Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bartniczka na lata 2015 - 2019 z perspektywą do 2021 r.

Listopad, 2015 r.

,

Zamawiaj ący : Gmina Bartniczka Urz ąd Gminy Bartniczka

ul. Brodnicka 8,

87-321 Bartniczka

Wykonawca: Green Key Joanna Masiota-Tomaszewska ul. Nowy Świat 10a/15 60-583 Pozna ń www.greenkey.pl

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bartniczka na lata 2015-2019 z perspektywą do 2021 r.

Wła ściciel firmy: mgr Joanna Masiota-Tomaszewska

Autorzy opracowania: mgr Joanna Walkowiak mgr Wojciech Paj ąk lic Jacek Szych Listopad, 2015 r.

Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

SPIS TRE ŚCI

I. WST ĘP ...... 7

1.1. PRZEDMIOT I ZAKRES OPRACOWANIA ...... 7 1.2. POTRZEBA I CEL OPRACOWANIA ...... 8 1.3. METODA OPRACOWYWANIA PROGRAMU ...... 9

II. CHARAKTERYSTYKA GMINY ...... 9

2.1. DANE ADMINISTRACYJNE ...... 9 2.2. POŁO ŻENIE GEOGRAFICZNE ...... 10 2.3. SPOŁECZE ŃSTWO ...... 11 2.3.1. Liczba ludno ści i jej rozmieszczenie ...... 11 2.3.2. Przyrost naturalny ...... 12 2.3.3. Struktura ekonomiczna ...... 12 2.4. UŻYTKOWANIE TERENU ...... 13 2.5. DZIAŁALNO ŚĆ GOSPODARCZA ...... 14 2.6. ROLNICTWO ...... 16 2.7. TURYSTYKA I REKREACJA ...... 17

III. INFRASTRUKTURA GMINY ...... 18

3.1. GOSPODARKA WODNO – ŚCIEKOWA ...... 18 3.1.1. Zaopatrzenie w wod ę...... 18 3.1.2. Gospodarka ściekowa ...... 19 3.1.2.2. Sie ć kanalizacji sanitarnej ...... 19 3.1.2.3. Odprowadzanie wód opadowych i roztopowych ...... 20 3.1.2.4. Oczyszczalnie ścieków ...... 20 3.1.2.5. Systemy indywidualne gospodarki ściekowej...... 21 3.1.2.5.1. Zbiorniki bezodpływowe ...... 22 3.1.2.5.2. Przydomowe oczyszczalnie ścieków ...... 22 3.2. ELEKTROENERGETYKA ...... 23 3.2.1. Źródła energii odnawialnej ...... 24 3.3. INSTALACJE EMITUJ ĄCE POLA ELEKTROMAGNETYCZNE ...... 29 3.4. SIE Ć GAZOWA ...... 30 3.6. KOMUNIKACJA ...... 33 3.6.1. Drogi ...... 33 3.6.1.2. Drogi wojewódzkie ...... 33 3.6.1.3. Drogi powiatowe ...... 33 3.6.1.4. Drogi gminne ...... 34 3.6.2. Inne środki transportu ...... 36 3.7. SYSTEM GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI ...... 36 3.7.1. Gmina Bartniczka w regionalnym systemie gospodarowania odpadami komunalnymi...... 37 3.7.2. Składowisko odpadów ...... 39

IV. OCENA I ANALIZA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ...... 40

4.1. RZE ŹBA TERENU ...... 40 4.1.1. Zagro żenia powierzchni ziemi ...... 40 4.2. BUDOWA GEOLOGICZNA ...... 41 4.2.1. Surowce mineralne ...... 42 4.3. GLEBY ...... 43 4.3.1. Typy gleb ...... 43 4.3.2. Fizyczna i chemiczna degradacja gleb ...... 43 4.4. WODY PODZIEMNE ...... 45 4.4.1. Jako ść wód podziemnych ...... 48 4.4.1.1. Jako ść wód ujmowanych i przeznaczonych do zaopatrzenia mieszka ńców do celów bytowych ...... 50 4.4.2. Źródła przeobra żeń wód podziemnych...... 50

3 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

4.5. WODY POWIERZCHNIOWE ...... 51 4.5.1. Cieki i zbiorniki wodne ...... 51 4.5.2. Systemy melioracyjne i urz ądzenia wodne ...... 53 4.5.3. Zagro żenie powodzi ą ...... 54 4.5.4. Monitoring wód powierzchniowych ...... 55 4.5.5. Źródła przeobra żeń wód powierzchniowych ...... 55 4.6. KLIMAT ...... 56 4.6.1. Zagro żenia klimatu ...... 57 4.7. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE ...... 58 4.7.1. Stan czysto ści powietrza atmosferycznego ...... 58 4.7.2. Źródła zanieczyszcze ń powietrza atmosferycznego ...... 59 4.8. KLIMAT AKUSTYCZNY ...... 60 4.9. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE ...... 61 4.10. POWA ŻNE AWARIE PRZEMYSŁOWE (ORAZ ZAGRO ŻENIA INNE) ...... 62 4.11. FLORA ...... 63 4.11.1. Ziele ń urz ądzona ...... 64 4.12. FAUNA ...... 64 4.13. PRZYRODA CHRONIONA I JEJ ZASOBY ...... 65 4.13.1. NATURA 2000 ...... 66 4.13.3. Obszar chronionego krajobrazu ...... 69 4.13.4. Pomniki przyrody ...... 72 4.14. ZAGRO ŻENIA ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH ...... 72

V. ZAŁO ŻENIE PROGRAMOWE ...... 73

5.1. WPROWADZENIE ...... 73 5.2. STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY BARTNICZKA ...... 83

VI. HARMONOGRAM REALIZACYJNY PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 86

6.1. PRIORYTET ZACHOWANIE ZASOBÓW WODNYCH ...... 86 6.2. PRIORYTET ZACHOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY ...... 87 6.3. PRIORYTET ZACHOWANIE ZASOBÓW POWIERZCHNI ZIEMI ...... 88 6.4. PRIORYTET OCHRONA ZASOBÓW POWIETRZA ...... 89 6.5. PRIORYTET OCHRONA PRZED HAŁASEM ...... 90 6.6. PRIORYTET OCHRONA PRZED POLAMI ELEKTROMAGNETYCZNYMI ...... 91 6.7. PRIORYTET RACJONALNE WYKORZYSTANIE ZASOBÓW ...... 92 6.8. PRIORYTET WZROST ZNACZENIA EDUKACJI EKOLOGICZNEJ ...... 93 6.9. PRIORYTET ZAPEWNIENIE BEZPIECZE ŃSTWA LUDNO ŚCI ...... 94 6.10. PRIORYTET ROZWÓJ GOSPODARKI ODPADAMI ...... 95

VII. KONCEPCJA EDUKACJI EKOLOGICZNEJ ...... 96

7.1. ZAŁO ŻENIA OGÓLNE ...... 96 7.2. POTRZEBA EDUKACJI EKOLOGICZNEJ ...... 96

VIII. SYSTEM FINANSOWANIA INWESTYCJI ...... 98

8.1. PROGRAM OPERACYJNY INFRASTRUKTURA I ŚRODOWISKO ...... 98 8.2. REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO - POMORSKIEGO ...... 99 8.3. PROGRAM DZIAŁA Ń NA RZECZ ŚRODOWISKA I KLIMATU LIFE ...... 100 8.4. FUNDUSZE OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ ...... 100 8.5. BANK OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 101

IX. STRATEGIA I MONITORING REALIZACJI PROGRAMU ...... 102

9.1. ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 102 9.1.1. Instrumenty prawne ...... 103 9.1.2. Instrumenty finansowe ...... 103 9.1.3. Instrumenty społeczne ...... 104 9.1.4. Instrumenty strukturalne ...... 105

4 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

9.2. MONITOROWANIE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 106 9.2.1. Zasady monitoringu ...... 106 9.2.2. Monitorowanie zało żonych efektów ekologicznych ...... 107

WYKORZYSTANE MATERIAŁY I OPRACOWANIA...... 110

SPIS TABEL ...... 113

SPIS RYCIN ...... 114

5 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Oznaczenia skrótów

BDL – Bank Danych Lokalnych DDT – dichlorodifenylotrichloroetan DW – droga wojewódzka Dz. U. – Dziennik Urz ędowy GIO Ś – Główny Inspektor ochrony Środowiska GUS – Główny Urz ąd Statystyczny GZWP – główny zbiornik wód podziemnych JCW – jednolite cz ęś ci wód JCWP – jednolita cz ęść wód powierzchniowych JCWPd – jednolita cz ęść wód podziemnych KPO ŚK – Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych KZGW – Krajowy Zarz ąd Gospodarki Wodnej NFO ŚiGW – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ONO – Obszar Najwy ższej Ochrony OSN – obszar szczególnie nara żony na zwi ązki azotu OWO – Obszar Wysokiej Ochrony OZE – odnawialne źródła energii PCB - polichlorowane bifenyle PIG-PIB - Pa ństwowy Instytut Geologiczny - Pa ństwowy Instytut Badawczy PLB – PL – obszar na terenie Polski, B - skrót od ang. bird, czyli ptak PLH – PL – obszar na terenie Polski, H - skrót od ang. habitat, czyli siedlisko PO Ś – Program Ochrony Środowiska PSSE – Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna RDLP – Regionalna Dyrekcja Lasów Pa ństwowych RDO Ś – Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska RGOK – Region Gospodarki Odpadami Komunalnymi RIPOK – Regionalna Instalacja Przetwarzania Odpadów Komunalnych RLM – równowa żna liczba mieszka ńców SBR - Sequencing Batch Reactor SCWP - scalone cz ęś ci wód powierzchniowych SKO – Samorz ądowe Kolegium Odwoławcze WFO ŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIO Ś – Wojewódzka Inspekcja Ochrony Środowiska ZDP – Zarz ąd Dróg Powiatowych ZDW – Zarz ąd Dróg Wojewódzkich UE – Unia Europejska ZMiUW – Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych

6 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

I. WST ĘP

1.1. PRZEDMIOT I ZAKRES OPRACOWANIA

Przedmiotem opracowania jest Program ochrony środowiska dla Gminy Bartniczka na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r. (zwany dalej Programem lub PO Ś). Stanowi on aktualizacj ę pierwotnego projektu Program Ochrony Środowiska, który był pierwszym tego typu dokumentem sporz ądzonym dla Gminy. Został on przyj ęty Uchwał ą XXII/105/05 Rady Gminy Bartniczka z dnia 8 wrze śnia 2005 roku. Zgodnie z ówcze śnie obowi ązuj ącymi podstawami prawnymi, ustaw ą Prawo ochrony środowiska został on sporz ądzony na okres czterolecia w perspektywie krótkoterminowej z uwzgl ędnieniem okresu programowania długookresowego. W zwi ązku z upływem okresu obowi ązywania PO Ś dla gminy konieczna stała si ę jego aktualizacja. Zmiana przepisów ustawy Prawo ochrony środowiska z roku 2013 (tj. Dz. U. 2013, poz. 1232 ze zm.) spowodowała, że konieczno ść aktualizacji dokumentu typu program ochrony środowiska, wynika, ju ż nie tyle z obowi ązku aktualizowania projektu co 4 lata, a z konieczno ści dostosowania programowania do dokumentów strategicznych zwi ązanych z rozwojem lokalnym, w tym np. do Strategii rozwoju jednostki (zgodnie z ustaw ą z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, tj. Dz. U. 2014, poz. 1649). Zgodnie z zapisami ustawy Prawo ochrony środowiska polityka ochrony środowiska to zespół działa ń maj ących na celu stworzenie warunków niezb ędnych do realizacji ochrony środowiska, zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju. Jest ona prowadzona na podstawie strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych, a tak że za pomoc ą wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska. Sporz ądzaj ąc dokument Programu nadal nale ży jednak uwzgl ędnia ć wymagania innych dokumentów strategicznych wy ższego szczebla, w tym przypadku dokumentacji wojewódzkich i krajowych, okre śla ć rodzaj i harmonogram działa ń proekologicznych, środki niezb ędne do osi ągni ęcia celów, w tym mechanizmy prawno - ekonomiczne i środki finansowe. Aktualizacja Programu pozwala na przeanalizowanie zmian, jakie zaszły w środowisku przyrodniczym w porównaniu z poprzednimi latami oraz uzupełnienie zada ń, których realizacja przyczyni si ę do ochrony środowiska gminy, utrzymania stanu środowiska na dobrym poziomie, o ile tak wynika z monitoringu środowiska oraz kontynuowania działa ń, które zmierzaj ą do jego poprawy, w sektorach, gdzie standardy jakości środowiska s ą nadal przekraczane. Niniejsze opracowanie prezentuje szeroko rozumian ą problematyk ę ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego gminy Bartniczka (gmina wiejska) poło żonej w powiecie brodnickim, województwie kujawsko-pomorskim. Obejmuje ono zagadnienia zwi ązane z: − charakterystyk ą obszaru gminy, − analiz ą sytuacji demograficznej i gospodarczej, − analizą obecnego stanu środowiska przyrodniczego z uwzgl ędnieniem realizacji PO Ś z 2005 r. oraz analiz ą infrastruktury, − prognozowaniem zmian zachodz ących w środowisku przyrodniczym analizowanego obszaru, − wytyczeniem celów w zakresie ochrony środowiska,

7 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

− okre śleniem działa ń zmierzaj ących do poprawy stanu środowiska przyrodniczego gminy, − wytyczeniem działa ń i przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z ochron ą środowiska i popraw ą jego stanu, a tak że okre ślenie harmonogramu ich realizacji, − okre śleniem mo żliwych sposobów finansowania, zało żonych celów i zada ń, − okre śleniem sposobów monitoringu pozwalaj ącego na ocen ę realizacji zało żonego Programu Ochrony Środowiska.

1.2. POTRZEBA I CEL OPRACOWANIA

Powszechne zainteresowanie problematyk ą ochrony środowiska w ka żdej dziedzinie życia człowieka wymaga opracowywania syntetycznych dokumentów, które zbieraj ą informacje o stanie środowiska przyrodniczego człowieka oraz wyznaczaj ą konkretne kierunki działa ń, które prowadz ą w konsekwencji do zrównowa żonego rozwoju obszaru. Wa żne jest równie ż, aby prowadzi ć ci ągł ą aktualizacj ę zamierzonych celów, dostosowywa ć je do aktualnej sytuacji i mierzy ć ich stopie ń wykonania. Przeprowadzanie analiz czasowych pozwala okre śli ć obszary, które faktycznie si ę rozwijaj ą, oczywi ście w kierunku ekologicznego rozwoju, a nad którymi trzeba nadal pracowa ć. Słu żą temu raporty z realizacji programów ochrony środowiska, które nale ży sporz ądza ć co dwa lata i przedstawia ć je Radzie Gminy. Na stan środowiska przyrodniczego maj ą nie tylko wpływ zakłady przemysłowe, czy rozwój komunikacji i urbanizacji. Wpływ na ten jak że dynamiczny i wra żliwy system ma ka żda działalno ść i aktywno ść człowieka, dlatego wa żne jest, aby przeanalizowa ć funkcjonowanie człowieka w środowisku na ró żnych płaszczyznach. Program ochrony środowiska jest wła śnie takim dokumentem, który analizuj ąc stan aktualny środowiska życia człowieka, proponuje w konsekwencji zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, wskazuje kierunki i hierarchi ę działa ń zmierzaj ących do ich wprowadzenia na terenie gminy. Celem opracowania Programu Ochrony Środowiska jest przedstawienie wytycznych do racjonalnych działa ń programowych na dalsze lata i poprawa stanu środowiska przyrodniczego gminy Bartniczka. Zawarte w nim rozwi ązania organizacyjne oraz logistyczno – techniczne przyczyni ą si ę do wła ściwego, zgodnego z zasad ą zrównowa żonego rozwoju gospodarowania zasobami przyrodniczymi. Niniejsza aktualizacja jest wypełnieniem obowi ązku gminy Bartniczka w zakresie aktualizacji strategicznych dokumentów gminy, co pozwala władzom jednostki na bie żą co kontrolowa ć stan środowiska oraz planowa ć na tej podstawie działania słu żą ce ochronie środowiska. Najpilniejszymi do rozwi ązania kwestiami w zakresie racjonalnego gospodarowania w środowisku przyrodniczym s ą problemy gospodarki wodno - ściekowej, stanu czysto ści wód powierzchniowych, ochrony powietrza, w tym wykorzystania źródeł energii odnawialnej. Ponadto na skutek rozwoju gminy, w zakresie urbanizacji, komunikacji, gospodarki, pojawiaj ą si ę lub raczej intensyfikuj ą problemy, które dotychczas nie oddziaływały w sposób znacz ący na środowisko i mieszka ńców. Takimi problemami s ą np. uci ąż liwo ści zwi ązane z emisj ą hałasu lub uszczuplanie terenów otwartych kosztem powstawania nowych terenów mieszkaniowych. Powy ższe przesłanki, daj ą podstaw ę do zdefiniowania ekologicznych celów strategicznych gminy. Natomiast realizacja poszczególnych celów strategicznych w powi ązaniu z aktywnie wdra żanym programem edukacji ekologicznej społecze ństwa powinna zapewni ć tej jednostce zrównowa żony rozwój.

8 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Przyj ęcie Programu Ochrony Środowiska jest form ą podejmowania strategicznej decyzji umo żliwiaj ącej realizacj ę kierunków rozwoju tego zakresu działalno ści w okre ślonej perspektywie czasowej. Wynikiem procesu planowania jest dokument zawieraj ący wizj ę rozwoju systemu zarz ądzania ochron ą środowiska, okre ślaj ący opcje i warunki rozwi ąza ń. Jest on tak że wa żnym środkiem informacji, narz ędziem kontroli i materiałem wykorzystywanym do rozwoju systemu w przyszło ści. Wła ściwy system zarz ądzania ochron ą środowiska musi opiera ć si ę na strategicznych wnioskach, które w tym przypadku s ą przedstawione w postaci dokumentów programowych.

1.3. METODA OPRACOWYWANIA PROGRAMU

Analiza istniej ącego stanu środowiska przyrodniczego ma na celu identyfikacj ę problemów, które dotycz ą gminy Bartniczka i okre ślenia jaka jest presja człowieka na to środowisko w aspekcie wykorzystywania zasobów przyrodniczych lub rozwijania działalno ści, która oddziałuje na środowisko. Niniejszy Program stanowi szczegółow ą diagnoz ę stanu środowiska przyrodniczego, okre ślaj ąc szanse i zagro żenia, przedstawia konkretne działania zmierzaj ące do poprawy jego stanu, ustala harmonogram ich realizacji oraz przedstawia prognoz ę dalszych zmian w środowisku przyrodniczym gminy Bartniczka w odniesieniu do regionu i kraju. Przy opracowywaniu Programu korzystano tak że z zapisów zawartych w ni żej wymienionych dokumentach: − Polityce Ekologicznej Pa ństwa w latach 2009 – 2012, z perspektyw ą do roku 2016, − Programie Ochrony Środowiska z Planem Gospodarki Odpadami województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2011-2014 z perspektywą na lata 2015-2018, − Programie ochrony środowiska powiatu brodnickiego na lata 2015 – 2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy do 2022 r., − Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Bartniczka na lata 2005-2010. Zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska, PO Ś został tak że oparty na dokumentach strategicznych zwi ązanych z rozwojem lokalnym jednostki, w tym na Strategii rozwoju gminy (o czym mowa szerzej w rozdziale 9.1.4.). Niniejszy Program opiera si ę na dost ępnej bazie danych GUS, WIO Ś w Bydgoszczy, Urz ędu Marszałkowskiego w Toruniu, Starostwa Powiatowego w Brodnicy, Urz ędu Gminy w Bartniczce. Przy opracowaniu Programu wykorzystano materiały i informacje uzyskane tak że od jednostek działaj ących na omawianym terenie oraz na obszarze województwa kujawsko - pomorskiego (zarz ądców dróg, eksploatatorów sieci infrastruktury, zarz ądców instalacji).

II. CHARAKTERYSTYKA GMINY

2.1. DANE ADMINISTRACYJNE

Bartniczka jest gmin ą wiejsk ą poło żon ą we wschodniej częś ci województwa kujawsko - pomorskiego w powiecie brodnickim. Do ko ńca 2004 r. jednostka administracyjna nosiła nazw ę Gr ąż awy. Obszar gminy ma kształt wydłu żony - łukowy z kierunku południowo -

9 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r. zachodniego na wschód. Maksymalna szeroko ść opisywanego obszaru wynosi ok. 6 km, a długo ść ok. 21 km. S ąsiaduje od północy z gminami Brzozie, od południowego - zachodu z Brodnic ą, od południa z Świedziebni ą i od południowego - wschodu z gmin ą Górzno. Niewielki odcinek granicy wschodniej jest zarazem granic ą województw: kujawsko - pomorskiego i warmi ńsko - mazurskiego.

Ryc. 1 Poło żenie gminy Bartniczka Źródło: www.osp.org.pl

Na terenie 83,35 km² zamieszkuje 4,7 tys. mieszka ńców. W skład gminy wchodzi 13 sołectw, do których nale żą : Bartniczka, Gr ąż awy, Gutowo, Igliczyzna, Jastrz ębie, Komorowo, Koziary, Łaszewo, Nowe Świerczyny, Radoszki, Samin, Stare Świerczyny, Świerczynki oraz miejscowo ść bez statusu sołectwa: Długi Most, Gołkówko, Samin (osada), Skrobacja, Sokołowo, Wilamowo, Zdroje.

2.2. POŁO ŻENIE GEOGRAFICZNE

Zgodnie z fizyczno – geograficzn ą regionalizacj ą Polski, wg J. Kondrackiego, w ogólnym podziale, gmina Bartniczka poło żony jest w obr ębie nast ępuj ących głównych jednostek: − megaregion – Pozaalpejska Europa Środkowa, − prowincja – Ni ż Środkowoeuropejski, − podprowincja – Pojezierza Południowobałtyckie, − makroregion – Pojezierze Chełmi ńsko-Dobrza ńskie. W podziale na mezoregiony, obszar gminy znajduje się na pograniczu Pojezierza Dobrzy ńskiego i Garbu Lubawskiego, za ś jej północny fragment le ży w granicach doliny Drw ęcy. Poło żenie jednostki na tle mezoregionów fizycznogeograficznych przedstawiono na kolejnej rycinie.

10 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Ryc. 2. Poło żenie gminy Bartniczka na tle mezoregionów fizycznogeograficznych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Centralnej Bazy Geologicznej

2.3. SPOŁECZE ŃSTWO

2.3.1. Liczba ludno ści i jej rozmieszczenie

Liczba ludno ści zamieszkuj ąca gmin ę Bartniczka w roku 2014 wynosiła 4 711 osób (dane GUS, Bank Danych Lokalnych).

Tabela 1. Ludno ść gminy Bartniczka wg miejsca zamieszkania (stan na 31 XII) Ludno ść wg zamieszkania 2010 2011 2012 2013 2014 Ogółem 4 718 4 735 4 725 4 686 4 708 Męż czy źni 2 386 2 399 2 391 2 375 2 396 Kobiety 2 332 2 336 2 334 2 311 2 315 Źródło: GUS – Bank Danych Lokalnych, 2010 - 2014

Gęsto ść zaludnienia w roku 2014 wyniosła 56 osób na 1 km 2 powierzchni co stanowi mniejszy wska źnik w stosunku do całego powiatu Brodnickiego gdzie ta warto ść plasuje si ę na poziomie 75 osób na 1 km 2.

Tabela 2. Wykaz ilo ściowy mieszka ńców gminy Bartniczka stan na dzie ń 31.12.2014 Mieszka ńcy Miejscowo ść Ulica Stali Czasowi Aktualni Brodnicka 61 1 62 Cicha 2 - 2 Długa 117 - 117 Kr ęta 84 1 85 Krótka 1 - 1 Le śna 53 - 53 Bartniczka Łąkowa 29 - 29 Okr ęż na 21 2 23 Pocztowa 99 2 101 Podgórna 123 2 125 Prosta 89 2 91 Przemysłowa 12 - 12

11 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Mieszka ńcy Miejscowo ść Ulica Stali Czasowi Aktualni Bartniczka Brodnicka 61 1 62 Spokojna 3 - 3 Turystyczna 27 - 27 Ustronna 10 - 10 Razem 731 10 741 Gołkówko 98 1 99 Gr ąż awy 521 8 529 Gutowo 349 5 354 Igliczyzna 118 - 118 Jastrz ębie 522 3 525 Komorowo 386 3 389 Koziary 67 - 67 Łaszewo 342 13 355 Nowe Świerczyny 304 8 312 Radoszki 709 14 723 Samin 127 4 131 Sokołowo 51 - 51 Stare Świerczyny 240 5 245 Świerczynki 128 1 128 Zdroje 95 - 95 Razem 4787 75 Źródło: Urz ąd Gminy Bartniczka

Średnio na 100 m ęż czyzn w gminie przypadało 98 kobiet, co pozwoliło zakwalifikowa ć gmin ę na 23 miejscu w rankingu gmin województwa kujawsko-pomorskiego. Przebieg procesów demograficznych na terenie gminy przedstawia si ę korzystnie dzi ęki dodatniemu bilansowi ruchów migracyjnych w ci ągu ostatnich 5 lat.

2.3.2. Przyrost naturalny

Analizuj ąc przyrost naturalny gminy Bartniczka, w roku 2014 jego warto ść była niewielka, ale dodatnia i wynosiła 0,8 osób, jednak w stosunku do roku 2013 odnotowano spadek o 2,2 ze wzgl ędu na wzrost liczby zgonów. Liczba urodze ń plasowała si ę na podobnym poziomie.

Tabela 3. Ruch naturalny ludno ści na terenie gminy w latach 2013 - 2014 Wska źnik Warto ść w 2013 r. Warto ść w 2014 r. Urodzenia żywe 11,7 11 Zgony 8,75 10,19 Przyrost naturalny 3 0,8 Źródło: GUS – Bank Danych Lokalnych (stan na 31.12.2014 r.)

2.3.3. Struktura ekonomiczna

Poziom bezrobocia na terenie gminy wynosi 7,2 % (udział osób bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym). Jest to znacznie mniejszy odsetek w porównaniu z całym powiatem, gdzie warto ść ta wynosi 13,6 %. Według danych GUS liczba zarejestrowanych bezrobotnych, na koniec 2014 r., wynosiła 214 osób.

12 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Struktura ekonomiczna ludno ści, według danych z 2014 roku pochodz ących z GUS-u (przy ogólnej liczbie mieszka ńców gminy 4 708 GUS, stan na 31.12.2014 r.), przedstawia si ę nast ępuj ąco: − grupa ludno ści w wieku przedprodukcyjnym liczy 1 054 osób, co stanowi 22,4 % ogólnej liczby mieszka ńców, − ludność w wieku produkcyjnym liczy 2 961 osób, co stanowi 62,9 % liczby mieszka ńców gminy, − ludno ść w wieku poprodukcyjnym liczy 693 osób, co stanowi 14,7 % ogólnej liczby ludno ści.

2.4. UŻYTKOWANIE TERENU

W strukturze u żytkowania gruntów najwi ększy udział maj ą powierzchnie zajmowane przez tereny wykorzystywane rolniczo, co jest charakterystyczne dla gminy wiejskiej. Wysoka pozycja rolnictwa wynika z ukształtowania powierzchni, korzystnych warunków klimatycznych i glebowych. Kolejnymi formami u żytkowania gruntów pod wzgl ędem zajmowanej powierzchni są lasy, zespoły ro ślinno ści drzewiastej i krzewiastej oraz wody śródl ądowe. Na kolejnej rycinie przedstawiono u żytkowanie terenu w okolicach gminy (według projektu CORINE Land Cover 2006 prowadzonego przez Inspekcj ę Ochrony Środowiska).

Ryc. 3. U żytkowanie terenu w okolicach gminy źródło: opracowanie własne na podkładzie z serwisu gios.gov.pl

13 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Na podstawie danych za 2014 rok podział gruntów pod wzgl ędem powierzchni przedstawia si ę nast ępuj ąco: - użytki rolne – 6 337 ha (76 %), - grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione – 1 409 ha (17 %), - grunty zabudowane i zurbanizowane - 257 ha (3 %), - nieu żytki - 206 ha (2 %), - grunty pod wodami - 117 ha (1 %), - użytki ekologiczne - 11 ha (0,13 %), - tereny pozostałe – 3 ha (0,04 %).

206 117 11 257 3 Użytki rolne [ha] Grunty le śne oraz zadrzewione i 1409 zakrzewione [ha] Grunty zabudowane i zurbanizowane [ha] Nieu żytki [ha] 6337 Grunty pod wodami [ha]

Użytki ekologiczne [ha]

Tereny pozostałe [ha]

Wykres 1. Podział gruntów pod wzgl ędem powierzchni na terenie gminy Bartniczka w 2014 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS/BDL

2.5. DZIAŁALNO ŚĆ GOSPODARCZA

Bior ąc pod uwag ę dane Głównego Urz ędu Statystycznego dotycz ące zarejestrowanych podmiotów gospodarczych (stan na 31.12.2014 r.), na terenie gminy Bartniczka działało 268 podmiotów gospodarczych.

Tabela 4. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sekcji PKD Ilo ść Sekcja podmiotów Ogółem 268 W sekcji A - rolnictwo, le śnictwo, łowiectwo, rybactwo 20 W sekcji B – górnictwo i wydobywanie 0 W sekcji C - przetwórstwo przemysłowe 39 W sekcji D - wytwarzanie i zaopatrywanie w energi ę elektryczn ą, gaz, par ę wodn ą, 4 gor ącą wod ę i powietrze do układów klimatyzacyjnych W sekcji E - dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalno ść 6 zwi ązana z rekultywacj ą W sekcji F - budownictwo 60 W sekcji G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, 73 wł ączaj ąc motocykle W sekcji H – transport, gospodarka magazynowa 18 W sekcji I – działalno ść zwi ązana z zakwaterowaniem i usługami 2 gastronomicznymi W sekcji J – informacja i komunikacja 0 W sekcji K – działalno ść finansowa i ubezpieczeniowa 6

14 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Ilo ść Sekcja podmiotów W sekcji L – działalno ść zwi ązana z obsług ą rynku nieruchomo ści 0 W sekcji M – działalno ść profesjonalna, naukowa i techniczna 6 W sekcji N – działalno ść w zakresie usług administrowania i działalno ść 2 wspieraj ąca W sekcji O – administracja publiczna i obrona narodowa, obowi ązkowe 7 zabezpieczenia społeczne W sekcji P – edukacja 7 W sekcji Q – opieka zdrowotna i pomoc społeczna 6 W sekcji R – działalno ść zwi ązana z kultur ą, rozrywk ą i rekreacj ą 3 W sekcji S – pozostała działalno ść usługowa W sekcji T - gospodarstwa domowe zatrudniaj ące pracowników; gospodarstwa 15 domowe produkuj ące wyroby i świadcz ące usługi na własne potrzeby Źródło: GUS/BDL

Najbardziej rozwini ętymi rodzajami działalno ści gospodarczej prowadzonymi na terenie analizowanej jednostki s ą działalno ści z sekcji G – handel hurtowy i detaliczny, a w dalszej kolejno ści, działalno ści zwi ązane z budownictwem, przetwórstwem przemysłowym, rolnictwem, le śnictwem oraz pozostałymi działalno ściami usługowymi.

1% Sekcja G 2% 1% 1% 1% Sekcja F 2% 2% 3% Sekcja C 3% 27% Sekcja A 6% Sekcja H Sekcja S i T 7% Sekcja O

7% Sekcja P Sekcja K 22% Sekcja M 15% Sekcja Q Sekcja E Sekcja R Sekcja I Sekcja N

Wykres 2. Struktura rodzajowa podmiotów gospodarczych na terenie gminy Bartniczka Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS/BDL

W samej tylko miejscowo ści Bartniczka działalno ść prowadzi ubojnia „Rolmi ęs”, Piekarnia GS SCH, Producent Mebli „ANNA” oraz Zakład Produkcyjno – Handlowo – Usługowy „Kowalk”. W Gr ąż awach firma „Drewpol” prowadzi produkcj ę zwi ązan ą z obróbk ą drewna. W miejscowo ści Stare Świerczyny s ą zlokalizowane zakłady mechaniczne, kotlarskie oraz hydrauliczno – ślusarskie. Okolice Bartniczki s ą równie ż miejscem gospodarczej hodowli ryb. Jedynym typowo przemysłowym zakładem, który prowadzi działalno ść na terenie gminy Bartniczka jest Zakład „GOTEC” w Jastrz ębiu, który jest rozbudowywany o nast ępne

15 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r. hale i profile produkcji. Innym rodzajem działalno ści, która rozwija si ę obecnie jest baza hotelowo – gastronomiczna, która jest niezb ędna dla odpowiedniego rozwoju gminy – powstaj ą trzy takie obiekty w Bartniczce.

2.6. ROLNICTWO

Gmina Bartniczka jest gmin ą wiejsk ą o charakterze rolniczym. Dowodzi temu wysoki udział terenów u żytkowanych rolniczo w stosunku do powierzchni ogólnej. Najwi ększa liczba gruntów rolnych zlokalizowana jest w południowej i wschodniej cz ęś ci gminy. Użytki rolne stanowi ą ponad 76 % obszaru gminy. W zagospodarowaniu powierzchni dominuj ą grunty orne, pastwiska oraz łąki trwałe. Zdecydowanie mniejszy udział maj ą sady. Na terenie omawianego obszaru prowadzona jest produkcja ro ślinna, oprócz której rozwija si ę tak że przemysł spo żywczo-rolniczy oraz hodowlany: bydła, trzody chlewnej i drobiu. Rolnicza przestrze ń produkcyjna charakteryzuje si ę stosunkowo dobrymi klasami gleb, du żym ich zakwaszeniem oraz niedostateczn ą wilgotno ści ą.

6000 5123 5000 4000 3000 2000 1000 730 246 161 38 38 0 Grunty orne [ha] Łąki trwałe [ha] Pastwiska Grunty rolne Sady [ha] Grunty pod trwałe [ha] zabudowane rowami [ha] [ha]

Wykres 3. Podział u żytków rolnych w 2014 r. na terenie gminy Bartniczka Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS/BDL

Tabela 5. Struktura zasiewów na terenie gminy Rodzaj u żytku Powierzchnia [ha] zbo ża razem 4 058,46 zbo ża podstawowe z mieszankami zbo żowymi 37 81,19 pszenica ozima 498,05 pszenica jara 60,68 żyto 151,67 jęczmie ń ozimy 168,80 jęczmie ń jary 573,74 owies 52,09 pszen żyto ozime 12 82,45 pszen żyto jare 67,73 mieszanki zbo żowe ozime 28,87 mieszanki zbo żowe jare 897,12 ziemniaki 124,55 uprawy przemysłowe 667,30 rzepak i rzepik razem 472,18 warzywa gruntowe 46,21 Źródło: Powszechny Spis Rolny 2010

16 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Według powszechnego spisu rolnego przeprowadzonego w 2010 r. na terenie gminy funkcjonuje 501 gospodarstw rolnych w których struktura wielko ści charakteryzuje si ę równomiernym podziałem: - 141 gospodarstw małych (1-5 ha), - 153 gospodarstw średnich (5-10 ha), - 172 gospodarstw du żych (powy żej 10 ha). Zgodnie ze Spisem Rolnym gospodarstw utrzymuj ących zwierz ęta gospodarskie było 48. Du że rozdrobnienie powoduje, i ż z reguły nie s ą one w stanie prowadzi ć nowoczesnej gospodarki rolnej, wi ększo ść z nich osi ąga nisk ą produkcj ę, która w du żym stopniu przeznaczona jest na spo życie własne.

Tabela 6. Produkcja zwierz ęca na terenie gminy rodzaj produkcji ilo ść gospodarstw ilo ść sztuk zwierz ąt bydło razem 177 2 971 w tym krowy 132 887 trzoda chlewna razem 235 21 603 konie 17 61 drób ogółem razem 273 13 311 w tym drób kurzy 268 9 997 Źródło: Powszechny Spis Rolny 2010

2.7. TURYSTYKA I REKREACJA

Do cech świadcz ących o stopniu atrakcyjno ści turystyczno-rekreacyjnej obszaru nale żą trzy grupy. Pierwsza to walory turystyczno - przyrodnicze (procentowe powierzchnie lasów, łąk i pastwisk, obszarów chronionych i pomników przyrody) oraz walory turystyczno - kulturowe (zabytki, muzea, placówki kulturalne). Drug ą grup ę stanowi ą wska źniki zwi ązane z zagospodarowaniem turystycznym (miejsca noclegowe, liczba lokali gastronomicznych, długo ść szlaków turystycznych, liczba kąpielisk, liczba punktów informacji turystycznej oraz punktów handlowych). Trzeci ą grup ą s ą wska źniki dost ępno ści komunikacyjnej: g ęsto ść dróg i g ęsto ść sieci kolejowej. W my śl tych ogólnych zasad w gminie Bartniczka mo żna wyodr ębni ć obszar turystyczny – sami ński, wchodz ący w skład kompleksu turystycznego Górzna. Dominuj ące funkcje turystyczne to wypoczynek pobytowy i krajoznawstwo. Walory przyrodnicze pozwoliły na zakwalifikowanie Jeziora Sami ńskiego do II kategorii przydatno ści turystycznej. Brzegi jeziora w 70 % s ą płaskie, a w 30 % bagienne. W 80 % wyst ępuj ą brzegi z ro ślinno ści ą wodn ą. Ocenia si ę, że około 9% długo ści linii brzegowej jest dost ępna dla k ąpieli. Szczególne predyspozycje do zagospodarowania turystycznego (pole namiotowe, motel, zajazd) posiada teren w s ąsiedztwie Jeziora Gutowo. Decyduj ą o tym walory przyrodnicze i bardzo dogodne położenie komunikacyjne. Przez obszar gminy prowadz ą dwa znakowane szlaki turystyki pieszej: - niebieski: Górzno - Gutowo - Radoszki - Samin Janówko - Jajkowo, - zielony: Górzno - Zdroje - Gr ążawy - Nowy Dwór - Tama Brodzka. Bardzo atrakcyjnym odcinkiem, aczkolwiek le żą cym na peryferiach terenu gminy jest szlak kajakowy Drw ęcy. W ramach zagospodarowania turystycznego gminy nale żałoby przystosowa ć dla turystyki krajoznawczej drog ę krajow ą Brodnica - Lidzbark Welski, ł ącz ącą parki krajobrazowe: Brodnicki i Górznie ńsko - Lidzbarski. Najwi ększe predyspozycje do zagospodarowania turystycznego posiada tu rejon wsi Gutowo (jezioro, las, park wiejski).

17 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Funkcj ę sezonowego obiektu turystycznego z powodzeniem pełni ć mo że szkoła w Radoszkach. Wsie Radoszki i Bartniczka, ze swoim bogatym zestawem usług i poło żeniem po środku obsługiwanego terenu, kwalifikuj ą si ę do pełnienia roli o środków usług turystycznych. Cało ść problemów zwi ązanych z zagospodarowaniem turystycznym gminy, w tym agroturystyk ą i ł ącz ącą si ę z ni ą konieczno ści ą wytyczenia szlaków do jazdy konnej i rowerowej, powinna by ć rozstrzygni ęta w odpowiednim miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

III. INFRASTRUKTURA GMINY

W niniejszym rozdziale zostan ą omówione zagadnienia dotycz ące sieci infrastrukturalnych na terenie gminy Bartniczka, a mianowicie, sie ć wodoci ągowo – kanalizacyjna, energetyczna, gazowa oraz komunikacyjna, a tak że system gospodarowania odpadami komunalnymi oraz zaopatrzenia w ciepło.

3.1. GOSPODARKA WODNO – ŚCIEKOWA

Gospodarka wodno-ściekowa jest jednym z priorytetów we Wspólnocie Europejskiej. Wynika to z ograniczonych zasobów wodnych oraz nieproporcjonalnego, nadmiernego zu życia wody oraz emisji ścieków. Gospodarka wodno-ściekowa obejmuje obszary, których ramy okre śla Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U. 2015 r., poz. 496) oraz ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i odprowadzaniu ścieków z dnia 7 czerwca 2001 r. (Dz. U. 2015 r. poz. 139 z pó źn. zm.). Ustawy s ą definiowane dodatkowo kilkunastoma aktami wykonawczymi. Zapisy zawarte we wspomnianych ustawach i rozporz ądzeniach ści śle definiuj ą zasady korzystania z wód oraz wytwarzania i odprowadzania ścieków. Usługi w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wod ę i zbiorowego odprowadzania ścieków gmina Bartniczka realizuje na swoim terenie w oparciu o maj ątek b ędący w jej posiadaniu, samodzielnie poprzez urz ąd gminy.

3.1.1. Zaopatrzenie w wod ę

Gmina Bartniczka w 98 % jest zwodoci ągowana. W 2014 roku z sieci wodoci ągowej korzystało 3 732 osób (dane GUS, stan na 31.12.2014 r.). Czynna sie ć wodoci ągowa ma długo ść 130,7 km, a liczba przył ączy była równa 865 w tym: przył ącza wodoci ągowe prowadz ące do budynków o długo ści około 30 km.

Tabela 7. Całkowity pobór wody na terenie gminy w latach 2013 - 2014 Pobór wody w roku 2013 Pobór wody w roku 2014 3 3 Ogółem: [m ] [m ] 225 000 286 673

Źródło: Urz ąd Gminy Bartniczka

18 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Celem zapewnienia w przypadkach awarii prawidłowej dostawy wody pod wzgl ędem ilo ści i ci śnienia sie ć uzbrojona jest w zasuwy umo żliwiaj ące pobór wody z ró żnych wodociągów w zale żno ści od potrzeb (Radoszki, Gr ąż awy). Ponadto na sieci zainstalowanych jest: 365 hydrantów p. poż. (Ø 80 mm). Podstawowe dla gminy jest uj ęcie wody w Gr ąż awach eksploatowane z trzech studni gł ębinowych, poło żonych na terenie gminy Bartniczka. Zgodnie z pozwoleniem wodno- prawnym na pobór wód dla uj ęcia w Gr ąż awach wa żnym do 30 grudnia 2020 r. Maksymalny pobór wody wynosi 68,0 m 3/h, za ś średni 850,0 m 3/d. Uj ęcie stanowi zespół obiektów technologicznych tj. studnie gł ębinowe, stacje uzdatniania wody z filtrami zamkni ętymi, zbiorniki retencyjne o pojemno ści 150 m3 stacja pomp, oraz inne obiekty towarzyszące. Mniejsze uj ęcie wody w Radoszkach obsługuje północno – wschodnią cz ęść gminy. Pobór wód nast ępuje za pomoc ą dwóch studni gł ębinowych. Zgodnie z pozwoleniem wodno-prawnym na pobór wód dla uj ęcia w Radoszkach wa żnym do 31 grudnia 2034 r. maksymalny pobór wody wynosi 30 m 3/h, za ś średni 123 m 3/d. Uj ęcie stanowi zespół obiektów technologicznych tj. 2 studnie gł ębinowe, stacja uzdatniania wody z agregatem ci śnieniowym i 3 filtry ci śnieniowe. Pozostałe obiekty towarzysz ące tj. stacja pomp, chlorownia i dwa zbiorniki retencyjne o pojemno ści 50 m 3 na wod ę uzdatnion ą. Oprócz wodoci ągu grupowego, na terenie gminy funkcjonuj ą wodoci ągi zagrodowe, z których korzysta kilkadziesi ąt posesji. Pozostałe gospodarstwa indywidualne zaopatruj ą si ę w wod ę ze studni kopanych na terenach własnych gospodarstw.

Tabela 8. Zu życie wody ogółem w gminie na jednego mieszka ńca Rok 2010 2011 2012 2013 Ilo ść [m 3] 43,2 45,6 43,3 38 Źródło: Urz ąd Gminy Bartniczka

W ostatnich latach obserwuje si ę trend oszcz ędzania ilo ści zu żywanej wody w gospodarstwach domowych. Wyrabia si ę nawyk oszcz ędzania wody oraz wykorzystywania wody deszczowej dla celów gospodarczych.

3.1.2. Gospodarka ściekowa

3.1.2.2. Sie ć kanalizacji sanitarnej

Na terenie całej gminy Bartniczka, w ramach gospodarki ściekowej, rozwi ązano problem w zabudowie zwartej. Skanalizowane zostały nast ępuj ące miejscowo ści: Bartniczka, Zdroje, Gutowo, Radoszki, Gr ąż awy, Łaszewo, Stare Świerczyny, Nowe Świerczyny, Jastrz ębie, Komorowo. Liczba przył ączy kanalizacyjnych (ilo ść podł ączonych gospodarstw) wynosi 570 szt., a łączna długo ść eksploatowanej sieci wraz z przył ączami wynosi około 26,47 km. Stopie ń skanalizowania wyniósł w roku 2014, 54,1 %, tak wi ęc rozwój sieci kanalizacyjnej nie jest równoległy z rozwojem wodoci ągów. Z sieci korzystało 2 549 mieszka ńców (GUS). W systemie kanalizacji sanitarnej pracuje 46 przepompowni ścieków. Przepompownie te gwarantuj ą dopływ ścieków na oczyszczalni ę z terenów, których ukształtowanie uniemo żliwia grawitacyjny spływ.

19 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Tabela 9. Długo ść sieci kanalizacyjnej na terenie gminy w 2014 r. Dane Jednostka 2014 Długo ść sieci kanalizacyjnej [km] 26,47 w tym - ogólnospławnej [km] - w tym – sanitarnej [km] 26,47 Długo ść kanalizacji grawitacyjnej [km] 26,47 Długo ść kanalizacji tłocznej [km] 33 24 i 27 przepompownie Ilo ść przepompowni sieciowych [szt.] przydomowe (indywidualne) Źródło: Urz ąd Gminy Bartniczka

3.1.2.3. Odprowadzanie wód opadowych i roztopowych

Wody opadowe i roztopowe z tzw. nawierzchni trwałych wprowadzane do wód lub do ziemi musz ą spełnia ć wymagania, co do składu chemicznego. Warto ści graniczne substancji, jakie mog ą zawiera ć wody opadowe lub roztopowe okre śla rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie nale ży spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. 2014 poz. 1800 z pó źn. zm.). Wody opadowe i roztopowe mog ą nie spełnia ć wymaga ń wy żej wymienionego rozporz ądzenia je śli na powierzchni trwałej, z której s ą odprowadzane, parkuj ą samochody, lub innego rodzaju pojazdy. W takiej sytuacji najlepszym rozwi ązaniem jest zastosowanie separatora substancji ropopochodnych. Wody opadowe i roztopowe przepływaj ąc przez separator zostaj ą oczyszczone w sposób mechaniczny (sedymentacja) z zanieczyszcze ń (np. oleje, substancje ropopochodne). Zanieczyszczenia osiadaj ą na piaskowniku, a oczyszczone wody mog ą zosta ć odprowadzane s ą do wód lub do ziemi.

3.1.2.4. Oczyszczalnie ścieków

Na terenie gminy działa jedna oczyszczalnia ścieków w Bartniczce z podwy ższonym usuwaniem biogenów. Ludno ści korzystaj ącej z oczyszczalni ścieków było ogółem 2 860 osób w 2014 r. Ścieki dopływaj ą z terenu wsi Bartniczka, Radoszki, Zdroje, Gutowo, Gr ąż awy, Łaszewo, Jastrz ębie Komorowo, Nowe Świerczyny, Stare Świerczyny, oraz są dowo żone pojazdami asenizacyjnymi do stacji zlewnej zlokalizowanej na terenie oczyszczalni. W dopływaj ących ściekach udział ścieków przemysłowych wynosi ok. 40 %. Oczyszczanie ścieków prowadzone jest w nast ępuj ącej technologii: - mechaniczna, piaskownik i zbiornik retencyjny, budynek kraty mechanicznej z workownic ą do usuwania skratek, - biologiczna, dwa komory osadu czynnego pracuj ące w systemie SBR, w procesach tlenowego oczyszczania ścieków metod ą osadu czynnego, - grawitacyjna, zag ęszczacz osadu nadmiernego. Projektowana maksymalna przepustowo ść oczyszczalni ścieków wynosi 292 m 3/d, co pozwala na osi ągni ęcie i ustabilizowanie na wysokim poziomie stopnia redukcji

20 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r. zanieczyszcze ń. Równowa żna liczba mieszka ńców, RLM, według projektu została okre ślona na 2 200. Szacuje si ę. że z oczyszczalni w roku 2014 korzystało 2 880 osób. W roku 2014 ilo ść ścieków dopływaj ących do obiektu oczyszczalni wzniosła 86 dam 3 i taka te ż ilo ść została oczyszczona. Ścieki opadowe i dowo żone stanowiły 1 dam 3. Podstawowe wska źniki redukcji zanieczyszcze ń zestawiono w tabeli poni żej.

Tabela 10. Podstawowe wska źniki redukcji zanieczyszcze ń oczyszczalni ścieków w 2014 roku Wska źniki Stopie ń redukcji w % zawiesina ogólna 96,9 BZT5 96,0 ChZT 93,7 Źródło: Urz ąd Gminy Bartniczka

Oczyszczalnia ścieków spełnia wymagania okre ślone w zał ączniku nr 1 do rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie nale ży spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. 2014 poz. 1800 ze zm.). Zgodnie z decyzj ą Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko – Pomorskiego z dnia 21 stycznia 2015 r. zostało wydane pozwolenie wodnoprawne dla firmy GOTEC POLSKA Sp. z o. o. Jastrz ębie na wprowadzanie do urz ądze ń kanalizacyjnych gminy Bartniczka ścieków przemysłowych, zawieraj ących substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego, st ąd te ż oczyszczalnia ścieków przyjmuje oprócz ścieków komunalnych równie ż pochodz ące z przemysłu.

3.1.2.5. Systemy indywidualne gospodarki ściekowej

Zgodnie z ustaw ą z dn. 18.07.2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2015 r. poz. 469 ze zm.) w miejscach, gdzie budowa systemów kanalizacji zbiorczej nie przyniosłaby korzy ści dla środowiska lub powodowałaby nadmierne koszty, nale ży stosowa ć systemy indywidualne lub inne rozwi ązania zapewniaj ące ochron ę środowiska. Do rozwi ąza ń takich zalicza si ę: − zbiorniki bezodpływowe (szamba) - instalacja i urządzenie przeznaczone do gromadzenia nieczysto ści ciekłych w miejscu ich powstawania, które s ą okresowo opró żniane poprzez pojazdy asenizacyjne, − przydomowe oczyszczalnie ścieków – niewielkich przepustowo ści oczyszczalnie lokalne na potrzeby jednego lub kilku gospodarstw, oparte o ró żne dopuszczalne prawem technologie. Na podstawie ustawy z dn. 13.09.1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach (Dz. U. z 2013 r. poz. 1399 ze zm.) przyłączenie nieruchomo ści do istniej ącej sieci kanalizacyjnej lub, w przypadku gdy budowa sieci kanalizacyjnej jest technicznie lub ekonomicznie nieuzasadniona, wyposa żenie nieruchomo ści w zbiornik bezodpływowy nieczysto ści ciekłych lub w przydomow ą oczyszczalni ę ścieków bytowych, spełniaj ące wymagania okre ślone w przepisach odr ębnych; przył ączenie nieruchomo ści do sieci kanalizacyjnej nie jest obowi ązkowe, je żeli nieruchomo ść jest wyposa żona w przydomow ą oczyszczalni ę ścieków spełniaj ącą wymagania okre ślone w przepisach odr ębnych.

21 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Ustawa nakłada na gminy obowi ązek prowadzenia ewidencji: − zbiorników bezodpływowych w celu kontroli cz ęstotliwo ści ich opró żniania oraz w celu opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej − przydomowych oczyszczalni ścieków w celu kontroli cz ęstotliwo ści i sposobu pozbywania si ę komunalnych osadów ściekowych oraz w celu opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej.

3.1.2.5.1. Zbiorniki bezodpływowe

Nie zostały okre ślone prawnie wymagania dotycz ące jako ści prowadzonej ewidencji zbiorników bezodpływowych. Wskazane byłoby jednak zewidencjonowanie zbiorników bezodpływowych w stopniu szczegółowo ści okre ślaj ącym: pojemno ść , ilo ść osób korzystaj ących ze zbiornika, stan techniczny (materiał wykonania, szczelno ść , rok budowy), zawarta umowa na opró żnianie zbiornika. Wła ścicieli nieruchomo ści na terenie Gminy obowi ązuj ą przepisy Regulaminu utrzymania czysto ści i porz ądku, który nakłada na wła ścicieli i zarz ądców nieruchomo ści obowi ązki zwi ązane z nieczysto ściami płynnymi. Aktualnie obowi ązuj ącym dokumentem dla mieszka ńców, stanowi ącym akt prawa miejscowego Regulamin przyj ęty uchwał ą Nr XXII/105/12 Rady Gminy w Bartniczce z dnia 27 grudnia 2012 r. (wraz ze zmianami, uchwała Nr XLVIII/610/2014 Rady Gminy w Bartniczce z dnia 22 sierpnia 2014 r. o zmianie uchwały w sprawie regulaminu utrzymania czysto ści i porz ądku na terenie gminy Bartniczka). Regulamin ten został dostosowany do zmiany ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach. Analizuj ąc dokument Regulaminu mo żna stwierdzi ć, że reguluje on w sposób odpowiedni przepisy utrzymania czysto ści i porządku w zakresie post ępowania z nieczysto ściami ciekłymi. Według danych GUS, na terenie jednostki eksploatowanych jest około 332 zbiorniki. Wywozem nieczysto ści ciekłych na terenie gminy zajmuje si ę jeden podmiot Przedsi ębiorstwo Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Lipnie, który w my śl przepisów ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach uzyskał w drodze decyzji organów zezwolenie na świadczenie usług wywozowych oraz spełnił warunki techniczne okre ślone prawnie oraz wymagania do prowadzenia takich usług.

3.1.2.5.2. Przydomowe oczyszczalnie ścieków

Przydomowe oczyszczalnie ścieków o przepustowo ści zazwyczaj do 5 m3 na dob ę, wykorzystywane na potrzeby gospodarstw domowych lub rolnych w ramach zwykłego korzystania z wód, z których emisja nie wymaga pozwolenia, mog ąca negatywnie oddziaływa ć na środowisko, podlega zgłoszeniu organowi ochrony środowiska. W my śl przepisów ustawy Prawo budowlane oczyszczalnia podlega zgłoszeniu do Starostwa Powiatowego – zgłoszenie budowy (budowa indywidualnych przydomowych oczyszczalni ścieków o wydajno ści do 7,5 m3 na dob ę nie wymaga uzyskania pozwolenia na budow ę, ale wymaga zgłoszenia wła ściwemu organowi). Na podstawie przepisów ustawy Prawo ochrony środowiska do gminy zgłasza si ę eksploatacj ę obiektu (zgłoszenie planowanej eksploatacji oczyszczalni ścieków nale ży

22 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r. przedło żyć Wójtowi, w przypadku zwykłego korzystania ze środowiska przez osoby fizyczne nieb ędące przedsi ębiorcami). Na podstawie art. 152 i 153 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2013 r. poz. 1232 ze zm.) powstało Rozporz ądzenie w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz. U. z 2010 r. Nr 130 poz. 880). W rozporz ądzeniu okre ślono rodzaje instalacji, z których emisja nie wymaga pozwolenia, a których eksploatacja wymaga zgłoszenia organowi ochrony środowiska. Instalacje niewymagaj ące pozwolenia wodnoprawnego na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, których eksploatacja wymaga zgłoszenia z uwagi na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi s ą to oczyszczalnie ścieków o przepustowo ści do 5 m 3 na dob ę, wykorzystywane na potrzeby gospodarstw domowych lub rolnych w ramach zwykłego korzystania z wód. Użytkownik przydomowej oczyszczalni ścieków powinien równie ż wiedzie ć, że przył ączenie nieruchomo ści do sieci kanalizacyjnej nie jest obowi ązkowe, je żeli nieruchomo ść jest wyposa żona w przydomow ą oczyszczalni ę ścieków. Jest to element istotny zarówno dla u żytkownika, jak i gminy. U żytkownik planuj ąc budow ę przydomowej oczyszczalni ścieków powinien zasi ęgn ąć informacji dotycz ących planów skanalizowania jego działki, poniewa ż mo że spotka ć si ę z odmow ą mo żliwo ści eksploatacji przydomowej oczyszczalni. Gmina natomiast powinna zna ć dokładnie plany skanalizowania poszczególnych miejscowo ści i podł ączenia działek, aby przy zgłoszeniu eksploatacji móc wyda ć sprzeciw dla inwestycji, dla której planuje si ę skanalizowanie. W Gminie funkcjonuje ok. 20 przydomowych oczyszczalni ścieków (dane GUS za 2013 rok).

3.2. ELEKTROENERGETYKA

Na terenie gminy Bartniczka usytuowane s ą nast ępuj ące elementy sieci elektroenergetycznej: a) napowietrzna linia elektroenergetyczna 220 kV relacji: - 220 kV Olsztyn 1 – Włocławek Azoty. b) napowietrzne linie elektroenergetyczne 110 kV relacji: - 110 kV Brodnica Podgórz – Lidzbark Wielski, - 110 kV Brodnica Podgórz – Nowe Miasto Lubawskie. c) napowietrzne i kablowe linie elektroenergetyczne 15 kV relacji: - 15 kV Podgórz – Górzno, - 15 kV Podgórz – Komorowo, - 15 kV Podgórz – Nowe Miasto, - 15 kV Podgórz – Szczuka. Na terenie gminy nie znajduj ą si ę żadne stacje elektroenergetyczne 110/15 kV. Gmina Bartniczka zasilana jest napowietrznymi i kablowymi liniami SN 15 kV z GPZ Brodnica Podgórz i GPZ Nowe Miasto Lubawskie.

23 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Tabela 11. Długo ść sieci elektroenergetycznej na terenie gminy Bartniczka Sie ć energetyczna Napowietrzna Kablowa NN – 220 kV [km] 5,45 Brak WN – 110 kV [km] 25,1 Brak SN – 15 kV [km] 81,4 2,3 nN – 0,4 kV [km] 131,45 21,754 Źródło: Energa – operator S.A. 2015

Zgodnie z Zarz ądzeniem Ministra Górnictwa i Energetyki z 28.01.1985 r. w sprawie szczegółowych wytycznych do projektowania i eksploatacji urz ądze ń elektroenergetycznych w zakresie ochrony ludzi i środowiska przed oddziaływaniem pola elektromagnetycznego (Monitor Polski nr 3 z 28.02.1985 r.) dla linii napowietrznych wysokich napi ęć obowi ązuj ą strefy ochronne: - 110 kV – I strefa: 18 m, II strefa 8 m od osi linii, - 220 kV – I strefa: 30 m, II strefa: 10 m od osi linii. W I strefie nat ęż enie pola elektroenergetycznego nie przekroczy 1 kV/m – strefa wolna od zabudowy mieszkalnej. W II strefie nat ęż enie pola elektroenergetycznego do 10 kV/m – dopuszczalna zabudowa nie przeznaczona na stały pobyt ludzi. Podane wielko ści stref s ą odległo ściami maksymalnymi. Ewentualne zmniejszenie strefy wymaga ka żdorazowo uzgodnienia z dostawc ą. Istniej ące linie wysokiego napi ęcia s ą znacznym utrudnieniem w zagospodarowaniu przestrzennym terenu gminy, gdy ż w pasie o przeci ętnej szeroko ści ok 50 m przebiegaj ącym „sztywno” przez teren nie mo żna wprowadzi ć zabudowy mieszkalnej. Ponadto linie te przebiegaj ąc przez prawie naturalne krajobrazy Górznie ńsko – Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego s ą elementem wybitnie dysharmonijnym, zwłaszcza gdy przekraczaj ą tereny le śne.

3.2.1. Źródła energii odnawialnej

Energia odnawialna jest to energia uzyskiwana z naturalnych, powtarzaj ących si ę procesów przyrodniczych. Odnawialne źródła energii (OZE) stanowi ą alternatyw ę dla tradycyjnych pierwotnych nieodnawialnych no śników energii (paliw kopalnych). Ich zasoby uzupełniaj ą si ę w naturalnych procesach, co praktycznie pozwala traktowa ć je jako niewyczerpalne. W warunkach krajowych energia ze źródeł odnawialnych obejmuje energi ę z bezpo średniego wykorzystania promieniowania słonecznego (przetwarzanego na ciepło lub energi ę elektryczn ą), wiatru, zasobów geotermalnych (z wn ętrza Ziemi), wodnych, stałej biomasy, biogazu i biopaliw ciekłych. Pozyskiwanie energii z tych źródeł jest, w porównaniu do źródeł tradycyjnych (kopalnych), bardziej przyjazne środowisku naturalnemu. Wykorzystywanie OZE w znacznym stopniu zmniejsza szkodliwe oddziaływanie energetyki na środowisko naturalne, głównie poprzez ograniczenie emisji szkodliwych substancji, zwłaszcza gazów cieplarnianych. Polska jako członek UE zobowi ązana jest do realizacji tzw. pakietu klimatyczno - energetycznego, który zakłada dla niej m. in. zwi ększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych do 15 % w 2020 roku (zamiast 20 % jak średnio w UE). Spowodowane jest to faktem wyst ępowania mniejszych zasobów i efektywno ści odnawialnych źródeł energii. W zwi ązku z tym ka żda jednostka samorz ądu terytorialnego w Polsce powinna d ąż yć do

24 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r. pozyskiwania energii z odnawialnych źródeł energii, a tym samym przyczynia ć si ę do realizacji zało żeń pakietu. Dokument dotycz ący lokalizacji Elektrowni Wiatrowych na Obszarze Zielonych Płuc Polski ogranicza rozwój tego typu instalacji ze wzgl ędu na poło żenie gminy w otoczeniu chronionych form przyrody na terenie (obszar Natura 2000 Bagienna Dolina Drw ęcy, Górznie ńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy, obszar natura 2000 Ostoja Lidzbarska). Ze wzgl ędu na poło żenie gminy w III strefie (tzn. warunków korzystnych z pr ędko ści ą wiatru na poziomie 3-4 m/s.) do gminy kierowany jest szereg wniosków o pozwolenie na budow ę elektrowni wiatrowych. Zgodnie z decyzj ą Wójta Gminy Bartniczka nr 7624-02/2009 z dnia 23 lipca 2009 r. o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizacj ę przedsi ęwzi ęcia, polegaj ącego na budowie czterech elektrowni wiatrowych o mocy znamionowej wytwarzanej energii do 2 MW, przewidzianych do realizacji na działkach o nr ewidencyjnych 259, 260/2, 271/1, 272/1 i 273, położonych we wsi Nowe Świerczyny zostały faktycznie wybudowane trzy elektrownie. Ogólnie na terenie gminy funkcjonuj ą obecnie 4 elektrownie wiatrowe, o współrz ędnych: − N: 53° 13' 50.95", E: 19° 28' 39.4 (o mocy 2 MW), − N: 53° 13' 28.6", E: 19° 28' 64" (o mocy 2 MW), − N: 53° 13' 17.17", E: 19° 28' 30.78" (o mocy 2 MW), − N: 53° 12' 44.14", E: 19° 29' 31.16" (o mocy 0,8 MW). Planowana jest budowa dwóch elektrowni wiatrowych wraz z infrastruktur ą na działkach ewidencyjnych numer 331, 333/2 i 336 w obr ębie Świerczyny o mocy znamionowej wytworzonej energii do 2 MW każda (wysoko ść całkowita do 120 m). Dnia 31 marca 2015 r. Wójt Gminy Bartniczka wydał decyzj ę o odmowie wydania zgody na realizacj ę przedmiotowego przedsi ęwzi ęcia. Do dnia dzisiejszego nie wpłyn ęło odwołanie od w/w decyzji. Planowana jest równie ż budowa jednej elektrowni wiatrowej o mocy znamionowej wytwarzanej energii do 1 000 kW, wraz z niezb ędn ą infrastruktur ą i obiektami towarzysz ącymi na działce nr 245 obr ęb Świerczyny, gmina Bartniczka. Dnia 1 kwietnia 2015 r. Wójt Gminy Bartniczka wydał decyzj ę o odmowie wydania zgody na realizacj ę przedmiotowego przedsi ęwzi ęcia – od decyzji zostało wniesione odwołanie, które rozpatruje SKO w Toruniu. Planowana jest budowa jednej elektrowni wiatrowej o mocy 2,5 MW. Dnia 28 grudnia 2012 r. zostało wydane postanowienie o zwieszeniu post ępowania w sprawie realizacji w/w inwestycji do czasu przedło żenia przez wnioskodawc ę raportu o oddziaływaniu przedsi ęwzi ęcia na środowisko – do dnia dzisiejszego raport nie został zło żony.

25 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Ryc. 4. Strefy energetyczne wiatru w Polsce Źródło: www.baza-oze.pl

Zdecydowanie korzystniejszymi dla środowiska przyrodniczego gminy źródłami OZE są wszelkiego rodzaju instalacje produkuj ące energi ę z wykorzystaniem promieniowania słonecznego. Jako jedno z głównych zało żeń wst ępnych przyj ęto brak mo żliwo ści rozwoju dla scentralizowanych, zawodowych systemów energetycznych opartych o instalacje solarne w województwie kujawsko-pomorskim. Obszar województwa nie posiada wystarczaj ącego udziału energii bezpo średniego promieniowania słonecznego dla tego typu instalacji. Koszt jednostki energii byłby w tym przypadku zbyt wysoki. Rozwój energetyki solarnej w miejskich instalacjach ciepłowniczych jest mało prawdopodobny ze wzgl ędu m.in. na problemy z lokalizacj ą du żych pól kolektorów słonecznych na terenach zurbanizowanych oraz ze wzgl ędu stosunkowo du że straty przy przesyle ciepła. Podobna sytuacja wyst ępuje w przypadku elektroenergetyki. W warunkach klimatycznych województwa i całego kraju budowa du żej elektrowni słonecznej jest przedsi ęwzi ęciem nieopłacalnym i nierealnym z punktu widzenia dost ępnych (na poziomie realnego wykorzystania rynkowego) technologii. Dlatego zakłada si ę rozwój systemów rozproszonych, zlokalizowanych bezpo średnio u odbiorcy ko ńcowego. Przewiduje si ę przede wszystkim punktowe instalowanie aktywnych systemów solarnych (zarówno kolektorów termicznych jak i ogniw fotowoltaicznych) na terenach zurbanizowanych, przewa żnie na obiektach mieszkalnych lub w ich bezpo średnim sąsiedztwie.

26 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Ryc. 5. Warto ści nasłonecznienia w Polsce Źródło: www.re.jrc.ec.europa.eu/pvgis

Cały teren gminy Bartniczka charakteryzuje si ę bardzo dobrymi warunkami solarnymi. Z 260 ciepłymi dniami o temp. minimalnej powy żej 00C oraz z ponad 1 550 godzinami usłonecznienia w roku, rozwój odnawialnych źródeł energii w oparciu o instalacje solarne oraz fotowoltaik ę wydaje si ę z góry przes ądzony. Planowana jest budowa dwóch farm fotowoltaicznych – przedsi ęwzi ęcia polegaj ące na budowie farmy fotowoltaicznej Łaszewo I o mocy do 0,8 MW, o powierzchni do 0,9 ha na działce nr 217/1 poło żonej w miejscowo ści Łaszewo, obr ęb ewidencyjny 0008 - Łaszewo, gmina Bartniczka i przedsi ęwzi ęcie polegaj ące na budowie farmy fotowoltaicznej Łaszewo II o mocy do 1 MW, o powierzchni do 1,50 ha, na działkach nr 210 i 209/3, obr ęb – 0008 Łaszewo, poło żonych w miejscowo ści Łaszewo, gmina Bartniczka. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu w 2015 roku ogłosił nabór wniosków, o przyznanie dotacji wraz z po życzk ą na przedsi ęwzi ęcia zgodne programem priorytetowym NFO ŚiGW: „Wspieranie rozproszonych, odnawialnych źródeł energii PROSUMENT – linia dofinansowania z przeznaczeniem na zakup i monta ż mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii”. Dofinansowanie obejmie zakup i monta ż nowych instalacji i mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii do produkcji: energii elektrycznej, ciepła i energii elektrycznej (poł ączone w jedn ą instalacj ę lub oddzielne instalacje w budynku) dla potrzeb budynków mieszkalnych jednorodzinnych lub wielorodzinnych, w tym dla wymiany istniej ących instalacji na bardziej efektywne i przyjazne środowisku. Pod wzgl ędem uwarunkowa ń geotermalnych gmina Bartniczka poło żona jest w Prowincji Środkowo – Europejskiej, okr ęgu Grudzi ądzko - Warszawskim. Oprócz tej Prowincji, w Polsce wyró żnia si ę Prowincj ę Przedkarpack ą oraz Prowincj ę Karpack ą, w skład których wchodz ą rozległe geologiczne baseny sedymentacyjne zawieraj ące liczne zbiorniki wód geotermalnych. Ł ączna ich powierzchnia wynosi ok. 250 000 km 2 – tj. ok. 80 % powierzchni kraju (Ney i Sokołowski 1987). Głównym czynnikiem determinuj ącym wykorzystanie wód termalnych jest ich temperatura. Ogólnie przyjmuje si ę, że przy temperaturze na wypływie powy żej (120 – 150 oC) opłacalna jest produkcja energii

27 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r. elektrycznej. W przypadku ni ższych temperatur wody geotermalne wykorzystuje si ę do celów bezpo średnich: klimatyzacja, ciepłownictwo, ogrzewanie szklarni, balneologia, rekreacja, wytwarzanie ciepłej wody u żytkowej oraz do hodowli ryb.

Ryc. 6. Prowincje i okr ęgi geotermalne Polski Źródło: www.pga.org.pl

Na terenie gminy Bartniczka wyst ępuj ą co prawda warunki do rozwoju geotermii wysokotemperaturowej, jednak że analizuj ąc g ęsto ści strumieni cieplnych krajowych okr ęgów geotermalnych, rozwój tego typu instalacji na terenie gminy wydaje si ę mocno ograniczony. Jak do tej pory na terenie jednostki nie zainstalowano ani jednej instalacji geotermalnej, gdy ż obecny stan rozpoznania wód geotermalnych nie jest wystarczaj ący dla okre ślenia opłacalno ści inwestycji. Pompy ciepła s ą kolejnym źródłem energii odnawialnej, które z uwagi na obserwowany spadek ich cen oraz coraz wi ększ ą sprawno ść energetyczn ą nale ży propagowa ć na terenie gminy. W ostatnich latach pompy ciepła w Polsce znajdowały si ę na dalszym planie w stosunku do innych urz ądze ń i technologii wykorzystuj ących energi ę ze źródeł odnawialnych. Brak jednoznacznego uznania pomp ciepła jako urz ądze ń korzystaj ących z OZE był du żym utrudnieniem i stanowił główn ą barier ę w staraniach o wsparcie ze strony decydentów. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 kwietnia 2014 r. w sprawie sposobu obliczania ko ńcowego zu życia energii brutto ze źródeł odnawialnych oraz sposobu obliczania ilo ści energii elektrycznej i ciepła z takich źródeł jest pierwszym jednoznacznym dokumentem w prawie polskim, według którego znaczna cz ęść ciepła przekazywanego przez pompy ciepła pochodzi ze źródeł odnawialnych. Okre ślono w nim m.in. sposób obliczania rzeczywistej ilo ści ciepła wytworzonego z energii aerotermalnej, geotermalnej lub hydrotermalnej przez pompy ciepła. Urz ądzenia te stosuje si ę do ogrzewania lub chłodzenia ró żnych budynków, zarówno mieszkalnych, jak i przemysłowych. W pompach ciepła, jako czynnik roboczy wykorzystuje si ę gaz, który skrapla si ę przy odpowiednim ci śnieniu i temperaturze. Aby uzyska ć ciepło w tym procesie, pobiera si ę je z tzw. dolnego źródła (mo że nim by ć powietrze, grunt oraz

28 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r. zbiornik wodny, wody przemysłowe, ścieki), który mo że znajdowa ć si ę na powierzchni ziemi lub pod ni ą. Kolejnym źródłem energii odnawialnej jest biomasa, która stanowi podstawowym źródłem energii odnawialnej wykorzystywanym w Polsce, jej udział w bilansie wykorzystania OZE wynosi 98 %. Do stopniowego wzrostu udziału energii ze źródeł odnawialnych, przyczyniło si ę mi ędzy innymi znacz ące zwi ększenie wykorzystania drewna i odpadów drewna, uruchomienie lokalnych ciepłowni na słom ę oraz odpady drzewne i wykorzystanie odpadów z przeróbki drzewnej. Gospodarstwa indywidualne posiadaj ące własne kotły grzewcze s ą cz ęsto opalane biomas ą – tj. najcz ęś ciej drewnem jako paliwo dodatkowe. Na terenie gminy Bartniczka wykorzystuje si ę energi ę z biomasy, któr ą uzyskuje si ę głównie poprzez spalanie biomasy ro ślinnej w postaci drewna, peletów oraz odpadów drzewnych, wiór i trocin. W kontek ście wykorzystywania energii wodnej, to na terenie gminy wydano dla osoby prywatnej pozwolenie wodnoprawne na realizacj ę małej elektrowni wodnej wykorzystuj ącej potencjał energetyczny rzeki Pissa (w miejscowo ści Gołkówko). Elektrownia do tej pory nie została jednak wybudowana.

3.3. INSTALACJE EMITUJ ĄCE POLA ELEKTROMAGNETYCZNE

Pola elektromagnetyczne zwi ązane s ą z promieniowaniem niejonizuj ącym. Do głównych źródeł powstawania pól elektromagnetycznych nale żą : linie elektromagnetyczne i stacje transformatorowe, obiekty radiokomunikacyjne, w tym: stacje nadawcze radiowe i telewizyjne, stacje bazowe telefonii komórkowej, stacje radiolokacyjne. Istotny wpływ na środowisko maj ą linie i stacje elektroenergetyczne o napi ęciach znamionowych równych co najmniej 110 kV i wy ższych. Przez północno-wschodni obszar gminy przechodzi odcinek linii 220 kV relacji Olsztyn 1 – Włocławek Azoty oraz dwie linie 110 kV Brodnica Podgórz – Lidzbark Wielski i Brodnica Podgórz – Nowe Miasto Lubawskie Dla linii napowietrznych strefy ochronne wynosz ą: - 110 kV – I strefa 18 m, II strefa 8 m od osi linii, - 220 kV – I strefa 30 m, II strefa 10 m od osi linii. W I strefie nat ęż enie pola elektromagnetycznego nie przekracza 1 kV/m jest to strefa wolna od zabudowy mieszkalnej. W II strefie wyst ępuje nat ęż enie pola elektromagnetycznego do 10 kV/m, dopuszcza to wyst ępowanie zabudowy nie przeznaczonej na stały pobyt ludzi. Podane wielko ści stref s ą odległo ściami maksymalnymi. Ewentualne zmniejszenie strefy wymaga ka żdorazowo uzgodnienia z operatorem. Obiektami radiokomunikacyjnymi, które mog ą mie ć pewien wpływ na środowisko s ą tak że stacje bazowe telefonii komórkowej. Pola elektromagnetyczne, które s ą emitowanie przy antenach telefonii komórkowej, mocowanych na kratownicowych masztach, oddziałuj ą na przestrzeni kilkunastu metrów, przede wszystkim na poziomie zawieszenia anteny. Normy techniczne i przepisy aktualnie stosowane w Polsce, dotycz ące umieszczania anten stacji, zabezpieczaj ą wymagane odległości z dala od miejsc przebywania ludzi. Obszar gminy Bartniczka pokryty jest łączami telefonii komórkowej jednak na terenie samej gminy nie zlokalizowano stacji telefonii komórkowej (do Starosty Brodnickiego nie zostały zgłoszone instalacje emituj ące pola elektromagnetyczne).

29 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

3.4. SIE Ć GAZOWA

Gaz ziemny jest paliwem, które w odró żnieniu od innych konwencjonalnych surowców energetycznych praktycznie nie zanieczyszcza środowiska. Przy spalaniu gazu ziemnego wydzielaj ą si ę znacznie mniejsze ilo ści dwutlenku w ęgla, dwutlenku siarki, tlenków azotu ni ż przy innych no śnikach energii) z jednoczesnym brakiem stałych produktów spalania - sadzy i popiołu. Ekologiczne korzy ści u żytkowania gazu ziemnego powoduj ą, że zainteresowanie wykorzystaniem gazu do celów socjalno-bytowych, grzewczych i technologicznych stale ro śnie co jest niezwykle korzystnym zjawiskiem. Wszystkie zalety gazu ziemnego w aspekcie wprowadzania coraz ostrzejszych norm dotycz ących ochrony środowiska, oraz polityki energetycznej pa ństwa, zabezpieczającej wła ściwy poziom dostaw gazu ziemnego powoduj ą, że to ekologiczne paliwo nale ży uzna ć za paliwo przyszło ści. Gmina Bartniczka nie jest zgazyfikowana. Mieszka ńcy korzystaj ą z gazu bezprzewodowego, dostarczanego w butlach. Przez obszar gminy nie przebiegaj ą gazoci ągi, zarówno te wysokiego, jak średniego i niskiego ci śnienia. Na terenie gminy nie ma tak że ulokowanej stacji redukcyjno – pomiarowej pierwszego oraz drugiego stopnia. Na tle krajowego systemu przesyłu gazu ziemnego gmina Bartniczka poło żona jest pomi ędzy gazoci ągiem relacji Włocławek – Toru ń – Gda ńsk oraz gazoci ągiem Uniszki – Zawadzkie – Olsztyn z odgał ęzieniem do gminy Iława. Obrazuje to poni ższa rycina. W otoczeniu gminy niezgazyfikowane pozostaj ą w dalszym ci ągu gminy s ąsiaduj ące, tj. gmina wiejska Brodnica, Górzno oraz Brzozie. W ramach projektu gazyfikacji, w którym uwzgl ędniona jest gmina Bartniczka prowadzony jest projekt pn.: Budowa sieci gazowej wysokiego ci śnienia relacji Brodnica - Nowe Miasto Lubawskie – Iława DN 300 oraz gazyfikacja gmin zlokalizowanych na obszarze województwa: kujawsko – pomorskiego w gminach: Brodnica, Bartniczka, Brzozie oraz warmi ńsko – mazurskiego w gminach: Kurz ętnik, Nowe Miasto Lubawskie, Grodziczno, Lubawa, Iława. Ponadto w ramach projektu planowana jest dalsza rozbudowa sieci gazowej i przył ączenia w obszarze oddziaływania projektu tak że w gminach: Ostróda i Olsztynek. Trasa gazoci ągu wysokiego ci śnienia przebiega pomi ędzy miejscowo ściami Brodnica, Nowe Miasto Lubawskie, Iława.

Ryc. 7. Mapa systemu dystrybucyjnego Pomorskiej Spółki Gazownictwa Sp. z o.o . Źródło: Pomorska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o.

30 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Zakres przedmiotowy projektu obejmuje: - Budow ę gazoci ągu dystrybucyjnego wysokiego ci śnienia relacji: Brodnica – Nowe Miasto Lubawskie DN 300/150 długo ści 36,88 km wraz ze stacj ą gazow ą redukcyjno - pomiarow ą w m. Kurz ętnik; - Budow ę gazoci ągu dystrybucyjnego wysokiego ci śnienia relacji: Nowe Miasto Lubawskie – Iława DN 300/100 długo ści 31,48 km wraz ze stacj ą gazow ą redukcyjno - pomiarow ą w m. Dziarny k. Iławy; - Budow ę gazoci ągów dystrybucyjnych średniego ci śnienia w miejscowo ściach Nowe Miasto Lubawskie i Kurz ętnik długo ści 14,3 km; - Rozbudow ę sieci gazowej średniego ci śnienia Iława – Dziarny długo ści 4,7 km; - Budow ę 487 przył ączy gazowych w obszarze oddziaływania projektu. Budowa gazoci ągu dystrybucyjnego wysokiego ci śnienia wpłynie na popraw ę warunków zasilania w paliwo gazowe, umo żliwia dalsz ą rozbudow ę sieci gazowej średniego i niskiego ci śnienia oraz przył ączanie nowych odbiorców na obszarze oddziaływania. Rezultatem tego jest poprawa warunków rozwoju gospodarczego oraz zwi ększenie konkurencyjno ści i atrakcyjno ści inwestycyjnej obszaru obj ętego Projektem.

3.5. ŹRÓDŁA OGRZEWANIA W GMINIE

Głównym źródłem ciepła na obszarze gminy są przede wszystkim stosowane indywidualne, cz ęsto przestarzałe systemy grzewcze. Gmina Bartniczka nie posiada centralizowanego systemu ciepłowniczego. Kotłownie lokalne ulokowane na tym obszarze to kotłownie zasilaj ące bezpo średnio instalacje c.o., c.w.u. i wentylacj ę obiektów (lub ich zespoły): przedsi ębiorstw, firm, zakładów pracy, a tak że budynków u żyteczno ści publicznej i budynków usługowo – handlowych oraz budynków mieszkalnych, w tym wielorodzinnych, wspólnot mieszkaniowych i budynków zakładowych. Najcz ęś ciej paliwem do wytworzonej energii cieplnej jest biomasa w postaci drewna lub jego pochodnych (np. brykiety drzewne, trociny), a tak że olej opałowy i w ęgiel kamienny. W małych miejscowo ściach, w szczególno ści na obszarach wiejskich problemem jest ogrzewanie budynków odpadami komunalnymi (butelki plastikowe, makulatura, zafoliowany papier, folia), których spalanie, w szczególno ści w okresie jesiennym – powoduje powstawanie dodatkowych szkodliwych dla zdrowia związków. W tabeli poni żej przedstawiono zu życie poszczególnych no śników energii w sektorze budynków jednorodzinnych.

Tabela 12. Zu życie energii na poszczególne no śniki energii i roczna emisja CO 2 w sektorze budynków mieszkalnych Całkowita Procentowy udział Całkowita Procentowy udział Lp. Źródło emisji energia poszczególnych emisja wielko ści emisji MWh/rok no śników energii MgCO 2/rok CO 2 2004 Energia 1 5 377,69 5,16 4 366,69 29 elektryczna Węgiel 2 31 342,32 30,06 10 679,58 70,93 kamienny 3 Olej opałowy 38,67 0,04 10,21 0,07 4 Biomasa 67 513,28 64,75 - 0 Suma 104 271,96 100 15 056,48 100

31 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Całkowita Procentowy udział Całkowita Procentowy udział Lp. Źródło emisji energia poszczególnych emisja wielko ści emisji MWh/rok no śników energii MgCO 2/rok CO 2 2014 Energia 1 5 702,03 6,15 4 630,05 32,92 elektryczna Węgiel 2 27 636,18 29,78 9 416,75 66,95 kamienny Węgiel 3 24,41 0,003 9,63 0,07 brunatny 4 Olej opałowy 32,50 0,04 8,58 0,06 5 Biomasa 59 391,13 64,01 - 0,00 Suma 92 786,25 100 14 065,00 100 Źródło: Plan gospodarki niskoemisyjnej dla gminy Bartniczka

W zabudowie mieszkaniowej jednorodzinnej i w indywidualnych gospodarstwach, a szczególnie w nowych budynkach mieszkalnych zalecane jest stosowanie systemów grzewczych, preferuj ących paliwa ekologiczne, eliminuj ące zanieczyszczenia atmosfery. Obecnie obserwuje si ę cz ęś ciow ą wymian ę źródeł ciepła o wi ększej sprawno ści i wy ższej efektywno ści. Niestety cz ęsto tego typu inwestycje nie wi ążą si ę ze zmian ą no śnika wykorzystywanego na potrzeby ogrzewania na bardziej ekologiczny. Dlatego działania promuj ące niskoemisyjne inwestycje i zachowania mieszka ńców mog ą mie ć kluczowe znaczenie dla realizacji celów Planu Gospodarki Niskoemisyjnej opracowanego w 2015 roku.

19,15% 36,44% 1. Energia elektryczna 2. W ęgiel kamienny 44,40% 3. Olej opałowy

Wykres 4. Procentowy udział poszczególnych no śników energii wykorzystywanych w sektorze u żyteczno ści publicznej Źródło: Plan gospodarki niskoemisyjnej dla gminy Bartniczka, 2015r.

Budynki u żyteczno ści publicznej poddano analizie na podstawie informacji uzyskanych z ankiet. Głównym no śnikiem energii wykorzystywanym w obiektach użyteczno ści publicznej jest w ęgiel kamienny wykorzystywany w celach ogrzewania i przygotowania ciepłej wody u żytkowej. Na powy ższym rysunku przedstawiono udział poszczególnych no śników w pokryciu zapotrzebowania na energi ę ko ńcow ą w budynkach użyteczno ści publicznej.

32 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

3.6. KOMUNIKACJA

3.6.1. Drogi

Sie ć drogow ą na terenie gminy tworz ą ogólnodost ępne drogi publiczne, które ze wzgl ędu na funkcj ę jak ą pełni ą, dzieli si ę na nast ępuj ące kategorie: drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne. Zarz ądcami dróg, do których nale żą sprawy z zakresu planowania budowy, modernizacji, utrzymania i ochrony dróg, s ą nast ępuj ące jednostki: − drogi wojewódzkie – Kujawsko - Pomorski Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Bydgoszczy, − drogi powiatowe – Zarz ąd Dróg Powiatowych w Brodnicy, − drogi gminne – Wójt gminy Bartniczka.

3.6.1.2. Drogi wojewódzkie

Przez teren gminy przebiega droga wojewódzka 538 relacji Brodnica - Lidzbark - Działdowo - Mława - Przasnysz - Krasnosielc - Ostroł ęka. Długo ść odcinka na terenie gminy wynosi 17 km.

3.6.1.3. Drogi powiatowe

W tabeli przedstawiono szczegółowy wykaz o śmiu odcinków dróg powiatowych nale żą cych do strefy gminy wraz z okre śleniem ich stanu, zgodnie z informacj ą ZDP.

Tabela 13. Drogi powiatowe na terenie gminy Stan drogi Dobowe nat ęż enie Długo ść na D – dobry ruchu data L.p. Nr Drogi terenie Odcinek drogi pomiaru: Gminy [km] Ś – średni kwiecie ń Z - zły 2015 r. 1. P1807C 3,552 Janówko – Radoszki Ś 488 2. P1810C 2,837 Wielkie Le źno – Gutowo Ś 363 Bartniczka – Radoszki – 3. P1811C 4,269 D 865 Gutowo Ciel ęta – Szczutowo – 4. P1829C 6,607 Ś 1 080 Górzno 5. P1830C 1,963 Świerczynki – Jastrz ębie Ś 348 6. P1831C 0,677 Gr ąż awy – Górzno D 1 009 Z – 50% 7. P1834C 3,678 Jastrz ębie – Sobiesierzno 566 D – 50% Zdroje – Górzno - 8. P1837C 1,557 Ś 1 112 Starorypin Razem 25 140 Źródło: Zarz ąd Dróg Powiatowych w Brodnicy

33 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

3.6.1.4. Drogi gminne

Do dróg gminnych zalicza si ę drogi o znaczeniu lokalnym nie zaliczone do innych kategorii, stanowi ące uzupełniaj ącą sie ć dróg służą cych miejscowym potrzebom, z wył ączeniem dróg wewn ętrznych. Zaliczenie do kategorii dróg gminnych następuje w drodze uchwały rady gminy. Ł ączna długo ść dróg o twardej nawierzchni na terenie gminy wynosi 102,331 km.

Tabela 14. Zestawienie dróg gminnych gminy Bartniczka Klasa Numer Lp. Przebieg drogi Usytuowanie drogi drogi drogi 1. L 080601C Stare Świerczyny – Belfort - Łąki Od drogi woj. Nr 544 Stare Świerczyny - Nowe Świerczyny Od drogi woj. Nr 544 do drogi 2. L 080602C - Igliczyzna Gm. w Szymkowie Stare Świerczyny – Koziary - 3. L 080603C od i do drogi woj. Nr 544 Świerczynki Od drogi pow. Nr 1834C do drogi 4. L 080604C Jastrz ębie - Igliczyzna Gm. Nr 080602C Od drogi pow. Nr 1834C do drogi 5. L 080605C Jastrz ębie Gm. w Gortatowie Od drogi pow. Nr 1834C do drogi 6. L 080606C Komorowo Gm. w Gortatowie Od drogi pow. Nr 1834 C do drogi 7. L 080607C Komorowo - Gołkówko pow. Nr 1829C Od drogi pow. Nr 1829C 8. L 080608C Jastrz ębie – Przydatki - Świerczynki Do drogi woj. Nr 544 Od drogi Gm. Nr 080608C do 9. L 080609C Jastrz ębie - Przydatki - Łaszewo drogi woj. Nr 544 Od drogi pow. Nr 1829C do drogi 10. L 080610C Jastrz ębie - Bachor Gm. Nr 080611C Od drogi woj. Nr 544 do drogi 11. L 080611C Łaszewo - Bachor Gm. Nr 080610C Od drogi woj. Nr 544 do drogi 12. L 080612C Łaszewo Gm. Nr 080615C Od drogi woj. Nr 544 do drogi 13. L 080613C Gr ąż awy - Bachor Gm. Nr 080610C Od drogi woj. Nr 544 do drogi 14. L 0806014C Gr ąż awy Gm. Nr 080612C Od drogi woj. Nr 544 do drogi 15. L 080615C Gr ąż awy - Długi Most Gm. Nr Brzozie Od drogi pow. Nr 1811C do drogi 16. L 080616C Radoszki gm. Nr 080617C Od drogi pow. Nr 1811C do 17. L 080617C Radoszki - Iły gruntów Gm. Brzozie 18. L 080618C Radoszki - Iły Od drogi pow. Nr 1807C Od drogi pow. Nr 1807C do 19. L 080619C Samin Zembrze gruntów Gm. Brzozie Od drogi pow. Nr 1807C do drogi 20. L 080620C Samin - Gutowo pow. Nr 1810C Od drogi pow. Nr 1811C 21. L 080621C Radoszki Do drogi woj. Nr 544 Od drogi woj. Nr 544 do gruntów 22. L 080622C Gutowo - Ruda Gm. Górzno Od drogi Gm. Nr 080613C do 23. L 080623C Gr ąż awy - Miesi ączkowo gruntów Gm. Górzno Od drogi woj. Nr 544 do drogi 24. L 080624C Gr ąż awy pow. Nr 1831C

34 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Bartniczka – Pólko Od drogi woj. Nr 544 do drogi 25. L 080625C ul. Długa pow. Nr 1831C Od drogi pow. Nr 1837C do drogi 26. L 080626C Bartniczka ul. Krótka Gm. Nr 080627C Od drogi Gm. Nr 080625C do 27. L 080627C Bartniczka ul. Podgórna drogi Gm. nr 080626C Od drogi pow. nr 1837C do drogi 28. L 080628C Bartniczka ul. Prosta Gm. Nr 080625C 29. L 080629C Bartniczka ul. Ł ąkowa Od drogi woj. Nr 544 30. L 080630C Radoszki Dworzec - Od drogi pow. Nr 1811Cdo drogi 31. L 080631C Radoszki - Iły Gm. Nr 080617C 32. L 080632C Radoszki - Borek Od drogi Gm. Nr 080621C Od drogi pow. Nr 1811C do drogi 33. L 080633C Radoszki Gm. Nr 080632C 34. L 080634C Radoszki - Gutowo Od drogi pow. Nr 1811C 35. L 080635C Radoszki Od drogi pow. Nr 1811C Od drogi pow. Nr 1807C do 36. L 080636C Samin - Zembrze gruntów Gm. Brzozie Od drogi pow. Nr 1807C do 37. L 080637C Samin – M. Le źno gruntów Gm. Brzozie Od grogi pow. Nr 1807C do 38. L 080638C Samin- Radoszki Iły gruntów Gm. Brzozie Od drogi Gm. Nr 080612C do 39. L 080639C Gr ąż awy – Nowy Dwór gruntów Nowy Dwór Od drogi Gm. Nr 080614C do 40. L 080640C Gr ąż awy drogi Gm. Nr 080615C od drogi woj. Nr 544 do drogi Gm. 41. L 080641C Gr ąż awy Nr 080640C Od drogi woj. Nr 544 do drogi 42. L 080642C Łaszewo Gm. Nr 080614C Od drogi woj. Nr 544 do drogi 43. L 080643C Łaszewo Gm. Nr 080612C Od drogi Gm. Nr 080609C do 44. L 080644C Łaszewo drogi Gm. Nr 080611C Od drogi Gm. Nr 080603C do 45. L 080645C Świerczynki -Łaszewo drogi Gm. Nr 080612C Od drogi woj. Nr 544 do drogi 46. L 080646C Świerczynki Gm. Nr 080603C 47. L 080647C Sokołowo Od drogi pow. Nr 1829C Od drogi pow. Nr 1829C do drogi 48. L 080648C Nowe Świerczyny Gm. Nr 080602C Od drogi Gm. Nr 080602C do 49. L 080649C Nowe Świerczyny - Szczuka gruntów Gm. Brodnica Od drogi Gm. Nr 080602C do 50. L 080650C Igliczyzna drogi Gm. Nr 080604C Od drogi Gm. Nr 080605C do 51. L 080651C Jastrz ębie-Szymkowo gruntów w Szymkowie 52. L 080652C Jastrz ębie - Komorowo Od drogi pow. Nr 1834C Od drogi pow. Nr 1829C do drogi 53. L 080653C Jastrz ębie pow. Nr 1834C Od drogi Gm. Nr 080625C do dr 54. L 080654C Bartniczka ul. Kr ęta Gm. Nr 080628C 55. L 080655C Bartniczka ul. Le śna Od drogi Gm. Nr 080625C 56. L 080656C Bartniczka ul. Okr ęż na Od drogi Gm . Nr 080628C 57. L Bartniczka ul. Cicha 58. L Bartniczka ul. Przemysłowa 59. L Bartniczka ul. Spokojna 60. L Bartniczka ul. Turystyczna

35 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Od dr. 1811C do dr. gm. 61. L Radoszki 080621C 62. L Nowe Świerczyny Od dr. nr 1829do dr. gm.080648C Źródło: Urz ąd Gminy Bartniczka

Na realizacj ę zada ń zwi ązanych z utrzymaniem i modernizacj ą dróg gminnych samorz ąd przeznacza znaczne środki, co pozwala utrzymywa ć je w odpowiednim stanie technicznym. Remonty dróg prowadzi się na bie żą co w ramach potrzeb. Wpłynie to pozytywnie zarówno na bezpiecze ństwo uczestników ruchu drogowego, jak i na stan środowiska przyrodniczego (zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń zwi ązanych ze spalaniem paliw w pojazdach samochodowych).

3.6.2. Inne środki transportu

Przez teren gminy przebiega niezelektryfikowana linia kolejowa 208 łącz ąca Działdowo z Chojnicami przez Lidzbark, Brodnic ę, Jabłonowo Pomorskie, Grudzi ądz, Laskowice, Wierzchucin i Tuchol ę. Poło żona jest w granicach trzech województw: warmi ńsko-mazurskiego, kujawsko-pomorskiego i pomorskiego oraz na obszarze Oddziału Regionalnego PKP PLK w Gda ńsku. Stacja kolejowa w obszarze gminy Bartniczka znajduje si ę we wsi Radoszki.

Ryc. 8. Przebieg linii kolejowych na terenie Gminy Źródło: mapa.bazakolejowa.pl

3.7. SYSTEM GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI

Od 01.07.2013 r. uruchomiony został nowy system gospodarowania odpadami komunalnymi. Od tego czasu podmiotem odpowiedzialnym za organizacj ę i funkcjonowanie nowego systemu jest gmina Bartniczka, która w zamian za uiszczan ą przez mieszka ńców opłat ę gospodaruje odpadami komunalnymi. Wywi ązuj ąc si ę z ustawowego obowi ązku gmina Bartniczka zorganizowała zgodnie z ustaw ą o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach, przetarg na odbiór, transport i zagospodarowanie odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści zamieszkałych na terenie gminy.

36 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Od 1 lipca 2013 r. zgodnie z ustaw ą o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach odbiór odpadów komunalnych i ich zagospodarowanie od wła ścicieli nieruchomo ści zamieszkałych realizowany był przez firm ę: Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. z Brodnicy wyłonion ą w trybie przetargu nieograniczonego. W ramach nowego systemu wła ściciele nieruchomo ści zamieszkałych z terenu gminy uzyskali mo żliwo ść selektywnego zbierania odpadów „u źródła”. Odbiorem odpadów zostało obj ętych 13 frakcji odpadów: a) papier, b) metale, c) tworzywa sztuczne, d) opakowania wielomateriałowe, e) szkło, f) odpady komunalne ulegaj ące biodegradacji, w tym odpady opakowaniowe ulegaj ące biodegradacji, g) odpady zielone, h) przeterminowane leki i chemikalia, i) zu żyte baterie i akumulatory, j) zu żyty sprz ęt elektryczny i elektroniczny, k) meble i inne odpady wielkogabarytowe, l) odpady budowlane i rozbiórkowe, ł) zu żyte opony. Poni żej przedstawiono ilo ść zebranych odpadów segregowanych w 2014 roku.

Tabela 15. Ilo ść zebranych odpadów segregowanych z terenu gminy Bartniczka przez Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Brodnicy w roku 2014 Masa Proces odzysku / Lp. Kod odpadu( rodzaj odpadu komunalnego) (Mg) unieszkodliwiania 20 03 01 Niesegregowane zmieszane odpady 1. 537,10 R12 komunalne 2. 20 01 02 Szkło 53,60 R12 3. 20 01 39 Tworzywa sztuczne 22,30 R12 4. 20 03 07 Odpady wielkogabarytowe 7,70 R12 5. 20 02 01 Odpady ulegaj ące biodegradacji 20,50 R3 Źródło: PGK Brodnica

3.7.1. Gmina Bartniczka w regionalnym systemie gospodarowania odpadami komunalnymi

Regionem gospodarki odpadami komunalnymi jest okre ślony w wojewódzkim planie gospodarki odpadami, obszar liczący co najmniej 150 000 mieszka ńców. Regionaln ą instalacj ą do przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) – jest zakład zagospodarowania odpadów o mocy przerobowej wystarczaj ącej do przyjmowania i przetwarzania odpadów z obszaru zamieszkałego przez co najmniej 120 000 mieszka ńców, spełniaj ący wymagania najlepszej dost ępnej techniki lub technologii oraz zapewniaj ący termiczne przekształcanie odpadów lub: - mechaniczno - biologiczne przetwarzanie zmieszanych odpadów komunalnych i wydzielanie ze zmieszanych odpadów komunalnych frakcji nadaj ących si ę w cało ści lub w cz ęś ci do odzysku,

37 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

- przetwarzanie selektywnie zebranych odpadów zielonych i innych bioodpadów oraz wytwarzanie z nich produktu o wła ściwo ściach nawozowych lub środków wspomagaj ących upraw ę ro ślin, spełniaj ącego wymagania okre ślone w przepisach odr ębnych, - składowanie odpadów powstaj ących w procesie mechaniczno - biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych oraz pozostało ści z sortowania odpadów komunalnych o pojemno ści pozwalaj ącej na przyjmowanie przez okres nie krótszy ni ż 15 lat odpadów w ilo ści nie mniejszej ni ż powstaj ąca w instalacji do mechaniczno - biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych. Zgodnie z „Programem ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami województwa kujawsko – pomorskiego na lata 2012-2017 z perspektyw ą na lata 2018-2023”, uchwalonym przez Sejmik Województwa Kujawsko - Pomorskiego w grudniu 2011 r., Gmina Bartniczka nale ży do Regionu Gospodarki Odpadami 3 (Lipnowsko-Rypi ński). W skład Regionu Gospodarki Odpadami 3 (Lipnowsko - Rypi ński) wchodzi 5 powiatów, zamieszkałych przez 183 838 osób. - powiat brodnicki (liczba mieszka ńców: 56 067), - powiat golubsko – dobrzy ński (liczba mieszka ńców: 8542), - powiat lipnowski (liczba mieszka ńców: 66 068), - powiat rypi ński (liczba mieszka ńców: 43 843), - powiat włocławski (liczba mieszka ńców: 9 318).

Ryc. 9. Region 3 Lipnowsko - Rypi ński Gospodarki Odpadami Komunalnymi województwa kujawsko - pomorskiego Źródło: Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Kujawsko - Pomorskiego na lata 2012-2017 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2018 – 2023, opracowanie graficzne własne

W Regionie Lipnowsko-Rypi ńskim, według obowi ązuj ącego Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Kujawsko - Pomorskiego, działa jedna instalacja pełni ąca funkcje Regionalnej Instalacji Przetwarzania Odpadów Komunalnych (RIPOK). Jest to

38 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r. instalacja w Lipnie gm. Lipno oraz w Puszczy Miejskiej gm. Rypin. Ponadto funkcjonuj ą trzy Instalacje przewidziane do zast ępczej obsługi regionu. Są to: - Sortownia odpadów komunalnych, Instalacja przetwarzania odpadów biodegradowalnych - pryzma energetyczna w Lipnie, - Sortownia odpadów komunalnych, Instalacja przetwarzania odpadów biodegradowalnych- pryzma energetyczna oraz składowisko odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne w Puszczy Miejskiej, - Sortownia odpadów surowcowych, składowisko odpadów innych ni ż niebezpieczne i oboj ętne w Brodnicy. Zgodnie z przedstawionym sprawozdaniem za rok 2014 przez firm ę wyłonion ą w przetargu do zagospodarowania odpadów komunalnych, ł ączna ilo ść odebranych odpadów niesegregowanych (zmieszanych) wynosiła 537,10 Mg, z czego cało ść została poddana procesowi przetwarzania.

3.7.2. Składowisko odpadów

Walory przyrodnicze, a tak że urozmaicona rze źba terenu (du że deniwelacje), bogata sie ć wodna, zarówno cieków, jak i mokradeł oraz oczek śródpolnych powoduje, że teren gminy praktycznie nie posiada dogodnych warunków lokalizacyjnych do budowy składowiska odpadów. Ponadto rolniczy charakter gminy oraz małe zaludnienie z rozproszon ą zabudow ą wiejsk ą s ą ekonomicznym progiem budowy i eksploatacji własnego składowiska odpadów komunalnych. Te dwa aspekty, tj. przyrodniczy i ekonomiczny, stały si ę podstaw ą likwidacji i pełnej rekultywacji dzikiego składowiska w Gr ąż awach oraz stworzenia systemu gospodarki odpadami opartego na ich wywozie poza teren gminy. Według rejestru działalno ści regulowanej w zakresie odbierania odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści prowadzonego zgodnie z art. 9b ust. 3 ustawy z dnia 13 wrze śnia 1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach (Dz. U. z 2013 r. poz. 1399 ze zm.). Na dzie ń 30 czerwca 2015 r. rejestr działalno ści regulowanej obejmował 6 pozycji. - RDR/01/2012 – Przedsi ębiorstwo Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Lipnie, - RDR/02/2012 – Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Brodnicy, - RDR/01/2013 – Eco - Speed, Leszek Bogda ński, - RDR/02/2013 – MAT-BUD, Technik Budownictwa, Mateusz Wi śniewski, - RDR/01/2014 – ECO-SPEED Sp. z o.o., - RDR/02/2014 – SANI-BUD SP. z o.o. Odpady zmieszane komunalne przetwarzane s ą w instalacji regionalnej w Lipnie gm. Lipno. Zgodnie z przedstawionym sprawozdaniem za rok 2014 przez firm ę wyłonion ą w przetargu do zagospodarowania odpadów komunalnych, natomiast odpady zielone zebrane na terenie Gminy Bartniczka kierowane były do RIPOK w Nied źwiedziu gm. D ębowa Łąka. Odpady organiczne wyselekcjonowane u „ źródła”, w roku 2014 zebrano w ilo ści 20,5 Mg, z czego cało ść została poddana kompostowaniu.

39 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

IV. OCENA I ANALIZA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

4.1. RZE ŹBA TERENU

Rze źba terenu gminy Bartniczka jest mocno urozmaicona. Najwy ższy punkt terenowy znajduje si ę na zachodzie, w okolicy osady Władysławka (161,2 m n.p.m.), a najni ższy w dolinie Drw ęcy (około 71,9 m n.p.m.). Deniwelacje si ęgaj ą 89 m. Głównymi elementami rze źby terenu s ą wysoczyzna morenowa, pagórki morenowe, obni żenie Brynicy, rynny subglacjalne oraz dolina Drw ęcy. Zasadnicz ą form ą rze źby, wyst ępuj ącą niemal na całym obszarze gminy jest wysoczyzna morenowa. Zalega ona na wysoko ści 120 – 150 m n.p.m. w południowo – wschodniej cz ęś ci gminy oraz na południe od Jeziora Sami ńskiego, wysoczyzna morenowa ma charakter płaskiej równiny morenowej, w obr ębie której wysoko ści wzgl ędne wynosz ą 0 – 2 m, a nachylenie nie przekracza 2 o. Powierzchni ę płaskiej równiny morenowej urozmaicaj ą nieliczne pojedyncze i płytkie zagł ębienia wytopiskowe oraz nieregularne, niegł ębokie i krótkie, podłu żne obni żenia, cz ęsto zatorfione, o charakterze słabo wykształconych rynien subglacjalnych. W obr ębie wysoczyzny morenowej wyst ępuj ą wyra źnie wykształcone formy wypukłe w postaci pagórków i wałów morenowych. Układaj ą si ę one w charakterystyczny ci ąg: Władysławka – Świerczynki – Łaszewo – Radoszki. Osi ągaj ą wysoko ści wzgl ędne 10 – 15 m i zbudowane są na powierzchni z gliny morenowej. W północno - wschodniej cz ęś ci analizowanego obszaru wyst ępuje podłu żne, gł ębokie obni żenie Brynicy. Dno obni żenia zalega na wysoko ści 74 – 78 m n.p.m. Jest płaskie i w du żej cz ęś ci zaj ęte przez równiny torfowe. Rozległ ą równin ę biogeniczn ą rozcina rzeka Brynica. W okolicach miejscowo ści Bartniczka, w obr ębie ni ższego poziomu wyst ępuje oz brynicki. Posiada on charakter typowego ozu o falistej i kr ętej linii grzbietowej, który składa si ę z czterech wyra źnych wałów o ł ącznej długo ści około 2 km, szeroko ści 50 – 150 m i wysoko ści wzgl ędnej 5 – 10 m. Jest on zbudowany z warstwowanych piasków i żwirów o mi ąż szo ści kilku metrów. Rynny subglacjalne stanowi ą jeden z najbardziej charakterystycznych elementów rze źby gminy Bartniczka. Najwi ększ ą tego typu form ą o przebiegu równole żnikowym jest rynna Samionki. Poło żona jest ona na wschód od obni żenia Brynicy i przebiega w kierunku wschodnim, a ż po okolice Gutowa, jej długo ść wynosi około 8 km. Wa żnym elementem rze źby terenu warunkuj ącym mo żliwo ści rozwoju osadnictwa i rolnictwa, komunikacji itp., s ą spadki terenu. Na terenie gminy wyró żni ć mo żna dwie zasadnicze strefy ró żni ące si ę wielko ściami nachyle ń terenu. Jedn ą jest strefa wysoczyznowa, gdzie wyst ępuj ące nachylenia (z reguły poni żej 12 %) nie ograniczaj ą zabudowy i upraw rolnych oraz strefy kraw ędziowe wysoczyzn, gdzie wyst ępuj ące spadki (cz ęsto powy żej 18 %) s ą powa żną barier ą dla gospodarki rolnej i osadnictwa.

4.1.1. Zagro żenia powierzchni ziemi

Zagro żeniami dla powierzchni ziemi mog ą by ć procesy geodynamiczne czyli ruchy masowe ziemi, zwi ązane przede wszystkim z działaniem sił przyrody, takimi jak gwałtowne opady deszczu, intensywne topnienie śniegu, podnoszenie si ę poziomu wód gruntowych oraz wezbrania rzek.

40 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Dla ochrony powierzchni ziemi najpilniejsze s ą przeciwdziałania erozji gleb, w tym szczególnie erozji wodnej, powierzchniowej i w ąwozowej, które obejmuj ą w stopniu średnim oraz silnym i bardzo silnym 7,1 % i 4,3 % powierzchni ogólnej gminy. Podstawowy kierunek przeciwdziałania to zabezpieczenia zwi ązane ze sposobem u żytkowania terenu (wła ściwa gospodarka rolna, zalesienia, zadrzewienia itp.). Zabezpieczenia techniczne dopuszczalne są w minimalnym zakresie. Główny kierunek przeciwdziałania erozji wietrznej to utrzymanie i zwi ększenie mozaikowo ści gruntów rolnych oraz zwi ększenie zadrzewie ń i zakrzewie ń. W strukturze u żytkowania gruntów dopuszczalne s ą zmiany jedynie w kierunku zwi ększania terenów zielonych oraz niezb ędnej zabudowy. Ponadto zagro żenia powierzchni ziemi wi ążą si ę z prowadzon ą na lokaln ą skal ę eksploatacj ę kopalin, składowaniem odpadów, erozj ą gleb oraz degradacj ą krajobrazu na skutek rozwoju urbanistycznego jednostek wiejskich. Na obszarze gminy skala zagro żenia degradacji gleb, wynikaj ąca z prowadz ącej agrotechniki, mechanizacji i chemizacji w rolnictwie nie jest du ża. Obecne rolnictwo w swej rozproszonej strukturze nie tworzy podeszwy płu żnej która jest zacz ątkiem rolniczej degradacji gleb.

4.2. BUDOWA GEOLOGICZNA

Na powierzchni terenu zalegaj ą utwory czwartorz ędowe zmiennej mi ąż szo ści. W podłożu podczwartorz ędowym wyst ępuj ą przede wszystkim utwory paleoge ńskie. Przy wschodniej granicy gminy w podło żu w podło żu stwierdzono wyst ępowanie utworów mioce ńskich, a przy granicy południowej i zachodniej – utwory plioce ńskie (iły plioce ńskie, przewarstwione utworami pyłowymi na gł ęboko ści około 72 m). Utwory plejstoce ńskie wykształcone s ą w postaci glin, utworów piasczysto – żwirowych i mułków. Wysoczyzn ę morenow ą buduj ą trzy poziomy glin zwałowych o mi ąż szo ści 3 – 7 m. Mi ędzy warstwami glin wyst ępuj ą utwory piasczystko – żwirowe, cz ęsto z domieszk ą głazików. W dolinach rzecznych wyst ępuj ą utwory piaszczysto – żwirowe i mułki rzeczne. Utwory holoce ńskie wykształciły si ę w obr ębie zagł ębie ń terenowych. S ą to najcz ęś ciej torfy. Wyst ępuj ą one w dolinie Brynicy, w Dolinie Drw ęcy i w nieckach jeziornych.

41 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Ryc. 10. Osady czwartorz ędowe na terenie gminy Bartniczka źródło: opracowanie własne na podstawie bazagis.pgi.gov.pl

4.2.1. Surowce mineralne

Na terenie gminy Bartniczka wyst ępuje szereg złó ż surowców mineralnych. W ramach inwentaryzacji kopalin stałych zinwentaryzowano 7 odkrywek, w tym 1 odkrywk ę z piaskiem i pospółk ą oraz 6 odkrywek piaszczystych. Na terenie gminy pospolite są piaski o ró żnym uziarnieniu. Jednak najcz ęś ciej s ą to piaski drobno i średnioziarniste. Kruszywo grubsze wyst ępuje tylko na wschód od Bartniczki. Wszystkie zinwentaryzowane punkty eksploatacji kruszywa posiadaj ą znaczenie lokalne, zaspokajaj ąc potrzeby miejscowego budownictwa. Obecnie eksploatowanych jest szereg odkrywek, z których najwi ększe zlokalizowane s ą w s ąsiedztwie Jeziora Sami ńskiego (południowo – zachodnia cz ęść rynny). Obfito ść dobrej jako ści kruszywa na terenach sąsiednich (gmina Brzozie, gmina Kurz ętnik) spowodowała, że zasoby surowców na terenie gminy nie s ą jeszcze dobrze rozpoznane i udokumentowane. W granicy gminy wytypowano cztery rejony perspektywiczne dla kruszywa naturalnego. Dwa z nich le żą w dolinie Drw ęcy: Nowy Dwór (pospółka) oraz Madera (pospółka). Jeden rejon zlokalizowany jest na wysoczy źnie (Igliczyzna) i jeden w strefie kraw ędziowej doliny Brynicy (Gr ąż awy). Wytypowano te ż 6 rejonów perspektywicznych, gdzie mo żna spodziewa ć si ę wyst ępowania kredy jeziornej. Jeden z nich le ży w dolinie Drw ęcy (na północ od Koziar), dwa w rynnie Brynicy, jeden w dolinie Samionki oraz dwa w niewielkich obni żeniach na północ od Gutowa. Nale ży jednak podkre śli ć, że eksploatacja kruszywa prowadzi do istotnych deformacji krajobrazowych oraz do przekształcenia rze źby terenu. Dlatego te ż w gminie Bartniczce, która charakteryzuje si ę wyst ępowaniem wysokiej rangi walorów krajobrazowych, ewentualna eksploatacja kruszyw prowadzona mo że by ć w ograniczonym i tylko ści śle kontrolowanym zakresie.

42 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

4.3. GLEBY

4.3.1. Typy gleb

Na terenie gminy Bartniczka wyst ępuje duże zró żnicowanie gleb, pod wzgl ędem typologicznym, jak równie ż i pod wzgl ędem warto ści użytkowej. W znacznym stopniu o rozmieszczeniu danych typów, rodzajów i gatunków gleb decyduje wyst ępowanie form morfologicznych terenu. Na omawianym terenie wyst ępuj ą nast ępuj ące typy gleb: gleby brunatne, gleby bielicowe, czarnie ziemie i gleby organiczne. Gleby brunatne zajmuj ą najwi ększy (około 60 %) areał gruntów ornych. W śród nich dominuj ą gleby brunatne wyługowane. Gleby brunatne wytworzone z glin wyst ępuj ą w klasach bonitacyjnych III a i III b. Gleby brunatne wytworzone z piasków gliniastych s ą średnio urodzajne i zakwalifikowane s ą do klas bonitacyjnych IVa i IVb. Tego rodzaju gleb jest najwi ęcej na ternie gminy Bartniczka. Obok wspomnianych wyst ępuj ą tu równie ż gleby brunatne wyługowane wytworzone z piasków lu źnych i słabogliniastych całkowitych. S ą to gleby słabe i bardzo słabe, zakwalifikowane do IV i V klasy bonitacyjnej. Gleby bielicowe wyst ępuj ą płatami na terenie wysoczyzny morenowej. Dominuj ą na obszarach płaskich. Zajmuj ą około 25 % powierzchni gruntów ornych. S ą to gleby do ść urodzajne i zakwalifikowane do klas IIIa i IIIb, niekiedy do IVa. Wyst ępuj ą na nast ępuj ących terenach: Świerczyny, Jastrz ębie, Łaszewo, Komorowo. Czarne ziemie wyst ępuj ą niewielkimi enklawami w śród kompleksów gleb brunatnych. Zajmuj ą około 2,5 % gruntów ornych. Najcz ęś ciej mo żna spotka ć je na terenie wsi Jastrz ębie. Pomimo znacznej urodzajno ści, warto ść u żytkowa tego typu gleb jest ograniczona stosunkami wodno – powietrznymi. Wyst ępuj ą w klasach IVa i IVb. Gleby organiczne powstaj ą w warunkach bagiennych, st ąd cz ęsto nazywane są glebami bagiennymi. Wyst ępuj ą w Dolinie Drw ęcy, Brynicy, w dnach rynien i wytopisk. Najwi ększy ich areał znajduje si ę na terenie nast ępuj ących wsi: Bartniczka, Radoszki, Łaszewo, Gutowo, Jastrz ębie. Zajmuj ą około 12 % powierzchni u żytków rolnych gminy. Wśród tego rodzaju gleb dominuj ą gleby torfowe i mułowo – torfowe. Pod wzgl ędem bonitacyjnym najwi ększe powierzchnie zajmuj ą gleby zakwalifikowane do klas IVa (34,8 % powierzchni u żytków rolnych) i klasy IVb (22,4 %). Znaczny jest równie ż udział gleb słabych – klasy B (9,1 %). Dobrych gleb czyli klasy IIIa i IIIb jest odpowiednio 1,7 % i 14,2 %. Na terenie gminy nie wyst ępuj ą gleby klasy I oraz VI. Gleby na terenie gminy Bartniczka s ą dosy ć mocno zakwaszone. Gleb bardzo kwa śnych i kwa śnych jest ł ącznie około 40 %. Ponadto charakteryzuj ą si ę nisk ą zawarto ści ą potasu (około 60 % u żytków rolnych) i magnezu (około 50 %). S ą to głównie gleby wytworzone z piasków najcz ęś ciej średniogł ęboko pod ścielonych glin ą oraz gleby wytworzone z glin całkowitych, jednak poło żonych na stokach, gdzie dominuje spływ powierzchniowy nad wsi ąkaniem.

4.3.2. Fizyczna i chemiczna degradacja gleb

Gleby nara żone s ą na degradacj ę w zwi ązku z rozwojem rolnictwa i sieci osadniczej. Ulegaj ą one zarówno degradacji chemicznej, jak i fizycznej. Stan i jako ść gleb s ą uzale żnione od kompleksowego oddziaływania czynników naturalnych i antropogenicznych. Do obszarów problemowych zwi ązanych z ochron ą gleb na terenie gminy mo żna zaliczy ć:

43 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

− obszary u żytkowane rolniczo, − obszary zajmowane pod zabudow ę, − obszary nara żone na oddziaływanie odcinków dróg o du żym nat ęż eniu ruchu, Naturalna odporno ść gleb na chemiczne czynniki niszcz ące zwi ązana jest ści śle z typem gleb. Gleby posiadaj ą tzw. wła ściwo ści buforowe czyli zdolno ść gleb do przeciwstawiania si ę zmianie odczynu, a tym samym posiadaj ą odporno ść na antropogeniczne czynniki. Głównym czynnikiem odpowiadaj ącym za zdolno ści buforowe badanych gleb jest zawarto ść materii organicznej i w ęglanów. Najmniejsz ą odporno ść na tego typu zagro żenia wykazuj ą gleby lu źne i słabo gliniaste, ubogie w składniki pokarmowe, a wi ęc głównie gleby bielicowe. Gleby brunatne, zasobne w składniki pokarmowe i wod ę, s ą odporne na zagro żenia chemiczne. Działania antropogeniczne powoduj ą przechodzenie zwi ązków biogennych i innych zanieczyszcze ń bezpo średnio do gleby, wód podziemnych i powierzchniowych. Do zwi ększenia degradacji przyczyniaj ą si ę tak że rze źba terenu oraz warunki atmosferyczne. Oprócz procesów naturalnych zakwaszaj ących gleb ę, działalno ść człowieka równie ż przyczynia si ę do pogł ębienia tego niekorzystnego zjawiska. Uprawa roli, a głównie nawo żenie mineralne ma istotny wpływ na zwi ększenie zakwaszenia. Nawozy azotowe oraz emisja związków siarki i azotu wnoszonych przez opady uznawane s ą za główne przyczyny antropogenicznego zakwaszenia. Stosowanie nawozów azotowych powoduje zakwaszenie gleb w stopniu tym wi ększym, im dawki azotu s ą wy ższe i im wy ższy jest udział formy amonowej w nawozach. Wszystkie nawozy azotowe z wyj ątkiem saletrzaku, saletry wapniowej i sodowej lekko alkalizuj ących gleb ę, zakwaszaj ą środowisko. Kolejna tabela przedstawia jakie jest zu życie nawozów na terenie gminy na 1 ha użytków rolnych (zgodnie z Powszechnym Spisem Rolnym z roku 2010).

Tabela 16. Ilo ść zu żytych nawozów Rodzaj nawozu Jednostka Ilo ść mineralne kg 412 azotowe kg 367 fosforowe kg 41 potasowe kg 38 wapniowe kg 75 Wieloskładnikowe kg 274 Źródło: Powszechny Spis Rolny 2010

Dla gleb na terenie gminy problemem s ą równie ż zanieczyszczenia pyłowe, których źródłem jest głównie rozwijaj ący si ę transport drogowy. Z komunikacj ą samochodow ą zwi ązane s ą takie zanieczyszczenia jak: substancje ropopochodne, metale ci ęż kie, zwi ązki azotu, w ęglowodory i inne, takie jak sól stosowana w czasie zimy, detergenty, itp. Zanieczyszczenia te wyst ępuj ą w pasach przyległych do dróg powoduj ąc lokalne zanieczyszczenia gruntu, a w przypadku gruntów podatnych na infiltracj ę, równie ż środowiska wodnego. Zanieczyszczenia mog ą spływa ć z powierzchni dróg do rowów i dalej do rzek. Z terenów utwardzonych cz ęsto odprowadzane s ą do ziemi wody opadowe i roztopowe. Mog ą by ć wprowadzane do odbiorników wówczas kiedy spełniaj ą nast ępuj ące parametry: zawiesina ogólna – 100 mg/l, substancje ropopochodne – 15 mg/l. Urz ądzeniami

44 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r. do oczyszczania wód opadowych i roztopowych powinny by ć jednak separatory i inne filtry oraz osadniki. Najwa żniejszymi zabiegami, które mog ą ograniczy ć degradacj ę fizyczn ą gleb s ą przede wszystkim: − zapobieganie procesom degradacji i dewastacji gruntów powstaj ącym wskutek działalno ści produkcyjnej i inwestowania, − odpowiednia melioracja. Do najwa żniejszych elementów, które nale ży analizowa ć, aby zapewni ć wła ściw ą chemiczn ą jako ść gleb zaliczy ć trzeba: − wła ściwe jako ściowo i ilo ściowo zu życie środków ochrony ro ślin i nawozów mineralnych, − wła ściwe lokalizowanie pól uprawnych w stosunku do wód powierzchniowych, − wła ściw ą gospodark ę wodno – ściekow ą.

4.4. WODY PODZIEMNE

Pierwszym poziomem wodono śnym są wody gruntowe. Jest to poziom o swobodnym zwierciadle. Brak w jego przypadku naturalnej ochrony przed zanieczyszczeniami z powierzchni. Na obszarze gminy wyst ępuj ą wody gruntowe holoce ńskie i plejstoce ńskie. Wody holoce ńskie s ą wodami płytkimi, wyst ępuj ącymi tu ż pod powierzchni ą terenu, na gł ęboko ści do 2 – 3 m. Na terenie gminy z tego poziomu korzysta bardzo mało gospodarstw. Najbardziej eksploatowane s ą wody plejstoce ńskie, których wyst ępuj ą tu trzy poziomy. Pierwszy poziom w dolinie Drw ęcy i Brynicy wyst ępuje na gł ęboko ści 2 – 3 m, w utworach piaszczystych. Na wysoczy źnie natomiast si ęga on gł ębiej do 12 – 13 m od powierzchni terenu. Wyst ępuje w serii piaszczystej i żwirowo – piaszczystej w cz ęś ci północnej gminy mi ędzy glinami, a w południowej najcz ęś ciej w glinach. Wody tego poziomu wyst ępuj ą lokalnie i zasilaj ą poło żone na wysoczy źnie mokradła. Drugi poziom wodono śny wyst ępuje na wi ększych przestrzeniach wysoczyzny w utworach piaszczystych i żwirowych, pod drugim pokładem glin zwałowych. Jego gł ęboko ść dochodzi do 20 m. Zarówno pierwszy, jak i drugi poziom plejstoce ński s ą do ść zasobne w wod ę. Mi ąż szo ść warstwy wody w studniach dochodzi do 5 m, a studnie bardzo rzadko wysychaj ą. Wody tego poziomu wyst ępuj ą tak że w dolinie Drw ęcy, z tym że gł ęboko ść zalegania jest tam du żo mniejsza. Trzeci poziom wodono śny znajduje si ę poni żej gł ęboko ści 20 m od powierzchni terenu w serii piaszczystej pod glin ą zwałow ą. Jednostka poło żona jest na obszarze jednolitej cz ęś ci wód podziemnych nr 40. Obszar JCWPd 40 obejmuje zlewnie Drw ęcy i Osy. Z uwagi na rozległo ść JCWPd obejmuje on ró żne jednostki morfologiczne i hydrogeologiczne. W zwi ązku z tym wyst ępowanie wód podziemnych i warunki hydrogeologiczne s ą tak że zró żnicowane. System wodono śny jest wielopi ętrowy; obok poziomów mi ędzymorenowych obecne s ą równie ż warstwy wodono śne miocenu, oligocenu i paleocenu. W południowo-zachodniej cz ęś ci obszary wody podziemne wyst ępuj ą równie ż w osadach kredy. Główne obszary zasilania systemu wodono śnego znajduj ą si ę w północnej i wschodniej cz ęś ci JCWPd.

45 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Ryc. 11.Zasi ęg JCWPd nr 40 Źródło: www.psh.gov.pl

Ryc. 12. Profile geologiczne warstw na tle JCWPd 40 Źródło: http://www.psh.gov.pl/plik/id,4815,v,artykul_5576.pdf

Udokumentowane zasoby eksploatacyjne wód w obszarze województwa kujawsko - pomorskiego wynosz ą 164,5 tys. m3/h, w tym wody czwartorz ędowe ponad 131,7 tys. m 3/h. Udział wód trzeciorz ędowych jest ju ż znacznie mniejszy, a zasoby wynosz ą 27,7 tys. m 3/h. Obszary wyst ępowania zasobów wód podziemnych o najwy ższej warto ści u żytkowej powinny podlega ć szczególnej ochronie, zwłaszcza na terenach pozbawionych osadów izoluj ących warstw ę wodono śną od powierzchni terenu. Z tego wzgl ędu wydzielono tzw. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych, o zasobach znacz ących w skali kraju, wymagaj ące

46 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r. ochrony prawnej. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych stanowi ą obecne i perspektywiczne zasoby czystej wody pitnej, lecz dotychczas nie zostały obj ęte ochron ą prawn ą.

Ryc. 13. Zasi ęg obszarów GZWP na terenie powiatów Brodnickiego i Działdowskiego Źródło: geoportal.kzgw.gov.pl/imap

Wschodnie peryferia gminy znajduj ą si ę pod zasi ęgiem Głównego Zbiornika Wód Podziemnych, tzw. zbiornik działdowski nr 214. Jest to zbiornik czwartorz ędowy wód dolin kopalnych i mi ędzymorenowych. Zbiornik GZWP Działdowo posiada ustanowiony obszar ochrony zbiornika. Na całkowitej powierzchni zbiornika obj ętego obszarem ochrony, wyró żniono obszar najwy ższej ochrony (ONO), który obejmuje powierzchni ę 1 650 km 2 oraz obszar wysokiej ochrony (OWO) obejmuj ący powierzchni ę 140 km 2. Zró żnicowanie obszaru zbiornika warunkuje mo żliwo ści zagospodarowania terenu poszczególnych gmin położonych w zasi ęgu GZWP 214. Zbiornik posiada zró żnicowan ą mi ąższo ść warstwy wodono śnej i przedstawia si ę ona nast ępuj ąco: - na poziomie przypowierzchniowym wynosi:10 – 20 m; - na poziomie mi ędzymorenowym wynosi: 20 – 40 m; - na poziomie sp ągowym wynosi: 20 – 60 m.

47 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

4.4.1. Jako ść wód podziemnych

Monitoring jako ści wód podziemnych jest cz ęś ci ą Pa ństwowego Monitoringu Środowiska, koordynowanego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIO Ś). Badania prowadzone s ą w jednolitych cz ęś ciach wód podziemnych (JCWPd), w tym w cz ęś ciach uznanych za zagro żone nieosi ągni ęciem dobrego stanu, ze szczególnym uwzgl ędnieniem obszarów nara żonych na zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego. Badania wykonywane s ą na poziomie krajowym w ramach monitoringu diagnostycznego i operacyjnego. Wykonawc ą bada ń oraz oceny stanu wód w zakresie elementów fizykochemicznych oraz ilo ściowych jest Pa ństwowy Instytut Geologiczny - Pa ństwowy Instytut Badawczy (PIG-PIB). Monitoring diagnostyczny prowadzony jest raz na trzy lata i dotyczy wszystkich jednolitych cz ęś ci wód podziemnych wydzielonych na terenie kraju (161). Monitoring operacyjny prowadzony jest co roku, z wył ączeniem roku w którym wykonywany jest monitoring diagnostyczny i obejmuje JCWPd o statusie wód zagro żonych nieosi ągni ęciem dobrego stanu chemicznego i/lub ilo ściowego wód podziemnych, ze szczególnym uwzgl ędnieniem obszarów OSN.

Ryc. 14. Lokalizacja 40 regionu JCWPd Źródło: geoportal.kzgw.gov.pl/imap

Ostatnie badania wód podziemnych na terenie jednolitych cz ęś ci wód podziemnych obejmuj ących gmin ę prowadzono w roku 2012. Kolejna rycina przedstawia lokalizacj ę punktów pomiarowych. JCWPd 40 obj ęta była monitoringiem w 2012 roku, prowadzonym przez GIO Ś i charakteryzowała si ę dobrym stanem ilo ściowym i chemicznym, a tak że dobr ą ocen ą stanu ogólnego. W punktach pomiarowych odnotowano klas ę jako ści wód w granicach Ii i V, a stan chemiczny oceniono jako dobry (szczegóły dla regionu pokazuje kolejna rycina).

48 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Ryc. 15. Lokalizacja punktów pomiarowych na terenie JCWPd Źródło: WIO Ś Bydgoszcz, 2012 r.

W roku 2013 na terenie Gminy nie było prowadzonych bada ń. Zamieszczono jednak na kolejnej stronie rycin ę wskazuj ącą jako ść wód dla jednolitej cz ęś ci wód podziemnych w województwie kujawsko – pomorskim.. Obecnie WIO Ś prowadzi weryfikacj ę danych zgromadzonych podczas prac monitoringowych za rok 2014, st ąd brak pełnego opisu jako ści wód za ten rok (przewidywany termin udost ępnienia Raportu o stanie środowiska dla województwa, III-IV kwartał 2015 r.).

Ryc. 16. Klasyfikacja wód podziemnych w punktach w rejonie JCWPd Źródło: WIO Ś, Bydgoszcz, 2013 r.

49 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

4.4.1.1. Jako ść wód ujmowanych i przeznaczonych do zaopatrzenia mieszka ńców do celów bytowych

Urz ąd Gminy Bartniczka jest wła ścicielem wodociągów, odpowiada równie ż za ich eksploatacj ę oraz prowadzi stały monitoring jako ści wody pitnej, na który składa si ę ci ągła kontrola jako ści pod wzgl ędem fizyko-chemicznym i organoleptycznym oraz bakteriologicznym. Pozwala to zapewni ć wymagan ą skuteczno ść procesów uzdatniania oraz utrzyma ć na optymalnym poziomie jako ść produkowanej wody. Wybrane wska źniki jako ści wody odniesione do aktualnych wytycznych zawiera poni ższa tabela:

Tabela 17. Badania fizyczno – chemiczne i mikrobiologiczne wód ujmowanych i przeznaczonych do zaopatrzenia mieszka ńców do celów bytowych Warto ść wska źnika dla Obowi ązuj ąca Wska źnik (jednostka) wody uzdatnionej norma (dane za I półrocze 2014 r.) Odczyn (pH) 7,1 6,5-9,5 Przewodno ść (s/cm 200C) 518 2500 Azotany (mg/dm 3) <5,0 50 Azotyny (mg/dm 3) <0,20 0,5 Amonowy jon (mg/dm 3) <0,10 0,5 Żelazo (mg/dm 3) <50 Do 200 Mangan (mg/dm 3) <10 Do 50 Chlorki (mg/dm 3) <0,05 0,30 Bakterie gr. coli (jtk/100ml) 0 0 Escherichia coli (jtk/100ml) 0 0 Liczba paciorkowców kałowych w 100ml wody 0 0 metoda filtracji membranowej 0 0 Źródło: Urz ąd Gminy Bartniczka

4.4.2. Źródła przeobra żeń wód podziemnych

Wody podziemne, podobnie jak wody powierzchniowe, stale podlegaj ą antropopresji. Mog ą by ć nara żone na ró żnego rodzaju czynniki degraduj ące, wpływaj ące na ich jako ść i zasobno ść . Stopie ń zagro żenia wód podziemnych zale ży przede wszystkim od: − stopnia ich izolacji utworami słabo przepuszczalnymi, − powierzchni terenu, − obecno ści ognisk zanieczyszcze ń. Wśród potencjalnych i rzeczywistych źródeł zanieczyszcze ń wód podziemnych wyst ępuj ących na terenie gminy oraz poza jego granicami administracyjnymi mo żna wyliczy ć: − komunalne: „dzikie wysypiska”, zrzut ścieków, nieszczelne zbiorniki bezodpływowe na nieczysto ści ciekłe, − transportowe: stacje paliw, szlaki komunikacyjne, obszary magazynowo – składowe, − rolnicze: nawozy, pestycydy i środki ochrony ro ślin, składowanie obornika bez płyt obornikowych, stosowanie gnojowicy na polach uprawnych, − atmosferyczne: zwi ązane z emisj ą zanieczyszcze ń do atmosfery i ich opadem. Z pierwszej grupy nale ży wymieni ć zamknięte i rekultywowane dzikie składowisko w miejscowo ści Gr ąż awy.

50 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Du że zagro żenie drugiej grupy stanowi ą wszystkie stacje benzynowe oraz transport materiałów niebezpiecznych drog ą samochodow ą. Ostatnie trzy wymienione grupy zanieczyszcze ń maj ą charakter wielkoobszarowy. Zanieczyszczenia grupy trzeciej zwi ązane s ą przede wszystkim z rolnictwem. Niewykorzystane w procesach produkcji nawozy oraz środki ochrony ro ślin czy te ż pestycydy infiltruj ą w głąb ziemi, stwarzaj ąc istotne źródła zanieczyszczenia przede wszystkim w rejonach zasilania wód podziemnych. Zanieczyszczenia rolnicze mog ą objawia ć si ę ponadnormatywnymi st ęż eniami zwi ązków azotu w wodach podziemnych, jednak do tej pory na terenie analizowanej jednostki nie wyznaczono obszarów nara żonych na zanieczyszczenia zwi ązkami azotu. Jak wynika z bada ń monitoringowych wód podziemnych zagrożeniem dla jako ści wód mo że by ć niedostateczna sanitacja obszarów wiejskich i rekreacyjnych, zanieczyszczenia rolnicze, nadmierne rozdysponowanie zasobów, silna presja ilo ściowa i jako ściowa wód podziemnych.

4.5. WODY POWIERZCHNIOWE

4.5.1. Cieki i zbiorniki wodne

Wody powierzchniowe s ą wa żnym elementem ró żnorodno ści krajobrazowej gminy Bartniczka, poniewa ż decyduj ą o funkcjonowaniu i bogactwie ekosystemów oraz maj ą du że znaczenie społeczne i gospodarcze. Teren gminy poło żony jest na obszarze Regionu Wodnego Dolnej Wisły w systemie zlewni Drw ęcy. Według podziału na Scalone Cz ęś ci Wód Powierzchniowych (SCWP) opracowanego przez Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Gdańsku obszar gminy mie ści si ę w wi ększo ści w obr ębie dwóch Scalonych Cz ęś ci Wód Powierzchniowych: - DW0303 Drw ęca od jez. Drw ęckiego do jeziora Szczuckiego, - DW0305m Brynica. Na kolejnej rycinie przedstawiono poło żenie Gminy Bartniczka na tle scalonych cz ęś ci wód powierzchniowych województwa (SCWP).

51 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Ryc. 17. Poło żenie gminy Bartniczka na tle Scalonych Cz ęś ci Wód Powierzchniowych województwa kujawsko - pomorskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie geoportal.kzgw.gov.pl

Gmina Bartniczka w cało ści le ży w dorzeczu Drw ęcy, przy czym sama Drw ęca stanowi północny fragment granicy gminy. Cz ęść północna gminy odwadniana jest przez system rowów bezpo średnio uchodz ących do Drw ęcy, przez Brynic ę oraz Samionk ę. Cz ęść południowa gminy odwadniana jest w kierunku wschodnim do rzeki Pissy, stanowi ącej jej granic ę wschodni ą. Brynica stanowi lewoboczny dopływ Drw ęcy. Długo ść rzeki wynosi 23,1 km, z kolei powierzchnia dorzecza to około 290 km 2. Średnik spadek tej rzeki wynosi 1,65 promila. Brynica jest uregulowana w odcinku od stacji kolejowej w Radoszkach, a ż do uj ścia. Pissa to lewoboczny dopływ Brynicy. Uchodzi do niej na wysoko ści 73,8 m n.p.m. na północ od wsi Bartniczka. Pissa swój pocz ątek bierze z mokradła i torfowiska, który le ży poza obszarem gminy. Długo ść rzeki wynosi 17,5 km, z kolei powierzchnia zlewni to 150,5 km 2. W miejscowo ściach: Gołkówko, Bachor i Pólko, wyst ępuje spi ętrzone wody Pissy o około 1 m, które tworz ą rozlewisko o szeroko ści ok. 5 m. Na odcinku Gołkówko – Bachor, rzeka tworzy liczne zakola, szeroko ść koryta wynosi od 2 do 2,5 m przy gł ębokości na poziomie 0,3 – 0,5 m. Średni spadek tego odcinka to 2,6 promili. W miejscowo ści Bachor znajduje si ę kolejny młyn pi ętrz ący wod ę do wysoko ści 1 m i powoduje to powstanie rozlewiska o szeroko ści 5-8 m i długo ści około 50 m. Charakter brzegu rzeki zmienia si ę gwałtownie na odcinku Bachor – Pólko. W miejscu tym średni spadek wzrasta do 3,95 %, a Pissa płynie w gł ęboko wci ętej dolinie. W miejscowo ści Pólko pracuje kolejny młyn wodny. Poni żej młyna spadek rzeki wzrasta do 6,63 %. Po kilkuset metrach dolina si ę rozszerza. W odcinku uj ściowym Pissa zbiera wody rowów, które s ą zasilane przez liczne wysi ęki, wyst ępuj ące w strefie kraw ędziowej wysoczyzny i uchodzi do Brynicy w obr ębie podmokłych łąk. Pissa, przy uj ściu do Brynicy, osi ąga szeroko ść 2 – 2,5 m, gł ęboko ść 0,5 – 1 m oraz przepływ ok. 0,8 m 3/s. Odcinki rzeki o zwiększonym spadku wykorzystano do produkcji energii elektrycznej. Małe elektrownie wodne działaj ą w Gołkówku (12 kW) i w Bachorze (15 kW). Rzeka Pissa wykorzystywana jest dla celów retencyjnych i energetycznych.

52 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Samionka jest prawobocznym dopływem uchodz ącym do Brynicy. Ma 8,8 m długo ści Wypływa ona z mokradła stałego w okolicy Le źna Małego. Średni spadek rzeki jest wysoki i wynosi 5,37 promili (odcinkami do 10 promili). Szeroko ść Samionki waha si ę od 1 do 3 m, gł ęboko ść od 0,3 do 0,5 m, a przepływ to ok. 0,15 m 3/s. W środkowym biegu przepływa przez jezioro Sami ńskie (50,6 ha). Samionka jest rzek ą o niewykorzystywanych mo żliwo ściach energetycznych i retencyjnych. Na terenie Gminy Bartniczka znajduje si ę jedno du że jezioro – Jezioro Sami ńskie,o powierzchni 50,6 ha i maksymalnej gł ęboko ści 5,0 m. Pomimo atrakcyjnego poło żenia, jezioro nie zostało jeszcze turystycznie zagospodarowane. Spowodowane jest to trudno dost ępnymi i zarastaj ącymi brzegami. Do celów k ąpieliskowych przydatne jest tylko około 9 % długo ści linii brzegowej. Ponadto Jezioro Sami ńskie zostało zaklasyfikowane do II kategorii przydatno ści turystycznej. Dodatkowo na obszarze Gminy znajduje si ę jeszcze 7 innych zbiorników wodnych o powierzchni ponad 1 ha, co przedstawia poni ższa tabela.

Tabela 18. Wykaz jezior o powierzchni powy żej 1 ha na terenie Gminy Bartniczka Nazwa Lokalizacja Zlewnia Powierzchnia [ha] Długo ść [m] Szeroko ść [m] Sami ńskie Samin Samionka 50,0 1 860 380 Gutowo Gutowo Brynica 4,6 325 150 Rybka Jastrz ębie Pissa 2,5 300 25 Bajorko Gr ąż awy Pissa 4,3 400 150 Łaszewo Łaszewo Pissa 1,6 b.d. b.d. Zbiornik wodny Gołkówko Pissa 1,1 b.d. b.d. Gołkówko Bartniczka Bartniczka Pissa 1,0 b.d. b.d. Długi most Madera Brynica 12,0 b.d. b.d. Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.bartniczka.brodnica.net/jeziora.php

4.5.2. Systemy melioracyjne i urz ądzenia wodne

Kujawsko-Pomorski Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych we Włocławku, odział rejonowy w Toruniu oraz biuro terenowe w Brodnicy zajmuje si ę melioracjami podstawowymi na terenie gminy. Obszar ten charakteryzuje si ę dogodnymi warunkami topograficznymi dla magazynowania wody w naturalnych zbiornikach oraz dolinach cieków podstawowych. W obiektach tych mo żliwe jest potrzymanie pi ętrzenia, opó źnienie odpływu powierzchniowego oraz zasilanie profilu glebowo – gruntowego w dolinach cieków i ich sąsiedztwie. Działania techniczne na rzecz retencji mog ą w bardzo istotny sposób poprawi ć bilans wodny doliny rzeki Drw ęcy na odcinku granicz ącym z gmin ą Bartniczka. W gminie wyst ępuj ą niedobory opadowe maj ące istotny wpływ na warunki produkcji rolniczej. Wskazuje to na konieczno ść poprawy niekorzystnego bilansu zasobów wodnych. Drog ą do tego jest retencjonowanie wód powierzchniowych z wykorzystaniem wszystkich mo żliwych do zastosowania form małej retencji. Według Biura terenowego ZMiUW w Brodnicy na terenie powiatu Brodnickiego funkcjonuj ą: - rzeki i kanały: 556,5 [km], - w tym uregulowane: 396,0 [km], - ruroci ągi o śr. 0,6 m: 39,6 [km], - wały przeciwpowodziowe: 39,4 [km], - stacje pomp: 2 [szt.].

53 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Na obszarze gminy funkcjonuj ą systemy melioracyjne obejmuj ące swym zasi ęgiem powierzchni ę 1651 ha (ok. 26,6 % powierzchni u żytków rolnych). S ą to przewa żnie grunty poło żone w południowo – zachodniej cz ęś ci gminy.

4.5.3. Zagro żenie powodzi ą

Na terenie gminy najwi ększe zagro żenie powodziowe mo że wyst ąpi ć w zwi ązku z nagłym przyborem wód, mog ącym zaistnie ć w przypadku odwil ży i długotrwałych opadów wyst ępuj ących w okresie wiosennym, a tak że z zatorami kry. Na podstawie analizy informacji z Komendy Powiatowej Pa ństwowej Stra ży Po żarnej w Brodnicy, na terenie gminy oraz powiatu nie stwierdza si ę, i ż w ostatnich latach miały miejsce powa żne zdarzenia zwi ązane z zagro żeniem powodziowym. Wyst ępuj ące jedynie niewielkie wylewy cieków wodnych, które spowodowane były przede wszystkim gwałtownymi opadami atmosferycznymi oraz gwałtownymi przyborami wód. Gmina posiada na wyposażeniu środki niezb ędne do zabezpieczenia obiektów przed skutkami powodzi (worki, łopaty, koparko-spycharki oraz zawarte porozumienia na transport piasku). W celu okre ślania zagro żeń zwi ązanych z wyst ępowaniem powodzi kraje członkowskie UE wskutek wprowadzenia Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23.10.2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarz ądzania nim (tzw. Dyrektywa Powodziowa) zobowi ązane s ą do: − opracowania wst ępnej oceny ryzyka powodziowego (do dnia 22.12.2011 r.), − opracowania map zagro żenia powodziowego i map ryzyka powodziowego (do dnia 22.12.2013 r.), − opracowania planów zarz ądzania ryzykiem powodziowym (do dnia 22.12.2015 r.). Obszary zagro żone wyst ąpieniem powodzi na terenie gminy i powiatu przedstawiono na kolejnej rycinie.

Ryc. 18. Obszar nara żone na niebezpiecze ństwo powodzi na terenie Powiatu Brodnickiego i Gminy Bartniczka wg KZGW Źródło: opracowanie własne na podkładzie www.kzgw.gov.pl

54 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

4.5.4. Monitoring wód powierzchniowych

Obecnie zakres i cz ęstotliwo ść wykonywanych bada ń wód powierzchniowych opiera si ę na nast ępuj ących rozporz ądzeniach: − rozporz ądzenie Min. Środowiska z dn. 22.10.2014 r., w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jako ści jednolitych wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jako ści dla substancji priorytetowych (Dz. U. 2014 poz. 1482), − rozporz ądzenie Min. Zdrowia z dn. 08.04.2011 r. w sprawie prowadzenia nadzoru nad jako ści ą wody w k ąpielisku i miejscu wykorzystywanym do k ąpieli (Dz. U. z 2011 r. Nr 86, poz. 478). Ostatnie badania stanu czysto ści wód Drw ęcy prowadzono w 2011 r. W granicach województwa kujawsko - pomorskiego i gminy Bartniczka. Dla wód Drw ęcy ustanowiono dwie jednolite cz ęś ci wód (PLRW 20002028779, PLRW 20002028999). Na stanowisku poni żej Brodnicy (na zamkni ęciu JCW) stwierdzono dobry stan wód w zakresie biologicznym, fizykochemicznym i chemicznym. Stan ekologiczny oceniono jako dobry, a stan bakteriologiczny – zadowalaj ący. W porównaniu z wynikami bada ń z lat wcze śniejszych, zanotowano niewielk ą popraw ę jako ści wód w zakresie fizykochemicznym i sanitarnym. Badania Brynicy prowadzono na zamkni ęciach JCW (PLRW 20002428749, PLRW 20002328743). Wyniki bada ń wykazały dobry stan jako ści wód w zakresie fizykochemicznym (jedynie fosforany w Bartniczce wykazały niewielkie przekroczenie). Jednak makrofitowy indeks rzeczny na uj ściu obni żył stan ekologiczny rzeki do umiarkowanego (klasa III). Z biegiem rzeki obserwowano niewielki wzrost zanieczyszczenia w całym zakresie analizowanych wska źników, co wynika ze wzrostu oddziaływania antropopresji zwi ązanej ze wzrostem udziału obszarów rolniczych i rozwojem jednostek osadniczych. W porównaniu z badaniami z 2005 r., obserwowano popraw ę jako ści wód Brynicy w zakresie zwi ązków organicznych. Wzrosła natomiast zawarto ść zwi ązków biogennych. Klasyfikacja pod wzgl ędem fizykochemicznym wykazała ocen ę wód Pissy (PLRW 20001728749) poni żej dobrej, o czym zdecydowały zbyt wysokie st ęż enia azotu Kjeldahla i fosforu ogólnego. Obni żenie jako ści wód w odcinku uj ściowym (zwłaszcza w zakresie bakteriologicznym) spowodowane jest oddziaływaniem zrzucanych ścieków komunalnych z oczyszczalni w Bartniczce. Zagro żeniem dla czysto ści wód rzeki jest równie ż rolniczy charakter zagospodarowania zlewni. W porównaniu do wyników z 1998 r., badania z 2011 r. wykazały wzrost st ęż eń analizowanych form azotu i fosforanów. Znacznie pogorszył si ę stan sanitarny rzeki.

4.5.5. Źródła przeobra żeń wód powierzchniowych

Du żym obci ąż eniem dla środowiska wodnego, jest zrzut oczyszczonych ścieków z oczyszczalni ścieków, dlatego oczyszczone ścieki nie mog ą wywoływa ć zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych. Nale ży tak sterowa ć technologi ą oczyszczania ścieków, aby umo żliwi ć prawidłowe funkcjonowanie ekosystemu wodnego. Zrzut wód nie mo że powodowa ć zmian w naturalnej biocenozie, zmian m ętno ści wody, jej barwy i zapachu, a tak że formowania si ę piany czy gromadzenia osadów. Oczyszczone ścieki nie mog ą zawiera ć nast ępuj ących zanieczyszcze ń: − odpadów, zanieczyszcze ń pływaj ących, − DDT, PCB oraz innych zwi ązków chemicznych,

55 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

− chorobotwórczych drobnoustrojów.

Tabela 19. Jako ść ścieków surowych i ścieków oczyszczonych na oczyszczalni ścieków w gminie Bartniczka ścieki ścieki Lp. Wska źnik /jednostka surowe oczyszczone

1. BZT 5 [mgO 2/l] (biochemiczne zapotrzebowanie na tlen) 495 18

2. ChZTCr [mgO 2/l] (chemiczne zapotrzebowanie na tlen) 544 77 3. Zawiesina ogólna [mg/l] 119 16 4. Azot ogólny [mg/l] 0 0 5. Fosfor ogólny [mg/l] 0 0 Źródło: sprawozdania OS-5 z oczyszczalni ścieków województwa kujawsko - pomorskiego

Ponadto bezpo średnio do wód powierzchniowych, lub po średnio poprzez odprowadzanie do gruntu, odprowadzane s ą wody opadowe i roztopowe. Wody opadowe i roztopowe mog ą by ć wprowadzane do odbiorników wówczas kiedy spełniaj ą nast ępuj ące parametry: zawiesina ogólna – 100 mg/l, substancje ropopochodne – 15 mg/l. Spływaj ące zanieczyszczenia z dróg i placów mog ą stanowi ć znaczne zagro żenie dla jako ści wód i gleb. Urz ądzeniami do oczyszczania wód opadowych i roztopowych s ą separatory i inne filtry oraz osadniki. Obci ąż eniem dla wód mog ą by ć równie ż spływy powierzchniowe z pól. Na terenie gminy jest wiele gospodarstw rolnych, które s ą w stanie produkowa ć nawozy naturalne, a przy niewła ściwym ich zastosowaniu mog ą przedostawa ć si ę do rowów melioracyjnych, dalej do wód powierzchniowych powoduj ących ich eutrofizacj ę.

4.6. KLIMAT

Gmina Bartniczka le ży w zachodniej cz ęś ci dzielnicy klimatycznej mazurskiej. Klimat gminy jest typowo przej ściowy mi ędzy klimatem morskim, a kontynentalnym. Znajduje to wyraz w du żej zmienno ści i ró żnorodno ści układów pogody. Średnia roczna temperatura powietrza atmosferycznego kształtuje si ę na poziomie 6,9 oC. Najchłodniejszy miesi ąc to stycze ń w którym średnia temperatura wynosi -3,8 oC, najcieplejszym natomiast jest lipiec z temperatur ą 17,3 oC. Obszar ten charakteryzuje si ę zim ą trwaj ącą 91 dni, z kolei lato trwa 90 dni. Liczba dni pogodnych to ok. 50, a pochmurnych 130. Na obszarze tym, najcz ęś ciej wyst ępuj ą wiatry zachodnie – 13,1 %, a wiatry z całego sektora zachodniego (zachodni, północno - zachodni i południowo - zachodni) wyst ępuj ą przez 44,5 % przypadków w roku. Z kolei najrzadziej wyst ępuj ą wiatry z południa (7,7%) i północy (8,6%). Wiatry najcz ęś ciej wiej ą z pr ędko ści ą 1-2 m/s i s ą klasyfikowane, jako bardzo słabe oraz 2-4 m/s – są to wiatry słabe. Wyst ępuj ą one w 70 % przypadkach. Wiej ą najcz ęś ciej latem i jesieni ą. Tak du ża ilo ść wiatrów słabych i bardzo słabych świadczy o wyst ępowaniu warunków niekorzystnych do rozprzestrzeniania ewentualnych zanieczyszcze ń powietrza. Dla obszaru gminy Bartniczka klimatyczny bilans wody (ujemna ró żnica mi ędzy opadami, a parowaniem) wynosi 115 mm. Tak du że niedobory wody istotnie determinuj ą warunki produkcji rolniczej. Ponadto obszar gminy charakteryzuje si ę stosunkowo korzystnym topoklimatem.

56 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Przewa żaj ącą powierzchnię zajmuj ą tereny o korzystnym topoklimacie dla budownictwa mieszkaniowego, ogrodnictwa, warzywnictwa, turystyki i rekreacji. S ą to tereny płaskie, zbocza o ekspozycji dosłonecznej południowej, południowo zachodniej, południowo – wschodniej oraz wschodniej i zachodniej. Natomiast niekorzystnym topoklimatem charakteryzuj ą si ę tereny podmokłe dolin Drw ęcy i Brynicy, jak równie ż dolinnych zboczy o ekspozycji dosłonecznej północnej, północno – wschodniej i północno – zachodniej.

4.6.1. Zagro żenia klimatu

Według strategicznego planu adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020, do najwa żniejszych negatywnych skutków zaliczy ć nale ży niekorzystne zmiany warunków hydrologicznych, zwi ększenie cz ęstotliwo ści wyst ępowania ekstremalnych zjawisk pogodowych i katastrof (silne wiatry, incydentalne tr ąby powietrzne, wyładowania atmosferyczne). Zagro żeń klimatycznych nie mo żna jednak rozpatrywa ć w skali lokalnej, a raczej na poziomie stref, czy regionów. Mimo to mo żna stwierdzi ć, że w najbli ższych latach na obszarze gminy, jak i całego kraju mo żna spodziewa ć si ę wzrostu średniej rocznej temperatury, a tym samym wzrostu okresów upalnych i spadku liczby dni z okresami mro źnymi. Przewiduje si ę tak że, że nast ąpi wzrost długo ści okresu wegetacyjnego. Nale ży liczy ć si ę ze wzrastaj ącą cz ęsto ści ą wyst ępowania opadów ulewnych. Na terenie gminy Bartniczka oraz w jej najbli ższym s ąsiedztwie nie odnotowano w latach 1998 – 2010 wyst ąpie ń tr ąby powietrznej.

Ryc. 19. Wyst ępowanie tr ąb powietrznych w Polsce w okresie 1998 – 2010 Źródło: Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektyw ą do roku 2030

Na terenie gminy nie odnotowano wyst ępowania tr ąb powietrznych, jednak w zachodniej cz ęś ci województwa oraz w promieniu 65 km od Bartniczki w Grudzi ądzu oraz Malinowie zarejestrowano wyst ępowanie tego zjawiska. Stwarza to zagro żenie dla obszaru gminy ze wzgl ędu na wzrost wyst ępowania anomalii pogodowych na terenie całego kraju.

57 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

W przypadku obszaru gminy, w skali lokalnej mo żna jedynie mówi ć o zmianach topoklimatu. Klimatyczny bilans wodny , okre ślony jako ujemna ró żnica pomi ędzy opadami a parowaniem wynosi średnio dla obszaru gminy 115 mm. Wyst ępuj ące tak du że niedobory opadowe maj ą istotny wpływ na warunki produkcji rolniczej. Jedną z dróg poprawy tej niekorzystnej sytuacji jest retencjonowanie wód powierzchniowych z wykorzystaniem wszystkich, mo żliwych do zastosowania form małej retencji.

4.7. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE

4.7.1. Stan czysto ści powietrza atmosferycznego

Gmina Bartniczka znajduje si ę w kujawsko - pomorskiej strefie badania oceny jakości powietrza atmosferycznego. Pomiary, w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska, przeprowadza WIO Ś w Bydgoszczy. Zgodnie z ustaw ą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 ze zm.), Pomorski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska dokonał oceny poziomu substancji w powietrzu w strefach województwa pomorskiego. Odr ębnie, dla ka żdej substancji dokonano klasyfikacji stref, w których poziom odpowiednio: − przekracza poziom dopuszczalny powi ększony o margines tolerancji - klasa C, − mie ści si ę pomi ędzy poziomem dopuszczalnym, a poziomem dopuszczalnym powi ększonym o margines tolerancji - klasa B, − nie przekracza poziomu dopuszczalnego - klasa A, − przekracza poziom docelowy - klasa C, − nie przekracza poziomu docelowego - klasa A, − przekracza poziom celu długoterminowego - klasa D2, − nie przekracza poziomu celu długoterminowego - klasa D1. Roczna ocena jako ści powietrza za rok 2014 wykonana wg kryteriów ustanowionych ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia oraz ochron ę ro ślin wykazała wyst ępowanie st ęż eń benzo(a)pirenu i pyłu PM 10 oraz PM 2,5 przekraczających warto ści dopuszczalne. St ęż enia te notowano jednak poza Gmin ą Bartniczka, ze wzgl ędu na brak punktu pomiarowego w tym zakresie na analizowanym terenie. Klasyfikacja pod k ątem ochrony zdrowia pozwoliła na zakwalifikowanie analizowanej jednostki do klasy A dla ołowiu, niklu, kadmu, arsenu, dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku w ęgla, benzenu oraz pyłu PM 2,5. Ze wzgl ędu na wynik oceny pyłu PM 10 i benzo( α)pirenu stwierdzono jako ść powietrza klasy C. Stwierdzono równie ż przekroczenie warto ści normatywnej ozonu W ka żdej ze stacji zanotowano przekroczenie poziomu celu długoterminowego, który nale ży osi ągn ąć w 2020 roku, ale nie zanotowano przekrocze ń poziomu docelowego. Strefom z uwagi na brak przekrocze ń poziomu docelowego i przekroczenie poziomu celu długoterminowego przydzielono odpowiednio klasy A i D2. Ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin, otrzymane wska źniki pozwoliły zaklasyfikowa ć powietrze, dwutlenek siarki i tlenki azotu do klasy A. Ze wzgl ędu na wynik oceny ozonu stwierdzono równie ż przekroczenie warto ści normatywnej wyznaczonej jako poziom celu długoterminowego i przydzielono strefy do klasy A i D2. W 2013 r. została przyj ęta uchwała Nr XX/537/13 Sejmiku Województwa Kujawsko- Pomorskiego w sprawie okre ślenia programu ochrony powietrza dla strefy kujawsko-

58 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r. pomorskiej ze wzgl ędu na przekroczenie poziomów dopuszczalnych dla pyłu PM 10 i benzenu oraz docelowych dla arsenu i ozonu. Termin realizacji programu okre ślono na 31 grudzie ń 2020 r. Program wskazuje katalog działa ń naprawczych krótko i długoterminowych, eliminuj ących przyczyny zanieczyszcze ń i zmierzaj ących do osi ągni ęcia poziomów nie powoduj ących przekrocze ń st ęż eń dopuszczalnych i docelowych. Dla przywrócenia standardów jako ści powietrza program wskazuje na konieczno ść podejmowania działa ń głównie w zakresie obni żenia emisji komunikacyjnej. Program nakłada na Starost ę Brodnickiego obowi ązek składania Zarz ądowi Województwa Kujawsko-Pomorskiego rokrocznych sprawozda ń z realizacji Programu.

4.7.2. Źródła zanieczyszcze ń powietrza atmosferycznego

Zanieczyszczenia powietrza, ze wzgl ędu na struktur ę źródeł emisji, dzieli si ę na: podstawowe (SO 2, NO 2 i pył) – powstaj ące podczas spalania paliw w kotłowniach komunalno-bytowych, które charakteryzuje wyra źna zmienno ść w ci ągu roku (w sezonie zimowym nast ępuje wzrost SO 2 i pyłu), specyficzne powstaj ące w wyniku procesów technologicznych, emitowane ze źródeł mobilnych, wtórne powstaj ące w wyniku reakcji i przemian zwi ązków w zanieczyszczonej atmosferze.

Głównymi źródłami emisji SO 2 do atmosfery jest energetyka zawodowa i sektor komunalno - bytowy. Głównymi źródłami NO 2 jest transport, komunikacja i energetyka zawodowa. Głównym źródłem zanieczyszcze ń powietrza na terenie gminy Bartniczka są zanieczyszczenia pyłowe pochodz ące z procesów energetycznego spalania paliw. z tzw. niskiej emisji. Dotyczy to przede wszystkim indywidualnych systemów grzewczych, a zwłaszcza palenisk domowych w czasie zimy. Obiekty te powoduj ą okresowy wzrost st ęż eń pyłu zawieszonego i dwutlenku siarki, pochodz ących ze spalania paliw, głównie węgla. Zanieczyszczenia komunikacyjne nale żą do czynników najbardziej obci ąż aj ących powietrze atmosferyczne. Szczególnie uci ąż liwe s ą zanieczyszczenia gazowe powstaj ące w trakcie spalania paliw przez pojazdy mechaniczne. Drug ą grup ę emisji komunikacyjnych stanowi ą pyły, powstaj ące w wyniku tarcia i zu żywania si ę elementów pojazdów. Przy ocenie jako ści powietrza atmosferycznego, nale ży jak najbardziej uwzgl ędni ć ilo ść zanieczyszcze ń pochodz ących z ruchu samochodowego, odbywaj ącego si ę na jego obszarze. Najwi ększy udział w zanieczyszczeniach maj ą substancje pochodz ące z procesów energetycznego spalania paliw. Na terenie brak jest wi ększych zakładów przemysłowych, emituj ących pyły, czy te ż szkodliwe zwi ązki w ęgla i siarki. Wśród najcz ęś ciej wyst ępuj ących zanieczyszcze ń technologicznych s ą: w ęglowodory alifatyczne, aromatyczne, benzyna, alkohole alifatyczne, w ęglowodory pier ścieniowe, kwas octowy, butanol, ketony, formaldehyd, ksylen, amoniak oraz w mniejszej ilo ści inne zanieczyszczenia związane ze specyfik ą produkcji zakładów.

59 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Tabela 20. Ilo ść zu żytego paliwa Jednostki, w których podane jest zu życie Ilo ść zu żytego paliwa poszczególnego paliwa w roku 2014 węgiel kamienny [Mg] 574,77

olej [Mg] 33,151 Źródło: Urząd Marszałkowski Toru ń, 2014 r.

Tabela 21. Wielko ść emisji substancji w roku 2014

Wielko ść emisji CO 2, CH 4, Rodzaj substancji N2O [Mg] pozostałe substancje [kg] Benzo(a)piren 6,367246223 Dwutlenek siarki 1818,586622 Dwutlenek węgla 4012,482337 Pyły ze spalania paliw 3529,848138 Tlenek w ęgla 8717,003644 Tlenki azotu (w przeliczeniu na NO 2) 3137,760872 Pyły w ęglowo-grafitowe, sadza 28,51 Aldehydy alifatyczne i ich pochodne 6,431 Alkohole alifatyczne i ich pochodne 12217,28 Alkohole pier ścieniowe, aromatyczne i ich 235,757 pochodne Amoniak 120,123 Ketony i ich pochodne 5452,457 Kw. nieorganiczne, ich sole i bezwodniki 2885,454 Pierwiastki metaliczne i ich zw. 51,905 Pyły środków powierzchniowo czynnych 96,395 Węglowodory alifatyczne i pochodne 31840,441 Węglowodory pier ścieniowe, aromatyczne 19009,698 i pochodne Pyły pozostałe 784,885 Kw. organiczne, ich zwi ązki i pochodne 77,69 Źródło: Urz ąd Marszałkowski Toru ń, 2014 r.

4.8. KLIMAT AKUSTYCZNY

Post ępuj ąca urbanizacja i rozwój komunikacji drogowej powoduj ą, że z ka żdym dniem zwi ększaj ą si ę uci ąż liwo ści wynikaj ące ze stałego narastania hałasu. Maj ą one wpływ na stan psychiczny i zdrowie człowieka. Zagro żenie hałasem i wibracjami charakteryzuje si ę mnogo ści ą źródeł i powszechno ści ą wyst ępowania. Do głównych czynników, maj ących wpływ na poziom emisji hałasu komunikacyjnego nale żą : nat ęż enie ruchu, struktura strumienia pojazdów, a zwłaszcza udziału w nim transportu ci ęż kiego, stan techniczny pojazdów, rodzaj i stan techniczny nawierzchni, organizacja ruchu drogowego oraz charakter zabudowy terenów otaczaj ących. Hałas jest obecnie traktowany jako jeden z czynników zanieczyszczaj ących środowisko. Do oceny akustycznej środowiska stosuje si ę poziom równowa żny d źwi ęku

(L Aeq ), który jest u średnionym poziomem d źwi ęku w funkcji czasu. Poziom ten mierzony jest w decybelach. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku uzale żnione s ą od źródła hałasu, pory dnia oraz przeznaczenia terenu. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 01.08.2012 r. zmieniaj ącym rozporz ądzenie w sprawie dopuszczalnych

60 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r. poziomów hałasu w środowisku Dz. U. z 2012 r. poz. 1109, na terenach zabudowy zagrodowej i wielorodzinnej dopuszczalny poziom d źwi ęku w porze dziennej wynosi wzdłu ż dróg 65 dB (w porze nocnej 56 dB), a od pozostałych obiektów w porze dziennej 55 dB, a w porze nocnej 45 dB. Natomiast dopuszczalny poziom hałasu na terenach zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej (w tym tak że na terenach zwi ązanych z pobytem dzieci, szpitalami) w porze dziennej wynosi wzdłu ż dróg 61 dB (w porze nocnej 56 dB), a od pozostałych obiektów w porze dziennej 50 dB, a w porze nocnej 40 dB. O klimacie akustycznym gminy decyduje emisja hałasu komunikacyjnego, w tym głównie hałasu drogowego. Do czynników maj ących wpływ na poziom hałasu drogowego nale żą : nat ęż enie ruchu pojazdów i jego struktura (głównie udział pojazdów ci ęż kich), stan techniczny pojazdów, stan techniczny nawierzchni (rodzaj, jako ść ) i organizacja ruchu. Badania akustyczne według generalnego pomiaru ruchu w 2010 r. prowadzone były na odcinku drogi wojewódzkiej nr 544 (Brodnica – Działdowo). Średni dobowy ruch wyniósł: - na odcinku Brodnica – Gr ąż awy 6 617 pojazdów - na odcinku Gr ąż awy – granica województwa 3 824 pojazdy. W roku 2012 monitoringiem hałasu drogowego obj ęte zostało Górzno – le żą ce z dala od wa żnych dróg. Na żadnym z trzech punktów pomiarowych nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych aktualnie poziomów d źwi ęku. Mierzone poziomy d źwi ęku wahały si ę w zakresie 58,0 – 59,6 dB w porze dziennej oraz 47,4 – 51,0 dB w porze nocnej, przy minimalnym nat ęż eniu ruchu. Porównuj ąc wyniki bada ń z 2005 r. mo żna stwierdzi ć wyra źna popraw ę klimatu akustycznego w Górznie w porze dziennej. Obliczone warto ści długookresowego średniego poziomu d źwi ęku całego powiatu Brodnickiego dla pory doby wynosiły od 69,5 dB do 72,7 dB, a dla nocy od 62,0 dB do 65,5 dB. Wzrost poziomu hałasu zwi ązany jest z okresowym nat ęż eniem ruchu w okresie wakacyjnym

4.9. PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE

Do promieniowania niejonizuj ącego mo żemy zaliczy ć promieniowanie radiowe, mikrofalowe, podczerwone, a tak że światło widzialne. Znacz ące oddziaływanie na środowisko pól elektromagnetycznych wyst ępuje: - w pa śmie 50 Hz od urz ądze ń i sieci energetycznych; źródłem najwi ększych oddziaływa ń mog ących powodowa ć przekroczenia poziomów dopuszczalnych s ą napowietrzne linie elektroenergetyczne wysokiego napi ęcia 110 kV, 220 kV i 400 kV oraz zwi ązane z nimi stacje elektroenergetyczne, - w pa śmie od 300 MHz do 40 000 MHz od urz ądze ń radiokomunikacyjnych, radiolokacyjnych i radionawigacyjnych. Najwi ększy udział w emisji maj ą stacje bazowe telefonii komórkowej ze swoimi antenami sektorowymi i antenami radiolinii (antena sektorowa słu ży do komunikacji z telefonem komórkowym, natomiast antena radiolinii słu ży do komunikacji mi ędzy stacjami bazowymi). Istniej ące sieci telefonii komórkowej wykorzystuj ą nast ępuj ące zakresy cz ęstotliwo ści: ok. 900 MHz (sie ć GSM 900), około 1 800 MHz (sie ć GSM 1 800) oraz ok. 2 100 MHz (sie ć UMTS). - w pa śmie 50 Hz od urz ądze ń elektrycznych pracuj ących w zakładach pracy i gospodarstwach domowych. Wi ększo ść urz ądze ń jest zasilana z sieci

61 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

energetycznej. W tej kategorii wyst ępuje lawinowy wzrost liczby źródeł, a ewidencja ich nie jest mo żliwa. W 2012 r WIO Ś w Bydgoszczy dokonał pomiaru na terenie powiatu Brodnickiego w punkcie na ul. Wojska Polskiego w Brodnicy. Badanie wykonano miernikiem pola elektromagnetycznego NARDA NBM-550 z sond ą pomiarow ą EF0931 o zakresie cz ęstotliwo ści 100 kHz – 3 GHz. Na podstawie przeprowadzonych pomiarów nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów nat ęż enia pola elektromagnetycznego. W krajowych przepisach dopuszcza si ę wyst ępowanie pochodz ących od linii elektroenergetycznych pól elektrycznych o nat ęż eniach mniejszych od 1 kV/m m.in. na obszarach zabudowy mieszkaniowej. Z punktu widzenia ochrony środowiska człowieka istotne wi ęc mog ą by ć linie i stacje elektroenergetyczne o napi ęciach znamionowych równych co najmniej 110 kV, b ądź wy ższych. Zasi ęg promieniowania mog ącego wpływa ć niekorzystnie na człowieka sięga do 40 m po obu stronach linii. Trzeba te ż wzi ąć pod uwag ę, że napowietrzne linie elektroenergetyczne, zarówno wysokiego, jak i średniego napi ęcia, mog ą oddziaływa ć niekorzystnie na ptaki, które rozbijaj ą si ę o linie, a tak że wpływa ć niekorzystnie na krajobraz. Linie 110 kV s ą źródłami pola elektromagnetycznego mog ącego powodowa ć przekroczenie warto ści dopuszczalnych na terenach zamieszkałych. Najwi ększa warto ść nat ęż enia pola elektrycznego jaka mo że wyst ąpi ć pod lini ą lub w jej pobli żu nie przekracza tutaj 3 kV/m. Najwi ększa warto ść nat ęż enia pola elektrycznego, jaka mo że wyst ąpi ć pod lini ą 220 kV lub w jej pobli żu nie przekracza 6 kV/m. Maksymalne warto ści nat ęż enia pola elektrycznego pod lini ą 400 kV, na wysoko ści 1,8 m od powierzchni ziemi, wynosz ą 10 kV/m. Przez teren gminy linie te przebiegaj ą bezkolizyjnie, nie stwarzaj ąc zagro żenia polem elektromagnetycznym dla ludzi w środowisku. W celu ograniczenia uci ąż liwo ści promieniowania elektromagnetycznego koniecznym jest podejmowanie niezb ędnych działa ń polegaj ących na analizie wpływu na środowisko nowych obiektów emituj ących promieniowanie elektromagnetyczne (na etapie wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu i pozwole ń na budow ę). Inwestorzy s ą zobowi ązani do wykonywania pomiarów kontrolnych promieniowania przenikaj ącego do środowiska w otoczeniu stacji. Pomiary kontrolne rzeczywistego rozkładu gęsto ści mocy promieniowania powinny by ć przeprowadzane bezpo średnio po pierwszym uruchomieniu instalacji i ka żdorazowo w razie istotnej zmiany warunków pracy urządze ń mog ących mie ć wpływ na zmian ę poziomów elektromagnetycznego promieniowania niejonizuj ącego wytwarzanego przez to urz ądzenia. Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku reguluje rozporz ądzenie Min. Środowiska z dn. 30.10.2003 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 192, poz. 1883).

4.10. POWA ŻNE AWARIE PRZEMYSŁOWE (ORAZ ZAGRO ŻENIA INNE)

Powa żne awarie obejmuj ą skutki dla środowiska powstałe w wyniku awarii przemysłowych i transportowych z udziałem niebezpiecznych substancji chemicznych. Zapobieganie powa żnym awariom w odniesieniu do przemysłu wykorzystuj ącego niebezpieczne substancje chemiczne ma ogromne znaczenie ekonomiczne i decyduje o jego wizerunku i akceptacji w społecze ństwie. W ustawie Prawo ochrony środowiska, okre ślone zostały podstawowe zasady zapobiegania i przeciwdziałania powa żnym awariom przemysłowym, podmioty, których dotycz ą wprowadzone przepisy, oraz ich obowi ązki i zadania, a tak że główne procedury i dokumenty.

62 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

W przypadku wyst ąpienia awarii gmina oraz inne organy administracji maj ą obowi ązek zabezpieczenia środowiska przed awariami. Główne obowi ązki administracyjne ci ążą na władzach wojewódzkich i Stra ży Po żarnej. Innym typem zagro żeń na terenie gminy są zagro żenia pochodz ące z komunikacji. W efekcie du żego i stale rosn ącego nat ęż enia przewozów materiałów, stanu technicznego dróg oraz niejednokrotnie fatalnego stanu technicznego taboru ci ęż arowego ro śnie ryzyko zagro żenia. Bior ąc to pod uwag ę, za potencjalne źródło awarii mo żna zatem uzna ć równie ż ci ągi komunikacyjne oraz stacje paliw jako miejsca wypadków drogowych i zagro żeń produktami ropopochodnymi dla gleb i wód. Zagro żenie po żarowe i wybuchowe stanowi ą zbiorniki paliw płynnych znajduj ące si ę na stacji paliw w Bartniczce. Skutkami zagro żenia po żarowego ze strony awarii na tego typu obiektach to zagro żenie życia i zdrowia, straty w gospodarce. Dnia 30.09.2014 r. w miejscowo ści Bartniczka miał miejsce po żar otwartego podziemnego zbiornika etyliny oraz jego bezpo średniego otoczenia. W wyniku awarii została zamkni ęta droga wojewódzka DW 544. Po ugaszeniu po żaru wykonano pomiarów atmosfery wybuchowej – zagro żenia nie stwierdzono. Na terenie gminy nie funkcjonuj ą zakłady o zwi ększonym lub du żym ryzyku wyst ąpienia powa żnej awarii.

4.11. FLORA

Lesisto ść w gminie Bartniczka utrzymuje si ę od 2010 roku na stałym poziomie 17,1 %. Wska źnik ten jest mniejszy od ogólnej lesisto ści na terenie powiatu brodnickiego gdzie wynosi 21,7 %. Łączna powierzchnia gruntów le śnych w roku 2014 wyniosła 1 455,37 h. Lasy na terenie gminy spełniaj ą rol ę glebo i wodochronn ą oraz zapewniaj ą bioró żnorodno ść biologiczn ą i krajobrazow ą – czynnik uznawany za najwa żniejszy w zakresie bezpiecze ństwa ekologicznego terenu. Obszary te słu żą mieszka ńcom do celów rekreacyjnych, st ąd nie prowadzi si ę tu typowej gospodarki le śnej. Szczególne walory przyrodnicze posiadaj ą kompleksy le śne poło żone na terenie Bagiennej Doliny Drw ęcy oraz Górznie ńsko- Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego. Na terenie gminy przewa żaj ą lasy pa ństwowe, nale żą ce do Nadle śnictwa Brodnica. Wyst ępowanie obszarów zalesionych jest bardzo nierównomierne i zdeterminowane przez wyst ępowanie gleb o wysokiej przydatno ści rolniczej oraz przez warunki morfologiczne terenu. Wi ększe kompleksy le śne na opisywanym obszarze wyst ępuj ą w dolinach rzecznych, głównie na piaszczystych terasach doliny Drw ęcy oraz w obr ębie rynien polodowcowych wykorzystywanych przez Brynic ę, Samionk ę i Piss ę. Ponadto niewielkie kompleksy lasów i terenów zadrzewionych wyst ępuj ą w obr ębie obni żeń wytopiskowych na wysoczy źnie morenowej np. na południe od Komorowa. Natomiast praktycznie bezle śna jest wysoczyzna morenowa w okolicach Starych i Nowych Świerczyn, Świerczynek, Łaszewa i Jastrz ębia. Równie ż prawie bezle śna jest powierzchnia morenowa w rejonie Radoszek, Bartniczki i Gutowa. Do siedlisk na terenie gminy zaliczamy bór mieszany świe ży i lasy mieszane (w rejonie Gutowa) oraz lasy świe że, lasy mieszane i bory mieszane świe że (w rejonie Długiego Mostu). Lasy w rejonie Komorowa wykształcone s ą na siedliskach boru mieszanego świe żego. Przewa żaj ą młode drzewostany sosnowe (40 – 60 lat), spotyka si ę tak że drzewostany sosnowe prawie 100 – letnie (głównie w rejonie Długiego Mostu). Głównie

63 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r. na podmokłych zagł ębieniach śródle śnych oraz nad brzegami rzek wyst ępuj ą olsy, a na południu od Gutowa i w rejonie Długiego Mostu spotka ć mo żna brzeziny. Cz ęść obszarów le śnych sprawuje funkcj ę ochronn ą tj. wodochronn ą – chroni brzegi rzek i jezior oraz ostoje zwierz ąt, które podlegaj ą ochronie gatunkowej, (dlatego z mocy prawa uzyskały status lasów ochronnych).

4.11.1. Ziele ń urz ądzona

Przez poj ęcie zieleni urz ądzonej nale ży rozumie ć ziele ń planowan ą, której układ, fizjonomia oraz ró żnorodno ść s ą efektem przemy ślanych działa ń człowieka. Formy zieleni urz ądzonej mo żna traktowa ć jako ekosystemy sztuczne, których przetrwanie cz ęsto uzale żnione jest od ingerencji człowieka. Do form zieleni urz ądzonej zalicza si ę: parki, parki podworskie, czy te ż zespoły parkowo - pałacowe, cmentarze, skwery, ziele ńce, kwietniki, aleje i szpalery, klomby, ogródki działkowe, ziele ń obiektów sportowych, ale tak że zielone dachy, itp. Na terenie gminy Bartniczka działaj ą 3 parki podworskie, które podlegaj ą ochronie na mocy przepisów Uchwały nr V/33/85 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Toruniu z dnia 29 marca 1985 roku w sprawie uznania terenów zadrzewionych na obszarach wsi za parki wiejskie oraz ochrony i zarz ądzania parkami. Poni żej zostały opisane w/w parki podworskie: - Gutowo – park przylega od strony południowej do dworu, posiada walory krajobrazowe o zachowanej rze źbie terenu, z zatartym układem drogowym i wodnym, z okazałym drzewostanem (najstarsze drzewa w wieku około 150 lat). - Sokołowo – park przylega do dworu od strony północnej, posiada walory krajobrazowe. Ponadto zachowany jest układ przestrzenny parku tj. rze źba terenu, układ wodny, cz ęś ciowo drogowy oraz okazały drzewostan w wieku około 150 – 200 lat (d ęby – okazy pomnikowe).Park spełnia funkcj ę ekologiczn ą, reguluj ąc lokalne stosunki wodne i klimatyczne. Ponadto w gminy znajduj ą si ę tereny zieleni urz ądzonej w postaci cmentarzy ewangelickich i cholerycznych w miejscowo ściach: Gutowo, Łaszewo, Nowe Świerczyny i Jastrz ębie oraz cmentarzy parafialnych w miejscowo ściach: Radoszki, Gr ąż awy i Jastrz ębie. Według GUS w 2014 roku całkowita powierzchnia terenów zieleni wynosiła 1,30 ha. W krajobrazie gminy elementy te pełni ą nie tylko funkcj ę krajobrazowo-estetyczn ą, ale tak że ekologiczn ą, korzystnie wpływaj ąc na mikroklimat oraz walory u żytkowe terenów.

4.12. FAUNA

Bogata i urozmaicona młodoglacjalna rze źba terenu, rzeki i liczne zagł ębienia wytopiskowe z ro ślinno ści ą krzewiast ą tworz ą wraz z lasami ci ągi ekologiczne, które s ą ostoj ą zwierzyny. Wyst ępuje tu zarówno zwierzyna płowa, jak i zwierzyna drobna, a głównie ptactwo wodne. Jest to jeden z niewielu obszarów w powiecie Brodnickim o tak naturalnych i nie przekształconym środowisku wodnym. Obszar pradoliny Drw ęcy jest stałym miejscem żerowania, podczas w ędrówek wiosennych i jesiennych, wszystkich gatunków g ęsi. Rzeki Drw ęca, Brynica oraz Pissa i Samionka posiadaj ą dogodne warunki do rozrodu i bytowania takich gatunków ryb jak: pstr ąg potokowy i tro ć w ędrowna. Ponadto w/w rzeki s ą matecznikami i szlakami w ędrownymi pi żmaka, a w ostatnich latach bobra, który w ędruje z okolic Sadłowa na Pojezierze Brodnickie.

64 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Grunty rolne wyst ępuj ące głównie na wysoczy źnie morenowej falistej stanowi ą ostoj ę zwierzyny drobnej i sarny polnej. Walorem tych terenów s ą silne gleby i rozproszone rolnictwo indywidualne, dlatego te ż wyst ępuje tu licznie zaj ąc, ba żant i kuropatwa oraz na śródpolnych akwenach wodnych – dzikie kaczki, głównie krzy żówka. Warunki te równie ż s ą dogodne do wyst ępowania tu lisa, borsuka, kuny i tchórza. Na terenie gminy funkcjonuje koło łowieckie „Szarak” które prowadzi zrównowa żon ą gospodark ę łowieck ą. W tabeli przedstawiono odstrzał zwierzyny łownej zrealizowany w 2014 roku.

Tabela 22. Odstrzał zwierzyny łownej na terenie gminy Bartniczka w 2014 roku Odstrz ał zrealizowany z podziałem na poszczególne okr ęgi łowieckie Wyszczególnienie Razem Okr ęg Okr ęg Okr ęg 347/TO5 350/TO6 363/TO7 1. Jelenie: 11 - 10 21 - byki 2 - 2 4 - łanie 5 - 5 10 - cielaki 3 - 3 6 2. Sarny: 37 36 60 133 - kozły 16 16 25 57 - kozy 15 14 25 54 - ko źlęta 6 5 10 21 3. Dziki 89 55 26 170 - warchlaki 48 22 12 82 - przelatki 29 6 5 40 - pozostałe 12 27 9 48 4. Zaj ące - - - - 5. Lisy 71 56 60 187 6. Jenoty 8 5 6 19 7. Kuny 5 7 5 17 7. Borsuki 4 5 7 16 8. Kaczki 75 60 45 180 9. G ęsi 5 3 3 11 10. Goł ębie 10 3 4 17 Źródło: Koło Łowieckie „Szarak”

4.13. PRZYRODA CHRONIONA I JEJ ZASOBY

Ustawa z dn. 16.04.2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015 r. poz. 1651) przedstawia poszczególne formy ochrony przyrody, z których na terenie gminy wyst ępuj ą: - obszar Natura 2000, - obszar chronionego krajobrazu, - park krajobrazowy, - rezerwat przyrody rzeka Drw ęca, - pomniki przyrody.

65 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

4.13.1. NATURA 2000

Obszary Natura 2000 to forma ochrony najcenniejszych siedlisk i gatunków na obszarze Unii Europejskiej. Na terenie naszego kraju od 2004 r. jest tworzona sie ć obszarów Natura 2000. Do tej pory wyznaczono 141 obszarów specjalnej ochrony ptaków i 364 specjalne obszary ochrony siedlisk, cz ęść obszarów jest jeszcze na etapie konsultacji. W Polsce sie ć Natura 2000 zajmuje około 18 % powierzchni kraju. Obszary wyznaczane s ą na podstawie dwóch Dyrektyw: Dyrektywa 2009/147/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (tzw. Dyrektywa Ptasia) oraz Dyrektywa 92/43/EWG Rady z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (tzw. Dyrektywa Siedliskowa). W Polsce zasady organizacji sieci obszarów Natura 2000 okre śla ustawa z 21 lipca 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 229, poz. 2313 ze zmianami). Na terenie gminy Bartniczka istniej ą 2 obszary specjalnej ochrony: Bagienna Dolina Drw ęcy (PLB040002) oraz Ostoja Lidzbarska (PLH 280012). Obszar Bagienna Dolina Drw ęcy poło żony jest w obr ębie Pojezierza Chełmi ńsko- Dobrzy ńskiego i obejmuje fragment doliny środkowej Drw ęcy, na odcinku pomi ędzy przecinaj ącą dolin ę drog ą prowadz ącą z Jajkowa do Gł ęboczka, a miastem Brodnica. W obr ębie obszaru znajduje si ę tak że obni żenie rozci ągaj ące si ę pomi ędzy rzekami Brynic ą i Samionk ą oraz jezioro Sopie ń. Przewa żaj ącymi siedliskami s ą bagna i ł ąki stanowi ące 41 % pow. obszaru. Ro ślinno ść jest silnie zró żnicowana, charakterystyczna dla naturalnych dolin rzecznych. Oprócz ł ąk, wyst ępuj ą tu turzycowiska, trzcinowiska, a tak że niewielkie laski i zaro śla wierzbowe. Lasy ł ęgowe, nadrzeczne zaro śla wierzbowe i zmiennowilgotne ł ąki trz ęś licowe - siedliska chronione w Unii Europejskiej - zajmuj ą one łącznie 14 % powierzchni doliny obj ętej obszarem. Dodatkowo teren ten poci ęty jest systemem rowów oraz licznymi starorzeczami. Koryto rzeki ma charakter naturalny, rzeka silnie meandruje, wczesn ą wiosn ą na ogół wylewa, tworz ąc rozległe rozlewiska. Stwierdzono tu wyst ępowanie 10 rodzajów siedlisk z Zał ącznika I Dyrektywy Siedliskowej do których nale żą : - starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion (3150), - nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis - zmiennowilgotne ł ąki trz ęś licowe ( Molinion ) (3260), - ziołoro śla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołoro śla nadrzeczne ( Convolvuletalia sepium) (6410), - ni żowe i górskie świe że ł ąki u żytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) (6510), - torfowiska wysokie z ro ślinno ści ą torfotwórcz ą ( żywe) (7110), - torfowiska przej ściowe i trz ęsawiska (przewa żnie z ro ślinno ści ą z Scheuchzerio- Caricetea) (7140), - łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae , olsy żródliskowe) (91D0), - łęgowe lasy d ębowo-wi ązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) (91E0), - bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi- Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno girgensohnii-Piceetum i brzozowo- sosnowe bagienne lasy borealne) (91F0). Obszar ten jest ostoj ą ptasi ą o randze europejskiej, wa żną dla migruj ących ptaków wodnych i wodno-błotnych, jest równie ż żerowiskiem ptaków drapie żnych gniazduj ących w okolicznych lasach. Na terenie Bagiennej Doliny Drw ęcy stwierdzono wyst ępowanie a ż 43

66 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r. gatunków ptaków wymienionych w zał ączniku I Dyrektywy Ptasiej, s ą to m.in.: b ąk, derkacz, rybitwa czarna i stosunkowo rzadkie na tym obszarze - kureczka zielonka, żuraw i kania ruda. Wyst ępuje tu równie ż 10 gatunków zwierz ąt wymienionych w Zał ączniku II dyrektywy Siedliskowej, min. wydra i bóbr. Bogata jest te ż ichtiofauna, z rzadkimi i zagro żonymi gatunkami. Do celów ochrony obszaru Natura 2000 Dolina Drw ęcy nale ży ochrona warunków trwania populacji gatunków ryb i minogów pierwotnie wyst ępuj ących w rzece Drw ęcy i dopływach, ze szczególnym uwzgl ędnieniem gatunków w ędrownych: łososia, troci i certy oraz jesiotra bałtyckiego i minoga rzecznego oraz utrzymanie funkcji korytarza ekologicznego mi ędzy Dolin ą Wisły a Pojezierzem Mazurskim wraz z zachowaniem pełnej ró żnorodno ści wyst ępuj ących tam siedlisk.

, , Ryc. 20. Lokalizacja obszarów Natura 2000 na terenie gminy Źródło: opracowanie własne na podstawie geoserwis.gdos.gov.pl

Istnieje potencjalne zagro żenie osuszeniem terenu, niekorzystny wpływ mo że mie ć równie ż zabudowa brzegów rzeki i przebudowa koryta; istotne negatywne znaczenie ma równie ż zanik tradycyjnej gospodarki pastwiskowo-łąkarskiej. Obszar podlega działaniom z zakresu ochrony przeciwpowodziowej. Istniej ące obiekty i urz ądzenia zwi ązane z ochron ą przeciwpowodziow ą oraz koryto rzeczne wymagaj ą utrzymywania ich w nale żytym stanie technicznym. Na obszarze b ędą prowadzone działania zapewniaj ące swobodny spływ wód oraz lodu. Zakłada si ę, że przy wykonywaniu powy ższych zada ń zachowana zostanie dbało ść o utrzymanie dobrego stanu ekologicznego doliny. Wykonywanie tych prac obejmuje ró żne fragmenty doliny rzecznej i nie ma istotnego wpływu na cało ść obszaru Natura 2000. Ostoja Lidzbarska (PLH280012) cechuje si ę du żą ró żnorodno ści ą krajobrazow ą, fitocenotyczn ą, florystyczn ą i faunistyczn ą. Ostoja Lidzbarska obejmuje kompleks lasów, jezior i mokradeł we wschodniej cz ęś ci makroregionu Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego, na styku sandru (od południa) i wysoczyzny morenowej (od północy). Jest to obszar bardzo

67 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r. zró żnicowany pod wzgl ędem geomorfologii, uwarunkowa ń hydrologicznych, gleb, mikroklimatu, szaty ro ślinnej i fauny. Teren ostoi, zwłaszcza północna i środkowa jej cz ęść , cechuje si ę znacznymi deniwelacjami, dochodz ącymi do 50 m. Na uwag ę zasługuj ą gł ębokie rynny subglacjalne, przełomowe odcinki dolin rzecznych Gary), nisze źródliskowe, obni żenia wytopiskowe, drumliny, ozy i kemy. Wymienione wy żej, interesuj ące formy geomorfologiczne powstały podczas ostatniego zlodowacenia. Cz ęste s ą rynnowe i wytopiskowe jeziora, rzeki o znacznym spadku, źródła i miejsca wysi ęku wody. Tak zró żnicowany teren w wielu miejscach zachował bogactwo i naturalno ść szaty ro ślinnej. Dotyczy to zarówno lasów, jak i ekosystemów niele śnych. W kompleksie le śnym w północnej cz ęś ci ostoi du że powierzchnie zajmuj ące gr ądy, w tym naturalne lasy klonowo - lipowe i bogate gatunkowo, ciepłolubne gr ądy miodownikowe. W żyznych obni żeniach terenu spotyka si ę l ęgi olszowo - jesionowe i olsy, cz ęste s ą olsy źródliskowe, wyst ępuj ą zubo żałe postacie podgórskiego l ęgu jesionowego. Oligotroficzne i mezotroficzne obni żenia zajmuj ą ró żnego typu torfowiska mszarne, stosunkowo cz ęsto obserwuje si ę mechowiska. Na uwag ę zasługuje obecno ść licznych fitocenoz brzeziny bagiennej. W środkowej i południowej cz ęś ci ostoi dominuje płaski lub pofalowany sandr, zaj ęty głównie przez bory mieszane, rzadziej bory sosnowe świe że. Spotyka si ę też bardzo bogate florystycznie świetliste d ąbrowy. Stwierdzono tu wyst ępowanie 21 rodzajów siedlisk z Zał ącznika I Dyrektywy Siedliskowej do których nale żą : - gr ąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) (3140), - starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion (3150), - łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae , olsy żródliskowe) (3160), - torfowiska wysokie z ro ślinno ści ą torfotwórcz ą ( żywe) (3260), - ciepłolubne d ąbrowy ( Quercetalia pubescenti-petraeae ) (4030), - bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi- Pinetum, Pino mugo-Sphagnetum, Sphagno girgensohnii-Piceetum i brzozowo- sosnowe bagienne lasy borealne) (6120), - torfowiska przej ściowe i trz ęsawiska (przewa żnie z ro ślinno ści ą z Scheuchzerio- Caricetea ) (6210), - ni żowe i górskie świe że ł ąki u żytkowane ekstensywnie ( Arrhenatherion elatioris ) (6410), - twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki wodne z podwodnymi ł ąkami ramienic Charetea (6430), - naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne (6510), - suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion ) (7110), - zmiennowilgotne ł ąki trz ęś licowe (Molinion ) (7120), - górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk (7140), - sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum i chrobotkowa posta ć Peucedano- Pinetum) (7210), - łęgowe lasy d ębowo-wi ązowo-jesionowe ( Ficario-Ulmetum ) (7230), - nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis (9170), - ciepłolubne, śródl ądowe murawy napiaskowe ( Koelerion glaucae ) (91D0),

68 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

- torfowiska nakredowe ( Cladietum marisci, Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis ) (91E0), - ziołoro śla górskie ( Adenostylion alliariae ) i ziołoro śla nadrzeczne ( Convolvuletalia sepium ) (91F0), - murawy kserotermiczne ( Festuco-Brometea i ciepłolubne murawy z Asplenion septentrionalis-Festucion pallentis ) (91I0), - torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji (91T0).

4.13.2. Obszar chronionego krajobrazu

Obszarem Chronionego Krajobrazu s ą tereny chronione ze wzgl ędu na wyró żniaj ący si ę krajobraz o zró żnicowanych ekosystemach, warto ściowe ze wzgl ędu na mo żliwo ść zaspokajania potrzeb zwi ązanych z turystyk ą i wypoczynkiem lub pełnion ą funkcj ą korytarzy ekologicznych. Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Drw ęcy (PLH280001) utworzony został uchwał ą Nr X/260/15 Sejmiku Województwa Kujawsko – Pomorskiego z dnia 24 sierpnia 2015 r. Obszar Dolina Drw ęcy znajduje si ę w województwie warmi ńsko-mazurskim i kujawsko-pomorskim. Obejmuje rzek ę Drw ęcę wraz z dopływami. Długo ść Drw ęcy okre śla si ę na około 207,2 km. Dopływy uj ęte w granicach Ostoi Dolina Drw ęcy w to: Grabiczek - 19,5 km, Dylewka - 14,9 km, Poburzanka - 3,5 km, Gizela - 9,5 km, Iławka - 7,6 km, Wólka - 6,6 km, Wel - 14,6 km. Całkowita powierzchnia zlewni rzeki Drw ęcy wynosi 5 693 km 2. Obszar Dolina Drw ęcy le ży w mezoregionach: Dolina Drw ęcy, Garb Lubawski, Pojezierze Brodnickie. Rejon ten pełnił funkcj ę płytkiej doliny marginalnej w subfazie kraje ńsko - wąbrzeskiej i stanowiła drog ę odpływu glacjofluwialnego z sandrów fazy pomorskiej. Jest to obszar stanowi ący mozaik ę siedlisk z ró żnego typu zbiornikami wodnymi (jeziora, starorzecza), torfowiskami wysokimi i przej ściowymi, lasami bukowymi, gr ądowymi, ł ęgowymi i borami bagiennymi, ekstensywnie u żytkowanymi ł ąkami w dolinie rzeki, ni żowymi nadrzecznymi zbiorowiskami okrajkowymi.

69 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Ryc. 21. Lokalizacja OChK na terenie gminy Źródło: opracowanie własne na podstawie geoserwis.gdos.gov.pl

4.13.3. Park krajobrazowy

Górznie ńsko – Lidzbarski Park Krajobrazowy na terenie gminy Bartniczka zajmuje powierzchni ę 1440 ha. Rze źba terenu obszarów Parku ukształtowana została przez ostatnie zlodowacenie, które osi ągn ęło tu swój punkt zwrotny, dzi ęki czemu obserwujemy tak zró żnicowane formy geomorfologiczne charakterystyczne dla krajobrazu młodoglacjalnego: od kemów, drumlinów i ozów przez pagórki i wzgórza morenowe, wysoczyzny morenowe, rynny subglacjalne i zagł ębienia wytopiskowe, a ż po zajmuj ące południow ą cze ść Parku równiny sandrowe. Te formy na przemian wkl ęsłe i wypukłe – nadaj ą krajobrazowi charakter miejscami zbli żony do podgórskiego. Dwie rzeki Brynica i Górzanka przecinaj ące obszar Parku z południa na północ zasilane s ą wodami z licznych źródlisk. Flor ę parku cechuje wielka ró żnorodno ść : ponad 950 gatunków ro ślin naczyniowych, wśród nich wiele obj ętych ochrona gatunkow ą, zagro żonych wygini ęciem jak np. rosiczka okr ągłolistna, pluskwica europejska, wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, podej źrzon rutolistny, widłaki, storczyki, konietlica syberyjska i wiele innych. Prowadzone na terenie parku badania stwierdziły du żą ró żnorodno ść mchów oraz porostów, w śród których stwierdzono rzadko wyst ępuj ącą – będącą „certyfikatem czysto ści powietrza” – brodaczk ę pospolit ą. Równie bogata jest fauna parku. Licznie wyst ępuj ą tu łosie, jelenie, sarny, dziki, bobry, wydry a spo śród ptaków: bielik, orlik krzykliwy, bocian czarny, b ąk, derkacz, kania czarna i ruda, żuraw, błotniak stawowy, ł ąkowy i zbo żowy i wiele innych. Przez teren parku przebiega zachodnia granica obszaru wyst ępowania orzechówki i jarz ąbka. W sumie w Parku stwierdzono wyst ępowanie ponad 250 gatunków kr ęgowców. Ró żnorodność siedlisk i gatunków wyst ępuj ących na terenie Parku chroniona jest równie ż innymi formami ochrony przyrody. Utworzono 7 rezerwatów przyrody: − „Jar Brynicy" o powierzchni 29,47 ha - utworzony w 1955 r.,

70 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

− „Szumny Zdrój" o powierzchni 37,04 ha - utworzony w 1958 r., − „Klonowo” o powierzchni 30,85 ha - utworzony w 1958 r., − „Ostrowy nad Brynic ą” o powierzchni 2,06 ha - utworzony w 1962 r., − „Czarny Bry ńsk „o powierzchni 13,13 ha - utworzony w 1963 r., − „Mszar Płociczno” o powierzchni 182,35 ha - utworzony w 1997 r., − „Jar Brynicy II" o powierzchni 28,27 ha - utworzony w 2001 r. Rozmaito ść wyst ępuj ących siedlisk sprzyja rozwojowi grzybów, w tym równie ż owocnikowych, które ka żdej jesieni stanowi ą ulubione trofea turystów-grzybiarzy.

Ryc. 22. Lokalizacja Górznie ńsko – Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego na terenie gminy Źródło: opracowanie własne na podstawie geoserwis.gdos.gov.pl

4.13.4. Rezerwat przyrody

Rezerwat przyrody rzeki Drw ęcy obejmuj ę cał ą rzek ę Drw ęcę oraz cz ęść jej dorzecza. Drw ęca to jedyna rzeka w Polsce, objęta na całej długo ści ochron ą. Wije si ę na długo ści 249 km, jej powierzchnia dorzecza wynosi 5.536 km 2. Wypływa ze Wzgórz Dylewskich, 2 km na południe od miejscowo ści Drw ęck (st ąd jej nazwa) w województwie warmi ńsko-mazurskim, a ko ńczy swój bieg wpadaj ąc do Wisły koło Torunia w woj. kujawsko-pomorskim. Na terenie gminy Bartniczka stanowi północn ą granic ę z gmin ą Brzozie. Na całej długo ści tworzy rezerwat ichtiologiczny, powstały w celu ochrony środowiska wodnego i bytuj ących w nim ryb, a w szczególno ści pstr ąga, łososia, troci i certy. Wyst ępuj ą tam równie ż bole ń, głowacz białopłetwy, koza, łoso ś atlantycki, minóg rzeczny, piskorz, ró żanka, świnka, lipie ń, mi ętus.

71 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Osobliwo ści ą środowiska faunistycznego Drw ęcy jest minóg rzeczny - niepozorny paso żyt, którego larwy (tzw. ślepice) obj ęte s ą ochron ą przez cztery lata życia. Dorosłe osobniki ochronie ju ż nie podlegaj ą.

4.13.5. Pomniki przyrody

Pomnikami przyrody s ą pojedyncze oraz grupowe twory przyrody żywej i nieo żywionej o szczególnej warto ści przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej. Wyró żniaj ą si ę one indywidualnymi cechami, odznaczaj ącymi je w śród innych tworów, np. wiek lub wielkie rozmiary dla drzew i krzewów czy niezwykło ść formy lub pochodzenia dla pomników przyrody nieo żywionej. Do pomników przyrody o żywionej nale żą : pojedyncze krzewy, drzewa i grupy drzew odznaczaj ące si ę s ędziwym wiekiem, wielko ści ą, niezwykłymi kształtami lub innymi cechami, a tak że zabytkowe aleje drzew. Natomiast do pomników przyrody nieo żywionej nale żą : najwi ększe głazy narzutowe, tzw. eratyki oraz interesuj ące formy powierzchni ziemi np. źródła, wodospady, jary, skałki, wywierzyska, przełomy rzeczne, jaskinie, odkrywki itp. W poni ższej tabeli przedstawiono szczegółowy wykaz pomników przyrody zlokalizowanych na terenie gminy Bartniczka:

Tabela 23. Pomniki przyrody na terenie gminy Bartniczka Opis pomnika Rodzaj pomnika Data Obwód Wysoko ści Lokalizacja pomnika przyrody przyrody utworzenia [cm] [cm] Sosna Zwyczajna 285 36 Gr ąż awy 29.09.2009 Lipa drobnolistna 360 27 Park w Gutowie 01.03.2013 Przy Drodze powiatowej Górzno – Lipa drobnolistna 434 21 01.03.2013 Brodnica Przy drodze brukowej z miejscowo ści Dąb szypułkowy 520 23 01.03.2013 Gutowo w kierunku Rudy 242 – Skupisko drzew 21 – 29 Teren parku w Sokołowie 01.03.2013 420 269 – Skupisko drzew 26 – 30 Teren parku w Gutowie 01.03.2013 438 Źródło: Uchwały Rady gminy Bartniczka nr XXIV/123/13, nr XXVI/122/09

4.14. ZAGRO ŻENIA ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH

Wszystkie zagro żenia środowiska przyrodniczego, dotycz ą równie ż obszarów chronionych. Cz ęść tych zagro żeń mo że by ć jednak szczególnie gro źna wła śnie dla zasobów przyrodniczych. Na terenie gminy ich ilo ść nie jest wielka, a ich intensywno ść nie jest zbyt wysoka. Tym niemniej kila z nich wyst ępuje i w wi ększo ści s ą pochodzenia antropogenicznego. Do najwa żniejszych zaliczy ć nale ży : - zagro żenia po żarowe obszarów le śnych i torfowisk, - urbanizacja obszarów cennych przyrodniczo, - zagro żenia zwi ązane z gospodark ą komunaln ą, - nadmierna eksploatacja przez turystyk ę i rekreacj ę obszarów o wyj ątkowej atrakcyjno ści.

72 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Negatywnie na stan fauny i flory mog ą tak że wpływa ć procesy przestrzenne przemian krajobrazu, w tym najbardziej rozpowszechniony - fragmentacja siedlisk. Fragmentacja polega na rozpadzie zwartego dotychczas obszaru (siedlisk, ekosystemów lub typów użytkowania gruntu) na mniejsze cz ęś ci (fragmenty). W jej efekcie zdecydowanie zwi ększa si ę liczba płatów i długo ść granic krajobrazowych, zmniejsza natomiast zwarto ść krajobrazu. Fragmentacja jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych procesów transformacji, prowadz ącym do zmniejszania bioró żnorodno ści oraz przy śpieszenia lokalnego zanikania ro ślin i zwierz ąt. Ze wzrostem fragmentacji ze wzgl ędu na zanik siedlisk oraz bariery przestrzenne zmniejsza si ę tak że rozproszenie zwierz ąt i ich migracje, co przyczynia si ę do redukcji gatunków, powoduj ąc zmniejszenie bioró żnorodno ści gatunkowej w śród fauny. Wszystkie podejmowane działania powinny d ąż yć do minimalizacji tych procesów. Wa żne jest planowanie przestrzenne, rozwój obszarów biologicznie czynnych, ł ącz ące racje gospodarcze, potrzeby i mo żliwo ści z kwestiami ekologicznymi i mo żliwo ściami środowiska. Projektowane inwestycje i działania powinny by ć poł ączone z planowaniem sieci ekologicznych, tak by spełniały potrzeb ę utrzymania „ł ączno ści” siedlisk. Tak że wszelkie prace modernizacyjne zwi ązane z budynkami np. termomodernizacje, mog ą stanowi ć zagro żenie dla fauny. Prace modernizacyjne, w tym planowane termomodernizacje musz ą by ć prowadzone z uwzgl ędnieniem potencjalnie wyst ępuj ących na terenie obiektów chronionych gatunków ptaków i nietoperzy. Jak podaje Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska „przed rozpocz ęciem prac remontowych zarz ądca powinien wykona ć ekspertyz ę przyrodnicz ą stwierdzaj ącą obecno ść lub brak chronionych gatunków ptaków i nietoperzy w danym obiekcie budowlanym”. W przypadku zada ń dotycz ących budowy urz ądze ń melioracyjnych oraz konserwacji, modernizacji i odbudowy urz ądze ń wodnych, rowów i przepustów konieczne jest rozpoznanie zasobów biotycznych przed przyst ąpieniem do prac, poniewa ż niewła ściwe przeprowadzone mog ą zagrozi ć gatunkom chronionym lub cennym siedliskom.

V. ZAŁO ŻENIE PROGRAMOWE

5.1. WPROWADZENIE

We wcze śniejszych rozdziałach przeprowadzono analiz ę stanu środowiska oraz uwarunkowa ń społeczno - gospodarczych na terenie gminy Bartniczka. Szczegółowo omówiono poszczególne elementy środowiska, towarzysz ące im zagro żenia zwi ązane m.in. z działalno ści ą człowieka, w tym z funkcjonowaniem ró żnych obiektów i instalacji. Konsekwencj ą dokonanej analizy i zidentyfikowanych zagro żeń jest zaproponowanie działa ń zmierzaj ących do naprawy niekorzystnego stanu środowiska i stworzenie na terenie gminy warunków do zrównowa żonego rozwoju. W celu realizacji przyj ętego zało żenia konieczne jest wyznaczenie głównych celów ekologicznych, po osi ągni ęciu których ma nast ąpi ć poprawa stanu i jako ści danego elementu środowiska. W ramach tych wytycznych powinno si ę zaplanowa ć konkretne zadania ekologiczne, czyli konkretne przedsi ęwzi ęcia prowadz ące do realizacji wyznaczonych celi ekologicznych. Poprzez realizacj ę zada ń ekologicznych mo żna b ędzie osi ągn ąć wymiern ą popraw ę środowiska przyrodniczego, mierzon ą za pomoc ą wska źników środowiskowych (mierników realizacji).

73 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Realizuj ąc polityk ę ochrony środowiska, niniejszy gminny program ochrony środowiska, a w nim harmonogram realizacyjny, sporz ądzony powinien zosta ć z uwzgl ędnieniem celów zawartych w strategiach i programach (operacyjnych, rozwoju, słu żą cych realizacji umowy partnerstwa), o których mowa powy żej, wynikaj ących z ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2014 r., poz. 1649). Cele, zadania, limity i okresy ich uzyskania wynikaj ą przede wszystkim z opracowanych i zatwierdzonych dokumentów, takich jak: − Światowy Program Rozwoju Zrównowa żonego „Agenda 21” (1992 r.), − Protokół z Kioto w sprawie zmian klimatu (1997 r.), − Traktat Ustanawiaj ący WE Tytuł XIX - Środowisko Naturalne, − 7 Program Działa ń Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie Środowiska (2013 r.), − Polityka Ekologiczna Pa ństwa w latach 2009 – 2012, z perspektyw ą do roku 2016, − Strategia Rozwoju Kraju 2020 (SKR) − Strategia Rozwoju Transportu (SRT) do 2020 roku (z perspektyw ą do 2030 roku) − Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata 2014 – 2020, − Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych – AKPO ŚK (2010 r.), − Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektyw ą do roku 2030, − Program Ochrony Środowiska z Planem Gospodarki Odpadami województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2012-2017 z perspektywą na lata 2018-2023, − Program ochrony środowiska powiatu Brodnickiego na lata 2015 – 2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy do 2022 r., − Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bartniczka na lata 2005-2010.

Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka oparty wi ęc zostanie o postanowienia wy żej wymienionych dokumentów oraz o postanowienia wynikaj ące z dokumentów strategicznych, koncepcji i innych opracowa ń lokalnych, z uwzgl ędnieniem wymogów wynikaj ących z obowi ązuj ących przepisów. W ka żdym z powy ższych dokumentów znajduje si ę szereg zapisów, które były baz ą dla potrzeb opracowania celów oraz kierunków działań niniejszego Programu. Poni żej przedstawiono cele i kierunki działa ń dla gminy Bartniczka w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska. Ich realizacja zło ży si ę na wypełnianie zada ń okre ślonych w Polityce Ekologicznej Pa ństwa oraz Programie ochrony środowiska województwa kujawsko - pomorskiego oraz innych dokumentów strategicznych, co powinno prowadzi ć do zrównowa żonego rozwoju całego obszaru. Osi ągni ęcie okre ślonych celów w ramach wyznaczonych kierunków działa ń, powinno by ć realizowane za pomoc ą konkretnych zada ń ekologicznych, które okre ślono szczegółowo w harmonogramie realizacyjnym Programu Ochrony Środowiska. Wiele z zaproponowanych zada ń w zało żeniu powinno by ć realizowanych wła śnie przez gmin ę lub przez jednostki działaj ące na tym terenie oraz w regionie. Urz ąd gminy będzie w nich pełni ć funkcje nadzoru działalno ści, będzie wspiera ć działalno ść w charakterze administracyjnym lub b ędzie to bezpo średni współudział, jedynie w konkretnym zadaniach b ędzie współfinansowa ć lub finansowa ć zało żone zadania. Poni żej przedstawiono cele i kierunki działa ń dla gminy Bartniczka w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska. Ich realizacja zło ży si ę na wypełnianie zada ń

74 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r. okre ślonych w Polityce Ekologicznej Pa ństwa, Programie Ochrony Środowiska Województwa kujawsko - pomorskiego oraz innych dokumentach strategicznych, co powinno prowadzi ć do zrównowa żonego rozwoju całego obszaru. Osi ągni ęcie celów w ramach wyznaczonych kierunków działa ń, powinno by ć realizowane za pomoc ą konkretnych zada ń ekologicznych, które okre ślono szczegółowo w harmonogramie realizacyjnym Programu Ochrony Środowiska. Zało żenia dokumentów, umów i konwencji mi ędzynarodowych przekładaj ą si ę na konstruowanie zapisów prawodawstwa polskiego. Punktem wyj ścia jest omówienie dokumentów ustanowionych na szczeblu mi ędzynarodowym do realizacji, których Polska jest zobowi ązana. W 1992 roku opracowany został jeden z najwa żniejszych dokumentów, zwi ązanych ze zrównowa żonym rozwojem tzw. „Agenda 21” - Światowy Program Rozwoju Zrównowa żonego . Jest to wszechstronny plan działania na wiek XXI dla Narodów Zjednoczonych, rz ądów i grup społecznych w ka żdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko. Dokument ten zwraca szczególn ą uwag ę na konieczno ść ochrony zasobów naturalnych i racjonalnego gospodarowania nimi w celu zapewnienia trwałego i zrównowa żonego rozwoju . Przewiduje on działania na poziomie globalnym, narodowym i lokalnym prowadzone w celu koordynacji wysiłków w rozwi ązywaniu problemów światowej ekologii i polityki rozwoju. Protokół z Kioto jest jednym z najwa żniejszych mi ędzynarodowych instrumentów prawnych maj ących na celu walk ę ze zmianami klimatu Stanowi znaczny post ęp w zakresie walki z globalnym ociepleniem, poniewa ż zawiera cele wi ążą ce i ilo ściowe, zwi ązane z ograniczeniem i redukcj ą emisji gazów cieplarnianych . W ramach tego porozumienia kraje uprzemysłowione s ą zobligowane do redukcji ogólnej emisji gazów powoduj ących efekt cieplarniany. Polityka Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska opiera si ę na przekonaniu, że ambitne normy środowiskowe pobudzaj ą wprowadzenie innowacji w działalno ść gospodarcz ą oraz że polityka gospodarcza, polityka społeczna i polityka środowiskowa musz ą by ć ści śle ze sob ą powi ązane. Główne zało żenia polityki Wspólnoty w zakresie środowiska naturalnego okre ślone s ą w Traktacie Ustanawiaj ącym WE w Tytule XIX - Środowisko Naturalne . Jego realizacja powinna si ę przyczyni ć do osi ągania nast ępuj ących celów: zachowania, ochrony i poprawy jako ści środowiska naturalnego, ochrony zdrowia ludzkiego, ostro żnego i racjonalnego wykorzystywania zasobów naturalnych, promowania na płaszczy źnie mi ędzynarodowej środków, zmierzaj ących do rozwi ązywania regionalnych lub światowych problemów środowiska naturalnego. Wa żnym opracowaniem, wyznaczaj ącym ramy realizacji polityki wspólnotowej w zakresie ochrony środowiska jest Program Działa ń Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie Środowiska . W chwili obecnej obowi ązuje ju ż 7 Program, który opiera si ę na najistotniejszych sukcesach osi ągni ętych w ci ągu 40 lat realizacji polityki ochrony środowiska. Okre ślono w nim działania polityki UE w dziedzinie ochrony środowiska i klimatu na najbli ższe siedem lat (od roku 2013). Okre śla on główne cele: − ochrona, zachowanie i poprawa kapitału naturalnego Unii; − przekształcenie Unii w zasobooszcz ędn ą, zielon ą i konkurencyjn ą gospodark ę niskoemisyjn ą; − ochrona obywateli Unii przed zwi ązanymi ze środowiskiem obci ąż eniami i zagro żeniami dla zdrowia i dobrostanu; − maksymalizacja korzy ści płyn ących z prawodawstwa Unii w zakresie ochrony środowiska; − poprawa dowodów stanowi ących podstaw ę polityki ochrony środowiska;

75 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

− zabezpieczenie inwestycji na rzecz polityki ochrony środowiska i przeciwdziałania zmianie klimatu oraz urealnieniu cen; − poprawa uwzgl ędniania aspektu ochrony środowiska i zwi ększeniu spójno ści polityki; − wspieranie zrównowa żonego charakteru miast Unii; − zwi ększenie efektywno ści Unii w przeciwdziałaniu regionalnym i globalnym wyzwaniom w zakresie ochrony środowiska. W zwi ązku z tym, że planowane działania w ochronie środowiska w Polsce, powinny wpisywa ć si ę w priorytety w skali Unii Europejskiej przyj ęto dokument Polityka ekologiczna pa ństwa w latach 2009 – 2012 z perspektyw ą do roku 2016 odnosz ący si ę do prawodawstwa Unii Europejskiej i spełniaj ący cele ochrony środowiska zarówno na poziomie UE jak i kraju. Do najwa żniejszych zada ń polityki ekologicznej pa ństwa zaliczono: popraw ę jako ści środowiska, realizacj ę zasady zrównowa żonego rozwoju, powstrzymanie niekorzystnych zmian klimatu oraz ochron ę zasobów naturalnych. Inne działania wymienione w dokumencie to m.in.: bezpiecze ństwo ekologiczne, w tym opracowanie ryzyka powodziowego, ochrona gleb, rekultywacja terenów zdegradowanych, ochrona przed hałasem. Zgodnie z powy ższym konieczne jest egzekwowanie wymogów ochrony przyrody oraz rygorystyczne przestrzeganie zasad ochrony środowiska. Nawi ązuj ąc do Polityki Ekologicznej Pa ństwa, w Programie Ochrony Środowiska zawrze ć nale ży nast ępuj ące priorytety ekologiczne: I. Działania systemowe: 1. Uwzgl ędnianie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych 2. Aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska 3. Zarz ądzanie środowiskowe 4. Udział społecze ństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska 5. Rozwój bada ń i post ęp techniczny 6. Odpowiedzialno ść za szkody w środowisku 7. Aspekt ekologiczny w planowaniu przestrzennym II. Ochrona zasobów naturalnych: 1. Ochrona przyrody 2. Ochrona i zrównowa żony rozwój lasów 3. Racjonalne gospodarowanie zasobami wody 4. Ochrona powierzchni ziemi Gospodarowanie zasobami geologicznymi III. Poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego 1. Jako ść powietrza 2. Ochrona wód 3. Gospodarka odpadami 4. Oddziaływania hałasu i pól elektromagnetycznych 5. Substancje chemiczne w środowisku

Polityka Ekologiczna Pa ństwa stanowi podstaw ę wszelkich strategii odnosz ących si ę w swojej problematyce do ochrony środowiska. Przechodz ąc do bardziej sektorowych dokumentów, wa żne z punktu widzenia ochrony środowiska gminy są projekty zwi ązane z oczyszczaniem ścieków komunalnych czy ochron ą klimatu. W nawi ązaniu do Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych z Aktualizacj ą w 2010 r. Gmina powinna dąż yć do osi ągni ęcia wymaga ń wynikaj ących z rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie nale ży spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. z 2006 r. Nr 137 poz. 984 ze zm.),

76 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r. a tak że osi ągni ęcia wydajno ści oczyszczalni ścieków odpowiadaj ącej ładunkowi zanieczyszcze ń biodegradowalnych generowanemu przez aglomeracj ę. PO Ś w swoich zapisach zarówno dotycz ących analizy stanu aktualnego sieci kanalizacyjnej oraz planów inwestycyjnych w zakresie rozbudowy systemu kanalizacyjnego nawi ązuje do KPO ŚK i wskazuje, że jest on stopniowo realizowany. Program wskazuje niezb ędne przedsi ęwzi ęcia w zakresie budowy, rozbudowy lub modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych oraz budowy i modernizacji zbiorczych systemów kanalizacyjnych, jakie nale ży zrealizowa ć w aglomeracjach do ko ńca 2015 r. PO Ś nawi ązuje do tych zapisów. PO Ś dla gminy Bartniczka powinien nawi ązywa ć tak że do dokumentów opracowywanych chocia żby przez Ministerstwo Środowiska dotycz ących projektu „Opracowanie i wdro żenie Strategicznego Planu Adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu – KLIMADA” . Głównym celem Strategii jest zapewnienie zrównowa żonego rozwoju oraz efektywnego funkcjonowania gospodarki i społecze ństwa w warunkach zmian klimatu. Plan zakłada nast ępuj ące kierunki działań w odniesieniu do poszczególnych sektorów (z zaznaczeniem uszczegółowienia ich i wdro żenia na poziomie regionalnym i lokalnym): 1. Zapewnienie bezpiecze ństwa energetycznego i dobrego stanu środowiska: − dostosowanie sektora gospodarki wodnej do zmian klimatu, − dostosowanie sektora energetycznego do zmian klimatu, − ochrona ró żnorodno ści biologicznej i gospodarka le śna w kontek ście zmian klimatu, − adaptacja do zamian klimatu w gospodarce przestrzennej i budownictwie, − zapewnienie funkcjonowania skutecznego systemu ochrony zdrowia w warunkach zmian klimatu. 2. Skuteczna adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich: − stworzenie lokalnych systemów monitorowania i ostrzegania przed zagro żeniami, − organizacyjne i techniczne dostosowanie działalno ści rolniczej i rybackiej do zmian klimatu. 3. Rozwój transportu w warunkach zmian klimatu: − wypracowywanie standardów konstrukcyjnych uwzgl ędniaj ących zmiany klimatu, − zarz ądzanie szlakami komunikacyjnymi w warunkach zmian klimatu. 4. Zapewnienie zrównowa żonego rozwoju regionalnego i lokalnego z uwzgl ędnieniem zmian klimatu: − monitoring stanu środowiska i systemy wczesnego ostrzegania w kontek ście zmian klimatu (gminy i obszary wiejskie), − miejska polityka przestrzenna uwzgl ędniaj ąca zmiany klimatu. 5. Stymulowanie innowacji sprzyjaj ących adaptacji do zmian klimatu: − promowanie innowacji na poziomie działa ń organizacyjnych i zarz ądczych sprzyjaj ących adaptacji do zmian klimatu, − budowa systemu wsparcia polskich innowacyjnych technologii sprzyjających adaptacji do zmian klimatu. 6. Kształtowanie postaw społecznych sprzyjaj ących adaptacji do zmian klimatu : − zwi ększenie świadomo ści odno śnie do ryzyk zwi ązanych ze zjawiskami ekstremalnymi i metodami ograniczania ich wpływu, − ochrona grup szczególnie nara żonych przed skutkami niekorzystnych zjawisk klimatycznych.

77 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Zapisy Programu dla gminy Bartniczka nie naruszaj ą równie ż ustale ń opracowanego Programu Ochrony Środowiska dla województwa kujawsko - pomorskiego. Celem strategicznym polityki ekologicznej województwa kujawsko - pomorskiego do 2018 roku jest zapewnienie bezpiecze ństwa ekologicznego województwa (mieszka ńców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) oraz harmonizacja rozwoju gospodarczego i społecznego z ochron ą walorów środowiskowych. Celowi temu podporz ądkowane są cele szczegółowe, których realizacja b ędzie miała miejsce poprzez przypisane im kierunki działa ń. Cele szczegółowe zostały uj ęte w dziewi ęciu blokach tematycznych, tj.: kierunki ochrony i racjonalnego u żytkowania zasobów przyrodniczych, zasoby wodne i gospodarka wodno – ściekowa, gospodarka odpadami, klimat akustyczny, pole elektromagnetyczne, powa żne awarie i powa żne awarie przemysłowe, ochrona powietrza ,ochrona zasobów kopalin oraz wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Zapisy Programu uwzgl ędniaj ą i realizuj ą cele oraz kierunki działa ń wyznaczone w harmonogramie realizacyjnym programu ochrony środowiska w skali województwa: I. Kierunki ochrony i racjonalnego u żytkowania zasobów przyrodniczych - Wdra żanie sieci ekologicznej Natura 2000, - Opracowanie planów zada ń ochronnych i planów ochrony dla obszarów Natura 2000, - Opracowanie i ustanowienie zada ń ochronnych i planów ochrony dla rezerwatów przyrody, - Opracowanie i przyj ęcie planów ochrony dla parków krajobrazowych: Brodnickiego, Chełmi ńskiego, Gostyni ńsko-Włocławskiego, Górznie ńsko- Lidzbarskiego, Nadwi śla ńskiego, Wdeckiego, - Powi ększenie Nadwi śla ńskiego Parku Krajobrazowego na tereny północnej cz ęś ci Kotliny Toru ńskiej i jej strefy kraw ędziowej, - Czynna ochrona gin ących, zagro żonych oraz chronionych gatunków flory i fauny, - Inwentaryzacja przyrodnicza i monitoring przyrodniczy województwa i wybranych obszarów, - Wdra żanie zasad ochronnych na obszarze rezerwatu biosfery „Bory Tucholskie”, - Ochrona i konserwacja pomników przyrody, - Zwi ększenie lesisto ści województwa – zalesienie około 1200 ha gruntów do 2014 r., - Wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów le śnych, - Odbudowa populacji zwierzyny drobnej, - Promocja walorów przyrodniczych i edukacja ekologiczna, - Rewitalizacja przyrodniczych obszarów zdegradowanych i przywracanie ich walorów u żytkowych. II. Zasoby wodne i gospodarka wodno – ściekowa - Modernizacja i rozbudowa do 2010 roku komunalnych oczyszczalni ścieków z podwy ższonym usuwaniem zwi ązków biogennych w aglomeracjach o liczbie równowa żnych mieszka ńców (RLM) powy żej 15 000 (aglomeracje o wydłu żonym terminie realizacji inwestycji: Bydgoszcz, Choce ń, Rypin, Wąbrze źno, Pruszcz), - Budowa, modernizacja i rozbudowa do 2015 roku komunalnych oczyszczalni ścieków w aglomeracjach o liczbie równowa żnych mieszka ńców (RLM) od 2 000 do 15 000,

78 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

- Budowa, modernizacja i rozbudowa oczyszczalni ścieków w miejscowo ściach o równowa żnej liczbie mieszka ńców poni żej 2 000 kierunku spełnienia wymaga ń obowi ązuj ącego prawa i dyrektyw UE, - Zagospodarowanie osadów ściekowych, - Budowa oczyszczalni przyzagrodowych w obszarach o rozproszonej zabudowie, gdzie budowa sieci kanalizacyjnych nie ma ekonomicznego uzasadnienia, - Sukcesywna modernizacja istniej ącej i realizacja nowej sieci kanalizacji sanitarnej, - Sukcesywna modernizacja istniej ącej i budowa nowej sieci kanalizacji deszczowej wraz z urz ądzeniami podczyszczaj ącymi, - Aktualizacja dost ępnych zasobów pitnych wód podziemnych wraz z budow ą, przebudow ą, rozbudow ą oraz monitoringiem komunalnych uj ęć wód, - Ochrona przeciwpowodziowa (wały, regulacja wód), - Budowa zbiorników wodnych Samorz ąd Województwa Kujawsko- Pomorskiego, - Melioracje szczegółowe Samorz ąd Województwa Kujawsko-Pomorskiego, - Realizacja programu małej retencji Samorz ąd Województwa Kujawsko- Pomorskiego, - Projekt „Ekologiczne zabezpieczenie stopnia Włocławek” - zadania modernizacyjne na Stopniu Wodnym we Włocławku, - budowa nowego stopnia wodnego b ądź progu poni żej stopnia wodnego we Włocławku, - roboty regulacyjne na rzece Wi śle, modernizacja wału przeciwpowodziowego w Dolinie Ciechoci ńskiej, - Działalno ść inspekcyjno-kontrolna słu żb Inspekcji Ochrony Środowiska. III. Gospodarka odpadami - Aktualizacja i uchwalenie Planu gospodarki odpadami województwa kujawsko pomorskiego, - Sporz ądzanie sprawozda ń z realizacji wojewódzkiego planu gospodarki odpadami, - Tworzenie Regionów Gospodarki Odpadami Komunalnymi (RGOK) wyposa żonych w infrastruktur ę do odzysku, recyklingu i unieszkodliwiania odpadów poza składowaniem, ze szczególnym uwzgl ędnieniem metod termicznych i biologicznych oraz wystarczaj ącą pojemno ść składowisk odpadów, - Modernizacja składowisk odpadów komunalnych planowanych do użytkowania w ramach Regionów Gospodarki Odpadami Komunalnymi gminy w ramach zwi ązków b ądź porozumie ń mi ędzygminnych lub gminy w ramach struktur mi ędzygminnych; zarz ądzaj ący składowiskami odpadów i instalacjami w obr ębie RGOK, - Tworzenie systemów gospodarki odpadami komunalnymi obejmuj ących działania w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów, selektywnego zbierania odpadów (w tym odpadów ulegaj ących biodegradacji, odpadów opakowaniowych, budowlanych, niebezpiecznych i innych), przetwarzania odpadów w celu przygotowania do odzysku lub unieszkodliwiania, - Opracowanie i uchwalenie regulaminów utrzymania czysto ści i porz ądku na terenie gmin,

79 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

- Kontrola stanu zawieranych umów przez wła ścicieli nieruchomo ści z firmami prowadz ącymi działalno ść w zakresie odpadów komunalnych, - Budowa Zakładu Termicznego Przekształcania Odpadów oraz prowadzenie i analiza wyników monitoringu wód podziemnych wokół zakładu a nast ępnie wdro żenie ewentualnie wymaganych działa ń naprawiaj ących stan środowiska gruntowego - Wdro żenie systemu selektywnej zbiórki odpadów, - Zamykanie i rekultywacja składowisk odpadów, na których składowane s ą odpady komunalne oraz prowadzenie i analiza wyników monitoringu wód podziemnych wokół składowisk odpadów a nast ępnie wdro żenie ewentualnie wymaganych działa ń naprawiaj ących stan środowiska gruntowego, - Wydawanie decyzji w sprawie usuwanie odpadów z miejsc na ten cel nieprzeznaczonych tzw. „dzikich” wysypisk, - Zamkni ęcie i rekultywacja składowisk odpadów przemysłowych oraz prowadzenie i analiza wyników monitoringu wód podziemnych wokół składowisk odpadów a nast ępnie wdro żenie ewentualnie wymaganych działa ń naprawiaj ących stan środowiska gruntowego, - Opracowanie i wdra żanie programów usuwania wyrobów zawieraj ących azbest - Prowadzenie inwentaryzacji budynków i urz ądze ń, w których wykorzystywane są wyroby zawieraj ące azbest, - Akcje informacyjne dotycz ące mo żliwo ści finansowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest wskazuj ąca firmy uprawnione do demonta żu tych wyrobów oraz zagro żenia zdrowia zwi ązanego z samodzielnym prowadzeniem tych prac, - Kontrola prac zwi ązanych z usuwaniem azbestu, kontrole zinwentaryzowanych budynków, - Przeprowadzenie cyklu szkole ń dla administracji samorz ądowej szczebla powiatowego i gminnego w zakresie gospodarki odpadami, w szczególno ści wydawania decyzji administracyjnych, - Prowadzenie działalno ści informacyjno-edukacyjnej dotycz ącej konieczno ści - wła ściwego post ępowania z odpadami niebezpiecznymi i innymi ni ż niebezpiecznymi, - Propagowanie stosowania nowoczesnych technologii skutkuj ących zmniejszeniem ilo ści wytworzonych odpadów, - Organizacja systemu zbiórki, transportu i magazynowania odpadów medycznych i weterynaryjnych podmioty gospodarcze, - Rozbudowa systemu zbierania olejów odpadowych ze źródeł rozproszonych, - Opracowanie i wdro żenie systemu selektywnego zbierania przeno śnych zu żytych baterii i akumulatorów, - Opracowanie i wdro żenie systemu zbierania zużytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego pochodz ącego z gospodarstw domowych, - Rozbudowa systemu zbierania zu żytych opon organizacje odzysku, - Rozbudowa systemu zbierania odpadów opakowaniowych z gospodarstw domowych, - Rozbudowa systemu zbierania i likwidacji odpadów zawieraj ących PCB o st ęż eniu poni żej 50 ppm - Tworzenie Gminnych Punktów Zbierania Odpadów niebezpiecznych (GPZON)

80 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

- Badanie morfologii odpadów komunalnych pod k ątem ilo ści odzyskiwania poszczególnych frakcji wg metodyki opracowanej na zlecenie M Ś, - Prowadzenie i aktualizowanie wojewódzkiej bazy danych w zakresie wytwarzania i gospodarowania odpadami - Działalno ść inspekcyjno-kontrolna słu żb Inspekcji Ochrony Środowiska – przeprowadzenie kontroli składowisk odpadów w zakresie przestrzegania warunków decyzji oraz dostosowania obiektów do wymaga ń prawnych, prowadzenie i analiza wyników monitoringu wód podziemnych (eksploatacyjnego i poeksploatacyjnego) wokół składowisk odpadów i zlikwidowanych mogilników a nast ępnie wdro żenie ewentualnie wymaganych działa ń naprawiaj ących stan środowiska gruntowego. IV. Klimat Akustyczny - Analiza wyników rocznego monitoringu hałasu, okre ślenie kierunków działa ń naprawczych, - Opracowanie map akustycznych dla terenów wskazanych przepisami odr ębnymi: dla aglomeracji i dla dróg komunikacji, ocena klimatu akustycznego terenów pozostałych, - Opracowanie programów ochrony środowiska przed hałasem dla aglomeracji, dla dróg komunikacji, - Wspieranie realizacji inwestycji wpływaj ących na zmniejszenie uci ąż liwo ści hałasu komunikacyjnego (budowa obwodnic, budowa i modernizacja dróg komunikacji, budowa ekranów akustycznych, wymiana taboru na mniej hała śliwy), - Wspieranie działa ń prowadz ących do eliminacji b ądź ograniczenia emisji hałasu przemysłowego, - Działalno ść inspekcyjno-kontrolna słu żb Inspekcji Ochrony Środowiska, - Kontynuacja działa ń monitoruj ących u żywanie sprz ętu motorowodnego na wodach powierzchniowych, - Monitorowanie przestrzegania zasad strefowania terenów w planowaniu przestrzennym w odniesieniu do nowo zagospodarowywanych terenów. V. Pole elektromagnetyczne - Analiza wyników monitoringu pól elektromagnetycznych pod k ątem ochrony ludno ści przed wzrostem poziomów pól sztucznie wytworzonych, - Prowadzenie monitoringu poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku wraz z rejestrem informacji o terenach, na których wyst ępuj ą przekroczenia dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych ze szczególnym uwzgl ędnieniem terenów zabudowy mieszkaniowej, terenów przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą i terenów dost ępnych dla ludno ści, - Działalno ść inspekcyjno-kontrolna słu żb Inspekcji Ochrony Środowiska. VI. Powa żne awarie i powa żne awarie przemysłowe - Zbudowanie sprawnego systemu monitoringu transportu substancji niebezpiecznych na terenie województwa, - Analiza porównawcza liczby , miejsc oraz rodzaju materiałów niebezpiecznych będących sprawcami wyst ąpienia zdarze ń o znamionach powa żnych awarii, w celu wytypowania miejsc i obiektów wymagaj ących obj ęciem działaniami kontrolnymi, - Weryfikacja, wyznaczenie i zatwierdzenie tras przewozu substancji niebezpiecznych po drogach na terenie województwa,

81 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

- Wyznaczenie bezpiecznych miejsc parkingowych dla pojazdów przewo żą cych niebezpieczne substancje, - Doposa żenie Jednostek Ratowniczych w sprz ęt do ratownictwa techniczno- chemicznego, - Edukacja społecze ństwa na wypadek wyst ąpienia powa żnych awarii, - Działalno ść inspekcyjno-kontrolna służb Inspekcji Ochrony Środowiska. VII. Ochrona Powietrza - Sporz ądzenie rocznych ocen jako ści powietrza atmosferycznego w województwie kujawsko-pomorskim, - Sporz ądzenie pi ęcioletniej oceny jako ści powietrza atmosferycznego w województwie kujawsko-pomorskim za lata 2010-2014, - Sporz ądzenie i wdra żanie wojewódzkiego programu ochrony powietrza, - Sporz ądzenie i wdra żanie programów ochrony powietrza w strefach, które według klasyfikacji dokonanej ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi znalazły si ę w klasie C, - Modernizacja/wymiana kotłów grzewczych/kotłowni zakładowych na proekologiczne, - Działalno ść inspekcyjno-kontrolna słu żb Inspekcji Ochrony Środowiska, - Działalno ść systemu oceny jako ści powietrza, tj. sieci stacji pomiarowych w województwie, - Termomodernizacja budynków mieszkalnych i obiektów u żyteczno ści publicznej, - Budowa i przebudowa sieci ciepłowniczych w szczególno ści w celu zmniejszenia przesyłowych strat ciepła. VIII. Ochrona zasobów kopalin - Utworzenie wojewódzkiej bazy terenów poeksploatacyjnych wraz z ocen ą sposobów i kierunków ich rekultywacji, - Opracowanie kompleksowej analizy skutków ewentualnej eksploatacji złó ż węgla brunatnego na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, - Rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych, w tym wyznaczenie perspektywicznych wyrobisk pokopalnianych dla potrzeb magazynowania paliw, - Opracowanie wojewódzkich map perspektyw zasobowych, - Wspieranie działa ń w zakresie poszukiwania i dokumentowania złó ż gazu z łupków na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, - Działalno ść inspekcyjno-kontrolna słu żb Inspekcji Ochrony Środowiska. IX. Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych - Sporz ądzenie analizy dotycz ącej wyznaczenia terenów niewskazanych dla lokalizacji elektrowni wiatrowych, - Zwi ększenie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych . Zgodnie z zasad ą sporządzania strategicznych dokumentacji, Program powinien równie ż nawi ązywa ć do zapisów powiatowego programu ochrony środowiska . W chwili obecnej dla Programu Ochrony Środowiska powiatu brodnickiego na lata 2015 – 2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy do 2022 r. Cele z powiatowego Programu: - w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego: ochrona, zachowanie, wła ściwe wykorzystanie oraz przywracanie do stanu wła ściwego komponentów środowiska, - w zakresie ochrony powierzchni ziemi: utrzymanie dobrej jako ści zasobów glebowych oraz zapobieganie przekształcaniu i degradacji powierzchni ziemi,

82 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

- w zakresie ochrony i gospodarki zasobami kopalin: racjonalne pozyskiwanie surowców naturalnych, - w zakresie ochrony wód podziemnych i powierzchniowych: osi ągni ęcie dobrego stanu wód jako ściowego i ilo ściowego, ochrona wód przed degradacj ą oraz racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi, - w zakresie ochrony powietrza: ograniczenie „niskiej emisji” oraz emisji z sektora komunikacyjnego przy równoczesnym utrzymaniu standardów jako ści powietrza dla pozostałych zanieczyszcze ń na dotychczasowym poziomie, - w zakresie ochrony przed hałasem: ograniczenie emisji poziomu hałasu komunikacyjnego w strefach gdzie nie jest on dotrzymywany, do poziomu co najmniej dopuszczalnego, - w zakresie ochrony przed polami elektromagnetycznymi: utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poni żej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach oraz zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie s ą one dotrzymane, - w zakresie zapobiegania powa żnym awariom: minimalizacja ryzyka wyst ąpienia powa żnej awarii, w szczególno ści zwi ązanej z transportem substancji niebezpiecznych, - w zakresie edukacji ekologiczne: doprowadzenie do zmiany jako ści życia społeczno ści lokalnej oraz do zachowania naturalnego bogactwo środowiska przyrodniczego powiatu przyszłym pokoleniom. Aktualizowany Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka uwzgl ędnia równie ż zapisy dotychczas obowi ązuj ącego Programu Ochrony Środowiska , poniewa ż wa żnym aspektem prowadzenia polityki ochrony środowiska jest ci ągło ść podejmowanych działa ń.

5.2. STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY BARTNICZKA

Harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska zakłada realizacj ę działa ń Gminy, zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami prawnymi oraz planowanymi przez jednostk ę inwestycjami. Obowi ązki samorz ądu gminnego wynikaj ą mi ędzy innymi bezpo średnio z nast ępuj ących ustaw: − ustawy o samorz ądzie gminnym, − ustawy Prawo ochrony środowiska, − ustawy Prawo Wodne, − ustawy o odpadach, − ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach, − ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, − ustawy o ochronie przyrody. Przy sporz ądzaniu celów strategicznych w zakresie szeroko poj ętej ochrony środowiska dla gminy Bartniczka opierano si ę na zapisach wspomnianych ustaw, jednak w wi ększo ści do harmonogramu wprowadzano zaplanowane przez gmin ę inwestycje i przedsi ęwzi ęcia. Zapisane w harmonogramie realizacyjnym działania wynikaj ące bezpo średnio z ustaw, to zadania, na które w szczególno ści organy gminy powinny zwróci ć uwag ę.

83 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Najwa żniejszymi kwestiami dla gminy Bartniczka w ramach prowadzonych działa ń s ą inwestycje w zakresie sieci infrastruktury w tym rozwój energii odnawialnej. Wszelkie inne działania, ju ż pozainwestycyjne, zwi ązane s ą z prowadzeniem rejestrów, ewidencji, kontrolami oraz prowadzeniem post ępowa ń administracyjnych i edukacj ą ekologiczn ą. Wyznaczone cele ekologiczne, a w ich ramach kierunki działa ń (wymienione w tabelach harmonogramu), jakie nale ży podj ąć w zakresie ochrony środowiska na terenie gminy Bartniczka, stanowi ą podstaw ę dla realizacji konkretnych zada ń ekologicznych na przestrzeni kilkunastu lat. Zadania zostały wyznaczone na podstawie analizy stanu środowiska przyrodniczego na tym terenie, przewidywanych kierunków rozwoju oraz informacji w zakresie planowanych inwestycji (w dziedzinie ochrony środowiska), które przekazane zostały przez Urz ąd Gminy oraz instytucje i podmioty zajmuj ące si ę ochron ą środowiska w całym regionie. Cele strategiczne i kierunki działa ń okre ślono jako obowi ązuj ące w czasie krótkoterminowego i długoterminowego harmonogramu Programu Ochrony Środowiska (od roku 2015 do roku 2021). Z uwagi na szeroki zakres przedsi ęwzi ęć koniecznych do osi ągni ęcia wyznaczonych celów, spo śród wszystkich zada ń ekologicznych wybrano pewn ą grup ę zada ń, któr ą nale ży realizowa ć w pierwszej kolejno ści. Są to przede wszystkich konkretne inwestycje infrastrukturalne. Cz ęść pozostałych zada ń ekologicznych b ędzie realizowana w okresie długoterminowym (do roku 2021), są to zadania wymagaj ące kontynuacji, np. edukacja ekologiczna, szkolenia, kontrole, monitoring, itd.). W ramach wyznaczonego harmonogramu realizacyjnego, zadania podzielono na zadania własne gminy i zadania koordynowane (wspólne z innymi jednostkami oraz innymi podmiotami zajmuj ącymi si ę działaniami proekologicznymi oraz infrastruktur ą zapewniaj ącą ochron ę środowiska). W harmonogramie zamieszczano równie ż niektóre zadania, jakie prowadzone s ą na terenie gminy, tylko i wył ącznie przez inne ni ż gminne organy. Zadania własne gminy to przedsi ęwzi ęcia, które b ędą finansowane w cało ści lub cz ęś ciowo ze środków b ędących w dyspozycji gminy. Natomiast zadania koordynowane to pozostałe zadania zwi ązane z ochron ą środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które s ą finansowane ze środków przedsi ębiorstw oraz ze środków zewn ętrznych, b ędących w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego, b ądź instytucji działaj ących na terenie gminy, ale podległych bezpo średnio organom powiatowym, wojewódzkim, b ądź centralnym. Nale ży zaznaczy ć, że szeroko poj ęta ochrona środowiska oraz działania maj ące prowadzi ć do zrównowa żonego rozwoju nie s ą tylko zadaniami realizowanymi na poziomie lokalnym, przez samorz ąd gminny. Działania gminy Bartniczka są ukierunkowane poprzez działania prowadzone na szczeblu krajowym, wojewódzkim oraz regionalnym przez takie jednostki i instytucje, jak: Ministerstwo Środowiska, Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska, Marszałka, Wojewod ę i Sejmik Województwa, Regionaln ą Dyrekcj ę Lasów Państwowych (Nadle śnictwa, Le śnictwa), Agencj ę Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Ośrodki Edukacji Ekologicznej, Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej, Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, Pa ństwow ą Stra ż Po żarn ą, Inspekcj ę Ruchu Drogowego, zarz ądców dróg wszystkich kategorii, organy nadzoru budowlanego, inspekcj ę sanitarn ą, zarz ądzaj ący składowiskami instalacjami, starostwo powiatowe, podmioty gospodarcze, czy te ż wła ścicieli gruntów. Proces zarz ądzania środowiskiem w postaci planowania konkretnych inwestycji spoczywa niew ątpliwie głównie na władzach samorz ądowych. Maj ąc na uwadze spójno ść

84 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r. koordynacji działa ń pomi ędzy poszczególnymi szczeblami władz samorz ądowych i rz ądowych, a tak że współprac ę z pozostałymi partnerami, zarz ądzanie środowiskiem gminy przy pomocy Programu Ochrony Środowiska wymaga ć b ędzie ustalenia roli i zakresu działania poszczególnych podmiotów zaanga żowanych w jego realizacj ę, struktury organizacji Programu oraz systemu monitoringu. Władze gminy pełni ą w odniesieniu do Programu kilka funkcji. Jedn ą z wa żniejszych jest funkcja regulacyjna, na któr ą składaj ą si ę akty prawa lokalnego – uchwały oraz decyzje administracyjne zwi ązane odpowiednio z okre ślonymi obszarami zagadnie ń środowiskowych. Władze pełni ą równie ż funkcje wykonawcze i kontrolne. Po żą dane jest, aby władze gminy pełniły równie ż funkcje wspieraj ące dla podmiotów zaanga żowanych w rozwój obszaru oraz funkcje kreuj ące działania ukierunkowane na popraw ę środowiska przyrodniczego. Do podstawowych instrumentów prawnych odnosz ących si ę do zagadnie ń ochrony środowiska nale żą : standardy i normy środowiskowe, pozwolenia i odpowiedzialno ść administracyjna, karna i cywilna. Głównymi instrumentami finansowymi s ą opłaty ekologiczne, kary, fundusze celowe, ulgi podatkowe. W śród instrumentów o charakterze społecznym wyró żnia si ę dost ęp do informacji, komunikacj ę społeczn ą, edukacj ę i promocj ę ekologiczn ą.

85 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

VI. HARMONOGRAM REALIZACYJNY PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

6.1. Priorytet zachowanie zasobów wodnych

Cele ekologiczne: 1. Modernizacja i rozbudowa infrastruktury wodno – ściekowej dla zapewnienia lepszej ochrony środowiska oraz poprawy warunków życia mieszka ńców. 2. Zapewnienie wystarczaj ącej ilo ści wody o odpowiedniej jako ści u żytkowej oraz ochrona przed powodzi ą.

Tabela 24. Zadania wyznaczone w ramach ochrony zasobów wodnych Koszty realizacji w poszczególnych latach [zł] Termin Podmiot Cele i zadania 2015 2016 2017 2018 2019-2021 realizacji odpowiedzialny Źródła finansowania Cel ekologiczny: modernizacja i rozbudowa infrastruktury wodno – ściekowej dla zapewnienia lepszej ochrony środowiska oraz poprawy warunków życia mieszka ńców Rozbudowa, modernizacja i bie żą ce utrzymanie sieci brak szczegółowych danych kosztowych kanalizacyjnej – w ramach realizacji Krajowego Programu do 2021 gmina gmina Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Rozbudowa, modernizacja i bie żą ce utrzymanie sieci brak szczegółowych danych kosztowych 2015 - 2019 gmina wodoci ągowej. gmina Modernizacja i bie żą ce utrzymanie i monitoring oczyszczalni brak szczegółowych danych kosztowych Zadanie ci ągłe gmina ścieków. gmina Prowadzenie i bie żą ca kontrola cieków wodnych na terenie koszty administracyjna Zadanie ci ągłe WIO Ś gminy WIO Ś 2 000 000,00 zł Przebudowa gminnej oczyszczalni ścieków w Bartniczce 2016 – 2018 gmina Gmina 2 500 000,00 zł Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków 2016 – 2018 gmina gmina Cel ekologiczny: zapewnienie wystarczaj ącej ilo ści wody o odpowiedniej jako ści u żytkowej oraz ochrona przed powodzi ą Bie żą ce utrzymanie i konserwacja urz ądze ń melioracji brak szczegółowych danych kosztowych zadanie ci ągłe ZMiUW i urządze ń wodnych na terenie gminy ZMiUW

86 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Koszty realizacji w poszczególnych latach [zł] Termin Podmiot Cele i zadania 2015 2016 2017 2018 2019-2021 realizacji odpowiedzialny Źródła finansowania Zabezpieczenie brzegu rzeki Drw ęcy w m. Gr ąż awy celem brak szczegółowych danych kosztowych 2015 RZGW ochrony grodziska poło żonego nad Drw ęcą. RZGW

6.2. Priorytet zachowanie zasobów przyrody

Cel ekologiczny: zachowanie, wła ściwe wykorzystanie oraz odnawianie i przywracanie do stanu wła ściwego składników przyrody.

Tabela 25. Zadania wyznaczone w ramach ochrony zasobów przyrody Koszty realizacji w poszczególnych latach [zł] Termin Podmiot Cele i zadania 2015 2016 2017 2018 2019-2021 realizacji odpowiedzialny Źródła finansowania Cel ekologiczny: zachowanie, wła ściwe wykorzystanie oraz odnawianie i przywracanie do stanu wła ściwego składników przyrody

organy wskazane Ustanawianie (wraz z opracowaniem dokumentacji) nowych koszty administracyjne zadanie ci ągłe w ustawie o ochronie form ochrony przyrody (np. pomników przyrody). środki własne jednostek realizuj ących przyrody

Przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej. do 2016 gmina, WFO ŚiGW środki własne gminy, WFO ŚiGW Zagospodarowanie turystyczne i rekreacyjne cz ęś ci 100 000,00 zł 2016 - 2018 gmina działki nr 84/1 – obr ęb Bartniczka gmina Kontrola realizacji wydawanych pozwole ń na wycink ę drzew koszty administracyjne zadanie ci ągłe gmina przez mieszka ńców (wizja lokalna). gmina brak szczegółowych danych kosztowych Budowa ście żki rowerowej Bartniczka - Gr ąż awy 2015 – 2021 gmina, zarz ądcy dróg gmina, zarz ądcy dróg

87 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

6.3. Priorytet zachowanie zasobów powierzchni ziemi

Cel ekologiczny: ograniczenie przekształce ń ziemi w wyniku procesów naturalnych oraz antropogenicznych.

Tabela 26. Zadania wyznaczone w ramach ochrony zasobów powierzchni ziemi Koszty realizacji w poszczególnych latach [zł] Termin Podmiot Cele i zadania 2015 2016 2017 2018 2019-2021 realizacji odpowiedzialny Źródła finansowania Cel ekologiczny: ograniczenie przekształce ń ziemi w wyniku procesów naturalnych oraz antropogenicznych Budowa Punktu Selektywnego Zbierania Odpadów 40 000,00 zł 2016 - 2018 gmina Komunalnych (miejscowo ść Jastrz ębie lub Komorowo) środki własne gminy Bie żą ce opracowywanie miejscowych planów koszty administracyjne zagospodarowania przestrzennego w celu wła ściwego corocznie gmina środki własne gminy strefowania obszarów o podobnym u żytkowaniu. Modernizacja Punktu Selektywnego Zbierania Odpadów 30 000,00 zł 2016 - 2018 gmina Komunalnych w Bartniczce środki własne gminy

88 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

6.4. Priorytet ochrona zasobów powietrza

Cel ekologiczny: utrzymanie standardów jako ści powietrza, redukcja emisji pyłów, gazów i odorów.

Tabela 27. Zadania wyznaczone w ramach ochrony zasobów powietrza Koszty realizacji w poszczególnych latach [zł] Termin Podmiot Cele i zadania 2015 2016 2017 2018 2019-2021 realizacji odpowiedzialny Źródła finansowania

Cel ekologiczny: utrzymanie standardów jako ści powietrza, redukcja emisji pyłów, gazów i odorów

brak szczegółowych danych kosztowych Aktualizacja inwentaryzacji źródeł emisji CO2 oraz zadanie ci ągłe gmina aktualizacja bazy danych gmina Wymiana kotłowni olejowej na biopaliwo (pellet) w 90 000,00 zł 2016 – 2018 Środki unijne, gmina Szkole Podstawowej w Radoszkach zarz ądcy nieruchomo ści 3 000 000,00 zł Remont dróg gminnych 2016 - 2018 gmina gmina System edukacji społecze ństwa i promocji efektywno ści brak szczegółowych danych kosztowych energetycznej, odnawialnych źródeł energii, Zadanie ci ągłe gmina gmina ekologicznego trybu życia Promowanie zachowa ń energooszcz ędnych w transporcie – brak szczegółowych danych kosztowych Zadanie ci ągłe gmina ECODRIVING gmina

89 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

6.5. Priorytet ochrona przed hałasem

Cel ekologiczny: zminimalizowanie uci ąż liwego hałasu i utrzymanie jak najlepszej jako ści stanu akustycznego środowiska.

Tabela 28. Zadania wyznaczone w ramach ochrony przed hałasem Koszty realizacji w poszczególnych latach [zł] Termin Podmiot Cele i zadania 2015 2016 2017 2018 2019-2021 realizacji odpowiedzialny Źródła finansowania Cel ekologiczny: zminimalizowanie uci ąż liwego hałasu i utrzymanie jak najlepszej jako ści stanu akustycznego środowiska Wprowadzanie zapisów dotycz ących standardów akustycznych koszty administracyjne zadanie ci ągłe gmina w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. środki własne gminy Bie żą ce utrzymanie, modernizacja oraz przebudowa dróg brak szczegółowych danych kosztowych gminnych, powiatowych i wojewódzkich znajduj ących si ę na środki własne gminy, zarz ądcy dróg zadanie ci ągłe gmina, zarz ądcy dróg terenie gminy. zarz ądcy dróg, WIO Ś

90 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

6.6. Priorytet ochrona przed polami elektromagnetycznymi

Cel ekologiczny: ochrona mieszka ńców przed polami elektromagnetycznym.

Tabela 29. Zadania wyznaczone w ramach ochrony przed polami elektromagnetycznymi Koszty realizacji w poszczególnych latach [zł] Termin Podmiot Cele i zadania 2015 2016 2017 2018 2019-2021 realizacji odpowiedzialny Źródła finansowania Cel ekologiczny: ochrona mieszka ńców przed polami elektromagnetycznym Lokalizowanie emitorów pól elektromagnetycznych koszty administracyjne z uwzgl ędnieniem odległo ści do obszarów zabudowy zadanie ci ągłe gmina mieszkaniowej. środki własne jednostek realizuj ących Wprowadzanie zapisów dotycz ących standardów emisji pól koszty administracyjne elektromagnetycznych w miejscowych planach zadanie ci ągłe gmina zagospodarowania przestrzennego. środki własne gminy koszty administracyjne Prowadzenie pomiarów nat ęż enia PEM. Zadanie ci ągłe WIO Ś WIO Ś

91 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

6.7. Priorytet racjonalne wykorzystanie zasobów

Cel ekologiczny: racjonalizacja zu życia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych.

Tabela 30. Zadania wyznaczone w ramach racjonalnego wykorzystania zasobów Koszty realizacji w poszczególnych latach [zł] Termin Podmiot Cele i zadania 2015 2016 2017 2018 2019-2021 realizacji odpowiedzialny Źródła finansowania Cel ekologiczny: racjonalizacja zu życia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych Bie żą ca konserwacja i utrzymanie sieci elektroenergetycznej na brak szczegółowych danych kosztowych operatorzy zadanie ci ągłe terenie gminy. operatorzy elektroenergetyczni elektroenergetyczni brak szczegółowych danych kosztowych Budowa farmy wiatrowej w Nowych Świerczynach 2016 - 2018 Prywatny inwestor Prywatny inwestor 1 712 450,00 zł Termomodernizacja budynków użyteczno ści publicznej. Zadanie ci ągłe gmina Środki Unijne i Gmina Wprowadzanie energii odnawialnej na terenie gminy (promocja brak szczegółowych danych kosztowych zadanie ci ągłe gmina, inwestorzy kolektorów słonecznych, fotowoltaiki, pomp ciepła). gmina, przedsi ębiorcy, organizacje

92 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

6.8. Priorytet wzrost znaczenia edukacji ekologicznej

Cel ekologiczny: upowszechnienie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia oraz wdro żenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej (korzystaj ącej z dorobku i wiedzy ró żnych dziedzin).

Tabela 31. Zadania wyznaczone w ramach edukacji ekologicznej Koszty realizacji w poszczególnych latach [zł] Termin Podmiot Cele i zadania 2015 2016 2017 2018 2019-2021 realizacji odpowiedzialny Źródła finansowania Cel ekologiczny: upowszechnienie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia oraz wdro żenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej

brak szczegółowych danych kosztowych Szkolenie dla pracowników administracji publicznej i zadanie ci ągłe gmina, organizacje wszystkich jednostek podległych Urz ędowi Gminy środki własne gminy, środki WFO ŚiGW

Prowadzenie edukacji ekologicznej poprzez konkursy, festyny, brak szczegółowych danych kosztowych gmina, Powiat, zadanie ci ągłe akcje w szkołach. środki własne gminy, Powiatu, środki zewn ętrzne, WFO ŚiGW Nadle śnictwa, szkoły Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska oraz koszty administracyjne co 2 lata raport gmina opracowywanie raportów z realizacji PO Ś (co 2 lata). środki własne gminy Informowanie mieszka ńców o prowadzonych post ępowaniach, koszty administracyjne wydawanych decyzjach, prowadzonych inwestycjach, opracowywanych planach i programach oraz jako ści zadanie ci ągłe gmina środowiska na terenie Gminy (BIP, tablica ogłosze ń, lokalna środki własne gminy prasa itd.).

93 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

6.9. Priorytet zapewnienie bezpiecze ństwa ludno ści

Cel ekologiczny: minimalizacja wpływu na środowisko oraz eliminacja ryzyka dla zdrowia ludzi w miejscach najwi ększego oddziaływania na środowisko i zapewnienie bezpiecze ństwa chemicznego lub biologicznego.

Tabela 32. Zadania wyznaczone w ramach zapewnienia bezpiecze ństwa ludno ści Koszty realizacji w poszcze gólnych latach [zł] Termin Podmiot Cele i zadania 2015 2016 2017 2018 2019-2021 realizacji odpowiedzialny Źródła finansowania Cel ekologiczny: minimalizacja wpływu na środowisko oraz eliminacja ryzyka dla zdrowia ludzi w miejscach najwi ększego oddziaływania na środowisko i zapewnienie bezpiecze ństwa chemicznego lub biologicznego Uwzgl ędnianie zagadnie ń zagro żenia powa żnymi awariami koszty administracyjne w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego zadanie ci ągłe gmina oraz wydawanych decyzjach. środki własne gminy Zakup sprz ętu do usuwania skutków zagro żeń ekologicznych koszty zale żne od podj ętych działa ń w razie potrzeb gmina, Stra ż Po żarna i zapewnienia dost ępu do wody pitnej. gmina, Stra ż Po żarna Współpraca z innymi jednostkami w ramach realizacji planów koszty zale żne od podj ętych działa ń gmina, Powiat, Stra ż zarz ądzania kryzysowego w zwi ązku z wyst ąpieniem w razie potrzeb Po żarna powa żnych awarii lub katastrof naturalnych (w razie potrzeb). gmina, Powiat, Stra ż Po żarna

94 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

6.10. Priorytet rozwój gospodarki odpadami

Cel ekologiczny: rozwój gospodarki odpadami.

Tabela 33. Zadania wyznaczone w ramach rozwoju gospodarki odpadami Koszty realizacji w poszczególnych latach [zł] Termin Podmiot Cele i zadania 2015 2016 2017 2018 2019-2021 realizacji odpowiedzialny Źródła finansowania Cel ekologiczny: rozwój systemu gospodarki odpadami komunalnymi

Zadania z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi będą wynika ć z ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach. Okre ślone przez ustaw ę obowi ązki gminy Bartniczka będą stopniowo i zgodnie z obowi ązuj ącymi terminami. Najwa żniejszymi zadaniami gminy w tym zakresie jest: − osi ągni ęcie wymaganych poziomów ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania, − osi ągni ęcie wymaganych poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami takich frakcji odpadów jak: papier i tektura, tworzywa sztuczne, szkło, metal, opakowania wielomateriałowe.

95 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

VII. KONCEPCJA EDUKACJI EKOLOGICZNEJ

7.1. ZAŁO ŻENIA OGÓLNE

Edukacja ekologiczna znalazła stosown ą rang ę zarówno w Konstytucji RP, jak i sektorowych uregulowaniach prawnych, przede wszystkim w ustawach: Prawo ochrony środowiska, o ochronie przyrody i w ustawie o systemie o światy. Istotne znaczenie dla edukacji ekologicznej wynika równie ż z podpisanych przez Polsk ę dokumentów mi ędzynarodowych przede wszystkim Agendy 21. Podstawowym celem edukacji ekologicznej jest upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia oraz wdro żenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej, czyli korzystaj ącej z ró żnych dziedzin nauki i poruszaj ącej ró żne aspekty życia społecznego. Wa żnym celem jest równie ż kształtowanie pełnej świadomo ści i budzenie zainteresowania społecze ństwa sprawami środowiska, rozpatruj ąc jego walory w ramach ekonomii, ekologii i warto ści społecznych. Ponadto nale ży umo żliwi ć ka żdemu człowiekowi zdobywanie wiedzy i umiej ętno ści niezb ędnych dla poprawy stanu środowiska i zach ęca ć mieszka ńców do anga żowania si ę w sprawy ochrony środowiska i wła ściwego korzystania z jego zasobów.

7.2. POTRZEBA EDUKACJI EKOLOGICZNEJ

Edukacja ekologiczna jest koncepcj ą kształcenia i wychowywania społecze ństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego zgodnie z hasłem „my śle ć globalnie, działa ć lokalnie” . Wa żnym elementem jest ł ączenie wiedzy przyrodniczej z humanistyczn ą oraz działaniami praktycznymi. Potrzeba wdro żenia ekorozwoju, m. in. poprzez edukacj ę ekologiczn ą, pojmowanego jako całokształt harmonijnych działa ń człowieka, korzystaj ącego z zasobów środowiska przyrodniczego w sposób racjonalny, odpowiedzialny oraz gwarantuj ący ich zachowanie dla przyszłych pokole ń jest obecnie spraw ą piln ą, godn ą stawiania jej ponad wszelkimi podziałami. Dlatego te ż edukacyjne działania proekologiczne powinny integrowa ć całe społecze ństwo. Obejmuje ona uwzgl ędnianie, we wszystkich działaniach, tematyki z zakresu ochrony i kształtowania środowiska. Zagadnienia szeroko poj ętej ekologii, powinny dociera ć do wszystkich grup społecznych i wiekowych. W zwi ązku z tym wa żne jest znalezienie odpowiednich środków przekazu tak, aby w jak najprostszy i najskuteczniejszy sposób przekazywa ć informacj ę ekologiczn ą. Niewiele osób rozumie, jaki wpływ na stan i jako ść środowiska maj ą zachowania poszczególnych osób, rodzin i grup społecznych, jak równie ż ich przyzwyczajenia, styl życia, sposoby wypoczynku lub od żywiania. Dlatego te ż edukacja ekologiczna, wspomagaj ąca zrozumienie zale żno ści mi ędzy człowiekiem, jego wytworami i przyrod ą, obejmowa ć musi wszystkich ludzi bez wyj ątku, w pierwszej kolejno ści najmłodszych, którzy mog ą skutecznie przekazywa ć osobom starszym wzorce zachowa ń proekologicznych. Jedynie wspólny wysiłek wszystkich ludzi razem i ka żdego z osobna, podejmowany codziennie, w ka żdym miejscu: w domu, w pracy, podczas wypoczynku, jest w stanie zahamowa ć degradacj ę

96 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

środowiska, wpłyn ąć na popraw ę jako ści naszego życia i zdrowia oraz zapewni ć perspektywy godziwego życia przyszłym pokoleniom. Przewidziany do realizacji program edukacji ekologicznej powinien zawiera ć nast ępuj ące zagadnienia: - potrzeb ę edukacji ekologicznej, - uwzgl ędnianie we wszystkich działaniach tematyki z zakresu ochrony i kształtowania środowiska, - znalezienie i zró żnicowanie form i tre ści przekazu, aby w najprostszy i najskuteczniejszy sposób przekazywa ć informacj ę ekologiczn ą, - podział mieszka ńców na grupy, do których trafia ć b ędą odpowiednio przygotowane formy edukacyjne (np. pracowników samorz ądowych, dziennikarzy i nauczycieli, dzieci i młodzie ż, dorosłych mieszkańców oraz przedsi ębiorców). Nale ży równocze śnie wyznaczy ć cele i efekty, jakie ma przynie ść prowadzona akcja edukacyjno - informacyjna. Wła ściwie opracowany program edukacji ekologicznej powinien równie ż uwzgl ędnia ć nakłady finansowe oraz mo żliwo ści finansowania zada ń edukacyjnych przewidzianych harmonogramem programu. Istotna jest równie ż spójno ść tego programu z zało żeniami programów edukacyjnych wy ższych szczebli (powiatowym i wojewódzkim). Podczas ró żnych konkursów i akcji ekologicznych warto jest pogł ębia ć znajomo ść problemów środowiskowych zwi ązanych z odpadami komunalnymi, pokaza ć korzy ści płyn ące ze zbiórki makulatury oraz innych surowców wtórnych, kształci ć umiej ętno ści ograniczenia ilo ści odpadów wytwarzanych w domu oraz aktywnego udziału w działaniach na rzecz środowiska. Działacze zajmuj ący si ę tematyk ą ochrony środowiska powinni równie ż zwróci ć uwag ę na problem spalania odpadów w gospodarstwach domowych. U świadamiaj ąc szkodliwo ść , jaka wynika z wprowadzania do atmosfery substancji pochodz ących ze spalania w nieprzystosowanych do tego urz ądzeniach, mog ą doprowadzi ć do mierzalnej poprawy faktycznego stanu środowiska przyrodniczego w skali regionu. Akcje ekologiczne powinny by ć prowadzone cyklicznie oraz anga żowa ć coraz wi ęcej mieszka ńców. Wa żne jest tak że, aby gmina działała wspólnie z innymi jednostkami w zakresie ochrony środowiska, gospodarki odpadami i infrastruktury komunalnej. Współpraca pozwala na osi ągni ęcie szerszych celów, pozyskanie wi ększych środków finansowych na inwestycje. W działaniach proekologicznych gmin ę Bartniczka wspiera województwo kujawsko – pomorskie, powiat brodnicki, Ministerstwo Środowiska, Liga Ochrony Przyrody, Nadle śnictwo Brodnica oraz placówki o światowe na ka żdym szczeblu. Poni żej wymieniono działania edukacyjne prowadzone przez wybrane jednostki organizacyjne gminy w ostatnich latach. - Zbiórka makulatury organizowana przez Fundacj ę Przyjazny Świat Dziecka pod nazw ą „Przywró ćmy dzieciom u śmiech”. - Udział wszystkich uczniów Gimnazjum Publicznego im. Romualda Traugutta w Jastrz ębiu w akcji „Sprz ątanie Świata”, - W nawi ązaniu do mi ędzynarodowego Dnia Ziemi 2015 uczniowie Gimnazjum Publicznego im. Romualda Traugutta w Jastrz ębiu uczestniczyli w IV edycji ogólnopolskiej akcji ekologicznej pod hasłem: ,,Oddaj zu żyty telefon komórkowy, odbierz nowy aparat fotograficzny”, - 15 kwietnia 2015 r. 15 uczniów Gimnazjum Publicznego w Jastrz ębiu brało udział w ogólnopolskim konkursie EKOTEST. Organizatorem było Ogólnopolskie Centrum Edukacji. Celem konkursu było promowanie wśród uczniów postaw ekologicznych oraz zwi ększenie ich świadomo ści wobec współczesnych zagro żeń środowiska naturalnego,

97 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

- Udział w ogólnopolskim programie edukacyjnym „Trzymaj Form ę” promuj ącym zdrowe od żywianie i aktywno ść fizyczn ą w śród młodzie ży szkolnej, - We wszystkich szkołach gminy Bartniczka realizowana jest tre ści nauczania na lekcjach biologii z zakresu ekologii, a w szczególno ści: cech populacji, stosunków antagonistycznych i nieantagonistycznych mi ędzy populacjami, struktury ekosystemu i jego funkcjonowania, obiegu materii i przepływy energii w ekosystemie, ró żnorodno ści biologicznej.

VIII. SYSTEM FINANSOWANIA INWESTYCJI

Po uzyskaniu przez Polsk ę członkostwa w Unii Europejskiej pojawiły si ę nowe mo żliwo ści i szanse na lepszy rozwój gospodarczy zgodny z ide ą ekorozwoju. Uzyskanie funduszy pochodz ących ze źródeł unijnych b ądź innych organizacji mi ędzynarodowych jest obecnie mo żliwe poprzez przyst ępowanie zainteresowanych stron do konkretnych programów i projektów. Bardzo wa żnym jest, aby władze lokalne podejmowały próby uzyskania tych funduszy, a tym samym wykorzystały szans ę na rozwój zrównowa żony swojego regionu i polepszenie w nim warunków życia ludno ści. Aktualne programy tzn. na lata 2014 - 2020, dotycz ące działa ń w zakresie ochrony oraz kształtowania środowiska przyrodniczego i kulturowego, dzi ęki którym mo żliwe jest uzyskanie środków na konkretne projekty rozwojowe, zostały ju ż zatwierdzone przez Komisj ę Europejsk ą.

8.1. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko

Źródłem funduszy na ochron ę środowiska jest przede wszystkim Program Infrastruktura i Środowisko 2014 – 2020. To wła śnie z niego b ędzie dotowanych najwi ęcej inwestycji z zakresu ochrony środowiska. Głównym celem programu jest wsparcie gospodarki efektywnie korzystaj ącej z zasobów i przyjaznej środowisku oraz sprzyjaj ącej spójno ści terytorialnej i społecznej. Cel główny programu został oparty na równowadze oraz wzajemnym uzupełnianiu si ę działa ń w trzech podstawowych obszarach: 1. czystej i efektywnej energii, w tym efektywno ści energetycznej, ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych, rozwoju energii ze źródeł odnawialnych oraz integracji i poprawy funkcjonowania europejskiego rynku energii; 2. adaptacji do zmian klimatu oraz efektywnego korzystania z zasobów, wzmocnieniu odporno ści systemów gospodarczych na zagro żenia zwi ązane z klimatem oraz zwi ększeniu mo żliwo ści zapobiegania zagro żeniom (zwłaszcza zagro żeniom naturalnym) i reagowania na nie; 3. konkurencyjno ści, w tym wnoszeniu istotnego wkładu w utrzymanie przez UE prowadzenia na światowym rynku technologii przyjaznych środowisku, zapewniaj ąc jednocze śnie efektywne korzystanie z zasobów i usuwaj ąc przeszkody w działaniu najwa żniejszych infrastruktur sieciowych. Do głównych priorytetów PO Ii Ś zalicza si ę: I. Zmniejszenie emisyjno ści gospodarki. II. Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu.

98 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

III. Rozwój sieci drogowej TEN-T i transportu multimodalnego. IV. Infrastruktura drogowa dla miast. V. Rozwój transportu kolejowego w Polsce. VI. Rozwój niskoemisyjnego transportu zbiorowego w miastach. VII. Poprawa bezpiecze ństwa energetycznego VIII. Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury. IX. Wzmocnienie strategicznej infrastruktury ochrony zdrowia. X. Pomoc techniczna.

8.2. Regionalny Program Operacyjny Województwa kujawsko - pomorskiego

W zakresie ochrony środowiska wa żny jest tak że Regionalny Program Operacyjny Województwa kujawsko - pomorskiego. Jest to program, którego celem jest podj ęcie wyzwa ń rozwojowych stoj ących przed województwem pomorskim w sferze gospodarczej, edukacji, aktywno ści zawodowej i społecznej, wykorzystania specyficznych potencjałów poszczególnych obszarów, systemu transportowego, energii i środowiska. Poszczególne osie priorytetowe okre ślone zostały nast ępuj ąco (rozwini ęto tylko te osie, które powi ązane s ą z inwestycjami w ochron ę środowiska): − Oś Priorytetowa 1. KOMERCJALIZACJA WIEDZY daje mo żliwo ść inwestowania w: • przedsi ębiorstwa rozpoczynaj ące i rozwijaj ące działalno ść badawczo-rozwojow ą, • wsparcie nowych przedsi ębiorstw znajduj ących si ę w pocz ątkowej fazie rozwoju i działaj ących w sektorach zaawansowanych technologicznie, • wspólne projekty przedsi ębiorstw i instytucji, których celem jest wprowadzenie na rynek nowych, innowacyjnych produktów i usług, • zaawansowane usługi badawcze, − Oś Priorytetowa 2. PRZEDSI ĘBIORSTWA daje mo żliwo ść inwestowania w: • inwestycje prorozwojowe i słu żą ce poprawie efektywno ści mikro, małych i średnich przedsi ębiorstw, • rozwój systemu profesjonalnych usług doradczych, • przyci ągni ęcie kolejnych inwestorów, którzy stworz ą trwałe miejsca pracy i mo żliwo ści kooperacji dla małych i średnich firm. − Oś Priorytetowa 3. EDUKACJA oraz 4. KSZTAŁCENIE ZAWODOWE − Oś Priorytetowa 5. ZATRUDNIENIE − Oś Priorytetowa 6. INTEGRACJA oraz 8. KONWERSJA daje mo żliwo ść inwestowania w: • rewitalizacje zdegradowanych obszarów miejskich, • ochron ę zabytków, • zagospodarowanie tras turystycznych o charakterze regionalnym i ponadregionalnym. − Oś Priorytetowa 7. ZDROWIE − Oś Priorytetowa 9. MOBILNO ŚĆ daje mo żliwo ść inwestowania w: • rozwój infrastruktury transportu miejskiego – tramwajowego, trolejbusowego, autobusowego i rowerowego(zakup i modernizacja taboru, poprawa funkcjonowania, konkurencyjno ści i bezpiecze ństwa), • rozwój dróg i linii kolejowych poprawiaj ących spójno ść terytorialn ą i dost ępno ść regionu.

99 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

− Oś Priorytetowa 10. ENERGIA daje mo żliwo ść inwestowania w: • podniesienie efektywno ści energetycznej budynków u żyteczno ści publicznej oraz mieszkalnych, • produkcj ę energii elektrycznej i cieplnej z odnawialnych źródeł energii, • przebudow ę lub rozbudow ę dystrybucyjnych sieci elektroenergetycznych, • budow ę b ądź modernizacj ę źródeł ciepła i systemów zaopatrzenia w ciepło w miastach, • rozbudow ę systemu monitoringu powietrza, • modernizacj ę o świetlenia zewn ętrznego. − Oś Priorytetowa 11. ŚRODOWISKO daje mo żliwo ść inwestowania w: • przeciwdziałanie i minimalizacj ę skutków ekstremalnych zjawisk klimatycznych, • systemy wczesnego reagowania w przypadku wyst ąpienia zjawisk katastrofalnych, • przedsi ęwzi ęcia zwi ązane z zagospodarowaniem odpadów, • projekty z zakresu gospodarki ściekowej oraz zaopatrzenia w wodę, • ochron ę przyrody, przede wszystkim na obszarach chronionych.

Z nowymi programami mo żna zapozna ć si ę na stronach funduszy europejskich oraz poszczególnych jednostek odpowiadaj ących za zarz ądzanie programami.

8.3. Program działa ń na rzecz środowiska i klimatu LIFE

Środki Programu działa ń na rzecz środowiska i klimatu LIFE ustanowiony na lata 2014 - 2020 będą dystrybuowane w ramach dwóch podprogramów: 1. Działania na rzecz środowiska, gdzie wsparcie mog ą uzyska ć przedsi ęwzi ęcia dotycz ące ochrony środowiska i efektywnego gospodarowania zasobami, przyrody i ró żnorodno ści biologicznej oraz zarz ądzania i informacji w zakresie środowiska, 2. Działania na rzecz klimatu, w którym wspierane mog ą zosta ć inicjatywy dotycz ące łagodzenia i dostosowania do skutków zmiany klimatu oraz zarz ądzania i informacji w zakresie klimatu. Beneficjentami programu mog ą by ć podmioty zarejestrowane na obszarze Unii Europejskiej. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFO ŚiGW) będzie pełnił funkcj ę krajowego punktu kontaktowego dla programu LIFE. Wzorem lat poprzednich, przedsi ęwzi ęcia realizowane przez beneficjentów z Polski, oprócz dofinansowania ze środków LIFE, b ędą mogły uzyska ć dodatkowe wsparcie finansowe pochodz ące ze środków NFO ŚiGW. Szczegółowe informacje dotycz ące zasad przygotowania wniosków publikowane będą na stronie NFO ŚiGW.

8.4. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu oferuj ą mo żliwo ść dofinansowania szerokiej gamy projektów w ramach różnych programów priorytetowych ogłaszanych cz ęsto jako konkursy. S ą tak że podmiotami, które koordynuj ą dofinansowanie z innych instrumentów finansowych. Działanie jednostek opiera si ę na Wspólnej Strategii

100 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Działania Narodowego Funduszu i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej na lata 2013 - 2016 z perspektyw ą do 2020 roku. Zgodnie z ni ą, misj ą instytucji jest skuteczne wspieranie działa ń na rzecz środowiska , natomiast celem generalnym jest Poprawa stanu środowiska i zrównowa żone gospodarowanie jego zasobami przez stabilne, skuteczne i efektywne wspieranie przedsi ęwzi ęć i inicjatyw słu żą cych środowisku. Zakłada si ę, że osi ągni ęcie celu generalnego b ędzie realizowane w ramach czterech priorytetów środowiskowych tj.: 1. ochrona i zrównowa żone gospodarowanie zasobami wodnymi, w tym: − poprawa jako ści wód powierzchniowych i podziemnych, − efektywne i racjonalne korzystanie z zasobów wodnych, − adaptacja sektora gospodarki wodnej do zmian klimatycznych. 2. racjonalne gospodarowanie odpadami i ochrona powierzchni ziemi, w tym: − minimalizacja składowanych odpadów, − wykorzystanie odpadów komunalnych oraz osadów ściekowych na cele energetyczne, − promowanie ponownego wykorzystania i recyklingu, − racjonalne i efektywne gospodarowanie zasobami kopalin. 3. ochrona atmosfery, w tym: − poprawa jako ści powietrza, − wspieranie rozproszonych odnawialnych źródeł energii. 4. ochrona ró żnorodno ści biologicznej i funkcji ekosystemów, w tym: − utrzymanie i odbudowa ekosystemów i ich funkcji, − ochrona korytarzy ekologicznych, − zapewnienie zrównowa żonego rozwoju le śnictwa, gospodarki rolnej i rybackiej. Dodatkowo, Fundusze co roku ogłaszaj ą list ę programów priorytetowych na rok kolejny, które pomagaj ą im zrealizowa ć zadania zgodnie z przyj ętą Strategi ą. Strategie NFO ŚiGW, jak i WFO ŚiGW w Toruniu, a tak że listy priorytetowe zamieszczone s ą na ich stronach www (www.nfosigw.gov.pl i www.wfosigw.gdansk.pl).

8.5. Bank Ochrony Środowiska

Jednostki samorz ądowe, a tak że osoby prawne i fizyczne mog ą korzysta ć tak że z dotacji i preferencyjnych kredytów, oferowanych oraz finansowanych ze środków Banku Ochrony Środowiska. Udziela on nast ępuj ących kredytów proekologicznych: − Kredyt Dom EnergoOszcz ędny. − Słoneczny EkoKredyt. − Kredyt z Dobr ą Energi ą. − Kredyty z dopłatami NFO ŚiGW. − Kredyty na urz ądzenia i wyroby słu żą ce ochronie środowiska. − Kredyt EkoMonta ż. − Kredyty na zaopatrzenie wsi w wod ę. − Kredyt EnergoOszcz ędny. − Kredyt EkoOszcz ędny. − Ekologiczne kredyty hipoteczne. − Kredyt z Klimatem.

101 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

− Kredyty we współpracy z WFOSiGW. − Kredyt EKOodnowa dla firm (ze środków Banku KfW). − Kredyty z linii kredytowej NIB.

Wśród wielu mo żliwych źródeł finansowania inwestycji, jednostki samorz ądowe, ka żdorazowo i indywidualnie powinny dopasowywa ć system mo żliwo ści finansowania do danej inwestycji i przedsi ęwzi ęcia.

IX. STRATEGIA I MONITORING REALIZACJI PROGRAMU

9.1. ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA

Warunkiem realizacji Programu Ochrony Środowiska jest ustalenie systemu zarz ądzania tym Programem. Zarz ądzanie Programem odbywa si ę z uwzgl ędnieniem zasad zrównowa żonego rozwoju, w oparciu o instrumenty zarz ądzania zgodne z kompetencjami i obowi ązkami podmiotów zarz ądzaj ących. W odniesieniu do gminnego Programu Ochrony Środowiska jednostk ą, na której spoczywa ć b ędą główne zadania zarz ądzania tym Programem b ędzie Gmina Bartniczka, jednak cało ściowe zarz ądzanie środowiskiem w gminie będzie odbywa ć si ę na kilku szczeblach. Oprócz szczebla gminnego s ą jeszcze szczeble powiatowy i wojewódzki, obejmuj ące działania podejmowane w skali powiatu i województwa, a tak że szczeble jednostek organizacyjnych, obejmuj ących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystaj ące ze środowiska. Na ka żdą z tych jednostek nało żone s ą ró żne (czasami zbie żne) obowi ązki. Na innych zasadach odbywa si ę zarz ądzanie w stosunku do podmiotów gospodarczych korzystaj ących ze środowiska. Kieruj ą si ę one głównie rachunkiem (efektami) ekonomicznym i zasadami konkurencji rynkowej, cho ć powszechne staje si ę tak że uwzgl ędnianie głosu opinii społecznej. Na tym szczeblu zarz ądzane środowiskiem odbywa si ę przez: − dotrzymywanie wymaga ń stawianych przez przepisy prawa, − porz ądkowanie technologii i re żimów obsługi urz ądze ń, − modernizacje stosowanych technologii, − eliminowanie technologii uci ąż liwych dla środowiska, − instalowanie urz ądze ń ochrony środowiska, − stała kontrola zanieczyszcze ń. Instytucje działaj ące w ramach administracji, a odpowiedzialne za wykonanie i egzekwowanie prawa maj ą głównie na celu zapobieganie zanieczyszczeniom poprzez: − racjonalne planowanie przestrzenne, − kontrolowanie gospodarczego korzystania ze środowiska, − porz ądkowanie działalno ści zwi ązanej z gospodarczym korzystaniem ze środowiska, − instalowanie urz ądze ń i instalacji ochrony środowiska. Instrumenty słu żą ce do zarz ądzania Programem Ochrony Środowiska wynikaj ą z obowi ązuj ących aktów prawnych (np. Prawo ochrony środowiska, ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o odpadach, o utrzymaniu

102 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r. czysto ści i porz ądku w gminach itp.) i mo żna je podzieli ć na instrumenty prawne, finansowe, społeczne oraz strukturalne.

9.1.1. Instrumenty prawne

Instrumentami prawnymi s ą wszystkie konkretne rozwi ązania ukierunkowane na osi ągni ęcie celu ekologicznego, z których gmina mo że korzysta ć i jednocze śnie maj ą one odniesienie prawne – wynikaj ą z obowi ązuj ących przepisów − prawnych. Instrumenty prawne daj ą jednostkom samorz ądu terytorialnego i instytucjom działaj ącym w ochronie środowiska mo żliwo ść nało żenia okre ślonych obowi ązków i postanowie ń na podmioty. Do instrumentów prawnych zaliczamy: − pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, w tym pozwolenia zintegrowane, − decyzje zwi ązane z gospodark ą odpadami, − koncesje geologiczne wydawane na rozpoznanie i eksploatacje surowców mineralnych, − raporty oddziaływania na środowisko planowanych czy istniej ących inwestycji, − uchwały zatwierdzaj ące plany zagospodarowania przestrzennego, − decyzje ustalaj ące lokalizacj ę inwestycji celu publicznego lub warunków zabudowy i zagospodarowania terenu, − decyzje o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsi ęwzi ęć , − strategiczne oceny oddziaływania inwestycji oraz opracowywanych planów i programów na środowiska. Szczególnym instrumentem prawnym jest od niedawna monitoring, czyli kontrola jako ści stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jako ści środowiska, jak te ż w odniesieniu do ilo ści zasobów środowiska. Obecnie, wprowadzenie bada ń monitoringowych jako obowi ązuj ących, czyni ą je instrumentem o znaczeniu prawym.

9.1.2. Instrumenty finansowe

Posiadanie odpowiednich środków finansowych na realizacj ę Programu jest niezb ędnym warunkiem wdro żenia polityki środowiskowej gminy. Do instrumentów finansowych mog ących by ć źródłem realizacji przedsi ęwzi ęć proekologicznych zaliczamy: − opłaty za korzystanie ze środowiska – za emisje zanieczyszcze ń do powietrza, za pobór wody powierzchniowej i podziemnej, za odprowadzanie ścieków do wód lub ziemi, za składowanie odpadów, za powierzchni ę, z której odprowadzane s ą ścieki, − administracyjne kary pieni ęż ne, − odpowiedzialno ść cywilna, karna i administracyjna, − kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska, − pomoc publiczna na ochron ę środowiska w postaci preferencyjnych po życzek i kredytów, dotacji, odrocze ń, rozło żenia na raty i umorze ń płatno ści wobec bud żetu pa ństwa i funduszy ekologicznych, zwolnie ń i ulg podatkowych.

103 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

9.1.3. Instrumenty społeczne

Uzgodnienia ze społecze ństwem poprzez udział społecze ństwa w podejmowaniu decyzji i uchwalaniu dokumentacji s ą wa żnym elementem skutecznego zarz ądzania, opartego o zasady zrównowa żonego rozwoju i uwzgl ędnianie racji społecznych. Mo żna je podzieli ć na: 1. Narz ędzia dla usprawnienia współpracy i budowania partnerstwa tzw. „uczenie si ę poprzez działanie”. Mo żna w nich wyró żni ć dwie kategorie dotycz ące: − działa ń samorz ądów (dokształcanie profesjonalne i system szkoleń, interdyscyplinarny model pracy, współpraca i partnerstwo w systemach sieciowych), − powi ąza ń mi ędzy władzami samorz ądowymi, a społecze ństwem (udział społecze ństwa w zarz ądzaniu poprzez system konsultacji i debat publicznych, wprowadzenie mechanizmów, tzw. budowania świadomo ści – kampanie edukacyjne). 2. Narz ędzia dla formułowania, integrowania i wdro żenia polityk środowiskowych: − środowiskowe porozumienia, karty, deklaracje, statuty, − strategie i plany działa ń, − systemy zarz ądzania środowiskiem, − ocena wpływu na środowisko (udział społecze ństwa w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko), − ocena strategii środowiskowych. 3. Narz ędzia wł ączaj ące mechanizmy rynkowe w realizacje zrównowa żonego rozwoju: − opłaty, podatki, grzywny (na rzecz środowiska), − regulacje cenowe, − regulacje u żytkowania, oceny inwestycji, − środowiskowe zalecenia dla bud żetowania, − kryteria środowiskowe w procedurach przetargowych. 4. Narz ędzia dla pomiaru, oceny i monitorowania skutków zrównowa żonego rozwoju: − wska źniki równowagi środowiskowej, − ustalenie wyra źnych celów operacyjnych, − monitorowanie skuteczno ści procesów zarz ądzania. Kolejnym, bardzo istotnym elementem instrumentów społecznych jest edukacja ekologiczna. Pod tym poj ęciem nale ży rozumie ć ró żnorodne działania, które zmierzaj ą do kształtowania świadomo ści ekologicznej społecze ństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków. Podstaw ą jest tu rzetelne i ci ągłe przekazywanie wiedzy na temat ochrony środowiska oraz komunikowanie si ę władz samorz ądów lokalnych ze społecze ństwem na drodze podejmowanych działa ń inwestycyjnych. Wa żna dla ochrony środowiska jest równie ż współpraca pomi ędzy powiatowymi i miejskimi słu żbami ochrony środowiska, instytucjami naukowymi, organizacjami społecznymi oraz podmiotami gospodarczymi. Wzajemne relacje powinny opierać si ę na partnerstwie, które b ędą prowadziły do wspólnej realizacji poszczególnych przedsi ęwzi ęć . Pozarz ądowe organizacje ekologiczne mog ą zajmowa ć si ę zarówno działaniami planistycznymi (opracowywa ć operaty ochrony przyrody dla Nadle śnictw), prowadzi ć konstruktywne, fachowe programy ochrony ró żnych gatunków czy typów siedlisk, realizowa ć pro środowiskowe inwestycje (np. zwi ązane z alternatywnymi źródłami energii), itp. Tradycyjn ą rol ą organizacji jest te ż prowadzenie kontroli przestrzegania przepisów ochrony środowiska i monitoringu i wł ączanie si ę do strategicznych ocen oddziaływania inwestycji i projektów na środowisko.

104 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Niezb ędne jest, aby prowadzona komunikacja społeczna obj ęła swym zasi ęgiem wszystkie grupy społecze ństwa. Bardzo wa żną spraw ą jest wła ściwe, rzetelne i odpowiednio wcze śniejsze informowanie tych mieszka ńców, których planowane inwestycje b ędą dotyczyły w sposób bezpo średni. Podmioty zajmuj ące si ę rozwojem lokalnym oraz podmioty gospodarcze nie mog ą dopu ści ć do zaistnienia sytuacji, kiedy to mieszka ńcy dowiaduj ą si ę o planowanych zamierzeniach z „innych” źródeł np. prasy. W takim przypadku wielokrotnie zajm ą oni postaw ę negatywn ą w stosunku do planowanej inwestycji. Edukacja i informacja z komunikacj ą s ą ze sob ą ści śle powi ązane, bowiem dobra i wła ściwa informacja pot ęguje proces edukacji.

9.1.4. Instrumenty strukturalne

Zgodnie z ustaw ą z dnia 27 kwietnia 2011 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 ze zm.), polityka ochrony środowiska to zespół działa ń maj ących na celu stworzenie warunków niezb ędnych do realizacji ochrony środowiska, zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju. jest ona prowadzona na podstawie strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych, a tak że za pomoc ą wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska. Do instrumentów strukturalnych nale żą wszelkie programy strategiczne np. strategie rozwoju, plany rozwoju lokalnego wraz z programami sektorowymi, a tak że program ochrony środowiska, i to one wytyczaj ą główne tendencje i kierunki działa ń w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego, infrastrukturalnego i ochrony środowiska. Nadrz ędnym dokumentem powinien by ć plan rozwoju lokalnego oraz strategia rozwoju. Gmina w 2015 przyst ąpiła do opracowania tych dokumentów. W programach tych powinny by ć uwzgl ędnione z jednej strony kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej wytyczone pewne ramy tego rozwoju, warunkowane trosk ą o stan środowiska. Oznacza to, że ochrona środowiska na terenie gminy Bartniczka wymaga podejmowania pewnych działa ń w okre ślonych dziedzinach gospodarki, jak i codziennego życia jego mieszka ńców. Ka żda jednostka decyduje o kształtowaniu swojej przestrzeni geograficznej, sposobie zarz ądzania środowiskiem i tworzeniem lepszego modelu życia swoich mieszka ńców. Program Ochrony Środowiska jest jednym z elementów prowadzenia ekorozwoju gminy, który powinien nawi ązywa ć do: − Polityki Ekologicznej Polski, − programów ekologicznych wy ższego szczebla, − lokalnych warto ści zasobów i zagro żenia środowiskowego, − lokalnej świadomo ści, ch ęci i mo żliwo ści działania. Lokalny rozwój powinien nast ępowa ć bez degradacji zasobów przyrody i jej ekosystemów oraz uwzgl ędnia ć warunki przyrodnicze i społeczne. Podstawowe zało żenie ekorozwoju wymaga zast ąpienia filozofii maksymalnego zysku, filozofi ą wspólnego interesu. Dlatego tak wa żne jest współdziałanie samorz ądu gminnego i mieszka ńców (wspomniane wcze śniej rozmowy z mieszka ńcami i edukacja ekologiczna). Wła śnie w gminie, wspólny interes jest szczególnie wa żny i musi uwzgl ędnia ć potrzeby wszystkich mieszka ńców. Jest to model życia, w którym ludzie staraj ą si ę żyć w zgodzie z przyrod ą i mie ć wpływ na otaczaj ącą ich rzeczywisto ść społeczn ą i gospodarcz ą.

105 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Dobre warunki środowiskowe wpływaj ą na rozwój gospodarczy gminy i popraw ę warunków zdrowotnych. Drog ą ich osi ągni ęcia powinien by ć program ekorozwoju gminy, którego cz ęś ci ą jest aktualizowany Program Ochrony Środowiska oraz przestrzeganie jego zało żeń.

9.2. MONITOROWANIE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

9.2.1. Zasady monitoringu

W procesie wdra żania Programu wa żna jest kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji zada ń w nim wyznaczonych z punktu widzenia osi ągni ęcia zało żonych celów. Z tego wzgl ędu wa żne jest wyznaczenie systemu monitorowania, na podstawie, którego b ędzie mo żliwe dokonanie oceny procesu wdra żania oraz b ędą mogły by ć dokonane modyfikacje Programu. Monitoring powinien by ć sprawowany w nast ępuj ących zakresach: − monitoring środowiska, − monitoring programu, − monitoring odczu ć społecznych.

Monitoring środowiska System kontroli środowiska, jest narz ędziem wspomagaj ącym prawne, finansowe i społeczne instrumenty zarz ądzania środowiskiem. Dostarcza informacji o efektach wszystkich działa ń na rzecz ochrony środowiska i mo że by ć traktowany jako podstawa do oceny całej polityki ochrony środowiska. Jest jednym z najwa żniejszych kryteriów, na podstawie, których tworzona jest nowa polityka. Mierniki efektów ekologicznych s ą w znacznym stopniu dost ępne jako wielko ści mierzone w ramach istniej ących systemów kontroli i monitoringu. Pomiary poziomów emisji i immisji zanieczyszcze ń do powietrza atmosferycznego, zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych, s ą wykonywane w ramach działalno ści np. WIO Ś, PIG, a przyrost obszarów aktywnych przyrodniczo (lasów, łąk, terenów parkowych, form ochrony przyrody) znany jest instytucjom takim jak np. Urz ąd Gminy, RDLP, RDO Ś i innym.

Monitoring Programu Najwa żniejszym wska źnikiem jest monitorowanie realizacji poszczególnych zada ń. Rada Gminy będzie oceniała, co dwa lata stopie ń wdro żenia Programu, natomiast na bie żą co b ędzie kontrolowany post ęp w zakresie wykonania przedsi ęwzi ęć zdefiniowanych w Programie. Okresowa ocena realizacji przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w harmonogramie PO Ś i analiza wyników tej oceny b ędą stanowiły wkład dla listy przedsi ęwzi ęć , obejmuj ących kolejne okresy realizacji zada ń. Cykl ten b ędzie si ę powtarzał, co ka żde dwa lata, co zapewni ci ągły nadzór nad wykonaniem Programu. W przypadku nie osi ągni ęcia zaplanowanych zamierze ń nale ży dokona ć analizy sytuacji i pozna ć jej przyczyny. Powodem mog ą by ć np. brak środków finansowych lub te ż zmiana kolejno ści przewidzianych w Programie zada ń priorytetowych. W cyklach czteroletnich b ędzie oceniany stopie ń realizacji celów ekologicznych (okre ślonych w tym dokumencie do ko ńca 2021 roku). Ocena ta b ędzie baz ą do ewentualnej korekty celów i strategii ich realizacji. Taka procedura pozwoli na spełnienie wymaga ń

106 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r. zapisanych w ustawie Prawo ochrony środowiska, a dotycz ących okresu, na jaki jest przyjmowany program ochrony środowiska i systemu raportowania o stanie realizacji programu ochrony środowiska. Stały monitoring wdra żania zapisów Programu mo że opiera ć si ę na tzw. cyklu Deminga. Opiera si ę na ci ągłym monitorowaniu zaplanowanych działa ń w myśl nast ępuj ącego ci ągu przyczynowo – skutkowego: 1. Zaplanuj - zaplanuj lepszy sposób działania, lepsz ą metod ę. 2. Wykonaj, zrób - zrealizuj plan na prób ę. 3. Sprawd ź - zbadaj, czy rzeczywi ście nowy sposób działania przynosi lepsze rezultaty. 4. Zastosuj - je śli nowy sposób działania przynosi lepsze rezultaty, uznaj go za norm ę (obowi ązuj ącą procedur ę), zestandaryzuj i monitoruj jego stosowanie.

Ryc. 23. Cykl Deminga przeniesiony na poziom opracowywania PO Ś Źródło: opracowanie własne

Monitoring odczu ć społecznych Monitoring odczu ć społecznych jest sprawowany na podstawie bada ń opinii społecznej i specjalistycznych opracowa ń słu żą cych jako ściowej ocenie udziału społecze ństwa w działaniach na rzecz poprawy stanu środowiska, a tak że ocenie odbioru przez społecze ństwo efektów Programu, mi ędzy innymi przez ilo ść i jako ść interwencji zgłaszanych do organów kontrolnych w stosunku na naruszania norm środowiskowych.

9.2.2. Monitorowanie zało żonych efektów ekologicznych

W ocenie post ępu wdra żania Programu Ochrony Środowiska oraz jego faktycznego wpływu na środowisko pomocna jest analiza i monitorowanie założonych efektów ekologicznych. Powinno by ć ono realizowane przy pomocy wska źników (mierników) stanu środowiska i zmian presji na środowisko, a tak że na wska źnikach świadomo ści społecznej. Poni żej zaproponowano najistotniejsze wska źniki, przyjmuj ąc, że lista ta nie jest wyczerpuj ąca i mo że by ć modyfikowana:

107 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

1. Zasoby przyrodnicze: − % powierzchni gminy obj ętej prawn ą ochron ą przyrody, − powierzchnia obszarów chronionego krajobrazu, rezerwatu przyrody, − powierzchnia obszarów Natura 2000, − liczba pomników przyrody, − % powierzchni Gminy obj ęty u żytkami le śnymi, − roczna powierzchnia nasadze ń / zalesie ń, − ilo ść wykonanych działa ń piel ęgnacyjnych parków. 2. Powierzchnia ziemi: − powierzchnia terenów zrekultywowanych, − powierzchnia gruntów ornych, − udział gleb kwa śnych i bardzo kwa śnych, − udział poszczególnych klas bonitacyjnych gleb (grunty orne), − powierzchnia gleb ochronnych, − powierzchnia gleb wymagaj ąca wapnowania. 3. Wody powierzchniowe i podziemne: − jako ść cieków wodnych, − jako ść wód podziemnych, − przekraczane wska źniki w jako ści wód powierzchniowych i podziemnych, − pobór wód z uj ęć komunalnych i zakładowych, − wydajno ść uj ęć wody, − długo ść sieci wodoci ągowej, − liczba przył ączy wodoci ągowych, − procent mieszka ńców obj ętych sieci ą wodoci ągow ą, − długo ść zlikwidowanej sieci z materiałów azbestowych, − udział ludno ści obsługiwanej przez oczyszczalnie ścieków, − długo ść sieci kanalizacyjnej, − długo ść sieci kanalizacji deszczowej, − liczba przył ączy kanalizacyjnych, − liczba zlikwidowanych szamb, − liczba przydomowych oczyszczalni ścieków, − ilo ść odprowadzonych ścieków, − ilo ść wytworzonych osadów ściekowych, w tym wykorzystanych, − ilo ść ładunków zanieczyszcze ń w ściekach dopływaj ących do oczyszczalni, − ilo ść ładunków zanieczyszcze ń w ściekach odpływaj ących z oczyszczalni, − powierzchnia gruntów zmeliorowanych, − ilo ść zmodernizowanych urz ądze ń wodnych. 4. Powietrze atmosferyczne: − roczna emisja zanieczyszcze ń z zakładów produkcyjnych / transportu, − ilo ść zakładów przekraczaj ących dopuszczalne poziomy emisji, − jako ść powietrza w strefie, − przekraczane wska źniki jako ści powietrza, − ilo ść przeprowadzonych termomodernizacji, − ilo ść funkcjonuj ących kotłowni zbiorczych, − ilo ść instalacji działaj ących w oparciu o energi ę odnawialn ą,

108 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

− moc instalacji działaj ących w oparciu o energi ę odnawialn ą, ilo ść budynków obj ętych energi ą odnawialn ą, − ilo ść usuni ętego azbestu. 5. Hałas: − ilo ść przekrocze ń dopuszczalnych poziomów hałasu na trasach komunikacyjnych, − wielko ść zanotowanych przekrocze ń, − miejsca notowanych przekrocze ń, 6. Pola elektromagnetyczne: − ilo ść emitorów pól elektromagnetycznych: liniowych, punktowych, − wielko ść zanotowanej emisji. 7. Racjonalne u żytkowanie zasobów naturalnych: − ilo ść zu żytej wody na 1 mieszka ńca na rok, na 1 korzystaj ącego na rok, − zu życie energii, na 1 mieszka ńca na rok, − zu życie gazu, na 1 mieszka ńca na rok, − liczba instalacji działaj ących w oparciu o energi ę odnawialn ą. 8. Edukacja ekologiczna: − liczba projektów zrealizowanych na rzecz ochrony środowiska, − ilo ść zebranych odpadów podczas akcji ekologicznych, − ilo ść ście żek przyrodniczo – dydaktycznych. 9. Powa żne awarie: − ilo ść sytuacji awaryjnych, − ilo ść wyemitowanych substancji niebezpiecznych, − ilo ść zakładów o zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia powa żnej awarii.

109 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

WYKORZYSTANE MATERIAŁY I OPRACOWANIA

Wybrane akty prawne:

Stan prawny na listopad 2015 r.

Regulacje prawne w zakresie ochrony środowiska zawarte s ą w wielu ustawach i aktach wykonawczych (rozporz ądzeniach). Do najwa żniejszych z nich, w kontek ście realizacji niniejszego Programu, należy zaliczy ć: − ustawa z dn. 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz. 1232 ze zm.), − ustawa z dn. 18.07.2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2015 r., poz. 469 ze zm.), − ustawa z dn. 07.07.1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2013 r. poz. 1409), − ustawa z dn. 06.04.2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015 r. poz. 1651 ze zm. ), − ustawa z dn. 13.09.1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach (Dz. U. z 2013 r. poz. 1399 ), − ustawa z dn. 07.06.2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2015 r., poz. 139), − rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dn. 29.03.2007 r. w sprawie jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi (Dz. U. z 2007 r., Nr 61 poz. 417 ze zm.) , − rozporz ądzenie Ministra Zdrowia z dn. 08.04.2011 r. w sprawie prowadzenia nadzoru nad jako ści ą wody w k ąpielisku i miejscu wykorzystywanym do k ąpieli (Dz. U. z 2011 r., Nr 86 poz. 478), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dn. 24.08.2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r., poz. 1031), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dn. 22.07.2014 r. w sprawie sposobu wyznaczania obszaru i granic aglomeracji (Dz. U. z 2014 r. poz. 995), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dn. 24.07.2006 r. w sprawie warunków, jakie nale ży spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. z 2006 r. Nr 137 poz. 984), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dn. 23.07.2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. z 2008 r. Nr 143 poz. 896), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dn. 14.06.2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2014 r. poz. 112), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dn. 30.10.2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. z 2003 r. Nr 192 poz. 1883), − rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dn. 13.12.2010 r. w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania wyrobów zawieraj ących azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których były lub s ą wykorzystywane wyroby zawieraj ące azbest (Dz. U. z 2011 r. Nr 8 poz. 31), − rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dn. 30.12.2002 r. w sprawie powa żnych awarii obj ętych obowi ązkiem zgłoszenia do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2003 r. Nr 5 poz. 58).

110 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Literatura i wybrane dokumenty programowe: − Wytyczne sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, grudzie ń 2002 r., − Światowy Program Rozwoju Zrównowa żonego „Agenda 21” (1992 r.), − Protokół z Kioto w sprawie zmian klimatu (1997 r.), − Traktat Ustanawiaj ący WE Tytuł XIX - Środowisko Naturalne, − 7 Program Działa ń Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie Środowiska (2013 r.), − Polityka Ekologiczna Pa ństwa na lata 2009 – 2012 z perspektyw ą do roku 2016, − Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych - AKPO ŚK 2010, − Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektyw ą do roku 2030, − Program Ochrony Środowiska z Planem Gospodarki Odpadami województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2011-2014 z perspektywą na lata 2015-2018, − Plan gospodarki odpadami województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2012-2017 z perspektyw ą na lata 2018-2023, − Program ochrony środowiska powiatu brodnickiego na lata 2015 – 2018 z uwzgl ędnieniem perspektywy do 2022 r., − Strategia rozwoju gminy Gr ąż awy do 2015 roku, − Koncepcja gospodarowania odpadami komunalnymi dla Gminy Bartniczka, − Plan ochrony dla Górznie ńsko - Lidzbardzkiego parku krajobrazowego do roku 2030, − Odnawialne źródła energii – zasoby i mo żliwo ści wykorzystania na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, − Plan gospodarki niskoemisyjnej dla gminy Bartniczka.

Dost ępne strony internetowe:

www.sejm.gov.pl www.gios.gov.pl www.stat.gov.pl www.wios.bydgoszcz.pl www.nfosigw.gov.pl www.spdpsh.pgi.gov.pl www.geoportal.gov.pl www.pgi.gov.pl www.kzgw.gov.pl www.baza.pgi.gov.pl www.stat.gov.pl/bdl www.psh.gov.pl

Materiały w posiadaniu Urz ędu Gminy Bartniczka

− decyzje, − pozwolenia, − umowy, − raporty i sprawozdania ilo ściowe, − opracowania, − statystyki, − uchwały.

111 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

Materiały przekazane przez instytucje:

- Kujawsko - Pomorski Zarz ąd Dróg Wojewódzkich, - Zarz ąd Dróg Powiatowych w Brodnicy, - Powiatow ą Stacj ę Sanitarno-Epidemiologiczn ą Brodnica, - Urz ąd Marszałkowski Województwa Kujawsko - Pomorskiego, - Starostwo Powiatowe w Brodnicy, - Regionaln ą Dyrekcj ę Ochrony Środowiska w Bydgoszczy, - Energa Operator s.a. Oddział w Bydgoszczy, - Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Gda ńsku, - Wojewódzki Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych we Włocławku.

112 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

SPIS TABEL

Tabela 1. Ludno ść gminy Bartniczka wg miejsca zamieszkania (stan na 31 XII) ...... 11 Tabela 2. Wykaz ilo ściowy mieszka ńców gminy Bartniczka stan na dzie ń 31.12.2014 ...... 11 Tabela 3. Ruch naturalny ludno ści na terenie gminy ...... 12 Tabela 4. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sekcji PKD ...... 14 Tabela 5. Struktura zasiewów na terenie gminy ...... 16 Tabela 6. Produkcja zwierz ęca na terenie gminy ...... 17 Tabela 7. Całkowity pobór wody na terenie gminy w latach 2013 - 2014 ...... 18 Tabela 8. Zu życie wody ogółem w gminie na jednego mieszka ńca ...... 19 Tabela 9. Długo ść sieci kanalizacyjnej na terenie gminy w 2014 r...... 20 Tabela 10. Podstawowe wska źniki redukcji zanieczyszcze ń oczyszczalni ścieków w 2014 roku ...... 21 Tabela 11. Długo ść sieci elektroenergetycznej na terenie gminy Bartniczka ...... 24

Tabela 12. Zu życie energii na poszczególne no śniki energii i roczna emisja CO 2 w sektorze budynków mieszkalnych ...... 31 Tabela 13. Drogi powiatowe na terenie gminy ...... 33 Tabela 14. Zestawienie dróg gminnych gminy Bartniczka ...... 34 Tabela 15. Ilo ść zebranych odpadów segregowanych z terenu gminy Bartniczka przez Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Brodnicy w roku 2014 ...... 37 Tabela 16. Ilo ść zu żytych nawozów ...... 44 Tabela 17. Badania fizyczno – chemiczne i mikrobiologiczne wód ujmowanych i przeznaczonych do zaopatrzenia mieszka ńców do celów bytowych ...... 50 Tabela 18. Wykaz jezior o powierzchni powy żej 1 ha na terenie Gminy Bartniczka ...... 53 Tabela 19. Jako ść ścieków surowych i ścieków oczyszczonych na oczyszczalni ścieków w gminie Bartniczka ...... 56 Tabela 20. Ilo ść zu żytego paliwa ...... 60 Tabela 21. Wielko ść emisji substancji w roku 2014 ...... 60 Tabela 22. Odstrzał zwierzyny łownej na terenie gminy Bartniczka w 2014 roku ...... 65 Tabela 23. Pomniki przyrody na terenie gminy Bartniczka ...... 72 Tabela 24. Zadania wyznaczone w ramach ochrony zasobów wodnych ...... 86 Tabela 25. Zadania wyznaczone w ramach ochrony zasobów przyrody ...... 87 Tabela 26. Zadania wyznaczone w ramach ochrony zasobów powierzchni ziemi ...... 88 Tabela 27. Zadania wyznaczone w ramach ochrony zasobów powietrza ...... 89 Tabela 28. Zadania wyznaczone w ramach ochrony przed hałasem ...... 90 Tabela 29. Zadania wyznaczone w ramach ochrony przed polami elektromagnetycznymi ...... 91 Tabela 30. Zadania wyznaczone w ramach racjonalnego wykorzystania zasobów ...... 92 Tabela 31. Zadania wyznaczone w ramach edukacji ekologicznej ...... 93 Tabela 32. Zadania wyznaczone w ramach zapewnienia bezpiecze ństwa ludno ści ...... 94 Tabela 33. Zadania wyznaczone w ramach rozwoju gospodarki odpadami ...... 95

113 Program Ochrony Środowiska dla gminy Bartniczka Green Key na lata 2015-2019 z perspektyw ą do 2021 r.

SPIS RYCIN

Ryc. 1 Poło żenie gminy Bartniczka ...... 10 Ryc. 2. Poło żenie gminy Bartniczka na tle mezoregionów fizycznogeograficznych ...... 11 Ryc. 3. U żytkowanie terenu w okolicach gminy ...... 13 Ryc. 4. Strefy energetyczne wiatru w Polsce ...... 26 Ryc. 5. Warto ści nasłonecznienia w Polsce ...... 27 Ryc. 6. Prowincje i okr ęgi geotermalne Polski ...... 28 Ryc. 7. Mapa systemu dystrybucyjnego Pomorskiej Spółki Gazownictwa Sp. z o.o...... 30 Ryc. 8 Przebieg linii kolejowych na terenie Gminy ...... 36 Ryc. 9. Region 3 Lipnowsko - Rypi ński Gospodarki Odpadami Komunalnymi województwa kujawsko - pomorskiego ...... 38 Ryc. 10. Osady czwartorz ędowe na terenie gminy Bartniczka ...... 42 Ryc. 11. Zasi ęg JCWPd nr 40 ...... 46 Ryc. 12. Profile geologiczne warstw na tle JCWPd 40 ...... 46 Ryc. 13. Zasi ęg obszarów GZWP na terenie powiatów Brodnickiego i Działdowskiego ...... 47 Ryc. 14. Lokalizacja 40 regionu JCWPd ...... 48 Ryc. 15. Lokalizacja punktów pomiarowych na terenie JCWPd ...... 49 Ryc. 16. Klasyfikacja wód podziemnych w punktach w rejonie JCWPd ...... 49 Ryc. 17. Poło żenie gminy Bartniczka na tle Scalonych Cz ęś ci Wód Powierzchniowych województwa kujawsko - pomorskiego ...... 52 Ryc. 18. Obszar nara żone na niebezpiecze ństwo powodzi na terenie Powiatu Brodnickiego i Gminy Bartniczka wg KZGW ...... 54 Ryc. 19. Wyst ępowanie tr ąb powietrznych w Polsce w okresie 1998 – 2010 ...... 57 Ryc. 20. Lokalizacja obszarów Natura 2000 na terenie gminy ...... 67 Ryc. 21. Lokalizacja OChK na terenie gminy ...... 70 Ryc. 22. Lokalizacja Górznie ńsko – Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego na terenie gminy ...... 71 Ryc. 22. Cykl Deminga przeniesiony na poziom opracowywania PO Ś ...... 107

SPIS WYKRESÓW

Wykres 1 Podział gruntów pod wzgl ędem powierzchni na terenie gminy Bartniczka w 2014 r...... 14 Wykres 2. Struktura rodzajowa podmiotów gospodarczych na terenie gminy Bartniczka ...... 15 Wykres 3. Podział u żytków rolnych w 2014 r. na terenie gminy Bartniczka ...... 16 Wykres 4. Procentowy udział poszczególnych no śników energii wykorzystywanych w sektorze użyteczno ści publicznej ...... 32

114