Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Kwiecień, 2017 r.

Zadanie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej, w ramach Programu Pomoc Techniczna 2014 - 2020 Zamawiający: Gmina Brudzew Urząd Gminy Brudzew ul. Turkowska 29

62-720 Brudzew

Wykonawca:

Green Key ul. Nowy Świat 10a/15 60 - 583 Poznań www.greenkey.pl

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Kierownik projektu: mgr Joanna Masiota - Tomaszewska

Autorzy opracowania: mgr Andrzej Karkowski mgr Wojciech Pająk mgr Joanna Walkowiak Kwiecień, 2017 r. mgr inż. Łukasz Gińko

Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

SPIS TREŚCI

I. WSTĘP ...... 5

1.1. SYNTETYCZNY OPIS GMINY BRUDZEW W NAWIĄZANIU DO PLANOWANEJ REWITALIZACJI NA TERENIE GMINY BRUDZEW ...... 5 1.2. PODSTAWY PRAWNE WRAZ Z UZASADNIENIEM KONIECZNOŚCI OPRACOWANIA DIAGNOZY NA POTRZEBY WYZNACZENIA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO ORAZ OBSZARU REWITALIZACJI NA TERENIE GMINY BRUDZEW ...... 6 1.3. METODA OPRACOWYWANIA DIAGNOZY Z UWZGLĘDNIENIEM PRZYJĘTYCH WSKAŹNIKÓW DELIMITACJI ...... 6 1.4. WYZNACZENIE PORÓWNYWALNYCH JEDNOSTEK PRZESTRZENNYCH DO CELÓW ANALIZY WYSTĘPUJACYCH ZJAWISK ...... 7

II. DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH – SFERA SPOŁECZNA ...... 11

2.1. ZAAWANSOWANIE PROCESU STARZENIA SIĘ LUDNOŚCI ...... 17 2.1.1. Wskaźnik - udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem na danym obszarze ...... 17 2.2. PROBLEMY RYNKU PRACY ...... 19 2.2.1. Wskaźnik - udział osób bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze ...... 21 2.3. SAMOWYSTARCZALNOŚĆ EKONOMICZNA LUDNOŚCI I GOSPODARSTW DOMOWYCH ...... 25 2.3.1. Wskaźnik – udział (%) liczby osób w rodzinach objętych pomocą GOPS w liczbie ludności ogółem na danym obszarze ...... 28 2.3.2. Wskaźnik – udział (%) liczby osób korzystających ze świadczeń rodzinnych w liczbie ludności ogółem na danym obszarze ...... 30 2.3.3. Udział (%) liczby dzieci do lat 17 włącznie, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny, w ogólnej liczbie ludności danego obszaru w tym wieku ...... 31 2.4. PRZESTĘPCZOŚĆ – POZIOM BEZPIECZEŃSTWA ...... 33 2.4.1. Wskaźnik - ilość interwencji służb porządkowych z powodu zakłócania miru domowego i porządku publicznego przypadająca na 100 mieszkańców danego obszaru 34 2.5. POZIOM DOSTĘPU DO WIEDZY, EDUKACJI, KULTURY I SPORTU ...... 36 2.5.1. Wskaźnik – występowanie na danym obszarze miejsc bądź instytucji, organizacji (świetlicy wiejskiej, remizy OSP, placów zabaw, boisk sportowych/ stowarzyszenia, koła gospodyń wiejskich, organizacji pozarządowej (występuje/nie występuje) ...... 41 2.5.2. Wskaźnik – ujawnienie spadku liczby czytelników w bibliotekach Gminy Brudzew w roku 2016 względem roku 2006 (wyższy spadek w odniesieniu do średniej gminnej) ...... 43

III. DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH – SFERA GOSPODARCZA ...... 45

3.1. OBECNA SYTUACJA GOSPODARCZA ...... 45 3.2. KLIMAT AKTYWNOŚCI GOSPODARCZEJ ...... 46 3.2.1. Wskaźnik - liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych przypadająca na 100 mieszkańców danego obszaru ...... 48 3.2.2. Wskaźnik – zmiana liczby gospodarstw rolnych, pomiędzy latami 2000 a 2015 – ujawnienie wzrostu lub spadku liczby gospodarstw ...... 51

IV. DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH – SFERA ŚRODOWISKOWA ...... 54

4.1. ZASOBY PRZYRODNICZE ...... 54 4.2. UŻYTKOWANIE TERENU ...... 59 4.3. JAKOŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO i HAŁAS ...... 60 4.4. ZAGOSPODAROWANIE NIECZYSTOŚCI CIEKŁYCH ...... 62 4.5. ZAGOSPODAROWANIE ODPADÓW KOMUNALNYCH ORAZ OBECNOŚĆ ODPADÓW STWARZAJĄCYCH ZAGROŻENIE DLA ŻYCIA, ZDROWIA, LUDZI BĄDŹ STANU ŚRODOWISKA...... 64

3 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

4.5.1. Wskaźnik – masa odpadów zawierających azbest pozostałych do unieszkodliwienia przypadająca na 1 mieszkańca danego obszaru (kg/osobę) ...... 64 4.6. DEGRADACJA ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH W KONTEKŚCIE WYDOBYCIA WĘGLA BRUNATNEGO ...... 67

V. DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH – SFERA PRZESTRZENNO- FUNKCJONALNA I TECHNICZNA ...... 72

5.1. UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z LOKALIZACJI ...... 72 5.2. UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z WIELOETNIEJ DZIAŁALNOŚCI WYDOBYWCZEJ WĘGLA BRUNTANEGO ...... 73 5.3. WYSOKI POZIOM WYLUDNIANIA SIĘ OBSZARU OKREŚLONY TENDENCJĄ ZMIAN LICZBY LUDNOŚCI W OKRESIE MIĘDZY 31.12.2000 R., a 31.12.2016 R. (określenie tendencji wzrostu lub spadku) ...... 78 5.3.1. Wskaźnik – wysoki poziom wyludniania się obszaru określony tendencją zmian liczby ludności w okresie między 31.12.2000 r., a 31.12.2016 r. (określenie tendencji spadku poniżej średniej gminnej) ...... 79 5.4. UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z WYPOSAŻENIA W INFRASTRUKTURĘ TECHNICZNĄ ...... 81 5.5. ZAOPATRZENIE W CIEPŁO BUDYNKÓW MIESZKALNYCH ...... 82 5.6. ZAOPATRZENIE W CIEPŁO BUDYNKÓW UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ ...... 84

VI. PODSUMOWANIE ANALIZY WSKAŹNIKOWEJ ...... 85

VII. WSKAZANIE OBSZARÓW PROBLEMOWYCH ORAZ OBSZARÓW O ISTOTNYM ZNACZENIU DLA ROZWOJU GMINY ...... 88

7.1. OBSZARY PROBLEMOWE W KONTEKŚCIE „PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO” ...... 88 7.2. OBSZARY TRACĄCE DOTYCHCZASOWE FUNKCJE SPOŁECZNO- GOSPODARCZE W KONTEKŚCIE „ZASAD I KRYTERIÓW WYZNACZANIA OBSZARÓW FUNKCJONANYCH W WOJEWÓDZTWIE WIELKOPOLSKIM” ...... 89 7.3. POTENCJAŁ GEOLOGICZNY – KOPALNY LAS I OSADA Z CZASÓW CHRYSTUSA KWIATKOWIE I KOŹMINIE ...... 90 7.4. ODKRYCIE ARCHEOLOGICZNE LAS SPRZED 12-STU TYSIĘCY LAT ...... 90 7.5. STANOWISKO – OSADA KWIATKÓW ...... 91 7.6. POTENCJAŁ KULTUROWY ...... 93 7.6. ZARYS KONCEPCJI PLANOWANYCH KIERUNKÓW DZIAŁAŃ REWITALIZACYJNYCH PRZYCZYNIAJĄCYCH SIĘ DO PRZECIWDZIAŁANIA NEGATYWNYM ZJAWISKOM SPOŁECZNYM W KONTEKŚCIE WYSTĘPUJĄCYCH PROBLEMÓW I POSIADANYCH POTENCJAŁÓW ...... 95

VII. UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W PROCESIE WYZNACZENIA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI ...... 97

VIII. WYZNACZENIE OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI ...... 103

IX. WNIOSKI ...... 108

SPIS TABEL ...... 109

SPIS RYCIN ...... 110

4 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

I. WSTĘP

1.1. SYNTETYCZNY OPIS GMINY BRUDZEW W NAWIĄZANIU DO PLANOWANEJ REWITALIZACJI NA TERENIE GMINY BRUDZEW

W 2016 roku samorząd Gminy Brudzew uchwalając Strategię promocji terenów pokopalnianych i inwestycyjnych rozpoczął formalnie skoordynowane działania rewitalizacyjne, biorąc jednocześnie pod uwagę fakt, iż jest to ostatnia chwila na zapobieżenie i zahamowanie już powstających problemów społecznych jakie wiążą się z rozpoczętym wygaszaniem kopalni. Przed gminą stoi ogromne wyzwanie w aspekcie kompleksowej społeczno-gospodarczej i przestrzennej odnowy obszarów zdegradowanych. Utrata dotychczasowych funkcji społeczno‐ gospodarczych pełnionych przez gminę i poszczególne miejscowości prowadzi do pogłębiania występujących problemów m.in.: niskiego poziomu przedsiębiorczości, wzrostu bezrobocia, pogorszenia jakości infrastruktury, a także intensyfikacji problemów społecznych związanych z depopulacją, migracją oraz wykluczeniem społecznym. Gmina Brudzew nie jest gminą jednorodną. Podzielona jest na 26 wiejskich jednostek osadniczych i na 23 sołectwa: Brudzew, Bogdałów, Bratuszyn, Brudzyń, Cichów, Chrząblice, Dąbrowa, Galew, Głowy, Janiszew, Janów, Izabelin, Kolnica, Kozubów, Koźmin, Krwony, Kuźnica Janiszewska, Kwiatków, Marulew, Olimpia, Podłużyce, Tarnowa, Wincentów. Gmina Brudzew jest zamieszkana przez ponad 6 tysięcy mieszkańców, co stanowi około 7,2% populacji powiatu tureckiego i około 0,2% populacji województwa wielkopolskiego. Wyznaczenie obszaru rewitalizacji i obszaru zdegradowanego w Gminie Brudzew jest utrudnione ze względu na niską gęstość zaludnienia, która na tym obszarze należy do najniższych w województwie i wynosi 53 osób/km2 (dla powiatu tureckiego współczynnik ten wynosi 91 osób/km² a dla całej Wielkopolski 116 osób/km2). Głównym ośrodkiem administracyjnym i gospodarczym gminy jest wieś Brudzew. Pozostałe miejscowości tworzą oddzielne zespoły o różnym stopniu zwartości: rozsiane lub ułożone wzdłuż dróg powiatowych i gminnych. Na terenach o zwiększonym udziale gleb korzystnych dla rolnictwa występuje niewielka ilość pojedynczych, rozproszonych siedlisk. Na ten stan również wpłynęła działalność kopalni, która rozpoczynając eksploatację wysiedlała mieszkańców z eksploatowanych terenów wpływając na rozproszenie siedlisk. Przykładem może tu być miejscowość Bogdałów, Janiszew, Głowy a w szczególności Kwiatków. W Gminie Brudzew wskutek około 40- letniej eksploatacji górniczej doszło do utraty funkcji rolniczej jaką pełniła gmina. Mieszkańcy wysiedlani z terenów zajmowanych pod eksploatację w zamian za sprzedaż gruntów rolnych zatrudniani byli w kopalni. W momencie zakończenia eksploatacji stracą pracę i nie odzyskają gruntów, które w skutek działalności kopalni zostały zrekultywowane w kierunku wodnym i przekształcone w pokopalniane jeziora. Działalność eksploatacyjna spowodowała wiele problemów przestrzennych, środowiskowych i infrastrukturalnych. Rolnicy wypłacani przez kopalnie wyprowadzali się w okolice Brudzewa lub do innych gmin. Ci niewysiedleni ponieśli największe straty. Działalność kopalni osuszyła teren co wpłynęło na nieopłacalność działalności rolniczej. Przerwanie głównych ciągów komunikacyjnych m.in drogi powiatowej Koźmin – Koło, konieczność objazdów spowodowała trudności w dojeździe do pracy do Koła. Mieszkańcy południowej części Kwiatkowa zostali odcięci od głównej drogi i aby dostać się do głównych dróg korzystają z dróg dojazdowych

5 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew do pól. W gminie brakuje też połączeń PKS. Mieszkańcy terenów pokopalnianych mają więc utrudniony dojazd placówek edukacyjnych, usługowych, kulturalnych i miejsc użyteczności publicznej. Praca oferowana przez kopalnię i stosunkowo wysokie zarobki powodowały, że zakładanie własnego biznesu przestało być opłacalne. Duch przedsiębiorczości w gminie został „zabity” wskutek czego Gmina Brudzew notuje najniższy wskaźnik podmiotów gospodarczych. W konsekwencji sytuacja ta ma też niemały wpływ na bezprecedensową skalę występowania obszarów problemowych w tych terenach, co szczegółowo zostało opisane w dalszej części opracowania.

1.2. PODSTAWY PRAWNE WRAZ Z UZASADNIENIEM KONIECZNOŚCI OPRACOWANIA DIAGNOZY NA POTRZEBY WYZNACZENIA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO ORAZ OBSZARU REWITALIZACJI NA TERENIE GMINY BRUDZEW

Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz. U. z 2015 poz. 1777), określiła zasady oraz tryb przygotowania, prowadzenia i oceny rewitalizacji. Samorządy otrzymały podstawę prawną do podjęcia kompleksowych działań służących rewitalizacji obszarów zdegradowanych. Gmina Brudzew wybrała tryb opracowania „Gminnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Brudzew na lata 2016-2020” zgodny z zapisami wyżej wymienionej Ustawy.

1.3. METODA OPRACOWYWANIA DIAGNOZY Z UWZGLĘDNIENIEM PRZYJĘTYCH WSKAŹNIKÓW DELIMITACJI

Przed wyznaczeniem obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji, pomocniczo zebrano dane dotyczące odczuć społecznych, które posłużyły wypracowaniu diagnozy stanu społecznego, gospodarczego, środowiskowego oraz przestrzenno-funkcjonalnego w Gminie Brudzew w odniesieniu do jednostek urbanistycznych. Decyzja o przeprowadzeniu wstępnej analizy sytuacji na obszarze gminy na tle jednostek urbanistycznych zapadła pod wpływem prac eksperckich, szeregu dyskusji i rozważań, spotkań konsultacyjnych z mieszkańcami sołectw. Korzystano również z ankiet i Raportu ze zogniskowanych wywiadów grupowych opracowanego w 2016 roku w ramach: "Strategii promocji terenów inwestycyjnych i pokopalnianych Gminy Brudzew” oraz ankiet i raportu tworzonego na potrzeby opracowania „Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych”.

Wstępna diagnoza pokazała, że największa degradacją ale i największymi możliwościami rozwojowymi cechują się miejscowości pokopalniane jako poprzemysłowe dotknięte degradacją niemal na całym swoim obszarze. Wyniki, które zostały przedstawione poniżej, były przesłanką do dokonania bardziej wnikliwych analiz, zastosowanych w późniejszych pracach eksperckich nad wyznaczeniem obszarów zdegradowanych, opartych na zbadaniu sytuacji stanu społecznego, gospodarczego, środowiskowego, technicznego oraz przestrzenno-funkcjonalnego w gminie w odniesieniu do jednostek analitycznych.

6 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Dla zobrazowania sytuacji społecznej w poszczególnych jednostkach analitycznych gminy, wybrano kilka najbardziej charakterystycznych dla Gminy Brudzew zjawisk kryzysowych. Dla każdego zjawiska określono na wstępie średnią wartość dla całej gminy, która jest tzw. wartością referencyjną, a następnie przedstawiono wartości występujące w poszczególnych jednostkach analitycznych. Wyniki badań przedstawiono w tabelach i na rycinach. Jednostki charakteryzujące się występowaniem zjawiska kryzysowego powyżej średniej dla gminy, zostały zaznaczone tłem pomarańczowym, jako wskazujące na stan kryzysowy. Dla potrzeb opracowania diagnozy służącej wyznaczeniu obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji, na cele sporządzenia Programu Rewitalizacji dla Gminy Brudzew określono listę potencjalnych wskaźników. Służą one przedstawieniu przestrzennego zróżnicowania Gminy Brudzew biorąc pod uwagę cechy wskazujące na kumulację negatywnych zjawisk społecznych, gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno – funkcjonalnych i technicznych. Podstawą stwierdzenia na danym obszarze stanu kryzysowego jest występowanie problemów o charakterze społecznym. Jeśli destrukcyjne procesy społeczne współwystępują z problemami innymi problemami o charakterze gospodarczym, środowiskowym, przestrzenno – funkcjonalnym lub technicznym to niezbędne jest prowadzenie działań naprawczych. Skalę negatywnych zjawisk powinny odzwierciedlać wskaźniki rozwoju opisujące powyższe sfery, które wskazują na niski poziom rozwoju lub dokumentują silną dynamikę spadku poziomu rozwoju, w odniesieniu do wartości dla całej jednostki. W niniejszym dokumencie zastosowano wybrane wskaźniki, które możliwie dobrze oddają zróżnicowanie poszczególnych obszarów Gminy Brudzew oraz te, które można odnieść do wyznaczonych jednostek przestrzennych. Analizę przeprowadzono w sferach: społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej. Wszystkie wartości odniesiono do wartości referencyjnej. Jest niż średnia wartość dla Gminy Brudzew. Należy podkreślić, że za każdym razem obliczona została średnia wartość dla każdej miejscowości a następnie wartość ta odniesiona została do średniej wartości obliczonej dla całej Gminy Brudzew. Szczegółowe dane w tym zakresie zawierają kolejne rozdziały niniejszego opracowania. Dodatkowo, kierując się potrzebą uszczegółowienia cech niezbędnych do wyznaczenia obszarów kryzysowych w sferze społecznej Gmina Brudzew uwzględniła zaawansowanie procesu starzenia się ludności.

1.4. WYZNACZENIE PORÓWNYWALNYCH JEDNOSTEK PRZESTRZENNYCH DO CELÓW ANALIZY WYSTĘPUJACYCH ZJAWISK

Uzyskanie porównywalności wyników diagnozy wymaga przetwarzania danych w ramach możliwie podobnych do siebie jednostek przestrzennych. Powinny być to pewne całości pod względem funkcjonalnym, charakteryzujące się pewną spójnością społeczną i przestrzenną. Autorzy niniejszego opracowania dołożyli starań, aby przeprowadzona analiza w sposób możliwie trafny odzwierciedlała znane i powszechnie dostrzegane zróżnicowanie w przestrzeni społeczno – gospodarczej i infrastrukturalnej Gminy Brudzew.

7 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Gmina Brudzew jest gminą wiejską o powierzchni 11 263 ha (112,63 km2) zamieszkałą przez 6 047 osób (stan na 31.12.2016 r.). Średnia gęstość zaludnienia gminy to 53,7 osób/km2. Najliczniej zamieszkałą miejscowością w Gminie (stan na 31.12.2016 r.) jest wieś Brudzew – 1 687 osób (27,9% ogółu mieszkańców w Gminie), najmniej licznie zaś – Głowy – z liczbą mieszkańców wynoszącą 31 osób (0,5% ogółu mieszkańców w Gminie). Wytyczne regionalne w zakresie rewitalizacji, wyraźnie wskazują, że wydzielony obszar rewitalizacji nie może zajmować ponad 20% powierzchni całkowitej gminy oraz nie może koncentrować ponad 30% mieszkańców, a zatem istnieje uzasadniona potrzeba podziału gminy na jednostki analityczne. Szczegółową, obowiązującą jednostką powierzchniową podziału Gminy, wyodrębnioną dla celów ewidencji gruntów i budynków jest podział przestrzeni na obręby ewidencyjne. Jednostki te posiadają określone granice, których przebieg zawarty jest m.in. zbiorze danych państwowego rejestru granic i powierzchni jednostek podziałów terytorialnych kraju (dostępny na stronie internetowej Centralnego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej pod adresem http://www.codgik.gov.pl/index.php/darmowe- dane.html). W gminie Brudzew są 23 obręby ewidencyjne i są to: Bierzmo, Bogdałów Kolonia, Bogdałów, Bratuszyn, Brudzew, Brudzyń PGR, Chrząblice, Cichów, Dąbrowa, Głowy, Izabelin, Janiszew, Janów, Kolnica, Koźmin, Kozubów, Krwony, Kuźnica Janiszewska, Kwiatków, Marulew, Olimpia, Tarnowa, Wincentów. Ich przebieg przedstawiono na rycinie.

Ryc. 1. Przebieg obrębów ewidencyjnych na tle Gminy Brudzew Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z CODGIK

8 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

W Gminie Brudzew funkcjonują również 23 jednostki pomocnicze gminy – sołectwa, których status określają odpowiednie Uchwały: 1. Sołectwo Bogdałów – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/272/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r., 2. Sołectwo Bratuszyn – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/274/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r., 3. Sołectwo Brudzew – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/294/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r., 4. Sołectwo Brudzyń – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/273/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r., 5. Sołectwo Cichów – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/275/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r., 6. Sołectwo Chrząblice – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/276/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r., 7. Sołectwo Dąbrowa – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/277/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r., 8. Sołectwo Galew – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/278/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r., 9. Sołectwo Głowy – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/279/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r., 10. Sołectwo Izabelin – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/280/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r., 11. Sołectwo Janiszew – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/282/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r., 12. Sołectwo Janów – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/281/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r., 13. Sołectwo Kolnica – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/283/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r., 14. Sołectwo Kozubów – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/286/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r., 15. Sołectwo Koźmin – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/284/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r., 16. Sołectwo Krwony – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/285/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r., 17. Sołectwo Kuźnica Janiszewska – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/287/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r., 18. Sołectwo Kwiatków – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/288/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r., 19. Sołectwo Marulew – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/289/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r., 20. Sołectwo Olimpia – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/290/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r., 21. Sołectwo Podłużyce – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/291/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r., 22. Sołectwo Tarnowa – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/293/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r., 23. Sołectwo Wincentów – statut sołectwa określa Uchwała Nr XLVII/292/2010 Rady Gminy Brudzew z dnia 29 października 2010 r.

9 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Kluczowym zagadnieniem, który należało rozwiązać, przystępując do analizy zróżnicowania wewnętrznego Gminy Brudzew, była metoda podziału na mniejsze jednostki (zwane jednostkami urbanistycznymi). Polskie prawo nie ma jednolitych zasad wyznaczania takich jednostek. Przy wyznaczaniu takich przestrzeni z obszaru gminy Brudzew (głównie ze względu na lokalny charakter dokumentu) posłużono się najbardziej dokładnym podziałem Gminy Brudzew dla których możliwe było zbieranie i interpretowanie danych ilościowych i jakościowych, tj. podział na miejscowości. Przeanalizowano poszczególne statuty sołectw w Gminie Brudzew i na ich podstawie zdecydowano, że dalsza analiza wewnątrzgminna służąca wyznaczeniu obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji odbywać się w podziale na 26 miejscowości w Gminie Brudzew: Bierzmo, Bogdałów, Bogdałów-Kolonia, Bratuszyn, Brudzew, Brudzyń, Chrząblice, Cichów, Dąbrowa, Galew, Głowy, Izabelin, Janiszew, Janów, Kolnica, Kozubów, Koźmin, Krwony, Kuźnica Janiszewska, Kwiatków, Marulew, Olimpia, Podłużyce, Smolina, Tarnowa, Wincentów. Zasięg przestrzenny poszczególnych miejscowości w Gminie Brudzew zaprezentowany jest na rycinie. Precyzując granice poszczególnych miejscowości w Gminie skorzystano z wielu źródeł informacji, tj.: 1. mapa ewidencyjna, 2. podział Gminy na sołectwa, 3. podział Gminy obręby ewidencyjne, 4. punkty adresowe uzyskane ze strony CODIK.

Ryc. 2. Przebieg obrębów ewidencyjnych na tle Gminy Brudzew Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z CODGIK Według danych CODGiK obręb ewidencyjny Bogdałów-Kolonia składa się z dwóch rozdzielonych części co uwzględniono również w podziale na miejscowości

10 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Zdecydowano, że najodpowiedniejszą formą jest analiza czynników występujących w miejscowościach, których na terenie analizowanej jednostki jest 26.

II. DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH – SFERA SPOŁECZNA

W niniejszej diagnozie w ramach sfery społecznej przeanalizowano zjawiska: zaawansowania procesu starzenia się ludności, wysokiej stopy bezrobocia, wysokiego poziomu ubóstwa, wysokiej przestępczości, niskiego poziomu frekwencji w wyborach i niskiego udziału w działalności kulturalnej.

W celu ogólnego przedstawienia danych dotyczących ludności Gminy Brudzew odniesiono się do danych GUS, mimo że w części odbiegają one od statystyki prowadzonej przez Urząd Gminy Brudzew. Dzięki temu możliwe jest porównanie wybranych informacji dotyczących powiatu tureckiego, województwa wielkopolskiego i Polski z danymi na poziomie gminnym. Zgodnie z danymi GUS, na koniec roku 2015 w Gminie Brudzew faktycznie zamieszkiwało 5 956 osób. Struktura ekonomiczna ludności, przedstawia się następująco: 1) grupa ludności w wieku przedprodukcyjnym stanowi 19,8% ogólnej liczby mieszkańców, 2) ludność w wieku produkcyjnym stanowi 62,4% liczby mieszkańców, 3) ludność w wieku poprodukcyjnym stanowi 17,7% ogólnej liczby ludności. Udział ludności w poszczególnych grupach wiekowych, na przestrzeni lat 2011-2015 w oparciu o dane GUS przedstawiono w formie ryciny.

ludność w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku produkcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym

2015 19,8 62,4 17,7

2014 20,2 62,3 17,5

2013 20,6 62,4 17

2012 20,9 62,3 16,9

2011 21,4 62 16,6

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Ryc. 3. Liczba ludności Gminy Brudzew w latach 2011-2015 wg ekonomicznych grup wieku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

11 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Rokrocznie zwiększa się liczba ludności w wieku poprodukcyjnym. Udział takich osób w ogóle mieszkańców wzrósł od 16,6 % w roku 2011, do 17,7 % w roku 2015. Z kolei liczba osób w wieku przedprodukcyjnym regularnie maleje. W roku 2011 było to 21,4 % ogółu ludności, by w roku 2015 osiągnąć już tylko 19,8 %. Obserwuje się widoczny trend zwiększania udziału osób w wieku poprodukcyjnym oraz zmniejszania się udziału mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym.

Wskaźniki obciążenia demograficznego przedstawiono w formie ryciny. Według danych na koniec roku 2015 wskaźniki obciążenia demograficznego w Gminie Brudzew są tylko nieznacznie bardziej korzystne, niż dla jednostek terytorialnych wyższego rzędu. Z roku na rok obserwuje się starzenie się społeczeństwa. W wyniku tego procesu przybywa osób w wyższych grupach wiekowych, maleje natomiast liczba osób młodych.

Gmina Brudzew powiat turecki województwo wielkopolskie Polska 120 105,2 100 95,3 89,5 92,4

80

60,2 59 59,7 58,8 60

40 28,4 28,4 29,1 30,2

20

0 ludność w wieku ludność w wieku ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób poprodukcyjnym na 100 osób poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym

Ryc. 4. Wskaźniki obciążenia demograficznego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, stan na 31.12.2015 r.

Analizując powyższą rycinę, należy stwierdzić, że w Gminie Brudzew zdiagnozowano stosunkowo wysoką liczbę ludności w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym. Jest to wartość najwyższa wśród badanych. Należy także stwierdzić, że mimo zwiększającego się corocznie udziału osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności, to w odniesieniu do jednostek terytorialnych wyższego rzędu (tj. powiatu, województwa i kraju) sytuacja jest korzystna. Liczba ludności Gminy Brudzew w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym, a także liczba ludności w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym jest niska w porównaniu do wartości charakteryzujących powiat turecki, województwo wielkopolskie i kraj.

Wskaźniki obciążenia demograficznego obliczone dla Gminy Brudzew na przestrzeni lat 2011-2015 przedstawiono w ujęciu graficznym. Na poniższej rycinie wyraźnie widać, że w perspektywie lat 2011-2015 wskaźniki obciążenia demograficznego są coraz bardziej niekorzystne.

12 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Szczególnie widoczne jest to w przypadku liczby osób w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym, których liczba w roku 2011 wyniosła 77,3, a w roku 2015 już 98,5. Dalsze utrwalenie tej tendencji będzie powodowało zwiększanie obciążenia demograficznego.

ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym

28,4 2015 89,5 60,2

28,1 2014 86,5 60,6

27,3 2013 82,8 60,2

27,1 2012 80,8 60,6

26,8 2011 77,3 61,4

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Ryc. 5. Wskaźniki obciążenia demograficznego w latach 2011-2015 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Biorąc pod uwagę ruch naturalny ludności, urodzeń żywych w 2015 roku zarejestrowano 54, a zgonów 78. Przyrost naturalny w przeliczeniu na 1 000 ludności był ujemny i wyniósł - 4,0 osób.

Dalsze szczegółowe dane dotyczące struktury ludności zostaną przedstawione w oparciu o ewidencję samorządu terytorialnego. Jednak w niniejszym opracowaniu wskazane zostały również dane GUS. Jest to niezbędne do sporządzenia porównania danych dla Gminy z danymi dotyczącymi powiatu tureckiego, województwa wielkopolskiego i Polski. Rozbieżność pomiędzy danymi Urzędu Gminy i GUS wynika przede wszystkim ze sposobu agregacji danych. Główny Urząd Statystyczny określa liczbę osób faktycznie zamieszkałych natomiast w ewidencji ludności Gminy Brudzew wykazywano osoby zameldowane. Liczba ludności zamieszkująca Gminę Brudzew, według ewidencji gminnej wynosi 6 047 osób. Najwięcej osób zamieszkuje centrum administracyjne i gospodarcze gminy, czyli wieś Brudzew (1 687 osoby). Obserwuje się widoczną spadkową tendencję w zmianach liczby ludności jednostki, co spowodowane jest odpływem ludności do większych miast. Według ewidencji ludności (stan na 31.12.2016 r.) prowadzonej przez Urząd Gminy Brudzew liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym (do 17 lat włącznie) wynosi ogółem 1 239 osób. Najwięcej, bo 3 756 jest osób w wieku produkcyjnym. Liczba ludności w wieku poprodukcyjnym (mężczyźni - 65 lat i więcej, kobiety - 60 lat i więcej), wynosi 1 055 osób. Strukturę ludności w ujęciu procentowym przedstawiono na rycinie.

13 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

W strukturze ludności dominują osoby w wieku produkcyjnym, których udział ogólnej liczbie ludności wynosi 62,1%. Osoby w wieku przedprodukcyjnym stanowią 20,5% mieszkańców, natomiast osoby w wieku poprodukcyjnym to 17,4% całkowitej liczby mieszkańców.

Liczbę ludności analizowanego obszaru przedstawiono w podziale na miejscowości i grupy wiekowe. Dane pochodzą z ewidencji prowadzonej przez Urząd Gminy Brudzew.

Tabela 1. Liczba ludności Gminy Brudzew w podziale na miejscowości i grupy wiekowe ludności

Liczba ludności Liczba ludności Liczba ludności w wieku Liczba w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym Lp. Miejscowość ludności (mężczyźni wiek przedprodukcyjnym (mężczyźni - 65 lat ogółem 18-64 lata, (do 17 lat włącznie) i więcej, kobiety - 60 kobiety 18-59 lat) lat i więcej.)

1 Bierzmo 69 16 40 13 2 Bogdałów 122 19 74 29 3 Bogdałów-Kolonia 72 20 41 11 4 Bratuszyn 169 28 115 26 5 Brudzew 1687 342 1067 278 6 Brudzyń 291 57 191 43 7 Chrząblice 259 59 156 44 8 Cichów 329 82 191 56 9 Dąbrowa 162 25 103 34 10 Galew 337 70 217 50 11 Głowy 31 3 22 6 12 Izabelin 174 45 105 24 13 Janiszew 299 69 169 61 14 Janów 236 47 137 52 15 Kolnica 260 61 172 27 16 Kozubów 112 21 72 19 17 Koźmin 261 52 155 54 18 Krwony 425 93 265 67 19 Kuźnica Janiszewska 111 15 62 34 20 Kwiatków 60 8 40 12 21 Marulew 136 27 81 28 22 Olimpia 82 15 53 14 23 Podłużyce 45 6 24 15 24 Smolina 62 12 39 11 25 Tarnowa 200 36 127 37 26 Wincentów 56 11 35 10 suma 6 047 1 239 3 753 1 055 Źródło: Urząd Gminy Brudzew, stan na 31.12.2016 r.

14 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Liczba ludności Gminy Brudzew w okresie od roku 2000 do 2016 zmniejszyła się o 294 osoby. Obecnie trend spadkowy został zahamowany, jednak należy obserwować tę tendencję w dłuższej perspektywie. Największy spadek liczby ludności zanotowano w miejscowościach Głowy i Kwiatków. Wzrost liczby ludności dotyczył w szczególności miejscowości Kolnica. Na rycinie przedstawiono dane coroczne pomiędzy 2011 a 2016 rokiem oraz dodatkowo dane z lat 2000 i 2006. Dotyczą one stanu na koniec roku.

6350 6341

6300

6250

6200 6199

6150

6111 6100 6081 6050 6041 6047 6032 6028 6000 2000 2006 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Ryc. 6. Liczba ludności miejscowości Gminy Brudzew w latach 2000, 2006 oraz 2011-2016 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Brudzew

Liczba ludności Gminy Brudzew w okresie ostatnich lat maleje. Spadek ten spowodowany jest w dużej mierze migracją zarobkową do ośrodków będących w lepszej sytuacji gospodarczej i wysiedleniami związanymi z działalnością kopalni. Według Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Powiatu Tureckiego, Gmina Brudzew jest definiowana obecnie jako gmina, którą najbardziej dotknęło zjawisko depopulacji. W latach 2002–2014 liczba mieszkańców powiatu tureckiego wzrosła zaledwie o 0,8% (około 650 osób), podczas gdy województwo wielkopolskie zanotowało w tym okresie wzrost liczby ludności o ponad 3%. Jednocześnie, o ile liczba mieszkańców obszarów wiejskich powiatu wzrosła o około 2,5 tys. (ponad 5%), o tyle w miastach ubyło prawie 5,5% ludności (1,8 tys.). Liczba mieszkańców gminy Turek wzrosła o ponad ¼, a gmin Przykona i Władysławów o ponad 5%. Niewielki wzrost liczby ludności zanotowały również Malanów oraz Tuliszków (miasto i obszar wiejski). Miasto Turek oraz miasto Dobra utraciły w tym okresie po około odpowiednio 6% i 7% mieszkańców. Wśród obszarów wiejskich zjawisko tzw. „depopulacji”, dotknęło przede wszystkim Gminę Brudzew a w szczególności miejscowości pokopalniane. Dodatkowo na obszarach tych zamieszkuje większa liczba osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności, co wpływa na mniej korzystną strukturę ekonomiczną społeczeństwa. Z kolei z analizy porównawczej danych z Narodowych Spisów Powszechnych 2002 i 2011 wynika, że struktura wykształcenia mieszkańców gminy i zarazem powiatu w wieku

15 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

20–64 lata uległa poprawie. Prawie dwukrotnie wzrósł udział osób z wykształceniem wyższym, nieznacznie wzrósł odsetek osób legitymujących się wykształceniem średnim i policealnym oraz zasadniczym zawodowym.

Dane tabelaryczne pochodzące z ewidencji prowadzonej przez Urząd Gminy Brudzew pokazują jak zmieniała się sytuacja w zakresie liczby ludności w ujęciu poszczególnych miejscowości.

Tabela 2. Liczba ludności Gminy Brudzew w podziale na miejscowości w ujęciu lat 2011-2016 oraz dla porównania w latach 2000 i 2006 Liczba ludności wg stanu na 31.12. Lp. Miejscowość 2000 2006 2011 2012 2013 2014 2015 2016 1 Bierzmo 64 62 64 66 68 68 69 69 2 Bogdałów 126 118 121 121 122 123 119 122 3 Bogdałów-Kolonia 81 81 80 77 73 73 73 72 4 Bratuszyn 154 155 158 160 163 171 169 169 5 Brudzew 1629 1618 1629 1641 1652 1671 1674 1687 6 Brudzyń 368 344 327 314 313 299 293 291 7 Chrząblice 244 238 252 255 252 258 255 259 8 Cichów 326 336 339 331 335 337 328 329 9 Dąbrowa 186 173 173 167 161 161 158 162 10 Galew 313 323 335 334 334 333 331 337 11 Głowy 163 151 56 45 39 34 34 31 12 Izabelin 132 138 161 160 157 160 168 174 13 Janiszew 301 284 292 299 296 298 292 299 14 Janów 244 234 241 241 239 247 244 236 15 Kolnica 169 183 210 213 221 241 256 260 16 Kozubów 122 114 112 110 111 113 114 112 17 Koźmin 316 289 267 270 266 262 261 261 18 Krwony 437 448 443 436 425 422 425 425 19 Kuźnica Janiszewska 136 125 111 113 113 111 112 111 20 Kwiatków 194 181 155 148 112 76 67 60 21 Marulew 131 138 126 126 128 127 135 136 22 Olimpia 104 93 81 80 83 84 84 82 23 Podłużyce 50 45 47 46 45 45 46 45 24 Smolina 78 74 69 68 66 63 63 62 25 Tarnowa 210 197 206 204 202 205 200 200 26 Wincentów 63 57 56 56 56 59 58 56 suma 6341 6199 6111 6081 6032 6041 6028 6047 Źródło: Urząd Gminy Brudzew, stan na 31.12. danego roku

16 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Analiza danych pozwala stwierdzić, że szczególnie gwałtowny ubytek liczby ludności zanotowano w miejscowościach Głowy i Kwiatków. Przyczyną takiej sytuacji jest przejmowanie gruntów przez kopalnię, celem prowadzenia wydobycia węgla brunatnego. W pozostałych miejscowościach proces odpływu ludności nie był tak dotkliwy.

2.1. ZAAWANSOWANIE PROCESU STARZENIA SIĘ LUDNOŚCI

W rozdziale poddano analizie stosunek poszczególnych grup ekonomicznych ludności, zgodnie z założeniem, że ludność w wieku przedprodukcyjnym obejmuje osoby w wieku od urodzenia do 17 lat; ludność w wieku produkcyjnym – osoby od 18 lat do wieku emerytalnego (60 lat kobiety i 65 lat mężczyźni), a ludność w wieku poprodukcyjnym – osoby w wieku emerytalnym. Przez ludność w wieku nieprodukcyjnym rozumie się ludność w wieku przedprodukcyjnym oraz ludność w wieku poprodukcyjnym. W Gminie Brudzew istotny jest problem starzenia się ludności, co poparte zostało szczegółowymi danymi zawartymi we wcześniejszej części opracowania. Osoby starsze często są zmuszone korzystać z pomocy społecznej. Biorąc pod uwagę dane Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Brudzewie, w roku 2015 liczba osób korzystających z pomocy GOPS z powodu długotrwałej lub ciężkiej choroby wyniosła 67 osób i w porównaniu do roku 2013 wzrosła o 11 osób. Osoby starsze powyżej 65 roku życia korzystające z pomocy GOPS w roku 2015 reprezentowane były przez 37 osób.

2.1.1. Wskaźnik - udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem na danym obszarze

Wskaźnik obrazujący udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem na danym obszarze jest bardzo istotnym wskaźnikiem demograficznym. Pozwala ocenić stosunek grupy osób będących w wieku emerytalnym (dla kobiet – powyżej 60 lat, dla mężczyzn – powyżej 65 lat) do liczebności pozostałych grup wiekowych. Im więcej osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności, tym mniej korzystna struktura ekonomiczna społeczeństwa, świadcząca o jego starzeniu się społeczeństwa.

Tabela 3. Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem na danym obszarze

Liczba ludności w wieku Udział (%) ludności Liczba poprodukcyjnym w wieku Lp. Miejscowość ludności (mężczyźni - 65 lat poprodukcyjnym ogółem i więcej, kobiety - 60 lat i w ludności ogółem więcej) na danym obszarze

1 Bierzmo 69 13 18,8 2 Bogdałów 122 29 23,8 3 Bogdałów-Kolonia 72 11 15,3 4 Bratuszyn 169 26 15,4

17 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Liczba ludności w wieku Udział (%) ludności Liczba poprodukcyjnym w wieku Lp. Miejscowość ludności (mężczyźni - 65 lat poprodukcyjnym ogółem i więcej, kobiety - 60 lat i w ludności ogółem więcej) na danym obszarze

5 Brudzew 1687 278 16,5 6 Brudzyń 291 43 14,8 7 Chrząblice 259 44 17,0 8 Cichów 329 56 17,0 9 Dąbrowa 162 34 21,0 10 Galew 337 50 14,8 11 Głowy 31 6 19,4 12 Izabelin 174 24 13,8 13 Janiszew 299 61 20,4 14 Janów 236 52 22,0 15 Kolnica 260 27 10,4 16 Kozubów 112 19 17,0 17 Koźmin 261 54 20,7 18 Krwony 425 67 15,8 19 Kuźnica Janiszewska 111 34 30,6 20 Kwiatków 60 12 20,0 21 Marulew 136 28 20,6 22 Olimpia 82 14 17,1 23 Podłużyce 45 15 33,3 24 Smolina 62 11 17,7 25 Tarnowa 200 37 18,5 26 Wincentów 56 10 17,9 suma / wartość średnia 6 047 1 055 17,4 dla Gminy Brudzew Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Brudzew, stan na 31.12.2015 r.

W świetle zebranych danych udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem na terenie Gminy Brudzew wynosi 17,4 %. Miejscowości w odniesieniu do których wskaźnik ten jest wyższy od średniej, zostały uznane za będące w stanie kryzysowym ze względu na udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem. Oznaczono je w tabeli tłem pomarańczowym. Największy udział (%) ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem zdiagnozowany został w miejscowościach: Kuźnica Janiszewska i Podłużyce, gdzie przekracza 30%. Najniższy jest natomiast w miejscowości Kolnica.

18 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Ryc. 7. Udział (%) ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem na danym obszarze – ujęcie graficzne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Brudzew, stan na 31.12.2016 r.

WNIOSKI I REKOMENDACJE

Zahamowanie odpływu ludności na zewnątrz może wpłynąć na spowolnienie procesu starzenia się ludności w skali całej gminy. Działania rewitalizacyjne powinny zmierzać do zahamowania procesu migracji. Osiągnięcie tego celu uwarunkowane będzie powstaniem nowych miejsc pracy na terenie gminy, podniesieniem atrakcyjność miejsc zamieszkania, stworzeniem miejsca aktywności społecznej i kulturalnej.

2.2. PROBLEMY RYNKU PRACY

Zgodnie z danymi GUS stopa bezrobocia rejestrowanego w Polsce wyniosła na koniec 2015 roku 9,7% i była wyższa niż wskaźnik dla województwa wielkopolskiego, kształtujący się na poziomie 6,1 %. Bezrobocie na terenie powiatu tureckiego ukształtowało się na poziomie 7,0 % . Analiza danych z wielolecia 2004-2015 pozwala stwierdzić, że stopa bezrobocia na terenie Gminy Brudzew jest niższa niż stopa bezrobocia dla Polski. Jest jednak wyższa niż stopa bezrobocia dla powiatu tureckiego i województwa wielkopolskiego. Dane o bezrobociu na poziomie gmin są szacowane w oparciu o stopę bezrobocia rejestrowanego dla powiatu oraz porównanie stosunku liczby bezrobotnych

19 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew do ogółu ludności w wieku produkcyjnym w powiecie i gminie. Zjawisko zostało przedstawione w formie wykresu.

Gmina Brudzew powiat turecki województwo wielkopolskie Polska 25

23

21

19

17

15

13

11

9

7

5 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Ryc. 8. Szacunkowa stopa bezrobocia rejestrowanego w latach 2004-2015 (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie www.polskawliczbach.pl

Należy jednak podkreślić, że mimo występującego obecnie, stosunkowo niskiego poziomu bezrobocia w Gminie Brudzew, w najbliższych miesiącach sytuacja znacznie się pogorszy. Spowodowane jest to faktem, że najważniejszy przedsiębiorca działający na terenie Gminy właśnie rozpoczął proces likwidowania odkrywki co wiąże się jednoznacznie z zakończeniem działalności. Na terenie Gminy Brudzew od około 40 lat prowadzone było odkrywkowe wydobycie węgla brunatnego, w odkrywkach: Bogdałów, Janiszew, Koźmin, Głowy oraz tzw. Koźmin Końcowy. W czerwcu 2016 r. kopalnia będąca dotychczas największym pracodawcą w regionie zaprzestała wydobycia węgla brunatnego. Zgodnie z danymi zawartymi w projekcie Strategii Promocji Gminy Brudzew jeszcze w październiku 2014 r. zakład zatrudniał 760 osób. W marcu 2016 r. rozpoczęto pierwsze zwolnienia jednakże nie wpłynęły one znacznie na pogorszenie wskaźników ponieważ osoby zwalniane otrzymały stosunkowo wysokie odprawy, które pozwolą im funkcjonować przez jakiś czas. Osoby te nie zarejestrowały się jako osoba poszukująca pracy w Powiatowym Urzędzie Pracy. Z informacji jakie uzyskano od mieszkańców podczas organizowania kursów dla bezrobotnych przez Gminę Brudzew osób faktycznie poszukujących pracy jest znacznie więcej określają to wskaźniki podawane przez PUP. Jak wynika z opinii mieszkańców pytanych o ten problem w ankietach ludzie wolą szukać pracy na własny rachunek i nie chcą rejestrować się w PUP ponieważ uważają, że pracodawcy nie korzystają z pośrednictwa pracy oferowanego przez urząd pracy, bądź praca proponowana przez urzędy pracy nie spełnia ich oczekiwań. W związku z zakończeniem eksploatacji zaledwie niewielka część załogi zwalnianej przez kopalnię otrzymała możliwość przeniesienia do KWB Konin, należącej do tej samej grupy kapitałowej. Miejscowa ludność nie była przygotowana na utratę pracy, gdyż wcześniej

20 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew władze kopalni zapewniały, że wyrobisko będzie eksploatowane minimum do 2019 r. Jednak w związku z planowanym na koniec 2017 r. zamknięciem elektrowni Adamów w Turku, która nie spełnia aktualnych norm ekologicznych, ma całkowicie zakończyć wydobycie do tego czasu z powodu braku innych odbiorców węgla i nieopłacalności wydobycia w odkrywce „Adamów”. Co więcej, należy podkreślić, że wieloletnia działalność wydobywcza prowadzona w regionie, w dużej części pozbawiła lokalną społeczność „ducha przedsiębiorczości”. Wraz z rozwojem obszarów wydobycia i wykupem gruntów od mieszkańców, otrzymywali oni odszkodowania, jednak bezpowrotnie utracili grunty rolne i inwestycyjne. Pieniądze z odszkodowań zostały wydane, a większość mieszkańców została zatrudniona w kopalni. Nie będąc zmuszonymi do poszukiwania innych źródeł dochodu, mieszkańcy nie podejmowali także prywatnej działalności gospodarczej. Obniżona względem sąsiednich obszarów przedsiębiorczość mieszkańców Gminy Brudzew sprawiła, że wskaźnik ilości podmiotów gospodarczych w przeliczeniu na ilość mieszkańców należy tu do najniższych wśród sąsiednich gmin.

2.2.1. Wskaźnik - udział osób bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze

Zgodnie z danymi Powiatowego Urzędu Pracy w Turku na terenie Gminy Brudzew zarejestrowanych było 129 bezrobotnych. Szczegółowe dane w tym zakresie przedstawiono poniżej. Należy podkreślić, że w związku z zakończeniem działalności wydobywczej na terenie Gminy Brudzew liczba bezrobotnych może w niedalekiej przyszłości znacznie wzrosnąć. W związku z tym, obecnie na terenie opisywanego obszaru żyje znacznie większa liczba osób pozostających bez pracy, co będzie wskazane w monitorowaniu GPR.

21 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Tabela 4. Statystyka dotycząca osób bezrobotnych na terenie Gminy Brudzew w latach 2014, 2015, 2016 Liczba bezrobotnych pozostających Liczba bezrobotnych pozostających Liczba osób bezrobotnych Lp. Miejscowość bez pracy 12 miesięcy i dłużej bez pracy co najmniej 24 miesiące 2014 2015 2016 2014 2015 2016 2014 2015 2016 1 Bierzmo 5 1 0 1 1 0 0 1 0 2 Bogdałów 4 2 2 1 0 0 1 0 0 3 Bogdałów-Kolonia 1 1 2 0 0 0 0 0 0 4 Bratuszyn 11 4 2 1 0 0 0 0 0 5 Brudzew 62 50 39 25 13 12 14 6 6 6 Brudzyń 16 16 10 7 4 3 3 3 2 7 Chrząblice 10 6 4 6 2 2 3 0 0 8 Cichów 14 6 7 5 2 3 4 2 2 9 Dąbrowa 4 4 5 3 1 1 2 1 1 10 Galew 8 6 10 3 0 2 2 0 1 11 Głowy 2 0 2 0 0 0 0 0 0 12 Izabelin 9 2 2 3 1 1 2 1 1 13 Janiszew 8 8 4 2 3 1 1 1 1 14 Janów 9 2 3 3 1 0 2 0 0 15 Kolnica 10 14 7 4 4 3 4 1 0 16 Kozubów 1 2 0 0 1 0 0 0 0 17 Koźmin 15 11 10 8 3 2 3 2 1 18 Krwony 10 5 6 5 0 0 2 0 0 19 Kuźnica Janiszewska 5 4 4 2 3 2 1 3 2 20 Kwiatków 2 3 0 1 0 0 0 0 0 21 Marulew 4 4 4 2 1 0 2 1 0 22 Olimpia 6 1 0 1 0 0 1 0 0 23 Podłużyce 2 1 0 1 1 0 1 1 0 24 Smolina 6 3 0 2 2 0 0 1 0 25 Tarnowa 11 11 6 4 3 2 1 2 1 26 Wincentów 1 0 0 0 0 0 0 0 0 suma 236 167 129 90 46 34 49 26 18 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Turku, stan na 31.12.2014 r, 31.12.2015 r. i 31.12.2016 r.

22 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

W analizowanym obszarze, zgodnie ze stanem na 31.12.2016 r. udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym wynosi średnio 3,4 %.

Tabela 5. Udział (%) osób bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze Udział (%) osób Liczba ludności w wieku bezrobotnych w liczbie produkcyjnym Liczba osób Lp. Miejscowość ludności w wieku (mężczyźni wiek 18-64 bezrobotnych produkcyjnym na danym lata, kobiety 18-59 lat) obszarze 1 Bierzmo 40 0 0,0 2 Bogdałów 74 2 2,7 3 Bogdałów-Kolonia 41 2 4,9 4 Bratuszyn 115 2 1,7 5 Brudzew 1067 39 3,7 6 Brudzyń 191 10 5,2 7 Chrząblice 156 4 2,6 8 Cichów 191 7 3,7 9 Dąbrowa 103 5 4,9 10 Galew 217 10 4,6 11 Głowy 22 2 9,1 12 Izabelin 105 2 1,9 13 Janiszew 169 4 2,4 14 Janów 137 3 2,2 15 Kolnica 172 7 4,1 16 Kozubów 72 0 0,0 17 Koźmin 155 10 6,5 18 Krwony 265 6 2,3 19 Kuźnica Janiszewska 62 4 6,5 20 Kwiatków 40 0 0,0 21 Marulew 81 4 4,9 22 Olimpia 53 0 0,0 23 Podłużyce 24 0 0,0 24 Smolina 39 0 0,0 25 Tarnowa 127 6 4,7 26 Wincentów 35 0 0,0 suma / wartość średnia dla 3 753 129 3,4 Gminy Brudzew Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Brudzew i Powiatowego Urzędu Pracy w Turku, stan na 31.12.2016 r.

Wszystkie miejscowości, które charakteryzują się dużą liczbą osób bezrobotnych w odniesieniu do ogólnej liczby osób w wieku produkcyjnym danego obszaru zaznaczono w tabeli tłem pomarańczowym.

23 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Ryc. 9. Udział (%) osób bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze – ujęcie graficzne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Brudzew i Powiatowego Urzędu Pracy w Turku, stan na 31.12.2016 r.

Zgodnie z danymi Powiatowego Urzędu Pracy w Turku (stan na 31.12.2016 r.), na terenie Gminy Brudzew zarejestrowanych jest 34 bezrobotnych w okresie co najmniej 12 miesięcy oraz 18 bezrobotnych, których czas pozostawania bez pracy przekroczył 24 miesiące. Oznacza to, ze około ¼ osób bezrobotnych pozostaje bez pracy co najmniej 12 miesięcy, a 14 % bezrobotnych to osoby trwale pozostające bez zatrudnienia.

Analizując bezrobocie na terenie Gminy Brudzew należy odnieść się także do danych Powiatowego Urzędu Pracy w Turku. Zgodnie z danymi na koniec roku 2015 odsetek osób bezrobotnych wzrastał wśród osób z niskim wykształceniem. Najliczniejszą grupę wśród bezrobotnych stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym oraz gimnazjalnym i poniżej (odpowiednio 27,5 % oraz 24,9 %). Jednak ponad 15 % udział osób bezrobotnych stanowią mieszkańcy z wykształceniem wyższym. Rozkład procentowy udziału bezrobotnych w ogólnej liczbie bezrobotnych Gminy Brudzew wg wykształcenia przedstawiono w formie ryciny.

24 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

15,2 27,5 gimnazjalne i poniżej 8,5 zasadnicze zawodowe średnie zawodowe ogólnokształcące wyższe 24 24,9

Ryc. 10. Udział (%) bezrobotnych w ogólnej liczbie bezrobotnych z gminy wg wykształcenia Źródło: opracowanie własne na podstawie Powiatowego Urzędu Pracy w Turku, stan na 31.12.2015 r.

2.3. SAMOWYSTARCZALNOŚĆ EKONOMICZNA LUDNOŚCI I GOSPODARSTW DOMOWYCH

W celu przedstawienia sytuacji w zakresie samowystarczalności ekonomicznej ludności i gospodarstw domowych przedstawiono dane GUS w ujęciu lat 2011-2015. Należy podkreślić, że notowany jest stopniowy spadek liczby osób korzystających z pomocy społecznej przez mieszkańców Gminy Brudzew. Wzięto pod uwagę dane z lat 2011-2015 w ujęciu całej jednostki. Poprawę sytuacji mieszkańców Gminy Brudzew widać zarówno w danych bezwzględnych jak również w ujęciu procentowym osób korzystających z pomocy społecznej w ogólnej ilości osób.

Tabela 6. Zakres korzystania z pomocy społecznej przez mieszkańców Gminy Brudzew w ujęciu lat 2011-2015 Lp. Cecha 2011 2012 2013 2014 2015 Gospodarstwa domowe korzystające ze środowiskowej pomocy społecznej wg kryterium dochodowego: 1 gospodarstw ogółem 267 272 281 263 241 2 gospodarstw poniżej kryterium dochodowego 181 212 209 169 154 gospodarstw powyżej kryterium 3 86 60 72 94 87 dochodowego Osoby korzystające ze środowiskowej pomocy społecznej wg kryterium dochodowego i ekonomicznych grup: 4 ogółem 918 896 931 856 754 5 poniżej kryterium dochodowego 613 709 682 545 462 6 powyżej kryterium dochodowego 305 187 249 311 292 Zasięg korzystania ze środowiskowej pomocy społecznej wg kryterium dochodowego i ekonomicznych grup wieku:

25 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Lp. Cecha 2011 2012 2013 2014 2015 7 udział ogółem (%) 15,2 14,9 15,6 14,4 12,7 8 poniżej kryterium dochodowego (%) 10,2 11,8 11,4 9,1 7,8 9 powyżej kryterium dochodowego (%) 5,1 3,1 4,2 5,2 4,9 Korzystający ze świadczeń rodzinnych: 10 rodziny otrzymujące zasiłki rodzinne na dzieci 399 370 348 308 286 dzieci, na które rodzice otrzymują zasiłek 11 792 716 672 598 554 rodzinny – ogółem (osób) dzieci w wieku do lat 17, na które rodzice 12 712 647 609 542 505 otrzymują zasiłek rodzinny (osób) udział dzieci w wieku do lat 17, na które 13 rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej 55,1 50,5 49,2 44,9 42,1 liczbie dzieci w tym wieku (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Występuje jednak konieczność przeprowadzenia analizy bardziej szczegółowej odnoszącej się do podziału na miejscowości wchodzące w skład Gminy Brudzew. Dalsze informacje w celu oszacowania samowystarczalności ekonomicznej ludności i gospodarstw domowych, pozyskano dane z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Brudzewie. GOPS realizuje zadania z zakresu polityki społecznej na rzecz osób i rodzin, które nie są w stanie pokonać trudnej sytuacji w jakiej się znalazły wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Głównym celem placówki jest zaspakajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka, poprzez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem. Zgodnie z danymi zawartymi w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Brudzew na lata 2016-2026, latach 2013-2015 najczęstszą przyczyną przyznawania pomocy społecznej w gminie było bezrobocie. Istotne przyczyny świadczenia pomocy społecznej w gminie stanowiły także bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego (przy czym duża ilość rodzin jest niepełna lub są to rodziny wielodzietne, co utrudnia znacząco prawidłowe funkcjonowanie rodziny jako podstawowej grupy społecznej), alkoholizm, problemy długotrwałej lub ciężkiej choroby oraz niepełnosprawności. Jednocześnie na terenie Gminy Brudzew dość istotny problem stanowi niepełnosprawność. W Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Brudzew na lata 2016-2026 szacuje się, że ilość osób legitymujących się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o niepełnosprawności wynosi 156 osób (świadczeniobiorcy GOPS). Liczba ta jest w rzeczywistości większa, ponieważ osoby posiadające orzeczenie o niepełnosprawności, które nie posiadają uprawnień do otrzymywania świadczeń z pomocy społecznej nie są ewidencjonowani w ośrodku pomocy społecznej. Gmina nie posiada również informacji na temat ilości wydanych orzeczeń o niepełnosprawności przez ZUS i KRUS, na podstawie których osoby je posiadające otrzymują wyłącznie świadczenia z systemu ubezpieczeń społecznych. Według danych GOPS w Brudzewie wg stanu na 31.12.2016 r. liczba osób w rodzinach objętych pomocą GOPS w roku 2016 na terenie Gminy Brudzew wynosiła 724. Liczba osób korzystających ze świadczeń rodzinnych w tym okresie to 432 Ponadto liczba dzieci do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny wynosi 548. Szczegółowe dane w tym zakresie w ujęciu lat 2014-2015 przestawiono w opracowaniu tabelarycznym.

26 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Tabela 7. Dane dotyczące pomocy społecznej GOPS w Brudzewie Liczba dzieci do 17 lat Liczba osób w rodzinach Liczba osób korzystających włącznie, na które rodzice objętych pomocą GOPS ze świadczeń rodzinnych Lp. Miejscowość otrzymują zasiłek rodzinny 2014 2015 2016 2014 2015 2016 2014 2015 2016 1 Bierzmo 3 7 7 17 15 8 1 5 5 2 Bogdałów 7 6 7 13 16 15 5 12 12 3 Bogdałów-Kolonia 9 9 9 17 15 13 2 0 0 4 Bratuszyn 11 12 16 21 21 17 7 8 10 5 Brudzew 127 154 148 178 170 173 80 115 128 6 Brudzyń 30 34 36 47 58 32 23 25 28 7 Chrząblice 26 20 25 41 46 41 15 17 19 8 Cichów 47 30 30 74 56 47 24 26 27 9 Dąbrowa 10 15 18 28 23 25 8 11 11 10 Galew 33 24 30 45 30 31 17 19 20 11 Głowy 3 2 2 0 3 1 2 2 2 12 Izabelin 21 18 20 37 34 32 13 15 15 13 Janiszew 23 29 30 48 48 42 18 21 22 14 Janów 24 20 20 52 52 33 8 12 13 15 Kolnica 16 19 25 28 20 30 8 17 19 16 Kozubów 7 9 6 6 6 12 3 5 4 17 Koźmin 22 19 20 58 56 43 11 14 15 18 Krwony 34 38 40 44 18 19 17 35 36 19 Kuźnica Janiszewska 11 10 6 25 20 22 5 5 4 20 Kwiatków 1 4 3 12 9 11 1 3 2 21 Marulew 12 8 7 16 17 16 5 5 5 22 Olimpia 19 9 8 18 17 10 10 7 7 23 Podłużyce 3 4 1 0 0 2 2 2 1 24 Smolina 9 11 10 15 8 20 4 7 9 25 Tarnowa 6 23 18 28 20 22 5 16 13 26 Wincentów 4 7 6 7 10 7 2 5 5 suma 518 541 548 875 788 724 296 409 432 Źródło: dane GOPS w Brudzewie, dane wg stanu na koniec roku

27 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Zgodnie z przytoczonymi danymi na przestrzeni lat 2014-2016 wzrosła liczba dzieci do lat 17 włącznie, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny. Istotnie zwiększyła się także liczba osób korzystających ze świadczeń rodzinnych. W analizowanym trzyleciu spadła natomiast liczba osób w rodzinach objętych pomocą GOPS.

2.3.1. Wskaźnik – udział (%) liczby osób w rodzinach objętych pomocą GOPS w liczbie ludności ogółem na danym obszarze

Grupę wskaźników dotyczących samowystarczalności ekonomicznej ludności i gospodarstw domowych odzwierciedla wskaźnik dotyczący udziału (%) liczby osób w rodzinach objętych pomocą GOPS w ogólnej liczbie ludności danego obszaru. Wskaźnik wyraźnie opisuje jaka część ludności w poszczególnych miejscowościach nie jest w stanie funkcjonować samodzielnie, bez pomocy GOPS. Szczegółowe dane dotyczące liczby osób w rodzinach objętych pomocą GOPS w 2016 r. opracowane na podstawie danych GOPS w Brudzewie zaprezentowano w tabeli.

Tabela 8. Udział (%) liczby osób w rodzinach objętych pomocą GOPS w liczbie ludności ogółem na danym obszarze

Udział (%) liczby osób Liczba osób Liczba w rodzinach objętych w rodzinach Lp. Miejscowość ludności pomocą GOPS w liczbie objętych pomocą ogółem ludności ogółem na danym GOPS obszarze 1 Bierzmo 8 69 11,6 2 Bogdałów 15 122 12,3 3 Bogdałów-Kolonia 13 72 18,1 4 Bratuszyn 17 169 10,1 5 Brudzew 173 1687 10,3 6 Brudzyń 32 291 11,0 7 Chrząblice 41 259 15,8 8 Cichów 47 329 14,3 9 Dąbrowa 25 162 15,4 10 Galew 31 337 9,2 11 Głowy 1 31 3,2 12 Izabelin 32 174 18,4 13 Janiszew 42 299 14,0 14 Janów 33 236 14,0 15 Kolnica 30 260 11,5 16 Kozubów 12 112 10,7 17 Koźmin 43 261 16,5 18 Krwony 19 425 4,5 19 Kuźnica Janiszewska 22 111 19,8 20 Kwiatków 11 60 18,3 21 Marulew 16 136 11,8 22 Olimpia 10 82 12,2 23 Podłużyce 2 45 4,4 24 Smolina 20 62 32,3

28 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Udział (%) liczby osób Liczba osób Liczba w rodzinach objętych w rodzinach Lp. Miejscowość ludności pomocą GOPS w liczbie objętych pomocą ogółem ludności ogółem na danym GOPS obszarze 25 Tarnowa 22 200 11,0 26 Wincentów 7 56 12,5 suma / wartość średnia 724 6 047 12,0 dla Gminy Brudzew Źródło: dane GOPS w Brudzewie, stan na 31.12.2016 r.

Według danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Brudzewie liczba osób w rodzinach objętych pomocą GOPS wynosi 724, przy ogólnej liczbie mieszkańców 6 047. Średnia liczba osób w rodzinach objętych pomocą GOPS w liczbie ludności ogółem na danym obszarze wynosi zatem 12,0 %. Wszystkie miejscowości, które charakteryzują się większym udziałem liczby osób w rodzinach objętych pomocą GOPS w ogólnej liczbie mieszkańców danego obszaru zaznaczono w tabeli tłem pomarańczowym. Największy udział (%) liczby osób w rodzinach objętych pomocą GOPS w liczbie ludności ogółem zdiagnozowano w Smolinie, najmniejszy natomiast w Głowach.

Ryc. 11. Udział (%) liczby osób w rodzinach objętych pomocą GOPS w liczbie ludności ogółem na danym obszarze – ujęcie graficzne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Brudzew i GOPS w Brudzewie, stan na 31.12.2016 r.

29 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

2.3.2. Wskaźnik – udział (%) liczby osób korzystających ze świadczeń rodzinnych w liczbie ludności ogółem na danym obszarze

Wśród wskaźników dotyczących samowystarczalności ekonomicznej ludności i gospodarstw domowych znalazł się także wskaźnik dotyczący udziału (%) liczby osób korzystających ze świadczeń rodzinnych w ogólnej liczbie ludności danego obszaru. Na jego podstawie można określić jaka część ludności w poszczególnych miejscowościach pobiera świadczenia rodzinne. Szczegółowe informacje opracowano podstawie danych GOPS w Brudzewie. Zaprezentowane zostały w tabeli.

Tabela 9. Udział (%) liczby osób korzystających ze świadczeń rodzinnych w liczbie ludności ogółem na danym obszarze

Udział (%) liczby osób Liczba osób Liczba korzystających korzystających ze Lp. Miejscowość ludności ze świadczeń rodzinnych świadczeń ogółem w liczbie ludności ogółem rodzinnych na danym obszarze 1 Bierzmo 5 69 7,2 2 Bogdałów 12 122 9,8 3 Bogdałów-Kolonia 0 72 0,0 4 Bratuszyn 10 169 5,9 5 Brudzew 128 1687 7,6 6 Brudzyń 28 291 9,6 7 Chrząblice 19 259 7,3 8 Cichów 27 329 8,2 9 Dąbrowa 11 162 6,8 10 Galew 20 337 5,9 11 Głowy 2 31 6,5 12 Izabelin 15 174 8,6 13 Janiszew 22 299 7,4 14 Janów 13 236 5,5 15 Kolnica 19 260 7,3 16 Kozubów 4 112 3,6 17 Koźmin 15 261 5,7 18 Krwony 36 425 8,5 19 Kuźnica Janiszewska 4 111 3,6 20 Kwiatków 2 60 3,3 21 Marulew 5 136 3,7 22 Olimpia 7 82 8,5 23 Podłużyce 1 45 2,2 24 Smolina 9 62 14,5 25 Tarnowa 13 200 6,5 26 Wincentów 5 56 8,9 suma / wartość średnia 432 6 047 7,1 dla Gminy Brudzew Źródło: dane GOPS w Brudzewie, stan na 31.12.2016 r.

30 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Według danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Brudzewie liczba osób korzystająca ze świadczeń rodzinnych wynosi 432, przy ogólnej liczbie mieszkańców 6 047. Średnia liczba osób korzystających ze świadczeń rodzinnych w liczbie ludności ogółem na danym obszarze wynosi zatem 7,1 %. Wszystkie miejscowości, które charakteryzują się większym udziałem liczby osób korzystających ze świadczeń rodzinnych w ogólnej liczbie mieszkańców danego obszaru zaznaczono w tabeli tłem pomarańczowym.

Ryc. 12. Udział (%) liczby osób korzystających ze świadczeń rodzinnych w liczbie ludności ogółem na danym obszarze – ujęcie graficzne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Brudzew i GOPS w Brudzewie, stan na 31.12.2016 r.

2.3.3. Udział (%) liczby dzieci do lat 17 włącznie, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny, w ogólnej liczbie ludności danego obszaru w tym wieku

W grupie wskaźników dotyczących samowystarczalności ekonomicznej ludności i gospodarstw domowych znalazł się również wskaźnik dotyczący procentowego udziału liczby dzieci do lat 17 w ogólnej liczbie ludności danego obszaru w tym wieku. Szczegółowe dane w tym zakresie opracowane na podstawie informacji GOPS w Brudzewie zaprezentowano w tabeli.

31 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Tabela 10. Udział (%) liczby dzieci do lat 17 włącznie, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny, w ogólnej liczbie ludności danego obszaru w tym wieku Liczba dzieci do 17 Udział (%) liczby dzieci do lat Liczba ludności lat włącznie, 17 włącznie, na które rodzice w wieku Lp. Miejscowość na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny, przedprodukcyjnym otrzymują zasiłek w ogólnej liczbie ludności (do 17 lat włącznie) rodzinny danego obszaru w tym wieku 1 Bierzmo 16 7 43,8 2 Bogdałów 19 7 36,8 3 Bogdałów-Kolonia 20 9 45,0 4 Bratuszyn 28 16 57,1 5 Brudzew 342 148 43,3 6 Brudzyń 57 36 63,2 7 Chrząblice 59 25 42,4 8 Cichów 82 30 36,6 9 Dąbrowa 25 18 72,0 10 Galew 70 30 42,9 11 Głowy 3 2 66,7 12 Izabelin 45 20 44,4 13 Janiszew 69 30 43,5 14 Janów 47 20 42,6 15 Kolnica 61 25 41,0 16 Kozubów 21 6 28,6 17 Koźmin 52 20 38,5 18 Krwony 93 40 43,0 19 Kuźnica Janiszewska 15 6 40,0 20 Kwiatków 8 3 37,5 21 Marulew 27 7 25,9 22 Olimpia 15 8 53,3 23 Podłużyce 6 1 16,7 24 Smolina 12 10 83,3 25 Tarnowa 36 18 50,0 26 Wincentów 11 6 54,5 suma / wartość średnia 1 239 548 44,2 dla Gminy Brudzew Źródło: dane GOPS w Brudzewie, stan na 31.12.2016 r.

Według danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Brudzewie liczba dzieci do lat 17 włącznie, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny wynosi 548, przy ogólnej liczbie dzieci w tym wieku 1 239. Wszystkie miejscowości, które charakteryzują się dużą (przekraczającą 44,2 %) liczbą dzieci do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w odniesieniu do ogólnej liczby osób w tym wieku danego obszaru zaznaczono w tabeli tłem pomarańczowym.

32 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Ryc. 13. Udział (%) liczby dzieci do lat 17 włącznie, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny, w ogólnej liczbie ludności danego obszaru w tym wieku – ujęcie graficzne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Brudzew i GOPS w Brudzewie, stan na 31.12.2016 r.

2.4. PRZESTĘPCZOŚĆ – POZIOM BEZPIECZEŃSTWA

Jednym z istotnych zadań w zakresie poziomu życia ludności jest zapewnienie odpowiedniego stopnia bezpieczeństwa. W celu określenia narażenia lokalnej społeczności na niebezpieczeństwa związane z przestępczością, przeanalizowano dostępne dane przekazane przez Komendę Powiatową Policji w Turku, która odpowiada za działania prewencyjne zmierzające do zapewnienia bezpieczeństwa publicznego. Analizując częstotliwość popełnionych przestępstw do najbardziej zagrożonych miejsc i obiektów należy teren pokopalniany, odkrywka Koźmin i Bogdałów oraz kopalnia żwiru w Halinowie. Biorąc pod uwagę przedstawione informacje, analizę poziomu bezpieczeństwa w poszczególnych miejscowościach wykonano w odniesieniu do ilości interwencji służb porządkowych z powodu zakłócania miru domowego i porządku publicznego, których ilość w 2015 r. wynosiła 440. Ilość pozostałych zdarzeń jest na tyle mała, że analiza byłaby mało reprezentatywna i cechowałaby się dużą przypadkowością, dlatego odstąpiono od przeprowadzenia szczegółowej analizy. Przyczyn małej ilości notowanych zdarzeń jest kilka, jedną z nich jest zapewne likwidacja Posterunku Policji w Brudzewie, który został zlikwidowany w listopadzie 2012 roku. Bliskość i zakorzenienie lokalne pozwalało szybciej I skuteczniej reagować na zdarzenia, w tym domowe. W opinii społecznej domaga

33 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew się przywrócenia działalności Posterunku Policji w Gminie Brudzew, co pozwoliłoby na zwiększenie poczucia bezpieczeństwa mieszkańców gminy.

2.4.1. Wskaźnik - ilość interwencji służb porządkowych z powodu zakłócania miru domowego i porządku publicznego przypadająca na 100 mieszkańców danego obszaru

Grupę wskaźników dotyczących bezpieczeństwa na terenie Gminy Brudzew odzwierciedla wskaźnik dotyczący ilości interwencji służb porządkowych z powodu zakłócania miru domowego i porządku publicznego, którą odniesiono do 100 mieszkańców danego obszaru. Należy podkreślić, że w tym przypadku dane Policji dostępne były za 2015 r. W związku z tym dane dotyczące ewidencji ludności przywołano również wg stanu na 31.12.2015 r. Szczegółowe dane ilościowe zaprezentowano w tabeli, na podstawie informacji Komendy Powiatowej Policji w Turku. Informacje dotyczą roku 2015.

Tabela 11. Ilość interwencji służb porządkowych z powodu zakłócania miru domowego i porządku publicznego przypadająca na 100 mieszkańców danego obszaru Ilość interwencji służb Ilość interwencji służb porządkowych z powodu porządkowych zakłócania miru domowego Liczba ludności z powodu zakłócania Lp. Miejscowość i porządku publicznego ogółem miru domowego przypadająca i porządku na 100 mieszkańców danego publicznego obszaru 1 Bierzmo 69 1 1,4 2 Bogdałów 119 4 3,4 3 Bogdałów-Kolonia 73 6 8,2 4 Bratuszyn 169 9 5,3 5 Brudzew 1674 164 9,8 6 Brudzyń 293 31 10,6 7 Chrząblice 255 14 5,5 8 Cichów 328 26 7,9 9 Dąbrowa 158 3 1,9 10 Galew 331 21 6,3 11 Głowy 34 4 11,8 12 Izabelin 168 6 3,6 13 Janiszew 292 21 7,2 14 Janów 244 14 5,7 15 Kolnica 256 16 6,3 16 Kozubów 114 2 1,8 17 Koźmin 261 28 10,7 18 Krwony 425 19 4,5 19 Kuźnica Janiszewska 112 6 5,4 20 Kwiatków 67 1 1,5 21 Marulew 135 2 1,5 22 Olimpia 84 4 4,8 23 Podłużyce 46 0 0,0 24 Smolina 63 8 12,7 25 Tarnowa 200 28 14,0

34 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Ilość interwencji służb Ilość interwencji służb porządkowych z powodu porządkowych zakłócania miru domowego Liczba ludności z powodu zakłócania Lp. Miejscowość i porządku publicznego ogółem miru domowego przypadająca i porządku na 100 mieszkańców danego publicznego obszaru 26 Wincentów 58 2 3,4 suma / wartość średnia 6 028 440 7,3 dla Gminy Brudzew Źródło: dane Komendy Powiatowej Policji w Turku oraz Urzędu Gminy Brudzew, stan na 31.12.2015 r.

Zgodnie z zebranymi informacjami, przeciętna ilość interwencji służb porządkowych z powodu zakłócania miru domowego i porządku publicznego przypadająca na 100 mieszkańców danego obszaru wynosi 7,3. Wszystkie obszary, gdzie zdiagnozowano wartość mniej korzystną niż średnia dla Gminy Brudzew oznaczono pomarańczowym tłem. Te obszary są szczególnie narażone na występowanie negatywnego zjawiska obniżenia stopnia bezpieczeństwa.

Ryc. 14. Ilość interwencji służb porządkowych z powodu zakłócania miru domowego i porządku publicznego przypadająca na 100 mieszkańców danego obszaru – ujęcie graficzne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komendy Powiatowej Policji w Turku oraz Urzędu Gminy Brudzew stan na 31.12.2015 r.

Na poczucie bezpieczeństwa w gminie wpływa również działalność Ochotniczych Straży Pożarnych. W Gminie Brudzew funkcjonuje 11 jednostek OSP w tym jedna wpisana do Krajowego Systemu Ratowniczo Gaśniczego.

35 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

WNIOSKI I REKOMENDACJE

W związku z niskim poczuciem bezpieczeństwa mieszkańców Gminy Brudzew rekomenduje się przywrócenie Posterunku Policji w Gminie Brudzew. Istotnym argumentem przemawiającym za przywróceniem Posterunku jest czas oczekiwania nap odjecie czynności przez funkcjonariuszy w chwili zaistnienia zdarzenia, bądź konieczności udzielenia pomocy. Posterunek Policji jest ważnym środkiem oddziałującym na potencjalnych przestępców i wpływającym na poczucie bezpieczeństwa w gminie. Jego likwidacja niekorzystnie wpłynęła na poziom bezpieczeństwa, ładu i porządku publicznego W obecnej sytuacji trudno oczekiwać szybkiej reakcji Policji z Komendy Powiatowej Policji, która znajduje się w Turku oddalonym o kilkanaście kilometrów od Brudzewa. Teren Gminy Brudzew jest bardzo rozległy, podzielony na 23 sołectwa (26 miejscowości), położne w dalekiej odległości od siebie. Dodatkowo w związku z zakończeniem eksploatacji i powstającymi jeziorami w terenach pokopalnianych należy się spodziewać wzrostu przestępczości co wiąże się z konicznością zapewnienia bezpieczeństwa mieszkańcom zwłaszcza tych terenów. Na wzrost poczucia bezpieczeństwa wpłynie też doposażenie i zakup specjalistycznych samochodów strażackich co wpłynie na bardziej efektywne prowadzenie akcji ratowniczo-gaśniczych oraz szybsze i skuteczniejsze usuwanie skutków zagrożeń naturalnych i technicznych przez jednostki Ochotniczych Straży Pożarnych. W związku z powstającymi jeziorami rekomenduje się utworzenie na jednym z jezior slipu dla samochodów strażackich. Działanie to posłuży zapewnieniu ochrony życia, zdrowia i mienia ludzkiego przed pożarami, klęskami żywiołowymi i innymi zagrożeniami jak również na zapobieganie degradacji środowiska naturalnego dzięki czemu zwiększy się poziom bezpieczeństwa publicznego, środowiskowego i ekologicznego, a przede wszystkim bezpieczeństwa przeciwpożarowego i przeciwpowodziowego.

2.5. POZIOM DOSTĘPU DO WIEDZY, EDUKACJI, KULTURY I SPORTU

Brak obszarów i miejsc mogących być podstawą do aktywności, kulturalnej, sportowej i edukacyjnej mieszkańców na zdegradowanych obszarach powoduje wykluczenie społeczne, kulturalne, sportowe i edukacyjne miejscowej ludności. Ma na to wpływ destrukcyjna działalność kopalni która przyczyniła się do: 1) przerwania układu komunikacyjnego i infrastruktury technicznej w wielu miejscach; 2) wyludniania pięciu gminnych miejscowości, jak: Kwiatków, Janiszew, Koźmin, Głowy, częściowo Janów; 3) zwiększenia odległości od podstawowych usług publicznych i kulturalnych na skutek zniszczenia dróg publicznych i zastąpienie ich drogami objazdowymi; 4) niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru.

Brak miejsc aktywności i integracji społecznej w poszczególnych miejscowościach, a także brak połączeń PKS, duża odległość od ośrodka kultury wpływa na niewystarczający poziom uczestnictwa w życiu kulturalnym. Niskiej jakości tereny publiczne, a takie występują na obszarze powierzchniowej eksploatacji stanowią barierę rozwoju tych terenów. Dotyczy to w szczególności miejscowości: Kwiatków, Głowy i Dąbrowa, gdzie wyraźnie brak zagospodarowanych przestrzeni publicznych, co negatywnie wpływa na lokalną

36 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew społeczność. W celu zaspokojenia swych podstawowych potrzeb mieszkańcy muszą dojechać do Brudzewa, bądź Turku czy Koła, gdzie znajdują się podstawowe usługi publiczne. Konieczne jest w tym przypadku wyznaczenie terenów publicznych obszaru i ich zagospodarowanie. W dalszej części przeanalizowano warunki poszczególnych obszarów Gminy Brudzew w zakresie dostępności do wiedzy, edukacji, kultury i sportu.

EDUKACJA Gmina Brudzew, podobnie jak i inne gminy, jest organem prowadzącym dla publicznych placówek oświatowych na szczeblu przedszkolnym, podstawowym i gimnazjalnym. Na terenie Gminy Brudzew funkcjonują 3 szkoły podstawowe i 1 filia szkoły podstawowej, 1 gimnazjum, i 1 przedszkole gminne i 4 oddziały przedszkolne funkcjonujące przy szkołach podstawowych. W związku w wprowadzeniem reformy oświatowej i likwidacją gimnazjum szkoły podstawowe staną się szkołami ośmioklasowymi co wiąże się z koniecznością doposażenia ich w pracownie i pomoce dydaktyczne. Brak odpowiedniego doposażenia wpłynie negatywnie na poziom kształcenia młodzieży w gminie. Dodatkowo w związku z reformą wiele osób straci pracę a kilkanaście będzie pracować w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Szkoła Podstawowa w Galewie i filia w Chrząblicach W zestawieniu z omawianym wcześniej ujemnym saldem migracji wewnętrznych na terenie gminy, na przełomie lat 2012 i 2013 zgodnie z danymi umieszczonymi w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Brudzew Szkoła Podstawowa w Chrząblicach stanęła przed widmem braku uczniów w niektórych rocznikach, toteż samorząd gminny podjął decyzję o likwidacji samodzielnej placówki oświatowej i utworzeniu filii przy Szkole Podstawowej w Galewie. Inne szkoły również borykają się ze skutkami niżu demograficznego i w najbliższych latach samorząd będzie musiał podjąć decyzję o przekształceniu lub likwidacji kolejnych szkół.

Szkoła Podstawowa w Koźminie W roku szkolnym 2005, ze względu na wciąż malejącą demografię, a także wysiedlenia mieszkańców przez Kopalnię Węgla Brunatnego Adamów, dwie szkoły, Szkoła Podstawowa w Koźminie i Szkoła Podstawowa w Krwonach połączyły się i funkcjonowały jako Szkoła Podstawowa w Koźminie z filią w Krwonach. W roku szkolnym 2016 roku filia w Krwonach została zlikwidowana, ze względu na to, że już w roku 2015 nie uczęszczał tam żaden uczeń. Wszyscy uczniowie z filii w Krwonach rozpoczęli naukę w Szkole w Koźminie. W Krwonach pozostał jedynie oddział przedszkolny, który z początkiem roku 2017 r. również został zlikwidowany, ze względu na brak dzieci w oddziale i niezbyt obiecującą demografię. Wszyscy uczniowie i wychowankowie z dawnego obwodu Szkoły w Krwonach, obecnie uczą się w Szkole Podstawowej w Koźminie. Na przestrzeni lat od 2005 do 2010, liczba uczniów sukcesywnie spadała. Ma to duży związek z ekspansją kopalni i wysiedleniami. W ostatnich latach, gdy kopalnia zakończyła wykup ziem liczba uczniów ustabilizowała się na porównywalnym poziomie. Skok liczebności uczniów w latach 2014 i 2015 wiąże się z reformą, gdzie sześciolatki obowiązkowo poszły do szkoły, a także w 2015 r. z likwidacją filii w Krwonach i przejściem wszystkich uczniów do Szkoły w Koźminie.

37 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Szkoła Podstawowa w Koźminie jest szkołą wyposażoną w nowoczesne technologie naukowe. Szkoła ma pracownię językową, w większości sal zamontowane są projektory i tablice interaktywne pozwalające prowadzić zajęcia w sposób innowacyjny. W szkole jednak brakuje pracowni tematycznych z nauk ścisłych, takich jak pracownia biologiczna, chemiczna, fizyczna. Szkoła skupiała się na wyposażeniu. Związane jest to z faktem, że nauka tych przedmiotów odbywała się w Gimnazjum, ale od roku 2017, w związku z reformą oświaty i wprowadzeniem ośmioletnich szkół podstawowych nastąpiła natychmiastowa potrzeba, aby takie pracownie zorganizować. Zgodnie z danymi Urzędu Gminy Brudzew Szkoła Podstawowa w Koźminie w roku szkolnym 2016/2017 ma 98 uczniów.

Zespół Szkolno-Gimnazjalny w Brudzewie

Zespół Szkolno-Gimnazjalny w Brudzewie prowadzi działalność o charakterze dydaktycznym, wychowawczym i opiekuńczym. Prowadzi oddział przedszkolny. Przeznaczony jest dla dzieci w wieku od 5 roku życia. Na podstawie rozmów przeprowadzanych z młodzieżą, nauczycielami oraz obserwacji pedagog wymienia problemy uczniów w następującej kolejności (wg skali natężenia zjawiska): wulgaryzmy, agresja i przemoc, konflikty z rówieśnikami, konflikty z rodzicami i rodzeństwem, wagary, palenie papierosów, zaniedbanie, wczesne inicjacja alkoholowa i narkotykowa.

WNIOSKI I REKOMENDACJE

Reforma oświatowa spowodowała konieczność zmian w obecnie funkcjonującej sieci szkół. Szkoły podstawowe staną się szkołami ośmioklasowymi. Budynki które pozostaną po likwidacji gimnazjum w Brudzewie i filii w Krwonach po wyremontowaniu mogą stać się inkubatorami przedsiębiorczości bądź pełnić inne funkcje użyteczności publicznej. W ramach działań rewitalizacyjnych należałoby zapewnić dzieciom, które będą kontynuowały naukę w nowych podstawówkach, dostęp do pracowni przedmiotowych, które teraz w większości zlokalizowane były w Gimnazjach. W związku z reformą edukacji, konieczne jest dostosowanie sieci istniejących szkół do obowiązujących wymogów prawnych. Modernizacja i doposażenie części placów zabaw dla dzieci w szkołach. Poprawa stanu budynków i wyposażenia szkół (wymiana dachu, remont łazienek, remont sal lekcyjnych i korytarzy), dobudowanie sali gimnastycznej w Szkole Podstawowej w Koźminie. W szkołach brakuje dostatecznego doposażenia, a także niezbędnych zajęć pozaszkolnych, profilaktycznych, naprawczych i edukacyjnych. Trzeba realizować zajęcia wyrównawcze, korekcyjne dla dzieci z problemami edukacyjnymi, a także zajęcia pozalekcyjne, koła zainteresowań. Bardzo istotną sprawą, na którą niewątpliwie należy zwrócić uwagę jest fakt, że młodzież szkolna ma niewielką ofertę dodatkowych zajęć pozalekcyjnych. Atrakcyjną i szeroką ofertę zagospodarowania czasu wolnego dla dzieci w wieku szkolnym i gimnazjalnym oferuje Gminny Ośrodek Kultury w Kolnicy. Działalność GOK scharakteryzowano poniżej.

38 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

KULTURA

Instytucją realizującą na terenie Gminy Brudzew zadania z zakresu upowszechniania kultury, rekreacji i turystyki jest Gminny Ośrodek Kultury „Wozownia” z siedzibą w Kolnicy. Przy GOK „Wozownia” działają Orkiestra Dęta i Zespół Tańca Ludowego „Brudzewiacy”. Działalność powiązaną z upowszechnianiem kultury prowadzą także Koła Gospodyń Wiejskich, czy Ochotnicze Straże Pożarne i Gminna Biblioteka Publiczna Gminy Brudzew. Gminny Ośrodek Kultury służy mieszkańcom starając się zapewnić im jak najszersze uczestnictwo w kulturze. Różnorodna i ciągle wzbogacana oferta skierowana jest do osób w różnym wieku. Propaguje się dokonania lokalnych twórców. Wspierane są tradycje regionalne poprzez organizowanie konkursów, a także warsztatów rzemiosła artystycznego. Gminny Ośrodek Kultury jest otwarty na nowe inicjatywy wspierając działania na rzecz lokalnej społeczności. Pracownicy GOK widzą jednak problemy w codziennej działalności. Pomimo położenia Gminnego Ośrodka Kultury w centrum gminy nie wszyscy mieszkańcy, a zwłaszcza dzieci nie mają możliwości uczestniczenia w zajęciach proponowanych przez GOK.

ORGANIZACJE POZARZĄDOWE

Na obszarze Gminy Brudzew funkcjonuje ponad 20 organizacji społecznych i pozarządowych. Mieszkańcy swoją działalność skupiają wokół Kół Gospodyń Wiejskich (kobiety), Ochotniczych Straży Pożarnych (mężczyźni). Działają również Stowarzyszenia – „ Towarzystwo Przyjaciół Brudzewa”, „Klub Brudzewianki”, „Cichowianki”, „Valentinus”, „Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Gminy Brudzew”, GKS „Kasztelania”, „Koło Gminne Towarzystwa Przyjaciół Dzieci”, Klub Sportowy „ Sprint”. Organizacje skupiają swoją działalność na promowaniu i kultywowaniu tradycji ludowych, historii regionu, aktywności sportowej i kulturalnej nie tylko wśród dorosłych, ale również wśród dzieci i młodzieży. Słabością organizacji jest niski potencjał organizacyjny, a także słabość ich zaplecza technicznego. Słabość organizacji determinuje także fakt braku własnych środków, braku etatowych pracowników (zatrudnionych w organizacji) i braku współpracy między organizacjami. Dodatkowo zakres działalności poszczególnych organizacji jest bardzo zróżnicowany, niewyspecjalizowany, a tym samym działania różnych organizacji często pokrywają się, co w konsekwencji nie odpowiada konkretnym potrzebom społecznym. Ankietowani mieszkańcy Gminy Brudzew przedstawili potrzebę w zakresie działań na rzecz społeczności w następujących obszarach: zapobieganie wykluczeniu społecznemu, opieka nad seniorami, aktywizacja lokalnej społeczności, wsparcie dla bezrobotnych, niepełnosprawnych i innych grup w najtrudniejszej sytuacji materialnej, rozwój ekonomii społecznej. Pytani o problemy społeczne mieszkańcy obszaru najczęściej wymieniali bezrobocie, w tym także widmo zwiększenia bezrobocia po zamknięciu kopalni i elektrowni. W czasie rozmaitych spotkań i wywiadów wielokrotnie sygnalizowali potrzebę uzyskania szeroko rozumianego wsparcia dla rozwoju swoich organizacji. Jak podkreślali liderzy organizacji – powodem niskiej aktywności NGO jest brak środków, skomplikowane procedury w zakresie pozyskiwania środków zewnętrznych (brak wystarczającej wiedzy), brak wkładu własnego przy pozyskiwaniu środków zewnętrznych, a także niska liczba działaczy wewnątrz organizacji, angażujących się w prace i działania na rzecz społeczności.

39 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

CZYTELNICTWO

Wszystkie potrzeby związane z czytelnictwem realizowane są przez Bibliotekę Publiczną Gminy Brudzew. Filia w Koźminie została zlikwidowana w dniu 31.08.2016 r. Biblioteka Publiczna w Brudzewie jest samorządową instytucją kultury z siedzibą w budynku Zespołu Szkolno-Gimnazjalnego w Brudzewie. Wśród czytelników największą grupę stanowią osoby uczące się. Osoby studiujące stanowią około 5% czytelników biblioteki. Biblioteka służy rozwijaniu i zaspokajaniu potrzeb czytelniczych mieszkańców gminy oraz upowszechnianiu wiedzy i rozwoju kultury. Do podstawowych zadań biblioteki należy opracowywanie, przechowywanie materiałów bibliotecznych, udostępnianie książek na miejscu i wypożyczanie ich na zewnątrz. Ponadto biblioteka prowadzi działalność kulturalno-edukacyjną oraz informacyjno-bibliograficzną. Podobnie jak w przypadku ośrodka kultury również biblioteka boryka się z problemami braku możliwości dotarcia do jak największej liczby czytelników i dostatecznego promowania czytelnictwa w miejscowościach najbardziej oddalonych od centrum. W efekcie spada liczba czytelników co obrazuje tabela.

SPORT I ZDROWIE

W zakresie upowszechniania sportu mieszkańcy Gminy Brudzew mają możliwość korzystania z:  stadionu sportowego z trybunami, który posiada dwa boiska, jedno przeznaczone do rozgrywek ligowych, drugie treningowe i do rozgrywek innego rodzaju oraz imprez rekreacyjno – sportowych i kulturalnych,  2 sal gimnastycznych wymiarowych, w tym jednej widokowej oraz 1 mniejszej sali gimnastycznej,  boisk szkolnych usytuowanych przy szkołach,  nowoczesnej hali sportowej przy Zespole Szkolno-Gimnazjalnym oddanej do użytku 18 października 2015 roku,  wiejskich boisk do gry w piłkę nożną utworzonych społecznie przez mieszkańców części miejscowości Gminy Brudzew.

Na terenie Gminy Brudzew działalnością sportową zajmują się dwa kluby sportowe:  Gminny Klub Sportowy “Kasztelania” i Uczniowski Klub Sportowy “Sprint”,  Gminny Klub Sportowy “KASZTELANIA”. Celem Klubów sportowych jest prowadzenie działalności sportowej oraz propagowanie kultury fizycznej wśród mieszkańców Gminy Brudzew. Na terenach pokopalnianych mieszkańcy mają ograniczony dostęp do obiektów infrastruktury sportowej. Szkoła Podstawowa w Koźminie jako jedyna nie posiada sali gimnastycznej. W miejscowości Kwiatów, Głowy i Janiszew brak też boisk sportowych.

Na bazie przedstawionych powyżej informacji zaproponowano dwa wskaźniki na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji. Dotyczą one zbadania poziomu uczestnictwa w życiu społecznym i kulturalnym Gminy Brudzew oraz pozwalają określić stopień zaangażowania w lokalne sprawy.

40 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

2.5.1. Wskaźnik – występowanie na danym obszarze miejsc bądź instytucji, organizacji (świetlicy wiejskiej, remizy OSP, placów zabaw, boisk sportowych/ stowarzyszenia, koła gospodyń wiejskich, organizacji pozarządowej (występuje/nie występuje)

Aby ocenić stopień aktywności społecznej i kulturalnej mieszkańców poszczególnych obszarów zebrano dane dotyczące funkcjonujących na terenie Gminy Brudzew: stowarzyszeń, kół gospodyń wiejskich, organizacji pozarządowych, świetlic wiejskich, remiz OSP lub innych miejsc aktywności społecznej. Przyjęto założenie, że w przypadku występowania w danej miejscowości co najmniej jednej z wyżej wymienionych możliwości aktywizacji obszar nie jest wykluczony społecznie. Analiza pokazała jednak, że w kilku obszarach Gminy Brudzew nie występuje żaden tego typu obiekt. Zdecydowanie należy stwierdzić, że mieszkańcy tych miejscowości mają ograniczone możliwości aktywizacji społecznej i integracji. Dlatego prowadzenie działań w zakresie rewitalizacji właśnie w tych obszarach jest istotne.

Tabela 12. Występowanie na danym obszarze miejsc bądź instytucji, organizacji (świetlicy wiejskiej, remizy OSP, placów zabaw, boisk sportowych/ stowarzyszenia, koła gospodyń wiejskich, organizacji pozarządowej (występuje/nie występuje) Występowanie na danym obszarze miejsc bądź Liczba instytucji, organizacji (świetlicy stowarzyszeń / Liczba świetlic wiejskiej, remizy OSP, placów kół gospodyń wiejskich / remiz OSP Lp. Miejscowość zabaw, boisk sportowych/ wiejskich / OSP / budynków – miejsc stowarzyszenia, koła / organizacji aktywności społecznej gospodyń wiejskich, pozarządowych organizacji pozarządowej (występuje/nie występuje) 1 Bierzmo 0 0 nie 2 Bogdałów 1 1 tak 3 Bogdałów-Kolonia 4 Bratuszyn 1 0 tak 5 Brudzew 5 4 tak 6 Brudzyń 2 1 tak 7 Chrząblice 2 1 tak 8 Cichów 3 1 tak 9 Dąbrowa 0 1 tak 10 Galew 4 2 tak 11 Głowy 0 0 nie 12 Izabelin 0 0 nie 13 Janiszew 2 1 tak 14 Janów 0 1 tak 15 Kolnica 2 1 tak 16 Kozubów 0 1 tak 17 Koźmin 2 2 tak 18 Krwony 2 2 tak 19 Kuźnica Janiszewska 0 0 nie 20 Kwiatków 0 0 nie 21 Marulew 0 1 tak

41 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Występowanie na danym obszarze miejsc bądź Liczba instytucji, organizacji (świetlicy stowarzyszeń / Liczba świetlic wiejskiej, remizy OSP, placów kół gospodyń wiejskich / remiz OSP Lp. Miejscowość zabaw, boisk sportowych/ wiejskich / OSP / budynków – miejsc stowarzyszenia, koła / organizacji aktywności społecznej gospodyń wiejskich, pozarządowych organizacji pozarządowej (występuje/nie występuje) 22 Olimpia 1 1 tak 23 Podłużyce 0 0 nie 24 Smolina 0 0 nie 25 Tarnowa 1 0 tak 26 Wincentów 0 0 nie suma / wartość średnia 28 21 tak/nie dla Gminy Brudzew Źródło: dane Gminnego Ośrodka Kultury w Kolnicy, stan na 31.12.2016 r.

Zgodnie z zebranymi informacjami, na terenie Gminy Brudzew zlokalizowanych jest 8 miejscowości, których mieszkańcy mają ograniczoną możliwość uczestnictwa w życiu społecznym. Są to miejscowości Bierzmo, Głowy, Izabelin, Kuźnica Janiszewska, Kwiatków, Podłużyce, Smolina, Wincentów.

Ryc. 15. Występowanie na danym obszarze miejsc bądź instytucji, organizacji (świetlicy wiejskiej, remizy OSP, placów zabaw, boisk sportowych/ stowarzyszenia, koła gospodyń wiejskich, organizacji pozarządowej (występuje/nie występuje) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Kultury w Kolnicy, stan na 31.12.2016 r.

42 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

2.5.2. Wskaźnik – ujawnienie spadku liczby czytelników w bibliotekach Gminy Brudzew w roku 2016 względem roku 2006 (wyższy spadek w odniesieniu do średniej gminnej)

Kolejnym elementem oceny aktywności mieszkańców jest poziom czytelnictwa. Zebrano więc dane dotyczące ilości czytelników w latach 2006, 2010 i 2016, a następnie porównano dane dotyczące lat skrajnych. Analiza pokazała, że obserwuje się systematyczny spadek liczby czytelników obserwowany w części miejscowości. Liczba czytelników w roku 2016 stanowi jedynie 58,2 % czytelników w roku 2006. Może to świadczyć o niskim zainteresowaniu mieszkańców dostępem do wiedzy i kultury, ale także o zmniejszonej dostępności określonych usług. Wpływ na taką sytuację ma zapewne likwidacja filii biblioteki w Koźminie. Szczegółowe dane w tej tematyce przedstawiono w tabeli.

Tabela 13. Ujawnienie spadku liczby czytelników w bibliotekach Gminy Brudzew w roku 2016 względem roku 2006 (wyższy spadek w odniesieniu do średniej gminnej)

Udział (%) Ujawnienie spadku Liczba czytelników liczby liczby czytelników czytelników w bibliotekach Gminy w roku 2016 Brudzew w roku 2016 Lp. Miejscowość względem względem roku 2006 liczby (wyższy spadek 2006 2010 2016 czytelników w odniesieniu do w roku 2006 średniej gminnej)

1 Bierzmo 4 4 3 75,0 nie 2 Bogdałów* 8 3 8 100,0 nie 3 Bogdałów-Kolonia* 4 Bratuszyn 6 8 2 33,3 tak 5 Brudzew 313 276 239 76,4 nie 6 Brudzyń 24 19 18 75,0 nie 7 Chrząblice 23 25 27 117,4 nie 8 Cichów 3 7 3 100,0 nie 9 Dąbrowa 39 38 8 20,5 tak 10 Galew 9 8 5 55,6 tak 11 Głowy 24 8 0 0,0 tak 12 Izabelin 1 0 3 300,0 nie 13 Janiszew 27 29 29 107,4 nie 14 Janów 29 32 5 17,2 tak 15 Kolnica 15 24 25 166,7 nie 16 Kozubów 4 2 1 25,0 tak 17 Koźmin 70 55 6 8,6 tak 18 Krwony 43 41 12 27,9 tak Kuźnica 19 41 29 0 0,0 tak Janiszewska 20 Kwiatków 18 15 1 5,6 tak 21 Marulew 8 6 7 87,5 nie 22 Olimpia 4 7 4 100,0 nie 23 Podłużyce 3 0 0 0,0 tak 24 Smolina 3 3 2 66,7 nie 25 Tarnowa 21 14 19 90,5 nie

43 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Udział (%) Ujawnienie spadku Liczba czytelników liczby liczby czytelników czytelników w bibliotekach Gminy w roku 2016 Brudzew w roku 2016 Lp. Miejscowość względem względem roku 2006 liczby (wyższy spadek 2006 2010 2016 czytelników w odniesieniu do w roku 2006 średniej gminnej)

26 Wincentów 1 1 4 400,0 nie suma / wartość średnia 741 654 431 58,2 tak dla Gminy Brudzew Źródło: dane Gminnego Ośrodka Kultury w Kolnicy, stan na 31.12.2016 r.; *Bogdałów i Bogdałów Kolonia są ujmowane w statystykach łącznie

Ryc. 16. Ujawnienie spadku liczby czytelników w bibliotekach Gminy Brudzew w roku 2016 względem roku 2006 (wyższy spadek w odniesieniu do średniej gminnej) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Kultury w Kolnicy, stan na 31.12.2016 r.

WNIOSKI I REKOMENDACJE

W celu aktywizacji lokalnej społeczności i zapobieżenia niewystarczającemu poziomowi uczestnictwa w życiu kulturalnym mieszkańców terenów zdegradowanych w ramach działań rewitalizacyjnych oraz dla podniesienia standardu świadczonych usług oraz rozszerzenia oferty dla mieszkańców rekomenduje się:  wyposażenie w odpowiednią infrastrukturę świetlic wiejskich w poszczególnych miejscowościach, które mogłyby spełniać funkcje kulturalne,

44 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

 budowę kompleksu w Kwiatkowie wykorzystującego lokalne zasoby, pełniącego funkcje kulturalne, edukacyjne, turystyczne i rozrywkowe w którym można byłoby realizować działania z zakresu kultury dla mieszkańców miejscowości pokopalnianych oddalonych od ośrodka kultury,  zakup mobilnej sceny z atestem, która spełniałaby wymogi techniczne bezpieczeństwa, umożliwiającej realizację działań kulturalnych i rozrywkowych na terenach zdegradowanych  budowę amfiteatru - budynek Gminnego Ośrodka Kultury jest za mały, aby pomieścić większą liczbę osób na różnego rodzaju uroczystości dlatego budowa takiego amfiteatru umożliwiłaby realizację działalności: koncertów, przedstawień, spektakli, wystaw w plenerze,  zwiększenie środków na realizację działań kulturalno – rozrywkowych,  ułatwianie dostępu mieszkańcom terenów pokopalnianych do Internetu szerokopasmowego,  digitalizację i promocję zbiorów bibliotecznych,  uruchomienie cyfrowej wypożyczalni,  aktywizację NGO poprzez organizację kursów i szkoleń.

III. DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH – SFERA GOSPODARCZA

3.1. OBECNA SYTUACJA GOSPODARCZA

Gminy powiatu tureckiego, położonego peryferyjnie względem stolicy województwa, osiągają jedne z najniższych wartości wskaźnika przedsiębiorczości14 w województwie, niższe od średniej dla całej Wielkopolski. Dla całego powiatu wartość wskaźnika wynosi 98 firm na 1000 mieszkańców. W powiecie tureckim najwyższa przedsiębiorczość cechuje mieszkańców Turku i Dobrej (139). W Gminie Brudzew poziom ten wynosi 60 i jest to najniższy wskaźnik na obszarze powiatu tureckiego. Działania w kierunku zwiększania przedsiębiorczości w powiecie mogłyby przyczynić się do poprawy ogólnej sytuacji na rynku pracy, tzn. wzrostu wskaźnika zatrudnienia, spadku bezrobocia, ale także wpłynąć na grupę osób będących w szczególnej sytuacji na rynku.

Poziom przedsiębiorczości w regionie warunkowany jest szeregiem czynników politycznych, gospodarczych, edukacyjnych, kulturowych, organizacyjnych oraz psychologicznych. Czynniki warunkujące przedsiębiorczość dzieli się na: szanse, start, rynek i politykę przedsiębiorczości, innowacyjność, potencjał wzrostu oraz normy kulturowo- społeczne. Wymienia się wśród nich m.in.: otoczenie instytucjonalne oraz dostępną infrastrukturę, stabilność makroekonomiczną, wykształcenie ludności, efektywność rynków dóbr i pracy, rozmiar rynku, postrzeganie możliwości otwarcia biznesu, wiedzę niezbędną do założenia przedsiębiorstwa, szkolenia, możliwości technologiczne, programy wsparcia i finansowanie przedsiębiorczości, politykę władz, w tym regulacje administracyjne, wspieranie przedsiębiorczości w konkretnych grupach (kobiety, osoby młode), fizyczną, komercyjną i prawną infrastrukturę przedsiębiorczości, a także normy kulturowe i społeczne

45 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew czy wreszcie nastawienie do przedsiębiorczości – skłonność do podejmowania ryzyka, umiejętność dostrzegania szansy biznesowej. Poziom przedsiębiorczości uzależniony jest również od ogólnej sytuacji rozwojowej obszaru, aczkolwiek zależność ta może być różna – z jednej strony bardziej rozwinięte gospodarki to więcej szans i potencjałów dla przedsiębiorczości, z drugiej – miejsc pracy dla potencjalnych przedsiębiorców. Niska przedsiębiorczość w Gminie Brudzew uwarunkowana może być zatem zarówno cechami lokalnej społeczności w zakresie przedsiębiorczości, postrzeganymi barierami w prowadzeniu działalności gospodarczej, zamożnością ludności związaną z faktem, iż duża część mieszkańców znalazła wysoko opłacalne zatrudnienie w kopalni.

Analizowany obszar znajduje się w strefie bezpośredniego oddziaływania przemysłu wydobywczego oraz rynku pracy miasta Turku Istotną formą zatrudnienia na opisywanym terenie jest również działalność związana z rolnictwem i gospodarką żywnościową. Wśród podmiotów gospodarczych dominują sklepy, warsztaty rzemieślnicze, piekarnie, zakład ślusarski, wytwórnia narzędzi i materiałów budowlanych, przedsiębiorstwo produkujące kostkę brukową, zakład przetwórstwa mięsnego, zakład eksploatacji kruszyw, gospodarstwo hodowlano-produkcyjne, ferma drobiu. Gminę Brudzew charakteryzuje stosunkowo niewielka liczba przedsiębiorstw ogółem. W 2015 roku było ich 309, z czego ponad 95 % stanowiły mikro przedsiębiorstwa zatrudniające mniej niż 10 osób. Podmiotów uznanych za małe, a więc takich, które zatrudniają między 10 a 50 osób zarejestrowanych było jedynie 11. W roku 2015 działały jedynie dwa zakłady pracy określane jako średniej wielkości, czyli zatrudniające mniej niż 250 osób, a więcej niż 50 osób. W niniejszej diagnozie w ramach sfery społecznej przeanalizowano ilość zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym na danym obszarze. Jest to wskaźnik mogący świadczący o niskim stopniu przedsiębiorczości miejscowej ludności i słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw.

3.2. KLIMAT AKTYWNOŚCI GOSPODARCZEJ

W celu przedstawienia danych dotyczących klimatu działalności gospodarczej na terenie Gminy Brudzew powołano się na dane GUS z lat 2011-2015. Według danych za rok 2015 ilość podmiotów wpisanych do rejestru REGON w przeliczeniu na 10 tys. ludności wynosi 519 (porównanie w województwie wielkopolskim wskaźnik wynosi 1 179). W formie wykresu przestawiono proces przemian dotyczący pojawiania się na rynku nowych podmiotów gospodarki biorąc pod uwagę rejestr REGON, wykreślenia podmiotów, a także dane o liczbie działających podmiotów w przeliczeniu na 1 000 ludności. Analiza danych pozwala stwierdzić, że w sferze gospodarczej Gminy Brudzew zauważalny od kilku lat jest ograniczony rozwój. Liczba nowo powstałych firm przewyższa nieznacznie liczbę podmiotów, jakie zakończyły działalność. Ogólna liczba podmiotów na 1 000 mieszkańców w wieku produkcyjnym stopniowo wzrasta i dla roku 2015 wskaźnik ten wyniósł 83,1 podmiotów.

46 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

jednostki nowo zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. ludności jednostki wykreślone z rejestru REGON na 10 tys. ludności podmioty wpisane do rejestru na 1000 ludności podmioty na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym 90 83,1 77,4 80 70,7 72,6 72,6 70 65 59 60 45 52 50 48 44 45 45 35 40 32 38 30 37 35

20 27 25 10

0 2011 2012 2013 2014 2015

Ryc. 17. Podmioty gospodarki narodowej Gminy Brudzew – analiza wskaźnikowa za lata 2010-2015 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Analiza wskaźników dotyczących podmiotów gospodarki narodowej na terenie Gminy Brudzew został przeprowadzona także w oparciu o porównanie do wskaźników określonych dla powiatu tureckiego, województwa wielkopolskiego i całego kraju. Liczba podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru w odniesieniu do 1 000 ludności, a także liczba podmiotów na 1 000 mieszkańców w Gminie Brudzew są mniejsze niż średnia wartość dla Polski, województwa wielkopolskiego i powiatu tureckiego. Niekorzystne dla Gminy Brudzew wartości są notowane w przypadku liczby osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym. Świadczy to o bardzo niskim potencjale małej przedsiębiorczości wśród lokalnej społeczności. Przedstawione dane zobrazowano na rycinie. W Gminie Brudzew liczba podmiotów wpisanych do rejestru na 1000 ludności wynosi 52, liczba podmiotów na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym kształtuje się na poziomie 83,1, natomiast liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym wynosi 6,6. W każdym z wymienionych wskaźników wartości są mniej korzystne niż wartości dotyczące powiatu tureckiego, województwa wielkopolskiego i Polski.

47 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Gmina Brudzew powiat turecki województwo wielkopolskie Polska 200 188,4 174,3 180 160 140 118 116,1 120 109 100 83,1 80 73 60 52 40 13,8 20 6,6 9,3 12,4 0 podmioty wpisane do rejestru podmioty na 1000 osoby fizyczne prowadzące na 1000 ludności mieszkańców w wieku działalność gospodarczą na produkcyjnym 100 osób w wieku produkcyjnym

Ryc. 18. Wskaźniki dotyczące podmiotów gospodarki narodowej – porównanie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, stan na 31.12.2015 r.

3.2.1. Wskaźnik - liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych przypadająca na 100 mieszkańców danego obszaru

W strefie gospodarczej elementem wskazanym do oceny klimatu aktywności gospodarczej poszczególnych jednostek przestrzennych jest wskaźnik liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych na 100 mieszkańców na danym obszarze. W odniesieniu do powyższego wskaźnika, porównano liczbę zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych przypadającą na 100 mieszkańców, w ujęciu poszczególnych miejscowości.

Tabela 14. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych przypadająca na 100 mieszkańców danego obszaru Liczba Liczba zarejestrowanych zarejestrowanych podmiotów gospodarczych Liczba ludności Lp. Miejscowość podmiotów osób fizycznych przypadająca ogółem gospodarczych na 100 mieszkańców danego osób fizycznych obszaru 1 Bierzmo 69 3 4,3 2 Bogdałów 122 8 6,6 3 Bogdałów-Kolonia 72 0 0,0 4 Bratuszyn 169 8 4,7 5 Brudzew 1687 91 5,4 6 Brudzyń 291 3 1,0 7 Chrząblice 259 3 1,2 8 Cichów 329 12 3,6* 9 Dąbrowa 162 0 0,0 10 Galew 337 8 2,4 11 Głowy 31 0 0,0 12 Izabelin 174 9 5,2

48 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Liczba Liczba zarejestrowanych zarejestrowanych podmiotów gospodarczych Liczba ludności Lp. Miejscowość podmiotów osób fizycznych przypadająca ogółem gospodarczych na 100 mieszkańców danego osób fizycznych obszaru 13 Janiszew 299 5 1,7 14 Janów 236 9 3,8 15 Kolnica 260 12 4,6 16 Kozubów 112 2 1,8 17 Koźmin 261 7 2,7 18 Krwony 425 13 3,1 Kuźnica 19 111 8 7,2 Janiszewska 20 Kwiatków 60 0 0,0 21 Marulew 136 1 0,7 22 Olimpia 82 5 6,1 23 Podłużyce 45 3 6,7 24 Smolina 62 4 6,5 25 Tarnowa 200 4 2,0 26 Wincentów 56 2 3,6* suma / wartość średnia dla Gminy 6 047 220 3,6 Brudzew Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Brudzew, stan na 31.12.2016 r. *-w przypadku wartości granicznych wzięto pod uwagę drugie miejsce po przecinku

Biorąc pod uwagę zebrane dane wskazano kolorem pomarańczowym wartości wskazujące na niski poziom rozwoju gospodarczego w poszczególnych miejscowościach. Taki stan określono tam, gdzie liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych na 100 mieszkańców danego obszaru jest niższa niż 3,6 – średnia dla Gminy Brudzew.

49 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Ryc. 19. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych przypadająca na 100 mieszkańców danego obszaru – ujęcie graficzne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Brudzew, stan na 31.12.2016 r.

Kierunkiem docelowym, powinien być rozwój przedsiębiorczości mieszkańców Gminy Brudzew, mierzony wzrostem ilości aktywnie działających podmiotów gospodarczych.

WNIOSKI I REKOMENDACJE

Z chwilą pierwszych zwolnień w kopalni Gmina Brudzew rozpoczęła bezpłatne szkolenia dotyczące zakładania działalności gospodarczej licząc na chęć wykorzystania odpraw na inwestowanie we własną działalność. Niestety nawet bezpłatne szkolenia i kursy organizowane przez Urząd Gminy, Lokalną Grupę Działania na terenie gminy a nawet możliwość otrzymania dodatkowego dofinansowania na rozpoczęcie działalności gospodarczej nie spotkały się z zainteresowaniem mieszkańców. W obecnej chwili obserwuje się jednak duże zainteresowanie mieszkańców działalnością turystyczną, w tym agroturystyką i chęcią popularyzacji produktów lokalnych. Z przeprowadzonych ankiet na potrzeby stworzenia strategii promocji terenów inwestycyjnych i kopalnianych wynika, że nie z terenami inwestycyjnymi ale pokopalnianymi i powstającymi jeziorami mieszkańcy wiążą przyszłość Gminy Brudzew, a tym samym i swoją. I tu właśnie rodzi się szansa na aktywizację gospodarczą mieszkańców. Wykorzystanie terenów pokopalnianych pod działalność turystyczną, promocja znalezisk archeologicznych i powstające w tym miejscu cztery jeziora mogą się stać dla Gminy Brudzew „pokopalnianą alternatywą”.

50 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

W związku z zakończeniem działalności wydobywczej należy w każdej chwili spodziewać się znaczącego wzrostu ilości osób bezrobotnych. Sytuacja ta przy dobrym zaplanowaniu działań rewitalizacyjnych może stać się atutem ponieważ dostępna w niedługim czasie tj. od momentu zakończenia wydobycia przez kopalnię wykwalifikowana kadra pracownicza może być zagospodarowana w inny sposób na lokalnym rynku pracy. Podjęte przez Gminę działania rewitalizacyjne powinny polegać na aktywizacji zawodowej osób odchodzących od pracy w górnictwie w kierunku innych obszarów aktywności – własna przedsiębiorczość, przebranżowienie, tworzenie spółdzielni socjalnych, inkubatorów, aktywizacji mieszkańców Gminy Brudzew w kierunku tworzenia bazy noclegowej dedykowanej turystom, aktywizacji lokalnych przedsiębiorców w celu włączenia się w budowę oferty turystycznej gminy oraz jej promocję, dywersyfikację obszarów działalności gminy z typowo górniczej na rozwijającą różnorodne formy aktywności gospodarczej.

3.2.2. Wskaźnik – zmiana liczby gospodarstw rolnych, pomiędzy latami 2000 a 2015 – ujawnienie wzrostu lub spadku liczby gospodarstw

Należy podkreślić, że duża część obszarów wcześniej użytkowanych rolniczo w wyniku działalności kopalni została zajęta pod eksploatację węgla brunatnego. Gmina Brudzew straciła wiodącą funkcję jaką było rolnictwo, a znaczna część gminy została podporządkowana działalności górniczej. Potwierdzeniem tego, jest tabela przedstawiająca liczbę gospodarstw rolnych w poszczególnych latach z podziałem na sołectwa.

Tabela 15. Zmiana liczby gospodarstw rolnych, pomiędzy latami 2000 a 2015 – ujawnienie wzrostu lub spadku liczby gospodarstw Liczba gospodarstw rolnych Zmiana procentowa Zmiana liczby wg stanu w poszczególnych liczby gospodarstw gospodarstw rolnych, latach rolnych, pomiędzy pomiędzy latami 2000 Lp. Sołectwo* latami 2000 a 2015. a 2015 – ujawnienie Wartość 100 – stała, 2000 2006 2015 wzrostu lub spadku poniżej 100 – spadek, liczby gospodarstw powyżej 100 - wzrost 1 Bierzmo 41 22 31 -10 75,6 2 Bogdałów 75 84 77 2 102,7 3 Bratuszyn 67 69 77 10 114,9 4 Brudzew 208 200 232 24 111,5 5 Brudzyń 7 7 11 4 157,1 6 Chrząblice 60 59 62 2 103,3 7 Cichów 87 85 90 3 103,4 8 Dąbrowa 52 53 50 -2 96,2 9 Galew 66 63 56 -10 84,8 10 Głowy 44 37 15 -29 34,1 11 Izabelin 68 69 80 12 117,6 12 Janiszew 69 56 64 -5 92,8 13 Janów 84 78 74 -10 88,1 14 Kolnica 27 26 34 7 125,9 15 Kozubów 39 39 46 7 117,9 16 Koźmin 72 65 69 -3 95,8 17 Krwony 108 112 126 18 116,7 Kuźnica 18 46 47 46 0 100,0 Janiszewska

51 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Liczba gospodarstw rolnych Zmiana procentowa Zmiana liczby wg stanu w poszczególnych liczby gospodarstw gospodarstw rolnych, latach rolnych, pomiędzy pomiędzy latami 2000 Lp. Sołectwo* latami 2000 a 2015. a 2015 – ujawnienie Wartość 100 – stała, 2000 2006 2015 wzrostu lub spadku poniżej 100 – spadek, liczby gospodarstw powyżej 100 - wzrost 19 Kwiatków 48 45 11 -37 22,9 20 Marulew 40 39 42 2 105,0 21 Podłużyce 17 15 13 -4 76,5 22 Tarnowa 53 51 54 1 101,9 23 Wincentów 15 17 22 7 146,7 suma / wartość średnia dla Gminy 1393 1338 1382 -11 99,2 Brudzew Źródło: dane Urzędu Gminy Brudzew *-ze względu na brak danych dotyczących miejscowości odniesiono się do sołectw. W związku z tym należy przedstawić informację: miejscowość Smolina należy do sołectwa Brudzyń, miejscowość Bierzmo wchodzi w skład sołectwa Olimpia, a miejscowość Bogdałów Kolonia należy do sołectwa Krwony. Kolorem czerwonym zaznaczono ubytek liczby gospodarstw rolnych prowadzących działalność Kolorem zielonym zaznaczono wzrost liczby gospodarstw rolnych prowadzących działalność

Z analizy dostępnych danych wynika, że liczba gospodarstw rolnych w okresie między rokiem 2000 a 2015 zmalała o 11. Mimo niewielkiego spadku, pokazanie tych wartości jest istotne, ponieważ znaczne różnice są widoczne w analizie wewnątrzgminnej. W wielu sołectwach zaznaczył się silny trend likwidacji działalności rolniczej. W szczególności dotyczył on obszarów związanych z przejmowaniem gruntów na rzecz działalności górniczej. W sołectwie Głowy ubyło 29 gospodarstw rolnych, w sołectwie Kwiatków 37 gospodarstw rolnych. Spadek liczby gospodarstw rolnych odnotowano także w sołectwach: Bierzmo, Dabrowa, Galew, Janiszew, Janów, Koźmin i Podłużyce. W skali Gminy Brudzew wskaźnik dotyczący spadku liczby gospodarstw rolnych w okresie pomiędzy 2000 a 2015 r. jest bardzo ważny. Pokazuje on, że znaczna część obszarów użytkowanych rolniczo jeszcze w 2000 roku, 15 lat później zmieniła swoje przeznaczenie. Obserwowany spadek ilości gospodarstw rolnych związany z przejmowaniem gruntów rolnych pod działalność wydobywczą spowodował bezpowrotną utratę ich wartości dla rolnictwa. Jest to poważny problem, ponieważ obecnie po zakończeniu działalności wydobywczej mieszkańcy utracili pracę, a do działalności rolniczej wrócić już nie mogą. Biorąc pod uwagę, ze dostępne są dane dotyczące sołectw, a niniejsza diagnoza zakłada podział na miejscowości konieczne było uporządkowanie danych. W tabeli przedstawiono dane dla miejscowości w przypadku gdy w skład sołectwa wchodzi jedna miejscowość. Natomiast w przypadku 3 sołectw składających się z więcej niż 1 miejscowości przyjęto założenie, że stan kryzysowy występujący w sołectwie jest jednoznaczny z występowaniem stanu kryzysowego w miejscowości wchodzącej w jego skład.

52 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Tabela 16. Określenie czy w miejscowości ujawniono stan kryzysowy ze względu na spadek liczby gospodarstw rolnych (tak / nie)? Zmiana liczby Zmiana procentowa Określenie czy gospodarstw liczby gospodarstw w miejscowości ujawniono rolnych, pomiędzy rolnych, pomiędzy stan kryzysowy ze względu Lp. Miejscowość latami 2000 a 2015 latami 2000 a 2015. na spadek procentowy – ujawnienie Wartość 100 – stała, liczby gospodarstw rolnych wzrostu lub spadku poniżej 100 – spadek, wyższy niż średnia dla całej liczby gospodarstw powyżej 100 - wzrost gminy (tak / nie)? Bierzmo + 1 -10 75,6 tak Olimpia 2 Bogdałów 2 102,7 nie Bogdałów- 3 Kolonia + 18 114,9 nie Krwony 4 Bratuszyn 10 111,5 nie 5 Brudzew 24 157,1 nie Brudzyń + 6 4 103,3 nie Smolina 7 Chrząblice 2 103,4 nie 8 Cichów 3 96,2 nie 9 Dąbrowa -2 84,8 tak 10 Galew -10 34,1 tak 11 Głowy -29 117,6 tak 12 Izabelin 12 92,8 nie 13 Janiszew -5 88,1 tak 14 Janów -10 125,9 tak 15 Kolnica 7 117,9 nie 16 Kozubów 7 95,8 nie 17 Koźmin -3 116,7 nie Bogdałów- 18 Kolonia + 18 100,0 nie Krwony Kuźnica 19 0 22,9 nie Janiszewska 20 Kwiatków -37 105,0 tak 21 Marulew 2 76,5 nie Bierzmo + 22 -10 101,9 tak Olimpia 23 Podłużyce -4 146,7 tak Brudzyń + 24 4 157 nie Smolina 25 Tarnowa 1 102 nie 26 Wincentów 7 147 nie suma / wartość średnia dla Gminy -11 99,2 tak Brudzew Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Brudzew, stan na 31.12.2015 r.

W formie ryciny pokazano, które miejscowości cechują się stanem kryzysowym ze względu na zakończenie działalności gospodarstw rolnych.

53 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Ryc. 20. Określenie czy w miejscowości ujawniono stan kryzysowy ze względu na spadek procentowy liczby gospodarstw rolnych wyższy niż średnia dla całej gminy (tak / nie)? – ujęcie graficzne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Brudzew

IV. DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH – SFERA ŚRODOWISKOWA

4.1. ZASOBY PRZYRODNICZE

Całość omawianego obszaru leży w Obszarze Dorzecza Odry, w regionie wodnym Warty. Zgodnie z regionalizacją fizycznogeograficzną Kondrackiego (2000) obszar Gminy Brudzew należy do Niziny Południowopolskiej, będącej terenem rozległym, ale pod względem przyrodniczym niezbyt urozmaiconym. Znaczna część gminy wchodzi w skład Wysoczyzny Tureckiej, ponadto w zachodniej części gminy znajduje się fragment Wzgórz Białkowskich, a w południowo – zachodniej części Wzgórza Szadowskie. Wschodnią i południową część gminy tworzą rozległe i płaskie powierzchnie doliny Warty wchodzące w skład Pradoliny Warszawsko – Berlińskiej oraz Kotliny Kolskiej, opadające łagodnie na wschód w kierunku koryta Warty. Wschodnią granicę gminy stanowi rzeka Warta. Jest to trzecia co do długości rzeka w Polsce. Obszar Gminy przecinają strugi wodne: Kiełbaska i Teleszyna będące dopływami Warty. Obszar Gminy Brudzew pozbawiony jest dużych, naturalnych zbiorników wodnych. Te istniejące powstały w wyniku prowadzonej rekultywacji wodnej wyrobiska PAK KWB Adamów S.A.

54 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Omawiając sieć hydrologiczną analizowanej jednostki należy zwrócić szczególną uwagę na przyczyny stanu obecnego. Intensywny, około 40-letni proces odkrywkowej eksploatacji złóż węgla brunatnego na obszarze Niżu polskiego, stanowił priorytet wobec innych: środowiskowych i społecznych uwarunkowań. Spowodował więc zmiany funkcjonowania środowiska przyrodniczego. Doszło do głębokiego odwodnienia horyzontów wodonośnych, przekształceń rzeźby terenu i szaty roślinnej. Efektem intensywnej pracy kopalni jest skomplikowanie obiegu wód powierzchniowych i podziemnych. Zgodnie z danymi zawartymi w Strategii Promocji Gminy Brudzew należy stwierdzić, że docelowo w dawnych wyrobiskach górniczych powstanie 5 akwenów wodnych. Obecnie 2 zbiorniki: Bogdałów i Janiszew są ukształtowane i wypełnione wodą. Czasza zbiornika wodnego Koźmin została już ukształtowana. Trwają intensywne prace rekultywacyjne służące formowaniu czaszy kolejnego zbiornika Głowy. Piątym akwenem wodnym będzie zbiornik „Koźmin - Końcowy” na terenie którego eksploatacja została zakończona w 2016 r. Lokalizację wskazanych sztucznych zbiorników wodnych przedstawiono w formie ryciny.

Ryc. 21. Mapa cieków i zbiorników wodnych na terenie poeksploatacyjnym Gminy Brudzew Źródło: dane Gminy Brudzew

55 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Ryc. 22. Lokalizacja zbiorników wodnych poeksploatacyjnych na terenie Gminy Brudzew Źródło: opracowanie własne

Krótka charakterystyka wykazanych sztucznych zbiorników wodnych przedstawia się następująco:  Zbiornik „Bogdałów” – zbiornik ma powierzchnię 10,8 ha i pojemność 600 tys. m3, powstał w latach 1993 – 1994 w wyrobisku końcowym odkrywki Bogdałów. Jest to zbiornik przeciwpożarowy z uzupełniającą funkcją rekreacyjną. Dno akwenu nie zostało jednak przygotowane do drugiej z wymienionych funkcji, ze względu na niewyrównane dno, występujące rozpadliny i uskoki gruntu. Przez zwałowisko wytyczone są szlaki dydaktyczne: piesze i rowerowe. Punktem początkowym i końcowym wytyczonych szlaków jest parking leśny położonym nad zbiornikiem wodnym.  Zbiornik „Janiszew” – o powierzchni w koronie 74,6 ha, został wybudowany w latach 2007-2008. Jest to zbiornik rekreacyjny, powstały na terenie zwałowiska zewnętrznego odkrywki „Koźmin” na południe od wsi Janiszew.  Zbiornik „Koźmin” – którego powierzchnia docelowa ma wynosić 131,2 ha oraz pojemności 8,17 mln m3, przeznaczony będzie dla celów retencji i rekreacji. Napełnianie zbiornika będzie odbywać się metodami odwodnieniowymi, a po wyłączeniu pomp oraz regresji wód podziemnych do poziomu pierwotnego, zasilanie odbywać się będzie wodami ze zlewni Kanału Pasywnego lub zasobami wodnymi zbiornika Jeziorsko.  Zbiornik „Głowy” – będzie miał docelowo powierzchnię około 100 ha i pojemność 21 mln m3. Zbiornik będzie pełnił funkcje środowiskowe i społeczne, polegające na zaspokojeniu potrzeb gospodarczych (nawadnianie użytków zielonych w okresach

56 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

bezdeszczowych), a także funkcje rekreacyjne. Dla podniesienia walorów krajobrazowych, pas obszaru wokół korony czasy zbiornika będzie mógł być zadrzewiony i zakrzewiony w fazie zagospodarowania terenu wokół obiektu.  Zbiornik „Koźmin – Końcowy” – o powierzchni 116,1 ha i pojemności 34,1 mln m3. Ostatni z planowanych zbiorników poeksploatacyjnych powstanie w wyrobisku końcowym po zakończeniu eksploatacji węgla ze złoża „Koźmin”. Akwen pełnił będzie wyłącznie funkcję przyrodniczą. Biorąc pod uwagę fakt, że eksploatacja węgla brunatnego zakończyła się znacznie szybciej niż zakładano (tj. w czerwcu 2016 r.) parametry techniczne zbiornika (powierzchnia, pojemność, itp.) będą inne.

WNIOSKI I REKOMENDACJE

Obszar w Gminie Brudzew w którym występuje kumulacja problemów środowiskowych to tereny pokopalniane i otaczające je wsie: Koźmin, Kwiatków, Janów, Głowy, Janiszew. Działaniem o charakterze naprawczym w przypadku Gminy Brudzew będzie rewitalizacja, która polegać będzie na „ożywieniu” terenu przekształconego działalnością przemysłową. Przywrócenie terenom pokopalnianym wartości użytkowej, a przede wszystkim równowagi w środowisku przyrodniczym, polegać powinno na ich rekultywacji i rewitalizacji. Pod pojęciem kierunku rekultywacji rozumieć należy sposób docelowego zagospodarowania terenu wymagającego działań naprawczych. Z ustalonego kierunku rekultywacji wynika bowiem zakres prac, na który składać się mogą działania techniczne związane z odpowiednim ukształtowaniem terenu, w tym wyrobisk i zwałowisk. Istotnym jest, że do rekultywacji zobowiązany jest ten kto dokonał przekształceń, a więc w przypadku działalności górniczej w Gminie Brudzew jest nim przedsiębiorca górniczy, natomiast zagospodarowanie jest dobrowolne i leży w gestii przyszłego użytkownika zrekultywowanego terenu.

Nowo powstałe i projektowane zbiorniki wodne zlokalizowane są na obszarach górniczych. Te obszary górnicze są całkowicie przekształcone działalnością górniczą, gdzie pierwotne ekosystemy o charakterystycznej dla danego obszaru geo- i bioróżnorodności zostały trwale zdegradowane. Przy dobrze prowadzonej rekultywacji akweny te, mogą mieć istotne znaczenie dla gospodarki wodnej obszaru, stać się atrakcyjnym miejscem dla samoistnej, naturalnej sukcesji roślinnej, stanowić siedlisko dla zwierząt. Obecność licznych zbiorników wodnych powinno mieć także istotne znaczenie dla rozwoju turystyki i rekreacji związanej z wodą, szczególnie w sezonie letnim.

Powierzchnia obszarów prawnie chronionych wynosi na terenie Gminy Brudzew 2 252 ha, tj. około 20 % powierzchni obszaru. Ustawa z dnia 16.04.2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. 2015 r. poz. 1651 ze zm.) przedstawia poszczególne formy ochrony przyrody. Na terenie Gminy Brudzew są nimi:  Obszar Natura 2000 – Dolina Środkowej Warty (PLB 300002) – obszar został sklasyfikowany jako obszar specjalnej ochrony od 15.04.2004 roku. Teren stanowi ostoję ptasią o randze europejskiej E 36. Występuje tu co najmniej 42 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, 18 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Obszar obejmuje dolinę Warty pomiędzy wsią Babin (koło Uniejowa) i Dębno n. Wartą (koło Nowego Miasta n. Wartą) zajmując 57 104,36 ha. W granicach Gminy Brudzew (wschodnia część) obszar doliny jest

57 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

obustronnie obwałowany – tereny zalewowe (łąki i pastwiska, lokalne łęgi i wikliny nadrzeczne),  Złotogórski Obszar Chronionego Krajobrazu – został utworzony w 1986 r. i zajmuje powierzchnię 310 km2. Ochron objęto skupienia pagórków, mające tę samą genezę i jednakowy charakter rzeźby, tj. formy szczelinowe powstałe w czasie zlodowacenia środkowopolskiego. Wzniesienia posiadają nazwy miejscowe: Góry Szadowskie, Karpaty i Złote Góry (najwyższe wzniesienie w Gminie Krzymów - Złota Góra 191 m n.p.m.). Deniwelacje terenu sięgają 100 m. W Brudzewie obszar zajmuje zachodnią część gminy (miejscowości: Cichów, Tarnowa, Olimpia, Bierzmo, Izabelin i Wincentów).

Ryc. 23. Położenie Obszaru Natura 2000 – Dolina Środkowej Warty (PLB 300002) na tle granic Gminy Brudzew Źródło: www.turecki.e-mapa.net

58 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Ryc. 24. Położenie Złotogórskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu na tle granic Gminy Brudzew Źródło: www.turecki.e-mapa.net

Indywidualną formą ochrony przyrody na terenie Gminy Brudzew objęto jeden pomnik przyrody. Jest to platan klonolistny o obwodzie 450 cm i wysokości 20 m, znajdujący się w zabytkowym parku w Brudzewie. Według danych GUS za 2015 r. na terenie Gminy Brudzew parki, zieleńce i tereny zieleni osiedlowej obejmują łącznie powierzchnię 2,0 ha, natomiast 6 istniejących cmentarzy 3,9 ha. Powierzchnia gruntów leśnych wynosi 2 359,3 ha, a lesistość 20,5 %.

4.2. UŻYTKOWANIE TERENU

Ważnym elementem świadczącym o środowiskowych uwarunkowaniach danego obszaru jest struktura użytkowania gruntów. Największą powierzchnię na terenie Gminy Brudzew zajmują grunty rolne – 7 980 ha (70,9 %). Znaczną powierzchnię zajmują także grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione oraz zabudowane i zurbanizowane. Szczegółową strukturę użytkowania gruntów na terenie Gminy Brudzew przedstawiono w tabeli nr 1.

59 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Tabela 17. Struktura użytkowania gruntów Gminy Brudzew Powierzchnia Udział % Rodzaj gruntu (ha) gruntów powierzchnia ogółem 11 263 100,0 powierzchnia lądowa 11 146 99,0 użytki rolne, w tym: 7 980 70,9 grunty orne 5 994 53,2 sady 52 0,5 łąki trwałe 837 7,4 pastwiska trwałe 779 6,9 grunty rolne zabudowane 181 1,6 grunty pod stawami 4 0,0 grunty pod rowami 133 1,2 grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, w tym: 2 476 22,0 lasy 2 437 21,6 grunty zadrzewione i zakrzewione 39 0,3 grunty pod wodami, w tym: 117 1,0 grunty pod wodami powierzchniowymi płynącymi 105 0,9 grunty pod wodami powierzchniowymi stojącymi 12 0,1 grunty zabudowane i zurbanizowane, w tym: 564 5,0 tereny mieszkaniowe 44 0,4 tereny przemysłowe 6 0,1 tereny inne zabudowane 13 0,1 tereny rekreacji i wypoczynku 5 0,0 tereny komunikacyjne - drogi 233 2,1 tereny komunikacyjne - kolejowe 8 0,1 użytki kopalne 255 2,3 nieużytki 105 0,9 tereny różne 21 0,2 Źródło: Powierzchnia geodezyjna kraju według kierunków wykorzystania, GUS

4.3. JAKOŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO i HAŁAS

Biorąc pod uwagę sferę środowiskową warunków lokalnej egzystencji na terenie Gminy Brudzew należy zwrócić w szczególności uwagę na istotne problemy. Ważnym aspektem jest brak zorganizowanego systemu ciepłowniczego na terenie Gminy Brudzew. Wiąże się to z brakiem możliwości efektywnego korzystania z obiektów budowlanych w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska Wysoki jest udział nieruchomości mieszkalnych wykorzystujących tradycyjne surowce (np. węgiel kamienny, węgiel brunatny, drewno) do ogrzewania budynków mieszkalnych i przygotowania ciepłej wody użytkowej. Powoduje to powstawanie dużej ilości zanieczyszczeń stanowiących potencjalne zagrożenie dla zdrowia miejscowej ludności. Z tego faktu, wynika również zanieczyszczenie powietrza w szczególności pyłami powstałymi podczas spalania tradycyjnych surowców energetycznych. Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2016 r., poz. 672 ze zm.), Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Poznaniu corocznie dokonuje oceny poziomu substancji w powietrzu.

60 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Roczna ocena jakości powietrza za rok 2015 wykonana według kryteriów ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia oraz ochronę roślin wykazała występowanie stężeń benzo()pirenu, pyłu PM 10 i pyłu PM 2,5 przekraczających wartości dopuszczalne w kontekście całej strefy wielkopolskiej. Na potrzeby wskazania bardziej dokładnych danych w skali regionalnej odniesiono się do wyników pomiarów jakości powietrza. Są to dane WIOŚ przytoczone w Projekcie Uchwały Sejmiku Województwa Wielkopolskiego w sprawie określenia „Programu ochrony powietrza dla strefy wielkopolskiej w zakresie pyłu PM10, PM2,5 oraz B(a)P”. Przeanalizowano wyniki z lat 2010-2015 dla najbliższej stacji pomiarowej tj. dla stacji pomiarowej w Koninie zlokalizowanej przy ul. Wyszyńskiego. Liczba dni z przekroczeniem dopuszczalnej normy 24-godzinnej dla pyłu PM10 notowana była od 32 razy w roku 2010 do 47 razy w roku 2012. Nie notowano jednak przekroczeń poziomów alarmowych. Liczba dni z przekroczeniem normy 24-godzinnej w roku 2015 wyniosła 39. Stężenie średnioroczne PM10 [µg/m3] w roku 2015 wyniosło 29 µg/m3, minimalne stężenie 24-godzinne to 2,2 µg/m3, a maksymalne stężenie 24-godzinne to 120,8 µg/m3. Pomiary stężeń benzo(a)pirenu prowadzone są w oparciu o wartość docelowego stężenia średniorocznego wynoszącego 1 ng/m3 . W całym analizowanym okresie jedynie w 2011 roku w Koninie nie zanotowano przekroczeń stężenia docelowego benzo(a)pirenu, w pozostałych latach stężenia przekraczały docelową normę stężenia średniorocznego.

Kolejnym istotnym elementem sfery środowiskowej, który należy uwzględnić przy opisie jest uciążliwość hałasu. Właściciele nieruchomości położonych w pobliżu autostrady A2 wnioskują o powstanie nowych ścian ekranów akustycznych m.in. w kierunku gminy Dąbie. Wnioski są kolejnym realnym (wynikającym z codziennych odczuć) odzwierciedleniem uciążliwości. Oddziaływanie akustyczne autostrady w ocenie stałych użytkowników zabudowy ma dużo większy zasięg aniżeli określony granicami obszaru ograniczonego użytkowania. Istniejące ekrany akustyczne nie zapewniają komfortu bytu mieszkańcom miejscowości Janów. Zabudowa mieszkaniowa (zlokalizowana przy drodze powiatowej nr 3400P Koło- Brudzew- Brudzyń) usytuowana jest pod określonym kątem do odcinka autostrady A2. Taka lokalizacja, przy uwzględnieniu warunków atmosferycznych (m.in. wiatry ze wschodu) narażona jest na hałas emitowany przez pojazdy. Ponadto na wysokości części zabudowań brak jest jakiejkolwiek osłony akustycznej. W związku z powyższym mieszkańcy borykają się na co dzień z dokuczliwym hałasem szczególnie odczuwalnym w okresie letnim, gdzie przy otwartych oknach wykluczony jest spokojny wypoczynek i sen.

WNIOSKI I REKOMENDACJE

Biorąc pod uwagę uciążliwości związane z hałasem mieszkańcy wnioskują o dobudowanie nowych ekranów akustycznych w miejscowości Janów, a także umieszczenie w granicach planowanego obszaru ograniczonego użytkowania całości siedliska.

61 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

4.4. ZAGOSPODAROWANIE NIECZYSTOŚCI CIEKŁYCH

Problemem w sferze środowiskowej dla mieszkańców Gminy Brudzew jest także brak możliwości podłączenia do zbiorczej kanalizacji sanitarnej części nieruchomości. Jedynie 27,4 % mieszkańców korzysta z instalacji kanalizacji sanitarnej. Mieszkańcy Gminy Brudzew niepodłączeni do zbiorczej sieci kanalizacyjnej, w większości korzystają ze zbiorników bezodpływowych, których jest 768 sztuk oraz przydomowych oczyszczalni ścieków, w ilości 134 sztuk (wg GUS, stan na 31.12.2015 r.). Korzystanie ze zbiorników bezodpływowych może stanowić potencjalny problem środowiskowy z uwagi na ograniczoną kontrolę postępowania ze zgromadzonymi nieczystościami ciekłymi, jak również biorąc pod uwagę zróżnicowany stan techniczny zbiorników bezodpływowych. Wobec tego przeanalizowano, jaka część mieszkańców korzysta z gromadzenia nieczystości ciekłych w zbiornikach bezodpływowych. W tabeli przedstawiono szacunkowy udział nieruchomości obsługiwanych przez szamba na terenie poszczególnych miejscowości. Jednak, ze względu na powszechnie występujący niewielki dostęp do sieci kanalizacyjnej, nie wskazano poszczególnych wartości jakie wskazywałyby na występowanie stanu kryzysowego. Nie jest to więc jeden ze wskaźników przyjętych do analizy, a jedynie opis problemu występujący na terenie całej Gminy Brudzew.

Tabela 18. Udział (%) nieruchomości obsługiwanych przez zbiorniki wybieralne (szamba) w stosunku do ogółu nieruchomości Udział (%) nieruchomości obsługiwanych przez zbiorniki wybieralne (szamba) Lp. Miejscowość w stosunku do ogółu nieruchomości danego obszaru 1 Bierzmo 100 2 Bogdałów 89 3 Bogdałów-Kolonia 81 4 Bratuszyn 86 5 Brudzew 98 6 Brudzyń 97 7 Chrząblice 80 8 Cichów 99 9 Dąbrowa 67 10 Galew 84 11 Głowy 100 12 Izabelin 89 13 Janiszew 83 14 Janów 88 15 Kolnica 94 16 Kozubów 38 17 Koźmin 78 18 Krwony 95 19 Kuźnica Janiszewska 60 20 Kwiatków 92 21 Marulew 89 22 Olimpia 89 23 Podłużyce 58 24 Smolina 100

62 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Udział (%) nieruchomości obsługiwanych przez zbiorniki wybieralne (szamba) Lp. Miejscowość w stosunku do ogółu nieruchomości danego obszaru 25 Tarnowa 96 26 Wincentów 62 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Brudzew, stan na 31.12.2015 r.

Ryc. 25. Udział (%) nieruchomości obsługiwanych przez zbiorniki wybieralne (szamba) w stosunku do ogółu nieruchomości Źródło: opracowanie własne na podstawie zebranych danych

Największy udział nieruchomości obsługiwanych przez zbiorniki wybieralne w stosunku do ogółu nieruchomości danego obszaru zdiagnozowany został w miejscowościach Bierzmo, Głowy i Smolina. Natomiast zupełnie odwrotna sytuacja występuje w miejscowościach kozubów, Podłużyce, Wincentów i Kuźnica Janiszewska, gdzie szamb jest znacznie mniej względem ogółu nieruchomości.

WNIOSKI I REKOMENDACJE

Biorąc pod uwagę zebrane dane należy stwierdzić, że w Gminie Brudzew niezbędne są działania zmierzające do właściwego zagospodarowania nieczystości ciekłych. Powinny one iść w kierunku rozbudowy zbiorczej sieci kanalizacyjnej lub wyposażenia nieruchomości w zabudowie rozproszonej w przydomowe oczyszczalnie ścieków gwarantujące szczelność zbiorników i spełnianie norm środowiskowych. Najszybszej interwencji w tym temacie

63 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew wymagają miejscowości pokopalniane leżące w niedalekiej odległości od jezior i terenu Natura 2000 czyli Kwiatków, Janów, Głowy, Kożmin, Janiszew.

4.5. ZAGOSPODAROWANIE ODPADÓW KOMUNALNYCH ORAZ OBECNOŚĆ ODPADÓW STWARZAJĄCYCH ZAGROŻENIE DLA ŻYCIA, ZDROWIA, LUDZI BĄDŹ STANU ŚRODOWISKA

Podejmowane w ostatnich latach działania edukacyjne i informacyjne dotyczące gospodarowania odpadami spowodowały, że coraz większa ilość odpadów komunalnych jest zagospodarowywana w odpowiedni sposób, tj. odbierana przez podmiot do tego upoważniony. Corocznie zwiększa się ilość odpadów odbieranych z nieruchomości, jak również ilość odpadów przypadająca na 1 mieszkańca. Prawidłowe postępowanie z odpadami świadczy o wzrastającej świadomości ekologicznej, ale jednocześnie wymaga prowadzenia działań mających na celu ograniczenie produkcji odpadów. Dane za lata 2011-2015 zobrazowano na rycinie.

zmieszane odpady komunalne ogółem na 1 mieszkańca (kg) zmieszane odpady komunalne z gospodarstw domowych na 1 mieszkańca (kg) 200,0 177,3 180,0 160,0 162,0 140,0 119,5 120,0 105,6 100,0 80,0 68,6 70,3 99,2 84,8 60,0 40,0 48,2 50,1 20,0 0,0 2011 2012 2013 2014 2015

Ryc. 26. Gospodarowanie odpadami komunalnymi na terenie Gminy Brudzew w latach 2011-2015 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

4.5.1. Wskaźnik – masa odpadów zawierających azbest pozostałych do unieszkodliwienia przypadająca na 1 mieszkańca danego obszaru (kg/osobę)

Na mocy ustawy z dnia 19.06.1997 roku o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. 2004 nr 3 poz. 20 ze zm.), w roku 1998 w Polsce zakończono produkcję wyrobów zawierających azbest. Na posiadaczy wyrobów zawierających azbest nałożono obowiązek ich inwentaryzowania i przestrzegania specjalnych procedur w trakcie usuwania, transportu i ich składowania. Szacuje się, że proces usuwania wyrobów zawierających azbest trwać będzie około 20 lat. W dniu 14 lipca 2009 roku Rada Ministrów przyjęła uchwałę „Program oczyszczania

64 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew kraju z azbestu na lata 2009 – 2032”, a następnie dnia 15 marca 2010 przyjęto uchwałę nr 39/2010 zmieniającą uchwałę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pod nazwą „Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 – 2032”. Tak długi okres został przyjęty ze względu na trwałość płyt azbestowo – cementowych i innych wyrobów zawierających azbest stosowanych w budownictwie oraz ich znaczne rozproszenie na terenie kraju. Dodatkowo czas ten wydłuża konieczność ponoszenia przez właścicieli nieruchomości, urządzeń oraz instalacji wysokich kosztów demontażu wyrobów zawierających azbest oraz transportu i unieszkodliwiania odpadów azbestowych, a także nieuniknionych kosztów związanych z zakupem nowych wyrobów bezazbestowych, które zastąpią usunięte wyroby azbestowe. Sam azbest, to włókniste minerały krzemianowe występujące w przyrodzie w postaci wiązek włókien cechujących się nadzwyczajną wytrzymałością na rozciąganie, elastycznością i odpornością na działania czynników chemicznych i fizycznych. Staje się zagrożeniem dla zdrowia, gdy dojdzie do korozji lub uszkodzenia (łamanie, kruszenie, cięcie, itp.) wyrobów zawierających azbest. Wówczas uwalniane są do powietrza włókna, które mogą zostać przeniesione podczas oddychania do płuc. Agresywność pyłu azbestowego jest zależna m. in. od średnic tych włókien, ich stężenia w środowisku oraz czasu trwania narażenia. Ryzyko zwiększa się znacznie w przypadku palących wyroby tytoniowe. Najgroźniejsze dla zdrowia człowieka są włókna, których średnica jest mniejsza od 3 mikrometrów. Takie włókna są łatwo wciągane wraz z powietrzem do płuc, docierając do końcowych odcinków dróg oddechowych, pozostają tam na stałe. Może to powodować chorobę zwaną azbestozą. Z kolei włókna o średnicy powyżej 5 mikrometrów zatrzymują się w górnych odcinkach dróg. Warto pamiętać, że pył azbestowy, oprócz tego, że zanieczyszcza płuca, także je uszkadza mechanicznie - ostre cząsteczki drążnią śluzówkę - co prowadzi do zwłóknienia tkanki płucnej, W dalszej konsekwencji pośrednio wpływa to na rozwój procesu nowotworowego. Organizm człowieka, ze względu na wspomnianą wcześniej dużą chemiczną odporność azbestu, nie jest w stanie rozpuścić tych włókien. Proces chorobowy jest długi, średnio wynosi 20 lat od chwili zetknięcia się z azbestem. Sama choroba objawia się napadami kaszlu i astmą. Wobec zagrożeń środowiskowych I zdrowotnych wynikających z nagromadzenia wyrobów zawierających azbest na terenie Gminy Brudzew. Masa wyrobów zawierających azbest została odniesiona do liczby mieszkańców poprzez podanie masy odpadów zawierających azbest pozostałych do unieszkodliwienia przypadającej na 1 mieszkańca danego obszaru (kg/osobę).

Tabela 19. Masa odpadów zawierających azbest pozostałych do unieszkodliwienia przypadająca na 1 mieszkańca danego obszaru (kg/osobę) Masa odpadów Masa odpadów zawierających zawierających azbest pozostałych Liczba ludności azbest do unieszkodliwienia Lp. Miejscowość ogółem pozostałych do przypadająca unieszkodliwienia na 1 mieszkańca danego (kg) obszaru (kg/osobę) 1 Bierzmo 69 65 450 949 2 Bogdałów 122 181 220 1 485 3 Bogdałów-Kolonia 72 34 588 480 4 Bratuszyn 169 149 464 884 5 Brudzew 1687 509 482 302

65 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Masa odpadów Masa odpadów zawierających zawierających azbest pozostałych Liczba ludności azbest do unieszkodliwienia Lp. Miejscowość ogółem pozostałych do przypadająca unieszkodliwienia na 1 mieszkańca danego (kg) obszaru (kg/osobę) 6 Brudzyń 291 94 265 324 7 Chrząblice 259 220 625 852 8 Cichów 329 277 355 843 9 Dąbrowa 162 206 799 1 277 10 Galew 337 0* 0 11 Głowy 31 85 170 2 747 12 Izabelin 174 120 870 695 13 Janiszew 299 246 075 823 14 Janów 236 230 618 977 15 Kolnica 260 111 787 430 16 Kozubów 112 284 024 2 536 17 Koźmin 261 205 213 786 18 Krwony 425 337 946 795 Kuźnica 19 111 157 686 1 421 Janiszewska 20 Kwiatków 60 129 268 2 154 21 Marulew 136 208 794 1 535 22 Olimpia 82 119 749 1 460 23 Podłużyce 45 0* 0 24 Smolina 62 0* 0 25 Tarnowa 200 224 965 1 125 26 Wincentów 56 204 737 3 656 suma / wartość średnia dla Gminy 6 047 4 406 150 729 Brudzew Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Brudzew, stan na 31.12.2016 r. *-inwentaryzacja nie wykazała występowania wyrobów zawierających azbest w tych miejscowościach

Biorąc pod uwagę zebrane dane wskazano kolorem pomarańczowym wartości wskazujące na duże nagromadzenie wyrobów zawierających azbest w przeliczeniu na mieszkańca. Dotyczy to miejscowości, gdzie masa odpadów zawierających azbest przypadająca na 1 mieszkańca danego obszaru jest wyższa niż 729 kg – średnia dla Gminy Brudzew.

66 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Ryc. 27. Masa odpadów zawierających azbest pozostałych do unieszkodliwienia przypadająca na 1 mieszkańca danego obszaru (kg/osobę)– ujęcie graficzne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Brudzew, stan na 31.12.2016 r.

4.6. DEGRADACJA ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH W KONTEKŚCIE WYDOBYCIA WĘGLA BRUNATNEGO

Stan ładu przestrzennego gmin położnych na terenie powiatu tureckiego, jednocześnie zasobnych w surowce mineralne (gminy: Turek, Przykona i Brudzew) jest wynikiem prowadzonej od wielu lat eksploatacji odkrywkowej węgla brunatnego oraz kruszyw naturalnych, wywierającej wpływ na sąsiadujące tereny, zasoby wód powierzchniowych i gruntowych. Często prowadzona eksploatacja jest na obszarze terenów cennych pod względem przyrodniczym i objętych istniejącymi formami ochrony przyrody. Szczególnie zasobny w złoża jest północny i północno-wschodni rejon powiatu tureckiego, który jednocześnie odznacza się wysokimi walorami przyrodniczymi chronionymi w ramach m.in. Złotogórskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu czy Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 – Dolina Środkowej Warty (PLB300002). Prowadzona działalność eksploatacyjna powinna uwzględniać zasady ochrony środowiska i przyrody. Działalność wydobywcza wpływa przede wszystkim na rzeźbę terenu i warunki gruntowe. Powoduje to konflikty w procesach rozwojowych oraz zakłóca harmonijne skomponowanie krajobrazu przy zachowaniu lokalnej tożsamości kulturowej i cech środowiskowych. W fazie prowadzenia działalności powoduje wyłączanie gruntów rolnych i leśnych z produkcji. Po zakończeniu działań wydobywczych grunty te są na bieżąco rekultywowane w kierunku leśnym, rolnym, wodnym oraz różnego rodzaju zabudowy w tym rekreacyjnej. W stosunku do

67 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew wyrobisk końcowych węgla brunatnego Adamów i Koźmin zostanie zastosowana rekultywacja wodna. Rekultywacji wymagają też tereny po eksploatacji kruszyw naturalnych. Około 40-letnia historia wydobycia węgla brunatnego na terenie Gminy Brudzew wiąże się z licznymi korzyściami, jakie do tej pory odnosili mieszkańcy tego obszaru. Wiązało się to ze stworzeniem licznych miejsc pracy w kopalniach i elektrowniach oraz firmach zaplecza projektowego, naukowego i technicznego. Rozwinęły się możliwości rozwoju dla firm z zaplecza technicznego z możliwością produkcji maszyn i urządzeń na rynek krajowy i zagraniczny. Węgiel brunatny należy do surowców energetycznych do produkcji najtańszej energii elektrycznej i jest wykorzystywany jako tanie paliwo dla lokalnych kotłowni i palenisk domowych. Działalność firm „branżowych” było również korzystne ekonomicznie, ze względu na uiszczanie płatności publiczno – prawnych do sfery publicznej na szczeblu skarbu państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Wymienione korzyści w świetle zakończenia pracy kopalni straciły obecnie na znaczeniu. Pojawiły się natomiast problemy w sferze środowiskowej Gminy Brudzew ze szczególnym uwzględnieniem terenów pokopalnianych. Zbigniew Kasztelewicz i Maciej Zajączkowski w artykule „Wpływ działalności górnictwa węgla brunatnego na otoczenie” wskazali szereg negatywnych oddziaływań na środowisko spowodowanych odkrywkowym wydobyciem węgla brunatnego. Problemy te, występują także na terenie Gminy Brudzew, a definiowane są następująco: 1) Wskutek przejmowania dużych powierzchni terenów z gruntami rolnymi oraz infrastrukturą komunalną następują zmiany w społeczno-gospodarczej strukturze gminy. Zmniejsza się powierzchnia obszaru do działalności rolniczej, a wzrasta popyt na działalność usługową na rzecz miejscowego przemysłu wydobywczego oraz usługi związane z rekultywacją terenów pogórniczych i gospodarką leśną. 2) Wskutek masowego wydobywania węgla brunatnego oraz przemieszczania znacznych ilości nadkładu zachodzi wielkoprzestrzenne przekształcenie krajobrazu: powstaje zwałowisko zewnętrzne oraz wyrobisko eksploatacyjne poniżej pierwotnego ukształtowania terenu. Powoduje to zmiany krajobrazu, pejzażu i mikroklimatu. 3) Wskutek wgłębnego odwodnienia górotworu oraz powierzchniowego odwodnienia odkrywki i zwałowisk zachodzi zmiany stosunków wód podziemnych i powierzchniowych występuje również oddziaływanie na jakość wód w zewnętrznej sieci hydrograficznej. 4) Wskutek wgłębnego odwodnienia górotworu i naruszenia pierwotnych układów statycznych w górotworze, w otoczeniu kopalni następują deformacje powierzchni. 5) Wskutek przemieszczeń mas ziemnych w procesie górniczym następuje degradacja jakości gruntów pod względem rolnym i leśnym, trwałe i czasowe wyłączenie z użytkowania gruntów rolnych i leśnych, przeobrażenie ziemi i zmiany morfologiczne. 6) W trakcie urabiania, transportu i zwałowania mas ziemnych oraz wskutek erozji wietrznej powierzchni odkrywki i zwałowiska pozbawionych roślinności dochodzi do niezorganizowanej emisji pyłów do atmosfery. 7) Urządzenia układu technologicznego kopalni, takie jak: koparki wielonaczyniowe, przenośniki taśmowe i zwałowarki – zwłaszcza zlokalizowane w peryferyjnych rejonach odkrywki i zwałowiska – stanowią okresowo ciągłe źródła emisji hałasu (obecnie trwać będą prace polegające na rekultywacji obszarów poeksploatacyjnych dlatego uciążliwość dla mieszkańców okolicznych miejscowości nie ustanie całkowicie).

68 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

8) Wskutek nakładania się szeregu czynników, takich jak wielkoprzestrzenne zmiany powierzchni terenu (rozległe zwałowisko wewnętrzne oraz głębokie wyrobisko odkrywkowe) i brak pokrycia roślinności na powierzchni wyrobiska i niezrekultywowanego zwałowiska, mogą występować lokalne zmiany klimatyczne.

Dodatkowo, zgodnie z opracowaniem „Dokumentacja hydrogeologiczna określająca warunki hydrogeologiczne w rejonie projektowanego zbiornika wodnego Koźmin w związku z zakończeniem eksploatacji górniczej i odwadniania na polu południowym złoża Koźmin” opracowanej w 2007 r. przez Biuro Projektów Wodnych Melioracji i Inżynierii Środowiska w Poznaniu wieloletnie odwadnianie złoża Koźmin spowodowało rozwój leja depresji. W kierunkach wschodnim i zachodnim granicami czwartorzędowego leja depresji są cieki powierzchniowe: Warta i Kiełbaska. Granicą południową leja jest linia rozpływu wód do ośrodków drenażu na złożach „Koźmin” i „Adamów”. Aktualnie powierzchnia czwartorzędowego leja depresji wynosi około 35 km2. Zasięgi leja liczone od środka wyrobiska końcowego Koźmin wynoszą w poszczególnych kierunkach: na wschód 2,1 km, na północ 3,2 km, na zachód 3,6 km oraz na południe 3,8 km.

Biorąc pod uwagę sferę środowiskową warunków lokalnej egzystencji na terenie Gminy Brudzew należy zwrócić w szczególności uwagę na opisane wyżej problemy. W celu przestrzennego zróżnicowania występujących zjawisk przedstawiono szereg map. Na pierwszej z nich przedstawiono granice złóż występujących na terenie Gminy Brudzew. W dalszej kolejności wskazano zasięg terenów górniczych i obszarów górniczych. Należy przy tym wyjaśnić, że mianem terenu górniczego określa się przestrzeń objętą przewidywanymi szkodliwymi wpływami robót górniczych zakładu górniczego. Granice terenu wyznacza koncesja na prowadzenie działalności. W terenie górniczym mogą występować tzw. szkody górnicze. Pojęciem pokrewnym jest obszar górniczy, w obrębie którego dozwolone jest prowadzenie działalności koncesjonowanej w zakresie eksploatacji, podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji czy podziemnego składowania odpadów. Obszar górniczy obejmuje więc większą powierzchnię niż teren górniczy.

69 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Ryc. 28. Granice zbiorcza: złóż, terenów górniczych i obszarów górniczych na terenie Gminy Brudzew Źródło: dane Państwowego Instytutu Geologicznego (granice złóż – kolor szary, tereny górnicze – szraf czerwony, obszary górnicze – kolor pomarańczowy)

Z analizy powyższych rycin oraz danych będących w posiadaniu Urzędu Gminy Brudzew najbardziej istotną kwestią dotyczącą zmian w środowisku przyrodniczym gminy jest bez wątpienia występowanie terenów pokopalnianych, związanych z zakończoną w czerwcu 2016 r. odkrywkowym wydobyciem węgla brunatnego. Poniżej przedstawiono zestawienie powierzchni terenów przewidzianych w obowiązujących dokumentach planistycznych Gminy Brudzew pod powierzchniową eksploatację węgla brunatnego oraz terenów zrekultywowanych, na których kopalnia zakończyła już eksploatację:  500 ha jest objętych miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego dla terenu obejmującego część obrębów geodezyjnych Koźmin, Kwiatków, Janów, Głowy i Cichów, zatwierdzonym uchwałą Nr XXIII / 127 / 2012 Rady Gminy Brudzew z dnia 7 listopada 2012 r. (opublikowaną w Dz.U. Woj. Wlkp. z dnia 17.12.2012 r., poz. 6201). Teren ten obejmuje część o / Koźmin wraz z terenem zbiornika końcowego w miejscowości Kwiatków.  455 ha jest objętych miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego dla terenu obejmującego część obrębów geodezyjnych: Bogdałów Kolonia, Krwony i Kuźnica Janiszewska, zatwierdzonym uchwałą Nr XXII / 116 / 2012 Rady Gminy Brudzew z dnia 28 września 2012 r. (opublikowaną w Dz.U. Woj. Wlkp. z dnia 9.11.2012 r., poz. 5022 ). Wskazany teren obejmuje o / Adamów.  340 ha jest objętych miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego dla terenu obejmującego części obrębów geodezyjnych: Głowy i Janiszew, zatwierdzonym uchwałą Nr XV / 85 / 2012 Rady Gminy Brudzew z dnia 30 stycznia 2012r. (opublikowaną w Dz.U. Woj. Wlkp. z dnia 26.03.2012 r., poz.1510).

70 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Wskazany teren obejmuje część o / Koźmin; eksploatacja zakończona, teren jest w trakcie rekultywacji.  350 ha zrekultywowanych terenów o / Kożmin. Tereny te obejmują zbiornik wodny Koźmin wraz z terenami przyległymi.  340 ha zrekultywowanych terenów obejmujących zbiornik wodny Janiszew wraz z terenem przyległym, objętych zmianą Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Brudzew zatwierdzoną Uchwałą Nr XLIX/252/06 Rady Gminy Brudzew z dnia 26.10.2006 r. Podsumowując, na terenie Gminy Brudzew zlokalizowanych jest około 1 985 ha terenów pokopalnianych. Ze względu na zakończoną w czerwcu 2016 r. eksploatację obszary te należy zrekultywować. Rekultywacja wymienionych obszarów powinna przebiegać równocześnie z kompleksowo prowadzoną rewitalizacją. Tylko konsekwentne i dobrze prowadzone działania mogą wpłynąć na odbudowę wartości przyrodniczych tych terenów, a przede wszystkim na wyjście ze stanu kryzysowego dotyczącego kwestii społecznych, gospodarczych, przestrzenno – funkcjonalnych i technicznych. Nie ulega bowiem wątpliwości, ze wieloletnia działalność kopalni spowodowała degradację w tych aspektach.

71 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

V. DELIMITACJA OBSZARÓW ZDEGRADOWANYCH – SFERA PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNA I TECHNICZNA1

5.1. UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z LOKALIZACJI

Istotnym elementem kształtującym powiązania przestrzenno-funkcjonalne danej gminy jest położenie w przestrzeni terytorialnej. Gmina Brudzew położona jest we wschodniej części województwa wielkopolskiego, w powiecie tureckim. Opisywany teren zajmuje powierzchnię 112 km2 (11 263 ha). Powiat turecki jest najdalej wysuniętym (obok powiatu kolskiego) na wschód obszarem województwa wielkopolskiego. Graniczy z trzema powiatami w województwie wielkopolskim (kaliskim, konińskim i kolskim) oraz dwoma w województwie łódzkim (poddębickim i sieradzkim). Peryferyjne położenie w Wielkopolsce Wschodniej, związki przestrzenne, historyczne i kulturowe z obszarami położonymi w dzisiejszym województwie łódzkim wpływają na większe powiązania powiatu tureckiego z województwem łódzkim niż wielkopolskim. Przejawia się to m.in. w tym, że jednostki administracyjne powiatu tureckiego i działające na tym terenie organizacje zajmujące się wsparciem rozwoju i promocją turystyki jako naturalnych partnerów upatrują w gminach położonych w województwie łódzkim: Goszczanów (powiat sieradzki) i Uniejów (powiat poddębicki). Ponadto z analizy dostępności komunikacyjnej przeprowadzonej w „Planie zrównoważonego rozwoju transportu publicznego w Powiecie Tureckim” (2014 r.) wynika, że powiat turecki posiada lepsze połączenia komunikacyjne i krótszy czas dojazdu z kierunku Łodzi, niż z Poznania.

Ryc. 29. Położenie Gminy Brudzew na tle gmin powiatu tureckiego i województwa wielkopolskiego Źródło: www.powiat.turek.pl

1 - uwzględniając specyfikę Gminy Brudzew zdecydowano, że obie sfery, tj. techniczna i przestrzenno- funkcjonalna zostaną scharakteryzowane razem. Wieloletnia działalność wydobywcza prowadzona na analizowanym terenie doprowadziła do szeregu zmian w przestrzeni i funkcji poszczególnych terenów, a jednocześnie do przekształceń infrastruktury technicznej, degradacji budynków i obiektów. Odrębna analiza tych dwóch sfer uniemożliwiłaby kompleksowe podejście do problemu.

72 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Silny impuls dla rozwoju działalności gospodarczej stanowi bardzo dobre połączenie komunikacyjne, związane z lokalizacją autostrady A2 (Berlin – Warszawa). Przez teren Gminy przebiega droga wojewódzka nr 470 Kalisz- Turek-Koło. Sieć drogową opisywanego terenu uzupełniają drogi powiatowe i gminne obsługujące ruch lokalny. Na analizowanym obszarze nie funkcjonuje transport kolejowy.

5.2. UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z WIELOETNIEJ DZIAŁALNOŚCI WYDOBYWCZEJ WĘGLA BRUNTANEGO

Szczególną cechą wyróżniającą Gminę Brudzew jest położenie w obszarze działalności odkrywkowej węgla brunatnego. Na tym obszarze obserwuje się występowanie niezagospodarowanych zdegradowanych przestrzeni, które spowodowały niekorzystne zmiany urbanistyczne zniekształcające krajobraz istniejących miejscowości. Pierwotnie występujące budynki mieszkalne i inwentarskie charakterystyczne dla zabudowy siedliskowej obecnie występują w dużym rozproszeniu. W wyniku postępów frontu eksploatacyjnego o/Koźmin na obszarze gminy można zaobserwować niekorzystne zjawisko jakim jest tendencja do rozproszenia zabudowy poza istniejące, historycznie ukształtowane zarysy miejscowości. Prowadzi to do zmian proporcji między terenami zabudowanymi i otwartymi, co prowadzi do ograniczenia wartości krajobrazowych obszaru. Celem jest wyrównanie dysproporcji w zagospodarowaniu tych terenów, poprzez zainwestowanie otwartych pokopalnianych przestrzeni, uwzględniających wyjście obszarów ze stanu kryzysowego i zrównoważony rozwój gminy.

W Strategii Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Brudzew na lata 2016-2026 będącej Załącznikiem do Uchwały Nr XX/134/2016 Rady Gminy Brudzew z dnia 31 maja 2016 r. opisano szereg problemów przestrzenno – funkcjonalnych i technicznych wynikających z destrukcyjnej działalności kopalni węgla brunatnego. Na terenach powydobywczych odkrywki „Koźmin” na których eksploatacja węgla brunatnego została zakończona w poprzednich latach położone są miejscowości Koźmin, Głowy i Janiszew. Z dniem 30 czerwca 2016 r. zakończyła się natomiast działalność wydobywcza w miejscowościach Kwiatków i Janów. Na wyżej wymienionych terenach nastąpiło wyludnienie miejscowości związane z pozyskiwaniem obszarów przez kopalnię. W konsekwencji zajmowania nowych terenów na potrzeby wydobycia węgla brunatnego doszło także do przerwania układu komunikacyjnego i infrastruktury technicznej. Przykładem takiej sytuacji jest „przerwana” droga w miejscowości Kwiatków. Układ komunikacyjny został w znaczny sposób zmieniony i dostosowany do obszarów eksploatacji także w miejscowościach Głowy, Janiszew i Koźmin. Zjawisko zobrazowano na kolejnej rycinie. Należy podkreślić, że w wyniku postępów eksploatacyjnych odkrywki Koźmin nastąpiło przerwanie dróg powiatowych: 4486P Janów-Koźmin-Kozubów oraz 4485P Brudzew-Janiszew-Koźmin. Przerwane odcinki dróg powiatowych zostały przełożone poprzez wybudowanie odpowiednio: publicznej drogi Cichów-Głowy-Koźmin, drogi wewnętrznej - dojazdowej Janiszew-Koźmin (od południowej strony zbiornika wodnego Koźmin) oraz publicznej drogi gminnej Janiszew-Koźmin (od północno-zachodniej strony zbiornika wodnego Koźmin).

73 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

W wyniku działalności eksploatacyjnej PAK KWB Adamów S.A. przejęła część układu komunikacyjnego stanowiącego własność Gminy Brudzew w miejscowościach Janów i Kwiatków. Na skutek zaprzestania wydobycia z dniem 30.06.2016 r. układ komunikacyjny tych miejscowości staje się dla kopalni zbędny. Należy rozważyć możliwość przejęcia przez Gminę Brudzew starego układu komunikacyjnego w celu zapewnienia właściwej obsługi komunikacyjnej terenów miejscowościach Janów i Kwiatków oraz zachowania ciągłości przerwanych dróg gminnych dla właściwego zagospodarowania przestrzennego pozostałych terenów gminy. Na skutek działalności kopalni zmieniony został również układ komunikacyjny w miejscowościach Janiszew na terenie i wokół obecnego zbiornika wodnego Janiszew.

Ryc. 30. Dostosowanie sieci komunikacyjnej do obszarów eksploatacji węgla brunatnego na terenie Gminy Brudzew Źródło: www.geoserwis.gdos.gov.pl

Kolejną konsekwencją wynikającą z odkrywkowej działalności wydobywczej na terenie Gminy Brudzew jest zwiększenie odległości do podstawowych usług publicznych i kulturalnych (dom kultury, świetlice wiejskie, szkoły, placówki ochrony zdrowia). Z takiej sytuacji może wynikać zmniejszenie udziału ludności mieszkającej na terenach pokopalnianych w życiu społecznym regionu. Przerwanie układu komunikacyjnego spowodowało, że na terenach przykopalnianych wystąpił powolny proces koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym.

74 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Mieszkańcy miejscowości zamieszkujących w sąsiedztwie działającej do czerwca 2016 r. kopani węgla brunatnego są słabiej wyposażeni w infrastrukturę techniczną niż mieszkańcy pozostałych miejscowości. Niejednokrotnie infrastruktura jest w bardzo złym stanie technicznym. Komunikacja lokalna: kolejowa i transportu publicznego praktycznie tu nie funkcjonuje, co świadczy o bardzo niskim poziomie obsługi komunikacyjnej. Utrudniony dojazd do sąsiednich miejscowości, gdzie mieszkańcy mogliby uczestniczyć w życiu społecznym i gospodarczym regionu oraz znaleźć nową pracę powoduje potęgowanie negatywnych zjawisk. Szansą na wyjście z kryzysu będzie rewitalizacja terenów pokopalnianych m.in. poprzez budowę kompleksu turystycznego i aktywizację mieszkańców co w efekcie przyczyni się do rozwiązania problemów społecznych. Kolejnym problemem w zakresie warunków życia wynikających z infrastruktury technicznej, występującym na terenie całej gminy, ale pogłębionym na terenach pokopalnianych są utrudnienia architektoniczne i komunikacyjne. Wzdłuż ciągów komunikacyjnych brakuje ścieżek pieszych i rowerowych, istniejące rozwiązania cechuje występowanie szeregu progów i barier. Także dostęp do obiektów publicznych często jest utrudniony poprzez brak łagodnych podjazdów, wind, wąskie przejścia czy zastosowanie złych rozwiązań technicznych. W świetle koncesji Nr 9/2003 wydanej przez Ministra Środowiska dnia 22 października 2003 r. dla terenu i obszaru górniczego „Koźmin I”, a następnie uchwalonego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego teren obejmujący część obrębów geod. Koźmin, Kwiatków, Janów, Głowy i Cichów został przewidziany pod powierzchniową eksploatację węgla brunatnego. W związku z tym, mieszkańcy miejscowości Janów nie mogli podejmować żadnych inwestycji związanych z rozbudową czy budową nowych obiektów budowlanych na terenie swoich gospodarstw. Wpłynęło to na zablokowanie rozwoju społeczno – gospodarczego miejscowości Janów oraz spotęgowało negatywne odczucia mieszkańców miejscowości sąsiadujących z odkrywką. Potwierdzają to wyniki rozmów prowadzonych z mieszkańcami i prowadzonych konsultacji. Zjawisko jest dość widoczne przy analizie ilości wydanych decyzji o warunkach zabudowy w latach 2006, 2010 i 2016 z wyszczególnieniem miejscowości Gminy Brudzew. Przykładowo w miejscowości Głowy, nie wydano żadnej decyzji w analizowanych latach. Dane przedstawiono w formie ryciny.

75 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

2016 2010 2006

Wincentów

Tarnowa

Smolina

Podłużyce

Olimpia

Marulew

Kwiatków

Kuźnica Janiszewska

Krwony

Koźmin

Kozubów

Kolnica

Janów

Janiszew

Izabelin

Głowy

Galew

Dąbrowa

Cichów

Chrząblice

Brudzyń

Brudzew

Bratuszyn

Bogdałów-Kolonia

Bogdałów

Bierzmo

0 2 4 6 8 10 12 14 16

Ryc. 31. Ilość wydanych decyzji o warunkach zabudowy w latach 2006, 2010 i 2016 z wyszczególnieniem miejscowości Gminy Brudzew Źródło: dane Urzędu Gminy Brudzew

76 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Niezależnie od opracowanych dokumentów świadczących o stopniu zdegradowania obszarów pokopalnianych i występowaniu na tych obszarach stanu kryzysowego, analiza obrazu satelitarnego Gminy Brudzew wyraźnie wskazuje gdzie występują istotne przestrzenne ograniczenia rozwoju społeczno – gospodarczego gminy. Są to przede wszystkim tereny miejscowości Janiszew, Koźmin, Kwiatków i Głowy.

Ryc. 32. Przestrzenne ograniczenia rozwoju społeczno – gospodarczego Gminy Brudzew związane z przekształceniami pokopalnianymi Źródło: www.google.pl/maps

Dopiero w 2015 r. okazało się, że mieszkańcy nie będą objęci powierzchniową eksploatacją, jednak z uwagi na długotrwały brak informacji w tej sprawie ze strony PAK KWB Adamów S.A. dokumenty planistyczne nie były zmienione.

WNIOSKI I REKOMENDACJE

W miejscowościach leżących sąsiedztwie w sąsiedztwie działającej do czerwca 2016 r. kopani węgla brunatnego Kwiatków, Głowy, Janów, Koźmin, Janiszew obserwuje się brak bądź słabo wyposażoną infrastrukturę techniczną w porównaniu do innych miejscowości co wpływa na niski udział mieszkańców tych miejscowości w życiu społecznym i gospodarczym regionu oraz możliwość bezproblemowego dojazdu do pracy rowerem czy samochodem ( brak też połączeń komunikacyjnych PKS). Szansą na wyjście z kryzysu będzie rewitalizacja terenów pokopalnianych m.in. poprzez budowę kompleksu turystycznego i aktywizację mieszkańców budowę i remonty dróg, ciągów komunikacyjnych, ścieżek pieszych i rowerowych, usunięcie progów i barier architektonicznych. Zakończenie eksploatacji przez kopalnię wiąże z koniecznością i możliwością zmiany dokumentów planistycznych Gminy Brudzew na tym terenie, co niewątpliwie wpłynie na odblokowanie rozwoju społeczno-gospodarczego tych miejscowości. Identyfikacja społeczności lokalnej z przestrzenią w której mieszka, przebywa, pracuje ma duże znaczenie dla kształtowania jej zewnętrznego wizerunku. Niedostosowanie rozwiązań urbanistycznych, poprzez brak wyznaczenia nowych funkcji zagospodarowania terenu objętego zakończoną

77 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew eksploatacją węgla skutkuje niskim rozwojem danych miejscowości oraz niskim rozwojem kapitału ludzkiego (miejscowości Janów, Kwiatków, Koźmin,Głowy, Dąbrowa). Naturalne uwarunkowania wymienionych miejscowości w skutek działalności kopalni zostały całkowicie zdegradowane, dlatego ważne jest by nowy wizerunek przestrzeni zbudować w oparciu o te uwarunkowania, które od lat były zakorzenione w naturalnej przestrzeni naszej gminy, z którymi w pełni utożsamia się okoliczna ludność. Priorytetem gminy jest podjęcie szybkich działań w celu przywrócenia możliwości inwestowania na terenach zdegradowanych, zwłaszcza zamieszkującej lokalnej społeczności głównie miejscowości Kwiatków, Głowy i Janów. Wyznaczenie nowych funkcji terenów pokopalnianych z wykorzystaniem naturalnych uwarunkowań przestrzennych (tj. niezwykle cennych wykopalisk archeologicznych w miejscowości Koźmin i Kwiatków) stanowić powinno trwały filar rozwoju dla tych terenów, przyczynić się do wzrostu zadowolenia oraz bezpieczeństwa tych mieszkańców gminy, których negatywna działalność kopalni dotknęła bezpośrednio.

5.3. WYSOKI POZIOM WYLUDNIANIA SIĘ OBSZARU OKREŚLONY TENDENCJĄ ZMIAN LICZBY LUDNOŚCI W OKRESIE MIĘDZY 31.12.2000 R., a 31.12.2016 R. (określenie tendencji wzrostu lub spadku)

Zmiany liczby ludności mogą wpływać na wiele aspektów funkcjonowania danej gminy, m.in. na budżet. Jak wykazują badania, ostatnie lata charakteryzują się nasileniem zmian ludnościowych w Polsce. Znajomość procesów demograficznych pozwala na stworzenie odpowiedniej strategii działania. Wskazane jest więc określenie zmian liczby ludności w perspektywie ostatnich lat. W niniejszej diagnozie w ramach sfery przestrzenno – funkcjonalnej przeanalizowano zmiany liczby ludności Gminy Brudzew pomiędzy latami 2000 i 2016. W przypadku, gdy wskaźnik świadczy o wzroście liczby ludności sytuacja jest pozytywna. Oznacza to, że przestrzeń i jej funkcje są atrakcyjne dla mieszkańców i chętnie się oni osiedlają na danym terenie. Wyludnianie się obszaru świadczy m.in. o niekorzystnej strukturze demograficznej mieszkańców lub ich emigracji. Na podstawie dynamiki zmian liczby ludności w badanym czasie można określić ogólny trend zmian na terenie Gminy Brudzew oraz ogólny trend zmian dla poszczególnych miejscowości. Zmiany struktury demograficznej określone napływem lub odpływem liczby ludności może ponieść za sobą zmiany w strukturze przestrzennej, bądź funkcjonalnej danego miejsca. Depopulacja ma znaczący wpływ na zmiany przestrzenno - funkcjonalne. Niekorzystne tendencje ludnościowe mogą prowadzić do wielu problemów. Konsekwencją odpływu ludności będą widoczne zmiany w przestrzeni, w postaci pustostanów oraz zdegradowanej zabudowy. Szansą na ich uratowanie jest ich przekształcenie co wiąże się ze zmianą ich funkcji. Degradacja tkanki osadniczej, w sposób szczególny na obszarach wiejskich może doprowadzić do utraty wewnętrznej spójności sieci osadniczej. Związane z tym będzie utrzymywanie np.: infrastruktury technicznej (sieć kanalizacyjna, wodociągowa), infrastruktury komunikacyjnej (drogi, ciągi piesze, rowerowe) czy obiektów kultury, edukacji, sportu za znacznie wyższą cenę spowodowaną mniejszą liczbą ludności. Zmiany funkcjonalne będą dotyczyć również sektora usług. Zmniejszenie liczby osób w wieku przedprodukcyjnym prowadzić będzie do likwidacji szkół. Depopulacja prowadzi do zmiany struktur demograficznych, w tym do zmiany struktur wieku. Przyczyni się do wystąpienia

78 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

„niedoboru rąk do pracy”, co w konsekwencji będzie prowadziło do upadku przedsiębiorstw. Konsekwencją będą również groźne skutki ekonomiczne - zmniejszenie liczby osób w wieku produkcyjnym, które utrzymują starsze osoby. Spadek liczby ludności spowoduje ponadto zmniejszenie wpływów podatkowych dla samorządów. Niezbędne są więc działania mające na celu dostosowanie przestrzeni i ich funkcji do potrzeb mieszkańców. Ma to na celu zahamowanie odpływu ludności z miejscowości cechujących się największym odpływem ludności.

5.3.1. Wskaźnik – wysoki poziom wyludniania się obszaru określony tendencją zmian liczby ludności w okresie między 31.12.2000 r., a 31.12.2016 r. (określenie tendencji spadku poniżej średniej gminnej)

W niniejszym rozdziale poddano analizie liczbę ludności Gminy Brudzew w podziale na miejscowości w okresie pomiędzy 31.12.2000 r. a 31.12.2016 r. Jest to dość długi okres czasu. Dlatego pozwala na określenie tendencji zmian liczby ludności oraz określenie w jakich obszarach Gminy Brudzew mieszkańców przybywa, a także jakie tereny są niedostosowane do potrzeb mieszkańców i powodują wyprowadzanie się. Określenie silnej tendencji spadkowej jest wskazówką do określenia obszarów mało atrakcyjnych, które należy uwzględnić przy planowaniu działań rewitalizacyjnych. Należy podkreślić, że tendencję wzrostu lub spadku przedstawiono w ujęciu procentowym. Wartość 100 oznacza stała liczbę ludności. Im wartość bliższa zeru, tym spadek liczby ludności większy. Wartość powyżej 100 oznacza, że mieszkańców w danej miejscowości przybyło. Ponieważ wytyczne określają, że wartości dla miejscowości należy odnosić do średniej dla całej Gminy Brudzew stwierdzono, że w roku 2016 liczba ludności wynosi 95,4 % populacji z roku 2000 co oznacza dość istotny spadek. Za miejscowości będące w stanie kryzysowym uznano te, w których ubytek liczby ludności w roku 2016 względem stanu z 2000 r. był bardziej dotkliwy niż średnia dla Gminy Brudzew, co oznacza że liczba ludności w roku 2016 stanowi mniej niż 95,4 % ludności z roku 2000.

Tabela 20. Wysoki poziom wyludniania się obszaru określony tendencją zmian liczby ludności w okresie między 31.12.2000 r., a 31.12.2016 r. (określenie tendencji wzrostu lub spadku względem średniej gminnej) Wysoki poziom wyludniania Liczba ludności ogółem się obszaru określony Zmiana (%) tendencją zmian liczby liczby ludności ludności w okresie między Lp. Miejscowość w roku 2016 31.12.2000 r., względem roku 2000 2016 a 31.12.2016 r. (określenie 2000 tendencji spadku poniżej średniej gminnej) 1 Bierzmo 64 69 107,8 wzrost 2 Bogdałów 126 122 96,8 spadek spadek poniżej średniej 3 Bogdałów-Kolonia 81 72 88,9 gminnej 4 Bratuszyn 154 169 109,7 wzrost 5 Brudzew 1629 1687 103,6 wzrost spadek poniżej średniej 6 Brudzyń 368 291 79,1 gminnej 7 Chrząblice 244 259 106,1 wzrost

79 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Wysoki poziom wyludniania Liczba ludności ogółem się obszaru określony Zmiana (%) tendencją zmian liczby liczby ludności ludności w okresie między Lp. Miejscowość w roku 2016 31.12.2000 r., względem roku 2000 2016 a 31.12.2016 r. (określenie 2000 tendencji spadku poniżej średniej gminnej) 8 Cichów 326 329 100,9 wzrost spadek poniżej średniej 9 Dąbrowa 186 162 87,1 gminnej 10 Galew 313 337 107,7 wzrost spadek poniżej średniej 11 Głowy 163 31 19,0 gminnej 12 Izabelin 132 174 131,8 wzrost 13 Janiszew 301 299 99,3 spadek 14 Janów 244 236 96,7 spadek 15 Kolnica 169 260 153,8 wzrost spadek poniżej średniej 16 Kozubów 122 112 91,8 gminnej spadek poniżej średniej 17 Koźmin 316 261 82,6 gminnej 18 Krwony 437 425 97,3 spadek spadek poniżej średniej 19 Kuźnica Janiszewska 136 111 81,6 gminnej spadek poniżej średniej 20 Kwiatków 194 60 30,9 gminnej 21 Marulew 131 136 103,8 wzrost spadek poniżej średniej 22 Olimpia 104 82 78,8 gminnej spadek poniżej średniej 23 Podłużyce 50 45 90,0 gminnej spadek poniżej średniej 24 Smolina 78 62 79,5 gminnej spadek poniżej średniej 25 Tarnowa 210 200 95,2 gminnej spadek poniżej średniej 26 Wincentów 63 56 88,9 gminnej suma / wartość średnia 6 341 6 047 95,4 spadek dla Gminy Brudzew Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Brudzew, stan na 31.12.2000 r. oraz 31.12.2016 r.

W świetle przedstawionych informacji widać wyraźnie, że w części miejscowości zaznacza się odpływ ludności. Największy procentowy spadek liczby mieszkańców w okresie między 31.12.2000 r., a 31.12.2016 r. odnotowano w miejscowości Głowy. W związku z przejmowaniem znacznych obszarów przez kopalnię liczba mieszkańców spadła z 163 osób do zaledwie 31 osób. Obecnie po zaprzestaniu działalności wydobywczej Głowy stały się wyludnionym obszarem o silnie przekształconym środowisku, zubożałym o grunty rolnicze. Obecnie niezbędne są działania rewitalizacyjne, których skutkiem powinno być zwiększenie atrakcyjności tej miejscowości do zamieszkania i przywrócenia dawnej funkcji. Należy podkreślić, że istotny, pogłębiony bardziej niż średnio w Gminie Brudzew spadek liczby mieszkańców zanotowano także w miejscowościach: Bogdałów-Kolonia,

80 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Brudzyń, Dąbrowa, Kozubów, Koźmin, Olimpia, Podłużyce, Smolina, Tranowa i Wincentów. Spadek ten nie jest jednak tak dotkliwy, jak ma to miejsce w przypadku miejscowości Głowy.

Ryc. 33. Wysoki poziom wyludniania się obszaru określony tendencją zmian liczby ludności w okresie między 31.12.2000 r., a 31.12.2016 r. (określenie tendencji spadku poniżej średniej gminnej) – ujęcie graficzne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Brudzew, stan na 31.12.2000 r. oraz 31.12.2016 r.

WNIOSKI I REKOMENDACJE

W Gminie Brudzew rewitalizacja powinna być prowadzona poprzez zagospodarowanie gruntów zrekultywowanych, zagospodarowanie budynków pozostawionych po wysiedlonych mieszkańcach pod działalność spółdzielni socjalnej, wykorzystanie unikatowych znalezisk archeologicznych, budowę infrastruktury rekreacyjnej i technicznej, zaplecza gastronomiczno-noclegowego, obiektów usługowo-przemysłowych. W przypadku Gminy Brudzew możliwości rewitalizacji terenów pokopalnianych może zapewnić obecnym mieszkańcom gminy i przyszłym pokoleniom dochód i zahamować migrację oraz intensyfikację problemów społecznych.

5.4. UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z WYPOSAŻENIA W INFRASTRUKTURĘ TECHNICZNĄ

Biorąc pod uwagę wyposażenie w infrastrukturę techniczną należy stwierdzić, że Gmina Brudzew posiada bardzo dobre wyposażenie w sieć wodociągową. Zgodnie

81 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew z danymi GUS wg stanu na 31.12.2015 r. z sieci wodociągowej korzysta 99,9 % mieszkańców, co oznacza, że jedynie pojedyncze nieruchomości nie posiadają podłączenia do wodociągu. Znacznie mniejszy jest dostęp do sieci kanalizacyjnej. Zgodnie z danymi GUS wg stanu na 31.12.2015 r. korzysta z niej 27,4 %. W zabudowie rozproszonej budowa sieci kanalizacyjnej nie zawsze jest uzasadniona ekonomicznie, dlatego biorąc pod uwagę względy ekologiczne zalecana jest tam budowa przydomowych oczyszczalni ścieków. W roku 2015 było ich 768 sztuk. Znacznie większa była liczba zbiorników bezodpływowych, których na opisywanym terenie jest 768 sztuk (GUS, 2015).

wodociąg kanalizacja 120,0 99,9 99,9 100,0 91,4 91,7 91,8

80,0

60,0

40,0 27,0 27,4 17,9 19,9 20,0 20,0

0,0 2011 2012 2013 2014 2015

Ryc. 34. Udział osób (%) korzystających z infrastruktury technicznej na terenie Gminy Brudzew w latach 2011-2015 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Na terenie Gminy Brudzew nie występuje zorganizowana sieć gazownicza.

5.5. ZAOPATRZENIE W CIEPŁO BUDYNKÓW MIESZKALNYCH

Biorąc pod uwagę stan techniczny budynków należy odnieść się do ich charakterystyki, wyposażenia oraz warunków technicznych wynikających z energochłonności budynków. Poniżej zebrane dane zostały zaczerpnięte z Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Brudzew zatwierdzonego Uchwałą Nr XI/60/2015 Rady Gminy Brudzew z dnia 15 września 2015 r. Zgodnie z przeprowadzoną wizją terenową oraz wywiadem społecznym stwierdza się, że znaczna część obiektów budowlanych na terenie całej gminy cechuje się postępującą degradacją stanu technicznego oraz brakiem funkcjonowania rozwiązań technicznych, umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych. W szczególności widoczne są niedostatki w zakresie termomodernizacji budynków mieszkalnych. Jak wynika z zebranych danych na terenie wskazanego obszaru istnieje duża potrzeba realizacji przedsięwzięć termomodernizacyjnych budynków. Powszechnie przyjmuje się, że termomodernizacja to działanie mające na celu zmniejszenie zapotrzebowania i zużycia energii cieplnej na potrzeby danego budynku.

82 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Działania składające się na ten proces dotyczą wszelkich usprawnień w zakresie wytwarzania, przesyłania, wykorzystania i zmniejszania zużycia energii.

Na terenie gminy Brudzew występują wszystkie typy zabudowy. Wśród nich dominuje zabudowa jednorodzinna (98%). Na drugim miejscu plasuje się zabudowa wielorodzinna (8%), zaś zabudowa szeregowa i bliźniacza stanowią znikomą część (3%). Średnia powierzchnia użytkowa budynku w Gminie Brudzew wynosi 147 m2, natomiast powierzchnia ogrzewana 135 m2. Najstarszy budynek został wybudowany w 1875 r. Średni wiek budynku w gminie Brudzew wynosi 39 lat. Na terenach pokopalnianych występują liczne problemy związane ze stanem technicznym obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym w miejscowościach: Koźmin, Głowy, Kwiatków i Janów, Janiszew. Identyfikowane są tu takie problemy jak: znaczne osiadanie terenu, pękające fundamenty, ściany, kominy, elewacje).

Według ankietyzacji przeprowadzonej na cele sporządzenia PGN na terenie Gminy Brudzew przystąpiono do modernizacji obiektów. Na dzień dzisiejszy w pełni zmodernizowano 49 budynków mieszkalnych (które były wzięte pod uwagę w ankietyzacji). Ponadto na terenie gminy są obiekty, które zostały poddane częściowej modernizacji. Stopień modernizacji budynków mieszkalnych w Gminie Brudzew przedstawia poniższy rysunek.

1%

26%

budynki zmodernizowane

43% budynki niezmodernizowane

budynki z tylko ocieplonymi ścianami budynki z tylko ocieplonym dachem

30%

Ryc. 35. Stopień modernizacji budynków mieszkalnych w gminie Brudzew (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Brudzew

Według danych uzyskanych z ankiet wynika, że zdecydowana większość gospodarstw domowych wyposażona jest w okna i drzwi PCV, a część gospodarstw posiada drewniane okna i drzwi, natomiast w kilku występują okna drewniane i PCV. Spośród 129 przeprowadzonych ankiet, 113 mieszkańców wskazuje na dobry stan okien i drzwi, 14 mieszkańców na dostateczny, zaś 1 na stan zły. Od 1 mieszkańca nie uzyskano odpowiedzi na to pytanie. Jedno z pytań umieszczonych w ankiecie miało na celu zidentyfikowanie zapotrzebowania gospodarstwa domowego na energię elektryczną w ciągu roku.

83 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Odpowiedzi na to pytanie udzieliło 117 osób, spośród 129 ankietowanych. Średnie zużycie energii elektrycznej w gospodarstwie domowym kształtuje się na poziomie 3 500 kWh w skali roku. Wartość najniższa wskazana w ankiecie wynosiła 300 kWh, zaś najwyższa 20 545 kWh. Wśród gospodarstw domowych dominuje ogrzewanie centralne, zaś do najczęściej stosowanych kotłów należą kotły węglowe rusztowe. Na drugim miejscu zastosowanie znalazły kotły węglowe z podajnikiem. W niektórych gospodarstwach domowych stosuje się ogrzewanie za pomocą pieców kaflowych umieszczonych w pokojach. Średni wiek kotła w Gminie Brudzew wynosi 11 lat. Najstarszy kocioł został zamontowany w roku 1979. Jako główne źródło ogrzewania budynku mieszkańcy wskazali węgiel. Ponadto wykorzystywane są również takie surowce jak drewno, miał oraz olej opałowy. W wielu gospodarstwach stosowane jest więcej niż jedno źródło ciepła, a do najczęściej wymienianych należy węgiel i drewno. Najczęściej wykorzystywanym surowcem w celach ogrzewania według ankietowanych jest węgiel. Średnie roczne zużycie analizowanego surowca w przypadku budynków wraz z gospodarstwem rolnym wynosi 3,68 t. Więcej energii cieplnej (w tym przypadku węgla) zużywają budynki, które są bez gospodarstwa rolnego – średnio 3,95 t/rok. W Gminie Brudzew zanotowano, że wykorzystanie 19 036,85 MWh energii pochodzącej ze spalania węgla kamiennego spowoduje produkcję 6 491,57 tCO2/rok. Drugim nośnikiem, co do wielkości zużycia jest drewno, którego wykorzystanie było na poziomie 4 759,17 MWh. Poniżej w tabeli przedstawiono szczegółowe dane na temat zużycia poszczególnych nośników.

Tabela 21. Łączne zużycie energii z poszczególnych nośników wraz z produkcją CO2 Energia Ciepło z Olej Węgiel Drewno/inna Suma Parametr elektryczna sieci opałowy kamienny biomasa [MWh] Zużycie energii 3 643,42 0,00 125,38 19 036,85 4 759,17 27 564,81 [MWh/rok] Emisja CO 2 2 958,46 0,00 34,60 6 491,57 0,00 9 484,63 [tCO2/rok] Źródło: Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Brudzew, 2015

Łącznie w 2014 roku sektor mieszkalnictwa zużył 27 564,81 MWh, co równa się produkcji CO2 w wysokości 9 484,63 tCO2.

5.6. ZAOPATRZENIE W CIEPŁO BUDYNKÓW UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ

Uwzględniona została także emisja CO2 wynikająca z danych dotyczących wszystkich budynków użyteczności publicznej na terenie Gminy Brudzew. W celu sporządzenia inwentaryzacji uzyskano dane dotyczące 19 budynków gminnych – ilość i rodzaj zużytego paliwa do ogrzewania, przygotowania ciepłej wody użytkowej, oraz zużytej energii elektrycznej na potrzeby bytowe. W skład listy wchodzą: budynki biurowe, handlowo- usługowe, ogólnodostępne budynki kulturalne oraz budynki szkół. Poniżej przedstawiona została lista budynków wraz z nośnikami, które są zużywane w danym obiekcie.

Z powyższej tabeli wynika, że obiekty publiczne w największej ilości korzystały z oleju opałowego, gdyż łączna suma jego zużycia wynosi 1 789,35 MWh, czyli wyprodukowały

493,86 tCO2. W dużej mierze budynki publiczne korzystały także z energii pochodzącej

84 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

ze zużycia węgla kamiennego – 1 527,92 MWh, co spowodowało produkcję 521,02 tCO2. Budynki gminne w najmniejszej ilości korzystały z energii pochodzącej ze spalania drewna, gdyż łączna suma jej zużycia wynosi 27,78 MWh. Największe wykorzystanie energii zanotowano w budynku Szkoły Podstawowej przy ul. Powstańców Wlkp. 35 w Brudzewie, gdzie wykorzystanie energii było na poziomie 883,56MWh. Wysokie wykorzystanie energii występuje także w budynku Hali sportowej w Brudzewie, gdzie zużycie energii kształtowało się na poziomie 677,98MWh. Łączne zużycie energii w budynkach gminnych kształtowało się na poziomie 3 571,09

MWh, co spowodowało produkcję CO2 w wysokości 1 198,43 tCO2.

VI. PODSUMOWANIE ANALIZY WSKAŹNIKOWEJ

Na bazie przeprowadzonej w poprzednim rozdziale analizy wskaźnikowej, przeprowadzono podsumowanie zebranych wyników. W diagnozie przedstawiono stan rozwoju Gminy Brudzew w poszczególnych sferach. Przedstawiony wybór wskaźników możliwie rzetelnie oddaje sytuację poszczególnych miejscowości Gminy Brudzew w poszczególnych sferach. Zestaw tych wskaźników jest wynikiem szeroko prowadzonych uzgodnień pomiędzy osobami zaangażowanymi w proces rewitalizacji ze strony Urzędu Gminy i jednostek współpracujących z Urzędem, mieszkańców Gminy Brudzew, przedsiębiorców i innych interesariuszy rewitalizacji. W tabelach przedstawiono podsumowanie analizy wskaźnikowej na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew w zakresie czynników społecznych, gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno- funkcjonalnych i technicznych. Kolorem pomarańczowym oznaczono wartości mniej korzystne niż średnia wartość dla wszystkich wydzielonych jednostek przestrzennych, tj. miejscowości, co wskazuje na występowanie stanu kryzysowego. Należy jednak podkreślić, że jest to wybór wskaźników. Przy wskazaniu granic obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji uwzględniono także opis jakościowy przedstawiony na kartach niniejszego opracowania. Na uwagę zwraca fakt, że znaczna część negatywnych zjawisk posiada pewien stopień ogólności, odnoszący się np. do całego obszaru zaprzestanej już eksploatacji węgla brunatnego. Wielu zjawisk nie da się opisać liczbowo. Niezbędny był więc opis jakościowy, a jego uwzględnienie w całości prac związanych z wyznaczeniem obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji jest konieczne.

Takie kwestie związane z występowaniem stanu kryzysowego opisano w sposób jakościowy przedstawiając jako opis uzasadniający włączenie określonej części miejscowości do obszaru zdegradowanego, a następnie obszaru rewitalizacji, co poczyniono w rozdziale nr V niniejszego opracowania.

85 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Tabela 22. Podsumowanie analizy wskaźników na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew – sfera społeczna SFERA SPOŁECZNA Ilość interwencji Występowanie na danym Ujawnienie spadku służb porządkowych obszarze miejsc bądź Udział (%) liczby Udział (%) liczby dzieci liczby czytelników Udział (%) Udział (%) osób Udział (%) liczby osób z powodu instytucji, organizacji osób w rodzinach do lat 17 włącznie, na w bibliotekach ludności w wieku bezrobotnych korzystających zakłócania miru (świetlicy wiejskiej, remizy objętych pomocą które rodzice otrzymują Gminy Brudzew Lp. Miejscowość poprodukcyjnym w liczbie ludności ze świadczeń domowego OSP, placów zabaw, GOPS w liczbie zasiłek rodzinny, w roku 2016 w ludności ogółem w wieku rodzinnych w liczbie i porządku boisk sportowych/ ludności ogółem w ogólnej liczbie względem roku 2006 na danym produkcyjnym na ludności ogółem na publicznego stowarzyszenia, koła na danym ludności danego (wyższy spadek obszarze danym obszarze danym obszarze przypadająca gospodyń wiejskich, obszarze obszaru w tym wieku w odniesieniu na 100 mieszkańcó organizacji pozarządowej do średniej gminnej) w danego obszaru (występuje/nie występuje) 1 Bierzmo 18,8 0,0 11,6 7,2 43,8 1,4 nie nie 2 Bogdałów 23,8 2,7 12,3 9,8 36,8 3,4 tak nie Bogdałów- 3 15,3 4,9 18,1 0,0 45,0 8,2 tak nie Kolonia 4 Bratuszyn 15,4 1,7 10,1 5,9 57,1 5,3 tak tak 5 Brudzew 16,5 3,7 10,3 7,6 43,3 9,8 tak nie 6 Brudzyń 14,8 5,2 11,0 9,6 63,2 10,6 tak nie 7 Chrząblice 17,0 2,6 15,8 7,3 42,4 5,5 tak nie 8 Cichów 17,0 3,7 14,3 8,2 36,6 7,9 tak nie 9 Dąbrowa 21,0 4,9 15,4 6,8 72,0 1,9 tak tak 10 Galew 14,8 4,6 9,2 5,9 42,9 6,3 tak tak 11 Głowy 19,4 9,1 3,2 6,5 66,7 11,8 nie tak 12 Izabelin 13,8 1,9 18,4 8,6 44,4 3,6 nie nie 13 Janiszew 20,4 2,4 14,0 7,4 43,5 7,2 tak nie 14 Janów 22,0 2,2 14,0 5,5 42,6 5,7 tak tak 15 Kolnica 10,4 4,1 11,5 7,3 41,0 6,3 tak nie 16 Kozubów 17,0 0,0 10,7 3,6 28,6 1,8 tak tak 17 Koźmin 20,7 6,5 16,5 5,7 38,5 10,7 tak tak 18 Krwony 15,8 2,3 4,5 8,5 43,0 4,5 tak tak Kuźnica 19 30,6 6,5 19,8 3,6 40,0 5,4 nie tak Janiszewska 20 Kwiatków 20,0 0,0 18,3 3,3 37,5 1,5 nie tak 21 Marulew 20,6 4,9 11,8 3,7 25,9 1,5 tak nie 22 Olimpia 17,1 0,0 12,2 8,5 53,3 4,8 tak nie 23 Podłużyce 33,3 0,0 4,4 2,2 16,7 0,0 nie tak 24 Smolina 17,7 0,0 32,3 14,5 83,3 12,7 nie nie 25 Tarnowa 18,5 4,7 11,0 6,5 50,0 14,0 tak nie 26 Wincentów 17,9 0,0 12,5 8,9 54,5 3,4 nie nie wartość średnia dla Gminy 17,4 3,4 12,0 7,1 44,2 7,3 tak/nie tak Brudzew Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych

86 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Tabela 23. Podsumowanie analizy wskaźników na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew – sfera gospodarcza i środowiskowa, przestrzenno-funkcjonalna i techniczna SFERA PRZESTRZENNO- SFERA GOSPODARCZA SFERA ŚRODOWISKOWA SFERA TECHNICZNA FUNKCJONALNA Określenie czy na terenie miejscowości Określenie czy Masa odpadów Określenie czy na terenie miejscowości Liczba zarejestrowanych zdiagnozowano takie zjawiska jak: w miejscowości ujawniono zawierających azbest znajdują się tereny przewidziane w Wysoki poziom wyludniania się obszaru podmiotów gospodarczych dynamicznie pogarszający się stan Lp. Miejscowość stan kryzysowy ze względu pozostałych dokumentach planistycznych Gminy określony tendencją zmian liczby osób fizycznych techniczny budynków i obiektów na spadek procentowy liczby do unieszkodliwienia Brudzew pod powierzchniową ludności w okresie między 31.12.2000 przypadająca na budowlanych, postępującą dewastację gospodarstw rolnych wyższy przypadająca eksploatację węgla brunatnego lub r., a 31.12.2016 r. (określenie tendencji 100 mieszkańców danego obiektów oraz zidentyfikowano budynki niż średnia dla całej gminy na 1 mieszkańca danego tereny zrekultywowane, na których spadku poniżej średniej gminnej) obszaru i obiekty budowlane zagrażające (tak / nie)? obszaru (kg/osobę) kopalnia zakończyła już działalność? środowisku?* 1 Bierzmo 4,3 tak 949 nie wzrost nie 2 Bogdałów 6,6 nie 1 485 nie spadek nie Bogdałów- 3 0,0 nie 480 tak spadek poniżej średniej gminnej tak Kolonia 4 Bratuszyn 4,7 nie 884 nie wzrost nie 5 Brudzew 5,4 nie 302 nie wzrost nie 6 Brudzyń 1,0 nie 324 nie spadek poniżej średniej gminnej nie 7 Chrząblice 1,2 nie 852 nie wzrost nie 8 Cichów 3,6* nie 843 tak wzrost tak 9 Dąbrowa 0,0 tak 1 277 nie spadek poniżej średniej gminnej nie 10 Galew 2,4 tak 0 nie wzrost nie 11 Głowy 0,0 tak 2 747 tak spadek poniżej średniej gminnej tak 12 Izabelin 5,2 nie 695 nie wzrost nie 13 Janiszew 1,7 tak 823 tak spadek tak 14 Janów 3,8 tak 977 tak spadek tak 15 Kolnica 4,6 nie 430 nie wzrost nie 16 Kozubów 1,8 nie 2 536 nie spadek poniżej średniej gminnej nie 17 Koźmin 2,7 nie 786 tak spadek poniżej średniej gminnej tak 18 Krwony 3,1 nie 795 tak spadek tak Kuźnica 19 7,2 nie 1 421 tak spadek poniżej średniej gminnej tak Janiszewska 20 Kwiatków 0,0 tak 2 154 tak spadek poniżej średniej gminnej tak 21 Marulew 0,7 nie 1 535 nie wzrost nie 22 Olimpia 6,1 tak 1 460 nie spadek poniżej średniej gminnej nie 23 Podłużyce 6,7 tak 0 nie spadek poniżej średniej gminnej nie 24 Smolina 6,5 nie 0 nie spadek poniżej średniej gminnej nie 25 Tarnowa 2,0 nie 1 125 nie spadek poniżej średniej gminnej nie 26 Wincentów 3,6* nie 3 656 nie spadek poniżej średniej gminnej nie wartość średnia dla 3,6 tak 729 tak/nie spadek tak/nie Gminy Brudzew Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych *-wskaźnik opracowano na podstawie analizy jakościowej przedstawionej w niniejszym opracowaniu

87 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

VII. WSKAZANIE OBSZARÓW PROBLEMOWYCH ORAZ OBSZARÓW O ISTOTNYM ZNACZENIU DLA ROZWOJU GMINY

Podstawą do wskazania obszaru predysponowanego do objęcia działaniami z zakresu rewitalizacji może być także fakt, że obszar ma istotne znaczenie dla rozwoju gminy. To bardzo szeroka przesłanka, która pozwala gminie na zachowanie marginesu uznaniowości we wskazaniu, która część obszaru zdegradowanego poddana ma zostać rewitalizacji. Znaczenie dla rozwoju gminy oceniać można na różne sposoby, przede wszystkim istotność danego obszaru powinna jednak wynikać z gminnych dokumentów strategicznych i być w nich wskazana jako obszar szczególnej troski władz publicznych - obszar na którym skupiać się będzie życie społeczno-gospodarcze w gminie. Biorąc pod uwagę powyższe informacje przywołano zapisy Strategii Promocji Gminy Brudzew opracowanej w roku 2016 i przedstawiono je poniżej. Powołano się także na zapisy dokumentów:  „Zasady i kryteria wyznaczania obszarów funkcjonalnych w województwie wielkopolskim” – dokument wdrożeniowy zaktualizowanej Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020 roku.  „Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego”. W wyniku działalności kopalni odkrywkowej węgla brunatnego w miejscowości Kwiatków i Koźmin napotkano na obiekty unikalne w skali kraju i Europy. Są to kopalny las, który rósł na tym terenie około 11-13 tysięcy lat temu, a także pozostałości osady kultury przeworskiej z początków naszej ery. Dzięki odpowiedniemu zbadaniu oraz zachowaniu odnalezionych obiektów możliwe jest wykorzystanie ich w przyszłości do stworzenia atrakcji geoturystycznej i archeologicznej, która stanie się magnesem przyciągającym turystów do gminy, a co za tym idzie, będzie miała pozytywny wpływ na rozwój społeczno – gospodarczy Gminy Brudzew.

7.1. OBSZARY PROBLEMOWE W KONTEKŚCIE „PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO”

W „Planie zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego” wskazane zostały trzy obszary problemowe na terenie województwa wielkopolskiego. Do jednego z nich należy Gmina Brudzew. Jest to Wschodni Obszar Problemowy. Zgodnie z zapisami przytoczonego dokumentu obszarem problemowym określono obszar szczególnego zjawiska z zakresu gospodarki przestrzennej lub występowania konfliktów przestrzennych. Wyznacza się je na podstawie szczegółowych analiz przestrzennych, społeczno-ekonomicznych, przyrodniczych wskazując koncentrację niekorzystnych zjawisk przestrzennych. We Wschodnim Obszarze Problemowym, do którego należy Gmina Brudzew występują konflikty pomiędzy powierzchniową eksploatacją węgla brunatnego i produkcją energii elektrycznej, a wysokimi walorami rekreacyjnymi tego terenu. Znaczące przeobrażenia środowiska związane z eksploatacją węgla widoczne są nie tylko w morfologii terenu (pojawienie się pagórków o wysokości kilkudziesięciu metrów i zagłębień do 75 m), ale przede wszystkim w zmianie stosunków wodnych. Zmiany te mają charakter wielkoprzestrzenny i pociągają za sobą przeobrażenia w pozostałych komponentach

88 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

środowiska przyrodniczego, w tym m.in. powodują powstanie rozległych lejów depresyjnych w piętrze czwarto- i trzeciorzędowym, których widocznym skutkiem jest:  zanikanie wody w studniach,  zmniejszenie wydajności czynnych ujęć wód podziemnych lub konieczność ich likwidacji,  zmiana naturalnej sieci hydrograficznej i reżimu hydrogeologicznego istniejących cieków i zbiorników powierzchniowych (osuszanie obszarów podmokłych, małych jezior i stawów, wahania stanów wód w jeziorach oraz trwałe obniżenie poziomu zwierciadła w niektórych z nich),  zmiana w ilościach, rozmiarach bądź zanik szaty roślinnej (np. zmiana niektórych siedlisk leśnych, szczególnie w borach świeżych),  przesuszenie niektórych rodzajów gleb pod wpływem obniżenia wód gruntowych, a tym samym zmniejszenie plonów. Dalej w zapisach „Planu zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego” wskazuje się, że:  przemysł wydobywczy i energetyczny intensywnie wpływa na jakość środowiska przyrodniczego, w tym na formy ochrony przyrody ustanowione na terenie Gminy Brudzew,  niezbędne jest zaplanowanie działań dla opracowania i wdrożenia strategii rozwoju rekreacji na tym obszarze,  wykorzystanie istniejącej infrastruktury przemysłowej stanowić powinno podstawę dla rozwoju bazy turystycznej i rekreacyjnej obszaru,  w związku z zakończeniem prac wydobywczych należy dążyć do przestawienia gospodarki opartej na energetyce i górnictwie na wielofunkcyjne kierunki rozwoju i określenie przyszłości regionu w oparciu o sektor usługowy,  ważne jest wdrożenie strategii wykorzystania istniejącej infrastruktury technicznej i społecznej, w tym w szczególności istniejących sieci przesyłowych wraz z urządzeniami technicznymi. Podsumowując, należy stwierdzić, że przywrócenie terenom pokopalnianym wartości użytkowej, a przede wszystkim równowagi w środowisku przyrodniczym, powinno polegać na ich rekultywacji i rewitalizacji. Rekompensatą strat poniesionych przez środowisko przyrodnicze tego rejonu jest przyjęcie odpowiedniego kierunku rekultywacji, uwzględniającej relacje ze środowiskiem przyrodniczym i planowanym wykorzystaniem terenu. Rewitalizacji technicznej powinna towarzyszyć rewitalizacja funkcjonalna. Określenie nowego sposobu zagospodarowania powinno w maksymalnym stopniu wykorzystać lokalny potencjał oraz możliwości swobodnego kształtowania rzeźby terenu.

7.2. OBSZARY TRACĄCE DOTYCHCZASOWE FUNKCJE SPOŁECZNO- GOSPODARCZE W KONTEKŚCIE „ZASAD I KRYTERIÓW WYZNACZANIA OBSZARÓW FUNKCJONANYCH W WOJEWÓDZTWIE WIELKOPOLSKIM”

„Zasady i kryteria wyznaczania obszarów funkcjonalnych w województwie wielkopolskim” – dokument wdrożeniowy zaktualizowanej Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020 roku wyznaczył obszary szczególnej koncentracji zjawisk świadczących o traceniu dotychczasowej funkcji społeczno-gospodarczej. Jako przyczynę wykształcenia się takich obszarów podano „przemiany gospodarcze o charakterze

89 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew strukturalnym oraz zmiany na lokalnych rynkach zatrudnienia, w wyniku których dochodzi do obniżenia znaczenia gospodarczego pewnych obszarów, w szczególności miejskich, a także do koncentracji negatywnych zjawisk społecznych i fizycznej degradacji zabudowy mieszkaniowej oraz przestrzeni miejskich”. Na poziomie regionalnym wdrażanie działań w zakresie obszarów tracących dotychczasowe funkcje społeczno-gospodarcze odbywa się w ramach celu operacyjnego 5.4. Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego - Wsparcie terenów wymagających restrukturyzacji, odnowy i rewitalizacji. Zgodnie z tym dokumentem wsparcie powinno być udzielone wybranym obszarom na terenie Wielkopolski, które tracą dotychczasowe, wiodące funkcje społeczno-gospodarcze. „Dotyczy to szczególnie terenów poprzemysłowych, powojskowych, poeksploatacyjnych, pokomunikacyjnych i powydobywczych oraz dzielnic miast będących w zastoju.” W skali regionalnej, największą koncentrację negatywnych zjawisk zdiagnozowano na terenie Konińskiego Obszaru Przemysłowego, który obejmuje miasto Konin oraz wybrane gminy w powiatach: ziemskim konińskim, kolskim i tureckim. Wśród tych gmin znalazła się również Gmina Brudzew. Interwencja w ramach tego obszaru funkcjonalnego powinna być przede wszystkim realizowana m.in. przez:  kompleksowe działania w zakresie infrastruktury technicznej i społecznej,  inwestycje w edukację,  aktywizację gospodarczą,  kompleksowe, zintegrowane programy rewitalizacji obejmujące instrumenty stosowane w ramach innych celów, ukierunkowane na specyficzną sytuację na tych obszarach.

7.3. POTENCJAŁ GEOLOGICZNY – KOPALNY LAS I OSADA Z CZASÓW CHRYSTUSA KWIATKOWIE I KOŹMINIE

W Gminie Brudzew w miejscowościach Kwiatków i Koźmin podczas eksploatacji odnaleziono unikalne stanowiska archeologiczne- osady kultury przeworskiej oraz pozostałości lasu dębowego sprzed 13 tysięcy lat. Dzięki działalności górniczej kopalni, która zajmując kolejne obszary pod eksploatację węgla brunatnego była zobligowana do przeprowadzenia wielkopłaszczyznowych badań archeologicznych i geomorfologicznych, odkryto unikalne obiekty. Tego typu znalezisko jest absolutną rzadkością zarówno w skali Polski, ale również Europy.

7.4. ODKRYCIE ARCHEOLOGICZNE LAS SPRZED 12-STU TYSIĘCY LAT

Stanowisko znajduje się na terenie wsi Koźmin i Kwiatków. Na gruntach gminnych wykonano 2 wykopy badawcze o wymiarach 6 x 20 m. Badania były prowadzone w latach 2010 i 2011 oraz 2014. Po usunięciu koparką 1,7 – 1,8 m osadu, badania prowadzono metodą archeologiczną – odkrywkę prowadzono etapami, zdejmując jednorazowo 5-10 cm osadu, dokumentowano położenie wszystkich fragmentów drewna z dokładnością geodezyjną, następnie wydobywano je mierzono i pobierano próby do badań dendrologicznych i dendrochronologicznych. W miejscowości Kwiatków i Koźmin znajdowały

90 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew się stanowiska badawcze, na których udokumentowano występowanie lasu – drewna oraz fragmentów pni i karp w pozycji in situ, w obrębie późnovistuliańskich (blisko 13 tyś. lat BP) osadów reprezentowanych przez torfy i mułki organiczne. Interdyscyplinarne badania dotyczą stanowisk: Koźmin Las i Kwiatków. Dzięki wyjątkowo dobrze zachowanym fragmentom drewna, z wyraźnie widocznymi przyrostami rocznymi możliwe było przeprowadzanie analiz dendrochronologicznych, które pokazały przebieg wzrostu i rozwoju pojedynczych drzew oraz całego zbiorowiska leśnego. Zastosowanie szeregu innych analiz geologicznych, geochemicznych i paleobotanicznych pozwoliło na odtworzenie historii zmian warunków środowiskowych w tym obszarze oraz przebiegu procesów geomorfologicznych i zmian klimatycznych. O wyjątkowym potencjale znajdujących się na terenie gminy nagromadzeń osadów organicznych z pozostałościami lasu z okresu przełomu Alleredu i Młodszego Dryasu decydują dwa czynniki: po pierwsze liczność i dobry stan zachowania fragmentów drzew (zarówno pni jak i karp), a po drugie prowadzone badania naukowe, które pozwoliły na dokładne poznanie historii leśnych zbiorowisk roślinnych na tym obszarze oraz procesów, które je kształtowały. Tak obfite, naturalne nagromadzenia fosylnych i subfosylnych pni drzew są rzadkością nie tylko w skali europejskiej, ale również światowej. Tego typu stanowiska znane są tylko m.in. z: wyspy Lesbos w Grecji, Arizony w USA, Patagonii w Argentynie, płd. Alberty w Kanadzie. W obecnej chwili Gmina współpracuje z Akademią Górniczo – Hutnicza w Krakowie, która opisuje znalezisko. Współpraca z ekspertami z Biskupina pozwoliła zakonserwować znalezione pnie w posiadaniu których jest Gmina Brudzew. Unikatowość subfosyliów zdeponowanych na obszarze gminy predysponuje je do uczynienia z nich jednego z głównych atutów turystycznych.

7.5. STANOWISKO – OSADA KWIATKÓW

W Kwiatkowie prowadzone były również badania archeologiczne, które doprowadziły do odkrycia unikatowego znaleziska w postaci osady z czasów Chrystusa. Stanowisko Kwiatków 11 położone jest nad Wartą, między Turkiem, a Kołem w wysiedlonej przez kopalnię miejscowości Kwiatków. W związku z działaniem kopalni konieczne było podjęcie ratowniczych badań wykopaliskowych, które w latach 2012-2014 objęły przestrzeń ponad 10 ha. W trakcie dwóch sezonów badań została rozpoznana osada ludności kultury przeworskiej, z którą wiąże się zdecydowana większość źródeł nieruchomych oraz materiału zabytkowego. Odkryto także ślady osadnictwa z epoki neolitu i brązu oraz pozostałości słabo zachowanego cmentarzyska rzędowego z okresu średniowiecza. Najbardziej interesujące odkrycia pochodzą z okresu trwania kultury przeworskiej z młodszego okresu przed rzymskiego i okresu wpływów rzymskich. Z tą jednostką kulturową wstępnie wiązanych jest około 5 tys. obiektów oraz większość pozyskanej ceramiki. Badania wykopaliskowe oprócz ułamków naczyń dostarczyły niezwykle bogatego zestawu innych zabytków: noży, grotów, fibul, szpil, pierścieni, klamer do pasa, zawieszek, monet, szklanych paciorków, pionków do gier, przęślików, ciężarków tkackich oraz zabytków kamiennych. Niemal od początku prac wykopaliskowych oczywisty był fakt wyjątkowego nasycenia badanej przestrzeni różnorakimi źródłami archeologicznymi. Dokumentuje to zarówno skala chronologiczna rejestrowanych reliktów, jak i wymiar ilościowy pozyskanych informacji.

91 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

W efekcie prowadzonych prac wykopaliskowych zadokumentowano i pozyskano: około 12 000 obiektów nieruchomych oraz warstwy pozaobiektowe, 2 067 zabytków krzemiennych, 227 276 fragmentów ceramiki, 8920 ułamków polepy, 8453 kości, 159 przęślików, 130 fibul i ich fragmentów, 32 kabłączki skroniowe, 15 szpil a także: żarna, ciężarki tkackie, rzymskie monety (brąz, srebro), groty, pierścienie brodawkowate, obrączki, grzechotki oraz zabytki „inne”. W trakcie pierwszych dwóch sezonów badań została rozpoznana osada ludności kultury przeworskiej, z którą wiąże się zdecydowana większość źródeł nieruchomych oraz materiału zabytkowego. Z kulturą przeworską należy łączyć ponad 8000 obiektów nieruchomych. Odkryto także ślady osadnictwa z epoki neolitu i brązu oraz pozostałości słabo zachowanego cmentarzyska rzędowego z okresu średniowiecza. Stosunkowo liczne materiały pochodzą również z nowożytności, co ma związek z folwarkiem znajdującym się w bezpośrednim sąsiedztwie eksplorowanego obszaru. Osadnictwo na opisywanym stanowisku funkcjonowało praktycznie bez przerwy przez bardzo długi okres. Długotrwałość jego funkcjonowania warunkować mogło między innymi położenie na hipotetycznym przebiegu szlaku bursztynowego oraz bliskość „słonych źródeł”, dająca możliwość rozwoju solowarstwa (lub wymiany soli). Pojawienie się osadników „przeworskich” odpowiedzialne jest za większość procesów związanych z formowaniem się struktury stanowiska. Na szczególną uwagę zasługuje fakt odkrycia na stanowisku około 100 studni (łączonych z osadnictwem „przeworskim”) z dobrze zachowanymi drewnianymi elementami konstrukcyjnymi. W obrębie żadnej ze znanych osad przeworskich nie zarejestrowano takiej ilości sztucznych ujęć wody. Do budowy studni zastosowano szeroką gamę rozwiązań technicznych, co sprawia, że są one także cennym źródłem do poznania technik ciesielskich stosowanych przez ówczesnych mieszkańców osady. W cembrowinach omawianych obiektów odkryto także rewelacyjnie zachowane zabytki drewniane (np. łopatki, koszyki), żarna, naczynia, paciorki oraz zabytki metalowe. Studnie powstawały od około 90 Ad do końca II w. n.e. (Krąpiec 2016). W obrębie stanowiska stwierdzono istnienie licznych konstrukcji słupowych, wśród których wyróżnić można m. in. długie domy, spichlerze oraz pozostałości ogrodzeń, a także niewielkie budynki mieszkalno-gospodarcze. Dokonano również szeregu odkryć związanych z piecami, paleniskami, obiektami produkcyjnymi oraz jamami o trudnym do ustalenia przeznaczeniu. Bardzo interesujące są odkrycia, które można łączyć ze sferą sacrum - okrągłe, gliniane „placki”, które mogą stanowić pozostałości kapliczek domowych, czy koliste skupisko ułożone z potłuczonych fragmentów ceramiki, które mogło pełnić podobne funkcje. Po ustąpieniu osadnictwa kultury przeworskiej stanowisko stało się obiektem zainteresowania ze strony ludności wczesnośredniowiecznej. W okresie późnego średniowiecza i nowożytności w sąsiedztwie stanowiska funkcjonował folwark, z którym należy łączyć najpóźniejsze znaleziska z zachodniej części stanowiska. Kwiatków to niezwykle interesujące i ważne stanowisko, nie tylko ze względu na swój zasięg i mnogość materiałów, ale także ze względu na charakter pozyskanych zabytków i zarejestrowanych obiektów.

92 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

7.6. POTENCJAŁ KULTUROWY

W zakresie potencjału kulturowego przeanalizowano obiekty świeckie i sakralne, które mogą stanowić podstawę atrakcyjności turystycznej obszaru. Ponadto pod uwagę wzięto także organizowane na terenie gminy wydarzenia, które mogą w krótkim okresie generować znaczący ruch turystyczny mający wpływ na rozwój Gminy Brudzew. Przeanalizowano również potencjał ludzki – zarówno wśród postaci historycznie związanych z Gminą, które wsławiły się swoimi dokonaniami, jak i wśród współcześnie związanych z Gminą ludzi kultury, nauki i biznesu.

Zasoby materialne sakralne Kult religijny oraz związana z nim chęć odwiedzania miejsc świętych czy wyjątkowych ma istotne znaczenie w ruchu turystycznym. Kościoły, cerkwie, synagogi, a także kaplice i cmentarze na całym świecie bywają miejscami odwiedzin milionów turystów, czego przykładem może być nieodległa Bazylika w Licheniu. Wśród istotnych zasobów materialnych związanych ze sferą sacrum, w dokumencie wskazano na 3 zabytkowe kościoły – dwa z Brudzewa i jeden z Galewa, a także figurę św. Bogumiła, z którą wiąże się historia Gminy. Niewątpliwie obecnie największą atrakcyjnością z punktu widzenia odwiedzających cieszy się Sanktuarium Przemienienia Pańskiego w Galewie, które dzięki swojej randze raz w roku w sierpniu przyciąga dziesiątki tysięcy osób, biorących udział w uroczystościach odpustowych.

Kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja w Brudzewie - wybudowany w 1455 r. staraniem ówczesnych właścicieli miasta, braci – Jana, Mikołaja i Stanisława Jarandów. Wzniesiony w stylu gotyckim, po pożarze z 1721 r., przebudowany został w stylu barokowym, co znacznie zniekształciło jego pierwotny wygląd.

Kościół pod wezwaniem św. Ducha w Brudzewie - wzniesiony w stylu barokowym w 1680 r. z fundacji Wojciecha Radolińskiego. Po zawaleniu się fasady, które miało miejsce w 1868 r., świątynia została skrócona od strony zachodniej. Dziś jest to kościół jednonawowy z prezbiterium zamkniętym wielobocznie. Przy nim, od strony północnej, znajduje się zakrystia sklepiona kolebkowo z lunetami.

Sanktuarium Przemienienia Pańskiego w Galewie - historia powstania Galewskiej świątyni wiąże się z wydarzeniami z 1837 roku, kiedy w okolicy panowała epidemia cholery. Szukający pomocy u Boga, mieszkańcy Turku pielgrzymowali na kolanach do położonej w Galewie kaplicy. Gdy dotarli do położonego niedaleko krzyża, epidemia ustała. Dla upamiętnienia tego zdarzenia, w 1845 roku został wybudowany kościół w Galewie p.w. Św. Jana Nepomucena, staraniem i kosztem fundatorów Marii i Wincentego Przechadzkich. właścicieli tych ziem. Wyjątkowy dla galewskiej parafii był rok 2013, kiedy to do kościoła sprowadzono z Włoch relikwie św. Rity i tym samym rozpowszechniono kult wielkiej „patronki od rzeczy trudnych i niemożliwych”. Jako iż symbolem św. Rity są róże, to co miesiąc w parafii odbywa się poświęcenie róż, przynoszonych przez wiernych. Na odwiedzających galewskie sanktuarium czekają także małe paczuszki z suszonymi płatkami poświęconych róż. Ze sprowadzeniem relikwii świętej do Galewa, zbiegła się pozytywna decyzja władz diecezji włocławskiej o podniesieniu galewskiej świątyni do godności Sanktuarium. Fakt ten był

93 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew możliwy dzięki staraniom księdza proboszcza Jacka Budy. Co roku w sierpniu na uroczystości odpustowe do Galewa przybywają dziesiątki tysięcy wiernych.

Św. Bogumił – postać, która stanowi potencjał do Promocji Gminy Brudzew. Urodził się na terenie Gminy Brudzew w miejscowości Koźmin. Tu też znajduje się kapliczka, w której mieści się figurka Błogosławionego Bogumiła, który przez wieki otaczał wszystkich czcicieli szczególnymi łaskami i błogosławieństwem. Obecnie kapliczka znajduje się na posesji Państwa Renaty i Krzysztofa Urbańskich. W czasie drugiej wojny światowej kapliczka została figurkę z narażeniem życia przechowała Pani Weronika Piechocka. Przez cały okres okupacji ukrywała ją w różnych miejscach, w domu i w budynkach gospodarczych. Po wojnie kapliczkę odbudowała rodzina Kubiaków i figurka wróciła na swoje miejsce. Błogosławiony Bogumił żył w XII wieku i jak podają przekazywane z pokolenia na pokolenie opowieści już wtedy czynił niezwykłe cuda. Po jego śmierci około 1204 roku, pamięć o nim pozostała żywa, zwłaszcza w rejonie Wielkopolski. Uciekano się do Jego wstawiennictwa przede wszystkim, by uprosić zdrowie dla żywego inwentarza oraz o szczęśliwe połowy ryb.

Parafia i Kościół pw. św. Jadwigi w Janiszewie - pierwsze potwierdzone wzmianki o parafii i kościele pochodzą z 1415 roku. Drewniana świątynia została wybudowana w roku 1712 z fundacji ówczesnego proboszcza Piotra Szymańskiego. Kościół rozebrali hitlerowcy w czasie II wojny światowej (1939-1945). Po wojnie istniał drewniany, prowizoryczny kościół, a w 15 lat po zakończeniu wojny, w latach 1958-1960 postawiono nową, murowaną świątynię. Najcenniejszymi elementami budowy i sztuki są: obraz Matki Boskiej Szkaplerznej (XVIII wiek), ołtarzowe rzeźby św. Piotra i Pawła (połowa XIX wieku) oraz kielich z tegoż samego okresu. W Janiszewie znajduje się cmentarz parafialny z nagrobkami z początku XX wieku (najstarszy z 1907 roku).

Zasoby materialne świeckie Architektura i historia zabytkowego budynku, a także dzieje rodów nim władających to często bardzo silne magnesy turystyczne. Pałace, zamki i dwory to jedne z najliczniejszych a zarazem najbardziej zjawiskowych typów atrakcji turystycznych w Polsce. W Gminie Brudzew nie brakuje miejsc z turystycznym potencjałem – poniżej opisano sześć z nich – jednakże obecnie jest to potencjał niewykorzystany. Aktualnie tylko Wozownia w Kolnicy jest miejscem, przy którym turysta może zatrzymać się i dowiedzieć czegokolwiek o historii zabytkowego budynku. Pozostałe obiekty bądź są tak zaniedbane, że nie mogą stanowić atrakcji turystycznej z prawdziwego zdarzenia, bądź pozostają w rękach prywatnych, a ich właściciele nie udostępniają swoich włości turystom do zwiedzania.

WNIOSKI I REKOMENDACJE Opisywany kopalny las jest potencjalną atrakcją geoturystyczną Gminy Brudzew. Jego odpowiednia prezentacja i promocja może stać się sposobem na rozwiązywanie problemów zdiagnozowanych w Gminie Brudzew, a planowane tam działania przyczynią się do przeciwdziałania negatywnym zjawiskom społecznym na obszarze rewitalizacji. Zarówno okolice stanowiska Koźmin i Kwiatków jak i inne miejsca występowania osadów z warstwą organiczną i subfosylnym drewnem mogą stać się punktami ekspozycji terenowej. Tego typu ekspozycja musi zostać przygotowana w odpowiedni sposób, tak by skutecznie

94 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew i atrakcyjnie wyeksponować najważniejsze elementy znaleziska: drewno i warstwę organiczną. Ekspozycja powinna obejmować możliwie duży obszar i mieć interesującą, nowoczesną formę, która zdoła zainteresować zarówno zwykłych turystów jak i pasjonatów tego typu ciekawostek oraz specjalistów. Unikatowe znalezisko osady z czasów kultury przeworskiej w przypadku jego odpowiedniego wyeksponowania w planowanym przez Gminę Parku Odkryć mogłaby stać się atrakcją turystyczna gminy co zostało opisane poniżej.

W Gminie Brudzew znajduje się 15 zabytkowych obiektów, co jest niewątpliwym plusem. Za największą atrakcję dostępną dla turystów w Gminie Brudzew, obecnie można uznać Sanktuarium Przemienienia Pańskiego w Galewie, które raz do roku przyciąga dziesiątki tysięcy wiernych podczas uroczystości odpustów. Relikwie św. Rity i Jana Pawła II oraz związane z nimi obrządki i produkty (płatki róż oraz sól) nie tylko przyciągają wiernych na nabożeństwa do Galewa, lecz także mogą stanowić niepowtarzalną pamiątkę z Gminy. Ciekawiej pod względem architektonicznym prezentuje się jednak Kościół w Brudzewie. Budynek Kościoła w Janiszewie znajduje się w niedalekiej odległości od kopalni co miało niekorzystny wpływ na jego stan techniczny. Budynek wymaga prac remontowych. Obiektywnie należy mimo wszystko ocenić, iż pod względem atrakcyjności zabytkowej i architektonicznej żaden z kościołów w Gminie Brudzew nie prezentuje wartości, która byłaby wyróżnikiem na skalę krajową czy regionalną. Zabytkowe obiekty świeckie w gminie są z kolei w dużej mierze niedostępne dla ruchu turystycznego (np. Dworek Kurnatowskich) lub zaniedbane (Spichlerz Dworski), przez co nie warte poświęcenia im swojego czasu. Pozytywnie na tym tle wyróżnia się odrestaurowana Wozownia w Kolnicy, będąca obecnie siedzibą miejscowego ośrodka kultury jednak i ona wymaga wkładu finansowego.

7.6. ZARYS KONCEPCJI PLANOWANYCH KIERUNKÓW DZIAŁAŃ REWITALIZACYJNYCH PRZYCZYNIAJĄCYCH SIĘ DO PRZECIWDZIAŁANIA NEGATYWNYM ZJAWISKOM SPOŁECZNYM W KONTEKŚCIE WYSTĘPUJĄCYCH PROBLEMÓW I POSIADANYCH POTENCJAŁÓW

W obecnej chwili jedyną szansą wyjścia z kryzysu wydaje się być rekultywacja terenów pokopalnianych poprzez budowę Kompleksu Edukacyjno-Rozrywkowego (Parku Przygody, Nauki i Ekologii) jako tworzenie innowacyjnych i atrakcyjnych produktów turystycznych i nadania im funkcji społecznych, gospodarczych, edukacyjnych, kulturalnych, rekreacyjnych mogących przyczynić się do poprawy jakości życia mieszkańców i przyciąganie nowych inwestycji na obszar Gminy Brudzew co z kolei pomoże rozwiązać narastające problemy społeczne. Kompleks ma być prowadzony przez Gminę Brudzew i zakładaną w obecnej chwili spółdzielnie socjalną i ma tez służyć do przeprowadzania szkoleń i kursów dla osób bezrobotnych oraz do przeprowadzania działań na rzecz poprawy jakości życia mieszkańców gminy. Mógłby stać się miejscem integracji, aktywności kulturalnej i reintegracji społecznej i zawodowej. W kompleksie może powstać ekspozycja, która powinna obejmować możliwie duży obszar i mieć interesującą, nowoczesną formę, która zdoła zainteresować zarówno zwykłych turystów jak i pasjonatów tego typu ciekawostek oraz specjalistów. Optymalnym rozwiązaniem byłoby połączenie w jednym miejscu tematów przyrodniczych

95 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew i archeologicznych. Uzupełnieniem, a raczej wstępem do ekspozycji terenowej powinno być centrum informacyjno-edukacyjne łączące elementy muzealne i turystyczne. Powinno obejmować ekspozycję odpowiednio przygotowanych artefaktów przyrodniczych i archeologicznych, połączoną z różnego rodzaju prezentacjami multimedialnymi. Ważnymi działaniami w ramach projektu będzie wykorzystanie i nadanie nowych funkcji budynkom w terenach pokopalnianych. Atrakcyjność kompleksu powstałego z przebudowy pokopalnianych budynków po wysiedlonych mieszkańcach inwestycja opiera się na posiadanych przez gminę unikatowych znalezisk archeologicznych, które okazały się być zdaniem naukowców fenomenem na skale światową. Dodatkowo kompleks powstanie przy zalewanych jeziorach w niedalekiej odległości od najpiękniejszych przyrodniczo terenów Natura 2000 poniekąd zdegradowanych przez kopalnię. Rozwój turystki może stać się pokopalniana alternatywą dla mieszkańców. Naszym atutem jest położenie naszej gminy blisko autostrady i Uniejowa co dodatkowo wpływa na możliwość rozwoju turystyki w tym regionie. W obecnej chwili zakończono opracowanie koncepcji szlaków turystycznych w Gminie Brudzew, która wskazuje na duży potencjał turystyczny i nieodkrytą do tej pory atrakcyjność regionu. Działania rewitalizacyjne w kierunku turystyki Gminy Brudzew będą więc miały na celu aktywizację mieszkańców i zachęcanie do zakładania działalności gospodarczej związanej z usługami turystycznymi. Jak wspominano w jednym rozdziałów wyżej obserwuje się w naszej gminie duże zainteresowanie turystyką, zagospodarowaniem jezior i terenów pokopalnianych. Pomysły te zostaną zebrane podczas opracowania części strategicznej Gminnego Programu Rewitalizacji.

WNIOSKI I REKOMENDACJE

Założeniem rewitalizacji prowadzonej w Gminie Brudzew ma być zapewnienie jej obecnym mieszkańcom, a także przyszłym pokoleniom dostatniego funkcjonowania na terenie Gminy i działania ku temu zmierzające muszą zostać rozpoczęte już w tym momencie. Mają to być działania alokowane na różne aktywności i mają nie tylko pełnić funkcje naprawcze ale i zapobiegać rozwojowi problemów społecznych. Rewitalizacja terenów zdegradowanych przez górnictwo odkrywkowe powinna polegać na:

a) Aktywizacji zawodowej osób odchodzących od pracy w górnictwie w kierunku innych obszarów aktywności – własna przedsiębiorczość, przebranżowienie, tworzenie spółdzielni socjalnych, inkubatorów, b) Aktywizacji mieszkańców Gminy w kierunku tworzenia bazy noclegowej dedykowanej turystom, c) Aktywizacji lokalnych przedsiębiorców w celu włączenia się w budowę oferty turystycznej gminy oraz jej promocję, d) Ochronę obszarów cennych przyrodniczo, e) Dywersyfikację obszarów działalności gminy z typowo górniczej na rozwijającą różnorodne formy aktywności gospodarczej, f) Dywersyfikację przestrzenna rozwoju Gminy w kierunku strefy inwestycyjnej, obszarów pokopalnianych, obszarów nadwarciańskich, g) Integrację międzypokoleniowa mieszkańców, aktywizację seniorów, h) Integrację liderów przedsiębiorczości lokalnej oraz mieszkańców.

96 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Zasadniczym celem rewitalizacji jest ożywienie gospodarcze i społeczne terenów zdegradowanych. Jest ono osiągane przez rozwijanie nowych form działalności gospodarczej, zwiększanie potencjału turystycznego i kulturalnego, nadanie obiektom i obszarom rewitalizowanym nowych funkcji, oferowanie infrastruktury do prowadzenia działalności dostosowanej do potrzeb nowych przedsiębiorstw. Opisane przemiany przyczyniają się on do poprawy jakości życia mieszkańców, przywracania ładu przestrzennego, ożywienia gospodarczego oraz integracji mieszkańców i odbudowy więzi społecznych.

VII. UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W PROCESIE WYZNACZENIA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI

Należy podkreślić, że podczas wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji należy uwzględnić ważne czynniki jakimi są:  analiza negatywnych zjawisk w sferach: społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej uwzględniająca opis ilościowy i jakościowy,  analiza potencjałów rozwoju poszczególnych miejscowości w procesie rewitalizacji w oparciu o plany i strategie rozwoju gminy, ważna jest w tym przypadku ocena możliwości prowadzenia działań w granicach poszczególnych miejscowości,  wyniki konsultacji społecznych.

W niniejszym rozdziale w sposób syntetyczny przedstawiono zakres włączenia interesariuszy rewitalizacji w procesie wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji. W ramach udziału społeczeństwa przeprowadzono ankietyzację na potrzeby sporządzenia Gminnego Programu Rewitalizacji. Celem ankiety było zbadanie opinii mieszkańców Gminy Brudzew na temat ich warunków i jakości życia stylu postrzegania problemów społecznych oraz perspektyw rewitalizacji Gminy Brudzew. Ankieta została udostępniona 25 sierpnia 2016 r. w formie papierowej (dostępna w Urzędzie Gminy Brudzew i Gminnym Ośrodku Kultury w Kolnicy oraz poprzez rozdanie sołtysom) oraz elektronicznej (plik doc i pdf do pobrania na stronie internetowej Gminy Brudzew www.brudzew.pl), a także jako interaktywny formularz do wypełnienia i wysłania bez drukowania. Cechą charakterystyczną ankiet było indywidualne, anonimowe wypełnienie, jednak ankietowani wypełniali metryczkę. W wyniki ankietyzacji zebrano 88 ankiet, w tym 64 ankiety wypełnione w sposób tradycyjny oraz 24 ankiety przekazane w sposób interaktywny. Wśród ankietowanych dominowały osoby w wieku 51-70 lat (41 osób) oraz 36-50 lat (22 osoby). Mniejsza ilość respondentów reprezentowała grupę wiekową 25-35 lat (17 osób). W ankiecie podjęto próbę zbadania warunków życia na terenie Gminy Brudzew. Ocenie zostały poddane czynniki związane z komunikacją i dostępem do mediów, edukacją i strukturą organizacyjną placówek oświaty, sportem, zdrowiem, a także ochroną środowiska i wyglądem gminy. W tabeli przedstawiono ilości udzielonych odpowiedzi. Respondenci dobrze ocenili dostęp do infrastruktury wodociągowej czy estetykę wsi i gospodarstw. Jednak znacznie gorsza sytuacja jest w zakresie dostępności do komunikacji zbiorowej, oferty edukacyjnej dla dorosłych (kursy, szkolenia). Różnorodność udzielonych

97 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew odpowiedzi w odniesieniu do wielu pytań, świadczy o tym, że mieszkańcy nie mają jednego spójnego wizerunku warunków życia w Gminie Brudzew. Widać to bardzo wyraźnie na podstawie oceny poczucia bezpieczeństwa w przestrzeni publicznej.

Tabela 24. Ocena warunków życia na terenie Gminy Brudzew na podstawie ilości odpowiedzi udzielonych w ankiecie

Jak ocenia Pani / Pan warunki życia biorąc pod bardzo raczej raczej bardzo trudno uwagę: dobre dobre złe złe powiedzieć

KOMUNIKACJA I DOSTĘP DO MEDIÓW jakość dróg, ulic, parkingów 2 58 19 1 8 dostęp do ścieżek rowerowych 1 14 39 38 6 dostęp do komunikacji zbiorowej (pkp, pks, busy) 0 0 9 79 0 dostęp do infrastruktury technicznej (wodociągi) 51 30 2 0 5 dostęp do infrastruktury technicznej (kanalizacja) 0 0 42 41 5 dostęp do nowoczesnych technologii (internet) 2 8 24 51 3 EDUKACJA I STRUKTURA ORGANIZACYJNA PLACÓWEK OŚWIATY jakość kształcenia w szkołach 12 29 39 2 6 liczebność klas w szkołach 10 26 42 4 8 dostępność przedszkoli 2 33 41 7 5 dostęp do oferty edukacyjnej dla dorosłych (kursy, 0 3 56 24 2 szkolenia) dostęp do zajęć dodatkowych dla dzieci i młodzieży 1 9 47 30 1 (np. nauka języków, koło młodego chemika) SPORT, ZDROWIE poziom opieki zdrowotnej, dostępność lekarza i 2 35 39 11 1 apteki możliwości uprawiania sportu i rekreacji 13 35 22 10 8 dostęp do badań profilaktycznych, informacji 17 41 19 6 5 o zdrowym stylu życia poczucie bezpieczeństwa w przestrzeni publicznej 4 8 37 29 10 OCHRONA ŚRODOWISKA i WYGLĄD GMINY jakość wód, stan lasów, czystość powietrza, hałas 0 19 34 11 24 stan i jakość terenów rekreacyjnych, miejsc 0 4 61 21 2 spacerowych estetykę wsi i gospodarstw 16 42 21 2 7 atrakcyjność turystyczną gminy 7 9 49 13 10 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zebranych w procesie ankietyzacji

Podczas oceny jakości życia, respondenci odpowiadali na pytanie dotyczące możliwości znalezienia zatrudnienia na terenie Gminy Brudzew. Najwięcej respondentów, bo 59 wskazało na małe możliwości znalezienia pracy. 22 osoby odpowiedziały, że dostępna praca jest poniżej oczekiwań, a 7 osób uważa że na terenie Gminy Brudzew są duże możliwości znalezienia dobrej pracy. Respondenci zostali poproszeni o ocenę poziomu występowania biedy, alkoholizmu i przemocy w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza, że bieda, alkoholizm lub przemoc jest bardzo dużym problemem, natomiast 5 oznacza, że bieda, alkoholizm lub przemoc nie występują lub stanowią dla miejscowej ludności mały problem. Wyniki wskazują, że nawarstwionym

98 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew problemem jest alkoholizm. Bieda i przemoc występuje w mniejszym stopniu, jednak zdania są dość podzielone co uwidoczniło się w zróżnicowaniu udzielonych odpowiedzi. Zbadano również aktywność ludności. Stwierdzono na podstawie zebranych wyników, że ilość imprez kulturalnych na terenie Gminy Brudzew jest niewystarczająca, co potwierdziło 56 osób lub zła (7 odpowiedzi). Wśród 23 respondentów panuje przekonanie, że ilość imprez jest dobra (23 osoby) lub bardzo dobra (2 osoby). W kolejnym pytaniu respondenci stwierdzili, że z infrastruktury rekreacyjnej (boiska, place zabaw, tereny spacerowe) korzystają rzadko (65 osób) lub nigdy (9 respondentów). Tylko 14 osób aktywnie korzysta z istniejącej infrastruktury. Znacznie większe jest zainteresowanie uczestnictwem w kołach gospodyń wiejskich, lokalnych grupach działania, związkach i stowarzyszeniach. Wśród ankietowanych, 24 jest członkiem jednej z wymienionych form uczestnictwa w życiu społecznym regionu. Pozostali obecnie takimi członkami nie są, ale 43 osoby wyraziły taką chęć, przy 21 głosach nie wyrażających zainteresowania. Wynik badania ankietowego wskazuje, ze grupą osób najbardziej narażoną na wykluczenie społeczne w Gminie Brudzew są niepełnosprawni (37 odpowiedzi), następnie osoby starsze (27 odpowiedzi) i bezrobotni (24 odpowiedzi). Wśród głównych powodów problemów społecznych i zawodowych mieszkańców Gminy Brudzew respondenci wskazywali: niski stopień przedsiębiorczości (32 odpowiedzi), odejście kopalni (26 odpowiedzi), brak motywacji i chęci rozwoju (21 odpowiedzi). Część osób (9) wskazało także na nastawienie na działalność związaną z rolnictwem.

Bardzo istotnym pytaniem było określenie perspektyw rewitalizacji Gminy Brudzew. Pytanie brzmiało: jakie miejscowości według Pani/Pana najbardziej potrzebują wsparcia mającego na celu ożywienie gospodarcze, powstanie nowych miejsc pracy, poprawę estetyki, funkcji społecznych i przestrzenno - środowiskowych? Proszę wpisać konkretne miejsca zlokalizowane we wskazanych miejscowościach. Wśród miejscowości wskazywanych w odpowiedziach wymieniono: Kwiatków, Głowy, Janów, Janiszew, Koźmin, Dąbrowa, Brudzew.

Na podstawie badania ankietowego możliwe było wskazanie najważniejszych problemów Gminy Brudzew oraz perspektyw rozwoju. Wśród zdecydowanie słabych stron wskazano: degradację krajobrazu związaną z działalnością odkrywkową oraz przedsiębiorczość mieszkańców. Z kolei zdecydowanie silnymi stronami są: walory przyrodnicze, a także walory historyczne i zabytkowe.

W ankiecie respondenci zostali poproszeni o wskazanie najważniejszych potrzeb, czyli w co należy inwestować na terenie Gminy Brudzew. Ilość odpowiedzi przedstawia się następująco:  Rozwój komunikacji 13  Rozbudowa i modernizacja sieci wodociągowej i kanalizacyjnej 3  Rozbudowa i modernizacja sieci energetycznej 5  Inwestycje w odnawialne źródła energii 7  Inwestycje w oświatę i edukację 11  Utworzenie kompleksu rekreacyjno – rozrywkowego 59  Poprawa dostępności przedszkoli i żłobków 15  Aktywizacja osób starszych i opieka nad nimi 16

99 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

 Poprawa warunków dla inwestorów 31  Wsparcie dla osób najbiedniejszych 3  Dofinansowanie opieki zdrowotnej i badań profilaktycznych 21  Rozwój terenów sportowych rekreacyjnych 22  Promocja i rozwój turystyki 39  Organizacja imprez sportowych, inwestycje w sport 7  Promocja i inwestycje w kulturę 12  Inne (jakie?) ………………………………..

Po opracowaniu diagnozy na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji diagnoza wraz z mapą przedstawiającą granice obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji oraz projektem uchwały została udostępniona do konsultacji społecznych. Stosowane obwieszczenie zostało opublikowane w dniu 27.12.2016 r., a termin konsultacji wyznaczono w dniach od 5 stycznia do 7 lutego 2017 r. Skan obwieszczenia w tej sprawie przedstawiono na rycinie.

100 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Ryc. 36. Obwieszczenie w sprawie konsultacji społecznych Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.brudzew.bip.net.pl/?a=5135

101 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

W ramach prowadzonych konsultacji społecznych w dniu 7 lutego 2017 r. w gminnym Ośrodku Kultury w Kolnicy odbyło się spotkanie otwarte połączone z debatą. 1) Uczestnicy spotkania byli zgodni, ze zaproponowany obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji zostały wskazane prawidłowo, a występujący w tych obszarach stan kryzysowy powinien być podstawą do opracowania programu rewitalizacji. 2) Zainteresowanie uczestników budziła możliwość uczestnictwa w programie rewitalizacji innych niż gmina instytucji i osób, np. inwestorów prywatnych, podmiotów pozarządowych. Podczas spotkania wyjaśniono, że wręcz wskazane jest uczestnictwo w procesie rewitalizacji podmiotów innych niż gmina. Szeroka partycypacja społeczna przyniesie oczekiwane rezultaty jeśli przedsięwzięcia nastawione będą na poprawę warunków życia mieszkańców i minimalizację negatywnych zjawisk społecznych. 3) Uczestnicy spotkania podkreślali, że w zakresie sprzedaży gruntów należących do likwidowanej kopalni należy brać pod uwagę możliwość ich przejęcia przez Gminę Brudzew. Wójt Gminy podkreślił, że prawo pierwokupu, jakie zostanie ustanowione na rzecz gminy pozwoli na sprawny zakup gruntów. 4) W trakcie spotkania wyjaśniono, że grunty położone w granicach obszaru rewitalizacji nie powinny być przedmiotem spekulacji. Chronić przed tym, będzie m.in. wyższa stawka podatku, stosowana w przypadku nie podejmowania działań zmierzających do wykorzystania gruntów w sposób określony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. 5) Uczestnicy spotkania poruszali także tematy związane z możliwościami zagospodarowania terenów pozostawionych przez likwidowaną kopalnię. 6) W trakcie dyskusji interesariusze dopytywali o możliwość pozyskiwania środków finansowych na realizację zadań możliwych do realizacji w ramach programu rewitalizacji. 7) Uczestnicy spotkania zostali poproszeni przez prowadzących o możliwie jak najszersze promowanie tematu wśród znajomych, zgłaszanie uwag i opinii w ramach prowadzonych konsultacji społecznych projektu uchwały w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji, a także zgłaszanie własnych pomysłów i projektów. 8) Po zakończeniu spotkania trwała także dyskusja kuluarowa, w ramach których każdy z uczestników mógł uzyskać szczegółowe informacje dotyczące prowadzonych prac.

102 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

VIII. WYZNACZENIE OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI

W celu opracowania charakterystyki wszystkich miejscowości położonych na terenie Gminy Brudzew zebrano dane dotyczące w szczególności sytuacji społecznej mieszkańców opisywanego obszaru. Analizie poddano kwestie związane z koncentracją negatywnych zjawisk, w szczególności zaawansowania starzenia się ludności, bezrobocia, problemów ekonomicznych ludności oraz zmniejszonego poziomu bezpieczeństwa. Należy przypomnieć, że stan kryzysowy może zostać stwierdzony w przypadku koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, w przypadku występowania na nim ponadto co najmniej jednego z następujących negatywnych zjawisk:  gospodarczych – w szczególności niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw, lub  środowiskowych – w szczególności przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi lub stanu środowiska, lub  przestrzenno-funkcjonalnych – w szczególności niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną lub jej złego stanu technicznego, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, niedoboru lub niskiej jakości terenów publicznych, lub  technicznych – w szczególności degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz niefunkcjonowaniu rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska.

Zebrane dane są rzetelne i porównywalne, ponieważ zostały pozyskane z instytucji bezpośrednio zajmujących się poszczególnymi kwestiami społecznymi: m.in. Urzędu Gminy Brudzew, Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Brudzewie, Powiatowego Urzędu Pracy w Turku i Komendy Powiatowej Policji w Turku.

Procedura wyznaczenia obszaru zdegradowanego na terenie Gminy Brudzew została przeprowadzona w następujący sposób: 1) Dokonano analizy wskaźnikowej wszystkich miejscowości, uwzględniając zweryfikowane, mierzalne i porównywalne dane dotyczące sfery społecznej. 2) Za obszary zdegradowane uznano te miejscowości, na terenie których dokonana diagnoza wykazała wartości mniej korzystne niż średnia wartość dla Gminy Brudzew dla co najmniej 3 z 8 wybranych wskaźników ze sfery społecznej. 3) W wyniku analizy stwierdzono, że stan kryzysowy biorąc pod uwagę sferę społeczną występuje w następujących miejscowościach: Bierzmo, Bogdałów, Bogdałów – Kolonia, Brudzew, Brudzyń, Cichów, Dąbrowa, Głowy, Izabelin, Janiszew, Janów, Koźmin, Kuźnica Janiszewska, Kwiatków, Olimpia, Podłużyce, Smolina, Tarnowa, Wincentów. 4) Następnie dokonano analizy dotyczącej czynników gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych i technicznych. Stan kryzysowy stwierdzono, gdy co najmniej 4 z 5 przyjętych wskaźników przyjęło wartości negatywne w odniesieniu

103 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

do średniej dla całej Gminy Brudzew. Wobec tego stanem kryzysowym cechują się miejscowości Bogdałów – Kolonia, Dąbrowa, Głowy, Janiszew, Janów, Koźmin, Krwony, Kuźnica Janiszewska, Kwiatków. Wskaźniki ilościowe poparto danymi jakościowymi (opis). 5) W kolejnym kroku odniesiono się do analizy danych zawartych w dokumentach strategicznych i planistycznych Gminy Brudzew. Podstawowym dokumentem odnoszącym się do problemów powiązanych z rewitalizacją społeczną obszaru gminy jest Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Brudzew na lata 2016-2026. Zapisy dokumentu, w części przytoczone w niniejszej diagnozie, wyraźnie wskazują, że kumulacja negatywnych zjawisk o charakterze społecznym ma miejsce w miejscowościach bezpośrednio przylegających do terenów pokopalnianych, w obrębie których działalność zakończono w czerwcu 2016 r. Zgodnie z zapisami Strategii stan kryzysowy występuje przede wszystkim w miejscowościach: Kwiatków, Koźmin, Janiszew, Janów i Głowy. W części strategicznej Strategii Promocji Gminy Brudzew opracowanej w roku 2016 wskazano istotne znaczenie rewitalizacji terenów pokopalnianych dla wyprowadzenia ze stanu kryzysowego terenów zdegradowanych oraz zrównoważonego rozwoju całej Gminy Brudzew. Celem nadrzędnym Strategii jest „Poprawa jakości i perspektyw życia mieszkańców poprzez rewitalizację terenów pokopalnianych i przyciągnięcie nowych inwestycji na obszar Gminy Brudzew” co jest potwierdzeniem dużego znaczenia terenów pokopalnianych dla lokalnej społeczności. Również cel strategiczny nr 2 „Opracowanie atrakcyjnej i różnorodnej oferty turystycznej opartej o zasoby i tożsamość Gminy Brudzew” jest ściśle związany z obszarem pozostałym po odkrywkowej działalności kopalnianej. Realizacja tego celu będzie oparta o realizację inwestycji w atrakcje generujące ruch turystyczny, budowę bazy turystycznej niezbędnej do obsługi ruchu turystycznego, rewitalizację terenów pokopalnianych w tym zagospodarowanie turystyczne zrekultywowanych zbiorników i określenie narzędzi i kanałów promocji oferty turystycznej Gminy. 6) W trakcie delimitacji obszaru zdegradowanego powołano się również na dane dotyczące obszarów problemowych na terenie województwa wielkopolskiego, gdzie uwzględniono także teren Gminy Brudzew. Zgodnie z zapisami „Planu zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego” obszarem problemowym określono Wschodni Obszar Problemowy, do którego należy Gmina Brudzew. Występują tu konflikty pomiędzy powierzchniową eksploatacją węgla brunatnego i produkcją energii elektrycznej, a wysokimi walorami rekreacyjnymi tego terenu. Znaczące przeobrażenia środowiska związane z eksploatacją węgla widoczne są nie tylko w morfologii terenu (pojawienie się pagórków o wysokości kilkudziesięciu metrów i zagłębień do 75 m), ale przede wszystkim w zmianie stosunków wodnych. Zmiany te mają charakter wielkoprzestrzenny i pociągają za sobą przeobrażenia w pozostałych komponentach środowiska przyrodniczego: Obszarem szczególnie narażonym na tego typu zjawiska są miejscowości: Kwiatków, Koźmin, Janiszew, Janów i Głowy. 7) Należy więc podkreślić, że w przypadku Gminy Brudzew procedura wyznaczenia obszaru zdegradowanego nie wynika wyłącznie z analizy negatywnych zjawisk o charakterze społecznym (badane zjawiska m.in.: starzenie się społeczeństwa, bezrobocie, pomoc społeczna, niski poziom bezpieczeństwa). Konieczne było

104 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

uwzględnienie, a wręcz skupienie się na negatywnych zjawiskach występujących na terenach pokopalnianych. Negatywne zjawiska społeczne są tam nasilone w różnym stopniu, a związane jest to ze znacznym ubytkiem ludności (przesiedlenia). Trudno oczekiwać, by na tym terenie można było zdiagnozować wysokie bezrobocie czy wysoki udział osób korzystających z pomocy społecznej, jeśli te osoby zostały wysiedlone. Z kolei osoby które pozostały, mają jeszcze zasoby finansowe z odszkodowań za przejęte przez kopalnię grunty. Negatywne zjawiska społeczne nie są więc wykazane w statystykach, a jednak są istotne. Zostało to potwierdzone podczas konsultacji społecznych. Również istotne zmiany w przestrzeni, obiektach i budynkach w szczególności występują na terenach pokopalnianych. 8) Biorąc pod uwagę zebrane powyżej dane jako obszar zdegradowany wskazano miejscowości: Kwiatków, Koźmin, Janiszew, Janów i Głowy. 9) Tak określony obszar zdegradowany jest również zbieżny z odczuciami mieszkańców Gminy Brudzew przekazywanych w ankietach na potrzeby opracowanych dokumentów strategicznych Gminy Brudzew oraz na potrzeby opracowania niniejszej diagnozy. Łączna ilość mieszkańców wydzielonych miejscowości zaliczonych do obszaru zdegradowanego wynosi 947 osób. Liczba ludności całej Gminy Brudzew wynosi 6 047 osób. Liczba osób zamieszkałych na terenie obszaru zdegradowanego stanowi 16 % ogólnej liczby ludności Gminy Brudzew. Powierzchnia Gminy Brudzew wynosi 11 263 ha, a powierzchnia proponowanego obszaru zdegradowanego to 2 399 ha. Udział powierzchni obszaru zdegradowanego w całkowitej powierzchni Gminy Brudzew wynosi 21 %.

Ryc. 37. Obszar zdegradowany na terenie Gminy Brudzew Źródło: opracowanie własne

105 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Procedura wyznaczenia obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew została przeprowadzona w następujący sposób: 1) Kierując się zasadą, że obszar rewitalizacji może obejmować nie więcej niż 20% powierzchni Gminy Brudzew i dotyczyć nie więcej 30 % ludności stwierdzono, że wyznaczony obszar zdegradowany Gminy Brudzew obejmuje 21 % powierzchni całkowitej Gminy Brudzew i 16,0 % mieszkańców. 2) Ze względu na fakt, ze obszar rewitalizacji powinien obejmować teren faktycznej interwencji, a nie całą powierzchnię danej miejscowości, obszar rewitalizacji został określony w granicach zwartej zabudowy miejscowości. 3) Biorąc pod uwagę faktyczne możliwości prowadzenia działań rewitalizacyjnych z obszaru rewitalizacji wyłączono nieruchomości, których właściciele zgłaszali brak chęci udziału w projektach rewitalizacyjnych. 4) Jako obszar rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew wyznacza się część obszaru miejscowości: Kwiatków, Koźmin, Janiszew, Janów i Głowy, zgodnie z granicami przedstawionymi na mapie stanowiącej część niniejszego opracowania.

Liczba osób zamieszkałych na terenie obszaru rewitalizacji stanowi 16 % ogólnej liczby ludności Gminy Brudzew. Powierzchnia Gminy Brudzew wynosi 11 263 ha, a powierzchnia proponowanego obszaru rewitalizacji to 1 054 ha. Udział powierzchni obszaru rewitalizacji w całkowitej powierzchni Gminy Brudzew wynosi 9 %. Oznacza to, że powierzchnia wyznaczonego obszaru zdegradowanego oraz ilość osób zamieszkujących obszar zdegradowany są mniejsze niż powierzchnia i ilość osób jakie można włączyć do obszaru rewitalizacji.

106 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Ryc. 38. Obszar rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew Źródło: opracowanie własne

Podsumowując należy stwierdzić, że wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew zostało oparte o:  wnioski i ustalenia wynikające z rozmów z osobami zaangażowanymi w opracowanie diagnozy ze strony Gminnego Ośrodka Kultury „Wozownia” w Kolnicy, Urzędu Gminy Brudzew,  szczegółową analizę negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa i obniżonego poziomu bezpieczeństwa opartą o dane m.in. Urzędu Gminy Brudzew, Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Brudzewie, Powiatowego Urzędu Pracy w Turku, Komendy Powiatowej Policji w Turku oraz innych zainteresowanych instytucji,  analizy negatywnych zjawisk społecznych, gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno – funkcjonalnych i technicznych w oparciu o pozyskane dane oraz wizję terenową,  danych własnych, danych podmiotów działających na terenie Gminy Brudzew oraz informacji zawartych w dokumentach strategicznych Gminy Brudzew,  wyników prowadzonych konsultacji społecznych i ankietyzacji mieszkańców. Biorąc pod uwagę zebrane dane i informacje uznaje się za zasadne wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji w zaproponowanej formie.

107 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

IX. WNIOSKI

1) Wybór obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie gminy Brudzew przeprowadzony został w kilku etapach. 2) W pierwszej kolejności zebrano niezbędne dane liczbowe udostępnione przez Gminę Brudzew, Powiatowy Urząd Pracy w Turku, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Brudzewie oraz Komendę Powiatową Policji w Turku. Dane dotyczące sfery społecznej uzupełniono o dane dotyczące czynników gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych i technicznych. 3) Dla wybranych danych, które można było ze sobą porównywać dokonano analizy wskaźnikowej. Należy jednak podkreślić, że znaczna część informacji, w szczególności dotycząca obszarów pokopalnianych nie jest porównywalna, a dotyczy to wyłącznie pewnego obszaru Gminy Brudzew. 4) Wobec powyższego faktu, na bazie przedstawionych analiz jakościowych i ilościowych dokonano wartościowania potrzeb Gminy Brudzew w zakresie rewitalizacji, a także istniejących potencjałów rozwoju. Należy podkreślić, że rewitalizacja będzie o tyle skuteczna, o ile będzie dotyczyła obszarów w których występują negatywne zjawiska świadczące o istnieniu stanu kryzysowego. Jednak należy brać pod uwagę także możliwości podejmowania określonych działań. Nie wszędzie są one możliwe i konieczne. Co więcej, ze względu na charakter Gminy Brudzew oraz szereg podjętych działań należy je ze sobą skorelować. Zachodnia część Gminy Brudzew to tereny mające silny potencjał inwestycyjny, częściowo już wykorzystywany. Zachodni obszar Gminy Brudzew będzie rozwijany pod względem inwestycyjnym. Nie ma więc potrzeby, aby prowadzić tu rewitalizację, ponieważ istniejące problemy będą minimalizowane przy pomocy innych programów i środków. Natomiast wschodnia część obszaru analizowanej jednostki była do tej pory obszarem wydobycia węgla brunatnego. Negatywne zjawiska społeczne i gospodarcze nie były dotychczas widoczne. Co więcej, nadal nie zostały one uwydatnione. Jest jednak pewne, że z upływem czasu, po zakończeniu działalności wydobywczej problemy będą coraz dotkliwsze. 5) W związku z opisaną sytuacją, analiza obecnych wartości dotyczących osób bezrobotnych czy korzystających z pomocy społecznej nie oddaje faktycznej sytuacji społeczno – gospodarczej Gminy Brudzew. 6) Aby w sposób prawidłowy zdiagnozować sytuację i wytypować obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji zbadano nastroje społeczne i oczekiwania wobec rewitalizacji wśród interesariuszy rewitalizacji. Okazało się, że zdaniem mieszkańców i przedsiębiorców tereny pokopalniane powinny być priorytetem rewitalizacji. 7) Po opracowaniu diagnozy na cele wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji wraz z mapą prezentującą przestrzenny zasięg tych obszarów i projektem uchwały przystąpiono do konsultacji społecznych. Ich wynikiem jest potwierdzenie, że wytypowany obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji jest prawidłowy, wobec czego w takiej formie zostanie przedstawiony Radzie Gminy Brudzew. Po zatwierdzeniu uchwałą, dla wyznaczonego obszaru rewitalizacji opracowany zostanie plan działań w zakresie rewitalizacji.

108 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

SPIS TABEL

Tabela 1. Liczba ludności Gminy Brudzew w podziale na miejscowości i grupy wiekowe ludności ...... 14 Tabela 2. Liczba ludności Gminy Brudzew w podziale na miejscowości w ujęciu lat 2011-2016 oraz dla porównania w latach 2000 i 2006 ...... 16 Tabela 3. Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem na danym obszarze ...... 17 Tabela 4. Statystyka dotycząca osób bezrobotnych na terenie Gminy Brudzew w latach 2014, 2015, 2016 ...... 22 Tabela 5. Udział (%) osób bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze ...... 23 Tabela 6. Zakres korzystania z pomocy społecznej przez mieszkańców Gminy Brudzew w ujęciu lat 2011-2015 ...... 25 Tabela 7. Dane dotyczące pomocy społecznej GOPS w Brudzewie ...... 27 Tabela 8. Udział (%) liczby osób w rodzinach objętych pomocą GOPS w liczbie ludności ogółem na danym obszarze ...... 28 Tabela 9. Udział (%) liczby osób korzystających ze świadczeń rodzinnych w liczbie ludności ogółem na danym obszarze ...... 30 Tabela 10. Udział (%) liczby dzieci do lat 17 włącznie, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny, w ogólnej liczbie ludności danego obszaru w tym wieku ...... 32 Tabela 11. Ilość interwencji służb porządkowych z powodu zakłócania miru domowego i porządku publicznego przypadająca na 100 mieszkańców danego obszaru ...... 34 Tabela 12. Występowanie na danym obszarze miejsc bądź instytucji, organizacji (świetlicy wiejskiej, remizy OSP, placów zabaw, boisk sportowych/ stowarzyszenia, koła gospodyń wiejskich, organizacji pozarządowej (występuje/nie występuje) ...... 41 Tabela 13. Ujawnienie spadku liczby czytelników w bibliotekach Gminy Brudzew w roku 2016 względem roku 2006 (wyższy spadek w odniesieniu do średniej gminnej) ...... 43 Tabela 14. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych przypadająca na 100 mieszkańców danego obszaru ...... 48 Tabela 15. Zmiana liczby gospodarstw rolnych, pomiędzy latami 2000 a 2015 – ujawnienie wzrostu lub spadku liczby gospodarstw ...... 51 Tabela 16. Określenie czy w miejscowości ujawniono stan kryzysowy ze względu na spadek liczby gospodarstw rolnych (tak / nie)? ...... 53 Tabela 17. Struktura użytkowania gruntów Gminy Brudzew...... 60 Tabela 18. Udział (%) nieruchomości obsługiwanych przez zbiorniki wybieralne (szamba) w stosunku do ogółu nieruchomości ...... 62 Tabela 19. Masa odpadów zawierających azbest pozostałych do unieszkodliwienia przypadająca na 1 mieszkańca danego obszaru (kg/osobę) ...... 65 Tabela 20. Wysoki poziom wyludniania się obszaru określony tendencją zmian liczby ludności w okresie między 31.12.2000 r., a 31.12.2016 r. (określenie tendencji wzrostu lub spadku względem średniej gminnej) ...... 79 Tabela 21. Łączne zużycie energii z poszczególnych nośników wraz z produkcją

CO2 ...... 84

109 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Tabela 22. Podsumowanie analizy wskaźników na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew – sfera społeczna ...... 86 Tabela 23. Podsumowanie analizy wskaźników na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew – sfera gospodarcza i środowiskowa, przestrzenno-funkcjonalna i techniczna ...... 87 Tabela 24. Ocena warunków życia na terenie Gminy Brudzew na podstawie ilości odpowiedzi udzielonych w ankiecie ...... 98

SPIS RYCIN

Ryc. 1. Przebieg obrębów ewidencyjnych na tle Gminy Brudzew ...... 8 Ryc. 2. Przebieg obrębów ewidencyjnych na tle Gminy Brudzew ...... 10 Ryc. 3. Liczba ludności Gminy Brudzew w latach 2011-2015 wg ekonomicznych grup wieku ...... 11 Ryc. 4. Wskaźniki obciążenia demograficznego ...... 12 Ryc. 5. Wskaźniki obciążenia demograficznego w latach 2011-2015 ...... 13 Ryc. 6. Liczba ludności miejscowości Gminy Brudzew w latach 2000, 2006 oraz 2011-2016 ...... 15 Ryc. 7. Udział (%) ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem na danym obszarze – ujęcie graficzne ...... 19 Ryc. 8. Szacunkowa stopa bezrobocia rejestrowanego w latach 2004-2015 (%) ...... 20 Ryc. 9. Udział (%) osób bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze – ujęcie graficzne...... 24 Ryc. 10. Udział (%) bezrobotnych w ogólnej liczbie bezrobotnych z gminy wg wykształcenia ...... 25 Ryc. 11. Udział (%) liczby osób w rodzinach objętych pomocą GOPS w liczbie ludności ogółem na danym obszarze – ujęcie graficzne ...... 29 Ryc. 12. Udział (%) liczby osób korzystających ze świadczeń rodzinnych w liczbie ludności ogółem na danym obszarze – ujęcie graficzne ...... 31 Ryc. 13. Udział (%) liczby dzieci do lat 17 włącznie, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny, w ogólnej liczbie ludności danego obszaru w tym wieku – ujęcie graficzne ...... 33 Ryc. 14. Ilość interwencji służb porządkowych z powodu zakłócania miru domowego i porządku publicznego przypadająca na 100 mieszkańców danego obszaru – ujęcie graficzne ...... 35 Ryc. 15. Występowanie na danym obszarze miejsc bądź instytucji, organizacji (świetlicy wiejskiej, remizy OSP, placów zabaw, boisk sportowych/ stowarzyszenia, koła gospodyń wiejskich, organizacji pozarządowej (występuje/nie występuje) ...... 42 Ryc. 16. Ujawnienie spadku liczby czytelników w bibliotekach Gminy Brudzew w roku 2016 względem roku 2006 (wyższy spadek w odniesieniu do średniej gminnej) ...... 44 Ryc. 17. Podmioty gospodarki narodowej Gminy Brudzew – analiza wskaźnikowa za lata 2010-2015...... 47 Ryc. 18. Wskaźniki dotyczące podmiotów gospodarki narodowej – porównanie ...... 48

110 Diagnoza na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego Green Key oraz obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew

Ryc. 19. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych przypadająca na 100 mieszkańców danego obszaru – ujęcie graficzne ...... 50 Ryc. 20. Określenie czy w miejscowości ujawniono stan kryzysowy ze względu na spadek procentowy liczby gospodarstw rolnych wyższy niż średnia dla całej gminy (tak / nie)? – ujęcie graficzne ...... 54 Ryc. 21. Mapa cieków i zbiorników wodnych na terenie poeksploatacyjnym Gminy Brudzew ...... 55 Ryc. 22. Lokalizacja zbiorników wodnych poeksploatacyjnych na terenie Gminy Brudzew ...... 56 Ryc. 23. Położenie Obszaru Natura 2000 – Dolina Środkowej Warty (PLB 300002) na tle granic Gminy Brudzew Źródło: www.turecki.e-mapa.net ...... 58 Ryc. 24. Położenie Złotogórskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu na tle granic Gminy Brudzew Źródło: www.turecki.e-mapa.net ...... 59 Ryc. 25. Udział (%) nieruchomości obsługiwanych przez zbiorniki wybieralne (szamba) w stosunku do ogółu nieruchomości Źródło: opracowanie własne na podstawie zebranych danych ...... 63 Ryc. 26. Gospodarowanie odpadami komunalnymi na terenie Gminy Brudzew w latach 2011-2015 ...... 64 Ryc. 27. Masa odpadów zawierających azbest pozostałych do unieszkodliwienia przypadająca na 1 mieszkańca danego obszaru (kg/osobę)– ujęcie graficzne ...... 67 Ryc. 28. Granice zbiorcza: złóż, terenów górniczych i obszarów górniczych na terenie Gminy Brudzew ...... 70 Ryc. 29. Położenie Gminy Brudzew na tle gmin powiatu tureckiego i województwa wielkopolskiego ...... 72 Ryc. 30. Dostosowanie sieci komunikacyjnej do obszarów eksploatacji węgla brunatnego na terenie Gminy Brudzew ...... 74 Ryc. 31. Ilość wydanych decyzji o warunkach zabudowy w latach 2006, 2010 i 2016 z wyszczególnieniem miejscowości Gminy Brudzew ...... 76 Ryc. 32. Przestrzenne ograniczenia rozwoju społeczno – gospodarczego Gminy Brudzew związane z przekształceniami pokopalnianymi ...... 77 Ryc. 33. Wysoki poziom wyludniania się obszaru określony tendencją zmian liczby ludności w okresie między 31.12.2000 r., a 31.12.2016 r. (określenie tendencji spadku poniżej średniej gminnej) – ujęcie graficzne ...... 81 Ryc. 34. Udział osób (%) korzystających z infrastruktury technicznej na terenie Gminy Brudzew w latach 2011-2015 ...... 82 Ryc. 35. Stopień modernizacji budynków mieszkalnych w gminie Brudzew (%)...... 83 Ryc. 36. Obwieszczenie w sprawie konsultacji społecznych ...... 101 Ryc. 37. Obszar zdegradowany na terenie Gminy Brudzew...... 105 Ryc. 38. Obszar rewitalizacji na terenie Gminy Brudzew ...... 107

111