Zał ącznik do uchwały Nr V/26/07 Rady Gminy Sztabin z dnia 13 kwietnia 2007r.

PROGRAM USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST W GMINIE SZTABIN

Zamawiaj ący: Urz ąd Gminy Sztabin ul. Augustowska 53 16 - 310 Sztabin, 087-643-97-50.

Wykonawca: „HYDROS” Jacek Sawicki ul. Tysi ąclecia P. P. 41c 15 - 111 Białystok 085-652-42-61.

2

Białystok, grudzie ń 2006r.

SPIS TRE ŚCI

1 WST ĘP...... 5 1.1 PODSTAWA OPRACOWANIA ...... 5 1.2 CEL I ZADANIA OPRACOWANIA ...... 5 1.3 ANALIZA AKTUALNEGO STANU PRAWNEGO ...... 6 1.3.1 Ustawy...... 6 1.3.2 Rozporz ądzenia...... 9 1.3.3 Wykaz aktów prawnych Unii Europejskiej dotycz ących problematyki szkodliwo ści azbestu ...... 13 1.3.4 Inne dokumenty ...... 15 2 PODSTAWOWE INFORMACJE CHARAKTERYZUJ ĄCE OBSZAR GMINY SZTABIN...... 16 2.1 POŁO śENIE GEOGRAFICZNE ...... 16 2.2 ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE ...... 16 2.3 SYSTEM OBSZARÓW CHRONIONYCH ...... 18 2.4 SYTUACJA DEMOGRAFICZNA ...... 18 2.5 UśYTKOWANIE GRUNTÓW ...... 19 2.6 UWARUNKOWANIA INFRASTRUKTURALNE ...... 19 3 CHARAKTERYSTYKA AZBESTU, WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST ORAZ OPIS ICH SZKODLIWEGO DZIAŁANIA...... 22 3.1 AZBEST – WŁA ŚCIWO ŚCI I ZASTOSOWANIE ...... 22 3.2 KLASYFIKACJA WYROBÓW AZBESTOWYCH ...... 23 3.3 SZKODLIWE ODDZIAŁYWANIE AZBESTU NA ZDROWIE LUDZKIE ...... 25 3.4 SPOSOBY I WARUNKI BEZPIECZNEGO U śYTKOWANIA I USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST ...... 26 3.5 PODSTAWOWE OBOWI ĄZKI WYTWÓRCÓW ODPADÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST ...... 29 4 INFORMACJE O ILO ŚCI I STANIE WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST NA TERENIE GMINY SZTABIN....31 4.1 OKRE ŚLENIE SZACUNKOWYCH ILO ŚCI AZBESTU NA TERENIE GMINY SZTABIN ...... 31 5 METODY UNIESZKODLIWIANIA ODPADÓW ZAWIERAJ ĄCYCH

3

AZBEST ...... 35 5.1 MAGAZYNOWANIE ODPADÓW AZBESTOWYCH ...... 35 5.2 SKŁADOWANIE ODPADÓW AZBESTOWYCH ...... 36 5.3 RECYKLING PŁYT AZBESTOWO – CEMENTOWYCH ...... 39 6 ZAŁO śENIA PROGRAMU USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST ...... 40 6.1 ZAŁO śENIA OGÓLNE PROGRAMU ...... 40 6.2 KIERUNKI DZIAŁA Ń PROGRAMU ...... 42 6.3 CELE I PRIORYTETY PROGRAMU ...... 45 7 HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU, SZACUNKOWE KOSZTY ORAZ MOZLIWO ŚCI FINANSOWANIA ...... 46 7.1 SZACUNKOWE KOSZTY „P ROGRAMU …”...... 46 7.2 HARMONOGRAM RZECZOWO – FINANSOWY REALIZACJI „P ROGRAMU …”...... 48 7.3 MOśLIWO ŚCI FINANSOWANIA ORAZ POZYSKIWANIA ŚRODKÓW FINANSOWYCH NA REALIZACJ Ę CELÓW „P ROGRAMU …”...... 51 8 ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM...... 58 8.1 KONCEPCJA ZARZ ĄDZANIA „P ROGRAMEM …” ...... 58 8.2 MONITORING REALIZACJI PROGRAMU ...... 60 8.3 SZCZEGÓŁOWY ZAKRES ZADA Ń REALIZOWANYCH NA POZIOMIE GMINNYM ...... 60 9 PODSUMOWANIE ...... 62

10 LITERATURA...... 63

4

WST ĘP

Podstawa opracowania

Obowi ązek opracowania niniejszego Programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest na poziomie wojewódzkim, powiatowym i gminnym , wynika z zapisów "Krajowego programu usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski" przyjętego przez Rad ę Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 14 maja 2002 roku. W ww. "Krajowym programie..." okre ślono równie Ŝ termin wykonania programów dla gmin i powiatów na 31.12.2006r. Obecnie powstaje (etap projektowania) „Narodowy program oczyszczania kraju z azbestu”, który jest aktualizacj ą „Krajowego programu…” wprowadzaj ącą zmiany, z których najistotniejszymi są: ⇒ eliminacja rozdziałów dotycz ących produkcji, obrotu, stosowania i importu wyrobów zawieraj ących azbest, ⇒ aktualizacj ę szacunku kosztów realizacji i źródeł finansowania, ⇒ zmiana zarz ądzania „Programem…”, ⇒ okre ślenie w „Narodowym programie…” zada ń zwi ązanych z monitoringiem, w tym zakres gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania danych oraz przepływu informacji o usuwaniu azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest. W „Narodowym Programie…” wprowadza si ę zmian ę w strukturze podziału środków na poszczególne zadania oraz proponuje si ę realizacj ę nowych zada ń. Projekt przewiduje utworzenie 7 bloków tematycznych oraz okre śla współfinansowanie z bud Ŝetu pa ństwa.

Cel i zadania opracowania

Celem opracowania jest stworzenie PROGRAMU USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST w Gminie Sztabin na podstawie obowi ązuj ącego ustawodawstwa. Niniejszy program jest elementem krajowego planu gospodarki odpadami, w tym niebezpiecznymi oraz programów ochrony środowiska na szczeblu wojewódzkim i powiatowym. Zało Ŝono, Ŝe w perspektywie długofalowej realizacja programów ochrony środowiska i celów nakre ślonych w programie usuwania azbestu b ędzie nast ępowa ć w ramach przedsi ęwzi ęć zaplanowanych w Narodowym Planie Rozwoju (NPR) na lata 2004-2006 oraz Narodowej Strategii Spójno ści na lata 2007-2013. Gminny program ma charakter lokalny, jest jednak spójny z zało Ŝeniami programu krajowego. Nadrz ędnym długoterminowym celem „Programu…” jest wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszka ńców Gminy spowodowanych azbestem. Celem programu jest: • spowodowanie oczyszczenia terytorium Gminy Sztabin z azbestu oraz usuni ęcie stosowanych od wielu lat wyrobów zawieraj ących azbest, • wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszka ńców Gminy spowodowanych azbestem oraz ustalenie koniecznych do tego uwarunkowa ń, 5

• spowodowanie działa ń zmierzaj ących do sukcesywnej likwidacji oddziaływania azbestu na środowisko i stworzenie warunków do spełnienia wymogów ochrony środowiska w okre ślonym horyzoncie czasowym, • stworzenie mo Ŝliwo ści do wdro Ŝenia przepisów prawnych oraz norm post ępowania z wyrobami zawieraj ącymi azbest stosowanych w Unii Europejskiej. Powy Ŝsze cele b ędą realizowane poprzez nast ępuj ące zadania: ⇒ opracowanie przez jednostki samorz ądu terytorialnego planów i programów dotycz ących oczyszczania z azbestu terenu tych jednostek, a tak Ŝe prowadzenie odpowiednich prac przygotowawczych i dokumentacyjnych dla realizacji tych zada ń, ⇒ prowadzenie szerokiej działalno ści edukacyjnej i szkoleniowej dotycz ącej tematyki azbestowej, ⇒ działalno ść informacyjno – popularyzacyjn ą dotyczącą bezpiecznego post ępowania z wyrobami zawieraj ącymi azbest, a tak Ŝe ich usuwania i oczyszczania terenu gminy z azbestu, ⇒ opracowanie i prowadzenie systemu informacji elektronicznej umo Ŝliwiaj ącego stały i systematyczny monitoring realizacji „Programu…” przez cały 26–letni okres jego realizacji, ⇒ opracowanie i wdro Ŝenie systemu baz danych o wyrobach i odpadach zawieraj ących azbest. W programie zawarte zostały:
ilo ści wyrobów oraz ich rozmieszczenie na terenie Gminy Sztabin,
obliczenia wielko ści niezb ędnych składowisk,
przewidywan ą ilo ść odpadów zawieraj ących azbest koniecznych do składowania w okresach krótkoterminowych i długoterminowych,
propozycje działa ń organizacyjnych zmierzaj ących do osi ągni ęcia celów Programu wraz harmonogramem, kosztami wdra Ŝania Programu i organizacj ą zarz ądzania Programem.

Analiza aktualnego stanu prawnego

Poni Ŝej zamieszczono wykaz aktów prawnych dotycz ących usuwania wyrobów zawieraj ących azbest, sposobu post ępowania z tymi wyrobami, wraz z innymi zagadnieniami dotycz ącymi azbestu.

Ustawy

1. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. Nr 89, poz. 414, z pó źn. zm.) zgodnie z art. 30 ust. 3 stanowi i Ŝ w przypadku wyst ępowania azbestu wła ściwy organ mo Ŝe nało Ŝyć w drodze decyzji, obowi ązek uzyskania pozwolenia na wykonanie okre ślonego obiektu lub robót budowlanych obj ętych obowi ązkiem zgłoszenia, o którym mowa w ust. 1 ww. artykułu, je Ŝeli ich realizacja mo Ŝe naruszy ć ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub spowodować: 6

pogorszenie stanu środowiska lub dóbr kultury,
pogorszenie warunków zdrowotno – sanitarnych,
wprowadzenie, utrwalenie b ądź zwi ększenie ogranicze ń lub uci ąŜ liwo ści dla terenów s ąsiednich,
zagro Ŝenie bezpiecze ństwa ludzi lub mienia. 2. Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz.U. Nr 101, poz. 628, z po źn. zm.). Zakazuje wprowadzania na polski obszar celny wyrobów zawieraj ących azbest, azbestu, produkcji wyrobów zawieraj ących azbest oraz obrotu azbestem i wyrobami zawieraj ącymi ten surowiec. Zgodnie z ustaw ą produkcja płyt została zako ńczona we wszystkich zakładach do 28 wrze śnia 1998 r., a z dniem 28 marca 1999r. nast ąpił zakaz obrotu tymi płytami. Wyj ątek stanowi tylko azbest i wyroby zawieraj ące azbest dopuszczone do produkcji lub do wprowadzania na polski obszar celny spo śród wyrobów okre ślonych w zał ączniku nr 1 do ww. ustawy. Wykaz tych wyrobów okre śla corocznie Minister Gospodarki w drodze rozporz ądzenia. Wymieniona ustawa praktycznie zamkn ęła okres stosowania wyrobów zawieraj ących azbest w Polsce, pozostaje natomiast problem sukcesywnego usuwania zu Ŝytych wyrobów w sposób niezagra Ŝaj ący zdrowiu ludzi i zanieczyszczaniu środowiska. 3. Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. Nr 98, poz. 602, z pó źn. zm.) okre śla warunki przewozu odpadów niebezpiecznych na składowisko. Pojazdy powinny by ć zaopatrzone w świadectwo dopuszczenia pojazdu do przewozu materiałów niebezpiecznych wydane przez upowa Ŝnion ą stacje kontroli pojazdów. 4. Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz.U. Nr 11, poz. 84, z po źn. zm.). Ustawa reguluje – na gruncie prawa europejskiego – problematyk ę dotycz ącą substancji i preparatów chemicznych, w tym niebezpiecznych. Ustawa okre śla warunki, zakazy lub ograniczenia produkcji, wprowadzania do obrotu lub stosowania substancji i preparatów chemicznych, w celu ochrony przed szkodliwym wpływem tych substancji i preparatów na zdrowie człowieka lub na środowisko. Zgodnie z ww. ustaw ą tworzy si ę urz ąd Inspektora do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych. 5. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. Nr 62, poz. 628, z pó źn. zm..) Ustawa okre śla zasady post ępowania z odpadami, w sposób zapewniaj ący ochron ę Ŝycia i zdrowia ludzi oraz ochron ę środowiska zgodnie z zasad ą zrównowa Ŝonego rozwoju, a w szczególno ści zasady zapobiegania powstawaniu odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko, a tak Ŝe odzysku lub unieszkodliwiania odpadów. 6. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. w sprawie zmiany ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 175, poz. 1 458). 7. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627, z pó źn. zm.). Ustawa okre śla zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów, z uwzgl ędnieniem wymaga ń zrównowa Ŝonego rozwoju. Ustawa zawiera szereg istotnych i wa Ŝnych postanowie ń dotycz ących m.in.:
państwowego monitoringu środowiska, jako systemu pomiaru, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji 7

o środowisku,
opracowania prognoz oddziaływania na środowisko, w tym gospodarki odpadami, a tak Ŝe programów wojewódzkich, zmierzaj ących do przestrzegania standardów jako ści środowiska,
ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem, sposobu post ępowania z substancjami stwarzaj ącymi szczególne zagro Ŝenie dla środowiska,
kar i odpowiedzialno ści za nieprzestrzeganie zasad i przepisów dotycz ących ochrony. Azbest zgodnie z art. 160 ww. ustawy nale Ŝy do substancji stwarzaj ących szczególne zagro Ŝenie dla środowiska. Substancje te powinny podlega ć sukcesywnej eliminacji zgodnie z art. 162 ustawy. Wyst ępowanie substancji zawieraj ących azbest powinno zosta ć udokumentowane, a informacje o rodzaju i miejsca wyst ępowania powinny by ć przekazywane do wojewody, wójta, burmistrza lub prezydenta miasta zgodnie z rozporz ądzeniami wykonawczymi do prawa ochrony środowiska. 8. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 100, poz. 1 085, z pó źn. zm.). Ustawa reguluje tryb post ępowania oraz obowi ązki podmiotów okre ślanych ustaw ą. W art. 54 ustawa odnosi si ę do odpowiednich zapisów ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest, modyfikuj ąc i rozszerzaj ąc jej ustalenia dotycz ące wykonawców prac polegaj ących na usuwaniu i transporcie wyrobów zawieraj ących azbest (odpadów niebezpiecznych). Ustawa równocze śnie udziela delegacji ministrowi wła ściwemu do spraw gospodarki, dla okre ślenia w drodze rozporz ądzenia i w porozumieniu z ministrem wła ściwym do spraw wewn ętrznych oraz ministrem wła ściwym do spraw środowiska – sposobów i warunków bezpiecznego usuwania wyrobów zawieraj ących azbest. 9. Ustawa z dnia 28 pa ździernika 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz.U. Nr 199, poz. 1 671, z pó źn. zm.). Ustawa okre śla zasady przewozu drogowego towarów niebezpiecznych, wymagania w stosunku do kierowców i innych osób wykonuj ących czynno ści zwi ązane z tym przewozem oraz organy wła ściwe do sprawowania nadzoru i kontroli w tych sprawach. Przy przewozach materiałów niebezpiecznych w kraju obowi ązuj ą przepisy zawarte w zał ączniku A i B do Umowy europejskiej dotycz ącej mi ędzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) – Jednolity tekst Umowy ADR (Dz.U. Nr 30, poz. 287, z 1999r.). Przepisy umowy ADR oraz ustawy okre ślaj ą warunki załadunku i wyładunku oraz przewozu odpadów niebezpiecznych na składowisko. Pojazdy powinny by ć zaopatrzone w świadectwo dopuszczenia pojazdu do przewozu materiałów niebezpiecznych wydane przez upowa Ŝnion ą stacj ę kontroli pojazdów, za ś kierowcy pojazdów winni by ć przeszkoleni w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych. 10. Ustawa z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz.U. Nr 10, poz. 72). 8

Rozporz ądzenia

1. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 wrze śnia 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206) zamieszcza rodzaje odpadów zawieraj ących azbest na li ście odpadów niebezpiecznych w wymienionych ni Ŝej grupach i podgrupach z przypisanym kodem klasyfikacyjnym:
06 07 01* - Odpady azbestowe z elektrolizy,
06 13 04* - Odpady z przetwarzania azbestu,
10 11 81* - Odpady zawieraj ące azbest (z hutnictwa szkła),
10 13 09* - Odpady zawieraj ące azbest z produkcji elementów cementowo - azbestowych,
15 01 11* - Opakowania z metali zawieraj ące niebezpieczne, porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest) wł ącznie z pustymi pojemnikami ci śnieniowymi,
16 01 11* - Okładziny hamulcowe zawieraj ące azbest,
16 02 12* - Zu Ŝyte urz ądzenia zawieraj ące azbest,
17 06 01* - Materiały izolacyjne zawieraj ące azbest.
17 06 05* - Materiały konstrukcyjne zawieraj ące azbest

2. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie zakresu informacji oraz wzorów formularzy słu Ŝą cych do sporz ądzania i przekazywania zbiorczych zestawie ń danych (Dz. U. Nr 152, poz. 1737). Okre śla zakres informacji dotycz ących składu i wła ściwo ści komunalnych osadów ściekowych oraz wzory formularzy do sporz ądzania i przekazywania zbiorczego zestawienia odpowiednich danych.

3. Rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 10 wrze śnia 2002 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dz. U. Nr 161, poz.1335). Rozporz ądzenie zmienia w istotny sposób (obni Ŝa) stawki opłaty za umieszczenie odpadów zawieraj ących azbest na składowisku. Od 1 stycznia 2003 s ą to nast ępuj ące opłaty za 1 ton ę odpadów:
06 07 01* - odpady azbestu z elektrolizy 40,70 zł/t
06 13 04* - odpady z przetwarzania azbestu 40,70 zł/t
10 11 81* - odpady zawieraj ące azbest 40,70 zł/t
10 13 09* - odpady zawieraj ące azbest z produkcji elementów • azbestowo-cementowych 40,70 zł/t
15 01 11* - opakowania z metali zawieraj ące niebezpieczne • porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest) wł ącznie z pustymi pojemnikami ci śnieniowymi 40,70 zł/t
16 01 11* - okładziny hamulcowe zawieraj ące azbest 40,70 zł/t
16 02 12* - zu Ŝyte urz ądzenia zawieraj ące azbest 40,70 zł/t
17 06 01* - materiały izolacyjne zawieraj ące azbest 16,01 zł/t
17 06 05* - materiały konstrukcyjne zawieraj ące azbest 16,01zł/t

9

4. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 pa ździernika 2002 r. w sprawie sposobu przedkładania wojewodzie informacji o rodzaju, ilo ści i miejscach wyst ępowania substancji stwarzaj ących szczególne zagro Ŝenie dla środowiska (Dz. U. Nr 175, poz. 1439) okre śla termin oraz form ę składania informacji o rodzaju, ilo ści i miejscach wyst ępowania substancji stwarzaj ących szczególne zagro Ŝenie dla środowiska.

5. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 pa ździernika 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów, które mog ą by ć składowane w sposób nie selektywny (Dz. U. Nr 191, poz. 1595). W sposób nieselektywny mog ą by ć składowane odpady o nast ępuj ących kodach:
17 06 01 * - materiały izolacyjne zawieraj ące azbest,
17 06 05 * - materiały konstrukcyjne zawieraj ące azbest. Odpady te mog ą by ć składowane wspólnie, na tym samym składowisku odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest. Nie mo Ŝna natomiast miesza ć tych odpadów i składowa ć z innymi odpadami niebezpiecznymi.

6. Rozporz ądzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwy Ŝszych dopuszczalnych st ęŜ eń i nat ęŜ eń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833) okre śla najwy Ŝsze dopuszczalne st ęŜ enia w środowisku pracy pyłów zawieraj ących azbest: a) pyły zawieraj ące azbest chryzotylowy oraz pyły zawieraj ące azbest chryzotylowy i inne materiały włókniste oraz pyły zawieraj ące inne minerały włókniste, z wyj ątkiem krokydolitu:
pył całkowity – 1,0 mg/m 3
włókna respirabilne – 0,2 mg/m 3, b) pyły zawieraj ące krokidolit:
pył całkowity – 0,5 mg/m 3,
włókna respirabilne – 0,2 mg/m 3.

7. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie warto ści odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U z 2003 r. Nr l, poz. 12). Warto ść odniesienia dla azbestu (włókna na m 3) wynosi u średniona 2 350 µg/m 3 w ci ągu godziny i 250 µg/m 3 dla roku kalendarzowego.

8. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu i sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz. U. Nr 220, poz. 1858). Przepisy rozporz ądzenia nie stosuje si ę do składowiska odpadów materiałów izolacyjnych oraz konstrukcyjnych zawieraj ących azbest oraz składowiska odpadów oboj ętnych.

9. Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu i sposobu stosowania przepisów o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 236, poz.). Przepisy o przewozie drogowym materiałów niebezpiecznych stosuje si ę odpowiednio do transportu odpadów niebezpiecznych spełniaj ących okre ślone w tych

10

przepisach kryteria klasyfikacyjne dla zaliczenia ich do jednej z klas towarów niebezpiecznych. Przy przewozach materiałów niebezpiecznych w kraju obowi ązuj ą przepisy zawarte w zał ącznikach A i B do Umowy europejskiej dotycz ącej mi ędzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) - Jednolity tekst Umowy ADR (Dz. U. Nr 30, poz. 287, z 1999 r.). Odpady zawieraj ące azbest pochodz ące z budowy, remontu i demonta Ŝu obiektów budowlanych oraz odpady izolacyjne zawieraj ące azbest zgodnie z ADR zaliczone zostały do klasy 9 – ró Ŝne materiały i przedmioty niebezpieczne, z czego wynikaj ą okre ślone wymagania przy ich transporcie. Posiadacz odpadów zawieraj ących azbest, który prowadzi działalno ść w zakresie zbierania lub transportu odpadów, obowi ązany jest do uzyskania zezwolenia na prowadzenie tej działalno ści. Zgodnie z ustaw ą o odpadach zezwolenie wydaje, w drodze decyzji starosta, wła ściwy ze wzgl ędu na miejsce siedziby lub zamieszkania posiadacza odpadów. Transportuj ący odpady niebezpieczne obowi ązany jest do posiadania karty ewidencji odpadu, dokumentu obrotu odpadami niebezpiecznymi i dokumentu przewozowego materiałów niebezpiecznych według wymaga ń ADR .

10. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003r.w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (Dz. U. Nr 61, poz. 549). Okre śla m.in. wymagania dotyczące składowania odpadów zawieraj ących azbest.

11. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2003 r. w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami (Dz.U. Nr 66, poz. 620). Rozporz ądzenie okre śla szczegółowy zakres oraz form ę sporz ądzania wojewódzkiego, powiatowego i gminnego planu gospodarki odpadami. W planie gospodarki odpadami nale Ŝy zaplanowa ć działania dotycz ące unieszkodliwiania substancji stwarzaj ących szczególne zagro Ŝenie dla środowiska, a w szczególno ści azbestu.

12. Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003r. w sprawie informacji dotycz ących bezpiecze ństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpiecze ństwa i ochrony zdrowia (Dz. U. Nr 120, poz. 1126). Okre śla zakres i form ę informacji dotycz ącej bezpiecze ństwa i ochrony zdrowia, planu bezpiecze ństwa i ochrony zdrowia (zwanego "planem bioz") oraz szczegółowy zakres rodzajów robót budowlanych, stwarzaj ących zagro Ŝenia bezpiecze ństwa i zdrowia ludzi (wyroby zawieraj ące azbest).

13. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 pa ździernika 2003 r. w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. Nr 192, poz. 1876). Rozporz ądzenie wprowadza obowi ązek inwentaryzacji przez wła ściciela lub zarz ądzaj ącego (osob ę fizyczn ą) miejsc, gdzie był jest wykorzystywany azbest – oraz składania corocznie stosownych informacji do wła ściwego wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Osoby prawne składaj ą sprawozdanie do wojewody.

11

14. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u Ŝytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz. U. Nr 71 poz. 649) nakłada na wła ścicieli lub zarz ądców obiektów, urz ądze ń budowlanych, instalacji przemysłowych lub innych miejsc zawieraj ących azbest – obowi ązek okresowej kontroli stanu tych wyrobów oraz sporz ądzenia oceny stanu i mo Ŝliwo ści uŜytkowania wyrobów zawieraj ących azbest zgodnie z zał ącznikiem nr 1 do rozporz ądzenia (Ocena stanu i mo Ŝliwo ści bezpiecznego u Ŝytkowania wyrobów zawieraj ących azbest). Pierwsza kontrola powinna by ć przeprowadzona w terminie do 6 miesi ęcy od dnia wej ścia w Ŝycie rozporz ądzenia. Ww. podmioty przechowuj ą 1 egz. Oceny (ł ącznie ze stosown ą dokumentacj ą), a drugi egz. Oceny przekazuj ą wła ściwemu organowi nadzoru budowlanego, w terminie 30 dni od daty sporz ądzenia oceny.

15. Rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie okre ślenia rodzajów przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowa ń zwi ązanych z kwalifikowaniem przedsi ęwzi ęcia do sporz ądzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 257, poz. 2573).

16. Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz.U. Nr 280, poz. 2 771). Rozporz ądzenie okre śla m.in. obowi ązki pracodawcy przy prowadzeniu prac w kontakcie ze szkodliwymi substancjami (w tym z azbestem).

17. Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie bada ń i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. Nr 73, poz. 645). Rozporz ądzenie okre śla m.in. obowiązki wykonywania bada ń wła ściwych dla prowadzenia prac z czynnikami szkodliwymi (w tym azbest).

18. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2005 r. w sprawie podziemnych składowisk odpadów (Dz.U. Nr 110, poz. 935). Zgodnie z rozporz ądzeniem istnieje mo Ŝliwo ść budowy i eksploatacji składowisk odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych, w oparciu o przepisy prawa geologicznego i górniczego. W rozporz ądzeniu okre ślone zostały odr ębnie wymagania dotycz ące składowiska podziemnego odpadów niebezpiecznych, na którym s ą składowane wył ącznie odpady materiałów konstrukcyjnych oraz izolacyjnych zawieraj ących azbest.

19. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 7 wrze śnia 2005 r. sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów do składowania na składowisku odpadów danego typu (Dz. U. Nr 186, poz. 1553).

20. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 10 pa ździernika 2005 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie najwy Ŝszych dopuszczalnych st ęŜ eń i nat ęŜ eń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. Nr 212, poz. 1 769) zmieniaj ące najwy Ŝsze dopuszczalne st ęŜ enia w środowisku pracy pyłów zawieraj ących azbest:

12

- pyły zawieraj ące azbest (jeden lub wi ęcej rodzajów azbestu tj.: aktynolit, antofilit, chryzotyl, grueneryt (amozyt), krokidolit, tremolit):
pył całkowity – 0,5 mg/m 3
włókna respirabilne – 0,1 włókien w cm 3,

21. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 pa ździernika 2005 r. sprawie zasad bezpiecze ństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego u Ŝytkowania takich wyrobów (Dz. U. Nr 216, poz. 1824).

22. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie standardów emisyjnych z instalacji (Dz.U. Nr 260, poz. 2 181). Rozdział 4 ww. rozporz ądzenia okre śla standardy emisyjne azbestu i pyłu azbestowego wprowadzanego do powietrza emitorem z instalacji do produkcji lub obróbki wyrobów zawieraj ących azbest, dopuszczonych do produkcji, obrotu i importu na podstawie przepisów o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest, je Ŝeli ilo ść surowego azbestu zu Ŝywana w tych procesach przekracza 100 kg na rok.

23. Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie świadectwa dopuszczenia pojazdu do przewozu niektórych towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 237, poz. 2011 z pó źn. zm.).

24. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (Dz. U. Nr 61, poz. 549).

25. Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotycz ących bezpiecze ństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpiecze ństwa i ochrony zdrowia (Dz. U. Nr 120, poz. 1126).

26. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 pa ździernika 2003 r. w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. Nr 192, poz. 1876).

27. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u Ŝytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz. U. Nr 71 poz. 649).

28. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 7 wrze śnia 2005 r. sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów do składowania na składowisku odpadów danego typu (Dz. U. Nr 186, poz. 1553).

29. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 pa ździernika 2005 r. sprawie zasad bezpiecze ństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego u Ŝytkowania takich wyrobów (Dz. U. Nr 216, poz. 1824).

13

30. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 lutego 2006 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. Nr 30, poz. 213). Okre śla wzory dokumentów stosowanych do prowadzenia ilo ściowej i jako ściowej ewidencji odpadów celem zapewnienia kontroli ich przemieszczania. Do prowadzonej ewidencji odpadów obowi ązani s ą posiadacze odpadów, w tym tak Ŝe wytwórcy odpadów.

31. Zarz ądzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 marca 1996 r. w sprawie dopuszczalnych st ęŜ eń i nat ęŜ eń czynników szkodliwych dla zdrowia, wydzielonych przez materiały budowlane, urz ądzenia i elementy wyposa Ŝenia w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi (M.P. Nr 19, poz. 231) okre śla jako niedopuszczalny dodatek azbestu w materiałach budowlanych, z terminem obowi ązywania od dnia 1 stycznia 1997 r.

Wykaz aktów prawnych Unii Europejskiej dotycz ących problematyki szkodliwo ści azbestu

1. Konwencja Nr 162 Konferencji Ogólnej Mi ędzynarodowej Organizacji Pracy z dnia 24 czerwca 1986 r. - dotycz ąca bezpiecze ństwa w stosowaniu azbestu. 2. Zalecenia Mi ędzynarodowej Organizacji Pracy Nr 172 z dnia 24 czerwca 1986 r. - dotycz ące ochrony pracowników przed działaniem azbestu. 3. Dyrektywa Rady Nr 80/1107/EWG z dnia 27 listopada 1980 r. - w sprawie ochrony osób nara Ŝonych na ekspozycje szkodliwych substancji (ze zmianami wynikaj ącymi z dyrektywy Nr 91/322/EWG z dnia 29 maja 1991 r.). 4. Dyrektywa Rady Nr 83/477/EWG z dnia 19 wrze śnia 1983 r. - o ochronie pracowników przed zagro Ŝeniem zwi ązanym z nara Ŝeniem na działanie azbestu w pracy (znowel. Dyrektywa Rady Nr 91/382/EWG). 5. Dyrektywa Rady Nr 90/394/EWG z dnia 28 czerwca 1990 r. - w sprawie ochrony pracowników przed nara Ŝeniem na z czynniki rakotwórcze w środowisku pracy (znowelizowana Dyrektywa Rady Nr 99/38/WE). 6. Dyrektywa Rady Nr 91/382/EWG z dnia 25 czerwca 1991 r. - o dopuszczalnym st ęŜ eniu włókien azbestu (uzupełnienie do Dyrektywy Nr 83/477/EWG). 7. Dyrektywa Rady Nr 94/33/EWG z dnia 22 czerwca 1994 r. - w sprawie ochrony młodocianych w miejscu pracy. 8. Dyrektywa Rady Nr 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. - w sprawie odpadów. 9. Dyrektywa Rady Nr 76/769/EWG z dnia 27 lipca 1976 r. - w sprawie zasad prawa, przepisów i środków administracyjnych krajów członkowskich Wspólnoty Europejskie, jak równie Ŝ odnosz ących si ę do ogranicze ń w zakresie handlu i stosowania substancji niebezpiecznych. 10. Dyrektywa Rady Nr 83/478/EWG z dnia 19 wrze śnia 1983 r. - w sprawie ujednolicenia ustawodawstwa, przepisów i postanowie ń krajów członkowskich. 11. Dyrektywa Rady Nr 85/610/EWG z dnia 20 grudnia 1985 r. -jako uzupełnienie do

14

Dyrektywy Nr 76/769/EWG. 12. Dyrektywa Rady Nr 89/391/EWG a dnia 12 czerwca 1987 r. - o ochronie bezpiecze ństwa i higieny w miejscu pracy. 13. Dyrektywa Rady Nr 87/217/EWG z dnia 19 marca 1987 r. - w sprawie zapobiegania i zmniejszania zanieczyszczenia środowiska azbestem. 14. Dyrektywa Rady Nr 89/106/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. - w sprawie zbli Ŝania ustawodawstwa, przepisów i postanowie ń administracyjnych krajów członkowskich, dotycz ących produktów budowlanych. 15. Dyrektywa Rady Nr 91/659/EWG z dnia 3 grudnia 1991 r. - w sprawie zbli Ŝania ustawodawstwa, przepisów i postanowie ń administracyjnych krajów członkowskich, dotycz ących wprowadzania ogranicze ń w zakresie rozprowadzania na rynku i stosowania niebezpiecznych substancji i wyrobów technicznego zastosowania. 16. Dyrektywa Rady Nr 84/360/EWG z dnia 28 czerwca 1984 r. - w sprawie zanieczyszcze ń środowiska przez zakłady przemysłowe. 17. Dyrektywa Rady Nr 98/24/WE z dnia 7 kwietnia 1998 r. - w sprawie ochrony zdrowia i bezpiecze ństwa pracowników przed niebezpiecze ństwem zwi ązanym ze środkami chemicznymi w miejscu pracy. 18. Dyrektywa Rady 99/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. - w sprawie składowania odpadów. 19. Dyrektywa Rady 91/689/WE z dnia 12 grudnia 1991 r. - w sprawie odpadów niebezpiecznych. 20. Rozporz ądzenie Rady 259/93 z dnia l lutego 1993 r. - w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów w obr ębie Wspólnoty, do Wspólnoty i poza jej obszar. 21. Dyrektywa Rady 97/11/WE z dnia 3 marca 1997 r. nowelizuj ąca Dyrektyw ę 85/337/EWG – w sprawie oceny oddziaływania niektórych publicznych i prywatnych przedsi ęwzi ęć na środowisko. 22. Dyrektywa Rady 96/61/WE z dnia 24 wrze śnia 1996 r. - w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i kontroli. 23. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001r. w sprawie oceny skutków oddziaływania na środowisku niektórych planów i programów. 24. Dyrektywa Rady 91/692/WE z dnia 23 grudnia 1991 r. w sprawie normalizacji i racjonalizacji sprawozda ń dotycz ących realizacji niektórych Dyrektyw Rady dotycz ących środowiska.

Inne dokumenty

1. Program usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski – przyj ęty przez Rad ę Ministrów w dniu 14 maja 2002 r. Okre śla główne kierunki działania w okresie 30-u lat, potrzebne środki na realizacje "Programu...", a tak Ŝe podaje szacunkowe ilości wyrobów zawieraj ących azbest w całym kraju oraz w poszczególnych województwach.

15

2. PODSTAWOWE INFORMACJE CHARAKTERYZUJ ĄCE OBSZAR GMINY SZTABIN

2.1. Poło Ŝenie geograficzne

Gmina Sztabin le Ŝy w powiecie augustowskim, w północnej cz ęś ci województwa podlaskiego. Obszar gminy ma charakter wyspy otoczonej dookoła naturalnymi granicami. Z kierunku północnego, od terenów gmin powiatu augustowskiego – Bargłowa Ko ścielnego, Augustowa, Płaskiej i Lipska obszar Gminy Sztabin oddzielony jest rozległymi ł ąkami nad rzek ą Nett ą i Kanałem Augustowskim oraz lasami Puszczy Augustowskiej. Od zachodu i południa od terenów gmin Goni ądz i Ja świły z powiatu Mo ńki oddzielaj ą go bagna, ł ąki i pastwiska nadbiebrza ńskie, za ś od wschodu od gmin: Suchowola i D ąbrowa Białostocka, poło Ŝonych w powiecie Sokółka, obszar gminy oddziela rzeka Biebrza i poło Ŝone wzdłu Ŝ jej biegu bagna, ł ąki i pastwiska. Gmina Sztabin zlokalizowana jest w południowej cz ęś ci powiatu augustowskiego (RYSUNEK NR 1 ).

RYSUNEK NR 1. Mapa powiatu augustowskiego 1

Powierzchnia Gminy Sztabin wynosi 362 km 2, co stanowi 21,83% powierzchni powiatu augustowskiego oraz jednocze śnie 1,79% powierzchni całego województwa podlaskiego. W granicach gminy znajduje si ę 49 miejscowo ści wiejskich, z czego 39 posiada status sołectwa.

2.2. Środowisko przyrodnicze

Gmina Sztabin charakteryzuje si ę środowiskiem przyrodniczym, w znacznym stopniu zachowanym od ingerencji r ęki ludzkiej, o wysokich i unikalnych walorach w skali kraju, a nawet Europy. Na jej obszarze wyst ępuj ą du Ŝe komponenty naturalnych lasów, bagienne doliny rzek o cennej i ró Ŝnorodnej ro ślinno ści, odznaczaj ące si ę najwy Ŝszym stopniem naturalno ści i najwy Ŝsz ą bioró Ŝnorodno ści ą

1 www.bazagmin.pl

16

Wysoki stopie ń naturalno ści gminy wynika z samej struktury u Ŝytkowania gruntów, w której dominuj ą obszary uznane za biologicznie czynne – aktywne, tj.: ł ąki, pastwiska, lasy, zadrzewienia, wody i nieu Ŝytki bagienne. O wysokim potencjale biotycznym obszaru gminy świadczy bogactwo fauny i flory oraz wyst ępowanie licznych chronionych i rzadkich gatunków roślin i zwierz ąt, a tak Ŝe znaczna ilo ść obszarów okre ślanych statusem ochronnym. Obszar Gminy Sztabin wchodzi w skład zatorfionego obni Ŝenia mezoregionu Kotliny Biebrza ńskiej nale Ŝą cej do mezoregionu Niziny Północno – Podlaskiej. Średnie wzniesienie terenów sandrowych n.p.m. waha si ę w granicach 120 – 130 m, lokalnie 140 m i wy Ŝej. Tereny sandrowe, a szczególnie rozlokowane na nich wydmy pokryte s ą lasami. Nast ępnym elementem rze źby terenu obejmuj ącym zarazem najwi ększe powierzchnie obszaru Gminy Sztabin s ą równiny torfowo – bagienne le Ŝą ce w dolinach rzeki Biebrzy i jej dopływach oraz w dolinie rzeki Wołkuszanki. Stanowi ą one bardzo rozległe powierzchniowo, zabagnione obni Ŝenia, wypełnione przewa Ŝnie pokładami torfu, nieraz o znacznych mi ąŜ szo ściach. Ponadto s ą to powierzchnie płaskie, niedostrzegalnie opadaj ące w kierunku południowo – zachodnim ku rzece Biebrzy oraz północno – wschodnim ku rzece Wołkuszanka. S ą to tereny poło Ŝone głównie na wysoko ści 110 – 120 m n.p.m. Najwy Ŝsze wzniesienie w obr ębie gminy osi ąga warto ść 152,8 m n.p.m. i poło Ŝone jest na tzw. wyspie Sztabi ńskiej, zlokalizowanej na terenach zalesionych w kierunku południowym od miejscowo ści Podcisówek (rejon lokalizacji telewizyjnej stacji przeka źnikowej). Wysoko ść najni Ŝej poło Ŝonego obszaru wynosi 109 m n.p.m. Znajduje si ę on w dolnym odcinku doliny rzeki Biebrzy w okolicy wsi Jasionowo. Oznacza to, i Ŝ deniwelacja na obszarze całej gminy wynosi 43,8 m. Na obszarze Gminy Sztabin wyst ępuj ą trzy typy rze źby terenu. Ich procentowy udział przedstawia si ę nast ępuj ąco: − płaskorówninna – 86% − niskofalista i niskopagórkowata – 12% − falista i pagórkowata – 2% Powierzchniowy system hydrograficzny obszaru gminy składa si ę z Biebrzy i jej dopływów. Głównym odbiornikiem wód z obszaru Gminy Sztabin jest rzeka Biebrza płyn ąca z kierunku północno – wschodniego na południowy – zachód. Trasa rzeki jest bardzo rozwini ęta, charakteryzuje si ę licznymi meandrami i starorzeczami, zaś lustro wody w rzece układa si ę blisko powierzchni terenu. Lasy na terenie Gminy Sztabin tworz ą dwa du Ŝe kompleksy. Jeden z nich zajmuje północno – wschodni ą cz ęść gminy, tym samym stanowi ąc południowo – wschodni ą cz ęść Puszczy Augustowskiej. Drugi kompleks le śny wyst ępuje w środkowej cz ęś ci gminy. Kompleksy le śne wyst ępuj ą głownie na glebach pochodzenia polodowcowego, piaskach sandrowych oraz na glebach organiczno – torfowych wypełniaj ących zagł ębienia i obni Ŝenia terenu.

17

2.3. System obszarów chronionych

W Gminie Sztabin ogólna powierzchnia prawnie chroniona, o szczególnych walorach przyrodniczych wynosi 30,61 tys. ha, co stanowi zarazem 84,60% całej powierzchni gminy. W granicach gminy znajduje si ę 5,56 tys. ha powierzchni Biebrza ńskiego Parku Narodowego, co stanowi 15,37% powierzchni gminy. Powierzchnia trzech rezerwatów przyrody: Kuria ńskie Bagno, Glinki, Kozi Rynek wynosi 1,07 tys. ha, co stanowi 2,96% powierzchni gminy. Powierzchnia obszarów chronionego krajobrazu wynosi 25,06 tys. ha, co tanowi 69,26% powierzchni gminy. Ponadto w granicach gminy zlokalizowanych jest 15 pomników przyrody, w wi ększo ści stanowi ą je drzewa. W roku 2004 organizacje ekologiczne wyst ąpiły z wnioskiem do Komisji Europejskiej o zaliczenie całej powierzchni Gminy Sztabin do strefy NATURA 2000. Komisja Europejska t ę propozycj ę uznała za uzasadnion ą. W najbli Ŝszym okresie cały obszar Gminy Sztabin zostanie oficjalnie zaliczony do strefy NATURA 2000 w trybie okre ślonym w ustawie o ochronie przyrody.

TABELA NR 1 Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona w 2002 r [% ogólnej powierzchni]

Obszary Rezerwaty Jednostka Ogółem Parki narodowe chronionego przyrody administracyjna krajobrazu [% ogólnej powierzchni] Województwo podlaskie 31,93 4,57 0,71 22,93 Powiat augustowski 66,83 5,69 2,15 61,13 Gmina Sztabin 84,60 15,37 2,96 69,26 Źródło: Plan rozwoju lokalnego Gminy Sztabin

2.4. Sytuacja demograficzna

W roku 2000 Gmin ę Sztabin zamieszkiwało 5 853 ludno ści. Rok pó źniej było to 5 855. Był to wzrost nieznaczny, gdy Ŝ tylko o dwie osoby. W roku 2002 liczba mieszka ńców spadła o 3,47%, do poziomu 5 652. W roku 2000 ludno ść gminy stanowiła 9,60% ludno ści powiatu, a tak Ŝe 0,48% ludno ści całego województwa. W roku 2001 powy Ŝsze odsetki wygl ądały nast ępuj ąco: powiat – 9,61%, województwo – 0,48%. Rok 2002, powiat – 9,55%, województwo – 0,47%. Struktura populacji według płci przedstawia si ę nast ępuj ąco: w roku 2000 liczba m ęŜ czyzn wyniosła 3 039, a kobiet 2 814, w roku 2001 m ęŜ czyzn było 3 045, a kobiet – 2 810, za ś w roku 2002, m ęŜ czy źni – 2 920, kobiety – 2 732.

TABELA NR 2 G ęsto ść zaludnienia na 1 km 2

Gęsto ść zaludnienia na osoby/1 km 2

Lata 2000 2001 2002 2004 Województwo podlaskie 61 60 60 60 Powiat augustowski 37 37 36 36 Gmina Sztabin 16 16 16 15 Źródło: Plan rozwoju lokalnego Gminy Sztabin

18

Niska na tle województwa i powiatu g ęsto ść zamieszkania na 1 km 2 wynika ze specyfiki gminy. W województwie w kolejnych latach 2000 – 2004 na jeden kilometr kwadratowy średnio przypadało odpowiednio – 61, 60, 60, 60 osób. W powiecie wska źnik ten wyniósł – 37, 37, 36, 36 a w gminie – 16, 16, 16 i 15 osób na 1 km 2 .

TABELA NR 3 Liczba ludno ści Gminy Sztabin Liczba ludno ści w przekroju czasowym 2000 r. 2001 r. 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. 5 717 5 712 5 718 5 680 5 634 5 608 www.stat.gov.pl

2.5. UŜytkowanie gruntów

W strukturze u Ŝytkowania gruntów dominuj ącą form ą s ą u Ŝytki rolne zajmuj ące 43,81% ogólnej powierzchni gminy. Struktur ę u Ŝytkowania powierzchni w gminie przedstawia TABELA NR 4.

TABELA NR 4 Struktura u Ŝytkowania powierzchni w Gminie Sztabin

Powierzchnia UŜytki rolne Lasy i grunty le śne Pozostałe grunty % ogólnej % ogólnej % ogólnej ogólna razem razem razem powierzchni powierzchni powierzchni Gmina 36,18 15,85 43,81 14,59 40,33 5,74 15,87 Sztabin Źródło: Plan rozwoju lokalnego Gminy Sztabin

W roku 2002 w Gminie Sztabin powierzchnia u Ŝytków rolnych wynosiła 15,85 tys. ha, co stanowiło 43,81% powierzchni ogólnej całej gminy. Powierzchnia lasów i gruntów le śnych wyniosła 14,59 tys. ha, co stanowiło 40,33% powierzchni ogólnej. Powierzchnia pozostałych gruntów wynosiła 5,74 tys. ha, co stanowiło 15,87% ogólnej powierzchni. Struktura samych u Ŝytków rolnych przedstawia si ę nast ępuj ąco. Grunty orne zajmowały powierzchni ę 6,21 tys. ha, co stanowiło 39,18% wszystkich uŜytków rolnych. Ł ąki zajmowały 6,59 tys. ha, co stanowiło 41,58% wszystkich u Ŝytków rolnych. Pastwiska zajmowały 3,04 tys. ha, co stanowiło 19,18% gruntów ornych. Sady zajmowały 10 ha, co stanowiło 0,06% gruntów ornych.

2.6. Uwarunkowania infrastrukturalne

 Sie ć wodoci ągowa

W roku 2000 wodoci ągowa sie ć rozdzielcza w Gminie Sztabin liczyła 73,6 km. W roku nast ępnym jej długo ść zwi ększyła si ę o 1,8 km, do 75,4 km. W roku 2002 nast ąpił wzrost o 62,33%, długo ść sieci wyniosła 122,4 km a na koniec roku 2005 jej długo ść wyniosła ju Ŝ 179,10 km. Sie ć wodoci ągowa została doprowadzona do wszystkich wsi i kolonii na terenie gminy. Ilo ść wodoci ągowych przył ączy prowadz ących do budynków mieszkalnych systematycznie rosła. W roku

19

2000 było ich 658, w roku 2001 – 684, w roku 2002 – 801 a w roku 2005 – 959 szt. Przeliczaj ąc długo ść sieci wodoci ągowej na 1 km 2 otrzymujemy nast ępuj ące warto ści. W roku 2000 w gminie na 1 km 2 średnio przypadało 203,31 m wodoci ągowej sieci rozdzielczej. W roku kolejnym było to 208,29 m. W roku 2001 – 338,12 m a w roku 2005 – 495,02. Na 1 km 2 w gminie w roku 2000 przypadało 1,82 wodoci ągowych poł ącze ń prowadz ących do budynków mieszkalnych. W roku kolejnym było to 1,89, w roku 2001 – 2,21 2 a w roku 2005 wska źnik ten osi ągn ął warto ść – 2,65.

TABELA NR 5 Stan sieci wodoci ągowej w Gminie Sztabin – 2005 r. Rodzaj infrastruktury Długo ść sieci Liczba podł ączonych Odsetek gospodarstw obsługiwanych domowych mieszka ńców [km] [szt.] [%] Sie ć wodoci ągowa 179,10 959 75,64 Źródło: www.stat.gov.pl

 Oczyszczalnie ścieków

Na terenie gminy funkcjonuje jedna oczyszczalnia ścieków w miejscowo ści Sztabin, wybudowana w 1996 roku, o przepustowo ści nominalnej 200 m 3/d. Szczegółow ą charakterystyk ę przedstawia TABELA NR 6.

TABELA NR 6. Komunalne oczyszczalnie ścieków w Gminie Sztabin Rodzaj Lokalizacja Przepustowo ść Ilo ść ścieków Ilo ść Ilo ść osadów oczyszczalni projektowana oczyszczonych ścieków ściekowych w r. 2005 dowo Ŝonych [Mg lub m 3 [m 3/d] [m 3/rok] [dm 3/rok] uwodnione] Mechaniczno- Sztabin 162 24150 - - -biologiczna Źródło: www.stat.gov.pl

W latach 2000 – 2002 długo ść sieci kanalizacyjnej w Gminie Sztabin wynosiła 7,0 km. Liczba kanalizacyjnych poł ącze ń prowadz ących do budynków mieszkalnych w kolejnych latach 2000 – 2002 wynosiła odpowiednio – 158, 160, 160. Przeliczaj ąc długo ść sieci kanalizacyjnej na 1 km 2 otrzymujemy nast ępuj ące warto ści. W latach 2000 – 2002 na 1 km 2 przypadało średnio 19,34 m sieci kanalizacyjnej. Na 1 km 2 w gminie w latach 2000 – 2002 przypadało 0,44 kanalizacyjnych poł ącze ń prowadz ących do budynków mieszkalnych. W roku 2000 gminne gospodarstwa domowe w sumie zu Ŝyły 77400 m3 wody z wodoci ągów. W roku kolejnym poziom zu Ŝycia wody maleje o 13,82% i wynosi 66700 m 3. W roku 2002 ilo ść zu Ŝytej wody wyniosła 92500 m 3 a w roku 2005 zu Ŝycie wody wyniosło 142 051m 3 . Przeliczaj ąc powy Ŝsze warto ści na jednego mieszka ńca otrzymujemy nast ępuj ące wyniki. W roku 2000 statystyczny mieszkaniec gminy zu Ŝył 13,5 m 3 wody doprowadzanej wodoci ągami. W roku kolejnym ów wska źnik wyniósł 11,7 m 3, w roku 2002 – 16,2 m 3 a w roku 2005 – 25,3 m 3 / mieszka ńca.

2 Plan rozwoju lokalnego Gminy Sztabin

20

TABELA NR 7 Stan sieci kanalizacyjnej w Gminie Sztabin Rodzaj infrastruktury Długo ść sieci Liczba podł ączonych Odsetek gospodarstw obsługiwanych domowych mieszka ńców [km] [szt.] [%] Sie ć kanalizacyjna 7,0 163 2,9 Źródło: www.stat.gov.pl  Gromadzenie i unieszkodliwianie odpadów

Na terenie Gminy Sztabin nie ma aktualnie czynnego wysypiska. Dotychczasowe znajduj ące si ę we wsi Kunicha zostało w 1996 roku zamkni ęte. Śmieci z terenu gminy wywo Ŝone s ą na wysypisko w Białymstoku. Odpady niebezpieczne powstaj ące na terenie Gminy Sztabin to głównie zu Ŝyte baterie, akumulatory, odpady zawieraj ące rt ęć , pozostało ści oraz opakowania po farbach i lakierach, rozpuszczalniki organiczne, środki czyszcz ące, środki ochrony ro ślin (pestycydy) oraz opakowania po nich, zbiorniki po aerozolach, pozostało ści domowych środków do dezynfekcji i dezynsekcji, odpady zawieraj ące oleje, cz ęś ciowo wykorzystane leki. Do odpadów niebezpiecznych nale Ŝą równie Ŝ odpady zawieraj ące azbest. Na analizowanym terenie odpady z azbestem to głównie płyty azbestowo-cementowe, które wykorzystywano 30 – 40 lat temu w budownictwie, głównie jako pokrycia dachowe.

21

3. CHARAKTERYSTYKA AZBESTU, WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST ORAZ OPIS ICH SZKODLIWEGO DZIAŁANIA

3.1. Azbest – wła ściwo ści i zastosowanie

Azbest jest nazw ą handlow ą minerałów włóknistych a grupy serpentynu i amfibolu o specyficznych wła ściwo ściach fizykochemicznych. Charakteryzuje go du Ŝa odporno ść na rozci ąganie, elastyczno ść , odporno ść na działanie kwasów, zasad i innych chemikaliów, wysoka temperatura rozkładu i topnienia, złe przewodnictwo cieplne. Pod wzgl ędem chemicznym to uwodnione krzemiany magnezu, Ŝelaza, wapnia i sodu. Stosowanie azbestu stwierdzono ju Ŝ ok. 4500 lat temu na podstawie wykopalisk dokonanych w Finlandii. W Europie Południowej znany jest od ponad 2500 lat. Wzmianki w ró Ŝnego rodzaju kronikach świadcz ą, Ŝe azbest od XV do XIX wieku dodawany był do ró Ŝnych surowców w celu uzyskania, m.in., knotów do świec, niepalnego papieru, skóry, a tak Ŝe do wyrobów tekstylnych (np. sukna na płaszcze Ŝołnierskie). W latach 20-tych XIX wieku azbest znalazł komercyjne zastosowanie w postaci kolekcji ogniotrwałych ubra ń dla stra Ŝaków (G. Aldinieso). Tkaniny azbestowe stosowane były równie Ŝ jako kurtyny teatralne. Wielki rozkwit azbestu przypada na er ę silników parowych, w których zastosowane zostały azbestowo – gumowe uszczelki spełniaj ące pod wzgl ędem elastyczno ści i trwało ści wymagania konstruktorów. W ko ńcu XIX wieku rozpocz ęto wydobywanie azbestu na skal ę przemysłow ą, pocz ątkowo w Kanadzie, nast ępnie w Rosji. Dalsze kopalnie powstawały w Afryce na obszarach Rodezji – obecnej RPA. Po 1910 roku nast ąpił szereg dalszych odkry ć i eksploatacji złó Ŝ w ró Ŝnych rejonach świata. W latach 60-tych XIX wieku zapocz ątkowana została przez Warda Johnsa nowa gał ąź przemysłu materiałów budowlanych w postaci pokry ć dachowych z dodatkiem niepalnego azbestu. Surowcem powszechnie stosowanym stał si ę dopiero w XX wieku, ze wzgl ędu na unikalne wła ściwo ści tego minerału. Włókna azbestu s ą bardzo mocne i trwałe. Produkty azbestowe s ą kwasoodporne, ogniotrwałe, odporne na korozj ę i charakteryzuj ą si ę du Ŝą wytrzymało ści ą mechaniczn ą. Dzi ęki tym cechom fizyczno-chemicznym znalazły one zastosowanie w budownictwie, przemy śle włókienniczym, maszynowym, okr ętowym i wielu innych. Do niedawna azbest stosowany był w produkcji ponad 3 tys. wyrobów przemysłowych, 85 % produkcji to wyroby budowlane - płyty dachowe i elewacyjne, a tak Ŝe rury. W zale Ŝno ści, z jakim metalem krzemiany tworz ą zwi ązek, wyró Ŝnia si ę kilka typów azbestu o ró Ŝnej szkodliwo ści dla zdrowia. Najwi ększ ą popularno ść i szerokie zastosowanie w gospodarce światowej zyskały trzy minerały azbestowe:
powszechnie stosowany chryzotyl (azbest biały) – włóknista odmiana serpentynu, tj. uwodnionego krzemianu magnezu, najcz ęś ciej z azbestów stosowany w produkcji wyrobów azbestowo – cementowych oraz popularnych wyrobów tkanych i prz ędz termoizolacyjnych;
w mniejszym stopniu krokidolit (azbest niebieski) – krzemian sodowo – Ŝelazowy nale Ŝą cy do

22

grupy amfiboli, najbardziej szkodliwy, rakotwórczy i mutagenny – najwcze śniej wycofany z uŜytkowania w latach 80-tych;
rzadziej stosowany antofilit – krzemian magnezowy zawieraj ący Ŝelazo;
stosowany w wyrobach europy zachodniej amozyt (azbest br ązowy) – krzemian Ŝelazowo – magnezowy, nale Ŝą cy do grupy amfiboli, o szkodliwo ści po średniej mi ędzy krokidolitem i chryzotylem. Pomimo udowodnionego działania chorobotwórczego chryzotyl uznawany za mniej szkodliwy pozostaje, np. w USA, wa Ŝnym elementem wielu technologii o kluczowym znaczeniu. Aktualnie azbest wykorzystywany jest m.in. w ameryka ńskim programie wahadłowców kosmicznych, których silniki rakietowe pokrywane s ą osłon ą impregnowan ą azbestem, a tak Ŝe w przemy śle okr ętowym.

3.2. Klasyfikacja wyrobów azbestowych

Wyroby zawieraj ące azbest klasyfikowane s ą w dwóch klasach, przyjmuj ąc jako kryterium zawarto ść azbestu, stosowane spoiwo oraz g ęsto ść obj ęto ściowa wyrobu. Klasa I - wyroby o g ęstości obj ęto ściowej mniejszej ni Ŝ 1000 kg/m 3 definiowane jako „mi ękkie” (słabo spoiste) zawieraj ące powy Ŝej 20% azbestu i mał ą ilo ść lepiszcza. Wyroby te łatwo ulegaj ą uszkodzeniom mechanicznym, czemu towarzyszy znaczna emisja włókien azbestu do otoczenia stwarzaj ąc powa Ŝne zagro Ŝenie dla zdrowia ludzkiego. Najcz ęś ciej stosowanymi w tej klasie były wyroby tekstylne z azbestu takie jak, koce ga śnicze, szczeliwa plecione, tektury uszczelkowe oraz materiały i wykładziny cierne. Klasa II - wyroby o g ęsto ści obj ęto ściowej wi ększej ni Ŝ 1000 kg/m 3 definiowane jako „twarde” zawieraj ące poni Ŝej 20% azbestu. Włókna azbestowe w tych wyrobach s ą mocno zwi ązane i nawet w przypadku mechanicznego uszkodzenia materiału w stosunkowo niewielkiej ilo ści przedostaj ą si ę do otoczenia. Wyroby „twarde” s ą odporne na destrukcje, a du Ŝe niebezpiecze ństwo zanieczyszczenia środowiska i zagro Ŝenia zdrowia ludzkiego wyst ępuje przy ich obróbce mechanicznej (ciecie, wiercenie otworów) oraz rozbijanie w wyniku zrzucania z wysoko ści w trakcie prac remontowych. Do tej klasy wyrobów zaliczane s ą miedzy innymi: powszechnie stosowane płyty azbestowo – cementowe faliste, płyty „karo” oraz płyty płaskie wykorzystywane jako elewacje w budownictwie wielokondygnacyjnym. W znacznie mniejszych ilo ściach stosowane były inne wyroby azbestowo – cementowe, w postaci rur słu Ŝą cych do wykonywania instalacji wodoci ągowych, kanalizacyjnych czy kominów i zsypów.

23

TABELA NR 8 Charakterystyka wyrobów zawieraj ących azbest z podziałem na klasy Charakterystyka Wła ściwo ści Rodzaj wyrobu i zastosowanie

KLASA I Masy azbestowo – natryskowe : izolacja ognioochronna konstrukcji stalowych przegród budowlanych, izolacja akustyczna obiektów uŜyteczno ści publicznej. Sznury : piece przemysłowe wraz z kanałami spalin, nagrzewnice, rekuperatory, kominy przemysłowe Tektura azbestowa : izolacja termiczna i uszczelnienia w instalacjach przemysłowych, Obejmuje wyroby o g ęsto ści aparaturze kontrolno – pomiarowej i obj ęto ściowej mniejszej od Wyroby te łatwo ulegaj ą laboratoryjnej 1000 kg/m 3, definiowane jako uszkodzeniom mechanicznym, Płyty azbestowo – kauczukowe : „mi ękkie”, zawieraj ące czemu towarzyszy znaczna emisja uszczelnianie urz ądze ń przemysłowych powy Ŝej 20% (do 100%) włókien azbestu do otoczenia. pracuj ących w środowisku agresywnym azbestu Wyroby tekstylne z azbestu (koce ga śnicze, szczeliwa plecione, tektury, r ękawice i tkaniny azbestowe): ochrona pracowników Masa lub tektura azbestowa: drobne urz ądzenia w gospodarstwach domowych, np. Ŝelazka, płytki kuchenne, piece akumulacyjne Materiały i wykładziny cierne zawieraj ące azbes t: hamulce i sprz ęgła Masy ognioodporne zawieraj ące azbest : piece przemysłowe wraz z kanałami spalin

KLASA II Płyty azbestowo – cementowe faliste i gąsiory : pokrycia dachowe, balkony Płyty azbestowo – cementowe płaskie prasowane : ściany osłonowe, ściany działowe, elewacje zewn ętrzne, osłona ścian przewodów windowych, szybów wentylacyjnych i instalacyjnych, chłodnie kominowe, chłodnie wentylatorowe Płyty azbestowo – cementowe płaskie W wyrobach tych włókna „karo ”: pokrycia dachowe, elewacje azbestowe s ą mocno zwi ązane, a zewn ętrzne w przypadku mechanicznego Płyty azbestowo – cementowe uszkodzenia (np. p ękni ęcia)ma suchoformowane „kolorys”, „acekol” i miejsce stosunkowo niewielka inne : elewacje zewn ętrzne, osłony kanałów Obejmuje wyroby o g ęsto ści emisja azbestu do otoczenia w wentylacyjnych i klimatyzacyjnych, ściany obj ęto ściowej powy Ŝej 1000 3 porównaniu z wyrobami klasy I. działowe kg/m definiowane jako Natomiast niebezpiecze ństwo dla Rury azbestowo – cementowe „twarde”, zawieraj ące poni Ŝej zdrowia ludzi i środowiska stwarza (bezci śnieniowe i ci śnieniowe) : przewody 20% azbestu. mechaniczna obróbka tych kanalizacyjne i wodoci ągowe, rynny spustowe wyrobów (ci ęcie, wiercenie na śmieci, przewody kominowe otworów) oraz rozbijanie w wyniku Otuliny azbestowo – cementowe : izolacja zrzucania z wysoko ści w trakcie urz ądze ń ciepłowniczych i innych prac remontowych. przemysłowych Kształtki azbestowo – cementowe budowlane : przewody wentylacyjne, podokienniki, osłony ruroci ągów ciepłowniczych, osłony kanałów spalinowych i wentylacyjnych Kształtki azbestowo – cementowe elektroizolacyjne : przegrody izolacyjne w aparatach i urz ądzeniach elektrycznych Płytki PCV : podłogi w blokach mieszkalnych

24

Wła ściwo ści azbestu zadecydowały o jego szerokim zastosowaniu w gospodarce i przemy śle. Najwi ęcej wyrobów zawieraj ących azbest znalazło zastosowanie w budownictwie. Na podstawie danych z 2000r. ocenia si ę, Ŝe w obiektach budowlanych w Polsce jest ok. 15,4 mln. Mg wyrobów zawieraj ących azbest, z czego prawie 14,9 mln. Mg to płyty azbestowo – cementowe faliste i płaskie, a 600 tys. Mg to rury azbestowo – cementowe w budownictwie ziemnym i mieszkaniowo – gospodarczym oraz w ró Ŝnych instalacjach przemysłowych. Produkcja płyt azbestowo – cementowych w Polsce została zakazana Ustaw ą z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz. U. Nr 101, poz. 628 z 1997 r. i Nr 156 z 1998 r.). Zgodnie z ustaw ą w Polsce z dniem 28 wrze śnia 1998 r. została całkowicie zako ńczona produkcja płyt azbestowo – cementowych, a wcze śniej innych wyrobów zawieraj ących azbest. Natomiast po 28 marca 1999 r. obowi ązuje zakaz obrotu azbestem i wyrobami zawieraj ącymi azbest. Wyj ątek stanowi ą wyroby z zawarto ści ą azbestu, które nie posiadaj ą jeszcze swoich zamienników ze wzgl ędu na ekstremalne warunki pracy. Wykaz takich wyrobów zawarty jest w rozporz ądzeniach ministra wła ściwego do spraw gospodarki w sprawie dopuszczenia wyrobów zawieraj ących azbest do produkcji lub do wprowadzania na polski obszar celny. Dotyczy to azbestu włóknistego sprowadzanego do diafragmy do elektrolizy przeponowej przy produkcji chloru i wyrobów azbestowo – kauczukowych.

3.3. Szkodliwe oddziaływanie azbestu na zdrowie ludzkie

Zagro Ŝenie dla zdrowia mieszka ńców wynika z nagromadzenia na obszarze całej gminy ró Ŝnego typu materiałów zawieraj ących azbest, w tym stosunkowo du Ŝe ilo ści najbardziej gro źnego dla zdrowia – azbestu niebieskiego. Odpady azbestowo – cementowe stanowi ące niegdy ś bardzo cenny surowiec wykorzystywany szeroko przez mieszkańców gminy stanowi ą obecnie istotne źródło emisji pyłu. Odpady te zastosowane do utwardzania podwórek, podjazdów, dróg uległy zu Ŝyciu i degradacji pod wpływem warunków atmosferycznych, co jest przyczyn ą uwalniania si ę włókien azbestu do powietrza atmosferycznego. Obecno ść azbestu stwierdzono równie Ŝ w wodzie, napojach i pokarmach, jednak jak donosi Raport Pa ństwowego Zakładu Higieny z dn. 30.06.2000r. nie ma dowodów świadcz ących o tym, Ŝe azbest spo Ŝyty w wodzie jest szkodliwy dla zdrowia. Dlatego zast ępowanie rur azbestowo – cementowych w instalacjach ziemnych wyrobami bezazbestowymi powinno nast ępowa ć sukcesywnie, w miar ę technicznego zu Ŝycia lub w przypadku woli wymiany na rury bezazbestowe. Wszystkie gatunki azbestu s ą rakotwórcze dla ludzi w przypadku gdy jest on wdychany. Okres utajniony choroby nowotworowej wywołanej wdychaniem azbestu wynosi 15 – 20 lat. Włókna nie s ą widoczne w mikroskopie optycznym, gdy Ŝ maj ą zwykle średnice mniejsze od długo ści fali światła widzialnego. Od rodzaju włókien zale Ŝy bezpo średnio jego toksyczno ść . Wi ększe włókna w wi ększo ści zatrzymuj ą si ę w górnych drogach oddechowych sk ąd s ą usuwane przez rz ęski, włókna bardzo drobne s ą usuwane przez system odporno ściowy. Najbardziej niebezpieczne s ą włókna długie (>5 m), ale cienkie (<3 m), przenikaj ą one do dolnych dróg oddechowych , wbijaj ą si ę w płuca gdzie pozostaj ą i w wyniku wieloletniego dra Ŝnienia komórek wywołuj ą choroby . Trwało ść oraz zdolno ść

25 gromadzenia si ę w płucach włókien azbestowych powoduje ci ęŜ kie formy chorób płuc oraz opłucnej i otrzewnej. Najbardziej nara Ŝeni na choroby wywoływane prac ą z azbestem s ą pracownicy: stoczni, przemysłu chemicznego, tytoniowego, tekstylnego oraz zatrudnieni w kopalni azbestu, w budownictwie i przy produkcji materiałów ogniotrwałych. Zanieczyszczenie powoduj ące choroby zawodowe, spotykane w przemy śle i przy pracach z azbestem, to kilkaset tysi ęcy włókien w 1 m 3 powietrza. Nara Ŝenie zawodowe na pył azbestowy mo Ŝe by ć przyczyn ą nast ępuj ących chorób: pylicy azbestowej, raka płuc, mi ędzybłoniaka opłucnej lub otrzewnej. Jest ona tak Ŝe przyczyn ą zmian opłucnej w postaci zgrubie ń lub zwapnie ń. Ryzyko wyst ąpienia tych schorze ń zwi ązane jest ści śle z dawk ą pyłu, rodzajem azbestu i jest ono ró Ŝne dla ró Ŝnych technologii przetwórstwa.

3.4. Sposoby i warunki bezpiecznego u Ŝytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest

Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. okre śla zasady post ępowania z odpadami, w sposób zapewniaj ący ochron ę Ŝycia i zdrowia ludzi oraz ochron ę środowiska zgodnie z zasad ą zrównowa Ŝonego rozwoju, a w szczególno ści zasady zapobiegania powstawaniu odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko, a tak Ŝe odzysku lub unieszkodliwiania. W ustawie okre ślone s ą obowi ązki wytwórców i posiadaczy odpadów, w tym odpadów niebezpiecznych, do których zgodnie z obowi ązuj ącą klasyfikacj ą odpadów stanowi ą zał ącznik do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 27 wrze śnia 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. Nr 112, poz. 1206) odpady azbestowe s ą uznane za niebezpieczne. Odpady zawieraj ące azbest nale Ŝy kierowa ć na składowiska urz ądzone według zasad ogólnie obowiązuj ących dla odpadów niebezpiecznych, z wyj ątkiem małej grupy odpadów zawieraj ących azbest, dla których dopuszcza si ę zamykanie w masie betonowej lub przekształcanie w procesach fizycznych i chemicznych. Pierwszym etapem prac maj ących na celu oczyszczanie danego obiektu z azbestu jest lokalizacja wyrobów zawieraj ących azbest w tym obiekcie. Wła ściciel, zarz ądca lub u Ŝytkownik obiektu, w którym wyst ępuj ą wyroby zawieraj ące azbest, ma obowi ązek dokonywania ich inwentaryzacji, poprzez sporz ądzenie spisu z natury, zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 pa ździernika 2003 r. Odpowiedni ą informacj ę, aktualizowan ą ka Ŝdego roku, przygotowuje si ę zarówno dla wyrobów nadal eksploatowanych, jak i dla tych, których eksploatacja została zako ńczona. Przygotowane informacje musz ą nast ępnie zosta ć przesłane, w terminie do dnia 31 stycznia, wójtowi , w przypadku osoby fizycznej, b ądź wojewodzie – w przypadku gdy wła ścicielem budynku jest osoba prawna. Wzory informacji niezb ędnych dla potrzeb inwentaryzacji wyrobów zawieraj ących azbest zawieraj ą zał ączniki 1 i 2. Sposoby i warunki bezpiecznego u Ŝytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest okre ślono w Rozporz ądzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r.

26 w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u Ŝytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz.U. Nr 71, poz. 649). Rozporz ądzenie okre śla: 1) obowi ązki wykonawcy prac polegaj ących na bezpiecznym u Ŝytkowaniu i usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest; 2) sposoby i warunki bezpiecznego u Ŝytkowania oraz usuwania wyrobów zawieraj ących azbest; 3) warunki przygotowania do transportu i transportu wyrobów i odpadów zawieraj ących azbest do miejsca ich składowania; 4) wymagania, jakim powinno odpowiada ć oznakowanie wyrobów i odpadów zawieraj ących azbest. Wyroby zawieraj ące azbest o g ęsto ści obj ęto ściowej równej lub wi ększej ni Ŝ 1000 kg/m 3 po stwierdzeniu braku widocznych uszkodze ń, mog ących stwarza ć warunki dla emisji azbestu do środowiska mo Ŝna bezpiecznie u Ŝytkowa ć przestrzegaj ąc wymaga ń w zakresie ochrony środowiska. Wykorzystywanie azbestu lub wyrobów zawieraj ących azbest w sposób umo Ŝliwiaj ący emisje azbestu do środowiska jest niedopuszczalne. Wła ściciel, u Ŝytkownik wieczysty lub zarz ądca nieruchomo ści, a tak Ŝe obiektu, urz ądzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawieraj ącego azbest, przeprowadza kontrole stanu tych wyrobów w terminach wynikaj ących z oceny stanu tych wyrobów. Z przeprowadzonej kontroli okresowej sporz ądza si ę w dwóch egzemplarzach ocen ę stanu i mo Ŝliwo ści bezpiecznego u Ŝytkowania wyrobów zawieraj ących azbest. Zgodnie z zał ącznikiem nr 1 ww. rozporz ądzenia MGPiPS, jeden egzemplarz oceny ł ącznie z dokumentacj ą miejsca zawieraj ącego azbest, obiektu, urz ądzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej jest przechowywany przez wła ściciela, u Ŝytkownika wieczystego lub zarz ądcy nieruchomo ści, a tak Ŝe obiektu, urz ądzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawieraj ącego azbest, natomiast drugi egzemplarz oceny przekazuj ą powiatowemu inspektorowi nadzoru budowlanego, w terminie 30 dni od daty sporz ądzenia oceny. W celu eliminacji ryzyka zwi ązanego z materiałami azbestowymi konieczne jest stosowanie odpowiednich metod post ępowania. Wybór metody zale Ŝy od oceny stanu technicznego materiałów oraz od potencjalnych zagro Ŝeń.

27

TABELA NR 9 Zasady wyboru metod post ępowania z materiałami zawieraj ącymi azbest w budynkach

Metody post ępowania Warunki stosowania Przeciwwskazania

nie istnieje ryzyko uwalniania
mo Ŝliwo ść uszkodzenia włókien azbestowych materiałów azbestowych
materiały azbestowe s ą
budynek zanieczyszczony zabudowane włóknami azbestu Pozostawienie stanu
materiały s ą odkryte bez obecnego mo Ŝliwo ści ich uszkodzenia WADY: ryzyko zwi ązane z zanieczyszczeniem budynku ZALETA: unikni ęcie prowadzenia prac azbestem, konieczno ść kontroli budowlanych stanu technicznego materiałów .

usuni ęcie materiałów jest trudne
materiał silnie lub niemo Ŝliwe: materiał jest zanieczyszczony ści śle zwi ązany z podło Ŝem
nara Ŝenie materiału na
materiał nie jest nara Ŝony na wod ę uszkodzenia
materiały o du Ŝej Zabezpieczenie powłok ą
materiał jest łatwo dost ępny do powierzchni lub osłon ą wi ąŜą cą wizualnej inspekcji

ZALETA: szybka metoda wykonywania WADY: stałe ryzyko zwi ązane z napraw uszkodzonych powłok pozostawieniem materiału; du Ŝy ochronnych, wystarczaj ąca do koszt uszczelnienia; konieczno ść zapobiegania emisji włókien azbestu prowadzenia stałych inspekcji

usuni ęcie jest bardzo trudne
istnieje mo Ŝliwo ść
mo Ŝliwo ść wyeliminowania źródła uszkodzenia zabudowy emisji
materiał nara Ŝony jest na
nie istnieje mo Ŝliwo ść działanie wody uszkodzenia obudowy
całkowita zabudowa jest niemo Ŝliwa Obudowa innymi

materiałami WADY: ryzyko z pozostawieniem materiału; konieczno ść konserwacji obudowy; konieczno ść okresowych inspekcji; ZALETA: stanowi wystarczaj ącą metod ę konieczno ść ewentualnego ochrony środowiska usuwania obudowy

materiały słabospoiste lub źle
materiał zakryty lub zwi ązane z podło Ŝem trudno dost ępny
materiały nara Ŝone na
inne metody uszkodzenia post ępowania s ą
lokalizacj ą w ci ągach wystarczaj ące wentylacyjnych Usuni ęcie
st ęŜ enie azbestu w powietrzu WADY: powoduje tymczasowy przekracza dopuszczalny poziom wzrost ryzyka ekspozycji na
rozbiórka obiektu lub jego cz ęś ci azbest podczas prac budowlanych wymaga przeszkolonego personelu i specjalnej organizacji ZALETA: definitywne usuni ęcie źródła pracy, wymaga zastosowania emisji azbestu nowych materiałów Źródło: „Materiały budowlane zawieraj ące azbest. Poradnik” – Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa 1997r.

Przepisy w sposób bezpo średni nie precyzuj ą, kto mo Ŝe by ć wykonawc ą prac polegaj ących na zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest, bior ąc jednak pod uwag ę obowi ązki jakie postawiono przed wykonawc ą, wnioskowa ć nale Ŝy, Ŝe tego typu prace powinna wykonywa ć wyspecjalizowana jednostka posiadaj ąca stosowne zezwolenia oraz wyposa Ŝenie techniczne i

28 socjalne zapewniaj ące prowadzenie prac oraz odpowiednie zabezpieczenie pracowników i środowiska przez nara Ŝeniem na działanie azbestu.

3.5. Podstawowe obowi ązki wytwórców odpadów zawieraj ących azbest

Podstawowe obowi ązki organów samorz ądowych wła ścicieli zarz ądców nieruchomo ści oraz przedsi ębiorców prowadz ących działalno ść , w wyniku, której powstaj ą odpady zawieraj ące azbest.

Obowi ązki gminy i powiatu: • opracowanie, przyj ęcie i aktualizacja planu gospodarki odpadami (z uwzgl ędnieniem problematyki usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest), • gromadzenie informacji przekazywanych przez osoby fizyczne (wła ścicieli i zarz ądców nieruchomo ści) o wyrobach zawieraj ących azbest i miejscu ich wykorzystywania, • przedkładanie marszałkowi województwa informacji o rodzaju, ilo ści i miejscach wyst ępowania substancji stwarzaj ących szczególne zagro Ŝenie dla środowiska, w tym azbestu, • zatwierdzenie programów gospodarki odpadami niebezpiecznymi (w tym odpadami zawieraj ącymi azbest), • udzielenie zezwole ń na transport odpadów niebezpiecznych (w tym azbestu).

Obowi ązki wła ścicieli i zarz ądców lub u Ŝytkowników nieruchomo ści: • kontrola wyrobów zawieraj ących azbest znajduj ących si ę w obiektach, urz ądzeniach budowlanych, urz ądzeniach przemysłowych lub innych miejscach zawieraj ących azbest, • sporz ądzenie i przedło Ŝenie organowi nadzoru budowlanego oceny stanu i dokumentacji miejsca zawieraj ącego azbest, • usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest zakwalifikowanych zgodnie z ocen ą do wymiany na skutek nadmiernego zu Ŝycia wyrobu lub jego uszkodzenia, • sporz ądzenie (corocznie) planu kontroli jako ści powietrza obejmuj ącej pomiar st ęŜ enia azbestu, dla ka Ŝdego pomieszczenia, w którym znajduj ą si ę instalacje lub urz ądzenia zawieraj ące azbest lub wyroby zawieraj ące azbest, • przegl ąd i oznakowanie, w sposób przewidziany przez prawo, miejsc, w których był lub jest wykorzystywany azbest lub wyroby zawieraj ące azbest, • sporz ądzenie inwentaryzacji zastosowanych wyrobów zawieraj ących azbest poprzez sporz ądzenie spisu z natury, • sporz ądzenie i przedło Ŝenie marszałkowi województwa (dot. przedsi ębiorców) lub prezydentowi miasta (dot. osób fizycznych nie będących przedsi ębiorcami) oraz coroczna aktualizacja informacji o: - wyrobach zawieraj ących azbest i miejscu ich wykorzystywania, - wyrobach zawieraj ących azbest, których wykorzystanie zostało zako ńczone.

29

• zgłoszenie wła ściwemu organowi architektoniczno – budowlanemu prac polegaj ących na zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest zgodnie z przepisami budowlanymi.

Obowi ązki wykonawców prac polegaj ących na zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest: • uzyskanie pozwolenia, decyzji zatwierdzaj ącej program gospodarowania odpadami niebezpiecznymi albo zło Ŝenie organowi informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobie gospodarowania odpadami niebezpiecznymi (zale Ŝnie od ilo ści wytwarzanych odpadów), • przeszkolenie przez uprawnion ą instytucj ę zatrudnianych pracowników i osób kieruj ących lub nadzoruj ących, w zakresie bezpiecze ństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu tych wyrobów oraz w zakresie przestrzegania procedur dotycz ących bezpiecznego post ępowania z wyrobami zawieraj ącymi azbest, • opracowanie przed rozpocz ęciem prac szczególnego planu prac usuwania wyrobów zawieraj ących azbest, obejmuj ącego w szczególno ści: - identyfikacj ę azbestu w przewidzianych do usuni ęcia materiałach, na podstawie udokumentowanej informacji od wła ściciela lub zarz ądcy obiektu albo te Ŝ na podstawie bada ń przeprowadzonych przez akredytowane laboratorium, - informacje o metodach wykonywania planowanych prac, - zakres niezb ędnych zabezpiecze ń pracowników oraz środowiska przez nara Ŝeniem na szkodliwo ść emisji azbestu w tym problematyk ę okre ślon ą przepisami dotycz ącymi planu bezpiecze ństwa i ochrony zdrowia, - ustalenie niezb ędnego dla rozwoju wykonywanych prac monitoringu powietrza, - posiadanie niezb ędnego wyposa Ŝenia technicznego i socjalnego zapewniaj ącego prowadzenie okre ślonych planem prac oraz zabezpiecze ń pracowników i środowiska przed nara Ŝeniem na działanie azbestu, - zgłoszenie prac polegaj ących na zabezpieczeniu lub usuni ęciu wyrobów zawieraj ących azbest z obiektu, urz ądzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej, właściwemu organowi nadzoru budowlanego oraz wła ściwemu okr ęgowemu inspektorowi pracy; • zapewnienie warunków bezpiecznego usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z miejsca ich wyst ępowania w sposób okre ślony w § 8 rozporz ądzenia MGPIPS z dnia 21 kwietnia 2004 r. W sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u Ŝytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest, • zło Ŝenie wła ścicielowi, u Ŝytkownikowi wieczystemu lub zarz ądcy nieruchomo ści urz ądzenie budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawieraj ącego azbest, pisemnego oświadczenia o prawidłowo ści wykonania prac oraz o oczyszczeniu terenu z pyłu azbestowego, z zachowaniem wła ściwych przepisów technicznych i sanitarnych.

30

4. INFORMACJE O ILO ŚCI I STANIE WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST NA TERENIE GMINY SZTABIN

4.1. Okre ślenie szacunkowych ilo ści azbestu na terenie Gminy Sztabin

Azbest i wyroby zawieraj ące ten surowiec importowane s ą do Polski z ró Ŝnych krajów i w ró Ŝnej postaci. Mo Ŝna przypuszcza ć, Ŝe cz ęść tych wyrobów jest wwo Ŝona na teren naszego kraju jako wyroby wmontowane na stałe do ró Ŝnych maszyn i urz ądze ń. Najcz ęś ciej s ą to ró Ŝnego rodzaju uszczelnienia. Nie jest, wi ęc mo Ŝliwe dokładne okre ślenie ilo ści wyrobów azbestowych, gdy Ŝ cz ęsto stanowi ą one niewielk ą cz ęść sprowadzanych maszyn czy urz ądze ń. W przypadku wielu wyrobów, dawniej produkowanych w Polsce i w krajach Unii Europejskiej z zastosowaniem azbestu, obecnie produkuje si ę odpowiedniki, w których azbest zast ąpiono innymi włóknami. W stosowanych dawniej na dachach i elewacjach wyrobach azbestowo – cementowych azbest został całkowicie zast ąpiony innymi włóknami i tylko takie, wolne od azbestu płyty cementowo – włókniste s ą obecnie produkowane w Polsce. Równie Ŝ producenci uszczelek w du Ŝej cz ęś ci produkcji wyeliminowali azbest. Głównym źródłem danych o rozmieszczeniu i ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest na terenie Gminy Sztabin, były przeprowadzone w 2005r. badania. Do tego celu została opracowana ankieta (na bazie zał ącznika art. 163, ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. - Prawo ochrony środowiska /Dz. U. Nr 62, poz. 627, z pó źn. zm./ oraz Rozporz ądzenia Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 pa ździernika 2003r. w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których był lub jest wykorzystywany azbest /Dz.U. Nr 192, poz. 1876/) ZAŁ ĄCZNIK NR 2 , któr ą rozesłano do osób fizycznych (wła ścicieli posesji), pomiotów gospodarczych oraz obiektów b ędących własno ści ą gminy. Podstawowe pytania miały potwierdzi ć ile i jakich wyrobów zawieraj ących azbest znajduje si ę obecnie na terenie gminy. Obok pyta ń o ilo ść i stan zachowania wyrobów azbestowych ankieta obejmowała równie Ŝ pytania o nazw ę i adres zarz ądzaj ącego nieruchomo ści ą i tytuł prawny do nieruchomo ści. Ilo ść zinwentaryzowanego azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest na terenie Gminy Sztabin wynosi 300 890,0 m2. Dodatkowo na terenie gminy znajduje si ę ok. 4,6 km rur wodoci ągowych azbestowo – cementowych. Poni Ŝsza TABELA NR 10 przedstawia sum ę wszystkich wyrobów azbestowych znajdujących si ę na terenie gminy.

31

TABELA NR 10. Ilo ść wyrobów zawieraj ących azbest na terenie Gminy Sztabin

Gara Ŝe i inne Budynki Budynki Stodoły Obory Chlewnie budynki RAZEM Wła ściciel mieszkalne wielofunkcyjne gospodarcze [m 2] Gmina 955 - - 100 226 64 1 345 Osoby fizyczne 43 779 83 460 71 089 56 877 15 742 28 598 299 545 RAZEM 44 734 83 460 71 089 56 977 15 968 28 662 300 890

Procentowy udział wyrobów zawieraj ących azbest w poszczególnych grupach 99,55

100 80 60 40 0,45 20 0 Własno ść Gminy % Prywatni wła ściciele %

RYSUNEK NR 2. Procentowy udział wyrobów zawieraj ących azbest

Prawie we wszystkich badanych obiektach wyroby zawieraj ące azbest nale Ŝały do wyrobów stosowanych jako pokrycia dachowe, czyli płyty azbestowo – cementowe tzw. „eternit”. Z ankiet wynika, i Ŝ 99,55 % wszystkich wyrobów azbestowych znajduje się na terenie gospodarstw osób prywatnych nieb ędących przedsi ębiorcami. W śród pokry ć dachowych budynków osób prywatnych 42,28% to stodoły, 26,74% to budynki mieszkalne, natomiast nieco mniej 23,77% to wyroby, którymi pokryto budynki gospodarcze (np. wiaty, gara Ŝe, altanki, piwnice) nieznaczny procent stanowi ą budynki chlewne 7,21%. Wśród wyrobów azbestowych b ędących własno ści ą gminy 71% stanowi ą budynki mieszkalne, budynki wielofunkcyjne to 16,8 %, chlewy to 7,4 % i nieznaczna cz ęść to gara Ŝe 4,8 %.

32

90000 80000 70000 60000 50000 Gara Ŝe i inne budynki gosp 40000 Budynki wielofunkcyjne 30000 Chlewnie 20000 Obory 10000 Stodoły 0 Budynki mieszkalne 1

Budynki mieszkalne Stodoły Obory Chlewnie Budynki wielofunkcyjne Gara Ŝe i inne budynki gosp

RYSUNEK NR 3. Ilo ść wyrobów azbestowych w poszczególnych rodzajach budynków [m 2]

Dokonano równie Ŝ szczegółowej analizy nagromadzenia wyrobów azbestowych w śród wła ścicieli gospodarstw i domów jednorodzinnych Gminy Sztabin z podziałem na poszczególne sołectwa.

Nagromadzenie płyt azbestowo - cementowych na terenie Gminy Sztabin z podziałem na poszczególne sołectwa

40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 Jaziewo K ami e Karoliny Komaszówka Kryłatka Kopiec Kopytkowo Krasnoborki Krasnybór Kunic ha Lebiedz in Lipowo Mogilnice Motułk a Ostrowie Podcisówek Polk owo Sos nowo tabinSz Ś W ol ne Wrotki Jastrz Jastrz 0 Balink a Budziski Cisów Czarniewo LasCzarny ługieD Ewy Fiedorowizna Huta Hruskie agłowoJ aminyJ Janówek KJasionowo D Jasionowo + D ciokła ń ę ę bna Pierwsza bna Druga ę bno

RYSUNEK NR 4 Nagromadzenie płyt azbestowo – cementowych na terenie Gminy Sztabin z podziałem na poszczególne sołectwa [m 2].

Z powy Ŝszego zestawienia wyra źnie wida ć, i Ŝ najwi ęcej wyrobów azbestowych w postaci płyt falistych znajduje si ę w sołectwach Jaziewo, Mogilnice i Jasionowo .

33

Budynki b ędące własno ści ą gminy stanowi ą zaledwie 0,45 % pokry ć dachowych wszystkich wyrobów azbestowych w Gminie Sztabin (przewa Ŝaj ą stodoły).

Obiekty b ędące własno ści ą Gminy

64 226

100

955

Budynki mieszkalne Chlewnie Budynki wielofunkcyjne Gara Ŝe i inne budynki gosp

Obiekty b ędące własno ści ą prywatnych wła ścicieli

28598 43779 15742

56877

83460

71089

Budynki mieszkalne Stodoły Obory Chlew nie Budynki w ielofunkcyjne Gara Ŝe i inne budynki gosp

RYSUNEK NR 5. Ilo ść wyrobów azbestowych b ędących własno ści ą gminy oraz osób prywatnych [m 2].

W wyniku przeprowadzonych bada ń inwentaryzacyjnych (ogółem na 959 szt. gospodarstw) i danych z ankiet stwierdzono, Ŝe stan utrzymania pokry ć dachowych zawierających azbest jest ró Ŝny. Przewa Ŝnie ankietowani okre ślali stan eternitu jako średni. Wynika to z faktu, i Ŝ inwestycja zwi ązana z wymian ą wyrobów zawieraj ących azbest jest do ść kosztowna, a gospodarze nie s ą przygotowani na takie wydatki. Ewentualne dofinansowanie lub refundacja (zwrócenie znacznej ilo ści kosztów poniesionych przy usuwaniu starych płyt, uło Ŝeniu i zakupie nowych) znacznie zwi ększyłaby zainteresowanie gospodarzy

34

5. METODY UNIESZKODLIWIANIA ODPADÓW

ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST

Z usuwaniem wyrobów zawieraj ących azbest nierozerwalnie zwi ązany jest proces powstawania odpadów. Jedyn ą metod ą unieszkodliwiania odpadu z azbestem jest ich składowanie. Celem priorytetowym w planowaniu działa ń zwi ązanych z odpadami zawieraj ącymi azbest jest eliminacja ich negatywnego oddziaływania na zdrowie ludzkie. Odnosi si ę to do wszystkich etapów post ępowania, tj. pocz ąwszy od ich demonta Ŝu, poprzez transport, a ko ńcz ąc na bezpiecznym ich unieszkodliwianiu. Płyty eternitowe cieszyły si ę do niedawna olbrzymi ą popularno ści ą. Przede wszystkich ze wzgl ędu na nisk ą cen ę – 1 m 2 eternitu był dwa razy ta ńszy od blachy ocynkowanej, a pi ęć razy od dachówki ceramicznej. Proporcjonalnie do tej popularno ści jest obecnie problematyka zwi ązana z ich wymian ą i unieszkodliwieniem. W Europie znanych jest kilka technologii utylizacji azbestu. Nale Ŝą do nich np. spalanie w wysokich temperaturach rz ędu 1200 – 1500 oC, rozpuszczanie w kwasie fluorowodorowym oraz inne, niezwykle kosztowne. Jest to odpad niebezpieczny, dlatego powinien by ć unieszkodliwiany i składowany w specjalnie do tego wyznaczonych miejscach. Na terenie gminy bardzo cz ęsto problemem jest usuwanie azbestu przez wła ścicieli posesji na własn ą r ękę, a w ślad za tym porzucanie odpadów zawieraj ących azbest np. płyt falisto – cementowych, w miejscach nielegalnego składowania odpadów komunalnych oraz niebezpiecznych, tzw. „dzikich wysypiskach”. Przeprowadzona inwentaryzacja wyrobów azbestowych na terenie gminy pokazuje i Ŝ proces wymiany pokry ć dachowych b ędzie trwał wiele lat. Akcja usuwania wyrobów azbestowych nie b ędzie przebiegała masowo, a wr ęcz przeciwnie jednorazowo usuwane b ędą pokrycia z pojedynczych dachów. Taka sytuacja rodzi problem przewo Ŝenia bardzo małych transportów odpadów niebezpiecznych na znaczne odległo ści. W pobli Ŝu gminy Sztabin, ani w województwie podlaskim nie istnieje Ŝadne składowisko odpadów zawieraj ących azbest. W zwi ązku z tym unieszkodliwianie odpadów azbestowych mo Ŝe przebiega ć w nast ępuj ący sposób:  magazynowanie odpadów na okres 1 roku i przewo Ŝenie wi ększych partii na najbli Ŝsze składowisko odpadów azbestowych,  budowa nowego składowiska odpadów azbestowych – lokalizacja powinna by ć zgodna z Wojewódzkim Planem Gospodarki Odpadami dla województwa podlaskiego.

5.1. Magazynowanie odpadów azbestowych

Zgodnie z art. 63, pkt. 4 Ustawy o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. odpady przeznaczone do składowania mog ą by ć magazynowane jedynie w celu zebrania odpowiedniej ilo ści tych odpadów do transportu na składowisko odpadów, nie dłu Ŝej ni Ŝ przez okres 1 roku. Odpowiednio zabezpieczone przed dost ępem osób niepowołanych (zapakowane w foli ę) odpady zawieraj ące azbest nie stanowi ą zagro Ŝenia dla środowiska, nie emituj ą gro źnych dla zdrowia pyłów.

35

Magazynowanie powoduje minimalizacj ę kosztów zwi ązanych z transportem odpadów na składowisko docelowe. Wg WPGO dla województwa podlaskiego teren powiatu augustowskiego, w skład którego wchodzi Gmina Sztabin, b ędzie obsługiwany przez Zakład Zagospodarowania Odpadów Regionu Biebrza ńskiego zlokalizowany w Dolistowie Starym (zakład recyklingu), Mo ńkach (zakład fermentacji, skladowisko), Augustowie (składowisko). Tam te Ŝ przygotowane b ędzie miejsce do czasowego magazynowania odpadów niebezpiecznych.

5.2. Składowanie odpadów azbestowych

Główn ą metod ą unieszkodliwiania odpadów azbestowych na terenie Polski jest ich składowanie. Przyj ęto zało Ŝenie składowania płyt pakowanych szczelnie w workach foliowych, a tak Ŝe w pakietach z tkaniny syntetycznej oraz odpadów w postaci kawałkowej w workach z tkaniny syntetycznej (tzw. big bag). Odpady mog ą by ć deponowane jedynie na składowiskach odpadów niebezpiecznych przeznaczonych wył ącznie do składowania odpadów azbestowych, na wydzielonych cz ęś ciach składowisk odpadów niebezpiecznych oraz na wydzielonych cz ęś ciach składowisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne pod warunkiem, Ŝe spełnione zostan ą warunki techniczne dotycz ące bezpiecznego składowania odpadów azbestowych. Kwatera do składowania wył ącznie odpadów niebezpiecznych powinna zosta ć wybudowana jako specjalnie wykonane zagł ębienie terenu ze ścianami bocznymi zabezpieczonymi przed osypywaniem si ę. Zagł ębienie powinno zosta ć ukształtowane w formie trójk ąta z podziałem na odpowiedni ą ilo ść kwater wydzielonych ścianami działowymi z gruntu rodzimego. Gł ęboko ść kwater powinna si ęga ć od 6 – 10 m. Gł ęboko ść składowania od 4 – 8 m. Nachylenie skarp składowiska powinno by ć wykonane w stosunku 1:1,5, za ś nachylenie skarp ziemnych ścian działowych w stosunku 1:1. W celu zabezpieczenia przed emisj ą pyłów powierzchnie ka Ŝdej kolejnej warstwy odpadów przykrywa si ę foli ą lub warstw ą gruntu. Po zako ńczeniu eksploatacji składowiska (na poziomie 2 m poni Ŝej terenu otoczenia) nale Ŝy wypełni ć je ziemia do poziomu terenu. Wokół składowiska powinny zosta ć wykonane rowy opaskowe. Eksploatacja kolejnych kwater powinna nast ępowa ć metod ą krocz ącą, tzn. zamkni ęcie pierwszej kwatery powoduje rozpocz ęcie eksploatacji drugiej. Dynamika składowania odpadów jest zmienna i zale Ŝna od uwarunkowa ń techniczno – ekonomicznych.

Na składowiskach zlokalizowanych w specjalnie wykonanych z agł ębieniach terenu z zabezpieczonymi ścianami bocznymi mog ą by ć składowane odpady azbestowe o kodach 17 06 01 * i 17 06 05 * pochodz ące z budowy, remontu i demonta Ŝu obiektów budowlanych i infrastruktury drogowej.

Zgodnie z §1 ust. 2 Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów (Dz.U.Nr 220, poz. 1 858) , przepisów tego rozporz ądzenia nie stosuje si ę do składowisk, na których składowane s ą odpady 17 06 01 * i 17 06 05 *. W zwi ązku z powy Ŝszym badanie wpływu składowiska na otoczenie wyznacza si ę w oparciu o prowadzenie monitoringu emisji zanieczyszcze ń atmosferycznych w

36 zakresie emisji charakterystycznych, tj. prowadzenie okresowych pomiarów ilo ści włókien azbestowych z powierzchni składowiska. Na mocy ustale ń z negocjacji akcesyjnych istniej ące składowiska, które nie spełniaj ą wymaga ń Dyrektywy Rady 1999/31/WE w sprawie składowania odpadów, powinny by ć zmodernizowane najpó źniej do 1 lipca 2012 roku. Nowe składowiska odpadów azbestowych powinny spełnia ć wymagania konstrukcyjne dyrektywy z chwil ą ich zakładania. Na terenie województwa podlaskiego nie ma składowiska, na którym mo Ŝna byłoby składowa ć odpady zawieraj ące azbest. Pojemno ść składowisk potrzebnych do unieszkodliwiania odpadów azbestowo – cementowych wynika z obj ęto ści wyrobów wymagaj ących usuni ęcia, natomiast ilo ść składowisk i ich lokalizacja zale Ŝy od decyzji organów samorz ądu powiatowego i gminnego. Krajowy plan gospodarki odpadami oraz Program usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski okre ślaj ą potrzeby w zakresie ilo ści i powierzchni składowisk odpadów azbestowo – cementowych ( TABELA NR 11 )

TABELA NR 11 Potrzebna ilo ść składowisk w układzie wojewódzkim do lokowania odpadów azbestowo – cementowych w latach 2003 – 2032. Województwo Lata 2003 – 2012 2013 – 2022 2023 – 2032 Ilo ść składowisk o powierzchni 1 ha 2 ha 5 ha 1 ha 2 ha 5 ha 1 ha 2 ha 5 ha Dolno śląskie 1 1 1 1 Kujawsko – pomorskie 1 1 1 1 1 1 Lubelskie 2 1 1 1 1 1 Lubuskie 1 1 1 Łódzkie 1 2 2 2 Małopolskie 2 1 2 1 Mazowieckie 1 2 2 1 1 Opolskie 1 1 Podkarpackie 1 1 1 1 1 Podlaskie 2 1 2 Pomorskie 2 1 1 1 Śląskie 1 1 2 2 Świ ętokrzyskie 1 1 2 1 Warmi ńsko – mazurskie 1 1 1 1 1 Wielkopolskie 1 1 2 2 Zachodniopomorskie 2 1 1 1 Polska – cały kraj 15 16 3 8 17 4 5 14 2 Ogółem w latach 34 29 21 Źródło: „Krajowy plan gospodarki odpadami”

Na terenie województwa podlaskiego potrzeby w zakresie ilo ści i powierzchni składowisk odpadów azbestowo – cementowych wynosi ć b ędą: w latach 2003 – 2012 – 2 składowiska o powierzchni 2 ha, w latach 2013 – 2022 – 1 składowisko o powierzchni 5 ha, w latach 2023 – 2032 2 składowiska o powierzchni 2 ha. Obecnie na terenie całego kraju istnieje 25 składowisk przyjmuj ących odpady zawieraj ące azbest (TABELA NR 12 ).

37

TABELA NR 12 Istniej ące składowiska przyjmuj ące odpady zawieraj ące azbest na terenie Polski Województwo Składowiska 1. Składowisko Odpadów Stałych Polowice, KGHM Polska Mied ź SA Oddział Huta Miedzi Legnica Legnica, ul. Złotoryjska 194 (na potrzeby zakładu) 2. Składowisko Odpadów Przemysłowych, Wałbrzych ul.Górnicza 1, zarz ądzane przez Mo BRUK Korzenna 214, pow. nowos ądecki 3. Składowisko odpadów przemysłowych w Biechowie, KGHM Polska dolno śląskie Mied ź SA Oddział Huta Miedzi Głogów śukowice, ul. śukowicka 1 (na potrzeby zakładu) 4. Składowisko Dolno śląskiej Korporacji Ekologicznej w Oławie ul. Polna 1, Dolno śląska Korporacja Ekologiczna Sp. z o.o. Oława ul. 3 Maja 26 (azbest składowany jest po przekształceniu w procesie zestalania pod kodem 19 03 06) 1. Składowisko odpadów przy ul. Lisiej, Zakłady Chemiczne „ZACHEM”, kujawsko-pomorskie Bydgoszcz ul. Wojska Polskiego 65 (na potrzeby zakładu) 2. Zakładowe składowisko odpadów przemysłowych Anwil S.A., Włocławek ul. Toru ńska 2 (na potrzeby zakładu) lubuskie 1. Składowisko odpadów w Chró ściku, ul. Małyszy ńska 180 Gorzów Wlkp., zarz ądzane przez Zakład Utylizacji Odpadów sp. z o.o Gorzów Wlkp. ul. Teatralna 49 1. Składowisko odpadów przemysłowych w Zgierzu, ul. Miroszewska 54, łódzkie zarz ądzane przez EKO-BORUTA sp. z o.o. , Zgierz ul. A. Struga 10 2. Mokre składowisko popiołu i ŜuŜla Bagno-Lubie ń Elektrownia Bełchatów S.A., Kleszczów (na potrzeby zakładu) 1. Składowisko odpadów niebezpiecznych w O świ ęcimiu, ul. małopolskie Nadwi śla ńska 46 2. Składowisko odpadów za rz. Biał ą w Tarnowie, Zakłady Azotowe w Tarnowie-Mo ścicach S.A. ul. Kwiatkowskiego 8 3. Składowisko komunalne w Ujkowie Starym pow. olkuski, Zakład Gospodarki Komunalnej BOLESŁAW Sp. z o.o. Bolesław, ul. Osadowa mazowieckie 1. Składowisko odpadów komunalnych w Rachocinie, Miasto Sierpc ul. Traugutta 32 podkarpackie 1. Składowisko odpadów komunalnych w Młynach pow. jarosławski, Zakład Gospodarki Komunalnej Gminy Radymno z/s w Skołoszowie 341 pomorskie 1. Zakład Utylizacyjny Gda ńsk Szadółki ul. Jabłoniowa 55

1. Składowisko odpadów w Knurowie ul. Szybowa, zarz ądzane przez śląskie PPHU KOMART sp. z o.o., Knurów ul. Szpitalna 7 2. Składowisko odpadów komunalnych w Świ ętochłowicach, MPGK sp. z o.o. Świ ętochłowice ul. Łagiewnicka 7641-608 3. Składowisko odpadów niebezpiecznych i oboj ętnych w D ąbrowie Górniczej ul. Koksownicza 1, Zakłady Koksownicze Przyja źń warmi ńsko-mazurskie 1. Zakład Utylizacji Odpadów w Elbl ągu, ul. Mazurska 42,

1. Składowisko odpadów niebezpiecznych i innych ni Ŝ niebezpieczne Pasieka gm. Trzemeszno, zarz ądzane przez Przedsi ębiorstwo wielkopolskie Produkcyjno-Handlowo-Usługowe IZOPOLS.A. Trzemeszno ul. Gnie źnie ńska 4 2. Składowisko odpadów niebezpiecznych w Koninie ul. Sula ńska 11 3. Składowisko odpadów w Goraninie pow. koni ński, zarz ądzane przez Przedsi ębiortwo Gospodarki Odpadami EKOSERWIS s.c. Wołomin ul. Partyzantów 38 1. Składowisko odpadów w m. Dalsze 36 gm. My ślibórz, zarz ądzane przez EKO-MY ŚL Sp.z o.o. w My śliborzu, ul. 1-go Maja 19 2. Składowisko odpadów w Sianowie, zarz ądzane przez zachodnio-pomorskie Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Koszalinie, ul. Rzeczna 14 3. Składowisko odpadów w Marianowie ul. Jeziorna 15, zarz ądzane przez Przedsi ębiorstwo EKOMAR Spółka z o.o. (azbest składowany jest po przekształceniu w procesie zestalania pod kodem 19 03 06) Źródło: www.e-azbest.pl

38

5.3. Recykling płyt azbestowo – cementowych 3

W Europie Zachodniej oraz USA podejmowano próby powtórnego wykorzystania (recyklingu) materiałów budowlanych zwieraj ących azbest. Odzyskowi nie podaje si ę tu azbestu znajduj ącego si ę w materiale budowlanym. Przepisy obowi ązuj ące w krajach Europy Zachodniej, USA oraz w Polsce zabraniaj ą powtórnego wykorzystania (recyklingu) azbestu (wyroby takie jak ju Ŝ wspomniano wcze śniej w niniejszym opracowaniu mog ą by ć jedynie składowane). Azbest w procesie recyklingu ulega całkowitej utylizacji, a recyklingowi poddawane s ą pozostałe materiały. W Stanach Zjednoczonych opracowano metod ę polegaj ącą na utylizacji azbestu i odzysku wypełniacza, czyli cementu. Do recyklingu płyt a-c stosuje si ę przewo źne małe stacje recyklingowe. Stacja dostarczana jest na plac budowy, na którym demontowane s ą płyty a-c. Płyty s ą kruszone, a nast ępnie poddawane działaniu wysokiej temperatury w wyniku, której włókna azbestu ulegaj ą całkowitej utylizacji, a pozostały cement plus domieszki mo Ŝna powtórnie wykorzysta ć jako wypełnienia do zapraw i betonów. Podczas procesu utylizacji włókna azbestowe poddawane s ą działaniu temperatury ponad 900 oC, ulegaj ą wówczas całkowitej destrukcji, przemieniaj ąc si ę w struktur ę bezpostaciow ą oboj ętn ą dla zdrowia człowieka ( ZAŁ ĄCZNIK NR 1 ).

3 „In Ŝynier budownictwa” – miesi ęcznik, Nr 11 (32), listopad 2006r.

39

6. ZAŁO śENIA PROGRAMU USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST

6.1. Zało Ŝenia ogólne Programu

Usuwanie i wymiana wyrobów zawieraj ących azbest jest zadaniem długotrwałym ze wzgl ędu na ich du Ŝą ilo ść , a tak Ŝe wysoko ść potrzebnych środków finansowych. Szacuje si ę, Ŝe do przeprowadzenia tego procesu niezb ędny b ędzie okres ok. 26 lat. Wymaga, wi ęc okre ślonej strategii post ępowania. Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest powinien by ć integraln ą cz ęś ci ą krajowego planu gospodarki odpadami, w tym niebezpiecznymi oraz programów ochrony środowiska na szczeblu wojewódzkim, powiatowym oraz gminnym. Zało Ŝono, Ŝe w perspektywie długofalowej realizacja programów ochrony środowiska i celów nakre ślonych w programie usuwania azbestu b ędzie nast ępowa ć w ramach przedsi ęwzi ęć zaplanowanych w Narodowym Planie Rozwoju (NPR) na lata 2004-2006 oraz Narodowej Strategii Spójno ści na lata 2007-2013. Gminny program ma charakter lokalny, jest jednak spójny z zało Ŝeniami programu krajowego. Przy zało Ŝeniu usuwania wyrobów azbestowych do ko ńca 2032 r. zgodnie z Programem krajowym podzielono okres 26 lat na trzy podokresy:  I okres obejmuj ący lata 2006 – 2012,  II okres obejmuj ący lata 2013 – 2022,  III okres obejmuj ący lata 2023 – 2032. Program krajowy w oparciu o dost ępne materiały dotycz ące produkcji, importu i dystrybucji wyrobów azbestowo – cementowych oraz przyj ęte średnie wska źniki ich zu Ŝycia, podaje ilo ść wyrobów stosowanych w obiektach budowlanych w Polsce.

TABELA NR 13 Ilo ść w tonach wyrobów zawieraj ących azbest zastosowanych w Polsce (wg danych z 2000r.) Nazwa wyrobu Ilo ść [tony] Płyty azbestowo – cementowe faliste i płaskie 14 866 500 Rury azbestowo – cementowe (wszystkie rodzaje) w budownictwie ziemnym i 600 000 mieszkaniowo – gospodarczym oraz inne instalacje przemysłowe Razem: 15 466 500 Źródło: „Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski”

W realizacji Programu zwraca ć si ę b ędzie uwag ę na obszary, w których azbest musi by ć usuwany lub unieszkodliwiany. Obszary te dotycz ą: • ograniczenia uci ąŜ liwo ści wyrobów u Ŝytkowanych od dawna, • unieszkodliwiania wyrobów zawieraj ących azbest, których stan techniczny nie pozwala na dalsze u Ŝytkowanie, • budowy składowisk odpadów azbestowych oraz ich zabezpieczaniu przed powtórnym ska Ŝeniem środowiska azbestem,

40

• unieszkodliwiania odpadów azbestowych znajduj ących si ę na drogach i placach nale Ŝą cych do podmiotów gospodarczych i innych jednostek, w tym jednostek samorz ądu terytorialnego.

W Programie… przyj ęto nast ępuj ące zało Ŝenia: ⇒ w Polsce około 85% azbestu znajduje si ę w wyrobach budowlanych, ⇒ usuwanie i wymiana wyrobów zawieraj ących azbest jest działalno ści ą remontowo – budowlan ą i powinna przynie ść znaczne o Ŝywienie gospodarcze w dziedzinie budownictwa i produkcji materiałów budowlanych, ⇒ dla podniesienia rangi Programu oraz jego wła ściwego przedstawiania w mediach publicznych, du Ŝe znaczenie – równie Ŝ inspiruj ące – mie ć b ędzie finansowanie z bud Ŝetu pa ństwa, ⇒ powinien powsta ć rynek usług kredytowo – bankowych dla obsługi nowych klientów z atrakcyjnymi ofertami dla mniej zamo Ŝnych wła ścicieli obiektów budowlanych, ⇒ powstan ą znaczne dochody z podatków i opłat z tytułu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest, a tak Ŝe składowania ich jako odpadów, ⇒ ze wzgl ędu na planowany wzrost miejsc pracy uzasadnionym staje si ę postulowanie wsparcia ze środków Funduszu Pracy np. w formie dofinansowania szkole ń, refundacji opłat na rzecz ZUS i inne, ⇒ konieczno ść dostosowania si ę do wymaga ń dyrektyw Unii Europejskiej dotycz ących azbestu; podejmowanie działa ń w celu pozyskania wsparcia z funduszy UE, ⇒ nadrz ędne znaczenie ma ograniczenie wzrastaj ącej ilo ści zachorowa ń i zgonów w Polsce, wywoływanych szkodliwo ści ą azbestu; potrzeba ochrony zdrowia i Ŝycia ludno ści zasadnym czyni skierowanie środków z funduszy ekologicznych na wsparcie Programu, według zasad obowi ązuj ących aktualnie, a tak Ŝe tworzonych w przyszło ści.

Zarówno raport WHO jak i stanowisko Pa ństwowego Zakładu Higieny (dane z 30.06.2000r.) stwierdzaj ą, i Ŝ nie ma dowodów świadcz ących o tym, Ŝe azbest spo Ŝyty w wodzie nie jest szkodliwy dla zdrowia człowieka, przyj ęto Ŝe niniejsze opracowanie nie b ędzie dotyczyło rur azbestowo – cementowych wyst ępuj ących w instalacjach ziemnych. Zast ępowanie tych rur wyrobami bezazbestowymi nast ępowa ć b ędzie sukcesywnie w miar ę technicznego zu Ŝycia lub w przypadku woli wymiany. Pomini ęto tak Ŝe koszty usuni ęcia drobnych wyrobów zawieraj ących azbest, znajduj ących si ę poza budownictwem, ze wzgl ędu na:
niewielk ą ilo ść tych wyrobów, w stosunku do ogólnej masy wyrobów do usuni ęcia,
obligatoryjne zobowi ązania wła ścicieli przedmiotów zawieraj ących azbest, a tak Ŝe firm zajmuj ących si ę wymian ą i usuwaniem zu Ŝytych wyrobów do podporz ądkowania si ę ogólnym przepisom w tym zakresie,

41

przyj ęcie zało Ŝenia, Ŝe usuni ęcie zu Ŝytych, drobnych wyrobów zawieraj ących azbest, w ka Ŝdym przypadku dokonywane jest na koszt wła ściciela, nie wymaga wi ęc ani dodatkowych kosztów, ani sposobów finansowania 4.

W TABELI NR 14 okre ślono niezb ędn ą pojemno ść składowisk odpadów azbestowych w stosunku do ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest przewidzianych do usuni ęcia na terenie Gminy Sztabin

TABELA NR 14 Okre ślenie niezb ędnej pojemno ści składowisk odpadów w stosunku do ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest przewidzianych do usuni ęcia Okresy Jedn Wyszczególnienie I okres II okres III okres ostka 2006 – 2012 2013 – 2022 2023 – 2032 Ilo ść wyrobów zawieraj ących azbest Mg 651,5 744,6 465,4 przewidzianych do usuni ęcia Obj ęto ść odpadów azbestowych 3 m 618,93 707,37 442,13 przewidziana do składowania Potrzebna ilo ść składowisk do 3 m 804,61 919,58 574,77 składowania odpadów azbestowych Potrzebna pojemno ść składowisk do 3 m 804,61 919,58 574,77 składowania odpadów azbestowych • 1 tona odpadów azbestowych ma obj ęto ść 0,95 m 3, • 1 tona odpadów azbestowych zajmuje na składowisku 1,3 m 3.

6.2. Kierunki działa ń Programu

Realizacj ę programu oparto na nast ępuj ących kierunkach działa ń:

♦ Inwentaryzacja i utworzenie bazy danych o lokalizacji istniej ących wyrobów zawieraj ących azbest z uwzgl ędnieniem stopnia pilno ści.

Podstaw ą dla opracowania programu była przeprowadzona inwentaryzacja wyrobów zawieraj ących azbest i utworzenie bazy danych o ich lokalizacji. Inwentaryzacj ę przeprowadzili sołtysi. Uzyskane podczas inwentaryzacji informacje posłu Ŝyły utworzeniu bazy danych o nieruchomo ściach, na których wyst ępuj ą wyroby zawieraj ące azbest.

♦ Opracowanie mapy zagro Ŝeń działania azbestu.

Mapa zagro Ŝeń działania azbestu na terenie Gminy Sztabin stanowi ZAŁ ĄCZNIK NR 4 do niniejszego opracowania z zaznaczeniem lokalizacji wyst ępowania wyrobów zawieraj ących azbest.

♦ Edukacja mieszka ńców w zakresie szkodliwo ści azbestu, obowi ązków dotycz ących post ępowania z wyrobami zawieraj ącymi azbest oraz sposobów bezpiecznego ich usuwania oraz unieszkodliwiania.

4 „Program usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski”

42

W ramach edukacji mieszka ńców na stronie internetowej gminy utworzona zostanie „zakładka tematyczna”, w której bie Ŝą co prezentowane b ędą:
akty prawne dotycz ące obowi ązków post ępowania z wyrobami zawieraj ącymi azbest oraz reguluj ących sposób bezpiecznego ich usuwania i unieszkodliwiania
informacje o zagro Ŝeniu, jakie niesie za sob ą azbest,
informacje o kolejnych działaniach Gminy Sztabin podj ętych w celu likwidacji azbestu,
wzory wniosków na dofinansowanie odbioru i składowania odpadu,
aktualny wykaz firm posiadaj ących koncesje na demonta Ŝ wyrobów zawieraj ących azbest i transport powstałych odpadów.

♦ Mobilizowanie wła ścicieli budynków do usuni ęcia wyrobów zawieraj ących azbest poprzez system pomocy edukacyjnej i finansowej.

Działanie realizowane b ędzie poprzez:
system edukacji w zakresie szkodliwo ści i utylizacji wyrobów azbestowych,
informowanie o potencjalnych źródłach uzyskania dotacji, preferencyjnych kredytów i po Ŝyczek na wymian ę pokry ć dachowych i elewacji z azbestu,
dofinansowanie kosztów usuni ęcia azbestu w tym: załadunku na terenie nieruchomo ści, transportu i składowania na składowisku odpadów niebezpiecznych,
bie Ŝą ca aktualizacja informacji na stronie internetowej z przebiegu realizacji Programu,
udzielanie wszelkich informacji mieszka ńcom na temat realizacji Programu.

♦ Podj ęcie działa ń w kierunku pozyskania funduszy ze źródeł zewn ętrznych na realizacj ę Programu.

Gmina Sztabin podejmie starania w celu pozyskiwania funduszy ze źródeł zewn ętrznych tj.:
Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
funduszy strukturalnych Unii Europejskiej i innych. W przypadku pozyskania funduszy z wy Ŝej wymienionych źródeł kwota przeznaczona na realizacj ę Programu ulegnie zwi ększeniu, co przyspieszy proces usuwania azbestu z terenu gminy.

♦ Udzielanie pomocy finansowej osobom fizycznym, wspólnotom mieszkaniowym i innym wła ścicielom zasobów mieszkaniowych w usuwaniu odpadów zawieraj ących azbest.

W miar ę mo Ŝliwo ści finansowych, Gmina Sztabin cz ęś ciowo sfinansuje koszty:
załadunku na terenie nieruchomo ści odpadów zawieraj ących azbest,
transportu tych odpadów,

43

ich składowania i utylizacji. Ilo ść usuni ętych ton wyrobów zawieraj ących azbest w danym roku uzale Ŝniona b ędzie od ilo ści środków finansowych pochodz ących z funduszy własnych i zewn ętrznych.

♦ Pomoc w poszukiwaniu źródeł finansowania osobom fizycznym, wspólnotom mieszkaniowym, innym wła ścicielom zasobów mieszkaniowych i przedsi ębiorcom na wymian ę pokry ć dachowych i elewacji zawieraj ących w swoim składzie azbest.

Jednym z aspektów realizacji Programu jest pomoc w poszukiwaniu źródeł finansowania w postaci dotacji, kredytów i po Ŝyczek preferencyjnych osobom fizycznym, wspólnotom mieszkaniowym, innym wła ścicielom zasobów mieszkaniowych i przedsi ębiorcom na wymian ę pokry ć dachowych i elewacji zawieraj ących azbest. Wszyscy zainteresowani poszukiwaniem źródeł finansowania b ędą mogli skorzysta ć z pomocy i informacji udzielanych przez pracowników Urz ędu Gminy.

♦ Usuni ęcie wyrobów zawieraj ących azbest z obiektów o światowych, u Ŝyteczno ści publicznej i innych b ędących własno ści ą Gminy.

Gmina Sztabin usunie wyroby azbestowe z obiektów o światowych i u Ŝyteczno ści publicznej oraz innych b ędących własno ści ą Gminy.

♦ Eliminacja mo Ŝliwo ści powstawania „dzikich” wysypisk, na których istnieje niebezpiecze ństwo składowania odpadów zawieraj ących azbest.

Działanie to realizowane b ędzie dwutorowo:
w procesie edukacji zwi ązanej z post ępowaniem z odpadami azbestowymi,
na bie Ŝą co przeprowadzony b ędzie monitoring wyst ępowania „dzikich” wysypisk z odpadami zawieraj ącymi azbest, a w przypadku stwierdzenia ich wyst ępowania b ędą one likwidowane zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami. Działanie finansowane b ędzie ze środków przeznaczonych na realizacj ę Programu w danym roku kalendarzowym.

♦ Bie Ŝą cy monitoring realizacji Programu i okresowe raportowanie jego realizacji władzom samorz ądowym oraz mieszka ńcom.

Elementem zarz ądzania Programem jest jego systematyczne monitorowanie. W tym celu powołana zostanie Komisja ds. monitoringu realizacji Programu. W ramach działa ń monitoringowych okre ślone zostan ą zmiany ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest w Gminie Sztabin w kolejnych latach realizacji Programu tj.:
ilo ści zutylizowanych w danym roku odpadów zawieraj ących azbest,
ilo ści wyrobów azbestowych pozostałych jeszcze do likwidacji.

44

Raz do roku Komisja b ędzie przedkładała władzom gminy i mieszka ńcom raport przedstawiaj ący wyniki realizacji Programu.

♦ Okresowa weryfikacja i aktualizacja Programu.

Realizacja Programu jest procesem długofalowym w zwi ązku, z czym zakłada si ę jego aktualizacj ę celem dostosowania do zmieniaj ących si ę warunków prawnych, finansowych i mo Ŝliwo ści realizacyjnych.

6.3. Cele i priorytety Programu

Nadrz ędnym długoterminowym celem „Programu…” jest wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszka ńców Gminy spowodowanych azbestem. Celem programu jest: • spowodowanie oczyszczenia terytorium Gminy Sztabin z azbestu oraz usuni ęcie stosowanych od wielu lat wyrobów zawieraj ących azbest, • wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszka ńców Gminy spowodowanych azbestem oraz ustalenie koniecznych do tego uwarunkowa ń, • spowodowanie działa ń zmierzaj ących do sukcesywnej likwidacji oddziaływania azbestu na środowisko i stworzenie warunków do spełnienia wymogów ochrony środowiska w okre ślonym horyzoncie czasowym, • stworzenie mo Ŝliwo ści do wdro Ŝenia przepisów prawnych oraz norm post ępowania z wyrobami zawieraj ącymi azbest stosowanych w Unii Europejskiej. W TABELI NR 15 zawarte zostały szczegółowe cele do osi ągni ęcia w latach 2006 – 2032 przez Gmin ę Sztabin w podziale na 3 podokresy.

TABELA NR 15 Okre ślenie szczegółowych celów w zakresie usuwania wyrobów zawieraj ących azbest w latach 2006 – 2032. Lata Cel Jednostka odpowiedzialna Działalno ść informacyjno – popularyzacyjna w mediach nt. bezpiecznego post ępowania z wyrobami zawieraj ącymi Urz ąd Gminy azbest oraz sposobów ich usuwania oraz szkodliwo ści Sztabin (UG) azbestu. 2006 – 2012 Oczyszczanie terenów i obiektów publicznych w gminie UG Usuni ęcie ok. 35% aktualnej ilo ści wyrobów zawieraj ących Wła ściciele azbest oraz ich unieszkodliwienie obiektów Edukacja ekologiczna UG Monitorowanie realizacji Programu UG Oczyszczanie terenów i obiektów publicznych w gminie UG Usuni ęcie ok. 40% aktualnej ilo ści wyrobów zawieraj ących Wła ściciele 2013 – 2022 azbest oraz ich unieszkodliwienie obiektów Edukacja ekologiczna UG Monitorowanie realizacji Programu UG Oczyszczanie terenów i obiektów publicznych w gminie UG Usuni ęcie ok. 25% aktualnej ilo ści wyrobów zawieraj ących Wła ściciele 2023 – 2032 azbest oraz ich unieszkodliwienie obiektów Edukacja ekologiczna UG Monitorowanie realizacji Programu UG

45

7.HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU, SZACUNKOWE KOSZTY ORAZ MOZLIWO ŚCI FINANSOWANIA

7.1. Szacunkowe koszty „Programu…”

W celu prawidłowego opracowania „Programu...” niezbędne było dokonanie szacunku ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest, kosztów ich usuni ęcia, transportu oraz utylizacji, a tak Ŝe wskazanie środków finansowych potrzebnych do realizacji zada ń uj ętych w niniejszym opracowaniu. Przy ustalaniu kosztów oparto si ę na informacjach pochodz ących od kilku firm świadcz ących usługi w zakresie demonta Ŝu pokry ć dachowych i transportu odpadów azbestowych, działaj ących na rynku. • Proces „oczyszczania” gminy z wyrobów zawieraj ących azbest głównie z płyt azbestowo – cementowych składa si ę z kilku etapów: I. Usuwanie wyrobów – to proces polegaj ący na demonta Ŝu wyrobów zawieraj ących azbest oraz odbiorze ich od posiadaczy ww. odpadów przez specjalnie wykwalifikowane firmy.


Cena, któr ą przyj ęto do kalkulacji kosztów usuwania płyt azbestowo - cementowych – to warto ść u średniona - 20 zł/m 2. II. Transport – proces polega na wywiezieniu odpadów zawieraj ących azbest pochodz ących z demonta Ŝu na składowisko odpadów azbestowych zlokalizowane w najbli Ŝszym s ąsiedztwie.


Koszt transportu uzale Ŝniony jest od odległo ści, jak ą nale Ŝy pokona ć celem składowania wyrobów zawieraj ących azbest. Zakładaj ąc, Ŝe w chwili obecnej na teranie Gminy Sztabin nie ma Ŝadnego składowiska odpadów azbestowych do oblicze ń przyj ęto warto ść u średnion ą zakładaj ąc przejazd w promieniu do 50 km – 1.10 zł/m 2 unieszkodliwianych odpadów azbestowych. III. Unieszkodliwianie odpadów – proces polega na składowaniu odpadów azbestowych w celu eliminacji negatywnego oddziaływania włókien azbestowych na środowisko.


Przyj ęto u średnion ą cen ę za składowanie 1 tony odpadów azbestowych w wysokości 600 zł. W przeliczeniu na rozpatrywan ą jednostk ę powierzchni przyj ęto: 9.60 zł/m 2

••• Natomiast cena demonta Ŝu, usuni ęcia rur azbestowo – cementowych wynosi – 5 zł/kg oraz składowania wynosi – 600 zł/Mg.

W zwi ązku z powy Ŝszym koszty demonta Ŝu, transportu oraz składowania 300 890 m 2 płyt azbestowo – cementowych oraz 4,6 km rur azbestowo – cementowych na terenie Gminy Sztabin kształtuj ą si ę nast ępuj ąco.

 Średni koszt usuni ęcia 1 m 2 płyty azbestowo – cementowej (według danych u średnionych z szeregu firm wykonawczych):

46

20 + 1,10 + 9,60 = 30,70 zł/m 2

Koszt usuni ęcia wszystkich płyt w okresie 26 lat: 300 890,00 m2 x 30,70 zł/m 2 = 9 237 323 zł

 Średni koszt usuni ęcia 1 kg rur azbestowo – cementowych, przy zało Ŝeniu, i Ŝ 1 mb rury azbestowo – cementowej wa Ŝy 25 kg.:

5,00 zł + 0,60 zł/kg = 5,60 zł/kg

Koszt usuni ęcia rur azbestowo – cementowych w okresie 26 lat: 115 000,00 kg x 5,60 zł/kg = 644 000,00 zł

TABELA NR 16 Ogólny koszt usuni ęcia wyrobów azbestowo – cementowych na terenie Gminy Sztabin Rodzaj wyrobu Koszt netto VAT Koszt brutto [zł] Płyty azbestowo – cementowe płaskie i 9 237 323,00 646 612,60 9 883 935,60 faliste Rury azbestowo – 644 000,00 45 080,00 689 080,00 cementowe Źródło: Obliczenia własne

Na podstawie ankiet otrzymanych z Urz ędu Gminy szacuje si ę, Ŝe około 99,8% obiektów posiadaj ących pokrycia dachowe z płyt azbestowo – cementowych, jest w posiadaniu osób prywatnych, reszta 0,2% jest własno ści ą gminy.

TABELA NR 17 Ogólny koszt usuni ęcia wyrobów azbestowo – cementowych na terenie Gminy Sztabin – w podziale na prawo do własno ści.

Ilo ść wyrobów azbestowych Koszt netto VAT Koszt brutto [m 2] [zł] Prywatni wła ściciele – 299 545,00 9 196 031,50 643 722,20 9 839 753,70 Gmina – 1 345,00 41 291,50 2 890,40 44 181,90 Źródło: Obliczenia własne

 Koszty zwi ązane z poło Ŝeniem nowych pokry ć dachowych

Ceny nowych materiałów oraz koszty całkowite pokrycia powierzchni dachów i elewacji budynków wahaj ą si ę w zale Ŝno ści od u Ŝytego materiału (dachówka cementowa, dachówka ceramiczna, blacha, dachówka bitumiczna itp.). Dla kalkulacji niniejszego opracowania i po przeanalizowaniu kilku otrzymanych ofert przyj ęto średni koszt poło Ŝenia nowego pokrycia - 40 zł/m 2

47

TABELA NR 18 Ogólny koszt poło Ŝenia nowego pokrycia po zdemontowaniu płyt azbestowo – cementowych na terenie Gminy Sztabin Powierzchnia Cena 1 m 2 Koszt netto VAT Koszt brutto nowego nowego wszystkich wszystkich pokrycia pokrycia pokry ć pokry ć dachowego dachowego dachowych dachowych [m 2] [zł]

300 890,00 40 12 035 600,00 842 492,00 12 878 092,00

TABELA NR 19 Ogólny koszt poło Ŝenia nowego pokrycia po zdemontowaniu płyt azbestowo – cementowych na terenie Gminy Sztabin – w podziale na prawo do własno ści.

Ilo ść wyrobów azbestowych Koszt netto VAT Koszt brutto [m 2] [zł] Prywatni wła ściciele – 299 545,00 11 981 800,00 838 726,00 12 820 526,00 Gmina – 1 345,00 53 800,00 3 766,00 57 566,00 Źródło: Obliczenia własne

 Koszty zwi ązane z poło Ŝeniem nowych rur wodoci ągowych

Ceny nowych materiałów oraz koszty całkowite poło Ŝenia nowych rur wodoci ągowych wahaj ą si ę w zale Ŝno ści od u Ŝytego materiału oraz od średnicy rury. Dla kalkulacji niniejszego opracowania i po przeanalizowaniu kilku otrzymanych ofert przyj ęto średni koszt poło Ŝenia nowych rur – 200 zł/mb

TABELA NR 20 Ogólny koszt poło Ŝenia nowych rur po zdemontowaniu rur azbestowo – cementowych na terenie gminy Sztabin Długo ść nowych Cena 1 mb Koszt netto VAT Koszt brutto rur nowych rur poło Ŝenia poło Ŝenia [mb] nowych rur nowych rur [zł]

4 600,00 200 920 000,00 64 400,00 984 400,00 Źródło: Obliczenia własne

7.2. Harmonogram rzeczowo – finansowy realizacji „Programu…”

Harmonogram realizacji Programu… przedstawia proponowane zadania, przewidywane koszty oraz okre śla jednostki odpowiedzialne za realizacje i nadzór w latach 2006 – 2032.

48

Lp. Zadanie Ilo ść Jednostka Koszt Lata odpowiedzialna [tys. zł] 2006 – 2012 2013 – 2022 2023 – 2032 1. Rzetelna ocena ilo ści, lokalizacji i stanu technicznego 1 Gmina 6,00 Pierwsza ocena do Zgodnie z Zgodnie z wyrobów zawieraj ących azbest w gminie oraz 2006 r. wymaganiami wymaganiami wdro Ŝenie metody cyklicznej aktualizacji tej oceny 2. Opracowanie gminnego programu usuwania 1 Gmina 5,00 Do ko ńca 2006 r. wyrobów zawieraj ących azbest i unieszkodliwiania odpadów azbestowych 3. Cykliczna aktualizacja programów gminnych 5 Gmina 25,00 Aktualizacja, co 4 lata

4. Opracowanie bazy danych dotycz ących lokalizacji, 1 Gmina b.p. Do 2008 r. ilo ści i stanu wyrobów zawieraj ących azbest 5. Aktualizacja bazy danych dotycz ących lokalizacji, - Gmina b.p. Aktualizacja bazy zgodnie z aktualizacj ą oceny jako ści i stanu ilo ści i stanu wyrobów zawieraj ących azbest technicznego wyrobów zawieraj ących azbest

6. Przedkładanie wojewodzie przez wójta gminy 26 Gmina - Cyklicznie raz w roku informacji o rodzaju, ilo ści i miejscach wyst ępowania azbestu 7. Usuni ęcie pokry ć dachowych zawieraj ących azbest 1 746,5 Wła ściciele 9 883,94 35% wszystkich 40% wszystkich 25% wszystkich Mg obiektów wyrobów wyrobów wyrobów 5 754,0 tys. zł 6 576,0 tys. zł 4 110,0 tys. Zł 8. Poło Ŝenie nowego pokrycia po zdemontowaniu płyt 300 890,0 Wła ściciele 12 878,0 35% wszystkich 40% wszystkich 25% wszystkich azbestowo – cementowych m2 obiektów 9 pokry ć dachowych pokry ć dachowych pokry ć dachowych 7 497,0 tys. zł 8 568,0 tys. zł 5 355,0 tys. zł 9. Usuni ęcie rur azbestowo – cementowych 115 Mg Gmina 689,08 Do ko ńca 2009 r. wodoci ągowych 10. Poło Ŝenie nowych rur wodoci ągowych 4 300 mb Gmina 984,4 Do ko ńca 2008 r. 11. Budowa składowiska odpadów niebezpiecznych 1 Wła ściciel 3 400 zawieraj ących azbest o pojemno ści ok. 144 tys. m 3 składowiska 12. Realizacja zada ń wg planu implementacyjnego - Gmina - Dyrektywy Rady 75/442/EWG w sprawie odpadów 13. Monitoring usuwania wyrobów zawieraj ących azbest - Gmina b.p. Na bie Ŝą co 14. Edukacja mieszka ńców w zakresie szkodliwo ści 2/rok Gmina 120,00 30 tys.zł/okres 45 tys.zł/okres 45 tys.zł/okres azbestu, obowi ązków dotycz ących post ępowania z (5 tys.zł/rok) (5 tys.zł/rok) (5 tys.zł/rok) wyrobami zawieraj ącymi azbest oraz sposobów bezpiecznego ich usuwania oraz unieszkodliwiania 15. Działalno ść informacyjno – popularyzacyjna w - Gmina 96,00 5 tys. zł/rok mediach

49

16. Pozyskiwanie środków z funduszy ekologicznych na - Gmina b.p. Do 2012 r. z UE Do 2023 r. fundusze Do 2032 r. z usuwanie azbestu ochrony środowiska i Funduszu Pracy i inne samorz ądowe bud Ŝetu pa ństwa b.p. – brak podstaw do naliczenia kosztów • koszt budowy składowiska o powierzchni ok. 2,5 ha tj. pojemno ści ok. 180 tys. m 3 – 4 250 tys. zł, • koszt budowy składowiska o powierzchni ok. 2,0 ha tj. pojemno ści ok. 144 tys. m 3 – 3 400 tys. zł.

50

7.3. Mo Ŝliwo ści finansowania oraz pozyskiwania środków finansowych na realizacj ę celów „Programu…”

Obecne podstawowe źródła finansowania umo Ŝliwiaj ą w ramach bud Ŝetu unijnego, finansowanie projektów do roku 2013 (Narodowa Strategia Spójno ści 2007 – 2013). TABELA NR 21 zawiera informacj ę o podziale środków finansowych według źródeł finansowania na realizacj ę „Narodowego Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu” w tym równie Ŝ niniejszego opracowania.

51

TABELA NR 21 Podział środków finansowych na realizacj ę „Narodowego Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu” (projekt) według źródeł finansowania [mln zł] Środki Środki Środki własne Środki Środki Środki Razem Środki Unii funduszy własne wła ścicieli bud Ŝetu funduszu własne środki Europejski Ogółem Lp. Zadanie ochrony inwestorów obiektów i pa ństwa pracy samorz ądu publiczne ej środowiska prywatnych kredyty na usuwanie 1. Plany, programy, dokumentacje, prace przygotowawcze dotycz ące usuwania azbestu, w tym: • opracowanie baz danych o wyrobach i odpadach zawieraj ących azbest, 6,50 6,00 - - 12,50 3,00 - 15,50 - • wspieranie prac przygotowawczych dla oczyszczania z azbestu miejsc publicznych 2. Szkolenia, w tym: • szkolenia pracowników administracji publicznej i samorz ądowej, pracowników słu Ŝby zdrowia oraz członków Rady Programowej w zakresie szeroko 4,65 0,85 - - 5,50 2,00 - 7,50 - rozumianej problematyki azbestowej • szkolenia w zakresie pozyskiwania dodatkowych środków finansowych na oczyszczenie kraju z azbestu 3. Oczyszczanie miejsc publicznych i wspieranie inicjatyw samorz ądu terytorialnego, w tym: • oczyszczenie terenów i obiektów publicznych w gminach szczególnie zanieczyszczonych azbestem, po potwierdzeniu zagro Ŝeń ocen ą środowiskowego ryzyka, • wspieranie inicjatyw samorz ądu - 528,00 - - 528,00 132,00 - 660,00 - terytorialnego, zmierzaj ących do konsekwentnego usuwania niebezpiecznych wyrobów oraz skutków ich szkodliwo ści dla mieszka ńców i środowiska • badania powietrza, gleby i wody zanieczyszczonych miejsc publicznych 4. Usuniecie i wymiana wyrobów azbestowych 5 ------41 646,00

5 Zgodnie z projektem „Narodowego Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu” ilo ść wyrobów azbestowych na terenie kraju wynosi 15 466,50 tys. ton

52

5. Zwi ększenie zatrudnienia o 50 000 osób - - 45,00 - 45,00 20,00 105,00 170,00 - 6. Budowa składowisk odpadów azbestowych 6 - 140,00 - - 140,00 50,00 70,00 260,00 - 7. Działalno ść informacyjno – popularyzacyjna nt. bezpiecznego post ępowania z wyrobami zawieraj ącymi azbest i oczyszczania kraju z 11,00 - - 13,00 24,00 - - 24,00 - azbestu 8. Współpraca zagraniczna z instytucjami i organizacjami mi ędzynarodowymi; m.in. wymiana do świadcze ń, inicjowanie projektów badawczych, 7,00 - - - 7,00 - - 7,00 - pozyskiwanie nowych technologii, szkolenia, konferencje, kongresy, sympozja 9. Koordynacja realizacji „Narodowego Programu…” 26,00 - - - 26,00 - - 26,00 - 10. Monitorowanie realizacji „Narodowego Programu…” 4,00 - - - 4,00 - - 4,00 - 11. Ośrodek Referencyjny Bada ń i Oceny Ryzyka Zdrowotnego Zwi ązanych z Azbestem 6,00 - - - 6,00 - - 6,00 - Razem: 65,15 674,85 45,00 13,00 798,00 207,00 175,00 1 180,00 41 646,00

6 Zgodnie z Krajowym Programem Usuwania azbestu i wyrobówe azbestowych z terytorium Polski niezb ędna ilość składowiska odpadów azbestowych na terenie Polski wynosi – 84 szt. o powierzchni od 1 – 5 ha.

53

1. Środki z funduszy pomocowych Unii Europejskiej

 Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego na lata 2007 – 2013 Priorytet III: Rozwój infrastruktury ochrony środowiska Celem głównym Priorytetu III jest zachowanie dziedzictwa środowiska naturalnego poprzez inwestycje infrastrukturalne zmniejszaj ące negatywne skutki cywilizacji. W śród jego celów szczegółowych jest minimalizowanie ilo ści wytwarzanych odpadów oraz wprowadzenie systemu ich odzyskiwania i unieszkodliwiania. W śród wymienionych typów dopuszczonych do realizacji projektów z zakresu gospodarki odpadami jest budowa składowisk odpadów azbestowych. Beneficjentami mog ą by ć: ♦ jednostki samorz ądu terytorialnego i ich jednostki organizacyjne, ♦ zwi ązki, porozumienia i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, ♦ podmioty wykonuj ące usługi publiczne, w których wi ększo ść udziałów lub akcji posiada gmina , powiat lub województwo, w tym podmioty wykonuj ące te usługi na mocy odr ębnej umowy, ♦ podmioty wybrane w wyniku post ępowania przeprowadzonego na podstawie przepisów o zamówieniach publicznych wykonuj ące usługi publiczne na podstawie umowy zawartej z jednostk ą samorz ądu terytorialnego na świadczenie usług z zakresu ochrony środowiska, ♦ jednostki zaliczane do sektora finansów publicznych, ♦ spółki prawa handlowego nie działaj ące w celu osi ągania zysków lub przeznaczaj ące zyski na cele statutowe, w których wi ększo ść udziałów lub akcji posiadaj ą jednostki samorz ądu terytorialnego lub ich zwi ązki, porozumienia i stowarzyszenia, ♦ jednostki organizacyjne Lasów Pa ństwowych, ♦ słu Ŝby ratownicze, ♦ organizacje pozarz ądowe. Warto ść projektu dofinansowana z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego nie mo Ŝe przekroczy ć 5 mln euro. Procentowy poziom wsparcia wynosi maksymalnie 85% wydatków kwalifikowalnych.

 Program Operacyjny „Infrastruktura i Środowisko” Priorytet II: Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi Głównym celem Priorytetu II jest zwi ększenie korzy ści gospodarczych poprzez zmniejszenie udziału odpadów komunalnych składowanych i rekultywacj ę terenów zdegradowanych oraz ochron ę brzegów morskich. Jednym z celów szczegółowych jest natomiast redukcja ilo ści składowanych odpadów komunalnych i zwi ększenie udziału odpadów komunalnych poddawanych odzyskowi i unieszkodliwianiu innymi metodami ni Ŝ składowanie. Jednym ze środków prowadz ących do realizacji tego celu b ędzie wdro Ŝenie Dyrektywy 1991/689/EWG dnia 12 grudnia 1991r. w sprawie odpadów niebezpiecznych.

2007-04-16 11:27:00

Priorytet ma przyczyni ć si ę do wdro Ŝenia nowoczesnych technologii odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, w tym termicznego przekształcania odpadów oraz intensyfikacji odzysku, a tak Ŝe recyklingu odpadów oraz ich unieszkodliwiania w procesach innych ni Ŝ składowania. Tym samym przyczyni si ę do realizacji zobowi ąza ń akcesyjnych w zakresie gospodarki odpadowej. W ramach priorytetu realizowane b ędą du Ŝe inwestycje według listy indykatywnej, inwestycje z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi dotycz ące instalacji i systemów obsługuj ących min. 150 tys. mieszka ńców, inwestycje z zakresu rekultywacji terenów (na cele przyrodnicze) o warto ści min. 5 mln euro.

 Fundusz Spójno ści Głównym celem strategii środowiskowej Funduszu Spójno ści jest wsparcie dla realizacji zada ń inwestycyjnych władz publicznych w zakresie ochrony środowiska, wynikaj ących z wdro Ŝenia prawa Unii Europejskiej. Priorytety (tematyka) dla Funduszu Spójno ści w zakresie ochrony środowiska obejmuje miedzy innymi racjonalizacje gospodarki odpadami. Beneficjentami ko ńcowymi mog ą by ć jednostki samorz ądu terytorialnego (gminy, zwi ązki gmin, zwi ązki komunalne) i przedsi ębiorstwa komunalne. Dofinansowane mog ą by ć projekty o warto ści kosztorysowej, co najmniej 10 mln euro. Korzystanie ze środków Funduszu Spójno ści w Polsce oparte jest na Strategii Wykorzystania Funduszu Spójno ści. Zgodnie z obowi ązuj ącymi w zakresie polityki strukturalnej zasadami współfinansowania, pomoc z Funduszu Spójno ści na okre ślony projekt b ędzie wynosi ć maksymalnie od 80% do 85 % kosztów kwalifikowanych. Pozostałe, co najmniej 15 % musi zosta ć zapewnione przez beneficjenta. Środki te mog ą pochodzi ć np. z bud Ŝetu gminy, środków własnych przedsi ębiorstw komunalnych, środków NFOSIGW (dotacji, kredytów), bud Ŝetu pa ństwa, innego niezale Ŝnego źródła (np. z Europejskiego Banku Inwestycyjnego, Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju). W latach 2007-2013 projekt rozporz ądzenia unijnego w sprawie zmiany rozporz ądzenia o Utworzeniu Funduszu Spójno ści przewiduje w zakresie działa ń środowiskowych FS m.in. wsparcie dla tych działa ń, które wpisuj ą si ę w priorytety wpisane do polityki środowiskowej Wspólnoty w programie działa ń na rzecz środowiska. Na przygotowanie dokumentacji do wniosku w ramach FS mo Ŝna uzyska ć dotacje ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

2. Kredyty, po Ŝyczki i dotacje z krajowych i mi ędzynarodowych instytucji finansowych Środki funduszy ochrony środowiska mog ą by ć pozyskiwane z: • Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, • Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, • Powiatowych Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, • Gminnych Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Środki z krajowych funduszy ochrony środowiska mog ą by ć wykorzystywane równie Ŝ na finansowanie działa ń dotycz ących oczyszczania kraju z azbestu. Na li ście priorytetowej programów NFO ŚiGW planowane do finansowania znajduj ą si ę:
zagospodarowanie i unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych,

2007-04-16 11:27:00

wspieranie opracowania dokumentacji niezb ędnej do przygotowania wniosków o dofinansowanie przedsi ęwzi ęć z bezzwrotnych środków Unii Europejskiej,
usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest,
termomodernizacja budynków, w tym tak Ŝe wymiana płyt azbestowo – cementowych,
wspieranie programów dotycz ących edukacji ekologicznej,
wspomaganie realizacji wojewódzkich i ponad wojewódzkich programów ochrony środowiska, programów ochrony powietrza, planów gospodarki odpadami i innych. Środki z NFO ŚiGW mog ą mie ć charakter po Ŝyczek zwrotnych, w tym cz ęś ciowo umarzalnych, w wielu przypadkach dotacji bezzwrotnych, według szczegółowych zasad okre ślonych przepisami NFO ŚiGW. Na realizacj ę zada ń Programu… mog ą by ć równieŜ wykorzystywane środki finansowe Fundacji EkoFundusz. W zakres przedsi ęwzi ęć finansowanych z EkoFunduszu wchodz ą:
gospodarka odpadami i rekultywacja zanieczyszczonych gleb,
unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych.

 Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Białymstoku Po Ŝyczki umarzalne Po Ŝyczki o stopie procentowej nie ni Ŝszej ni Ŝ 4 % mog ą by ć udzielane na tzw. „inne zadania z zakresu ochrony środowiska” . Pomoc mo Ŝe by ć udzielona osobom prawnym, jednostkom organizacyjnym nie posiadaj ącym osobowo ści prawnej, osobom fizycznym prowadz ącym działalno ść gospodarcz ą, jednostkom organizacyjnym administracji publicznej nie posiadaj ącym osobowo ści prawnej, którym wła ściwy organ administracji udzielił pełnomocnictw. Karencja mo Ŝe by ć maksymalnie 1,5 roku. Po Ŝyczka mo Ŝe by ć cz ęś ciowo umorzona na wniosek po Ŝyczkobiorcy, sporz ądzony wg wzoru okre ślonego przez Wojewódzki Fundusz, zło Ŝony po spełnieniu ł ącznie nast ępuj ących warunków:


po Ŝyczkobiorca spłacił co najmniej 60 % udzielonej po Ŝyczki,


zadanie zostało wykonane w terminie okre ślonym w umowie,


został osi ągni ęty okre ślony w umowie efekt rzeczowy i ekologiczny,


po Ŝyczkobiorca wywi ązuje si ę z obowi ązku uiszczania opłat i kar stanowi ących przychody Funduszu oraz innych zobowi ąza ń w stosunku do Funduszu. Wysoko ść umorzenia po Ŝyczki udzielonej jednostkom samorz ądu terytorialnego, utworzonym przez samorz ąd terytorialny jednostkom organizacyjnym, organizacjom pozarz ądowym oraz zwi ązkom wyznaniowym i ko ściołom wynosi 25 % udzielonej po Ŝyczki, nie wi ęcej jednak ni Ŝ kwota pozostaj ąca do spłaty w dniu podj ęcia uchwały o umorzeniu po Ŝyczki. Pozostałym po Ŝyczkobiorcom wysoko ść umorzenia mo Ŝe wynie ść do 20 % udzielonej po Ŝyczki, nie wi ęcej jednak ni Ŝ kwota pozostaj ąca do spłaty w dniu podj ęcia uchwały o umorzeniu po Ŝyczki, po spełnieniu wszystkich warunków umowy oraz ni Ŝej wymienionych:
zadanie realizowane było na obszarach chronionych przyrodniczo – 5 %,
umorzona kwota zostanie przeznaczona na nowe zadanie dotycz ące odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i pou Ŝytkowych oraz likwidacji niskiej emisji z wykorzystaniem biomasy – 5 %,
warunki okre ślone w umowie po Ŝyczki zostan ą spełnione terminowo – 10 %.

2007-04-16 11:27:00

3. Inne źródła finansowania Obok bud Ŝetu pa ństwa źródłami finansowania zada ń „Programu…” b ędą: • środki Funduszu Pracy, • środki własne jednostek samorz ądowych, • środki własne inwestorów prywatnych. Środki Funduszu Pracy przewiduje si ę przeznaczy ć na współfinansowanie nowych miejsc pracy, szkolenia i przekwalifikowania zawodowe, działania promocyjne i informacyjne. Środki własne jednostek samorz ądowych – gmin, powiatów – kierowane b ędą na działalno ść informacyjno – popularyzacyjn ą w śród mieszka ńców w zakresie realizacji zada ń „Programu…” Środki własne inwestorów prywatnych kierowane b ędą na:
zwi ększenie zatrudnienia i tworzenie nowych miejsc pracy we wszystkich podmiotach gospodarczych zajmuj ących si ę prac ą w kontakcie z azbestem,
budow ę nowych składowisk dla odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest.

2007-04-16 11:27:00

8. ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM

8.1. Koncepcja zarz ądzania „Programem…”

Prawidłowa organizacja zarz ądzania „Programem…” wymaga koordynacji wszystkich jednostek i instytucji przedmiotowo odpowiedzialnych za realizacj ę poszczególnych zada ń lub po średnio bior ących udział w ich realizacji. Dlatego te Ŝ zadania przewidziane w niniejszym opracowaniu b ędą realizowane na trzech poziomach:  centralnym – Rada Ministrów, minister wła ściwy do spraw gospodarki i w strukturze ministerstwa Główny Koordynator programu;  wojewódzkim – wojewoda, samorz ąd województwa,  lokalnym – samorz ąd powiatowy, samorz ąd gminny. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe „Program…” powinien by ć realizowany przez istniej ące struktury poszczególnych resortów oraz samorz ądu terytorialnego i nie powodowa ć tworzenia nowych stanowisk w administracji. Nieodzownym elementem wspieraj ącym zało Ŝenia „Programu…” b ędzie tak Ŝe współpraca z organizacjami pozarz ądowymi, instytutami naukowymi oraz mediami.

Wojewoda

Organizacje społeczne, fundacje

Samorz ąd terytorialny

Samorz ąd gminy

Wła ściciele obiektów Przedsi ębiorstwa Media lokalne

RYSUNEK NR 6 Projekt zarz ądzania „Programem…” – poziom lokalny

2007-04-16 11:27:00

8.2. Monitoring realizacji programu

Monitoring realizacji „Programu…” powinien by ć spójny z systemem monitoringu w ramach Planu gospodarki odpadami dla Gminy Sztabin. Celem aktualizacji bazy danych b ędą wykorzystywane dotychczasowe formy:
informacje o ilo ści, rodzaju i miejscach wyst ępowania odpadów zawieraj ących azbest przedkładane wojewodzie do dnia 31 marca za poprzedni rok kalendarzowy (sporz ądzane przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 pa ździernika 2002 r. w sprawie sposobu przedkładania wojewodzie informacji o rodzaju, ilo ści i miejscach wyst ępowania substancji stwarzaj ących szczególne zagro Ŝenie dla środowiska (Dz.U. Nr 175, poz. 1 439),
sprawozdanie z realizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Gminy Sztabin,
dane pochodz ące z kontroli WIO Ś. Raz do roku powinien zosta ć sporz ądzany raport przedstawiaj ący wyniki realizacji „Programu…”

Monitoring realizacji celów i zada ń dotyczy oceny realizacji corocznego planu działa ń w aspekcie: • ilo ści i jako ści zakresu oraz kosztów zada ń zrealizowanych, • przyczyn cz ąstkowego wykonania zada ń zaplanowanych lub przyczyn zaniechania realizacji zadania, • ustalenia narz ędzi optymalizuj ących realizacj ę zada ń na rok nast ępny, • okre ślenia zakresu merytorycznego zada ń na rok nast ępny wraz z ocen ą ich przygotowania organizacyjnego i finansowego.

W TABELI NR 22 zaproponowano istotne wska źniki przyjmuj ąc, Ŝe lista ta nie jest wyczerpuj ąca i b ędzie sukcesywnie modyfikowana.

TABELA NR 22 Wska źniki monitorowania programu

Lp. Wska źniki monitoringu Jednostka miary

1. Ilo ść odpadów zawieraj ących azbest w przeliczeniu na km 2 powierzchni kg/km 2/rok gminy przed rozpocz ęciem realizacji „Programu…” 2. Ilo ść odpadów zawieraj ących azbest w przeliczeniu na km 2 powierzchni kg/km 2/rok gminy w kolejnych latach realizacji „Programu…” 3. Procentowa ilo ść usuni ętych odpadów zawieraj ących azbest w stosunku % do ilo ści zinwentaryzowanej przed realizacj ą „Programu…” 4. Procentowa ilo ść usuni ętych odpadów zawieraj ących azbest w stosunku % do ilo ści zinwentaryzowanej w poprzednim roku realizacji „Programu…” 5. Nakłady poniesione na usuni ęcie odpadów zawieraj ących azbest PLN/rok 6. Ilo ść dzikich wysypisk odpadów zawieraj ących azbest szt.

2007-04-16 11:27:00

8.3. Szczegółowy zakres zada ń realizowanych na poziomie gminnym

Prawidłowe wdra Ŝanie programu b ędzie polegało na regularnej ocenie stopnia wykonania przedsi ęwzi ęć , rozbie Ŝno ści pomi ędzy przyj ętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem, aktualizacji „Programu…”. Ocena wdra Ŝania „Programu…” nast ępowa ć b ędzie równie Ŝ poprzez realizacj ę zada ń na poziomie lokalnym (samorz ądy powiatowe i gminne) wyznaczonych w programie krajowym.

POZIOM LOKALNY

Na poziomie lokalnym w realizacj ę zada ń „Programu...” zaanga Ŝowane s ą zarówno samorz ąd powiatowy jak równie Ŝ samorz ąd gminny.

Do zada ń zarz ądu powiatu nale Ŝy: ⇒ sporz ądzanie rocznych informacji w zakresie realizacji zada ń „Programu...” na terenie powiatów oraz ich przekazywanie samorz ądowi województwa, ⇒ inspirowanie wła ściwej działalno ści w zakresie usuwania wyrobów zawieraj ących azbest, ⇒ współpraca z wojewod ą, samorz ądem województwa oraz samorz ądem gminnym, w zakresie zada ń wynikaj ących z „Programu...”, ⇒ współpraca z lokalnymi mediami, szczególnie dla pobudzenia odpowiednich inicjatyw społecznych i przedstawiania opinii, ⇒ współpraca z organizacjami społecznymi wspieraj ącymi „Program...”, ⇒ uwzgl ędnianie usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest w powiatowych planach gospodarki odpadami, ⇒ gromadzenie danych liczbowych o ilo ści i rozmieszczeniu wyrobów stosownie do przepisów rozporz ądzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004r. ⇒ ustalanie rejonów spodziewanego wzrostu zagro Ŝenia pyłem azbestu z uwagi na koncentracj ę wyst ępowania uszkodze ń lub technologicznego zu Ŝycia wyrobów zawieraj ących azbest.

Do zada ń rady powiatu nale Ŝy: ⇒ nadzorowanie wykorzystania przyznanych środków finansowych, ⇒ prowadzenie lokalnej polityki społecznej w zakresie opłat za składowanie odpadów zawieraj ących azbest, w stosunku do ubo Ŝszych wła ścicieli obiektów; częś ciowe lub całkowite zwalnianie z opłat – inicjowanie i organizowanie innych form pomocy dla mieszka ńców, przy usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest.

2007-04-16 11:27:00

Do zada ń Wójta gminy nale Ŝy: ⇒ uwzgl ędnianie usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest w gminnych planach gospodarki odpadami, ⇒ współpraca z lokalnymi mediami celem rozpowszechniania informacji dotycz ących zagro Ŝeń powodowanych przez azbest oraz wyroby z azbestem, ⇒ przygotowywanie wykazów obiektów zawieraj ących azbest oraz rejonów wyst ępuj ącego nara Ŝenia na ekspozycj ę azbestu, ⇒ przygotowywanie rocznych sprawozda ń finansowych z realizacji zada ń „Programu...”.

Do zada ń rady gminy nale Ŝy: ⇒ przyjmowanie rocznych sprawozda ń finansowych Wójta gminy z realizacji zada ń „Programu...”.

2007-04-16 11:27:00

9. PODSUMOWANIE

W niniejszym opracowaniu dokonano opieraj ąc si ę na danych ankietowych uzyskanych z Urz ędu Gminy, pomiaru ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest wg dwóch segmentów, charakteryzuj ących wła ścicieli lub zarz ądców, tj. osoby fizyczne nie posiadaj ące osobowo ści prawnej oraz obiekty b ędące własno ścią gminy, a tak Ŝe według rodzaju wyrobu zawieraj ącego azbest, tj. płyty azbestowo – cementowe (pokrycia dachowe) oraz rury azbestowo – cementowe (rury wodoci ągowe). W sumie zinwentaryzowana ilo ść wyrobów zawieraj ących azbest wynosi 1 861,5 Mg. W przewa Ŝaj ącej ilo ści pokrycia dachowe są własno ści ą osób fizycznych nie posiadaj ących osobowo ści prawnej. Na terenie województwa podlaskiego nie ma składowiska odpadów azbestowych. Niezb ędna pojemno ść składowiska (w perspektywie do 2012 roku) wynosi ok. 144 tys. m 3, o powierzchni ok. 2 ha (lub odpowiednia ilo ść składowisk/kwater o mniejszej pojemno ści). Ze wzgl ędu na znaczne koszty budowy i eksploatacji składowiska odpadów azbestowych celowa byłaby budowa składowiska o funkcji ponadlokalnej. Nadrz ędnym długoterminowym celem „Programu…” jest wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszka ńców Gminy spowodowanych azbestem. Osi ągni ęcie tego celu zwi ązane jest z bezpiecznym usuni ęciem wszystkich wyrobów zawieraj ących azbest znajduj ących si ę na terenie gminy. Proces usuwania wyrobów zawieraj ących azbest, zgodnie z zapisami krajowego Programu..., powinien by ć zako ńczony do 2032 roku. Dla potrzeb niniejszego opracowania przy zało Ŝeniu usuwania wyrobów azbestowych do ko ńca 2032 r. zgodnie z Programem krajowym podzielono okres 26 lat na trzy podokresy:  I okres obejmuj ący lata 2006 – 2012,  II okres obejmuj ący lata 2013 – 2022,  III okres obejmuj ący lata 2023 – 2032.

Sumaryczne koszty usuni ęcia wyrobów zawieraj ących azbest z terenu GMINY SZTABIN wynosz ą ok. 24 436,6 tys. zł wraz z wymian ą na wyroby bezazbestowe.

System monitoringu realizacji Programu… wraz z odpowiedni ą baz ą danych powinien by ć elementem systemu monitoringu w ramach realizacji Planu gospodarki odpadami dla Gminy Sztabin.

2007-04-16 11:27:00

10. LITERATURA

1. „Informator o przepisach i procedurach dotycz ących bezpiecznego post ępowania z wyrobami zawieraj ącymi azbest” – Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej; Departament Polityki Przemysłowej, Warszawa 2003 r.

2. „Ochrona przed Azbestem” – Halina Wojciechowska – Piskorska, Leszka Skuza, Gda ńsk 2000r.

3. „Materiały zawieraj ące azbest – poradnik” – mgr El Ŝbieta Kazimierczak – Mierzy ńska, doc. dr in Ŝ. Adam Niesłochowski; Warszawa 1997 r. - Instytut Techniki Budowlanej

4. „Problemy zanieczyszczenia powietrza włóknami azbestu” – praca zespołowa pod redakcj ą doc. dr hab. Med. Neonili Szeszeni – D ąbrowskiej; Warszawa 1993 r. - Pa ństwowa Inspekcja Ochrony Środowiska.

5. „Program usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski” – Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa maj 2002 r.

6. „Zasady post ępowania z wyrobami zawieraj ącymi azbest” – Instytut Gospodarki Odpadami w Katowicach, Katowice 2002 r.

7. „Zapobieganie ryzyku zawodowemu wynikaj ącego z obecno ści azbestu w środowisku pracy” – Centralny Instytut Ochrony Pracy, kwiecie ń 2000 r.

8. „Aspekty zdrowotne zwi ązane z nara Ŝeniem na azbest” – Instytut medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu, kwiecie ń 2000 r.

9. „Jak post ępowa ć z wyrobami zawieraj ącymi azbest” – mgr Władysław Czaja

10. „Narodowy Program Oczyszczania Kraju z Azbestu” (projekt) – Ministerstwo Gospodarki, Departament Przemysłu, Warszawa listopad 2006r.

2007-04-16 11:27:00

SPIS ZAŁ ĄCZNIKÓW

ZAŁ ĄCZNIK NR 1 ...... MIKROFALOWE REAKTORY DO UTYLIZACJI ODPADÓW NIEBEZPIECZNYCH...... 66

ZAŁ ĄCZNIK NR 2 ...... DRUK INFORMACJI O WYROBACH ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST I MIEJSCU ICH WYKORZYSTYWANIA ...... 68

ZAŁ ĄCZNIK NR 3 WYKAZ PRZEDSI ĘBIORCÓW, KTÓRZY UZYSKALI POZWOLENIE NA PROWADZENIE DZIAŁALNO ŚCI W ZAKRESIE USUWANIA ODPADÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST NA TERENIE GMINY SZTABIN NA PODSTAWIE ART.17 USTAWY O ODPADACH (DZ. U. NR 62, POZ.628, Z PÓ ŹN. ZM.) – STAN NA DZIE Ń 1.12.2006 R. (DECYZJE WYDANE PRZEZ STAROSTWO W AUGUSTOWIE W ROKU 2005/2006) ...... 70

ZAŁ ĄCZNIK NR 4 MAPA ZAGRO śEŃ DZIAŁANIA AZBESTU – GMINA SZTABIN...... 71

ZAŁ ĄCZNIK NR 5 ...... ILO ŚĆ W M 2 PŁYT AZBESTOWO – CEMENTOWYCH NA TERENIE POSZCZEGÓLNYCH SOŁECTW GMINY SZTABIN ...... 72

ZAŁ ĄCZNIK NR 6 ODDZIAŁYWANIE AZBESTU NA ZDROWIE LUDZI...... 74

ZAŁ ĄCZNIK NR 7 .... ROZMIESZCZENIE SKŁADOWISK ODPADÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST NA TERENIE POLSKI...... 75

2007-04-16 11:27:00

ZAŁ ĄCZNIK NR 1 Mikrofalowe reaktory do utylizacji odpadów niebezpiecznych 7. Azbest jest obecnie prawnie uznany za materiał stwarzaj ący szczególne zagro Ŝenie dla środowiska. W Polsce zakaz stosowania azbestu w przemy śle istnieje od roku 1997. Do tego roku wyprodukowano w kraju około 15,5 mln. ton materiałów budowlanych zawieraj ących azbest, z tego 2/3 w postaci eternitu. Obecnie rozpocz ął si ę proces usuwania tych materiałów z budynków i budowli, cz ęsto jeszcze w sposób niezgodny z przepisami i zagra Ŝaj ący środowisku. Zdemontowane materiały mog ą by ć z powodzeniem wykorzystywane np. w drogownictwie jednak pod warunkiem unieszkodliwienia wchodz ącego w ich skład azbestu.

Niezwykle cenne zastosowanie przy utylizacji odpadów azbestowych znalazła energia mikrofalowa - w procesie, który wobec faktu istnienia ogromnej ilo ści tego szkodliwego materiału, mo Ŝe mie ć bardzo wa Ŝne znaczenie ekonomiczne. Oferowana przez firm ę PROMIS unikalna technologia mikrofalowa przeznaczona jest do utylizacji materiałów zawieraj ących azbest poprzez obróbk ę termiczn ą w silnym polu mikrofalowym, prowadz ącą do zmiany jego struktury ze szkodliwej włóknistej w struktur ę bezpostaciow ą, np. szklist ą.

Uniwersalny reaktor mikrofalowy (pokazany na zdj ęciu) przeznaczony jest do bada ń procesów termicznej obróbki (utylizacji) niebezpiecznych odpadów, w tym odpadów zawieraj ących włókna azbestowe. Odpady po rozdrobnieniu i wymieszaniu z preparatem poprawiaj ącym tłumienie energii mikrofalowej (preparat X) umieszczane s ą w komorze dialektrycznej wewn ątrz reaktora mikrofalowego. Nast ępnie po zamkni ęciu pokrywy górnej wł ączana jest energia mikrofalowa generowana przez cztery generatory mikrofalowe zamontowane na ściance bocznej metalowej cylindrycznej komory reaktora.

Ryc. nr 1. Reaktor ATON 2 przeznaczony do utylizacji niewielkich ilo ści odpadów szczególnie niebezpiecznych

7 www.promis-tech.pl 2007-04-16 11:27:00

NajwaŜniejszeparametrytechnicznereaktora: Zasilanie3x380V(400V),50Hz, Układogrzewaniaobrabianegomateriału mikrofalami:4generatorymikrofaloweo mocywyjściowej750Wlub1500WkaŜdy Chłodzeniegeneratorówwodne,przyłącze1/2cala Wsad:mieszaninaodpadówzpreparatem poprawiającympochłanianiemikrofalowe,masawsaduod2do4kg Czasgrzania:dobieranyzaleŜnieodrodzajunagrzewanegomateriału,zwykle1020

min. Przykład zastosowania reaktora: Termiczna utylizacja odpadów zawieraj ących azbest: Materiały zawieraj ące azbest (np. eternit) po rozkruszeniu i wymieszaniu z preparatem poprawiaj ącym absorpcje mikrofal umieszczane s ą w specjalnych pojemnikach i wstawiane do komory reaktora. W wyniku intensywnego nagrzewania mikrofalami, obrabiany termicznie materiał w ci ągu kilkunastu minut osi ąga temperatur ę ponad 900°C. Niebezpieczna dla ludzi włóknista str uktura azbestu ulega szybkiej destrukcji przechodz ąc w struktur ę bezpostaciow ą.

Proces destrukcji włóknistej struktury azbestu jest procesem „czystym". W jego wyniku powstaje materiał oboj ętny dla zdrowia ludzi, który mo Ŝna stosowa ć np. jako dodatek do betonów. W trakcie procesu nagrzewania uwalniana jest para wodna oraz niewielkie ilo ści odparowanych zanieczyszcze ń. Materiałuzyskanypomikrofalowej Włóknistastrukturaazbestu obróbcetermicznej

2007-04-16 11:27:00

ZAŁ ĄCZNIK NR 2 Druk informacji o wyrobach zawieraj ących azbest i miejscu ich wykorzystywania

INFORMACJA O WYROBACH ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST 1) I MIEJSCU ICH WYKORZYSTYWANIA (opracowana na podstawie art. 163 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska /Dz. U. Nr 62, poz. 627, z pó źn. zm./ oraz Rozporz ądzenia Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 pa ździernika 2003 r w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których był lub jest wykorzystywany azbest /Dz.U.03.192.1876/).

1. Miejsce, adres ......

2. Wła ściciel/zarz ądca/u Ŝytkownik *) :

a) osoba prawna - nazwa, adres ......

b) osoba fizyczna - imi ę, nazwisko i adres ......

3. Tytuł własno ści ...... 4. Nazwa, rodzaj wyrobu 2) ......

5. Ilo ść (m 2, tony) 3) ......

6. Termin rozpocz ęcia eksploatacji wyrobu: ......

7. Przewidywany termin usuni ęcia wyrobu:

a) okresowej wymiany z tytułu zu Ŝycia wyrobu ...... b) całkowitego usuni ęcia niebezpiecznych materiałów i substancji ......

8. Inne istotne informacje o wyrobach 4) ......

...... (podpis) Data ......

2007-04-16 11:27:00

______Obja śnienia:

*) Niepotrzebne skre śli ć. 1) Za wyrób zawieraj ący azbest uwa Ŝa si ę ka Ŝdy wyrób o st ęŜ eniu równym lub wy Ŝszym od 0,1 % azbestu. 2) Przy okre ślaniu rodzaju wyrobu zawieraj ącego azbest nale Ŝy stosowa ć nast ępuj ącą klasyfikacj ę: - płyty azbestowo-cementowe płaskie stosowane w budownictwie, - płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa, - rury i zł ącza azbestowo-cementowe, - izolacje natryskowe środkami zawieraj ącymi w swoim składzie azbest, - wyroby cierne azbestowo-kauczukowe, - prz ędza specjalna, w tym włókna azbestowe obrobione, - szczeliwa azbestowe, - ta śmy tkane i plecione, sznury i sznurki, - wyroby azbestowo-kauczukowe, z wyj ątkiem wyrobów ciernych, - papier, tektura, - inne wyroby zawieraj ące azbest, oddzielnie niewymienione, w tym papier i tektura. 3) Poda ć podstaw ę zapisu (np. dokumentacja techniczna, pomiar z natury). 4) Np. informacja o oznaczeniu na planie sytuacyjnym terenu instalacji lub urz ądzenia zawieraj ącego azbest.

Wzór ankiety – wykaz budynków pokrytych eternitem – przekazywanej przez Urz ąd Gminy w Sztabinie, sołtysom w celu uzupełnienia przez wła ścicieli budynków posiadaj ących wyroby azbestowe 8.

WYKAZ Budynków pokrytych eternitem we wsi ...... według stanu na dzie ń ......

Imi ę i Nazwisko 2 Nr Budynki pokryte eternitem [m ] wła ściciela Lp. pos posesji Budynki Budynki Gara Ŝe i esji Stodoły Obory Chlewnie mieszkalne Wielofunkcyjne inne budynki 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

8 Dane otrzymane z Urz ędu Gminy w Sztabinie 2007-04-16 11:27:00

ZAŁ ĄCZNIK NR 3 Wykaz przedsi ębiorców, którzy uzyskali pozwolenie na prowadzenie działalno ści w zakresie usuwania odpadów zawieraj ących azbest na terenie Gminy Sztabin na podstawie art.17 ustawy o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz.628, z pó źn. zm.) – stan na dzie ń 1.12.2006 r. (decyzje wydane przez Starostwo w Augustowie w roku 2005/2006)

Lp. Nazwaprzedsiębiorstwa 1. Firma Budowlana „DARDOM”,Dariusz śakiewicz ul. Sucharskiego 2 ,16-300 Augustów 2. Firma „irek” DACH – SERVICE ul. Bystra 4, 16-300 Augustów 3. Biuro Techniczno – Handlowe Pokry ć Dachowych. Jarosław Duchnowski ul. I Pułku Ułanów Krechowieckich 17, 16-300 Augustów 4. ZakładBudowlano–Produkcyjno–HandlowyKrystynai BronisławKotwica ul.Tytoniowa9,16300Augustów 5. UsługiBudowlaneKazimierzBobron Ul.Zielna16,16300Augustów 6. ZakładOgólnobudowlanyHenrykZaskowski Ul.Nowomiejska24,16300Augustów 7. ZakładRemontowo–BudowlanyAntoniMasłowski, ul.Storczykowa35a,16300Augustów 8. ZakładRemontowo–BudowlanyAntoniSznell 9. ZakładOgólnobudowlanyJanKrakowski ul.Proletariacka14,16300Augustów Źródło: dane z Urzędu Gminy Sztabin

2007-04-16 11:27:00

ZAŁĄCZNIKNR4 MapazagroŜeńdziałaniaazbestu–GminaSztabin

Legenda:

- nagromadzenie płyt azbestowo – cementowych w ilości < 5 000 m 2

- nagromadzenie płyt azbestowo – cementowych w ilości 5 000 – 15 000 m 2

- nagromadzenie płyt azbestowo – cementowych w ilości > 15 000 m 2

2007-04-16 11:27:00

ZAŁACZNIK NR 5 Ilo ść w m 2 płyt azbestowo – cementowych na terenie poszczególnych sołectw Gminy Sztabin

Budynki Budynki Gara Ŝe i inne Stodoły Obory Chlewnie Lp. Sołectwo mieszkalne wielofunkcyjne budynki gosp. [m 2] 1 Balinka 621 1 733 722 1 116 0 2 204 2 Budziski 290 350 590 430 0 450 3 Cisów 362 1480 897 221 445 200 4 Czarniewo 911 1 983 3 150 3 200 560 510 5 Czarny Las 1 020 480 0 1 210 220 0 6 Długie 1 194 1 684 2 149 433 274 220 7 Ewy 196 140 320 280 0 40 8 Fiedorowizna 530 1 320 950 540 0 490 9 Huta 890 1 500 2 580 220 400 130 10 Hruskie 1 186 1 786 1 783 0 320 582 11 Jagłowo 3 774 4 767 3 315 1 534 1 357 927 12 Jaminy 1 630 2 570 480 3 170 1 370 40 13 Janówek 720 2 110 780 2 320 160 0 14 Jasionowo 2 443 4 490 2 895 3 730 300 2 260 Jasionowo D ębowskie + 685 804 1 681 2 513 986 211 15 Dębowo 16 Jastrz ębna Druga 1 964 2 965 6 886 300 100 2 671 17 Jastrzębna Pierwsza 1 788 5 138 4 619 0 0 3 051 18 Jaziewo 4 951 11 460 7 599 7 679 3 118 1 910 19 Kamie ń 330 795 2 120 1 208 200 382 20 Karoliny 400 560 480 1 400 80 80 21 Komaszówka 230 960 580 480 0 970 22 Kryłatka 440 2 390 2 640 430 40 0 23 Kopiec 940 1 330 290 1 740 0 130 24 Kopytkowo 494 630 616 564 103 366 25 Krasnoborki 1 300 3 730 4 702 3 370 379 2 175 26 Krasnobór 2 389 3 731 1 318 2 833 0 1 923 27 Kunicha 330 420 500 670 320 120 28 Lebiedzin 1 895 2 800 1 905 2 153 0 1 418 29 Lipowo 750 1 970 0 2 100 400 50 30 Mogilnice 3 350 5 090 2 460 4 210 830 300 31 Motułka 320 760 1 490 490 90 220 32 Ostrowie 1 098 500 1 851 0 120 944 33 Podcisówek 410 190 810 0 20 60 34 Polkowo 1 341 4 961 2 789 2 227 1 705 811 35 Sosnowo 360 372 1 076 780 270 270 36 Sztabin 1 114 1 110 590 1 290 1 531 362 37 Ściokła 478 1 676 766 1 096 0 1 591 38 Wolne 690 1 690 1 570 380 0 290 39 Wrotki 920 1 035 1 140 660 270 304 RAZEM: 44 734 83 460 71 089 56 977 15 968 28 662

2007-04-16 11:27:00

Ilośćpłytazbestowo– Lp. Sołectwo cementowych [m2] 1 Balinka 6 396 2 Budziski 2 110 3 Cisów 3 605 4 Czarniewo 10 314 5 Czarny Las 2 930 6 Długie 5 954 7 Ewy 976 8 Fiedorowizna 3 830 9 Huta 5 720 10 Hruskie 5 657 11 Jagłowo 15 674 12 Jaminy 9 260 13 Janówek 6 090 14 Jasionowo K 16 118 Jasionowo D ębowskie + 15 Dębowo 6 880 16 Jastrz ębna Druga 14 886 17 Jastrz ębna Pierwsza 14 596 18 Jaziewo 36 717 19 Kamie ń 5 035 20 Karoliny 3 000 21 Komaszówka 3 220 22 Kryłatka 5 940 23 Kopiec 4 430 24 Kopytkowo 2 773 25 Krasnoborki 15 656 26 Krasnybór 12 194 27 Kunicha 2 360 28 Lebiedzin 10 171 29 Lipowo 5 270 30 Mogilnice 16 240 31 Motułka 3 370 32 Ostrowie 4 513 33 Podcisówek 1 490 34 Polkowo 13 834 35 Sosnowo 3 128 36 Sztabin 5 997 37 Ściokła 5 607 38 Wolne 4 620 39 Wrotki 4 329 RAZEM: 300 890

2007-04-16 11:27:00

ZAŁ ĄCZNIK NR 6 Oddziaływanie azbestu na zdrowie ludzi.

Zadanie: Program naukowy dotycz ący oceny zagro Ŝeń zdrowia populacji Polski zwi ązanych z azbestem 9.

Zagro Ŝenia i skutki zdrowotne istniej ącego nara Ŝania na azbest w skali kraju nie s ą rozpoznane. Usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest, mo Ŝe stworzy ć równie Ŝ nowe zagro Ŝenia zdrowotne. Mog ą one dotyczy ć zarówno pracowników zatrudnionych przy usuwaniu i utylizacji materiałów zawieraj ących azbest, jak i wi ększe niŜ do tej pory zagro Ŝenia populacji bytuj ącej w miejscach prowadzenia prac, szczególnie na obszarach o du Ŝym zaludnieniu. Istnieje, zatem potrzeba naukowego okre ślenia aktualnej wielko ści i lokalizacji zagro Ŝeń zdrowia spowodowanych azbestem oraz wdro Ŝenia odpowiednich procedur monitorowania ryzyka zdrowotnego w trakcie usuwania i składowania azbestu. Wyniki bada ń posłu Ŝą do utworzenia bazy danych o aktualnym nara Ŝeniu populacji Polski na azbest i skutkach zdrowotnych tego nara Ŝenia. W oparciu o uzyskane dane b ędzie mo Ŝna okre śli ć priorytety realizacji „Programu...” oraz korzy ści społeczne i ekonomiczne z tytułu obni Ŝenia zachorowalno ści i zgonów z powodu azbestu. Przewiduje si ę szczegółowe opracowanie takiego programu naukowego w latach 2003 – 2006.

Zadanie: Ośrodek referencyjny bada ń i oceny ryzyka zdrowotnego zwi ązanych z azbestem

Ośrodek referencyjny b ędzie koncentrował si ę na dwóch podstawowych działaniach:

• Okre ślenie priorytetów w realizacji „Programu...” w oparciu o prawidłow ą ocen ę zagro Ŝeń zdrowia populacji i szacowanie ryzyka zdrowotnego, • Ocena zagro Ŝeń zdrowotnych zwi ązanych z technologi ą usuwania elementów zawieraj ących azbest, dekontaminacj ą terenów i obiektów „po azbestowych” oraz utylizacją odpadów azbestowych.

Ośrodek ten oprócz wy Ŝej wymienionych działa ń podstawowych powinien mie ć równie Ŝ kompetencje w dziedzinie medycyny środowiskowej, aby mógł w razie potrzeby obj ąć specjalistycznymi badaniami

Zadania O środka referencyjnego b ędą obejmowa ć:

• Monitorowanie nara Ŝenia populacji Polski na azbest i skutków zdrowotnych tego nara Ŝenia oraz utworzenia bazy danych, • Ocen ę ryzyka zdrowotnego populacji o nadmiernym nara Ŝeniu na azbest, • Okre ślenie priorytetów w programie eliminowania azbestu w oparciu o wielko ść ryzyka zdrowotnego, • Ocen ę zagro Ŝenia zdrowotnego pracowników usuwaj ących, transportuj ących i składuj ących azbest oraz ludno ści zamieszkuj ącej w pobli Ŝu prowadzonych prac i składowisk, • Organizowanie i wykonywanie bada ń lekarskich w grupach o szczególnym nara Ŝeniu na azbest, • Prowadzenie działalno ści informacyjnej i upowszechniaj ącej wiedz ę na temat szkodliwo ści azbestu dla zdrowia.

9 „Krajowy program usuwania azbestu oraz wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski” 2007-04-16 11:27:00

ZAŁ ĄCZNIK NR 7 Rozmieszczenie składowisk odpadów zawieraj ących azbest 10 na terenie Polski

Rozmieszczenie aktualnie czynnych i projektowanych do realizacji w najbli Ŝszych latach składowisk dla odpadów zawieraj ących azbest na terenie poszczególnych województw przedstawiono na zał ączonym rysunku. Istniej ąca w kraju wolna pojemno ść składowisk i okre ślona projektowana – 1 374 886 m 3 pozwala statystycznie w skali kraju na składowanie do ko ńca 2007 r. odpadów zawieraj ących azbest przewidzianych do składowania. Dane dotycz ące potrzebnych pojemno ści składowisk powinny by ć na bie Ŝą co weryfikowane po aktualizacji i zbilansowaniu ilo ści przewidzianych do usuwania wyrobów zawieraj ących azbest w kolejnych latach, a zatem ilo ści planowanych do wytworzenia odpadów. Aktualizacja powinna by ć

2007-04-16 11:27:00 przeprowadzona w oparciu o informacje przedkładane przez wła ścicieli/zarz ądców/u Ŝytkowników wyrobów zawieraj ących azbest bezpo średnio do wojewody lub odpowiednio do wójta, burmistrza, prezydenta miasta. Oprócz budowy składowisk naziemnych, zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2005 r. w sprawie podziemnych składowisk (Dz.U. Nr 110, poz. 935), istnieje mo Ŝliwo ść budowy i eksploatacji składowisk odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych, w oparciu o przepisy prawa geologicznego i górniczego. W rozporz ądzeniu okre ślone zostały odr ębnie wymagania dotycz ące składowiska podziemnego odpadów niebezpiecznych, na którym s ą składowane wył ącznie odpady materiałów konstrukcyjnych oraz izolacyjnych zawieraj ących azbest. Podj ęcie budowy składowisk podziemnych mo Ŝe spowodowa ć zmniejszenie potrzeb w zakresie lokalizacji składowisk na powierzchni ziemi, lecz bez zmniejszenia ogólnych potrzeb w tym zakresie.

10 Według „Narodowego programu oczyszczania kraju z azbestu” (projekt) – Warszawa listopad 2006r. 2007-04-16 11:27:00