Pracownia „Eko-Ekspert” Analizy Środowiskowe Ul. Roosevelta 5 72 – 600 Świnoujście

RAPORT O ODDZIAŁYWANIU NA ŚRODOWISKO PRZEDSIĘWZIĘCIA POLEGAJĄCEGO NA BUDOWIE 11 ELEKTROWNI WIATROWYCH W GMINIE ŚWIERZNO WRAZ Z INFRASTRUKTURĄ TOWARZYSZĄCĄ

OPRACOWALI:

mgr inż. Anna Kamińska

mgr Szymon Kałuża

Świnoujście, 2010 0. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM...... 5

1. WSTĘP...... 8

1.1. Formalno-prawne aspekty opracowania ...... 8

1.2. Zakres opracowania...... 9

1.3. Zgodność z miejscowym planem zagospodarowania ...... 12

1.4. Materiały źródłowe ...... 13

2. OPIS PLANOWANEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA...... 16

2.1. Położenie ...... 16

2.2. Opis techniczny przedsięwzięcia ...... 16

2.3. Przewidywane rodzaje i ilości zanieczyszczeń, wynikające z realizacji planowanego przedsięwzięcia ...... 19

2.4. Przewidywane rodzaje i ilości odpadów i zanieczyszczeń na etapie budowy ...... 19

2.7. Warunki użytkowania terenu w fazie budowy...... 23

2.8. Warunki użytkowania terenu w fazie eksploatacji ...... 23

3. CHARAKTERYSTYKA ELEMENTÓW ŚRODOWISKA OBJĘTYCH WPŁYWEM PLANOWANEJ INWESTYCJI ...... 25

3.1. Warunki geomorfologiczne i geologiczno – gruntowe ...... 25

3.2. Szata roślinna ...... 26

3.3. Fauna obszaru planowanej inwestycji...... 27

3.3.1. Awifauna ...... 27

3.3.1.2 Wyniki monitoringu przeprowadzonego w okresie 15 sierpień 2006 do 15 sierpień 2007 ...... 28 3.3.1.3 Wyniki monitoringu zimowania i wędrówek gęsi na podstawie badań przeprowadzonych w okresie 15 październik 2007 do 15 marzec 2008 ...... 34 3.3.1.4 Ptaki będące przedmiotem ochrony na obszarach OSO Natura 2000 oraz rzadkie i podlegające ochronie...... 37 3.3.2. Chiropterofauna ...... 39

2 3.3.3. Pozostałe grupy fauny...... 40

3.4. Prawna ochrona przyrody i środowiska...... 40

3.5. Walory krajobrazowe...... 45

3.6. Zasoby kulturowe...... 46

4. OCENA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PLANOWANEJ INWESTYCJI – WARIANTU WYBRANEGO DO REALIZACJI ...... 48

4.1. Powierzchnia ziemi i gleby...... 48

4.2. Wody powierzchniowe i podziemne ...... 49

4.3. Klimat akustyczny ...... 51

4.3.1. Oddziaływanie podczas etapu eksploatacji ...... 52

4.3.2. Oddziaływanie podczas etapu budowy ...... 59

4.3.3. Oddziaływanie podczas etapu likwidacji...... 60

4.3.4. Oddziaływanie w zakresie infradźwięków i wibracji...... 60

4.4. Powietrze atmosferyczne...... 62

4.5. Szata roślinna ...... 63

4.5. Fauna...... 64

4.5.1. Wpływ elektrowni wiatrowych na ptactwo – dane ogólne...... 64

4.5.1.1. Wpływ elektrowni wiatrowych na gęsi – dane literaturowe...... 66 4.5.2. Wpływ planowanej farmy wiatrowej na awifaunę ...... 68

4.5.3. Wpływ na nietoperze...... 70

4.5.4. Wpływ na inne grupy fauny ...... 73

4.6. Obszary Natura 2000 i inne obiekty objęte ochroną prawną...... 75

4.7. Walory krajobrazowe...... 76

4.8. Zabytki i krajobraz kulturowy...... 79

4.9. Pola elektromagnetyczne...... 79

4.10. Sytuacje awaryjne...... 83

4.11. Ocena oddziaływań długoterminowych, synergicznych i skumulowanych ...... 84

3 4.11.1 Skumulowane oddziaływanie na awifaunę i chiropterofaunę ...... 87

4.11.2 Skumulowane oddziaływanie na krajobraz...... 87

4.12. Wpływ na warunki życia i zdrowie ludzi...... 88

4.13. Możliwe oddziaływanie transgraniczne ...... 89

4.14. Porównanie proponowanych rozwiązań technologicznych z technologią spełniającą wymogi ochrony środowiska ...... 89

5. ANALIZA WARIANTÓW PLANOWANEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA...... 90

5.1. Analiza wariantów przedsięwzięcia, ich oddziaływania na środowisko wraz z uzasadnieniem wyboru wariantu...... 91

5.2. Wariant “0” - niepodejmowania przedsięwzięcia...... 94

5.3. Wariant najkorzystniejszy dla środowiska...... 97

6. ZAPOBIEGANIE I MINIMALIZACJA ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO.... 98

7. USTALENIA KOŃCOWE OCENY ...... 102

7.1. Ustanowienie obszaru ograniczonego użytkowania...... 102

7.2 Analiza możliwych konfliktów społecznych ...... 102

7.3. Monitoring oddziaływania na środowisko...... 104

7.3.1. Monitoring akustyczny...... 104

7.3.2. Monitoring ornitologiczny...... 104

7.3.3. Monitoring chiropterologiczny...... 104

7.4. Wskazanie trudności napotkanych przy wykonywaniu raportu ...... 105

8. SPIS LITERATURY I MATERIAŁÓW ARCHIWLANYCH ...... 106

ZAŁĄCZNIKI GRAFICZNE ...... 108

Załącznik 1 – Lokalizacja planowanej inwestycji ...... 109

Załącznik 2 – Prognozowany zasięg oddziaływania hałasu w porze nocy...... 110

Załącznik 4 – Analiza oddziaływania hałasem przez FW Rybice – Położenie punktów referencyjnych względem Farmy Wiatrowej Rybice ...... 113

Załącznik 5 – Wizualizacja FW Rybice ...... 114

ZAŁĄCZNIKI TEKSTOWE...... 119

4 0. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM Przedmiotowe przedsięwzięcie w wariancie wybranym przez inwestora do realizacji polega na budowie zespołu do 11 elektrowni wiatrowych o mocy jednostkowej każdej turbiny do 3 MW wraz z infrastrukturą towarzyszącą - niezbędną infrastrukturą komunikacyjną w postaci dróg dojazdowych łączących elektrownie wiatrowe z drogami publicznymi i placów serwisowych oraz infrastrukturą techniczną w postaci stacji elektroenergetycznej 110/SN kV (GPZ) i kablowej sieci elektroenergetycznej SN łączącej elektrownie ze stacją i kablowej sieci telekomunikacyjnej – sterowania i automatyki. Planowana inwestycja położona będzie w województwie zachodniopomorskim, powiat kamieński, gmina Świerzno, na działkach o nr 65, 244/8 w obrębie geodezyjnym Gostyń oraz 55/3, 61, 63, 67/19 w obrębie geodezyjnym Sulikowo. Teren przewidziany pod lokalizację Farmy Wiatrowej Rybice (dalej: FW Rybice) obecnie użytkowany jest rolniczo. Na etapie eksploatacji planowanego przedsięwzięcia przedmiotowy obszar zachowa dotychczasową strukturę funkcjonalną – dominującym rodzajem zagospodarowania będą pola uprawne. Zmianie dotychczasowego użytkowania ulegnie jedynie obszar, przewidziany bezpośrednio pod fundamenty elektrowni wiatrowych i niezbędną infrastrukturę towarzyszącą, nie stanowiący zwartego kompleksu użytków rolnych. W projekcie planu zagospodarowania przestrzennego przewidziano do zmiany przeznaczenia na cele nierolnicze maksymalnie 5,2 ha, co stanowi około 3% obszaru przeznaczonego w przedmiotowym projekcie planu na lokalizację wież elektrowni wiatrowych. Eksploatacja elektrowni wiatrowych nie powoduje jakichkolwiek emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego, wód powierzchniowych i podziemnych oraz gruntu. Siłownie wiatrowe to instalacja działająca bezobsługowo, a w związku z długimi okresami pomiędzy przeglądami i konserwacją urządzeń nie będą występowały utrudnienia w ruchu drogowym i użytkowaniu okolicznych terenów. Analizując potencjalne oddziaływania planowanej inwestycji na środowisko uwzględniono trzy fazy: realizacji (budowy), eksploatacji i likwidacji projektowanej FW Rybice. Ponieważ charakter zarówno prowadzonych prac jak i związanych z nimi

5 potencjalnych negatywnych oddziaływań dla etapów budowy i likwidacji jest zbliżony, analizowano je wspólnie. Przeprowadzono także wariantowanie, które potwierdziło, iż wariant przyjęty przez Inwestora do realizacji wydaje się najkorzystniejszym z punktu widzenia potrzeb ochrony środowiska naturalnego i warunków życia ludzi. Po przeprowadzeniu analizy potencjalnych oddziaływań stwierdzono, że do najbardziej istotnych oddziaływań wynikających z realizacji przedsięwzięcia należy zaliczyć wpływ na klimat akustyczny, krajobraz, oraz ornitofaunę i chiropterofaunę. Wykazano jednak, iż oddziaływania na środowisko nie będą znaczące . Krajobraz obszaru przeznaczonego pod planowaną inwestycję można określić jako monotonne wielkoobszarowe uprawy rolnicze, urozmaicone śródpolnymi i przydrożnymi zadrzewieniami oraz podmokłymi zagłębieniami terenu. Dodatkowo krajobraz urozmaicony jest na północy przez widoczny na horyzoncie pas leśny, należący do pasa przybrzeżnego, w bliższej perspektywie widoczne są użytki zielone położone na dnie Pradoliny Pomorskiej wraz z Lądkowskim Kanałem, ciekiem Świniec i siecią rowów melioracyjnych. Dominantami wysokościowymi widocznymi z terenu lokalizacji inwestycji jest maszt telefonii komórkowej widzialny w północno- zachodniej perspektywie horyzontu oraz wieża ciśnień w miejscowości Gostyń. Na wschodzie w dalekiej perspektywie widoczne są siłownie wiatrowe Farmy Wiatrowej Karnice 1. Należy zaznaczyć, że wprowadzone zmiany w postaci lokalizacji do 11 elektrowni wiatrowych w krajobrazie będą miały charakter odwracalny, a zakładany okres funkcjonowania planowanej inwestycji to okres 25-30 lat. Wpływ na awifaunę terenu przewidzianego pod planowaną inwestycję został zbadany podczas rocznego monitoringu ornitologicznego w sezonie 2006/2007 i dodatkowych badań ukierunkowanych na monitoring gęsi w okresie od października 2007 do marca 2008. Jego wyniki pozwoliły na określenie składu awifauny obszaru przeznaczonego pod planowaną inwestycję, sposobu jej wykorzystywania przez ptaki oraz przedstawienie tras ich wędrówek. Na tej podstawie można stwierdzić iż:

6 · Lokalizacja FW Rybice (PEWi-Rybice)1, nie będzie stanowiła bariery dla wędrujących w trakcie migracji sezonowych nad tym obszarem gęsi białoczelnych Anser albifrons i gęsi zbożowych Anser fabalis, · Obszar przeznaczony pod lokalizację FW Rybice nie będzie wpływał negatywnie na cel i przedmiot ochrony położonego w pobliżu Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 „Wybrzeże Trzebiatowskie” (PLB320010) oraz spójność i integralność tego obszaru. · Lokalizacja FW Rybice nie będzie zagrażać ptakom migrującym i lęgowym na łąkach Lądkowskiego Kanału.

Przedstawiona w niniejszym opracowaniu ocena oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na środowisko wraz z propozycją działań minimalizujących jej potencjalny negatywny wpływ na środowisko naturalne i warunki życia ludzi pozwala stwierdzić, iż wariant przyjęty do realizacji przez Inwestora zapewnia dotrzymanie obowiązujących przepisów prawnych w zakresie ochrony przyrody i środowiska. Realizacja FW Rybice nie powinna negatywnie oddziaływać na środowisko przyrodnicze obszarów chronionych znajdujących się w sąsiedztwie, w tym na awifaunę lęgową obszaru Natura 2000 PLB320010 „Wybrzeże Trzebiatowskie”, przyrodę planowanego obszaru chronionego krajobrazu „Pradolina Pomorska” (OCHK 1) oraz stanowiska chronionych gatunków flory i fauny.

1 PEWi Rybice – Park Elektrowni Wiatrowych Rybice – nazewnictwo stosowane zgodnie z opracowaniem Ocena potencjalnego oddziaływania projektowanego Parku Elektrowni Wiatrowych Rybice. Kościów 2008

7 1. WSTĘP 1.1. Formalno-prawne aspekty opracowania Na podstawie § 3 ust. 1 pkt 6 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 roku w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 257, poz. 2573 z pozn.zm.) instalacje wykorzystujące do wytwarzania energii elektrycznej energię wiatru o całkowitej wysokości nie niższej niż 30 m (z wyjątkiem instalacji planowanych na lądzie wykorzystujących siłę wiatru do produkcji energii, o mocy nominalnej elektrowni nie mniejszej niż 100 MW lub instalacji planowanych w obszarach morskich Rzeczpospolitej Polskiej wykorzystujące siłę wiatru do produkcji energii) zaliczono do przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, dla których obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko jest fakultatywny. Zgodnie z § 3 ust. 1 pkt 7 ww. Rozporządzenia do przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, dla których obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko może być wymagany należą także stacje elektroenergetyczne lub napowietrzne linie elektroenergetyczne o napięciu znamionowym nie mniejszym niż 110 kV, inne niż wymienione w § 2 ust. 1 pkt 6. W trakcie opracowania niniejszego Raportu oddziaływania na środowisko (dalej: Raport) weszło w życie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (DZ.U.2010.213.1397), zastępując wcześniejsze Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 roku. Kwalifikacja analizowanego przedsięwzięcia nie zmieniła się. Potrzebę wykonania Raportu oraz stopień szczegółowości niniejszego opracowania został określony przez Wójta Gminy Świerzno w postanowieniu z dnia 27 lipca 2009 r. znak OŚ.7627-03/2009 (Załącznik 1) po uwzględnieniu postanowienia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie, pismo z dnia 10 lipca 2009 r. znak RDOŚ-32-WOOŚ-TŚ.6642/3/09/mł (Załącznik 2) stwierdzającego obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania niniejszej

8 inwestycji na środowisko, oraz opinii sanitarnej Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Kamieniu Pomorskim z dnia 10 lipca 2009 r. znak PS- N.NZ-403-21/2009 (Załącznik 3) stwierdzającej brak potrzeby przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko.

1.2. Zakres opracowania Artykuł 66 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227 z późniejszymi zmianami) określa następujące wymagania, jakie powinien spełniać raport o oddziaływaniu na środowisko: „1. Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko powinien zawierać: 1) opis planowanego przedsięwzięcia, a w szczególności: a) charakterystykę całego przedsięwzięcia i warunki użytkowania terenu w fazie budowy i eksploatacji lub użytkowania, b) główne cechy charakterystyczne procesów produkcyjnych, c) przewidywane rodzaje i ilości zanieczyszczeń, wynikające z funkcjonowania planowanego przedsięwzięcia; 2) opis elementów przyrodniczych środowiska objętych zakresem przewidywanego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na środowisko, w tym elementów środowiska objętych ochroną na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody; 3) opis istniejących w sąsiedztwie lub w bezpośrednim zasięgu oddziaływania planowanego przedsięwzięcia zabytków chronionych na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami; 4) opis przewidywanych skutków dla środowiska w przypadku niepodejmowania przedsięwzięcia; 5) opis analizowanych wariantów, w tym: a) wariantu proponowanego przez wnioskodawcę oraz racjonalnego wariantu alternatywnego, b) wariantu najkorzystniejszego dla środowiska wraz z uzasadnieniem ich wyboru;

9 6) określenie przewidywanego oddziaływania na środowisko analizowanych wariantów, w tym również w przypadku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, a także możliwego transgranicznego oddziaływania na środowisko; 7) uzasadnienie proponowanego przez wnioskodawcę wariantu, ze wskazaniem jego oddziaływania na środowisko, w szczególności na: a) ludzi, rośliny, zwierzęta, grzyby i siedliska przyrodnicze, wodę i powietrze, b) powierzchnię ziemi, z uwzględnieniem ruchów masowych ziemi, klimat i krajobraz, c) dobra materialne, d) zabytki i krajobraz kulturowy, objęte istniejącą dokumentacją, w szczególności rejestrem lub ewidencją zabytków, e) wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa w lit. a-d; 8) opis metod prognozowania zastosowanych przez wnioskodawcę oraz opis przewidywanych znaczących oddziaływań planowanego przedsięwzięcia na środowisko, obejmujący bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótko-, średnio- i długoterminowe, stałe i chwilowe oddziaływania na środowisko, wynikające z: a) istnienia przedsięwzięcia, b) wykorzystywania zasobów środowiska, c) emisji; 9) opis przewidywanych działań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru; (…) 11) jeżeli planowane przedsięwzięcie jest związane z użyciem instalacji, porównanie proponowanej technologii z technologią spełniającą wymagania, o których mowa w art. 143 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska; 12) wskazanie, czy dla planowanego przedsięwzięcia jest konieczne ustanowienie obszaru ograniczonego użytkowania w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, oraz określenie granic takiego obszaru, ograniczeń w zakresie przeznaczenia terenu, wymagań technicznych

10 dotyczących obiektów budowlanych i sposobów korzystania z nich; nie dotyczy to przedsięwzięć polegających na budowie drogi krajowej; 13) przedstawienie zagadnień w formie graficznej; 14) przedstawienie zagadnień w formie kartograficznej w skali odpowiadającej przedmiotowi i szczegółowości analizowanych w raporcie zagadnień oraz umożliwiającej kompleksowe przedstawienie przeprowadzonych analiz oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko; 15) analizę możliwych konfliktów społecznych związanych z planowanym przedsięwzięciem; 16) przedstawienie propozycji monitoringu oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na etapie jego budowy i eksploatacji lub użytkowania, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru; 17) wskazanie trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy, jakie napotkano, opracowując raport; 18) streszczenie w języku niespecjalistycznym informacji zawartych w raporcie, w odniesieniu do każdego elementu raportu; 19) nazwisko osoby lub osób sporządzających raport; 20) źródła informacji stanowiące podstawę do sporządzenia raportu. 2. Informacje, o których mowa w ust. 1 pkt 4-8, powinny uwzględniać przewidywane oddziaływanie analizowanych wariantów na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru. 3. W razie stwierdzenia możliwości transgranicznego oddziaływania na środowisko, informacje, o których mowa w ust. 1 pkt 1-16, powinny uwzględniać określenie oddziaływania planowanego przedsięwzięcia poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. 4. Jeżeli dla planowanego przedsięwzięcia jest konieczne ustanowienie obszaru ograniczonego użytkowania, do raportu powinna być załączona poświadczona przez właściwy organ kopia mapy ewidencyjnej z zaznaczonym przebiegiem granic obszaru, na którym jest konieczne utworzenie obszaru ograniczonego użytkowania. 5. Jeżeli planowane przedsięwzięcie jest związane z użyciem instalacji objętej obowiązkiem uzyskania pozwolenia zintegrowanego, raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko powinien zawierać porównanie proponowanej techniki z najlepszymi dostępnymi technikami.

11 6. Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko powinien uwzględniać oddziaływanie przedsięwzięcia na etapach jego realizacji, eksploatacji lub użytkowania oraz likwidacji.”

Niniejszy raport spełnia wszystkie przedstawione wyżej wymagania, jak również uwzględnia zakres uszczegółowiony przez Wójta Gminy Świerzno w postanowieniu z dnia 27 lipca 2009 r. znak OŚ.7627-03/2009 (Załącznik 1) po uwzględnieniu postanowienia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie, pismo z dnia 10 lipca 2009 r. znak RDOŚ-32-WOOŚ-TŚ.6642/3/09/mł (Załącznik 2).

1.3. Zgodność z miejscowym planem zagospodarowania Lokalizacja FW Rybice jest zgodna ze „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Świerzno” przyjętym Uchwałą Nr XXXVIII/265/2002 Rady Gminy Świerzno z dnia 10 października 2002 r., zmienionego Uchwałą Nr XIV/62/2007 Rady Gminy Świerzno z dnia 10 grudnia 2007 r. w zakresie dotyczącym lokalizacji elektrowni wiatrowych, wskazującym tereny dopuszczalnej lokalizacji elektrowni wiatrowych wraz ze strefami uciążliwości oraz niezbędną infrastrukturą towarzyszącą (Załącznik 4). W momencie przygotowywania niniejszego Raportu procedura zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego znajdowała się w toku. Przygotowane zostały niezbędne dokumenty: „Opracowanie ekofizjograficzne dla potrzeb miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego” oraz „Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji ustaleń projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w obrębach geodezyjnych: Rybice, Sulikowo, Dąbrowa, Gostyń w gminie Świerzno”. Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w obrębach geodezyjnych: Rybice, Sulikowo, Dąbrowa, Gostyń w gminie Świerzno, przewidziana jest na łącznej powierzchni 590,53 ha, w zasięgu którego znajduje się obszar przeznaczony pod przedmiotową inwestycję. Ustalenia planu obejmują między innymi tereny proponowanych lokalizacji elektrowni wiatrowych wraz z niezbędną infrastrukturą, w tym proponowane przebiegi dróg serwisowych i tereny rolnicze z zakazem lokalizacji zabudowy przeznaczonej na stały pobyt ludzi, ograniczone nieprzekraczalną linią zabudowy.

12 W związku z zaleceniami autora „Prognozy oddziaływania na środowisko realizacji ustaleń projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w obrębach geodezyjnych: Rybice, Sulikowo, Dąbrowa, Gostyń w gminie Świerzno” zrezygnowano z dwóch skrajnie wysuniętych na południe turbin, zlokalizowanych najbliżej stwierdzonego w pobliżu żerowiska gęsi, i uzyskano pozytywne uzgodnienie RDOŚ dla Projektu Planu Zagospodarowania Przestrzennego (pismo z dnia 27 kwietnia 2010 r. nr RDOŚ-32-WOOŚ.OSZP-7041/107/1/10/ds.).

1.4. Materiały źródłowe · Ustawa z dnia 3 października 2008//r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199 poz.1227ze zm.), · Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 25 poz. 150 ze zm.), · Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2001 r. Nr 100, poz. 1084 i 1085), · Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 ze zm.), · Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tekst jednolity Dz. U. z 2007 r. Nr 39 poz.251), · Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity Dz. U. z 2009 r. Nr 151 poz. 1220), · Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (tekst jednolity z 2005 r. Dz. U. z 2005 r. Nr 228 poz. 1947 ze zm.), · Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2004 r. Nr 121 poz. 1266 ze zm.), · Ustawa z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003r.Nr 162 poz. 1568 ze zm.), · Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27.09.2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206 z 2001 r.), · Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko

13 oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. z 2004 r. Nr 257 poz.2573 ze zm.), · Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2007 r. Nr 120 poz. 826), · Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 31 stycznia 2006 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (Dz. U. z 2006, nr 30, poz. 208.), · Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. z 2004 r. Nr 229 poz. 2313 ze zm.), · Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r.. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. 2010 nr 77 poz. 510), · Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 27.09.2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2001 r. Nr 112, poz. 1206), · Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 4 sierpnia 2004 r. w sprawie szczegółowego postępowania z olejami odpadowymi (Dz. U Nr 192, poz. 1968), · Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 listopada 2008 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz ilości pobieranej wody (Dz. U. Nr 206, poz. 1291), · Polska Norma PN-ISO 9613-2 Akustyka. Tłumienie dźwięku podczas propagacji w przestrzeni otwartej. Ogólna metoda obliczania. · Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r., nr 192, poz. 1883),

14 · Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 2008 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii (Dz. U. z 2008 r., nr 156, poz. 969 ze zm.), · Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 listopada 2008 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz pomiarów ilości pobieranej wody (Dz. U. 2008 nr 206 poz. 1291), · Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009//28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE. · Biblioteka Monitoringu Środowiska - Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska- biuletyny, · Program Ochrony Środowiska Dla Gminy Świerzno na lata 2004-2007 z perspektywą na lata 2008-2011, · Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Świerzno, · Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Świerzno, 2007 · Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamieńskiego na lata 2009- 2012, · Stan środowiska w województwie zachodniopomorskim w 2008 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie, · Waloryzacja przyrodnicza gminy Świerzno, 2001 · Opracowanie ekofizjograficzne dla potrzeb miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Obszar planowanej farmy wiatrowej w rejonie miejscowości Rybice gmina Świerzno, 2009 · Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji ustaleń projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w obrębach geodezyjnych: Rybice, Sulikowo, Dąbrowa, Gostyń w gminie Świerzno, 2009 · Wizja terenowa · Informacje uzyskane od inwestora

15 2. OPIS PLANOWANEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA 2.1. Położenie Planowana inwestycja polegająca na budowie do 11 elektrowni wiatrowych wraz z niezbędną infrastrukturą towarzyszącą położona będzie w województwie zachodniopomorskim, powiat kamieński, gmina Świerzno (Załącznik graficzny nr 1): Zlokalizowana będzie na działkach o numerach na działkach o nr 65, 244/8 w obrębie geodezyjnym Gostyń oraz 55/3, 61, 63, 67/19 w obrębie geodezyjnym Sulikowo.

2.2. Opis techniczny przedsięwzięcia Przedmiotowe przedsięwzięcie pod nazwą Farma Wiatrowa Rybice polegać będzie na budowie zespołu do 11 elektrowni wiatrowych o mocy jednostkowej każdej turbiny do 3MW (łączna moc FW Rybice nie będzie przekraczać 33,0 MW) wraz z niezbędną infrastrukturą towarzyszącą: komunikacyjną w postaci dróg serwisowych łączących elektrownie wiatrowe z drogami publicznymi i placów serwisowych oraz infrastrukturą techniczną w postaci stacji elektroenergetycznej 110/SN kV (GPO) i kablowej sieci elektroenergetycznej SN łączącej elektrownie ze stacją i kablowej sieci telekomunikacyjnej – sterowania i automatyki. Na obecnym etapie realizacji inwestycji nie wskazuje się konkretnego typu turbiny ze względu na znaczący postęp technologiczny w dziedzinie konstrukcji dedykowanych dla energetyki wiatrowej, mogą pojawić się na rynku nowocześniejsze urządzenia spełniające kryteria dopuszczone. Infrastruktura towarzysząca w ramach realizacji FW Rybice obejmuje także budowę dróg dojazdowych oraz placów manewrowych przy każdej z elektrowni, a także sieci teletechnicznej. Kable elektroenergetyczne średniego napięcia 15-30 kV oraz kable sterowania i automatyki wykonane zostaną jako sieci doziemne położone na głębokości ok. 1 m, przebiegające głównie w liniach rozgraniczających istniejących i projektowanych dróg serwisowych. W ramach przedmiotowej inwestycji zbudowana zostanie stacja elektroenergetyczna średniego/wysokiego napięcia SN/WN 15-30/110 kV (GPO). Stacja transformatorowa farmy wiatrowej Rybice będzie obiektem służącym przede wszystkim do zebrania energii elektrycznej wyprodukowanej na farmie wiatrowej, w

16 celu jej wyprowadzenia do odległej infrastruktury. Transfer energii odbywa się z wykorzystaniem sieci średniego napięcia (od 15 do 30 kV), do stacji wprowadzone są linie kablowe średniego napięcia łączące poszczególne elektrownie wiatrowe oraz linie średniego napięcia służące do dalszego przesłania energii elektrycznej wyprodukowanej na farmie wiatrowej. Ponadto na stacji transformatorowej znajdują się urządzenia do sterowania i nadzoru nad pracą farmy wiatrowej. Funkcje te realizować można dzięki łączącej poszczególne elektrownie wiatrowe i stację transformatorową sieci teletechnicznej, wykonanej w postaci kabli światłowodowych. Stacja transformatorowa będzie składać się z wolnostojących urządzeń znajdujących się na terenie stacji oraz typowego budynku kontenerowego, w którym umieszczona będzie reszta urządzeń. Na terenie stacji występować będzie średnie (do 30 kV) oraz niskie (do 400 V) napięcie, nie przewiduje się elementów, na których występować będzie wysokie napięcie (110 kV). W celu uniemożliwienia dostępu osób nieuprawnionych teren stacji będzie ogrodzony. Poza terenem ogrodzonym stacji nie będą występować wartości pola magnetycznego i pola elektrycznego przekraczające wartości dopuszczalne. Pojedyncza elektrownia wiatrowa składa się z czterech głównych modułów: fundamentu, wieży, gondoli oraz wirnika. Fundament zbudowany jest z konstrukcji żelbetowej, na nim posadowiona jest wieża z obrotową gondolą, do której przymocowany jest wirnik. Do wirnika przytwierdzone są trzy łopaty. Wszystkie elementy konstrukcji wieży i turbiny powinny być pomalowane w kolorach pastelowych, nie kontrastujących z otoczeniem, powierzchnia obiektu matowa – bez refleksów świetlnych. Urządzenia wymagają oznakowania przeszkodowego, przeszkód lotniczych zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 25 czerwca 2003 r. w sprawie sposobu zgłaszania oraz oznakowania przeszkód lotniczych (Dz. U. Nr 130, poz. 1193, ze zmianami). Zgodnie z Rozporządzeniem elektrownie wiatrowe powinny mieć zewnętrzne końce śmigieł pomalowane w 5 pasów o jednakowej szerokości, prostopadłych do dłuższego wymiaru łopaty śmigła, pokrywających 1/3 jej długości w kolorach: 3 pasy czerwone lub pomarańczowe i 2 pasy białe, przy czym pasy skrajne nie mogą być koloru białego. Docelowe funkcjonowanie przedsięwzięcia związane będzie z emisją do środowiska energii, w szczególności energii akustycznej. W przypadku pozostałych czynników obejmujących emisję substancji, tj. zanieczyszczenia atmosfery, odpady,

17 ścieki, inne oddziaływania negatywne - nie wystąpią lub też będą niewielkie, pomijalnie małe. Analizowana w niniejszym opracowaniu inwestycja spełnia parametry graniczne dopuszczone w Miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, tj.: · do 11 turbin wiatrowych o mocy do 3 MW każda (łączna moc projektowanej farmy wiatrowej FW Rybice wynosi do 33 MW) · maksymalna całkowita wysokość (wysokość ponad poziom terenu skrajnego punktu wirnika/skrzydła elektrowni wiatrowej w pozycji pionowej) – do 200 m · maksymalna wysokość wieży nośnej turbiny wiatrowej do150 m · maksymalna średnica wirnika turbiny – do 100 m. W projekcie planu ustalono, iż szczegółowa lokalizacja elektrowni wiatrowych wraz z infrastrukturą towarzyszącą nastąpi na etapie sporządzania projektów budowlanych, nie mniej ustalone zostały następujące zasady zagospodarowania terenu: · powierzchnia zabudowy dla jednej wieży elektrowni wiatrowej do 500 m2 · powierzchnia placów serwisowych do 900m2 · minimalna odległość między wieżami – 300 m W projekcie planu wskazano także teren elementarny, na którym ustala się lokalizację stacji elektroenergetycznej 110/SN kV – GPO,

Opis technologii

Elektrownie wiatrowe zaliczane są do najczystszych źródeł produkcji energii elektrycznej. W procesie produkcyjnym nie wykorzystuje się żadnego paliwa, a jedynie energię wiatru. Zasadniczym zjawiskiem wykorzystywanym w pracy elektrowni wiatrowej jest zamiana energii kinetycznej wiatru pierwotnie w energię mechaniczną, a w późniejszym etapie w energię elektryczną. Podstawowym zjawiskiem wykorzystywanym w pracy elektrowni wiatrowej jest indukcja elektromagnetyczna, będąca zjawiskiem powstawania siły elektromotorycznej w przewodniku pod wpływem zmiennego pola magnetycznego lub ruchu przewodnika w polu magnetycznym. Siła elektromotoryczna jest różnicą potencjałów (napięciem elektrycznym) powstającym w źródle prądu elektrycznego, czyli w urządzeniu przetwarzającym różne rodzaje energii na energię elektryczną, powstającą w wyniku tej przemiany. Moc elektrowni jest ściśle związana z siłą wiatrów wiejących w miejscu lokalizacji oraz stałością ich występowania.

18 Wyprowadzenie mocy z elektrowni poprzez doziemne kable energetyczne prowadzone będzie do stacji transformatorowej GPO Rybice, a następnie do Krajowego Systemu Elektroenergetycznego.

2.3. Przewidywane rodzaje i ilości zanieczyszczeń, wynikające z realizacji planowanego przedsięwzięcia Elektrownie wiatrowe jako odnawialne źródło energii należą do inwestycji proekologicznych i stanowią czyste, tzw. „zero-emisyjne” źródło wytwarzania energii, a jedynym rodzajem zanieczyszczeń wynikającym z funkcjonowania FW Rybice jest emisja hałasu do środowiska. Niewielkie ilości zanieczyszczeń będą powstawały na etapach budowy i likwidacji przedsięwzięcia, co zostało szczegółowo przedstawione w rozdziale 4 dotyczącym oddziaływania inwestycji na środowisko. Rodzaje odpadów, które będą powstawać na poszczególnych etapach realizacji planowanego przedsięwzięcia zostały zestawione w tabelach zawartych w rozdziale 2.4.

2.4. Przewidywane rodzaje i ilości odpadów i zanieczyszczeń na etapie budowy Powstające na etapie realizacji planowanej inwestycji odpady, to głównie odpady związane z prowadzonymi pracami ziemnymi, przygotowaniem placów montażowych oraz montażem konstrukcji turbin. Będą to głównie odpady zaliczane do grupy 17 oraz w niewielkim stopniu odpady komunalne zaliczane do grupy 20, wymienione w Załączniku do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dn. 27.09.2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2001 r. Nr 112, poz. 1206).

19 Tab. 1 Klasyfikacja odpadów powstających na etapie budowy FW Rybice

Ilość Kod szacunkowa Rodzaj odpadów (dla zespołu odpadu 11 elektrowni wiatrowych)

17 ODPADY Z BUDOWY, REMONTÓW I DEMONTAŻU OBIEKTÓW BUDOWLANYCH ORAZ INFRASTRUKTURY DROGOWEJ (WŁĄCZAJĄC GLEBĘ I ZIEMIĘ Z TERENÓW ZANIECZYSZCZONYCH)

17 01 Odpady materiałów i elementów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (np. beton, cegły, płyty, ceramika)

17 01 01 Odpady betonu oraz gruz betonowy z rozbiórek i remontów 16,5 m3

17 01 03 Odpady innych materiałów ceramicznych i elementów wyposażenia 1,32 m3

17 01 07 Zmieszane odpady z betonu, gruzu ceglanego, odpadowych materiałów 2,97 m3 ceramicznych i elementów wyposażenia inne niż wymienione w 17 01 06

17 01 82 Inne niewymienione odpady 2,31 m3

17 02 Odpady drewna, szkła i tworzyw sztucznych

17 02 01 Drewno 2,97 m3

17 02 03 Tworzywa sztuczne 1,65 m3

17 03 Odpady asfaltów, smół i produktów smołowych

17 03 80 Odpadowa papa 1,43 m3

17 04 Odpady i złomy metaliczne oraz stopów metali

17 04 05 Żelazo i stal 2,31 Mg

17 04 11 Kable inne niż wymienione w 17 04 10 385 mb

17 05 Gleba i ziemia (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych oraz urobek z pogłębiania)

17 05 04 Gleba i ziemia, w tym kamienie, inne niż wymienione w 17 05 03 26400 m3

17 06 Materiały izolacyjne oraz materiały konstrukcyjne zawierające azbest

17 06 04 Materiały izolacyjne inne niż wymienione w 17 06 01 i 17 06 03 2,31 m3

20 03 01 Odpady komunalne, niesegregowane 0,55 m3

Odpady te gromadzone będą w szczelnych pojemnikach/kontenerach, zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251) i odbierane przez specjalistyczną firmę posiadającą stosowne zezwolenia na gospodarowanie odpadami. Należy mieć na uwadze, że inwestycja FW Rybice nie będzie realizowana bezpośrednio przez inwestora, a przez firmy świadczące usługi w tym zakresie

20 (art. 3 ust. 3 pkt 22 ww. Ustawy). W związku z tym zgodnie z przepisami prawa, to podwykonawca będzie wytwórcą odpadów i to on będzie odpowiedzialny z mocy prawa za postępowanie z nimi zgodnie z zasadami gospodarowania odpadami, wymaganiami ochrony środowiska oraz Planem Gospodarki Odpadami dla powiatu kamieńskiego do roku 2011 z perspektywą na lata 2012-2015.

2.5. Rodzaje i ilości odpadów powstających na etapie eksploatacji Podczas funkcjonowania farmy wiatrowej wraz z infrastrukturą towarzyszącą będą powstawały jedynie odpady związane z pracami konserwacyjnymi i serwisowymi urządzeń technicznych. Będą to głównie odpady zakwalifikowane zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dn. 27.09.2001 r. w sprawie katalogu odpadów, Dz. U. z 2001 r. Nr 112, poz. 1206) do grupy 13 i 15.

Tab. 2 Klasyfikacja odpadów powstających na etapie eksploatacji FW Rybice Ilość odpadów w Sposób postępowania z Lp. Rodzaj odpadu Kod ciągu roku odpadami

1 mineralne oleje hydrauliczne nie 13 01 10* ok. 275 kg przekazywanie zawierające związków specjalistycznemu chlorowcoorganicznych odbiorcy odpadów

2 inne oleje silnikowe, przekładniowe i 13 02 08* ok. 165 kg przekazywanie smarowe specjalistycznemu odbiorcy odpadów

3 mineralne oleje i ciecze stosowane 13 03 07* ok. 220 kg odbiór przez wykonawcę jako elektroizolatory oraz nośniki serwisu ciepła nie zawierające związków chlorowcoorganicznych

4 opakowania zawierające 15 01 10* ok. 55 kg przekazywane na bieżąco pozostałości substancji odbiorcy odpadów niebezpiecznych lub nimi zanieczyszczone

5 sorbenty, materiały filtracyjne, 15 02 02* ok. 165 kg przekazywanie tkaniny do wycierania i ubrania specjalistycznemu ochronne zanieczyszczone odbiorcy odpadów substancjami niebezpiecznymi

6 wody zaolejone z czyszczenia 19 08 10* ok. 165 kg przekazywanie separatora specjalistycznemu odbiorcy odpadów *odpady niebezpieczne

Wszystkie działania dotyczące postępowania z odpadami na terenie farmy wiatrowej będą zgodne z Ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U z 2007 r. Nr 39. poz. 251 ze zm.), jak również z aktami wykonawczymi do tej ustawy.

21 W aktach wykonawczych do ww. ustawy opisane są szczegółowe zasady postępowania z olejami odpadowymi - Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 4 sierpnia 2004 r. w sprawie szczegółowego postępowania z olejami odpadowymi (Dz. U Nr 192, poz. 1968). Za serwisowanie turbin wiatrowych i infrastruktury towarzyszącej na etapie eksploatacji farmy wiatrowej odpowiedzialna będzie firma serwisująca. Zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 22 cytowanej ustawy firma ta będzie wytwórcą odpadów, ponieważ standardowo umowy z podwykonawcami zwierają klauzulę przenoszącą obowiązek gospodarowania odpadami oraz postępowania z odpadami zgodnie z Ustawą o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. oraz przepisami wykonawczymi do tej ustawy (czyli również cytowanym w niniejszym punkcie rozporządzeniu), na podwykonawców – w tym przypadku firmę serwisującą. W związku z powyższym odpady powstające na etapie eksploatacji będą na bieżąco przekazywane odbiorcy odpadów posiadającemu odpowiednie zezwolenia w zakresie gospodarowania odpadami przez firmę prowadzącą eksploatację farmy wiatrowej.

2.6. Rodzaje i ilości odpadów powstające na etapie likwidacji Zanieczyszczenia i ich ilości powstające na etapie likwidacji inwestycji będą podobne do tych, które powstaną na etapie budowy. Poszczególne elementy wielkogabarytowe pojedynczej elektrowni wiatrowej w szczególności: wieża, śmigła, czy gondola będą natychmiastowo odbierane przez podmioty posiadające odpowiednie zezwolenia na gospodarowanie odpadami, w tym transport, nie będą więc czasowo magazynowane na terenie farmy. Inne odpady, w tym zużyte oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe kod 13 02 08, zużyte zaolejone czyściwo i ubrania kod 15 02 02, niesegregowane zmieszane odpady komunalne kod 20 03 01 gromadzone będą w wyznaczonych i zabezpieczonych miejscach (odpady niebezpieczne przechowywane będą w szczelnych zamykanych pojemnikach zgodnie z przepisami prawa w tym zakresie) do czasu odbioru przez firmy specjalistyczne lub przekazania do najbliżej położonych miejsc, w których mogą być poddane odzyskowi lub unieszkodliwione. Również w tym przypadku obowiązek gospodarowania odpadami leżał będzie pod stronie ekip demontujących inwestycję, jako wytwórców odpadów na podstawie odpowiednich zapisów umów.

22 2.7. Warunki użytkowania terenu w fazie budowy Fazę budowy planowanego przedsięwzięcia podzielić można na cztery etapy: · budowa technicznych dróg i placów serwisowych; · budowa fundamentów pod konstrukcje elektrowni wiatrowych; · położenie podziemnego okablowania potrzebnego do odbioru mocy z poszczególnych turbin i przekazania ich do stacji GPZ; · montaż konstrukcji elektrowni wiatrowych. Poszczególne fazy będą w różny sposób i z niejednakową intensywnością wpływać na poszczególne komponenty środowiska i warunki życia ludzi. Na czas budowy sposób użytkowanie terenu ulegnie zasadniczej zmianie, ponieważ ze względu na charakter prac związanych z tą fazą nie będzie możliwe użytkowanie rolnicze tych obszarów. Nie będzie to zmiana trwała, a przy odpowiednim zabezpieczeniu placu budowy, zastosowaniu sprawnych technicznie urządzeń, a także biorąc pod uwagę czas trwania prac budowlanych, potencjalny negatywny wpływ tego etapu na środowisko należy uznać za pomijalny.

2.8. Warunki użytkowania terenu w fazie eksploatacji Teren przewidziany pod lokalizację farmy wiatrowej Rybice obecnie użytkowany jest rolniczo, a na etapie eksploatacji planowanego przedsięwzięcia zachowa dotychczasową strukturę funkcjonalną – dominującym rodzajem zagospodarowania będą pola uprawne. Na etapie eksploatacji urządzeń nie będą występowały ograniczenia i utrudnienia w wykorzystaniu okolicznych terenów rolniczych, poza obszarami posadowienia wież wirników oraz terenów dróg dojazdowych. Zgodnie z zapisami projektu planu zagospodarowania przestrzennego maksymalna powierzchnia, jaka może ulec zmianie na cele nierolnicze w granicach obszaru planu, to obszar nie stanowiący zwartego kompleksu użytków rolnych o łącznej powierzchni 5,2 ha, co stanowi około 3% terenu przewidzianego w Miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego pod lokalizację zespołu elektrowni wiatrowych. Podana wartość to maksymalna powierzchnia, która została ustalona do zmiany w projekcie planu miejscowego. Z informacji przedstawionej przez inwestora wynika, iż zakładana powierzchnia przedmiotowej inwestycji będzie zajmować mniejszą powierzchnię niż 5,2 ha. Eksploatacja elektrowni wiatrowych nie powoduje emisji jakichkolwiek zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego, wód 23 powierzchniowych i podziemnych oraz gruntu. Siłownie wiatrowe obsługiwane są bezosobowo, a w związku z długimi okresami pomiędzy przeglądami i konserwacją urządzeń nie będą występowały utrudnienia w ruchu drogowym i użytkowaniu okolicznych terenów.

24 3. CHARAKTERYSTYKA ELEMENTÓW ŚRODOWISKA OBJĘTYCH WPŁYWEM PLANOWANEJ INWESTYCJI 3.1. Warunki geomorfologiczne i geologiczno – gruntowe Według podziału fizycznogeograficznego Kondrackiego (Kondracki, 2001) obszar na którym położony jest teren pod planowaną inwestycję znajduje się w podprowincji Pobrzeża Południowobałtyckie (313), w obrębie makroregionu Pobrzeże Szczecińskie (313.2-3) i mezoregionu Wybrzeże Trzebiatowskie (313.21) i Równiny Gryfickiej (313.33). Rzeźba terenu na omawianym obszarze została ukształtowana w trakcie fazy pomorskiej zlodowacenia północnopolskiego. Charakteryzuje się niewielkim stopniem zróżnicowania, urozmaicona jest jedynie przez wierzchowinę wysoczyzny terenowej. Położona w granicach mezoregionu Wybrzeże Trzebiatowskie Pradolina Pomorska Kołobrzesko-Kamieńska reprezentuje krajobraz dolin i równin akumulacyjnych. Wypełniają ją osady holoceńskie w postaci torfów i namułów. Jest to obszar równinny z rozległymi obszarami podmokłych łąk i pastwisk, odwadnianych gęstą siecią rowów melioracyjnych. Wykształciły się tutaj gleby hydrogeniczne i semihydrogeniczne: torfowe, murszowe i mułowo-bagienne. Przeważnie posiadają IV klasę bonitacyjną, jednak ze względu na wysoką wilgotność są użytkowane jako łąki i pastwiska. Mezoregion Równina Gryficka reprezentuje młodoglacjalne krajobrazy równin i wzniesień morenowych. Na wysoczyźnie morenowej występują niewielkie deniwelacje terenu, nieprzekraczające 10 m, całość obszaru położona jest na wysokości od około 6 do 13 m n.p.m. Osady powierzchniowe składają się głównie z gliny morenowej. Na powierzchni wysoczyzny znajdują się obniżenia wytopiskowe w postaci niewielkich, bezodpływowych zagłębień terenu. Gleby na obszarze wysoczyzny reprezentowane są przez gleby autogeniczne, gleby brunatne wyługowane oraz gleby pseudobielicowe, z przeważającą III i IV klasą bonitacyjną. Pod względem hydrograficznym omawiany obszar należy do zlewni rzek Przymorza oraz zlewni Zalewu Szczecińskiego. Głównym ciekiem odwadniającym omawiany obszar jest Świniec (I rzędu) uchodzący do Zalewu Kamieńskiego wraz z lewobrzeżnym dopływem - Stuchowską Strugą (II rzędu). Wschodnia część obszaru odwadniana jest przez Lądkowski Kanał (II rzędu) wraz z prawobrzeżnym dopływem

25 - Janicą (III rzędu). Świniec odprowadza wody w kierunku południowym natomiast Lądkowski Kanał w kierunku wschodnim. Wody gruntowe zalegają na głębokości do kilku metrów pod powierzchnią terenu, tylko lokalnie (w rejonie miejscowości Sulikowo) głębokości zalegania wód podziemnych przekraczają 5 m. Główne poziomy użytkowe występują w obrębie utworów czwartorzędowych, a lokalnie istnieje również możliwość występowania użytkowego poziomu wodonośnego w utworach jury. Użytkowe poziomy wodonośne, przede wszystkim w utworach czwartorzędowych, budują piaski i żwiry. Zalegają one na głębokości od kilku do 80 m, osiągając miąższość od kilku do około 30 m. Uzyskiwane wydajności ujęć wynoszą od kilku do 30 m3/h, a tylko lokalnie dochodzą do 120 m3/h. Poziom wodonośny w utworach jury występuje na głębokości od 10 do 100 m i charakteryzuje się wydajnością od kilku do 40 m3/h. Na omawianym obszarze nie występują Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP).

3.2. Szata roślinna Według Geobotanicznego Podziału Polski, analizowany obszar znajduje się w granicach Państwa Holarktydy, Obszaru Eurosyberyjskiego, Prowincji Niżowo- Wyżynnej Środkowoeuropejskiej, Dziale Bałtyckim, Poddziale Pasa Równin Przymorskich i Wysoczyzn Przymorskich, Krainie Brzegu Bałtyku, Okręgu Zachodnim. Typ potencjalnej roślinności naturalnej jest zróżnicowany w zależności od jednostki morfologicznej. Na obszarze Pradoliny Pomorskiej są to siedliska olsu środkowoeuropejskiego (Carici elongatae-Alnetum s.l.) oraz niżowych łęgów olszowych i jesionowo-olszowych, okresowo lekko zabagnionych (Stellario-Alnetum). Wysoczyzna morenowa to teren potencjalnych siedlisk żyznej buczyny niżowej (Melico-Fagetum), subatlantyckiego acidofilnego lasu bukowo – dębowego typu pomorskiego (Fago-Quercetum petraeae) oraz subatlantyckiej wilgotnej dąbrowy (Betulo-Quercetum roboris). Zajmujące obszar Pradoliny Pomorskiej torfowiska niskie zostały osuszone wskutek intensywnie prowadzonej melioracji. Wykształcone w ten sposób wilgotne łąki zostały przekształcone poprzez intensywną gospodarkę łąkarską, degradacji uległa typowa dla podmokłych łąk roślinność zielna, zastąpiona obecnie przez użytki zielone, z dominującą uprawą życicy trwałej. W zdecydowanej większości obszary leśne na obszarze wysoczyzny morenowej zostały przekształcone w zbiorowiska

26 upraw rolnych. Zachowane na omawianym obszarze kompleksy leśne składają się ze sztucznie nasadzonych drzewostanów, z dominującą sosną zwyczajną, brzozą brodawkowatą i klonem zwyczajnym, w typie boru mieszanego Pino-Quercetum. Znaczącym urozmaiceniem obszarów rolniczych są: · zadrzewienia i zarośla śródpolne, · przydrożne szpalery drzew – o zróżnicowanym wieku i składzie gatunkowym, z dominującymi lipami, kasztanowcami, klonami, topolami i jesionami. · zagłębienia wytopiskowe – zajęte przez łozowiska i skupiska topoli czarnej, otoczone szerokim pasem szuwarów i turzycowisk. Roślinność rzeczywista obszaru planowanej inwestycji to przede wszystkim synantropijne zbiorowiska towarzyszące uprawom rolnym, o zubożałej strukturze i mało zróżnicowanym składzie gatunkowym. Na obrzeżach pól i dróg rozwijają się zbiorowiska ruderalne z dominującymi gatunkami jednorocznymi. Roślinność ta rozwija się spontanicznie i podlega naturalnym procesom sukcesji.

3.3. Fauna obszaru planowanej inwestycji

3.3.1. Awifauna Jedynym opracowaniem opisującym skład awifauny terenu planowanej FW Rybice jest „Waloryzacja przyrodnicza gminy Świerzno” z roku 2001. Bardziej aktualne informacje przedstawione są w dokumentach powstałych w trakcie procedury zmiany Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego: „Opracowanie ekofizjograficzne dla potrzeb miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Obszar planowanej farmy wiatrowej w rejonie miejscowości Rybice gmina Świerzno” oraz „Prognoza oddziaływania na środowisko realizacji ustaleń projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w obrębach geodezyjnych: Rybice, Sulikowo, Dąbrowa, Gostyń w gminie Świerzno” pochodzące z roku 2009. Najpełniejszym obrazem aktualnego stanu awifauny opisywanego obszaru jest raport końcowy „Ocena potencjalnego oddziaływania projektowanego parku elektrowni wiatrowych Rybice na ptaki - wyniki monitoringu rocznego”, (Kościów R., Szczecin 2008) oraz „Raport monitoringu zimowania i wędrówek gęsi Anser na terenie PEWi-Ryb z okresu od 15 X 2007 do 15 III 2008” (Kościów R., 2008). Ww. opracowania powstały w oparciu o analizę wyników monitoringu awifauny, wykonanego na zlecenie inwestora w granicach obszaru przewidzianego 27 pod lokalizację inwestycji oraz w jego bezpośrednim sąsiedztwie. Monitoring roczny na obszarze planowanej inwestycji i w jej sąsiedztwie przeprowadzono w okresie od 15 sierpnia 2006 do 15 sierpnia 2007 roku, natomiast dodatkowe badania na przedmiotowym obszarze w okresie od 15 października 2007 do 15 marca 2007. W czasie wykonywania rocznego monitoringu awifauny, jak również dodatkowych badań gęsi nie istniały jeszcze wytyczne/standardy dotyczące sposobu jego wykonywania. Zostały one opublikowane w roku 2008 („Wytyczne w zakresie oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki”. PSEW, Szczecin 2008). Mimo to sposób wykonania badań awifauny jest całkowicie zgodny z założeniami przedstawionymi w „Wytycznych…”. W momencie przystąpienia Inwestora do działań mających na celu realizację omawianego przedsięwzięcia (rozpoczęcie procedury zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego) prowadzenie przedrealizacyjnych monitoringów awifauny nie było stosowanym standardem, jednakże Inwestor podjął się tego kosztownego i czasochłonnego zadania w celu zminimalizowania ryzyka oddziaływania jakie planowana inwestycja mogłaby wywołać na awifaunę. Głównym celem badań terenowych była ocena znaczenia obszaru przeznaczonego pod inwestycję budowy farmy wiatrowej dla ptaków oraz określenie funkcji tego obszaru, zwłaszcza w kontekście poszczególnych fenofaz życia ptaków na przestrzeni roku.

3.3.1.2 Wyniki monitoringu przeprowadzonego w okresie 15 sierpień 2006 do 15 sierpień 2007 Teren badań wyznaczony został na obszarze przeznaczonym pod lokalizację

FW Rybice, stanowiący tzw. strefę P0. Wokół obszaru inwestycji, w bezpośrednim sąsiedztwie, wyznaczono pas strefy PI i PII. Na potrzeby monitoringu ornitologicznego, w granicach obszaru opracowania wydzielono 5 sektorów, na których prowadzono całoroczne obserwacje, ponadto w okresie lęgowym prowadzono obserwacje na czterech powierzchniach próbnych. Powierzchnie

„RYB_SU” i „RYB_RY” zlokalizowane były na obszarze opracowania (strefa P0). Natomiast powierzchnie próbne „RYB_Ch” i „RYB_CK” obejmowały tereny poza obszarem opracowania, położone w rejonie Lądkowskiego Kanału (strefy PI i PII) (Ryc.1).

28 Ryc. 1 Podział obszaru opracowania na sektory. Źródło: (Kościów 2008).

Wyniki monitoringu obejmują cztery fenofazy. Poszczególne zadania monitoringu realizowano w kolejności, która odpowiadała następstwu poszczególnych okresów fenologicznych: I. wędrówki jesienne – 11 kontroli w terminie od 15.VIII do 30.XI 2006; II. zimowanie – 6 kontroli w terminie od 1.XII do 28.II.2007; III. wędrówki wiosenne – 8 kontroli w terminie od 1.III do 10.IV.2007;

29 IV. okres lęgowy oraz faza dyspersji polęgowej – 6 kontroli w terminie od 11.IV do 15.VIII 2007. Dodatkowo, z uwagi na stwierdzenie 5200 gęsi zbożowych Anser fablis żerujących i odpoczywających jesienią 2006 roku częściowo w granicach obszaru przewidzianego pod inwestycję (południowy rejon obszaru, położony po wschodniej stronie Sulikowa, poniżej szosy Sulikowo-Gostyń) autor monitoringu zaproponował kontynuację badań w celu sprawdzenia stopnia wykorzystywania tego obszaru przez gęsi w następnym roku. Monitoring był kontynuowany w granicach tego obszaru w okresie od 15 X 2007 do 15 III 2008 roku, w którym to czasie wykonano łącznie 20 kontroli.

Wędrówki jesienne W trakcie prowadzenia monitoringu sezonowych wędrówek ptaków jesienią zarejestrowano jedynie 19 gatunki migrantów, przy czym ich liczba wahała się w zakresie od 10 do 19 gatunków w czasie jednej kontroli. Przeciętna intensywność przelotów była wysoka, gdyż w tym okresie, podczas szczytu migracji wędrowało średnio nawet 7 stad na godzinę. Średniej wielkości stado gęsi liczyło przeciętnie 120 osobników, najmniejsze 24 osobniki, z kolei największy klucz liczył 450 gęsi. Kierunek przelotów był skierowany istotnie na południowy zachód. Przeloty miały silną tendencję odchylenia zwrotu w kierunku zachodnim, co zwłaszcza stwierdzano podczas silnych wiatrów czołowych wiejących z zachodu. Azymut przelotów był skierowany na rejon Kamienia Pomorskiego. Szlak migracji ptaków przebiegał w tym okresie wzdłuż osi pradoliny, nad łąkami Lądkowskiego Kanału. Przelot gęsi odbywał się na wysokim pułapie (> 150 m nad ziemią). W przypadku drobnych gatunków ptaków wróblowych migracje odbywały się najczęściej na niskim pułapie (do wysokości < 50 m nad ziemią), co dotyczyło przelotów gatunków ptaków lecących szerokim frontem nad łąkami pradoliny. Od połowy października, przez blisko trzy kolejne tygodnie, obserwowano żerowanie gęsi zbożowych Anser fabalis na polu w południowej części opracowania (rejon Sulikowo - Dąbrowa). Gęsi żerowały i odpoczywały w tym rejonie. Pierwsza obserwacja gęsi wykazała obecność stada liczącego 5200 gęsi zbożowych Anser fabalis. Podczas kolejnych kontroli liczebność żerujących gęsi na polu z kukurydzą,

30 jak i odpoczywających na polach ze zbożem, stopniowo malała – odnotowano więc stada liczące kolejno 3600, 2800, 1400 osobników. Zimowanie Podczas obserwacji ornitologicznych przeprowadzonych zimą 2006/2007 na całym obszarze badań stwierdzono zimowanie 45 gatunków ptaków, wśród których dominowały drobne ptaki wróblowe Passeriformes (57,8% ugrupowania ptaków zimujących na monitorowanym obszarze). Znacznie mniej reprezentatywną grupą taksonomiczną ptaków były szponiaste Falconiformes (11,1%) i blaszkodziobe Anseriformes (8,9%), przy czym blaszkodziobe były reprezentowane najliczniej pod względem liczby stwierdzonych osobników, co wiąże się z obserwacjami przelotów żerowiskowych gęsi z rodzaju Anser. Obszary przeznaczone pod inwestycję wyróżniają się okresowo znaczeniem dla ptaków takich, jak gęsi, co jest zdeterminowane bliskim położeniem tych obiektów w pobliżu tras przelotów gęsi w drodze między ich noclegowiskami a żerowiskami. Stwierdzono, że zimą gęsi wykorzystują te pola raczej już okazjonalnie. Żerowanie na polach, szczególnie w południowej części obszaru opracowania było w tym okresie ściśle związane z występowaniem atrakcyjnej paszy w postaci resztek ziarna, które pozostało po sprzęcie kukurydzy pastewnej późną jesienią. Pola pod Sulikowem były porośnięte przeważnie zbożami ozimymi, a pozostałe, gdzie nie widywano zatrzymujących się gęsi - rzepakiem ozimym.

Migracje wiosenne Podczas powrotu ptaków z zimowisk, stwierdzono łącznie przeloty 65 gatunków ptaków. W tym okresie obserwowano średnio od 7 do 59 gatunków ptaków w trakcie jednej kontroli. Natężenie wędrówek podlegało fluktuacjom, mimo tego odnotowywano do 10 stad na godzinę. Podczas każdej kontroli średnie stado migrantów liczyło 240 osobników. W okresie wędrówek o słabym natężeniu średniej wielkości stado liczyło zaledwie 52 osobniki, a podczas intensywnych przelotów nawet 700 osobników. Przebieg wiosennego szlaku migracji ptaków odbywał się nad obszarami trawiastymi Lądkowskiego Kanału. Przelot drobnych wróblowych charakteryzował szeroki front migracji i przebiegał przez całą szerokość pradoliny, tzn. wzdłuż łąk Lądkowskiego Kanału.

31 Trasy migracji ptaków leśnych (np. sikor) były dość silnie zdeterminowane występowaniem struktur liniowych w krajobrazie obszaru badań. Gatunki związane z otwartymi przestrzeniami trawiastymi (świergotki i skowronki) leciały szeroką ławą głównie wzdłuż pradolin. Średnia wysokość przelotów silnie się wahała i również, jak jesienią, odnotowywana wysokość migracji zależała od obserwowanych grup taksonomicznych ptaków oraz uwarunkowań siedliskowych. Gatunki lecące w zorganizowanych szykach (gęsi zbożowe Anser fabalis i gęsi białoczelne Anser albifrons, żurawie G. grus, łabędzie nieme Cygnus olor) przelatywały na wysokim pułapie (na wysokości > 150 m nad ziemią). Czajki V. vanellus i siewki złote Pluvialis apricaria leciały nad łąkami Lądkowskiego Kanału wraz ze szpakami Sturnus vulgaris ławą, czyli szerokim frontem, w luźnej grupie, na niskim (< 50 m) lub średnim pułapie (na wysokości od 50 do 150 m), podobnie grzywacze Columba palumbus, śpiewaki Turdus philomelos i kwiczoły Turdus pilaris. Natomiast przelot skowronków Alauda arvensis, świergotków łąkowych Anthus pratensis, pliszek Motaciila i zięb Fringilla coelebs odbywał się bardzo szerokim frontem tuż nad ziemią, do wysokości zakrzewień porastających łąki lub pola, a więc na niskim pułapie (< 50 m nad ziemią). Wiosną większość ptaków obserwowano w fazie migracji. Przeloty siedliskowe obejmowały już ptaki lokalne zajmujące terytoria do lęgów i w związku z tym dotyczyły drobnych gatunków ptaków wróblowych. Wysokość zaobserwowanych 32 przelotów, zanotowanych w obrębie granic obszaru opracowania nie przekraczała górnego zakresu niskiego pułapu, czyli wysokości do 50 m nad ziemią. Okres lęgowy Na polnych powierzchniach próbnych stwierdzono średnio występowanie od 12 do 29 gatunków ptaków lęgowych w przeliczeniu na 100 ha powierzchni. Wykazana wartość mieściła się w granicach zakresu zmienności średniej ogólnokrajowej, stwierdzonej dla ptaków lęgowych, która dla danych referencyjnych z lat 2005-2006 wynosiła 34-35 gatunków/100 ha z zakresem zmienności od 7 do 71 gatunków. Przeciętne zagęszczenie ptaków na polach wyniosło 2,8-4,7 osób./10 ha. Stwierdzone zagęszczenie liczby gatunków na jednostkę powierzchni wskazuje, że zagęszczenie ptaków jest dość niskie w obrębie powierzchni RYB_Ry, gdzie uprawiano rzepak.

32 Tab. 3 Skład i liczebność gatunków ptaków zaobserwowanych w trakcie rocznego monitoringu w okresie lęgowym, podczas sezonowych migracji i zimowania (Kościów R., 2008) okres lęgowy Nazwa gatunkowa RYB RYB RYB_SU RYB_RY RYB_Ch RYB_CK wędrówki zimowanie Lp _T-S _S-D wys wys wys. wys. jesienne wiosenn wys. polska łacińska Npar Npar Npar Npar Npar Npar wys. lotu wys. lotu NZIM lotu lotu lotu lotu NWJ e NWW lotu 1 łabędź niemy Cygnus olor ------25 > 2 łabędź krzykliwy Cygnus cygnus ------5 > 3 gęś zbożowa Anser fabalis ------5200 50-150 A 340 > 150 175 ------80 > 150 19 - 4 gęś białoczelna Anser albifrons ------10 < 50 5 gęgawa Anser anser ------45 > 150 - - 6 czapla siwa Ardea cinerea ------3 < 50 - - 7 kuropatwa Perdix perdix ------1 ------4 - Phasianus 8 bażant ------4 - 5 - colchicus 9 przepiórka Coturnix coturnix 2 - - - - - 1 ------Circus 10 błotniak stawowy - - - - 2 ------aeruginosus 11 błotniak zbożowy Circus cyaneus ------myszołów 12 Buteo buteo 2 B ------1 < 50 1 < 50 zwyczajny 3 - - - 2 - 4 - - - 42 - 12 - 24 - 13 żuraw Grus grus ------250 > 150 - - 14 derkacz Crex crex 1 C - - - 1 - 1 ------siewka złota ------100 < 50 50 - 15 Pluvialis apricaria ------25 < 50 ------80 < 50 21 - 16 czajka Vanellus vanellus ------35 < 50 Columba 17 grzywacz 2 ------2 2 82 < 50 120 < 50 - - palumbus 18 kukułka Cuculus canorus - - - - 2 - 1 - - 1 ------Dendrocopos 19 dzięcioł duży 1 ------major 20 skowronek Alauda arvensis 30 - 13 - 21 - 49 - - - 80 < 50 100 < 50 80 - 21 dymówka Hirundo rustica 3 - 15 - - - - - 3 - 600 < 50 - - - - świergotek 22 Anthus trivialis - - 2 - - - 2 - - 2 ------drzewny świergotek 23 Anthus pratensis - - 10 - 16 - 36 < 50 - - - - 100 < 50 3 - łąkowy 24 pliszka żółta Motacilla flava 3 - - - 4 - 4 - 5 6 - - 12 < 50 - - 25 pliszka siwa Motacilla alba - - 4 - - - 2 - - - - - 8 < 50 8 - Troglodytes 26 strzyżyk 2 ------troglodytes 27 rudzik Erithacus rubecula 2 - - - - - 1 - - - - - 6 < 50 - - 28 słowik szary Luscinia luscinia - - - - 9 ------29 pokląskwa Saxicola rubetra 5 - 5 - 8 - 10 - 2 8 ------30 kos Turdus merula ------2 - 1 - 7 < 50 3 < 50 - - 31 kwiczoł Turdus pilaris ------32 śpiewak Turdus philomelos ------15 < 50 5 < 50 - - 33 droździk Turdus iliacus ------Acrocephalus 34 łozówka - - - - 7 - 1 ------palustris 35 cierniówka Sylvia communis 2 - - - 7 - 1 ------36 kapturka Sylvia atricapilla 2 - - - 5 ------5 < 50 - - 37 jarzębatka Sylvia nisoria - - - - 2 ------Phylloscopus 38 pierwiosnek 5 - 3 - 3 - - - 4 6 - - 16 < 50 - - collybita Phylloscopus 39 piecuszek - - - - 4 ------trochilus 40 mysikrólik Regulus regulus ------2 - - - 41 raniuszek Aegithalos - - - - 3 - 1 - - - - - 8 < 50 - -

33 caudatus 42 czarnogłówka Parus montanus ------3 - - - 43 sosnówka Parus ater ------5 < 50 - - 44 modraszka Parus caeruleus - - - - 2 - - - 2 3 25 < 50 32 < 50 45 - 45 bogatka Parus major ------2 2 18 < 50 15 < 50 - - 46 kowalik Sitta europea 2 ------47 Wilga Oriolus oriolus 1 ------48 gąsiorek Lanius collurio - - - - 4 - 3 < 50 2 ------49 srokosz Lanius excubitor ------4 ------Garrulus 50 Sójka 2 - - - - - 1 - - - 12 < 50 - - 6 < 50 glandarius 51 Sroka Pica pica - - 3 - 3 ------6 - 52 Kruk Corvus corax 2 ------2 < 150 2 50-150 2 < 150 53 szpak Sturnus vulgaris 4 - 3 ------3 2500 < 150 860 < 150 - - 54 Zięba Fringilla coelebs 7 - 5 - 5 - 3 - 4 6 60 < 50 52 < 50 16 - 55 czyż Carduelis spinus ------15 < 50 - - - - 56 dzwoniec Carduelis chloris 3 ------2 3 150 < 50 - - 150 - 57 szczygieł Carduelis carduelis 2 - - - 2 - 2 - 8 3 16 < 50 - - - - Coccotrhaustes 58 grubodziób ------7 - - - coccotrhaustes 59 kulczyk Serinus serinus - - - - 1 - - - - 1 25 < 50 - - - - Carduelis 60 makolągwa 2 - - - 3 - - - 2 ------cannabina Carpodacus 61 dziwonia - - - - 3 ------erythrinus 62 trznadel Emberiza citrinella 4 - 7 - 7 - 5 - 4 4 60 < 50 24 - 60 - Emberiza 63 potrzos - - - - 3 ------schoeniclus 64 potrzeszcz Emberiza calandra 7 - 5 - 6 - 6 - 9 8 72 < 50 32 - 50 - Objaśnienia: A - wartość średnia z 4 kolejnych liczeń wyniosła 3250 gęsi. Łącznie w ciągu tych czterech liczeń odnotowano 13 000 osobników. Obserwacje stad dotyczą jednak (z całą pewnością) tej samej grupy gęsi, których maksymalna liczebność wyniosła przy pierwszej kontroli 5200 osobników. B - lęgowy poza obszarem opracowania C - lęgowy poza obszarem, gniazdo na brzozie w Sulikowskim Lesie, 200 od granic obszaru opracowania RYB_SU i RYB_RY - powierzchnie próbne w granicach obszaru opracowania RYB_Ch i RYB_CK - powierzchnie próbne w otoczeniu obszaru opracowania Npar - liczba par ptaków w okresie lęgowym NWJ - liczebność gatunku w okresie wędrówek jesiennych NWW - liczebność gatunku w okresie wędrówek wiosennych NZIM - liczebność gatunku zimą wys. lotu - wysokość przelotu siedliskowego/migracji podana w metrach

3.3.1.3 Wyniki monitoringu zimowania i wędrówek gęsi na podstawie badań przeprowadzonych w okresie 15 październik 2007 do 15 marzec 2008 Zgodnie ze wskazaniami autora monitoringu rocznego, przeprowadzonego na obszarze planowanej lokalizacji inwestor zlecił przeprowadzenie dodatkowego monitoringu, którego celem była ocena stopnia wykorzystywania przedmiotowego obszaru przez gęsi. Monitoring gęsi przeprowadzony został w okresie wędrówek jesiennych i wiosennych a także w okresie zimowania, w okresie od 15 października 2007 do 15 marca 2008 roku.

34 Obserwacje migracji ptaków przeprowadzono na obszarze planowanej FW Rybice, którą podzielono na sektory od A do E., analogicznie jak w poprzednim okresie badań. Sektory reprezentowały płaty pól uprawnych, które były przestrzennie wydzielone w krajobrazie (np. przez struktury liniowe). Pola uprawne charakteryzowały się ponadto odmienną strukturą typów upraw. Na przełomie lat 2007/2008 (jesień/wiosna) struktura typów uprawianych roślin nieznacznie zmieniła się w odniesieniu do sezonu 2006/2007. Uprawy zbożowe, podobnie jak okopowe, zostały zastąpione roślinami przemysłowymi, takimi jak rzepak, natomiast (najogólniej ujmując) kukurydza pastewna nadal była uprawiana na płacie pola pod Dąbrową (ryc. 2).

Ryc. 2 Struktura upraw na obszarze planowanej inwestycji w sezonie 2007/2008 oraz rejon występowania gęsi zbożowych na obszarze FW Rybice

Obserwacje wędrownych gęsi prowadzono w obrębie granic projektowanej farmy siłowni wiatrowych ze stałych punktów kontrolnych (ryc. 3), zgodnie z zaleceniami i ogólnie stosowaną metodą badań (BIBBY et al. 2000; BERTOLD 1993;

BUSSE, KANIA 1970; BUSSE 1973; MEISSNERA 2003). Rejestrowano strukturę gatunkową i liczebność stad gęsi przelatujących nad obszarem inwestycji lub w jego pobliżu (tj. w odległości do 300-500 metrów wokół

35 granic obszaru planowanej inwestycji), żerujących bądź odpoczywających, jeśli stwierdzono je na polach badanego obszaru inwestycji lub obok granic FW Rybice.

Ryc. 3 Rozmieszczenie punktów obserwacji/kontroli (pomarańczowe punkty) w trakcie prowadzenia monitoringu gęsi; litery od A do E oznaczają sektory.

Obserwacje gęsi przeprowadzono w okresie od 15 października 2007 do 15 marca 2008 roku, a więc w czasie migracji jesiennych, zimowania oraz migracji wiosennych. W tym okresie przeprowadzono 20 kontroli i zanotowano 12 180 gęsi z rodzaju Anser. Spośród odnotowanych 12 180 gęsi dominowała wyraźnie gęś zbożowa Anser fabalis, zaś inne gatunki, jak gęś białoczelna Anser albifrons i gęgawa A. anser, stanowiły zdecydowanie mniejszy odsetek zaobserwowanych gęsi (Tabela 4). Tab. 4 Skład gatunkowy i liczebność gęsi z rodzaju Anser podczas migracji i zimowania (sezon 2007/2008) na terenie FW Rybice i poza obszarem inwestycji.

Liczebność

Gatunek całkowita FW Rybice POI N [%] N [%] N [%] Gęś zbożowa Anser fabalis 9 346 76,7 1423 80,0 8607 82,7 Gęś białoczelna Anser albifrons 2 231 18,3 299 16,8 1570 15,1 Gęś gęgawa Anser anser 603 5,0 56 3,1 225 2,2 Razem 12 180 100 1778 14,6 10 402 85,4 Oznaczenia: N - liczba osobników; % - udział procentowy w strukturze; FW Rybice - obszar inwestycji; POI - poza obszarem inwestycji (głównie łąki wzdłuż Lądkowskiego Kanału).

36 Spośród zaobserwowanej na przelotach liczby gęsi tylko 14,6%, a więc tylko 1778 osobników stanowiły gęsi, które zaobserwowano nad obszarem inwestycji. Pozostała część, osiągająca aż 85,4% udziału (10 402 osobniki) w strukturze zaobserwowanych gęsi, to były gęsi, które migrowały lub przelatywały nad pradoliną Świńca (w odległości do 1 km od granic FW Rybice). Udział poszczególnych gatunków gęsi w zależności od tego czy leciały nad obszarem inwestycji, czy poza nim, opisuje Tabela 4 (zamieszczona powyżej).

Użytkowanie obszaru inwestycji przez gęsi Spośród 1778 gęsi, które zaobserwowano podczas wędrówek nad obszarem FW Rybice i podczas zimowania, 1372 gęsi (77,2 %) były to ptaki, które zaobserwowano w trakcie żerowania lub odpoczynku na polach pod miejscowością Dąbrowa, a także w granicach obszaru FW Rybice, w południowowschodniej części sektora D (Ryc. 3), podobnie jak to obserwowano w poprzednim sezonie badań. Opisywane powyżej zgrupowanie żerujących i odpoczywających stad gęsi znajdowało się na polach kukurydzy i oziminy w odległości 800-850 m na wschód od Sulikowa, 640 m na zachód (z nieznacznym odchyleniem na północ) i 840 m na północny zachód od miejscowości Dąbrowa. Najliczniejsze stado gęsi, jakie zaobserwowano na polach we wskazanym rejonie liczyło 516 gęsi zbożowych Anser fabalis i 24 gęsi białoczelnych Anser albifrons.

3.3.1.4 Ptaki będące przedmiotem ochrony na obszarach OSO Natura 2000 oraz rzadkie i podlegające ochronie

Ptaki będące przedmiotem ochrony w krajach Unii Europejskiej na mocy Art. 4.1. Dyrektywy Ptasiej (Załącznik I Dyrektywy Rady 79/409/EWG z dn. 2 kwietnia 1979 w sprawie ochrony dzikich ptaków): 1. łabędź krzykliwy Cygnus cygnus – zimowanie, 5 osobników w rejonie sektora D. 2. derkacz C. crex - okres lęgowy, jeden samiec, występował w enklawie stanowiącej fragment wilgotnej łąki przylegającej do olszowej śródpolnej kępy zadrzewień na powierzchni próbnej RYB_Ch.

37 3. żuraw G. grus - jesienne wędrówki, zimowanie, wiosenne wędrówki - obserwowano zgrupowanie do 50 osobników 4. gąsiorek Lanius collurio - okres lęgowy, gatunek stwierdzono na powierzchniach próbnych zlokalizowanych na łąkach w pradolinie Świńca - RYB_Ch

(2 pary) – oraz na transekcie RYB_T-S (1 para). 5. bielik2 Haliaeetus albicilla - zimowanie, 1 polujący osobnik na gęsi w rejonie

łąk Lądkowskiego Kanału (strefa PI). 6. błotniak zbożowy Circus cyaneus – zimowanie, 3 polujące osobniki na łąkach

Lądkowskiego Kanału (strefa PI). 7. siewka złota Pluvialis apricaria - wiosenne wędrówki, nad łąkami

Lądkowskiego Kanału (strefa PI), łącznie 340 osobników.

Ptaki będące przedmiotem ochrony w krajach Unii Europejskiej na mocy Art. 4.2. Dyrektywy Ptasiej (Załącznik II Dyrektywy Rady 79/409/EWG z dn. 2 kwietnia 1979 w sprawie ochrony dzikich ptaków): 1. gęsi zbożowe Anser fabalis i gęś białoczelna Anser albifrons - jesień, zima, wiosna – żerowanie i odpoczywanie; zgrupowania do 5200 gęsi na polach w sektorze D i polach pod Dąbrową (w granicach obszaru opracowania). Obserwacje migracji gęsi w okresie jesieni i zimowania 2007/2008 potwierdziły stałe wykorzystywanie tej powierzchni jako żerowiska, choć obserwowane stada nie były już tak liczne jak w porównywalnym okresie 2006/2007 (stwierdzono liczebność niższą o 65,8%). Zgodnie z kwalifikacją wskazaną w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 roku w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. 2010 nr 77 poz. 510), oraz w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. 2004 nr 229 poz. 2313, z późn. zm.), przedmiotowy obszar nie spełnia kryteriów ww. artykułu.

2 Obserwacja tego gatunku miała miejsce jeden raz dlatego też nie zanotowano go w tabeli nr 3

38 3.3.2. Chiropterofauna Dokładny obraz chiropterofauny obszaru przewidzianego pod lokalizację planowanej inwestycji przedstawiony został w końcowym raporcie „Monitoringu nietoperzy na obszarze projektowanej lokalizacji Parku Elektrowni Wiatrowych – Rybice (PEWi-Rybice) i obszarach sąsiadujących z farmą wiatrową” (Kościów R., 2009). Monitoring przeprowadzono w terminie od 1 VI do 31 VIII 2009 roku, obejmując łącznie 6 liczeń przy użyciu detektorów ultradźwiękowych. Termin wykonania poszczególnych kontroli został dostosowany do przebiegu warunków pogodowych, tak aby ominąć okresy niskiej aktywności nietoperzy spowodowane opadami deszczu, nagłym kilkudniowym ochłodzeniem, czy bardzo wietrzną pogodą. W wyniku prac terenowych wykryto łącznie 6 gatunków nietoperzy. Łączna liczba zaobserwowanych nietoperzy (to jest stwierdzeń, do których można przyporządkować wartość liczby osobników) wyniosła od 22 do 92 osobników na całym obszarze badań i podczas całego okresu badań. Najliczniejszym gatunkiem był nocek rudy Myotis daubentonii, następnie karlik większy Pipistrellus nathusii i borowiec wielki Nyctalus noctula, zaś gatunkiem najmniej licznym był gacek brunatny Plecotus auritus.

Tab. 5 Struktura ilościowa nietoperzy (szacowana wielkość minimalna i maksymalna osobników) na badanym obszarze w okresie od 01 VI do 31 VIII 2009 roku. NAZWA GATUNKOWA ZAKRES LICZEBNOŚCI nocek rudy Myotis daubentonii 6 26 mroczek późny Eptesicus serotinus 3 11 karlik malutki Pipistrellus pipistrellus 2 16 karlik większy Pipistrellus nathusii 5 20 borowiec wielki Nyctalus noctula 4 20 gacek brunatny Plecotus auritus 2 4

Wszystkie obszary regularnego występowania nietoperzy znajdowały się poza obszarem granic przewidywanym pod lokalizację inwestycji, jednak trzy z nich graniczyły (stykały się) z granicą obszaru inwestycji, zaś nietoperze, które na tych obszarach koncentracji stwierdzano obserwowano w odległości 25-50 metrów od granic obszaru inwestycji.

39 Na terenie obszaru projektowanej lokalizacji farmy wiatrowej w zasadzie nie stwierdzono występowania nietoperzy – poza obserwacjami trzech osobników borowca wielkiego Nyctalus noctula w rejonie turbiny wiatrowej TW133. Wielkość populacji tego gatunku na całym badanym obszarze oszacowano na 4 do 20 osobników. Jest gatunek polujący na otwartych przestrzeniach, szczególnie nad łąkami i lasami, otwartymi wodami, wzdłuż ekotonu ściany lasu a pól i łąk oraz wzdłuż śródleśnych dróg. Gatunek ten lata na wysokości od 10-20 metrów nad ziemią do 40 metrów nad ziemią. Oceniono, że lokalizacja obszaru inwestycji nie jest atrakcyjna dla nietoperzy, gdyż pola stanowią wielkoobszarowe monokultury ze słabo rozwiniętymi strukturami liniowymi (rowy, śródpolne szpalery drzew) i węzłowymi krajobrazu (kępy zadrzewień, mokradła, stawy), które przyciągałyby nietoperze, w miejsca gdzie nietoperze mogłyby żerować lub przemieszczać się wzdłuż naturalnych korytarzy. Stwierdzona liczba 6 gatunków nietoperzy znajduje się poniżej wartości przewidywanej na Pomorzu Środkowym, gdzie wykazywano dotychczas 11-12 gatunków. Nietoperze, które zaobserwowano w pobliżu i na terenie obszaru przewidzianego pod inwestycję należą do gatunków pospolitych w kraju, a także do gatunków niezagrożonych, najczęściej mniej lub bardziej synantropijnych. 3.3.3. Pozostałe grupy fauny Skład fauny pozostałych grup systematycznych omawianego terenu jest typowy dla wielkoobszarowych upraw rolnych. Podczas wizji terenowych napotykano na ślady saren, zajęcy, a w miejscach wilgotniejszych odnotowano ślady bytności dzików. Wysoce prawdopodobne jest również występowanie tu jelenia, lisa, jenota oraz łasicy.

3.4. Prawna ochrona przyrody i środowiska Istniejące obszary chronione W bezpośrednim sąsiedztwie obszaru przeznaczonego pod inwestycję położony jest Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 „Wybrzeże Trzebiatowskie” (PLB320010), otaczając teren przeznaczony pod przedmiotową inwestycję od północy, zachodu i południa w odległości minimum 100 metrów od miejsc przewidzianych do lokalizacji wież wiatrowych (skrajna turbina w północno-

3 TW13 – turbina wiatrowa 13

40 zachodnim kwadrancie obszaru przewidzianego zmianą miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego). Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 „Wybrzeże Trzebiatowskie” został ustanowiony na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 5 września 2007 r. zmieniającym Rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. 2007 nr 179 poz. 1275). Ustanowiona powierzchnia wynosi 31757,59 ha. W Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 27 października 2008 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. z dnia 28 września 2007 r.) obszar ten został utrzymany. W granicach tej ostoi stwierdzono kilkadziesiąt gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG i co najmniej 5 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej następujących gatunków: błotniak łąkowy, błotniak zbożowy (PCK), kania ruda (PCK), rybołów (PCK), sowa błotna (PCK); w stosunkowo wysokim zagęszczeniu występują bocian biały, derkacz i wodniczka (PCK). Latem na obszarze pierzą się gęgawy w ilości 100-350 osobników. Ptaki wymienione w Załączniku l Dyrektywy Rady 79/409/EWG stwierdzone na tym obszarze to: Botaurus stellaris (bąk), Ciconia nigra (bocian czarny), C. ciconia (bocian biały), Cygnus bewickii (Cygnus columbianus bewickii) (łabędź czarnodzioby), Cygnus cygnus (łabędź krzykliwy), Anser albifrons (gęś białoczelna), Pernis apivorus (trzmielojad), Milvus migrans (kania czarna), Milvus milvus (kania ruda), Haliaeetus albicilla (bielik), Circus aeruginosus (błotniak stawowy), Circus cyaneus (błotniak zbożowy), Circus pygargus (błotniak łąkowy), Aquila pomarina (orlik krzykliwy), Pandion haliaetus (rybołów), Falco columbarius (drzemlik), Falco peregrinus (sokół wędrowny), Porzana porzana (kropiatka), Crex crex (derkacz), Grus grus (żuraw), Pluvialis apricaria (siewka złota), Philomachus pugnax (batalion), Tringa glareola (łęczak), Larus minutus (mewa mała), Sterna caspia (rybitwa wielkodzioba), Sterna hirundo (rybitwa rzeczna), Sterna albifrons (rybitwa białoczelna), Chlidonias hybridus (rybitwa białowąsa), Chlidonias niger (rybitwa czarna), Asio flammeus (sowa błotna), Caprimulgus europaeus (lelek), Alcedo atthis (zimorodek), Dryocopus martius (dzięcioł czarny), Dendrocopos medius (dzięcioł średni), Lullula arborea (lerka), Acrocephalus paludicola (wodniczka), Sylvia nisoria (jarzębatka), Ficedula parva (muchołówka mała), Lanius collurio (gąsiorek).

41 Występują tu także regularnie ptaki wędrujące, nie wymienione w Załączniku l Dyrektywy Rady 79/409/EWG: Anser fabalis (gęś zbożowa), Anser anser (gęgawa), Anas querquedula (cyranka), Anas clypeata (płaskonos), Larus ridibundus (śmieszka). W dalszym sąsiedztwie planowanej FW Rybice położone są kolejne obszary chronione w ramach sieci Natura 2000: · Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 „Zatoka Pomorska” PLB990003 - położony jest w odległości ok. 4 km na północ od obszaru przeznaczonego pod lokalizację farmy wiatrowej. Jego całkowita powierzchnia wynosi 309154,91 ha. Obejmuje fragment Zatoki Pomorskiej od linii brzegowej do głębokości 20 m. Występują na nim co najmniej 3 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej. W okresie wędrówek i w okresie zimy występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego następujących gatunków: perkoz dwuczuby, perkoz rdzawoszyi, perkoz rogaty, bielaczek, lodówka, markaczka, nurnik, tracz długodzioby i uhla. W stosunkowo wysokich liczebnościach występują: nur czarnoszyi i nur rdzawoszyi. Ptaki wodno-błotne występują w koncentracjach powyżej 20000 osobników - zimą powyżej 100000 osobników. · Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 „Zalew Kamieński i Dziwna” PLB320011 - położony jest w odległości ok. 7 km na zachód od obszaru przeznaczonego pod lokalizację farmy wiatrowej. Jego całkowita powierzchnia wynosi 12506,91 ha. Obejmuje fragmenty Zalewu Kamieńskiego i Zalewu Wrzosowskiego, leżącą na Zalewie Kamieńskim Wyspę Chrząszczewską, rzekę Dziwnę, aż do jej wypływu z Zalewu Szczecińskiego oraz położone na Wolinie jezioro Koprowo. Na obszarze występują co najmniej 23 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 4 gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Ważny obszar głównie dla ptaków wodno-błotnych. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej następujących gatunków: krakwa, ohar (PCK), perkoz dwuczuby, płaskonos, błotniak zbożowy (PCK), kania ruda (PCK). W stosunkowo wysokim zagęszczeniu występuje jarzębatka i wodniczka (PCK). W okresie wędrówek występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego następujących gatunków: łabędź krzykliwy, gęś zbożowa i białoczelna (do 10 000 osobników), pierzy się 200-250 gęgaw. W okresie zimy występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego bielaczka. W stosunkowo wysokim zagęszczeniu występuje nurogęś. 42 · Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Natura 2000 „Ostoja na Zatoce Pomorskiej” PLH990002 - położony jest w odległości ok. 4 km na północ od obszaru przeznaczonego pod lokalizację farmy wiatrowej. Jego powierzchnia wynosi 242553,16 ha. Obejmuje fragment Zatoki Pomorskiej od linii brzegowej do głębokości 20 m. Jest to kluczowy obszar dla ochrony siedlisk piaszczystych ławic podmorskich. Jest to teren regularnych obserwacji morświna. Obszar ważny dla bałtyckiej populacji parposza. Ważna ostoja ptaków o randze międzynarodowej. · Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Natura 2000 „Trzebiatowsko- Kołobrzeski Pas Nadmorski” PLH320017 - położony jest w odległości ok. 5 km na północny-wschód od obszaru przeznaczonego pod lokalizację farmy wiatrowej. Jego powierzchnia wynosi 17468,79 ha. W obrębie ostoi występuje szereg skupisk roślinności halofilnej. Obszar słonorośli na zapleczu pasa wydmowego na północ od Włodarki należy do najrozleglejszych ekosystemów tego typu w Polsce. Duże populacje tworzą tu: sit Gerarda, aster solny, świbka morska, babka nadmorska, mlecznik nadmorski. Liczne mniejsze skupienia, związane z wysiękami solanki, występują m.in. koło Kołobrzegu. Łącznie stwierdzono tu 22 rodzajów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Bogata lista gatunków roślin naczyniowych (ponad 1000 gatunków) zawiera dużą liczbę taksonów roślin chronionych, zagrożonych i rzadkich (136 gatunków) w tym 42 gatunki chronione, 3 uwzględnione w Czerwonej Księdze Roślin Polski, 57 gatunków zagrożonych na Pomorzu. Stwierdzono tu także 16 gatunków zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. · Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Natura 2000 „Ujście Odry i Zalew Szczeciński” PLH320018 - położony jest w odległości ok. 7 km na zachód od obszaru przeznaczonego pod lokalizację farmy wiatrowej. Obszar obejmuje ujście Odry, Zalew Szczeciński, Wyspę Chrząszczewską i Zalew Kamieński. Powierzchnia ostoi wynosi 52611,99 ha. Torfowe obszary Basenu Czarnocińskiego są miejscem występowania wielu prawnie chronionych bądź rzadkich gatunków roślin naczyniowych, a także licznych mchów brunatnych i torfowców. Zalew Szczeciński ma kluczowe znaczenie dla ichtiofauny regionu, a także Polski. Rozległy obszar wód Zalewu Szczecińskiego oraz urozmaicona strefa wybrzeży zasiedlona różnymi zbiorowiskami roślinności bagiennej, szuwarowej i wodnej jest miejscem egzystencji wielu gatunków ptaków, które znajdują tu dobre warunki żerowania, rozrodu i odpoczynku podczas migracji. 43 W odległości ok. 2,4 km na północny-wschód od granicy obszaru opracowania znajduje się użytek ekologiczny „Jeziorne Łąki” (gmina Karnice). Celem ochrony tego obszaru są ekosystemy wodne, łąkowe, torfowiskowe i bagienne, siedliska wielu chronionych gatunków głównie zwierząt. Ponadto stwierdzono występowanie na tym obszarze, bądź w jego bezpośrednim sąsiedztwie, stanowiska gatunków zwierząt i roślin będących pod ochroną (Waloryzacja przyrodnicza gminy Świerzno, 2001). Skupiają się one głównie w obrębie Pradoliny Pomorskiej, w rejonie Lądkowskiego Kanału i Świńca. Dolina Świńca pomiędzy Strzeżewem a Świńcem została oznaczona przez autorów waloryzacji przyrodniczej gminy Świerzno, jako obszar cenny przyrodniczo.

Projektowane obszary W Waloryzacji przyrodniczej gminy Świerzno (2001) wskazano do ochrony kolejne cenne przyrodniczo obszary. Przy południowo-zachodniej granicy obszaru przeznaczonego pod inwestycję znajduje się projektowany Obszar Chronionego Krajobrazu „Pradolina Pomorska”. Celem ochrony tego obszaru ma być zachowanie walorów krajobrazowych i geomorfologicznych pradoliny. Obszar ten obejmuje część tej formy morfologicznej, oraz fragmenty wysoczyzny morenowej w strefie krawędziowej doliny (północny, zachodni, oraz południowy kraniec obszaru opracowania). Dno pradoliny jest rozległym torfowiskiem, znacznie przekształconym przez gęstą sieć kanałów i rowów melioracyjnych. W waloryzacji przyrodniczej wykazano tu siedliska wielu cennych gatunków roślin takich jak: szczwół plamisty, kruszyna pospolita, grzybień biały, rdest wężownik, starzec błotny, konwalia majowa, kukułka krwista, śnieżyczka przebiśnieg, wąkrota zwyczajna, listera jajowata, grążel żółty. Pradolina pełni funkcję korytarza ekologicznego. Jest to również obszar ważny dla fauny, ze względu na występowanie tu: derkacza, żurawia, przepiórki, zimorodka, pliszki górskiej, dzierzby i innych ptaków śpiewających. Jest to miejsce występowania cennych gatunków gadów i płazów takich jak: ropucha, rzekotka, kumak nizinny, żaba zielona, żaba brunatna, zaskroniec. W odległości 2,2 km na południowy-zachód od terenu przeznaczonego pod lokalizację turbin wiatrowych znajduje się projektowany użytek ekologiczny "Świneckie Podmoklisko". Obejmuje on swoim zasięgiem niewielki fragment doliny Świńca pomiędzy Strzeżewem a Świńcem. Jest to przekształcona dolina rzeczna,

44 która obecnie nie jest użytkowana rolniczo. Występuje tu wiele gatunków roślin będących pod ochroną m.in.: arcydzięgiel litwor. Z cenniejszych gatunków fauny występuje: żaba brunatna i zielona, rzekotka, kumak, ropucha szara i zielona, zaskroniec kaczki, gęgawa, bocian biały, błotniaki, chruściele, siewkowce, dudek.

Ryc. 4 Lokalizacja FW Rybice na tle obszarów Natura 2000

3.5. Walory krajobrazowe

Krajobraz obszaru przeznaczonego pod planowaną inwestycję można określić jako monotonny krajobraz wielkoobszarowych upraw rolniczych, urozmaicony śródpolnymi i przydrożnymi zadrzewieniami oraz podmokłymi zagłębieniami terenu. Dodatkowo krajobraz okolicy urozmaicony jest na północy przez widoczny na horyzoncie pas leśny, należący do pasa przybrzeżnego, w bliższej perspektywie widoczne są użytki zielone położone na dnie Pradoliny Pomorskiej wraz z Lądkowskim Kanałem, ciekiem Świniec i siecią rowów melioracyjnych. Dominantami wysokościowymi widocznymi z terenu lokalizacji inwestycji jest maszt telefonii komórkowej widzialny w północno-zachodniej perspektywie horyzontu oraz wieża ciśnień w miejscowości Gostyń. Na wschodzie w dalekiej perspektywie widoczne są siłownie wiatrowe Farmy Wiatrowej Karnice 1. Fizjonomię przedmiotowego obszaru określają przede wszystkim główne elementy morfologii terenu oraz dominujący sposób użytkowania gruntów. Zasadniczo wyróżniają się tu dwa podstawowe typy krajobrazu:

45 · płaska lub lekko falista powierzchnia wysoczyzny morenowej wykorzystywana rolniczo (grunty orne). Miejscami występują na niej niewielkie podmokłe zagłębienia terenu na dnie których znajdują się zazwyczaj nieużytki lub zadrzewienia (rejon Rybic i Sulikowa). · rozległa forma dolinna (pradolina) z płaskim i podmokłym dnem, którego szerokość dochodzi do 2-3 km. Zatorfione dno z podmokłościami użytkowane jest głównie w charakterze użytków zielonych.

3.6. Zasoby kulturowe Na terenie lokalizacji FW Rybice, oraz w jego bezpośrednim sąsiedztwie istnieją strefy ograniczonej ochrony konserwatorskiej stanowisk archeologicznych (W III), ujęte w ewidencji służby konserwatorskiej, dla których obowiązują nakazy i zakazy zgodne z przepisami szczególnymi dotyczącymi ochrony zabytków. Tab. 6 Strefy ograniczonej ochrony konserwatorskiej stanowisk archeologicznych Nr stanowiska w wykazie Miejscowość Lokalizacja archeologiczna zgodna z Archeologicznym Zdjęciem Polski

44. Gostyń stan. 20 (AZP: 18-09/36)

83. Rybice stan. 2 (AZP: 18-09/11)

85. Rybice stan. 4 (AZP: 18-09/10)

86. Rybice stan. 5 (AZP: 18-09/12)

109. Sulikowo stan. 1 (AZP: 18-09/31)

111. Sulikowo stan. 3 (AZP: 18-09/19)

112. Sulikowo stan. 4 (AZP: 18-09/27)

114. Sulikowo stan. 6 (AZP: 18-09/22)

115. Sulikowo stan. 7 (AZP: 18-09/21)

116. Sulikowo stan. 9 (AZP: 18-09/14)

117. Sulikowo stan. 11 (AZP: 18-09/16)

118. Sulikowo stan. 12 (AZP: 18-09/17)

119. Sulikowo stan. 13 (AZP: 18-09/18)

120. Sulikowo stan. 14 (AZP: 18-09/20)

46 121. Sulikowo stan. 15 (AZP: 18-09/23)

122. Sulikowo stan. 16 (AZP: 18-09/24)

123. Sulikowo stan. 17 (AZP: 18-09/25)

124. Sulikowo stan. 18 (AZP: 18-09/26)

125. Sulikowo stan. 19 (AZP: 18-09/29)

126. Sulikowo stan. 20 (AZP: 18-09/32)

Zgodnie z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na obszarach objętych strefą W III ograniczonej ochrony konserwatorskiej obowiązuje współdziałanie w zakresie zamierzeń inwestycyjnych i innych związanych z pracami ziemnymi z odpowiednim organem ds. ochrony zabytków, w tym – powiadamianie o zamiarze podjęcia prac ziemnych oraz przeprowadzenie archeologicznych badań ratunkowych na terenie objętym realizacją prac ziemnych, na zasadach określonych przepisami szczególnymi dotyczącymi ochrony zabytków.

47 4. OCENA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PLANOWANEJ INWESTYCJI – WARIANTU WYBRANEGO DO REALIZACJI 4.1. Powierzchnia ziemi i gleby Źródłem potencjalnych oddziaływań na powierzchnię ziemi będą prace ziemne związane z budową fundamentów pod wieże oraz niezbędnej infrastruktury towarzyszącej – dróg i placów serwisowych, a także stacji elektroenergetycznej oraz linii elektroenergetycznych. Prace te spowodują lokalne naruszenie powierzchniowych warstw ziemi, oraz likwidację wierzchniej warstwy gleby. Zasięg tych oddziaływań będzie ograniczony w czasie i odnosi się tylko do terenów przewidzianych pod lokalizację siłowni wraz z infrastrukturą towarzyszącą. Jednocześnie zgodnie z art. 101 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 Nr 62 poz. 627 ze zm.) na inwestorze spoczywa obowiązek ochrony powierzchni ziemi poprzez zapewnienie jak najlepszej jej jakości w tym: · racjonalne gospodarowanie, · zachowanie wartości przyrodniczych, · zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania, · ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania, · utrzymanie jakości gleby i ziemi powyżej lub co najmniej na poziomie wymaganych standardów, · doprowadzeniu jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów, jeżeli nie są one dotrzymane, · zachowanie wartości kulturowych, z uwzględnieniem zabytków archeologicznych oraz zapobieganiu ruchom masowym ziemi i ich skutkom. W projekcie planu zagospodarowania przestrzennego na lokalizację FW Rybice wraz z infrastrukturą towarzyszącą przeznaczone zostało 156,14 ha terenów użytkowanych rolniczo. Projekt planu dopuszcza zmianę przeznaczenia na cele nierolnicze jedynie obszar 5,20 ha, nie stanowiący zwartej powierzchni (co stanowi około 3% całkowitej powierzchni przewidzianej pod lokalizację farmy wiatrowej). Jednocześnie z informacji od inwestora wynika, że faktyczne stałe zajęcie powierzchni przez FW Rybice będzie jeszcze mniejsze. Po zakończeniu etapu budowy teren zostanie przywrócony do stanu umożliwiającego użytkowanie rolnicze obszaru.

48 W fazie eksploatacji planowanego przedsięwzięcia sposób zagospodarowania tych terenów zasadniczo się nie zmieni, nadal będą one mogły być użytkowane jako pola uprawne, a w związku z funkcjonowaniem na tym terenie parku wiatrowego zmianie sposobu użytkowania ulegnie obszar nie większy niż 5,20 ha (około 3% obszaru, na którym funkcjonować będzie FW Rybice), nie stanowiący zwartej powierzchni, w tym: a) 2,95 ha gruntów ornych klasy R III, b) 1,98 ha gruntów ornych klasy R IV, c) 0,27 ha gruntów ornych klasy R V. Eksploatacja FW Rybice nie niesie za sobą istotnego zagrożenia dla powierzchni ziemi i gleb, nie spowoduje istotnej zmiany w użytkowaniu terenu, a dodatkowo stanowić będzie formę ochrony dla tego obszaru, ze względu na całkowity zakaz zabudowy innymi obiektami niż elektrownie wiatrowe i infrastruktura towarzysząca

4.2. Wody powierzchniowe i podziemne Zgodnie z przepisami ochrony środowiska ochrona wód polega na zapewnieniu ich jak najlepszej jakości, w tym utrzymywanie ilości wody na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej, w szczególności przez: · utrzymywanie jakości wód powyżej albo co najmniej na poziomie wymaganym w przepisach, · doprowadzanie jakości wód co najmniej do wymaganego przepisami poziomu, gdy nie jest on osiągnięty. W przypadku wód poziemnych i obszarów ich zasilania (art. 98 ustawy Prawo ochrony środowiska) ochrona polega w szczególności na zmniejszaniu ryzyka zanieczyszczenia tych wód poprzez ograniczenie oddziaływania na obszary ich zasilania oraz utrzymywaniu równowagi zasobów tych wód. Na etapie realizacji i eksploatacji przedsięwzięcia nie przewiduje się występowania zjawisk, które w istotny sposób oddziaływałyby na środowisko wodne. Istnieje niewielkie zagrożenie związane z potencjalną możliwością zanieczyszczenia wód podziemnych w sytuacjach związanych z awarią lub też w czasie prac serwisowych związanych z wymianą olejów eksploatacyjnych w turbinach. Turbina wiatrowa stanowi zamkniętą, szczelną konstrukcję, w związku z tym nie ma możliwości przedostania się zanieczyszczeń na zewnątrz obiektu. 49 Ponadto istnieje również ryzyko wycieku oleju z transformatora stacji transformatorowej GPZ. Standardowo pod transformatorem znajduje się szczelna misa olejowa, mieszcząca 100% oleju, tak, więc nawet w przypadku jego wycieku jest ona w całości w stanie go pomieścić zabezpieczając tym samym podłoże przed potencjalnym zanieczyszczeniem.

Zaopatrzenie w wodę Na etapie realizacji i eksploatacji przedsięwzięcia nie przewiduje się występowania zjawisk, które w istotny sposób oddziaływałyby na środowisko wodne. Prace budowlane związane z realizacją przedsięwzięcia wywoływać będą potrzebę zapewnienia dostawy niewielkiej ilości wody dla potrzeb technologicznych i bytowych załóg budowlanych. Przyjmując, że na terenie budowy pracować będzie ok. 20 pracowników w jednym czasie, dzienne zapotrzebowanie na wodę dla celów bytowych szacuje się na 2 – 3 m3. Dla celów budowlanych woda może być zużywana dla potrzeb prowadzenia prac fundamentowych. W przypadku dowożenia na teren realizacji przedsięwzięcia gotowych mieszanek betonowych, zużycie wody dla celów budowlanych będzie praktycznie zerowe. Na etapie realizacji przedsięwzięcia woda do prac budowlanych związanych z wykonywaniem dróg oraz fundamentowaniem, dostarczana będzie za pomocą specjalistycznych pojazdów (beczkowozy). Na etapie eksploatacji nie przewiduje się zużycia wody.

Odprowadzanie ścieków Na etapie realizacji przedsięwzięcia przewiduje się wytwarzanie ścieków bytowych, w ilości proporcjonalnej do wielkości zużycia wody. W ramach organizacji placów budowy uwzględniona zostanie odpowiednia ilość toalet bezobsługowych typu TOI TOI. Zagrożenie dla środowiska wodnego mogą stanowić przypadkowe wycieki olejów i smarów z maszyn i urządzeń w trakcie budowy. Zjawiska takie, w przypadku użytkowania sprzętu sprawnego technicznie są mało prawdopodobne. Nie przewiduje się wytwarzania ścieków bytowych na etapie eksploatacji farmy wiatrowej niemniej jednak dla ochrony wód podziemnych przed potencjalnym zanieczyszczeniem, na etapie realizacji przedsięwzięcia ustala się zakaz prowadzenia wszelkiego rodzaju prac związanych z naprawą sprzętu budowlanego,

50 w szczególności związanych z wymianą płynów eksploatacyjnych poza obszarami wyznaczonymi do tego celu i specjalnie przygotowanymi.

Wody opadowe Wody opadowe w postaci wód deszczowych spływać będą w sposób niezorganizowany do gruntu. Wody te będą miały charakter wód czystych, nie zawierających substancji ropopochodnych, w związku z czym nie będą stanowiły zagrożenia dla stanu wód powierzchniowych i podziemnych. Obiekt stacji transformatorowej wyposażony będzie standardowo w systemy odprowadzające wody opadowe z odpowiednimi separatorami oleju, zapobiegając przedostawaniu się zanieczyszczonych wód do gruntu.

4.3. Klimat akustyczny

Podstawy prawne · Prawo ochrony środowiska, ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 25 poz. 150 ze zm.). · Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2007 r. Nr 120 poz. 826). · Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 listopada 2008 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz ilości pobieranej wody (Dz. U. Nr 206, poz. 1291). · Polska Norma PN-ISO 9613-2 Akustyka. Tłumienie dźwięku podczas propagacji w przestrzeni otwartej. Ogólna metoda obliczania. · Plan miejscowy. · Dane techniczne elektrowni wiatrowych.

51 4.3.1. Oddziaływanie podczas etapu eksploatacji

Cel analizy Przeprowadzona analiza oddziaływania hałasem ma na celu prognostyczne określenie zasięgu propagacji dźwięku w otoczeniu FW Rybice. Pozwoli to na ocenę wpływu planowanej inwestycji na kształtowanie klimatu akustycznego otoczenia.

Wprowadzenie Hałas generowany przez turbiny wiatrowe podczas pracy może być odczuwalny przez ludzi, dlatego bardzo ważne jest przeanalizowanie oddziaływania hałasem przez farmę wiatrową na otoczenie. Hałas generowany przez turbiny pochodzi w dużej mierze z oporów aerodynamicznych powstających podczas przecinania powietrza przez łopaty turbiny wiatrowej. Poprzez liczne badania na temat generowanego hałasu przez turbiny wiatrowe i stosowanie najnowszych rozwiązań technicznych udało się znacznie obniżyć poziom generowanego hałasu. Zostało to osiągnięte między innymi dzięki zastosowaniu systemów zmiennego kąta natarcia łopat turbin wiatrowych i doboru odpowiednich prędkości obrotowych. Wyciszono również mechanizm umiejscowiony w gondoli turbiny wiatrowej tak, że ten element turbiny generuje hałas o minimalnym poziomie. Hałas powstający na granicy obszaru objętego ochroną przed oddziaływaniem dźwięku określamy mianem imisji. Wielkość imisji wyrażamy poprzez równoważny poziom dźwięku dB(A). Wszystko co zachodzi na drodze pomiędzy punktem emisji a imisji określamy jako propagację. Jako punkt emisji rozumiemy turbinę wiatrową. Propagacja to droga od punktu emisji dźwięku do punktu imisji. Na drodze propagacji mogą zaistnieć liczne czynniki przyczyniające się do podwyższenia bądź obniżenia poziomu dźwięku w punkcie imisji. Do tych czynników zaliczamy: · dystans pomiędzy źródłem hałasu a punktem imisji, · warunki meteorologiczne, · rzeźba i poszycie terenu, · ekranowanie i odbicie dźwięku, · tłumienie związane z rozbieżnością geometryczną, tłumieniem przez powietrze i grunt.

52 Największy wpływ na tłumienie dźwięku pochodzącego od turbin wiatrowych ma odległość źródła od punktu imisji i wpływ tłumienia gruntu. Na rozpatrywanym terenie przewiduje się umieszczenie do 11 siłowni wiatrowych. Moc pojedynczej siłowni wiatrowej nie przekroczy 3 MW, maksymalna wysokość wieży nie przekroczy 150 m n.p.t. a wysokość konstrukcji z łopatą turbiny uniesioną maksymalnie ku górze nie przekroczy 200 m n.p.t. Wieże turbin są oddalone od siebie nie mniej niż o 300 m. Rozpatrywane w niniejszej analizie turbiny wiatrowe osiągają maksymalną moc akustyczną 105 dB(A). Maksymalna moc akustyczna zostanie osiągnięta przy wysokiej prędkości wiatru (około 8 m/s na wysokości 10m n.p.t.). Warto zaznaczyć, że tak wysokie prędkości występują rzadko, mimo to analizę należy przeprowadzić dla najbardziej restrykcyjnego wariantu, przy założeniu, że turbina wiatrowa emituje maksymalny poziom dźwięku, a warunki atmosferyczne sprzyjają propagacji dźwięku. Przyjęcie takich warunków narzuca norma PN-ISO 9613-2 oraz Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 listopada 2008 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz ilości pobieranej wody. Mając na uwadze przyjęte założenia należy spodziewać się, że w warunkach rzeczywistych pracy turbin wiatrowych zasięg oddziaływania będzie mniejszy a poziomy maksymalne będą występowały sporadycznie. Oprócz turbin wiatrowych na terenie inwestycji dodatkowym źródłem hałasu jest stacja transformatorowa GPO. Stacja GPO w zależności od konfiguracji emituje hałas na poziomie od 80 dB do 90 dB. W analizie uwzględniono hałas emitowany przez stację transformatorową. Moc akustyczną Stacji GPO przyjęto na poziomie 85 dB. Turbiny wiatrowe będą połączone ze stacją elektroenergetyczną kablem doziemnym co całkowicie likwiduje problem hałasu ulotu.

Kryterium oceny oddziaływania hałasu na środowisko: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2007 r. Nr 120 poz. 826) określa kryteria oceny oddziaływania hałasu na środowisko. Tereny chronione w myśl wyżej wymienionego rozporządzenia to: uzdrowiska i tereny rekreacyjno- wypoczynkowe, tereny szpitali, tereny zabudowy jedno- i wielorodzinnej oraz zagrodowej, tereny domów opieki społecznej, tereny zabudowy związanej z czasowym, bądź stałym pobytem dzieci lub młodzieży oraz tereny mieszkaniowo- usługowe.

53 Elektrownie wiatrowe planowanej FW Rybice są zlokalizowane na terenach użytkowanych rolniczo, objętych zakazem lokalizacji zabudowy na stały pobyt ludzi z dopuszczeniem lokalizacji elektrowni wiatrowych. Działki sąsiadujące z terenami przeznaczonymi pod lokalizację farmy wiatrowej są również objęte zakazem zabudowy. Zgodnie z wyżej wymienionym rozporządzeniem tereny rolnicze nie są objęte normami określającymi dopuszczalny poziom hałasu. Najbliższe zabudowania objęte ochroną przed oddziaływaniem hałasu znajdują się w odległości około 600 m od turbin wiatrowych w sąsiedztwie miejscowości Rybice. Ze względu na zasięg oddziaływania zespołu turbin wiatrowych należy zbadać poziom hałasu na obszarach objętych ochroną. Poziom hałasu nie może przekraczać wartości wyszczególnionych w tabeli nr 1 załącznika do wyżej wymienionego rozporządzenia. W okolicy miejscowości Gostyń zidentyfikowano zabudowę (altany działkowe) znajdującą się na terenie o przeznaczeniu rolniczym. Zgodnie z prawem nie istnieją normy dotyczące dopuszczalnego poziomu dźwięku na terenach rolniczych. Zadecydowano jednak o potraktowaniu tego terenu jak terenu o przeznaczeniu rekreacyjno-wypoczynkowym (tab. 7, wiersz 3). Należy pamiętać że uruchomienie parku wiatrowego zmieni klimat akustyczny okolicy Parku wiatrowego na około 25 lat, w związku z czym zmienią się funkcje urbanistyczne terenów sąsiadujących z farmą wiatrową. Zostało to uwzględnione na etapie sporządzania planu zagospodarowania przestrzennego dla przedmiotowego obszaru. W przyszłości na terenach znajdujących się poza obszarem zakazu zabudowy może pojawić się zabudowa, co do której muszą być spełnione normy hałasu. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku, dopuszczalne normy hałasu w środowisku są różnicowane względem przeznaczenia terenu pod dany typ zabudowy zgodnie z poniższą tabelą.

54 Tab. 7 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku Lp. Dopuszczalny poziom hałasu w [dB] LAeq D LAeq N Rodzaj terenu przedział czasu odniesienia przedział czasu równy 8 najmniej odniesienia równy 1 korzystnym godzinom dnia najmniej korzystnej kolejno po sobie godzinie nocy następującym 1 a) Strefa ochronna „A” uzdrowiska b) Tereny szpitali poza miastem 45 40 2 a) Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b) Tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i 50 40 młodzieży * c) Tereny domów opieki społecznej d) Tereny szpitali w miastach 3 a) Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego 55 45 b) Tereny zabudowy zagrodowej c) Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe d) Tereny mieszkaniowo - usługowe 4 Tereny w strefie śródmiejskiej miast 55 45 powyżej 100 tys. mieszkańców

Konsekwencją stosowania się do zapisów zawartych w wyżej wymienionym rozporządzeniu jest określenie maksymalnego dopuszczalnego poziomu hałasu dla pory dziennej i nocnej dla różnych typów terenów. Analizując zapisy planu zagospodarowania przestrzennego oraz zważając na mogące zaistnieć w przyszłości sposoby zagospodarowania należy przyjąć, że oddziaływanie hałasem należy rozpatrywać względem izolinii o następujących wartościach: · na granicy zabudowy jednorodzinnej lub związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży poziom dźwięku nie powinien przekraczać: o 50 dB w porze dziennej (6:00-22:00) o 40 dB w porze nocnej (22:00-6:00) · poziom dźwięku na granicy zabudowy zagrodowej, mieszkaniowo-usługowej, wielorodzinnej, rekreacyjno wypoczynkowej nie powinien przekroczyć: o 55 dB w porze dziennej (6:00-22:00) o 45 dB w porze nocnej (22:00-6:00)

55 Wyniki analizy Obliczenia przeprowadzono osobno dla trybu pracy farmy wiatrowej w dzień i w nocy dla parku wiatrowego złożonego z 11 turbin wiatrowych. Na potrzeby analizy zgodnie z informacjami uzyskanymi od inwestora, co do planowanego typu turbiny oraz zapisami planu miejscowego przeanalizowano turbinę o maksymalnej mocy akustycznej nie przekraczającej LwA = 105 dB i wysokości wieży równej 80 m. W przypadku zwiększenia wysokości wieży zasięg oddziaływania hałasem ulegnie zmniejszeniu, jednak nieznacznie. Średnio na każde 20 m wysokości wieży poziom dźwięku w danym punkcie immisji spadnie o około 0,05 dB(A), co stanowi bardzo znikomą różnicę. W analizie uwzględniono również dodatkowe źródło hałasu jakim jest stacja transformatorowa oznaczona jako GPO o mocy akustycznej 85 dB. Obliczenia wykonano dla punktów znajdujących się na wysokości 4 m n.p.t. przy założeniu korzystnych warunków propagacji dźwięku. Przyjęto następujące założenia: · wilgotność względna 70%, · temperatura powietrza 10°C, · tłumienie gruntu G=1 (zgodnie z PN-ISO 9613-2). Wyniki zaprezentowano na mapie z naniesionymi izoliniami równoważnego poziomu dźwięku „A” o wartościach 40 dB(A) i 45 dB(A) w porze nocy (załącznik graficzny2) i 50 dB(A) i 55 dB(A) w porze dnia (załącznik graficzny 3). Obliczenia prowadzone są dla równoważnego poziomu dźwięku ważonego charakterystyką częstotliwościową „A”. Taki sposób prowadzenia obliczeń jest zgodny z normą PN- ISO 9613-2 „Tłumienie dźwięku podczas propagacji w przestrzeni otwartej – Ogólna metoda obliczania”, oraz ogólnie przyjętą metodyką i metodologią pomiarową i obliczeniową. Tylko stosowanie danych wejściowych ważonych charakterystyką częstotliwościową „A” pozwala na odniesienie wyników obliczeń do norm dotyczących dopuszczalnego poziomu hałasu w środowisku. Analizę oddziaływania hałasem przez FW Rybice przeprowadzono osobno dla pory nocy i dnia. W porze dnia przyjęto, że wszystkie turbiny wiatrowe pracują z maksymalną mocą akustyczną 105 dB(A) natomiast w porze nocnej zastosowano wyciszenia odpowiednich turbin, dlatego zaprezentowane wyniki odnoszą się do pory nocnej (22:00-6:00) oraz dziennej (6:00-22:00). Izolinia 40 dB(A) wyznacza granicę zasięgu dopuszczalnego poziomu hałasu w porze nocy dla zabudowy mieszkaniowej 56 jednorodzinnej oraz terenów związanych ze stałym lub czasowym przebywaniem dzieci lub młodzieży, izolinia 45 dB(A) wyznacza granicę zasięgu dopuszczalnego poziomu dźwięku dla pory nocnej w odniesieniu do zabudowy zagrodowej, wielorodzinnej i terenów rekreacyjno wypoczynkowych. Odpowiednio w porze dnia izolinia 50 dB(A) wyznacza granicę zasięgu dopuszczalnego poziomu hałasu dla zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej oraz terenów związanych ze stałym lub czasowym przebywaniem dzieci lub młodzieży a Izolinia 55 dB(A) wyznacza granicę oddziaływania w porze dnia na zabudowę wielorodzinną, zabudowę zagrodową oraz tereny rekreacyjno wypoczynkowe (Tab.7). Zagospodarowanie w przeważającej części zostało sklasyfikowane jako tereny gospodarcze, rolnicze z zabudową zagrodową mieszkaniową. Jednakże w miejscowościach sąsiadujących z przyszłą FW Rybice występuje również zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna. Zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna oraz tereny związane z stałym lub czasowym przebywaniem dzieci i młodzieży występują w miejscowościach: · Sulikowo - najbliższa turbina wiatrowa znajduje się w odległości około 640 m od zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, najbliższa zabudowa zagrodowa oddalona jest o około 630 m. · Rybice - najbliższa turbina wiatrowa znajduje się w odległości około 612 m od zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, najbliższa zabudowa zagrodowa oddalona jest o około 610 m. · Gostyń - najbliższa turbina wiatrowa znajduje się w odległości około 1020 m od zabudowy związanej ze stałym lub czasowym przebywaniem dzieci i młodzieży, zabudowa zagrodowa oddalona jest o około 615 m. Pozostałe tereny chronione leżące w okolicznych wsiach są położone w znacznej odległości przekraczającej 1000 m od planowanego parku wiatrowego. Jak wykazano zasięg izolinii 45 dB(A) wynosi nie więcej niż 320 m a izolinii 40 dB(A) nie więcej niż 600 m. Przeprowadzona analiza wykazała, że poziom równoważnego dźwięku „A” na granicy zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej w porze dnia (6:00-22:00) wynosi od 35,1 dB(A) do 42,0 dB(A) a w porze nocy (22:00-6:00) od 33,4 dB(A) do 38,4 dB(A). W przypadku zabudowy zagrodowej i wielorodzinnej maksymalny poziom hałasu w porze dnia wyniósł od 39,2 dB(A) do 41,6 dB(A) a w porze nocy od 35,8 dB(A) do 37,8 dB(A). Wyniki niniejszej analizy przedstawiają mapy z naniesionymi

57 izoliniami dopuszczalnego poziomu dźwięku w porze dnia i nocy (załączniki graficzne nr 2 i 3). Poniższa tabela zawiera zestawienie uzyskanych wielkości w poszczególnych punktach pomiarowych. Usytuowanie poszczególnych punktów względem Farmy Wiatrowej Rybice przedstawia załącznik graficzny nr 4. Tab. 8 Wyniki predykcji poziomu hałasu w wybranych punktach na granicy danego typu zabudowy.

Poziom dźwięku Poziom dźwięku Dopuszczalna Dopuszczalna Nazwa w punkcie w w punkcie w wartość w porze wartość w porze punktu dziennym trybie nocnym trybie dnia nocy referencyjn pracy pracy [dB(A)] [dB(A)] ego [dB(A)] [dB(A)] (6:00-22:00) (22:00-6:00)

A 33,4 35,1 50 40 B 33,3 35,1 50 40 C 37,3 40,5 50 40 D 37 40,7 50 40 E 38,4 42,0 50 40 F 36,3 39,7 50 40 G 36,1 39,5 50 40 H 36,5 40,0 50 40 I 37,8 41,8 50 40 J 35,9 39,4 50 40 K 36 39,5 50 40 L 37,9 41,5 50 40 M 36,9 40,0 50 40 N 37,3 40,9 50 40 O 36,8 40,7 50 40 P 37,6 41,6 55 45 Q 37,8 41,4 55 45 R 35,7 39,2 55 45 S 32,1 35,4 50 40 T 35,8 39,4 55 45

Z całą pewnością można stwierdzić, że planowana inwestycja nie wpłynie negatywnie na klimat akustyczny sąsiadujących miejscowości. Wyniki przeprowadzonej analizy dla FW Rybice złożonego z 11 elektrowni wiatrowych jednoznacznie wskazują, że w przypadku mocy akustycznej LwA=105dB, praca całego zespołu elektrowni wiatrowych składających się na FW Rybice jest dozwolona bez ograniczeń w porze dziennej. W porze nocnej FW Rybice może pracować przy zastosowaniu działań minimalizujących tzw. wyciszeń niektórych turbin. Jednak, jak już wspomniano wcześniej, analiza uwzględnia najbardziej niekorzystny przypadek, w którym warunki wietrzne powodują, że turbiny emitują hałas na poziomie 105 dB, w związku z tym zastosowanie powyższych działań minimalizujących nie zawsze

58 będzie konieczne. Praca farmy wiatrowej nie spowoduje naruszenia przepisów dotyczących dopuszczalnego poziomu hałasu w środowisku zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku.

Wnioski Przy zachowaniu przyjętych w niniejszym opracowaniu danych wejściowych użytych do obliczenia poziomu dźwięku stwierdza się, że: 1. Planowana inwestycja nie wpłynie negatywnie na warunki akustyczne w miejscowościach Rybice, Sulikowo i Gostyń. 2. Projektowana Farma Wiatrowa Rybice może pracować bez ograniczeń w porze dnia. 3. W porze nocnej FW Rybice może pracować przy zastosowaniu działań minimalizujących tzw. wyciszeń niektórych turbin. 4. Wykonana analiza jednoznacznie wskazuje, że z punktu widzenia kształtowania klimatu akustycznego, realizacja inwestycji jest możliwa.

4.3.2. Oddziaływanie podczas etapu budowy Z powodu konieczności użycia ciężkiego sprzętu podczas prac budowlanych związanych z posadowieniem turbin wiatrowych na ternie FW Rybice przewiduje się czasową emisję hałasu związaną z pracami budowlanymi. Zasięg hałasu będzie ściśle związany z rodzajem zastosowanego sprzętu. Przewiduje się, że w odległości 400 m od miejsca pracy sprzętu budowlanego poziom dźwięku nie przekroczy 40 dB. Zgodnie z rozstawieniem turbin wiatrowych na rozpatrywanym terenie ich odległość jest większa niż 400 m od najbliższej zabudowy objętej ochroną przed oddziaływaniem hałasem, dlatego prace budowlane nie wpłyną negatywnie na warunki życia i zdrowie ludności. Zgodnie z przepisami oddziaływanie akustyczne podczas prac budowlanych nie podlega regulacjom prawnym z zakresu ochrony przed hałasem. Jednak zgodnie z art. 6 p.1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska, „kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko jest obowiązany do zapobiegania temu oddziaływaniu”. Inwestor jest więc zobowiązany do podjęcia kroków minimalizujących wpływ prac budowlanych na środowisko, również w zakresie emisji hałasu. W celu minimalizacji wpływu hałasu na środowisko zaleca się:

59 · wyłączanie urządzeń i maszyn budowlanych podczas przerw w pracy; · odpowiednie rozplanowanie logistyczne prac budowlanych skracające czas emisji hałasu do środowiska; · stosowanie sprawnego sprzętu wysokiej jakości, spełniającego wymagane normy.

4.3.3. Oddziaływanie podczas etapu likwidacji Likwidacja w farmy wiatrowej wymaga użycia urządzeń i maszyn budowlanych. Stosowanie tego rodzaju sprzętu wiąże się z emisją hałasu. Podobnie jak w fazie budowy nie przewiduje się ponadnormatywnego oddziaływania dźwiękiem na okoliczną zabudowę. Przewiduje się, że oddziaływanie hałasem o poziomie 40 dB nie przekroczy 400 m. Zgodnie z art. 6 p.1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska, „kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko jest obowiązany do zapobiegania temu oddziaływaniu”. Inwestor jest zobowiązany do podjęcia kroków minimalizujących wpływ prac budowlanych na środowisko w zakresie emisji hałasu. Podobnie jak w fazie budowy parku proponuje się podjęcie odpowiednich kroków w celu ograniczenia emisji hałasu do środowiska: · wyłączanie urządzeń i maszyn budowlanych podczas przerw w pracy; · odpowiednie rozplanowanie logistyczne prac budowlanych skracające czas emisji hałasu do środowiska; · stosowanie sprawnego sprzętu wysokiej jakości, spełniającego wymagane normy.

4.3.4. Oddziaływanie w zakresie infradźwięków i wibracji

Infradźwięki Infradźwięki – (poddźwięki) to dźwięki znajdujące się w widmie częstotliwościowym od 2 Hz do 16 Hz (zgodnie z PN-86/N-01338), bądź 1 Hz do 20 Hz (zgodnie z ISO 7196). Infradźwięki są słabo pochłaniane w powietrzu co powoduje, że ich zasięg w powietrzu jest znaczny. Powszechnie używane urządzenia przemysłowe takie jak sprężarki, wentylatory przemysłowe i klimatyzacja generują infradźwięki. Źródłem infradźwięków w środowisku są również wszelkiego rodzaju środki transportu, oraz budynki tunele i mosty. Coraz częściej w analizach

60 hałasu o niskich częstotliwościach pochodzenia sztucznego pojawia się pojęcie hałasu niskoczęstotliwościowego, który zawiera się w widmie od około 10 Hz do 250 Hz. Wbrew powszechnej opinii infradźwięki mogą być odbierane przez narząd słuchu oraz czucia wibracji. Słyszalność infradźwięków zależy od poziomu ciśnienia akustycznego. Progi słyszenia infradźwięków są tym wyższe im niższa jest częstotliwość i wynoszą na przykład: dla częstotliwości 6 ÷ 8 Hz około 100 dB, a dla częstotliwości 12 ÷ 16 Hz około 90 dB. Ucho ludzkie jest mniej wrażliwe na dźwięki o niskich częstotliwościach dlatego próg słyszalności tych dźwięków znajduje się znacznie wyżej niż dźwięków z zakresu 20 Hz do 20 000 Hz. Ponadto poza drogą słuchową infradźwięki są odbierane przez receptory czucia wibracji. Progi percepcji infradźwięków jako wibracji znajdują się o 20 ÷ 30 dB wyżej niż progi słyszenia. Gdy poziom ciśnienia akustycznego infradźwięków przekroczy poziom 140-150 dB, infradźwięki mogą być szkodliwe dla zdrowia. Infradźwięki o poziomie 100 dB mogą powodować rezonans struktur wewnętrznych i nieprzyjemne uczucie wibrowania. Infradźwięki przekraczające próg słyszenia mogą być uciążliwe. Uciążliwe działanie infradźwięków w obszarze przekraczającym próg słyszenia jest subiektywnie definiowane jako uczucie nadmiernego zmęczenia, dyskomfortu, zaburzenia równowagi, senności zaburzenia sprawności psychomotorycznej i fizjologicznej (informacje zaczerpnięte z Centralnego Instytutu Ochrony Pracy: www.ciop.pl). Pierwsze modele turbin wiatrowych ze względu na swoja konstrukcję były hałaśliwe. Turbiny starego typu – Down Wind - charakteryzowały się tym, że w czasie pracy generowały wysoki poziom dźwięków słyszalnych i infradźwięków. Liczne badania nad emisją dźwięku przez turbiny wiatrowe zaowocowały wprowadzeniem wielu zmian konstrukcyjnych. Poprawiono profil łopaty turbiny wiatrowej, zastosowano zmienny kąt natarcia łopat siłowni wiatrowej, optymalnie dobrano prędkości obrotowe wirnika i zmieniono konstrukcję turbin wiatrowych na up-wind (do wiatru). Ponadto znacznie wyciszono mechanizm skrzyni biegów i generatora turbiny co również w znaczący sposób przyczyniło się do obniżenia poziomów dźwięku emitowanych przez współczesne turbiny wiatrowe. Na podstawie licznych badań (DELTA 2008, Ingielewicz, Zagubień 2004, HGC 2006, Leventhall 2005, Jorgen Jakobsen 2005, Rogers 2005, Chouard 2006) można stwierdzić że:

61 · poziom hałasu infradźwiękowego mierzony pod turbinami wiatrowymi jest bardzo mały, · poziom infradźwięków generowany przez turbiny wiatrowe mierzony w odległości 500 m do turbin wiatrowych jest zbliżony do poziomu infradźwiękowego hałasu tła i nie jest w żaden sposób odczuwalny przez człowieka, · badania przeprowadzone w odległości 450-500 m od turbin wiatrowych wykazały, że turbiny wiatrowe nie generują infradźwięków o poziomie przekraczającym próg szkodliwości, · infradźwięki o poziomie niższym niż próg słyszenia nie powodują żadnych ujemnych skutków dla zdrowia;

Podsumowanie: Turbiny wiatrowe emitują infradźwięki jednak ich poziom leży dużo poniżej wartości, które szkodzą zdrowiu.

Wibracje Turbiny wiatrowe nie generują wibracji, które rozchodząc się w środowisku mogły by być odczuwalne przez ludzi i zwierzęta. Osiągnięto to poprzez zastosowanie nowoczesnych rozwiązań technicznych mechanizmu generatora, połączenia gondola-wieża i odpowiedniego fundamentowania nowoczesnych turbin.

4.4. Powietrze atmosferyczne Na etapie budowy przedmiotowego przedsięwzięcia będzie występować emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych o charakterze niezorganizowanym. Będą to przede wszystkim zanieczyszczenia gazowe, będące produktem spalania paliw (oleju napędowego, benzyn) w silnikach samochodów, maszyn i urządzeń budowlanych wykorzystywanych w trakcie prac przygotowawczych, budowlanych i montażowych, oraz w związku z transportem materiałów na potrzeby budowy. Zanieczyszczenia pyłowe pochodzić będą z prac ziemnych, wykopów i przesuszonego urobku i ograniczą się do placu budowy. Wielkość emisji, jej zasięg oraz jej potencjalny wpływ na jakość powietrza będą miały charakter lokalny, ograniczony w czasie, należy więc założyć, iż nie spowodują trwałych negatywnych zmian w środowisku. 62 Etap eksploatacji planowanej inwestycji nie będzie miał negatywnego wpływu na stan powietrza atmosferycznego, a w sposób pośredni przyczyni się do ograniczenia emisji zanieczyszczeń z sektora energetycznego. Według danych Polskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej w polskim systemie elektroenergetycznym produkcja 1 MWh energii w oparciu o węgiel kamienny powoduje emisję 0,9 t CO2, zaś w oparciu o węgiel brunatny 1,05 t CO2. Zakładając efektywność pracy FW Rybice na poziomie 25 % (jest to najniższa opłacalna i osiągalna efektywność farm wiatrowych w Polsce) pozwoli to uniknąć emisji odpowiednio 435600 t lub 50820 t CO2 na rok. Elektrownie wiatrowe, jako odnawialne źródło energii należą do inwestycji proekologicznych, i stanowią czyste, tzw. „zero-emisyjne” źródło wytwarzania energii (brak emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych, wytwarzanych podczas spalania paliw kopalnych w konwencjonalnych źródłach generacji - elektrowniach i elektrociepłowniach), a zastępowanie źródeł konwencjonalnych przez źródła energii odnawialnej pozwala na osiągnięcie szeregu korzyści ekologicznych, społecznych i gospodarczych. Ponadto realizacja FW Rybice przyczyni się w skali regionalnej i krajowej do realizacji celów wspólnotowych, a mianowicie redukcji CO2.

4.5. Szata roślinna Planowana inwestycja będzie zlokalizowana na terenie użytkowanym jako wielkopowierzchniowe uprawy rolne. W związku z prowadzonymi intensywnymi zabiegami agrotechnicznymi aktualny stan szaty roślinnej, jej skład gatunkowy i struktura fitocenotyczna, jest mocno zubożona. W związku z tym należy założyć, iż planowane przedsięwzięcie zarówno w fazie realizacji, eksploatacji i ewentualnej likwidacji będzie miało znikomy wpływ na szatę roślinną, za wyjątkiem zajęcia terenu pod fundamenty wież wiatrowych oraz pod drogi i place serwisowe. Lokalizacja elektrowni wiatrowych będzie jedynym stałym przekształceniem na obszarze planowanej FW Rybice. Drogi serwisowe budowane będą w miarę możliwości wzdłuż istniejących dróg polnych i będą one stanowiły powierzchnię przepuszczalną.

63 4.5. Fauna 4.5.1. Wpływ elektrowni wiatrowych na ptactwo – dane ogólne Na wstępie należy zwrócić uwagę na fakt, że każda nowa inwestycja jest ingerencją i wprowadza pewne zmiany w naturalnym środowisku. Farma wiatrowa to inwestycja, której niewłaściwa lokalizacja może spowodować znaczące negatywne oddziaływanie na ornitofaunę. Istnieje powszechne przekonanie, że inwestycje polegające na budowie farm wiatrowych mogą mieć negatywny wpływ na ornitofaunę. Niestety na całym świecie istnieje wiele przykładów źle zlokalizowanych farm wiatrowych, które są przyczyną wysokiej śmiertelności ptaków. Często farmy te lokalizowane były wiele lat temu zanim zaczęto przeprowadzać szczegółowe badania określające atrakcyjność danego obszaru dla ptaków przed zrealizowaniem inwestycji. Śmiertelność ptaków na tych farmach wynika także z faktu lokalizowania na nich niskich szybkoobrotowych elektrowni wiatrowych starego typu. Farma wiatrowa może także stanowić barierę dla przelatujących ptaków, tzw. efekt bariery, powodować utratę lęgowisk czy też żerowisk ptaków. Doświadczenia zdobyte przez wiele lat funkcjonowania tego typu inwestycji na całym świecie przyczyniły się do uzyskania informacji na temat wykorzystywania przestrzeni na i wokół farm wiatrowych różnych gatunków ptaków. Mając na uwadze fakt, że rozwój technologii uzyskiwania energii z wiatru postępuje bardzo szybko, czego efektem jest udoskonalanie turbin wiatrowych, zmieniają się też warunki dla ptaków wykorzystujących przestrzeń farm wiatrowych. Badania, które prowadzane są wciąż na różnych funkcjonujących farmach wiatrowych, w tym także w Polsce, dostarczają coraz to nowszych informacji na temat zachowania różnych gatunków ptaków w odniesieniu do farmy wiatrowej. Powszechnie uznaje się, że grupą ptaków, które są bardzo silnie narażone na kolizje z elektrowniami wiatrowymi są głównie ptaki szponiaste, mewy, rybitwy, ptaki migrujące nocą, sowy oraz wybrane gatunki wykonujące w powietrzu pokazy godowe, jednakże stopień kolizyjności jest zależny od poszczególnych gatunków. Istnieje szereg informacji, które dowodzą, że niektóre gatunki ptaków, w tym przede wszystkim gęsi, charakteryzują się bardzo wysokim współczynnikiem unikania elektrowni wiatrowych – wyniki różnych badań podają wartości współczynników

64 unikania dla tych ptaków na poziomie od 95-99,9%.4 Innym gatunkiem charakteryzujących się wysokim współczynnikiem unikania, jest siewka złota (Pluvialis apricaria). Fakt ten stwierdzono na podstawie badań prowadzonych na istniejących farmach wiatrowych m.in. w Szkocji5 stwierdzono, że niektóre gatunki ptaków, głównie z rzędu siewkowatych np. siewka złota, wykazują się bardzo wysokim współczynnikiem unikania turbin wiatrowych. Zaobserwowano, że ptaki te trzymają dystans przynajmniej 200 m od pracujących elektrowni wiatrowych. Podobnych informacji dostarczają wyniki badań prowadzonych na farmach wiatrowych w Polsce, niestety wyniki te nie zostały oficjalnie opublikowane. Inne badania wskazują również na fakt przyzwyczajania się ptaków do sąsiedztwa elektrowni wiatrowych, co zostało opisane m.in. w Landscape Ecology6. Zaobserwowano przyzwyczajanie się migrujących stad m.in. gęsi do farm wiatrowych zlokalizowanych w rejonie miejsc zatrzymywania się tych ptaków. W trakcie kilkuletnich badań stwierdzono, że gęsi po kilku latach funkcjonowania farmy wiatrowej zmniejszają dystans od niej nawet do 40 m.7 Interesujące dane na temat przyczyn śmiertelności ptaków w Stanach Zjednoczonych przedstawili naukowcy amerykańscy (Erickson i in. 2005). Z przeprowadzonych szacunków wynika, że kolizje z turbinami wiatrowymi są przyczyną 28,5 tys. przypadków śmierci ptaków, co stanowi zaledwie niecałe 0,01 % ogółu przypadków śmiertelności powodowanej czynnikami antropogenicznymi. W zestawieniu tym dominują takie czynniki jak kolizje z budynkami, liniami energetycznymi, czy też samochodami. Dla przykładu znacznie wyższą śmiertelność powodują wieże łączności (0,5%). Pełne zestawienie wyników tych

4 Na podstawie badań przeprowadzonych przez Marka Desholm’a i Johnny’ego Kahlert’a, 2005 „Avian collision risk at an offshore wind farm”, tylko poniżej 1% kaczek i gęsi przelatuje wystarczająco blisko turbin, tak żeby zaistniało ryzyko kolizji. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1617151 Dane te potwierdzone zostały przez Dr J. Fernleya, który w opracowaniu „Birds Collision at Operating Wind Farms” stwierdził, że gęsi bardzo rzadko wchodzą w kolizje z turbinami a współczynnik unikania kolizji dla gęsi wynosi ok.99,9%. http://www.johnfernley.350.com/British_Wind_Energy_Association_Report.pdf SNH (Scottish Natura Heritage) przewiduje, że stopień unikania kolizji jest nie mniejszy niż 95%. (http://www.snh.org.uk/pdfs/strategy/renewable/BTOResearch455.pdf)

5 J.W. Pearce-Higgins et al. CUMULATIVE IMPACTS OF WIND FARMS ON GOLDEN PLOVER http://www.mires-and-peat.net/map04/map_04_01.pdf

6 Madsen J., Boertmann D. 2008. Animal behavioral adaptation to changing landscapes: staging geese habituate to wind farms. Landscape Ecology 23: 1007-1011. 7 Madsen J., Boertmann D. 2008. Animal behavioral adaptation to changing landscapes: staging geese habituate to wind farms. Landscape Ecology 23: 1007-1011.

65 badań zawiera tabela 3. Rezultaty te są znamienne wziąwszy pod uwagę fakt, że na obszarze USA energetyka wiatrowa jest silnie rozwinięta, a największe farmy wiatrowe w Kalifornii liczą ponad 5000 turbin. Przedstawione dane wskazują, że dużo większym zagrożeniem dla ptactwa są energetyczne linie napowietrzne. Również wyniki badań wykonanych przez U.S. Fish and Wildlife Service wskazują, że w wyniku kolizji ptaków z napowietrznymi liniami energetycznymi rocznie ginie aż do 174 milionów ptaków.

Tab. 9 Przeciętna roczna śmiertelność ptaków w USA spowodowana czynnikami antropogenicznymi (kolizje z obiektami infrastruktury technicznej i inne przyczyny) Przyczyna śmierci Liczba przypadków Procent Budynki 550 mln 58,2 linie energetyczne 130 mln 13,7 Koty 100 mln 10,6 Samochody 80 mln 8,5 Pestycydy 67 mln 7,1 wieże łączności 4.5 mln 0,5 turbiny wiatrowe 28.5 tys. <0,01 Samoloty 25 tys. <0,01 inne przyczyny (rozlewy oleju, sieci rybackie) nie obliczono nie obliczono źródło: Erickson i in. (2005) Dane dotyczące statystyk śmiertelności ptaków spowodowanej kolizjami z turbinami wiatrowymi opublikowała American Wind Energy Association w artykule "Fakty na temat energetyki wiatrowej i ptaków" ("Facts about wind energy & birds") podając, że: „ptak wchodzi w kolizję z turbiną średnio raz na 8 do 15 lat. Wyższa śmiertelność jest zauważana w przypadku niektórych grup turbin umieszczonych na terenach morskich w pobliżu dużych skupisk ptactwa".

4.5.1.1. Wpływ elektrowni wiatrowych na gęsi – dane literaturowe W związku z rozwojem energetyki wiatrowej w Europie, którego szczyt przypadł już kilkanaście lat temu, przeprowadzono szereg badań w związku z oddziaływaniem farm wiatrowych na migrujące gęsi. Dane z terenu Polski są w tej chwili nieliczne i pochodzą głównie z prowadzonych na obszarach funkcjonujących farm wiatrowych monitoringów porealizacyjnych, które nie zostały dotychczas opublikowane.

66 Jak już wspomniano wcześniej Madsen i Boertmann przestudiowali wpływ farm wiatrowych na zmiany użytkowania pól w trakcie migracji wiosennych gęsi krótkodziobej Anser brachyrhynchus (Madsen, Boertmann, 2009) w zachodniej Jutlandi._Farmy wiatrowe zlokalizowane w otwartych krajobrazach mogą spowodować utratę siedlisk dzikich zwierząt. Autorzy porównali efekt wyparcia spowodowany przez dwie lądowe farmy wiatrowe oraz linię turbin w trakcie wiosennych migracji gęsi krótkodziobej Anser brachyrhynchus, w celu sprawdzenia czy istnieją dowody przyzwyczajenia się ptaków do tych konstrukcji. Na obszarze jednej z farm w trakcie badań prowadzonych w roku 1998 gęsi zachowywały odległość ok. 200 m (odległość, w której osiągnięto 50% maksymalnej gęstości) oraz nie wlatywały między turbiny, w roku 2008 utrzymywały odległości ok. 100 m, ale w dalszym ciągu nie wlatywały na obszar farmy wiatrowej. Na terenie drugiej farmy wiatrowej, gdzie żerujące gęsi w 2000 roku zachowywały odległości większe niż 100 m i nie wlatywały bezpośrednio między turbiny wiatrowe, w roku 2008 żerowały między turbinami wiatrowymi, ale zachowywały odległość ok. 40 m do turbin. W 1998 roku gęsi zachowywały dystans 125 m do linii turbin, w porównaniu do 50 m w roku 2008. Autorzy stwierdzili, że gęsi behawioralnie dostosowały się do zmienionego przez wybudowane farmy wiatrowe krajobrazu. Desholm i Kahlert (2005) dostarczają danych dotyczących wykrywania i unikania farm wiatrowych usytuowanych na morzu przez gęsi i kaczki. Badania prowadzone były na farmie Nystad o łącznej mocy 160 MW, usytuowanej na Morzu Bałtyckim przy południowym wybrzeżu Danii, składającej się z 72 turbin o wysokości wież 69 m i 41 m długości łopat wirnika. Przy pomocy radaru śledzono trasy przelotów stad kaczki edredonowej Somateria mollissima oraz gęsi Anser sp., które podczas jesiennych migracji pojawiają się nad terenem farmy w stadach liczących łącznie odpowiednio 200 000-300 000 i 10 000 osobników. Po prześledzeniu przestrzennego wzorca migracji tych ptaków wodnych za pomocą radaru okazało się, że dobowy odsetek stad wlatujących na teren farmy wiatrowej znacznie zmalał () w porównaniu z okresem przed budową i pierwszym uruchomieniem farmy. W nocy 13,8% stada wlatywało na obszar pracujących turbin, ale tylko 6,5% zalatywało na odległość mniejszą niż 50 m do turbin. W ciągu dnia w tym samym okresie, wartości te wynosiły odpowiednio 4,5 i 12,3%. Oznacza to, że tylko 0,9% nocnych migrantów i 0,6% migrantów dziennych podlatywało na tyle blisko turbiny, by być narażonymi na ryzyko kolizji z turbinami.

67 W swoim sprawozdaniu Fernley i in. (Fernley J., Lowther, S., Whitfield, P., 2006) dokonali przeglądu danych dotyczących badań ptaków z sześciu działających farm wiatrowych w celu określenia kolizji gęsi z turbinami oraz oszacowania współczynnika unikania farm wiatrowych przez gęsi. Autorzy oszacowali wskaźnik unikania dla gęsi na czterech z tych obszarów, poprzez podzielenie faktycznej śmiertelności (liczba martwych ciał znaleziona w trakcie oględzin, z uwzględnieniem współczynnika wykrywania oraz padlinożerców) przez przewidywaną liczbę kolizji w ciągu roku (w oparciu o dane dotyczące wykorzystania przez ptaki danego obszaru) i odjęcie tej liczby od jedności. Jest to powszechnie stosowana metoda, wykorzystywana do szacowania wskaźnika unikania dla innych gatunków. Autorzy oszacowali współczynnik unikania kolizji z turbinami wiatrowymi przez gęsi, który wyniósł 99,93%. Dane z obszaru Polski potwierdzają powyższe wyniki. W trakcie monitoringu porealizacyjnego prowadzonego na terenie Parku Wiatrowego Lake Ostrowo od lipca 2007 roku (położonego na terenie gminy Wolin, składającego się z 17 wież wiatrowych o mocy 1,8 MW każda - dane niepublikowane) stwierdzono skrajnie niską śmiertelność blaszkodziobych – 1 gęś w ciągu trwania całego monitoringu (w tym czasie obserwowano przelot ponad 40 tysięcy gęsi). A zatem także wyniki tych badań potwierdzają bardzo wysoki współczynnik unikania turbin wiatrowych przez gęsi.

4.5.2. Wpływ planowanej farmy wiatrowej na awifaunę Wpływ na awifaunę terenu przewidzianego pod planowaną inwestycję został zbadany podczas rocznego monitoringu ornitologicznego w okresie od 15 sierpnia 2006 do 15 sierpnia 2007 r. oraz podczas dodatkowego monitoringu gęsi w okresie od 15 października 2007 do 15 marca 2008 r. Wyniki rocznego monitoringu pozwoliły na określenie składu awifauny (tabela 3) obszaru przeznaczonego pod planowaną inwestycję, sposobu jej wykorzystywania przez ptaki oraz przedstawienie tras ich wędrówek. Na tej podstawie można stwierdzić, iż: · głównym gatunkiem w trakcie wiosennych i jesiennych migracji były gęsi zbożowe i gęsi białoczelne, · główny szlak wędrówkowy zaobserwowanych ptaków przebiegał wzdłuż pradoliny Kanału Lądkowskiego, nad jej trawiastymi rozległymi obszarami 68 zahaczając jedynie o północny fragment sektora A i B (ryc. 3), do wysokości linii Rybice – Gostyń (poza lokalizacja turbin zgodnie z wariantem wybranym przez inwestora – Wariant I), · nieznaczna część gęsi i ptaków z rzędu wróblowych przelatywała nad polami w południowej części sektora D (poza lokalizacją turbin wiatrowych wybranego do realizacji wariantu – Wariant I), · przelot poszczególnych stad gęsi odbywał się sprawnie tzn. gęsi nie zmieniały gwałtownie kierunku przelotu, nie rozdzielały się w mniejsze stada, nie stwierdzono, aby przelatujące gęsi obniżały pułap lotu na odcinku między Gostyniem a Rybicami, · w przypadku drobnych ptaków wróblowych migracje odbywały się najczęściej na niskim pułapie (do wysokości 50 m nad ziemią), co dotyczyło przelotów gatunków ptaków lecących nad łąkami pradoliny (położonej na północ od obszaru inwestycji), · Jesienią między polami obserwowano głównie intensywne przeloty szpaków Sturnus vulgaris - intensywność tych przelotów była uzależniona przebiegiem zabiegów agrotechnicznych (orki, bronowania). Szpaki często przelatywały

między sektorami PEWi oraz między obszarem inwestycji (strefą P0) a łąkami

w pradolinie (strefa PI). Przeloty te odbywały się na niskim (< 50 m) lub średnim pułapie (przedział od 50 do 150 m nad ziemią). · Lokalizacja FW Rybice nie będzie stanowiła bariery dla wędrujących w trakcie migracji sezonowych nad tym obszarem gęsi białoczelnych Anser albifrons i gęsi zbożowych Anser fabalis, gdyż ich przeloty odbywają się na wysokościach gwarantujących brak możliwości kolizji z turbinami wiatrowymi. · Obszar przeznaczony pod lokalizację FW Rybice nie będzie kolidował z celami ochrony położonego w pobliżu Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 „Wybrzeże Trzebiatowskie” (PLB320010). · Lokalizacja FW Rybice nie będzie zagrażać ptakom migrującym i lęgowym na łąkach Lądkowskiego Kanału. Ewentualne oddziaływanie będzie ekranowane przez zadrzewienia przydrożne i lasy. · W związku z potencjalną możliwością znaczącego oddziaływania FW Rybice poprzez stworzenie bariery wędrówkowej dla gęsi zbożowych Anser fabalis i gęsi białoczelnych Anser albifrons w trakcie przelotów żerowiskowo-siedliskowych w

69 południowej części sektora D obszaru przewidzianego pod inwestycję, gdzie przeloty obserwowano na średniej wysokości od 50 do 150 m nad ziemią i zanotowaną tam wysoką liczebnością gęsi (jednorazowo do 5200 osobników), która spowodowana była najprawdopodobniej atrakcyjnością tego terenu w związku z pozostałymi na polu ziarnami i posiekanymi pędami kukurydzy pastewnej zgodnie z zaleceniami autora badań przeprowadzono dodatkowe badania gęsi. W trakcie specjalnego monitoringu gęsi (Kościów 2008), prowadzonego w następnym roku w analogicznym okresie zaobserwowano mniejszą ich ilość (o 65,8 %) w stosunku do obserwacji z okresu 2006/2007. Jednak jednocześnie potwierdzono stałe użytkowanie powierzchni w sektorze D przez koczownicze grupy tych ptaków podczas przemieszczeń żerowiskowo - siedliskowych. W związku z powyższym na wniosek autora prognozy oddziaływania na środowisko w trakcie opracowywania planu zagospodarowania przestrzennego w palnie zrezygnowano z lokalizacji 2 turbin wiatrowych znajdujących się w sąsiedztwie obszaru stwierdzania gęsi (południowa część sektora D). · W związku z wytwarzanym przez elektrownie wiatrowe hałasem można się spodziewać przepłoszenia części ptaków przebywających na terenie przeznaczonym pod planowaną inwestycję. Jednak z uwagi na to, iż lokalizacja przewidziana jest na typowym dla okolic obszarze rolniczym, ewentualnie przepłoszone ptaki bez trudu znajdą w pobliżu dogodne dla siebie miejsca lęgowe i do żerowania. Utrata żerowisk w krajobrazie rolniczym jest najmniej istotnym oddziaływaniem, w związku z dominacją użytków rolnych w kraju, co stwarza dużą dostępność tego typu siedlisk (Wuczyński, 2009).

4.5.3. Wpływ na nietoperze Na badanym obszarze stwierdzono występowanie 6 gatunków nietoperzy, których liczebność wahała się w zakresie od 22 do 92 osobników. Wszystkie obszary regularnego występowania nietoperzy znajdowały się poza obszarem granic FW Rybice, trzy z nich graniczyły (stykały się) z granicą obszaru planowanej inwestycji, zaś nietoperze, które na tych obszarach koncentracji stwierdzano obserwowano w odległości 25-50 metrów od granic FW Rybice (Ryc. 6) Na terenie obszaru projektowanej lokalizacji FW Rybice w zasadzie nie stwierdzono występowania nietoperzy – poza obserwacjami trzech osobników borowca wielkiego Nyctalus noctula w rejonie turbiny wiatrowej TW13 (Ryc. 6).

70 Wielkość populacji tego gatunku na całym badanym obszarze oszacowano na 4 do 20 osobników. Jest to gatunek polujący na otwartych przestrzeniach, szczególnie w nad łąkami i lasami, otwartymi wodami, wzdłuż ekotonu ściany lasu a pól i łąk oraz wzdłuż śródleśnych dróg. Gatunek ten lata na wysokości od 10-20 metrów nad ziemią do 40 metrów nad ziemią. Ocenia się, że lokalizacja obszaru inwestycji nie jest atrakcyjna dla nietoperzy, gdyż pola stanowią wielkoobszarowe monokultury ze słabo rozwiniętymi strukturami liniowymi (rowy, śródpolne szpalery drzew) i węzłowymi krajobrazu (kępy zadrzewień, mokradła, stawy), które przyciągałyby nietoperze, gdzie nietoperze mogłyby żerować lub przemieszczać się wzdłuż naturalnych korytarzy. Jedynie w południowej części obszaru badań (na południe od drogi polnej na odcinku punktów nasłuchu detektorowego PND3-PND5) stwierdzono nietoperze w strukturach krajobrazu, które umożliwiły nietoperzom opolowywanie różnych stref ekotonu (patrz akapit powyżej) poza obszarem inwestycji.

Ryc. 5 Rozmieszczenie punktów nasłuchu detektorowego nietoperzy na obszarze FW Rybice

Ocenia się, że lokalizacja farmy wiatrowej nie powinna zagrażać żerowiskom i wodopojom nietoperzy, a także lokalizacji kolonii karlika większego Pipistrellus nathusii (znajduje się poza obszarem oddziaływania hałasu) – liczba

71 zaobserwowanych nietoperzy w danym miejscu nie jest równoznaczna z występowaniem kolonii, bądź kryjówki nietoperzy, może np. wskazywać na występowanie żerowiska lub wodopoju, gdzie nietoperze chętnie przylatują, stąd większa liczba zaobserwowanych osobników. Nie wyklucza się jednak negatywnego oddziaływania turbiny wiatrowej numer TW13 (hałas, kolizje) na nietoperze zalatujące w jej rejon, jednakże z powodu rezygnacji przez inwestora z realizacji tej turbiny oddziaływanie to nie zaistnieje. Stwierdzona liczba 6 gatunków nietoperzy znajduje się poniżej wartości przewidywanej, jak na Pomorzu Środkowym i Pomorzu Gdańskim, gdzie

CIECHANOWSKI et al. (2006) kolejno wykazał dotychczas 11-12 gatunków, a nawet 17 gatunków nietoperzy. Należy jednak brać pod uwagę, że badany obszar to głównie krajobraz rolniczy, gdzie przeważają monotypiczne siedliska stanowiące uprawy.

Ryc. 6 Wyniki badań nietoperzy – rozmieszczenie poszczególnych gatunków nietoperzy w obrębie planowanej lokalizacji FW Rybice oraz poza obszarem inwestycji (liczba turbin na rycinie jest zgodna z liczbą z wariantu B, inwestor finalnie zrezygnował z dwóch turbin najdalej wysuniętych na południe) Oznaczenia:

72 Wnioski i zalecenia 1. Nietoperze, które zaobserwowano na terenie obszaru badań należą do gatunków pospolitych w kraju, a także do gatunków niezagrożonych, najczęściej mniej lub bardziej synantropijnych. 2. Bioróżnorodność chiropterofauny oraz ich liczebność jest zdecydowanie wyższa poza obszarem inwestycji, niż na terenie projektowanego FW Rybice, gdzie w zasadzie nie wykryto nietoperzy. 3. Na terenie obszaru inwestycji FW Rybice, w rejonie turbiny wiatrowej numer 13 stwierdzono jedynie zalatywanie borowca wielkiego Nyctalus noctula, który regularnie żerował w strefie ekotonu lasu pod Sulikowem a łąkami i polami pod lasem, zlokalizowanymi poza obszarem inwestycji. Inwestor wycofał się z realizacji turbin wiatrowych w tym miejscu. 4. W oparciu o uzyskane wyniki z 6 kontroli nietoperzy na terenie FW Rybice, nie przewiduje się specjalnych zaleceń, co uzasadnia się tym, że w odniesieniu do projektowanej lokalizacji farmy wiatrowej nietoperze dysponują alternatywą atrakcyjniejszych w pokarm i kryjówki siedlisk, niż otwarte pola uprawne w rejonie Gostynia i Sulikowa. 5. Planowana lokalizacja elektrowni wiatrowych na obszarze FW Rybice jest zgodna z odległościami wskazywanymi przez EUROBATS (50 m od struktur ważnych dla nietoperzy) oraz z Tymczasowymi Wytycznymi Dotyczącymi Oceny Oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze (200 m od lasu).

4.5.4. Wpływ na inne grupy fauny W trakcie fazy budowy w związku z prowadzonymi pracami ziemnymi przy budowie dróg, placów serwisowych i fundamentów pod turbiny wiatrowe może wystąpić wpływ na faunę glebową (bezkręgowce, gryzonie). To negatywne oddziaływanie będzie miało jednak ograniczony charakter ze względu na krótki czas trwania tej fazy, zakres przestrzenny robót oraz ubogi skład gatunkowy wymienionych wyżej grup zwierząt zasiedlających pola uprawne. W związku ze zwiększonym przebywaniem ludzi oraz ruchem pojazdów może dojść do krótkotrwałego obniżenia atrakcyjności terenu przyszłej inwestycji, jako żerowiska dla ssaków (sarny, dziki). Na opisywanym obszarze występują potencjalne siedliska i miejsca rozrodu płazów w postaci bezodpływowych obniżeń terenu wypełnionych okresowo wodą.

73 Szczegółowy projekt rozmieszczenia turbin wiatrowych, placów serwisowych oraz dróg wewnętrznych należy wykonać w miarę możliwości w taki sposób, aby nie doszło do kolizji z tymi niewielkimi zbiornikami wodnymi, jednakże w trakcie fazy realizacji wszelkie prace w ich pobliżu należy wykonywać z najwyższą ostrożnością, aby nie doszło do dewastacji linii brzegowej oraz otaczającego je pasu trzcinowisk i szuwarów. Rozmieszczenie turbin w stosunku do tych stanowisk przedstawia Ryc. nr 7

Ryc. 7 lokalizacja planowanej FW Rybice w odniesieniu do form ochrony przyrody oraz stanowisk chronionych roślin i zwierząt stwierdzonych w Waloryzacji przyrodniczej gminy Świerzno (Szczecin 2001)

Jak pokazują doświadczenia, istnienie farmy wiatrowej nie wpływa na zwierzęta lądowe. Doświadczenia z parków elektrowni wiatrowych w Polsce i za granicą pokazują, iż zwierzęta te swobodnie przemieszczają się na terenach sąsiadujących z elektrowniami wiatrowymi oraz na terenach samych farm (dane niepublikowane).

74 4.6. Obszary Natura 2000 i inne obiekty objęte ochroną prawną Celem oceny oddziaływania przedmiotowej inwestycji na obszary Natura 2000 jest oszacowanie ryzyka utraty korzystnego statusu ochrony przez lokalną populację któregoś z gatunków, dla ochrony których powołano dany obszar Natura 2000 (PSEW, 2008). Potencjalnie najbardziej narażonym obszarem wchodzącym w skład sieci Natura 2000 jest Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 „Wybrzeże Trzebiatowskie” (PLB320010), otaczający teren przeznaczony pod przedmiotową inwestycję od północy, zachodu i południa w odległości minimum 100 metrów od miejsc przewidzianych pod lokalizację wież wiatrowych (skrajna turbina w północno- zachodnim kwadrancie obszaru przewidzianego zmianą miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego). Został on ustanowiony na mocy rozporządzenia w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. 2007 nr 179 poz. 1275). Ustanowiona powierzchnia wynosi 31757,59 ha. W granicach tej ostoi stwierdzono kilkadziesiąt gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG i co najmniej 5 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej następujących gatunków: błotniak łąkowy, błotniak zbożowy (PCK), kania ruda (PCK), rybołów (PCK), sowa błotna (PCK); w stosunkowo wysokim zagęszczeniu występują bocian biały, derkacz i wodniczka (PCK). Latem na obszarze pierzą się gęgawy w ilości 100-350 osobników. Ptaki wymienione w Załączniku l Dyrektywy Rady 79/409/EWG stwierdzone na tym obszarze to: Botaurus stellaris (bąk), Ciconia nigra (bocian czarny), C. ciconia (bocian biały), Cygnus bewickii (Cygnus columbianus bewickii) (łabędź czarnodzioby), Cygnus cygnus (łabędź krzykliwy), Anser albifrons (gęś białoczelna), Pernis apivorus (trzmielojad), Milvus migrans (kania czarna), Milvus milvus (kania ruda), Haliaeetus albicilla (bielik), Circus aeruginosus (błotniak stawowy), Circus cyaneus (błotniak zbożowy), Circus pygargus (błotniak łąkowy), Aquila pomarina (orlik krzykliwy), Pandion haliaetus (rybołów), Falco columbarius (drzemlik), Falco peregrinus (sokół wędrowny), Porzana porzana (kropiatka), Crex crex (derkacz), Grus grus (żuraw), Pluvialis apricaria (siewka złota), Philomachus pugnax (batalion), Tringa glareola (łęczak), Larus minutus (mewa mała), Sterna caspia (rybitwa wielkodzioba), Sterna hirundo (rybitwa rzeczna), Sterna albifrons (rybitwa białoczelna), Chlidonias hybridus (rybitwa białowąsa), Chlidonias niger (rybitwa czarna), Asio flammeus (sowa błotna), Caprimulgus europaeus (lelek), Alcedo atthis

75 (zimorodek), Dryocopus martius (dzięcioł czarny), Dendrocopos medius (dzięcioł średni), Lullula arborea (lerka), Acrocephalus paludicola (wodniczka), Sylvia nisoria (jarzębatka), Ficedula parva (muchołówka mała), Lanius collurio (gąsiorek). Występują tu także regularnie ptaki wędrujące, nie wymienione w Załączniku l Dyrektywy Rady 79/409/EWG: Anser fabalis (gęś zbożowa), Anser anser (gęgawa), Anas querquedula (cyranka), Anas clypeata (płaskonos), Larus ridibundus (śmieszka). Spośród wymienionych wyżej gatunków bezpośrednio na terenie przeznaczonym pod lokalizację zaobserwowano w trakcie rocznego monitoringu jedynie 4 gatunków: gęś gęgawa Anser anser, gęś białoczerna A. albifrons, gęś zbożowa A. fabalis i żuraw Grus grus (wykorzystywał obszar sporadycznie, zaobserwowano jedno żerujące stado). Dla pozostałych gatunków, dla ochrony których utworzono obszar Natura 2000, teren ten nie jest potencjalnym miejscem żerowania bądź rozrodu. Są to w większości gatunki związane z biotopami wilgotnymi, szuwarowymi, bądź wodnymi. Biotop typowo rolniczy, na którym będzie zlokalizowana omawiana inwestycja jest dla tych gatunków nieatrakcyjny. Gęsi migrujące przemieszczały się natomiast na dużych wysokościach wzdłuż Lądkowskiego Kanału poza lokalizacją turbin wiatrowych (sektor A i B). Z terenów, na których żerowały, inwestor natomiast się wycofał (południowa część sektora D). W związku z powyższym należy stwierdzić, że ptaki występujące na obszarze planowanej FW Rybice nie są funkcjonalnie związane z obszarem Natura 2000 „Wybrzeże Trzebiatowskie” i w związku z tym nie przewiduje się wpływu planowanej FW Rybice na cel i przedmiot ochrony tego obszaru.

4.7. Walory krajobrazowe Faza realizacji inwestycji będzie ograniczona w czasie i będzie dotyczyła niewielkiego terenu przewidzianego pod lokalizację planowanej farmy wiatrowej. Z tego w względu negatywny wpływ na krajobraz omawianego obszaru na tym etapie należy uznać za pomijalny. Jednoznaczny wpływ na krajobraz w fazie eksploatacji jest trudny do oszacowania ze względu na subiektywny charakter odczuć osoby dokonującej oceny. Planowane elektrownie wiatrowe będą niewątpliwie dominantą, zarówno przestrzenną jak i wysokościową, na obszarze o stosunkowo monotonnym charakterze, w skład którego wchodzą przede wszystkim duże tereny pól uprawnych

76 i terenów użytkowanych łąk, w dalekiej perspektywie zamknięty granicami kompleksów leśnych. Farma wiatrowa będzie składała się maksymalnie z 11 wież wiatrowych, równomiernie rozmieszczonych, stanowiących zwartą inwestycję. Wszystkie elementy konstrukcji wieży i turbiny będą pomalowane w kolorach pastelowych, nie kontrastujących z otoczeniem. Na wieżach będzie możliwe umieszczenie jedynie logo inwestora lub producenta turbiny. Obecność farmy wiatrowej odbierana może być wielorako. Nastawienie pozytywne związane jest z postrzeganiem farm wiatrowych jako inwestycji mających w rezultacie polepszyć stan środowiska i zdrowia ludzi, w związku z tym ich obecność w krajobrazie nie zaburza u odbiorcy poczucia estetyki czy też wartości krajobrazu. Nastawienie negatywne z kolei może być wywołane brakiem akceptacji dla sztucznie wprowadzonych konstrukcji, dominujących w krajobrazie bez wyraźnie widocznych dla postronnego obserwatora struktur pochodzenia antropogenicznego. Ostateczna i definitywna ocena wpływu planowanej inwestycji na krajobraz jest trudna do przeprowadzenia, należy jednak zwrócić uwagę, że wprowadzone zmiany w krajobrazie będą miały w przypadku jej likwidacji charakter odwracalny. Na podstawie analizy morfologii analizowanego obszaru przedstawionej w opracowaniu ekofizjograficznym, można jednak stwierdzić, iż fizjonomię przedmiotowego obszaru określają przede wszystkim główne elementy morfologii terenu oraz dominujący sposób użytkowania gruntów. Zasadniczo wyróżniają się tu dwa podstawowe typy krajobrazu: · płaska lub lekko falista powierzchnia wysoczyzny morenowej wykorzystywana rolniczo (grunty orne). Miejscami występują na niej niewielkie podmokłe zagłębienia terenu, na dnie których znajdują się zazwyczaj nieużytki lub zadrzewienia (rejon Rybic i Sulikowa). · rozległa forma dolinna (pradolina) z płaskim i podmokłym dnem, którego szerokość dochodzi do 2-3 km. Zatorfione dno z podmokłościami użytkowane jest głównie w charakterze użytków zielonych. Krajobraz powierzchni wysoczyzny jest stosunkowo monotonny. Z uwagi na równinny charakter terenu nie występują tu rozległe i zróżnicowane plany widokowe. Ciekawsze krajobrazowo są fragmenty falistej powierzchni wysoczyzny w północno- zachodniej części obszaru opracowania (rejon Rybic). Na urozmaicenie struktury krajobrazu wpływa tu sąsiedztwo nieco wyraźniej zarysowanej na tym odcinku Pradoliny Pomorskiej oraz obecność niewielkich zagłębień terenu z użytkami 77 zielonymi, a miejscami także z zadrzewieniami i zaroślami. Elementem urozmaicającym monotonny krajobraz rolniczy są tu zadrzewienia występujące wzdłuż dróg. Pod względem walorów krajobrazowych wyróżnia się w szczególności szpaler drzew – jesionów i klonów wzdłuż drogi Sulikowo – Gostyń. Walory krajobrazowe południowo-wschodniej części opracowania nieco poprawia kompleks leśny tzw. Puszczy Niczonowskiej. Należy stwierdzić, że potencjalna lokalizacja elektrowni wiatrowych w tej części terenu, wobec braku interesujących, rozległych planów widokowych oraz istniejących dominant krajobrazowych, nie spowoduje zakłócenia i przysłonięcia elementów tego typu. Wysoczyznę morenową od północy ogranicza wyraźna krawędź morfologiczna o wysokości dochodzącej miejscami do 13 m oddzielająca wysoczyznę od pradoliny. Dno pradoliny zajmuje równina akumulacji biogenicznej (rozległe torfowiska) poprzecinana licznymi kanałami i rowami melioracyjnymi, które całkowicie przekształciły pierwotny układ hydrograficzny. Pradolina Pomorska posiada wysokie walory krajobrazowe w obrębie północnej części obszaru opracowania (Sulikowo - Rybice – Gostyń). Na tym odcinku jest ona wyraźnie zarysowana w krajobrazie. Krajobraz rozpościerający się z dna pradoliny, posiada wnętrze krajobrazowe domknięte od południa krawędzią wysoczyzny i od północy pasem lasów nadmorskich. W południowo-zachodniej części obszaru opracowania, na odcinku Sulikowo – Redliny, granica pradoliny staje się nieczytelna. Rozległa forma pradolinna z podmokłymi łąkami i torfowiskami stanowi znaczące wzbogacenie fizjonomii tutejszego krajobrazu. Ze względu na niekorzystne warunki fizjograficzne lokalizacja elektrowni wiatrowych na tym terenie nie jest możliwa. Natomiast potencjalne posadowienie elektrowni wiatrowych na sąsiadujących terenach rolniczych nie powinno wpływać na pogorszenie percepcji krajobrazu w tej części obszaru.

Podsumowując powyższe rozważania należy stwierdzić, że lokalizacja elektrowni wiatrowych na rozpatrywanym obszarze nie powinna wpłynąć negatywnie na krajobraz przy zachowaniu zasad minimalizacji zajmowanej powierzchni.

78 4.8. Zabytki i krajobraz kulturowy Na terenie lokalizacji zespołu elektrowni wiatrowych FW Rybice, oraz w jego bezpośrednim sąsiedztwie istnieją strefy ograniczonej ochrony konserwatorskiej stanowisk archeologicznych (W III), ujęte w ewidencji służby konserwatorskiej, dla których obowiązują nakazy i zakazy zgodne z przepisami szczególnymi dotyczącymi ochrony zabytków (art. 145, art. 6, ust. 1, pkt. 3 ustawy o ochronie i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. Dz. U. Nr 162, poz. 1568). Bezpośrednim zagrożeniem dla tych obiektów wynikającym z farmy wiatrowej mogą być prace budowlane. W celu ochrony tych obiektów, w przypadku podejmowania prac związanych z robotami ziemnymi wykonywanymi w granicach strefy należy przeprowadzić interwencyjne badania archeologiczne oraz obserwacje archeologiczne w formie nadzoru archeologiczno-konserwatorskiego. W przypadku zastosowania tych zasad planowane przedsięwzięcie nie będzie miało negatywnego wpływu na zabytki oraz krajobraz kulturowy.

4.9. Pola elektromagnetyczne

Promieniowanie elektromagnetyczne Oddziaływanie elektromagnetyczne urządzeń zasilanych z sieci energetycznej ma, w przeważającej części przypadków, charakter lokalny, ograniczony do przestrzeni kilku centymetrów wokół urządzenia, zaś generowane przez nie pole elektromagnetyczne nie przekracza wartości dopuszczalnych. W przypadku sieci energetycznych, ich oddziaływanie na klimat elektromagnetyczny jest istotny jedynie w przypadku sieci wysokiego napięcia równej i wyższej niż 110 kV, gdzie, w bezpośrednim sąsiedztwie linii, notuje się wartości pola elektrycznego wyższe od dopuszczalnych. Natężenie pola elektrycznego, w przypadku sieci średniego napięcia nie przekracza wartości dopuszczalnych, zaś w przypadku sieci niskiego napięcia, poniżej 1 kV – ich wpływ na stan klimatu elektromagnetycznego jest marginalny. Sieci energetyczne średniego i niskiego napięcia nie są źródłem pola magnetycznego o wartościach wyższych niż dopuszczalne.

79 Dopuszczalne wartości parametrów fizycznych pól elektromagnetycznych w środowisku Dopuszczalne wartości parametrów fizycznych pól elektromagnetycznych zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. W sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r., nr 192, poz. 1883). Rozporządzenie to różnicuje dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych dla: · terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową (tab. 10) · miejsc dostępnych dla ludności (tab. 11)

Tab. 10 Zakres częstotliwości pól elektromagnetycznych, dla których określa się parametry fizyczne charakteryzujące oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko, dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową oraz dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych, charakteryzowane przez dopuszczalne wartości parametrów fizycznych, dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową Parametr ficzyny Zakres częstotliwości pola Składowa elektryczna Składowa Gęstość mocy L.p. elektromagnetycznego magnetyczna

1. 50 Hz 1 kV/m 60 A/m -

80 Tab. 11 Zakres częstotliwości pól elektromagnetycznych, dla których określa się parametry fizyczne charakteryzujące oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko, dla miejsc dostępnych dla ludności oraz dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych, charakteryzowane przez dopuszczalne wartości parametrów fizycznych, dla miejsc dostępnych dla ludności

Parametr fizyczny

L.p. Zakres częstotliwości Składowa Składowa Gęstość mocy pola elektryczna magneryczna elektromagnetycznego 1. 0 Hz 10 kV/m 2.500 A/m -

2. od 0 Hz do 0,5 Hz - 2.500 A/m -

3. od 0,5 Hz do 50 Hz 10 kV/m 60 A/m -

4. od 0,05 kHz do 1 kHz - 3/f A/m -

5. od 0,001 MHz do 3 20 V/m 3 A/m - MHz

6. od 3 MHz do 300 MHz 7 V/m - -

7. od 300 MHz do 300 7 V/m - 0,1 W/m2 GHz

Pole elektromagnetyczne o częstotliwości 50 Hz Źródłem pola elektromagnetycznego o częstotliwości 50 Hz są wszystkie urządzenia zasilane z publicznej sieci elektroenergetycznej, jak również sama sieć elektroenergetyczna. Energia w każdej z turbin wytwarzana jest w generatorze pierścieniowym zlokalizowanym w gondoli turbiny. Generator połączony jest bezpośrednio z piastą śmigła, bez przekładni, z zastosowaniem jedynie dwóch wolnoobracających się łożysk walcowych. Energia z każdej turbiny przesyłana będzie za pomocą doziemnej kablowej sieci elektroenergetycznej średniego napięcia (10 – 30 kV) do stacji transformatorowej GPO. Ze względu na umieszczenie gondoli turbiny wraz z transformatorem na wysokości ok. 100 m nad poziomem gruntu poziom pola elektromagnetycznego

81 generowanego przez elementy elektrowni (na wysokości 1,8 m nad poziom gruntu) jest w praktyce pomijalnie mały. Urządzenie generujące fale elektromagnetyczne – generator – znajduje się wewnątrz gondoli i jest zamknięty w przestrzeni otoczonej metalowym przewodnikiem o właściwościach ekranujących, co w konsekwencji powoduje, że efektywny wpływ elektrowni wiatrowej na kształt klimatu elektromagnetycznego środowiska będzie równy zero (Stryjecki M., 2009). Pole generowane przez generator będzie polem o częstotliwości 100 Hz, natomiast pole generowane przez transformator polem o częstotliwości 50 Hz. Wypadkowe natężenie pola elektrycznego na wysokości 1,8 m n.p.t. wyniesie ok. 9 V/m, tj. znacznie poniżej wartości występującej w naturze (norma 1000 V/m). Wypadkowe pole magnetyczne wyniesie w tym miejscu ok. 4,5 A/m i również jest wielokrotnie mniejsze niż występujące w naturze (norma 60 A/m) (Stryjecki M., 2009). Wyniki pomiarów (Linie i stacje elektroenergetyczne ...) prowadzone na tradycyjnych stacjach elektroenergetycznych o górnym napięciu 110 kV wskazują, że w ich otoczeniu nie stwierdza się pól elektrycznych o natężeniach przekraczających wartość dopuszczalną dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową, czyli 1 kV/m. Należy zaznaczyć, iż pola o natężeniu nie przekraczającym kilku kV/m występują zwykle w otoczeniu linii napowietrznych wysokiego napięcia wyprowadzanych z terenu stacji, takie rozwiązanie nie ma zastosowania w przypadku realizacji tej inwestycji. W przypadku nowoczesnej rozdzielni sieciowej zastosowanej na FW Rybice, zjawisko promieniowania elektrycznego i magnetycznego w praktyce nie wystąpi. Elementami stacji elektroenergetycznej, będącymi źródłami pól magnetycznych, których ewentualny wpływ na środowisko należy rozpatrywać, są głównie układy oszynowania rozdzielni oraz aparatura stacyjna. W tradycyjnych stacjach największe wartości natężenia pola magnetycznego stwierdza się w pobliżu linii napowietrznych wchodzących na teren stacji, takie rozwiązanie nie będzie miało miejsca w przypadku realizacji tej inwestycji, ponieważ linia wychodząca z GPO Rybice będzie doziemna. Natężenia tych pól wynoszą maksymalnie 30 A/m, są więc dużo niższe od wartości dopuszczalnej ustalonej dla miejsc dostępnych dla ludzi, która wynosi 60 A/m. W pozostałych miejscach, poza ogrodzeniem stacji, wartość natężenia pola magnetycznego są niższe i osiągają wartości do kilkunastu A/m.

82 Tab. 12 Zestawienie wyników obliczeń pól elektromagnetycznych o częstotliwości 50 Hz Punkt obliczeniowy Natężenie pola Poziom dopuszczalny pola elektrycznego magnetycznego elektrycznego magnetycznego [kV/m] [A/m] [kV/m] [A/m] Stacje elektroenergetyczne – 0,65 0,2 10 60 2 m nad poziomem terenu Stacje elektroenergetyczne – 0,0 0,0 10 60 w odległości 1 m od ogrodzenia ochronnego Linia 110 kV – wyjście ze poniżej 4,0 poniżej 16,0 10 60 stacji elektroenergetycznej na poziomie 2 m Linia 110 kV – w odległości poniżej 0,5 poniżej 4,0 10 60 150 m od linii m

Należy również zwrócić uwagę, że w celu zminimalizowania ewentualnego oddziaływania pola elektromagnetycznego na ludzi, w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego nie przewidziano możliwości lokalizacji zabudowy mieszkaniowej oraz miejsc dostępnych dla ludzi w bezpośrednim sąsiedztwie stacji GPO. Niemniej jednak, Światowa Organizacja Zdrowia (Word Heath Organization – WHO), będąca autorytetem w dziedzinie badań wpływu pola elektromagnetycznego na organizm ludzki, uznaje, że prawidłowo wykonana i eksploatowana stacja energetyczna lub linia 110 kV nie ma szkodliwego wpływu na zdrowie i życie ludzi.

Promieniowanie elektromagnetyczne w zakresie fal średnich Projektowane przedsięwzięcie nie wymaga stosowania urządzeń emitujących promieniowanie elektromagnetyczne w zakresie fal średnich. W ramach przedsięwzięcia do środowiska nie zostaną wprowadzone źródła oddziaływania w tym zakresie.

4.10. Sytuacje awaryjne Analizowane w niniejszym Raporcie przedsięwzięcie nie kwalifikuje się jako źródło potencjalnego wystąpienia poważnej awarii przemysłowej w rozumieniu przepisów ochrony środowiska. Zgodnie z art. 3 pkt. 23 i 24 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r., nr 25, poz. 150 ze zm.) przez poważną awarię rozumie się „(...) zdarzenie, w szczególności emisję,

83 pożar lub eksplozję, powstałą w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem (...), natomiast pod pojęciem poważnej awarii przemysłowej rozumie się (...) poważną awarię w zakładzie (...)”. Ochrona przed awariami przemysłowymi prowadzona jest na terenach zakładów cechujących się ryzykiem wystąpienia awarii. Zgodnie z definicją ustawową – art. 248 ust.1 POŚ – „zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia awarii przemysłowej, zwanej dalej „awarią przemysłową”, w zależności od rodzaju, kategorii i ilości substancji niebezpiecznej znajdującej się w zakładzie uznaje się za zakład o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii, zwany dalej „zakładem o zwiększonym ryzyku”, albo za zakład o dużym ryzyku wystąpienia awarii, zwany dalej „zakładem o dużym ryzyku”. Jednocześnie w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 31 stycznia 2006 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (Dz. U. z 2006, nr 30, poz. 208.) ustalono kategorie i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku. Substancje spełniające powyższe kryteria na terenie lokalizacji przedsięwzięcia nie będą występowały, w związku z czym nie może być ono zaliczane do zakładów stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej i nie zachodzi w jego przypadku konieczność określenia przewidywanego oddziaływania na środowisko wskutek wystąpienia poważnej awarii przemysłowej.

4.11. Ocena oddziaływań długoterminowych, synergicznych i skumulowanych Pod pojęciem skutków skumulowanych rozumie się oddziaływania łączne, zachodzące w tym samym czasie, pochodzące z bliskich źródeł (realizowanych zadań) na te same elementy środowiska przejawiające się w postaci wzrostu natężenia skutku (negatywnego lub pozytywnego) i zazwyczaj powiększenia zasięgu obszarowego skutku.

84 Zjawisko efektu skumulowanego jest coraz częściej udziałem inwestycji takich jak farmy wiatrowe. W obliczu prężnie rozwijającego się rynku energetyki wiatrowej, coraz częściej parki wiatrowe lokalizowane są w bardzo bliskiej odległości względem siebie, często wręcz sąsiadują ze sobą. Wynika to również z coraz mniejszej ilości terenów możliwych do pozyskania pod te wielkoobszarowe przedsięwzięcia. W przypadku planowanej FW Rybice nie przewiduje się wystąpienia efektu kumulowania się oddziaływań gdyż w bliskim sąsiedztwie przedmiotowej inwestycji nie są planowane inne farmy wiatrowe.

Istniejące lub planowane w sąsiedztwie farmy wiatrowe Farmy istniejące: · Farma wiatrowa Karnice – położona w odległości ok. 8 km na wschód od FW Rybice. Składa się z 13 turbin o łącznej mocy 28 MW. Oddana do użytku w maju 2010 roku. · Farma wiatrowa Lake Ostrowo – położona w odległości ok. 25 km na południowy zachód od FW Rybice. Składa się z 17 turbin o łącznej mocy 30,6 MW. Oddana do użytkowania w 2007 roku. · Farma wiatrowa Zagórze – położona w odległości ok. 30 km na południowy zachód od FW Rybice. Składa się z 15 turbin o łącznej mocy 30 MW. Oddana do użytkowania w maju 2003 roku. · Farma wiatrowa Śniatowo – położona w odległości ok. 15 km na południe od FW Rybice. Składa się z 16 turbin o łącznej mocy 30 MW. · Farma wiatrowa Lędzin-Drozdowo – położona w odległości około 12 km na północny wschód od FW Rybice. Składa się z 4 turbin.

Farmy projektowane: · Farma wiatrowa Starza – położona w odległości ok. 11 km na południowy-wschód od FW Rybice. Ma się składać z maksymalnie 24 turbin wiatrowych o mocy maksymalnej dla każdej turbiny do 3 MW. · Farma wiatrowa Karnice II – położona w odległości około 14 km. Ma się składać z maksymalnie 12 turbin wiatrowych o mocy maksymalnej dla każdej turbiny do 24 MW.

85 W związku z dużymi odległościami pomiędzy planowaną FW Rybice a innymi istniejącymi lub planowanymi farmami wiatrowymi nie wystąpi efekt kumulowania się hałasu.

Ryc. 8 Lokalizacja FW Rybice na tle istniejących i planowanych farm wiatrowych

86 4.11.1 Skumulowane oddziaływanie na awifaunę i chiropterofaunę Ze względu na duże odległości od innych farm wiatrowych, istniejących lub planowanych, wystąpienie skumulowanego oddziaływania na awifaunę wydaje się mało prawdopodobne. Rezygnacja z turbin zlokalizowanych w południowej części sektora D powoduje, że utarta siedlisk dla gęsi zbożowej i białoczelnej również nie wystąpi. Ponadto z uwagi na lokalizację farm w typowo rolniczym krajobrazie dostępność tego typu środowisk jest znaczna. W przypadku ptaków migrujących również nie wystąpi zagrożenie. W celu ominięcia farm wiatrowych gęsi, będące głównym migrantem nad terenem, zbaczają ze szlaku swych wędrówek o około 100- 3000 metrów. W tej odległości nie znajduje się obecnie żadna farma oraz, według wiedzy autorów żadna nie jest również planowana. W związku z dużymi odległościami pomiędzy farmami ptaki podczas migracji będą mogły swobodnie wykorzystywać przestrzeń pomiędzy farmami wiatrowymi i żerować. Najnowsze badania wskazują na fakt przyzwyczajania się ptaków do sąsiedztwa elektrowni wiatrowych, co zostało opisane m.in. w Landscape Ecology8. Zaobserwowano przyzwyczajanie się migrujących stad m.in. gęsi do farm wiatrowych zlokalizowanych w rejonie miejsc zatrzymywania się tych ptaków. W trakcie kilkuletnich badań stwierdzono, że gęsi po kilku latach funkcjonowania farmy wiatrowej zmniejszają dystans od niej nawet do 40 m. W związku z dużymi odległościami pomiędzy FW Rybice a innym istniejącymi lub planowanymi farmami wiatrowymi nie wystąpi efekt kumulowania się oddziaływań na nietoperze. Ponadto na obszarze nie zaobserwowano tras migracji nietoperzy, dla których FW Rybice mogłaby stanowić barierę.

4.11.2 Skumulowane oddziaływanie na krajobraz Park elektrowni wiatrowych ze względu na swój charakter - zespół wysokich konstrukcji, stanowiących nowy „obcy” element, wyraźnie dominujący w przestrzeni, powodujący jej fragmentację wpływa miejscowo na krajobraz, stając się jego ważnym elementem.

8 Madsen J., Boertmann D. 2008. Animal behavioral adaptation to changing landscapes: staging geese habituate to wind farms. Landscape Ecology 23: 1007-1011.

87 Oddziaływanie na krajobraz, również w powiązaniu z istniejącymi i planowanymi w sąsiedztwie parkami elektrowni wiatrowych a także innymi wielkogabarytowymi inwestycjami (jak wynika informacji z gminy w momencie przygotowywania niniejszego raportu, na terenie gminy Świerzno nie planowano takich inwestycji), nie powinno zaburzać ładu przestrzennego omawianego terenu Nie ma tu wyraźnych dominant wysokościowych z którymi FW Rybice mogłaby kolidować, zaburzając tym samym percepcję okolicy. Należy wziąć pod uwagę, iż ocena estetyki krajobrazu jest zawsze oceną subiektywną, a parki wiatrowe stają się coraz powszechniejszym elementem krajobrazu rolniczego, zarówno w Polsce jak i na całym świecie stając się tym samym elementem krajobrazu kulturowego, a skojarzenia społeczeństwa związane z inwestycjami z zakresu odnawialnych źródeł energii są w przeważającej mierze pozytywne. Z racji dużych odległości pomiędzy FW Rybice a innymi istniejącymi bądź planowanymi farmami wiatrowymi nie przewiduje się skumulowanego oddziaływania na krajobraz. W odległości ok. 8km znajduje się Farma wiatrowa Karnice, jej widoczność z obszaru, gdzie planowana jest FW Rybice jest znikoma i nie można mówić w tym przypadku o kumulowaniu się oddziaływania na krajobraz w związku z realizacją tych dwóch inwestycji.

4.12. Wpływ na warunki życia i zdrowie ludzi Prawidłowo zlokalizowana farma wiatrowa nie powinna wywierać negatywnego wpływu na zdrowie ludzi. Głównymi czynnikami mającymi wpływ na warunki życia ludzi wynikającymi z potencjalnych, negatywnych oddziaływań FW Rybice są promieniowanie elektromagnetyczne i emisja hałasu do środowiska. Przeprowadzona wyżej (rozdział 43) szczegółowa analiza tych oddziaływań na poszczególnych etapach realizacji, likwidacji i funkcjonowania planowanego przedsięwzięcia wykazała, iż będą one pomijalne i nie zostaną przekroczone obowiązujące normy. Ponadto w związku ze znacznymi odległościami pomiędzy planowaną FW Rybice a innymi istniejącymi i planowanymi inwestycjami tego typu wykluczona jest możliwość kumulowania się oddziaływania hałasu oraz pola elektromagnetycznego.

88 4.13. Możliwe oddziaływanie transgraniczne Ze względu na lokalizację w znacznej odległości od granic państwa i charakter planowanego przedsięwzięcia – nie dotyczy.

4.14. Porównanie proponowanych rozwiązań technologicznych z technologią spełniającą wymogi ochrony środowiska Realizacja farmy wiatrowej i zastosowana w jej trakcie technologia nie spełnia warunków ustawowych, o których mowa w art. 143 ustawy prawo ochrony środowiska, w związku z czym nie zachodzi potrzeba porównywania przyjętych rozwiązań z najlepszymi dostępnymi technikami. Inwestycja realizowana będzie przy wykorzystaniu najnowocześniejszych technologii, turbiny produkowane będą przez wiodącą na rynku europejskim specjalistyczną firmę.

89 5. ANALIZA WARIANTÓW PLANOWANEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA Obecnie, analizowany obszar podlega znacznemu przekształceniu w wyniku działalności człowieka. Dominującym sposobem użytkowania terenu są pola uprawne (jest to jednocześnie miejsce lokalizacji projektowanego parku wiatrowego) oraz użytki zielone. Realizacja planowanej inwestycji zasadniczo nie doprowadzi do całkowitej zmiany sposobu użytkowania tego terenu a jedynie narzuci pewne niewielkie ograniczenia, polegające na zmianie sposobu użytkowania terenów pod fundamenty turbin, drogi i place serwisowe oraz stację elektroenergetyczną. Jest to obszar stanowiący około 3% całkowitego terenu przeznaczonego pod lokalizację FW Rybice. Stopień urbanizacji analizowanego terenu jest stosunkowo nieduży, aktualnie dominuje tu luźna zabudowa wiejska – należy jednak założyć, iż stan ten będzie ulegał zmianom w czasie i stopień zabudowania terenu będzie się zwiększał wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym gminy. Realizacja inwestycji nie powinna wpłynąć w znaczący sposób na przekształcenia tych struktur, stanowić będzie jednocześnie formę ochrony terenów rolniczych przed ewentualną niekontrolowaną urbanizacją na okres planowanego funkcjonowania farmy tj. około 25-30 lat (projekt narzuca całkowity zakaz zabudowy na obszarze przewidzianym pod lokalizację parku wiatrowego). Trwałemu zajęciu i wyłączeniu z dotychczasowego użytkowania podlegać będzie teren o łącznej powierzchni nie przekraczającej 5,2 ha, nie stanowiący zwartej powierzchni. Siłownie wiatrowe są urządzeniami bezobsługowymi, a w związku z długimi okresami pomiędzy przeglądami i konserwacją urządzeń nie będą występowały utrudnienia w ruchu drogowym i użytkowaniu okolicznych terenów.

90 5.1. Analiza wariantów przedsięwzięcia, ich oddziaływania na środowisko wraz z uzasadnieniem wyboru wariantu Należy zaznaczyć, że proces wariantowania dla inwestycji polegającej na budowie farmy elektrowni wiatrowych wraz z infrastrukturą towarzyszącą trwa od momentu podjęcia działań umożliwiających jej lokalizację. Inwestor planując realizację FW Rybice przeprowadził szereg badań i ocen na wielu płaszczyznach, w wyniku których doszło do weryfikacji pierwotnego kształtu projektu omawianego przedsięwzięcia. W wyniku tych analiz inwestor rozpatrywał cztery warianty przedmiotowej inwestycji: ü wariant „0” – wariant nie podejmowania przedsięwzięcia ü wariant „I” – wariant proponowany przez Inwestora do realizacji – 11 elektrowni wiatrowych ü wariant „A” – wariant alternatywny – 20 elektrowni wiatrowych ü wariant „B” – wariant alternatywny – 13 elektrowni wiatrowych

Wariant „A” – 20 elektrowni wiatrowych Był to pierwszy wariant analizowany przez Inwestora i zakładał lokalizację 20 turbin wiatrowych. W trakcie prac nad projektem FW Rybice weszło w życie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 5 września zmieniającego rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. 2007 nr 179 poz. 1275), w tym obszaru specjalnej ochrony ptaków „Wybrzeże Trzebiatowskie” (PLB320010). Rozporządzenie to wyznaczyło granice dla obszaru Natura 2000 „Wybrzeże Trzebiatowskie” zajmując część obszaru planowanej FW Rybice. Pomimo tego, iż zgodnie z przepisami prawa, samo istnienie obszaru Natura 2000 nie jest ograniczeniem dla realizacji inwestycji mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko i tylko przeprowadzona ocena oddziaływania na środowisko może stwierdzić lub wykluczyć znaczące oddziaływanie przedsięwzięcia na cel i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000, Inwestor zrezygnował z lokalizacji elektrowni wiatrowych w obszarze Natura 2000 „Wybrzeże Trzebiatowskie”.

91 Ryc. 9 Wariant A

Wariant „B” – 13 elektrowni wiatrowych Wariant ten przewidywał lokalizację 13 elektrowni wiatrowych. Jak już wspomniano wcześniej, dla planowanej FW Rybice przeprowadzony został roczny przedinwestycyjny monitoring ptaków w celu stwierdzenia składu gatunkowego oraz stopnia wykorzystywania obszaru planowanej inwestycji przez ptaki. W południowej części obszaru planowanej inwestycji stwierdzono duże zgrupowania gęsi zbożowej i białoczelnej na żerowisku. W pierwotnej wersji także plan zagospodarowania przestrzennego dla omawianego obszaru dopuszczał lokalizację 13 elektrowni wiatrowych. Zgodnie z zaleceniami autora „Prognozy oddziaływania na środowisko realizacji ustaleń projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w obrębach geodezyjnych: Rybice, Sulikowo, Dąbrowa, Gostyń w gminie Świerzno” zrezygnowano z lokalizacji 2, skrajnie wysuniętych na południe turbin, zlokalizowanych najbliżej żerowiska, i uzyskał pozytywne uzgodnienie RDOŚ dla Projektu Planu Zagospodarowania Przestrzennego (pismo z dnia 27 kwietnia 2010 r nr RDOŚ-32-WOOŚ.OSZP-7041/107/1/10/ds.).

92 Ryc. 10 Wariant B

Wariant I – przyjęty do realizacji Wybrany do realizacji kształt FW Rybice został poprzedzony szeregiem badań i ocen przeprowadzonych na zlecenie gminy i Inwestora i spełnia wszystkie zalecenia z tych dokumentów. Należy zatem stwierdzić, że jest on także wariantem najkorzystniejszym dla środowiska. Ostatecznie inwestycja w wariancie wybranym do realizacji składać się będzie z zespołu do 11 elektrowni wiatrowych o mocy jednostkowej każdej turbiny do 3 MW, wraz z niezbędną infrastrukturą towarzyszącą: komunikacyjną w postaci dróg dojazdowych łączących elektrownie wiatrowe z drogami publicznymi i placów serwisowych oraz infrastrukturą techniczną w postaci stacji elektroenergetycznej 110/SN kV (GPO) i kablowej sieci elektroenergetycznej SN łączącej elektrownie ze stacją i kablowej sieci telekomunikacyjnej – sterowania i automatyki. FW Rybice w wariancie wybranym do realizacji znajduje się poza powierzchniowymi formami ochrony przyrody, w tym poza obszarem Natura 2000 „Wybrzeże Trzebiatowskie”, oraz poza obszarami cennymi wskazanymi w Waloryzacji przyrodniczej gminy Świerzno (Szczecin 2001).. Przedmiotowa inwestycja zaprojektowana została wyłącznie na gruntach użytkowanych rolniczo.

93 Ryc. 11 Wariant I (przyjęty do realizacji)

5.2. Wariant “0” - niepodejmowania przedsięwzięcia Biorąc pod uwagę ogólnie pojętą potrzebę ochrony środowiska naturalnego i ludzi, wariant polegający na niepodejmowaniu inwestycji, nie wydaje się wariantem jednoznacznie najkorzystniejszym. W wyniku przeprowadzanej oceny oddziaływania na środowisko należy stwierdzić, że wariant niepodejmowania inwestycji nie będzie miał bezpośredniego istotnego znaczenia dla stanu środowiska naturalnego, zdrowia i warunków życia ludzi, a także dla zasobów przyrodniczych znajdujących się pod ochroną prawną w tym obszarów Natura 2000 w skali lokalnej. Należy uznać, że rezygnacja z realizacji przedsięwzięcia, którego jednym z głównych celów jest wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii, energii pozyskiwanej z siły wiatru, będzie działaniem niekorzystnym w skali regionalnej, krajowej, a także globalnej i w znaczący sposób ograniczy szanse Polski na wywiązanie się ze zobowiązań dotyczących zwiększenia udziału OZE w produkcji energii. Konieczność ochrony przede wszystkim powietrza atmosferycznego zmusza do poszukiwania technologii pozyskiwania energii innych niż spalanie paliw kopalnych. Polska wprowadziła regulacje prawne zmuszające przedsiębiorstwa energetyczne do stopniowego zwiększania udziału energii uzyskiwanej ze źródeł niekonwencjonalnych, a według danych przedstawionych przez Polskie 94 Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej, cel przyjęty przez Polskę na 2010 rok nie będzie osiągnięty. Na koniec roku 2009, stan realizacji zobowiązań oszacowany został na ok. 75 % (udział energii elektrycznej odnawialnej w krajowym zużyciu energii wyniósł na koniec 2009 roku ok. 5,5% - wszystkie źródła OZE wygenerowały ok. 8,6 TWh energii elektrycznej, przy zużyciu energii elektrycznej brutto przez odbiorców końcowych na poziomie 149 TWh). Energia wiatrowa jest jednym z głównych odnawialnych źródeł energii (OZE). W aktualnej sytuacji prawnej i politycznej Polska, jako członek UE jest zobowiązana poprzez zapisy zawarte w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009//28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, do zwiększenia udziału energii z OZE w końcowym zużyciu energii do 15% do roku 2020. Niewypełnienie tego celu może skutkować sankcjami nałożonymi na nasz kraj przez Unię Europejską. Już dzisiaj wiadomo, że spośród wszystkich źródeł energii odnawialnej w Polsce, to energetyka wiatrowa posiada największy potencjał i tylko dzięki jej optymalnemu wykorzystaniu będzie możliwe spełnienie kryteriów nałożonych we wspomnianej wyżej dyrektywie. Ponadto do wzrostu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych zobowiązują zapisy zawarte w dokumentach strategicznych takich jak Polityka energetyczna Polski do 2030 r. (Ministerstwo Gospodarki 2008), czy też Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-20012 z perspektywą do roku 2016. Należy mieć również na uwadze zapisy zawarte w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 2008 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii (Dz. U. z 2008 r., nr 156, poz. 969 ze zm.). Zgodnie z §3 ww. Rozporządzenia „Obowiązek uzyskania i przedstawienia Prezesowi URE do umorzenia świadectw pochodzenia albo uiszczenia opłaty zastępczej uznaje się za spełniony, jeżeli za dany rok udział ilościowy sumy energii elektrycznej wynikającej ze świadectw pochodzenia, które przedsiębiorstwo energetyczne przedstawiło do umorzenia, lub z uiszczonej przez przedsiębiorstwo energetyczne opłaty zastępczej, w wykonanej całkowitej rocznej sprzedaży energii elektrycznej przez to przedsiębiorstwo odbiorcom końcowym, wynosi nie mniej niż

95 (…) 10,4 % — w 2010 r.”. Świadectwo pochodzenia to dokument potwierdzający wytworzenie energii elektrycznej w Odnawialnym Źródle Energii (OZE). Energetykę wiatrową można uznać za źródło czystej energii, której stosowanie nie niesie ze sobą negatywnych dla środowiska skutków związanych z emisją gazów i pyłów do atmosfery. Przy ciągłym wzroście mocy produkcyjnych w energetyce rozwój OZE wpływa pozytywnie na środowisko poprzez zmniejszanie szkodliwych substancji w atmosferze. Obecnie obszar planowanej FW Rybice podlega znacznemu przekształceniu w wyniku działalności człowieka. Dominującym sposobem użytkowania terenu są pola uprawne (jest to jednocześnie miejsce lokalizacji projektowanego parku wiatrowego) oraz użytki zielone. W przypadku nie zrealizowania przedmiotowej inwestycji obszar ten nadal będzie użytkowany rolniczo. Realizacja planowanej inwestycji nie doprowadzi do całkowitej zmiany sposobu użytkowania tego terenu, a jedynie narzuci pewne niewielkie ograniczenia, polegające na wyłączeniu z rolniczego użytkowania terenów pod fundamenty turbin, drogi i place serwisowe oraz stację elektroenergetyczną. Stopień urbanizacji analizowanego terenu jest stosunkowo nieduży, aktualnie dominuje tu luźna zabudowa wiejska – należy jednak założyć, iż stan ten będzie ulegał zmianom w czasie i stopień zabudowania terenu będzie się zwiększał wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym gminy. Naturalnymi elementami na omawianym obszarze są zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne oraz te ciągnące się wzdłuż dróg. Należy zadbać o zachowanie tych układów w dobrej kondycji, gdyż spełniają one ważne funkcje ekologiczne i krajobrazowe. Negatywny wpływ na te fragmenty środowiska może mieć intensyfikacja oraz chemizacja rolnictwa prowadząca do zubożenia gatunkowego omawianych obszarów. Realizacja planowanej inwestycji (pod warunkiem zachowania należytej ostrożności podczas prowadzenia prac budowlanych) nie powinna wpłynąć w znaczący sposób na przekształcenia tych struktur, stanowić będzie jednocześnie formę ochrony terenów rolniczych przed ewentualną postępującą niekontrolowaną urbanizacją na okres planowanego funkcjonowania farmy, tj. około 25 lat (projekt narzuca całkowity zakaz zabudowy na obszarze przewidzianym pod lokalizację parku wiatrowego). Trwałemu zajęciu i wyłączeniu z dotychczasowego użytkowania podlegać będzie teren o łącznej powierzchni nie przekraczającej około 5,2 ha. Siłownie wiatrowe są inwestycjami bezobsługowymi, a w związku z długimi okresami pomiędzy

96 przeglądami i konserwacją urządzeń nie będą występowały utrudnienia w ruchu drogowym i użytkowaniu okolicznych terenów.

5.3. Wariant najkorzystniejszy dla środowiska Przyjęty do realizacji wariant należy uznać za najkorzystniejszy dla środowiska. Obecna liczna turbin wiatrowych oraz ich lokalizacja wynika z uwzględnienia bliskiego sąsiedztwa obszaru specjalnej ochrony ptaków „Wybrzeże Trzebiatowskie” oraz wysokiej liczebności gęsi zbożowych i białoczelnych żerujących w trakcie przelotów jesiennych na polach położonych na wschód od miejscowości Sulikowo. W związku zaleceniami autora „Prognozy oddziaływania na środowisko realizacji ustaleń projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w obrębach geodezyjnych: Rybice, Sulikowo, Dąbrowa, Gostyń w gminie Świerzno” zrezygnowano z dwóch skrajnie wysuniętych na południe turbin, zlokalizowanych najbliżej żerowiska, i uzyskano pozytywne uzgodnienie RDOŚ dla Projektu Planu Zagospodarowania Przestrzennego (pismo z dnia 27 kwietnia 2010 r. nr RDOŚ-32- WOOŚ.OSZP-7041/107/1/10/ds.).

97 6. ZAPOBIEGANIE I MINIMALIZACJA ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO Działania mające na celu zapobieganie i ograniczanie negatywnych oddziaływań na środowisko rozpoczęły się w momencie wyboru przez inwestora lokalizacji projektowanej farmy wiatrowej. Dokonano analizy warunków wiatrowych, która pozwoliła na pozytywne określenie ekonomicznej zasadności budowy na tym terenie elektrowni wiatrowej. Przy wyborze miejsc postawienia konkretnych turbin kierowano się przepisami prawa w zakresie ochrony przyrody oraz odległością miejsc zamieszkanych przez ludzi. Ograniczenia, które był zobowiązany uwzględnić Inwestor przy projektowaniu kształtu FW Rybice narzucone zostały przez dokumenty planistyczne, których ostateczny kształt jest wynikiem przeprowadzenia procedury planistycznej zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Na etapie uchwalania „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Świerzno” zmniejszono granice obszaru pierwotnie przeznaczonego pod farmę wiatrową, w związku ustanowieniem na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 5 września zmieniającego rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. 2007 nr 179 poz. 1275) obszaru specjalnej ochrony ptaków „Wybrzeże Trzebiatowskie” (PLB320010). Po rezygnacji z lokalizacji 7 turbin wszystkie wieże wiatrowe znajdą się poza obszarami chronionymi w myśl Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. 2009 nr 151 poz. 1220), w tym poza obszarami wchodzącymi w skład sieci Natura 2000. Wybierano takie rozmieszczenie, które może zagwarantować minimalny wpływ na wrażliwe elementy środowiska biotycznego i abiotycznego oraz na komfort życia ludzi. W celu ustalenia znaczenia obszaru przewidzianego pod inwestycję dla awifauny oraz określenia sposobu w jaki ptaki go wykorzystują przeprowadzono roczny monitoring obejmujący wszystkie okresy fenologiczne oraz dodatkowy monitoring wykorzystywania przedmiotowego obszaru przez gęsi. Wyniki monitoringów, które wpłynęły na kształt prognozy oddziaływania na środowisko do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego spowodowały redukcję turbin wiatrowych, zmniejszono pierwotnie zakładaną ich liczbę z 13 na 11 w związku z potencjalnym zagrożeniem dla miejsca żerowania i odpoczynku gęsi Anser w czasie przelotów. Monitoring

98 chiropterologiczny przeprowadzony w okresie największej aktywności nietoperzy pozwolił na stwierdzenie znikomej obecności tej grupy ssaków na terenie przewidzianym pod inwestycję oraz brak w najbliższej okolicy potencjalnych miejsc ich rozrodu. Dodatkowo należy stwierdzić, że lokalizacja elektrowni wiatrowych FW Rybice spełnia zalecenia co do zachowania odległości od ważniejszych struktur krajobrazu wykorzystywanych przez nietoperze, o których mowa w EUROBATS (100 m od struktur ważnych dla nietoperzy) oraz Tymczasowych Wytycznych dotyczących oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze (200 m od lasu). Jak już wspomniano w rozdziale 4.5.3. lokalizacja obszaru inwestycji nie jest atrakcyjna dla nietoperzy, gdyż pola stanowią wielkoobszarowe monokultury ze słabo rozwiniętymi strukturami liniowymi (rowy, śródpolne szpalery drzew) i węzłowymi krajobrazu (kępy zadrzewień, mokradła, stawy), które przyciągałyby nietoperze, i gdzie mogłyby one żerować lub przemieszczać się wzdłuż naturalnych korytarzy. Ponieważ nie można było wykluczyć negatywnego oddziaływania turbiny wiatrowej numer TW139 na nietoperze zalatujące w jej rejon (hałas, kolizje), finalnie Inwestor zrezygnował z lokalizacji tej turbiny. Również na etapie opracowywania zmiany Miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego zadbano o środki mające na celu zapobieganie lub ograniczanie negatywnych oddziaływań na środowisko. Przed rozpoczęciem prac nad projektem miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego zgodnie z przepisami wykonane zostało opracowanie ekofizjograficzne, które wskazało szereg ograniczeń dla lokalizacji elektrowni wiatrowych w projekcie planu. Projekt planu spełnia założenia opracowania ekofizjograficznego, Dodatkowo projekt planu nakłada na Inwestora obowiązek prowadzenia monitoringu porealizacyjnego skutków wpływu inwestycji na środowisko przyrodnicze w 1., 3. i 5. roku od uruchomienia inwestycji, ze szczególnym uwzględnieniem migrujących ptaków i ostoi ich bytowania. W przypadku stwierdzenia negatywnego wpływu na migrujące zwierzęta lub ostoje ich bytowania inwestor może być zobowiązany do podjęcia działań ratunkowych w celu usunięcia zagrożeń, zgodnie z przepisami odrębnymi. Ponadto Projekt Miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego określa następujące zasady dotyczące środowiska przyrodniczego i krajobrazu kulturowego:

9 TW13 – turbina wiatrowa 13 – nazewnictwo zgodne z Ryc. 10

99 · obowiązek zabezpieczenia środowiska przed emisją szkodliwych fal elektromagnetycznych, porażeniem prądem i ładunkami elektrostatycznymi; · budowa elektrowni wiatrowych wymaga przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko zgodnie z przepisami odrębnymi; · zakaz zmiany stosunków wodnych, zasypywania oczek wodnych i bezodpływowych zagłębień terenu; · zakaz zmiany konfiguracji terenu – zmiany powstałe w wyniku prowadzonych prac budowlanych należy przywrócić do stanu umożliwiającego kontynuację jego użytkowania w dotychczasowy sposób; · zakaz lokalizacji obiektów powodujących przekroczenie dopuszczalnych norm hałasu i elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego poza granicami obszaru opracowania planu. Na etapie budowy ograniczenie i zapobieganie oddziaływaniu na środowisko można osiągnąć poprzez: · wyznaczenie tras przejazdów ciężkiego sprzętu w taki sposób, aby zminimalizować wpływ emitowanego hałasu i drgań w odniesieniu do siedzib ludzkich oraz obiektów przyrodniczo cennych, · zastosowanie nowych technologii o obniżonej uciążliwości dla środowiska.

W odniesieniu do miejsca żerowania i odpoczynku w czasie migracji sezonowych gęsi Anser, na wniosek Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Szczecinie Inwestor zrezygnował z turbin, których planowana lokalizacja znajdowała się najbliżej tego miejsca. Najprawdopodobniej pojaw gęsi związany był z obecnością pozostawionych na polu ziaren i posiekanych pędów kukurydzy pastewnej. W celu ograniczenia liczby przebywających na tym terenie ptaków można rozpatrzyć zmianę rodzaju stosowanych tam upraw lub całkowite zrezygnowanie z niej. W związku z tym, iż FW Rybice planowana jest w krajobrazie rolniczym, w dalszym i bliższym sąsiedztwie znajdują się uprawy, które będą stanowiły alternatywne i dogodne żerowisko dla gęsi. Dodatkowo pomimo tego, iż nie przewiduje się wystąpienia znaczących oddziaływań zarówno na etapie eksploatacji, jak również realizacji i likwidacji przedsięwzięcia rekomenduje się podjęcia działań minimalizujących możliwość ich wystąpienia.

100 W celu ochrony wód podziemnych przed potencjalnym zanieczyszczeniem, na etapie realizacji przedsięwzięcia ustala się zakaz prowadzenia wszelkiego rodzaju prac związanych z naprawą sprzętu budowlanego, w szczególności związanych z wymianą płynów eksploatacyjnych poza obszarami wyznaczonymi do tego celu i specjalnie przygotowanymi (utwardzonymi, zabezpieczonymi przed potencjalnym przedostaniem się zanieczyszczeń do gruntu). Aby skutecznie zapobiegać wystąpieniu awarii, obsługa serwisowa musi być prowadzona przez wykwalifikowany personel, a stan techniczny urządzeń podlegać okresowej kontroli. W przypadku stacji transformatorowej ewentualne wycieki oleju z transformatorów olejowych zostaną w pełni zabezpieczone poprzez zastosowanie szczelnych mis olejowych, które będą gromadzić wycieki. Zabezpieczenie stanowić będzie również system kanalizacyjny wyposażony w separatory, zapobiegające przedostawaniu się oleju z wód opadowych i dalej do gruntu. Część odpadów powstających na etapie likwidacji i realizacji przedsięwzięcia (poza tymi, które będą wykorzystane w miejscu ich wytworzenia - masy ziemne, lub przekazywane niezwłocznie podmiotowi posiadającemu odpowiednie zezwolenia), będzie gromadzona czasowo w odpowiednich kontenerach. Nie wskazano na potrzebę podjęcia dodatkowych działań minimalizujących na etapie eksploatacji inwestycji w związku z pracami serwisowymi i powstającymi podczas tych prac odpadami olejowymi. Wymiana oleju odbywa się w szczelnie zamkniętej wieży, w związku z tym nie ma ryzyka przedostania się zanieczyszczeń do wód gruntowych i gleby.

101 7. USTALENIA KOŃCOWE OCENY 7.1. Ustanowienie obszaru ograniczonego użytkowania Dla planowanego przedsięwzięcia nie jest konieczne ustanowienie obszaru ograniczonego użytkowania w rozumieniu Art. 135 ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 nr 62 poz. 627 z późn. zm.).

7.2 Analiza możliwych konfliktów społecznych

Konflikty społeczne, jakie mogą powstać w związku z realizacją inwestycji FW Rybice, związane są przede wszystkim z potencjalną emisją hałasu, możliwym obniżeniem walorów krajobrazowych terenu, a także potencjalnym negatywnym wpływem na obszary chronione i cenne przyrodniczo położone w sąsiedztwie projektowanej FW Rybice. Zgodnie z informacjami zawartymi w niniejszym Raporcie, oddziaływania te uznano za pomijalne. Ze względu na charakter planowanej inwestycji w wyniku jej realizacji nie dojdzie do ograniczenia dostępu mieszkańców do terenów publicznych, ani nie wystąpi ingerencja w uzasadnione prawa osób trzecich. Każda ingerencja człowieka w krajobraz jest źródłem oddziaływań, szczególnie dotyczy to obiektów stanowiących wyraźne dominanty wysokościowe, widoczne z miejsc położonych poza terenem ich lokalizacji i ze znacznych odległości. Jednocześnie jest to oddziaływanie niemierzalne, a ocena estetyki krajobrazu jest zawsze oceną subiektywną. Parki wiatrowe stają się coraz powszechniejszym elementem krajobrazu rolniczego, zarówno w Polsce, jaki i na całym świecie, stając się tym samym elementem krajobrazu kulturowego, a skojarzenia społeczeństwa związane z inwestycjami z zakresu odnawialnych źródeł energii są w przeważającej mierze pozytywne. Konflikt społeczny jest procesem zachodzącym pomiędzy grupami społecznymi odmiennych interesach i poglądach. W przypadku omawianego przedsięwzięcia potencjalny konflikt obejmować może dwie zasadnicze grupy:

102 - zwolenników przedsięwzięcia – w tym właścicieli nieruchomości, na których posadowione zostaną elektrownie wiatrowe oraz władze gminy, liczące na dodatkowe dochody dla budżetu gminy, - przeciwników przedsięwzięcia – właścicieli nieruchomości sąsiadujących, którym Inwestor nie zaproponował lokalizacji elektrowni wiatrowej.

Z dotychczasowych doświadczeń i licznych doniesień prasowych wynika, że zwolennicy elektrowni wiatrowych rzadko zmieniają swoje pozytywne nastawienie do inwestycji, a decydującym czynnikiem jest wykup lub wieloletnia dzierżawa terenu. Poważnym problemem jest natomiast przekonanie pozostałej części społeczeństwa, która nie odniesie bezpośrednich korzyści płynących z realizacji i funkcjonowania przedsięwzięcia. FW Rybice będzie w całości położona poza powierzchniowymi formami ochrony przyrody w tym obszarami sieci Natura 2000. Jednak biorąc pod uwagę fakt, iż lokalizacja sąsiaduje bezpośrednio z obszarem chronionym na mocy Dyrektywy Ptasiej, realizacja inwestycji może spotkać się z protestem, tak lokalnej społeczności, jak i organizacji pozarządowych, pomimo zastosowania przez Inwestora działań minimalizujących potencjalny negatywny wpływ na ornitofaunę wykorzystującą ten teren. Poważną grupą społeczną, która może wypowiadać się w sprawie planowanej inwestycji są organizacje pozarządowe i stowarzyszenia o charakterze proekologicznym. Inwestycje w zakresie energetyki odnawialnej opartej na wykorzystywaniu siły wiatru wywołują zazwyczaj ich sprzeciw, mimo to, wiele lokalizacji farm wiatrowych uzyskało ostatecznie akceptację organizacji społecznych. Następowało to po uwzględnieniu przez inwestorów warunków zabezpieczających interesy środowiska naturalnego, w tym głównie ptactwa. Analiza procedury formalnej wskazuje, że władze gminy dopełniły wszelkich procedur formalnych, wynikających z obowiązującego prawa. Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r., nr 199 , poz. 1227 z późn. zm.), a wcześniej ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r., nr 25, poz. 150 z późń. zm.) obliguje gminę do poddawania zamierzeń inwestycyjnych konsultacjom

103 społecznym, w ramach wynikającej z art. 33 ustawy z dnia 3 października 2008 r. procedury oceny oddziaływania na środowisko z udziałem społeczeństwa.

7.3. Monitoring oddziaływania na środowisko 7.3.1. Monitoring akustyczny W celu weryfikacji teoretycznych obliczeń hałasu zaleca się przeprowadzenie porealizacyjnej analizy akustycznej. Pomiary powinny być wykonane w rejonie najbliższej zabudowy mieszkaniowej, po pełnym uruchomieniu farmy wiatrowej, zgodnie z metodyką podaną w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 4 listopada 2008 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz pomiarów ilości pobieranej wody (Dz. U. 2008 nr 206 poz. 1291). W przypadku stwierdzenia przekroczeń dopuszczalnych wartości emisji hałasu należy rozpatrzyć zastosowanie środków mających na celu ograniczenie mocy akustycznej elektrowni lub ich czasowe wyłączanie w porze nocnej.

7.3.2. Monitoring ornitologiczny Porealizacyjny monitoring ornitologiczny powinien być przeprowadzony zgodnie z „Wytycznymi w zakresie oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki” (PSEW, Szczecin 2008). Monitoring porealizacyjny powinien obejmować cykl roczny, stanowiąc replikę badań przedrealizacyjnych i powinien być trzykrotnie powtarzany w ciągu 5 lat po oddaniu farmy do eksploatacji, w wybrane przez eksperta-ornitologa lata (np. w latach 1, 2, 3 lub 1, 3, 5), z uwagi na występowanie efektów opóźnionych w czasie. Wskazane jest wykonywanie badań wpływu farmy na wykorzystanie przestrzeni przez ptaki równolegle z badaniami śmiertelności w wyniku kolizji.

7.3.3. Monitoring chiropterologiczny Celem określenia rzeczywistego wpływu planowanego przedsięwzięcia w fazie realizacji zaleca się wykonanie monitoringu porealizacyjnego wg obowiązujących na etapie podjęcia badań dobrych praktyk. Na dzień wykonania niniejszego Raportu dobre praktyki zostały opisane w Wytycznych OTON (2009) oraz EUROBATS (2006).

104 7.4. Wskazanie trudności napotkanych przy wykonywaniu raportu W trakcie opracowywania niniejszego raportu nie napotkano trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy.

105 8. SPIS LITERATURY I MATERIAŁÓW ARCHIWLANYCH Baza danych obszarów sieci Natura 2000 w Polsce, Ministerstwo Środowiska, http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000/ Desholm M., Kahlert J., 2005. Avian collision risk at an offshore wind farm. Biology Letters 22; 1(3): 296–298. Fernley J., Lowther, S., Whitfield, P., 2006. A review of goose collisions at operating wind farms and estimation of the goose avoidance rate. A report by Natural Research Ltd, West Coast Energy and Hyder Consulting. Ingielewicz, Zagubień 2004, HGC 2006, Leventhall 2005, Jorgen Jakobsen 2005, Rogers 2005, Chouard 2006 (DELTA 2008),

Kondracki J., 2002, Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa. Kościów R., 2008. Ocena potencjalnego oddziaływania projektowanej Park Elektrowni Wiatrowych Rybice (PEWi-Ryb). Wyniki monitoringu rocznego. EPA, Szczecin. Kościów R., 2008a. Raport monitoringu zimowania i wędrówek gęsi Anser na terenie PEWi-Ryb z okresu od 15 X 2007 do 15 III 2008. EPA, Szczecin. Kościów R., 2009. Monitoring nietoperzy na obszarze projektowanej lokalizacji Parku Elektrowni Wiatrowych – Rybice (PEWi-Rybice) i obszarach sąsiadujących z farmą wiatrową. EPA, Szczecin. Madsen J., Boertmann D., 2008. Animal behavioral adaptation to changing landscapes: spring-staging geese habituate to wind farms. Landscape Ecology 23:1007–1011. Mapa hydrologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz N-33-66 D Pobierowo. GUGiK, Warszawa 2007. Mapa sozologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz N-33-66 D Pobierowo. GUGiK, Warszawa 2007. Matuszkiewicz J.M., 2001, Zespoły leśne Polski, PWN, Warszawa. Tymczasowe wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze. OTON, 2009. Wytyczne w zakresie oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki. PSEW 2008. Szczecin.

106 Waloryzacja przyrodnicza gminy Świerzno. Biuro Konserwacji Przyrody w Szczecinie, 2001. Wuczyński A., 2009. Wpływ farm wiatrowych na ptaki. Rodzaje oddziaływań, ich znaczenie dla populacji ptasich i praktyka badań w Polsce. Notatki Ornitologiczne 2009, 50: 206–227.

107 ZAŁĄCZNIKI GRAFICZNE

108 Załącznik 1 – Lokalizacja planowanej inwestycji

109 Załącznik 2 – Prognozowany zasięg oddziaływania hałasu w porze nocy

110 Załącznik 3 - Prognozowany zasięg oddziaływania hałasu w porze dnia

111 112 Załącznik 4 – Analiza oddziaływania hałasem przez FW Rybice – Położenie punktów referencyjnych względem Farmy Wiatrowej Rybice

113 Załącznik 5 – Wizualizacja FW Rybice

114 115 116 117 118 ZAŁĄCZNIKI TEKSTOWE

119 Załącznik 1 - Postanowienie Wójta Gminy Świerzno z dnia 27.07.2009 r. w sprawie potrzeby przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko i zakresu raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko. Znak OŚ.7627-03/2009

120 Załącznik 2 – Postanowienie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie, pismo z dnia 10 lipca 2009 r. znak RDOŚ-32-WOOŚ-TŚ.6642/3/09/mł

121 Załącznik 3 – Opinia sanitarna Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Kamieniu Pomorskim z dnia 10 lipca 2009 r. znak PS-N.NZ-403- 21/2009

122