Thema Open Monumentendag 2019 Plekken van plezier van Plekken za september zo14|152019 gemeente Open Monumentendag gemeente Aalten 14 | 15 september 2019

In de gemeente Aalten worden in het kader van Kunst Open Monumentendag 2019 diverse activiteiten Zowel kunstenaars als architecten voelden in georganiseerd rondom het thema “Plekken van deze jaren na de oorlog een sterke behoefte plezier”. Hoe hebben mensen zich in de loop der om de beeldende kunst en bouwkunst te eeuwen vermaakt, en welke monumenten zijn laten samengaan. Kenmerkend voor de kunst daarvoor het decor of het podium geweest? in de wederopbouw is de enorme diversiteit Het gaat over de plekken waar mensen voor aan technieken en materialen. Daarnaast en mét plezier naartoe gingen en gaan. herontdekten zij eeuwenoude technieken en staken deze in een nieuw jasje, zoals Volksfeest Aalten mozaïeken, baksteenreliëfs, tegeltableaus In het dorp Aalten is het het weekend van en graffiti. 14 en 15 september Volksfeest. Al sinds jaar en dag is het derde weekend in september In deze folder staan naast de opengestelde volksfeest. Naast de allegorische optocht op monumenten in onze gemeente, ook de zaterdagochtend, staat het dorp het gehele kunstwerken uit deze Wederopbouwperiode weekend vol met kermisattracties en zijn er genoemd. bij de horecagelegenheden diverse optredens. Het dorp is één groot plek van plezier! Kijk voor meer informatie over de activiteiten op www.openmonumentendag.nl/aalten. Wederopbouw in de gemeente Aalten Meer informatie en filmmateriaal over De Achterhoek staat in 2019 en 2020 in monumentale panden in de gemeente Aalten het teken van de Wederopbouw. Met het vindt u op www.erfgoedaalten.nl en via project “Een nieuwe tijd! Wederopbouw in de de QR-codes bij de monumentale panden Achterhoek” willen elf Achterhoekse gemeenten in deze folder. het erfgoed van de wederopbouw onder de aandacht brengen. De wederopbouwperiode van Nederland (1940-1965) was van grote invloed op onze omgeving zoals we die nu kennen. Tenzij anders vermeld zijn de monumenten en Het was een tijd van schaarste, maar ook activiteiten in deze folder op 14 en/of 15 september 2019 een tijd van economische groei, welvaart, van 10.00 tot 17.00 uur gratis te bezoeken. optimisme en vernieuwing. video 1 OUDE SINT-HELENAKERK 4 OPENLUCHTTHEATER 14 september, 10.00 - 17.00 uur ’T MARKERINK Landstraat 22, Aalten 14/15 september De Oude Sint-Helenakerk is een Markerinkdijk / Neethweg laatgotische pseudo-basiliek (zandpad), Barlo met een laat Romaanse toren. Neem plaats op één van de Hij is gewijd aan de moeder van picknickbanken op het podium de Romeinse keizer Constantijn en waan je terug in de tijd. Op de Grote die zich tot het Christendom had deze locatie bevond zich tussen 1945 en 1982 een bekeerd. Het gebouw is geheel opgebouwd van openluchttheater. Het werd op 7 september 1945 tufsteen en wordt voor het eerst vermeld in 1152. voor het eerst in gebruik genomen. In 1946 zijn er tegenover het podium stenen paaltjes geplaatst waarover planken werden gelegd. 14 september is het tevens Nationale Orgeldag. U kunt Er waren zitplaatsen voor zo’n 1000 bezoekers. genieten van het orgelspel van Joop Ormel en Harry van In 2018 is op initiatief van Barlo’s Belang en met Wijk. De kerk is ook geopend van 19.30 tot 21.30 uur. hulp van vrijwilligers en Barlose bedrijven het openluchttheater weer gedeeltelijk teruggebracht naar de oude situatie.

2 HERDENKINGSMONUMENT: JA, OM TE DOEN GEDENKEN 5 GEVELMOZAÏEK Wehmerstraat, Aalten CHRISTELIJK COLLEGE Het monument, geplaatst in 1956, SCHAERSVOORDE bestaat uit een mannenfiguur Slingelaan 28, Aalten met vrouw en kind. De tekst op Jan Goeting (1918-1991) kreeg in het voetstuk luidt: ‘Om te doen 1959 de opdracht voor een gevel gedenken 1940-1945’. De groep mozaïek aan het gebouw aan is met het gelaat naar het zuiden de Slingelaan 28, voormalige gericht van waar de verdrukking, H.B.S., nu Christelijk College maar ook de bevrijding kwam. Schaersvoorde. Onderwerp voor het mozaïek was Kunstenares Bé Thoden van Velzen een stuk uit het Bijbelboek Prediker, waarboven heeft het beeldhouwwerk als volgt omschreven: staat: “Zoek Goed in je jeugd”. Te zien is een duiventil met vogels. Daarboven bevindt zich ‘... voorstellende man, vrouw en kind, als symbool van het alziend oog, daaronder een verwijzing het gehele Nederlandse volk, verwachtingsvol uitziende naar goed en kwaad, gesymboliseerd door lelie- naar de bevrijding, ongebogen en onverzwakt.’ achtige bloemvormen tegenover doorntakken. bron: www.4en5mei.nl Het onderste deel illustreert de tekst: “De mens gaat naar zijn eeuwige huis en de rouwklagers gaan rond in de straat”. Een zwarte vogel zit in elkaar gedoken op de grond en daarnaast zijn 3 STATIONSGEBOUW AALTEN twee gesloten deuren afgebeeld. 14/15 september, 10.00 - 17.00 uur Stationsstraat 38-40, Aalten Het station stamt uit 6 DE BLEEKE MET THEEHUISJE 1885. Het voormalige 14/15 september, 10.00 - 17.00 uur treinstationsgebouw van Elshoekweg 20, Aalten Aalten is omgetoverd tot Heinrich Driessen behoorde tot een schuilplaats voor de grootste bombazijnfabrikeurs ontmoeting, ontwikkeling van Oost-Nederland. In 1832 richt en verbinding. hij een stoomblekerij in Dale op, 13 september opent de eerste in Oost-. initiatiefneemster Mariëlla Miraglia de deuren Die bouwplaats staat nu nog en heet u van harte welkom! bekend als “de Bleeke”. Na de dood van Heinrich ging het bedrijf over op zoon Eduard. Eduard en zijn nazaten koesterden de bleek als een buitenplaats. Optreden van de Klepperklumpkes Enkele onderdelen van de bebouwing zijn Optreden Folkloristisch Dansgroep De Klepper- nog aanwezig zoals het theehuisje. De Bleek klumpkes van ‘t Walfort op zondagmiddag. is nog een van de laatste getuigen van de katoennijverheid in Aalten. Fototentoonstelling “trouwen bij Eskes” In de boerderij zijn tal van foto’s te zien van boerenbruiloften. In het theehuisje kunt u de geschiedenis en foto’s van de textielindustrie van familie Driessen lezen en zien. 9 KOPPELKERK BREDEVOORT 14/15 september, 12.00 - 17.00 uur 7 WENNINKMOLEN De kerkzaal is dit 14 september, 10.00 - 17.00 uur weekend gesloten! Gendringseweg 27, Lintelo (Aalten) Koppelkerk 35, Bredevoort De Wenninkmolen is een Voormalige gereformeerde kerk. korenmolen in Lintelo. De Tegenwoordig in gebruik als molen werd in 1860 gebouwd vrijplaats voor kunst en cultuur. door bakker Wennink. De Het pand biedt een podium voor beeldende maalstoel is in 1937 naar de kunst, muziek, literatuur en intellectuele begane grond verplaatst; verdieping. De kerk is kenmerkend uit de hierdoor kunnen ook minder periode Wederopbouw. Het pand is gebouwd in valide mensen het maalproces de periode 1947-1948. De toren stamt uit 1958. van dichtbij mee beleven.

Expositie bovenzaal Demonstraties en pannenkoeken Vice Versa is een grensoverschrijdende foto- Laat u rondleiden door de molenaar. Kinderen grafische uitwisseling tussen Verena Winter (DE) kunnen zelf malen met handmaalmachientjes en en Maarten Rots (NL). Beide zoeken ze naar er is pannenkoekenmeel te koop. Tussen 12.00 en grafische, vaak abstracte afspiegelingen van de 14.00 uur worden er pannenkoeken gebakken. werkelijkheid, waarin compositie, textuur en kleur een belangrijke rol spelen. Tijdens deze expositie Fototentoonstelling is een selectie van de uit deze samenwerking In de molen kunt u foto’s zien van allerlei feeste- ontstane tweeluiken te zien. lijke momenten op en bij de Wenninkmolen. Het boekencafé aan de achterzijde is geopend.

8 BOERDERIJ ESKES 15 september, 10 ’T BOERDEREJKEN 10.00 - 17.00 uur 15 september, Walfortlaan 3, Aalten 12.00 - 17.00 uur De boerenhoeve Eskes Kerkstraat 6, Bredevoort hoorde van oudsher bij ‘t Boerderejken is een stads- havezate ‘t Walfort en boerderij uit de 18e eeuw. Dit dateert uit tweede helft Rijksmonument, beter bekend 18e eeuw (steen in gevel met inscriptie jaartal als het Jansenhuusken, is voor- 1776). Het heeft nog zijn oorspronkelijke zien van een originele bedstee en oude uiterlijk en de bijbehorende schuurtjes en keuken en tegenwoordig in gebruik als waterput maken de erfinrichting compleet. gastenverblijf. 11 MOLEN EN MAALDERIJ 14 CAFÉ DE ZWAAN PRINS VAN ORANJE 14/15 september, 14 september, 10.00 - 17.00 uur 12.00 - 17.00 uur Landstraat 32-34, Bredevoort Prinsenstraat 7, Bredevoort Naast de historische belt - Aan de dakkapel hangen twee molen Prins van Oranje ligt gerestaureerde panelen, met een maalderij uit 1956. daarop de spreuken ‘Haat en nijd De maalderijen, met hoge silo’s, gaan hier voorbij’ en ‘Vrede en zijn typerend voor de periode plezier zijn welkom hier’. na de Tweede Wereldoorlog. Alles werd groter en efficiënter en daar hoorden ook dit soort Op de foto met Hendrickje Stoffels! gebouwen bij. In de maalderij werd veevoer Op het muziekpodium in De Zwaan staat een gemaakt. Sinds 1984 maalt de eigenaar hier tafereel opgesteld: een aantal 17e eeuwse nota- op ambachtelijke wijze biologische granen. belen om door Rembrandt te worden vereeuwigd. Bezoekers kunnen zichzelf in dit tafereel foto- graferen. Er zijn historische kostuums, pruiken Het graan wordt gemaald en de molen draait en hoeden aanwezig. Een selfie is vervolgens met Deutz dieselmotor. Er zijn schilderijen van zo gemaakt met uw smartphone. Kosten voor F.C.T. Wensink tentoongesteld. het gebruik van de historische kostuums: € 1,- per kind en € 2,- voor volwassenen.

12 VESTINGPARK ST. BERNARDUS 14/15 september 15 TEUNISMOLEN Landstraat, Bredevoort 14 september, 10.00 - 17.00 uur Het Vestingpark in Bredevoort Teunismolenweg 4, De Heurne is een monumentale De Teunismolen is een acht- 19e eeuwse tuin. Deze ligt kantige houten bovenkruier op de restanten van twee met belt (1820), gerestaureerd bolwerken en de stadswallen. 1960-1966. De inrichting bestaat Het zwevende pad volgt de uit één koppel maalstenen en contouren van de voormalige diverse andere apparatuur. vestingwerken. In de tuin zijn een 19e eeuws ‘theehuisje’, een Lourdesgrot en tbc-kuurhuisjes uit het begin van de 20e eeuw Bijzondere houten molenconstructie aanwezig. aanwezig. Uitleg over zeilvoering. Handmaalmachine aanwezig.

13 BOUWHUISWEVER BOERDERIJ 14 september, 10.00 - 17.00 uur 16 DE HEURNSE KERK Kloosterdijk 9, Aalten (Klooster) 14 september, 10.00 - 17.00 uur Gerestaureerd Saksisch Lage Heurnseweg 58, De Heurne vakwerk boerderijtje De Heurnse kerk, ook wel uit de 18e eeuw. de Hervormde kerk, is in Een gedeelte van het 1995 uitgebreid met een dak is “gelift”, om consistoriekamer. Er is een orgel een extra vertrek te aanwezig van de firma L. van Dam verkrijgen, de weverij. & Zn. Dit orgel is oorspronkelijk Het ligt aan een zijpad gebouwd voor de Hervormde van de Kloosterdijk, vanouds de route van kerk in Hellendoorn, en in 1963 Bredevoort naar ‘t Klooster. Het huis is sinds overgeplaatst naar De Heurnse 1967 ingeschreven als rijksmonument. kerk. 17 KERKJE DE RIETSTAP 20 ONTMOETINGSKERK 14/15 september, 14 september, 10.00 - 17.00 uur 10.00 - 17.00 uur Bernard IJzerdraatstraat 1, Meniststraat 14, Dinxperlo Kerkgebouw van de PKN uit 1951. Deze kerk De Rietstap is het kleinste verving een kerk uit 1927, die in de Tweede kerkje van Nederland, ontstaan via een Wereldoorlog werd verwoest. Het gebouw is erfeniskwestie. Uitbreiding van de industrie video van de architect H. Eldering uit Leeuwarden heeft ertoe geleid dat het Kerkje zo’n 50 meter en werd in 1990 uitgebreid met een multi- van de oorspronkelijke plaats weer opgebouwd functioneel kerkelijk centrum. is. Elke maand zijn hier wisselende exposities van kunstenaars uit de omgeving te zien. Interactieve expositie wederopbouwperiode ”Samen bouwen aan de wederopbouw” September 2019: expositie van Ellen Moorman Om verhalen uit de wederopbouwperiode op “Een schilderij maakt je blij. Als mij dat lukt ben te halen worden in de Achterhoek op diverse ik in mijn opzet geslaagd. Schilderijen met een locaties panelen geplaatst met afbeeldingen uit knipoog, beetje humor, maar met een kleine deze periode. Wij vragen de bezoekers om hun ondertoon wat me toch een beetje bezighoudt. herinnering, hun verhaal, hun gedachten op te Kijk elkaar eens in de ogen en niet alleen op je schrijven en achter te laten. Deze lokale verhalen smartphone of tablet. Ga weer eens in gesprek. vormen samen de basis voor de Achterhoekse Maar vooral: Word blij van mijn schilderij!” canon van de wederopbouw.

Afbeelding kunst Joop Kruip In de kerk is een paneel te zien waarop de kunst 18 SCHUTTERSGEBOUW EMM / van Joop Kruip is geprojecteerd. Hij ontwierp vele TRETFORTTERREIN mozaïeken voor scholen en openbare gebouwen. 14/15 september, 10.00 - 17.00 uur Rondleiding wederopbouwarchitectuur Industriestraat 11, Dinxperlo Om 15.00 start er een rondleiding langs de De panden waren vroeger door wederopbouwarchitectuur bij de Ontmoetingskerk Tretford in gebruik als laboratorium, ververij en aan de Bernhard IJzerdraatstraat 1 in Dinxperlo. drogerij van de garen. De twee gemeentelijke monumenten zijn blijven bestaan en zijn aan de buitenzijde in originele staat teruggebracht. 21 GRENSLANDMUSEUM 14/15 september, 10.00 - 17.00 uur video Er zijn oude schutterij voorwerpen tentoongesteld. Markt 1b, Dinxperlo In een oud rijksmonument, een voormalige dorpsboerderij uit circa 1787, is het Grenslandmuseum 19 MOZAÏEK VOORMALIGE gevestigd. In het museum staat het DS. VAN DIJKSCHOOL leven op de grens centraal. Die grens Plein achter Kulturhus Dinxperlo had veel invloed op het dagelijks Maurits Prinsstraat 6A, Dinxperlo leven van de bewoners. In de wand van de voormalige Ds. Van Dijkschool in Dinxperlo zaten een 5-tal wandmozaïeken. Het betreft Expositie “Bezield Erfgoed” een monumentale wandkunst uit de weder- Vijf grote panelen vertellen in het Grensland- opbouw periode (1945-1965) na de Tweede museum het verhaal van 10 rijks- en gemeentelijke Wereldoorlog van de kunstenaar Wim Mulder. monumenten in Dinxperlo, De Heurne en Süderwick. Het is gelukt, om bij de sloop van de school, In bijbehorende vitrines worden voorwerpen 3 van de 5 mozaïeken te bewaren. Ze zijn in 2015 getoond, die bij deze monumenten horen. herplaatst op het plein achter het Kulturhus. De toegang bedraagt € 3,- voor volwassen. 22 ZUIL MET VOGELS Extra activiteiten Kwikkelstraat, Dinxperlo Vierkante zuil met daarop “Achter elke bocht in de weg zit een verhaal, en een blok met aan elke elk monument of karakteristiek gebouw heeft een zijde een reliëf van twee geschiedenis. Zo worden de verborgen schatten gestileerde vogels. Het beeld in onze gemeente ontsloten”. werd geplaatst in 1967 ter gelegenheid van de officiële opening van het 25 EXPOSITIE “BEZIELD ERFGOED” bejaardencentrum Dr. Jenny, tegenwoordig 14/15 september woonzorgcentrum CAREAZ Dr. Jenny. Deze expositie is tot 25 september in drie delen op drie verschillende locaties te bewonderen: Nationaal Onderduikmuseum 23 HERDENKINGSMONUMENT in Aalten, Grenslandmuseum in Dinxperlo en 1940-1945 ’t Grachthuys in Bredevoort. Kerkstraat ingang kerk, Dinxperlo De expositie vertelt het verhaal van het Het bevrijdingsmonument in landschap, de wegen en de nederzettingen in Dinxperlo is een zandstenen de gemeente Aalten. Dat gebeurt aan de hand beeld van een gestileerde van 34 rijks- en gemeentelijke monumenten mensenfiguur. De ontwerper in onze gemeente. De expositie bevat veel Albert Diekerhof heeft een informatie en is rijkelijk voorzien van foto’s en mensenfiguur gemaakt, die vast- ander illustratiemateriaal. In de bijbehorende beraden uit de duisternis stapt. vitrines worden talloze voorwerpen getoond Hiermee wordt niet alleen het die bij deze monumenten horen. De expositie is einde van vijf jaar bezetting bedoeld, maar een nauw verbonden met het boek ‘Bezield Erfgoed, bevrijding die van alle tijden is. Het monument straten en monumenten in Aalten, Dinxperlo, werd op 30 augustus 1958 geplaatst. Bredevoort en buurtschappen’ van Jos Wessels dat verschijnt op Monumentendag.

24 R.K. GOEDE HERDER KERK 15 september, 12.00 - 17.00 uur 26 RONDLEIDING EN TOELICHTING Allee 58-58a, Dinxperlo WEDEROPBOUWARCHITECTUUR Het betreft de in 1965-1966 naar 14 september een ontwerp van de Utrechtse 14.00 uur: Start rondleiding R.K. Kerk de Goede architect H.A. Knoop gebouwde Herder, Allee 58/58A, Dinxperlo. kerk. De kerk is opgezet als een 15.00 uur: Start rondleiding Ontmoetingskerk, centraalbouw met bijbehorende B. IJzerdraatstraat 1, Dinxperlo. nevenruimtes. Het gebouw maakt Gerben Meussen is werkzaam als architect deel uit van een uitbreidingswijk ten zuiden bij Delfgou architectenbureau, welke van de Aaltenseweg, met bungalows en andere gespecialiseerd is in renovatie van rijks- woningen die in dezelfde periode tot stand en gemeentelijke monumenten. Hij leidt kwamen. Hier vormt de kerk een belangrijke u graag rond in de R.K. Kerk de Goede blikvanger met oriënterende betekenis. Herder en de Ontmoetingskerk in Dinxperlo. Beide kerken hebben een kenmerkende wederopbouwarchitectuur. Gerben vertelt over Expositie ‘Religiosa’ deze periode, maar ook over de ‘landmarks’, Diverse kleden, kaarsen, boeken e.d. op religieus de wijken die na de oorlog verrezen en zelfs gebied zijn aanwezig. Iedere bezoeker een attentie! straatnamen die naar belangrijke personen in de wederopbouwperiode werden vernoemd. Rondleiding wederopbouwarchitectuur Om 14.00 uur start er een rondleiding langs de wederopbouwarchitectuur bij de R.K. Kerk de Goede Herder aan de Allee 58/58A. 4

13

14 12 10 9 11

6

8

5 1 2

7 3

15 Erfgoedprijs gemeente Aalten 2019

Het college van B&W van de gemeente Aalten reikt jaarlijks de Erfgoedprijs uit. In 2019 zijn 16 5 kandidaten genomineerd voor de prijs: • De Klepperklumpkes van ’t Walfort, vieren in 2019 hun 65-jarig bestaan met dansfolklore in kleding uit 1900. • Jos Wessels, schrijver van diverse boeken en onderzoeker van erfgoed, met in 2019 publicatie boek Bezield Erfgoed over monumenten en straatnaamgeving in de gemeente Aalten. • Gerestaureerde gemeentelijke monumenten 20 Tretfordterrein Dinxperlo, in opdracht van 19 24 23 Bribus Groep B.V., momenteel in gebruik door 21 22 Beatrixhal, Schutterij en als ontvangstruimte. 18 17 • Martie te Brake, op 9 juni 2019 40 jaar gediplomeerd vrijwillig molenaar, met grote inzet voor de molens in de gemeente Aalten. • Stationsgebouw Aalten, waar Stationskoffiehuis Fatta wordt gerealiseerd voor koffie, ontmoeting en ontwikkeling, door initiatiefneemster Mariëlla Miraglia i.s.m. partners en met leertraject.

De winnaar van de Erfgoedprijs 2019 wordt bekend gemaakt tijdens de opening van de Open Monumentendag op zaterdag 14 september 2019.