Szlaki Turystyczne Na Terenie Powiatu Włoszczowskiego

Szlaki turystyczne na terenie powiatu włoszczowskiego

Szlak rowerowy „Lasami dookoła Włoszczowy” Szlak pieszy Mrowina – Biały Brzeg

Szlak rowerowy "Dookoła Radkowa" Szlak pieszy Moskorzew - Szczekociny (Szlak Kosynierów)

Przyrodnicza Ścieżka Dydaktyczna Klubu 4 H w Krasocinie Trasy do Nordic Walking na terenie gminy Włoszczowa

Rowerowy Szlak Pielgrzymkowy „Miejsca Mocy” Trasy do Nordic Walking na terenie gminy Kluczewsko Szlak pieszy Rączki - Przedbórz Łódzki Szlak Konny Szlak pieszy Krzętów – Piotrków Trybunalski (Szlak Rzeki Pilicy) Niniejszy przewodnik powstawał etapami, na przestrzeni kilku lat. W ciągu ostatniego roku prace związane z wydaniem publikacji przyspieszyły. Dokonano Wydawca: kartowania i inwentaryzacji kilku szlaków oraz uaktualniono informacje o tych, Starostwo Powiatowe we Włoszczowie, do których materiały zgromadzono w latach poprzednich. ul. Wiśniowa 10, 29-100 Włoszczowa Folder powstał z myślą o turystach odwiedzających powiat włoszczowski i o jego www.powiat-wloszczowa.pl mieszkańcach, którzy lubią aktywnie spędzać czas wolny. Publikacja zawiera ogólne informacje o poszczególnych szlakach, mapki, zdjęcia Opracowanie: oraz szczegółowy opis tras - jak je przejść "krok po kroku". Wydział Promocji i Rozwoju Starostwa Powiatowego we Włoszczowie Mamy nadzieję, że trzymany w ręku przewodnik będzie nieodłącznym wyposa- żeniem Państwa plecaka podczas krótszych i dłuższych wypraw turystycznych Zdjęcia: po powiecie włoszczowskim. Milena Kowalczyk, Anna Suchanek, Agnieszka Cholewa, Agata Świeboda, Piotr Kowalczyk, Justyna Sobczyk Spis treści

Zdjęcia na okładce: 1 Czym jest szlak turystyczny? 4 Milena Kowalczyk, Anna Suchanek, Piotr Kowalczyk 2 Szlaki rowerowe na terenie powiatu włoszczowskiego 5 - Szlak rowerowy „Lasami dookoła Włoszczowy” 6 - Szlak rowerowy „Dookoła Radkowa” 23 - Przyrodnicza Ścieżka Dydaktyczna Klubu 4H w Krasocinie 32 - Rowerowy Szlak Pielgrzymkowy „Miejsca Mocy” 41 3 Szlaki piesze na terenie powiatu włoszczowskiego 49 - Szlak pieszy Rączki – Przedbórz 50 - Szlak pieszy Krzętów – Piotrków Trybunalski (Szlak Rzeki Pilicy) 58 - Szlak pieszy Mrowina – Biały Brzeg (łącznikowy) 61 - Szlak pieszy Moskorzew – Szczekociny (Szlak Kosynierów) 66 4 Trasy do Nordic Walking 71 - Wstęp 72 - Trasy do Nordic Walking na terenie gminy Włoszczowa 73 Trasa nr 1 - zielona 73 Trasa nr 2 - czerwona 74 ISBN 978-83-949957-0-6 Trasa nr 3 - czarna 76 - Trasy do Nordic Walking na terenie gminy Kluczewsko 80 Trasa nr 1 - zielona 80 Trasa nr 2 - czerwona 83 Trasa nr 3 - czarna 86 Skład i druk: PW UNIMAR, ul. Jędrzejowska 81, 29-100 Włoszczowa 5 Ścieżki edukacyjne na terenie powiatu włoszczowskiego 91 tel. 41 39 44 670, e-mail: unimar@kielce.com.pl - Leśna Ścieżka Dydaktyczna „Poznajemy las” w Koniecznie 92 - Leśna Ścieżka Przyrodniczo – Edukacyjna koło Radkowa 97 6 Szlaki samochodowe 101 - Świętokrzyski Szlak Architektury Drewnianej 102 - Szlak Przygody – Kraina Natury 105 Nakład: 500 szt. - „Skarbiec Świętokrzyski. 110 Szlak Architektury Drewnianej i Średniowiecznej” 7 Szlak wodny Pilicy 113 Łódzki Szlak Konny 117 Włoszczowa 2017 r. 8 9 Wypożyczalnia rowerów przy Powiatowym Centrum 124 Kulturalno-Rekreacyjnym we Włoszczowie

3 Czym jest szlak turystyczny?

Szlak turystyczny stanowi wytyczona Kolor, którym oznaczony jest szlak nie trasa turystyczna, oznakowana w tere- ma związku z trudnością szlaku, w przenie tablicami lub znakami infor- ciwieństwie do oznaczeń szlaków macyjnymi, łącząca atrakcyjne miejsca narciarskich – gdzie kolor określa i obiekty pod względem widokowym, stopień trudności trasy narciarskiej. przyrodniczym, kulturowym. Szlaki turystyczne należą do podstawowych * Szlak główny jest zawsze 2 elementów zagospodarowania turys- oznaczony kolorem czer- tycznego1 terenu. wonym np. Główny Szlak Beskidzki, Główny Szlak Są znakowane w celu ułatwienia Sudecki, Główny Szlak turystom dotarcia do najciekawszych Świętokrzyski, Szlak Orlich Gniazd na miejsc regionu. Szlaki lądowe wyko- Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Szlaki rowerowe rzystują biegnące w terenie drogi Szlak główny zwykle jest poprowa- i ścieżki, szlaki wodne przebiegają zaś dzony przez najbardziej spektakularne, na terenie powiatu włoszczowskiego przez spławne akweny i cieki wodne. a jednocześnie najciekawsze kra- Ze względów historycznych większość jobrazowo i przyrodniczo miejsca szlaków w Polsce ma oznakowanie danego regionu (w górach zwykle zgodne z instrukcją znakowania przez najwyższe kulminacje danego szlaków turystycznych PTTK. pasma).

Zarząd Główny PTTK wyróżnia nastę- pujące rodzaje szlaków ze względu na * Kolor niebieski wyzna- sposób przemieszczania się: cza szlaki pokonujące ź szlaki piesze (górskie i nizinne) duże odległości – daleko- ź szlaki rowerowe (górskie i nizinne) bieżne. ź szlaki kajakowe ź szlaki jeździeckie (górskie i nizinne) ź szlaki narciarskie (górskie i nizinne) * Żółtym znakuje się krótkie szlaki łącznikowe, Nie jest to jedyny podział szlaków. czasami też dojściowe. Na przykład ze względu na zwiedzane obiekty i charakter, szlaki można podzielić na: * Zielony oznacza szlak ź szlaki historyczne doprowadzający do cha- ź szlaki przyrodnicze rakterystycznych miejsc. ź szlaki pielgrzymkowe ź inne szlaki turystyczne. * Kolor czarny wyznacza Ponadto pośród szlaków pieszych, krótki szlak dojściowy. oprócz podstawowych szlaków turystycznych, wyróżnia się szlaki spacerowe, szlaki dojściowe i ścieżki dydaktyczne (np. przyrodnicze, histo- Od tej reguły zdarzają się oczywiście ryczne). odstępstwa.

4 5 Szlak rowerowy „Lasami dookoła Włoszczowy” Oddział w Końskich, Nadleśnictwo Uwaga Włoszczowa, Starostwo Powiatowe Szlak jest dobrze oznakowany. Wyjątek stano- we Włoszczowie, Urząd Gminy wią miejsca, gdzie przy remontowaniu dróg Włoszczowa, przy wsparciu Urzędu wycięto drzewa wzdłuż pasa drogowego, Marszałkowskiego Województwa Kolor szlaku: czerwony na których było namalowane oznakowanie np. na przebudowanym odcinku drogi woje- Świętokrzyskiego. Kolor łącznika: czarny wódzkiej nr 786 – od zakrętu przy wyjeździe z Włoszczowy, do skrętu do leśniczówki lub Szlak rowerowy „Lasami dookoła Długość szlaku: 70 km na przebudowanym odcinku drogi powiatowej Włoszczowy” im. Bogusława Chowańca Długość łącznika: 7,5 km Logo szlaku Oznakowanie szlaku nr 0256T – od zbiornika wodnego Biadaszek, prowadzi przez najciekawsze i naj- do skrętu w kierunku stawów Kuźnica. piękniejsze okolice Włoszczowy, głównie tereny leśne. Jest oznako- Legenda: wany kolorem czerwonym, a do jego Kościół / Kaplica początku można dojechać z Włosz- Cmentarz W latach 1999-2001 Klub Turystyki Dwory / Pałace Rowerowej „Ziemia Włoszczowska” czowy łącznikiem koloru czarnego. Pomniki / Miejsca pamięci opracował i wytyczył szlak rowerowy Pomniki przyrody Rezerwaty przyrody „Lasami dookoła Włoszczowy”. Po kil- Trasa posiada niepowtarzalne walory Szkółka leśna ku latach, w skutek braku konserwacji, krajoznawcze, przyrodnicze i kultu- Inne zabytki tabliczki z oznakowaniem uległy znisz- rowe. Pokonując szlak poznajemy czeniu i szlak w terenie praktycznie nie historię i zabytki Włoszczowy, Nie- istniał. To było głównym powodem znanowic, Kluczewska, Kurzelowa podjęcia w 2008 r. decyzji o odno- i Czarncy. wieniu trasy. Przy okazji wprowadzono korektę przebiegu, wynikającą z pow- Dla średniozaawansowanych w jeździe stania od czasu wytyczenia szlaku na rowerze proponujemy pokonanie dogodniejszych nawierzchni ścieżek trasy w ciągu dwóch dni z noclegiem na leśnych. Postanowiono również szlak terenie gminy Kluczewsko, gdzie nazwać imieniem Bogusława Cho- znajdują się liczne gospodarstwa wańca - nieżyjącego inicjatora jego agroturystyczne lub etapowanie trasy, powstania. Zadania odnowienia trasy zgodnie z zamieszczonymi dalej rowerowej podjęły się instytucje: PTTK propozycjami.

Propozycje pokonywania szlaku w V etapach:

I etap - 25,6 km Włoszczowa - Wola Wiśniowa - Szkółka Leśna w Koniecznie - Nieznanowice - Rząbiec - zbiornik wodny Budko - stawy Feliksówka - Włoszczowa II etap - 29,4 km Włoszczowa - Belina - zbiornik wodny Biadaszek - stawy Kuźnica Stara i Kuźnica Nowa - Motyczno - Międzylesie - Włoszczowa III etap - 32,2 km Włoszczowa - Międzylesie - Motyczno - Jamskie - Zmarłe - Kluczewsko - Komparzów - Kurzelów - Danków Duży - Włoszczowa Przebieg szlaku (razem z łącznikiem): i Kuźnica Nowa - Jamskie - Zmarłe - Włoszczowa (Rynek) - Wola Wiśniowa - Kluczewsko - Komparzów - Kurzelów - IV etap - 28,8 km początek szlaku czerwonego - Szkółka grupa pomnikowych dębów Dronowe Włoszczowa - Danków Duży - Kurzelów - grupa pomnikowych dębów Leśna w Koniecznie - Nieznanowice - Niwy - Jeżowice - zalew Klekot - Czarnca Dronowe Niwy - Jeżowice - zalew Klekot - Łachów - Włoszczowa Rząbiec - zbiornik wodny Budko - stawy - Kąty - początek czarnego łącznika - V etap - 23,6 km Feliksówka - Belina - zbiornik wodny Wola Wiśniowa - Włoszczowa Włoszczowa - Łachów - Czarnca - Kąty - Wola Wiśniowa - Włoszczowa Biadaszek - stawy Kuźnica Stara

6 7 SZCZEGÓŁOWY PRZEBIEG SZLAKU docieramy do Woli Wiśniowej. Na cznie. Docieramy tam po przejechaniu pierwszym skrzyżowaniu skręcamy w około 1,5 km. prawo, następnie jedziemy prosto i na ŁĄCZNIK do szlaku koloru czarnego – 7,5 km kolejnym skrzyżowaniu, przy kapliczce ufundowanej przez Karskiego w po- dziękowaniu za możliwość polowania Wyruszamy z parku na Placu Wolności, Na skrzyżowaniu z sygnalizacją świet- w okolicznych lasach, skręcamy w lewo. gdzie znajduje się tablica informacyjna lną skręcamy w prawo, a po chwili, Dalej szlak prowadzi cały czas prosto, o szlaku i figura św. Floriana z 1821 r. na następnym skrzyżowaniu w lewo, najpierw między polami, później przez Jadąc prosto w kierunku Kielc mijamy: mijając po drodze pomnik poświęcony las. Po przejechaniu około 3,3 km kościół p.w. Wniebowzięcia NMP z XVII żołnierzom AK i BCH poległym na ziemi docieramy do początku szlaku czer- w., plac z Pomnikiem Niepodległości, włoszczowskiej. Jedziemy dalej prosto wonego (przy skręcie do Szkółki Leśnej krzyż z napisem „Ofiara mieszkańców ul. Wiśniową. Mijamy budynek w Koniecznie). Włoszczówki 1902 r.” usytuowany Starostwa Powiatowego, I Liceum przed budynkiem Szkoły Podstawowej Ogólnokształcącego, pomnik „Pamięci nr 1. harcerzy poległych w latach 1939- 1945” i pomnik przyrody - topolę Przy szkółce możemy się zatrzymać na czarną przed Domem Kultury. Dalej dłużej i odpocząć pod drewnianą wiatą przejeżdżamy obok cmentarza para- lub zapoznać się z ciekawostkami fialnego, Zespołu Szkół Ponad- przyrodniczymi zamieszczonymi na gimnazjalnych nr 3 i obiektów OSiR-u – tablicach znajdujących się na placu basenu i stadionu sportowego. obok Leśnej Izby Edukacyjnej. Jest to pierwszy z przystanków zlokalizo- Jedziemy cały czas prosto w kierunku wanych na Leśnej Ścieżce Przyrod- Woli Wiśniowej. Zachowując szczegól- niczej "Poznajemy Las", której trasa ną ostrożność przejeżdżamy przez przebiega w pobliżu. przejazd kolejowy na trasie Kielce - TRASA szlaku Włoszczowa - Częstochowa. Po przeje- - koloru czerwonego – 70,0 km Po odpoczynku ruszamy w dalszą chaniu z Włoszczowy około 4,2 km drogę. Około pół kilometra dalej, Skręcamy w lewo, w szutrową drogę zachowując szczególną ostrożność, prowadzącą do Szkółki Leśnej w Konie- przejeżdżamy przez drogę powiatową

Pomnik upamiętniający harcerzy poległych w czasie II wojny światowej Plac przy Leśnej Izbie Edukacyjnej w Koniecznie

8 9 Pola w okolicy Nieznanowic Stawy hodowlane Feliksówka nr 0227T prowadzącą z Włoszczowy, Dojeżdżamy do miejsca, gdzie droga Kontynuujemy jazdę prosto. Droga do pierwszej, jak i drugiej tablicy przez Konieczno, do Dąbia. się rozwidla. Zgodnie z oznakowaniem prowadzi nas lekko w dół. Dojeżdżamy najłatwiej dotrzeć wczesną wiosną lub Kontynuujemy jazdę prosto dróżką należy skręcić w lewo, a następnie do skrzyżowania dróg pożarowych. późną jesienią, gdy drzewa nie mają między lasem i polami, następnie kontynuować jazdę prosto. Gdybyśmy W tym miejscu nasz szlak rowerowy liści, a trawa i zarośla nie są wysokie. skręcamy w lewo, w las. Jazda odcin- jednak chcieli odpocząć, możemy łączy się z czarną trasą do uprawiania kiem leśnym nie trwa jednak długo. skręcić w prawo. Niedaleko znajduje nordic walking. Skręcamy w prawo Po przejechaniu kilometra, docieramy Wkrótce szlak prowadzi nas pomiędzy się budynek dawnej szkoły z placem, na i podjeżdżamy pod lekkie wzniesienie. do drogi wojewódzkiej nr 786. Pod- polami. W oddali widać zabudowania którym urządzono ścieżkę edukacyjną Na jego szczycie droga skręca w lewo. czas ostatniej przebudowy, z myślą Nieznanowic. Przed wsią szlak odbija z tablicami na temat roli pszczół Zjeżdżamy z górki i wkrótce docieramy o bezpieczeństwie rowerzystów, wy- lekko w lewo. Docieramy do drogi i innych owadów zapylających pn. do kolejnego skrzyżowania dróg poża- budowano ścieżkę rowerową. Trasy asfaltowej. W tym miejscu należy "Pszczółka Maja i przyjaciele". Jest tu rowych. Z lewej strony dołącza do nas nordic walkin skręcają w lewo, my zaś skręcić w prawo. Kontynuując jazdę również stojak na rowery oraz ławki. Po czerwona trasa nordic walking. Kilka- skręcamy w prawo i ścieżką rowerową prosto, mijamy po naszej lewej stronie odpoczynku wracamy na szlak. Około set metrów dalej widzimy tabliczkę jedziemy aż do skrzyżowania z drogą teren zabytkowego parku z pozos- siedemset metrów od rozwidlenia wskazującą drogę do tablic pamiąt- prowadzącą w kierunku Ostrowa, tałościami zabudowań, w tym ruinami drogi znajduje się zbiornik wodny kowych umieszczonych na metalowych mijając po drodze pomnik wybu- pałacu z II połowy XIX w. Po przeje- Budko. Od wiosny do jesieni można tu krzyżach. Jedna z nich, wraz ze stojącą dowany „W hołdzie mieszkańcom chaniu około kilometra docieramy do spotkać ptactwo wodne. W tych obok drewnianą kapliczką, wskazuje pomnika z napisem "Boże błogosław okolicach gniazdują żurawie. Jedziemy miejsce postoju, w dniu 27 lutego nam – ofiara mieszkańców Niezna- cały czas prosto drogą pożarową. 1863 r., oddziału gen. Mariana Langie- nowic". W tym miejscu szlak skręca Kolejnymi mijanymi na szlaku zbiorni- wicza i pochówku powstańców, druga w lewo. Pokonując kilkaset metrów, kami są stawy hodowlane Feliksówka. oddalona kilkaset metrów dalej stoi dojeżdżamy do dogi wojewódzkiej Tu również spotkamy różne gatunki w miejscu, gdzie niegdyś mieściła się nr 742 z Włoszczowy do Jędrzejowa. ptaków, m.in. łabędzie, kaczki, rybo- gajówka Poraj, w której mieszkała Ustępując pierwszeństwa nadjeżdża- łowy, czaple siwe oraz białe i wiele 9-osobowa rodzina Kitów. W dniu jącym pojazdom, skręcamy w lewo, innych. Po przejechaniu około 1,3 km 26 września 1943 roku Niemcy okrążyli a następnie w prawo, w drogę prowa- docieramy do niestrzeżonego przejaz- budynek, wrzucili do środka granaty, dzącą w kierunku Rząbca. Do wsi du kolejowego. W tym miejscu należy oblali gajówkę benzyną i podpalili. docieramy po przejechaniu około 2 km. zachować szczególną ostrożność. Mieszkańcy spłonęli żywcem. Zarówno

10 11 Skręcamy w prawo i jedziemy drogą powiatową nr 0256T przez około 2,5 km. Po dotarciu do skrzyżowania, przy którym stoi pomnik upamięt- niający partyzantów AK poległych w zwycięskiej bitwie w dniu 28 paź- dziernika 1944 roku, skręcamy w lewo. Szlak prowadzi nas początkowo pros- to, drogą z betonowych płyt, później skręca w lewo w drogę leśną. Wkrótce docieramy do stawów Kuźnica Stara Po przejechaniu niemal 7,5 km (od i Kuźnica Nowa. Za stawami szlak leśniczówki), docieramy do zbiornika skręca lekkim łukiem w lewo. wodnego Biadaszek, który podobnie jak pozostałe mijane na szlaku zbior- Jedziemy teraz lasem, przez około niki, jest siedliskiem wielu gatunków 2,5 km. Po pokonaniu tego dystansu ptactwa wodnego. docieramy do drogi asfaltowej i pierwszych zabudowań wsi Jamskie. Skręcamy w prawo, a następnie jedziemy cały czas prosto (po drodze przejeżdżamy przez wiadukt kolejowy na Centralnej Magistrali Kolejowej). Po dotarciu do skrzyżowania dróg, Pomnik między Włoszczową a Beliną, upamiętniający mieszkańców powiatu włoszczowskiego zamordowanych podczas II wojny światowej skręcamy w lewo. Później szlak prowadzi nas prosto, a następnie lekkim łukiem ponownie skręca w lewo, wymordowanym przez hitlerowców się zbiornik wodny Stawisko - siedlisko w kierunku wsi Zmarłe. Za wsią szlak w latach 1939 – 1945” z ziemią pobraną bąka, bociana czarnego, łabędzi skręca w prawo. Roztacza się stąd z miejsc zbrodni położonych na terenie i dzikich kaczek (około 3,2 km od dawnego powiatu włoszczowskiego leśniczówki). i „Ku czci rodzin spalonych w ich zabudowaniach na terenie miasta Włoszczowy przez faszyzm hitlerowski w 1943 r.” oraz parking leśny z drew- nianą wiatą, gdzie można odpocząć.

Po dojechaniu do końca ścieżki rowerowej (skrzyżowanie z drogą w kierunku Ostrowa), zachowując ostrożność, przejeżdżamy przez drogę wojewódz- ką nr 786 na parking przy leśniczówce Leśnictwa Włoszczowa. Znajdują się tu dwie drogi prowadzące w głąb lasu, my wybieramy tą węższą prowadzącą początkowo wzdłuż ogrodzenia leśni- czówki. Przed nami dość długi odcinek leśny. Pokonując go mijamy po drodze paśniki dla saren i jeleni, czy ciekawy okaz drzewa - sosnę rozpieracz, która ma interesujący kształt korony. W nieznacznej odległości od szlaku znajduje Sosna rozpieracz Pomnik w pobliżu Chotowa, upamiętniający partyzantów AK poległych w bitwie w dniu 28 października 1944 r.

12 13 Stawy Kuźnica Kurzelów. Plac przed Kościołem pw. Wniebowzięcia NMP piękny widok na Pasmo Przedborsko- przejechaniu niemal 3 km. Kolejną Małogoskie z wieżą przekaźnikową miejscowością na szlaku jest Kurzelów. w Dobromierzu. Po dojechaniu do skrzyżowania z drogą wojewódzką nr 785 należy skręcić Wkrótce docieramy do skrzyżowania w prawo (towarzyszący nam szlak z drogą powiatową 0251T Kluczewsko rowerowy „Miejsca Mocy” skręca – Rudka. Skręcamy w lewo w kierunku w lewo). Mijamy pokolegiacki kościół Kluczewska. W tym miejscu czerwony p.w. Wniebowzięcia NMP oraz cmen- szlak „Lasami dookoła Włoszczowy” tarz umiejscowiony na niewielkim łączy się ze szlakiem rowerowym wzniesieniu. Na szczycie wzniesienia koloru żółtego „Miejsca Mocy”. Do Klu- stoi drewniana kaplica św. Anny. czewska docieramy po przejechaniu około 2,5 km. Przejeżdżając przez Kilkadziesiąt metrów za cmentarzem miejscowość mijamy budynek Urzędu skręcamy w drogę prowadzącą w lewo. Gminy i park. Warto się zatrzymać Wkrótce docieramy do rozwidlenia w tym miejscu, by obejrzeć pozosta- dróg. Stoi tu pomnik z napisem „W tym łości zabudowań podworskich - w tym miejscu dnia 29.V.1944 r. polegli spichlerz przypominający romantyczny w walce z żandarmerią żołnierze 27 PP zameczek. W parku jest też kilka drzew Armii Krajowej pod dowództwem będących pomnikami przyrody, które „Marcina” Mieczysława Tarchalskiego warto zobaczyć. i żołnierze III Kampanii Batalionów Chłopskich …”. Jedziemy dalej prosto i wkrótce docieramy do drogi wojewódzkiej Pokonując odcinek leśny, mijamy po Pomnik w lesie za Kurzelowem, upamiętniający żołnierzy AK i BCH poległych w walce w dniu 29 maja 1944 r. nr 742. Zachowując ostrożność prze- drodze grupę pomnikowych dębów jeżdżamy na drugą stronę i udajemy się „Dronowe Niwy”. W nieznacznej odle- w wielu miejscach jest piaszczysta, szczególną uwagę na oznakowanie, by w kierunku Komparzowa drogą powia- głości od szlaku znajduje się też co sprawia, że musimy zejść z roweru przypadkiem nie skręcić w którąś tową nr 0245T. Docieramy tam po rezerwat ornitologiczny „Ługi”. Droga i go prowadzić. Trzeba też zwracać z przecinających szlak ścieżek.

14 15 żowaniu oznakowanie nakazuje nam „Zwierzyniec”. Stoi tam pomnik skręcić w prawo, polecamy jednak, by upamiętniający 11 żołnierzy Armii jechać prosto. Niedaleko bowiem Krajowej z oddziału Mieczysława znajduje się Kościół p.w. Wniebo- Tarchalskiego „Marcina” poległych wzięcia NMP i św. Floriana, który 19 marca 1944 roku oraz pomnikowy ufundował Stefan Czarniecki. dąb szypułkowy objęty ochroną Naprzeciwko kościoła mieści się park w 1996 roku. Droga nie jest jednak (arboretum) z lipami stanowiącymi w żaden sposób oznakowana i łatwo pomnik przyrody. Są tu ławeczki, na się zgubić wśród leśnych ścieżek. których można usiąść i odpocząć. Jedziemy prosto i wkrótce docieramy Po odpoczynku wracamy na szlak. do drogi powiatowej nr 0229T. Skrę- Kierujemy się w stronę miejscowości camy w lewo i po przejechaniu około Kąty, mijając po drodze budynek Szkoły 700 m docieramy do początku szlaku, Podstawowej, w której znajduje się zamykając pętlę. Łącznikiem koloru Centrum Edukacji i Kultury im. Ste- czarnego jedziemy do Włoszczowy, fana Czarnieckiego (Centrum można mijając po drodze Wolę Wiśniową. zwiedzać po wcześniejszej rezerwacji telefonicznej).

Zachowując ostrożność przejeżdżamy przez drogę wojewódzką nr 786, prowadzącą z Kielc do Częstochowy. Po przejechaniu około 2 km docieramy do miejscowości Kąty. Za wsią szlak Grupa pomnikowych dębów „Dronowe Niwy” ponownie prowadzi przez las. Około 2 km dalej jest ścieżka prowadząca na Po przejechaniu około 8,5 km do- licznych mieszkańców. Przez cały rok cieramy do miejscowości Jeżowice. chętnie korzystają z niego wędkarze. Kontynuujemy jazdę prosto, mijając po Warto zrobić sobie w tym miejscu drodze ciekawy okaz dębu. Za wsią krótki postój. skręcamy w prawo. Szlak prowadzi nas ścieżką między łąkami i lasem. Wkrótce Po odpoczynku ruszamy w dalszą docieramy do miejsca, gdzie ponownie drogę. Szlak prowadzi nas w kierunku szlak rowerowy „Lasami dookoła Łachowa, do którego jednak nie dojeż- Włoszczowy” łączy się ze szlakiem dżamy. Około kilometr od Klekotu rowerowym „Miejsca Mocy”. szlak skręca w prawo w leśną dróżkę Dojeżdżamy do zbiornika wodnego (natomiast szlak „Miejsca Mocy” pro- Klekot, który latem jest miejscem wadzi dalej, drogą asfaltową). Jedzie- wypoczynku i kąpieliskiem dla oko- my przez las. Po dotarciu do torów kolejowych należy skręcić w prawo i dojechać do przejazdu kolejowego na trasie Kielce – Włoszczowa – Często- chowa. Pokonujemy go zachowując szczególną ostrożność. Wkrótce docieramy do kolejnych torów kolejowych, tym razem Centralnej Magistrali Kole- jowej. Przejeżdżamy pod wiaduktem i kierujemy się do Czarncy. Po minięciu pierwszych zabudowań, dojeżdżamy do skrzyżowania, na którym trzeba skręcić w lewo. Na kolejnym skrzy- Pomnik hetmana Stefana Czarnieckiego przed budynkiem Szkoły Podstawowej w Czarncy

16 17 WARTO ZATRZYMAĆ SIĘ NA DŁUŻEJ

* Przy Kościele p.w. Wniebowzięcia Małachowska. Informuje o tym mar- Najświętszej Maryi Panny we Włosz- murowa tablica wotywna z datą 1786, czowie (opis i zdjęcie na str. 44, 45). umieszczona w świątyni przez funda- torkę. Niewielka budowla została * Przy Kaplicy cmentarnej Wszystkich wzniesiona w stylu klasycystycznym, Świętych we Włoszczowie. na rzucie dwóch przylegających Budowę kaplicy Wszystkich Świętych czworokątów, z węższym i krótszym prawdopodobnie rozpoczął Mikołaj prosto zamkniętym prezbiterium. Małachowski, a po jego śmierci w 1784 Około 1870 roku ksiądz Walenty roku ukończyła tą niewielką świątynię Khaun dobudował od frontu dwie wdowa po Mikołaju, Ewa z Męcińskich szkarpy.

* Przy spichlerzu w Kluczewsku. Budynek z daleka wyróżnia się bielą Spichlerz, położony wśród sędziwych ścian, krytymi gontem okrągłymi kasztanowców i klonów, jest najlepiej wieżyczkami i ostrołukowymi oknami. zachowanym elementem z dawnego Bardziej przypomina pałacyk lub ro- zespołu dworskiego. Został zbudo- mantyczny zameczek i trudno dziś wany w pierwszej połowie XIX wieku uwierzyć, że niegdyś był używany jako w stylu romantycznego neogotyku. spichlerz i powozownia.

* Przy Szkółce Leśnej w Koniecznie słowcy z Łodzi, a później Karscy. (opis i zdjęcia na str. 92-96). Po pożarze nie został odbudowany i obecnie znajduje się w ruinie. * Przy ruinach pałacu w Niezna- nowicach. O wcześniejszym bogactwie budynku Pałac został wybudowany na prze- świadczą zachowane fragmenty or- łomie XIX i XX stulecia w rozległym namentyki. Pałac jest własnością parku w stylu angielskim. Jego prywatną. właścicielami byli Poznańscy, przemy-

18 19 * Przy Kościele p.w. Wniebowzięcia wego w pierwszej połowie XVII wieku. * Przy Kościele p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kurze- Od strony zachodniej znajduje się Najświętszej Maryi Panny i św. Flo- lowie (opis i zdjęcie na str. 43, 44). wejście osłonięte daszkiem wspartym riana w Czarncy (opis i zdjęcie na str. 45, na dwóch słupach. Dach kryty gontem 46). * Przy Kaplicy cmentarnej św. Anny zakończony jest wieżyczką z baniastą w Kurzelowie. sygnaturką na latarnie. Prezbiterium * W parku (arboretum) w Czarncy. Budowa kaplicy jest związana z pow- od kwadratowej nawy dzieli tęczowa Arboretum znajduje się naprzeciwko stałym w 1619 roku w Kurzelowie belka z bocznymi dekoracjami. W 1791 kościoła parafialnego, na terenach Bractwem Literackim św. Anny. roku wokół kaplicy założono cmentarz. dawnej posiadłości Hetmana Stefana Wzniesiono ją z drewna modrzewio- Czarnieckiego. Zorganizował go, Kaczki krzyżówki - samiec i samica w 1963 roku, Marian Chudziński, z zawodu leśnik, przewodniczący Włoszczowskiego Towarzystwa Krze- wienia Kultury w latach 1966-1977. Na obszarze 1,5 ha zgromadził około 300 gatunków ciekawych drzew i krzewów, w tym egzotycznych, m.in. z Ameryki Północnej, Chin, Korei, Japonii i północnej Afryki. Niestety nie wszystkie przetrwały do obecnych czasów. Na szczególną uwagę zasłu- guje grupa lip drobnolistnych, będą- Grzybień biały cych pomnikiem przyrody, których wiek szacuje się na trzysta lat. żówka, cyraneczka, kokoszka wodna, W centralnym miejscu arboretum łyska, kszyk, stalugwa i żuraw. Równie znajduje się płaskorzeźba przedsta- liczne są gatunki zasiedlające staro- wiająca Stefana Czarnieckiego, którą drzew sosnowy na otaczających torfo- odsłonięto z okazji 1000-lecia powsta- wisko wydmach. nia Państwa Polskiego.

* W Rezerwacie faunistycznym Ługi. jako miejsca bytowania i rozrodu wielu Rezerwat (utworzony w 1981 r.) jest rzadkich gatunków ptaków wodnych jedynym rezerwatem ornitologicznym i błotnych. Stwierdzono tu 46 gatun- w województwie. Zajmuje obszar ków ptaków, w tym 38 lęgowych zarastającego zbiornika wodnego, i prawdopodobnie lęgowych oraz bagien i lasu o pow. 90,23 ha. 8 gatunków zalatujących. Na szcze- W rezerwacie należy wyróżnić dwa typy gólną uwagę zasługuje 8 gatunków ekosystemów: zbiorowiska leśne oraz wodno-błotnych: perkozek, krzy- zbiorowiska torfowiskowo-bagienne. Lasy o charakterze różnego rodzaju borów sosnowych zajmują mniej podtopione tereny albo suche wydmy. Łącznie z gatunkami synantropijnymi w rezerwacie naliczono ok. 220 gatun- ków roślin naczyniowych, z tego 16 chronionych. Na szczególną uwagę zasługuje bardzo rzadka rosiczka długolistna. Zasadniczym celem ochrony jest jednak zachowanie ww. siedlisk,

20 21 * W Centrum Edukacji i Kultury Szlak rowerowy "Dookoła Radkowa" im. Stefana Czarnieckiego w Czarncy. Centrum mieści się na I piętrze budynku Szkoły Podstawowej. Chęć zwiedzenia należy zgłosić pod nr tel. 41 39 42 111. Centrum Edukacji i Kul- Kolor szlaku: czerwony tury im. Stefana Czarnieckiego otwarto Długość szlaku: 46 km w 2014 roku. Wcześniej (od 1979 roku) w jednej z sal funkcjonowała Izba Oznakowanie szlaku Pamięci Hetmana Stefana Czarniec- kiego. Jednak ze względu na ograni- Legenda: czoną przestrzeń, pamiątki związane Rogienice Kościół z naszym bohaterem narodowym nie Czarnieckiego w Poznaniu oraz 3. Pułk Cmentarz Bebelno Dwory / Pałace mogły być odpowiednio wyekspo- Strzelców Konnych imienia Hetmana Boczkowice Pomniki / Miejsca pamięci nowane. Polnego Koronnego Stefana Czarniec- Grodziska Obecnie w 8 salach wystawowych kiego z Wołkowyska na Białorusi), o łącznej powierzchni 300 m2 zgroma- motor księdza Jana Zalewskiego dzono liczne eksponaty, m.in. szaty z parafii Haderslev w Danii, na którym Skociszewy liturgiczne i starodruki z XVII wieku, przyjechał do Czarncy podczas Między- Sulików a także dokumenty podpisane przez narodowego Rajdu Motocyklowego Rzeszówek hetmana, pamiątki po uroczystościach Ojców Starym Szlakiem „Jak Czarniecki Dąbie państwowych, jakie odbywały się do Poznania…” w 2008 roku i wiele w Czarncy z udziałem najwyższych innych pamiątek. Oksa władz, m.in. w latach 30. XX wieku, Przedmioty przez wiele lat gromadziło reprodukcje znanych obrazów oraz Towarzystwo Pamięci Hetmana Ste- ryciny przedstawiające wydarzenia fana Czarnieckiego i szkoła w Czarncy. z życia hetmana, manekiny w strojach Były pozyskiwane od instytucji i osób Radków z epoki oraz zbroję husarską i replikę prywatnych. Część eksponatów ufun- siedemnastowiecznej armaty (armatę dowało Starostwo Powiatowe we Dzierzgów przekazał potomek S. Czarnieckiego), Włoszczowie i Urząd Gminy Włosz- Kossów mundury (podarowane przez Wyższą czowa (m.in. reprodukcje obrazów Chycza Szkołę Oficerską imienia Stefana i ryciny). Nowiny Rejowiec Kwilina

Nagłowice

Chlewska Wola 78

Przebieg szlaku: Radków - Dzierzgów - Chlewska Wola - Nowiny - Kwilina - Kossów - Chycza - Rejowiec - Nagłowice - Oksa - Rzeszówek - Dąbie - Skociszewy - Bebelno - Sulików - Radków

Szlak wiedzie przez najciekawsze Uwaga Szlak jest oznakowany jedynie metalowymi zakątki gminy Radków oraz niewielki lub drewnianymi tabliczkami, których na trasie fragment gmin: Włoszczowa, Mosko- jest niewiele. Przed wyruszeniem polecamy rzew, Nagłowice i Oksa. Trasa ma zaopatrzyć się w dobrą mapę. Można też długość 46 km i w 60% biegnie drogami zrobić zdjęcie mapki, z przebiegiem szlaku, asfaltowymi. Po drodze mijamy zamieszczonej na każdej z sześciu tablic informacyjnych na poszczególnych przystan- ciekawe zabytki, lasy, łąki i stawy kach i na bieżąco śledzić trasę. hodowlane. W sześciu miejscach

22 23 zlokalizowano przystanki zaopatrzone Po krótkim postoju, wyruszamy w dal- w tablice informacyjne z mapą przed- szą drogę. Kontynuujemy jazdę drogą stawiającą przebieg szlaku, ławki powiatową w kierunku Moskorzewa. i stojaki na rowery. Po prawej stronie mijamy cmentarz, na którym pochowani są krewni Stefana Wyruszamy sprzed Urzędu Gminy Żeromskiego. Wkrótce kończą się w Radkowie. Przed budynkiem stoi zabudowania Dzierzgowa, a my jedzie- tablica informacyjna o szlaku, a po my przez tereny leśne. Około 3,5 km przeciwnej stronie drogi kierunko- dalej skręcamy w lewo na parking leśny wskaz ze strzałką wskazującą kierunek (szlak rowerowy "Miejsca Mocy" pro- jazdy. Jedziemy w stronę Dzierzgowa wadzi dalej w kierunku Moskorzewa). drogą powiatową nr 0237T. Już Jest to doskonałe miejsce na postój. z daleka widać strzeliste wieże Ko- Znajduje się tu drewniana wiata, stoły ścioła p.w. Wniebowzięcia NMP i ławy, stojak na rowery i kilka tablic w Dzierzgowie. Docieramy tam po informacyjnych. przejechaniu około 3,4 km (od tego miejsca towarzyszy nam żółty szlak rowerowy "Miejsca Mocy"). Niecałe sto metrów dalej znajduje się pomnik upamiętniający Żołnierzy Pol- ski Podziemnej poległych w walkach o wyzwolenie narodowe i społeczne Stawy rybne w Kwilinie w czasie II wojny światowej. Obok pomnika zrobiono miejsce postoju dla prowadzi nas głównie drogą gruntową rowerzystów. Znajduje się tu tablica między polami. informacyjna, drewniany stół z ław- Dojeżdżamy do miejscowości Dębnik- kami i stojak na rowery. Nowiny. Na skrzyżowaniu skręcamy w prawo (od tego miejsca ponownie towarzyszy nam szlak rowerowy "Miej- sca Mocy"). Droga prowadzi nas przez chwilę prosto, a następnie lekkim łukiem skręca w lewo. Mijamy zabudowania wsi Nowiny, po czym na kolejnym łuku drogi, przy kapliczce z 1992 roku skręcamy w drogę leśną. Kontynuujemy jazdę prosto. Mijamy Jadąc przez las trzeba uważać, by po drodze zabudowania Kwiliny, w tym przypadkiem nie skręcić w niewłaściwą (po lewej stronie) dwór z XVIII wieku. ścieżkę. Najlepiej trzymać się ozna- Po dojechaniu do końca drogi należy kowania żółtego rowerowego szlaku skręcić w lewo i dalej jechać prosto "Miejsca Mocy". około 1 km, aż do Kossowa. Po drodze Po przejechaniu około kilometra po mijamy ciekawą kapliczkę z figurą lewej stronie mijamy drewniany krzyż, św. Jana Nepomucena, wybudowaną Po odpoczynku ruszamy dalej drogą a na wprost naszym oczom ukazują się na rowie melioracyjnym. Można po- leśną. Kierujemy się cały czas prosto. stawy w Kwilinie. Stawy są miejscem wiedzieć, że jest to swego rodzaju Po przejechaniu około kilometra docie- bytowania wielu gatunków ptaków. "kapliczka na wodzie". ramy do Chlewskiej Woli. Na pier- Licznie występują tu łabędzie. wszym skrzyżowaniu należy skręcić Tuż za stawami znajduje się miejsce W Kossowie na pierwszym skrzyżowa- w lewo, na kolejnym (za tablicą z nazwą postojowe z drewnianym stolikiem, niu należy skręcić w prawo (w kierunku miejscowości) trzeba jechać prosto. ławką i dwoma tablicami informa- Chyczy). Mijamy budynek Ochotniczej Około 100 m dalej skręcamy w prawo. cyjnymi - o szlaku rowerowym i o faunie Straży Pożarnej, a następnie zabyt- Wkrótce mijamy niewielką kaplicę. Kwiliny. kowy, drewniany Kościół p.w. Matki Po wyjechaniu z Chlewskiej Woli, szlak Bożej Częstochowskiej.

24 25 drodze budynek Szkoły Podstawowej.

Po dojechaniu do skrzyżowania, na środku którego stoi kapliczka, skrę- camy w lewo. Wkrótce docieramy do zabytkowego, drewnianego Kościoła p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Bebelnie. Kilkadziesiąt met- rów przed świątynią, po drugiej stronie drogi znajduje się tablica informacyjna na temat gródka w Bebelnie.

Kapliczka św. Jana Nepomucena w Kwilinie

kolejny przystanek z tablicą infor- Jedziemy cały czas prosto. Tuż przed Kontynuujemy jazdę prosto, drogą macyjną oraz stołem i ławkami. Po Oksą mijamy stawy hodowlane, na w kierunku Radkowa, mijając po krótkim odpoczynku ruszamy dalej których możemy zauważyć dużo drodze Sulików. Po przejechaniu około drogą asfaltową w kierunku Rejowca. rozmaitego ptactwa wodnego. Do 5 km, docieramy do ostatniego Po przejechaniu około 1,5 km docie- miejscowości docieramy po prze- przystanku na naszej trasie, zlokali- ramy do rozwidlenia dróg. Zgodnie jechaniu około 6 km. Za parkiem zowanego przed stawami rybnymi z oznakowaniem, należy skręcić skręcamy w lewo, w kierunku Włosz- w Radkowie. Znajdują się tu cztery w lewo. czowy. Kilkaset metrów za Oksą tablice informacyjne, drewniane stoliki ponownie skręcamy w lewo, tym razem z ławkami, a obok pomnik upamię- Około 1 km dalej mijamy dwa ostre w kierunku Rzeszówka. Około 0,5 km tniający bohaterską bitwę stoczoną zakręty, pierwszy w lewo, drugi dalej znajdują się dwa ostre zakręty - z hitlerowcami przez oddziały AK i BCH w prawo. Przy pierwszym zakręcie Tuż za kościołem, po prawej stronie pierwszy w prawo, drugi w lewo. Dalej w dniu 26 września 1944 roku. Jadąc ustawiono tabliczkę ze strzałką wska- drogi, znajduje się tablica infor- jedziemy prosto, mijając po drodze dalej możemy obserwować ptactwo zującą kierunek jazdy. Później jedziemy macyjna o szlaku. Kontynuujemy jazdę kolejne stawy hodowlane. Po prze- wodne żerujące na mijanych przez nas cały czas prosto, drogą asfaltową przez w kierunku Chyczy, do której docie- jechaniu około 2 km docieramy do stawach. Wkrótce docieramy przed las. Kilkaset metrów dalej zauważamy, ramy po przejechaniu około 3 km. miejscowości Dąbie. Na pierwszym Urząd Gminy w Radkowie, skąd rozpo- że towarzyszący nam szlak rowerowy Niemal na końcu wsi znajduje się skrzyżowaniu należy skręcić w lewo, na czynaliśmy podróż. „Miejsca Mocy” skręca w leśną dróżkę kolejnym w prawo. Kilkaset metrów w lewo. My cały czas kierujemy się dalej droga asfaltowa ostrym łukiem prosto. Wkrótce dojeżdżamy do Nagło- skręca w lewo, my natomiast jedziemy wic. Na skrzyżowaniu z drogą krajową prosto drogą gruntową. Wkrótce nr 78 należy skręcić w lewo w kierunku droga się rozwidla. Wybieramy tą Jędrzejowa (naprzeciwko widzimy z lewej i jedziemy cały czas prosto. Po Kościół p.w. Matki Bożej Różańcowej). przejechaniu około 1 km docieramy do Kilkaset metrów dalej, na rondzie, drogi asfaltowej. Kontynuujemy jazdę skręcamy w drogę wojewódzką nr 742, prosto, w kierunku Bebelna, do któ- prowadzącą do Oksy. rego docieramy po przejechaniu około 4 km. Jedziemy przez wieś, mijając po

26 27 Grób pradziada Stefana Żeromskiego - Walentego Jackowskiego znajduje się w Dzierzgowie. Są tu pochowani również krewni Makólscy, pradziad- kowie Józef i Barbara Katerlowie oraz ciotka Magdalena Joanna Żeromska.

Pomnik niedaleko stawów rybnych w Radkowie, upamiętniający bitwę żołnierzy AK i BCH stoczoną w dniu 26 września 1944 r.

WARTO ZATRZYMAĆ SIĘ NA DŁUŻEJ * Przy dworze w Kwilinie. Dwór w Kwilinie został wybudowany * Przy Kościele p.w. Wniebowzięcia * Przy cmentarzu w Dzierzgowie. w końcu XVIII wieku. Na przełomie XIX Najświętszej Maryi Panny w Dzierz- Z ziemią włoszczowską związana była i XX stulecia dobudowano pawilony gowie (opis i zdjęcie na str. 48). rodzina Stefana Żeromskiego - polskie- boczne, ganek oraz taras. Obecnie go prozaika, publicysty, dramaturga.

28 29 mieści się w nim siedziba Fundacji znajdują się dwa ołtarze boczne. Niewidomych im. Matki Elżbiety Czac- W lewym z XVII wieku są obrazy kiej. Archaniołów Gabriela i Rafała, w zwień- czeniu św. Mikołaja, a w prawym z XVIII * Przy Kościele p.w. Matki Bożej wieku obraz Teresy z Avila, w zwieńcze- Częstochowskiej w Kossowie. niu Matki Bożej Bolesnej. Kościół fundacji Józefy z Wielopolskich W południowo – zachodniej części Michałowskiej został zbudowany na placu kościelnego stoi kryta gontem miejscu świątyni zniszczonej przez drewniana dzwonnica. Powstała w tym pożar. Konsekrowano go w 1766 roku samym czasie co świątynia. Zbudo- pod wezwaniem Wszystkich Świętych. wana jest na planie kwadratu, o lekko Zmiany wezwania na obecne dokonał zwężających się ku górze ścianach. w 1968 roku prymas Polski kardynał Wyposażono ją w dwa dzwony: jeden Stefan Wyszyński. W 2005 roku prze- z 1759 roku, drugi z 1921 roku. prowadzono gruntowną renowację kościoła. * Przy Kościele p.w. Narodzenia Świątynia jest kryta gontem. Prezbi- Najświętszej Maryi Panny w Bebel- terium od nawy głównej oddziela łuk nie. tęczowy, który zdobi figura Chrystusa Obecny kościół w Bebelnie został na krzyżu z przełomu XVI i XVII wieku. ufundowany w 1745 roku przez Anto- Wczesnobarokowy ołtarz główny ma niego i Karola Bystrzonowskich, kształt tryptyku: w środku znajduje się dziedziców Bebelna. Zbudowano go obraz Matki Bożej Częstochowskiej, na z drewna modrzewiowego w stylu zasuwie wyobrażenie św. Antoniego, barokowym, ale liczne przebudowy w bocznych skrzydłach wizerunki Apos- i remonty zatarły jego pierwotny cha- Jest to świątynia orientowana, jedno- 3,5 m. Wieńczy ją izbica z dwoma tołów św. Piotra i Pawła. W świątyni rakter. nawowa. W ołtarzu głównym z 1894 oknami po każdej stronie oraz dach roku znajduje się obraz Najświętszej z latarnią. Kościół i dzwonnica stoją na Maryi Panny, na zasuwie św. Mikołaja, terenie dawnego Bebelna Mniejszego. a po bokach figury św. Mikołaja i Stani- Natomiast w kierunku południowo- sława. Prezbiterium oddzielone jest od wschodnim leży dawne Bebelno Więk- nawy łukiem tęczowym z profilowaną sze, którego właścicielami od schyłku belką, którą zdobi krzyż z Panem XIV wieku byli Długoszowie. W połowie Jezusem. W kościele warto zwrócić XV wieku ziemie te dziedziczył Jan uwagę na gotycką, kamienną chrzciel- Długosz, ojciec czternaściorga dzieci, w nicę oraz późnorokokową ambonę tym sześciu synów Janów. Jednym z wazonem na szczycie. z nich był Jan Długosz – kanonik W tych samych latach co kościół krakowski, wychowawca królów pol- zbudowano na planie kwadratu dre- skich, sławny dziejopisarz i autor wnianą dzwonnicę o bokach długości „Kroniki Polskiej”.

30 31 Przyrodnicza Ścieżka Dydaktyczna Klubu 4 H w Krasocinie czono tablicę z mapką, na której zaznaczono przebieg ścieżki. Tu znajduje się początek szlaku. Z tego miejsca należy się udać w kierunku Ostrowa, ul. Emila Godlewskiego. Kolor szlaku: zielony Po przejechaniu około 300 metrów, po prawej stronie, w pewnym oddaleniu Długość szlaku: 16 km od drogi, zauważymy grupę okazałych drzew – relikt alei lipowej.

Oznakowanie szlaku Przystanek 2. Relikt alei lipowej. Wola Świdzińska Przystanek 1. Aleja łączyła w linii prostej za- Figura św. Jana Nepomucena miesz- budowania dworskie z kościołem cząca się na wyspie niewielkiego parafialnym. Dwór przetrwał I i II wojnę stawu w centrum Krasocina. światową, ale popadał w ruinę. Staw wykopano około 1840 roku Ostatecznie został rozebrany w 1954 Świdno z inicjatywy ówczesnego właściciela roku. Jedyną pamiątką po jego istnie- Rogalów Krasocina - Jakuba Podleskiego. Jest niu jest resztka starego drzewostanu zasilany w wodę wypływającą z kra- w postaci kilku lip drobnolistnych, sowego wywierzyska. Jej nadmiar kasztanowców zwyczajnych i wiązów Chotów wypływa w postaci strumienia. Figurę szypułkowych. Na szczególną uwagę Borowiec świętego, wykonaną z drewna dębo- zasługuje zabytkowa lipa drobnolistna wego, ufundowała około 1850 roku – pomnik przyrody, której obwód Karolina Stojowska, żona Hipolita przekracza 6 metrów. Lipę można Stojowskiego, dziedzica dóbr kraso- niestety podziwiać jedynie z drogi, cińskich. Obecnie staw jest własnością gdyż teren, na którym rośnie znajduje Gminy Krasocin. Przy stawie umiesz- się w rękach prywatnych.

Lipie

Krasocin Legenda: Kościół Cmentarz Pomniki przyrody Inne zabytki Nowy Dwór Sułków

Przebieg szlaku: Krasocin (staw Uwaga z figurą św. Jana Nepomucena na Szlak jest dobrze oznakowany. Wyjątek wyspie) – Nowy Dwór – Krasocin – stanowią miejsca, gdzie podczas przebudowy Chotów – Wola Świdzińska – Świdno – dróg wycięto drzewa, na których namalowane Borowiec – Krasocin (Grota z figurą było oznakowanie, np. przy skrzyżowaniu Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej) drogi wojewódzkiej nr 786 z drogą gminną prowadzącą w kierunku Nowego Dworu. Przyrodnicza Ścieżka Dydaktyczna Klubu 4 H w Krasocinie jest ścieżką Opracowując przebieg ścieżki wska- rowerową (choć można ją przebyć zano 12 miejsc, gdzie warto się również pieszo, dzieląc trasę na etapy). zatrzymać (tzw. przystanków). Nie są Jej długość wynosi około 16 km. one oznakowane w terenie, ale na tyle Czas przejazdu rowerem - 3 godz., czas charakterystyczne, że bez problemu je przejścia - 6 godz. rozpoznamy.

32 33 Jadąc dalej, po prawej stronie mijamy przydrożną kapliczkę. Przy kapliczce należy skręcić w prawo, a następnie jechać prosto, aż do skrzyżowania z drogą wojewódzką nr 786. Po drodze naszą uwagę przykuwa znajdujące się na słupie energetycznym, po lewej stronie drogi, gniazdo bocianie. Doje- chawszy do drogi wojewódzkiej należy przejść na drugą stronę, zachowując szczególną ostrożność. Następnie przejechać obok parkingu przy cmen- Przystanek 4. tarzu parafialnym. Za cmentarzem Zdegradowany bór bagienny. szlak biegnie około 400 metrów Siedlisko to jest bardziej wilgotne prosto, a później skręca w prawo i nieco żyźniejsze od oglądanego w stronę zabudowań. Na skrzyżowaniu, wcześniej boru świeżego. Osuszenie przy którym znajduje się kapliczka, tego terenu spowodowało jednak jego należy skręcić w lewo, w kierunku znaczną degradację w wyniku czego Chotowa. Droga prowadzi przez las występujące tu zbiorowiska leśne sosnowy, w większości bór świeży. coraz bardziej przypominają bór świeży. Drzewostan tego lasu buduje głównie sosna zwyczajna, ale z więk- szym udziałem brzozy brodawkowatej, topoli osiki i dębu szypułkowego. jeleń, sarna, dzik, lis, borsuk, kuna rozpierzchły, rzeżuchę nacierpkową, Warstwę krzewów tworzą: jarząb leśna, wiewiórka, jeż i zając. Z ptaków szczaw lancetowaty. Z gatunków wod- pospolity, kruszyna pospolita, jałowiec w lasach tych występuje: jastrząb, nych pływających możemy zobaczyć: pospolity, wierzba szara i świerk krogulec, sowa uszata, sójka, dzięcioł grążel żółty, grzybienie białe, rdestnice pospolity. W runie dominują takie czarny i pstry duży, dzięciołek, sikory pływającą i rzęsę wodną. Stawy choto- gatunki jak: borówka czernica i brusz- (bogatka, uboga, modra, sosnówka), wskie są siedliskiem żerowania i gnia- nica oraz bagno zwyczajne, które jest raniuszek, mysikrólik, rudzik, kukułka, zdowania licznych gatunków ptaków: rośliną trującą, ściśle chronioną. Przy kos, drozd śpiewak i zięba. łabędzia niemego, drapieżnego błot- odrobinie szczęścia, podczas pokony- niaka stawowego, kaczki krzyżówki, Przystanek 3. wania odcinków leśnych i przyległych Szlak prowadzi cały czas prosto w kie- czernicy, cyranki, łyski, kokoszki wod- Bór świeży. łąk można spotkać zwierzęta takie jak: runku Chotowa. Przed Chotowem, tuż nej, rybitwy czarnej, mewy śmieszki, Siedliska borowe są jednym z naj- przy drodze, po prawej stronie znajdują czapli siwej, trzciniaka, łozówki oraz bardziej rozpowszechnionych siedlisk się dwa zbiorniki wodne, które sta- bąka. W stawach występują takie ryby leśnych w kraju. Drzewostan boru nowią kolejny przystanek na trasie jak: karp, lin, leszcz, płoć, okoń, świeżego, jaki widzimy pokonując ścieżki. szczupak i karaś. ścieżkę, jest praktycznie monokulturą sosny zwyczajnej. Miejscami pojedyn- Przystanek 5. Zaraz za stawami droga wznosi się na czo rośnie brzoza brodawkowata, Stawy Chotowskie. piaszczystą wydmę. Po jej przeje- rzadziej świerk pospolity. W podszycie Stawy Chotowskie tworzą Jezioro chaniu, tuż przed Chotowem szlak rosną pojedynczo: dąb szypułkowy, Duże i Małe oraz niewidoczne z drogi skręca prostopadle w prawo w leśną, jarząb pospolity, jałowiec pospolity Jezioro Małkowiec. Są otoczone pasem gruntową drogę. Po przejechaniu i kruszyna pospolita, świerk pospolity szuwarów trzcinowych. Oprócz trzciny około 300 m teren staje się podmokły. oraz brzoza brodawkowata. Runo boru możemy zobaczyć tu tatarak zwy- Docieramy do miejsca, gdzie po lewej świeżego jest ubogie w gatunki, domi- czajny, oczeret jeziorny, turzycę, pałkę stronie znajduje się wąska ścieżka. nują tu: borówka czernica i brusznica, szerokolistną, kosańca żółtego, mannę Możemy zostawić rowery i przejść wrzos pospolity i śmiałek pogięty. mielec, jeżogłówkę gałęzistą, kuklika kilkadziesiąt metrów, by zobaczyć Jadąc dalej (około 1 km) możemy zwisłego, knieć błotną, wiązówkę fragment boru bagiennego i torfo- zaobserwować zdegradowany bór błotną, żabieniec babkę wodną, sit wisko niskie. bagienny.

34 35 tym rosną liczne rośliny torfotwórcze wydm, gdzie zalegają w podłożu takie jak: przygiełka biała, sit człono- głębokie suche i ubogie w sole waty, wełnianka pochwowata i liczne mineralne piaski. Drzewostan boru gatunki turzyc i mchów. Występuje tu suchego jest rozrzedzony i zdo- również w znacznej ilości żurawina minowany przez sosnę zwyczajną. błotna. W podroście pojedynczo rośnie dąb szypułkowy i brzoza brodawkowata, a w podszycie dość licznie występuje jałowiec pospolity i kruszyna pospolita. Zbiorowisko to wyróżnia się bardzo bogatą warstwą mchów i porostów. W ubogim runie rosną: borówka czarna, borówka brusznica, wrzos pospolity, kostrzewa owcza, turzyca wrzosowiskowa i wiosenna, pszeniec zwyczajny oraz ściśle chroniona zimo- zielona krzewinka pomocnik baldasz- Dalej szlak prowadzi prosto. Po około kowaty. W tym środowisku leśnym 500 m, na rozstaju dróg należy skręcić często występują kopce mrówek. lekkim łukiem w lewo. Po przejechaniu kolejnych 200 m możemy zaob- Szlak prowadzi nas cały czas prosto, po serwować fragment boru suchego, płaskim terenie, który po około 1,5 km porastającego wzniesienia wydmowe zaczyna się wznosić, sygnalizując, że Przystanek 6. Zarówno torf jak i woda są silnie po prawej stronie drogi. zbliżamy się do Góry Świdzińskiej. Fragment boru bagiennego. kwaśne (mają pH poniżej 4) i wydzielają Dojeżdżając do skrzyżowania, po lewej Bór otoczony jest torfowiskiem niskim. bardzo charakterystyczny, „kwaśny” Przystanek 8. stronie mijamy leśniczówkę. Tu kończy Gleba ma tu warstwę organiczną zapach. Dominuje tu sosna zwyczajna, Fragment boru suchego. się droga szutrowa, a zaczyna asfalto- o miąższości od 0,5 do nawet kilku- poza nią rośnie tu również brzoza Bór suchy to zbiorowisko leśne, które wa. Należy skręcić w prawo, a nastę- nastu mertów oraz bardzo płytki omszona, rzadziej świerk pospolity. rozwija się sporadycznie na szczytach pnie jechać cały czas prosto w dół poziom wód gruntowych (maksy- Warstwę krzewów stanowi kruszyna malnie na głębokości 40-50 cm). pospolita oraz wierzby szara i uszata. Bogate runo budują głównie krzewinki: bagno zwyczajne, borówka bagienna, rzadziej borówka czernica i brusznica. Ponadto rośnie tu wełnianka pochwowata i siódmaczek leśny. Najniższą warstwę tworzą mchy: torfowiec magellański i nastroszony, płonnik pospolity i cienki.

Przystanek 7. Torfowisko niskie. Bór bagienny płynnie przechodzi w torfowisko niskie. Można je obser- wować jedynie z drogi. Nie można na nie wchodzić. Torfowisko powstało w wyniku zarastania płytkiego jeziorka. Obecnie widzimy już mocno zaawan- sowany proces jego zarastania przez drzewa (sosnę zwyczajną, brzozę om- szoną) i krzewy (wierzbę szarą i uszatą, kruszynę pospolitą). Na torfowisku

36 37 zbocza. Mijamy zabudowania Świdna. Po dojechaniu do drogi powiatowej i ropuchę szarą. Bogaty jest świat Przystanek 11. Za wsią, przy kapliczce znajdującej się łączącej Oleszno z Krasocinem, skrę- owadów. Fragment olsu. pomiędzy dwoma kasztanowcami camy w prawo. Pokonując odcinek Oglądany przez nas las olszowy szlak skręca w lewo. Pokonujemy około 1 km należy zachować szcze- Szlak prowadzi nas przez wieś Boro- porasta żyzne, bagienne siedlisko, odcinek pomiędzy polami uprawnymi gólną ostrożność, ze względu na duży wiec, gdzie mieszkał poeta i regio- o wysokim poziomie wody stojącej. Ma (około 600 m). ruch samochodów ciężarowych. nalista Feliks Rak. Po przejechaniu charakterystyczną kępową strukturę. Przejeżdżamy obok Tartaku „Olczyk”, około 1 km, przed kapliczką, skręcamy Runo występuje tu tylko na kępach a po około 100 m skręcamy w prawo, w prawo w drogę gruntową. Następnie wokół szyi korzeniowej olsz czarnych. w kierunku wsi Borowiec. Przed wsią jedziemy cały czas prosto, mijając po Na kępach rośnie narecznica błotna, obserwujemy po obu stronach drogi drodze, po prawej stronie, stawy pokrzywa zwyczajna, przytulia czepna, szeroki pas łąk. (obecnie nieco zaniedbane i pozbawio- rzeżucha niecierpkowa, a z krzewów: ne wody). Po lewej stronie natomiast porzeczka czarna, bez czarny, wierzba Przystanek 10. widzimy fragment olsu i przepływającą szara, kruszyna pospolita i czeremcha Łąki. tędy Białą Krasocką. zwyczajna. Miejsca między kępami Obok licznych gatunków traw wystę- wypełnione wodą porasta rzadka pują tu również barwnie kwitnące roślinność bagienna. W lasach tych rośliny: ciemnoróżowa firletka poszar- możemy spotkać dziki, ryjówki aksa- pana, czy fioletowo różowy ostrożeń mitne, dzięcioła zielonego, drozda łąkowy. W maju łąki zamieniają się śpiewaka, słowika i słonkę. Przystanek 9. w żółte kobierce za sprawą jaskra Pola uprawne. ostrego i rozłogowego oraz mniszka Za stawami droga rozwidla się. My W tej części Świdna znajdują się dość lekarskiego. Łąka to dom dla wielu skręcamy w lewo i wjeżdżamy w las. żyzne gleby lessowe niższych klas zwierząt. Można tu spotkać zające, Po około 100 m szlak ponownie skręca bonitacyjnych. Rolnicy uprawiają tu nornice i myszy badylarki, z ptaków: w lewo, w wąską ścieżkę prowadzącą zboża: pszenicę, pszenżyto, jęczmień, bociana białego, bażanta, czajkę, plisz- do Krasocina. Po przejechaniu niemal owies i żyto. Sadzą tu również ziem- kę żółtą, kuropatwę. Na tych terenach 800 m las się kończy. Po prawej stronie niaki. Na polach można spotkać szereg polują myszołowy, jastrzębie i pustułki. mijamy budynek gminnej oczyszczalni gatunków ptaków związanych z tym Możemy też spotkać żabę trawną ścieków. Dalej jedziemy już drogą środowiskiem, takich jak: skowronek, asfaltową (ul. Ludowców). Następnie kuropatwa, przepiórka, bażant, trzna- del, myszołów.

38 39 Poczętej – jest to ostatni przystanek na Rowerowy Szlak Pielgrzymkowy „Miejsca Mocy” Przyrodniczej Ścieżce Edukacyjnej Klubu 4H w Krasocinie.

Przystanek 12. Grota z figurą Matki Boskiej Niepo- Kolor szlaku: żółty kalanie Poczętej. Grota została zbudowana w latach Długość szlaku: 584,5 km, 1909 – 1913 przez ks. Teodora Urbań- w powiecie włoszczowskim 79 km skiego. Jest kopią groty z Lourdes. Na Logo szlaku Oznakowanie szlaku szczycie znajduje się figura Matki Boskiej, a u jej stóp widzimy rzeźbę klęczącej pasterki Bernadetty Soubi- Legenda: skręcamy w lewo w drogę ułożoną rous. We wnętrzu znajduje się kap- Kościół / Kaplica Cmentarz z płyt. Dojeżdżamy do ul. Zarzecze. liczka z ołtarzykiem przedstawiającym Dwory / Pałace Dobromierz Skręcamy ponownie w lewo, a po scenę Bożego Narodzenia. Na prawo Pomniki / Miejsca pamięci Pomniki przyrody przejechaniu około 200 m, skręcamy od groty stoi kamienny krzyż z na- Rezerwaty przyrody w prawo w ul. Floriańską. Jedziemy pisem: „Pamiątka starego kościoła Inne zabytki Zabrody prosto, aż do skrzyżowania z drogą rozebranego w 1856 roku wystawiona Grodziska wojewódzką nr 786 (Kielce – Często- przez parafian w 1894 r.” Krzyż stoi Rudka chowa), po drodze mijając budynek w miejscu, gdzie ulokowany był Oleszno Zespołu Placówek Oświatowych. modrzewiowy kościół z 1520 roku. Kluczewsko

Zachowując szczególną ostrożność Komparzów Chotów skręcamy w lewo (w kierunku Kielc). Po przejechaniu kilkudziesięciu metrów, Kurzelów Krasocin po prawej stronie w pewnym oddaleniu od drogi, możemy zauważyć Grotę z figurą Matki Boskiej Niepokalanie Włoszczowa

Żelisławice Czarnca Nieznanowice

Secemin

Bichniów

Oksa Radków Kossów Bieganów Dzierzgów Nagłowice Kwilina Moskorzew

Szczekociny

40 41 Przebieg szlaku na terenie powiatu włoszczowskiego: Zabrody – Oleszno – Kozia Wieś – Rudka – Kluczewsko – Komparzów – Kurzelów – Danków Duży – Włosz- czowa – Łachów – Żelisławiczki – Secemin – Bichniów – Czaryż – Bieganów – Brzeście – Mękarzów – Moskorzew – Dzierzgów – Kossów - Chycza

Szlak rowerowy „Miejsca Mocy” łączy miejsca kultu religijnego, sanktuaria maryjne oraz inne, ważne obiekty sakralne zlokalizowane w wojewódz- twie świętokrzyskim. Został wytyczony w 2007 roku z inicjatywy Regionalnej Organizacji Turystycznej Wojewódz- twa Świętokrzyskiego, przy wsparciu finansowym Ministerstwa Sportu i Tu- rystyki oraz dofinansowaniu z budżetu powiatu włoszczowskiego i gminy Secemin.

Przystanki zlokalizowane na terenie dopiero kolejni dziedzice Oleszna - Przystanek 20 powiatu włoszczowskiego: Mikołaj i Teresa Podoscy. Konsekracja Kościół p.w. Wniebowzięcia NMP miała miejsce w 1685 roku, już po ich w Kurzelowie Przystanek 19 śmierci. Do tego kościoła przeniesiono Kościół w stylu gotyckim wzniesiono Kościół p.w. Wniebowzięcia Naj- z Chotowa słynący łaskami obraz Matki około 1360 roku z fundacji arcybiskupa świętszej Maryi Panny w Olesznie Boskiej z Dzieciątkiem. Na tym nie gnieźnieńskiego Jarosława Bogorii Dzieje obecnie istniejącego kościoła zakończyły się jednak perypetie ole- Skotnickiego. Obecna świątynia oraz w Olesznie rozpoczynają się około szyńskiej świątyni. W 1732 roku doszło stojąca obok, aż do 1791 roku drew- 1624 roku, kiedy właścicielem wsi był w niej do groźnego pożaru, po którym niana świątynia p.w. św. Wojciecha, kanonik krakowski Adam Szypowski. ówczesny proboszcz chotowski miał pełniły funkcje kolegiaty w istniejącej Rozpoczął on budowę kościoła w Woli przenieść cudowny obraz z powrotem tu w latach 1306-1818 siedzibie Archi- Oleszyńskiej, jednak wkrótce zmarł. do Chotowa. Obraz wrócił do Oleszna diakonatu Kurzelowskiego. W bramie Jego sukcesorzy sprzedali dobra dopiero w 1765 roku, dzięki staraniom prowadzącej do kościoła znajdują się oleszyńskie Mikołajowi Szyszkow- Niemojewskich. Kościół w Olesznie jest figury czterech Ewangelistów: Marka, skiemu, który wkrótce został biskupem przykładem lokalnej odmiany wczes- Mateusza, Jana i Łukasza. warmińskim. Oleszno zakupił prawdo- nobarokowej architektury sakralnej Do najciekawszych rozwiązań architek- podobnie wspólnie z bratem Mar- w Polsce. Wszystkie cztery ołtarze tonicznych wewnątrz, należy wsparcie cinem, biskupem krakowskim. Według mają charakter wczesnobarokowy. żeber sklepienia nawy na jednym, legendy ten ostatni miał zamiar na Piękną i bogatą dekoracją rzeźbiarską centralnym filarze. W ołtarzu głównym wybudowanych przez Adama Szypow- wyróżnia się wśród nich ołtarz główny, widnieje barokowy krucyfiks z pier- skiego fundamentach wznieść klasztor ze słynącym cudami obrazem - kopią wszej połowy XVIII wieku, a w ołtarzach Wśród 30 przystanków na szlaku, czyli bernardynów, jednak po nieszczę- obrazu Matki Boskiej Jasnogórskiej. bocznych: w lewym obraz św. Anny, tzw. „miejsc mocy”, 7 znajduje się śliwym samobójstwie jednego z robot- Obraz pochodzi prawdopodobnie w prawym obraz Ostatniej Wieczerzy. w powiecie włoszczowskim. Przed ników przeniósł tą fundację na górę z pierwszej połowy XVII wieku. Warta Do północnej części świątyni przylega każdym z nich jest tablica informacyjna Karczówkę koło Kielc. Nie przyniosły uwagi jest też barokowa tablica kon- kaplica Matki Bożej z XVII-wiecznym o obiekcie z tekstem w języku polskim rezultatu kolejne próby budowy świą- sekracyjna z 1685 roku z historią obrazem Maryi z Dzieciątkiem Jezus i angielskim oraz mapa z przebiegiem tyni w innym miejscu, a istniejącą kościoła, znajdująca się nad wejściem w ołtarzu. Jest w niej również szlaku. świątynię zdołali dokończyć i uposażyć do zakrystii. marmurowy grobowiec wojewodziny

42 43 sieradzkiej Marianny z Pieniążków kurzelowski ks. Jakub Chrostkiewicz Baranowskiej. sprowadził z Krakowa obraz namalo- W kościele warto zwrócić uwagę na wany zgodnie z opisem objawienia. sklepienie krzyżowo – żebrowe w pre- Od tego czasu trwa kult maryjny. zbiterium, rzeźbione przyścienne Cudowny wizerunek Najświętszej z 1647 roku upamiętniającą ukazanie dujących się w Gdańsku Oliwie. wsporniki, chrzcielnicę z 1414 roku, Maryi Panny, nazywanej obecnie Matką się Najświętszej Maryi Panny i wznie- W kaplicy znajdują się pamiątki tablicę konsekracji pierwotnego ołta- Bożą Włoszczowską Opiekunką Ro- sienie kaplicy ku Jej czci, tablicę związane z hetmanem, m.in.: obraz rza z 1360 roku i następnego z 1644 dzin, dnia 3 czerwca 2007 roku został konsekracji kościoła z 1648 roku, Matki Bożej z Dzieciątkiem, srebrny roku, epitafia z XV-XIX wieku. Obok uroczyście ukoronowany papieskimi barokową chrzcielnicę z marmuru, krzyż, dwa złocone kielichy ofiarowane kościoła stoi drewniana dzwonnica diademami. Kościół, który powstawał gotycką chrzcielnicę z piaskowca przez Czarnieckiego w 1627 i 1632 typu obronnego z przełomu XVII i XVIII etapami w XVII wieku z rozbudo- przeniesioną z dawnego drewnianego roku, naturalnej wielkości portret wieku. wywanej kaplicy prezentuje styl kościoła św. Jakuba, kilka epitafiów hetmana na koniu, niesiony podczas barokowy z klasycystyczną wieżą. dawnych właścicieli Włoszczowy, jego pogrzebu, kapa z kapturem Przystanek 21 Przed świątynią jest figura Matki Bożej nagrobek Mikołaja Małachowskiego. wykonanym z czapraka konia króla Sanktuarium Matki Bożej Włosz- ze św. Józefem i Joachimem z 1891 szwedzkiego Karola Gustawa, doku- czowskiej roku. W ołtarzu głównym znajduje się Przystanek 22 ment konsekracji kościoła. Kościół p.w. Wniebowzięcia NMP cudowny obraz Maryi z Dzieciątkiem Kościół p.w. Wniebowzięcia NMP powstał na miejscu ubogiej nieza- wraz ze św. Józefem i Joachimem, a na i św. Floriana w Czarncy Uwaga mieszkałej chatki, w której w 1642 roku bramkach rzeźby św. Anny i Joachima. Kościół wybudowano w latach 1640-59 Aby dojechać do Czarncy należy zjechać małym dzieciom ukazywała się Naj- Do nawy głównej przylegają kaplice: od w stylu barokowym. Jego fundatorem z wytyczonego szlaku. Jadąc od północy – przed zbiornikiem wodnym Klekot skrę- świętsza Maryja Panna w otoczeniu południa z ołtarzem głównym Ukrzyżo- był Stefan Czarniecki. Konsekracji świątyni dokonał Prymas Polski Mikołaj camy w lewo. Do kościoła w Czarncy św. Józefa i Joachima. Od tego czasu wania i bocznym Świętej Rodziny, doprowadzi nas czerwone oznakowanie przybywali tu pielgrzymi. Modlili się od północy z ołtarzem głównym Matki Prażmowski w 1668 roku. Szlaku rowerowego „Lasami dookoła oni w różnych intencjach. Niektórzy Bożej Różańcowej i bocznym św. Anto- Dawne wyposażenie było znacznie Włoszczowy”. Jadąc od południa – we wsi z modlących doznali cudownego niego. Na wprost bocznego wejścia do bogatsze. W czasie pożaru w 1956 roku Żelisławiczki, w miejscu, gdzie oznakowanie uzdrowienia, co zostało potwierdzone. kościoła znajduje się kaplica z ołtarzem zniszczeniu uległ barokowy ołtarz szlaku nakazuje nam skręcić w lewo główny oraz unikatowy wystrój i przejechać przez tory kolejowe, nie W 1647 roku na miejscu chatki zbu- Matki Bożej Ostrobramskiej. skręcamy lecz jedziemy cały czas prosto. dowano kaplicę, do której oficjał W kościele warto zobaczyć: tablicę organów, wzorowanych na tych znaj-

44 45 Przystanek 23 obrazu przedstawiono wizerunek Kościół pw. św. Katarzyny i Jana Trójcy Świętej z patronami kościoła - Ewangelisty w Seceminie św. Katarzyną i Janem Ewangelistą. Świątynię zbudowano w 1402 roku W lewym ołtarzu bocznym znajduje się w stylu gotyckim z barokowym szczy- krucyfiks z przełomu XVII i XVIII wieku, tem fasady. Jej fundatorem był Piotr w prawym, rokokowy obraz św. Anny. Szafraniec herbu Stary Koń. W połowie W secemińskiej świątyni warto zwrócić XVI stulecia została rozbudowana uwagę na marmurową chrzcielnicę i zamieniona na zbór kalwiński przez z XVIII wieku, epitafia, głównie daw- Stanisława Szafrańca. Pamiątką tych nych właścicieli Secemina, a w kruchcie czasów jest epitafium ministra zboru fragment nagrobka z mieczem i ręka- Grzegorza Brocha z 1601 roku oraz od wicami pochodzący z drugiej połowy strony północnej ślad zamurowanych XVI wieku. drzwi prowadzących niegdyś do dworu, którymi według tradycji Szaf- Przystanek 24 raniec wjeżdżał konno do zboru. Kościół pw. św. Małgorzaty w Mosko- rzewie Świątynię przywrócono katolikom Kościół w stylu gotyckim wzniósł w 1617 roku. W XVII – wiecznym ołtarzu z cegły, około 1380 roku, podkanclerzy głównym znajduje się obraz Matki koronny Klemens z Moskorzewa herbu Bożej Królowej Korony Polskiej, po Pilawa. Świadczy o tym napis na bokach figury św. Stanisława i Woj- żelaznych drzwiach do wieży z tego ciecha, a na szczycie św. Jana. roku oraz kamienne tarcze z herbem Ponieważ na synodzie innowierczym w Pilawitów wmurowane w fasadę Seceminie w 1556 roku podważono kościoła. W drugiej połowie XVI wieku dogmat o Trójcy Świętej, na zasuwie Moskorzewscy zamienili świątynię

46 47 na zbór kalwiński. W czasie bitwy pod Przystanek 25 Szczekocinami, rozegranej 6 czerwca Sanktuarium Matki Bożej „Pła- 1794 roku na pobliskich polach wsi czącej” w Dzierzgowie Chebdzie, kościół i plebania uległy Sanktuarium dzierzgowskie zostało pożarowi. zbudowane w latach 1903-1911 w stylu neogotyckim. Konsekracji dokonał W latach 1892-1906 świątynia została biskup Franciszek Sonik w 1938 roku. gruntownie przebudowana przez To najokazalsza budowla sakralna Potockich. Nad kruchtą widnieje oka- w powiecie włoszczowskim. Wyróżnia zała kwadratowa wieża z czterema się dwiema wysokimi, strzelistymi kondygnacjami. W barokowym ołtarzu wieżami, wewnątrz których są trzy 3 głównym z pierwszej połowy XVIII dzwony, najstarszy pochodzi z 1793 wieku znajduje się obraz Matki Bożej roku. Do wnętrza prowadzi romański z Dzieciątkiem, a w zwieńczeniu rzeźba portal z figurą Najświętszej Maryi patronki kościoła św. Małgorzaty. Panny na szczycie. Kościół jest oriento- wany i trzynawowy. W ołtarzu głów- Szlaki piesze Ołtarze boczne oraz ołtarz w kaplicy są nym znajduje się cudowny obraz Matki z XVII wieku. W kościele warto zoba- Bożej Dzierzgowskiej z figurami na terenie powiatu włoszczowskiego czyć również: późnogotycki kamienny św. Piotra i Pawła po bokach. W XVIII- portal z żelaznymi drzwiami prowa- wiecznych ołtarzach bocznych, prze- dzący z prezbiterium do zakrystii, niesionych z pierwotnej świątyni, datowany na przełom XV i XVI stulecia, znajdują się: od północy krucyfiks kamienną chrzcielnicę z końca XVIII i Matka Boska Różańcowa, a od wieku, ambonę z początku XVIII wieku, południa obraz św. Jana Nepomucena. kamienne epitafia z XVI i XVII wieku. W kościele warto zawrócić uwagę na drogę krzyżową z 1774 roku oraz rzeźbę św. Klemensa z XVIII wieku.

48 49 Szlak pieszy Rączki - Przedbórz Wędrówkę należy rozpocząć w miej- Droga prowadzi nas między zabudo- scowości Rączki w gminie Kluczewsko, waniami. Tuż za nimi kończy się asfalt przy przystanku autobusowym. i zaczyna droga polna prowadząca w kierunku Rezerwatu „Bukowa Góra”. Kolor szlaku: zielony Po przejściu kilkuset metrów trasa czerwona i czarna do uprawiania nordic Długość szlaku: 35 km walking, która towarzyszyła nam od przystanku autobusowego, skręca Oznakowanie szlaku w prawo. My wciąż podążamy prosto.

Legenda: Kaplica Rezerwaty przyrody

Kierujemy się w prawo (stojąc tyłem do przystanku), w stronę Dobromierza, Józefów mijając po drodze budynek OSP Rączki. Po przejściu kilkudziesięciu metrów Rączki należy przejść na drugą stronę ulicy, Rezerwat zachowując szczególną ostrożność. Po przejściu kolejnych kilkuset met- Bukowa Góra Przy ogrodzeniu jednej z posesji rów, w miejscu, gdzie zaczyna się zauważamy drewniany kierunkowskaz brzozowy zagajnik, należy skręcić z nazwami miejscowości i charak- w prawo i iść cały czas prosto, powoli Rezerwat terystycznymi na szlaku miejscami wspinając się na zbocze Bukowej Góry. Murawy wraz z odległościami do nich. Dobromierskie Roztacza się stąd wspaniały widok.

Dobromierz

Boża Wola

Przebieg szlaku: Szlak rozpoczyna się w Rączkach przy Rączki – Rezerwat "Bukowa Góra" – przystanku PKS. Kończy w Przedborzu - Rezerwat "Murawy Dobromierskie" – również na przystanku. Omawiając Boża Wola – Józefów – Góra Fajna Ryba szlak skupimy się jedynie na frag- – Góry Suche – Góry Mokre – Rezerwat mencie przebiegającym przez powiat "Piskorzeniec" – Borowa – Wojciechów włoszczowski (długość szlaku to około – Miejskie Pola – Przedbórz 6 km).

Zielony szlak pieszy z Rączek do Uwaga Przedborza jest bardzo interesujący Szlak jest dobrze oznakowany. Wyjątek sta- przyrodniczo i krajobrazowo. Pokazuje nowią jedynie dwa miejsca, w których przydałoby się oznakowanie: łąka, z której najciekawsze miejsca Przedborskiego wchodzi się do Rezerwatu "Bukowa Góra" oraz Parku Krajobrazowego, w tym trzy wyjście z Rezerwatu "Murawy Dobromierskie" rezerwaty przyrody. na drogę asfaltową (trudno stwierdzić, w któ- rą stronę należy iść dalej). Widok ze zbocza Bukowej Góry

50 51 prosto, blisko granicy rezerwatu. Opuszczamy rezerwat, mijając z lewej spotkać tu można wielobarwne kwiaty, Od wiosny do jesieni spotkamy tu wiele strony kolejny drewniany kierun- a wraz z nimi różnego rodzaju owady, ciekawych kwiatów, część z nich jest kowskaz z nazwami miejscowości w tym motyle. pod ścisłą ochroną. Niezwykle okazale i charakterystycznymi na szlaku mie- prezentują się również huby drzewne, jscami wraz z odległościami do nich. Ścieżka wciąż prowadzi nas w dół. Po które czasem osiągają znaczne roz- lewej stronie mijamy tablicę informa- miary. cyjną na temat Rezerwatu „Murawy Dobromierskie”. Po przejściu niespełna kilometra, z prawej strony dołącza do naszego szlaku, pieszy szlak czarny, prowadzący z Mrowiny do Białego Brzegu. Jednak po kilkudziesięciu metrach, tuż za Po dojściu do bukowego lasu należy tablicą o Rezerwacie „Bukowa Góra”, wejść do niego, pokonując niskie skręca w lewo. Szlak zielony w tym zarośla (ścieżka jest tu słabo widoczna, miejscu skręca w prawo. a gałęzie niskich drzew i krzewów zasłaniają wejście do lasu). Po wejściu Ścieżką między polem, a niskimi do rezerwatu naszym oczom ukazują zaroślami udajemy się w kierunku się wysokie buki, niektóre z nich Rezerwatu „Murawy Dobromierskie”. o znacznej objętości pnia. Pięknie Znajduje się on w nieznacznej odle- wyglądają zwłaszcza jesienią, gdy ich głości. Po pokonaniu kilkudziesięciu liście mienią się kolorem żółtym, metrów docieramy do jego granic, czerwonym, pomarańczowym i brą- o czym informuje nas tablica z nazwą zowym. rezerwatu. Kierujemy się prosto, ścieżką prowa- dzącą w górę. Później odbijamy lekko w Idziemy cały czas prosto ścieżką prowa- prawo, a następnie łagodnym łukiem dzącą lekko w dół. Po drodze mijamy zakręcamy w lewo, tym razem kierując kolumnowe jałowce i roślinność się w dół zbocza. Szlak prowadzi teraz kserotermiczną. Od wiosny do jesieni

Rezerwat „Bukowa Góra” Rezerwat „Murawy Dobromierskie”

52 53 Po zapoznaniu się z zawartymi na niej WARTO ZATRZYMAĆ SIĘ NA DŁUŻEJ informacjami ruszamy dalej. Ścieżka skręca lekkim łukiem w prawo i do- prowadza nas do drogi asfaltowej * W Rezerwacie leśnym Bukowa Góra. prowadzącej z Dobromierza w kierunku Gór Mokrych.

Skręcamy w lewo i idziemy cały czas drogą asfaltową. Po drodze mijamy tablicę z nazwą Rezerwatu „Murawy Dobromierskie” (po lewej) i kilka zabudowań (po prawej). Od momentu wyjścia z rezerwatu na drogę asfal- Za znakiem informującym o końcu tową, towarzyszy nam oznakowanie miejscowości, szlak skręca w prawo, Łódzkiego Szlaku Konnego. w drogę z Dobromierza w kierunku Gór Mokrych. Idziemy prosto. Kilkaset metrów dalej tuż za znakiem z nazwą miejscowości Józefów, szlak skręca w lewo, w drogę szutrową. Stoi tu kolejny drewniany kierunkowskaz z nazwami miejscowości i charakterystycznymi na szlaku miejscami wraz z odległościami do nich. Jest to już województwo łódzkie. Możemy konty- nuować marsz w kierunku Przedborza lub wrócić do Rączek (tą samą drogą, którą przyszliśmy, albo cały czas drogą asfaltową w kierunku Dobromierza i Rączek). W rezerwacie od wiosny do jesieni możemy podziwiać wiele barwnych kwiatów, część z nich podlega ochronie

Zawilec gajowy Fiołek leśny Po przejściu około 1,5 km szlak konny skręca w lewo w drogę leśną, natomiast pieszy szlak zielony jeszcze kilkadziesiąt metrów prowadzi prosto, drogą asfaltową, po czym skręca w prawo, w drogę gruntową. Idziemy prosto. Przed nami widoczna jest Góra Krzemycza. Po przejściu około 0,5 km, szlak skręca w lewo. Idziemy teraz drogą asfaltową mijając ostatnie zabudowania Bożej Woli. Przylaszczka pospolita Lilia złotogłów

54 55 Rezerwat (utworzony w 1959 r.) o pow. zgrupowaniem lasów bukowych. 34,80 ha zajmuje szczyt jednego W runie rezerwatu występuje szereg z najwyższych wzniesień północno- rzadkich gatunków roślin: pluskwica zachodniego krańca Pasma Przed- europejska, lilia złotogłów, zawilec, borsko-Małogoskiego. Występują tu wawrzynek wilczełyko, gnieźnik leśny, rzadkie w tej części kraju zbiorowiska buławnik czerwony, wielkokwiatowy leśne: uboga buczyna niżowa, żyzna i mieczolistny, żłobik koralowy, obuwik buczyna niżowa, żyzna buczyna pospolity, kruszczyk szerokolistny sudecka oraz ciepłolubna buczyna i rdzawoczerwony. Z fauny najlepiej storczykowa. Lasy te są największym rozpoznany jest świat ptaków (37 ga- i najcenniejszym na terenie powiatu tunków lęgowych).

* W Rezerwacie stepowym Murawy Dobromierskie.

Rezerwat (utworzony w 1989 r.) zaj- stepowych na obszarze całej północnej muje południowe stoki wzgórza o pow. części Wyżyny Środkowomałopolskiej. 36,29 ha, na terenie którego występują Z szeregu rzadkich i chronionych ga- liczne odsłonięcia skał wapiennych. tunków roślin należy wymienić: zawilec wielkokwiatowy, dziewięćsił bezło- Warunki glebowo-klimatyczne oraz dygowy, goryczkę orzęsioną, zarazy, sposób użytkowania terenu w rezer- kilka gatunków storczyków, pier- wacie przyczyniły się do ukształto- wiosnek lekarski, wiśnię kwaśną, wania flory kserotermicznej. Rezerwat naparstnicę pospolitą, przetacznik Kolorowe kwiaty przyciągają równie barwne motyle jest najbogatszym skupiskiem roślin pagórkowaty.

W rezerwacie od wiosny do jesieni możemy podziwiać wiele barwnych kwiatów, część z nich podlega ochronie

Paź królowej Rusałka kratkowiec, pokolenie letnie

Pierwiosnek lekarski Farbownik lekarski

Rusałka pawik Czerwończyk zamgleniec

Bardzo ciekawie prezentuje się rów- Również świat zwierząt przedstawia nież roślinność segetalna przylega- się bardzo interesująco, stwierdzono tu Aster gawędka Pszeniec różowy jących do muraw pól, gdzie występuje występowanie m.in. szeregu rzadkich, szereg ginących gatunków chwastów. ciepłolubnych gatunków owadów.

56 57 Szlak pieszy Krzętów – Piotrków Trybunalski (Szlak Rzeki Pilicy)

Legenda: Kościół / Kaplica Stanica Wymysłów harcerska Pratkowice Biały Kolor szlaku: niebieski Brzeg Długość szlaku: 122 km

Rączki

Rudka Dobromierz

Pilica Mrowina Oznakowanie szlaku Pilica – widok z mostu w Krzętowie Krzętów Kolonia Mrowina Łapczyna Po dojściu do skrzyżowania skręcamy łącznikowy skręca w prawo, do Dobro- Wola w lewo, w kierunku Dobromierza. mierza. My skręcamy w lewo, a po Asfaltowa droga zaprowadzi nas aż do kilkudziesięciu metrach w prawo. miejscowości Mrowina. Tuż przed Mijamy ostatnie zabudowania Mrowi- Przebieg szlaku: krzyskie i łódzkie. Rozpoczyna się miejscowością, z lewej strony, dołącza ny. Tuż za nimi kończy się droga Krzętów – Mrowina – Biały Brzeg – w Krzętowie na przystanku PKS, do naszego szlaku, czarny szlak łączni- asfaltowa. Kierujemy się prosto drogą Przedbórz – Taras - Faliszew – Skotniki – kończy w Piotrkowie Trybunalskim na kowy Mrowina - Biały Brzeg i Łódzki polną. Cały czas towarzyszy nam Diabla Góra – Dąbrówka – Szarbsko – Placu Czarnieckiego, przy siedzibie Szlak Konny, a na skrzyżowaniu z drogą oznakowanie szlaku konnego i czarnej Sulejów Podklasztorze – Zarzęcin – Oddziału PTTK. w kierunku Łapczynej Woli (na zakrę- trasy nordic walking. Tresta – Smardzewice – Borki – Omawiając szlak skupimy się jedynie cie) z prawej strony dołącza czarna Swolszewice – Bronisławów – Barko- na fragmencie przebiegającym przez trasa do uprawiania nordic walking. Po dojściu do szutrowej drogi, należy wice Mokre – Piotrków Trybunalski powiat włoszczowski (długość szlaku Idziemy dalej drogą w kierunku Do- przejść na drugą stronę i ścieżką to około 8,7 km). bromierza, mijając z lewej strony prowadzącą wzdłuż ogrodzenia zabu- Niebieski szlak pieszy z Krzętowa przystanek autobusowy i kapliczkę św. dowań wejść w las. Od tego momentu do Piotrkowa Trybunalskiego, zwany Uwaga Floriana. wędrujemy szeroką drogą leśną, "Szlakiem Rzeki Pilicy" łączy dwa parki Oznakowanie szlaku w wielu miejscach jest miejscami piaszczystą, gdzieniegdzie słabo widoczne lub zupełnie go brak np. na krajobrazowe: Przedborski i Sulejo- całym odcinku od mostu w Krzętowie do Na kolejnym skrzyżowaniu (przy któ- podmokłą (po intensywnych opadach wski. Jak sama nazwa wskazuje, jest skrzyżowania z drogą prowadzącą w kierunku rym stoi drewniany krzyż) czarny szlak deszczu). związany z rzeką Pilicą i prowadzi Dobromierza. w nieznacznej odległości od jej brzegów. Trasa jest niezwykle malow- Wędrówkę należy rozpocząć na granicy nicza i atrakcyjna, zarówno dla turys- powiatów radomszczańskiego i włosz- tów pieszych, jak i rowerowych. czowskiego, na drewnianym moście Pokonując ją, odwiedzamy miejsco- na rzece Pilicy, tuż przed miejsco- wości z ciekawymi zabytkami, ale wością Krzętów. Na moście zauważamy przede wszystkim możemy podziwiać oznakowanie Łódzkiego Szlaku Kon- wspaniałą przyrodę. nego, który tuż za nim skręca w grun- Niebieski "Szlak Rzeki Pilicy" przebiega tową drogę w lewo. My idziemy cały przez dwa województwa: święto- czas prosto drogą asfaltową.

58 59 Po przejściu około kilometra, szlak nicy harcerskiej "Biały Brzeg". Tu Szlak pieszy Mrowina – Biały Brzeg konny skręca w ścieżkę prowadzącą kończy się pieszy czarny szlak łącz- w prawo. Ścieżką tą prowadzi trasa nikowy, natomiast szlak niebieski (łącznikowy) czerwona nordic walking, która w tym prowadzi dalej. miejscu łączy się z naszym szlakiem. Idziemy cały czas prosto. Tuż przed skrzyżowaniem z drogą prowadzącą Kolor szlaku: czarny z Rączek na tzw. Błota, po prawej stronie mijamy dwie tablice związane z Długość szlaku: 11 km trasami nordic walking. Idziemy cały Oznakowanie szlaku czas prosto. Po przejściu kilkuset metrów, z lewej strony, mijamy ciekawy okaz sosny. Wysokie drzewo składa Biały Legenda: się z trzech pni, w tym jeden z nich jest Brzeg Kaplica martwy, pełen dziupli zrobionych przez Stanica harcerska dzięcioły. Pomniki przyrody Po przejściu około trzystu metrów Rezerwaty przyrody dochodzimy do skrzyżowania ścieżek. Stoi tu kierunkowskaz z numerami dróg pożarowych oraz tabliczką okreś- lającą kierunek dojazdu do stanicy harcerskiej i odległość od niej. Niebieski szlak prowadzi cały czas Rączki prosto (gdybyśmy skręcili w prawo, doszlibyśmy do drogi wojewódzkiej nr 742). W pobliżu przebiega granica Rezerwat Bukowa Góra między województwem świętokrzys- kim i łódzkim.

Rezerwat Dobromierz Murawy Dobromierskie

Mrowina Jeżowiec

Przebieg szlaku: Kilkadziesiąt metrów dalej czerwona Uwaga trasa nordic walking skręca w prawo, Mrowina – Dobromierz – Rezerwat Oznakowanie szlaku dawno nie było odna- my cały czas podążamy prosto. Do- „Murawy Dobromierskie” – Rezerwat wiane. W wielu miejscach jest słabo widoczne chodzimy do skrzyżowania leśnych „Bukowa Góra” – Rączki – Biały Brzeg lub zupełnie go brak np. na całym odcinku od Mrowiny do Dobromierza, czy od skrętu ścieżek. Ze ścieżki z prawej strony w drogę polną wiodącą do Rezerwatu „Mura- dołącza do nas czarny pieszy szlak Czarny szlak pieszy z Mrowiny do Białego Brzegu jest szlakiem łączni- wy Dobromierskie” aż do Rezerwatu „Bukowa łącznikowy Mrowina - Biały Brzeg, Góra”. natomiast w ścieżkę tą skręca, towa- kowym. Na początku i na końcu łączy się ze szlakiem koloru niebieskiego, rzysząca nam od Mrowiny, czarna trasa Wędrówkę należy rozpocząć w Mro- który prowadzi z Krzętowa do Piotr- nordic walking. My idziemy cały czas winie od miejsca, gdzie niegdyś kowa Trybunalskiego. prosto. Ścieżka prowadzi nas do sta- funkcjonowała stanica harcerska (las

60 61 na zachód od wsi, miejscowi nazywają uprawiania nordic walking. Przy budy- – jest to Rezerwat „Murawy Dobro- ten obszar Gęsiarnią). Po dojściu do nku szkoły należy przejść na drugą mierskie”. Na szczycie wzniesienia głównej drogi należy skręcić w lewo stronę ulicy i kontynuować wędrówkę skręcamy w prawo i mijamy kolejną i udać się w kierunku centrum wsi. w tym samym kierunku. Po drodze drewnianą kapliczkę z napisem „Któż Tędy przebiega również wspomniany mijamy aleję drzew, które stanowią jeśli nie Bóg”. wcześniej pieszy szlak koloru niebies- pomnik przyrody, Dom Strażaka (od kiego nazywany „Szlakiem Rzeki Pilicy” tego miejsca pojawia się również oraz „Łódzki Szlak Konny”. Na skrzyżo- oznakowanie czarnego szlaku do waniu ponownie należy skręcić w lewo uprawiania nordic walking) i Wiejski (w tym miejscu szlak łączy się z czarną Ośrodek Zdrowia w Dobromierzu. trasą do uprawiania nordic walking), Następnie należy skręcić w lewo, a następnie iść cały czas prosto, mijając w drogę prowadzącą w kierunku Gór po drodze przystanek autobusowy Mokrych. i kapliczkę z figurą św. Floriana. Na kolejnym skrzyżowaniu, przy drewnianym krzyżu, wspomniane wcześniej trzy szlaki skręcają w lewo. Czarny, pieszy szlak łącznikowy prowadzi w prawo w kierunku Dobromierza.

Idziemy dalej prosto. Po kilkudzie- sięciu metrach skręcamy w lewo, w ścieżkę prowadzącą w kierunku Rezerwatu „Bukowa Góra”. W okresie letnim, gdy roślinność jest bujna,

Aleja pomnikowych drzew w Dobromierzu

Po przejściu kilkudziesięciu metrów, tuż przed lasem trzeba skręcić w lewo, w polną drogę. Jest tu tablica z tabelą: "Zakresy tętna dla 3 poziomów Nordic Kapliczka z figurą św. Floriana w Mrowinie Walking", gdyż również trzy trasy (koloru zielonego, czerwonego i czar- Po dojściu do wsi na skrzyżowaniu nego) tędy prowadzą. Po kilkuset należy skręcić w prawo. To samo należy metrach skręcają w lewo, a my idziemy zrobić na skrzyżowaniu z drogą woje- cały czas prosto. Wchodzimy na lekkie wódzką nr 742, a następnie iść cały czas wzniesienie mijając po drodze drew- prosto. Po przejściu kilkunastu metrów nianą kapliczkę z napisem „Za grzechy zauważamy pojawienie się oznako- moje i niewinność moją” oraz kolumnowe jałowce i roślinność kserotermiczną wania czerwonej i zielonej trasy do Rezerwat „Bukowa Góra”

62 63 ścieżkę trudno zlokalizować. Gdy udać, by zobaczyć stary szyb solny stał dwór. Kilkadziesiąt metrów dalej, wejdziemy do bukowego lasu trzeba (w tym celu należy zejść ze szlaku). przed tablicą z nazwą wsi należy skręcić skręcić w prawo (w tym miejscu nasz w lewo, w drogę leśną. Po przebyciu szlak łączy się ze szlakiem zielonym Idziemy cały czas prosto. Przy wyjściu kilkuset metrów czerwona trasa nordic Rączki – Przedbórz). Ścieżka dopro- z lasu napotykamy tablicę informa- walking skręca w lewo, trasa czarna, wadzi nas do tablicy informacyjnej na cyjną z nazwą rezerwatu, tu przebiega podobnie jak nasz szlak prowadzi cały temat rezerwatu. jego granica. W tym miejscu skręcamy czas prosto. w prawo i idziemy drogą polną prowa- Wkrótce dojdziemy do miejsca skrzyżo- Kilkanaście metrów dalej szlak zielony, dzącą lekko w dół, pomiędzy lasem, wania ścieżek leśnych. W tym miejscu skręca w prawo, czarny natomiast a polami. Po dojściu do drogi szutrowej pojawia się oznakowanie szlaku niebie- w lewo. Idziemy więc ścieżką wśród skręcamy w lewo. Maszerując tą drogą skiego. Czarna trasa nordic walking wysokich buków. Szlak prowadzi nas docieramy do wsi Rączki. Od tego mo- skręca w lewo, my skręcamy w prawo. lekko w dół, następnie skręca lekkim mentu droga jest asfaltowa. Podążamy Kilkadziesiąt metrów dalej znajduje się łukiem w lewo. Tu ścieżka staje się cały czas prosto mijając zabudowania. Stanica Harcerska „Biały Brzeg”. węższa, a gałęzie rosnących przy niej Tuż przed drogą wojewódzką nr 742 Tu kończy się czarny szlak łącznikowy. drzew nieco utrudniają wędrówkę. Na skręcamy w lewo, w ulicę równoległą jednym z drzew wisi tabliczka wska- do tej drogi. Idąc nią dojdziemy do zująca kierunek, w którym trzeba się wspomnianej wcześniej drogi woje- wódzkiej (na przeciwko kaplicy w Rącz- kach). Należy przejść na drugą stronę i iść drogą asfaltową, cały czas prosto, mijając kaplicę z prawej strony. W tym miejscu czarny szlak pieszy łączy się z trasą czerwoną i czarną do uprawiania nordic walking.

Po przebyciu około kilometra droga skręca w prawo i prowadzi wzdłuż ogrodzenia placu, na którym niegdyś

Stanica harcerska „Biały Brzeg”

WARTO ZATRZYMAĆ SIĘ NA DŁUŻEJ

* W Rezerwacie leśnym Bukowa Góra (opis i zdjęcia na str. 55, 56)

* W Rezerwacie stepowym Murawy Dobromierskie (opis i zdjęcia na str. 56, 57)

Kaplica w Rączkach

64 65 Szlak pieszy Moskorzew - Szczekociny zbiorową mogiłą około tysiąca żoł- nierzy polskich poległych w bitwie. (Szlak Kosynierów) W tym miejscu śmiertelnie ranny został Bartosz Głowacki. Według niektórych źródeł w żołnierskiej mogile spoczywa poległy w boju gen. Jan Grochowski; Kolor szlaku: żółty - Kopiec Prusaków koło wsi Chałupki został usypany w miejscu będącym Długość szlaku: 16 km zbiorową mogiłą poległych w bitwie żołnierzy pruskich. Oznakowanie szlaku Szlak oprócz żółtego oznakowania wyróżniają trzy osadzone na sztorc Legenda: metalowe kosy, które można spotkać Kościół podczas wędrówki w kilku miejscach. Inne zabytki Damiany Pomniki / Miejsca pamięci Moskorzew Uwaga Szlak jest raczej dobrze oznakowany, zwła- szcza w terenie zabudowanym. Problem z odnalezieniem drogi może się natomiast pojawić na odcinku między Kopcem Kościu- szki, a Kopcem Kosynierów, gdzie trasa biegnie między polami. Brak tam drzew lub Lubachowy głazów, na których można umieścić oznakowanie, przez co łatwo zbłądzić.

Omawiając szlak skupimy się jedynie na rozpocząć sprzed Kościoła p.w. św. fragmencie przebiegającym przez Małgorzaty w Moskorzewie. Szlak Józefów powiat włoszczowski (długość szlaku prowadzi prosto, drogą między blo- to około 4,5 km). Wędrówkę należy kami, a placem, na którym znajdują się

Chebdzie

Kopiec Kościuszki Przybyszów

Przebieg szlaku: trasie z Moskorzewa do Szczekocin Moskorzew - Chebdzie - Kopiec zlokalizowane są trzy kopce upamię- Kościuszki - Kopiec Grochowskiego tniające tamtą bitwę i tych, którzy (Kosynierów) - Wywła - Kopiec Prusa- w niej polegli: ków - Chałupki - Szczekociny - Kopiec Kościuszki w Chebdziu został usypany na wzgórzu, z którego Tade- Szlak Kosynierów został wyznaczony usz Kościuszko miał dowodzić podczas na terenie, gdzie 6 czerwca 1794 roku pamiętnej bitwy; rozegrała się jedna z największych - Kopiec Grochowskiego (Kosynierów) bitew insurekcji kościuszkowskiej. Na w Wywle usypano w miejscu będącym Kościół pw. św. Małgorzaty w Moskorzewie

66 67 dawne zabudowania dworskie. Po obok kopca metalowych kosach ozna- polami. Kilkaset metrów dalej przebie- lewej stronie mijamy symboliczne - kowanie, nakazuje nam kontynuować ga granica między gminą Moskorzew, wspomniane wcześniej metalowe wędrówkę prosto, ścieżką między a gminą Słupia Jędrzejowska. kosy.

Dalej naszą uwagę przyciąga znajdu- jący się w głębi placu tzw. "Murowa- niec" - dawna szkoła ariańska, później lamus dworski. Po prawej mijamy niewielki staw, po którym pływa mnóstwo kaczek krzyżówek. Niecały kilometr dalej dochodzimy do drogi krajowej. Zachowując szczególną ostrożność należy przejść na drugą stronę. Po lewej widzimy budynek Następnie skręcamy w lewo, a po Urzędu Gminy Moskorzew. Na placu kilkuset metrach w prawo. Po przejściu urzędu znajdują się metalowe kosy, co niemal kilometra, dochodzimy do mogłoby wskazywać, że szlak biegnie skrzyżowania. Jesteśmy w miejsco- dalej prosto. Oznakowanie nakazuje wości Chebdzie. Skręcamy w lewo, a po nam jednak zaraz po przejściu przez chwili w prawo w polną drogę. Na drogę krajową skręcić w ulicę po wprost w oddali widzimy niewielki prawej stronie. Idziemy ponad kilometr kopiec z krzyżem na szczycie. Udajemy prosto, ubitą drogą, początkowo się w jego stronę. Jest to Kopiec między zabudowaniami, później odcin- Kościuszki. Roztacza się stąd niesa- kiem leśnym i między polami (uwaga: mowity widok na okolice. Dowodzący w okresie wiosennym, po roztopach polskimi oddziałami, z tego miejsca, oraz jesienią po intensywnych desz- Kościuszko widział przebieg bitwy "jak Widok z Kopca Kościuszki w Chebdziu czach droga jest błotnista). na dłoni". Narysowane na stojących WARTO ZATRZYMAĆ SIĘ NA DŁUŻEJ

* Przy Kościele p.w. św. Małgorzaty z którego Tadeusz Kościuszko miał w Moskorzewie (opis i zdjęcie na str. 46, dowodzić w bitwie, która rozegrała się 47) na pobliskich polach dnia 6 czerwca 1794 roku, a do historii przeszła jako * Przy Murowańcu w Moskorzewie. bitwa pod Szczekocinami. Bitwa ta była Murowaniec to wzniesiona z czer- jednym z największych starć zbrojnych wonej cegły wieża mieszkalna typu Insurekcji Kościuszkowskiej. Podczas obronnego, zbudowana przez Mosko- tego starcia wojska Polskie dyspono- rzewskich w XVI wieku. W XIX wieku wały ok. 15 tys. żołnierzy i 33 działami, od frontu dobudowano trójarkadowy przeciwnik był teoretycznie mniej podcień. Za czasów Hieronima Mo- liczny za to doskonale wyszkolony skorzewskiego, teologa, znanego i uzbrojony. Naprzeciw wojsk Koś- z polemik z księdzem Piotrem Skargą, ciuszki stanęła 9 tys. armia rosyjska. mieściła się tu szkoła kalwińska. Dopiero tuż przed bitwą okazało się, że Później budynek służył jako lamus Rosjan wsparły pruskie pułki pod dworski. W pobliżu murowańca biją wodzą samego króla Fryderyka Wil- źródła dające początek Białej Nidzie. helma II. Tak więc z ich dodatkowymi 17,5 tys. żołnierzami i 64 armatami * Przy Kopcu Kościuszki w Chebdziu. nawet Kościuszko nie potrafił dać Kopiec Kościuszki w Chebdziu Kopiec usypany został na wzgórzu, sobie rady. Bitwa mimo początkowego

68 69 4 Trasy do Nordic Walking

Murowaniec w Moskorzewie

powodzenia zakończyła się klęską. Tylko dzięki niezwykłemu talen- towi Kościuszki, który nakazał odwrót z pola bitwy nie doszło do całkowitego rozbicia wojska polskiego. W tej walce został śmier- telnie ranny Bartosz Głowacki.

70 71 Trasy do Nordic Walking Trasy do Nordic Walking na terenie gminy Włoszczowa

Legenda: Kościół / Kaplica Cmentarz Pomniki / Miejsca pamięci Grodzisko Danków Duży

Danków Mały

Belina UWAGA Trasy są dobrze oznakowane. Wyjątek stanowią miejsca, gdzie oznakowanie zostało wykonane na brzozach oraz na drewnianych słupach energetycznych. Łachów W tych miejscach oznakowanie uległo Włoszczowa zniszczeniu.

Oznakowanie tras Kuzki

Wola Wiśniowa W 2014 roku na terenie gmin Włosz- zainteresowanie tą formą aktywności Nieznanowice czowa i Kluczewsko wytyczono i ozna- fizycznej w naszym powiecie. kowano trasy do nordic walking (po 3 Trasy poprowadzone są chodnikami trasy w każdej z powyższych gmin). oraz asfaltowymi i gruntowymi dro- Uroczyste otwarcie tzw. „Nordic gami. Na trasach zamontowano tablice Walkin Park” nastąpiło 27 września zawierające propozycje ćwiczeń do 2014 roku we Włoszczowie podczas samodzielnego wykonania oraz punkty imprezy plenerowej „Jedz zdrowo i żyj pomiaru tętna. Wszystkie tablice na sportowo”. opracowano w języku polskim i angiel- Trasa nr 1 - zielona skim. Trasy powstały w ramach projektu Długość trasy to około 6,4 km (czas współpracy „AKTIW – Aktywna Turys- Trasy posiadają punkty wspólne, przejścia - około 60 min). Szlak roz- tyka i Wypoczynek” realizowanego pokrywają się lub krzyżują. Umożliwia poczyna się i kończy na parkingu za przez Lokalną Grupę Działania „Region to dowolne wydłużanie lub skracanie kościołem p.w. Wniebowzięcia NMP Włoszczowski” oraz Stowarzyszenie przejść albo zmianę kierunku marszu. we Włoszczowie. Przed wyruszeniem Lokalna Grupa Działania „U Źródeł” Z tras mogą korzystać nie tylko należy wykonać rozgrzewkę. Pro- z Modliszewic, w ramach Programu entuzjaści nordic walkingu, ale również pozycje ćwiczeń znajdują się na Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata biegacze i narciarze biegowi. umieszczonej w tym miejscu tablicy 2007 - 2013. Pomysł na realizację Trasy posiadają certyfikat Polskiej informacyjnej. Po wykonaniu rozgrze- projektu był odpowiedzią na rosnące Federacji Nordic Walking. wki należy się skierować na ul. Śliską. Na początkowych 3,2 km szlak pokrywa się z trasami czerwoną i czarną.

72 73 Chodnikiem wzdłuż ul. Śliskiej należy do Włoszczowskiego Zakładu Wodo- dojść do ul. Przedborskiej. Następnie ciągów i Kanalizacji, mijając po drodze skręcić w prawo i iść w kierunku Kopiec. Przy głównej bramie Zakładu Oleszna. następuje rozwidlenie szlaków. Trasy czerwona i czarna skręcają tu w prawo, Po około 200 m (na krzyżówce, przy trasa zielona zawraca. której stoi wysoki, drewniany krzyż) ponownie należy skręcić w prawo, na drogę wyłożoną betonowymi płytami, prowadzącą w kierunku włosz- czowskiego Kopca.

Następnie, po dojściu do ul. Partyzan- tów należy skręcić w lewo i chodnikiem dojść do przejścia dla pieszych. Trzeba przejść na drugą stronę drogi i konty- nuować marsz w tym samym kierunku,

Widok na włoszczowski Kopiec

Przy Kopcu znajduje się punkt pomiaru tętna, tablica z informacją o ćwicze- Trasa nr 2 - czerwona niach i tablica ze zdjęciami z przebiegu prac archeologicznych, które były prowadzone w tym miejscu. Po krótkim Długość trasy to około 11,3 km (czas Tablica przy Kopcu ze zdjęciami z przebiegu prac archeologicznych przeprowadzonych w tym miejscu postoju należy iść dalej w kierunku przejścia – około 1,5 godz.). Szlak roz- Włoszczowskiego Zakładu Wodocią- poczyna się i kończy na parkingu za Skręcamy w prawo, następnie masze- a po chwili skręcić w prawo w drogę gów i Kanalizacji. Przy głównej bramie kościołem p.w. Wniebowzięcia NMP rujemy prosto. Po chwili dochodzimy prowadzącą przez las (droga pożarowa Zakładu następuje rozwidlenie szla- we Włoszczowie. Początkowo prze- do punktu pomiaru tętna i tablicy nr 31). Przy zachowaniu ciszy, poko- ków. Trasy czerwona i czarna skręcają bieg szlaku pokrywa się z pozostałymi ćwiczeń. Po wykonaniu ćwiczeń należy nując dość długi odcinek leśny, można tu w prawo, trasa zielona zawraca. trasami. Należy więc udać się ul. Śliską, iść dalej. Na skrzyżowaniu z ul. Wiejską spotkać sarny, zające i wiele gatunków Tą samą drogą, mijając Kopiec, należy następnie ul. Przedborską i drogą trzeba skręcić w prawo, a po chwili ptaków (m.in. dzięcioły, sójki, kukułki). się udać na parking za kościołem. polną wyłożoną betonowymi płytami w lewo, w ul. Sosnową.

74 75 skrzyżowania z ul. Jędrzejowską. Po raz z zieloną na długości pierwszych 3 km). kolejny należy skręcić w prawo. Należy udać się ul. Śliską, następnie Chodnikiem, wzdłuż ul. Jędrzejowskiej ul. Przedborską i drogą polną wyłożoną docieramy do niewielkiego ronda. betonowymi płytami do Włoszczo- W tym miejscu należy skręcić w lewo, wskiego Zakładu Wodociągów i Kana- w ul. Wschodnią. Po dojściu do ul. Par- lizacji, mijając po drodze Kopiec. tyzantów trzeba skręcić w lewo i iść Kontynuując marsz należy skręcić chodnikiem wzdłuż ogrodzenia cmen- w prawo. Po chwili dochodzi się do tarza parafialnego. Następnie po punktu pomiaru tętna i tablicy ćwiczeń. pasach należy przejść na drugą stronę Po wykonaniu ćwiczeń należy iść dalej. ulicy i kierować się w stronę Rynku. Po Na skrzyżowaniu z ul. Wiejską trzeba przejściu około 300 m trzeba skręcić skręcić w prawo, a po chwili w lewo w prawo (przed budynkiem pizzerii) w ul. Sosnową. Następnie, po dojściu i drogą prywatną dojść do ul. Kono- do ul. Partyzantów należy skręcić w lewo i chodnikiem dojść do przejścia pnickiej. Tu skręcamy w lewo i docho- dla pieszych. W tym miejscu trzeba dzimy do parkingu za kościołem. przejść na drugą stronę drogi i konty- nuować marsz w tym samym kierunku. Po chwili należy skręcić w prawo w drogę prowadzącą przez las (droga pożarowa nr 31).

Około 1 km dalej, na skrzyżowaniu dróg pożarowych następuje rozwidlenie szlaków. Trasa czarna wiedzie dalej prosto, czerwona – skręca w prawo Na skrzyżowaniu dróg pożarowych w kierunku stacji PKP. Idziemy prosto. następuje rozwidlenie szlaków. Trasa czarna wiedzie dalej prosto, czerwona – skręca w prawo w kierunku stacji PKP. Po przejściu około 700 m dochodzimy do kolejnego punktu pomiaru tętna i tablicy ćwiczeń. W tym miejscu ponownie spotyka się trasa czerwona i czarna.

Trasa nr 3 - czarna

Długość trasy to około 12,9 km (czas przejścia – około 2 godz.). Szlak tworzy pętlę - rozpoczyna się i kończy na par- Należy iść dalej prosto, a po dojściu do kingu za kościołem p.w. Wniebowzięcia skrzyżowania z ul. Kolejową trzeba NMP we Włoszczowie. Niemal przez skręcić w prawo. Po przejściu kilku- całą długość trasa czarna pokrywa się dziesięciu metrów docieramy do z trasą koloru czerwonego (oraz

76 77 Po około 800 m droga pożarowa skręca w stronę Rynku. Po przejściu około w prawo, my również. Po przejściu 300 m trzeba skręcić w prawo (przed kolejnych 400 m dochodzimy do budynkiem pizzerii) i drogą prywatną rozwidlenia dróg. Szlak rowerowy, dojść do ul. Konopnickiej. Tu skręcamy który towarzyszył nam od skrzy- w lewo i dochodzimy do parkingu żowania ul. Partyzantów z drogą za kościołem. pożarową nr 31 skręca w lewo w kierunku torów kolejowych, my kierujemy się cały czas prosto w kierunku osiedla Tartak.

Po przejściu około 500 m dochodzimy do kolejnego punktu pomiaru tętna i tablicy ćwiczeń (w tym miejscu ponownie spotyka się trasa czerwona i czarna). Należy skręcić w lewo i iść cały czas prosto, aż do skrzyżowania z ul. Kolejową. Skręcamy w prawo. Po przejściu kilkudziesięciu metrów, na skrzyżowaniu z ul. Jędrzejowską, po raz kolejny należy skręcić w prawo. Chodnikiem biegnącym wzdłuż ul. Jędrzejowskiej docieramy do niewielkiego ronda. Należy skręcić w lewo w ul. Wschodnią. Po przejściu około 1 km docieramy do ul. Partyzantów. Trzeba skręcić w lewo i iść chodnikiem wzdłuż ogrodzenia cmentarza parafialnego. Następnie, po pasach, należy przejść na drugą stronę ulicy i kierować się

WARTO ZATRZYMAĆ SIĘ NA DŁUŻEJ

* Przy Kościele p.w. Wniebowzięcia Włoszczowski gródek miał kształt Najświętszej Maryi Panny we Włosz- ściętego stożka, ze stojącą na środku czowie (opis i zdjęcie na str. 44, 45). drewnianą wieżą pełniącą funkcje obronne i mieszkalne. Dostęp do * Przy włoszczowskim Kopcu. grodziska utrudniała palisada z ostro Kopiec jest wzniesieniem o średnicy ciosanymi palami, fosa i rozległe około 40 m i wysokości ponad 5 m bagna. Podczas badań archeolo- stojącym wśród włoszczowskich łąk, w gicznych w 1973 roku natrafiono na pobliżu Podzamcza, dawnego centrum 1932 zabytkowe elementy ceramiczne, Włoszczowy. Nazywany jest kopcem żelazne i miedziane. św. Jana, gdyż stoi na nim XVIII-wieczna figura św. Jana Nepomucena – patrona * Przy Kaplicy cmentarnej Wszys- wód i bagien. To relikt średnio- tkich Świętych we Włoszczowie (opis wiecznego grodziska obronnego, i zdjęcie na str. 18). które wzniesiono tu najprawdopodobniej na początku XV wieku.

78 79 Trasy do Nordic Walking na terenie gminy Kluczewsko

Biały Legenda: Brzeg Kaplica Stanica harcerska Cmentarz Pratkowice Pomniki przyrody Rezerwaty przyrody Inne zabytki

Rezerwat Bukowa Góra Błota Rączki Rezerwat Murawy Dobromierskie Józefów

Aleja pomnikowych drzew w Dobromierzu Dobromierz Pilica Boża Wola Idziemy prosto chodnikiem wzdłuż w lewo (czarny pieszy szlak łącznikowy Mrowina drogi wojewódzkiej nr 742, mijając po prowadzi dalej prosto). Idziemy drodze aleję drzew stanowiącą pomnik wzdłuż młodego lasu, później wśród przyrody oraz Wiejski Ośrodek Zdro- pól. Przed zabudowaniami należy Kolonia Mrowina Łapczyna wia. Kilkanaście metrów przed znakiem skręcić w prawo (przy skrzyżowaniu Wola z nazwą miejscowości, należy skręcić w dróg leży charakterystyczny kamień). lewo, w drogę prowadzącą w kierunku Ścieżka prowadzi nas prosto, lekko Gór Mokrych. Tuż przed lasem należy pod górę. Stanowiska skręcić w lewo, w polną drogę. Jest tu tablica z tabelą: "Zakresy tętna dla 3 poziomów Nordic Walking". W tym miejscu do naszych tras dołącza Łódzki Szlak Konny.

Długość trasy to około 5,5 km (czas Trasa nr 1 - zielona przejścia – około 60 min). Trasa rozpoczyna się i kończy na placu przed Domem Strażaka w Dobromie- rzu. Po zapoznaniu się z przebiegiem W miejscu, w którym leży duży głaz trasy i informacjami zamieszczonymi następuje rozwidlenie szlaków. Trasa na stojącej tu tablicy, ruszamy w drogę. zielona i szlak konny skręcają w lewo, Po wyjściu z placu należy skręcić trasy czerwona i czarna prowadzą dalej w lewo. Przez pierwsze 2 km, przebieg prosto. Ścieżką dochodzimy do drogi trasy zielonej pokrywa się z trasą wojewódzkiej nr 742. Zachowując Idziemy prosto. Przed nami rozpoś- szczególną ostrożność należy przejść czerwoną i czarną. Od Domu Strażaka ciera się widok na Bukową Górę. Po towarzyszy nam również oznakowanie na drugą stronę i kontynuować marsz przebyciu kilkuset metrów trzy trasy prosto. Mijamy tartak. Później idziemy czarnego szlaku łącznikowego Mro- nordic walking i szlak konny skręcają wina – Biały Brzeg. wśród pól.

80 81 Wkrótce należy skręcić w prawo, w dro- Trasa nr 2 - czerwona pieszy szlak łącznikowy prowadzi dalej gę prowadzącą na stadion sportowy. prosto). Idziemy wzdłuż młodego lasu, Tuż przed płytą boiska trasy nordic później wśród pól. walking odbijają w lewo. Kilkadziesiąt Długość trasy to około 9,5 km (czas metrów dalej ponownie należy skręcić przejścia – około 1,5 godz.). Trasa w lewo. Mijamy tablicę obrazującą tworzy pętlę. Rozpoczyna i kończy się zestaw ćwiczeń, które można wykonać na placu przed Domem Strażaka przy użyciu kijków do nordic walking. w Dobromierzu. Przez pierwsze 2 km, przebieg trasy czerwonej pokrywa się z trasą zieloną i czarną. Od początku marszu towarzyszy nam też oznakowanie czarnego pieszego szlaku Po kilkuset metrach ścieżka skręca lekkim łukiem w prawo. Wkrótce łącznikowego Mrowina - Biały Brzeg. dochodzimy do miejsca skrzyżowania Po wyjściu z placu należy skręcić w lewo szlaków. Pojawia się oznakowanie i iść cały czas prosto chodnikiem trasy czerwonej nordic walking, która wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 742, Przed zabudowaniami, na skrzyżo- razem z Łódzkim Szlakiem Konnym mijając po drodze aleję drzew stano- waniu polnych ścieżek, należy skręcić prowadzi dalej prosto. My skręcamy wiącą pomnik przyrody oraz Wiejski w prawo, a następnie iść cały czas w lewo, a następnie idziemy prosto, Ośrodek Zdrowia. Następnie należy prosto. Po przejściu kilkuset metrów aż do następnego skrzyżowania dróg skręcić w lewo, w drogę prowadzącą zauważamy duży głaz. W tym miejscu (towarzyszy nam oznakowanie trasy w kierunku Gór Mokrych. Po przejściu trasa zielona i szlak konny skręcają czerwonej). kilkudziesięciu metrów, tuż przed w lewo. My cały czas idziemy prosto. lasem skręcamy w lewo, w polną drogę, Po naszej prawej stronie rozpościera mijając tablicę z tabelą: "Zakresy tętna się widok na Bukową Górę. Niebawem dla 3 poziomów Nordic Walking" dochodzimy do skrzyżowania dróg. (w tym miejscu do naszych tras dołącza Skręcamy w lewo w kierunku wsi Łódzki Szlak Konny). Rączki. Drogą tą prowadzi również Maszerujemy prosto, a po kilkuset zielony szlak pieszy z Rączek do metrach skręcamy w lewo (czarny Przedborza. Wchodzimy po schodkach i kierujemy się w prawo. W tym miejscu dwie trasy nordic walking łączą się z pieszym szlakiem łącznikowym koloru czarnego Mrowina – Biały Brzeg. Maszerujemy Po dojściu do skrzyżowania, zgodnie chodnikiem wzdłuż drogi wojewódz- z oznakowaniem, skręcamy w lewo. kiej nr 742. Przy szkole trzeba przejść Po pokonaniu około 1 km dochodzimy na drugą stronę drogi i kontynuować do zabudowań Dobromierza. Kończy wędrówkę w tym samym kierunku. się droga gruntowa, a rozpoczyna Wkrótce docieramy do placu przy asfaltowa. Domu Strażaka, skąd rozpoczęliśmy naszą wędrówkę.

Widok na Bukową Górę

82 83 do skrzyżowania dróg leśnych. W tym miejscu nasza trasa ponownie łączy się z trasą czarną nordic walking. Pojawia się też oznakowanie pieszego szlaku niebieskiego prowadzącego z Piotr- kowa Trybunalskiego do Krzętowa.

Po przejściu kilkuset metrów dochodzimy do drogi wojewódzkiej nr 742. Zachowując szczególną ostrożność należy przejść na drugą stronę i udać się w prawo. Mijamy po drodze remizę OSP Rączki i przystanek autobusowy (w tym miejscu ma początek wspomniany wcześniej zielony szlak pieszy prowadzący do Przedborza). Chwilę Po przejściu kilkuset metrów po prawej później docieramy do kaplicy. Do trasy stronie zauważamy ciekawy okaz czerwonej i czarnej nordic walking sosny, której pień dzieli się na trzy. dołącza pieszy czarny szlak łącznikowy Idziemy dalej prosto. Wkrótce do- Mrowina - Biały Brzeg. Tuż przed cieramy do skrzyżowania z drogą kaplicą skręcamy w lewo, a następnie prowadzącą na tzw. Błota. Po prze- kontynuujemy marsz prosto, drogą ciwnej stronie stoją dwie tablice asfaltową przez około 1 km (przy informacyjne: pierwsza z tabelą zakre- kaplicy znajduje się kolejna tablica sów tętna, druga z propozycją ćwiczeń z tabelą zakresów tętna). z użyciem kijków do nordic walking.

Początkowo ścieżka prowadzi nas Wkrótce należy skręcić w prawo, w dro- prosto, później lekkim łukiem odbija w gę prowadzącą na stadion sportowy. prawo. Wkrótce las się kończy. Idziemy Tuż przed płytą boiska trasy nordic ścieżką pomiędzy lasem, a polami walking odbijają w lewo. Kilkadziesiąt uprawnymi. Kilkadziesiąt metrów dalej metrów dalej ponownie należy skręcić nasza trasa czerwona łączy się z trasą w lewo. Mijamy tablicę obrazującą zieloną, która w tym miejscu tworzy zestaw ćwiczeń, które można wykonać Później skręcamy w prawo i idziemy "kolanko" i prowadzi zarówno prosto, przy użyciu kijków do nordic walking. wzdłuż ogrodzenia placu, na którym jak i w prawo. My skręcamy w prawo Wchodzimy po schodkach i kierujemy stał niegdyś dwór. Przed tablicą (natomiast Łódzki Szlak Konny prowa- się w prawo. W tym miejscu dwie trasy z nazwą miejscowości należy skręcić Kontynuujemy marsz prosto. Po dzi dalej prosto). Następnie idziemy nordic walking łączą się z pieszym w lewo, w drogę prowadzącą przez las. przebyciu około 0,5 km trasa czerwona prosto, aż do skrzyżowania dróg. Tam szlakiem łącznikowym koloru czarnego Po przejściu niespełna kilometra skręca w lewo, łącząc się z Łódzkim zgodnie z oznakowaniem, skręcamy Mrowina – Biały Brzeg. Maszerujemy następuje rozwidlenie szlaków. Czarna Szlakiem Konnym (który tworzy tu w lewo. Po pokonaniu około 1 km chodnikiem wzdłuż drogi wojewódz- trasa nordic walking wraz z czarnym swego rodzaju "kolanko"), natomiast dochodzimy do zabudowań Dobro- kiej nr 742. Przy szkole trzeba przejść szlakiem łącznikowym prowadzą dalej trasa czarna oraz niebieski szlak pieszy mierza. Kończy się droga gruntowa, na drugą stronę drogi i kontynuować prosto. My skręcamy w lewo. Po z Piotrkowa Trybunalskiego do Krzę- a rozpoczyna asfaltowa. wędrówkę w tym samym kierunku. przejściu kilkuset metrów docieramy towa prowadzą dalej prosto.

84 85 Wkrótce docieramy do placu przy dzimy do skrzyżowania dróg. Skręcamy następuje rozwidlenie szlaków. Czer- Po przejściu kilkuset metrów po prawej Domu Strażaka, skąd rozpoczęliśmy w lewo w kierunku wsi Rączki. Drogą tą wona trasa nordic walking skręca stronie zauważamy ciekawy okaz naszą wędrówkę. prowadzi również zielony szlak pieszy w lewo, trasa czarna oraz czarny pieszy sosny, której pień dzieli się na trzy. z Rączek do Przedborza. szlak łącznikowy prowadzą dalej pro- Idziemy dalej prosto. Wkrótce docie- Po przejściu kilkuset metrów docho- sto. Kilkaset metrów dalej docieramy ramy do skrzyżowania z drogą prowa- dzimy do drogi wojewódzkiej nr 742. do skrzyżowania dróg leśnych. Czarny dzącą na tzw. Błota. Po przeciwnej Zachowując szczególną ostrożność szlak łącznikowy skręca w prawo do stronie stoją dwie tablice informa- należy przejść na drugą stronę i udać stanicy harcerskiej Biały Brzeg, która cyjne: pierwsza z tabelą zakresów się w prawo. Mijamy po drodze przys- znajduje się niedaleko, my skręcamy tętna, druga z propozycją ćwiczeń tanek autobusowy (w tym miejscu ma w lewo. z użyciem kijków do nordic walking. początek wspomniany wcześniej zie- Kontynuujemy marsz prosto. Po lony szlak pieszy prowadzący do przebyciu około 0,5 km docieramy do Przedborza). Chwilę później docieramy miejsca rozwidlenia szlaków. Trasa do kaplicy. Do trasy czarnej i czerwonej czerwona skręca w lewo, natomiast dołącza pieszy, czarny szlak łącznikowy trasa czarna oraz niebieski szlak pieszy Mrowina - Biały Brzeg. Tuż przed z Piotrkowa Trybunalskiego do Krzęto- kaplicą skręcamy w lewo, a następnie wa prowadzą dalej prosto. Dołącza do Trasa nr 3 - czarna kontynuujemy marsz drogą asfaltową nich Łódzki Szlak Konny. przez około 1 km (przy kaplicy znajduje się kolejna tablica z tabelą zakresów Długość trasy to około 16 km (czas tętna). przejścia – około 2,5 godz.). Trasa rozpoczyna i kończy się na placu przed Domem Strażaka w Dobromierzu. Przez pierwsze 2 km, przebieg trasy Nasza trasa łączy się z pieszym czarnej pokrywa się z trasą zieloną szlakiem koloru niebieskiego, prowa- i czerwoną. Od początku marszu dzącym z Piotrkowa Trybunalskiego do towarzyszy nam też oznakowanie czar- Krzętowa. Idziemy cały czas prosto. nego pieszego szlaku łącznikowego Wkrótce nasza trasa ponownie łączy Mrowina - Biały Brzeg. Po wyjściu się z trasą czerwoną nordic walking. z placu należy skręcić w lewo i iść cały czas prosto chodnikiem wzdłuż drogi Kilkaset metrów dalej las się kończy. wojewódzkiej nr 742. Następnie należy Uwaga Dochodzimy do skrzyżowania z drogą W przypadku pokonywania trasy czarnej szutrową. Trasa prowadzi dalej prosto, skręcić w lewo w drogę prowadzącą w odwrotnym kierunku, oznakowanie namalo- w kierunku Gór Mokrych. Po przejściu wane na jednym z drzew może wprowadzić nas najpierw wzdłuż młodego lasu, później kilkudziesięciu metrów należy skręcić w błąd. Sugeruje bowiem, że zarówno trasa wśród pól. Po przejściu około kilo- w lewo, w polną drogę, mijając tablicę czerwona, jak i czarna skręcają w prawo, metra, docieramy do pierwszych zabu- z tabelą: "Zakresy tętna dla 3 pozio- podczas gdy skręca jedynie trasa czerwona, dowań wsi Mrowina (w tym miejscu a czarna prowadzi dalej prosto w kierunku zaczyna się droga asfaltowa). Kiedy je mów Nordic Walking" (w tym miejscu Białego Brzegu. do naszych tras dołącza Łódzki Szlak miniemy, musimy skręcić w lewo, Konny). Maszerujemy prosto, a po a po kilkudziesięciu metrach w prawo, kilkuset metrach skręcamy w lewo w kierunku centrum wsi. Od tego (czarny pieszy szlak łącznikowy prowa- skrzyżowania, do naszych szlaków dzi dalej prosto). Idziemy wzdłuż lasu, dołącza czarny szlak pieszy łącznikowy później wśród pól. Przed zabudo- z Białego Brzegu do Mrowiny. Idąc waniami, na skrzyżowaniu polnych prosto mijamy po prawej stronie ścieżek, należy skręcić w prawo, Później skręcamy w prawo i idziemy kapliczkę św. Floriana i przystanek a następnie iść cały czas prosto. Po wzdłuż ogrodzenia placu, na którym autobusowy. Tuż za nim znajduje się przejściu kilkuset metrów docieramy stał niegdyś dwór. Przed tablicą ostry zakręt w prawo. Zgodnie z ozna- do dużego głazu. W tym miejscu trasa z nazwą miejscowości należy skręcić kowaniem skręcamy w lewo, natomiast zielona i szlak konny skręcają w lewo. w lewo, w drogę prowadzącą przez las. pozostałe, towarzyszące nam szlaki My idziemy prosto. Niebawem docho- Po przejściu niespełna kilometra skręcają w prawo.

86 87 Po dojściu do skrzyżowania trzeba Wkrótce Kolonia Mrowina się kończy, skręcić w lewo w kierunku Łapczynej a zaczyna Łapczyna Wola. Idziemy cały Woli. Po drodze mijamy dwie kapliczki, czas prosto, później lekkim łukiem jedną z figurką Matki Boskiej, drugą w prawo. Mijamy drewniany krzyż, a po św. Jana Nepomucena. kilkudziesięciu metrach po lewej stronie możemy podziwiać ruiny zboru ariańskiego. Tuż za ogrodzeniem placu, na którym znajdują się ruiny, skręcamy w lewo. Znajduje się tu tablica z zestawem ćwiczeń do wykonania przy użyciu kijków do nordic walking. Idziemy cały czas drogą asfaltową. Po przebyciu około kilometra docieramy do miejscowości Kolonia Łapczyna Wola. Pod koniec wsi, tuż przed kapliczką należy skręcić w prawo. Na- stępnie idąc cały czas prosto docieramy do kolejnej miejscowości – do Kolonii Mrowina.

Figura św. Jana Nepomucena w Kolonii Mrowinie

Tablica przy ruinach zboru w Łapczynej Woli, z propozycją ćwiczeń z kijkami do nordic walking

Idziemy wzdłuż bocznej ściany budynku OSP, następnie przez furtkę wychodzimy z placu na ulicę. Kierujemy się w prawo, a chwilę później w lewo. Wkrótce mijamy znak informujący nas o końcu miejscowości. Maszerujemy prosto przez około 1,5 km, aż do skrzyżowania z drogą wojewódzką nr 742. Zachowując szczególną ostroż- ność przechodzimy na drugą stronę i kontynuujemy marsz prosto. Po przejściu kilkuset metrów docho- Kilkadziesiąt metrów dalej trasa skręca dzimy do drogi prowadzącej z Dob- w lewo, w drogę polną. Chwilę później romierza w kierunku Gór Mokrych. ponownie skręca w lewo. Skręcamy w lewo. W tym miejscu nasza trasa łączy się z Łódzkim Szlakiem Kapliczka z figurą Matki Boskiej w Kolonii Mrowinie

88 89 Konnym, który kawałek dalej skręca w prawo w drogę polną, którą szliśmy na początku naszej wędrówki. Zamknęliśmy naszą pętlę, ale kierujemy się dalej prosto, by zakończyć marsz w miejscu, gdzie go zaczynaliśmy, czyli przy Domu Strażaka w Dobromierzu. Po dojściu do drogi wojewódzkiej nr 742 skręcamy więc w prawo, a następnie kilkaset metrów podążamy prosto. Wkrótce docieramy na plac 5 Domu Strażaka.

WARTO ZATRZYMAĆ SIĘ NA DŁUŻEJ Ścieżki edukacyjne

* Przy ruinach zboru kalwińskiego ratowa wieża, która niegdyś miała trzy w Łapczynej Woli. kondygnacje. Zbór funkcjonował jesz- Na niewielkim wzniesieniu w Łapczynej cze w 1730 roku i odprawiano w nim Woli, przed 1629 rokiem, powstał zbór nabożeństwa. Opustoszał około 1754 kalwiński. Ufundowali go wyznawcy roku. Według zapisków historycznych tej religii - Bobrowniccy, właściciele na początku XX wieku złodzieje pobliskich Bobrownik. Do dziś od obrabowali trumny fundatorów znaj- strony zachodniej zachowała się kwad- dujące się w podziemiach zboru.

90 91 Leśna Ścieżka Dydaktyczna „Poznajemy las” w Koniecznie PRZYSTANKI NA LEŚNEJ ŚCIEŻCE DYDAKTYCZNEJ

I przystankiem jest wiata eduka- I cyjna z punktem edukacji leśnej oraz Leśna Izba Edukacyjna. Punkt edukacji leśnej utworzono w 2001 roku. Do 2004 roku był to niewielki, ogrodzony żerdziami, fragment terenu bezpośrednio przylegający do szkółki, wyposażony w 15 tablic z opisami i fotografiami o tematyce przyrodniczej, zestaw ław i stołów oraz miejsce na ognisko. Obecnie jest tu drewniana wiata edukacyjna ze stołami, ławkami, murowany kominek, tablice o tematyce leśnej oraz mapa Leśnej Ścieżki Dydaktycznej. Leśna Izba Edukacyjna została otwarta w 2008 roku. To dosko- nałe miejsce na poznanie przyrody. W budynku jest sala wyposażona w szereg pomocy dydaktycznych, m.in. książki, albumy, filmy, tablice edukacyjne, sprzęt multimedialny. Przystanek ten położony jest przy szlaku rowerowym „Lasami dookoła Włoszczowy”.

Leśna Ścieżka Dydaktyczna „Pozna- żono ją w taras widokowy, drewniane jemy las” została utworzona w 2005 kładki, ławki i stoły. Na ścieżce o długo- roku przez Nadleśnictwo Włoszczowa. ści 3,5 km znajduje się XIV przystanków Znajduje się przy Szkółce Leśnej wyposażonych w tablice informacyjne w Koniecznie. W 2007 roku wyposa- o florze i faunie ziemi włoszczowskiej.

92 93 II II przystanek to Szkółka Leśna V Wiedzę na temat roślinności X Na przystanku X „Podział po- założona w 1987 roku. Na po- poszczególnych warstw lasu wierzchniowy lasu, linie powierzchni 9,63 ha znajduje się 9 kwater zdobędziemy na przystanku V „Stru- działu powierzchniowego, słupek z uprawami sadzonek drzew przez- ktura pionowa lasu, piętra roślinne oddziałowy, numeracja, mapa leśna” naczonych na własny użytek i do w lesie”. możemy zapoznać się z funkcjami sprzedaży detalicznej. podziału powierzchniowego, wyglą- dem słupków oddziałowych i miejscami ich ustawiania.

Miejscem odpoczynku może być VIII przystanek VIII „Ochrona lasu, miejsce ochrony lasu w całokształcie gospodarki leśnej”, przy którym są drewniane ławki i stoły. Z tablic uzyskamy informacje o mrówkach i bu- dowanych przez nie mrowiskach oraz III Z tablicy informacyjnej na III przy- o tym, czym jest remiza w lesie. stanku „Las świeży” możemy VI Drewniany taras z widokiem na dowiedzieć się o glebach lasu świeże- bagno znajduje się na przystanku go, składzie gatunkowym drzewostanu VI „Siedlisko bagienne, bagno”. i obszarze jaki zajmuje ten rodzaj lasu Występują tu charakterystyczne gatu- w skali kraju. nki roślin bagiennych takie, jak: XI Wśród myśliwych na samicę żurawina błotna, wełnianka pochwo- bażanta mówi się kura, a na samca wata, modrzewnica zwyczajna, mchy jelenia - byk. Inne przykłady gwary torfowe, płonnik zwyczajny, turzyca łowieckiej i ciekawostki o dzikach, pospolita, bagno zwyczajne, borówka sarnach, lisach, bobrach i jeleniu bagienna. szlachetnym przeczytamy na tablicach znajdujących się przy przystanku XI „Zwierzyna leśna, gospodarka ło- Przystanek IX „Bór bagienny na wiecka w lasach”. Jest tu również IX torfowisku wysokim” dostarczy ławka drewniana, a kilka metrów dalej nam informacji o procesie powsta- paśnik dla zwierząt. wania torfowiska oraz o roślinności porastającej torfowisko i bór bagienny. Na przystanku IV o nazwie IV „Uprawa leśna na siedlisku boru mieszanego wilgotnego” opisane są fazy rozwojowe drzewostanu. VII Przy przystanku VII o nazwie „Znaczenie lasu w produkcji drewna - zasadność wycinania lasu, celowość ekonomiczna tego procesu - wprowadzenie podszytów w lesie” znajduje się tablica zatytułowana „Drewno - produkt doskonały”. XII Drewniana kładka poprowadzona Możemy się z niej dowiedzieć m.in. Uwaga przez podmokły fragment lasu Do tego miejsca nie prowadzi żadna ścieżka. prowadzi obok przystanku XII „Pro- o warstwach z jakich składa się pień Aby się tu dostać, należy przejść przez rosnące drzewa. cesy naturalnego wydzielania się tu licznie krzaczki jagód. drzew, rola drewna martwego

94 95 Leśna Ścieżka Przyrodniczo-Edukacyjna koło Radkowa

Leśna Ścieżka Przyrodniczo-Eduka- o tematyce leśnej. Trasa prowadzi w ekosystemie leśnym”. Z tablicy dowie nory i sposobie urządzenia cyjna została utworzona w 2009 roku. drogą gruntową, a szacowany czas zatytułowanej „Zmurszały pień” do- legowiska przez to zwierzę. Znajduje się na terenie Nadleśnictwa przejścia to około 1,5 godziny. wiemy się o tym, że drzewo stanowi Koniecpol, niedaleko Radkowa. Trasa schronienie i dostarcza pokarmu ścieżki rozpoczyna się przy Leśni- Leśna Ścieżka Przyrodniczo-Eduka- Przy przystanku XIV „Płody drobnym zwierzętom, owadom i mik- czówce Radków (600 metrów od drogi cyjna została wybudowana z inicjatywy XIV runa leśnego: jagody, poziomki, roorganizmom, nawet po śmierci. Jego Bebelno - Krasów - Radków). władz Gminy Radków przez Nadleś- grzyby - ważnym źródłem dodat- pień zostaje przetworzony, a składniki Wyposażona jest w wiatę, drewniane nictwo Koniecpol, do sfinansowania kowych przychodów miejscowej które kiedyś drzewo pobierało, by ławki i stoły. Przy wiacie znajduje się elementów ścieżki dołożył się także ludności i zachętą do rekreacyjnego rosnąć, wracają do gleby użyźniając ją. miejsce na ognisko. Na ścieżce o dłu- Wojewódzki Fundusz Ochrony Śro- spędzania wolnego czasu” zlokali- gości 2,2 km jest 10 przystanków dowiska w Kielcach oraz Starostwo zowane są dwie tablice z informacjami wyposażonych w tablice informacyjne Powiatowe we Włoszczowie. XIII Przystanek XIII „Nora borsuka” o grzybach jadalnych oraz owocach to miejsce z opuszczoną norą, leśnych: poziomkach, jeżynach, jago- w której prawdopodobnie mieszkał dach i żurawinach. PRZYSTANKI NA LEŚNEJ ŚCIEŻCE DYDAKTYCZNEJ borsuk. Na tablicy przeczytamy o bu- Przystanek I - Leśna Ścieżka I Przyrodniczo-Edukacyjna Przystanek I stanowi początek Leśnej Ścieżki Przyrodniczo-Edukacyjnej. Z tablicy umieszczonej naprzeciwko Leśniczówki dowiemy się m.in. o zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Koniecpol oraz o zasadach korzystania ze ścieżki. Jest tu również mapka z zaznaczoną trasą ścieżki.

96 97 II Przystanek II - Leśne zwierzęta Las narażony jest na wiele zagrożeń V Przystanek V - Ekosystem leśny Z tablicy informacyjnej na przy- m.in. pożar, szkodniki, silny wiatr. Z tablicy na przystanku V dowie- stanku II możemy dowiedzieć się jakie Przed czym jeszcze leśnicy chronią las my się m.in. czym jest ekosystem oraz zwierzęta mamy szansę spotkać space- i jakie są metody przeciwdziałania jak skład gatunkowy sadzonych w lesie rując po lesie. Znajduje się tu opis dzika, zagrożeniom dowiemy się z tablicy drzew wpływa na to, jakie zwierzęta sarny, jelenia europejskiego, lisa, informacyjnej na przystanku III. zasiedlają dany teren. zająca szaraka, jeża, wiewiórki i kuny leśnej. W pobliżu zbudowano drewnianą wiatę ze stołami i miejscem na ognisko. Przystanek IV - Gospodarka IV łowiecka Na przystanku IV dowiemy się czym jest łowiectwo i myślistwo, o zwy- czajach i tradycji łowiectwa w Polsce oraz celach gospodarki łowieckiej. Na tablicy informacyjnej wyjaśniono również co w gwarze myśliwskiej oznaczają słowa: tabakiera, grandle, Przystanek VII - Woda w lesie cewki, łyżki, klapak i latarnia. VII Co kryje się pod hasłem retencja wodna lasu i jaką rolę odgrywają leśne bagienka - odpowiedzi na te pytania uzyskamy na przystanku VII, poświę- conym wodzie w lesie.

III Przystanek III - Ochrona lasu

VI Przystanek VI - Zasoby przyrodnicze Na przystanku VI możemy przeczytać o zasobach przyrodniczych Nadleśnic- Przystanek VIII – Ptaki twa Koniecpol m.in. o różnorodności VIII Tablica informacyjna na przy- występujących tu roślin i zwierząt - stanku VIII poświęcona jest ptakom, również tych chronionych; o rezer- bez których las byłby bardzo smutny. wacie przyrody „Kępina” niedaleko Możemy się tu dowiedzieć jak ważną Szczekocin oraz o Parku Krajobrazo- rolę w życiu lasu odgrywają ptaki oraz wym Orlich Gniazd. obejrzeć piękne zdjęcia sikorki bogatki,

98 99 kowalika, zimorodka, sójki, dzięcioła Las to duża stołówka, w której każdy dużego i myszołowa włochatego. znajdzie dla siebie coś smacznego - takie słowa przeczytamy na tablicy informacyjnej znajdującej się na przystanku IX. Dowiemy się tu o bogactwie różnego rodzaju specjałów, które oferuje nam las, zarówno tych powszechnie znanych (poziomki, jagody, grzyby), jak również tych pozyskiwanych rzadko (kwiaty, soki z różnych drzew, zioła, które niegdyś 6 były często wykorzystywane do sporządzania maści, syropów i wywa- rów na różnego rodzaju dolegliwości). Szlaki samochodowe Przystanek X - Gospodarka X leśna Czym jest gospodarka leśna oraz Plan Urządzania Lasu? W jakich gałęziach przemysłu wykorzystuje się zasoby leśne? - na te pytania uzyskamy odpowiedź na przystanku X.

IX Przystanek IX - Leśne przysmaki

100 101 Świętokrzyski Szlak Architektury Drewnianej

Logo szlaku Oznakowanie szlaku

Drewniane zabytki to prawdziwe perły znajdują się na terenie Powiatu regionu świętokrzyskiego, tym cennie- Włoszczowskiego: jsze, że do dnia dzisiejszego nie - Kaplica cmentarna św. Anny zachowało się ich zbyt wiele. w Kurzelowie (Gmina Włoszczowa), Najpiękniejsze drewniane kościółki, - Kościół p.w. Narodzenia NMP dzwonnice, chałupy i dwory można w Bebelnie (Gmina Włoszczowa), zobaczyć podróżując samochodowym - Kościół p.w. Matki Boskiej Często- Szlakiem Architektury Drewnianej chowskiej w Kossowie (Gmina Województwa Świętokrzyskiego. Radków). Drewniana dzwonnica przy Kościele w Kurzelowie Utworzony w województwie święto- Obiekty te znajdują się na Trasie 2: krzyskim szlak jest kompatybilny ze Małogoszcz – Kurzelów – Bebelno – w trzech wersjach językowych, mapką stania szlaku brał również udział Szlakiem Architektury Drewnianej Kossów – Rakoszyn – Trzciniec – oraz zdjęciami i informacją o tym, które Urząd Marszałkowski Województwa w Małopolsce, na Śląsku i Podkarpaciu. Obiechów – Mieronice – Krzcięcice – obiekty szlaku znajdują się w pobliżu. Świętokrzyskiego wspierając projekt Mierzwin – Mnichów – Chomentów – Koordynatorem projektu „Szlak Archi- merytorycznie i finansowo. Wsparcia Szlak świętokrzyski tworzą 4 trasy oraz Tokarnia – Rembieszyce tektury Drewnianej” jest Regionalna udzieliła również Kuria Kielecka oraz tzw. Mała Pętla Kielecka, zawężająca Organizacja Turystyczna Wojewódz- Kielecki Oddział Ośrodka Badań i Doku- swój zasięg do stolicy regionu. Obej- Przy zabytkach znajdują się tablice twa Świętokrzyskiego, która na ozna- mentacji Zabytków. muje on blisko 60 obiektów, trzy z nich informacyjne z opisem danego obiektu kowanie szlaku otrzymała dotacje Opisy obiektów, znajdujących się na z Ministerstwa Sportu i Turystyki. terenie powiatu włoszczowskiego, W działaniach zmierzających do pow- można znaleźć na stronach: 20, 30, 31.

Kaplica cmentarna w Kurzelowie Drewniana dzwonnica przy Kościele w Bebelnie Drewniana dzwonnica przy Kościele w Kossowie

102 103 Szlak Przygody – Kraina Natury

Logo szlaku Oznakowanie szlaku

„Szlak Przygody” to sieciowy produkt Wszystkie są ściśle związane z historią turystyczny utworzony w 2013 roku i kulturą regionu. Aby sprostać różnym na terenie województwa święto- gustom turystów utworzono 6 krain krzyskiego i części mazowieckiego. tematycznych: Kraina Sacrum i Profa- Oparty jest na systemie lojalno- num, Kraina Talentów, Kraina Natury, ściowym. Turysta, który odwiedza Kraina Legend, Kraina Czterech Żywio- poszczególne punkty na szlaku, zdoby- łów, Kraina Kultur. wa punkty, które następnie może wymienić na nagrody. Jedna z Krain – Kraina Natury, która Kościół w Kossowie Przedsięwzięcie jest wspólnym pomy- obejmuje swym zasięgiem fragment słem sześciu lokalnych grup działania: powiatu włoszczowskiego (gminę Kra- Białe Ługi, Dorzecze Bobrzy, Nad socin), to raj dla osób szukających Czarną i Pilicą, Wokół Łysej Góry, odpoczynku w otoczeniu dzikiej przy- Stowarzyszenia Rozwoju Wsi Święto- rody. Można tu spotkać bociana krzyskiej oraz Krzemienny Krąg. czarnego, żurawie, czy cietrzewie, zobaczyć rzadkie i chronione rośliny, Szlak swym zasięgiem obejmuje aż aktywnie spędzić czas wśród lasów 850 km tras, na których znajduje się i łąk. Nie brakuje też ciekawych miejsc ponad 100 oznakowanych atrakcji. związanych z kulturą i tradycją.

PRZYSTANKI NA SZLAKU PRZYGODY, ZNAJDUJĄCE SIĘ NA TERENIE POWIATU WŁOSZCZOWSKIEGO:

I Kościół w Olesznie i puścić samopas. Zwierzęta zawlekły belkę na wysoką górę w Olesznie i przy- Historia budowy kościoła w Olesznie klęknęły. Na tym miejscu, od tamtej jest niezwykle ciekawa, pełna niewyja- pory zaczęła się ukazywać jasność, śnionych i zagadkowych wydarzeń. a wśród niej postać Boga Rodzicy. Legenda mówi o tym, że kiedy Marcin Rozpoczęto tam budowę kościoła Szyszkowski postanowił kontynuować z kamienia i cegły. Gdy doprowadzono budowę świątyni „niewidzialna ręka” ściany pod dach, niepokoje wszczęte w nocy niszczyła to, co robotnicy zrobili w kraju przerwały budowę. Najazd za dnia. Wówczas pobożny dziedzic Szwedów, pożary i morowe powietrze zdając się na wolę Opatrzności, nakazał uniemożliwiły dalsze prace. Dopiero, Kościół w Bebelnie zaprząc parę wołów do ociosanej belki gdy sytuacja w kraju uspokoiła się

104 105 II Kościół p.w. św. Doroty i św. Tekli w Krasocinie

Zbudowany z kamienia i cegły kościół niesione ze starego, drewnianego wystawił w latach 1853-1856 ówczesny kościoła: rokokową ambonę z drugiej dziedzic Krasocina Hipolit Stojewski. połowy XVIII wieku, a także ołtarz Zapewne też on wybrał projekt tej główny i drewnianą chrzcielnicę z te- świątyni, z różnych prac nieżyjącego już goż stulecia. wtedy profesora architektury na Uniwersytecie Warszawskim - Piotra Aignera. Wybrany projekt należało oczywiście dostosować do miejsco- wych realiów, życzeń fundatora i strony kościelnej. Uczynił to Aleksander Dunin-Borkowski, odpowiedzialny za budownictwo w urzędzie powiatu kieleckiego.

Kościół konsekrował biskup Maciej Majerczak w roku 1868. Świątynia jest przykładem zapóźnionego i uproszczo- nego klasycyzmu. We wnętrzu świątyni nieco, nowi dziedzice – Podoscy – dekretem prymasowskim nakazującym należy zwrócić uwagę na pokryty poli- postanowili ukończyć budowę. zwrot kościołowi oleszyńskiemu wszy- chromią strop oraz elementy prze- Również z obrazem, który znajduje się stkiego, co zostało zabrane. W dniu w ołtarzu głównym kościoła, wiąże się 21 lipca 1765 roku obraz w uroczystej niezwykła historia. Początkowo obraz procesji został przeniesiony do kościo- z wizerunkiem Najświętszej Maryi ła w Olesznie i umieszczony na dawnym Panny namalowany na płótnie na wzór miejscu. Ludność uczestnicząca w pro- obrazu częstochowskiego, znajdował cesji zaczęła opowiadać, że zboże, się w kościele chotowskim. Kiedy które potratowano podczas przeno- dokładnie tam trafił – nie wiadomo. szenia, na drugi dzień cudownie Przekazy ludowe mówią, iż przywieźli powstało, a z obrazu, po ustawieniu go go Tatarzy, którzy ze zgrabionym w ołtarzu, wystąpiła jasność niezwykła gdzieś łupem przejeżdżali przez Cho- i siła niebieska uzdrawiająca wszelkie tów. Musieli oni zostawić obraz, gdyż niemoce w całej parafii. Od tego czasu konie nie chciały dalej ciągnąć wozu, na wzmogła się jeszcze bardziej cześć dla którym znajdowało się płótno. Teresa świętego wizerunku. Podoska zapragnęła, by w nowej świą- tyni w Olesznie znalazł się właśnie ten obraz. Biskup Stefan Wydźga wolę testatorki zaakceptował i pozwolił na uroczyste przeniesienie, które nastąpiło w dniu 2 lipca 1680 roku. Gdy jednak w 1732 roku w kościół uderzył piorun i spalił dach, ówczesny proboszcz chotowski bez zezwolenia swej władzy obraz cudowny z bractwem, księgami i klejnotami przeniósł do Chotowa. W wyniku tego zdarzenia na- stąpił proces kanoniczny, zakończony

106 107 III Ruiny na Górze św. Michała IV Dwór w Ludyni rów Wiejskich na lata 2007-2013. w Gruszczynie Wykaz firm i instytucji, czyli partnerów W Ludyni jest miejsce, w którym można projektu, znajduje się na stronie poczuć się niczym w bajce. To otoczony internetowej: www.szlakprzygody.eu. stawami i parkiem dworek oraz dawny Zamieszczono tam również formularz zbór. Nagrywano tu sceny do filmów: zamówienia karty lojalnościowej oraz „Syzyfowe prace” i „Przedwiośnie”. szczegółowe informacje o przedsię- Dwór został wybudowany w drugiej wzięciu. połowie XVIII wieku przez Piotra Tęgo- borskiego. Jest drewniany i parterowy. Od frontu główną oś budynku akcen- tuje postawiony na starym cokole ganek. W sąsiedztwie znajduje się zbór ariański (lub kalwiński) powstały w połowie XVI wieku. Później służył jako lamus dworski. Ma czterospadowy dach kryty gontem, a dawny „sakralny” charakter budynku dokumentuje niewielka sygnaturka. Kompleks stanowi własność prywatną.

Projekt "Szlak Przygody" został sfinan- sowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Rozwoju Obsza-

Ruiny stoją na jednym z najwyższych Corocznie pod koniec września, tj. szczytów Pasma Przedborsko – Ma- na św. Michała, w gruszczyńskich łogoskiego - górze św. Michała, ruinach odprawiana jest msza święta. o wysokości 332,2 m n.p.m. Są najprawdopodobniej pozostałością po kościele wybudowanym przez Grusz- czyńskich lub Chotowskich w drugiej połowie XVI wieku. Wzniesiono go z żółtopomarańczowego piaskowca, w który obfituje okolica.

Istnieją przypuszczenia, że funkcjo- nował tu zakon Marków, Kartuzów lub św. Jacka. W okresie reformacji kościół zamieniono na zbór, a po wydaleniu arian z Polski w 1658 roku opustoszał. Jeszcze w okresie międzywojennym wysoki szczyt ściany frontowej ruin był widoczny z okolic Włoszczowy, Łopu- szna oraz góry zamkowej w Chęcinach. W czasie okupacji niemieckiej znisz- czono go wraz ze ścianą zachodnią.

108 109 „Skarbiec Świętokrzyski. W celu utworzenia szlaku i udostę- pnienia zabytków zwiedzającym, 28 Szlak Architektury Drewnianej i Średniowiecznej” obiektów poddano renowacji obej- mującej przebudowę i wykonanie prac konserwatorskich, podczas gdy 4 po- zostałe oznakowano. Wartość całego projektu przekraczała 17,5 mln złotych, z których 12 mln zł stanowiło dofinansowanie unijne. Projekt realizowano w ramach dzia- łania 2.3 „Promocja gospodarcza i turystyczna regionu” Regionalnego Programu Operacyjnego Wojewódz- twa Świętokrzyskiego na lata 2007 - 2013.

Wśród 32 świątyń połączonych szlakiem, trzy znajdują się na terenie powiatu włoszczowskiego. Są to: - Pokolegiacki kościół p.w. Wnie- bowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kurzelowie (opis i zdjęcie na str. 43, Wnętrze świątyni w Kurzelowie 44). - wsparcie żeber sklepienia na centralnym filarze - Kościół p.w. Matki Bożej Często- Znaczną część tych zabytków zbudo- chowskiej w Kossowie (opis i zdjęcie na wano w średniowieczu, niektóre jako str. 30). kościoły ekspiacyjne (pokutne) lub - Kościół p.w. św. Małgorzaty w Mos- unikatowe świątynie drewniane. korzewie (opis i zdjęcie na str. 46, 47).

Szlak łączący 32 najpiękniejsze świą- tynie diecezji kieleckiej powstał w 2013 roku, w ramach projektu realizowanego przez Stowarzyszenie na rzecz Ochrony i Promocji Sztuki Sakralnej „Ars Sacra” we współpracy z EPRD Biurem Polityki Gospodarczej i Roz- woju Regionalnego. Trasa liczy 500 km długości. Świątynie stanowiące poszczególne przystanki na szlaku, znajdują się w następujących miejscowościach: Tarczek, Chęciny, Szaniec, Nowy Korczyn, Stary Korczyn, Moskorzew, Skalbmierz, Stopnica, Szydłów, Krzcięcice, Cudzynowice, Probołowice, Mnichów, Świniary, Rako- szyn, Obiechów, Gorzków, Kielce- Zagórze, Kurzelów, Mieronice, Busko- Zdrój, Chotel Czerwony, Kossów, Zagość, Imielno, Gorysławice, Wiślica, Zborówek, Bodzentyn, Bejsce, Chote- lek, Radkowice. Kościół w Kurzelowie

110 111 7 Szlak wodny Pilicy

Kościół w Kossowie

Kościół w Moskorzewie

112 113 Szlak wodny Pilicy W 2006 roku przedstawiciele gmin i powiatów z terenów nadpilicznych oraz Marszałek Województwa Łódz- kiego podjęli działania zmierzające do Pilica, która fragmentami sta- wyznaczenia i oznakowania szlaku nowi zachodnią granicę powiatu kajakowego rzeką Pilicą. Prace trwały włoszczowskiego, to najdłuższy dwa lata. W maju 2008 roku dokonano lewobrzeżny dopływ Wisły o dłu- uroczystego otwarcia szlaku, którego gości 342 km i średnim spadku długość wynosi 228 km. Szlak wykorzy- 0,5 promila. Pokonując Wyżynę stuje walory kulturowe, krajoznawcze Krakowsko-Częstochowską, i wypoczynkowe dorzecza Pilicy. Trasa Wyżynę Małopolską i Nizinę jest dobrze oznakowana, a znalezienie Mazowiecką płynie między miejsca na biwak nie stanowi prob- innymi przez Szczekociny, Ko- lemu. niecpol, Maluszyn, Przedbórz, Sulejów, Tomaszów Mazowie- cki, Spałę, Białobrzegi i Warkę. Pilica urokliwie meandruje wśród rozległych łąk, lasów oraz bagienek tworząc liczne wy- sepki i zakola. Najcenniejsze fragmenty dorzecza Pilicy są najpopularniejszym miejscem do roz- chronione w 3 parkach krajo- poczęcia spływu jest Maluszyn. Stąd brazowych: Przedborskim, potrzeba około 10 dni, aby dopłynąć do Sulejowskim i Spalskim. ujścia Pilicy do Wisły (na trasie Maluszyn – ujście do Wisły jest jedna przenoska przez zaporę w Smardze- wicach).

Najłatwiejszym odcinkiem szlaku, doskonale nadającym się do spływów rodzinnych z dziećmi jest 90-kilo- metrowy odcinek od Maluszyna do Sulejowa. Odcinek ten nie wymaga ani jednej przenoski. Jest tu wiele fajnych miejsc do kąpieli, a czysta woda do niej Początek trasy znajduje się w Szczeko- zachęca. Pokonanie odcinka Maluszyn cinach. Jednak ze względu na dużą – Sulejów wymaga ok. 5 dni wiosło- uciążliwość (co najmniej 7 przenosek), wania. Proponowanym, jednodniowym, odcinkiem jest trasa Maluszyn (gm. Żytno) - Krzętów (gm. Wielgomłyny). Rzeka na dystansie do wsi Sudzin jest dość rwąca i kręta. Koło wsi Folwark, z prawej strony, wpływa rzeka Czarna, znacznie poszerzając i uspokajając nurt rzeki. Na całej długości spływu widać ptactwo oraz zwierzęta wodne i wodno-lądowe, szczególnie w okolicach wsi Bobrowniki i Krzętów, gdzie można

114 115 8 Łódzki Szlak Konny

spotkać również bobry. W urwistych, walone i rosnące przy wodzie drzewa, piaszczystych brzegach widać norki a także mosty będące na wysokości jaskółek brzegówek. W czasie spływu około 1,5 m nad nurtem rzeki. Czas dodatkową przeszkodę stanowią po- spływu wynosi około 4-6 godz.

116 117 Łódzki Szlak Konny metrów piaszczystą, leśną drogą, Uwaga dojeżdżamy do drogi asfaltowej, Fragment szlaku przebiegający przez powiat prowadzącej z Dobromierza, przez włoszczowski jest dobrze oznakowany. Nie- Legenda: wielkie trudności możemy napotkać jedynie Józefów, do Gór Mokrych. W tym Kościół / Kaplica na ostatnim odcinku prowadzącym przez miejscu należy skręcić w prawo. Cmentarz nadpiliczne łąki. Brak tu drzew i słupów, Pomniki przyrody Błota Rączki Rezerwaty przyrody na których można namalować oznakowanie, Udajemy się w kierunku Dobromierza. Inne zabytki Rezerwat a w okresie letnim trawa jest dość wysoka Oprócz oznakowania szlaku konnego Bukowa Góra i czasem trudno zlokalizować ścieżkę. Rudka Rezerwat zauważamy oznakowanie zielonego Murawy Dobromierskie szlaku pieszego prowadzącego z Rą- czek do Przedborza (ok.1,5 km dalej Omawiając szlak skupimy się jedynie na szlak zielony skręca w prawo w kie- Dobromierz fragmencie przebiegającym przez runku Rezerwatu „Murawy Dob- powiat włoszczowski (długość szlaku romierskie”). Po przejechaniu około Pilica Mrowina to około 12,5 km). Początkowo szlak Jeżowiec Boża Wola 2 kilometrów, tuż przed Dobromie- biegnie wzdłuż granicy między rzem należy skręcić w prawo, w polną województwem łódzkim i święto- drogę. Znajduje się tu tablica związana Krzętów krzyskim, w lesie około 1 kilometra od z trasami nordic walking, gdyż trzy Kolonia Łapczyna Józefowa. Po przebyciu kilkuset Mrowina Wola trasy: koloru zielonego, czerwonego i czarnego, które prowadzą z Dobro- mierza, też skręcają w tą samą drogę, co nasz szlak. Drogą tą prowadzi też czarny, pieszy szlak łącznikowy z Mro- winy do Białego Brzegu. Jedziemy prosto. Przed nami rozpościera się widok na Bukową Górę. Po przebyciu Długość szlaku: 2000 km kilkuset metrów szlak konny i trzy trasy nordic walking skręcają w lewo i prowadzą początkowo wzdłuż mło-

Oznakowanie szlaku Szlak konny obejmuje obszar woje- szczonych jest ponad 200 ośrodków wództwa łódzkiego i niewielki frag- jazdy konnej. Większość z nich oferuje ment województwa świętokrzyskiego usługi noclegowe i gastronomiczne. (powiat włoszczowski, gmina Klucze- Na trasie Łódzkiego Szlaku Konnego wsko). Jest najdłuższą trasą w Europie udostępniono 21 miejsc postojowych. przeznaczoną do uprawiania turystyki Zostały one wyposażone w obiekty konnej. Powstał w ramach projektu niezbędne w czasie postoju i odpo- „Turystyka w siodle – infrastruktura czynku, m.in. koniowiązy, miejsca innowacyjnego i unikatowego pro- popasu i wybieg dla koni, wiaty, altany, duktu turystycznego”, którego bene- zagrody. Miejsca postojowe otaczają ficjentem jest województwo łódzkie. drewniane ogrodzenia. Dostęp do tej Szlak, którego patronem jest major infrastruktury jest bezpłatny. Henryk „Hubal” Dobrzański, składa się Przewidziano także udogodnienia dla z dwóch pętli połączonych łącznikami: niepełnosprawnych turystów. - wewnętrznej, okalającej stolicę Jest też 30 Punktów Informacji i Moni- województwa, torowania Turysty, które wyposażono - zewnętrznej poprowadzonej wzdłuż w sprzęt komputerowy i nawigacyjny. granic województwa. Nawigacje oraz lokalizatory GPS Wzdłuż lub w pobliżu trasy rozmie- można wypożyczyć bezpłatnie. Widok na Bukową Górę

118 119 dego lasu, później wśród pól (wspom- Ścieżka prowadzi nas lekko w dół, niany wcześniej szlak czarny, prowadzi w kierunku drogi wojewódzkiej nr 742. dalej prosto). Zachowując szczególną ostrożność należy przejechać na drugą stronę i kontynuować jazdę prosto. Z lewej mijamy tartak. Później jedziemy wśród pól.

Po kilkuset metrach ścieżka skręca lekkim łukiem w prawo. Po lewej rośnie młody las. Wkrótce towarzysząca nam do tej pory zielona trasa nordic walking skręca w lewo, natomiast pojawia się oznakowanie trasy czerwonej. Wjeżdżamy w las. Początkowo ścieżka prowadzi prosto, później odbija lekko w lewo. Po przejechaniu kilkuset metrów, przed zabudowaniami, należy skręcić w prawo (przy skrzyżowaniu dróg leży charakterystyczny kamień). Ścieżka prowadzi nas prosto, lekko pod górę.

Szlak prowadzi nas cały czas prosto, zabudowań wsi Mrowina (w tym leśną ścieżką. Na przeważającym odci- miejscu zaczyna się droga asfaltowa). nku jest ona piaszczysta i pokonujemy Kiedy je miniemy, musimy skręcić ją bez problemu. Tylko w jednym w lewo. miejscu, w obniżeniu terenu, po intensywnych opadach deszczu zbiera się woda, tworząc dość głęboką kałużę. Jeśli koń boi się przez nią przejść, Kilkadziesiąt metrów dalej dojeżdżamy należy zjechać ze ścieżki i ominąć ją do skrzyżowania leśnych ścieżek. prawą stroną. Czerwona trasa nordic walking skręca Dojeżdżamy do miejsca, w którym leży w prawo, my skręcamy w lewo, dołą- duży głaz. Namalowane na nim oznako- czając do trasy czarnej nordic walking i wanie nakazuje nam skręcić w lewo. pieszego, niebieskiego szlaku z Piotr- W lewo skręca też zielona trasa nordic kowa Trybunalskiego do Krzętowa. walking, natomiast trasy koloru czerwonego i czarnego biegną dalej prosto. Po kilkudziesięciu metrach skręcamy w prawo w kierunku centrum wsi. Od skrzyżowania do naszego szlaku konnego dołącza czarny szlak pieszy łącznikowy z Białego Brzegu do Mro- winy. Jadąc prosto mijamy po prawej kapliczkę św. Floriana i przystanek Jedziemy dalej. Wkrótce las się kończy autobusowy. Tuż za nim znajduje się i dojeżdżamy do skrzyżowania z drogą ostry zakręt w prawo. Zgodnie z ozna- szutrową. Szlak prowadzi prosto, kowaniem, my również skręcamy najpierw wzdłuż młodego lasu, później w prawo. Towarzysząca nam czarna wśród pól. Po przejechaniu około trasa nordic walking w tym miejscu kilometra, docieramy do pierwszych odbija w lewo.

120 121 wadzi nas niemal równolegle do drogi asfaltowej, jednak w miarę pokonywania szlaku oddala się od niej.

Po przejechaniu około kilometra, docieramy do skrzyżowania dróg leśnych. Zgodnie z oznakowaniem skręcamy w prawo. Początkowo ścieżka jest ubita, później zmienia się w piaszczystą. Docieramy do granicy lasu i naszym oczom ukazują się nadpiliczne łąki. Dalej jedziemy prosto mijając ostatnie zabudowania Mrowiny. Wkrótce po Jedziemy cały czas prosto. Po dotarciu prawej stronie drogi zaczyna się las. do Pilicy, skręcamy w lewo. Ścieżka Czarny pieszy szlak łącznikowy skręca prowadzi nas wzdłuż jej brzegu. w leśną drogę prowadzącą do nieczyn- Kilkadziesiąt metrów dalej szlak odbija nej już stanicy harcerskiej. Zgodnie lekko w lewo, by po chwili znów biec w z oznakowaniem, wkrótce my również pobliżu rzeki. Wkrótce docieramy do skręcamy w prawo w leśną drogę. drogi asfaltowej. Towarzyszący nam niebieski szlak pieszy z Piotrkowa Trybunalskiego do Należy skręcić w prawo w kierunku Krzętowa prowadzi cały czas prosto, Krzętowa. Docieramy do drewnianego drogą asfaltową. mostu, z którego roztacza się piękny widok na leniwie płynącą rzekę. Pilica Po przejechaniu kilkudziesięciu met- Jesteśmy już na terenie województwa rów skręcamy w ścieżkę prowadzącą łódzkiego. w lewo. Przez jakiś czas ścieżka pro-

Nadpiliczne łąki Most w Krzętowie

122 123 Wypożyczalnia rowerów Bibliografia: przy Powiatowym Centrum Kulturalno-Rekreacyjnym we Włoszczowie - „Turystyka” – redaktor naukowy Włodzimierz Kurek Od 1 lipca 2012 roku przy Powiatowym - „Socjologia turystyki” – Jerzy Suprewicz Centrum Kulturalno – Rekreacyjnym - „Zabytki powiatu włoszczowskiego” - Czesław Hadamik we Włoszczowie (ul. Koniecpolska 42) - „Słownik geograficzno-historyczny powiatu włoszczowskiego” działa wypożyczalnia rowerów. pod redakcją Stanisława Janaczka - „Czarnca Gniazdo Rodu Czarnieckich” pod redakcją Zygmunta Fatygi Wypożyczalnia oferuje 32 rowery - „Powiat Włoszczowski… warto poznać” (folder) (po 11 damskich i męskich oraz 10 - „Przyrodnicza Ścieżka Dydaktyczna Klubu 4H w Krasocinie” (folder) 9 - „Powiat Włoszczowski – Czy wiesz, że…” (folder) dziecięco-młodzieżowych) wyposa- żone w oświetlenie, błotniki, bagażnik i dzwonek. Klient może poprosić o wyposażenie dodatkowe: pompkę, linkę zabez- pieczającą, kask i kamizelkę/opaskę Przy opracowaniu przewodnika korzystano ze stron internetowych: odblaskową. - www.drewniane.swietokrzyskie.travel - www.szlakprzygody.eu Operacja była współfinansowana przez Rowery zakupiono w ramach operacji - www.maliturysci.pl Unię Europejską ze środków finan- „Nie tylko peron ... - kampania - www.radomszczanski.pl sowych Europejskiego Funduszu Ryba- promocyjna obszaru Lokalnej Grupy - npk.parkilodzkie.pl ckiego. Rybackiej Między Nidą a Pilicą”. - www.wsiodle.lodzkie.pl - pl.wikipedia.org ZPUE S.A. Włoszczowa ufundowała - szlaki.pttk.pl/lodzkie dodatkowo dwa rowery, natomiast - www.diecezja.kielce.pl Bank Spółdzielczy we Włoszczowie - www.arssacra.pl wraz z Przedsiębiorstwem Wielobran- żowym „Unimar” we Włoszczowie ufundowali kaski rowerowe.

Po wycieczce rowerowej można sko- rzystać z kącika rekreacyjnego przy PCK-R Włoszczowa. Kącik wyposażono w 3 wiaty i altankę ze stołami i ławkami oraz miejsce na ognisko.

WYPOŻYCZALNIA CZYNNA:

W trakcie roku szkolnego: od poniedziałku do piątku w godzinach od 8:00 do 22:00 w soboty w godzinach od 9:00 do 17:00 W okresie wakacji: od poniedziałku do piątku w godzinach od 8.00 do 22.00

Więcej informacji: Wypożyczalnia rowerów ul. Koniecpolska 42, 29-100 Włoszczowa tel. 41 39 43 590

124