ul. D ąbrowskiego 7 III pi ętro lokal 8 42-200 Cz ęstochowa tel/fax 034 361 44 25 [email protected] www.hills.net.pl

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

Tworóg 2004

Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Tworóg

1. Obszar i czas realizacji Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Tworóg...... 7 1.1. Obszar realizacji projektu...... 7 1.2. Obszary czasowe realizacji planu...... 8

2. Sytuacja społeczno – gospodarcza na obszarze obj ętym wdra Ŝaniem planu...... 9 2.1. Poło Ŝenie, powierzchnia, ludno ść ...... 9 2.1.1. Charakterystyka sieci osadniczej w rozwoju historycznym...... 12 2.1.2. Zasoby środowiska przyrodniczego...... 13 2.1.3. Walory środowiska przyrodniczego...... 16 2.1.3.1. Obszary i obiekty podlegaj ące ochronie...... 18 2.3. Turystyka i wypoczynek...... 28 2.3.1. Le śna ście Ŝka poznawcza...... 30 2.4. Edukacja i wychowanie...... 31 2.5. Ochrona zdrowia...... 34 2.6. Pomoc społeczna...... 36 2.7. Mieszkalnictwo...... 40 2.8 Bezpiecze ństwo publiczne...... 42 2.8.1. Ochrona przeciwpo Ŝarowa...... 42 2.8.2. Ochrona przed powodzi ą...... 43 2.8.3. Policja ...... 43 2.8.4. Urz ądzenia obsługi ogólnej...... 43 2.9. Infrastruktura techniczna...... 44 2.9.1. Zaopatrzenie w wod ę...... 44 2.11. Sie ć wodoci ągowa ...... 47 2.12. Oczyszczanie ścieków komunalnych...... 49 2.13. Zagospodarowanie przestrzenne...... 50 2.13.1. Konflikty przestrzenne Gminy Tworóg...... 51 2.14. Rynek pracy...... 51

3. Finansowanie Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Tworóg...... 53

4. Planowane inwestycje w ramach ZPORR i Sektorowych Programów Operacyjnych na lata 2005 – 2006 ...... 73

5. Planowane inwestycje w ramach ZPORR i Sektorowych Programów Operacyjnych na lata 2007 – 2013 ...... 75 5.1. Pozostałe zadania ...... 78

6. Plan inwestycyjno - finansowy na lata 2005 – 2006 oraz 2007-2013...... 80

7. Wybrane wska źniki monitorowania Planu Rozwoju Lokalnego...... 95

8. System wdra Ŝania planu rozwoju lokalnego...... 97 8.1. Instytucja zarz ądzaj ąca Planem Rozwoju Lokalnego Gminy Tworóg na lata 2004 – 2006. 100 8.2. Instytucja wdra Ŝaj ąca Plan Rozwoju Lokalnego...... 100

2 9. Sposoby monitorowania Planu Rozwoju Lokalnego...... 101 9.1. System monitorowania Planu Rozwoju Lokalnego...... 101 9.2. Sposoby oceny Planu Rozwoju Lokalnego...... 102 9.3. Sposoby inicjowania współpracy pomi ędzy sektorem publicznym, prywatnym i organizacjami pozarz ądowymi – Promocja Planu Rozwoju Lokalnego...... 102

10. Analiza SWOT...... 104 10.1. Wyniki analizy stanu obecnego...... 104 10.2. Zakres działa ń naprawczych...... 105

SPIS ILUSTRACJI Tablica 1. Województwo śląskie...... 7 Tablica 2. Poło Ŝenie administracyjne Gminy Tworóg...... 10 Tablica 3. Liczba mieszka ńców w Gminie Tworóg w latach 1995-2001...... 10 Tablica 4. Liczba ludno ści w rozbiciu na poszczególne miejscowo ści – uj ęcie procentowe...... 11 Tablica 5. Liczba mieszka ńców w miejscowo ściach Gminy Tworóg...... 11 Tablica 6. Struktura ludno ści wg płci w Gminie Tworóg...... 12 Tablica 7 Mapa gminy Tworóg...... 13 Tablica 8. Wykaz obiektów wpisanych do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków...... 20 Tablica 9. Ko ściół w Tworogu...... 21 Tablica 10 Kaplica w Tworogu...... 22 Tablica 11. Zespół Zamkowy w Tworogu...... 23 Tablica 12. Zespół pałacowo- parkowy w Brynku...... 24 Tablica 13. Zegarowa wie Ŝa ci śnie ń...... 26 Tablica 14 Ogólny podział na rejony turystyczne województwa śląskiego...... 28 Tablica 15. Struktura uczniów w poszczególnych placówkach o światowych...... 31 Tablica 16 Liczba dzieci w wieku szkolnym w latach 1995 – 2002...... 32 Tablica 17. Oddziały placówek o światowych w Gminie Tworóg...... 33 Tablica 18 Zespół Szkół Ogólnokształc ących i Ekologicznych im. Stanisława Morawskiego w Brynku ...... 33 Tablica 19 Poziom wykształcenia mieszka ńców Gminy Tworóg ...... 34 Tablica 20. Rodzaj i ilo ść wykonywanych zabiegów...... 39 Tablica 21. Okre ślenie grup społecznych wymagaj ących wsparcia...... 40 Tablica 22. Formy własno ści istniej ące na terenie Gminy Tworóg...... 42 Tablica 23. Liczba budynków gminnych...... 42 Tablica 24. Produkcja wody w metrach sze ściennych na dob ę...... 44 Tablica 25. Stan systemu komunikacji...... 46 Tablica 26. Długo ść sieci wodoci ągowej Gminy Tworóg...... 48 Tablica 27. Struktura zatrudnienia Gminy Tworóg...... 51 Tablica 28 Struktura zatrudnienia w poszczególnych gał ęziach gospodarki w latach 1998- 2003...... 52 Tablica 29: Bud Ŝet Gminy Tworóg (w PLN)...... 54 Tablica 30: Prognoza dochodów Gminy Tworóg (linia regresji) w PLN ...... 55 Tablica 31: Prognoza wydatków Gminy Tworóg (linia regresji) w PLN...... 56 Tablica 32: Wska źnik inwestycji gminnych (stosunek wydatków maj ątk. do wyd. ogółem)...... 56 Tablica 33: Schemat potrzeb i mo Ŝliwo ści gminy ...... 57 Tablica 34: Schemat udziału podmiotów w finansowaniu zada ń w ramach ZPORR...... 59 Tablica 35: Warto ść inwestycji uj ętych w PRL według lat i źródeł finansowania (w PLN) ...... 60 Tablica 36: Struktura finansowania projektów inwestycyjnych – udział procentowy ...... 62 Tablica 37: Finansowanie projektów inwestycyjnych – udział warto ściowy (w PLN) ...... 63 Tablica 38: Podział projektów inwestycyjnych – struktura procentowa...... 64 Tablica 39: Projekty inwestycyjne wg źródeł finansowania i kierunków przeznaczenia w latach 2004-2013 (w tys. PLN) ...... 66 Tablica 40: Projekty inwestycyjne wg źródeł finansowania i kierunków przeznaczenia w latach 2004-2013 (udział procentowy) ...... 66 Tablica 41: Wyszczególnienie kategorii „pozostałe projekty inwestycyjne” wg kwot nakładów finansowych w latach 2004-2012 (w tys. PLN) ...... 68 Tablica 42: Schemat projekcji bud Ŝetu gminy w kontek ście optymalizacji wydatków inwestycyjnych...... 69 Tablica 43: Schemat oceny zagro Ŝeń w projekcji zada ń inwestycyjnych...... 70

3 Tablica 44: Zadłu Ŝenie Gminy w tys. PLN...... 71 Tablica 45: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie drogownictwa na lata 2005- 2007 (w PLN brutto) ...... 80 Tablica 46: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie drogownictwa na lata 2008- 2010 (w PLN brutto) ...... 81 Tablica 47: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie drogownictwa na lata 2011- 2013 (w PLN brutto) ...... 82 Tablica 48: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie wodoci ągów na lata 2005- 2007 (w PLN brutto) ...... 83 Źródło: opracowanie własne ...... 83 Tablica 49: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie wodoci ągów na lata 2008- 2010 (w PLN brutto) ...... 83 Źródło: opracowanie własne...... 83 Tablica 50: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie wodoci ągów i gazyfikacji na lata 2011-2013 (w PLN brutto)...... 84 Tablica 51: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie kanalizacji na lata 2005-2007 (w PLN brutto) ...... 85 Tablica 52: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie kanalizacji na lata 2008-2010 (w PLN brutto) ...... 86 Tablica 53: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie kanalizacji na lata 2011-2013 (w PLN brutto) ...... 87 Tablica 54: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie edukacji i sportu na lata 2005- 2007 (w PLN brutto) ...... 88 Tablica 55: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie edukacji i sportu na lata 2008- 2010 (w PLN brutto) ...... 89 Tablica 56: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie edukacji i sportu na lata 2011- 2013 (w PLN brutto) ...... 90 Tablica 57: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie pozostałych inwestycji na lata 2005-2007 (w PLN brutto)...... 91 Tablica 58: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie pozostałych inwestycji na lata 2008-2010 (w PLN brutto)...... 92 Tablica 59: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie pozostałych inwestycji na lata 2011-2013 (w PLN brutto)...... 93 Tablica 60: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie inwestycji ogółem na lata 2005-2013 (w PLN brutto)...... 94 Tablica 61. DZIAŁANIE 1.2 Infrastruktura ochrony środowiska...... 95 Tablica 62 DZIAŁANIE 2.1. Rozwój umiej ętno ści powi ązany z potrzebami rynku pracy i mo Ŝliwo ści kształcenia ustawicznego w regionie ...... 95 Tablica 63. DZIAŁANIE 3.5 Lokalna infrastruktura społeczna...... 96 Tablica 64. DZIAŁANIE 3.1 Obszary wiejskie ...... 97 Tablica 65: Schemat elementów składowych procesu promocji Planu Rozwoju Lokalnego ...... 103

4

W S T Ę P

Jednym z najwa Ŝniejszych dokumentów strategicznych gminy jest Plan Rozwoju Lokalnego. Stanowi on podstaw ę, zawieraj ącą wizj ę rozwoju, cele strategiczne i operacyjne, najwa Ŝniejsze zadania, czas i sposób ich realizacji.

Konieczno ść stworzenia Planu Rozwoju Lokalnego jest podyktowana

prawidłowym realizowaniem poszczególnych, zaplanowanych działa ń, maj ących na

celu podniesienie atrakcyjno ści i konkurencyjno ści Gminy Tworóg.

Zwraca si ę uwag ę na fakt, i Ŝ Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Tworóg jest dokumentem powstałym w oparciu o długoletnie do świadczenia oraz szerokie konsultacje społeczne i ma na celu podniesienie jako ści Ŝycia mieszka ńców poprzez usystematyzowany rozwój miasta i gminy.

Za najwa Ŝniejsze działania Gminy przyjmuje si ę przede wszystkim rozwój społeczno- kulturowy, a tak Ŝe promocj ę regionu. Zapewnienie powy Ŝszych działa ń b ędzie mo Ŝliwe jedynie dzi ęki poprawieniu gminnej infrastruktury w zakresie rozwoju i modernizacji sieci drogowej, rozwoju publicznej opieki zdrowotnej, świadcz ącej kompleksowe usługi na najwy Ŝszym poziomie, ochron ę środowiska naturalnego poprzez kontynuacj ę realizacji zada ń w zakresie rozbudowy nowoczesnej sieci kanalizacyjnej, dalszy dynamiczny rozwój edukacji.

Infrastruktura mieszkaniowa

Praca

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO Ochrona środowiska naturalnego

Usługi dla ludno ści

5 Nale Ŝy podkre śli ć, i Ŝ coroczne wydatki Gminy Tworóg b ędą w sposób jednoznaczny wynikały z przyj ętego i społecznie zaakceptowanego Planu Rozwoju Lokalnego. Przyj ęcie Planu Rozwoju Lokalnego ma na celu racjonalizacj ę wydatków Gminy na przestrzeni kolejnych lat. Realizacja Planu Rozwoju Lokalnego b ędzie stanowiła zamkni ęcie okre ślonego etapu rozwoju gminy, który pozwoli na dalszy dynamiczny jej rozwój.

Realizacja projektu stworzenia Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Tworóg została oparta o nast ępuj ące zasady: - zgoda społeczno ści lokalnej na przyj ęte cele i zadania strategiczne, - konieczno ść realizacji najwa Ŝniejszych potrzeb istotnych dla prawidłowego rozwoju społecznego, - konieczno ść dostosowania proponowanych zada ń do mo Ŝliwo ści ich cz ęś ciowego finansowania ze środków Unijnych – Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego,

Przedstawiony Plan Rozwoju Lokalnego umo Ŝliwia : - uwypuklenie interesów społeczno ści lokalnej, - okre ślenie jasnych i jednoznacznych kierunków rozwoju, - przyj ęcie strategii rozwoju na kolejne lata, - dostosowanie wydatków bud Ŝetowych do zatwierdzonych zada ń, - zapewnienie poczucia bezpiecze ństwa mieszka ńcom gminy oraz turystom, - podniesienie walorów gminy w sensie kulturowym, gospodarczym oraz turystycznym, - mo Ŝliwo ść pozyskania środków unijnych na niezb ędne działania inwestycyjne, promocyjne, społeczne, - optymalizacj ę wizerunku gminy, - eliminacje konfliktów na tle warto ściowania poszczególnych zada ń inwestycyjnych.

6 1. Obszar i czas realizacji Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Tworóg.

1.1. Obszar realizacji projektu.

Plan Rozwoju Lokalnego terytorialnie i administracyjnie obejmuje cały obszar gminy Tworóg. Gmina Tworóg wchodzi w skład powiatu tarnogórskiego, ten natomiast w skład województwa śląskiego. Tablica 1. Województwo śląskie.1

1 www.silesia-region.pl

7

1.2. Obszary czasowe realizacji planu.

W zakresie czasu realizacji Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Tworóg wyodr ębnia si ę dwa obszary czasowe, przedstawione w poni Ŝszym zestawieniu.

2004 – 2006 2007 – 2013 obszar zada ń zdefiniowanych i obszar zada ń b ędących

przyj ętych do realizacji zgodnie z postulatami, wyznaczaj ącymi wytycznymi obowi ązuj ącego okre ślone kierunki rozwoju programu ZPORR Gminy.

Przyj ęte lata realizacji Planu Rozwoju Poprzez postulaty rozumie si ę zadania,

Lokalnego wynikaj ą z konieczno ści które stanowi ą nast ępstwo zada ń zapewnienia jego realnego wykonania. realizowanych w latach 2004 – 2006 lub

Przyjmuje si ę w tym zakresie okre ślone latach wcze śniejszych, a tak Ŝe inne

wielko ści kwotowe w celu zapewnienia działania istotne dla rozwoju Miasta i mo Ŝliwo ści realizowania inwestycji w Gminy Tworóg, wymagaj ące

oparciu o program ZPORR. Przyj ęty okre ślonych, zało Ŝonych w planie obszar czasowy pokrywa si ę z kadencj ą nakładów inwestycyjnych, akceptacji obecnych władz gminy. planów rozwoju poprzez zatwierdzenie

wniosków na realizacj ę zada ń przez okre ślone podmioty.

Władze Gminy Tworóg maj ą na uwadze konieczno ść zapewnienia ci ągło ści pomi ędzy zadaniami zrealizowanymi, a zadaniami rozwa Ŝanymi do realizacji. Podstawow ą zasad ą wyboru poszczególnych projektów jest kryterium społeczne oraz ekonomiczne, a tak Ŝe zachowanie przyj ętego kierunku rozwoju Gminy.

8 2. Sytuacja społeczno – gospodarcza na obszarze objętym wdra Ŝaniem planu.

2.1. Poło Ŝenie, powierzchnia, ludno ść .

Gmina Tworóg poło Ŝona jest w centralno-zachodniej cz ęś ci województwa śląskiego, w obr ębie powiatu tarnogórskiego i graniczy z:
Od północy z powiatem lublinieckim
Od wschodu z gmin ą Kalety
Od południa z gmin ą Zbrosławice oraz miastem Tarnowskie Góry
Od zachodu z powiatem gliwickim.

Poło Ŝenie geograficzne gminy okre śla si ę mianem „dzielnicy równiny opolskiej”. Gmina Tworóg obejmuje swym zasi ęgiem 10 miejscowo ści: ♦ Boruszowice ♦ Brynek ♦ Hanusek ♦ Koty ♦ Mikołeska ♦ Nowa Wie ś Tworowska ♦ Połomia ♦ Świniowice ♦ Tworóg ♦ Wojska ♦ Przysiółek Pusta Ku źnica.

Gmina zajmuje powierzchni ę 12492 ha, z czego 71,84% tj. 8932 ha stanowi ą lasy, nale Ŝą ce do kompleksu Borów Stobrawsko - Lublinieckich, b ędące "korytarzem ekologicznym" o szczególnym znaczeniu. Pozostałe 22,31 % powierzchni gminy stanowi ą uŜytki rolne. Przez Gmin ę Tworóg przebiega droga numer DK 11 relacji Katowice – Pozna ń o bardzo wa Ŝnym znaczeniu komunikacyjnym – umo Ŝliwiaj ąca łatwy i szybki dojazd do miast aglomeracji śląskiej: Katowic, Gliwic, Chorzowa, Bytomia i stolicy powiatu Tarnowskich Gór. Ponadto linie kolejowe dodatkowo umo Ŝliwiaj ą dogodne poł ączenia z Tarnowskimi Górami i Opolem. Powierzchnia Gminy Tworóg stanowi 19,4% całkowitej powierzchni powiatu tarnogórskiego. Ludno ść Gminy wynosi 8 093 osób. Natomiast średnia g ęsto ść zaludnienia

9 nie przekracza 68 osób na km². Gmina charakteryzuje si ę tendencj ą spadkow ą je śli chodzi o liczb ę mieszka ńców.

Tablica 2. Poło Ŝenie administracyjne Gminy Tworóg.2

Tablica 3 . Liczba mieszka ńców w Gminie Tworóg w latach 1995-2001.

Liczba ludno ści w Gminie Tworóg w latach 1995-2001

8 600

8 550

8 500

8 450

8 400

8 350 1995r 1996r 1997r 1998r 1999r 2000r 2001r

2 www.tworog.webpark.pl

10 Tablica 4 . Liczba ludno ści w rozbiciu na poszczególne miejscowo ści – uj ęcie procentowe.

Tablica 5 . Liczba mieszka ńców w miejscowo ściach Gminy Tworóg.

Lp. Miejscowo ść Liczba mieszka ńców

1. Tworóg 2 694

2. Boruszowice 950

3. Koty 844

4. Wojska 764

5. Nowa Wie ś Tworoska 678

6. Hanusek 599

7. Brynek 568

8. Świniowice 468

9. Połomia 442

10. Mikołeska 86

Ogółem 8 093

11

Tablica 6 . Struktura ludno ści wg płci w Gminie Tworóg.

Struktura ludno ści według płci

Mikołeska

Połom ia

Świniowice

Brynek

Hanusek MęŜ czy źni Kobiety Nowa W ie ś Tworoska

W ojska

Koty

Boruszowice

Tworóg

0 500 1 000 1 500 2 000 2 500 3 000

2.1.1. Charakterystyka sieci osadniczej w rozwoju historycznym.

Pocz ątki osadnictwa prehistorycznego w środkowym i górnym brzegu rzeki Stoły si ęgaj ą epoki kamiennej - mezolitu (od około 8000 do 3000 roku p.n.e.). Podczas prowadzonych w latach 1928-1934 prac archeologicznych na tych terenach odkryto osady si ęgaj ące swoimi pocz ątkami środkowej epoki kamiennej. Pojedyncze zabytki archeologiczne, lu źne narz ędzia kamienne i rogowe oraz ceramik ę neolityczn ą odkryto w okolicach Boruszowic i Mikołeski. Głównym zaj ęciem mieszka ńców osiedli prehistorycznych w dolinie rzeki Rybnej (Stoły) było my ślistwo, hodowla i rolnictwo. Prawdopodobnie ziemie obejmuj ące Równin ę Małej Panwi były silnie zalesione i miały ubogie gleby, co było powodem ich niewielkiego zaludnienia. W XII wieku istniały tu zaledwie trzy wsie: dwie o charakterze rolniczym - Połomia i Wojska oraz Świniowice - wie ś utrzymuj ąca si ę z bartnictwa. Dopiero tworz ące si ę od XIV wieku w dorzeczu Małej Panwi ku źnice sprzyjały powstawaniu pojedynczych gospodarstw zagrodniczych, wokół których z biegiem lat tworzyły si ę przysiółki i wi ększe osady

12 przyjmuj ące swoje nazwy wywodz ące si ę albo od wyrazów pospolitych dominuj ących na danym terenie, albo od nazw osobowych. Powstanie Tworoga si ęga pocz ątków XIV wieku. W nielicznych publikacjach mo Ŝna spotka ć rok 1530. Nie wiadomo dokładnie sk ąd pochodzi nazwa Tworóg. Jedna z hipotez wywodzi słowo Tworóg od czeskiego Tvrz (twierdza). Na piecz ęciach w XVII-XIX-wiecznych dokumentach znajduje si ę owa twierdza - zamek. W 1417 roku wzmiankowana jest ku źnia w Hanusku, a w XVI wieku ku źnie w Kotach, Tworogu i Brynku. Pierwsze wzmianki o Mikołesce jako osadzie śródle śnej s ą z 1690 roku. Z kolei Boruszowice jako osada zało Ŝone były w 1743 roku, gdzie od roku 1750 działała huta Ŝelaza, a od 1894 roku fabryka materiałów wybuchowych „Lignoza”, przekształcona w 1924 roku w fabryk ę papieru. Najpó źniej bo dopiero w 1760 roku wzmiankowana jest Nowa Wie ś Tworoska.

Tablica 7 Mapa gminy Tworóg

2.1.2. Zasoby środowiska przyrodniczego.

Obszar gminy Tworóg według podziału fizyczno – geograficznego w północnej swej cz ęś ci poło Ŝony jest w obr ębie Równiny Opolskiej stanowi ący wschodni fragment Niziny

13 Śląskiej, natomiast w południowej i południowo zachodniej w obr ębie Garbu Tarnogórskiego nale Ŝą cego do Wy Ŝyny Śląskiej. Gmina Tworóg poło Ŝona jest w Dolinie Małej Panwi. Obszar gminy znajduje si ę w obr ębie dwóch regionów morfologicznych:

Nizina Śląska - (Równina Opolska) - obszar obejmuj ący dolin ę rzeki Małej Panwi wraz z jej dopływem Stoł ą, to tereny płaskie, nachylenie terenu nie przekracza 5%, zbudowane s ą z piasków akumulacji wodnolodowcowej, licznie wyst ępuj ą wydmy (osi ągaj ące miejscami znaczne wysoko ści), w cało ści zalesione. Na obszarze przewa Ŝaj ą tereny le śne, jedynie niewielkie tereny wzdłu Ŝ rzeki Stoły s ą zagospodarowane.

Wy Ŝyna Śląska - (Garb Tarnogórski) - obszar wykazuje bardziej urozmaicon ą rze źbę terenu o charakterze falistym z licznymi grzbietami i wierzchowinami, którym towarzysz ą kotlinowate obni Ŝenia. Du Ŝy wpływ na charakter rze źby maj ą osady lodowcowe i niezbyt du Ŝa odporno ść skał podło Ŝa. Grzbiet Tarnogórski b ędący cz ęś ci ą tzw. grzbietu wapienia muszlowego zbudowany jest z wapieni i dolomitów środkowo triasowych.

Wody podziemne.

Zgodnie z Map ą Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony oraz z map ą wód podziemnych, zagro Ŝeń i ochrony dla gminy Tworóg wyró Ŝniono trzy Główne Zbiorniki Wód Podziemnych:

1. Zbiornik Dolina Kopalna rzeki Mała Panew : czwartorz ędowy, wyst ępuj ący w porowych utworach piaszczystych i Ŝwirowych zwi ązany z systemem kopalnych i współczesnych dolin rzecznych (rzeka Mała Panew), zaliczony został do obszarów o wysokiej ochronie (OWO), o niskim stopniu zagro Ŝenia wód podziemnych zanieczyszczeniami przenikaj ącymi z powierzchni, s ą to zanieczyszczone wody II i III klasy jako ści wód, czyli średniej i niskiej jako ści, wyst ępuje w północnej cz ęś ci gminy Tworóg, wzdłu Ŝ rzeki Mała Panew.

2. Zbiornik Lubliniec - Myszków : wiek dolny i środkowy trias (kompleks wodono śny serii węglanowej), wyst ępuje na całym obszarze gminy oprócz południowych cz ęś ci sołectw Wojska i Połomia, kolektorem wód s ą tutaj wapienie, margle i dolomity, zasilanie tego poziomu odbywa si ę poprzez infiltracj ę wód z innych warstw oraz bezpo średnio opadami na wychodniach, wykorzystywany do zaopatrywania w wod ę szeregu miast GOP - u, wody II i III klasy czysto ści ( średniej i niskiej jako ści) - południowa cz ęść gminy oraz Ib klasy czysto ści (wysokiej jako ści) - północna cz ęść gminy, w południowej cz ęś ci obszaru gminy zbiornik zaliczono do obszarów o wysokiej ochronie (OWO), zagro Ŝenie

14 zanieczyszczeniami przenikaj ącymi z powierzchni jest zró Ŝnicowane: na północy wysoki stopie ń zagro Ŝenia w centrum średni i niski, a na południu wysoki stopie ń zagro Ŝenia.

3. Zbiornik Gliwice : wiek dolny i środkowy trias (kompleks wodono śny serii w ęglanowej), wyst ępuje w południowej cz ęś ci sołectw Wojska i Połomia, kolektorem wód s ą tutaj wapienie, margle i dolomity, zasilanie tego poziomu odbywa si ę poprzez infiltracj ę wód z innych warstw oraz bezpo średnio opadami na wychodniach, wykorzystywany do zaopatrywania w wod ę szeregu miast GOP - u, zaliczony został do obszarów o wysokiej ochronie (OWO), o niskim i średnim stopniu zagro Ŝenia wód podziemnych zanieczyszczeniami przenikaj ącymi z powierzchni, wody II i III klasy czysto ści ( średniej i niskiej jako ści).

Wody powierzchniowe. Opracowywany obszar w cało ści nale Ŝy do zlewni 2 rz ędu rzeki Małej Panwi - prawobrze Ŝnego dopływu rzeki Odry. Północny obszar gminy odwadniany jest bezpo średnio do Małej Panwi, północno - centralna, zachodnia i południowa cz ęść odwadniana jest przez rzek ę Stoł ę - zlewnia 3 rz ędu - oraz jej dopływy - zlewnia 4 rz ędu, natomiast wschodnia cz ęść (sołectwa Świniowice, Wojska) przez rzek ę Ligancj ę (Potok Świniowicki).

Sie ć rzeczn ą na terenie gminy tworz ą: 1. Stoła — lewobrze Ŝny dopływ Małej Panwi, 2. Ligancja (Potok Świniowicki) - lewobrze Ŝny dopływ Małej Panwi, 3. Brze źnica - lewobrze Ŝny dopływ Stoły, 4. Woda Graniczna (Błaszynówka), 5. Małokrzywa - prawobrze Ŝny dopływ Stoły, 6. Dębnica - prawobrze Ŝny dopływ Stoły.

Powierzchniow ą sie ć wodn ą uzupełniaj ą liczne rowy melioracyjne, zbiornik retencyjny zlokalizowany w sołectwie Brynek, kilka małych zbiorników wodnych pochodzenia antropogenicznego.

Wszystkie cieki wodne oprócz rzeki Małej Panwi s ą uregulowane, charakteryzuj ą si ę wyrównanym re Ŝimem wodnym. Najwy Ŝsze stany wód wyst ępuj ą podczas roztopów wiosennych w miesi ącach wiosennych (marzec), gdzie średnie przepływy osi ągaj ą 136 - 154% wartości średniego rocznego przepływu ( średnio roczny przepływ dla Małej Panwi wynosi I,58m 3s" 1, a dla Stoły 0,52rn 3s" 1), za ś najni Ŝsze stany notuje si ę w miesi ącach jesiennych (wrzesie ń) kiedy przepływy osi ągaj ą 67 - 82% warto ści średniego rocznego przepływu.

Warto ści przepływów chwilowych kształtuj ą si ę nast ępuj ąco:

15 - Rzeka Mała Panew – 1,75m 3s1 (2000r), - Dębnica - uj ście do Stoły - 0,10 m 3s1 (2000r), - Stoła - Boruszowice - 0,746 m 3s1 (1999r), - Woda Graniczna - Boruszowice - 0,246m 3s1 (1999r), - Ligancja (Potok Świniowicki) - Świniowice - 0,01m 3s1 (2000r), - Brze źnica - Tworóg - 0,02 m 3s1 (2000r), - Błaszynówka - Tworóg - 0,15 m³s ¹ (2000r), - Małokrzywa - most drogowy - 0,004 m 3s1 (2000r).

Zasilanie cieków na terenie gminy Tworóg ma charakter gruntowo - śnie Ŝno - deszczowy. Spływ wód z terenu gminy odbywa si ę w kierunku północno - zachodnim, zgodnie z biegiem naturalnego cieku - Stoły wraz ze swoimi dopływami.

Tereny zalewowe uzale Ŝnione od wyst ępowania stanów ekstremalnych lokalizowane są wzdłu Ŝ rzeki Stoła w pasie pomi ędzy Tworogiem a Kotami oraz wzdłu Ŝ Małej Panwi - północna granica gminy.

Gmina Tworóg nie posiada planu zagro Ŝenia powodziowego.

Szata ro ślinna.

Na obszarze gminy Tworóg dominuj ą tereny le śne, zajmuj ące 8974 ha co stanowi 71,84% powierzchni gminy. Zaliczane s ą one do kompleksu Lasów Lublinieckich, b ędących pozostało ści ą Puszczy Śląskiej. Gatunki drzew jakie wyst ępuj ą na tych terenach to: sosna, brzoza, świerk, modrzew, buk, jawor i inne. Skład flory uzupełniaj ą zbiorowiska segetalne - chwasty: k ąkol polny, chaber, bławatek, ostró Ŝka polna, mak polny oraz zbiorowiska ruderalne - ekspansywne chwasty: perz wła ściwy, trzcinnik piaskowy. Flor ę gminy Tworóg uzupełniaj ą tereny zielem urz ądzonej - parki (w Brynku), ziele ńce, ziele ń przyuliczna, cmentarze, sady i ogrody przydomowe.

2.1.3. Walory środowiska przyrodniczego.

Analiza rze źby i sposobu u Ŝytkowania terenu gminy Tworóg wykazała wyst ępowanie krajobrazu seminaturalnego z dominuj ącym podtypem le śnym, w drugiej kolejno ści wyst ępuje krajobraz seminaturalny z podtypem polno – uprawnym; dodatkowo wyst ępuje krajobraz kulturowy z podtypem zurbanizowanym krajobraz typu nieu Ŝytkowego oraz rzadko krajobraz kulturowy z podtypem przemysłowym.

Podsumowuj ąc, krajobraz gminy ma charakter le śno - rolniczy.

Na terenie gminy Tworóg zlokalizowanych jest wiele warto ściowych przyrodniczo terenów i obiektów, posiadaj ących ogromne walory przyrodnicze:

16 1. Lasy nale Ŝą ce do kompleksu Lasów Lublinieckich, b ędących pozostało ści ą Puszczy Śląskiej:

otulina dla miejsko - przemysłowej aglomeracji katowickiej,
pozytywny wpływ na rozwój lokalnych ekosystemów,
ogromne znaczenie w zachowaniu równowagi stosunków wodnych,
ogromne znaczenie w zachowaniu odpowiedniej jako ści wód,
ostoje wielu chronionych i rzadkich gatunków ro ślin i zwierz ąt,
miejsce zachowania bio-ró Ŝnorodno ści,
miejsce wyst ępowania torfowisk i bagnisk,
dobroczynny wpływ na warunki klimatyczne na terenie powiatu i GOP - u,
dobroczynny wpływ na warunki zdrowotne na terenie powiatu i GOP - u,
miejsce wypoczynku, rekreacji i spacerów.

2. O środek wypoczynkowy „Brze źnica" poło Ŝony nad Zalewem Brze źnica:
miejsce wypoczynku, rekreacji i spacerów,
ró Ŝnorodno ść ro ślin i zwierz ąt. 3. Rzeki, doliny rzeczne, potoki:
ostoja wielu zwierz ąt,
miejsce rozrodu i zimowania wielu gatunków (rzadkich, chronionych) ptaków, płazów i gadów,
du Ŝa bio-ró Ŝnorodno ść ,
funkcja hydrologiczna samooczyszczenia si ę wód, korytarzy ekologicznych mi ędzy ekosystemami, przewietrzania, krajobrazowa. 4. Stawy, oczka wodne:
miejsce zachowania bio-ró Ŝnorodno ści,
miejsca l ęgowe, Ŝycia i wzrostu płazów, ptaków,
siedliska wodno - błotne,
miejsce rekreacji, 5. Pola uprawne, ł ąki:
miejsce zachowania bio-ró Ŝnorodno ści,
rzadkie chwasty towarzysz ące zbo Ŝom,
miejsca l ęgowe, Ŝycia i wzrostu płazów, ptaków, owadów,
miejsce wyst ępowania chronionych i rzadkich ro ślin.

17

2.1.3.1. Obszary i obiekty podlegaj ące ochronie.

uŜytek ekologiczny "Rozlewiska Brze źnicy" - sztucznie spi ętrzony zalew na rzece Brze źnicy, uŜytkowany przez w ędkarzy, wyst ępuj ą tam zbiorowiska szuwaru trzcinowego, moczarki kanadyjskiej oraz olsu porzeczkowego,
rezerwat cz ęś ciowy "Bagno Tworowskie" - w dolinie rzeki Mołokrzywa na sztucznie utworzonym zalewie wykształciły si ę rzadkie w skali województwa zbiorowiska: szuwaru trzcinowego, torfowiska przej ściowego, boru bagiennego otoczone borem świe Ŝym drzewostanie około 100 – letnim,
zespołu przyrodniczo - krajobrazowego "Dolina Małej Panwi" - zachowany naturalny charakter doliny rzeki z kompleksami ro ślinno ści borowej, bagiennej, torfowiskowej łęgowej i cisowej, miejscami wyst ępuje starodrzew d ębu - drzewa o wymiarach pomnikowych,
uŜytek ekologiczny "Osada le śna Krywałd" - opuszczona osada poło Ŝona nad rzek ą Mała Panew, otoczona starodrzewiem d ębowym o wymiarach pomnikowych,
rezerwat przyrody "Bór bagienny" koło Mikołeski - zachowane zbiorowiska boru bagiennego otoczone lasem,
"Boruszowicki zespół Przyrodniczo - Krajobrazowy",
Pomniki Przyrody - szczególnie cenny starodrzew wyst ępuj ący w lasach i dolinach rzecznych oraz na skarpach, na terenach zainwestowanych.

Zgodnie z opracowaniem przyrodniczym, cenne przyrodniczo, projektowane do obj ęcia ochron ą s ą równie Ŝ nast ępuj ące obszary poło Ŝone na terenie Lasów Pa ństwowych: Nadle śnictwo Brynek Obr ęb Brynek Le śnictwo Czarków : - bagno – odd. 3o pow. 2,2 ha - bagno – odd. 4m pow. 2,5 ha Le śnictwo Świniowice : - bagno – odd. 72j pow. 0,5 ha - bagno – odd. 78i pow. 1,5 ha - bagno – odd. 92b pow. 0,42 ha Le śnictwo Krywałd - torfowisko – odd.i pow. 0,6 ha - torfowisko – odd 2b pow. 0,68 ha

18 - torfowisko – odd.3a pow. 3,55 ha Le śnictwo Pot ępa - torfowisko – odd. 15b pow. 3,74 ha - torfowisko – odd. 651 pow. 3,02 ha - torfowisko – odd.66d pow. 1,81 ha - torfowisko – odd. 67d pow. 5,35 ha - bagno – odd.66g pow.1,00 ha - bagno – odd.69 j.k pow. 1,47 ha - bagno – odd.14lc pow. 0,54 ha - bagno – odd.157j pow. 0,94 ha - bagno – odd.160r pow. 0,42 ha - bagno – odd. 171h pow. 1,94 ha Le śnictwo Nowa Wie ś, Tworóg

Pomniki przyrody wpisane do rejestru WKP:  Lipa drobnolistna – pojedyncze ( Koty ul. Szkolna)  Dąb szypułkowy – pojedyncze – ( Koty Wesoła – Nadle śnictwo Brynek)  Grusza pospolita – pojedyncze ( Koty Wesoła – Nadle śnictwo Brynek)

2.2. Zasoby środowiska kulturowego. Na terenie Gminy Tworóg znajduj ą si ę zabudowania, budynki, kaplice i inne obiekty sakralne i świeckie, wpisane do rejestru zabytków. Oprócz tutaj wymienionych wspomnie ć nale Ŝy okazałe osiedle robotnicze w Boruszowicach z lat 1901 – 1906 , które stanowi unikatowy zespół architektury, dworzec kolejowy w Tworogu z 1860 roku, pomp ę stra Ŝack ą i wie Ŝę ci śnie ń z 1900 oraz liczne krzy Ŝe przydro Ŝne w miejscowo ściach Boruszowice, Połomia, Mikołeska, Hanusek, Świniowice i Wojska.

19

Tablica 8 . Wykaz obiektów wpisanych do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków.

Lp. Miejscowo ść Obiekt Nr rejestru 1. Brynek Zespół pałacowo – parkowy 658/1966

2. Koty Ko ściół parafialny p.w. św. Piotra i Pawła 634/1966

3. Tworóg o Ko ściół parafialny p.w. św. A. Padewskiego 665/1966 o Kaplica cmentarna o Mur cmentarny

4. Tworóg Kaplica przy ul. Zamkowej 666/1966

5. Tworóg Zespół Zamkowy 640/1966

6. Tworóg Budynek mieszkalny na ul. Wolno ści 1 667/1966

Na terenie gminy Tworóg zlokalizowane s ą stanowiska archeologiczne datowane na okres: mezolitu, epok ę kamienn ą oraz średniowiecze. Stanowiska z epoki kultury łu Ŝyckiej występuj ą w południowo - zachodniej cz ęś ci gminy w Świniowicach i Wojsku.

20 Tablica 9 . Ko ściół w Tworogu.

W „Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Tworóg" przedstawiono nast ępuj ące strefy ochrony konserwatorskiej:

I. Strefa ochrony konserwatorskiej „A":
Zespół Pałacowo -Parkowy w Brynku,

Zakłady Papiernicze w Boruszowicach,

Zespół budynków mieszkalnych Zakładów Papierniczych „Kolonia Fabryczna" w Boruszowicach,

Układ zabudowy centrum Tworoga,

Zespół ko ścielny w Kotach.

II. Strefa „B" ochrony konserwatorskiej stanowi ąca otulin ę strefy „A" i obejmuj ąca:

Układ ruralistyczny wsi Brynek,
Zabudowa i rozlewiska Stoły w Tworogu.

21 Układ przestrzenny wsi zachowuje pocz ątkowy układ zabudowy osady (oparty na układzie rozłogu).

Tablica 10 Kaplica w Tworogu.

Pałac w Tworogu Pałac klasycystyczny z poł. XVIII w. wzniesiony w 1679 r. Jest budowl ą pi ętrow ą, podpiwniczon ą, murowan ą z cegieł, otynkowan ą, zbudowan ą na planie prostok ąta frontem na południe, z ryzalitami skrajnymi i charakterystycznym ryzalitem frontowym. Ryzalit ten zamyka gł ęboka, półkolista wn ęka na cało ść budynku, ozdobiona w podniebieniu dekoracj ą stiukow ą oraz balkonem na wysoko ści pi ętra, wspartym na Ŝeliwnych kolumnach - ostatnim wytopem huty tworogowskiej. Ryzalit środkowy zwie ńczony został falistym szczytem z wazonem, za ś ryzality boczne elewacji zamkni ęte trójk ątnymi szczytami.

22 Tablica 11 . Zespół Zamkowy w Tworogu.

23 Pałac w Brynku. Otoczony kompleksem lasów, około 13 kilometrów na zachód od Tarnowskich Gór, le Ŝy Brynek, niewielka osada zało Ŝona w 1558 r. przy istniej ącej tam do XIX wieku ku źnicy Ŝelaza. Do ko ńca XVIII wieku Brynek nale Ŝał do wła ścicieli pobliskiego Tworogu – rodziny Verdugo, nast ępnie do Colonnów. W 1826 roku Tworóg i Brynek kupiła ksi ąŜę ca rodzina Hohenlohe-Ingelfingen z pobliskiego Kosz ęcina, od której nabywa Brynek Hugo Henckel von Donnersmarck z Siemianowic. Tym samym spokojna le śna osada weszła w orbit ę interesów jednej z najbogatszych rodzin na Górnym Śląsku. Istniej ący w Brynku od 1829 r. pałac, zbudowany jeszcze przez Adolfa ks. Hohenlohe-Ingelfingen, otoczony 40-hektarowym parkiem i prawie 500-hektarowym kompleksem le śnym, powi ększono w 1872 r. o dwa boczne skrzydła. Pomimo to nie spełniał on warunków rezydencji godnej głowy rodu, w zwi ązku z tym w roku 1905 wrocławski architekt Karl Grosser dokonał przebudowy pałacu w duchu eklektycznym. Prace trwały do 1908 r. i pochłon ęły ponad 3 miliony marek. W tym samym czasie przebudowano niektóre budynki gospodarskie, wzniesiono zegarow ą wie Ŝę ci śnie ń, oran Ŝeri ę, itp.

Tablica 12 . Zespół pałacowo- parkowy w Brynku.

24

Zespół pałacowo-parkowy w Brynku tworz ą: pałac, 40-hektarowy park krajobrazowy z drzewami oznaczonymi tabliczkami, ogród botaniczny, oran Ŝeria, cieplarnia z kotłowni ą,

25 wie Ŝa ci śnie ń i 2 budynki stró Ŝówek. Wszystkie obiekty – z wyj ątkiem parku zało Ŝonego w

1829 r. – pochodz ą z okresu przebudowy pałacu w latach 1905-1908. Zało Ŝenie zabytkowe psuj ą nowe pawilony szkolne, ale gdyby nie adaptacja zespołu na potrzeby tak specjalistycznej placówki o światowej, by ć mo Ŝe podzieliłby on losy Krowiarek, Siemianowic (kompletnie zdewastowanych w okresie powojennym), Rept czy Świerkla ńca (spalonych ju Ŝ po wkroczeniu Armii Czerwonej i rozebranych w latach 60-tych).

Tablica 13 . Zegarowa wie Ŝa ci śnie ń.

26

27 2.3. Turystyka i wypoczynek

Gmina Tworóg znajduje si ę w rejonie turystycznym nr 2 Województwa Śląskiego 3

Tablica 14 Ogólny podział na rejony turystyczne województwa śląskiego

3 Strategia rozwoju turystyki w Województwie Śląskim na lata 2004 – 2013 str. 28

28 Obszary Gminy Tworóg posiadaj ą wiele walorów rekreacyjno – krajobrazowych. Jest to teren sprzyjaj ący wypoczynkowi na łonie natury tym bardziej, Ŝe 8.932 ha / 72% powierzchni gminy stanowi ą lasy kompleksu świerklanieckiego i dawnej Puszczy Lublinieckiej. Na terenie Gminy Tworóg znajduje si ę m.in.: park krajobrazowy w Brynku. Jest ona znana głównie z zespołu pałacowo - parkowego w Brynku. Obok pałacu, w którym mie ści si ę Zespół Szkół Ogólnokształc ących i Ekologicznych im. Stanisława Morawskiego znajduje si ę park krajobrazowy o powierzchni 36 ha oraz wyodr ębniony w ramach parku ogród botaniczny (5 ha). Równie Ŝ siedziba Urz ędu Gminy znajduje si ę w zabytkowym pałacu. W gminie istnieje o środek wypoczynkowy "Brze źnica", poło Ŝony nad zalewem o tej samej nazwie, nale Ŝą cy niegdy ś do zakładów "TAGOR" z Tarnowskich Gór. Obecnie wła ścicielem obiektu jest Starostwo Powiatowe w tarnowskich Górach. Jest równie Ŝ w planach wybudowanie budynku wielofunkcyjnego w Nowej Wsi Tworoskiej.

Najwi ększym bogactwem Tworoga s ą jednak okoliczne lasy, w których obficie wyst ępuj ą grzyby i owoce le śne. Z naturalnego bogactwa gminy korzysta wielu turystów przyje ŜdŜaj ących tu z terenu całego kraju oraz zagranicy.

W 1829 roku wła ściciele pałacu Donnersmarckowie, zaprojektowali park wykorzystuj ąc naturalny krajobraz. St ąd stoj ą tu kilkusetne d ęby którym towarzyszy wiele egzotycznych ro ślin i kwitn ących drzew sprowadzonych z zagranicy. Wiele z nich pochodzi z Ameryki Południowej, Australii , Japonii, Afryki i całej Europy. W alpinarium mo Ŝna zobaczy ć około 200 gatunków ro ślin skalnych typowo górskich oraz sporo gatunków tworz ących kobierce. W Boruszowicach zachowały si ę stare przeszło 300 - letnie d ęby i 150 - letnie olchy. W 1953 roku na terenie 3 ha utworzono rezerwat "D ęby Boruszowickie". W rozległych kompleksach zamieszkuje zwierzyna łowna st ąd tereny te stanowi ą interesuj ącą baz ę dla my śliwych oraz dla miło śników fotografiki, filmowania, spacerów i wycieczek rowerowych.

Szczególn ą atrakcj ą dla miło śników w ędrówek pieszo - rowerowych jest przebiegaj ący przez gmin ę zielono oznakowany szlak 100 - lecia turystyki PTTK . Amatorzy wędkarstwa znajd ą cisz ę i spokój nad wspaniałym zalewem Brze źnica w Brynku . Dla szukaj ących ochłody latem otwarty jest latem basen k ąpielowy w kompleksie rekreacyjno - wypoczynkowym Brze źnica. Je Ŝeli do krajobrazu "zielonych płuc" Śląska doda ć mał ą gęsto ść zaludnienia, gromadzone obszary przeznaczone pod zabudow ę, a przede wszystkim czyste powietrze, to gmina staje si ę atrakcyjnym miejscem zamieszkania i wypoczynku.

29 Funkcj ę obsługi ruchu turystycznego pełni ą dwa hotele, działaj ące na terenie gminy:

 Hotel – Restauracja „ADLER” w Tworogu na Pl. Wolno ści, dysponuj ący 28 miejscami noclegowymi (zdj ęcie poni Ŝej)

 Hotel – Restauracja „DWOREK” w Brynku na ul. Tarnogórskiej, dysponuj ący 12 miejscami noclegowymi.

2.3.1. Le śna ście Ŝka poznawcza.

Gmina Tworóg, dbaj ąc o zapewnienie atrakcji zarówno mieszka ńcom Gminy jak i przybywaj ącym do niej turystom utworzyła Le śną Ście Ŝkę Poznawcz ą. Jest to odpowiednio przygotowany odcinek trasy biegn ący przez wybrane fragmenty ekosystemów le śnych, prezentuj ący jego walory gospodarcze i estetyczne. Le śna ście Ŝka poznawcza w Nadle śnictwie Brynek powstała w 2001 roku w celu pokazania lasu jako zespołu przyrodniczo – le śnego, z zaakcentowaniem obiektów cennych przyrodniczo, jak równie Ŝ elementów typowych dla tutejszych drzewostanów. Le śna ście Ŝka poznawcza składa si ę z trzech p ętli o ł ącznej długo ści 2400 m. 1. Pierwsza p ętla – długo ść 700 m. Pozwala w sposób ogólny zapozna ć si ę z najliczniejszymi zbiorowiskami le śnymi – borami oraz zbiorowiskiem ł ąkowym. Liczne ustawione tu tablice dydaktyczne umo Ŝliwiaj ą indywidualne korzystanie ze ście Ŝki. Odcinek ten posiada wyrównan ą i utwardzon ą powierzchni ę, przez co staje si ę dost ępny dla osób niepełnosprawnych.

30 Wśród atrakcji tej cz ęś ci mo Ŝna wymieni ć wolier ę dla ba Ŝantów oraz l ądowisko śmigłowców. W obr ębie tej cz ęś ci znajduje si ę tak Ŝe zadaszona wiata z zaznaczonym miejscem na ognisko i parking dla autokarów. Z uwagi na bliskie sąsiedztwo z izb ą le śną odcinek ten jest najcz ęś ciej wykorzystywany do celów edukacyjnych. 2. Druga p ętla – długo ść 900 m Wyposa Ŝona w tablice dydaktyczne i specjaln ą konstrukcj ę – platform ę widokow ą słu Ŝą cą do obserwacji Ŝycia lasu w koronach drzew. Dodatkowym jej atutem jest wspaniały widok na pradolin ę rzeki Stoły. Mostek na rzece ł ączy ten odcinek z parkiem i ogrodem botanicznym dawnego Technikum Le śnego. 3. Trzecia p ętla – długo ść 800 m Wyst ępuj ą tutaj liczne drzewa pomnikowe – okazałe d ęby szypułkowe oraz modrzewie oraz fragmenty lasów d ębowych na Ŝyznych siedliskach pradolin rzeki Stoły. Dogodne poł ączenie z Izb ą Regionaln ą w Boruszowicach, gdzie mo Ŝna zapozna ć si ę z histori ą okolicy.

Cała ście Ŝka jest ogólnodost ępna i wielofunkcyjna. Podczas zaj ęć na ście Ŝce młodzie Ŝ zdobywa wiedz ę interdyscyplinarn ą, uczy si ę samodzielnie poznawa ć i opisywa ć przyrod ę.

2.4. Edukacja i wychowanie.

Tablica 15 . Struktura uczniów w poszczególnych placówkach o światowych.

Lp. Placówka o światowa Miejscowo ść Liczba uczniów 1. Szkoła Podstawowa Boruszowice 120 2. Szkoła Podstawowa Tworóg 292 3. Szkoła Podstawowa Wojska 142 4. Gimnazjum Brynek 277 5. Przedszkole Boruszowice 40 6. Przedszkole Koty 22 7. Przedszkole Tworóg 81 8. Przedszkole Wojska 34 9. Przedszkole Połomia (odz.)

Przy Szkołach Podstawowych działaj ą 3 świetlice szkolne, które zapewniaj ą wszystkim uczniom gor ące posiłki i opiek ę. Gmina stara si ę stale podnosi ć poziom i jako ść

31 kształcenia w szkołach np. poprzez tworzenie pracowni komputerowych najnowszego typu, które funkcjonuj ą we wszystkich Szkołach Podstawowych oraz w Gimnazjum. Du Ŝym osi ągni ęciem jest tak Ŝe uzyskanie certyfikatu „Szkoła z klas ą” przez SP w Boruszowicach. Certyfikat ten jest pierwszym krokiem do uzyskania znaku jako ści ISO. Aby zapewni ć wszystkim dzieciom mieszkaj ącym w gminie odpowiednie warunki kształcenia, konieczne jest zapewnienie bazy dydaktycznej ale tak Ŝe nale Ŝytej infrastruktury. Wśród najpilniejszych zada ń jakich wymagaj ą placówki o światowe wymieni ć nale Ŝy: o Napraw ę dachu przedszkola w Kotach o Modernizacj ę elewacji, budow ę parkingów i chodników oraz wymian ę okien – SP Tworóg, SP Boruszowice, Przedszkole Tworóg, Przedszkole Wojska) o Zorganizowanie placów zabaw – przedszkola w Kotach i Wojsce o Izolacj ę budynku – Przedszkole Tworóg, Sp Boruszowice o Modernizacj ę kotłowni – SP Boruszowice.

Tablica 16 Liczba dzieci w wieku szkolnym w latach 1995 – 2002.

Rocznik Rok szkolny Liczba dzieci w wieku szkolnym 1988 95/96 843 1989 96/97 828 1990 97/98 808 1991 98/99 780 1992 99/2000 774 1993 00/01 742 1994 01/02 723 1995 02/03 Brak danych

32 Tablica 17. Oddziały placówek o światowych w Gminie Tworóg.

Liczba oddziałów poszczególnych placówek oświatowych.

6 12 SP Boruszowice SP Tworóg SP Wojska Gimnazjum Brynek 12 6

Na terenie Gminy Tworóg działa jedna szkoła średnia. Jest ni ą Zespół Szkół Ogólnokształc ących i Ekologicznych im. Stanisława Morawskiego w Brynku. Placówka mie ści si ę w zespole Pałacowo – Parkowym w Brynku. Szkoła kształci około 350 uczniów, głównie spoza terenu Gminy.

Tablica 18 Zespół Szkół Ogólnokształc ących i Ekologicznych im. Stanisława Morawskiego w Brynku

33 Poziom wykształcenia mieszka ńców Gminy Tworóg przedstawia si ę nast ępuj ąco.

Tablica 19 Poziom wykształcenia mieszka ńców Gminy Tworóg

Struktura wykształcenia mieszka ńców Gminy Tworóg Nie ustalono

Podstawowe 729 nieuko ńczone i brak wykształcenia 132 Podstawowe 2114 Zasadnicze 1 2019 1524 Średnie 126 390 Policealne

0 500 1000 1500 2000 2500 Wy Ŝsze

2.5. Ochrona zdrowia.

Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Tworogu powstał 15.08.2000r. Powstanie ZOZ-u poprzedziła uchwała Rady Gminy o przej ęciu przez władze samorz ądowe odpowiedzialno ści za funkcjonowanie i rozwój słu Ŝby zdrowia na terenie gminy Tworóg. Działanie takie wynikało z Strategii Rozwoju Gminy Tworóg. SPZOZ w Tworogu udziela porad medycznych zarówno z zakresu lekarza rodzinnego (lekarz internista i pediatra), jak i z zakresu specjalizacji ambulatoryjnej. Badania laboratoryjne wykonuje pełnoprofilowe, sukcesywnie wyposa Ŝane laboratorium analityczne. Obecnie działaj ą nast ępuj ące poradnie specjalistyczne:

 ginekologiczna,

 urologiczna,

 laryngologiczna,

 okulistyczna,

 neurologiczna,

 dermatologiczna,

 medycyny pracy.

34 Mieszka ńcami w miejscu ich zamieszkania opiekuj ą si ę trzy piel ęgniarki środowiskowo – rodzinne, a kobietami, w szczególno ści kobietami ci ęŜ arnymi – poło Ŝna środowiskowo – rodzinna. Powstały liczne pracownie specjalistyczne, takie jak:

 audiometrii,

 spirometrii,

 ultrasonografii,

 ultrasonografii kardiologicznej (UKG),

 pracownia bada ń Holterowskich (Holter RR, Holter EKG). W podstawowe środki medyczne mo Ŝna zaopatrzy ć si ę w istniej ącym na terenie ośrodka zdrowia sklepie medycznym. Ośrodek zdrowia opiekuje si ę dzie ćmi i młodzie Ŝą z pi ęciu szkół i czterech przedszkoli. W przyszło ści nale Ŝy do istniej ącego ju Ŝ podjazdu dla osób niepełnosprawnych dostawi ć d źwig osobowy, ułatwiaj ący dost ęp tym pacjentom do świadcze ń medycznych, udzielanych na pi ętrze. Inne zadania to stworzenie specjalistycznej rehabilitacji medycznej, która b ędzie uzupełnieniem istniej ącego ju Ŝ w gminie Gminnego O środka Rehabilitacji, co w przyszło ści mo Ŝe doprowadzi ć do zawarcia kontraktu z Narodowym Funduszem Zdrowia, a tym samym odci ąŜ enia bud Ŝetu gminy. Nale Ŝy równie Ŝ zakupi ć samochód na dojazdy do pacjentów (tzw. wizyty domowe lekarza). Samochód taki b ędzie posiadał pełne wyposa Ŝenie ratuj ące Ŝycie mieszka ńców. SPZOZ w Tworogu w 2005, w wyniku realizowanego programu pt. „Profilaktyka i prawidłowe prowadzenie chorób układu kr ąŜ enia w o środku wiejskim” zakupił pełne wyposa Ŝenie medyczne do takiego samochodu: torba reanimacyjno – wypadkowa, butla z tlenem i reduktor, przeno śne EKG, defibrylator zewn ętrzny. W przygotowanych ju Ŝ w o środku zdrowia pomieszczeniach we współpracy ze Starostwem Powiatowym nale Ŝy rozmie ści ć karetk ę pogotowia ratunkowego w ramach rz ądowego programu ratownictwa medycznego. Przemawia za tym du Ŝa odległo ść , jak ą musz ą pokona ć karetki pogotowia ratunkowego, przyje ŜdŜaj ące z tarnowskich Gór, a tak Ŝe krótki okres, w jakim pacjent musi by ć przetransportowany do szpitala, na przykład na oddział kardiologiczny.

35 2.6. Pomoc społeczna.

Gminny O środek Pomocy Społecznej w Tworogu świadczy ró Ŝnorodne usługi w zakresie pomocy społecznej, zgodnie z ustaw ą z 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej. Ustawa wprowadza nast ępuj ące zadania dla gmin:

1. Zadania własne gminy o charakterze obowi ązkowym; - opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwi ązywania problemów społecznych, ze szczególnym uwzgl ędnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwi ązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka, - sporz ądzanie bilansu potrzeb gminy w zakresie pomocy społecznej, - udzielanie schronienia, zapewnienie posiłku oraz niezb ędnego ubrania osobom tego pozbawionym, - przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych, - przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych, - przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego, - przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom bezdomnym oraz innym osobom nie maj ącym dochodu i mo Ŝliwo ści uzyskania świadcze ń na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia, - przyznawanie zasiłków celowych w formie biletu kredytowanego, - opłacanie składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osob ę, która zrezygnuje z zatrudnienia w zwi ązku z konieczno ści ą sprawowania bezpo średniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ci ęŜ ko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie nie zamieszkuj ącymi matk ą, ojcem lub rodze ństwem, - praca socjalna, - organizowanie i świadczenie usług opieku ńczych, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania, z wył ączeniem specjalistycznych usług opieku ńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi, - prowadzenie i zapewnienie miejsc w placówkach opieku ńczo-wychowawczych wsparcia dziennego lub mieszkaniach chronionych, - tworzenie gminnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodzin ą, - do Ŝywianie dzieci, - sprawienie pogrzebu, w tym osobom bezdomnym,

36 - kierowanie do domu pomocy społecznej i ponoszenie odpłatno ści za pobyt mieszka ńca gminy w tym domu, - sporz ądzanie sprawozdawczo ści oraz przekazywanie jej wła ściwemu wojewodzie, równie Ŝ w wersji elektronicznej, z zastosowaniem systemu informatycznego, - utworzenie i utrzymywanie o środka pomocy społecznej, w tym zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników.

2. Zadania własne gminy - przyznawanie i wypłacanie zasiłków specjalnych celowych - przyznawanie i wypłacanie pomocy na ekonomiczne usamodzielnienie w formie zasiłków, po Ŝyczek oraz pomocy w naturze - prowadzenie i zapewnienie miejsc w domach pomocy społecznej i o środkach wsparcia o zasi ęgu gminnym oraz kierowanie do nich osób wymagaj ących opieki - podejmowanie innych zada ń z zakresu pomocy społecznej wynikaj ących z rozeznanych potrzeb gminy, w tym tworzenie i realizacja programów osłonowych

3. Zadania z zakresu administracji rz ądowej - przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych, - opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne okre ślonych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia, - organizowanie i świadczenie specjalistycznych usług opieku ńczych w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi, - przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków zwi ązanych z kl ęsk ą Ŝywiołow ą lub ekologiczn ą, - prowadzenie i rozwój infrastruktury środowiskowych domów samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi, - realizacja zada ń wynikaj ących z rz ądowych programów pomocy społecznej, maj ących na celu ochron ę poziomu Ŝycia osób, rodzin i grup społecznych oraz rozwój specjalistycznego wsparcia.

Zadania z zakresu pomocy społecznej gmina mo Ŝe zleca ć do realizacji w drodze umowy organizacjom pozarz ądowym, prowadz ącym działalno ść w zakresie pomocy społecznej.

Świadczeniami z pomocy społecznej, których udziela gmina s ą: Świadczenia pieni ęŜ ne: - zasiłek stały, - zasiłek okresowy,

37 - zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy, - zasiłek i po Ŝyczka na ekonomiczne usamodzielnienie,

Świadczenia niepieni ęŜ ne: - praca socjalna, - bilet kredytowany, - składki na ubezpieczenia zdrowotne, - składki na ubezpieczenia społeczne, - pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie, - sprawienie pogrzebu, - poradnictwo specjalistyczne, - interwencja kryzysowa, - schronienie, - posiłek, - niezb ędne ubranie, - usługi opieku ńcze w miejscu zamieszkania, w o środkach wsparcia oraz w rodzinnych domach pomocy, - specjalistyczne usługi opieku ńcze w miejscu zamieszkania oraz o środkach wsparcia, - mieszkanie chronione, - pobyt i usługi w domu pomocy społecznej. Świadczenia z pomocy społecznej s ą udzielane na wniosek osoby zainteresowanej, jej przedstawiciela ustawowego albo innej osoby, za zgod ą osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego. Pomoc społeczna mo Ŝe by ć udzielana z urz ędu. W ramach działania, GOPS w Tworogu realizowało, w 2004 roku nast ępuj ące cele: - sporz ądzanie wywiadów środowiskowych, - świadczenie usług opieku ńczych, - świadczenie specjalistycznych usług opieku ńczych, - usprawnianie niepełnosprawnych w gabinecie rehabilitacyjnym, - indywidualna praca z niepełnosprawnymi dzie ćmi, - wypo Ŝyczanie sprz ętu rehabilitacyjnego, - wspieranie finansowe potrzebujących zgodnie z ustaw ą o pomocy społecznej w miar ę otrzymywanych środków finansowych, - prowadzenie akcji do Ŝywiania dzieci w szkołach podstawowych i gimnazjum, - prowadzenie pracy socjalnej w rodzinach, - pomoc w załatwianiu spraw rodzinnych,

38 - kontakt z s ądem, - współpraca ze słu Ŝbą zdrowia, - współpraca z PCPR, - współpraca z policj ą, - współpraca z Caritasem, - współpraca ze szkołami, - współpraca z przedszkolami, - współpraca z organizacjami pozarz ądowymi,, - współpraca z Komisj ą do Spraw Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych - współfinansowanie akcji „ zielone szkoły ", - inne czynno ści wynikaj ące na bie Ŝą co w trakcie roku kalendarzowego.

Działalno ść gabinetu rehabilitacyjnego funkcjonuj ącego w ramach GOPS.

Gabinet rehabilitacyjny świadczy usługi fizykoterapii i masa Ŝy dla mieszka ńców Gminy Tworóg. Z tego typu pomocy w okresie od 1.01.2004 do 31.06.2004 skorzystało 278 osób. Gabinet zatrudnia dwie osoby na pół etatu oraz jedna osob ę na umow ę zlecenie, s ą to fizykoterapeuta, fizjoterapeuta i masa Ŝysta. Codziennie w gabinecie rehabilitacyjnym wykonuje si ę 65 zabiegów, ka Ŝde ćwiczenie i zabieg to jedna procedura. Do 30.06.2004 roku wykonano w gabinecie 4 820 zabiegów

Tablica 20 . Rodzaj i ilo ść wykonywanych zabiegów

Liczba i rodzaj zabiegów

Masa Ŝ r ęczny 390 60 130 550 Alfatron 170 900 Ultrad źwi ęki Jontoforeza Soluks Diadynamik 1930 690 Interdym Ćwiczenia

Dodatkowo, siedmioro dzieci zostało obj ętych programem rehabilitacji przez wyspecjalizowanego fizjoterapeut ę.

39 Ka Ŝdy pacjent Gminy Tworóg jest przyjmowany na podstawie zlecenia wydanego poprzez gabinet prywatny lub poradni ę, która ma umow ę z Funduszem Zdrowia. Ogólny koszt utrzymana gabinetu ł ącznie z wynagrodzeniem wyniósł 14 500 00 zł (za półrocze).

Tablica 21 . Okre ślenie grup społecznych wymagaj ących wsparcia.

Powód trudnej sytuacji Ŝyciowej Ogółem W tym na Liczba osób w wsi rodzinach Ubóstwo 76 76 286 Sieroctwo Bezdomno ść Potrzeba ochrony macierzy ństwa 16 16 80 Bezrobocie 77 77 306 Niepełnosprawno ść 32 32 91 Długotrwała choroba 10 10 34 Bezradno ść w sprawach opieku ńczo – wychowawczych i prowadzeniu gosp. domowego: o Ogółem 22 22 64 o Rodziny niepełne 5 5 15 o Rodziny wielodzietne 2 2 15 Alkoholizm 10 10 10 Narkomania Trudno ść w przystosowaniu do Ŝycia po opuszczeniu zakładu karnego Kl ęska Ŝywiołowa lub ekologiczna

2.7. Mieszkalnictwo. Gmina Tworóg jako cało ść nie stanowi zwartego zespołu urbanistycznego. Poszczególne sołectwa wraz z ich zabudowaniami tworz ą dwie odmienne grupy urbanistyczne. Pierwsza o charakterze pasmowym - oparta na głównym ci ągu komunikacyjnym. Do tej grupy mo Ŝna zaliczy ć sołectwa Boruszowice-Hanusek, Brynek, Tworóg, a tak Ŝe Koty. Druga grupa o tzw. satelitarnym powi ązaniu; nale Ŝą tu pozostałe sołectwa- Wojska, Połomia, Swiniowice, Nowa Wie ś, Mikołeska. Charakter zwarty, zcentralizowany posiadaj ą sołectwa Boruszowice-Hanusek, Brynek, Tworóg i Koty,

40 natomiast pozostałe posiadaj ą charakter zabudowy ulicowej. Gmina charakteryzuje si ę zabudow ą jednorodzinn ą.

Wi ększo ść mieszka ńców utrzymuje si ę z pracy najemnej poza miejscem zamieszkania. Wyj ątek stanowi tu Wojska gdzie du Ŝa cz ęść mieszka ńców pracuje w rolnictwie. Zasoby mieszkaniowe gminy wynosz ą 2159 mieszka ń o ł ącznej powierzchni 179,9 ty ś m. Przeci ętna powierzchnia u Ŝytkowa mieszkania wynosi 83,3 m² , czyli 22 m² na osob ę. Jest wi ęc znacznie wy Ŝsza ni Ŝ w woj. katowickim (58,4 m) oraz w całym kraju (59,9m). Przeci ętna liczba izb w mieszkaniu 4,39 izb, liczba osób na mieszkanie 3,77 os., na izb ę 0.83 osoby. W ci ągu ostatnich lat obserwuje si ę nieznaczny przyrost substancji mieszkaniowej. W roku 1993 zasoby mieszkaniowe gminy wynosiły 2119 mieszka ń o ł ącznej powierzchni 177,0 ty ś m.

Mieszkania komunalne stanowi ą 5% zasobów mieszkaniowych gminy (132 mieszkania). Znajduj ą si ę głównie w Tworogu, Boruszowicach i Hanusku. Wi ększo ść budynków znajduje si ę w złym stanie technicznym i charakteryzuje si ę niskim standardem uŜytkowym. Cz ęść zasobów stanowi własno ść Nadle śnictwa Brynek, Zakładów Drobiarskich, PKP, Zakładów Drzewnych i innych osób prawnych.. Jednak najwi ększ ą cz ęść - ponad 90 % stanowi własno ść prywatna. W zwi ązku z tak du Ŝym udziałem własno ści prywatnej w zasobie mieszkaniowym gminy, trudno jednoznacznie określi ć liczb ę osób oczekuj ących na mieszkanie. Mo Ŝna j ą jednak oszacowa ć na podstawie wniosków o przydział mieszkania komunalnego. Liczba poda ń wynosi około 20. Liczba ta mo Ŝe wzrosn ąć o liczb ę nowo zawieranych mał Ŝeństw, liczb ę osób mieszkaj ących z rodzicami, a pragn ących własnego mieszkania oraz liczb ę mieszka ńców innych gmin, chc ących zamieszka ć w Gminie Tworóg. Na podstawie tych szacunków mo Ŝna zało Ŝyć, Ŝe liczba osób oczekuj ących na mieszkanie wynosi około 30.

Wi ększo ść nowych terenów budowlanych znajduje si ę na gruntach prywatnych. Jednak około 15.89 15 ha stanowi własno ść gminy. Najwi ęcej 8.20 05 ha w Tworogu, Hanusku 3.55 23 ha, Świniowicach 1.04 43 ha; w Nowej Wsi 7 działek budowlanych. Wad ą tych nieruchomo ści jest ich du Ŝe rozproszenie - nie stanowi ą one (z nielicznymi wyj ątkami) zwartych obszarów o powierzchni umo Ŝliwiaj ącej racjonalne ich wykorzystanie. Wyj ątek stanowi tu teren wokół osiedla mieszkaniowego "CHEMIK", gdzie mo Ŝe powsta ć osiedle domków szeregowych lub bloki wielorodzinne.

41 Tablica 22. Formy własno ści istniej ące na terenie Gminy Tworóg.

Rodzaj własno ści Powierzchnia w ha Lasy pa ństwowe 9.272 Mienie gminy 291.4877 Własno ść ko ścielna 6 Własno ść prywatna 2.431 w tym lasy prywatne

Skarb Pa ństwa w tym 2888.08 Agencji Nieruchomo ści Rolnych

Własno ść spółdzielcza 32

Struktura budynków Gminy Tworóg

140 131 120 Budynki mieszkalne 100 Budynki OSP Ośrodek Zdrowia 80 Budynki u Ŝytkowe 59 Budynki LZS 60 Budynki Publiczne 40 Budynki gospodarcze

20 4 1 3 2 2 0 1

Tablica 23 . Liczba budynków gminnych.

2.8 Bezpiecze ństwo publiczne. 2.8.1. Ochrona przeciwpo Ŝarowa.

Na obszarze Gminy Tworóg wyst ępuje szczególne zagro Ŝenie po Ŝarowe, spowodowane istnieniem zwartego kompleksu le śnego oraz zagro Ŝenie ska Ŝeniem środowiska, wynikaj ące z ustanowionej decyzj ą Wojewody trasy do przewozu paliw płynnych

42 z Boronowa, jak równie Ŝ z przewo Ŝenia specyficznych produktów Zakładów Tworzyw Sztucznych "Nitron ERG" z Krupskiego Młyna.

W Gminie znajduje si ę Ochotnicza Stra Ŝ Po Ŝarna, która posiada swoje jednostki w Tworogu, Kotach, Wojsce, Świniowicach, Boruszowicach - Hanusku. Ogółem skupia 120 stra Ŝaków. Dysponuje nast ępuj ącym sprz ętem specjalistycznym: 12 samochodów po Ŝarniczych, w tym 4 lekkie, 12 motopomp. Ogólnie jako ść sprz ętu mo Ŝna oceni ć jako średni ą, jednak 35 letni samochód w Boruszowicach wymaga wymiany na nowszy typ. Sprawno ść bojow ą OSP oceni ć mo Ŝna jako bardzo dobr ą. Powa Ŝnym niebezpiecze ństwem są du Ŝe po Ŝary, które wymagaj ą współdziałania wielu jednostek stra Ŝy po Ŝarnej oraz szybkiego przepływu informacji. Dlatego Gmina Tworóg wyposa Ŝyła wszystkie jednostki w pierwszej kolejno ści (1993) w nowoczesne radiotelefony, natomiast w 1995 roku w Radiowy System Sterowania Syrenami Alarmowymi Stra Ŝy Po Ŝarnych i OC słu Ŝą cy do zdalnego wł ączania syren alarmowych w remizach i obiektach OC. Wszystkie jednostki wchodz ą w skład Krajowego Systemu Ratowniczo - Ga śniczego. W ramach ochrony p/po Ŝ w 1995 roku uruchomiono przy Nadle śnictwie Brynek l ądowisko dla śmigłowców, których zadaniem jest patrolowanie kompleksów le śnych oraz wczesne wykrywanie po Ŝarów (szczególnie w okresie letnim).

2.8.2. Ochrona przed powodzi ą.

Na obszarze Gminy Tworóg brak jest kompleksowego planu w zakresie ochrony przed powodzi ą. Wykonywane s ą wył ącznie bie Ŝą ce renowacje rowów melioracyjnych i innych. Na terenie sołectwa Brynek znajduje si ę zbiornik wodny o powierzchni 5,6 ha, który pełni funkcj ę zbiornika retencyjnego.

2.8.3. Policja

W gminie znajduje si ę posterunek policji. Ogólnie stan porz ądku publicznego w gminie nale Ŝy uzna ć za dobry. Władze Gminy utrzymuj ą posterunek policji (opłaty za wod ę, ścieki, ogrzewanie).

2.8.4. Urz ądzenia obsługi ogólnej.

W celu zaspokajania potrzeb mieszka ńców, uchwał ą Rady Gminy Tworóg powołano Zakład Usług Komunalnych Sp. z o.o. , który sw ą działalno ści ą obejmuje: - Administracj ę i eksploatacj ę zasobów mieszkaniowych Gminy Tworóg. - Eksploatacj ę urz ądze ń dostarczaj ących wod ę. - Eksploatacj ę oczyszczalni ścieków w Tworogu i kanalizacji. - Wywóz nieczysto ści stałych i płynnych. - Wiele prac drogowych oraz zwi ązanych z utrzymaniem porz ądku na terenie gminy.

43 - Usługi brukarskie, transportowe, budowlane, dystrybucji gazu bezprzewodowego i wiele innych.

2.9. Infrastruktura techniczna. 2.9.1. Zaopatrzenie w wod ę.

Je śli chodzi o zaopatrzenie w wod ę pitn ą, stopie ń zwodoci ągowania Gminy Tworóg znajduje si ę na wysokim poziomie i wynosi 95%. Do sieci wodoci ągowej podł ączonych jest ok. 7370 mieszka ńców. Tylko dwa przysiółki: Pusta Ku źnica i Osiek, jak równie Ŝ niewielka cz ęść sołectwa Brynek nie s ą przył ączone do sieci wodoci ągowej. Zaopatrzenie w wod ę odbywa si ę z lokalnych sieci wodoci ągowych, które bazuj ą na własnych uj ęciach wód gł ębinowych:  UW Tworóg – dla sołectw Tworóg, Koty, Nowa Wie ś, Brynek  UW Wojska – dla sołectw Wojska i Jasiona  UW Połomia – dla sołectwa Połomia  UW Mikołeska – dla sołectwa Mikołeska  UW Boruszowice – dla sołectw Boruszowice i Hanusek. Wodoci ąg obejmuj ący swym zasi ęgiem Tworóg, Koty, Brynek i Now ą Wie ś posiada dodatkowo zasilanie w wod ę z magistrali Ø 500/1000 mm ze stacji uzdatniania wody Tarnowskie Góry, z której pobierane mo Ŝe by ć 63 m³/h. Na terenach nie obj ętych systemem zaopatrzenia w wod ę mieszka ńcy zaopatruj ą si ę z własnych uj ęć – studni. Stan techniczny uj ęć i stacji uzdatniania wody jest dobry, jedynie na terenie sołectwa Boruszowice konieczna jest modernizacja uj ęcia oraz budowa stacji uzdatniania wody. Według Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu, na terenie Gminy Tworóg zlokalizowano 10 powierzchniowych uj ęć wód podziemnych. S ą to uj ęcia porowo – szczelinowo – kawernowe serii w ęglanowej triasu.

Tablica 24 . Produkcja wody w metrach sze ściennych na dob ę.

Lp. Uj ęcie wody w miejscowo ści Produkcja wody w m3 / dob ę 1. Tworóg 500 2. Wojska 200

3. Połomia 120 4. Mikołeska 20 5. Boruszowice 380

44 2.10. Komunikacja

Istniej ący obecnie układ komunikacyjny ma charakter pasmowo – promienisty. Zdominowany jest on przez drog ę krajow ą relacji Katowice – Pozna ń, przebiegaj ącą przez sołectwa Boruszowice – Hanusek, Brynek, Tworóg. Taka sytuacja ma bardzo niekorzystny wpływ na warto ści środowiskowo – ekologiczne m.in. dlatego, Ŝe droga:

 przecina doliny rzeczne, traktowane w planie zagospodarowania przestrzennego jako chronione ci ągi ekologiczne,

 rozdziela kompleksy le śne,

 narusza kompozycj ę wielkoprzestrzenn ą zespołu pałacowo – parkowego w Brynku,

 rozdziela jednostk ę osadnicz ą Hanusek. W sołectwach Wojska, Połomia i Świniowice funkcjonuje układ drogowy o charakterze p ętlicowym, który uznaje si ę za wystarczaj ący – zaspokaja potrzeby wynikaj ące z powi ąza ń istniej ących pomi ędzy jednostkami. Wad ą jest jedynie brak poł ączenia Świniowic i Wojski.

Ogólny stan głównych dróg w Gminie i ich oznakowanie mo Ŝna uzna ć za średni. Znacznie gorszy stan nawierzchni wyst ępuje na drogach wiejskich gruntowych i z tzw. podbudow ą. Szacuje si ę, Ŝe znaczna poprawa jako ści dróg wymaga poniesienia nakładów około 3 mln. zł. Dotychczasowe nakłady na remonty i utrzymanie dróg wynosiły około 20-50 tys. zł. Na obszarze Gminy dotkliwe odczuwalny jest równie Ŝ brak miejsc parkingowych, szczególnie strze Ŝonych. W poni Ŝszej tabeli przedstawiono zestawienie wszystkich dróg z terenu gminy. Transport zbiorowy odbywa si ę 4 liniami autobusowymi. Linia 129, ł ącz ąca Tarnowskie Góry -Tworóg - Krupski Młyn. Linia 143, łącz ąca Tarnowskie Góry - Tworóg- Now ą Wie ś oraz linia 180 ł ącz ąca Wojsk ę- Wielowie ś - Świniowice - Tworóg- Tarnowskie Góry. Linie te obsługiwane s ą przez MZKP z siedzib ą w Tarnowskich Górach. Niezale Ŝnie od tych linii mieszka ńcy mog ą korzysta ć z linii PKS, zapewniaj ącej poł ączenie z Lubli ńcem, Katowicami, Gliwicami. Mieszka ńcy Boruszowic, Hanuska, Brynka i Tworoga mog ą równie Ŝ korzysta ć z komunikacji PKP, jednak ta w ostatnich latach została powa Ŝnie ograniczona. Brak natomiast poł ączenia lini ą MZKP z Pust ą Ku źnic ą.

45 Tablica 25 . Stan systemu komunikacji.

DROGI NUMER DROGI NAWIERZCHNIA STAN

Krajowe DK 11 Asfalt Dobry

Wojewódzkie 907 Asfalt –ok. 15,6 Dobry km

Powiatowe 2352*, 2901 ,2902*, 2903, Asfalt – ok. 45 km Wymagaj ący 2905*, 3209, 3211, 3212, całkowitej 3214*, 3215*, 3235* modernizacji

Gminne Ogółem dróg Dobry Miejscowo ść : Tworóg Ul. Asnyka, D ębowa, gminnych i Głowackiego, powiatowych jest Graniczna, Grunwaldzka, ok. 132,7 km, w Górna, tym o nawierzchni Jankowskiego, Utwardzonej 89km Kochanowskiego, Kolejowa, Kopernika, Szutrowej 43,7 km Ko ścielna, Krasi ńskiego, Krótka, Le śna, Lipowa, Karola Miarki, Mickiewicza, Mły ńska, Nowa, Polna, Puławskiego, Reja, Składowa, Sko śna, Słoneczna, Słowackiego, Spokojna, Sosnowa, Szkolna, Wąska, Prosta, Równoległa, Brzozowa, Jodłowa, Wierzbowa, Plac Wolno ści, Boruszowice : Jasna, Jedno ści, Ł ączno ści, Nowy Świat, Szkolna, Batalionów Chłopskich, Obro ńców Pokoju, Sosnowa, Składowa, Braci Wolko, Cicha,

Połomia: Ul. Tylna, Niepodległo ści, Pokoju, Wyzwolenia, Słoneczna, Miła,

Wolska : Ul. Kolonia Podlesie, Kol. Ameryk, Pozna ńska, Zakładowa Świniowice : ul.Le śna, Stra Ŝacka, Szkolna, Wykierz, Mły ńska Nowa Wie ś: Ul. Brynkowska, Le śniczówka, Piaskowa, Tylna, Wrzosowa,

46 DROGI NUMER DROGI NAWIERZCHNIA STAN Słonecznikowa, Stokrotek, Chabrowa, Fiołkowa, Makowa, Borówkowa, Jagodowa, Poziomkowa, Malinowa, Grzybowa, Wi śniowa, Je Ŝynowa, Zacisze , Koty: Ul. Klonowa, Ł ąkowa, Le śna, Lubliniecka, Ogrodowa, Piaskowa, Polna, Sikorek, Sosnówka, Starowiejska, Stawowa, Szkolna, Szpaków, Topolowa, Pusta Ku źnica, Wiejska, Wesoła Przysiółek Koty Hanusek: Ul. Bolesława Chrobrego, Ciołkowskiego, Mieszka I, Piastów, Saperów, Strzelecka, Ks. S. Łysika, Brynek: Ul. Boczna, Grabowa, Kasztanowa, Kolejowa, Wiejska, Zakładowa, Zamkowa, Mikołeska

* droga o tym numerze prowadzi przez wi ęcej ni Ŝ jedn ą gmin ę.

2.11. Sie ć wodoci ągowa

Gmina Tworóg posiada sie ć wodoci ągow ą , której eksploatacj ą zajmuje si ę Zakład Usług Komunalnych, z wyj ątkiem dwóch przysiółków - Pusta Ku źnica i Osiek. Woda ujmowana jest z własnych uj ęć wód gł ębinowych. Powi ązania systemowe wyst ępuj ą z miastem Tarnowskie Góry poprzez magistral ę Ø 500/1000 mm. Długo ść sieci wodoci ągowej w gminie wynosi 114 km.

47 Tablica 26. Długo ść sieci wodoci ągowej Gminy Tworóg.

Długo ść sieci wodoci ągowej Gminy Tworóg (km)

Mikołeska 3,6 14,4 Wojska

20 1 Boruszowice, Hanuski 6 Połomia 70 Tworóg, Koty, Brynek, Nowa Wie ś 0 20 40 60 80

Ogólny stan sieci wodoci ągowej na terenie Gminy jest dobry za wyj ątkiem sieci w sołectwach Boruszowice – Hanuski. Znajduje si ę tu sie ć wykonana z rur azbestowo – cementowych na długo ści 3,15 km i stalowych na długo ści 16,85 km. Sie ć ta nadaje si ę do całkowitej wymiany. Wg danych Zakładu Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Tworogu do wymiany przewidziana jest tak Ŝe cz ęść sieci rur PCV na terenie sołectwa Wojska - z uwagi na du Ŝą ilo ść awarii. Sieci do wymiany:  rury azbestowo – cementowe – 3,15 km  rury stalowe – 16,85 km  rury PCV – 7 km

Kanalizacja sanitarna Całkowita długo ść sieci kanalizacji sanitarnej na terenie gminy wynosi 25,2 km, w tym:

 sołectwo Tworóg – 19,2 km

 sołectwo Koty – 6 km Natomiast ilo ść przykanalików wł ączonych do sieci kanalizacyjnej wynosi 299 szt., a ich łączna długo ść ok. 4,5 km. Kanalizacja sanitarna wykonana jest z rur PCV, PE, a jej stan techniczny jest dobry.

Kanalizacja deszczowa Długo ść istniej ącej aktualnie na terenie Gminy Tworóg kanalizacji deszczowej wynosi ok. 15,5 km, w tym:

 Tworóg – 6,35 km

 Koty – 0,85 km

48  Brynek – 0,9 km

 Wojska – 2,0 km

 Świniowice – 0,95 km

 Połomia – 0,3 km

 Boruszowice –1,68 km

 Hanusek – 2,0 km

 Mikołeska – 0,47 km. Stan techniczny kanalizacji deszczowej jest zadowalaj ący. Wody deszczowe z pozostałych ulic odpływaj ą do przydro Ŝnych rowów, a nast ępnie do pobliskich cieków.

2.12. Oczyszczanie ścieków komunalnych.

Na terenie gminy, w Tworogu od 1995 roku działa mechaniczno – biologiczna oczyszczalnia ścieków typu SBR o przepustowo ści 2379 m 3 / d. W zało Ŝeniu miała ona oczyszcza ć ścieki z sołectw Tworóg, Koty, Nowa Wie ś , Brynek, Boruszowice - Hanusek i Pot ępa oraz gminy Krupski Młyn .Obecnie jest ona obci ąŜ ona w 28 %. Osady ściekowe z oczyszczalni gromadzone s ą na poletkach osadowych na jej terenie i okresowo (co 4 lata) wywo Ŝone i wykorzystywane do rekultywacji nieczynnego składowiska odpadów w Tworogu. Wi ększo ść mieszka ńców gminy posiada zbiorniki bezodpływowe, z których nieczysto ści cz ęsto odprowadzane s ą nielegalnie do rowów, kanalizacji deszczowej lub na pola. Długo ść kanalizacji w gminie wynosi 25,2 km. Do wykonania jest około 50 km.

Odpady Do 1995 odpady z terenu gminy składowane były na nielegalnym wysypisku w Tworogu, obecnie rekultywowanym. Od 1996 roku, w wyniku podj ęcia porozumienia komunalnego z gminami Pyskowice, Toszek, Rudziniec, Zbrosławice odpady komunalne deponowane s ą na składowisku w Pyskowicach. Usługami wywozowymi obj ęte s ą wszystkie sołectwa gminy. Jednocze śnie uchwał ą Rady Gminy ogłoszono obowi ązek bezpiecznego składowiska odpadów komunalnych we wszystkich gospodarstwach, z których około 84 % wyposa Ŝonych jest ł ącznie w 2100 sztuk standardowych pojemników 110 dm 3 . Poza tym na terenie gminy rozstawione jest 10 kontenerów SM 110, 23 kontenery na szkło i 29 kontenerów na odpady wielkogabarytowe.

49 2.13. Zagospodarowanie przestrzenne.

Istniej ący układ osadniczy oraz struktur ę i rozmieszczenie głównych funkcji gminy cechuj ą prawidłowe relacje przestrzenne mi ędzy terenami otwartymi i zainwestowanymi. Centrum Gminy stanowi Tworóg i wraz z miejscowo ściami Brynek, Hanusek i Koty tworzy pasmowy układ osiedle ńczy, który wraz z historycznie ukształtowanymi zało Ŝeniami urbanistycznymi zespołu pałacowo – parkowego w Brynku i zabudow ą mieszkaniow ą tych miejscowo ści rozwijał si ę wzdłu Ŝ głównej drogi na trasie Katowice – Pozna ń. Pozostałe miejscowo ści, a wi ęc: Boruszowice, Mikołeska, Połomia, Świniowice, Wojska oraz Nowa Wie ś Tworoska – pozostaj ą w układzie satelitarnym w stosunku do ośrodka centralnego Tworoga.

Centrum Gminy Tworóg. Miejscowo ść Tworóg skupia na swoim terenie siedzib ę władz gminy, gminne o środki: zdrowia, o światy i kultury. Obecny stan publicznej przestrzeni Tworoga posiada wiele cech składaj ących si ę na poprawne funkcjonowanie centrum: historyczno ść zabudowy i układu urbanistycznego, miejsce wymiany dóbr, usług i informacji. Brakuje jednak czytelnego wydzielenia przestrzeni centralnej integruj ącej mieszka ńców gminy. Wi ąŜ e si ę to z konieczno ści ą rozbudowy i modernizacji obiektów usług cenotwórczych i towarzysz ących, zmian ą organizacji ruchu (segregacja ruchu kołowego w centrum, piesze pasa Ŝe handlowe, rynek), jak równie Ŝ nadania przestrzeni centralnej reprezentacyjnego, szczególnego znaczenia – dbało ść o wyraz architektoniczny, detale, dobry klimat i jakość najwa Ŝniejszego wn ętrza urbanistycznego gminy.

Podstawowe cechy struktury Gminy Tworóg: o Wysokie walory przyrodniczo – krajobrazowe kompleksów le śnych (najwy Ŝszy w województwie wska źnik lesisto ści obszaru gminy). o Dominacja terenów nie zainwestowanych (otwartych). o Ci ągło ść ekosystemów przyrodniczych wyznaczonych dolinami cieków wodnych. o Czytelno ść układów osadniczych: pasmowy i satelitarny. o Charakterystyczny dla gminy układ pasmowy cz ęś ci centralnej. o Przewaga terenów zabudowy niskiej, jednorodzinnej (dominacja prywatnej własno ści). o Historyczne warto ści kulturowe – zabytkowe zało Ŝenia urbanistyczne, zespoły kubaturowe oraz obiekty obj ęte ochron ą i opiek ą konserwatorsk ą. o Tranzytowy układ głównych ci ągów komunikacyjnych.

50 W strukturze funkcjonalno – przestrzennej gminy wyra źnie dominuj ą tereny otwarte a wśród nich dwa rodzaje u Ŝytków :

 Le śne – ponad 71%

 Pól uprawnych – 15% Pod wzgl ędem potencjału biologicznego ekosystemów przewa Ŝaj ą ekosystemy o najwy Ŝszej aktywno ści biologicznej – lasy z ł ąkami i wodami.

2.13.1. Konflikty przestrzenne Gminy Tworóg.

Grupa istotnych konfliktów dotycz ących organizacji przestrzennej gminy:

 Konflikty przestrzenne wynikaj ące z przeci ąŜ enia komunikacyjnego – ruch tranzytowy Katowice – Pozna ń, prowadzony drog ą krajow ą DK – 11.

 Przerwanie ci ągło ści powi ąza ń przyrodniczych (doliny rzeczne), spowodowanych konfliktow ą lokalizacj ą zabudowy. Bł ędne ukształtowanie w planie zagospodarowania przestrzennego Gminy Tworóg niektórych terenów mieszkaniowych w postaci nadmiernie wydłu Ŝonych ulicówek np. Wojska, Świniowice.

2.14. Rynek pracy.

Przemysł w gminie w przewa Ŝaj ącej cz ęś ci stanowi ą zakłady zwi ązane z rolnictwem, przetwórstwem i le śnictwem. Struktura zatrudnienia przedstawia si ę nast ępuj ąco.

Tablica 27 . Struktura zatrudnienia Gminy Tworóg.

Struktura zatrudnienia w Gminie Tworóg

38,50% 40,00% 35,00% 30,00% Przemysł 25,00% 14,70% 20,00% 10,90% Rolnictwo i le śnictwo 15,00% Oświata 10,00% 5,00% 0,00% 1

W gminie zarejestrowanych jest 384 firm. Przewa Ŝaj ą firmy usługowe i handlowe – w zakresie budownictwa, transportu, wszelkich napraw. Na terenie Gminy Tworóg istniej ą

51 podmioty bran Ŝy hotelarsko- gastronomicznej: „Dworek My śliwski”(w Brynku) i „Adler” (w Tworogu). Wiele firm i osób prawnych znajduje si ę w złej sytuacji materialnej. Przy stale rosn ącym stopniu bezrobocia, pogł ębia si ę bezrobocie w śród ludzi młodych, dotyczy to głównie absolwentów szkół zawodowych, średnich i wy Ŝszych. Do najwi ększych zakładów pracy nale Ŝą :  PROVIMI POLSKA Tworóg  Nadle śnictwo Brynek  GS Tworóg  Drewtar Sp. z o.o. Tworóg  CARTEX Boruszowice  Bank Spółdzielczy w Tworogu

Tablica 28 Struktura zatrudnienia w poszczególnych gał ęziach gospodarki w latach 1998- 2003.

Lp. Bran Ŝa 1998 2000 2002 2003

1. Le śnictwo 88 101 83 73

2. Gastronomia 20 20 20 22

3. Produkcja 300 247 228 318 4. Handel 107 71 73 78

Źródło: opracowanie własne.

52 3. Finansowanie Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Tworóg.

Łączna warto ść zada ń inwestycyjnych uj ętych w Planie Rozwoju Lokalnego Gminy Tworóg na lata 2005 – 2013 wynosi: 54.573.000,00 zł słownie złotych: pi ęć dziesi ąt cztery miliony pi ęć set siedemdziesi ąt trzy tysi ące

Podporz ądkowuj ąc si ę cyklowi bud Ŝetowania w Unii Europejskiej główne zadania zostały zaplanowane w nast ępuj ący sposób: - na lata 2005-2006 - 12.806.167 zł - na lata 2007-2013 - 41.766.833 zł. Oznacza to, Ŝe w bie Ŝą cym cyklu bud Ŝetowym średnie roczne wydatki inwestycyjne wynosz ą 6.403.083 zł, natomiast w nast ępnym okresie 5.966.690 zł

Stosownie do programu rozwoju Gminy - najwy Ŝsze wydatki inwestycyjne przypadaj ą na lata 2006 - 2007 i wynosz ą odpowiednio 9.848.5000 zł i 7.878.500 zł rocznie. W roku 2005, nakłady na inwestycje zaplanowane zostały na stosunkowo niskim poziomie 2.957.557 zł, co wynika z faktu, Gminy Tworóg realnie ocenia mo Ŝliwo ści wsparcia finansowego z środków Unii Europejskiej. Plany na rok 2005 s ą tak Ŝe ograniczone z uwagi na trwaj ące prace nad przygotowaniem niezb ędnych dokumentacji technicznych i projektowych i uzyskaniem decyzji o warunkach realizacji przyszłych inwestycji.

Aby okre śli ć dopuszczalny poziom realizacji inwestycji, konieczna jest analiza bud Ŝetu Gminy Tworóg.

53 Tablica 29: Bud Ŝet Gminy Tworóg (w PLN)

wyszczególnienie 2001 2002 2003 30.09.2004 plan 2004

Dochody 9 143 129 5 271 179 10 949 761 8 675 570 11 379 306

Wydatki 9 122 362 4 924 815 11 949 263 7 950 008 12 006 189

- wydatki inwestycyjne 8 442 529 4 717 627 9 611 315 7 697 122 11 103 300

- wydatki maj ątkowe 679 833 207 188 2 337 948 252 886 902 889

Nadwy Ŝka / Deficyt 20 767 346 364 -999 502 725 562 -626 883

Finansowanie 158 164 505 733 1 307 385 323 883 319 000

Przychody 408 164 619 173 2 563 420 518 883 544 000

Rozchody 250 000 113 440 1 256 035 195 000 225 000

Źródło: opracowanie własne.

O stabilno ści bud Ŝetu decyduje przede wszystkim struktura dochodów. W roku 2004 dochody własne (najbardziej stabilne i bezpieczne w budŜecie gminy) stanowi ć b ędą około 58% ł ącznych dochodów. Subwencje (o światowe, wyrównawcze, równowa Ŝą ce) stanowi ą blisko 39%. Natomiast dotacje na zadania celowe wynosz ą około 3% dochodów bud Ŝetowych Gminy.

W oparciu o wyniki historyczne i budowane na tej bazie linie trendu z współczynników najmniejszych kwadratów, okre ślone zostały prognozy bud Ŝetu na lata 2005-2013. Dane historyczne zostały wypłaszczone dla roku 2002, w którym w sposób nieproporcjonalny, i co wa Ŝne incydentalny, zmalały dochody i wydatki bud Ŝetowe.

54 Tablica 30: Prognoza dochodów Gminy Tworóg (linia regresji) w PLN

25 000 000

y = 1E+06x + 7E+06 2 20 000 000 R = 0,4751

15 000 000

10 000 000

5 000 000

0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Źródło: opracowanie własne.

Z powy Ŝszego wynika, Ŝe do ko ńca 2013 roku dochody gminy (na skutek rozwoju gospodarczego, w tym inwestycji gminnych) mog ą by ć podwojone w stosunku do roku 2003. Przewiduje si ę, Ŝe dochody bud Ŝetowe na w roku 2013 powinny przekroczy ć 20 milionów złotych. Wydatki gminy w prognozie si ęgaj ą 23 milionów złotych. Przez cały okres przewiduje si ę utrzymanie a nawet zwi ększanie (w warto ściach bezwzgl ędnych) deficytu bud Ŝetowego. Pozwoli to na utrzymanie wysokiego tempa inwestycyjnego Gminy.

55

Tablica 31: Prognoza wydatków Gminy Tworóg (linia regresji) w PLN

25000000 y = 1E+06x + 7E+06 R2 = 0,6059 20000000

15000000

10000000

5000000

0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Źródło: opracowanie własne.

Zwa Ŝywszy na fakt, Ŝe wielko ść całego rocznego bud Ŝetu Gminy Tworóg w pocz ątkowym okresie inwestycyjnym wynosi ć b ędzie około 12, – 14,0 mln zł rocznie, nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe plan rozwoju Gminy jest bardzo ambitny. Plan ten – chocia Ŝ jest dopasowany do potrzeb mieszka ńców Gminy – to jednak zdecydowanie przekracza mo Ŝliwo ści finansowe bud Ŝetu Gminy bez jego zasilenia środkami zewn ętrznymi.

W latach 2001-2004 stosunek inwestycji (wraz z zakupami inwestycyjnymi) do wydatków ogółem przedstawiał si ę nast ępuj ąco:

Tablica 32: Wska źnik inwestycji gminnych (stosunek wydatków maj ątk. do wyd. ogółem)

lata 2001 2002 2003 2004 wska źnik inwestycji 7,5% 4,2% 19,6% 7,5%

Źródło: opracowanie własne

56 Jak wida ć, wyj ątkowy pod wzgl ędem nakładów inwestycyjnych był rok 2003. Jednak tak istotny przyrost wynikał z uzyskania przez Gmin ę dofinansowania do zadania pod nazw ą: Kanalizacja sanitarna Gminy. Zadanie to było realizowane w ramach programu Sapard.

Gdyby przyj ąć konieczno ść realizacji wszystkich zada ń inwestycyjnych zaplanowanych na lata 2005-2013 z własnych środków gminy, wówczas roczny wska źnik inwestycji wynosiłby blisko 70%, co oczywi ście nie jest realne do wykonania.

Tak wi ęc konieczne jest podj ęcia równie ambitnych, trudnych i pilnych działa ń zmierzaj ących do pozyskania zewn ętrznych środków finansowych, współfinansuj ących realizacj ę wszystkich inwestycji. Jest to niezb ędny warunek przyspieszenia rozwoju tego terenu. Jest to tak Ŝe warunek realizacji tak wielu zada ń inwestycyjnych o ogromnych – jak na mo Ŝliwo ści Tworoga – nakładach finansowych.

W tym miejscu nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe plan zada ń inwestycyjnych opracowany został na bazie oceny dwóch biegunów kierunkowych: a) priorytetów inwestycyjnych Gminy, b) maksymalizacji wykorzystania zewn ętrznych źródeł finansowych.

Tablica 33: Schemat potrzeb i mo Ŝliwo ści gminy

wiele ró Ŝnych potrzeb mo Ŝliwo ści finansowe

inwestycyjnych Gminy Gminy

bud Ŝet bud Ŝet bud Ŝet Gmin y Pa ństw Unii Eu

drogi, kanalizacja, wodoci ągi, szkoły......

Źródło: opracowanie własne.

57

Dzi ęki takiemu podej ściu otwiera si ę szanse maksymalnego wykorzystania dost ępnych źródeł finansowania inwestycji. Ka Ŝde działanie, ka Ŝdy projekt ma bowiem zapewnione odpowiednie zasoby dla jego realizacji. Tak postawione cele finansowane b ędą z ró Ŝnych źródeł, a mianowicie z: - bud Ŝetu Gminy, - bud Ŝetu Pa ństwa, - funduszy Unii Europejskiej.

Poni Ŝej, w układzie tabelarycznym przedstawione zostały źródła finansowania projektów inwestycyjnych. Zało Ŝono, Ŝe w latach 2005 – 2013 wydatki inwestycyjne w ł ącznej kwocie 54.573.000 zł. pokryte b ędą w :

- 17,10% - ze środków Bud Ŝetu Gminy, co stanowi 9.333.450,00 zł, - 9,75% ze środków Bud Ŝetu Pa ństwa, co stanowi 5.322.300,00 zł, - 73,14% ze środków Unii Europejskiej, co stanowi 39.917.250,00 zł.

Przyj ęte w ten sposób proporcje źródeł finansowania projektów inwestycyjnych podporz ądkowuj ą si ę aktualnie obowi ązuj ącym regulacjom dotycz ącym udziału własnego w wydatkach na inwestycje.

Maksymalne i minimalne udziały w przedsi ęwzi ęciu realizowanym w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) przedstawiaj ą si ę w nast ępuj ący sposób:

58

Tablica 34: Schemat udziału podmiotów w finansowaniu zada ń w ramach ZPORR

udział:

beneficjent: minimum Urz ąd Gminy 15%

dotacja: udział: Skarb Pa ństwa maksimum (bud Ŝet pa ństwa) 10%

dotacja: Unia Europejska udział: (bud Ŝet UE) maksimum 75%

Źródło: opracowanie własne.

Przedstawiony powy Ŝej schemat odnosi si ę wył ącznie do Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Nie jest on jedynym no śnikiem środków finansowych przeznaczonych na inwestycje. Dlatego te Ŝ skonstruowane projekty finansowe okre ślone niniejszym Planem Rozwoju Lokalnego nie zachowuj ą tych ogranicze ń. Niemniej jednak program jest dominuj ącym źródłem pozyskiwania środków zewn ętrznych.

59

Tablica 35: Warto ść inwestycji uj ętych w PRL według lat i źródeł finansowania (w PLN)

Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 RAZEM

wolne środki 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

warto ść nakładów inwestycyjnych 2 957 667 9 848 500 7 878 500 6 635 833 6 262 500 7 014 167 5 314 167 5 264 167 3 397 500 54 573 000

Źródła finansowania

środki własne 443 650 1 987 275 1 436 775 1 377 875 939 375 1 052 125 797 125 789 625 509 625 9 333 450

dotacje z bud Ŝetu pa ństwa 295 767 924 850 757 850 618 583 626 250 701 417 531 417 526 417 339 750 5 322 300

kredyty / po Ŝyczki 0 00000000 0

dotacje Unii Europejskiej 2 218 250 6 936 375 5 683 875 4 639 375 4 696 875 5 260 625 3 985 625 3 948 125 2 548 125 39 917 250

Udziały w finansowaniu inwestycji

udział środków własnych 15,00% 20,18% 18,24% 20,76% 15,00% 15,00% 15,00% 15,00% 15,00% 17,10%

udział środków bud Ŝetu pa ństwa 10,00% 9,39% 9,62% 9,32% 10,00% 10,00% 10,00% 10,00% 10,00% 9,75%

udział kredytów / po Ŝyczek 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00%

udział środków Unii Europejskiej 75,00% 70,43% 72,14% 69,91% 75,00% 75,00% 75,00% 75,00% 75,00% 73,14%

Źródło: opracowanie własne.

60

Zało Ŝona w Planie kwota dofinansowania ze środków ZPORR jest bardzo wysoka, ale zgodna z unijnymi uregulowaniami prawnymi, z których wynika mo Ŝliwo ści ubiegania si ę o 75% kosztów kwalifikowanych poszczególnych przedsi ęwzi ęć . Fakt, Ŝe plan przewiduje udział środków unijnych na poziomie 73,14% oznacza, Ŝe gmina realnie ocenia własne mo Ŝliwo ści finansowe i mo Ŝliwo ści wsparcia z środków unijnych. Nie jest oczywi ście stał ą zasad ą, Ŝe ka Ŝdy projekt uzyskuje dofinansowanie w maksymalnej wysoko ści. Wr ęcz przeciwnie, zwi ększony udział własny beneficjenta programu jest szczególnie po Ŝą dany. Podyktowane jest to przede wszystkim faktem ograniczonych środków na dotacje (im wi ększy udział beneficjenta w finansowaniu przedsi ęwzi ęcia, tym wi ęcej innych projektów mo Ŝe by ć dofinansowanych) oraz wzgl ędy psychologicznej i finansowej odpowiedzialno ści beneficjenta za trafno ść projektu. Ponadto trzeba tak Ŝe zauwa Ŝyć, Ŝe cz ęść projektów realizowanych b ędzie z innych programów oraz z własnych środków Gminy. W ten sposób w ł ącznej ocenie nakładów inwestycyjnych spada udział funduszy unijnych na korzy ść funduszy własnych.

Przedstawiaj ąc zało Ŝenia inwestycyjne kierowano si ę stopniem atrakcyjno ści projektu pod wzgl ędem tzw. warto ści dodanej, efektów ekonomicznych a tak Ŝe efektów społecznych. Uwzgl ędniaj ąc te uwarunkowania, nale Ŝało bli Ŝszej analizie podda ć mo Ŝliwo ści finansowe samego bud Ŝetu Gminy, pod k ątem mo Ŝliwo ści przyj ęcia przez niego alternatywnie – w sytuacji koniecznej - do sfinansowania kwoty wy Ŝszej ni Ŝ zakładane 17,10% ogólnych kosztów inwestycyjnych.

Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Tworóg zakłada odci ąŜ enie bud Ŝetu lokalnego poprzez wykorzystania zewn ętrznych źródeł finansowych. O ile w roku 2004 inwestycje finansowana były głównie z bud Ŝetu gminy, o tyle ju Ŝ w roku 2005 udział środków gminy w inwestycji powinien obni Ŝyć si ę do poziomu 15,00% warto ści inwestycji (kosztów kwalifikowanych). W kolejnych latach udział własny gminy w finansowaniu przedsi ęwzi ęć inwestycyjnych powinien waha ć si ę w przedziale od 15,00% do 20,76%, przy czym dominantę wyznacza wska źnik 15- procentowego udziału Gminy w nakładach inwestycyjnych.

61 Tablica 36: Struktura finansowania projektów inwestycyjnych – udział procentowy

100%

80%

60%

40%

20%

0% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

bud Ŝet Gminy bud Ŝet Pa ństwa bud Ŝet UE

Źródło: opracowanie własne.

Nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe odci ąŜ enie bud Ŝetu gminy nie b ędzie skutkowało spadkiem warto ści inwestycji. Wr ęcz przeciwnie, w roku 2005 planuje trzykrotnie wi ększe wydatki na inwestycje, ni Ŝ w roku poprzednim, przy czym zasadniczym źródłem finansowania b ędą środki pochodz ące z funduszy Unii Europejskiej. Przy maksymalizacji wdra Ŝania projektów, poziom nakładów na inwestycje b ędzie kulminacyjny w latach 2006-2008. W kolejnych latach nast ąpi spadek wydatków, jednak w stosunku do roku bie Ŝą cego, ci ągle b ędzie utrzymywał si ę na bardzo wysokim poziomie.

62

10 000 000

9 000 000

8 000 000

7 000 000

6 000 000

5 000 000

4 000 000

3 000 000

2 000 000

1 000 000

0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

bud Ŝet Gminy bud Ŝet Pa ństwa bud Ŝet UE

Tablica 37: Finansowanie projektów inwestycyjnych – udział warto ściowy (w PLN)

Źródło: opracowanie własne.

Struktura rzeczowa wydatków na inwestycja została tak skonstruowana, aby wszystkie najwa Ŝniejsze dziedziny otrzymały adekwatne do potrzeb środki finansowe. Tak wi ęc, najwi ększe wydatki przewidziane s ą na kanalizacje sanitarne, oczyszczalnie ścieków, melioracje rowów (42% ł ącznych nakładów na inwestycje). Mniej wydatków przewidziano na budowy i remonty dróg, o świetlenie ulic, remonty chodników (25% ł ącznych nakładów inwestycyjnych). Na trzecim miejscu znalazły si ę edukacja i sport oraz tzw. pozostałe inwestycje (po 13% ł ącznych nakładów inwestycyjnych). Stosunkowo najmniejszy udział przewidziano na realizacj ę budowy wodoci ągów (7% udziału w nakładach ogółem), co jednak wynika z adekwatnie mniejszych potrzeb Gminy w tym zakresie.

63 Do inwestycji z grupy pozostałych z 13-procentowym udziałem w ł ącznych wydatkach inwestycyjnych zaliczaj ą si ę: - wymiana okien, modernizacja c.o. oraz termomodernizacja budynku Urz ędu Gminy - Tworóg - budowa Wiejskiego Domu Kultury - rewitalizacja Rynku w Tworogu - budowa traktu pieszo-rowerowego w Tworogu - budowa domu wielofunkcyjnego - Nowa Wie ś Tworowska - budowa cmentarza komunalnego - Tworóg Koty - wymiana okien, modernizacja c.o. Oraz termomodernizacja domu wielofunkcyjnego - Świniowice - rozbudowa remizy stra Ŝackiej - Wojska - generalne remonty budynków komunalnych - czyszczenie oraz zagospodarowanie wokół stawu przy ul. Braci Wolko - Boruszowice - wydanie folderu na temat Gminy Tworóg - budowa sieci dróg rowerowych na terenie Gminy Tworóg - modernizacja i rozbudowa kompleksów sportowych wraz z infrastruktur ą towarzysz ącą

Tablica 38: Podział projektów inwestycyjnych – struktura procentowa

drogi, o św iet. ulic, pozostałe inw estycje chodniki 13% 25%

edukacja i sport 13%

w odoci ągi 7%

kanalizacja, oczyszcz. melioracje 42%

Źródło: opracowanie własne.

64 Najwy Ŝsze wydatki w kwocie 23 milionów złotych przeznaczono na budow ę i remont kanalizacji sanitarnych, budow ę oczyszczalni ścieków oraz melioracje rowów. Z tej kwoty Gmina planuje wydatkowa ć z własnych środków prawie 3,5 miliona złotych.

Blisko 13,5 miliona złotych przewiduje si ę wydatkowa ć na inwestycje drogowe, polegaj ące na remoncie i budowie dróg, o świetleniu ulic, budowie i naprawie chodników, przebudowie skrzy Ŝowa ń. Udział środków Gminy w tych przedsi ęwzi ęciach wyniesie około 2 milionów złotych.

W uj ęciu warto ściowym ł ączne nakłady na tzw. „zadania pozostałe” wynosz ą 7.300 tys. zł. Z uwagi na specyfik ę tych zada ń takich jak: - trudno ści w mo Ŝliwo ści pozyskania środków na niektóre cele, - poszukiwanie innych źródeł wsparcia finansowego, działania te – na tle pozostałych - w najwi ększym stopniu obci ąŜ aj ą bud Ŝet Gminy Tworóg (2.246.000 zł, czyli 30,67% udziału w ł ącznych nakładach przeznaczonych na zadania pozostałe).

Edukacja i sport – to kwota 7,1 miliona złotych, z czego Gmina planuje pokry ć kwot ą własnych środków w wysoko ści 1 miliona złotych.

Wodoci ągi, to kwota 3,7 miliona złotych. Dla tych projektów Gmina zabezpieczy środki własne w wysoko ści 555 tys. zł.

65 Tablica 39: Projekty inwestycyjne wg źródeł finansowania i kierunków przeznaczenia w latach 2004-2013 (w tys. PLN)

25 000

20 000

15 000 17 250

10 000 10 088

4 480 5 000 2 300 5 325 1 345 597 2 775 3 450 2 018 710 2 246 555370 1 065 0 drogi, o św iet. w odoci ągi kanalizacja, edukacja i pozostałe ulic, chodniki oczyszcz. sport inw est. melior.

bud Ŝet Gminy bud Ŝet Pa ństwa bud Ŝet UE

Źródło: opracowanie własne.

Tablica 40: Projekty inwestycyjne wg źródeł finansowania i kierunków przeznaczenia w latach 2004-2013 (udział procentowy)

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% drogi, o św iet. w odoci ągi kanalizacja, edukacja i pozostałe ulic, chodniki oczyszcz. sport inw est. melior.

bud Ŝet Gminy bud Ŝet Pa ństwa bud Ŝet UE

Źródło: opracowanie własne.

66

W kategorii zada ń pozostałych na lata 2005 – 2013 ustalono 13 priorytetów. W tym najwi ększy projekt (o warto ści 2.100.000 zł) jest w rzeczywisto ści zbiorem projektów polegaj ących na rozbudowie i modernizacji kompleksów sportowych, wraz z infrastruktur ą towarzysz ącą. Wydatki na ten cel stanowi ą 28,7% całej zapreliminowanej kwoty na projekty z kategorii zada ń pozostałych. Kolejne projekty według ich warto ści to:

- rewitalizacja Rynku w Tworogu (12,3% udziału w zadaniach pozostałych), - budowa cmentarza komunalnego - Tworóg Koty (12,3% udziału w zadaniach pozostałych) - rozbudowa remizy stra Ŝackiej – Wojska (8,2% udziału w zadaniach pozostałych), - budowa traktu pieszo-rowerowego w Tworogu (6,8% udziału w zadaniach pozostałych), - generalne remonty budynków komunalnych (6,1% udziału w zadaniach pozostałych), - budowa domu wielofunkcyjnego - Nowa Wie ś Tworowska (5,5% udziału w zadaniach pozostałych), - Wiejski Dom Kultury (4,8% udziału w zadaniach pozostałych), - czyszczenie oraz zagospodarowanie wokół stawu przy ul. Braci Wolko – Boruszowice (4,1% udziału w zadaniach pozostałych), - budowa sieci dróg rowerowych na terenie Gminy Tworóg (4,1% udziału w zadaniach pozostałych), - wymiana okien, modernizacja c.o. oraz termomodernizacja budynku Urz ędu Gminy – Tworóg (3,4% udziału w zadaniach pozostałych), - wymiana okien, modernizacja c.o. oraz termomodernizacja domu wielofunkcyjnego – Świniowice (3,4% udziału w zadaniach pozostałych), - wydanie folderu na temat Gminy Tworóg (0,3% udziału w zadaniach pozostałych).

67 Tablica 41: Wyszczególnienie kategorii „pozostałe projekty inwestycyjne” wg kwot nakładów finansowych w latach 2004-2012 (w tys. PLN)

budow a sieci dróg row erow ych na terenie Gminy Tw oróg 300 000

czyszczenie oraz zagospodarow anie w okół staw u przy 300 000 ul. Braci Wolko - Boruszow ice

Wiejski Dom Kultury 353 000

budow a domu w ielofunkcyjnego - Now a Wie ś 400 000 Tw orow ska

generalne remonty budynków komunalnych 450 000

budow a traktu pieszo-row erow ego w Tw orogu 500 000

rozbudow a remizy stra Ŝackiej - Wojska 600 000

budow a cmentarza komunalnego - Tw oróg Koty 900 000

rew italizacja Rynku w Tw orogu 900 000

modernizacja i rozbudow a kompleksów sportow ych w raz 2 100 000 z infrastruktur ą tow arzysz ącą

0 500 000 1 000 1 500 2 000 2 500 000 000 000 000

Źródło: opracowanie własne.

Projekcja zada ń na lata 2005-2013 w ka Ŝdym przypadku odnosi si ę do mo Ŝliwo ści finansowych Gminy Tworóg. Dochody gminy na poziomie 10.949.761 za rok 2003 oraz prognoza na lata nast ępne warunkuj ą mo Ŝliwo ści inwestycyjne. Ustalono, Ŝe nakłady na inwestycje (w rozumieniu środków własnych) w ka Ŝdym roku b ędą wynosiły średni około 8% wydatków. Z tym, Ŝe najwi ększe obci ąŜ enie bud Ŝetu wyst ąpi w roku 2006 – wówczas wydatki własne gminy b ędą stanowiły blisko 15% wydatków ogółem. Przyjmuje si ę, Ŝe bezpieczny próg inwestycyjny w gminach wynosi do 16% wydatków. A zatem pozostawiono rezerw ę 1-8 punktów procentowych, która w uj ęciu kwotowym (od około 250 tys. zł do 1

68 miliona w ka Ŝdym roku), mo Ŝe by ć uruchomiona w przypadku konieczno ści sfinansowania przez gmin ę cz ęś ci priorytetowych inwestycji, które ewentualnie nie znajd ą zabezpieczenia w środkach zewn ętrznych. Wszystkie te działania projektowe miały na celu: - zapewnienie wła ściwego finansowania wydatków bie Ŝą cych gminy, - obsług ę długu, - obni Ŝenie deficytu bud Ŝetowego, - ustalenie rezerwy na nieprzewidziane wydatki inwestycyjne.

Tablica 42: Schemat projekcji bud Ŝetu gminy w kontek ście optymalizacji wydatków inwestycyjnych

deficyt deficyt do

optymalizacja dochody wydatków wydatki inwestycyjnyc h obsługa długu

ograniczone rezerwy na nieprzewidziane dochody i polityka wydatki bie Ŝą ce proinwestycyjna i inwestycyjne gminy – podatki lokalne ?

Źródło: opracowanie własne.

Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Tworóg jest niezwykle napi ęty. Nale Ŝy sobie zda ć spraw ę, Ŝe stanowi on drogowskaz rozwoju gminy a jego realizacja jest bardzo ambitnym zadaniem. W ka Ŝdym działaniu wyst ępuje szereg zagro Ŝeń wewn ętrznych i zewn ętrznych. Ich identyfikacja z cał ą pewno ści ą przyczyni si ę do poprawy skuteczno ści działania gminy.

69 Tablica 43: Schemat oceny zagro Ŝeń w projekcji zada ń inwestycyjnych

Zagro Ŝenia Zagro Ŝenia zewn ętrzne wewn ętrzne

ograniczone wpływy bud Ŝetowe brak dofinansowania projektów inwestycyjnych

zmiany priorytetów opó źnienia w wypłacie dotacji inwestycyjnych wzrost wydatków na zadania zmiany w polityce Pa ństwa własne dotycz ące Jedn. Sam. Teryt.

konieczno ść zmniejszenia długu

konieczno ść redukcji deficytu bud Ŝetowego

Opis zagro Ŝeń wewn ętrznych: Dochody własne gminy, subwencje i dotacje składaj ą si ę na wpływy bud Ŝetowe. Specyfika tych dochodów jest tak zró Ŝnicowana, Ŝe istnieje szereg zagro Ŝeń dla realizacji wcze śniej wyznaczonych celów. Polityka gminy ale i działania całego społecze ństwa lokalnego wpływaj ą na poziom dochodów bud Ŝetowych Gospodarka w skali mikro podlega szybszym zmianom ani Ŝeli gospodarka ogólnokrajowa. Cz ęsto – pod wpływem zachodz ących zmian – konieczna jest weryfikacja i zmiana priorytetów inwestycyjnych. Takie zmiany, chocia Ŝ nierzadko niezb ędne, powoduj ą ró Ŝnego typu perturbacje w zakresie przepływów finansowych. To oznacza, Ŝe jedno działanie mo Ŝe wymusza ć cał ą seri ę niezb ędnych zmian dostosowawczych. W procesie ci ągle zachodz ących zmian, pojawiaj ą si ę tak Ŝe potrzeby modyfikacji ustalonych wcze śniej wydatków. Co gorsze dla decydentów, najcz ęś ciej istnieje konieczno ść zwi ększenia wydatków w okre ślonym celu a trudno jest wskaza ć mo Ŝliwo ści ich redukcji. Szuka si ę wi ęc źródeł pokrycia dla nowych wydatków, co zawsze powoduje zagro Ŝenia bud Ŝetowe.

70 Gmina Tworóg posiada niski wska źnik zadłu Ŝenia (relacja długu do dochodów). Istniej ą wi ęc mo Ŝliwo ści zasilenia – w razie konieczno ści – bud Ŝetu gminy środkami zewn ętrznymi pochodz ącymi z kredytów bankowych. Bie Ŝą ce zadłu Ŝenie Gminy i prognozy przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco:

Tablica 44: Zadłu Ŝenie Gminy w tys. PLN

wyszczególnienie 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

kredyty długoterminowe 307 656 426 200 0 0 0 0 0 0

po Ŝyczki długoterminowe 993 963 843 723 603 483 363 243 123 3

Razem zadłu Ŝenie 1300 1619 1269 923 603 483 363 243 123 3 Źródło: opracowanie własne.

W tej sytuacji wska źnik zadłu Ŝenia na koniec 2005 roku wynosi około 11,2%, podczas gdy aktualnie dopuszczalny (po zmianach) wska źnik zadłu Ŝenia wynosi 30%. Nale Ŝy tak Ŝe zwróci ć uwag ę na fakt, Ŝe obecne zadłu Ŝenie gminy, zgodnie z umow ą, w du Ŝej mierze ulega ć b ędzie umorzeniu. Tak wi ęc w rzeczywisto ści obci ąŜ enie bud Ŝetu z tytułu obsługi kredytowej jest jeszcze mniejsze.

Opis zagro Ŝeń zewn ętrznych: Jedno z najwa Ŝniejszych zagro Ŝeń stanowi odmowa udzielenia dotacji na realizacj ę przedsi ęwzi ęć . W takiej sytuacji konieczne b ędzie wykluczenie którego ś z zada ń, tak aby priorytetowy i zaawansowany dokumentacyjnie projekt mógł by ć zrealizowany. Du Ŝe znaczenie ma tak Ŝe cykl realizacji dopłat. Ka Ŝde opó źnienie mo Ŝe spowodowa ć powa Ŝne komplikacje dla bud Ŝetu Gminy. Niew ątpliwie najtrudniej przewidzie ć zmiany w polityce pa ństwa, odnosz ące si ę do Jednostek Samorz ądu Terytorialnego. Zmiany w sposobie rozliczania zadań zleconych, cesja nowych zada ń, zmiany oceny finansowej gmin, to tylko najwa Ŝniejsze determinanty dla bud Ŝetu gmin.

71 Plan Rozwoju Lokalnego na lata 2005 –2013 jest kompilacj ą wielu aspektów funkcjonowania Gminy Tworóg. Odzwierciedla on cz ęść najwa Ŝniejszych potrzeb – priorytetów inwestycyjnych gminy, które to potrzeby zostały spi ęte ramami ograniczaj ącymi swobodne podejmowanie strategicznych decyzji. Ograniczenia te i zagro Ŝenia zostały na świetlone, aby zda ć sobie spraw ę jak istotne znaczenie ma ka Ŝdy element tego zło Ŝonego systemu. Plan ten jest wi ęc kompromisem potrzeb i mo Ŝliwo ści – kompromisem, który co istotne w miar ę nowych uwarunkowa ń, b ędzie podlegał zmianom.

72 4. Planowane inwestycje w ramach ZPORR i Sektorowych Programów Operacyjnych na lata 2005 – 2006

W latach 2005 – 2006 w Gminie Tworóg zakłada si ę realizacj ę nast ępuj ących inwestycji:

a) budowa i remont dróg, o świetlenie ulic, remont i budowa chodników - budowa i modernizacja dróg – Tworóg (2005-2010) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - wymiana o świetlenia ulicznego – Tworóg (2005-2007) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania, - kompleksowa wymiana o świetlenia ulicznego - Nowa Wie ś Tworowska (2006-2008) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania, - budowa dróg gminnych - Koty oraz przysiółek Wesoła (2005-2010) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - modernizacja o świetlenia ulicznego wraz z wykonaniem o świetlenia przy nowych budynkach - Koty oraz Wesoła (2006-2007) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - budowa chodników wzdłu Ŝ drogi – Świniowice (2006-2008) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - budowa dróg dojazdowych do pól – Połomia, Wojska (2006-2008) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - budowa dróg oraz chodników – Połomia (2006-2008) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - kompleksowa wymiana o świetlenia ulicznego – Wojska (2006-2008) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - budowa i remont dróg i chodników – Brynek (2005-2008) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - do świetlenie ulicy kolejowej – Brynek (2006),

73 b) Wodoci ągi - budowa sieci wodoci ągowej – przysiółek Pusta Ku źnica (2005), - wymiana sieci wodoci ągowej – Boruszowice Hanusek (2006-2009) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania

c) Gazyfikacja – zadania Górno śląskiej Spółki Gazownictwa w Zabrzu Spółka z o.o. - budowa gazoci ągu w przysiółku Pusta Ku źnica (2005-2006), - budowa gazoci ągu wraz z przył ączami domowymi – Świniowice (2006-2008) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania

d) Kanalizacja sanitarna, oczyszczalnia ścieków, melioracje rowów - budowa kanalizacji sanitarnej - doko ńczenie – Tworóg (2006-2007), - odbudowa rowów melioracyjnych wraz infrastruktur ą drenarsk ą oraz odwodnienie dróg – Nowa Wie ś Tworowska (2005-2009) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - budowa kanalizacji sanitarnej – doko ńczenie – Koty oraz przysiółek Wesoła (2006-2007 ) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania, - odbudowa rowów melioracyjnych wraz z infrastruktur ą drenarsk ą oraz odwodnienie dróg – Świniowice (2006), - odbudowa rowów melioracyjnych wraz z infrastruktur ą drenarsk ą oraz odwodnienie dróg – Połomia (2006-2008) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - budowa kanalizacji sanitarnej – Brynek (2006-2007) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - budowa kanalizacji sanitarnej – przysiółek Pusta Ku źnica (2005-2006),

e) Edukacja i sport - remont wi ęź by i wymiana pokrycia dachu w przedszkolu – Koty (2005-2007) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania, - modernizacja Szkoły Podstawowej – Tworóg (2006-2008) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - remont generalny przedszkola – Boruszowice (2005-2009) – zadane na przełomie okresów bud Ŝetowania, - adaptacja poddasza w Szkole Podstawowej (2006-2008) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania,

74 - wymiana okien, modernizacja c.o. termomodernizacja, wymiana podłogi w przedszkolu – Połomia (2005-2006), - termomodernizacja budynku szkoły – Wojska (2005-2006),

f) pozostałe inwestycje - budowa Wiejskiego Domu Kultury w Tworogu (2005-2007) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania, - budowa domu wielofunkcyjnego - Nowa Wie ś Tworowska (2005-2007) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania, - rozbudowa remizy stra Ŝackiej – Wojska (2006-2010) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania, - wydanie folderu na temat Gminy Tworóg (2006), - budowa sieci dróg rowerowych na terenie Gminy Tworóg (2006),

5. Planowane inwestycje w ramach ZPORR i Sektorowych Programów Operacyjnych na lata 2007 – 2013

W latach 2007 – 2013 w Gminie Tworóg zakłada si ę realizacj ę nast ępuj ących inwestycji:

a) budowa i remont dróg, o świetlenie ulic, remont i budowa chodników - budowa i modernizacja dróg – Tworóg (2005-2010) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - przebudowa skrzy Ŝowania z pełn ą infrastruktur ą (2012), - wymiana o świetlenia ulicznego – Tworóg (2005-2007) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - kompleksowa wymiana o świetlenia ulicznego - Nowa Wie ś Tworowska (2006-2008) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - budowa dróg gminnych - Koty oraz przysiółek Wesoła (2005-2010) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania

75 - modernizacja o świetlenia ulicznego wraz z wykonaniem o świetlenia przy nowych budynkach - Koty oraz Wesoła (2006-2007) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - budowa chodników wzdłu Ŝ drogi – Świniowice (2006-2008) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - budowa dróg dojazdowych do pól – Połomia, Wojska (2006-2008) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - budowa dróg oraz chodników – Połomia (2006-2008) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - wymiana o świetlenia ulicznego - doko ńczenie – Połomia (2008), - kompleksowa wymiana o świetlenia ulicznego – Wojska (2006-2008) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - budowa dróg i chodników – Wojska (2009), - budowa i remont dróg i chodników – Brynek do Tworoga (2005-2008) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - budowa dróg i chodników – Boruszowice-Hanusek (2009), - wymiana o świetlenia i do świetlenie ulic – Mikołeska (2008), - remont dróg i budowa chodników – Mikołeska (2010-2013), b) Wodoci ągi - wymiana sieci wodoci ągowej – Boruszowice Hanusek (2005-2009) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - budowa sieci wodoci ągowej – Mikołeska (2010-2013), g) Gazyfikacja - zadania Górno śląskiej Spółki Gazownictwa w Zabrzu Spółka z o.o. - budowa gazoci ągu wraz z przył ączami domowymi – Nowa Wie ś Tworowska (2009- 2010), - budowa gazoci ągu wraz z przył ączami domowymi – Świniowice (2006-2008) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - budowa gazoci ągu wraz z przył ączami domowymi – Połomia (2010-2013), - budowa gazoci ągu wraz z przył ączami domowymi – Wojska (2010-2011), - budowa gazoci ągu wraz z przył ączami domowymi – Boruszowice Hanusek (2010-2013), - budowa gazoci ągu wraz z przył ączami domowymi – Mikołeska (2011-2013),

c) Kanalizacja sanitarna, oczyszczalnia ścieków, melioracje rowów

76 - budowa kanalizacji sanitarnej – Nowa Wie ś Tworowska (2006-2009) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - odbudowa rowów melioracyjnych wraz infrastruktur ą drenarsk ą oraz odwodnienie dróg – Nowa Wie ś Tworowska (2006-2009) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - budowa kanalizacji sanitarnej – Świniowice (2010-2012), - odbudowa rowów melioracyjnych wraz z infrastruktur ą drenarsk ą oraz odwodnienie dróg – Połomia (2006-2008) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - budowa kanalizacji sanitarnej – doko ńczenie – Koty oraz przysiółek Wesoła (2006-2007 ) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania, - budowa kanalizacji sanitarnej – Połomia (2010-2013), - budowa kanalizacji sanitarnej wraz z oczyszczalni ą ścieków – Wojska (2010-2013), - odbudowa rowów melioracyjnych wraz z infrastruktur ą drenarsk ą oraz odwodnienie dróg – Wojska (2009-2013), - budowa kanalizacji sanitarnej – Brynek (2006-2007) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania - budowa kanalizacji sanitarnej – Boruszowice Hanusek (2007-2010), - budowa kanalizacji sanitarnej – Mikołeska (2010-2013), - budowa kanalizacji deszczowej wraz z odwodnieniem terenu – Mikołeska (2010-2013),

d) Edukacja i sport - modernizacja Szkoły Podstawowej – Tworóg (2006-2008) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania, - remont wi ęź by i wymiana pokrycia dachu w przedszkolu – Koty (2005-2007) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania, - wymiana okien, modernizacja c.o. oraz termomodernizacja Szkoły Podstawowej – Tworóg (2008), - wymiana okien, modernizacja c.o. oraz termomodernizacja przedszkola – Tworóg (2009), - remont generalny Gminnego O środka Kultury – Tworóg (2011), - adaptacja poddasza w Szkole Podstawowej (2006-2008) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania, - wymiana okien, modernizacja c.o. w przedszkolu – Wojska (2008), - budowa sali gimnastycznej – Wojska (2010-2012), - wymiana okien, modernizacja c.o. i termomodernizacja Szkoły Podstawowej – Boruszowice (2009), - remont generalny przedszkola – Boruszowice (2005-2009) – zadane na przełomie okresów bud Ŝetowania,

77 - budowa sali gimnastycznej w Szkole Podstawowej – Boruszowice (2008-2010),

e) pozostałe inwestycje - wymiana okien, modernizacja c.o. oraz termomodernizacja budynku Urz ędu Gminy – Tworóg (2011), - rozbudowa o środka zdrowia – Tworóg (2012), - budowa domu wielofunkcyjnego - Nowa Wie ś Tworowska (2005-2007) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania, - budowa cmentarza komunalnego – Koty (2010), - wymiana okien, modernizacja c.o. oraz termomodernizacja domu wielofunkcyjnego – Świniowice (2009), - rozbudowa remizy stra Ŝackiej – Wojska (2006-2010) – zadanie na przełomie okresów bud Ŝetowania, - generalne remonty budynków komunalnych (2008), - czyszczenie oraz zagospodarowanie wokół stawu przy ul. Braci Wolko – Boruszowice (2007), - modernizacja i rozbudowa kompleksów sportowych wraz z infrastruktur ą towarzysz ącą (2007-2013), - rewitalizacja Rynku w Tworogu (2009-2013), - budowa traktu pieszo-rowerowego w Tworogu (2009-2013).

5.1. Pozostałe zadania

Poni Ŝsza lista prezentuje zadania przewidziane do realizacji na terenie Gminy Twóróg w miar ę wyst ępowania wolnych środków finansowych:

Monta Ŝ o świetlenia na ulicach Kolejowej i Kasztanowej w Brynku,
Budowa drogi prowadz ącej na teren Cegielni, wraz z jej o świetleniem,
Budowa wodoci ągu w ulicy Zakładowej w Brynku,
Budowa sali gimnastycznej, boiska i kortu dla Gimnazjum w Brynku,
Aktualizacja oznacze ń dróg turystycznych,
Budowa nowych tras rowerowych,
Centrum obsługi ruchu turystycznego,

78
Budowa basenu w Tworogu,
Rozbudowa bazy rekreacyjnej przy zalewie w Brynku,
Modernizacja mostów na rzekach Stoła i Graniczna Woda,
Budowa drogi: ł ącznik Brynek – Nowa Wie ś,
Budowa drogi ł ącz ącej Boruszowice – Strzybnice i ul. Obro ńców Pokoju,
Budowa drogi ł ącz ącej Boruszowice – Pniowiec,
Budowa sali gimnastycznych i szkoły podstawowej w Boruszowicach,
Zagospodarowanie terenu le śnego w Boruszowicach (ul. Armii Krajowej) na tereny rekreacyjno-sportowe,
Budowa dróg w Hanusku,
Droga dojazdowa z Hanuska do gimnazjum,
Rozbudowa przedszkola w Połomii (w zwi ązku z wydłu Ŝeniem godzin pracy),
Przygotowanie terenu kaplicy w Połomii,
Budowa lub zakup budynku dla młodzie Ŝy starszej zrzeszonej w LKS i rekrutowanej OSP dla innych zaj ęć , np. kursy j ęzykowe, internet, itp.,
Budowa boisk sportowych w Połomii,
Przygotowanie terenu pod centrum w Połomii,
Zako ńczenie remontu o świetlenia oszcz ędno ściowego na ulicy Słonecznej i nowych ulicach,
Inwestycje w rowy odwadniaj ące w Połomii,
Poł ączenie ul. Polnej w Tworogu z ul. Brze źnick ą w Brynku,
Budowa zalewu w dolinie rzeki Stoły w Tworogu,
Wymiana samochodów OSP na nowe spełniaj ące wymogi UE,
Wymiana przestarzałego sprz ętu OSP na spełniaj ący wymogi UE.

79 6. Plan inwestycyjno - finansowy na lata 2005 – 2006 oraz 2007-2013

Tablica 45: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie drogownictwa na lata 2005-2007 (w PLN brutto) Okres Ogólny 2005 2006 2007 WYSZCZEGÓLNIENIE realizacji koszt zadania BG BP UE BG BP UE BG BP UE

DROGI, O ŚWIETLENIE ULIC, CHODNIKI x 13 450 000 202 500 135 000 1 012 500 458 750 305 833 2 293 750 376 250 250 833 1 881 250

budowa i modernizacja dróg - Tworóg 2005-2010 2 600 000 65 000 43 333 325 000 65 000 43 333 325 000 65 000 43 333 325 000

przebudowa skrzy Ŝowania z pełn ą infrastruktur ą 2012 700 000

wymiana o świetlenia ulicznego - Tworóg 2005-2007 800 000 40 000 26 667 200 000 40 000 26 667 200 000 40 000 26 667 200 000 kompleksowa wymiana o świetlenia ulicznego - Nowa Wie ś Tworowska 2006-2008 600 000 30 000 20 000 150 000 30 000 20 000 150 000

budowa dróg gminnych - Koty oraz przysiółek Wesoła 2005-2010 1 500 000 37 500 25 000 187 500 37 500 25 000 187 500 37 500 25 000 187 500 modernizacja o świetlenia ulicznego wraz z wykonaniem oświetlenia przy nowych budynkach - Koty oraz Wesoła 2006-2007 450 000 33 750 22 500 168 750 33 750 22 500 168 750

budowa chodników wzdłu Ŝ drogi - Świniowice 2006-2008 350 000 17 500 11 667 87 500 17 500 11 667 87 500

budowa dróg dojazdowych do pól - Połomia, Wojska 2006-2008 500 000 25 000 16 667 125 000 25 000 16 667 125 000

budowa dróg oraz chodników - Połomia 2006-2008 900 000 45 000 30 000 225 000 45 000 30 000 225 000

wymiana o świetlenia ulicznego - doko ńczenie - Połomia 2008 150 000

kompleksowa wymiana o świetlenia ulicznego - Wojska 2006-2008 450 000 22 500 15 000 112 500 22 500 15 000 112 500

budowa dróg i chodników - Wojska 2009 1 100 000

budowa i remont dróg i chodników - Brynek do Tworoga 2005-2008 1 600 000 60 000 40 000 300 000 60 000 40 000 300 000 60 000 40 000 300 000

do świetlenie ulicy kolejowej - Brynek 2006 550 000 82 500 55 000 412 500

budowa dróg i chodników - Boruszowice-Hanusek 2009 600 000

wymiana o świetlenia i do świetlenie ulic - Mikołeska 2008 400 000

remont dróg i budowa chodników - Mikołeska 2010-2013 200 000

Źródło: opracowanie własne 80

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

Tablica 46: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie drogownictwa na lata 2008-2010 (w PLN brutto) Okres Ogólny 2008 2009 2010 WYSZCZEGÓLNIENIE realizacji koszt zadania BG BP UE BG BP UE BG BP UE

DROGI, O ŚWIETLENIE ULIC, CHODNIKI x 13 450 000 385 000 256 667 1 925 000 357 500 238 333 1 787 500 110 000 73 333 550 000

budowa i modernizacja dróg - Tworóg 2005-2010 2 600 000 65 000 43 333 325 000 65 000 43 333 325 000 65 000 43 333 325 000

przebudowa skrzy Ŝowania z pełn ą infrastruktur ą 2012 700 000

wymiana o świetlenia ulicznego - Tworóg 2005-2007 800 000 kompleksowa wymiana o świetlenia ulicznego - Nowa Wie ś Tworowska 2006-2008 600 000 30 000 20 000 150 000

budowa dróg gminnych - Koty oraz przysiółek Wesoła 2005-2010 1 500 000 37 500 25 000 187 500 37 500 25 000 187 500 37 500 25 000 187 500 modernizacja o świetlenia ulicznego wraz z wykonaniem oświetlenia przy nowych budynkach - Koty oraz Wesoła 2006-2007 450 000

budowa chodników wzdłu Ŝ drogi - Świniowice 2006-2008 350 000 17 500 11 667 87 500

budowa dróg dojazdowych do pól - Połomia, Wojska 2006-2008 500 000 25 000 16 667 125 000

budowa dróg oraz chodników - Połomia 2006-2008 900 000 45 000 30 000 225 000

wymiana o świetlenia ulicznego - doko ńczenie - Połomia 2008 150 000 22 500 15 000 112 500

kompleksowa wymiana o świetlenia ulicznego - Wojska 2006-2008 450 000 22 500 15 000 112 500

budowa dróg i chodników - Wojska 2009 1 100 000 165 000 110 000 825 000

budowa i remont dróg i chodników - Brynek do Tworoga 2005-2008 1 600 000 60 000 40 000 300 000

do świetlenie ulicy kolejowej - Brynek 2006 550 000

budowa dróg i chodników - Boruszowice-Hanusek 2009 600 000 90 000 60 000 450 000

wymiana o świetlenia i do świetlenie ulic - Mikołeska 2008 400 000 60 000 40 000 300 000

remont dróg i budowa chodników - Mikołeska 2010-2013 200 000 7 500 5 000 37 500

Źródło: opracowanie własne

81

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

Tablica 47: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie drogownictwa na lata 2011-2013 (w PLN brutto) Okres Ogólny 2011 2012 2013 WYSZCZEGÓLNIENIE realizacji koszt zadania BG BP UE BG BP UE BG BP UE

DROGI, O ŚWIETLENIE ULIC, CHODNIKI x 13 450 000 7 500 5 000 37 500 112 500 75 000 562 500 7 500 5 000 37 500

budowa i modernizacja dróg - Tworóg 2005-2010 2 600 000

przebudowa skrzy Ŝowania z pełn ą infrastruktur ą 2012 700 000 105 000 70 000 525 000

wymiana o świetlenia ulicznego - Tworóg 2005-2007 800 000 kompleksowa wymiana o świetlenia ulicznego - Nowa Wie ś Tworowska 2006-2008 600 000

budowa dróg gminnych - Koty oraz przysiółek Wesoła 2005-2010 1 500 000 modernizacja o świetlenia ulicznego wraz z wykonaniem oświetlenia przy nowych budynkach - Koty oraz Wesoła 2006-2007 450 000

budowa chodników wzdłu Ŝ drogi - Świniowice 2006-2008 350 000

budowa dróg dojazdowych do pól - Połomia, Wojska 2006-2008 500 000

budowa dróg oraz chodników - Połomia 2006-2008 900 000

wymiana o świetlenia ulicznego - doko ńczenie - Połomia 2008 150 000

kompleksowa wymiana o świetlenia ulicznego - Wojska 2006-2008 450 000

budowa dróg i chodników - Wojska 2009 1 100 000

budowa i remont dróg i chodników - Brynek do Tworoga 2005-2008 1 600 000

do świetlenie ulicy kolejowej - Brynek 2006 550 000

budowa dróg i chodników - Boruszowice-Hanusek 2009 600 000

wymiana o świetlenia i do świetlenie ulic - Mikołeska 2008 400 000

remont dróg i budowa chodników - Mikołeska 2010-2013 200 000 7 500 5 000 37 500 7 500 5 000 37 500 7 500 5 000 37 500

Źródło: opracowanie własne.

82

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

Tablica 48: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie wodoci ągów na lata 2005-2007 (w PLN brutto)

Okres Ogólny 2005 2006 2007 WYSZCZEGÓLNIENIE realizacji koszt zadania BG BP UE BG BP UE BG BP UE

WODOCI ĄGI x 3 700 000 135 000 90 000 675 000 56 250 37 500 281 250 56 250 37 500 281 250

budowa sieci wodoci ągowej - przysiółek Pusta Ku źnica 2005 900 000 135 000 90 000 675 000

wymiana sieci wodoci ągowej - Boruszowice Hanusek 2006-2009 1 500 000 56 250 37 500 281 250 56 250 37 500 281 250

budowa sieci wodoci ągowej - Mikołeska 2010-2013 1 300 000

Źródło: opracowanie własne

Tablica 49: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie wodoci ągów na lata 2008-2010 (w PLN brutto)

Okres Ogólny 2008 2009 2010 WYSZCZEGÓLNIENIE realizacji koszt zadania BG BP UE BG BP UE BG BP UE

WODOCI ĄGI x 3 700 000 56 250 37 500 281 250 56 250 37 500 281 250 48 750 32 500 243 750 budowa sieci wodoci ągowej - przysiółek Pusta Ku źnica 2005 900 000 wymiana sieci wodoci ągowej - Boruszowice Hanusek 2006-2009 1 500 000 56 250 37 500 281 250 56 250 37 500 281 250 budowa sieci wodoci ągowej - Mikołeska 2010-2013 1 300 000 48 750 32 500 243 750

Źródło: opracowanie własne.

83

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

Tablica 50: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie wodoci ągów i gazyfikacji na lata 2011-2013 (w PLN brutto)

Okres Ogólny 2011 2012 2013 WYSZCZEGÓLNIENIE realizacji koszt zadania BG BP UE BG BP UE BG BP UE

WODOCI ĄGI x 3 700 000 48 750 32 500 243 750 48 750 32 500 243 750 48 750 32 500 243 750

budowa sieci wodoci ągowej - przysiółek Pusta Ku źnica 2005 900 000

wymiana sieci wodoci ągowej - Boruszowice Hanusek 2006-2009 1 500 000

budowa sieci wodoci ągowej - Mikołeska 2010-2013 1 300 000 48 750 32 500 243 750 48 750 32 500 243 750 48 750 32 500 243 750

Źródło: opracowanie własne.

84

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

Tablica 51: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie kanalizacji na lata 2005-2007 (w PLN brutto)

Okres Ogólny 2005 2006 2007 WYSZCZEGÓLNIENIE realizacji koszt zadania BG BP UE BG BP UE BG BP UE

KANALIZACJA, OCZYSZCZALNIE, MELIORACJE x 23 000 000 0 0 0 530 625 353 750 2 653 125 575 625 383 750 2 878 125

budowa kanalizacji sanitarnej - doko ńczenie - Tworóg 2006-2007 900 000 67 500 45 000 337 500 67 500 45 000 337 500

budowa kanalizacji sanitarnej - Nowa Wie ś Tworowska 2007-2010 2 300 000 86 250 57 500 431 250 odbudowa rowów melioracyjnych wraz infrastruktur ą drenarsk ą oraz odwodnienie dróg - Nowa Wie ś Tworowska 2006-2009 750 000 28 125 18 750 140 625 28 125 18 750 140 625 budowa kanalizacji sanitarnej - doko ńczenie - Koty oraz przysiółek Wesoła 2006-2007 1 900 000 142 500 95 000 712 500 142 500 95 000 712 500 odbudowa rowów melioracyjnych wraz z infrastruktur ą drenarsk ą oraz odwodnienie dróg - Świniowice 2006 700 000 105 000 70 000 525 000

budowa kanalizacji sanitarnej - Świniowice 2010-2012 2 100 000 odbudowa rowów melioracyjnych wraz z infrastruktur ą drenarsk ą oraz odwodnienie dróg - Połomia 2006-2008 600 000 30 000 20 000 150 000 30 000 20 000 150 000

budowa kanalizacji sanitarnej - Połomia 2010-2013 1 950 000 budowa kanalizacji sanitarnej wraz z oczyszczalni ą ścieków - Wojska 2010-2013 4 200 000 odbudowa rowów melioracyjnych wraz z infrastruktur ą drenarsk ą oraz odwodnienie dróg - Wojska 2009-2013 900 000

budowa kanalizacji sanitarnej - Brynek 2006-2007 2 100 000 157 500 105 000 787 500 157 500 105 000 787 500

budowa kanalizacji sanitarnej - Boruszowice Hanusek 2007-2010 1 700 000 63 750 42 500 318 750

budowa kanalizacji sanitarnej - Mikołeska 2010-2013 1 700 000 budowa kanalizacji deszczowej wraz z odwodnieniem terenu - Mikołeska 2010-2013 1 200 000

Źródło: opracowanie własne.

85

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

Tablica 52: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie kanalizacji na lata 2008-2010 (w PLN brutto)

Okres Ogólny 2008 2009 2010 WYSZCZEGÓLNIENIE realizacji koszt zadania BG BP UE BG BP UE BG BP UE

KANALIZACJA, OCZYSZCZALNIE, MELIORACJE x 23 000 000 208 125 138 750 1 040 625 205 125 136 750 1 025 625 621 375 414 250 3 106 875

budowa kanalizacji sanitarnej - doko ńczenie - Tworóg 2006-2007 900 000

budowa kanalizacji sanitarnej - Nowa Wie ś Tworowska 2007-2010 2 300 000 86 250 57 500 431 250 86 250 57 500 431 250 86 250 57 500 431 250 odbudowa rowów melioracyjnych wraz infrastruktur ą drenarsk ą oraz odwodnienie dróg - Nowa Wie ś Tworowska 2006-2009 750 000 28 125 18 750 140 625 28 125 18 750 140 625 budowa kanalizacji sanitarnej - doko ńczenie - Koty oraz przysiółek Wesoła 2006-2007 1 900 000 odbudowa rowów melioracyjnych wraz z infrastruktur ą drenarsk ą oraz odwodnienie dróg - Świniowice 2006 700 000

budowa kanalizacji sanitarnej - Świniowice 2010-2012 2 100 000 105 000 70 000 525 000 odbudowa rowów melioracyjnych wraz z infrastruktur ą drenarsk ą oraz odwodnienie dróg - Połomia 2006-2008 600 000 30 000 20 000 150 000

budowa kanalizacji sanitarnej - Połomia 2010-2013 1 950 000 73 125 48 750 365 625 budowa kanalizacji sanitarnej wraz z oczyszczalni ą ścieków - Wojska 2010-2013 4 200 000 157 500 105 000 787 500 odbudowa rowów melioracyjnych wraz z infrastruktur ą drenarsk ą oraz odwodnienie dróg - Wojska 2009-2013 900 000 27 000 18 000 135 000 27 000 18 000 135 000

budowa kanalizacji sanitarnej - Brynek 2006-2007 2 100 000

budowa kanalizacji sanitarnej - Boruszowice Hanusek 2007-2010 1 700 000 63 750 42 500 318 750 63 750 42 500 318 750 63 750 42 500 318 750

budowa kanalizacji sanitarnej - Mikołeska 2010-2013 1 700 000 63 750 42 500 318 750 budowa kanalizacji deszczowej wraz z odwodnieniem terenu - Mikołeska 2010-2013 1 200 000 45 000 30 000 225 000

Źródło: opracowanie własne.

86

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

Tablica 53: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie kanalizacji na lata 2011-2013 (w PLN brutto)

Okres Ogólny 2011 2012 2013 WYSZCZEGÓLNIENIE realizacji koszt zadania BG BP UE BG BP UE BG BP UE

KANALIZACJA, OCZYSZCZALNIE, MELIORACJE x 23 000 000 471 375 314 250 2 356 875 471 375 314 250 2 356 875 366 375 244 250 1 831 875

budowa kanalizacji sanitarnej - doko ńczenie - Tworóg 2006-2007 900 000

budowa kanalizacji sanitarnej - Nowa Wie ś Tworowska 2007-2010 2 300 000 odbudowa rowów melioracyjnych wraz infrastruktur ą drenarsk ą oraz odwodnienie dróg - Nowa Wie ś Tworowska 2006-2009 750 000 budowa kanalizacji sanitarnej - doko ńczenie - Koty oraz przysiółek Wesoła 2006-2007 1 900 000 odbudowa rowów melioracyjnych wraz z infrastruktur ą drenarsk ą oraz odwodnienie dróg - Świniowice 2006 700 000

budowa kanalizacji sanitarnej - Świniowice 2010-2012 2 100 000 105 000 70 000 525 000 105 000 70 000 525 000 odbudowa rowów melioracyjnych wraz z infrastruktur ą drenarsk ą oraz odwodnienie dróg - Połomia 2006-2008 600 000

budowa kanalizacji sanitarnej - Połomia 2010-2013 1 950 000 73 125 48 750 365 625 73 125 48 750 365 625 73 125 48 750 365 625 budowa kanalizacji sanitarnej wraz z oczyszczalni ą ścieków - Wojska 2010-2013 4 200 000 157 500 105 000 787 500 157 500 105 000 787 500 157 500 105 000 787 500 odbudowa rowów melioracyjnych wraz z infrastruktur ą drenarsk ą oraz odwodnienie dróg - Wojska 2009-2013 900 000 27 000 18 000 135 000 27 000 18 000 135 000 27 000 18 000 135 000

budowa kanalizacji sanitarnej - Brynek 2006-2007 2 100 000

budowa kanalizacji sanitarnej - Boruszowice Hanusek 2007-2010 1 700 000

budowa kanalizacji sanitarnej - Mikołeska 2010-2013 1 700 000 63 750 42 500 318 750 63 750 42 500 318 750 63 750 42 500 318 750 budowa kanalizacji deszczowej wraz z odwodnieniem terenu - Mikołeska 2010-2013 1 200 000 45 000 30 000 225 000 45 000 30 000 225 000 45 000 30 000 225 000

Źródło: opracowanie własne.

87

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

Tablica 54: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie edukacji i sportu na lata 2005-2007 (w PLN brutto)

Okres Ogólny 2005 2006 2007 WYSZCZEGÓLNIENIE realizacji koszt zadania BG BP UE BG BP UE BG BP UE

EDUKACJA I SPORT x 7 100 000 68 500 45 667 342 500 256 000 170 667 1 280 000 46 000 30 667 230 000

modernizacja Szkoły Podstawowej - Tworóg 2006 1 150 000 172 500 115 000 862 500 wymiana okien, modernizacja c.o. oraz termomodernizacja Szkoły Podstawowej - Tworóg 2008 400 000 wymiana okien, modernizacja c.o. oraz termomodernizacja przedszkola - Tworóg 2009 250 000

remont generalny Gminnego O środka Kultury - Tworóg 2011 500 000

adaptacja poddasza w Szkole Podstawowej 2006-2008 300 000 15 000 10 000 75 000 15 000 10 000 75 000

remont wi ęź by i wymiana pokrycia dachu w przedszkolu - Koty 2005-2007 200 000 10 000 6 667 50 000 10 000 6 667 50 000 10 000 6 667 50 000 wymiana okien, modernizacja c.o. termomodernizacja wymiana podłogi w przedszkolu - Połomia 2005-2006 200 000 15 000 10 000 75 000 15 000 10 000 75 000

wymiana okien, modernizacja c.o. w przedszkolu - Wojska 2008 150 000

termomodernizacja budynku szkoły - Wojska 2005-2006 300 000 22 500 15 000 112 500 22 500 15 000 112 500

budowa sali gimnastycznej - Wojska 2010-2012 1 400 000 wymiana okien, modernizacja c.o. i termomodernizacja Szkoły Podstawowej - Boruszowice 2009 150 000

remont generalny przedszkola - Boruszowice 2005-2009 700 000 21 000 14 000 105 000 21 000 14 000 105 000 21 000 14 000 105 000

budowa sali gimnastycznej w Szkole Podstawowej - Boruszowice 2008-2010 1 400 000

Źródło: opracowanie własne.

88

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

Tablica 55: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie edukacji i sportu na lata 2008-2010 (w PLN brutto)

Okres Ogólny 2008 2009 2010 WYSZCZEGÓLNIENIE realizacji koszt zadania BG BP UE BG BP UE BG BP UE

EDUKACJA I SPORT x 7 100 000 188 500 125 667 942 500 151 000 100 667 755 000 140 000 93 333 700 000

modernizacja Szkoły Podstawowej - Tworóg 2006 1 150 000 wymiana okien, modernizacja c.o. oraz termomodernizacja Szkoły Podstawowej - Tworóg 2008 400 000 60 000 40 000 300 000 wymiana okien, modernizacja c.o. oraz termomodernizacja przedszkola - Tworóg 2009 250 000 37 500 25 000 187 500

remont generalny Gminnego O środka Kultury - Tworóg 2011 500 000

adaptacja poddasza w Szkole Podstawowej 2006-2008 300 000 15 000 10 000 75 000

remont wi ęź by i wymiana pokrycia dachu w przedszkolu - Koty 2005-2007 200 000 wymiana okien, modernizacja c.o. termomodernizacja wymiana podłogi w przedszkolu - Połomia 2005-2006 200 000

wymiana okien, modernizacja c.o. w przedszkolu - Wojska 2008 150 000 22 500 15 000 112 500

termomodernizacja budynku szkoły - Wojska 2005-2006 300 000

budowa sali gimnastycznej - Wojska 2010-2012 1 400 000 70 000 46 667 350 000 wymiana okien, modernizacja c.o. i termomodernizacja Szkoły Podstawowej - Boruszowice 2009 150 000 22 500 15 000 112 500

remont generalny przedszkola - Boruszowice 2005-2009 700 000 21 000 14 000 105 000 21 000 14 000 105 000

budowa sali gimnastycznej w Szkole Podstawowej - Boruszowice 2008-2010 1 400 000 70 000 46 667 350 000 70 000 46 667 350 000 70 000 46 667 350 000

Źródło: opracowanie własne.

89

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

Tablica 56: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie edukacji i sportu na lata 2011-2013 (w PLN brutto)

Okres Ogólny 2011 2012 2013 WYSZCZEGÓLNIENIE realizacji koszt zadania BG BP UE BG BP UE BG BP UE

EDUKACJA I SPORT x 7 100 000 145 000 96 667 725 000 70 000 46 667 350 000 0 0 0

modernizacja Szkoły Podstawowej - Tworóg 2006 1 150 000 wymiana okien, modernizacja c.o. oraz termomodernizacja Szkoły Podstawowej - Tworóg 2008 400 000 wymiana okien, modernizacja c.o. oraz termomodernizacja przedszkola - Tworóg 2009 250 000

remont generalny Gminnego O środka Kultury - Tworóg 2011 500 000 75 000 50 000 375 000

adaptacja poddasza w Szkole Podstawowej 2006-2008 300 000

remont wi ęź by i wymiana pokrycia dachu w przedszkolu - Koty 2005-2007 200 000 wymiana okien, modernizacja c.o. termomodernizacja wymiana podłogi w przedszkolu - Połomia 2005-2006 200 000

wymiana okien, modernizacja c.o. w przedszkolu - Wojska 2008 150 000

termomodernizacja budynku szkoły - Wojska 2005-2006 300 000

budowa sali gimnastycznej - Wojska 2010-2012 1 400 000 70 000 46 667 350 000 70 000 46 667 350 000 wymiana okien, modernizacja c.o. i termomodernizacja Szkoły Podstawowej - Boruszowice 2009 150 000

remont generalny przedszkola - Boruszowice 2005-2009 700 000

budowa sali gimnastycznej w Szkole Podstawowej - Boruszowice 2008-2010 1 400 000

Źródło: opracowanie własne.

90

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

Tablica 57: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie pozostałych inwestycji na lata 2005-2007 (w PLN brutto)

Okres Ogólny 2005 2006 2007 WYSZCZEGÓLNIENIE realizacji koszt zadania BG BP UE BG BP UE BG BP UE

POZOSTAŁE INWESTYCJE x 7 323 000 37 650 25 100 188 250 685 650 57 100 428 250 382 650 55 100 413 250 wymiana okien, modernizacja c.o. oraz termomodernizacja budynku Urz ędu Gminy - Tworóg 2011 250 000

Wiejski Dom Kultury 2005-2007 353 000 17 650 11 767 88 250 17 650 11 767 88 250 17 650 11 767 88 250

rewitalizacja Rynku w Tworogu 2009-2013 900 000

budowa traktu pieszo-rowerowego w Tworogu 2009-2013 500 000

budowa domu wielofunkcyjnego - Nowa Wie ś Tworowska 2005-2007 400 000 20 000 13 333 100 000 20 000 13 333 100 000 20 000 13 333 100 000

budowa cmentarza komunalnego - Tworóg Koty 2008-2010 900 000 wymiana okien, modernizacja c.o. Oraz termomodernizacja domu wielofunkcyjnego - Świniowice 2009 250 000

rozbudowa remizy stra Ŝackiej - Wojska 2006 600 000 600 000

generalne remonty budynków komunalnych 2008 450 000 czyszczenie oraz zagospodarowanie wokół stawu przy ul. Braci Wolko - Boruszowice 2007 300 000 300 000

wydanie folderu na temat Gminy Tworóg 2006 20 000 3 000 2 000 15 000

budowa sieci dróg rowerowych na terenie Gminy Tworóg 2006 300 000 45 000 30 000 225 000 modernizacja i rozbudowa kompleksów sportowych wraz z infrastruktur ą towarzysz ącą 2007-2013 2 100 000 45 000 30 000 225 000

Źródło: opracowanie własne.

91

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

Tablica 58: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie pozostałych inwestycji na lata 2008-2010 (w PLN brutto)

Okres Ogólny 2008 2009 2010 WYSZCZEGÓLNIENIE realizacji koszt zadania BG BP UE BG BP UE BG BP UE

POZOSTAŁE INWESTYCJE x 7 323 000 540 000 60 000 450 000 169 500 113 000 847 500 132 000 88 000 660 000 wymiana okien, modernizacja c.o. oraz termomodernizacja budynku Urz ędu Gminy - Tworóg 2011 250 000

Wiejski Dom Kultury 2005-2007 353 000

rewitalizacja Rynku w Tworogu 2009-2013 900 000 27 000 18 000 135 000 27 000 18 000 135 000

budowa traktu pieszo-rowerowego w Tworogu 2009-2013 500 000 15 000 10 000 75 000 15 000 10 000 75 000

budowa domu wielofunkcyjnego - Nowa Wie ś Tworowska 2005-2007 400 000

budowa cmentarza komunalnego - Tworóg Koty 2008-2010 900 000 45 000 30 000 225 000 45 000 30 000 225 000 45 000 30 000 225 000 wymiana okien, modernizacja c.o. Oraz termomodernizacja domu wielofunkcyjnego - Świniowice 2009 250 000 37 500 25 000 187 500

rozbudowa remizy stra Ŝackiej - Wojska 2006 600 000

generalne remonty budynków komunalnych 2008 450 000 450 000 czyszczenie oraz zagospodarowanie wokół stawu przy ul. Braci Wolko - Boruszowice 2007 300 000

wydanie folderu na temat Gminy Tworóg 2006 20 000

budowa sieci dróg rowerowych na terenie Gminy Tworóg 2006 300 000 modernizacja i rozbudowa kompleksów sportowych wraz z infrastruktur ą towarzysz ącą 2007-2013 2 100 000 45 000 30 000 225 000 45 000 30 000 225 000 45 000 30 000 225 000

Źródło: opracowanie własne.

92

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

Tablica 59: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie pozostałych inwestycji na lata 2011-2013 (w PLN brutto)

Okres Ogólny 2011 2012 2013 WYSZCZEGÓLNIENIE realizacji koszt zadania BG BP UE BG BP UE BG BP UE

POZOSTAŁE INWESTYCJE x 7 323 000 124 500 83 000 622 500 87 000 58 000 435 000 87 000 58 000 435 000 wymiana okien, modernizacja c.o. oraz termomodernizacja budynku Urz ędu Gminy - Tworóg 2011 250 000 37 500 25 000 187 500

Wiejski Dom Kultury 2005-2007 353 000

rewitalizacja Rynku w Tworogu 2009-2013 900 000 27 000 18 000 135 000 27 000 18 000 135 000 27 000 18 000 135 000

budowa traktu pieszo-rowerowego w Tworogu 2009-2013 500 000 15 000 10 000 75 000 15 000 10 000 75 000 15 000 10 000 75 000

budowa domu wielofunkcyjnego - Nowa Wie ś Tworowska 2005-2007 400 000

budowa cmentarza komunalnego - Tworóg Koty 2008-2010 900 000 wymiana okien, modernizacja c.o. Oraz termomodernizacja domu wielofunkcyjnego - Świniowice 2009 250 000

rozbudowa remizy stra Ŝackiej - Wojska 2006 600 000

generalne remonty budynków komunalnych 2008 450 000 czyszczenie oraz zagospodarowanie wokół stawu przy ul. Braci Wolko - Boruszowice 2007 300 000

wydanie folderu na temat Gminy Tworóg 2006 20 000

budowa sieci dróg rowerowych na terenie Gminy Tworóg 2006 300 000 modernizacja i rozbudowa kompleksów sportowych wraz z infrastruktur ą towarzysz ącą 2007-2013 2 100 000 45 000 30 000 225 000 45 000 30 000 225 000 45 000 30 000 225 000

Źródło: opracowanie własne.

93

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

Tablica 60: Źródła finansowania zada ń uj ętych w PRL Gminy Tworóg w zakresie inwestycji ogółem na lata 2005-2013 (w PLN brutto)

Ogólny 2005 2006 2007 WYSZCZEGÓLNIENIE koszt zadania BG BP UE BG BP UE BG BP UE

RAZEM INWESTYCJE 54 573 000 443 650 295 767 2 218 250 1 987 275 924 850 6 936 375 1 436 775 757 850 5 683 875

Ogólny 2008 2009 2010 WYSZCZEGÓLNIENIE koszt zadania BG BP UE BG BP UE BG BP UE

RAZEM INWESTYCJE 54 573 000 1 377 875 618 583 4 639 375 939 375 626 250 4 696 875 1 052 125 701 417 5 260 625

Ogólny 2011 2012 2013 WYSZCZEGÓLNIENIE koszt zadania BG BP UE BG BP UE BG BP UE

RAZEM INWESTYCJE 54 573 000 797 125 531 417 3 985 625 789 625 526 417 3 948 125 509 625 339 750 2 548 125

oznaczenia: BG – Bud Ŝet Gminy, BP – Bud Ŝet Pa ństwa, UE – Bud Ŝet Unii Europejskiej

94

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

7. Wybrane wska źniki monitorowania Planu Rozwoju Lokalnego.

Przedstawione wska źniki dotycz ą aktualnego na dzie ń uchwalenia Planu Rozwoju Lokalnego Uzupełnienia Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Władze Gminy Tworóg zobowi ązuj ą si ę do aktualizowania listy wska źników w zale Ŝno ści od zmian wprowadzonych w kolejnych uzupełnieniach ZPORR.

Tablica 61. DZIAŁANIE 1.2 Infrastruktura ochrony środowiska

Faza cyklu Wska źniki Interwencji

Długo ść sieci rozdzielczej wodoci ągów (km) Długo ść sieci kanalizacyjnych (km) Ilo ść oczyszczalni ścieków (szt.) Produkty Ilo ść wdro Ŝonych projektów selektywnej zbiórki odpadów i recyklingu oraz projektów gospodarki odpadami komunalnymi (szt.) Ilo ść wdro Ŝonych projektów wsparcia zarz ądzania ochron ą środowiska (szt.) Stosunek ilo ści budynków podł ączonych do wodoci ągu i kanalizacji do Rezultaty wszystkich budynków (%) Ilo ść osób korzystaj ących z sieci i kanalizacyjnej wodoci ągowej (osoby) Ilo ść ścieków odprowadzonych i / lub oczyszczonych oraz ilo ść Oddziaływanie przetworzonych odpadów (m3/miesi ąc)

Tablica 62 DZIAŁANIE 2.1. Rozwój umiej ętno ści powi ązany z potrzebami rynku pracy i mo Ŝliwo ści kształcenia ustawicznego w regionie Faza cyklu Wska źniki interwencji

Ilo ść finansowanych projektów zintegrowanych (dostarczaj ących kilka Produkty rodzajów usług) (szt.) Ilo ść osób korzystaj ących z praktyki dla uczniów i studentów (osoby) Ilo ść osób korzystaj ących z doradztwa dla osób dorosłych (osoby)

95

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

Ilo ść osób korzystaj ących ze szkole ń dla osób dorosłych (osoby)

Udział osób, które uko ńczyły szkolenie w ogólnej liczbie szkolonych osób dorosłych (%) Rezultaty Udział osób dorosłych, które znalazły nowe zatrudnienie 6 miesi ęcy po zako ńczeniu uczestnictwa w projekcie w ogólnej liczbie osób dorosłych uczestnicz ących w projektach (%)

Oddziaływanie Ilo ść osób, które po przekwalifikowaniu si ę zmieniły prac ę (osoby)

Tablica 63. DZIAŁANIE 3.5 Lokalna infrastruktura społeczna Faza cyklu Wska źniki interwencji Powierzchnia nowych lub zmodernizowanych obiektów przeznaczonych na cele dydaktyczne i sportowe (m2) Produkty Ilo ść zakupionego sprz ętu medycznego dla gminnych o środków zdrowia (szt.) Zmiana w kosztach stałych o środków zdrowia z uwzgl ędnieniem wska źnika inflacji (%) Rezultaty Ilo ść uczniów i wychowanków korzystaj ących z lokalnych obiektów edukacyjnych (osoby)

Udział osób korzystaj ących z usług słu Ŝby zdrowia na miejscu (%) Oddziaływanie Udział osób pozostaj ących na miejscu celem edukacji (%), w tym: udział osób, które uko ńczyły na miejscu szkoł ę średni ą oraz udział osób

96

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

Tablica 64. DZIAŁANIE 3.1 Obszary wiejskie Faza cyklu Wska źniki interwencji

Długo ść dróg powiatowych i gminnych (w km) Długo ść sieci rozdzielczej wodoci ągów (w km) Długo ść sieci kanalizacyjnych (w km) Produkty Liczba oczyszczalni ścieków (w szt.) Liczba wdro Ŝonych projektów selektywnej zbiórki odpadów i recyklingu oraz projektów gospodarki odpadami komunalnymi (w szt.)

Powierzchnia terenów inwestycyjnych, które stały si ę dost ępne w wyniku budowy i modernizacji dróg oraz uzbrojenia terenu (w ha) Stosunek ilo ści budynków podł ączonych do wodoci ągu i do kanalizacji Rezultaty do wszystkich budynków (%) Ilo ść ścieków odprowadzonych i / lub oczyszczonych (w m 3)

Liczba utworzonych miejsc pracy po zako ńczeniu realizacji projektu Liczba osób korzystaj ących z sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej Oddziaływanie (osoby) Spadek stopy bezrobocia

8. System wdra Ŝania planu rozwoju lokalnego.

System wdra Ŝania Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Tworóg jest realizowany w oparciu o przepisy reguluj ące sposoby wdra Ŝania pomocy strukturalnej Unii Europejskiej. Gmina korzystaj ąc ze środków finansowych funduszy strukturalnych UE zobowi ązana jest przestrzegać zasad i procedur wspólnotowych, które zostały okre ślone w Rozporz ądzeniu z dnia 21 czerwca 1999r. Nr 1260/1999, wprowadzaj ącym ogólne przepisy odno śnie funduszy strukturalnych oraz rozporz ądzeniach odnosz ących si ę do poszczególnych funduszy strukturalnych.

97

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

Poszczególne projekty b ędą wdra Ŝane w oparciu o zasady wydatkowania środków wg źródeł ich pochodzenia. Oznacza to, Ŝe podmiot korzystaj ący z ró Ŝnych źródeł finansowania b ędzie musiał sprosta ć wielu wymaganiom formalnym. Dotyczy to w szczególno ści odmiennych zasad wykorzystania środków pochodz ących ze źródeł krajowych oraz środków pochodz ących ze źródeł unijnych. Plan Rozwoju Lokalnego realizowany b ędzie w horyzoncie czasowym 2004-2006 po jego zatwierdzeniu przez Rad ę Gminy. Po przyj ęciu przez Rad ę Gminy, za jego wła ściwe wdro Ŝenie oraz przedstawianie okresowych ocen z post ępu jego realizacji odpowiedzialny będzie organ wykonawczy gminy tj. Wójt Gminy. Do pomocy we wła ściwym wdro Ŝeniu Planu Wójt Gminy dysponuje aparatem wykonawczym w postaci Urz ędu Gminy oraz jednostek organizacyjnych gminy i jednostek zale Ŝnych. Wśród komórek organizacyjnych Urz ędu Gminy naj ści ślej zaanga Ŝowanych w realizacj ę projektów wynikaj ących z Planu Rozwoju Lokalnego wskaza ć nale Ŝy:

Referat Finansów zajmuj ący si ę m.in.:  sprawami bud Ŝetowymi Gminy,  sprawami kasowymi,  opracowaniem programów gospodarczych i prognoz finansowych dla Gminy,  ksi ęgowo ści ą podatkow ą i zwi ązan ą z opłatami.

Referat ds. Gospodarki, Rolnictwa i Spraw Komunalnych (z wyró Ŝnionymi zespołami ds. gospodarki, inwestycji, spraw komunalnych i rolnictwa) zajmuj ący si ę m.in.:  planowaniem, finansowaniem budowy, modernizacj ą i utrzymaniem dróg gminnych,  sprawami zwi ązanymi z dostaw ą wody, energii elektrycznej, gazu,  gospodark ą odpadami komunalnymi,  planowaniem przestrzennym,  ochron ą środowiska,  nadzorowaniem realizacji inwestycji i zada ń społeczno – gospodarczych,  ewidencj ą działalno ści gospodarczej,  sprawami z zakresu: prawa wodnego, geodezji, ochrony gruntów rolnych i upraw,  sprawami zwi ązanymi z przeciwdziałaniem zachorowalno ści zwierz ąt (choroby zaka źne). Referat ten zajmuje si ę tak Ŝe działalno ści ą zwi ązan ą z:  promocj ą gminy i pozyskiwaniem środków bud Ŝetowych,  oświat ą, kultur ą, sportem i ochron ą zdrowia. 98

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

Dla obsługi projektów i zada ń inwestycyjnych konieczne b ędzie współdziałanie wspomnianych komórek organizacyjnych. System wdra Ŝania na poziomie Urz ędu Gminy obejmowa ć b ędzie nast ępuj ące działania: - przygotowanie dokumentacji zada ń obj ętych Planem, - wyst ępowanie z wnioskami o dofinansowanie, - przeprowadzenie procedur wyboru wykonawców zada ń, - kontraktowanie, - monitorowanie przebiegu prac w ramach poszczególnych projektów, - raportowanie kwartalne i roczne, - przygotowanie propozycji dotycz ących korekt w zakresie poszczególnych zada ń, - prowadzenie rozlicze ń finansowych, - prowadzenie działa ń promocyjnych i informacyjnych. - prowadzenie cyklicznych narad (zamkni ętych i otwartych) w celu optymalizacji działa ń. Za poszczególne zakresy zada ń odpowiadaj ą wcze śniej wymienione komórki organizacyjne Urz ędu Gminy, zgodnie ze swoj ą wła ściwo ści ą i zakresem odpowiedzialno ści.

Oprócz komórek organizacyjnych Urz ędu Gminy we wdra Ŝaniu Planu uczestniczy ć będą jednostki organizacyjne gminy, które zgodnie ze sw ą wła ściwo ści ą, współdziała ć b ędą z komórkami Urz ędu Gminy na etapie realizacji projektów inwestycyjnych, a nast ępnie odpowiedzialne b ędą za ich pó źniejsze funkcjonowanie. Uczestnictwo tych jednostek we wdra Ŝaniu dotyczy takich dziedzin jak: - gospodarka wodno-ściekowa, - ochrona środowiska, - turystyka i rekreacja, - oświata, - opieka społeczna, - ochrona zdrowia. Warunkiem niezb ędnym dla pełnego wdro Ŝenia Planu jest równie Ŝ uwzgl ędnianie wydatków z nim zwi ązanych w kolejnych bud Ŝetach na lata 2005 i 2006. Za ten element odpowiada Rada Gminy. Dlatego te Ŝ Wójt Gminy przedkładaj ąc Radzie projekty bud Ŝetów winien przetransponowa ć do nich zało Ŝenia finansowe zawarte w Planie Rozwoju Lokalnego przewidziane w nim na dany rok.

99

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

8.1. Instytucja zarz ądzaj ąca Planem Rozwoju Lokalnego Gminy Tworóg na lata 2004 – 2006.

Funkcj ę Instytucji Zarz ądzaj ącej i koordynuj ącej realizacj ę Planu Rozwoju Lokalnego będzie pełnił Wójt Gminy Tworóg. Zakres zada ń Instytucji Zarz ądzaj ącej obejmuje mi ędzy innymi: zbieranie danych statystycznych i finansowych na temat post ępów wdra Ŝania oraz przebiegu realizacji projektów w ramach Planu, zapewnienie zgodno ści realizacji Planu z poszczególnymi dokumentami programowymi wy Ŝszego rz ędu, zapewnienie przygotowania i wdro Ŝenia planu działa ń w zakresie informacji i promocji Planu, przygotowanie rocznych raportów nt. wdra Ŝania Planu, zbieranie informacji do rocznego raportu o nieprawidłowo ściach, dokonanie oceny ex-post po zako ńczeniu realizacji Planu, zwoływanie narad poszczególnych jednostek zainteresowanych okre ślonymi projektami.

Dla wła ściwej oceny Instytucja Zarz ądzaj ąca mo Ŝe tworzy ć grupy robocze, korzysta ć z opinii niezale Ŝnych ekspertów lub usług innych instytucji.

8.2. Instytucja wdra Ŝaj ąca Plan Rozwoju Lokalnego.

Urz ąd Gminy Tworóg oraz poszczególne jednostki organizacyjne Gminy jako instytucje wdra Ŝaj ące PRL w ramach realizowanych działa ń s ą odpowiedzialne za: 1. tworzenie, przyjmowanie i składanie wniosków aplikacyjnych od instytucji podległych - beneficjentów pomocy, 2. kontrol ę formaln ą składanych wniosków, ich zgodno ści z procedurami, z zapisami Planu, 3. ewentualne monitorowanie wdra Ŝania poszczególnych projektów, 4. zapewnienie informowania o współfinansowaniu przez UE realizowanych projektów.

100

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

9. Sposoby monitorowania Planu Rozwoju Lokalnego.

9.1. System monitorowania Planu Rozwoju Lokalnego.

W celu sprawnego i efektywnego wdra Ŝania Planu Rozwoju Lokalnego niezb ędne jest ci ągłe monitorowanie efektów rzeczowych projektów, wchodz ących w zakres Planu oraz wydatków na ich realizacj ę. Sam proces monitorowania obejmuje zbieranie danych, obrazuj ących tempo i jako ść wdra Ŝania projektów. Słu Ŝyć temu maj ą wcze śniej zaprezentowane wska źniki. Za proces monitorowania i raportowania odpowiada ć b ędzie Wójt Gminy wraz z podległym mu aparatem wykonawczym w postaci Urz ędu Gminy oraz jednostek organizacyjnych Gminy. Wewn ętrznie za gromadzenie danych obrazuj ących efekty rzeczowe zwi ązane z wdra Ŝaniem Planu odpowiedzialny b ędzie pełnomocnik Wójta ds. wdro Ŝenia Planu Rozwoju Lokalnego, natomiast za monitorowanie wydatków odpowiedzialny b ędzie Skarbnik Gminy wraz z Referatem Finansów. Monitorowanie efektów rzeczowych obejmowa ć b ędzie wska źniki produktu, rezultatu i oddziaływania. Wójt Gminy jest zobowi ązany do corocznego przedkładania Radzie Gminy raportu monitoringowego z wdra Ŝania Planu. Oprócz raportu monitoringowego, Wójt Gminy przedkłada ć b ędzie Radzie Gminy prognoz ę, dotycz ącą wdra Ŝania Planu w kolejnym roku wraz z propozycj ą ewentualnych modyfikacji, która poddawana b ędzie analizie ka Ŝdorazowo przy okazji zatwierdzania bud Ŝetu. Zakres przedmiotowy raportów okresowych przedkładanych przez Wójta winien obejmowa ć co najmniej: - przebieg procesu wdra Ŝania poszczególnych projektów, - realizacj ę planu finansowego, - sposoby promocji projektów, - zidentyfikowane i przewidywane zagro Ŝenia realizacji planu. Stanowiska wypracowywane przez Rad ę Gminy w przedmiocie przedkładanych raportów z monitoringu, stanowi ć b ędą równie Ŝ podstaw ę sporz ądzenia oceny wdro Ŝenia Planu sporz ądzanej na zako ńczenie okresu planowania.

101

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

9.2. Sposoby oceny Planu Rozwoju Lokalnego.

Ocena wykonania Planu Rozwoju Lokalnego powinna zawiera ć nast ępuj ące dane: - rzeczywiste oraz zawarte w poszczególnych wnioskach daty rozpocz ęcia i zako ńczenia poszczególnych projektów, - metody zarz ądzania projektami w czasie ich realizacji oraz po wdro Ŝeniu poszczególnych projektów, - ocen ę społeczn ą oddziaływania poszczególnych projektów, - szczegółowy wykaz kosztów poniesionych w fazie realizacji projektu oraz jego funkcjonowania.

Ocena stanowi ć b ędzie podstaw ę sporz ądzenia Planu Rozwoju Lokalnego na kolejny okres programowania.

9.3. Sposoby inicjowania współpracy pomi ędzy sektorem publicznym, prywatnym i organizacjami pozarz ądowymi – Promocja Planu Rozwoju Lokalnego.

Wa Ŝnym elementem realizacji Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Tworóg jest promocja dokumentu w śród beneficjentów docelowych. Istot ą działa ń promocyjnych jest poinformowanie mo Ŝliwie najwi ększej liczby mieszka ńców o ostatecznych zapisach i zaproszenie do aktywnego udziału w pracach na rzecz realizacji zamierzonych celów. Wykorzystanie pomocy w ramach funduszy strukturalnych wymaga odpowiedniego zakresu promocji zgodnej w swym zakresie z rozporz ądzeniem komisji WE nr 1159/2000 w sprawie środków informacyjnych i promocyjnych, stosowanych przez Państwa Członkowskie odno śnie pomocy z funduszy strukturalnych. Poprzez wła ściwe przeprowadzenie działa ń w zakresie kreowania pozytywnego wizerunku przyj ętego Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Tworóg rozumie się: - umo Ŝliwienie szerokiego dost ępu do zapisów dokumentu poprzez jego powielenie, b ądź udost ępnienie w formie broszur i ulotek najwa Ŝniejszych zapisów dotycz ących realizowanych działa ń, - umieszczenie najwa Ŝniejszych zapisów PRL do informacji publicznej na stronie internetowej Urz ędu Gminy Tworóg, - publiczn ą prezentacj ę PRL społeczno ści lokalnej.

102

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

Tablica 65: Schemat elementów składowych procesu promocji Planu Rozwoju Lokalnego

Za wła ściwe informowanie i promocj ę Planu Rozwoju Lokalnego na poziomie gminy odpowiedzialny b ędzie organ wykonawczy tj. Wójt Gminy. Informacja o ostatecznym wykazie zada ń zawartych w Planie, w tym harmonogram ich realizacji b ędzie udost ępniana w nast ępuj ący sposób: • publikacja Planu oraz jego oceny, korekty i analizy na stronach internetowych gminy, w Biuletynie Informacji Publicznej oraz w prasie lokalnej, • publiczne prezentacje Planu przy okazji ró Ŝnorodnych spotka ń ze społeczno ści ą lokaln ą, Oprócz Wójta Gminy jako głównego podmiotu odpowiedzialnego za prowadzenie działa ń informacyjnych i promocyjnych, zwi ązanych z Planem Rozwoju Lokalnego, działania tego typu winny prowadzi ć wszystkie inne podmioty, zaanga Ŝowane w poszczególne projekty składaj ące si ę na tre ść Planu Grupami docelowymi promocji Planu Rozwoju Lokalnego b ędą:
społeczno ść lokalna,
beneficjenci,
organizacje pozarz ądowe,
partnerzy społeczno-gospodarczy,
media.

103

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

10. Analiza SWOT

10.1. Wyniki analizy stanu obecnego.

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

• Dogodne poło Ŝenie geograficzne • Środowisko naturalne o o mo Ŝliwo ść szybkiego dojazdu Niski stopie ń skanalizowania z du Ŝych miast aglomeracji oraz zgazyfikowania gminy śląskiej • Zdrowie

o sąsiedztwo z ciekawymi pod o Niewystarczaj ące zaplecze wzgl ędem turystyczno – medyczne gospodarczym obszarami • Turystyka regionu śląskiego o Brak infrastruktury • Wysoka atrakcyjno ść terenu gminy umo Ŝliwiaj ącej aktywny o Wysokie zalesienie wypoczynek o Znaczna ilo ść pomników o Brak wła ściwego oznaczenia kultury obiektów turystycznych o Dobry stan zabytków o Brak informacji o gminie • o Edukacja Niewystarczaj ąca ilo ść imprez o Rozwini ęta baza edukacyjna promuj ących walory o Atrakcyjne kierunki turystyczne gminy

kształcenia (Technikum Le śne • Komunikacja w Brynku) o Zły stan nawierzchni drogowych i pozostałych traktów komunikacyjnych

SZANSE ZAGRO śENIA

• • Turystyka Finanse o Du Ŝa ilo ść zabytków, o Niewystarczaj ąca ilo ść wymagaj ących wła ściwego własnych środków zagospodarowania finansowych na samodzieln ą o Du Ŝa ilo ść turystów (głównie realizacj ę koniecznych w okresie letnim) inwestycji • Strategia rozwoju • Bezrobocie o Sprecyzowane plany rozwoju o Zmniejszaj ąca si ę siła gminy do roku 2013 nabywcza mieszka ńców, • Członkostwo w Unii Europejskiej osłabiaj ąca rozwój prywatnej o Szansa finansowania szeregu przedsi ębiorczo ści na terenie inwestycji istotnych dla gminy rozwoju gminy • Gospodarka o Rozwój działalno ści hotelarsko – turystycznej o Rozwój przemysłu zwi ązanego z obróbk ą drzewa (rosn ące zainteresowanie przedmiotami u Ŝytkowymi wykonanymi w cało ści z naturalnego surowca). 104

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG

10.2. Zakres działa ń naprawczych.

Zestawienie ilo ściowe Obszar realizacji

Ochrona śro dowiska • Kanalizacja sanitarna • Oczyszczalnia ścieków 30% • Melioracja • Gazoci ągi • Wodoci ągi

Komunikacja • Budowa i remonty dróg • Budowa i remonty chodników 28% • Oświetlenie uliczne

Inwestycje pozostałe • Wymiany okien w budynkach uŜyteczno ści publicznej • Termomodernizacje 16% • Rozbudowa o środka zdrowia • Budowa domu wielofunkcyjnego • Budowa cmentarza komunalnego • Zagospodarowanie wokół stawu • Rozbudowa remizy stra Ŝackiej

Edukacja i sport • Budowa i remonty sal 11% gimnastycznych

Poprawa warunków Ŝycia mieszka ńców (gazoci ągi) 8%

Po prawa warunków Ŝycia mieszka ńców (wodoci ągi) 7%

105

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY TWORÓG