Léo(N) Spanoghe (1874-1955): Portret Van Een Verborgen Kunstenaar
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Faculteit Letteren & Wijsbegeerte Elise Dewilde Léo(n) Spanoghe (1874-1955): portret van een verborgen kunstenaar Masterproef voorgelegd tot het behalen van de graad van Master in de kunstwetenschappen 2014 Promotor Prof. dr. Marjan Sterckx Vakgroep Kunst-, Muziek- en Theaterwetenschappen Voorblad: Foto van Léo(n) Spanoghe: Familie-archief Spanoghe. 1 In het kort Leo Spanoghe ziet het levenslicht in Dendermonde in 1874 en bouwt spoedig een carrière uit als kunstenaar. Zijn aandacht gaat vooral uit naar de schilder- en de tekenkunst. Hij schrijft zich al vroeg in aan de Dendermondse academie om er de lessen te volgen en staat in het begin van zijn carrière onder de invloed van de pioniers van die Dendermondse academie en de Dendermondse schilderschool: Jacques Rosseels (1828-1912) en Isidore Meyers (1836- 1912). Hij ondergaat verder een invloed van de sleutelfiguur van deze schilderschool: Franz Courtens (1854-1943). Spanoghe kan als een impressionist worden beschouwd. De Belgische variant van die stroming, namelijk het luminisme, en in mindere mate ook elementen uit andere stromingen zoals het realisme, het symbolisme, het expressionisme en het fauvisme doen hun intrede in zijn werk. De kunstenaar evolueert doorheen zijn carrière als kunstenaar en de daarmee gepaard gaande indrukken tot een meer persoonlijke stijl. In deze masterproef wordt een licht geworpen op die figuur van Léo(n) Spanoghe. Deze kunstenaar staat met één voet in de negentiende en met de andere voet in de twintigste eeuw, een periode waarin verschillende zeer uiteenlopende stromingen elkaar opvolgen. In dit portret van een op allerlei vlakken verborgen kunstenaar worden de Dendermondenaar en zijn artistiek werk in de context van zijn tijd geplaatst door dieper in te gaan op zowel zijn leven, zijn oeuvre als op de tentoonstellingen en de kritische ontvangst van deze kunstenaar. Er wordt op die manier aandacht besteed aan een minder bekende en minder vooruitstrevende, maar niettemin interessante figuur. Daarnaast wordt er geprobeerd een antwoord te formuleren op de vraag waarom deze kunstenaar zo verborgen, met andere woorden onbekend, is gebleven. Deze figuur is eveneens exemplarisch – gepaard gaande met de 100-jarige herdenking van de Eerste Wereldoorlog - voor de grote invloed van die Grote Oorlog op het leven van de mens in het algemeen en hier specifieker op dat van de kunstenaar en zijn oeuvre in het bijzonder. Aan deze studie worden alle werken die tot nog toe gekend zijn in catalogus bijgevoegd. De catalogus geeft een goede kijk op het rijke oeuvre van de kunstenaar. In bijlage werd heel wat ondersteunend materiaal toegevoegd, waaronder ook enkele foto’s met de kunstenaar zelf als onderwerp. 2 Woord vooraf “Ik was overgelukkig een paar dagen in uw midden te mogen doorbrengen en heb bij nadere kennismaking, in bewondering gestaan voor de moeite en de opofferingen welke gij U getroost hebt om deze tentoonstelling mogelijk en aantrekkelijk te maken, iets waarin gij volkomen gelukt zijt.” 1 (Leo Spanoghe, 1948) Dit citaat is afkomstig van de in deze masterproef bestudeerde kunstenaar Leo Spanoghe. In Denderland wordt naar aanleiding van een solo-tentoonstelling in 1948 in St.-Gillis, een deelgemeente van Dendermonde, Spanoghes dankwoord gepubliceerd. Hij is overduidelijk erg tevreden met de aandacht die zijn werk genoot op die tentoonstelling. Dit geeft mij onmiddellijk de kans mijn dankwoord aan een aantal personen te richten. Op de eerste plaats wil ik de gehele familie van de schilder bedanken: de familie Spanoghe en de familie Moors: onder andere voor de vriendelijke ontvangst en aangeboden hulp en het zorgvuldig bewaren van documenten en een groot aantal kunstwerken.2 Zo was de grote hoeveelheid krantenknipsels voor mij van onschatbare waarde. De familie zorgde ervoor dat een mooie en interessante tentoonstelling opgezet kon worden, iets wat de schilder – gezien bovenstaande citaat – zeker geapprecieerd zou hebben en ook voor mij interessant was om zijn oeuvre te bestuderen. In het bijzonder gaat mijn dank daarom uit naar Prof. dr. Pieter Spanoghe, achterkleinzoon van de schilder. Hij lokaliseerde een uitzonderlijk groot aantal werken van zijn overgrootvader en nam het initiatief tot het opzetten van een retrospectieve. Pieter Spanoghe benaderde verder ook mijn promotor, Prof. dr. Marjan Sterckx, met de vraag of zij geen student kon vinden die zich in de figuur van Leo Spanoghe wilde verdiepen. Het werk van de kunstenaar sprak mij onmiddellijk aan en mijn onderwerp voor deze masterproef werd vastgelegd. In dat verband moet er zeker een woord van dank worden gericht aan Prof. dr. Marjan Sterckx en tijdens haar afwezigheid aan Prof. dr. Cathérine Verleysen - voor de begeleiding en het beantwoorden van mijn vragen. Prof. dr. Sterckx maakte het mogelijk dat Leo Spanoghe in deze masterproef eens centraal kon komen te staan. Ik wil ook Prof. dr. Anna Bergmans bedankten voor haar hulp. 1 “St.Gillis, kunstschilder Leo Spanoghe dankt!,” Denderland, 13 februari 1948. 2 In voetnoot wordt steeds verwezen naar het Privé-archief van de familie Spanoghe. Dit is het archiefmateriaal dat eigendom is van de familie van Leo Spanoghe. Bijgevolg wordt hiermee dus zowel het archiefmateriaal dat bij de familie Moors (Julia Spanoghe, dochter van de kunstenaar was gehuwd met een Moors) wordt bewaard als dat die bij familie Spanoghe wordt bijgehouden, aangeduid. 3 Verder wil ik het personeel van de instellingen die ik bezocht en enkele andere personen bedanken die mij informatie konden bezorgen: de mensen van de archieven van Dendermonde, Melle, Brugge en Manchester en verder ook het Letterenhuis, het Kenniscentrum in Ieper, Het Museum voor Schone Kunsten in Gent, het archief voor Hedendaagse Kunst in Brussel, het Scheepvaartmuseum in Baasrode, het Molenmuseum in St.-Amands, het Documentatiecentrum in Dendermonde, de Oudheidkundige Kring van het Land van Dendermonde, de Heemkundige Kring van Moerbeke-Waas, de Manchester Art Gallery, het Somerset Heritage Centre in Taunton, het Imperial War Museum in Londen, de Oude Vlaamse Galerij en de mensen van de bezochte bibliotheken. Daarnaast wil ik ook een woordje van dank richten aan hen die Pieter Spanoghe of mijzelf ontvingen en waar de werken van Leo Spanoghe mochten gefotografeerd worden en aan degenen die kunstwerken ter beschikking stelden voor de retrospectieve tentoonstelling. Tot slot wil ik nog mijn ouders en enkele vrienden bedanken voor hun steun en toeverlaat. Iedereen die aan deze thesis in zekere mate heeft toe bijgedragen wil ik van harte bedanken. Leo Spanoghe zou dit eveneens zeker geapprecieerd hebben. 4 Inhoudstafel In het kort ................................................................................................................................................ 2 Woord vooraf .......................................................................................................................................... 3 Inhoudstafel ............................................................................................................................................ 5 Inleiding ................................................................................................................................................... 9 a) Motivering ................................................................................................................................... 9 b) Status quaestionis ..................................................................................................................... 10 c) Vraag- en doelstelling ................................................................................................................ 12 d) De structuur van de masterproef .............................................................................................. 12 e) Methodologie ............................................................................................................................ 14 1. Het levensverhaal .......................................................................................................................... 19 1.1. Van de wieg tot de volwassenheid (1874-1899) ................................................................... 19 1.2. Periode vóór de oorlog: het triumviraat (1899–1914) .......................................................... 24 1.3. De oorlog: vlucht naar Engeland (1914-1919) ...................................................................... 35 1.4. Van Baasrode naar Melle (1919-1938) .................................................................................. 43 1.5. Bij zijn dochter in Melle en later in Gent (1938-1955) .......................................................... 48 2. Het oeuvre ..................................................................................................................................... 52 2.1. De Dendermondse schilderschool ......................................................................................... 52 2.2. Een chronologie? ................................................................................................................... 62 2.3. De thematiek en de techniek ................................................................................................ 77 2.4. Landschappen ........................................................................................................................ 80 2.4.1. Stads- & dorpsgezichten ................................................................................................ 81 2.4.2. Weide- & boslandschappen