunki obce, uprawiane stałych gatunków, z uwagi na krótki okres wprowa- obcego pochodzenia, lista roślin inwazyjnych noto- lizacji ryzyka zagrożenia rodzimej flory i zbiorowisk w ogrodach oraz wprowadzane do różnego typu dzenia do doświadczeń, rokowania co do ich inwa- wanych w całym kraju byłaby znacznie bogatsza. roślinnych przez introdukcje, których konsekwencje zadrzewień – użytków rolnych, terenów komunika- zyjności są na tym etapie mało przewidywalne Dowodzą tego spektakularne przypadki opanowy- powinny być przedmiotem dalszych badań. cyjnych, przywodnych, terenów wiejskich i urządzeń (Anioł-Kwiatkowska, Śliwiński 2009). wania lasów i zarośli przez gatunki obce na pojedyn- Można dziś założyć, że w ostatnich latach nastą- turystyczno-wypoczynkowych. Miejscami „ucieczek” czych stanowiskach lub w jednym albo kilku regio- piło zasadnicze przewartościowanie poglądów na introdukowanych drzew i krzewów do pobliskich nach. Z nielicznych miejsc w lasach zachodniej Polski temat wprowadzania obcych gatunków drzewiastych lasów są także szkółki oraz kolekcje dendrologiczne, 6.6. Drzewa i krzewy obcego pochodzenia znane są spontaniczne, powstałe z samosiewu, jed- bezpośrednio do wolnej przyrody, jednak zagadnie- co udokumentowano wynikami badań prowadzo- uprawiane i częściej dziczejące: ocena zagrożenia nolite i zwarte młodniki, a nawet starsze drzewostany, niem dyskusyjnym wciąż pozostaje zakres i uwarun- nych w Leśnym Zakładzie Doświadczalnym SGGW introdukowanych gatunków iglastych, np. sosny wej- kowania uprawy tych roślin w miejscach, z których w Rogowie (Obidziński i in. 2003; Banaszczak, Tumi- Z powszechnie znanych u nas obcych gatunków mutki Pinus strobus, żywotnika olbrzymiego Thuja mogłyby one spontanicznie przemieszczać się do łowicz 2009). drzewiastych wykazujących cechy roślin inwazyjnych plicata i choiny kanadyjskiej Tsuga canadensis. Jednym w wolnej przyrodzie, głównie w lasach, przeważnie z najbardziej inwazyjnych gatunków krzewów okazała są wymieniane następujące drzewa: czeremcha ame- się tawuła kutnerowata Spirea tomentosa, której liczne rykańska Padus serotina, dąb czerwony Quercus rubra, stanowiska wtórne notowano w Borach Dolnoślą- robinia akacjowa Robinia pseudoacacia, klon jesiono- skich, w Borach Niemodlińskich oraz na Pojezierzu listny Acer negundo i jesion pensylwański Fraxinus Drawskim. Stanowi tam nie tylko obcy element flory, pennsylvanica. Pierwsze trzy z wymienionych należą oddziałujący redukcyjnie na zbiorowiska roślinne, lecz do najczęściej wprowadzanych gatunków obcego stała się bardzo uciążliwą rośliną dla gospodarki leśnej, pochodzenia na terenach leśnych w Polsce. Każdy utrudniającą odnawianie drzewostanów na siedli- z nich występuje dziś na powierzchni co najmniej skach wilgotnych i bagiennych. Podobny problem, kilku tysięcy hektarów (Pacyniak 1981; Król 2000). lecz w mniejszej skali terytorialnej, stwarza na Główny, pierwotny cel ich introdukcji był związany bagnach aronia śliwolistna Aronia ×prunifolia, a na z oczekiwaniami uzyskania wysokiej jakości cennego siedliskach świeżych borów mieszanych i lasów liścia- surowca drzewnego, jednak z czasem okazało się, że stych – północnoamerykańskie świdośliwy – kłosowa nadzieje leśników na osiągnięcie spodziewanych Amelanchier spicata i Lamarcka A. lamarckii, między wyników produkcyjnych nie zostały spełnione. Próby innymi w lasach Wielkopolski, Kujaw i Puszczy Boli- wykorzystania czeremchy amerykańskiej jako mowskiej. Zdolność do spontanicznego opanowywa- gatunku o funkcji fitomelioracyjnej i biocenotycznej nia różnych warstw zbiorowisk leśnych ujawniły także Fot. 93 i 94. Trojeść amerykańska Asclepias syriaca – roślina inwazyjna w Europie środkowej (np. na Węgrzech), w Polsce występuje na na najuboższych glebach leśnych nie przyniosły takie gatunki, jak: dereń rozłogowy Cornus sericea, rozproszonych stanowiskach. Na zdjęciu – na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej (Fot. B. Tokarska-Guzik) 66 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 67

Na liście tej znajdują się gatunki, które już teraz pozytywnego rezultatu. Dodatkowym argumentem złotokap pospolity Laburnum anagyroides, irga błysz- układów przyrodniczych stanowiących ostoję rodzi- zaliczone są do roślin inwazyjnych, tj. słonecznik bul- przemawiającym za zaniechaniem uprawy, zwłaszcza cząca Cotoneaster lucidus, wiciokrzew przewiercień mej flory i zbiorowisk roślinnych. Dobitnym argumen- wiasty Helianthus tuberosus, rdestowiec sachaliński robinii akacjowej i czeremchy amerykańskiej, stały się Lonicera caprifolium, winobluszcz zaroślowy Parthe- tem świadczącym o zagrożeniu różnorodności bio- Reynoutria sachalinensis i rdestowiec ostrokończysty trudności w odnawianiu lasu po wycięciu drzewosta- nocissus inserta, powojnik pnący Clematis vitalba, dła- logicznej introdukcjami obcych drzew i krzewów na Reynoutria japonica. Ich uprawa jako roślin energe- nów robiniowych oraz podszytowych zarośli czerem- wisz okrągłolistny Celastrus orbiculatus, czeremcha tereny przylegające do obszarów chronionych są tycznych, sprzyjać będzie rozprzestrzenianiu do eko- chowych. Obecnie wspomniane gatunki nie mają wirginijska Padus virginiana i dąb burgundzki Quercus wyniki badań prowadzonych w Puszczy Białowieskiej systemów seminaturalnych i naturalnych. Jest wysoce znaczenia gospodarczego w leśnictwie i nie powinny cerris. Przekształcanie zbiorowisk zaroślowych mogą (Adamowski i in. 2002) oraz w Wielkopolskim Parku prawdopodobne, że niektóre obce byliny wymie- być sadzone nie tylko w lasach, lecz także w zadrze- powodować między innymi: wierzba amerykanka Narodowym (Danielewicz, Maliński 1997; Purcel nione w tabeli 6, z plantacji energetycznych będą wieniach zakładanych w pobliżu kompleksów leśnych. Salix eriocephala, wiązowiec zachodni Celtis occiden- 2009). Autorzy pierwszego z cytowanych opracowań przenikać spontanicznie do innych ekosystemów. Dwa inne gatunki – klon jesionolistny i jesion pen- talis, tawuła nibywierzbolistna Spirea ×pseudosalicifo- stwierdzili między innymi, że parki i zieleń przy osa- Obecnie w większości przypadków są one na etapie sylwański, rzadko były wprowadzane do lasów, jed- lia, śliwa ałycza Prunus cerasifera, wiśnia wonna Cerasus dach oraz leśniczówkach są bardzo efektywnymi doświadczeń produkcyjnych, w wielu ośrodkach nak ze względu na łatwość uprawy oraz szybki mahaleb, róża wielokwiatowa Rosa multiflora i jeżyna źródłami inwazji, a największe bogactwo obcej flory naukowych w Polsce zajmujących się badaniami wzrost, często znajdowały zastosowanie w zadrze- kaukaska Rubus armeniacus. drzewiastej i największą liczebność populacji na sta- i wdrożeniami dla energetyki odnawialnej. Spośród wieniach, skąd za pomocą obficie produkowanych Grupa gatunków obcych drzew i krzewów, które nowiskach obserwowano w tych fragmentach lasu, tych gatunków najbardziej prawdopodobna jest owoców, przenoszonych przez wiatr i wodę, rozprze- są u nas zadomowione, lecz dotychczasowy stan dyna- które sąsiadują z terenami nieleśnymi lub osadami „ucieczka” z upraw ślazowca pensylwańskiego Sida strzeniły się do wolnej przyrody, przede wszystkim miczny ich wtórnych populacji wskazuje, że wpływają oraz wzdłuż starych szlaków komunikacyjnych. Ze hermaphrodita, ponieważ posiada on zdolność do do zbiorowisk zarośli i lasów nadrzecznych, nierzadko tylko na przekształcenie składu florystycznego zbioro- względu na specyficzne położenie Wielkopolskiego reprodukcji generatywnej i spontanicznej dyspersji obejmując rolę dominanta w drzewostanie lub war- wisk, bez zasadniczych zakłóceń ich struktury może Parku Narodowego, w bliskim sąsiedztwie aglome- diaspor. Najmniej prawdopodobna jest zdolność do stwie krzewów (Danielewicz 1993, 2008). budzić największe wątpliwości z powodu, nie zawsze racji poznańskiej, na obszarze z gęstą siecią szlaków inwazji łubinu wąskolistnego Lupinus angustifolius Można zaryzykować stwierdzenie, że gdyby w tak udowodnionego, a często domniemanego, ich nega- komunikacyjnych oraz zabudową typu miejskiego ponieważ od dawna jest on uprawiany w Polsce dużej skali przestrzennej, jak wymienione już gatunki tywnego wpływu na różnorodność biologiczną. Przy i letniskowego, obiekt ten jest szczególnie intensyw- i dotąd nie wykazał takich cech. W przypadku pozo- obcych drzew, uprawiano inne drzewa oraz krzewy doborze takich roślin kierowano się intencją minima- nie penetrowany przez gatunki obce, uprawiane stałych gatunków, z uwagi na krótki okres wprowa- obcego pochodzenia, lista roślin inwazyjnych noto- lizacji ryzyka zagrożenia rodzimej flory i zbiorowisk w ogrodach oraz wprowadzane do różnego typu dzenia do doświadczeń, rokowania co do ich inwa- wanych w całym kraju byłaby znacznie bogatsza. roślinnych przez introdukcje, których konsekwencje zadrzewień – użytków rolnych, terenów komunika- zyjności są na tym etapie mało przewidywalne Dowodzą tego spektakularne przypadki opanowy- powinny być przedmiotem dalszych badań. cyjnych, przywodnych, terenów wiejskich i urządzeń (Anioł-Kwiatkowska, Śliwiński 2009). wania lasów i zarośli przez gatunki obce na pojedyn- Można dziś założyć, że w ostatnich latach nastą- turystyczno-wypoczynkowych. Miejscami „ucieczek” czych stanowiskach lub w jednym albo kilku regio- piło zasadnicze przewartościowanie poglądów na introdukowanych drzew i krzewów do pobliskich nach. Z nielicznych miejsc w lasach zachodniej Polski temat wprowadzania obcych gatunków drzewiastych lasów są także szkółki oraz kolekcje dendrologiczne, 6.6. Drzewa i krzewy obcego pochodzenia znane są spontaniczne, powstałe z samosiewu, jed- bezpośrednio do wolnej przyrody, jednak zagadnie- co udokumentowano wynikami badań prowadzo- uprawiane i częściej dziczejące: ocena zagrożenia nolite i zwarte młodniki, a nawet starsze drzewostany, niem dyskusyjnym wciąż pozostaje zakres i uwarun- nych w Leśnym Zakładzie Doświadczalnym SGGW introdukowanych gatunków iglastych, np. sosny wej- kowania uprawy tych roślin w miejscach, z których w Rogowie (Obidziński i in. 2003; Banaszczak, Tumi- Z powszechnie znanych u nas obcych gatunków mutki Pinus strobus, żywotnika olbrzymiego Thuja mogłyby one spontanicznie przemieszczać się do łowicz 2009). drzewiastych wykazujących cechy roślin inwazyjnych plicata i choiny kanadyjskiej Tsuga canadensis. Jednym w wolnej przyrodzie, głównie w lasach, przeważnie z najbardziej inwazyjnych gatunków krzewów okazała są wymieniane następujące drzewa: czeremcha ame- się tawuła kutnerowata Spirea tomentosa, której liczne rykańska Padus serotina, dąb czerwony Quercus rubra, stanowiska wtórne notowano w Borach Dolnoślą- robinia akacjowa Robinia pseudoacacia, klon jesiono- skich, w Borach Niemodlińskich oraz na Pojezierzu listny Acer negundo i jesion pensylwański Fraxinus Drawskim. Stanowi tam nie tylko obcy element flory, pennsylvanica. Pierwsze trzy z wymienionych należą oddziałujący redukcyjnie na zbiorowiska roślinne, lecz do najczęściej wprowadzanych gatunków obcego stała się bardzo uciążliwą rośliną dla gospodarki leśnej, pochodzenia na terenach leśnych w Polsce. Każdy utrudniającą odnawianie drzewostanów na siedli- z nich występuje dziś na powierzchni co najmniej skach wilgotnych i bagiennych. Podobny problem, kilku tysięcy hektarów (Pacyniak 1981; Król 2000). lecz w mniejszej skali terytorialnej, stwarza na Główny, pierwotny cel ich introdukcji był związany bagnach aronia śliwolistna Aronia ×prunifolia, a na z oczekiwaniami uzyskania wysokiej jakości cennego siedliskach świeżych borów mieszanych i lasów liścia- surowca drzewnego, jednak z czasem okazało się, że stych – północnoamerykańskie świdośliwy – kłosowa nadzieje leśników na osiągnięcie spodziewanych Amelanchier spicata i Lamarcka A. lamarckii, między wyników produkcyjnych nie zostały spełnione. Próby innymi w lasach Wielkopolski, Kujaw i Puszczy Boli- wykorzystania czeremchy amerykańskiej jako mowskiej. Zdolność do spontanicznego opanowywa- gatunku o funkcji fitomelioracyjnej i biocenotycznej nia różnych warstw zbiorowisk leśnych ujawniły także Fot. 93 i 94. Trojeść amerykańska Asclepias syriaca – roślina inwazyjna w Europie środkowej (np. na Węgrzech), w Polsce występuje na na najuboższych glebach leśnych nie przyniosły takie gatunki, jak: dereń rozłogowy Cornus sericea, rozproszonych stanowiskach. Na zdjęciu – na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej (Fot. B. Tokarska-Guzik) 68 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 69

7. Oddziaływanie gatunków inwazyjnych i możliwości przeciwdziałania

7.1. Oddziaływanie ekonomiczne nia populacji niektórych ryb. Roślina zwana jest „chwastem miliona dolarów”, ze względu na milio- Rozprzestrzenianie się wielu roślin naczyniowych nowe koszty ponoszone na jej zwalczanie. poza obszarem ich naturalnego występowania przy- W Polsce do gatunków powodujących bezpośred- nosi wymierne straty ekonomiczne w skali globalnej. nie straty ekonomiczne należą gatunki z rodzaju rde- Do sztandarowych przykładów należy eichhornia stowiec Reynoutria (= Fallopia), znane z dużej siły gruboogonkowa czyli hiacynt wodny Eichhornia cras- wzrostu pędów wyrastających z kłączy w okresie sipes, pochodzący z tropikalnych rejonów Ameryki wiosennym. Pędy te mogą przerastać nawierzchnie Południowej, a przeniesiony na inne kontynenty wyłożone kostką brukową, a nawet pokryte asfaltem. (m.in. do Ameryki Północnej) jako roślina ozdobna. Ze względu na trudności w usuwaniu kłączy, wynika- W sprzyjających warunkach siedliskowych roślina ta jące z głębokości (do 2 m), na jaką wrastają, w Wielkiej może w szybkim tempie zwiększać zajmowany areał, Brytanii przeznaczone do sprzedaży działki, na któ- a produkcja ogromnej ilości biomasy – do 200 ton/ rych występują rdestowce, są tańsze od gruntów Fot. 95 i 96. Chmiel japoński Humulus scandens ma w Polsce status gatunku niezadomowionego (Fot. B. Tokarska-Guzik) akr (= ok. 0,4 ha) powoduje blokowanie rzek oraz wolnych od tych roślin, co wynika z kosztownych utrudnianie, a w niektórych przypadkach wręcz unie- zabiegów związanych z ich usuwaniem. możliwianie żeglugi. Spektakularnym przykładem W Polsce do tej pory brak szczegółowych analiz możliwości tej rośliny jest sytuacja w Jeziorze Wikto- strat ekonomicznych wynikających z rozprzestrzenia- rii – największym jeziorze Afryki, gdzie gatunek wpro- nia się obcych gatunków roślin. Wyceny kosztów ogra- wadzono pod koniec lat 80. XX w., a już w latach 90. nicza się najczęściej do przygotowania szacunków powodował tam problemy wynikające ze zmniejsze- zwalczania niektórych gatunków. Dla przykładu

Fot. 98. Pochodzące z Kaukazu gatunki z rodzaju barszcz Heracleum stwarzają poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi, szczególnie w rejo- Fot. 97. Tulejnik amerykański Lysichiton americanus – gatunek dotąd nie notowany w Polsce, inwazyjny w innych rejonach Europy. Walia, nach intensywnie wykorzystywanych w celach turystycznych i rekreacyjnych. Na zdjęciu barszcz Mantegazziego H. mantegazzianum Wielka Brytania. (Fot. B. Tokarska-Guzik) w Beskidzie Śląskim (Fot. B. Tokarska-Guzik). 68 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 69

7. Oddziaływanie gatunków inwazyjnych i możliwości przeciwdziałania

Fot. 99. Zagrożenie zdrowotne, jakie stwarzają azjatyckie barszcze przyczynia się do podejmowania prób ich eliminowania (Fot. B. Tokar- ska-Guzik).

Fot. 100. Wymierne straty ekonomiczne powodują również gatunki zadomawiające się w lasach gospodarczych. Świdośliwa kłosowa Amelanchier spicata w sprzyjających warunkach może zupełnie zdominować warstwę podszytu – na zdjęciu okolice Krapkowic w woj. opolskim (Fot. Z. Dajdok) 70 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 71

zabiegi mechanicznego usuwania okazów barszczu zadomawiające się w lasach gospodarczych. Ich Sosnowskiego (wykopywanie i koszenie) na zwarte płaty zazwyczaj utrudniają, a nawet uniemoż- powierzchni ok. 30 ha w rejonie Łężyc, w otulinie Parku liwiają prowadzenie odnowień. W związku z czym Narodowego Gór Stołowych, wyceniono w 2012 r. na konieczne jest ponoszenie kosztów na dodatkowe ponad 400 tys. zł/rok (M. Motas, mat. npbl.). zabiegi. Do roślin tych należą m.in.: świdośliwa kło- Wśród innych roślin zestawionych w Załączniku 2, sowa Amelanchier spicata, czeremcha amerykańska których rozprzestrzenianie może przynosić wymierne Padus serotina, robinia akacjowa Robinia pseudoacacia straty ekonomiczne należy wymienić również gatunki czy tawuła kutnerowata Spiraea tomentosa.

Fot. 99. Zagrożenie zdrowotne, jakie stwarzają azjatyckie barszcze przyczynia się do podejmowania prób ich eliminowania (Fot. B. Tokar- ska-Guzik).

Fot. 101 i 102. Czeremcha amerykańska Padus serotina (Fot. Z. Dajdok).

7.2. Oddziaływanie socjologiczne (zdrowotne) z sokiem tych roślin powoduje bolesne, długo gojące się poparzenia. Dlatego też gatunki te należą do naj- Do najważniejszych oddziaływań zaliczanych do częściej zwalczanych w Polsce, np. na Podhalu (Walu- grupy tzw. socjologicznych należą skutki związane siak 2005), w Pienińskim Parku Narodowym (Wróbel z powodowaniem dolegliwości zdrowotnych, w tym 2008), czy w Wigierskim Parku Narodowym (Krzyszto- alergie na pyłek niektórych gatunków lub poparzenia fiak 2009). Koszty zwalczania tych gatunków są w wyniku kontaktu z sokiem niektórych roślin. Do ogromne jak na polskie warunki, lecz odkładanie pierwszej grupy gatunków należy m.in. ambrozja byli- w czasie odpowiednich zabiegów powoduje, że wzra- colistna Ambrosia artemisiifolia – roślina pochodząca sta zagrożenie, zwłaszcza w miejscach licznie odwie- z Ameryki Północnej – szeroko rozprzestrzeniona dzanych przez dzieci (kolonie, zielone szkoły), turystów u naszych sąsiadów za południową i wschodnią gra- czy kuracjuszy uzdrowisk. Ostatnia z wymienionych nicą – np. na Ukrainie, w południowych rejonach Sło- grup jest narażona na wzrastający udział barszczy m. wacji i Republiki Czeskiej czy na Węgrzech. Gatunek in. we florze Kotliny Kłodzkiej, gdzie nasiona rozprze- ten w Polsce jest obecny głównie w części południo- strzeniane są z Łężyc, z wodami Kamiennego Potoku wej. Do niedawna jego stanowiska były rozproszone i Bystrzycy Dusznickiej w kierunku takich kurortów, jak i niezbyt liczne, jednak w ostatnich latach liczba jego Duszniki Zdrój czy Polanica Zdrój. notowań stopniowo wzrasta, zwłaszcza na Górnym Poza oddziaływaniem na zdrowie, rośliny inwa- Śląsku (Chłopek i in. 2011; Tokarska-Guzik i in. 2011a). zyjne mogą utrudniać rekreację czy wędkarstwo, Do roślin, których niemal każdego lata dotyczą ograniczając – jak w przypadku rdestowców – dostęp doniesienia prasowe opisujące przypadki poparzeń do brzegów wód. W odniesieniu do niektórych należą barszcze – Mantegazziego Heracleum mante- gatunków można wskazywać także na obniżanie Fot. 100. Wymierne straty ekonomiczne powodują również gatunki zadomawiające się w lasach gospodarczych. Świdośliwa kłosowa Amelanchier spicata w sprzyjających warunkach może zupełnie zdominować warstwę podrostu – na zdjęciu okolice Krapkowic w woj. gazzianum i Sosnowskiego H. sosnowskyi. Efekt foto- walorów estetycznych krajobrazu (zwłaszcza w okre- opolskim (Fot. Z. Dajdok) dynamiczny do jakiego dochodzi po kontakcie skóry sie zimowym). 72 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 73

Fot. 106. W południowej części Europy prowadzi się akcje zwalczania tego gatunku (Fot. B. Tokarska-Guzik).

Fot. 103. Pyłek ambrozji bylicolistnej Ambrosia artemisiifolia – rośliny pochodzącej z Ameryki Północnej – może powodować u wielu osób pyłkowicę (Fot. B. Tokarska-Guzik). 7.3. Oddziaływanie ekologiczne wie czasowej, praktycznie nie dają szans składnikom dawnych fitocenoz, do których zaczęły przenikać te Oddziaływanie ekologiczne obcych roślin inwa- obce elementy flory. W Europie środkowej zjawisko zyjnych najczęściej jest pojmowane jako zagłuszanie to dotyczy przede wszystkim brzegów rzek i siedliska lub wypieranie przedstawicieli flory rodzimej poprzez przyrodniczego, jakim są ziołorośla górskie i ziołoro- zajmowanie tych samych nisz ekologicznych. Należy śla nadrzeczne (kod 6430) chronione na mocy Dyrek- jednak pamiętać, że rezultat tego typu to zaledwie tywy Siedliskowej. W odniesieniu do tego siedliska jeden z etapów zmian przypominających efekt podobne oddziaływanie mogą mieć zwarte płaty domina, a dotyczących różnych elementów całego tworzone także przez inne gatunki z odległych regio- ekosystemu. W odniesieniu do roślin udokumento- nów geograficznych. Należy do niech północnoame- wane efekty oddziaływania na gatunki rodzime rykańska rudbekia naga Rudbeckia laciniata, rozprze- z obszaru Polski zawiera m.in. praca Tokarskiej-Guzik strzeniająca się na dużą skalę m.in. wzdłuż rzek i in. 2006. Efekt ten polega przede wszystkim na Bieszczadzkich, a także pochodzący z tego samego redukcji liczby gatunków pierwotnie występujących kontynentu słonecznik topinambur Helianthus tube- na terenie stopniowo opanowywanym przez gatunki rosus, rozprzestrzeniający się na większą skalę m.in. obce (w opisywanym przypadku przez rdestowce nad Odrą czy Nysą Łużycką. Do opisywanej grupy Reynoutria). W odniesieniu do gatunków rodzimych gatunków należą również popularne w uprawie kol- (jak np. pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, jeżyna czurka klapowana Echinocystis lobata i niecierpek popielica Rubus caesius, mozga trzcinowata Phalaris gruczołowaty Impatiens glandulifera. W przypadku arundinacea czy kielisznik zaroślowy Calystegia ostatniego z wymienionych gatunków zdania na sepium), które w początkowych stadiach rozwoju pła- temat zdecydowanego wpływu na różnorodność tów rdestowców jeszcze się utrzymują, z czasem zbiorowisk roślinnych, do których wnika, są podzie- notuje się zmniejszenie ich udziału ilościowego, aż lone: niektórzy autorzy twierdzą, że to oddziaływanie do ich całkowitego zaniku. Przedstawicielom rodzaju jest bardzo istotne (Hulme, Bremmer 2005), inni Reynoutra poświęca się dużo uwagi nie tylko w Pol- dowodzą, że niecierpek gruczołowaty nie powoduje sce, ale też zmiany przyrodnicze przez nie powodo- drastycznego zmniejszenia różnorodności biologicz- Fot. 104 i 105. Ambrozja bylicolistna Ambrosia artemisiifolia – gatunek rozpowszechniony m.in. u naszych sąsiadów za południową granicą wane nie mają sobie równych w świecie roślin. Zwarte nej płatów roślinności, a jego oddziaływanie w dużej – np. na Słowacji, w Czechach czy na Węgrzech i coraz częstszy na południu Polski (Fot. B. Tokarska-Guzik) płaty, jakie tworzą rdestowce, w dłuższej perspekty- mierze zależy od zagęszczenia populacji (Hejda, 72 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 73

Fot. 106. W południowej części Europy prowadzi się akcje zwalczania tego gatunku (Fot. B. Tokarska-Guzik).

Pyšek 2006). W ostatnich latach podkreśla się, że tyczne w obrębie takich siedlisk przyrodniczych, jak: negatywny wpływ gatunków obcych, w tym nie- torfowiska przejścio we i trzęsawiska (kod 7140), tor- cierpka gruczołowatego, oprócz konkurencji z gatun- fowiska wysokie zdegradowane, zdolne do naturalnej kami rodzimymi, może się przejawiać poprzez sku- i stymulowanej regeneracji (kod 7120), obniżenia na teczniejsze przywabianie zapylaczy, przez co gatunki podłożu torfowym z roślinnością ze związku Rhyncho- rodzime zawiązują mniej nasion. W przypadku nie- sporion (kod 7150) oraz w podmokłych fragmentach cierpka gruczołowatego efektywne zwabianie owa- borów, na groblach stawów, a także w płatach wrzo- dów ma miejsce dzięki kwiatom produkującym nektar sowisk, łąk i muraw bliźniczkowych. obciej w porównaniu z kwiatami jakiegokolwiek Istotny wpływ na warunki biocenotyczne zbioro- europejskiego gatunku (Tanner 2008). wisk leśnych mają drzewa i krzewy. Spośród nich na Dla siedlisk o charakterze łąkowym, jak np. zmien- pierwszym miejscu wśród gatunków obcych, już nowilgotne łąki trzęślicowe (związek Molinion) – kod zadomowionych w Polsce, należy wymienić klon 6410; niżowe i górskie świeże łąki użytkowane eks- jesionolistny Acer negundo, który przyczynia się bez- tensywnie (związek Arrhenatherion elatioris) – kod pośrednio do zmiany charakteru lasów łęgowych 6510, czy też łąki selernicowe (Cnidion dubii) – kod z udziałem wierzb i topól (siedlisko 91E0). 6440 poważnym zagrożeniem są rozwijające się na Gatunki o właściwościach miododajnych, jak powierzchniach, gdzie zaprzestano koszenia, nawło- nawłoć późna, nawłoć kanadyjska czy barszcze cie – późna Solidago gigantea, rzadziej kanadyjska – Sosnowskiego i Mantegazziego, na niektórych sta- S. canadensis, a w Polsce południowej także nawłoć nowiskach pojawiły się po wysianiu przez pszczela- wąskolistna S. graminifolia. Gatunki te powodują dra- rzy. Efekt obecności tych gatunków, a zwłaszcza styczne spadek różnorodności tocenoz łąkowych nawłoci, można rozpatrywać jako pozytywny, jeśli (Nowak, Kącki 2009; Moroń i in. 2009). weźmie się pod uwagę okres ich kwitnienia – koniec Siedliskami do niedawna postrzeganymi jako dość sezonu wegetacyjnego oraz produkcję dużej ilości stabilne, odnośnie składu szaty roślinnej, były torfo- pyłku i nektaru. Jednak efekt ten jest widoczny głów- wiska wysokie i przejściowe. Obecnie w zachodniej nie w przypadku pszczoły miodnej, przylatującej na części Polski wymienione siedliska, a zwłaszcza te ich takie powierzchnie nawet z miejsc odległych o kilka fragmenty, które zostały najsilniej zmienione w wyniku kilometrów. W odniesieniu do owadów bezpośrednio zabiegów odwadniania, są zagrożone rozprzestrze- związanych z powierzchniami stopniowo opanowy- nianiem się tawuły kutnerowatej Spiraea tomentosa. wanymi przez nawłocie, efekt jest zdecydowanie Problemy powodowane przez ten gatunek są najbar- niekorzystny. Jak wykazały badania przeprowadzone dziej widoczne w Borach Dolnośląskich, Puszczy Nie- w Polsce (Moroń i in. 2009), redukcja różnorodności modlińskiej oraz w Puszczy Drawskiej (Kujawa-Pawla- roślin łąkowych, m.in. w wyniku allelopatii, przekłada czyk 2009; Dajdok i in. 2011). Zwarte łany, jakie tworzy się na bogactwo wielu grup owadów. Dotyczy to ten gatunek zasadniczo zmieniają warunki toceno- głównie tych gatunków, których przynajmniej część

Fot. 107 i 108. Runo łęgu bez… i po skolonizowaniu przez rdestowce (Fot. B. Tokarska-Guzik) 74 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 75

Pyšek 2006). W ostatnich latach podkreśla się, że tyczne w obrębie takich siedlisk przyrodniczych, jak: cyklu rozwojowego jest ściśle związana z konkretnym efekt odnotowano w przypadku ptaków występują- negatywny wpływ gatunków obcych, w tym nie- torfowiska przejściowe i trzęsawiska (kod 7140), tor- gatunkiem rośliny. W efekcie ubożenia różnorodności cych na łąkach opanowanych przez nawłocie w połu- cierpka gruczołowatego, oprócz konkurencji z gatun- fowiska wysokie zdegradowane, zdolne do naturalnej roślin łąkowych na powierzchniach opanowanych dniowej Polsce, gdzie stwierdzono zarówno mniejsze kami rodzimymi, może się przejawiać poprzez sku- i stymulowanej regeneracji (kod 7120), obniżenia na przez nawłocie spada również ogólna różnorodność bogactwo gatunkowe, jak też mniejszą liczbę gnież- teczniejsze przywabianie zapylaczy, przez co gatunki podłożu torfowym z roślinnością ze związku Rhyncho- owadów w stosunku do powierzchni o dobrze zacho- dżących się par w porównaniu do łąk bez udziału rodzime zawiązują mniej nasion. W przypadku nie- sporion (kod 7150) oraz w podmokłych fragmentach wanej strukturze i składzie gatunkowym. Podobny nawłoci (Skórka i in. 2010). cierpka gruczołowatego efektywne zwabianie owa- borów, na groblach stawów, a także w płatach wrzo- dów ma miejsce dzięki kwiatom produkującym cukier sowisk, łąk i muraw bliźniczkowych. obficiej w porównaniu z kwiatami jakiegokolwiek Istotny wpływ na warunki biocenotyczne zbioro- europejskiego gatunku (Tanner 2008). wisk leśnych mają drzewa i krzewy. Spośród nich na Dla siedlisk o charakterze łąkowym, jak np. zmien- pierwszym miejscu wśród gatunków obcych, już nowilgotne łąki trzęślicowe (związek Molinion) – kod zadomowionych w Polsce, należy wymienić klon 6410; niżowe i górskie świeże łąki użytkowane eks- jesionolistny Acer negundo, który przyczynia się bez- tensywnie (związek Arrhenatherion elatioris) – kod pośrednio do zmiany charakteru lasów łęgowych 6510, czy też łąki selernicowe (Cnidion dubii) – kod z udziałem wierzb i topól (siedlisko 91E0). 6440 poważnym zagrożeniem są rozwijające się na Gatunki o właściwościach miododajnych, jak powierzchniach, gdzie zaprzestano koszenia, nawło- nawłoć późna, nawłoć kanadyjska czy barszcze cie – późna Solidago gigantea, rzadziej kanadyjska – Sosnowskiego i Mantegazziego, na niektórych sta- S. canadensis, a w Polsce południowej także nawłoć nowiskach pojawiły się po wysianiu przez pszczela- wąskolistna S. graminifolia. Gatunki te powodują dra- rzy. Efekt obecności tych gatunków, a zwłaszcza styczne spadek różnorodności fitocenoz łąkowych nawłoci, można rozpatrywać jako pozytywny, jeśli (Nowak, Kącki 2009; Moroń i in. 2009). weźmie się pod uwagę okres ich kwitnienia – koniec Siedliskami do niedawna postrzeganymi jako dość sezonu wegetacyjnego oraz produkcję dużej ilości stabilne, odnośnie składu szaty roślinnej, były torfo- pyłku i nektaru. Jednak efekt ten jest widoczny głów- wiska wysokie i przejściowe. Obecnie w zachodniej nie w przypadku pszczoły miodnej, przylatującej na części Polski wymienione siedliska, a zwłaszcza te ich takie powierzchnie nawet z miejsc odległych o kilka fragmenty, które zostały najsilniej zmienione w wyniku kilometrów. W odniesieniu do owadów bezpośrednio zabiegów odwadniania, są zagrożone rozprzestrze- związanych z powierzchniami stopniowo opanowy- nianiem się tawuły kutnerowatej Spiraea tomentosa. wanymi przez nawłocie, efekt jest zdecydowanie Problemy powodowane przez ten gatunek są najbar- niekorzystny. Jak wykazały badania przeprowadzone dziej widoczne w Borach Dolnośląskich, Puszczy Nie- w Polsce (Moroń i in. 2009), redukcja różnorodności modlińskiej oraz w Puszczy Drawskiej (Kujawa-Pawla- roślin łąkowych, m.in. w wyniku allelopatii, przekłada czyk 2009; Dajdok i in. 2011). Zwarte łany, jakie tworzy się na bogactwo wielu grup owadów. Dotyczy to ten gatunek zasadniczo zmieniają warunki fitoceno- głównie tych gatunków, których przynajmniej część

Fot. 109 i 110. „Zwarte płaty, jakie tworzą rdestowce, w dłuższej perspektywie czasowej, praktycznie nie dają szans składnikom dawnych Fot. 107 i 108. Runo łęgu bez… i po skolonizowaniu przez rdestowce (Fot. B. Tokarska-Guzik) fitocenoz” (Fot. B. Tokarska-Guzik) 76 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 77

Fot. 111. Rudbekia naga Rudbeckia laciniata – gatunek sprowadzony w celach ozdobnych, obecnie masowo rozprzestrzeniający się Fot. 113. Róża pomarszczona Rosa rugosa największe zagrożenie dla rodzimej flory stwarza na siedliskach muraw napiaskowych i na m.in. w Bieszczadach – na zdjęciu okolice Wołosatego (Fot. Z. Dajdok) wydmach nadmorskich (Fot. Z. Dajdok)

Fot. 114 i 115. Klon jesionolistny Acer negundo stanowi poważne zagrożenie dla ekosystemów leśnych w dolinach dużych rzek Polski – na zdjęciu Wisła poniżej Włocławka (Fot. Z. Dajdok)

Fot. 112. ….i nad Sołą (Beskid Śląski) (Fot. B. Tokarska-Guzik) 76 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 77

Fot. 114 i 115. Klon jesionolistny Acer negundo stanowi poważne zagrożenie dla ekosystemów leśnych w dolinach dużych rzek Polski – na zdjęciu Wisła poniżej Włocławka (Fot. Z. Dajdok)

Fot. 112. ….i nad Sołą (Beskid Śląski) (Fot. B. Tokarska-Guzik) 78

Fot. 116 i 117. Stokłosa spłaszczona Bromus carinatus w ostatnich latach szybko zwiększa liczbę zajmowanych stanowisk, wkraczając m.in. do zbiorowisk ziołoroślowych (zdj. po lewej) oraz na pobocza dróg polnych (zdj. po prawej) (Fot. Z. Dajdok)

Fot. 118 i 119. Rukiewnik wschodni Bunias orientalis – roślina rozprzestrzeniająca się ze wschodu w kierunku zachodnim, głównie wzdłuż szlaków komunikacyjnych (Fot. Z. Dajdok, z lewej), wkrac zająca na odłogowane pola, nieużytki i suche murawy; Wyżyna Krakowsko- -Wieluńska, Żarki (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 120 i 121. Rukiewnik – podobnie jak wiele innych roślin obcych we orze Polski – konkuruje z roślinami miejscowymi o zapylaczy (Fot. B. Tokarska-Guzik) 78 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 79

7.4. Ogólne uwagi dotyczące zwalczania przekraczał już 20 mln ha, co zmusiło władze do pod- gatunków inwazyjnych jęcia radykalnych kroków. Wobec braku pozytyw- nych efektów stosowania metod mechanicznych i chemicznych w 1925 r. zdecydowano się na wpro- Zwalczanie obcych geograficznie roślin inwazyj- wadzenie Cactoblastis cactorum, pochodzącego nych odbywa się na wiele sposobów: od chemicz- z Ameryki Południowej (Argentyna i Brazylia). Jego nych, poprzez mechaniczne, mieszane, po tzw. bio- gąsienice żyją i żerują na opuncjach, skutecznie ogra- logiczne. W zależności od formy życiowej gatunku niczając ich populacje. Uwolnienie Cactoblastis cac- przeznaczonego do zwalczania wybiera się bardziej torum szybko przyniosło pozytywny efekt i w ciągu lub mniej czaso-, koszto- i pracochłonne metody. 10 lat pozwoliło odzyskać obszary rolne opanowane Dotychczas w Polsce wykonywano zabiegi zwal- wcześniej przez kaktusy. Jednak przeniesienie owada czania biorąc po uwagę przede wszystkim szybki m.in. na Hawaje i na Wyspy Kanaryjskie, a następnie efekt – stąd też najczęściej wybierano metody che- przypadkowe zawleczenie go na Florydę spowodo- miczne. Zalecano je m.in. w oficjalnych materiałach wało jego niekontrolowane rozprzestrzenianie się dotyczących zwalczania barszczu Sosnowskiego w południowo-wschodniej części USA, gdzie obecnie Fot. 116 i 117. Stokłosa spłaszczona Bromus carinatus w ostatnich latach szybko zwiększa liczbę zajmowanych stanowisk, wkraczając wydanych przez Instytut Uprawy i Nawożenia Gleby zagraża ginącym oraz uprawianym gatunkom m.in. do zbiorowisk ziołoroślowych (zdj. po lewej) oraz na pobocza dróg polnych (zdj. o prawej) (Fot. Z. Dajdok) (Żurek 2002). Dziś kwestionuje się bezpieczne dla z rodzaju Opuntia. Biorąc pod uwagę opisane przy- środowiska stosowanie środków chemicznych, kłady należy podkreślić, że istotnym warunkiem sto- nawet tych uważanych do niedawna za biodegra- sowania metod biologicznych powinien być dobór dowalne. Dlatego trudno uzasadniać ich użycie sprawdzonego organizmu, w przypadku owadów ratowaniem przyrody, kiedy w imię ochrony jed- – monofaga żerującego tylko na interesującym nas nych organizmów zatruwa się siedliska innych. Stąd gatunku rośliny. też zamiast rozpylania pojawiają się metody selek- Możliwość utraty kontroli (przynajmniej teore- cyjne, jak np. mazaki czy aplikacje dopędowe za tyczna) nad przenoszonymi naturalnymi wrogami pomocą specjalnych pistoletów do nastrzykiwania gatunków inwazyjnych w określonym rejonie świata, (Tokarska-Guzik 2009). powoduje, że choć kosztochłonne, to najbardziej bez- Metody biologiczne polegają na uwolnieniu do pieczne dla środowiska, są metody mechaniczne. środowiska tzw. naturalnych wrogów zwalczanego Planując ich wprowadzenie trzeba brać pod uwagę gatunku (patogenów lub owadów żerujących na co najmniej kilkuletni okres na ich powtarzanie. nim), najczęściej sprowadzonych z obszaru natural- W przypadku takich roślin jak nawłocie skutecznym nego występowania zwalczanej rośliny. Metody te zabiegiem jest koszenie kilka razy w sezonie, przez w wielu przypadkach były skuteczne. Jednym z naj- okres kilku lat. W przypadku innych gatunków bardziej znanych przypadków jest wspomniany – np. barszczy Sosnowskiego i Mantegazziego, Fot. 118 i 119. Rukiewnik wschodni Bunias orientalis – roślina rozprzestrzeniająca się ze wschodu w kierunku zachodnim, głównie wzdłuż wyżej hiacynt wodny, którego populacje w Ameryce a także rdestowców, konieczne jest wykopywanie szlaków komunikacyjnych (Fot. Z. Dajdok, z lewej), wkraczająca na odłogowane pola, nieużytki i suche murawy; Wyżyna Krakowsko- Północnej i w Afryce udało się ograniczyć dzięki części podziemnych. We wszystkich przypadkach -Wieluńska, Żarki (Fot. B. Tokarska-Guzik) uwolnieniu dwóch gatunków chrząszczy: Neoche- powstaje problem biomasy, dlatego konieczność jej tina eichhorniae i Neochetina bruchi z rodziny ryjkow- utylizacji należy również brać pod uwagę planując ców (ryjkowcowatych). zwalczanie. Istotnym czynnikiem warunkującym suk- Jednak znane są też przypadki szkód wyrządza- ces w pozbyciu się gatunków inwazyjnych jest rów- nych na niektórych obszarach przez owady pasoży- nież bank nasion w glebie. Jego trwałość należy brać tujące na gatunkach inwazyjnych w innych regio- pod uwagę nawet wówczas, gdy w pierwszym roku nach. Dla przykładu Cactoblastis cactorum – gatunek zwalczania uda się usunąć wszystkie egzemplarze nocnego motyla z rodziny omacnicowatych (Pyrali- gatunku, który był obecny i owocował w danym miej- dae) – uwolniono w celu ograniczenia populacji scu przez kilka lat. gatunków z rodzaju opuncja Opuntia spp. masowo Generalny wniosek płynący z zawartych wyżej rozprzestrzeniających się w Australii. Opuncje spro- informacji wskazuje na zdecydowanie większe szanse wadzono do Australii w celach dekoracyjnych, wyko- powodzenia działań podejmowanych w pierwszych rzystywano je także do formowania żywopłotów, stadiach rozprzestrzeniania się gatunku na danym a także produkcji czerwonego barwnika znanego obszarze. Im dłuższy czas dzieli nas od zasiedlenia Fot. 120 i 121. Rukiewnik – podobnie jak wiele innych roślin obcych we florze Polski – konkuruje z roślinami miejscowymi o zapylaczy pod nazwą kwas karminowy (koszenila, karmina). Na danego obszaru przez określony gatunek tym dzia- (Fot. B. Tokarska-Guzik) przełomie XIX i XX w. areał opanowany przez opuncje łania te będą bardziej kosztowne i długotrwałe. 80 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 81

Wychodząc z takiego założenia należy również koncentrować to ograniczanie możliwości dalszego stwierdzić, że niektórych populacji, np. rdestowców rozprzestrzeniania i zajmowania obszarów sąsied- obejmujących wielokilometrowe odcinki brzegów nich. Podjęcie zwalczania należy także rozważać rzek, na obecnym etapie inwazji i przy obecnych moż- – niezależnie od ewentualnych kosztów – na obsza- liwościach technicznych, nie da się w pełni zwalczyć. rach cennych ze względów przyrodniczych, w tym Jedyne, na czym można się w takich przypadkach chronionych.

Fot. 125 i 126. Obszar Natura 2000 „Graniczny meander Odry” – powierzchnia po wycince rdestowca (po lewej); odbijający z podziemnych kłączy rdestowiec (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 122 i 123. Wycinka ręczna i mechaniczna rdestowca (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 127. Regeneracja rdestowca po wiosennym incydencie wypalania (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 124. Wycinka rdestowców nad potokiem Wapienica w Beskidzie Śląskim (Fot. B. Tokarska-Guzik) 80 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 81

Fot. 125 i 126. Obszar Natura 2000 „Graniczny meander Odry” – powierzchnia po wycince rdestowca (po lewej); odbijający z podziemnych kłączy rdestowiec (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 122 i 123. Wycinka ręczna i mechaniczna rdestowca (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 127. Regeneracja rdestowca po wiosennym incydencie wypalania (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 124. Wycinka rdestowców nad potokiem Wapienica w Beskidzie Śląskim (Fot. B. Tokarska-Guzik) 82 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 83

Fot. 130-132. Zagrożenie związane ze stosowaniem środków chemicznych w wolnej przyrodzie stwarza potrzebę stosowania specjalnych aplikatorów dopędowych. Zabieg ten jest czasochłonny – wymaga nastrzyknięcia każdego(!) pędu. Eksperymentalna eliminacja rde- Fot. 128. Zwalczanie chemiczne stwarza dodatkowe obciążenie dla środowiska i zagrożenie dla ludzi. Konieczne jest informowanie stowców na stałych powierzchniach w dolinach potoków w południowej Polsce (Fot. B. Tokarska-Guzik) społeczności lokalnych o prowadzonych zabiegach. Na zdjęciu miejsce zwalczania rdestowca w Kornwalii, Wielka Brytania (Fot. B. Tokar- ska-Guzik)

Fot. 129. Po wycince rdestowca pozostaje problem biomasy… (Fot. B. Tokarska-Guzik) Fot. 133. Reakcja rdestowca na zabieg chemicznego zwalczania (Fot. B. Tokarska-Guzik) 82 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 83

Fot. 129. Po wycince rdestowca pozostaje problem biomasy… (Fot. B. Tokarska-Guzik) Fot. 133. Reakcja rdestowca na zabieg chemicznego zwalczania (Fot. B. Tokarska-Guzik) 84 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 85

Fot. 135-136. Zagrożeniem dla chronionej w rezerwacie „Gipsowa Góra” roślinności stepowej jest barszcz Sosnowskiego i robinia akacjowa (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 137. Eliminując rośliny inwazyjne należy pamiętać o zdeponowanym w glebie banku nasion (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 138 i 139. Usuwanie robinii i barszczu w rezerwacie przyrody Góra Gipsowa na Opolszczyźnie (Fot. B. Tokarska-Guzik) 84 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 85

Fot. 135-136. Zagrożeniem dla chronionej w rezerwacie „Gipsowa Góra” roślinności stepowej jest barszcz Sosnowskiego i robinia akacjowa (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 137. Eliminując rośliny inwazyjne należy pamiętać o zdeponowanym w glebie banku nasion (Fot. B. Tokarska-Guzik)

Fot. 138 i 139. Usuwanie robinii i barszczu w rezerwacie przyrody Góra Gipsowa na Opolszczyźnie (Fot. B. Tokarska-Guzik) 86 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 87

7.5. Kierunki niezbędnych działań na skalę a ponadto lasy gospodarcze, dla których przewiduje minujących lub ograniczających ich populacje; zwal- w zakresie prewencji i usuwania skutków inwazji bio- regionalną i krajową się stopniowe osiąganie stanów równowagi dyna- czanie i/lub kontrola); logicznych); micznej w ekosystemach, a w szczególności zgod- ¾¾monitoringu (m.in. poprzez rozwój bazy kra- ¾¾edukacji (dotarcie z informacjami nt. znacze- ności biocenoz z warunkami biotopów). Wprowa- jowej Instytutu Ochrony Przyrody PAN oraz tworzenie nia, zagrożeń i możliwości przeciwdziałania zjawi- Wśród działań, które powinny zostać objęte szcze- dzanie obcych, nieinwazyjnych gatunków drzew regionalnych baz danych9 i systemów wczesnego skom opisanym w opracowaniu do różnych grup gólną kontrolą należy uwzględnić wprowadzanie do powinno być ograniczone do upraw plantacyjnych, ostrzegania); zawodowych mających bezpośredni związek z wpro- uprawy w celach ozdobnych gatunków o jeszcze nie- jeśli są zlokalizowane poza kompleksami leśnymi ¾¾regulacji prawnych (m.in. określenie podmio- wadzaniem roślin do nasadzeń). znanych właściwościach pod względem możliwości i na siedliskach mało cennych dla ochrony przyrody. tów odpowiedzialnych za regionalną politykę zadomawiania się. Dotyczy to zarówno punktów Dobory takich gatunków należałoby dostosować do sprzedaży roślin dla celów hobbystycznych, architek- lokalnych warunków krajobrazowych. tury krajobrazu oraz kolekcjonerskich np. w ogrodach Odrębnego potraktowania wymagają składy botanicznych, które w Europie Środkowej odegrały gatunkowe zadrzewień. Z wielu badań (np. Szwed szczególną rolę jako pierwsze „przyczółki” wielu i in. 1999 oraz cytowana tam literatura) wynika, że celowo sprowadzonych gatunków (Galera, Sudnik- funkcje środowiskowe najlepiej spełniają zadrze- -Wójcikowska 2010). O dużym znaczeniu tej drogi wienia złożone z gatunków rodzimych, zwłaszcza przenikania do środowiska gatunków obcych świad- jeśli mają swobodną, nieschematyczną strukturę czy m.in. Kodeks postępowania w zakresie ogrodnictwa z możliwością spontanicznego wykształcania się i inwazyjnych roślin obcych przygotowany przez Radę towarzyszących im zbiorowisk oszyjkowych i okraj- Europy (Heywood, Brunell 2008), przetłumaczony kowych. W doborach do zadrzewień zakładanych m.in. na język polski i dostępny na stronach General- w krajobrazach leśnych i rolniczo-leśnych oraz rol- nej Dyrekcji Ochrony Środowiska. niczych powinno się rezygnować z gatunków Szczególną grupę wśród roślin obcego pocho- obcych. dzenia tworzą formy drzewiaste, których przenika- Doświadczenia z uprawą drzew i krzewów na nie do rodzimych układów może prowadzić do ich gruntach zdegradowanych niejednokrotnie dowio- znaczącej przebudowy. dły, że najbardziej trwałe efekty w regeneracji roślin- Obecnie najważniejszym sposobem gwarantu- ności daje zastosowanie gatunków rodzimych, bez jącym ochronę różnorodności biologicznej, z punktu konieczności korzystania z gatunków obcych widzenia omawianej tu problematyki, jest zaniecha- (Rostański 2006). nie introdukcji obcych drzew i krzewów wszędzie Na terenach osadniczych położonych na obsza- tam, gdzie istnieje duże prawdopodobieństwo rach przyrodniczo cennych lub w ich pobliżu zawsze zagrożenia ich ekspansją do wolnej przyrody. Innym, warto rozważać wprowadzanie do uprawy przede ważnym zagadnieniem jest zwalczanie gatunków wszystkim takich gatunków, o których wiadomo, że inwazyjnych w miejscach, gdzie już doszło do inwa- nie stanowią zagrożenia dla różnorodności biolo- zji i to takimi sposobami, które nie powodowałyby gicznej. Istotną rolę w kształtowaniu wiedzy na ten dodatkowych strat w środowisku przyrodniczym. temat mogłyby stanowić lokalne lub regionalne listy Ze względu na charakter niniejszego opracowania, drzew i krzewów ozdobnych zalecanych do sadzenia ograniczono tu się do sformułowania postulatów w ogrodach, parkach, na skwerach i cmentarzach o wymowie prewencyjnej. oraz przy ulicach i drogach. Ogólnym zaleceniem dotyczącym uprawy Generalne konkluzje wypływające z oceny zagro- 9 Przykładowo Uniwersytet Śląski w partnerstwie z Woje- obcych roślin drzewiastych powinno być ich całko- żenia jakie stwarzają inwazje obcych gatunków wództwem Śląskim realizuje projekt pt. „Ogólnodostępna baza wite wyłączenie z introdukcji na terenach chronio- roślin odwołują się do następujących aspektów: danych bio- i georóżnorodności województwa śląskiego – inte- ¾¾ gralna część Otwartego Regionalnego Systemu Informacji Prze- nych, a także niepodlegających ochronie, lecz często badań podstawowych (opracowanie materia- strzennej, BIOGEO-Silesia ORSIP, której elementem ma być baza nie mniej ważnych ze względu na zachowanie natu- łów źródłowych, uzupełnienie i uporządkowanie tematyczna poświęcona gatunkom inwazyjnym (http://biogeo. ralnych właściwości środowiska przyrodniczego wiedzy); us.edu.pl/). Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską (np. lasy ochronne – glebochronne, chroniące ¾¾działań praktycznych (opracowanie/wskazanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego zasoby wodne oraz ostoje dzikiej fauny i flory itp., grup gatunków docelowych i właściwych metod eli- na lata 2007–2013. 86 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 87

7.5. Kierunki niezbędnych działań na skalę a ponadto lasy gospodarcze, dla których przewiduje minujących lub ograniczających ich populacje; zwal- w zakresie prewencji i usuwania skutków inwazji bio- regionalną i krajową się stopniowe osiąganie stanów równowagi dyna- czanie i/lub kontrola); logicznych); micznej w ekosystemach, a w szczególności zgod- ¾¾monitoringu (m.in. poprzez rozwój bazy kra- ¾¾edukacji (dotarcie z informacjami nt. znacze- ności biocenoz z warunkami biotopów). Wprowa- jowej Instytutu Ochrony Przyrody PAN oraz tworzenie nia, zagrożeń i możliwości przeciwdziałania zjawi- Wśród działań, które powinny zostać objęte szcze- dzanie obcych, nieinwazyjnych gatunków drzew regionalnych baz danych9 i systemów wczesnego skom opisanym w opracowaniu do różnych grup gólną kontrolą należy uwzględnić wprowadzanie do powinno być ograniczone do upraw plantacyjnych, ostrzegania); zawodowych mających bezpośredni związek z wpro- uprawy w celach ozdobnych gatunków o jeszcze nie- jeśli są zlokalizowane poza kompleksami leśnymi ¾¾regulacji prawnych (m.in. określenie podmio- wadzaniem roślin do nasadzeń). znanych właściwościach pod względem możliwości i na siedliskach mało cennych dla ochrony przyrody. tów odpowiedzialnych za regionalną politykę zadomawiania się. Dotyczy to zarówno punktów Dobory takich gatunków należałoby dostosować do sprzedaży roślin dla celów hobbystycznych, architek- lokalnych warunków krajobrazowych. tury krajobrazu oraz kolekcjonerskich np. w ogrodach Odrębnego potraktowania wymagają składy botanicznych, które w Europie Środkowej odegrały gatunkowe zadrzewień. Z wielu badań (np. Szwed szczególną rolę jako pierwsze „przyczółki” wielu i in. 1999 oraz cytowana tam literatura) wynika, że celowo sprowadzonych gatunków (Galera, Sudnik- funkcje środowiskowe najlepiej spełniają zadrze- -Wójcikowska 2010). O dużym znaczeniu tej drogi wienia złożone z gatunków rodzimych, zwłaszcza przenikania do środowiska gatunków obcych świad- jeśli mają swobodną, nieschematyczną strukturę czy m.in. Kodeks postępowania w zakresie ogrodnictwa z możliwością spontanicznego wykształcania się i inwazyjnych roślin obcych przygotowany przez Radę towarzyszących im zbiorowisk oszyjkowych i okraj- Europy (Heywood, Brunell 2008), przetłumaczony kowych. W doborach do zadrzewień zakładanych m.in. na język polski i dostępny na stronach General- w krajobrazach leśnych i rolniczo-leśnych oraz rol- nej Dyrekcji Ochrony Środowiska. niczych powinno się rezygnować z gatunków Szczególną grupę wśród roślin obcego pocho- obcych. dzenia tworzą formy drzewiaste, których przenika- Doświadczenia z uprawą drzew i krzewów na nie do rodzimych układów może prowadzić do ich gruntach zdegradowanych niejednokrotnie dowio- znaczącej przebudowy. dły, że najbardziej trwałe efekty w regeneracji roślin- Obecnie najważniejszym sposobem gwarantu- ności daje zastosowanie gatunków rodzimych, bez jącym ochronę różnorodności biologicznej, z punktu konieczności korzystania z gatunków obcych widzenia omawianej tu problematyki, jest zaniecha- (Rostański 2006). nie introdukcji obcych drzew i krzewów wszędzie Na terenach osadniczych położonych na obsza- tam, gdzie istnieje duże prawdopodobieństwo rach przyrodniczo cennych lub w ich pobliżu zawsze zagrożenia ich ekspansją do wolnej przyrody. Innym, warto rozważać wprowadzanie do uprawy przede ważnym zagadnieniem jest zwalczanie gatunków wszystkim takich gatunków, o których wiadomo, że inwazyjnych w miejscach, gdzie już doszło do inwa- nie stanowią zagrożenia dla różnorodności biolo- zji i to takimi sposobami, które nie powodowałyby gicznej. Istotną rolę w kształtowaniu wiedzy na ten dodatkowych strat w środowisku przyrodniczym. temat mogłyby stanowić lokalne lub regionalne listy Ze względu na charakter niniejszego opracowania, drzew i krzewów ozdobnych zalecanych do sadzenia ograniczono tu się do sformułowania postulatów w ogrodach, parkach, na skwerach i cmentarzach o wymowie prewencyjnej. oraz przy ulicach i drogach. Ogólnym zaleceniem dotyczącym uprawy Generalne konkluzje wypływające z oceny zagro- 9 Przykładowo Uniwersytet Śląski w partnerstwie z Woje- obcych roślin drzewiastych powinno być ich całko- żenia jakie stwarzają inwazje obcych gatunków wództwem Śląskim realizuje projekt pt. „Ogólnodostępna baza wite wyłączenie z introdukcji na terenach chronio- roślin odwołują się do następujących aspektów: danych bio- i georóżnorodności województwa śląskiego – inte- ¾¾ gralna część Otwartego Regionalnego Systemu Informacji Prze- nych, a także niepodlegających ochronie, lecz często badań podstawowych (opracowanie materia- strzennej, BIOGEO-Silesia ORSIP, której elementem ma być baza nie mniej ważnych ze względu na zachowanie natu- łów źródłowych, uzupełnienie i uporządkowanie tematyczna poświęcona gatunkom inwazyjnym (http://biogeo. ralnych właściwości środowiska przyrodniczego wiedzy); us.edu.pl/). Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską (np. lasy ochronne – glebochronne, chroniące ¾¾działań praktycznych (opracowanie/wskazanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego zasoby wodne oraz ostoje dzikiej fauny i flory itp., grup gatunków docelowych i właściwych metod eli- na lata 2007–2013. 88 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 89

8. Piśmiennictwo (wybrane) Fudali E., Szczepański M., Rusińska A., Rosadziń- (Code of conduct on horticulture and invasive alien ski S., Wolski G. 2009. The current distribution in plants). Publikacje Rady Europy, Przyroda i Środowi- Poland of some European neophytic bryophytes with sko nr 155, ss. 52. Adamowski W., Dvorak L., Ramanjuk I. 2002. Atlas Dajdok Z., Tokarska-Guzik B. 2009. Doliny rzeczne supposed invasive tendencies. Acta Soc. Bot. Pol. Hiero J., Maron J., Callaway R. 2005. A biogeo- of alien woody species of the Białowieża Forest. Phy- i wody stojące jako siedliska gatunków inwazyjnych, 78(1): 73-80. graphical approach to plant invasions: the impor- tocoenosis 14 (N.S.), Suppl. Cartogr. Geobot. 14: 1-303. W: Z. Dajdok, P. Pawlaczyk (red.), Inwazyjne gatunki Galera H, Sudnik-Wójcikowska B. 2010. Central tance of studying exotics in their introduced and Anioł-Kwiatkowska J., Śliwiński M. 2009. Obce roślin ekosystemów mokradłowych Polski. s. 24-30. European botanic gardens as centre’s of dispersal of native range. Journal of Ecology 93: 5-15. rośliny energetyczne – zagrożenie dla flory Polski. Wyd. Klubu Przyrodników, Świebodzin alien plants. Acta Soc. Bot. Pol. 79(2): 147-156. Hobbs R.J., Humpheris S.E. 1995. An integrated Pamiętnik Puławski 150: 35-44. Danielewicz W. 1993. Obce gatunki drzew i krze- Genovesi P., Scalera R. 2007. Toward a black list of approach to the ecology and management of plant Banaszczak P., Tumiłowicz J. 2009. Natural regene- wów w dolinie Warty. Cz. I. Klon jesionolistny (Acer invasive alien species entering Europe through trade, invasions. Conservation Biology 9: 761-770. ration of alien trees and shrubs at Rogów Arboretum negundo L.). PTPN, Prace Kom. Nauk Rol. Leś. 76: 31-37. and proposed responses. Council of Europe T-PVS/ Hulme P. E. 2007. Biological invasions in Europe: of Warsaw University of Life Sciences. Rocz. Dendrol. Danielewicz W. 2006. Obce gatunki drzew i krze- INF (2007)9. drivers, pressures, states, impacts and responses. W: 57: 33-35. wów we florze Polski Zachodniej. W: W. Danielewicz Genovesi P., Shine C. 2004. European Strategy on R. Hester, R. M. Harrison (red.), Biodiversity Under Bellon S., Tumiłowicz J., Król S. 1977. Obce gatunki (red.), Bogactwo, różnorodność oraz ochrona dendro- Invasive Alien Species. Convention on the Conserva- Threat, Issues in Environmental Science and Technol- drzew w gospodarstwie leśnym. PWRiL, Warszawa flory w parkach i lasach zachodniej Polski, s. 39-50. tion of European Wildlife and Habitats (Bern Conven- ogy. Royal Society of Chemistry, Cambridge, 25: Bradley B. A., Blumenthal D., Wilcove D., Ziska Materiały Zjazdu Sekcji Dendrologicznej Polskiego tion) Nature and Environment, No. 137. 56-80. L. H. 2010. Predicting plant invasions in an era of Towarzystwa Botanicznego, Zielona Góra Głowaciński Z., Okarma H., Pawłowski J., Solarz W. Hulme P.E., Bremmer E.T. 2005. Assessing the global change. Trends in Ecology and Evolution Danielewicz W. 2008. Ekologiczne uwarunkowania (red.) 2008. Księga gatunków obcych inwazyjnych impact of Impatiens glandulifera on riparian habitats: 25(5): 310-318. zasięgów drzew i krzewów na aluwialnych obszarach w faunie Polski. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków partitioning diversity components following species Brunel S., Branquart E., Fried G., van Valkenburg J., doliny Odry. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodni- Heger T., Trepl L. 2003. Predicting biological inva- removal. J. Appl. Ecol. 43: 43-50. Brundu G., Starfinger U., Buholzer S., Uludag A., Josef- czego, Poznań sions. Biological Invasions 5: 313–321. Hulme P. E., Pyšek P., Nentwig W., Vilà M. 2009. Will fson M., Baker R. 2010. The EPPO prioritization for Danielewicz W., Maliński T. 1997. Drzewa i krzewy Hegi G. 1965. Avena L. W: Illustrierte Flora von threat of biological invasions unite the European invasive alien plants. OEPP/EPPO Bulletin 40: 407-422. obcego pochodzenia w lasach Wielkopolskiego Parku Mittel-Europa 1., s. 340-351. Carl Hanser Verl., Union? Science 324: 40-41. Catford J. 2009. A general theory of invasions. Dra- Narodowego. Rocz. Dendrol. 45: 65-81. Munchen Jackowiak B. 1999. Modele ekspansji roślin synan- wing up an invasion hotspot map. Decision Point, 32. Danielewicz W., Maliński T. 2003. Alien tree and Hejda M., Pyšek P. 2006. What is the impact of tropijnych i transgenicznych. Phytocoenosis 11 (N.S.), Celka Z. 1998. Malva alcea L. as a relic of prehisto- shrubs species in Poland regenerating by self-sowing. Impatiens glandulifera on species diversity of invaded Seminarium Geobotanicum 6: 3-16. ric and mediaeval cultivation. Phytocoenosis 10 (N.S). Rocz. Dendrol. 51: 205-236. riparian vegetation? Biological Conservation 132: 143- Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.). 2001. Polska Suppl. Cartogr. Geobot. 9: 155-162. Danielewicz W., Maliński T. 2004. Naturalization of 152. Czerwona Księga Roślin, wyd. 2. Pteridophytes and Celka Z. 2011. Relics of cultivation in the vascular Cotoneaster lucidus Schltdl. in Wielkopolski National Herbich J. (red.). 2004. Siedliska morskie i przy- Flowering Plants. Instytut Botaniki im. W. Szafera, Pol- flora of medieval West Slavic settlements and Park. Rocz. Dendrol. 52: 197-214. brzeżne, nadmorskie i śródlądowe solniska i wydmy. ska Akademia Nauk, Kraków, ss. 664. castles. Biodiv. Res. Conserv. 22: 1-110. Faliński J. B. 1966. Antropogeniczna roślinność Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura Kornaś J. 1968. Geograficzno-historyczna klasyfi- Chłopek K., Dąbrowska-Zapart K., Tokarska-Guzik Puszczy Białowieskiej jako wynik synantropizacji 2000-podręcznik metodyczny. T. 1. Min. Środowiska, kacja roślin synantropijnych. W: J. B. Faliński (red.) B. 2011. An assessment of the Ambrosia L. pollen naturalnego kompleksu leśnego. Rozpr. Uniw. Warsz., Warszawa, ss. 218. Synantropizacja szaty roślinnej. I. Neofityzm i apofi- threat at a regional scale using the example of the 13: 1-256. Herbich J. (red.). 2004. Wody słodkie i torfowiska. tyzm w szacie roślinnej Polski. Mater. Zakł. Fitosoc. town of Sosnowiec (Silesian Uplands, Poland). Acta Faliński J. B. 1969. Zbiorowiska autogeniczne Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura Stos. Uniw. Warsz., Warszawa-Białowieża 25: 33-41. Agrobotanica 64 (2): 51-62. i antropogeniczne. Próba określenia i klasyfikacji. 2000-podręcznik metodyczny. T. 2. Min. Środowiska, Kornaś J. 1977a. Wpływ człowieka i jego gospo- Chytry M., Pyšek P., Wild J., Pino J., Maskell L.C., Vilà Dyskusje fitosocjologiczne (4). Ekol. Pol., Ser. B 15(2): Warszawa, ss. 220. darki na szatę roślinną Polski – flora synantropijna. W: M. 2009. European map of alien plant invasions based 173-182. Herbich J. (red.). 2004. Murawy, łąki, ziołorośla, W. Szafer, K. Zarzycki (red.), Szata roślinna Polski. T. 1., on the quantitative assessment across habitats. Diver- Faliński J. B. 1972. Synantropizacja szaty roślinnej wrzosowiska, zarośla. Poradniki ochrony siedlisk s. 95-128. PWN, Warszawa sity and Distribution 15: 98-107. – próba określenia istoty procesu i głównych kierun- i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Kornaś J. 1977b. Analiza flor synantropijnych. Dajdok Z., Kącki Z. 2003. Kenophytes of the Odra ków badań. Phytocoenosis 1(3): 157-170. T. 3. Min. Środowiska, Warszawa, ss. 101. Wiad. Bot. 21(4): 85-91. riversides, W: A. Zając, M. Zając, B. Zemanek (red.), Faliński J. B. 1998. Invasive alien plants and vege- Herbich J. (red.) 2004. Ściany, piargi, rumowiska Kornaś J. 1981. Oddziaływanie człowieka na florę: Phytogeographical Problems of Synanthropic Plants, tation dynamics. W: U. Starfinger, K. Edwards, I. Kowa- skalne i jaskinie. Poradniki ochrony siedlisk i gatun- mechanizmy i konsekwencje. Wiad. Bot. 25(3): 165-182. s. 131-136. Institute of Botany Jagiellonian University, rik, M. Williamson (red.), Plant Invasions: Ecological ków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 4. Min. Kornaś J. 1990. Plant invasions in Central Europe: Cracow Mechanisms and Human Responses, ss. 3-21. Bac- Środowiska, Warszawa, ss. 101. historical and ecological aspects. W: F. de Castri, Dajdok Z., Nowak A., Danielewicz W., Kujawa-Paw- khuys Publishers, Leiden Herbich J. (red.). 2004. Lasy i bory. Poradniki A. J. Hansen, M. Debussche (red.), Invasions in Europe laczyk J., Bena W. 2011. NOBANIS – Invasive Alien Spe- Faliński J. B. 2004. Inwazje w świecie roślin: mecha- ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcz- and the Mediterranean Basin, ss. 19-36. Kluwer Aca- cies Fact Sheet – Spiraea tomentosa. Online Database nizmy, zagrożenia, projekt badań. Phytocoenosis 10 nik metodyczny. T. 5. Min. Środowiska, Warszawa, demic Publishers, Dordrecht of the North European and Baltic Network on Invasive (N. S.) Seminarium Geobotanicum 16: 3-31. ss. 344. Kornaś J. 1996. Pięć wieków wymiany flor synan- Alien Species – NOBANIS www.nobanis.org. Date of Fudali E. 2007. Zjawiska ekspansji chorologicznej Heywood V., Brunel S. 2008. Kodeks postępowania tropijnych między Starym i Nowym Światem. Wiad. access 04/05/2012. i ekologicznej wśród mszaków. Annales Silesiae 35: 21-30. w zakresie ogrodnictwa i inwazyjnych roślin obcych Bot. 40: 11-19. 88 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 89

8. Piśmiennictwo (wybrane) Fudali E., Szczepański M., Rusińska A., Rosadziń- (Code of conduct on horticulture and invasive alien ski S., Wolski G. 2009. The current distribution in plants). Publikacje Rady Europy, Przyroda i Środowi- Poland of some European neophytic bryophytes with sko nr 155, ss. 52. Adamowski W., Dvorak L., Ramanjuk I. 2002. Atlas Dajdok Z., Tokarska-Guzik B. 2009. Doliny rzeczne supposed invasive tendencies. Acta Soc. Bot. Pol. Hiero J., Maron J., Callaway R. 2005. A biogeo- of alien woody species of the Białowieża Forest. Phy- i wody stojące jako siedliska gatunków inwazyjnych, 78(1): 73-80. graphical approach to plant invasions: the impor- tocoenosis 14 (N.S.), Suppl. Cartogr. Geobot. 14: 1-303. W: Z. Dajdok, P. Pawlaczyk (red.), Inwazyjne gatunki Galera H, Sudnik-Wójcikowska B. 2010. Central tance of studying exotics in their introduced and Anioł-Kwiatkowska J., Śliwiński M. 2009. Obce roślin ekosystemów mokradłowych Polski. s. 24-30. European botanic gardens as centre’s of dispersal of native range. Journal of Ecology 93: 5-15. rośliny energetyczne – zagrożenie dla flory Polski. Wyd. Klubu Przyrodników, Świebodzin alien plants. Acta Soc. Bot. Pol. 79(2): 147-156. Hobbs R.J., Humpheris S.E. 1995. An integrated Pamiętnik Puławski 150: 35-44. Danielewicz W. 1993. Obce gatunki drzew i krze- Genovesi P., Scalera R. 2007. Toward a black list of approach to the ecology and management of plant Banaszczak P., Tumiłowicz J. 2009. Natural regene- wów w dolinie Warty. Cz. I. Klon jesionolistny (Acer invasive alien species entering Europe through trade, invasions. Conservation Biology 9: 761-770. ration of alien trees and shrubs at Rogów Arboretum negundo L.). PTPN, Prace Kom. Nauk Rol. Leś. 76: 31-37. and proposed responses. Council of Europe T-PVS/ Hulme P. E. 2007. Biological invasions in Europe: of Warsaw University of Life Sciences. Rocz. Dendrol. Danielewicz W. 2006. Obce gatunki drzew i krze- INF (2007)9. drivers, pressures, states, impacts and responses. W: 57: 33-35. wów we florze Polski Zachodniej. W: W. Danielewicz Genovesi P., Shine C. 2004. European Strategy on R. Hester, R. M. Harrison (red.), Biodiversity Under Bellon S., Tumiłowicz J., Król S. 1977. Obce gatunki (red.), Bogactwo, różnorodność oraz ochrona dendro- Invasive Alien Species. Convention on the Conserva- Threat, Issues in Environmental Science and Technol- drzew w gospodarstwie leśnym. PWRiL, Warszawa flory w parkach i lasach zachodniej Polski, s. 39-50. tion of European Wildlife and Habitats (Bern Conven- ogy. Royal Society of Chemistry, Cambridge, 25: Bradley B. A., Blumenthal D., Wilcove D., Ziska Materiały Zjazdu Sekcji Dendrologicznej Polskiego tion) Nature and Environment, No. 137. 56-80. L. H. 2010. Predicting plant invasions in an era of Towarzystwa Botanicznego, Zielona Góra Głowaciński Z., Okarma H., Pawłowski J., Solarz W. Hulme P.E., Bremmer E.T. 2005. Assessing the global change. Trends in Ecology and Evolution Danielewicz W. 2008. Ekologiczne uwarunkowania (red.) 2008. Księga gatunków obcych inwazyjnych impact of Impatiens glandulifera on riparian habitats: 25(5): 310-318. zasięgów drzew i krzewów na aluwialnych obszarach w faunie Polski. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków partitioning diversity components following species Brunel S., Branquart E., Fried G., van Valkenburg J., doliny Odry. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodni- Heger T., Trepl L. 2003. Predicting biological inva- removal. J. Appl. Ecol. 43: 43-50. Brundu G., Starfinger U., Buholzer S., Uludag A., Josef- czego, Poznań sions. Biological Invasions 5: 313–321. Hulme P. E., Pyšek P., Nentwig W., Vilà M. 2009. Will fson M., Baker R. 2010. The EPPO prioritization for Danielewicz W., Maliński T. 1997. Drzewa i krzewy Hegi G. 1965. Avena L. W: Illustrierte Flora von threat of biological invasions unite the European invasive alien plants. OEPP/EPPO Bulletin 40: 407-422. obcego pochodzenia w lasach Wielkopolskiego Parku Mittel-Europa 1., s. 340-351. Carl Hanser Verl., Union? Science 324: 40-41. Catford J. 2009. A general theory of invasions. Dra- Narodowego. Rocz. Dendrol. 45: 65-81. Munchen Jackowiak B. 1999. Modele ekspansji roślin synan- wing up an invasion hotspot map. Decision Point, 32. Danielewicz W., Maliński T. 2003. Alien tree and Hejda M., Pyšek P. 2006. What is the impact of tropijnych i transgenicznych. Phytocoenosis 11 (N.S.), Celka Z. 1998. Malva alcea L. as a relic of prehisto- shrubs species in Poland regenerating by self-sowing. Impatiens glandulifera on species diversity of invaded Seminarium Geobotanicum 6: 3-16. ric and mediaeval cultivation. Phytocoenosis 10 (N.S). Rocz. Dendrol. 51: 205-236. riparian vegetation? Biological Conservation 132: 143- Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.). 2001. Polska Suppl. Cartogr. Geobot. 9: 155-162. Danielewicz W., Maliński T. 2004. Naturalization of 152. Czerwona Księga Roślin, wyd. 2. Pteridophytes and Celka Z. 2011. Relics of cultivation in the vascular Cotoneaster lucidus Schltdl. in Wielkopolski National Herbich J. (red.). 2004. Siedliska morskie i przy- Flowering Plants. Instytut Botaniki im. W. Szafera, Pol- flora of medieval West Slavic settlements and Park. Rocz. Dendrol. 52: 197-214. brzeżne, nadmorskie i śródlądowe solniska i wydmy. ska Akademia Nauk, Kraków, ss. 664. castles. Biodiv. Res. Conserv. 22: 1-110. Faliński J. B. 1966. Antropogeniczna roślinność Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura Kornaś J. 1968. Geograficzno-historyczna klasyfi- Chłopek K., Dąbrowska-Zapart K., Tokarska-Guzik Puszczy Białowieskiej jako wynik synantropizacji 2000-podręcznik metodyczny. T. 1. Min. Środowiska, kacja roślin synantropijnych. W: J. B. Faliński (red.) B. 2011. An assessment of the Ambrosia L. pollen naturalnego kompleksu leśnego. Rozpr. Uniw. Warsz., Warszawa, ss. 218. Synantropizacja szaty roślinnej. I. Neofityzm i apofi- threat at a regional scale using the example of the 13: 1-256. Herbich J. (red.). 2004. Wody słodkie i torfowiska. tyzm w szacie roślinnej Polski. Mater. Zakł. Fitosoc. town of Sosnowiec (Silesian Uplands, Poland). Acta Faliński J. B. 1969. Zbiorowiska autogeniczne Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura Stos. Uniw. Warsz., Warszawa-Białowieża 25: 33-41. Agrobotanica 64 (2): 51-62. i antropogeniczne. Próba określenia i klasyfikacji. 2000-podręcznik metodyczny. T. 2. Min. Środowiska, Kornaś J. 1977a. Wpływ człowieka i jego gospo- Chytry M., Pyšek P., Wild J., Pino J., Maskell L.C., Vilà Dyskusje fitosocjologiczne (4). Ekol. Pol., Ser. B 15(2): Warszawa, ss. 220. darki na szatę roślinną Polski – flora synantropijna. W: M. 2009. European map of alien plant invasions based 173-182. Herbich J. (red.). 2004. Murawy, łąki, ziołorośla, W. Szafer, K. Zarzycki (red.), Szata roślinna Polski. T. 1., on the quantitative assessment across habitats. Diver- Faliński J. B. 1972. Synantropizacja szaty roślinnej wrzosowiska, zarośla. Poradniki ochrony siedlisk s. 95-128. PWN, Warszawa sity and Distribution 15: 98-107. – próba określenia istoty procesu i głównych kierun- i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Kornaś J. 1977b. Analiza flor synantropijnych. Dajdok Z., Kącki Z. 2003. Kenophytes of the Odra ków badań. Phytocoenosis 1(3): 157-170. T. 3. Min. Środowiska, Warszawa, ss. 101. Wiad. Bot. 21(4): 85-91. riversides, W: A. Zając, M. Zając, B. Zemanek (red.), Faliński J. B. 1998. Invasive alien plants and vege- Herbich J. (red.) 2004. Ściany, piargi, rumowiska Kornaś J. 1981. Oddziaływanie człowieka na florę: Phytogeographical Problems of Synanthropic Plants, tation dynamics. W: U. Starfinger, K. Edwards, I. Kowa- skalne i jaskinie. Poradniki ochrony siedlisk i gatun- mechanizmy i konsekwencje. Wiad. Bot. 25(3): 165-182. s. 131-136. Institute of Botany Jagiellonian University, rik, M. Williamson (red.), Plant Invasions: Ecological ków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 4. Min. Kornaś J. 1990. Plant invasions in Central Europe: Cracow Mechanisms and Human Responses, ss. 3-21. Bac- Środowiska, Warszawa, ss. 101. historical and ecological aspects. W: F. de Castri, Dajdok Z., Nowak A., Danielewicz W., Kujawa-Paw- khuys Publishers, Leiden Herbich J. (red.). 2004. Lasy i bory. Poradniki A. J. Hansen, M. Debussche (red.), Invasions in Europe laczyk J., Bena W. 2011. NOBANIS – Invasive Alien Spe- Faliński J. B. 2004. Inwazje w świecie roślin: mecha- ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcz- and the Mediterranean Basin, ss. 19-36. Kluwer Aca- cies Fact Sheet – Spiraea tomentosa. Online Database nizmy, zagrożenia, projekt badań. Phytocoenosis 10 nik metodyczny. T. 5. Min. Środowiska, Warszawa, demic Publishers, Dordrecht of the North European and Baltic Network on Invasive (N. S.) Seminarium Geobotanicum 16: 3-31. ss. 344. Kornaś J. 1996. Pięć wieków wymiany flor synan- Alien Species – NOBANIS www.nobanis.org. Date of Fudali E. 2007. Zjawiska ekspansji chorologicznej Heywood V., Brunel S. 2008. Kodeks postępowania tropijnych między Starym i Nowym Światem. Wiad. access 04/05/2012. i ekologicznej wśród mszaków. Annales Silesiae 35: 21-30. w zakresie ogrodnictwa i inwazyjnych roślin obcych Bot. 40: 11-19. 90 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 91

Kornaś J., Medwecka-Kornaś A. 2002. Geografia Moroń D., Lenda M., Skórka P., Szentgyorgyi H., Poboljšaj K., Rabitsh W., Roques A., Roy D.B., Shirley Skórka P., Lenda M., Tryjanowski P. 2010. Invasive roślin. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa, ss. 634. Settele J., Wojciechowski M. 2009. Wild pollinator S., Solarz W., Vila M., Winter M. 2010. Disentangling alien goldenrods negatively affect grassland bird Korniak T. 1985. Zmienność owsa głuchego (Avena communities are negatively affected by invasion of the role of environmental and human pressures on communities in Eastern Europe. Biological Conserva- fatua L.) w Polsce północno-wschodniej. Acta Agro- alien goldenrods in grassland landscapes. Biological biological invasions across Europe. PNAS 107 (27): tion 143: 856-861. botanica 38(2): 181-189. Conservation 142: 1322-1332. 12157-12162. Sudnik-Wójcikowska B., Koźniewska B. 1988. Słow- Kowarik I. 1995. Time lags in biological invasions Nowak A., Kącki Z. 2009. Gatunki z rodzaju nawłoć Pyšek, P., Richardson, D.M., Rejmánek, M., Webster, nik z zakresu synantropizacji szaty roślinnej. Wydaw- with regard to the success and failure of alien spe- – Solidago spp. W: Z. Dajdok, P. Pawlaczyk (red.), Inwa- G.L., Williamson, M., Kirschner, J. 2004. Alien plants in nictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, cies. W: P. Pyšek, K. Prach, M. Rejmánek, P. M. Wade zyjne gatunki roślin mokradeł Polski, s. 80-86. Wyd. checklists and floras: towards better communication ss. 93. (red.), Plant invasions – general aspects and special Klubu Przyrodników, Świebodzin between taxonomists and ecologists. Taxon 53(1): Sudnik-Wójcikowska B. 2011. Flora Polski. Rośliny problems, s. 15-38. SPB Academic Publishing, Amster- Obidziński A., Paluszek D., Długołęcki W., Kuberski 131-143. synantropijne. Multico Oficyna Wydawnicza, War- dam Ł. 2003. Ekspansja obcych gatunków roślin drzewia- Richardson D.M., Pyšek P. 2006. Plant invasions: szawa, ss. 336. Krajewski Ł. Cabomba caroliniana (Cabombaceae) stych z Arboretum SGGW w Rogowie. Rocz. Dendrol. merging the concept of species invasiveness and com- Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B. 1986. Rośliny – nowy gatunek flory Wyżyny Śląsko-Krakowskiej 51: 89 -97. munity invisibility. Progr. Phys. Geogr. 30: 409-431. polskie. Opisy i klucze do oznaczania wszystkich i Polski. Natura Silesiae Superioris (w druku). Olaczek R. 2000. Różnorodność biologiczna a pro- Richardson D.M., Pyšek P., Rejmánek M., Barbour gatunków roślin naczyniowych rosnących w Polsce Król S. 2000. Problemy synantropizacji lasów blem introdukcji obcych gatunków. W: T. Bojarczuk, M.G., Panetta F.D., West C.J. 2000. Naturalization and bądź dziko, bądź też zdziczałych lub częściej hodo- a penetracja antropofitów dendroflory. W: T. Bojar- W. Bugała (red.), Bioróżnorodność a synantropizacja invasion of alien plants: concepts and defini- wanych. PWN, Warszawa, ss. 1019. czuk, W. Bugała (red.), Bioróżnorodność a synantro- zbiorowisk leśnych, s. 7-13. Materiały Zjazdu Sekcji tions. Diversity and Distributions 6: 93-107. Szwed W., Ratyńska H., Danielewicz W., Mizgajski pizacja zbiorowisk leśnych, s. 15-31. Materiały Zjazdu Dendrologicznej Polskiego Towarzystwa Botanicz- Rostański A. 2006. Spontaniczne kształtowanie się A. 1999. Przyrodnicze podstawy kształtowania mar- Sekcji Dendrologicznej Polskiego Towarzystwa Bota- nego – referaty, doniesienia, postery, Wirty pokrywy roślinnej na zwałowiskach po górnictwie ginesów ekologicznych w Wielkopolsce. Prace Kate- nicznego – referaty, doniesienia, postery, Wirty Pacyniak C. 1981. Robinia akacjowa (Robinia pseu- węgla kamiennego na Górnym Śląsku. Wydawnictwo dry Botaniki Leśnej AR w Poznaniu, 1: 1-144. Krzysztofiak L. 2009. Zwalczanie barszczu doacacia L.) w warunkach środowiska leśnego Polski. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice Tanner R.A. 2008. A review on the potential for the Sosnowskiego na Suwalszczyźnie. W: Z. Dajdok, P. Rocz. AR. Pozn. 111: 1-83. Rostański K. 1998. Oenothera II. W: R. Wisskirchen, biological control of the invasive weed, Impatiens Pawlaczyk (red.), Inwazyjne gatunki roślin mokradeł Panov V., Alexandrov B., Arbaciauskas K., Binimelis H. Haeupler, Standartliste der Farn- und Blütenpflan- glandulifera in Europe. W: B. Tokarska-Guzik, J.H. Polski, s. 138-142. Wyd. Klubu Przyrodników, Świebo- R., Copp G. H., Grabowski M., Lucy F., Leuven R. S. E. zen Deutschlands. ss. 334-340. Verl. Eugen Ulmer, Brock, G. Brundu, L. Child, C.C. Daehler, P. Pyšek (red.), dzin W., Nehring S., Paunović M., Semenchenko V., Son M. Stuttgart Plant Invasions: Human perception, ecological Kujawa-Pawlaczyk J. 2009. Tawuła kutnerowata O. 2010. Risk assesment of Aquatic Invasive Species’ Rostański K. 2003. The provenience of evening impacts and management, s. 343-354. Backhuys – Spiraea tomentosa L. W: Z. Dajdok, P. Pawlaczyk Introductions via European Inland Waterways, W: primrose – Oenothera – in Europe and its present Publishers, Leiden, The Netherlands (red.), Inwazyjne gatunki roślin mokradeł Polski, J. Settele, L. Penev, T. Georgiev, R. Grabaum, V. Gro- distribution. W: A. Zając M. Zając, B. Zemanek (red.), Thellung A. 1918-1919. Zur Terminologie der s. 105-113. Wyd. Klubu Przyrodników, Świebodzin belnik, V. Hammen, S. Klotz, M. Kotarac, I. Kühn (red.) Phytogeographical problems of synanthropic Adventiv- und Ruderalflora. Allg. Bot. Zeitsch. Syst. Mack R.N., Simberloff D., Lonsdale W.M., Evans H., Atlas of Biodiversity Risk. Pensoft Publishers, Sofia- plants. ss. 63-66. Institute of Botany, Jagiellonian Uni- Karlsruhe 24: 36-42. Clout M., Bazzaz F. A. 2000. Biotic invasions: causes, -Moscow, ss. 280. versity, Kraków Theoharides K.A., Dukes J.S. 2007. Plant invasions epidemiology, global consequences, and control. Pimental D. (red.) 2011. Biological Invasion: Eco- Rostański K., Rostański A., Gerold-Śmietańska I., across space and time: factors affecting nonindige- Ecol. Appl. 10: 689-710. nomic and Environmental Costs of Alien Plant, Ani- Wąsowicz P. 2010. Evening-Primroses (Oenothera) nous species success during four stages of invasion. Malicki M., Pielech R., Szczęśniak E. 2012. Przytulia mal and Microbe Species, Second Edition. CRC Press, occurring in Europe. Wiesiołki (Oenothera) występu- New Phytologist 176: 256-273. turyńska Galium taurinum (L.) Scop. (Rubiaceae) Taylor & Francis Group, Boca Raton-London-New York jące w Europie. W. Szafer Institute of Botany, Polish Tokarska-Guzik B. 2002. „Zielone Widmo” – nowy antropofit we florze Polski. Acta Botanica Sile- Piwowarski B., Bartoszek W. 2012. The occurrence Academy of Sciences, Kraków, ss. 157. i „Natrętny Mongoł” – czyli o przybyszach i przybłę- siaca (w druku). of Glyceria striata (Lam.) Hitchc. in Europe and the new Rostański K., Sowa R. 1986-1987. Alfabetyczny dach we florze. W: M. Nakonieczny, P. Migula (red.), Malzew A.I. 1930. Wild and Cultivated Oats. Sectio localities of the species in Poland. Acta Soc. Bot. Pol. wykaz efemerofitów Polski. Fragm Flor. Geobot. 31-32 Problemy środowiska i jego ochrony. Centrum Stu- Euauena GRISEB. Bulletin of Appl. Botan. Genet. Plant 81(2): 109 -118. (1-2): 151-205. diów nad Człowiekiem i Środowiskiem, Uniwersytet Breeding, Suppl. 38. Podbielkowski Z. 1995. Wędrówki roślin. Wyd. Seneta W., Dolatowski J. 2011. Dendrologia. Wyd. Śląski, Katowice, 10: 101-127. McNeely J.A., Mooney H.A., Neville L.E., Schei P., Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, ss. 239. Nauk. PWN, Warszawa Tokarska-Guzik B. 2005a. The establishment and Waage J.K. 2001. A Global Strategy on Invasive Alien Preston, C.D., Pearman D.A., Allan R.H. 2004. Shine C., Kettunen M., Genovesi P., Essl F., Gollasch spread of alien plant species (kenophytes) in the flora Species. IUCN Gland, Switzerland and Cambridge, UK, Archaeophytes in Britain. Botanical Journal of the S., Rabitsch W., Scalera R., Starfinger U., ten Brink, P. of Poland. Wydawnictwo UŚl, Katowice, ss. 192. x + 50 pp. Linnaean Society 145: 257-294. 2010. Assessment to support continued development Tokarska-Guzik B. 2005b. Invasive ability of keno- Mirek Z. (red.). 2010. Biological Invasions in Poland. Purcel A. 2009. Obce gatunki drzew i krzewów of the EU Strategy to combat invasive alien spe- phytes occurring in Poland: a tentative assessment. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków, 1:1-71. w Wielkopolskim Parku Narodowym – ich występo- cies. Final report for the European Commission. Insti- W: W. Nentwig, Bacher S., Cock M., Dietz H.J., Gigon Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. wanie i rola w biocenozach Parku. Morena 14: 35-191. tute for European Environmental Policy (IEEO), Brus- A., Wittenberg R. (red.), Biological Invasions – From 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland Pyšek P., Jarošik V., Hulme P., Kühn I., Wild J., Aria- sels, Belgium Ecology to Control. Neobiota 6: 47-65. – a checklist. W: Z. Mirek (red.), Biodiversity of Poland. noutsou M., Bacher S., Chiron F., Didžiulis V., Essl F., Soons M. B. 2006. Wind dispersal in freshwater Tokarska-Guzik B. 2009. Metody zwalczania roślin 1. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Genovesi P., Gherardi F., Hejda M., Kark S., Lambdon wetlands: knowledge for conservation and restora- inwazyjnych obcego pochodzenia, W: Z. Dajdok, Sciences, Kraków, ss. 442. P.W., Desprez-Loustau M. L., Nenwig W., Pergl J., tion. App. Veg. Scien. 9: 271-278. P. Pawlaczyk (red.), Inwazyjne gatunki roślin mokra- 90 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 91

deł Polski, s. 124-131. Wyd. Klubu Przyrodników, Valéry L., Fritz H., Lefeure J., Simberlo D. 2009a. Świebodzin Ecosystem-level consequences of invasions by nati- Tokarska-Guzik B., Bzdęga K., Knapik D., Jen- ves species as a way to investigate relationship czała G. 2006. Changes in plant species richeness in between evenness and ecosystem function. Biol. some riparian plant communities as a result of their Invasions 11: 609-617. colonisation by taxa of Reynoutria (Fallopia). Biodiv. Valéry L., Fritz H., Lefeuvre J.C., Simberlo D. Res. Cons. 1-2: 122-130. 2009b. Invasive species can also be native... Trends in Tokarska-Guzik B., Bzdęga K., Koszela K., Żabiń- Ecology and Evolution 24(11): 585. ska I., Krzuś B., Sajan M., Sendek A. 2011a. Allergenic Zając A. 1979. Origin of archaeophytes occuring in invasive plant Ambrosia artemisiifolia L. in Poland: Poland. Rozpr. habil. UJ, Kraków, 29: 1-213. threat and selected aspects of biology. Biodiv. Zając A., Zając M. (red.). 2001. Atlas rozmieszcze- Res. Conserv. 21: 39-48. nia roślin naczyniowych w Polsce. Pracowania Cho- Tokarska-Guzik B., Dajdok Z. Urbisz Al., Zając M., rologii Komputerowej Inst. Botaniki UJ, Kraków, Danielewicz W. 2011b. Identykacja i kategoryzacja ss. 715. roślin obcego pochodzenia jako podstawa działań Zając A., Zając M., Tokarska-Guzik B. 1998. Keno- praktycznych. Acta Botanica Silesiaca 6: 23-53. phytes in the ora of Poland: list, status and origin. Urbisz Al. 2011. Occurrence of temporarily-intro- Phytocenosis 10 (N.S.), Suppl. Cartogr. Geobot. 9: 107- duced alien plant species (ephemerophytes) in 116. Poland – scale and assessment of the phenomenon. Zając M., Zając A. 2009a. Apophytes as invasive Wyd. Uniw. Śląskiego, Katowice, ss. 199. plants in the vegetation of Poland. Biodiv. Res. Con- Walusiak E. 2005. Heracleum sosnowskyi Manden serv. 15: 35-40. and Heracleum mantegazzianum Sommier and Levier Zając M., Zając A. 2009b. Elementy geogracz ne in the area of Sub Tatra Trough (Southern Poland). 8th rodzimej ory Polski. Instytut Botaniki Uniwersytetu International Conference on the Ecology and Man- Jagiellońskiego, Kraków, ss. 94. agement of Alien Plants Invasions, Abstracts book, Zając M., Zając A., Tokarska-Guzik B. 2009. Extinct s. 54. Uniw. Śląski, Katowice. and endangered archaeophytes and the dynamics of Wilson J. R. U., Dormontt E. E., Prentis P. J., Lowe their diversity in Poland. – Biodiv. Res. Conserv. 13: A. J., Richardson D. M. 2009. Something in the way 17–24. you move: dispersal pathways aect invasion suc- Zasady hodowli lasu. 2012. Centrum Informacyjne cess. Trends in Ecology and Evolution 24: 136-144. Lasów Państwowych, Warszawa Wróbel I. 2008. Barszcz Sosnowskiego (Heracleum Żurek H. 2002. Metoda i technika zwalczania Sosnowskyi Manden.) w Pieninach. Pieniny – Przyroda barszczu Sosnowskiego. Wyd. Inst. Melioracji i Użyt- i Człowiek 10: 37-43. ków Zielonych, Falenty, ss. 21. Valéry L., Fritz H., Lefeure J., Simberlo D. 2008. In search of a real denition of the biological invasion phenomenon itself. Biol. Invasions 10: 1345-1351. 92 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 93

deł Polski, s. 124-131. Wyd. Klubu Przyrodników, Valéry L., Fritz H., Lefeure J., Simberloff D. 2009a. 9. Streszczenie w języku angielskim – Summary Świebodzin Ecosystem-level consequences of invasions by nati- Tokarska-Guzik B., Bzdęga K., Knapik D., Jen- ves species as a way to investigate relationship czała G. 2006. Changes in plant species richeness in between evenness and ecosystem function. Biol. Alien plants in Poland with particular reference to a series of lists of alien plants at the national and EU some riparian plant communities as a result of their Invasions 11: 609-617. invasive species level according to their influence on the environment, colonisation by taxa of Reynoutria (Fallopia). Biodiv. Valéry L., Fritz H., Lefeuvre J.C., Simberloff D. the economy or health. Res. Cons. 1-2: 122-130. 2009b. Invasive species can also be native... Trends in Barbara Tokarska-Guzik1, Zygmunt Dajdok2, Maria Current and verified lists of alien plant species in Tokarska-Guzik B., Bzdęga K., Koszela K., Żabiń- Ecology and Evolution 24(11): 585. Zając3, Adam Zając3, Alina Urbisz1, Władysław Danie- Poland have been originated. The work has been ska I., Krzuś B., Sajan M., Sendek A. 2011a. Allergenic Zając A. 1979. Origin of archaeophytes occuring in lewicz4, Czesław Hołdyński5 coordinated and published by the General Directo- invasive plant Ambrosia artemisiifolia L. in Poland: Poland. Rozpr. habil. UJ, Kraków, 29: 1-213. rate for Environmental Protection (GDEP). ‘New’ cata- threat and selected aspects of biology. Biodiv. Zając A., Zając M. (red.). 2001. Atlas rozmieszcze- The study was supported by the Ministry of Science and logues of alien plant species for Poland have been Res. Conserv. 21: 39-48. nia roślin naczyniowych w Polsce. Pracowania Cho- Higher Education in Poland (grants: N N 305 052434 and N N 305 produced which include a verified and updated list Tokarska-Guzik B., Dajdok Z. Urbisz Al., Zając M., rologii Komputerowej Inst. Botaniki UJ, Kraków, 384738) and supported by funds for research of Department of of naturalised alien plants together with a verified Danielewicz W. 2011b. Identyfikacja i kategoryzacja ss. 715. Plant Systematics of the University of Silesia, Katowice. The pub- and updated list of casual alien plants (Appendix 1). roślin obcego pochodzenia jako podstawa działań Zając A., Zając M., Tokarska-Guzik B. 1998. Keno- lication was released by the General Directorate for Environmen- Cultivated trees and shrubs most often escaping from praktycznych. Acta Botanica Silesiaca 6: 23-53. phytes in the flora of Poland: list, status and origin. tal Protection and financed by the National Fund of Environmen- cultivation are listed separately because of their sig- Urbisz Al. 2011. Occurrence of temporarily-intro- Phytocenosis 10 (N.S.), Suppl. Cartogr. Geobot. 9: 107- tal Protection and Water Management. nificance in management of different types of green duced alien plant species (ephemerophytes) in 116. It is predicted that during forthcoming decades areas (Appendix 3). Invasive alien plant species are Poland – scale and assessment of the phenomenon. Zając M., Zając A. 2009a. Apophytes as invasive the continued degradation of the natural environ- similarly distinguished and listed in a clear separate Wyd. Uniw. Śląskiego, Katowice, ss. 199. plants in the vegetation of Poland. Biodiv. Res. Con- ment at a global scale will generate further biodiver- category because of their importance to the nature Walusiak E. 2005. Heracleum sosnowskyi Manden serv. 15: 35-40. sity decline. Among the processes associated with conservation services (Appendix 2). and Heracleum mantegazzianum Sommier and Levier Zając M., Zając A. 2009b. Elementy geograficzne those changes one should expect an increase in the The study contains a general discussion of the in the area of Sub Tatra Trough (Southern Poland). 8th rodzimej flory Polski. Instytut Botaniki Uniwersytetu intensity and frequency of biological invasions. These phenomenon of the occurrence and spread of alien International Conference on the Ecology and Man- Jagiellońskiego, Kraków, ss. 94. invasions are difficult to defeat, once populations of plant species in Poland (chapter 1). Chapter 2 deals agement of Alien Plants Invasions, Abstracts book, Zając M., Zając A., Tokarska-Guzik B. 2009. Extinct alien organisms have increased significantly beyond with basic definitions in the field of biological inva- s. x. Uniw. Śląski, Katowice. and endangered archaeophytes and the dynamics of their natural ranges. Therefore attempts to stop sions, the terminology and alien plant classifications Wilson J. R. U., Dormontt E. E., Prentis P. J., Lowe their diversity in Poland. – Biodiv. Res. Conserv. 13: intentional or unintentional introductions of new spe- applied in Poland and its relationship with the foreign A. J., Richardson D. M. 2009. Something in the way 17–24. cies are still being undertaken. International agree- literature in the English language. you move: dispersal pathways affect invasion suc- Zasady hodowli lasu. 2012. Centrum Informacyjne ments on nature protection (the Convention on Bio- The terminology accepted in the study, based on cess. Trends in Ecology and Evolution 24: 136-144. Lasów Państwowych, Warszawa logical Diversity; the Bern Convention) ratified by the classification accepted in Poland, is cross-refer- Wróbel I. 2008. Barszcz Sosnowskiego (Heracleum Żurek H. 2002. Metoda i technika zwalczania Poland and the fact of our country’s accession to the enced with the definitions suggested by the Conven- Sosnowskyi Manden.) w Pieninach. Pieniny – Przyroda barszczu Sosnowskiego. Wyd. Inst. Melioracji i Użyt- European Union require the adoption of a adequate tion on Biological Diversity (http://www.cbd.int/ i Człowiek 10: 37-43. ków Zielonych, Falenty, ss. 21. measures to manage invasive alien species. invasive/terms.shtml) and the European and Mediter- Valéry L., Fritz H., Lefeure J., Simberloff D. 2008. Presumptions about nature conservation made in ranean Plant Protection Organization (http://www. In search of a real definition of the biological invasion Poland, based on valid legislation, are aimed at limit- eppo.org/QUARANTINE/ISPM05_2008_E.pdf), as well phenomenon itself. Biol. Invasions 10: 1345-1351. ing the establishment and spread of new alien spe- as developments included in recent publications cies posing a threat to native biodiversity. Effective (Shine et al. 2010). management of alien species requires their appropri- In chapter 3 the criteria for species selection are ate threat categorization. Furthermore the introduc- discussed, together with comments on species char- tion of a dedicated legislative instrument on invasive acteristics (origin and time of arrival in Poland, types alien species for EU will require the compilation of of plant communities colonized and current status categories for the species in Poland).

1 Department of Plant Systematics, Faculty of Biology and Basic groups of species have been distinguished Environmental Protection, University of Silesia, Katowice; using the terminology applied in Poland and deter- 2 Department of Biodiversity and Plant Cover Protection, Uni- mining the degree of their naturalisation in the coun- versity of Wroclaw; try, based on up-to-date knowledge about their dis- 3 Institute of Botany, Jagiellonian University, Kraków; 4 Faculty of Biology, University of Szczecin; tribution and tendencies of changes in their 5 Department of Forestry Natural Foundation, University of distribution. They are: i) casual species, ii) naturalised Life Sciences, Poznań; species, divided into naturalised locally, invasive, 6 Faculty of Biology and Biotechnology, University of Warmia and Mazury in Olsztyn Corresponding author: barbara.tokarska- potentially invasive, disappearing (decreasing in [email protected] number of localities) and extinct. 94 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 95

An important part of the monograph is the pri- ¾¾invasive locally – 9 10. Indeks nazw gatunków w języku polskim oritization of Invasive Alien Plant Species (chapter Additionally, natural habitats threatened with 4). The criteria for identifying the invasive status of penetration by the given alien species have been pri- species have been adopted from those drawn up by oritized. Amongst European Union protected natural Ajlant wyniosły patrz Bożodrzew gruczołkowaty Barszcz Mantegazziego = Heracleum mantegazzia- the European and Mediterranean Plant Protection habitats, 38 types have been identified so far in which Akroptilon (Gorczak) wschodni = Acroptilon repens num Sommier et Levier Organization (EPPO) team of experts (Brunel et al. specimens of at least one invasive species have been (L.) DC. Barszcz Sosnowskiego = Heracleum sosnowskyi Man- 2010) and are considered together with studies recorded. Out of 88 alien invasive or potentially inva- Alkanna (Czerwienica) pierwiosnkowata = Alkanna den. undertaken by the present authors concerning: sive plants in Poland, as many as 71 (80%) are reported primuliflora Griseb. Bekmania robaczkowata = Beckmannia eruciformis 1) the distribution range in Poland based on the from at least one protected natural habitat. Substan- Ałycza patrz Śliwa wiśniowa Host number of localities (of ATPOL squares – Zając & tial amount of habitats penetration is occurring in Ambrozja bylicolistna = Ambrosia artemisiifolia L. Bertram lekarski = Anacyclus officinarum Hayne Zając 2001) and distribution maps; 2) the size of the Impatiens parviflora, which has been recorded in Ambrozja trójdzielna = Ambrosia trifida L. Bertram pinezkowaty = Anacyclus clavatus (Desf.) local populations; 3) the type of habitats colonized; 13 EU habitats, Robinia pseudoacacia in 10, and Padus Ambrozja zachodnia = Ambrosia psilostachya DC. Pers. 4) dynamic tendencies; 5) the type of threat. This serotina, Solidago gigantea and Spiraea tomentosa Ametystea błękitna patrz Modratka błękitna Bertram promienisty = Anacyclus radiatus Loisel. chapter contains additional information about in 8. Aminek egipski = Ammi visnaga (L.) Lam. Bertram walencki = Anacyclus valentinus L. potentially invasive alien plants in Poland and weeds An invasive alien species risk analysis suggests Aminek wielki = Ammi majus L. Bieluń dziędzierzawa = Datura stramonium L. of cultivation. It also discusses the economic, socio- that the following aspects should be prioritized: Amorfa krzewiasta (Indygowiec) = Amorpha fruti- Blekot pospolity = Aethusa cynapium L. subsp. agrestis logical (health) and ecological influence of invasive ¾¾pure research (supplementing and clarifying cosa L. (Wallr.) Dostál species, along with examples of the possibility of knowledge, conducting pilot studies); Amsinkia kielichowata patrz Opiołek kielichowaty Bniec biały = Melandrium album (Mill.) Garcke control. ¾¾practical actions (combating and/or control- Anafalis perłowy = Anaphalis margaritacea (L.) Benth. Bniec dwudzielny = Melandrium noctiflorum (L.) Fr. In the chapter 6 the participation of alien plant ling invasions); Anoda kędzierzawa = Anoda cristata (L.) Schltr. Bodziszek czeski = Geranium bohemicum L. species in the flora of the country is described. The ¾¾monitoring (among others further developing Anoda trójkątna = Anoda triangularis DC. Bodziszek drobny = Geranium pusillum Burm. f. ex. L. triggering of threat and the threats caused by trees the existing national database and creating regional Antypka patrz Wiśnia wonna Bodziszek kosmaty = Geranium molle L. and shrubs escaping from cultivation more frequently databases and early warning systems); Arbuz kolokwinta (Kolokwinta, Kolocynta) = Citrullus Bodziszek lśniacy = Geranium lucidum L. are also discussed. ¾¾regulations (among others, identifying the colocynthis (L.) Schrad. Bodziszek okrągłolistny = Geranium rotundifolium L. From the list of alien species in Poland (N = 939; authorities responsible for the regional policies for pre- Argemon meksykański = Argemone mexicana L. Bodziszek pirenejski = Geranium pyrenaicum Burm. F. i. e. 27% of the flora of Poland) a list of invasive species venting and removing the effects of biological inva- Aronia czarna = Aronia melanocarpa (Michx.) Elliot Bodziszek porozcinany = Geranium dissectum L. has been identified and based on the criteria adopted, sions); Aronia czarnoowocowa patrz Aronia czarna Bodziszek rozłożysty = Geranium divaricatum Ehrh. each has been allocated to one of the following ¾¾education (reaching out to all sorts of occupa- Aronia śliwolistna = Aronia ×prunifolia (Marshall) Reh- Bodziszek syberyjski = Geranium sibiricum L. groups: tional groups directly linked with introducing species der Bodziszek Wilforda = Geranium wilfordii Maxim. ¾¾invasive at the national scale – 35 (including into cultivation and green areas with information descri- Aster amerykański patrz Aster nowoangielski Bożodrzew gruczołkowaty = Ailanthus altissima (Mill.) 12 weeds of cultivation) bing the significance of threats caused by invasive alien Aster drobnokwiatowy = Aster tradescantii L. Swingle ¾¾invasive at the regional scale – 28 species and the possibilities for counteracting invasions). Aster lancetowaty = Aster lanceolatus Willd. Brzoskwinia pospolita = Persica vulgaris Mill. Aster nowoangielski = Aster novae-angliae L. Budleja Davida = Buddleja davidii Franch. Aster nowobelgijski = Aster novi-belgii L. Buzdyganek leżący patrz Buzdyganek naziemny Aster wierzbolistny = Aster ×salignus Willd. Buzdyganek naziemny = Tribulus terrestris L. Aster wirginijski patrz Aster nowobelgijski Bylica armeńska patrz Bylica Tourneforta Asteriscus wodny patrz Plechotka szkarłatowata Bylica austriacka = Artemisia austriaca Jacq. Astrowiec orzęsiony = Symphyotrichum ciliatum Bylica Boże drzewko = Artemisia abrotanum L. (Lindl.) Nesom Bylica draganek = Artemisia dracunculus L. Azolla drobna patrz Azolla paprotkowa Bylica dwuletnia = Artemisia biennis Willd. Azolla karolińska patrz Azolla paprotkowa Bylica estragon patrz Bylica draganek Azolla paprotkowa =Azolla filiculoides Lam. Bylica nadmorska = Artemisia maritima L. Babka afrykańska patrz Babka płesznik Bylica piołun = Artemisia absinthium L. Babka arktyczna = Plantago lagopus L. Bylica roczna = Artemisia annua L. Babka patagońska = Plantago patagonica Jacq. Bylica Siversa = Artemisia siversiana Willd. Babka płesznik = Plantago afra L. Bylica Tourneforta = Artemisia tournefortiana Rchb. Babka wężowa = Plantago serpentina All. Bylica Verlota patrz Bylica werlocka Babka wyniosła = Plantago altissima L. Bylica werlocka = Artemisia verlotiorum Lamotte Barszcz kaukaski patrz Barszcz Mantegazziego Chaber Bibersteina patrz Chaber drobnokoszyczkowy Barszcz mantegazyjski patrz Barszcz Mantegaz- Chaber blady = Centaurea ovina Pall. ex Willd. ziego Chaber bławatek = Centaurea cyanus L. 94 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 95

An important part of the monograph is the pri- ¾¾invasive locally – 9 10. Indeks nazw gatunków w języku polskim oritization of Invasive Alien Plant Species (chapter Additionally, natural habitats threatened with 4). The criteria for identifying the invasive status of penetration by the given alien species have been pri- species have been adopted from those drawn up by oritized. Amongst European Union protected natural Ajlant wyniosły patrz Bożodrzew gruczołkowaty Barszcz Mantegazziego = Heracleum mantegazzia- the European and Mediterranean Plant Protection habitats, 38 types have been identified so far in which Akroptilon (Gorczak) wschodni = Acroptilon repens num Sommier et Levier Organization (EPPO) team of experts (Brunel et al. specimens of at least one invasive species have been (L.) DC. Barszcz Sosnowskiego = Heracleum sosnowskyi Man- 2010) and are considered together with studies recorded. Out of 88 alien invasive or potentially inva- Alkanna (Czerwienica) pierwiosnkowata = Alkanna den. undertaken by the present authors concerning: sive plants in Poland, as many as 71 (80%) are reported primuliflora Griseb. Bekmania robaczkowata = Beckmannia eruciformis 1) the distribution range in Poland based on the from at least one protected natural habitat. Substan- Ałycza patrz Śliwa wiśniowa Host number of localities (of ATPOL squares – Zając & tial amount of habitats penetration is occurring in Ambrozja bylicolistna = Ambrosia artemisiifolia L. Bertram lekarski = Anacyclus officinarum Hayne Zając 2001) and distribution maps; 2) the size of the Impatiens parviflora, which has been recorded in Ambrozja trójdzielna = Ambrosia trifida L. Bertram pinezkowaty = Anacyclus clavatus (Desf.) local populations; 3) the type of habitats colonized; 13 EU habitats, Robinia pseudoacacia in 10, and Padus Ambrozja zachodnia = Ambrosia psilostachya DC. Pers. 4) dynamic tendencies; 5) the type of threat. This serotina, Solidago gigantea and Spiraea tomentosa Ametystea błękitna patrz Modratka błękitna Bertram promienisty = Anacyclus radiatus Loisel. chapter contains additional information about in 8. Aminek egipski = Ammi visnaga (L.) Lam. Bertram walencki = Anacyclus valentinus L. potentially invasive alien plants in Poland and weeds An invasive alien species risk analysis suggests Aminek wielki = Ammi majus L. Bieluń dziędzierzawa = Datura stramonium L. of cultivation. It also discusses the economic, socio- that the following aspects should be prioritized: Amorfa krzewiasta (Indygowiec) = Amorpha fruti- Blekot pospolity = Aethusa cynapium L. subsp. agrestis logical (health) and ecological influence of invasive ¾¾pure research (supplementing and clarifying cosa L. (Wallr.) Dostál species, along with examples of the possibility of knowledge, conducting pilot studies); Amsinkia kielichowata patrz Opiołek kielichowaty Bniec biały = Melandrium album (Mill.) Garcke control. ¾¾practical actions (combating and/or control- Anafalis perłowy = Anaphalis margaritacea (L.) Benth. Bniec dwudzielny = Melandrium noctiflorum (L.) Fr. In the chapter 6 the participation of alien plant ling invasions); Anoda kędzierzawa = Anoda cristata (L.) Schltr. Bodziszek czeski = Geranium bohemicum L. species in the flora of the country is described. The ¾¾monitoring (among others further developing Anoda trójkątna = Anoda triangularis DC. Bodziszek drobny = Geranium pusillum Burm. f. ex. L. triggering of threat and the threats caused by trees the existing national database and creating regional Antypka patrz Wiśnia wonna Bodziszek kosmaty = Geranium molle L. and shrubs escaping from cultivation more frequently databases and early warning systems); Arbuz kolokwinta (Kolokwinta, Kolocynta) = Citrullus Bodziszek lśniacy = Geranium lucidum L. are also discussed. ¾¾regulations (among others, identifying the colocynthis (L.) Schrad. Bodziszek okrągłolistny = Geranium rotundifolium L. From the list of alien species in Poland (N = 939; authorities responsible for the regional policies for pre- Argemon meksykański = Argemone mexicana L. Bodziszek pirenejski = Geranium pyrenaicum Burm. F. i. e. 27% of the flora of Poland) a list of invasive species venting and removing the effects of biological inva- Aronia czarna = Aronia melanocarpa (Michx.) Elliot Bodziszek porozcinany = Geranium dissectum L. has been identified and based on the criteria adopted, sions); Aronia czarnoowocowa patrz Aronia czarna Bodziszek rozłożysty = Geranium divaricatum Ehrh. each has been allocated to one of the following ¾¾education (reaching out to all sorts of occupa- Aronia śliwolistna = Aronia ×prunifolia (Marshall) Reh- Bodziszek syberyjski = Geranium sibiricum L. groups: tional groups directly linked with introducing species der Bodziszek Wilforda = Geranium wilfordii Maxim. ¾¾invasive at the national scale – 35 (including into cultivation and green areas with information descri- Aster amerykański patrz Aster nowoangielski Bożodrzew gruczołkowaty = Ailanthus altissima (Mill.) 12 weeds of cultivation) bing the significance of threats caused by invasive alien Aster drobnokwiatowy = Aster tradescantii L. Swingle ¾¾invasive at the regional scale – 28 species and the possibilities for counteracting invasions). Aster lancetowaty = Aster lanceolatus Willd. Brzoskwinia pospolita = Persica vulgaris Mill. Aster nowoangielski = Aster novae-angliae L. Budleja Davida = Buddleja davidii Franch. Aster nowobelgijski = Aster novi-belgii L. Buzdyganek leżący patrz Buzdyganek naziemny Aster wierzbolistny = Aster ×salignus Willd. Buzdyganek naziemny = Tribulus terrestris L. Aster wirginijski patrz Aster nowobelgijski Bylica armeńska patrz Bylica Tourneforta Asteriscus wodny patrz Plechotka szkarłatowata Bylica austriacka = Artemisia austriaca Jacq. Astrowiec orzęsiony = Symphyotrichum ciliatum Bylica Boże drzewko = Artemisia abrotanum L. (Lindl.) Nesom Bylica draganek = Artemisia dracunculus L. Azolla drobna patrz Azolla paprotkowa Bylica dwuletnia = Artemisia biennis Willd. Azolla karolińska patrz Azolla paprotkowa Bylica estragon patrz Bylica draganek Azolla paprotkowa =Azolla filiculoides Lam. Bylica nadmorska = Artemisia maritima L. Babka afrykańska patrz Babka płesznik Bylica piołun = Artemisia absinthium L. Babka arktyczna = Plantago lagopus L. Bylica roczna = Artemisia annua L. Babka patagońska = Plantago patagonica Jacq. Bylica Siversa = Artemisia siversiana Willd. Babka płesznik = Plantago afra L. Bylica Tourneforta = Artemisia tournefortiana Rchb. Babka wężowa = Plantago serpentina All. Bylica Verlota patrz Bylica werlocka Babka wyniosła = Plantago altissima L. Bylica werlocka = Artemisia verlotiorum Lamotte Barszcz kaukaski patrz Barszcz Mantegazziego Chaber Bibersteina patrz Chaber drobnokoszyczkowy Barszcz mantegazyjski patrz Barszcz Mantegaz- Chaber blady = Centaurea ovina Pall. ex Willd. ziego Chaber bławatek = Centaurea cyanus L. 96 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 97

Chaber drobnogłówkowy = Centaurea diffusa Lam. Czyściec polny = Stachys arvensis (L.) L. Gęsiówka zwisła = Arabis pendula L. Jabłoń domowa = Malus domestica Borkh. Chaber drobnokoszyczkowy = Centaurea micranthos Czyściec roczny = Stachys annua (L.) L. Gipsówka lepka patrz Łyszczec lepki Janowczyk (Janowiec) skrzydlaty = Genistella sagitta- S. G. Gmel. ex Hayek Daglezja zielona = Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Gipsówka trójdzielna patrz Łyszczec trójdzielny lis (L.) Gams in Hegi Chaber kolący = Centaurea calcitrapa L. Franco Głodek murowy = Draba muralis L. Janowiec angielski = Genista anglica L. Chaber maltański = Centaurea melitensis L. Daktylowiec właściwy („Palma daktylowa”) = Phoenix Głóg szypułkowy = Crataegus pedicellata Sarg. Janowiec skrzydlaty patrz Janowczyk skrzydlaty Chaber wąskokoszyczkowy = Centaurea tenuiflora DC. dactylifera L. Głóg wachlarzowaty = Crataegus flabellata (Bosc ex Jaskier odłogowy patrz Jaskier polny Chaber wełnisty = Centaurea solstitialis L. Dąb burgundzki = Quercus cerris L. Spach) K. Koch Jaskier polny = Ranunculus arvensis L. Chaber zaalpejski = Centaurea transalpina Schleich. Dąb czerwony = Quercus rubra L. Gojnik drobnokwiatowy = Sideritis montana L. Jaskier srebrzysty = Ranunculus friesianus Jord. ex DC. Dąbrówka żółtokwiatowa = Ajuga chamaepitys (L.) Gorczak wschodni patrz Akroptilon wschodni Jaskierek podolski = Ceratocephala testiculata (Crantz) Chlorynka rózgowata = Chloris virgata Sw. Schreb. Gorczyca biała patrz Gorczyca jasna Roth Chmiel japoński = Humulus scandens (Lour.) Merr. Dereń rozłogowy = Cornus sericea L. emend. Murray Gorczyca czarna patrz Kapusta czarna Jasnota biała = Lamium album L. Choina kanadyjska = Tsuga canadensis (L.) Carrière Dinebra odgięta = Dinebra retroflexa (Vahl) Panz. Gorczyca jasna = Sinapis alba L. Jasnota mieszańcowa = Lamium incisum Willd. Chrzan pospolity = Armoracia rusticana P. Gaertn., B. Dławisz okrągłolistny = Celastrus orbiculatus Thunb. Gorczyca polna (Ognicha) = Sinapis arvensis L. Jasnota pośrednia = Lamium moluccellifolium Fr. Mey & Schr. Drżączka mniejsza = Briza minor L. Gorczycznik pośredni = Barbarea intermedia Boreau Jasnota purpurowa = Lamium purpureum L. Chrząstkowiec Heuffela = Polycnemum heuffelii Lang Dwurząd murowy = Diplotaxis muralis (L.) DC. Gorczycznik wiosenny = Barbarea verna (Mill.) Asch. Jasnota różowa = Lamium amplexicaule L. Chrząstkowiec większy = Polycnemum majus A. Br. Dwurząd rokiettowaty = Diplotaxis erucoides (L.) DC. Goryczel żmijowcowy = Picris echioides L. Jastrzębiec lepki = Hieracium amplexicaule L. Chwastnica drobnokłosowa = Echinochloa microsta- Dwurząd wąskolistny = Diplotaxis tenuifolia (L.) DC. Goździcznik aksamitny = Petrorhagia velutina (Guss.) Jaśminowiec - niezidentyfikowane mieszańce = Phi- chya (Wiegand) Rydb. Dymnica drobnokwiatowa = Fumaria vaillantii Loisel. P. W. Bell ex Heywood ladelphus sp. Chwastnica jadalna = Echinochloa esculenta (A. Braun) Dymnica gęstokwiatowa = Fumaria densiflora DC. Goździcznik skalny = Petrorhagia saxifraga (L.) Link Jedlica Douglasa patrz Daglezja zielona H. Scholz Dymnica murowa = Fumaria muralis Sond.ex W. D. J. Goździk brodaty = Dianthus barbatus L. s. s. Jesion pensylwański = Fraxinus pennsylvanica Mar- Chwastnica jednostronna (Kurze proso) = Echinochloa Koch. Groch zwyczajny polny = Pisum sativum L. subsp. shall crus-galli (L.) P. Beauv. Dymnica pnąca patrz Dymnica wielkokwiatowa arvense (L.) Asch. et Gr. Jeżyna alegańska = Rubus allegheniensis Porter Cibora Houghtona = Cyperus houghtonii Torr. Dymnica pospolita = Fumaria officinalis L. Grochodrzew patrz Robinia akacjowa Jeżyna kanadyjska = Rubus canadensis L. Cibora jadalna = Cyperus esculentus L. Dymnica różowa = Fumaria schleicheri Soy.-Will. Groszek bulwiasty = Lathyrus tuberosus L. Jeżyna kaukaska = Rubus armeniacus Focke Cieciorka skorpionowata = Coronilla scorpioides (L.) Dymnica szerokodziałkowa = Fumaria rostellata Knaf. Groszek drobnokwiatowy = Lathyrus inconspicuus L. Jeżyna pachnąca = Rubus odoratus L. W. D. J. Koch Dymnica wąskolistna = Fumaria parviflora Lam. Groszek liściakowaty = Lathyrus nissolia L. Jeżyna wcinanolistna = Rubus laciniatus Willd. Ciemiernik zielony = Helleborus viridis L. Dymnica wielkokwiatowa = Fumaria capreolata L. Groszek ochrowy = Lathyrus ochrus (L.) DC. Jeżyna żółtoowockowa = Rubus xanthocarpus Bureau Cyklamen europejski patrz Cyklamen purpurowy Dzielżan (Helenka) jesienny = Helenium autumnale L. Groszek pannoński = Lathyrus pannonicus (Jacq.) & Franch. Cyklamen purpurowy = Cyclamen purpurascens Mill. Dziewanna Chaixa wschodnia = Verbascum chaixii Vill. Garcke Jęczmień bulwiasty = Hordeum bulbosum L. Cykoria endywia = Cichorium endivia L. subsp. divari- subsp. orientale Hayek Groszek siewny patrz Groszek zwyczajny Jęczmień grzywiasty = Hordeum jubatum L. catum (Schousb.) P. D. Sell Dziewanna olimpska = Verbascum olympicum Boiss. Groszek zwyczajny (G. siewny) = Lathyrus sativus L. Jęczmień nadmorski = Hordeum marinum Huds. Cykoria podróżnik typowa = Cichorium intybus L. Dziewanna rózgowata = Verbascum virgatum Stokes Grusza pospolita = Pyrus communis L. Jęczmień płonny = Hordeum murinum L. subsp. intybus Dziewanna zakrzywiona patrz Dziewanna zatokowa Gryka tatarka (Tatarka) = Fagopyrum tataricum (L.) Jęczmień żytni = Hordeum secalinum Schreb. Cymbalaria (Lnica) bluszczykowata = Cymbalaria Dziewanna zatokowa (zakrzywiona) = Verbascum Gaertn. Kalaminta (Czyścica) lekarska = Calamintha sylvatica muralis P. Gaertn., B. Mey. et Schr. sinuatum L. Grzebienica najeżona = Cynosurus echinatus L. Bromf. Cynodon palczasty („Trawa bermudzka”) = Cynodon Dzwonek rapunkuł = Campanula rapunculus L. Harbuźnik kolczasty = Sicyos angulata L. Kalina hordowina = Viburnum lantana L. dactylon (L.) Pers. Echinocystis klapowany patrz Kolczurka klapowana Helenka jesienna patrz Dzielżan jesienny Kanianka amerykańska = Cuscuta gronovii Willd. ex Czarnuszka polna = Nigella arvensis L. Egilops cylindryczny = Aegilops cylindrica Host Heliotrop europejski patrz Heliotrop zwyczajny Schult. in Roem. & Schult. Czechrzyca (Trybulka) grzebieniowa = Scandix pecten- Egilops orkiszowaty = Aegilops ligustica Asch. & Gra- Heliotrop zwyczajny = Heliotropium europaeum L. Kanianka koniczynowa = Cuscuta trifolii Bab. & Gibson -veneris L. ebn. Hirschfeldia szara patrz Hirszfeldia szara Kanianka lnowa = Cuscuta epilinum Weihe ex Boenn. Czeremcha amerykańska = Padus serotina (Ehrh.) Elszolcja orzęsiona patrz Marzymięta grzebieniasta Hirszfeldia (Hirschfeldia) szara = Hirschfeldia adpressa Kanianka polna = Cuscuta campestris Yunck. Borkh. Endywia patrz Cykoria endywia (L.) Lagr.-Foss. Kanianka południowa = Cuscuta australis R. Br. Czeremcha wirginijska = Padus virginiana (L.) Erechtites jastrzębcowaty = Erechtites hieraciifolia (L.) Hyzop lekarski = Hyssopus officinalis L. Kanianka wonna = Cuscuta suaveolens Ser. M. Roem. Raf. ex DC. Iglica malwowata = Erodium malacoides (L.) L’Hér. Kapusta chrzanolistna = Brassica elongata Ehrh. Czerwiec roczny = Scleranthus annuus L. Ewodia Daniela = Euodia daniellii (Benn.) Hemsl. Iglica piżmowa = Erodium moschatum (L.) L’Hér. subsp. elongata Czerwienica pierwiosnkowata patrz Alkanna pier- Farbownik (Krzywoszyj) polny = Anchusa arvensis (L.) Iglica wcinana = Erodium laciniatum (Cav.) Willd. Kapusta chrzanolistna = Brassica elongata Ehrh. wiosnkowata M. Bieb. Indygowiec patrz Amorfa krzewiasta subsp. integrifolia (Boiss.) Breistr. Czosnek dziwny = Allium paradoxum (Bieb.) G. Don Farbownik lazurowy = Anchusa azurea Mill. Irga błyszcząca = Cotoneaster lucidus Schltdl. Kapusta czarna = Brassica nigra (L.) W. D. J. Koch Czosnek kulisty = Allium rotundum L. Farbownik lekarski = Anchusa officinalis L. Irga rozkrzewiona = Cotoneaster divaricatus Rehder & Kapusta gorczyca patrz Kapusta czarna Czosnek wonny = Allium ramosum L. Fiołek polny = Viola arvensis Murray E. H. Wilson Kapusta sarepska patrz Kapusta sitowata Czyścica lekarska patrz Kalaminta lekarska Gaudinia krucha = Gaudinia fragilis (L.) P. Beauv. Iwa rzepieniolistna = Iva xanthiifolia Nutt. Kapusta sitowata = Brassica juncea (L.) Czern. 96 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 97

Chaber drobnogłówkowy = Centaurea diffusa Lam. Czyściec polny = Stachys arvensis (L.) L. Gęsiówka zwisła = Arabis pendula L. Jabłoń domowa = Malus domestica Borkh. Chaber drobnokoszyczkowy = Centaurea micranthos Czyściec roczny = Stachys annua (L.) L. Gipsówka lepka patrz Łyszczec lepki Janowczyk (Janowiec) skrzydlaty = Genistella sagitta- S. G. Gmel. ex Hayek Daglezja zielona = Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Gipsówka trójdzielna patrz Łyszczec trójdzielny lis (L.) Gams in Hegi Chaber kolący = Centaurea calcitrapa L. Franco Głodek murowy = Draba muralis L. Janowiec angielski = Genista anglica L. Chaber maltański = Centaurea melitensis L. Daktylowiec właściwy („Palma daktylowa”) = Phoenix Głóg szypułkowy = Crataegus pedicellata Sarg. Janowiec skrzydlaty patrz Janowczyk skrzydlaty Chaber wąskokoszyczkowy = Centaurea tenuiflora DC. dactylifera L. Głóg wachlarzowaty = Crataegus flabellata (Bosc ex Jaskier odłogowy patrz Jaskier polny Chaber wełnisty = Centaurea solstitialis L. Dąb burgundzki = Quercus cerris L. Spach) K. Koch Jaskier polny = Ranunculus arvensis L. Chaber zaalpejski = Centaurea transalpina Schleich. Dąb czerwony = Quercus rubra L. Gojnik drobnokwiatowy = Sideritis montana L. Jaskier srebrzysty = Ranunculus friesianus Jord. ex DC. Dąbrówka żółtokwiatowa = Ajuga chamaepitys (L.) Gorczak wschodni patrz Akroptilon wschodni Jaskierek podolski = Ceratocephala testiculata (Crantz) Chlorynka rózgowata = Chloris virgata Sw. Schreb. Gorczyca biała patrz Gorczyca jasna Roth Chmiel japoński = Humulus scandens (Lour.) Merr. Dereń rozłogowy = Cornus sericea L. emend. Murray Gorczyca czarna patrz Kapusta czarna Jasnota biała = Lamium album L. Choina kanadyjska = Tsuga canadensis (L.) Carrière Dinebra odgięta = Dinebra retroflexa (Vahl) Panz. Gorczyca jasna = Sinapis alba L. Jasnota mieszańcowa = Lamium incisum Willd. Chrzan pospolity = Armoracia rusticana P. Gaertn., B. Dławisz okrągłolistny = Celastrus orbiculatus Thunb. Gorczyca polna (Ognicha) = Sinapis arvensis L. Jasnota pośrednia = Lamium moluccellifolium Fr. Mey & Schr. Drżączka mniejsza = Briza minor L. Gorczycznik pośredni = Barbarea intermedia Boreau Jasnota purpurowa = Lamium purpureum L. Chrząstkowiec Heuffela = Polycnemum heuffelii Lang Dwurząd murowy = Diplotaxis muralis (L.) DC. Gorczycznik wiosenny = Barbarea verna (Mill.) Asch. Jasnota różowa = Lamium amplexicaule L. Chrząstkowiec większy = Polycnemum majus A. Br. Dwurząd rokiettowaty = Diplotaxis erucoides (L.) DC. Goryczel żmijowcowy = Picris echioides L. Jastrzębiec lepki = Hieracium amplexicaule L. Chwastnica drobnokłosowa = Echinochloa microsta- Dwurząd wąskolistny = Diplotaxis tenuifolia (L.) DC. Goździcznik aksamitny = Petrorhagia velutina (Guss.) Jaśminowiec - niezidentyfikowane mieszańce = Phi- chya (Wiegand) Rydb. Dymnica drobnokwiatowa = Fumaria vaillantii Loisel. P. W. Bell ex Heywood ladelphus sp. Chwastnica jadalna = Echinochloa esculenta (A. Braun) Dymnica gęstokwiatowa = Fumaria densiflora DC. Goździcznik skalny = Petrorhagia saxifraga (L.) Link Jedlica Douglasa patrz Daglezja zielona H. Scholz Dymnica murowa = Fumaria muralis Sond.ex W. D. J. Goździk brodaty = Dianthus barbatus L. s. s. Jesion pensylwański = Fraxinus pennsylvanica Mar- Chwastnica jednostronna (Kurze proso) = Echinochloa Koch. Groch zwyczajny polny = Pisum sativum L. subsp. shall crus-galli (L.) P. Beauv. Dymnica pnąca patrz Dymnica wielkokwiatowa arvense (L.) Asch. et Gr. Jeżyna alegańska = Rubus allegheniensis Porter Cibora Houghtona = Cyperus houghtonii Torr. Dymnica pospolita = Fumaria officinalis L. Grochodrzew patrz Robinia akacjowa Jeżyna kanadyjska = Rubus canadensis L. Cibora jadalna = Cyperus esculentus L. Dymnica różowa = Fumaria schleicheri Soy.-Will. Groszek bulwiasty = Lathyrus tuberosus L. Jeżyna kaukaska = Rubus armeniacus Focke Cieciorka skorpionowata = Coronilla scorpioides (L.) Dymnica szerokodziałkowa = Fumaria rostellata Knaf. Groszek drobnokwiatowy = Lathyrus inconspicuus L. Jeżyna pachnąca = Rubus odoratus L. W. D. J. Koch Dymnica wąskolistna = Fumaria parviflora Lam. Groszek liściakowaty = Lathyrus nissolia L. Jeżyna wcinanolistna = Rubus laciniatus Willd. Ciemiernik zielony = Helleborus viridis L. Dymnica wielkokwiatowa = Fumaria capreolata L. Groszek ochrowy = Lathyrus ochrus (L.) DC. Jeżyna żółtoowockowa = Rubus xanthocarpus Bureau Cyklamen europejski patrz Cyklamen purpurowy Dzielżan (Helenka) jesienny = Helenium autumnale L. Groszek pannoński = Lathyrus pannonicus (Jacq.) & Franch. Cyklamen purpurowy = Cyclamen purpurascens Mill. Dziewanna Chaixa wschodnia = Verbascum chaixii Vill. Garcke Jęczmień bulwiasty = Hordeum bulbosum L. Cykoria endywia = Cichorium endivia L. subsp. divari- subsp. orientale Hayek Groszek siewny patrz Groszek zwyczajny Jęczmień grzywiasty = Hordeum jubatum L. catum (Schousb.) P. D. Sell Dziewanna olimpska = Verbascum olympicum Boiss. Groszek zwyczajny (G. siewny) = Lathyrus sativus L. Jęczmień nadmorski = Hordeum marinum Huds. Cykoria podróżnik typowa = Cichorium intybus L. Dziewanna rózgowata = Verbascum virgatum Stokes Grusza pospolita = Pyrus communis L. Jęczmień płonny = Hordeum murinum L. subsp. intybus Dziewanna zakrzywiona patrz Dziewanna zatokowa Gryka tatarka (Tatarka) = Fagopyrum tataricum (L.) Jęczmień żytni = Hordeum secalinum Schreb. Cymbalaria (Lnica) bluszczykowata = Cymbalaria Dziewanna zatokowa (zakrzywiona) = Verbascum Gaertn. Kalaminta (Czyścica) lekarska = Calamintha sylvatica muralis P. Gaertn., B. Mey. et Schr. sinuatum L. Grzebienica najeżona = Cynosurus echinatus L. Bromf. Cynodon palczasty („Trawa bermudzka”) = Cynodon Dzwonek rapunkuł = Campanula rapunculus L. Harbuźnik kolczasty = Sicyos angulata L. Kalina hordowina = Viburnum lantana L. dactylon (L.) Pers. Echinocystis klapowany patrz Kolczurka klapowana Helenka jesienna patrz Dzielżan jesienny Kanianka amerykańska = Cuscuta gronovii Willd. ex Czarnuszka polna = Nigella arvensis L. Egilops cylindryczny = Aegilops cylindrica Host Heliotrop europejski patrz Heliotrop zwyczajny Schult. in Roem. & Schult. Czechrzyca (Trybulka) grzebieniowa = Scandix pecten- Egilops orkiszowaty = Aegilops ligustica Asch. & Gra- Heliotrop zwyczajny = Heliotropium europaeum L. Kanianka koniczynowa = Cuscuta trifolii Bab. & Gibson -veneris L. ebn. Hirschfeldia szara patrz Hirszfeldia szara Kanianka lnowa = Cuscuta epilinum Weihe ex Boenn. Czeremcha amerykańska = Padus serotina (Ehrh.) Elszolcja orzęsiona patrz Marzymięta grzebieniasta Hirszfeldia (Hirschfeldia) szara = Hirschfeldia adpressa Kanianka polna = Cuscuta campestris Yunck. Borkh. Endywia patrz Cykoria endywia (L.) Lagr.-Foss. Kanianka południowa = Cuscuta australis R. Br. Czeremcha wirginijska = Padus virginiana (L.) Erechtites jastrzębcowaty = Erechtites hieraciifolia (L.) Hyzop lekarski = Hyssopus officinalis L. Kanianka wonna = Cuscuta suaveolens Ser. M. Roem. Raf. ex DC. Iglica malwowata = Erodium malacoides (L.) L’Hér. Kapusta chrzanolistna = Brassica elongata Ehrh. Czerwiec roczny = Scleranthus annuus L. Ewodia Daniela = Euodia daniellii (Benn.) Hemsl. Iglica piżmowa = Erodium moschatum (L.) L’Hér. subsp. elongata Czerwienica pierwiosnkowata patrz Alkanna pier- Farbownik (Krzywoszyj) polny = Anchusa arvensis (L.) Iglica wcinana = Erodium laciniatum (Cav.) Willd. Kapusta chrzanolistna = Brassica elongata Ehrh. wiosnkowata M. Bieb. Indygowiec patrz Amorfa krzewiasta subsp. integrifolia (Boiss.) Breistr. Czosnek dziwny = Allium paradoxum (Bieb.) G. Don Farbownik lazurowy = Anchusa azurea Mill. Irga błyszcząca = Cotoneaster lucidus Schltdl. Kapusta czarna = Brassica nigra (L.) W. D. J. Koch Czosnek kulisty = Allium rotundum L. Farbownik lekarski = Anchusa officinalis L. Irga rozkrzewiona = Cotoneaster divaricatus Rehder & Kapusta gorczyca patrz Kapusta czarna Czosnek wonny = Allium ramosum L. Fiołek polny = Viola arvensis Murray E. H. Wilson Kapusta sarepska patrz Kapusta sitowata Czyścica lekarska patrz Kalaminta lekarska Gaudinia krucha = Gaudinia fragilis (L.) P. Beauv. Iwa rzepieniolistna = Iva xanthiifolia Nutt. Kapusta sitowata = Brassica juncea (L.) Czern. 98 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 99

Kapusta właściwa polna = Brassica rapa L. subsp. Komosa główkowata = Chenopodium capitatum (L.) Kozieradka błękitna = Trigonella caerulea (L.) Ser. in Lnica sznurowata = Linaria spartea (L.) Willd. sylvestris (Lam.) Janch. Asch. DC. Lnica zgiętoostrogowa patrz Kiksja zgiętoostrogowa Kapusta właściwa typowa = Brassica rapa L. subsp. Komosa jesienna = Chenopodium ficifolium SM. Kozieradka pospolita = Trigonella foenum-graecum L. Lnicznik drobnoowockowy dyskowaty = Camelina rapa Komosa kalinolistna = Chenopodium opulifolium Kozilistek patrz Wiciokrzew przewiercień microcarpa Andrz. subsp. sylvestris (Wallr.) Hitto- Kartamus barwierski patrz Krokosz błękitny Schrad. ex W. D. J. Koch & Ziz Krokosz błękitny = Carthamus lanatus L. nen Kasztan jadalny = Castanea sativa Mill. Komosa kozia = Chenopodium hircinum Schrad. Krokus (Szafran) wiosenny = Crocus vernus (L.) Hill Lnicznik drobnoowockowy typowy = Camelina micro- Kasztanowiec biały patrz Kasztanowiec pospolity Komosa łąkowa = Chenopodium pratericola Rydb. Kroplik piżmowy = Mimulus moschatus Douglas ex carpa Andrz. subsp. microcarpa Kasztanowiec pospolity = Aesculus hippocastanum L. Komosa mierzliwa = Chenopodium vulvaria L. Lindl. Lnicznik rumelijski = Camelina rumelica Velen. Kasztanowiec zwyczajny patrz Kasztanowiec pospo- Komosa murowa = Chenopodium murale L. Kroplik żółty = Mimulus guttatus DC. Lnicznik siewny = Camelina sativa (L.) Crantz lity Komosa olbrzymia = Chenopodium giganteum D. Krowiziół zbożowy = Vaccaria hispanica (Mill.) Rau- Lnicznik właściwy = Camelina alyssum (Miller) Thell. Kasztanowiec żółty = Aesculus flava Sol. ex Hope Don schert Lucerna arabska = Medicago arabica (L.) Huds. Kąkol polny = Agrostemma githago L. Komosa oścista = Chenopodium aristatum L. Krupina pospolita = Crupina vulgaris Cass. Lucerna igiełkowata = Medicago aculeata Gaertn. Kielisznik leśny = Calystegia sylvatica (Kit.) Griseb. Komosa piżmowa = Chenopodium ambrosioides L. Krwawnica sitowata = Lythrum junceum Banks & Sol. Lucerna piaskowa patrz Lucerna pośrednia Kiksja (Lnica) oszczepowata = Kickxia elatine (L.) Komosa prążkowana patrz Komosa wzniesiona Krwawnik drobnokwiatowy patrz Krwawnik Gerbera Lucerna pośrednia (L. piaskowa) = Medicago ×varia Dumort. Komosa rózgowa = Chenopodium foliosum Asch. Krwawnik Gerbera = Achillea micrantha Willd. Martyn Kiksja (Lnica) zgiętoostrogowa = Kickxia spuria (L.) Komosa strzałkowata = Chenopodium bonus-henri- Krwawnik kowniatkolistny = Achillea crithmifolia Lucerna siewna = Medicago sativa L. Dumort. cus L. Waldst. & Kit. Lucerna sztywna = Medicago rigidula (L.) All. Kiślina nocnicowata patrz Ostrobarw rzepieniolistny Komosa sztywna patrz Komosa wzniesiona Krwawnik szlachetny = Achillea nobilis L. Lucerna tarczowata = Medicago scutellata (L.) Mill. Klajtonia przeszyta = Claytonia perfoliata Donn ex Komosa szypułowa = Chenopodium pedunculare Ber- Krzywoszyj polny patrz Farbownik polny Lucerna wczesna = Medicago praecox DC. Willd. tol. Kurze proso patrz Chwastnica jednostronna Lucerna zmienna = Medicago polymorpha L. Klajtonia wąskolistna = Claytonia linearis Douglas Komosa śmierdząca = Chenopodium schraderanum Kurzyślad błękitny = Anagallis foemina Mill. Lukrecja gładka = Glycyrrhiza glabra L. Klon cukrowy = Acer saccharum Marsch Schult. Kurzyślad polny = Anagallis arvensis L. Lukrecja najeżona = Glycyrrhiza echinata L. Klon jesionolistny = Acer negundo L. Komosa trójkatna = Chenopodium urbicum L. Kurzyślad wątły = Anagallis tenella (L.) Murray Lulek biały = Hyoscyamus albus L. Klon srebrzysty = Acer saccharinum L. Komosa wąskolistna patrz Komosa łąkowa L Lulek czarny = Hyoscyamus niger L. Kłobuczka kolankowata = Torilis nodosa (L.) Gaertn. Komosa wielkolistna = Chenopodium hybridum L. Leguzja drobna patrz Zwrotnica drobna Łoboda błyszcząca = Atriplex nitens Schkuhr Kłobuczka polna = Torilis arvensis (Huds.) Link Komosa wonna = Chenopodium botrys L. Leguzja zwierciadło Wenery patrz Zwrotnica zwier- Łoboda długolistna = Atriplex oblongifolia Waldst. & Kłosowiec pokrzywolistny = Agastache urticifolia Komosa wzniesiona = Chenopodium strictum Roth ciadło Wenery Kit. (Benth.) Kuntze Komosa zielona = Chenopodium suecicum Murr Len austriacki = Linum austriacum L. Łoboda gwiazdkowata = Atriplex rosea L. Kłosownica dwukłoskowa = Brachypodium distachyon Koniczyna aleksandryjska = Trifolium alexandrinum L. Len trwały = Linum perenne L. Łoboda ogrodowa = Atriplex hortensis L. (L.) P. Beauv. Koniczyna główkowata = Trifolium glomeratum L. Lepnica dwudzielna = Silene dichotoma Ehrh. Łoboda oszczepowata polska = Atriplex prostrata Kocimiętka właściwa = Nepeta cataria L. Koniczyna grecka patrz Kozieradka pospolita Lepnica francuska = Silene gallica L. Boucher ex DC. subsp. polonica (Zapał.) Uotila Koincja lakowata = Coincya monensis (L.) Greuter & Koniczyna gwiazdkowata = Trifolium stellatum L. Lepnica lepka = Silene viscosa (L.) Pers. Łoboda połyskująca patrz Łoboda błyszcząca Burdet Koniczyna konstantynopolitańska = Trifolium echina- Lepnica lnowa = Silene linicola C. C. Gmel. Łoboda szara = Atriplex tatarica L. Kokorycz złocista patrz Kokorycz żółta tum M. Bieb. Lepnica smukła = Silene conica L. Łoboda wąskolistna patrz Łoboda długolistna Kokorycz żółta = Corydalis lutea (L.) DC. Koniczyna kutnerowata = Trifolium tomentosum L. Lepnik obrzeżony = Lappula patula (Lehm.) Asch. Łoczyca pośrednia = Lapsana intermedia M. Bieb. Kolcolist zachodni = Ulex europaeus L. Koniczyna odstająca = Trifolium patens Schreb. Lepnik odgiętoowockowy = Lappula deflexa (Wah- Łubin trwały = Lupinus polyphyllus Lindl. Kolcowój pospolity = Lycium barbarum L. Koniczyna perska patrz Koniczyna skręcona lenb.) Garcke Łyszczec (Gipsówka) lepki = Gypsophila viscosa Murray Kolczatek orzęsiony = Cenchrus ciliaris L. Koniczyna skręcona = Trifolium resupinatum L. Lepnik różnokolcowy = Lappula heteracantha (Ledeb.) Łyszczec (Gipsówka) trójdzielny = Gypsophila perfo- Kolczurka (Echinocystis) klapowana = Echinocystis Koniczyna wąskolistna = Trifolium angustifolium L. Gürke liata L. lobata (F. Michx.) Torr. et A. Gray Konikleca czubata = Hippocrepis comosa L. Lilak pospolity = Syringa vulgaris L. Mahonia pospolita = Mahonia aquifolium (Pursh) Kolocynta patrz Arbuz kolokwinta Konopie dzikie = Cannabis sativa var. spontanea Vavi- Liliowiec rdzawy = Hemerocallis fulva L. Nutt. Kolokwinta patrz Arbuz kolokwinta lov Lnica aleppska = Linaria chalepensis (L.) Mill. Mak piaskowy = Papaver argemone L. Komelina niebieska = Commelina coelestis L. Konyza (Przymiotno) kanadyjska = Conyza canadensis Lnica bluszczykowata patrz Cymbalaria bluszczyko- Mak polny = Papaver rhoeas L. Komelina pospolita = Commelina communis L. (L.) Cronquist wata Mak pośredni = Papaver hybridum L. Komosa australijska = Chenopodium pumilio R. Br. Konyza argentyńska (Przymiotno buenosaryjskie) Lnica janowcowata = Linaria genistifolia (L.) Mill. Mak wątpliwy = Papaver dubium L. Komosa Berlandiera = Chenopodium berlandieri = Conyza bonariensis (L.) Cronquist Lnica kreskowana = Linaria repens (L.) Mill. Malkolmia nadmorska = Malcolmia maritima (L.) Moq. Kostrzewa kozia = Festuca rupicarpina (Hack.) A. Kern. Lnica oszczepowata patrz Kiksja oszczepowata L. Br. Komosa ciernista patrz Komosa oścista Kotula rumianowata = Cotula anthemoides L. Lnica pojedyncza = Linaria simplex (Willd.) DC. Malwa pomarszczona = Alcea rugosa Alef. Komosa drobnolistna = Chenopodium striatiforme Kozibród porolistny (Salsefia) = Tragopogon porrifo- Lnica polna = Linaria arvensis (L.) Desf. Manna prążkowana = Glyceria striata (Lam.) Hitch. Murr lius L. Lnica skalna = Linaria saxatilis (L.) Chaz. Manneczka indyjska = Eleusine indica (L.) Gaertn. 98 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 99

Kapusta właściwa polna = Brassica rapa L. subsp. Komosa główkowata = Chenopodium capitatum (L.) Kozieradka błękitna = Trigonella caerulea (L.) Ser. in Lnica sznurowata = Linaria spartea (L.) Willd. sylvestris (Lam.) Janch. Asch. DC. Lnica zgiętoostrogowa patrz Kiksja zgiętoostrogowa Kapusta właściwa typowa = Brassica rapa L. subsp. Komosa jesienna = Chenopodium ficifolium SM. Kozieradka pospolita = Trigonella foenum-graecum L. Lnicznik drobnoowockowy dyskowaty = Camelina rapa Komosa kalinolistna = Chenopodium opulifolium Kozilistek patrz Wiciokrzew przewiercień microcarpa Andrz. subsp. sylvestris (Wallr.) Hitto- Kartamus barwierski patrz Krokosz błękitny Schrad. ex W. D. J. Koch & Ziz Krokosz błękitny = Carthamus lanatus L. nen Kasztan jadalny = Castanea sativa Mill. Komosa kozia = Chenopodium hircinum Schrad. Krokus (Szafran) wiosenny = Crocus vernus (L.) Hill Lnicznik drobnoowockowy typowy = Camelina micro- Kasztanowiec biały patrz Kasztanowiec pospolity Komosa łąkowa = Chenopodium pratericola Rydb. Kroplik piżmowy = Mimulus moschatus Douglas ex carpa Andrz. subsp. microcarpa Kasztanowiec pospolity = Aesculus hippocastanum L. Komosa mierzliwa = Chenopodium vulvaria L. Lindl. Lnicznik rumelijski = Camelina rumelica Velen. Kasztanowiec zwyczajny patrz Kasztanowiec pospo- Komosa murowa = Chenopodium murale L. Kroplik żółty = Mimulus guttatus DC. Lnicznik siewny = Camelina sativa (L.) Crantz lity Komosa olbrzymia = Chenopodium giganteum D. Krowiziół zbożowy = Vaccaria hispanica (Mill.) Rau- Lnicznik właściwy = Camelina alyssum (Miller) Thell. Kasztanowiec żółty = Aesculus flava Sol. ex Hope Don schert Lucerna arabska = Medicago arabica (L.) Huds. Kąkol polny = Agrostemma githago L. Komosa oścista = Chenopodium aristatum L. Krupina pospolita = Crupina vulgaris Cass. Lucerna igiełkowata = Medicago aculeata Gaertn. Kielisznik leśny = Calystegia sylvatica (Kit.) Griseb. Komosa piżmowa = Chenopodium ambrosioides L. Krwawnica sitowata = Lythrum junceum Banks & Sol. Lucerna piaskowa patrz Lucerna pośrednia Kiksja (Lnica) oszczepowata = Kickxia elatine (L.) Komosa prążkowana patrz Komosa wzniesiona Krwawnik drobnokwiatowy patrz Krwawnik Gerbera Lucerna pośrednia (L. piaskowa) = Medicago ×varia Dumort. Komosa rózgowa = Chenopodium foliosum Asch. Krwawnik Gerbera = Achillea micrantha Willd. Martyn Kiksja (Lnica) zgiętoostrogowa = Kickxia spuria (L.) Komosa strzałkowata = Chenopodium bonus-henri- Krwawnik kowniatkolistny = Achillea crithmifolia Lucerna siewna = Medicago sativa L. Dumort. cus L. Waldst. & Kit. Lucerna sztywna = Medicago rigidula (L.) All. Kiślina nocnicowata patrz Ostrobarw rzepieniolistny Komosa sztywna patrz Komosa wzniesiona Krwawnik szlachetny = Achillea nobilis L. Lucerna tarczowata = Medicago scutellata (L.) Mill. Klajtonia przeszyta = Claytonia perfoliata Donn ex Komosa szypułowa = Chenopodium pedunculare Ber- Krzywoszyj polny patrz Farbownik polny Lucerna wczesna = Medicago praecox DC. Willd. tol. Kurze proso patrz Chwastnica jednostronna Lucerna zmienna = Medicago polymorpha L. Klajtonia wąskolistna = Claytonia linearis Douglas Komosa śmierdząca = Chenopodium schraderanum Kurzyślad błękitny = Anagallis foemina Mill. Lukrecja gładka = Glycyrrhiza glabra L. Klon cukrowy = Acer saccharum Marsch Schult. Kurzyślad polny = Anagallis arvensis L. Lukrecja najeżona = Glycyrrhiza echinata L. Klon jesionolistny = Acer negundo L. Komosa trójkatna = Chenopodium urbicum L. Kurzyślad wątły = Anagallis tenella (L.) Murray Lulek biały = Hyoscyamus albus L. Klon srebrzysty = Acer saccharinum L. Komosa wąskolistna patrz Komosa łąkowa L Lulek czarny = Hyoscyamus niger L. Kłobuczka kolankowata = Torilis nodosa (L.) Gaertn. Komosa wielkolistna = Chenopodium hybridum L. Leguzja drobna patrz Zwrotnica drobna Łoboda błyszcząca = Atriplex nitens Schkuhr Kłobuczka polna = Torilis arvensis (Huds.) Link Komosa wonna = Chenopodium botrys L. Leguzja zwierciadło Wenery patrz Zwrotnica zwier- Łoboda długolistna = Atriplex oblongifolia Waldst. & Kłosowiec pokrzywolistny = Agastache urticifolia Komosa wzniesiona = Chenopodium strictum Roth ciadło Wenery Kit. (Benth.) Kuntze Komosa zielona = Chenopodium suecicum Murr Len austriacki = Linum austriacum L. Łoboda gwiazdkowata = Atriplex rosea L. Kłosownica dwukłoskowa = Brachypodium distachyon Koniczyna aleksandryjska = Trifolium alexandrinum L. Len trwały = Linum perenne L. Łoboda ogrodowa = Atriplex hortensis L. (L.) P. Beauv. Koniczyna główkowata = Trifolium glomeratum L. Lepnica dwudzielna = Silene dichotoma Ehrh. Łoboda oszczepowata polska = Atriplex prostrata Kocimiętka właściwa = Nepeta cataria L. Koniczyna grecka patrz Kozieradka pospolita Lepnica francuska = Silene gallica L. Boucher ex DC. subsp. polonica (Zapał.) Uotila Koincja lakowata = Coincya monensis (L.) Greuter & Koniczyna gwiazdkowata = Trifolium stellatum L. Lepnica lepka = Silene viscosa (L.) Pers. Łoboda połyskująca patrz Łoboda błyszcząca Burdet Koniczyna konstantynopolitańska = Trifolium echina- Lepnica lnowa = Silene linicola C. C. Gmel. Łoboda szara = Atriplex tatarica L. Kokorycz złocista patrz Kokorycz żółta tum M. Bieb. Lepnica smukła = Silene conica L. Łoboda wąskolistna patrz Łoboda długolistna Kokorycz żółta = Corydalis lutea (L.) DC. Koniczyna kutnerowata = Trifolium tomentosum L. Lepnik obrzeżony = Lappula patula (Lehm.) Asch. Łoczyca pośrednia = Lapsana intermedia M. Bieb. Kolcolist zachodni = Ulex europaeus L. Koniczyna odstająca = Trifolium patens Schreb. Lepnik odgiętoowockowy = Lappula deflexa (Wah- Łubin trwały = Lupinus polyphyllus Lindl. Kolcowój pospolity = Lycium barbarum L. Koniczyna perska patrz Koniczyna skręcona lenb.) Garcke Łyszczec (Gipsówka) lepki = Gypsophila viscosa Murray Kolczatek orzęsiony = Cenchrus ciliaris L. Koniczyna skręcona = Trifolium resupinatum L. Lepnik różnokolcowy = Lappula heteracantha (Ledeb.) Łyszczec (Gipsówka) trójdzielny = Gypsophila perfo- Kolczurka (Echinocystis) klapowana = Echinocystis Koniczyna wąskolistna = Trifolium angustifolium L. Gürke liata L. lobata (F. Michx.) Torr. et A. Gray Konikleca czubata = Hippocrepis comosa L. Lilak pospolity = Syringa vulgaris L. Mahonia pospolita = Mahonia aquifolium (Pursh) Kolocynta patrz Arbuz kolokwinta Konopie dzikie = Cannabis sativa var. spontanea Vavi- Liliowiec rdzawy = Hemerocallis fulva L. Nutt. Kolokwinta patrz Arbuz kolokwinta lov Lnica aleppska = Linaria chalepensis (L.) Mill. Mak piaskowy = Papaver argemone L. Komelina niebieska = Commelina coelestis L. Konyza (Przymiotno) kanadyjska = Conyza canadensis Lnica bluszczykowata patrz Cymbalaria bluszczyko- Mak polny = Papaver rhoeas L. Komelina pospolita = Commelina communis L. (L.) Cronquist wata Mak pośredni = Papaver hybridum L. Komosa australijska = Chenopodium pumilio R. Br. Konyza argentyńska (Przymiotno buenosaryjskie) Lnica janowcowata = Linaria genistifolia (L.) Mill. Mak wątpliwy = Papaver dubium L. Komosa Berlandiera = Chenopodium berlandieri = Conyza bonariensis (L.) Cronquist Lnica kreskowana = Linaria repens (L.) Mill. Malkolmia nadmorska = Malcolmia maritima (L.) Moq. Kostrzewa kozia = Festuca rupicarpina (Hack.) A. Kern. Lnica oszczepowata patrz Kiksja oszczepowata L. Br. Komosa ciernista patrz Komosa oścista Kotula rumianowata = Cotula anthemoides L. Lnica pojedyncza = Linaria simplex (Willd.) DC. Malwa pomarszczona = Alcea rugosa Alef. Komosa drobnolistna = Chenopodium striatiforme Kozibród porolistny (Salsefia) = Tragopogon porrifo- Lnica polna = Linaria arvensis (L.) Desf. Manna prążkowana = Glyceria striata (Lam.) Hitch. Murr lius L. Lnica skalna = Linaria saxatilis (L.) Chaz. Manneczka indyjska = Eleusine indica (L.) Gaertn. 100 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 101

Marchew złota = Daucus aureus Desf. Mozga błękitnawa = Phalaris coerulescens Desf. Orzesznik pięciolistkowy = Carya ovata (Mill.) K. Koch. Pasternak zwyczajny = Pastinaca sativa L. Marchewnik anyżowy = Myrrhis odorata (L.) Scop. Mozga drobna = Phalaris minor Retz. Orzesznik siedmiolistkowy = Carya laciniosa (F. Michx.) Perłówka wyniosła = Melica altissima L. var. atropur- Marchewnik wonny patrz Marchewnik anyżowy Mozga kanaryjska = Phalaris canariensis L. Loud. purea Host. Marcinki nowoangielskie patrz Aster nowoangielski Mozga krótkokłosa = Phalaris brachystachys Link Oset grubogłówkowy = Carduus pycnocephalus L. Perz grzebieniasty patrz Perzyk grzebieniasty Marcinki wirginijskie patrz Aster nowobelgijski Mozga osobliwa = Phalaris paradoxa L. Oset haczykowaty = Carduus hamulosus Ehrh. Perz kanadyjski = Elymus canadensis L. Maruna nadmorska bezwonna = Matricaria maritima Mozga ucięta = Phalaris truncata Guss. ex Bertol. Oset nastroszony = Carduus acanthoides L. Perzyk (Perz) grzebieniasty = Agropyron cristatum (L.) L. subsp. inodora (L.) Dostál Nagietek polny = Calendula arvensis L. Oset wąskokwiatowy = Carduus tenuiflorus Curtis Gaertn. Marzana (Marzanna) barwierska = Rubia tinctorum L. Naparstnica purpurowa = Digitalis purpurea L. Oset zwisły = Carduus nutans L. Pęcherznica kalinolistna = Physocarpus opulifolius (L.) Marzanka polna = Asperula arvensis L. Naparstnica rdzawa = Digitalis ferruginea L. Ostrobarw (Oksybafus) rzepieniolistny = Oxybaphus Maxim. Marzanna barwierska patrz Marzana barwierska Naradka wydłużona = Androsaceae elongata L. nyctagineus (Michx.) Sweet Pępawa cuchnąca = Crepis foetida L. s. str. Marzymięta grzebieniasta = Elsholtzia ciliata (Thunb.) Nawłoć kanadyjska = Solidago canadensis L. Ostromlecz drobny patrz Wilczomlecz drobny Pępawa nicejska = Crepis nicaensis Balb. Hyl. Nawłoć olbrzymia patrz Nawłoć późna Ostromlecz obrotny patrz Wilczomlecz obrotny Pępawa szczeciniasta = Crepis setosa Haller f. Menchia mantejska = Moenchia mantica (L.) Bartl. Nawłoć późna = Solidago gigantea Aiton Ostromlecz ogrodowy patrz Wilczomlecz ogrodowy Pępawa złota = Crepis aurea (L.) Cass. Menchia wzniesiona = Moenchia erecta (L.) Gaertn. Nawłoć wąskolistna = Solidago graminifolia (L.) Elliott Ostromlecz plamisty patrz Wilczomlecz plamisty Pieprzyca gęstokwiatowa = Lepidium densiflorum Miechunka pomidorowa = Physalis ixocarpa Brot. ex Nawrot polny = Lithospermum arvense L. Ostromlecz pstry patrz Wilczomlecz pstry Schrad. Hornem. Niecierpek drobnokwiatowy = Impatiens parviflora Ostromlecz rozesłany patrz Wilczomlecz rozesłany Pieprzyca gruzowa = Lepidium ruderale L. Miechunka rozdęta = Physalis alkekengi L. DC. Ostromlecz sierpowaty patrz Wilczomlecz sierpo- Pieprzyca polna = Lepidium campestre (L.) R. Br. Miecznica wąskolistna = Sisyrynchium bermudiana L. Niecierpek gruczołowaty = Impatiens glandulifera waty Pieprzyca przerosłolistna = Lepidium perfoliatum L. emend. Farw. Royle Ostróżeczka (Ostróżka) polna = Consolida regalis Pieprzyca różnolistna = Lepidium heterophyllum Mierznica czarna = Ballota nigra L. Niecierpek pomarańczowy = Impatiens capensis S. F. Gray Benth. Mietelnik żakula = Kochia scoparia (L.) Schrad. Meerb. Ostróżeczka wschodnia = Consolida orientalis (J. Gay) Pieprzyca strzałkowata patrz Pieprzycznik przydrożny Mietlica zbożowa patrz Miotła zbożowa Niecierpek Roylego patrz Niecierpek gruczołowaty Schrödinger Pieprzyca szerokolistna = Lepidium latifolium L. Mięta kosmata = Mentha ×niliaca (Juss.) ex Jacq. Niezapominajka polna = Myosotis arvensis (L.) Hill Ostróżka polna patrz Ostróżeczka polna Pieprzyca wirgińska = Lepidium virginicum L. Mięta okrągłolistna = Mentha rotundifolia (L.) Huds Nostrzyk bruzdkowany = Melilotus sulcata Desf. Owies brodaty = Avena barbata Pott ex Link Pieprzycznik przydrożny = Cardaria draba (L.) Desv. Mięta pieprzowa owłosiona = Mentha ×citrata Ehrh. Nostrzyk indyjski = Melilotus indica (L.) All. Owies głuchy = Avena fatua L. s.l. Pieprzycznik wiosnówkowy patrz Pieprzycznik przy- subsp. pubescens (Willd.) Tacik Nostrzyk messyński = Melilotus messanensis (L.) All. Owies krótki = Avena brevis Roth drożny Mięta zielona = Mentha spicata L. emend. L. Nostrzyk wołżański = Melilotus wolgica Poir. in Lam. Owies owsik patrz Owies szorstki Pięciornik dwudzielny = Potentilla bifurca L. Miłek letni = Adonis aestivalis L. Nurzaniec śrubowy = Vallisneria spiralis L. Owies płonny = Avena sterilis L. Pięciornik grzebieniasty = Potentilla conferta Bunge Miłek szkarłatny = Adonis flammea Jacq. Ognicha patrz Gorczyca polna Owies szorstki = Avena strigosa Schreb. Pięciornik pensylwański = Potentilla pensylvanica L. Miłka drobna = Eragrostis minor Host Oksybafus rzepieniolistny patrz Ostrobarw rzepienio- Ożanka nierównoząbkowa = Teucrium scorodonia L. Pięciornik pośredni = Potentilla intermedia L. non Miłka meksykańska = Eragrostis mexicana (Lag.) Link listny Ożędka (Orzędka) groniasta = Neslia paniculata (L.) Wahlenb. Miłka owłosiona = Eragrostis pilosa (L.) P. Beauv. Olejarka abisyńska = Guizotia abyssinica (L. f.) Cass. Desv. Plechotka szkarłatowata = Asteriscus aquaticus (L.) Miłka połabska = Eragrostis albensis Scholz Oliwnik srebrzysty = Elaeagnus commutata Bernh. ex Ożędka (Orzędka) kończysta = Neslia apiculata Fisch., Less. Miłka wielka = Eragrostis cilianensis (All.) F. T. Hubb. Rydb. C. A. Mey. & Avé-Lall. Płesznik czerwonkowy = Pulicaria dysenterica (L.) Miłka wielołodygowa = Eragrostis multicaulis Steud. Oliwnik wąskolistny = Elaeagnus angustifolia L. Palma daktylowa patrz Daktylowiec właściwy Bernh. Miłka zieleniejąca = Eragrostis virescens J. Presl & C. Olsza pomarszczona = Alnus rugosa (Du Roi) Spreng. Palusznik krwawy = Digitaria sanguinalis (L.) Scop. Pokrzywa konopiolistna = Urtica cannabina L. Presl Oman wielki = Inula helenium L. Palusznik nitkowaty = Digitaria ischaemum (Schreb.) Pokrzywa kuleczkowata = Urtica pilulifera L. Miotła (Mietlica) zbożowa = Apera spica-venti (L.) Opiołek (Amsinkia) kielichowaty = Amsinckia calycina H. L. Mühl Pokrzywa pigułkowa patrz Pokrzywa kuleczkowata Beauv. (Moris) Chater Pałka drobna = Typha minima Hoppe Pokrzywa żegawka = Urtica urens L. Mlecz kolczasty = Sonchus asper (L.) Hill Opiołek Menziesa = Amsinckia menziesii (Lehm.) A. Pałka wysmukła = Typha laxmannii Lepech. Polikarpon czterolistny = Polycarpon tetraphyllum Mlecz warzywny patrz Mlecz zwyczajny Nelson & J. F. Macbr. Parczelina trójlistkowa = Ptelea trifoliata L. (L.) L. f. Mlecz zwyczajny = Sonchus oleraceus L. Opiołek skrzypkoszyj = Amsinckia lycopsoides (Lehm.) Parietaria (Pomurnik) lekarska = Parietaria officinalis Polipogon montpeliański = Polypogon monspeliensis Moczarka delikatna = Elodea nuttallii (Planch.) H. St. Lehm. ex Fisch. & C. A. Mey. L. (L.) Desf. John Orzacha ziemna („Orzech ziemny”) = Arachis hypo- Parietaria (Pomurnik) pensylwańska = Parietaria pen- Polipogon zielony = Polypogon viridis (Gouan) Breistr. Moczarka kanadyjska = Elodea canadensis Michx. gaea L. sylvanica Muhl. ex Willd. Połonicznik cuchnący patrz Połonicznik wonny Moczarka nuttalla patrz Moczarka delikatna Orzech czarny = Juglans nigra L. Parietaria (Pomurnik) portugalska = Parietaria lusita- Połonicznik kosmaty = Herniaria hirsuta L. Modratka (Ametystea) błękitna = Amethystea coerulea Orzech szary = Juglans cinerea L. nica L. Połonicznik siwy = Herniaria incana Lam. L. Orzech włoski = Juglans regia L. Parolist wschodni = Zygophyllum fabago L. Połonicznik wonny = Herniarnia polygama J. Gay Modrzew japoński = Larix kaempferi (Lamb.) Carrière Orzech ziemny patrz Orzacha ziemna Partenium (Roślimianek) ambrozjowate = Parthenium Pomidor zwyczajny = Lycopersicon esculentum Mill. Morwa biała = Morus alba L. Orzesznik gorzki = Carya cordiformis (Wangenh.) hysterophorus L. Popłoch pospolity = Onopordum acanthium L. 100 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 101

Marchew złota = Daucus aureus Desf. Mozga błękitnawa = Phalaris coerulescens Desf. Orzesznik pięciolistkowy = Carya ovata (Mill.) K. Koch. Pasternak zwyczajny = Pastinaca sativa L. Marchewnik anyżowy = Myrrhis odorata (L.) Scop. Mozga drobna = Phalaris minor Retz. Orzesznik siedmiolistkowy = Carya laciniosa (F. Michx.) Perłówka wyniosła = Melica altissima L. var. atropur- Marchewnik wonny patrz Marchewnik anyżowy Mozga kanaryjska = Phalaris canariensis L. Loud. purea Host. Marcinki nowoangielskie patrz Aster nowoangielski Mozga krótkokłosa = Phalaris brachystachys Link Oset grubogłówkowy = Carduus pycnocephalus L. Perz grzebieniasty patrz Perzyk grzebieniasty Marcinki wirginijskie patrz Aster nowobelgijski Mozga osobliwa = Phalaris paradoxa L. Oset haczykowaty = Carduus hamulosus Ehrh. Perz kanadyjski = Elymus canadensis L. Maruna nadmorska bezwonna = Matricaria maritima Mozga ucięta = Phalaris truncata Guss. ex Bertol. Oset nastroszony = Carduus acanthoides L. Perzyk (Perz) grzebieniasty = Agropyron cristatum (L.) L. subsp. inodora (L.) Dostál Nagietek polny = Calendula arvensis L. Oset wąskokwiatowy = Carduus tenuiflorus Curtis Gaertn. Marzana (Marzanna) barwierska = Rubia tinctorum L. Naparstnica purpurowa = Digitalis purpurea L. Oset zwisły = Carduus nutans L. Pęcherznica kalinolistna = Physocarpus opulifolius (L.) Marzanka polna = Asperula arvensis L. Naparstnica rdzawa = Digitalis ferruginea L. Ostrobarw (Oksybafus) rzepieniolistny = Oxybaphus Maxim. Marzanna barwierska patrz Marzana barwierska Naradka wydłużona = Androsaceae elongata L. nyctagineus (Michx.) Sweet Pępawa cuchnąca = Crepis foetida L. s. str. Marzymięta grzebieniasta = Elsholtzia ciliata (Thunb.) Nawłoć kanadyjska = Solidago canadensis L. Ostromlecz drobny patrz Wilczomlecz drobny Pępawa nicejska = Crepis nicaensis Balb. Hyl. Nawłoć olbrzymia patrz Nawłoć późna Ostromlecz obrotny patrz Wilczomlecz obrotny Pępawa szczeciniasta = Crepis setosa Haller f. Menchia mantejska = Moenchia mantica (L.) Bartl. Nawłoć późna = Solidago gigantea Aiton Ostromlecz ogrodowy patrz Wilczomlecz ogrodowy Pępawa złota = Crepis aurea (L.) Cass. Menchia wzniesiona = Moenchia erecta (L.) Gaertn. Nawłoć wąskolistna = Solidago graminifolia (L.) Elliott Ostromlecz plamisty patrz Wilczomlecz plamisty Pieprzyca gęstokwiatowa = Lepidium densiflorum Miechunka pomidorowa = Physalis ixocarpa Brot. ex Nawrot polny = Lithospermum arvense L. Ostromlecz pstry patrz Wilczomlecz pstry Schrad. Hornem. Niecierpek drobnokwiatowy = Impatiens parviflora Ostromlecz rozesłany patrz Wilczomlecz rozesłany Pieprzyca gruzowa = Lepidium ruderale L. Miechunka rozdęta = Physalis alkekengi L. DC. Ostromlecz sierpowaty patrz Wilczomlecz sierpo- Pieprzyca polna = Lepidium campestre (L.) R. Br. Miecznica wąskolistna = Sisyrynchium bermudiana L. Niecierpek gruczołowaty = Impatiens glandulifera waty Pieprzyca przerosłolistna = Lepidium perfoliatum L. emend. Farw. Royle Ostróżeczka (Ostróżka) polna = Consolida regalis Pieprzyca różnolistna = Lepidium heterophyllum Mierznica czarna = Ballota nigra L. Niecierpek pomarańczowy = Impatiens capensis S. F. Gray Benth. Mietelnik żakula = Kochia scoparia (L.) Schrad. Meerb. Ostróżeczka wschodnia = Consolida orientalis (J. Gay) Pieprzyca strzałkowata patrz Pieprzycznik przydrożny Mietlica zbożowa patrz Miotła zbożowa Niecierpek Roylego patrz Niecierpek gruczołowaty Schrödinger Pieprzyca szerokolistna = Lepidium latifolium L. Mięta kosmata = Mentha ×niliaca (Juss.) ex Jacq. Niezapominajka polna = Myosotis arvensis (L.) Hill Ostróżka polna patrz Ostróżeczka polna Pieprzyca wirgińska = Lepidium virginicum L. Mięta okrągłolistna = Mentha rotundifolia (L.) Huds Nostrzyk bruzdkowany = Melilotus sulcata Desf. Owies brodaty = Avena barbata Pott ex Link Pieprzycznik przydrożny = Cardaria draba (L.) Desv. Mięta pieprzowa owłosiona = Mentha ×citrata Ehrh. Nostrzyk indyjski = Melilotus indica (L.) All. Owies głuchy = Avena fatua L. s.l. Pieprzycznik wiosnówkowy patrz Pieprzycznik przy- subsp. pubescens (Willd.) Tacik Nostrzyk messyński = Melilotus messanensis (L.) All. Owies krótki = Avena brevis Roth drożny Mięta zielona = Mentha spicata L. emend. L. Nostrzyk wołżański = Melilotus wolgica Poir. in Lam. Owies owsik patrz Owies szorstki Pięciornik dwudzielny = Potentilla bifurca L. Miłek letni = Adonis aestivalis L. Nurzaniec śrubowy = Vallisneria spiralis L. Owies płonny = Avena sterilis L. Pięciornik grzebieniasty = Potentilla conferta Bunge Miłek szkarłatny = Adonis flammea Jacq. Ognicha patrz Gorczyca polna Owies szorstki = Avena strigosa Schreb. Pięciornik pensylwański = Potentilla pensylvanica L. Miłka drobna = Eragrostis minor Host Oksybafus rzepieniolistny patrz Ostrobarw rzepienio- Ożanka nierównoząbkowa = Teucrium scorodonia L. Pięciornik pośredni = Potentilla intermedia L. non Miłka meksykańska = Eragrostis mexicana (Lag.) Link listny Ożędka (Orzędka) groniasta = Neslia paniculata (L.) Wahlenb. Miłka owłosiona = Eragrostis pilosa (L.) P. Beauv. Olejarka abisyńska = Guizotia abyssinica (L. f.) Cass. Desv. Plechotka szkarłatowata = Asteriscus aquaticus (L.) Miłka połabska = Eragrostis albensis Scholz Oliwnik srebrzysty = Elaeagnus commutata Bernh. ex Ożędka (Orzędka) kończysta = Neslia apiculata Fisch., Less. Miłka wielka = Eragrostis cilianensis (All.) F. T. Hubb. Rydb. C. A. Mey. & Avé-Lall. Płesznik czerwonkowy = Pulicaria dysenterica (L.) Miłka wielołodygowa = Eragrostis multicaulis Steud. Oliwnik wąskolistny = Elaeagnus angustifolia L. Palma daktylowa patrz Daktylowiec właściwy Bernh. Miłka zieleniejąca = Eragrostis virescens J. Presl & C. Olsza pomarszczona = Alnus rugosa (Du Roi) Spreng. Palusznik krwawy = Digitaria sanguinalis (L.) Scop. Pokrzywa konopiolistna = Urtica cannabina L. Presl Oman wielki = Inula helenium L. Palusznik nitkowaty = Digitaria ischaemum (Schreb.) Pokrzywa kuleczkowata = Urtica pilulifera L. Miotła (Mietlica) zbożowa = Apera spica-venti (L.) Opiołek (Amsinkia) kielichowaty = Amsinckia calycina H. L. Mühl Pokrzywa pigułkowa patrz Pokrzywa kuleczkowata Beauv. (Moris) Chater Pałka drobna = Typha minima Hoppe Pokrzywa żegawka = Urtica urens L. Mlecz kolczasty = Sonchus asper (L.) Hill Opiołek Menziesa = Amsinckia menziesii (Lehm.) A. Pałka wysmukła = Typha laxmannii Lepech. Polikarpon czterolistny = Polycarpon tetraphyllum Mlecz warzywny patrz Mlecz zwyczajny Nelson & J. F. Macbr. Parczelina trójlistkowa = Ptelea trifoliata L. (L.) L. f. Mlecz zwyczajny = Sonchus oleraceus L. Opiołek skrzypkoszyj = Amsinckia lycopsoides (Lehm.) Parietaria (Pomurnik) lekarska = Parietaria officinalis Polipogon montpeliański = Polypogon monspeliensis Moczarka delikatna = Elodea nuttallii (Planch.) H. St. Lehm. ex Fisch. & C. A. Mey. L. (L.) Desf. John Orzacha ziemna („Orzech ziemny”) = Arachis hypo- Parietaria (Pomurnik) pensylwańska = Parietaria pen- Polipogon zielony = Polypogon viridis (Gouan) Breistr. Moczarka kanadyjska = Elodea canadensis Michx. gaea L. sylvanica Muhl. ex Willd. Połonicznik cuchnący patrz Połonicznik wonny Moczarka nuttalla patrz Moczarka delikatna Orzech czarny = Juglans nigra L. Parietaria (Pomurnik) portugalska = Parietaria lusita- Połonicznik kosmaty = Herniaria hirsuta L. Modratka (Ametystea) błękitna = Amethystea coerulea Orzech szary = Juglans cinerea L. nica L. Połonicznik siwy = Herniaria incana Lam. L. Orzech włoski = Juglans regia L. Parolist wschodni = Zygophyllum fabago L. Połonicznik wonny = Herniarnia polygama J. Gay Modrzew japoński = Larix kaempferi (Lamb.) Carrière Orzech ziemny patrz Orzacha ziemna Partenium (Roślimianek) ambrozjowate = Parthenium Pomidor zwyczajny = Lycopersicon esculentum Mill. Morwa biała = Morus alba L. Orzesznik gorzki = Carya cordiformis (Wangenh.) hysterophorus L. Popłoch pospolity = Onopordum acanthium L. 102 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 103

Porczak syryjski = Euclidium syriacum (L.) R. Br. Pszczelnik macierzankowy = Dracocephalum thymi- Roszponka ostrogrzbiecista patrz Roszpunka ostro- Rumianek bezpromieniowy = Chamomilla suaveolens Poronica piaskowa patrz Sporobolus piaskowy florum L. grzbiecista (Pursh) Rydb. Portulaka pospolita typowa = Portulaca oleracea L. Pszczelnik mołdawski = Dracocephalum moldavi- Roszponka warzywna patrz Roszpunka warzywna Rumianek pospolity = Chamomilla recutita (L.) Rau- subsp. oleracea cum L. Roszponka ząbkowana patrz Roszpunka ząbkowana schert Porzeczka zwyczajna = Ribes rubrum L. Pszeniec brodaty = Melampyrum barbatum Waldst. & Roszpunka (Roszponka) bruzdkowana = Valerianella Rzepa właściwa polna patrz Kapusta właściwa polna Powojnik pnący = Clematis vitalba L. Kit. ex Willd. rimosa Bastard Rzepa właściwa typowa patrz Kapusta właściwa Poziewnik piaskowy = Galeopsis segetum Neck. Pszonacznik wschodni = Conringia orientalis (L.) Roszpunka (Roszponka) koroniasta/koronowa = Vale- typowa Poziewnik wąskolistny = Galeopsis angustifolia (Ehrh.) Dumort. rianalla coronata (L.) DC. Rzepień brzegowy patrz Rzepień włoski Hoffm. Pszonak obłączysty = Erysimum repandum L. Roszpunka (Roszponka) mieszana = Valerianella mixta Rzepień ciernisty patrz Rzepień kolczasty Poziewnik wielkokwiatowy patrz Poziewnik piaskowy Pszonak pępawolistny = Erysimum crepidifolium Rchb. Durf. Rzepień kolczasty = Xanthium spinosum L. Poziomkówka indyjska = Duchesnea indica (Andrews) Pszonak siwy = Erysimum diffusum Ehrh. Roszpunka (Roszponka) ostrogrzbiecista = Valeria- Rzepień pospolity = Xanthium strumarium L. Focke Pszonak sztywny = Erysimum marschallianum Andrz. nella carinata Loisel. Rzepień włoski = Xanthium albinum (Widder) H. Przegorzan kulisty = Echinops sphaerocephalus L. ex M. Bieb. Roszpunka (Roszponka) warzywna = Valerianella locu- Scholz Przegorzan węgierski = Echinops exaltatus Schrad. Pszonak Wahlenberga = Erysimum wahlenbergii (Asch. sta Laterr. em. Betcke Rzepnik bulwiasty = Bunium bulbocastanum L. Przestęp biały = Bryonia alba L. & Engl.) Borbás Roszpunka (Roszponka) ząbkowana = Valerianella Rzęsa drobna = Lemna minuta Kunth Przestęp dwupienny = Bryonia dioica Jacq. Rdest ostrokończysty patrz Rdestowiec ostrokończy- dentata (L.) Polich Rzęsa turionowa = Lemna turionifera Landolt Przetacznik ćmy = Veronica opaca Fr. sty Rozchodnik biały = Sedum album L. Rzodkiew świrzepa = Raphanus raphanistrum L. Przetacznik goryczkowy = Veronica gentianoides Vahl Rdest piaskowy = Polygonum arenarium Waldst. & Kit. Rozchodnik kaukaski = Sedum spurium M. Bieb. Salsefia patrz Kozibród porolistny Przetacznik lśniący = Veronica polita Fr. Rdest pośredni patrz Rdestowiec pośredni Rozsobnik delikatny = Chorispora tenella (Pall.) DC. Sałata jadowita = Lactuca virosa L. Przetacznik nitkowaty = Veronica filiformis Sm. Rdest powojowaty patrz Rdestówka powojowata Roztocznica naga patrz Rudbekia naga Sałata kompasowa = Lactuca serriola L. Przetacznik obcy = Veronica peregrina L. Rdest rozłożysty = Polygonum patulum M. Bieb. Róża czerwonawa = Rosa glauca Pourr. Sałata solna = Lactuca saligna L. Przetacznik perski = Veronica persica Poir. Rdest sachaliński patrz Rdestowiec sachaliński Róża dahurska = Rosa davurica Pall. Sałata tatarska = Lactuca tatarica (L.) C. A. Mey Przetacznik polny = Veronica arvensis L. Rdest wielokłosowy = Polygonum polystachyum Wall. Róża gęstokolczasta = Rosa spinosissima L. Sałata trwała = Lactuca perennis L. Przetacznik rolny = Veronica agrestis L. ex Meissner Róża igiełkowata = Rosa acicularis Lindl. Sałata wierzbolistna patrz Sałata solna Przetacznik trójlistkowy = Veronica triphyllos L. Rdestowiec (Rdest) ostrokończysty = Reynoutria japo- Róża karolińska = Rosa carolina L. Seradela spłaszczona = Ornithopus compressus L. Przewiercień okrągłolistny = Bupleurum rotundifo- nica (Houtt.) Ronse Decraene var. japonica Róża labradorska = Rosa blanda Aiton Serdecznik pospolity = Leonurus cardiaca L. s.l. lium L. Rdestowiec (Rdest) pośredni = Reynoutria ×bohemica Róża pomarszczona = Rosa rugosa Thunb. Simsia wonna = Simsia foetida (Cav.) S. F. Blake Przymiotno białe = Erigeron annuus (L.) Pers. Chrtek et Chyrtková Róża rosyjska = Rosa gorenkensis Besser Sit chudy = Juncus tenuis Willd. Przymiotno buenosaryjskie patrz Konyza argentyń- Rdestowiec (Rdest) sachaliński = Reynoutria sachali- Róża wielokwiatowa = Rosa multiflora Thunb. Siwiec pomarańczowy = Glaucium corniculatum (L.) ska nensis (F. Schmidt) Nakai Róża wirgińska = Rosa virginiana Herrm. Rudolph Przymiotno gałęziste = Erigeron ramosus (Walt.) Brit., Rdestówka (Rdest) powojowata = Fallopia convolvulus Róża żółta = Rosa foetida Herrm. Siwiec żółty = Glaucium flavum Crantz Ster. et Pogg. (L.) Á. Löve Różowiec biały = Rhodotypos scandens (Thunb.) Skalnica cienista = Saxifraga umbrosa L. Przymiotno kanadyjskie patrz Konyza kanadyjska Reseda biała = Reseda alba L. Makino Skleropoa sztywna = Catapodium rigidum (L.) C. E. Przymiotno szczeciniste patrz Przymiotno gałęziste Reseda żółtawa = Reseda luteola L. Rudbekia (Roztocznica) naga = Rudbeckia laciniata L. Hubb. Przytulia (Marzanka) sina = Galium glaucum L. Rezeda bezwonna = Reseda inodora Rchb. Rudbekia ostra patrz Rudbekia owłosiona Skrytek drobnoowockowy = Aphanes inexspectata Przytulia cukrowa = Galium saccharatum All. Reż krowia = Myagrum perfoliatum L. Rudbekia owłosiona = Rudbeckia hirta L. W. wLippert Przytulia fałszywa = Galium spurium L. Robinia (Grochodrzew) akacjowa = Robinia pseudo- Rukiewnik wschodni = Bunias orientalis L. Skrytek polny = Aphanes arvensis L. Przytulia paryska = Galium parisiense L. acacia L. Rukwiślad francuski = Erucastrum gallicum (Willd.) O. Skrzydołoorzech kaukaski = Pterocarya fraxinifolia Przytulia trójróżna = Galium tricornutum Dandy Robinia biała patrz Robinia akacjowa E. Schulz Spach Przytulia wielkowockowa = Galium verrucosum Huds. Robinia lepka = Robinia viscosa Vent. Rukwiślad rukwiolistny patrz Rukwiślad rzepicho- Słonecznik bulwiasty (Topinambur) = Helianthus tube- Przywrotnik miękki = Alchemilla mollis (Buser) Rothm. Robinia nowomeksykańska = Robinia neomexicana listny rosus L. Przywrotnik sztywny = Alchemilla rigida Buser A. Gray Rukwiślad rzepicholistny = Erucastrum nasturtiifolium Słonecznik dziesięciopłatkowy = Helianthus decape- Psianka czarna = Solanum nigrum L. em. Mill. Robinia pośrednia = Robinia ×ambigua Poir. (Poir.) O. E. Schulz talus L. Psianka dzióbkowata = Solanum cornutum Lam. Rolnica polna = Sherardia arvensis L. Rumian austriacki = Anthemis austriaca Jacq. Słonecznik jaskrawy = Helianthus ×laetiflorus Pers. Psianka kosmata = Solanum luteum Mill. Rostraria grzebieniasta = Rostraria cristata (L.) Tzelev Rumian dwubarwny = Chamaemelum mixtum (L.) Smagliczka srebrzysta = Alyssum argenteum All. Psianka pomidor patrz Pomidor zwyczajny Rostraria szorstka = Rostraria hispida (Savi) Dogan All. Smotrawa okazała = Telekia speciosa (Schreb.) Baumg. Psianka skrzydlata = Solanum alatum Moench Roszponka bruzdkowana patrz Roszpunka bruzdko- Rumian polny = Anthemis arvensis L. Solanka kolczysta = Salsola kali L. subsp. ruthenica Psianka stuliszolistna = Solanum sisymbrifolium Lam. wana Rumian pośredni patrz Rumian dwubarwny (Iljin) Soó Psianka trójkwiatowa = Solanum triflorum Nutt. Roszponka koroniasta/koronowa patrz Roszpunka Rumian psi = Anthemis cotula L. Solanka pagórkowa = Salsola collina Pall. Pszczelnik drobnokwiatowy = Dracocephalum parvi- koroniasta/koronowa Rumian ruski = Anthemis ruthenica M. Bieb. Solanka sodowa = Salsola soda L. florum Nutt. Roszponka mieszana patrz Roszpunka mieszana Rumian wyniosły = Anthemis altissima L. Sorgo alepskie = Sorghum halepense (L.) Pers.

Roszponka ostrogrzbiecista patrz Roszpunka ostro- Rumianek bezpromieniowy = Chamomilla suaveolens grzbiecista (Pursh) Rydb. Roszponka warzywna patrz Roszpunka warzywna Rumianek pospolity = Chamomilla recutita (L.) Rau- Roszponka ząbkowana patrz Roszpunka ząbkowana schert Roszpunka (Roszponka) bruzdkowana = Valerianella Rzepa właściwa polna patrz Kapusta właściwa polna rimosa Bastard Rzepa właściwa typowa patrz Kapusta właściwa Roszpunka (Roszponka) koroniasta/koronowa = Vale- typowa rianalla coronata (L.) DC. Rzepień brzegowy patrz Rzepień włoski Roszpunka (Roszponka) mieszana = Valerianella mixta Rzepień ciernisty patrz Rzepień kolczasty Durf. Rzepień kolczasty = Xanthium spinosum L. Roszpunka (Roszponka) ostrogrzbiecista = Valeria- Rzepień pospolity = Xanthium strumarium L. nella carinata Loisel. Rzepień włoski = Xanthium albinum (Widder) H. Roszpunka (Roszponka) warzywna = Valerianella locu- Scholz sta Laterr. em. Betcke Rzepnik bulwiasty = Bunium bulbocastanum L. Roszpunka (Roszponka) ząbkowana = Valerianella Rzęsa malutka = Lemna minuta Kunth dentata (L.) Polich Rzęsa turionowa = Lemna turionifera Landolt Rozchodnik biały = Sedum album L. Rzodkiew świrzepa = Raphanus raphanistrum L. Rozchodnik kaukaski = Sedum spurium M. Bieb. Salsea patrz Kozibród porolistny Rozsobnik delikatny = Chorispora tenella (Pall.) DC. Sałata jadowita = Lactuca virosa L. Roztocznica naga patrz Rudbekia naga Sałata kompasowa = Lactuca serriola L. Róża czerwonawa = Rosa glauca Pourr. Sałata solna = Lactuca saligna L. Róża dahurska = Rosa davurica Pall. Sałata tatarska = Lactuca tatarica (L.) C. A. Mey Róża gęstokolczasta = Rosa spinosissima L. Sałata trwała = Lactuca perennis L. Róża igiełkowata = Rosa acicularis Lindl. Sałata wierzbolistna patrz Sałata solna Róża karolińska = Rosa carolina L. Seradela spłaszczona = Ornithopus compressus L. Róża labradorska = Rosa blanda Aiton Serdecznik pospolity = Leonurus cardiaca L. s.l. Róża pomarszczona = Rosa rugosa Thunb. Simsia wonna = Simsia foetida (Cav.) S. F. Blake Róża rosyjska = Rosa gorenkensis Besser Sit chudy = Juncus tenuis Willd. Róża wielokwiatowa = Rosa multi ora Thunb. Siwiec pomarańczowy = Glaucium corniculatum (L.) Róża wirgińska = Rosa virginiana Herrm. Rudolph Róża żółta = Rosa foetida Herrm. Siwiec żółty = Glaucium avum Crantz Różowiec biały = Rhodotypos scandens (Thunb.) Skalnica cienista = Saxifraga umbrosa L. Makino Skleropoa sztywna = Catapodium rigidum (L.) C. E. Rudbekia (Roztocznica) naga = Rudbeckia laciniata L. Hubb. Rudbekia ostra patrz Rudbekia owłosiona Skrytek drobnoowockowy = Aphanes inexspectata Rudbekia owłosiona = Rudbeckia hirta L. W. wLippert Rukiewnik wschodni = Bunias orientalis L. Skrytek polny = Aphanes arvensis L. Rukwiślad francu ski = Erucastrum gallicum (Willd.) O. Skrzydołoorzech kaukaski = Pterocarya fraxinifolia E. Schulz Spach Rukwiślad rukwiolistny patrz Rukwiślad rzepicho- Słonecznik bulwiasty (Topinambur) = Helianthus tube- listny rosus L. Rukwiślad rzepicholistny = Erucastrum nasturtiifolium Słonecznik dziesięciopłatkowy = Helianthus decape- (Poir.) O. E. Schulz talus L. Rumian austriacki = Anthemis austriaca Jacq. Słonecznik jaskrawy = Helianthus ×laeti orus Pers. Rumian dwubarwny = Chamaemelum mixtum (L.) Smagliczka srebrzysta = Alyssum argenteum All. All. Smotrawa okazała = Telekia speciosa (Schreb.) Baumg. Rumian polny = Anthemis arvensis L. Solanka kolczysta = Salsola kali L. subsp. ruthenica Rumian pośredni patrz Rumian dwubarwny (Iljin) Soó Rumian psi = Anthemis cotula L. Solanka pagórkowa = Salsola collina Pall. Rumian ruski = Anthemis ruthenica M. Bieb. Solanka sodowa = Salsola soda L. Rumian wyniosły = Anthemis altissima L. Sorgo alepskie = Sorghum halepense (L.) Pers. 104 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 105

Sorgo cukrowe = Sorghum bicolor (L.) Moench Suchotraw twardy = Sclerochloa dura (L.) P. Beauv. Ślaz drobnokwiatowy = Malva pusilla Sm. Tojeść kropkowana = Lysimachia punctata L. Sosna amerykańska = Pinus strobus L. Sumak octowiec = Rhus typhina L. Ślaz dziki = Malva sylvestris L. Tomka oścista = Anthoxanthum aristatum Boiss. Sosna Banksa = Pinus banksiana Lamb. Surmia bignoniowa = Catalpa bignonioides Walt. Ślaz kędzierzawy = Malva crispa L. Topinambur patry Słonecznik bulwiasty Sosna czarna = Pinus nigra J. F. Arnold Szafran wiosenny patrz Krokus wiosenny Ślaz nicejski = Malva nicaeensis All. Topola czarna odmiana włoska = Populus nigra L. ‚Ita- Sosna rumelijska = Pinus peuce Griseb. Szałwia zaroślowa = Salvia dumetorum Andrz. Ślaz piżmowy = Malva moschata L. lica’ Sosna Weymoutha patrz Sosna amerykańska Szanta obca = Marrubium peregrinum L. Ślaz zaniedbany = Malva neglecta Wallr. Topola kanadyjska = Populus ×canadensis Moench Sparceta siewna = Onobrychis viciifolia Scop. Szanta zwyczajna = Marrubium vulgare L. Ślaz zygmarek = Malva alcea L. Tragus groniasty = Tragus racemosus L. Sporek polny = Spergula arvensis L. Szarłat biały = Amaranthus albus L. Śledzionka skalna = Ceterach officinarum DC. Trawa bermudzka patrz Cynodon palczasty Sporobolus (Poronica) piaskowy = Sporobolus cryp- Szarłat Bouchona = Amaranthus bouchonii Thell. Śliwa domowa typowa (Węgierka) = Prunus domestica Trętwian patrz Tetragonia czterorożna tandrus (Torr.) A. Gray Szarłat delikatny = Amaranthus gracilis Desf. ex Poir. L. subsp. domestica Trojeść amerykańska = Asclepias syriaca L. Starzec nierównozębny = Senecio inaequidens DC. Szarłat Dintera = Amaranthus dinteri Schinz Śliwa wiśniowa (Ałycza) = Prunus cerasifera Ehrh. Trybula ogrodowa = Anthriscus cerefolium (L.) Hoffm. Starzec wiosenny = Senecio vernalis Waldst. et Kit. Szarłat kalifornijski = Amaranthus californicus (Moq.) Śliwa wiśniowa odmiana Pissarda = Prunus cerasifera Trybula pospolita = Anthriscus caucalis M. Bieb. Starzec zwyczajny = Senecio vulgaris L. S. Watson Ehrh. ‚Pissardii’ Trybulka grzebieniowa patrz Czechrzyca grzebie- Stokłosa czerwonawa = Bromus rubens L. Szarłat komosowaty = Amaranthus blitoides S. Watson Śniadek Buchego = Ornithogalum boucheanum niowa Stokłosa dachowa = Bromus tectorum L. Szarłat nagi = Amaranthus angustifolius Lam. Asch. Trzonczak pierzasty = Podospermum laciniatum Stokłosa delikatna = Bromus lepidus Holmb. Szarłat Palmera = Amaranthus palmeri S. Watson Śnieguliczka biała = Symphoricarpos albus (L.) (L.) DC. Stokłosa długooścista = Bromus lanceolatus Roth Szarłat pochylony = Amaranthus deflexus L. S. F. Blake Trzonczak siwy patrz Wężymord siwy Stokłosa drżączkowata = Bromus briziformis Fisch. & Szarłat prosty = Amaranthus chlorostachys Willd. Śnieguliczka białojagodowa patrz Śnieguliczka biała Tulipan dziki = Tulipa sylvestris L. C. A. Mey. Szarłat siny = Amaranthus lividus L. Świdośliwa kłosowa patrz Świdośliwka kłosowa Turgenia szerokolistna = Turgenia latifolia (L.) Hoffm. Stokłosa japońska = Bromus japonicus Thunb. ex Murr Szarłat Standleya = Amaranthus standleyanus Parodi Świdośliwa Lamarcka = Amelanchier lamarckii Tymotka halna = Phleum rhaeticum (Humphries) Rau- Stokłosa kostrzeba patrz Stokłosa żytnia ex Covas F. G. Schroed. schert Stokłosa łuskowata = Bromus squarrosus L. Szarłat szorstki = Amaranthus retroflexus L. Świdośliwa olcholistna = Amelanchier alnifolia (Nutt.) Tymotka piaskowa = Phleum arenarium L. Stokłosa madrycka = Bromus madritensis L. Szarłat trójbarwny = Amaranthus melancholicus L. Nutt. Tymotka szydlasta = Phleum subulatum (Savi) Asch. & Stokłosa mieszańcowa = Bromus ×pseudothominii P. Szarłat zielony patrz Szarłat prosty Świdośliwka (Świdośliwa) kłosowa = Amelanchier spi- Graebn. M. Sm. Szczaw domowy = Rumex longifolius DC. cata (Lam.) K. Koch Uczep amerykański = Bidens frondosa L. Stokłosa miotłowa = Bromus scoparius L. Szczaw dziurkowany = Rumex bucephalophorus L. Świerk kaukaski = Picea orientalis Link Uczep owłosiony = Bidens pilosa L. Stokłosa obiedkowata = Bromus willdenowii Kunth Szczaw nadobny = Rumex pulcher L. Świerk sitkajski = Picea sitchensis (Bong.) Carrière Uczep śląski = Bidens radiata Thuill. Stokłosa płonna = Bromus sterilis L. Szczaw omszony = Rumex confertus Willd. Świerząbek złotawy = Chaerophyllum aureum L. Uczep zwodniczy = Bidens connata H. L. Mühl. Stokłosa polna = Bromus arvensis L. subsp. arvensis Szczaw trójkątnodziałkowy = Rumex triangulivalvis Świrzepa pomarszczona = Rapistrum rugosum (L.) All. Walisneria śrubowata patrz Nurzaniec śrubowy Stokłosa polna = Bromus arvensis L. subsp. segetalis (Danser) Rech. f. Świrzepa trwała = Rapistrum perenne (L.) All. Warzucha duńska = Cochlearia danica L. H. Scholz Szczaw wąskolistny = Rumex stenophyllus Ledeb. T Warzucha lekarska = Cochlearia officinalis L. Stokłosa pośrednia = Bromus intermedius Guss. Szczaw ząbkowany = Rumex obovatus Danser Tarczyca mała = Scutellaria minor Huds. Wejmutka patrz Sosna amerykańska Stokłosa spłaszczona = Bromus carinatus Hook. & Arn. Szczaw żółty = Rumex patientia L. Tarczyca wyniosła = Scutellaria altissima L. Wentenata zwodnicza = Ventenata dubia (Leers) Stokłosa sztywna = Bromus rigidus Roth Szczawik czterolistkowy = Oxalis tetraphylla Cav. Tasznik pospolity = Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. F. W. Schultz Stokłosa uniolowata patrz Stokłosa obiedkowata Szczawik Dillena = Oxalis dillenii Jacq. Tatarak zwyczajny = Acorus calamus L. Werbena lekarska patrz Werbena pospolita Stokłosa wielokwiatowa = Bromus grossus Desf. ex DC. Szczawik rożkowaty = Oxalis corniculata L. Tatarka patrz Gryka tatarka Werbena pospolita = Verbena officinalis L. Stokłosa żytnia = Bromus secalinus L. Szczawik żółty = Oxalis fontana Bunge Tawlina jarzębolistna = Sorbaria sorbifolia (L.) A. Braun Węgierka patrz Śliwa domowa typowa Stulicha psia = Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl Szczerbak wielki patrz Cykoria endywia Tawua Douglasa = Spiraea douglasii Hook. Wężymord pierzasty = Scorzonera laciniata L. Stulisz austriacki = Sisymbrium austriacum Jacq. Szczodrzeniec wydłużony = Chamaecytisus glaber Tawuła biała = Spiraea alba Du Roi Wężymord siwy = Scorzonera cana (C. A. Mey) Stulisz gładki = Sisymbrium irio L. (L. f.) Rothm. Tawuła kutnerowata = Spiraea tomentosa L. O. Hoffm. Stulisz lekarski = Sisymbrium officinale (L.) Scop. Szczwół plamisty = Conium maculatum L. Tawuła nibywierzbolistna = Spiraea ×pseudosalicifolia Wiązowiec zachodni = Celtis occidentalis L. Stulisz Loesela = Sisymbrium loeselii L. Szczyr roczny = Mercurialis annua L. Silverside Wiciokrzew (Suchodrzew) Maacka = Lonicera maackii Stulisz nadwołżański = Sisymbrium wolgense M. Bieb. Szelężnik większy = Rhinanthus serotinus (Schönh.) Tawuła ożankolistna = Spirea chamaedryfolia L. em. (Rupr.) Herder ex E. Fourn. Oborný subsp. apterus (Fr.) Hyl. Jacq. Wiciokrzew (Suchodrzew) tatarski = Lonicera tata- Stulisz pannoński = Sisymbrium altissimum L. Szelężnik włochaty = Rhinanthus alectorolophus Tawuła van Houtte’a = Spiraea ×vanhouttei (Briot) rica L. Stulisz szczotkowaty patrz Stulisz pannoński (Scop.) Pollich subsp. buccalis (Wallr.) Schinz & Zabel Wiciokrzew przewiercień (Kozilistek) = Lonicera capri- Stulisz wschodni = Sisymbrium orientale L. Thell. Tetragonia (Trętwian) czterorożna = Tetragonia tetra- folium L. Suchodrzew = Lonicera ×minutiflora Zabel. Szparag cienkolistny = Asparagus tenuifolius Lam. gonoides (Pall.) Kuntze Wieczornik damski = Hesperis matronalis L. subsp. Suchodrzew Bella = Lonicera ×bella Zabel Szparag ostrolistny = Asparagus acutifolius L. Tladianta zwodna patrz Ziemniaczka sercowata matronalis Suchodrzew kaukaski = Lonicera caucasica Pall. Szyplin pięciolistny = Dorycnium pentaphyllum Scop. Tobołki czosnkowe = Thlaspi alliaceum L. Wierzba amerykanka = Salix eriocephala Michx. Suchodrzew Morrowa = Lonicera morrowii A. Gray s. str. Tobołki polne = Thlaspi arvense L. Wierzba gęstolistna = Salix cordata Michx. 104 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 105

Sorgo cukrowe = Sorghum bicolor (L.) Moench Suchotraw twardy = Sclerochloa dura (L.) P. Beauv. Ślaz drobnokwiatowy = Malva pusilla Sm. Tojeść kropkowana = Lysimachia punctata L. Sosna amerykańska = Pinus strobus L. Sumak octowiec = Rhus typhina L. Ślaz dziki = Malva sylvestris L. Tomka oścista = Anthoxanthum aristatum Boiss. Sosna Banksa = Pinus banksiana Lamb. Surmia bignoniowa = Catalpa bignonioides Walt. Ślaz kędzierzawy = Malva crispa L. Topinambur patry Słonecznik bulwiasty Sosna czarna = Pinus nigra J. F. Arnold Szafran wiosenny patrz Krokus wiosenny Ślaz nicejski = Malva nicaeensis All. Topola czarna odmiana włoska = Populus nigra L. ‚Ita- Sosna rumelijska = Pinus peuce Griseb. Szałwia zaroślowa = Salvia dumetorum Andrz. Ślaz piżmowy = Malva moschata L. lica’ Sosna Weymoutha patrz Sosna amerykańska Szanta obca = Marrubium peregrinum L. Ślaz zaniedbany = Malva neglecta Wallr. Topola kanadyjska = Populus ×canadensis Moench Sparceta siewna = Onobrychis viciifolia Scop. Szanta zwyczajna = Marrubium vulgare L. Ślaz zygmarek = Malva alcea L. Tragus groniasty = Tragus racemosus L. Sporek polny = Spergula arvensis L. Szarłat biały = Amaranthus albus L. Śledzionka skalna = Ceterach officinarum DC. Trawa bermudzka patrz Cynodon palczasty Sporobolus (Poronica) piaskowy = Sporobolus cryp- Szarłat Bouchona = Amaranthus bouchonii Thell. Śliwa domowa typowa (Węgierka) = Prunus domestica Trętwian patrz Tetragonia czterorożna tandrus (Torr.) A. Gray Szarłat delikatny = Amaranthus gracilis Desf. ex Poir. L. subsp. domestica Trojeść amerykańska = Asclepias syriaca L. Starzec nierównozębny = Senecio inaequidens DC. Szarłat Dintera = Amaranthus dinteri Schinz Śliwa wiśniowa (Ałycza) = Prunus cerasifera Ehrh. Trybula ogrodowa = Anthriscus cerefolium (L.) Hoffm. Starzec wiosenny = Senecio vernalis Waldst. et Kit. Szarłat kalifornijski = Amaranthus californicus (Moq.) Śliwa wiśniowa odmiana Pissarda = Prunus cerasifera Trybula pospolita = Anthriscus caucalis M. Bieb. Starzec zwyczajny = Senecio vulgaris L. S. Watson Ehrh. ‚Pissardii’ Trybulka grzebieniowa patrz Czechrzyca grzebie- Stokłosa czerwonawa = Bromus rubens L. Szarłat komosowaty = Amaranthus blitoides S. Watson Śniadek Buchego = Ornithogalum boucheanum niowa Stokłosa dachowa = Bromus tectorum L. Szarłat nagi = Amaranthus angustifolius Lam. Asch. Trzonczak pierzasty = Podospermum laciniatum Stokłosa delikatna = Bromus lepidus Holmb. Szarłat Palmera = Amaranthus palmeri S. Watson Śnieguliczka biała = Symphoricarpos albus (L.) (L.) DC. Stokłosa długooścista = Bromus lanceolatus Roth Szarłat pochylony = Amaranthus deflexus L. S. F. Blake Trzonczak siwy patrz Wężymord siwy Stokłosa drżączkowata = Bromus briziformis Fisch. & Szarłat prosty = Amaranthus chlorostachys Willd. Śnieguliczka białojagodowa patrz Śnieguliczka biała Tulipan dziki = Tulipa sylvestris L. C. A. Mey. Szarłat siny = Amaranthus lividus L. Świdośliwa kłosowa patrz Świdośliwka kłosowa Turgenia szerokolistna = Turgenia latifolia (L.) Hoffm. Stokłosa japońska = Bromus japonicus Thunb. ex Murr Szarłat Standleya = Amaranthus standleyanus Parodi Świdośliwa Lamarcka = Amelanchier lamarckii Tymotka halna = Phleum rhaeticum (Humphries) Rau- Stokłosa kostrzeba patrz Stokłosa żytnia ex Covas F. G. Schroed. schert Stokłosa łuskowata = Bromus squarrosus L. Szarłat szorstki = Amaranthus retroflexus L. Świdośliwa olcholistna = Amelanchier alnifolia (Nutt.) Tymotka piaskowa = Phleum arenarium L. Stokłosa madrycka = Bromus madritensis L. Szarłat trójbarwny = Amaranthus melancholicus L. Nutt. Tymotka szydlasta = Phleum subulatum (Savi) Asch. & Stokłosa mieszańcowa = Bromus ×pseudothominii P. Szarłat zielony patrz Szarłat prosty Świdośliwka (Świdośliwa) kłosowa = Amelanchier spi- Graebn. M. Sm. Szczaw domowy = Rumex longifolius DC. cata (Lam.) K. Koch Uczep amerykański = Bidens frondosa L. Stokłosa miotłowa = Bromus scoparius L. Szczaw dziurkowany = Rumex bucephalophorus L. Świerk kaukaski = Picea orientalis Link Uczep owłosiony = Bidens pilosa L. Stokłosa obiedkowata = Bromus willdenowii Kunth Szczaw nadobny = Rumex pulcher L. Świerk sitkajski = Picea sitchensis (Bong.) Carrière Uczep śląski = Bidens radiata Thuill. Stokłosa płonna = Bromus sterilis L. Szczaw omszony = Rumex confertus Willd. Świerząbek złotawy = Chaerophyllum aureum L. Uczep zwodniczy = Bidens connata H. L. Mühl. Stokłosa polna = Bromus arvensis L. subsp. arvensis Szczaw trójkątnodziałkowy = Rumex triangulivalvis Świrzepa pomarszczona = Rapistrum rugosum (L.) All. Walisneria śrubowata patrz Nurzaniec śrubowy Stokłosa polna = Bromus arvensis L. subsp. segetalis (Danser) Rech. f. Świrzepa trwała = Rapistrum perenne (L.) All. Warzucha duńska = Cochlearia danica L. H. Scholz Szczaw wąskolistny = Rumex stenophyllus Ledeb. T Warzucha lekarska = Cochlearia officinalis L. Stokłosa pośrednia = Bromus intermedius Guss. Szczaw ząbkowany = Rumex obovatus Danser Tarczyca mała = Scutellaria minor Huds. Wejmutka patrz Sosna amerykańska Stokłosa spłaszczona = Bromus carinatus Hook. & Arn. Szczaw żółty = Rumex patientia L. Tarczyca wyniosła = Scutellaria altissima L. Wentenata zwodnicza = Ventenata dubia (Leers) Stokłosa sztywna = Bromus rigidus Roth Szczawik czterolistkowy = Oxalis tetraphylla Cav. Tasznik pospolity = Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. F. W. Schultz Stokłosa uniolowata patrz Stokłosa obiedkowata Szczawik Dillena = Oxalis dillenii Jacq. Tatarak zwyczajny = Acorus calamus L. Werbena lekarska patrz Werbena pospolita Stokłosa wielokwiatowa = Bromus grossus Desf. ex DC. Szczawik rożkowaty = Oxalis corniculata L. Tatarka patrz Gryka tatarka Werbena pospolita = Verbena officinalis L. Stokłosa żytnia = Bromus secalinus L. Szczawik żółty = Oxalis fontana Bunge Tawlina jarzębolistna = Sorbaria sorbifolia (L.) A. Braun Węgierka patrz Śliwa domowa typowa Stulicha psia = Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl Szczerbak wielki patrz Cykoria endywia Tawua Douglasa = Spiraea douglasii Hook. Wężymord pierzasty = Scorzonera laciniata L. Stulisz austriacki = Sisymbrium austriacum Jacq. Szczodrzeniec wydłużony = Chamaecytisus glaber Tawuła biała = Spiraea alba Du Roi Wężymord siwy = Scorzonera cana (C. A. Mey) Stulisz gładki = Sisymbrium irio L. (L. f.) Rothm. Tawuła kutnerowata = Spiraea tomentosa L. O. Hoffm. Stulisz lekarski = Sisymbrium officinale (L.) Scop. Szczwół plamisty = Conium maculatum L. Tawuła nibywierzbolistna = Spiraea ×pseudosalicifolia Wiązowiec zachodni = Celtis occidentalis L. Stulisz Loesela = Sisymbrium loeselii L. Szczyr roczny = Mercurialis annua L. Silverside Wiciokrzew (Suchodrzew) Maacka = Lonicera maackii Stulisz nadwołżański = Sisymbrium wolgense M. Bieb. Szelężnik większy = Rhinanthus serotinus (Schönh.) Tawuła ożankolistna = Spirea chamaedryfolia L. em. (Rupr.) Herder ex E. Fourn. Oborný subsp. apterus (Fr.) Hyl. Jacq. Wiciokrzew (Suchodrzew) tatarski = Lonicera tata- Stulisz pannoński = Sisymbrium altissimum L. Szelężnik włochaty = Rhinanthus alectorolophus Tawuła van Houtte’a = Spiraea ×vanhouttei (Briot) rica L. Stulisz szczotkowaty patrz Stulisz pannoński (Scop.) Pollich subsp. buccalis (Wallr.) Schinz & Zabel Wiciokrzew przewiercień (Kozilistek) = Lonicera capri- Stulisz wschodni = Sisymbrium orientale L. Thell. Tetragonia (Trętwian) czterorożna = Tetragonia tetra- folium L. Suchodrzew = Lonicera ×minutiflora Zabel. Szparag cienkolistny = Asparagus tenuifolius Lam. gonoides (Pall.) Kuntze Wieczornik damski = Hesperis matronalis L. subsp. Suchodrzew Bella = Lonicera ×bella Zabel Szparag ostrolistny = Asparagus acutifolius L. Tladianta zwodna patrz Ziemniaczka sercowata matronalis Suchodrzew kaukaski = Lonicera caucasica Pall. Szyplin pięciolistny = Dorycnium pentaphyllum Scop. Tobołki czosnkowe = Thlaspi alliaceum L. Wierzba amerykanka = Salix eriocephala Michx. Suchodrzew Morrowa = Lonicera morrowii A. Gray s. str. Tobołki polne = Thlaspi arvense L. Wierzba gęstolistna = Salix cordata Michx. 106 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 107

Wierzba ostrolistna = Salix acutifolia Willd. Wilczomlecz (Ostromlecz) ogrodowy = Euphorbia Wyczyniec rozdęty = Alopecurus utriculatus (L.) Sol. Ziemniaczka sercowata = Thladiantha dubia Bunge Wierzbownica gruczołowata = Epilobium ciliatum Raf. peplus L. Wyka bengalska = Vicia benghalensis L. Złocień koronowy patrz Złocień wieńcowy Wiesiołek czerwonokielichowy = Oenothera glazio- Wilczomlecz (Ostromlecz) plamisty = Euphorbia Wyka bityńska = Vicia bithynica (L.) L. Złocień maruna patrz Wrotycz maruna viana Micheli in Mart. maculata L. Wyka brudnożółta = Vicia grandiflora Scop. Złocień marunolistny patrz Wrotycz marunolistny Wiesiołek drobnokwiatowy = Oenothera parviflora L. Wilczomlecz (Ostromlecz) pstry = Euphorbia epithy- Wyka członowana patrz Wyka jednokwiatowa Złocień polny = Chrysanthemum segetum L. Wiesiołek dwuletni = Oenothera biennis L. moides L. Wyka czteronasienna = Vicia tetrasperma (L.) Schreb. Złocień wieńcowaty patrz Złocień wieńcowy Wiesiołek dziwny = Oenothera paradoxa Hudziok Wilczomlecz (Ostromlecz) rozesłany = Euphorbia Wyka delikatna = Vicia tenuissima (M. Bieb.) Schinz & Złocień wieńcowy = Chrysanthemum coronarium L. Wiesiołek fałszywy = Oenothera pseudochicaginensis humifusa Willd. Thell. Złoć polna = Gagea arvensis (Pers.) Dumort. Rostański Wilczomlecz (Ostromlecz) sierpowaty = Euphorbia Wyka drobnokwiatowa = Vicia hirsuta (L.) S. F. Gray Złotokap pospolity = Laburnum anagyroides Medik. Wiesiołek flemingski = Oenothera flaemingina falcata L. Wyka jednokwiatowa = Vicia articulata Hornem Zwrotnica (Leguzja) drobna = Legousia hybrida (L.) Hudziok Wilczomlecz Seguiera = Euphorbia seguierana Neck. Wyka kosmata = Vicia villosa Roth Delarbre Wiesiołek Hoelschera = Oenothera hoelscheri Renner Wilczomlecz turyński = Euphorbia taurinensis All. Wyka narbońska = Vicia narbonensis L. Zwrotnica (Leguzja) zwierciadło Wenery = Legousia ex Rostański Wilczypieprz roczny = Thymelaea passerina (L.) Coss. & Wyka pannońska = Vicia pannonica Crantz speculum-veneris (L.) Chaix Wiesiołek Isslera = Oenothera issleri Renner ex Rostań- Germ. Wyka pstra = Vicia dasycarpa Ten. Żebrzyca kobyla = Seseli hippomarathrum L. ski Winobluszcz pięciolistkowy = Parthenocissus quinqu- Wyka siewna = Vicia sativa L. subsp. sativa Żmijowiec babkowaty = Echium plantagineum L. Wiesiołek koronkowy = Oenothera coronifera Renner efolia (L.) Planch. Wyka soczewicowata = Vicia ervilla (L.) Willd. Żółtlica drobnokwiatowa = Galinsoga parviflora Cav. Wiesiołek krzyżowy = Oenothera cruciata Nutt. Winobluszcz zaroślowy = Parthenocissus inserta Wyka wąskolistna = Vicia angustifolia L. var. segetalis Żółtlica owłosiona = Galinsoga ciliata (Raf.) S. F. Blake Wiesiołek mylący = Oenothera fallax Renner (A. Kern.) Fritsch (Thuill.) Serr. Żółtlica Włochata patrz Żółtlica owłosiona Wiesiołek nagi = Oenothera nuda Renner ex Rostański Winorośl pachnąca = Vitis riparia Michx. Wyka żółta = Vicia lutea L. Żurawina wielkoowocowa = Oxycoccus macrocarpos Wiesiołek nyski patrz Wiesiołek Victorina Wiśnia pospolita typowa = Cerasus vulgaris Mill. Wyżlin polny = Misopates orontium (L.) Raf. (Aiton) Pursh Wiesiołek owłosiony = Oenothera villosa Thunb. subsp. vulgaris Zagorzałek wiosenny = Odontites verna (Bellardi) Życica lnowa = Lolium remotum Schrank Wiesiołek pachnący = Oenothera suaveolens Desf. Wiśnia wonna (Antypka) = Cerasus mahaleb (L.) Mill. Dumort. Życica roczna = Lolium temulentum L. ex Pers. Włosówka kosmata = Eriochloa villosa (Thunb.) Kunth Zaraza berberysowa = Orobanche lucorum A. Braun Życica sztywna = Lolium rigidum Gaudin Wiesiołek piaskowy = Oenothera oakesiana (A. Gray) Włosówka wełnista patrz Włosówka kosmata Zaraza bluszczowa = Orobanche hederae Duby Życica szydlasta = Lolium subulatum Vis. Robbins ex Wats. & Coult. Włośnica Fabera = Setaria faberi Herrm. Zaraza drobnokwiatowa = Orobanche minor Sm. Życica wielokwiatowa = Lolium multiflorum Lam. Wiesiołek późnokwitnący = Oenothera pycnocarpa Włośnica okółkowa = Setaria verticillata (L.) P. Beauv. Zaraza gałęzista = Orobanche ramosa L. Żywokost szorstki = Symphytum asperum Lepech. Atk. et Bartl. Włośnica okręgowa patrz Włośnica okółkowa Zaślaz pospolity = Abutilon theophrasti Medik. Żywotnik olbrzymi = Thuja plicata Donn ex D. Don Wiesiołek przewężony = Oenothera perangusta Gates Włośnica sina = Setaria pumila (Poir.) Roem. et Schult. Zaślaz Teofrasta patrz Zaślaz pospolity Żywotnik wschodni = Thuja occidentalis L. Wiesiołek punktowany = Oenothera punctulata Włośnica zielona = Setaria viridis (L.) Beauv. Rostański et Gutte Włóczydło polne = Caucalis platycarpos L. Wiesiołek Rennera = Oenothera canovirens Steele Wolutaria Lippa = Volutaria lippii (L.) Maire Wiesiołek Royfrasera = Oenothera royfraseri Gates Wronóg grzebieniasty = Coronopus squamatus Wiesiołek śląski = Oenothera subterminalis Gates (Forssk.) Asch. Wiesiołek środkowoniemiecki = Oenothera juterbo- Wronóg podwójny = Coronopus didymus (L.) Sm. gensis Hudziok Wrotycz (Złocień) maruna = Tanacetum parthenium Wiesiołek Tacika = Oenothera tacikii Rostański (L.) Sch. Bip. Wiesiołek turoszowski patrz Wiesiołek Royfrasera Wrotycz (Złocień) marunolistny = Tanacetum parthe- Wiesiołek Victorina = Oenothera victorini R. R. Gates nifolium (Willd.) Sch. Bip. Wiesiołek Weina = Oenothera wienii Renner ex Rostań- Wrzosowiec cienkoskrzydełkowy = Corispermum lep- ski topterum (Asch.) Iljin Wiesiołek wierzbolistny = Oenothera depressa Greene Wrzosowiec hyzopolistny = Corispermum hyssopifo- Wiesiołek wrocławski = Oenothera wratislaviensis lium L. Rostański Wrzosowiec lśniący = Corispermum nitidum Kit. ex Wiesiołek zgiętoosiowy = Oenothera albipercurva Schult. Renner ex Hudziok Wrzosowiec Marschalla = Corispermum marschallii Wiesiołek zwałowy = Oenothera acerviphila Rostań- Steven ski Wrzosowiec pośredni = Corispermum intermedium Wilczomlecz (Ostromlecz) drobny = Euphorbia exi- Schweigg. gua L. Wulpia kolankowata = Vulpia geniculata (L.) Link Wilczomlecz (Ostromlecz) obrotny = Euphorbia helio- Wulpia orzęsiona = Vulpia ciliata Dumort. scopia L. Wyczyniec polny = Alopecurus myosuroides Huds. 106 Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych 107