Ziemia Wołkowyska Iv Es Słowo Wstępne
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
WITOLD KARPYZA ZIEMIA WOŁKOWYSKA IV ES SŁOWO WSTĘPNE Otrzymujecie Państwo IV tom „Ziemi Wołkowyskiej" autorstwa Witolda Karpy- zy, który ma dziś 96 lat i jest mieszkańcem Domu Opieki Społecznej w Gorzowie Wielkopolskim. Tak jak w poprzednich tomach i tu przedstawia udokumentowa ne dzieje powiatu wołkowyskiego. Powiat wołkowyski w II Rzeczypospolitej był najdalej wysuniętym powia tem na wschód w województwie białostockim. Były to Kresy, czyli ziemie koron ne Rzeczypospolitej, tj. obszary południowo-wschodnie aż po Inflanty. Słowo Kresy weszło w powszechny obieg w pierwszej połowie XIX wieku promowane przez różnych pisarzy i poetów. Pamięć o Kresach pozostaje i trwa po dzień dzisiejszy w legendach, prozie i poezji. Na tych terenach urodziło się wielu znamienitych rodaków. Kresy to kra ina bliska i piękna, a tak mało znana szczególnie młodemu pokoleniu, które woli inne strony świata niż wędrówki na te tereny. Możemy tu spotkać liczne zabytki związane z historią naszego kraju oraz piękne krajobrazy. Dzięki tym czterem tomom autorstwa Witolda Karpyzy możemy poznać cząstkę naszych Kresów Wschodnich, a także bogate dzieje rodów magnackich i ziemiańskich, ludzi kultury i pisarzy opisane i bardzo dobrze udokumentowane przez autora, który całe swoje życie poza innymi zainteresowaniami dokumento wał i archiwizował materiały o tych stronach. Swoje bogate archiwum przekazał do Muzeum Lubuskiego w Gorzowie Wielkopolskim w roku 2003. Pan Witold Karpyza dużo również publikował w prasie krajowej i zagranicz nej ilustrując te publikacje w większości swoimi rysunkami. Z kart IV tomów tej książki można poznać historię Ziemi Wołkowyskiej, o której prawie nic się nie pisze, a przecież to Wołkowysk dał początek Unii Pol sko-Litewskiej i wędrówce Jagiellonów na tron Polski i Europy. Książka Witolda Karpyzy może służyć za przewodnik szlakiem miejscowości dawnego powiatu wołkowyskiego. To podróż po magnackich pałacach i dworach szlacheckich oraz licznych budowlach sakralnych. Spotykamy też tu architekturę drewnianą. 5 Dawny powiat wołkowyski to dziś obwód rejonowy w województwie gro dzieńskim na Białorusi. Granice jego też są już inne, ale to nie zmienia faktu atrakcyjności historycznej tego terenu. Dlatego po przeczytaniu tych czterech to mów zapraszam do odwiedzenia Ziemi Wołkowyskiej, a na pewno odniosą pań stwo wiele wrażeń historyczno-krajoznawczych, co skłoni Was do wielokrotnego powrotu w te strony. , t Przemysław Mikusiński 6 23 PIERWSZE KARTKI HISTORII Kościół w Wołkowysku Centralnym Sensacją swego czasu było odnalezienie w r. 1948 przez G. Piecha z Wołkowyska wiszącej pieczęci z wizerunkiem całej postaci w koronie, z tarczą w ręku i napi sem „Dmitrij". Mogło to sugerować jakiegoś wołkowyskiego księcia. Okazało się jednak, że pieczęć ta należała do starszego syna Jarosława Mądrego, który czas jakiś panował na Turowie. (J. Zwierigo. Drewnij Wolkowysk. Miński 1975). Pierwszą kronikarską wzmiankę o Wołkowysku pod datą 1252 r. znajdu jemy w Ipatiewskim Letopisie. (Połnoje sobranije ruskich letopisiej.T.II.M. 1962). „Daniło że i Wasiłko - czytamy - pojdasta k Nowuhorodu. Danił że i Wasiłko, 7 brat jeho, rozhadawco synom brata si posła na Wolkowyjesk, a syna na Usłonim, a sam idie ku Zdzitowu: i pojmasza hrady mnohi i zwratiwszy sia k domy." (Pro chaska. Od Mendoga do Jagiełły. Litwa i Ruś r.1912). Tak więc Wołkowysk w r. 1252 został zdobyty przez Wasyla księcia wołyńskiego. Mowa jest tutaj o księciach Da- nile i Wasilu synach Romana i o ich wyprawie na ziemie górnego Niemna, które później nazywano Rusią Czarną, a która w owym czasie była pod władzą księcia Litewskiego Mendoga. Nowogródek W tym czasie jednak nie został zdobyty. Wojnę z Romanowiczami rozpoczął na nowo Mendog w 1263 r., korzystając z tego, że Daniel był na wyprawie czesko-węgierskiej, wypędził ruskie załogi z Wołkowyska i Słonima i innych zamków Rusi Czarnej, (jak wyżej) W połowie XIII w. Wołkowysk należał do Wojszełka Starszego syna Men doga. W r. 1254 na mocy zawartego pokoju Wojszełk przekazał synowi Dani- ły Romanowi Nowogródek od ojca, a Wołkowysk i Słonim od siebie. Roman uznawszy się wasalem Wielkiego Księstwa Litewskiego rozpoczął rządy z No wogródka. W tym czasie w Wołkowysku jako wasal Litwy panował książę Hleb. Pod r. 1256 w Ipatiwskiej Letopisi czytamy „Pójdzie Daniło na Jatwiazie z bra- tom i synom Lwom i z Szewarnom mładou soszczou emou i posła po Romana w Nowohrodok i pridie k niemu Roman so wsimi Nowohorodcy i s tcem swoim Hlebom i so Izjasławom co Wisłoczśkim (Swisłockim) i so sieje storony pridie Samowit so Mazowszany i pomocz o Bolesława co Sandomiercy i Krakowiany." (Połnoje sobranije ruskich letopisiej. Biełaruskaja Sawieckaja Encykłapedija po daje, że Izosław był udzielnym księciem swisłockim w powiecie wołkowyskim. Ponieważ Swisłocz założona została w wieku XVI i nie posiada żadnych tradycji warownych, grodem tym mógł być Mścibów, posiadający Grodzisko z XII-XIII w. i leżący w niewielkiej odległości od Swisłoczy). Jeżeli Mendog dążył do zbliżenia z zachodem, to jego syn Wojszełk syn po dobno Rusinki, nie był zwolennikiem polityki ojca i wprowadzenia chrześcijań stwa katolickiego na Litwie, a tym bardziej na Rusi. Kronika wołyńsko-halicka podaje taką wiadomość z r. 1255: Wojszełk zawarł pokój z Danielem halickim i wydał córkę Mendoga siostrę swoją za Szwarna syna Daniela, zrzekł się rzą dów i przyjął stan zakonny. Trzy lata spędził w Połonićskim monasterze, potem wybrał się do świętej góry Athos w Macedonii, ale zawrócił i ponownie osiadł w klasztorze zbudowanym w ustroniu Niemna. Stosunki z Rusią nie były wyraźne, skoro w r. 1258 Daniel zdobywa Wołko wysk i bierze do niewoli panującego tutaj z ramienia Mendoga Hleba. Wojszełk wówczas opuścił klasztor i razem z Towsciwiłem bronił ziemię ojczystą. Tatar skie hordy plądrujące wówczas Ruś zmusiły do wycofania się Daniela z okolic Wołkowyska. Po śmierci Mendoga Wojszełk starał się objąć po nim dziedzictwo, w czym pomógł mu jego szwagier Szwarno. Po śmierci Wojszełka Szwarno został osa dzony na Nowogródku, ale pozycja jego była chwiejna. Gdy w r. 1267 Wojszełk został zamordowany, pełnię władzy po nim starał się objąć Szwarno, ale spotkał 8 się z oporem kunigasów, którzy po krwawych walkach wyparli go z Litwy. Wła dzę na kilkanaście lat objął Litwin Trojden, który wykazał aktywność militar ną zarówno do Krzyżaków, jak i do Rusi. (Marceli Kosman. Historia Białorusi. Ossolineum 1979). W r. 1241 Wołkowysk, podobnie, jak i Ruś Czarna zniszczone zostały przez wodza tatarskiego Kajdana. (Na pustkowia te zaczęli napływać osadnicy, rekru tujący się przeważnie z jeńców. (Aleksander Bychowiec. Statystyka powiatu woł- kowyskiego. Tygodnik Wołkowyski nr 3/1927). Ipatiewska Letopis pisze, że naj więcej kolonistów brano z Mazowsza lub Małopolski (Lachy i Mazury). Całymi pułkami brano ich do niewoli i sprzedawano po 10 gr. lub mieniano na źrebców albo woły. (Połnoje sobranije ruskich letopisiej). Kronika wołyńska podaje pod rokiem 1289, że bracia Budykind i Buwid książęta litewscy oddali gród swój Wołkowysek ks. Mścisławowi Danielewiczo- wi, synowi Daniela króla Halickiego, aby pokój między nimi został zachowany. (/. Jodkowski. Dzieje Wołkowyska. Tyg. Wołkowyski nr 41/1928). W drugiej połowie XIII w. Wołkowysk obok Nowogródka, Słonima, Mści- bowa i Grodna należał do najważniejszych punktów obronnych w południowo wschodnich rubieżach ówczesnej Litwy ze stałą załogą zbrojną. W XIII w. rezydencja książąt udzielnych była w Nowogródku. Tam mieszkali panujący książęta Korjat i jego syn Fiedor, który później przeniósł się na Podole. Niszczyli ziemię wołkowyska Krzyżacy i szlachta wołkowyska, która wraz z nowogródzką i mścibowską brała udział pod wodzą Korjata w wyprawie na Krzyżaków. (Stryjkowski. Kronika polsko-litewska. Rok 1330). Korjat rzą dził Nowogródkiem i Wołkowyskiem od r. 1329. Korjat był synem Giedymina. W r. 1351 lub 1352 po śmierci Korjata dzielnica jego dostała się Fiedorowi. Aleksander Korjatowicz po udanej wyprawie na Krzyżaków przywiódł do Wołkowyska wielką liczbę jeńców i znaczne łupy, stąd wniosek, że tutaj mu siał panować. Wówczas znacznie opatrzył zamek wołkowyski. (Słownik Geogra ficzny - hasło Wołkowysk). W r. 1373 komtur Elner z Balgi zniszczył ziemię wołkowyska i wziąwszy znaczne łupy i jeńców wrócił do siebie. W archiwum królewieckim zachował się oryginał traktatu pokojowego zawartego w r. 1373 przez Jagiełłę i Kiejstuta. W dokumencie tym pisanym na pergaminie po niemiecku, znajdujemy co następuje: „Kraje ruskie po części le żące nad Niemnem ku pruskiej stronie jako to Wilkawizk (Wołkowysk), Saras (Suraż), Drroyzin (Drohiczyn), Melnik, Belitzk (Bielsk) Camebitz (Kamieniec) i kraj Gartena (Grodno) mieć mają pokój od spustoszenia, pochodów i najazdów wszelkiego ludu pruskiego. „Wolno ludowi naszemu i grodzieńskiemu ciągnąć z nami... lud też grodzień ski w przyległej pustyni począwszy od mili ku Perlam (Przełom) idąc w górę Nie mna mil sześć ku Wilkowizka, mocen bez przeszkód łowić ryby, polować i sta wiać budy." 9 Gdy Witold wielki książę litewski pogodził się z Jagiełłą w r. 1384, otrzymał Brześć, Drohiczyn, Melnik, Bielsk, Suraż, Kamieniec, Wołkowysk i Grodno. Pamiętną datą w dziejach Wołkowyska jest rok 1385, kiedy stąd Jagiełło wy prawił posłów do Krakowa z oświadczeniem, że wraz z całą Litwą przyjmie wiarę katolicką, jeśli go wybiorą na króla polskiego i oddadzą mu rękę Jadwigi. Układy się przewlekały, a na ich rezultat Jagiełło pczekiwał przebywając na zamku woł- kowyskim, który zresztą był drewniany. Dopiero w pierwszych dniach stycznia 1386 r. spotkał Jagiełło na zamku