De brochure ‘Kerncijfers Toerisme KERNCIJFERS TOERISME VELUWE Veluwe’ is een product van VisitVeluwe dat tot stand is gekomen in samen- werking met het Bureau Economisch Onderzoek van de provincie . Aan dit product kunnen geen rechten worden ontleend. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met VisitVeluwe op 0481 366 250.

Dorpsstraat 14, 6661 EK Elst Postbus 156, 6660 AD Elst E [email protected] visitveluwe.nl/partners KERNCIJFERS TOERISME VELUWE

TOERISME OP DE VELUWE

Gelderland is al jaren de favoriete vakantieprovincie van de binnenlandse vakantieganger. De Veluwe is daarbinnen de belangrijkste bestemming. In 2016 groeide het aantal toeristi- sche overnachtingen met ruim twee procent ten opzichte van 2015. Binnen deze groei zitten wel verschillen: de belangrijkste logiesvormen, de campings en bungalows, zijn de afgelopen jaren stevig gegroeid. Het aantal hotelovernachtingen neemt daarentegen licht af ten opzichte van 2015. INHOUDSOPGAVE:

De gemiddelde verblijfsduur stijgt van 5,1 (in 2015) naar 5,5 PAG ONDERWERP dagen (in 2016). De gewenste verlenging van het verblijf krijgt 4 > 1. Kerncijfers Binnenlandse vakanties daarmee vorm. De stijging wordt vooral gerealiseerd door de 10 > 2. Kerncijfers Activiteiten en attracties lange vakanties (meer dan 9 dagen). 14 > 3. Beoordelingen Activiteiten en accommodaties Toerisme is belangrijk voor de werkgelegenheid op de Veluwe. 16 > 4. Kerncijfers Bestedingen van toeristen Ruim 21.500 mensen hebben op de Veluwe een baan in de 18 > 5. Kerncijfers Buitenlandse gasten vrijetijdseconomie. Dat komt neer op iets meer dan 6% van 20 > 6. Kerncijfers Zakelijk bezoek de totale werkgelegenheid. 22 > 7. Kerncijfers Werkgelegenheid

2 KERNCIJFERS TOERISME VELUWE KERNCIJFERS TOERISME VELUWE 3 KERNCIJFERS BINNENLANDSE VAKANTIES

Kerncijfers 1 Binnenlandse vakanties WAAR KOMEN DE MEESTE BINNENLANDSE VAKANTIEGANGERS VANDAAN?

GEZINSSAMENSTELLING VAKANTIEGANGERS OP DE VELUWE Noord- Holland 17,8% 1 45,4% Gezinnen (vrouw ouder dan 35 jaar) zonder VELUWE thuiswonende kinderen

29,4% 2 Zuid-Holland 21,4% Gezinnen met kinderen, jongste 10% kind 0-5 jaar Noord-Brabant 3 13,8% Gezinnen met kinderen, jongste kind 6-12 jaar

Bron: NBTC-NIPO Research, Continu Vakantie Onderzoek. Bron: NBTC-NIPO Research, Continu Vakantie Onderzoek. Cijfers zijn het gemiddelde van 2011-2016 Cijfers zijn het gemiddelde van 2011-2016.

4 KERNCIJFERS TOERISME VELUWE KERNCIJFERS TOERISME VELUWE 5 KERNCIJFERS BINNENLANDSE VAKANTIES

WAAR VERBLIJVEN DE BINNENLANDSE ONTWIKKELING VAN HET AANTAL TOERISTISCHE VAKANTIEGANGERS OP DE VELUWE (IN %1)? VAKANTIES EN OVERNACHTINGEN OP DE VELUWE

Zwolle vakanties overnachtingen 2% 1% 1500 7800

Harderwijk 4% Veluwemeer 3% 9% 2% 1300 7100 Epe Ermelo 9% 8%

Putten 1100 6400 6% IJssel Overnachtingen x 1000 x 1000 Vakanties 1% 2007 2010 2013 2016 13% Zutphen Bron: NBTC-NIPO Research, Continu Vakantie Onderzoek 14% 1% Scherpenzeel Ede 5% BINNENLANDSE VAKANTIES EN OVERNACHTINGEN 1% 12% In 2016 brachten de Nederlanders 1.714.000 vakanties door op de Veluwe. 0% Bijna twintig procent daarvan had plaats in de eigen stacaravan. Al deze 3% Bron: Raming o.b.v. vakanties betekenden ruim 7,6 miljoen overnachtingen. Relatief gezien gerealiseerde opbrengsten Nederrijn toeristen- en forensenbelas- is er een lichte daling in aantal toeristische vakanties, maar een stijging in Arnhem2 2% tingen (bron CBS), gemiddelde aantal toeristische overnachtingen. Dit betekent dat er door minder mensen 2010-2015, Bureau Economisch 1% 2% Onderzoek provincie Gelderland meer overnachtingen zijn gerealiseerd. De gemiddelde verblijfsduur steeg dan ook van 5,1 (in 2015) naar 5,5 dagen (in 2016). 1 De relatieve verdeling is bepaald o.b.v. de totale opbrengsten toeristen- en forensenbelastingen per gemeente; hierbij is niet gekekenWaal naar verschillen in de tarieven per gemeente. 2 In wordt vanaf 2015 geen toeristenbelasting meer gerekend. In deze verdeling blijft het percentage van 2% echter gelijk op basis van het gemiddelde van 2010-2014.Nijmegen

Maas 6 KERNCIJFERS TOERISME VELUWE KERNCIJFERS TOERISME VELUWE 7 Rijn KERNCIJFERS BINNENLANDSE VAKANTIES

WAAR VERBLIJVEN DE TOERISTEN? HOE LANG VERBLIJFT DE TOERIST OP DE VELUWE?

Toeristische vakanties in % (van totaal) 4000 kort: 2-4 dagen 3.707 3.570 2014 middellang: 5-8 dagen 3.113 2015 lang: 9 dagen of meer 3000 60% 53,1 50,0 50,3 50,8 2016 49,6 47,2 2.252 39,4 1.922 40% 35,7 36,4 38,1 2000 33,7 1.675 31,9

1.045 17,4 914 978 20% 1000 877 14,6 13,3 13,6 13,4 723 779 11,6

0 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Hotel Bungalow Kamperen Overig Bron: NBTC-NIPO Research, Continu Vakantie Onderzoek toeristische overnachtingen x 1000 Bron: NBTC-NIPO Research, Continu Vakantie Onderzoek DE VERDELING OVER DE SEIZOENEN BINNENLANDSE OVERNACHTINGEN NAAR LOGIESVORM Hoewel de zomer traditioneel de belangrijkste vakantieperiode voor de bin- Ruim veertig procent van alle logiesaccommodaties in Gelderland bevindt nenlandse vakanties op de Veluwe is, blijken de herfst en de winter in belang zich op de Veluwe (513 stuks). Deze accommodaties zijn gemiddeld iets toe te nemen. Er is een duidelijke groei in het aantal vakanties in deze twee groter dan in de andere delen van Gelderland. De Veluwe heeft bijna 94.000 seizoenen. Deze ontwikkeling biedt volop kansen voor de opzet van aanbie- slaapplaatsen, 48% van het aanbod in Gelderland. Daarvan ligt het merendeel dingen en acties, afgestemd op deze periodes. Zo kan er daadwerkelijk meer op kampeerterreinen. Kijken we bij de doorgebrachte toeristische vakanties spreiding over het jaar en seizoensverlenging worden bereikt. naar de logiesvorm, dan blijkt dat bijna de helft is doorgebracht in een bungalow. En dertig procent op een camping. Het aantal toeristische overnachtingen in 2016 groeide met 2,2% ten opzichte van 2015. Wist u dat de Nederlandse vakantieganger op de Veluwe... • Gemiddeld 5,5 nachten op de Veluwe verblijft. • Vooral overnacht in een bungalow. • In de helft van de gevallen voor een korte vakantie (2-4 dagen) komt. • Voornamelijk de leefstijl ‘Uitbundig Geel’ en ‘Gezellig Lime’ heeft. Kijk voor meer informatie over de zeven belevingswerelden op recron.nl.

8 KERNCIJFERS TOERISME VELUWE KERNCIJFERS TOERISME VELUWE 9 KERNCIJFERS ACTIVITEITEN EN ATTRACTIES

Kerncijfers Top 1 Wandeling maken 2 Activiteiten en attracties TOP 10 MEEST POPULAIRE ACTIVITEITEN OP DE VELUWE

1. Wandeling maken - 18,4% (899.800)

2. Uit eten gaan (in restaurant) - 17% (829.000)

3. Bezoek aan natuurreservaat, natuurgebied - 11,9% (582.200)

4. Fietsen - 9,8% (479.000)

5. Zwemmen - 9,5% (463.900)

6. Funshopping - 7,9% (387.800)

7. Bezoek aan bezienswaardige gebouwen - 5,4% (265.800)

8. Bezoek aan museum, oudheidkamer - 4,2% (206.500)

9. Bezoek aan dierenpark, safaripark, DE 3 MEEST POPULAIRE DAG Top 2 Uit eten Top 3 Bezoek aan dolfinarium - 3,9% (190.300) RECREATIEVE ACTIVITEITEN natuurgebied OP DE VELUWE ZIJN: 10. Bezoek aan pretpark, attractiepark - 2,2% (109.600) 1. Wandelen voor plezier (15%) 2. Uit eten in een restaurant/ eetcafé (11%) 3. Fietstocht voor plezier (10%)

Bron: NBTC-NIPO Research, Continu Vakantie Onderzoek Bron: NBTC-NIPO Research, Continu Vrije Tijds Onderzoek 2015. 2014-2016 / Bewerking Bureau Economisch Onderzoek In 2018 wordt het Continu Vrije Tijds Onderzoek (CVTO) weer provincie Gelderland. herhaald.

10 KERNCIJFERS TOERISME VELUWE KERNCIJFERS TOERISME VELUWE 11 KERNCIJFERS ACTIVITEITEN EN ATTRACTIES

TOP 10 BETAALDE TOP 10 GRATIS TOP 10 BETAALDE TOP 10 GRATIS DAGATTRACTIES 2016 DAGATTRACTIES 2015 EVENEMENTEN 2016* EVENEMENTEN 2016

1. Koninklijke Burgers’ Zoo, Arnhem 1.  Nationaal Park Veluwezoom, 1. Veluws Zandsculpturenfestijn, 1 Start Giro d’Italia Gelderland, (1.023.469) Rheden (1.495.000) Garderen (150.000) Apeldoorn (575.000) 2. Dolfinarium, (586.300) 2. Recreatiegebied Bussloo, Wilp 2. Internationale Tentoonstelling 2. Gemaakt in Gelderland, Arnhem 3. Het Nationale Park De Hoge (1.022.000) Sonsbeek, Arnhem (60.000) (215.000) Veluwe, Otterlo (546.000) 3. Natuurpark Berg en Bos, 3. Fashion + Design Festival Arnhem 3. Heideweek Ede (150.000) 4. Nederlands Openluchtmuseum, Apeldoorn (500.000; opgave 2016) (FDFA), Arnhem (52.500) 4. World Streetpainting Festival, Arnhem (531.678) 4. Recreatiegebied Zeumeren, 4. Horse Event, Ermelo (42.250) Arnhem (150.000) 5. De Apenheul, Apeldoorn (490.000) Voorthuizen (390.000) 5. Sprookjesfestival, Arnhem (42.000) 5. Bevrijdingsfestival Wageningen 6. Julianatoren, Apeldoorn (450.000) 5. Strand Nulde, (268.000) 6. Pasar Malam in de Bush, Arnhem (130.000) 7. Schateiland Zeumeren, Voorthuizen 6. Bezoekerscentrum Veluwezoom, (31.366; opgave 2015) 6. Vrijheidsdefilé Wageningen (130.000) (354.000; opgave 2015) Rheden (200.000) 7. Beleef Landleven, Arnhem (30.000) 7. Koningsdag Apeldoorn (100.000) 8. Kröller-Müller Museum, Otterlo 7. De Renderklippen, Heerde (200.000; 8. Gelderse Museumdag, Arnhem (28.000) 8. Oud Veluwse Markt, Barneveld opgave 2016) (346.352) 9. September Tuinmaand, Apeldoorn (100.000) 9. Paleis Het Loo, Apeldoorn (313.989) 8. Strand Horst, Ermelo (200.000) (27.000) 9. Winterfestijn Arnhem (100.000) 10. Bezoekerscentrum Park De Hoge 9. Heerderstrand, Heerde (140.000; 10. Spirit of Winter, Apeldoorn (22.960) 10. Koningsdag Arnhem (90.000) Veluwe, (318.000) opgave 2016) 10. De Beeldentuin, Garderen

Bron: Respons. Gegevens over gratis (130.000; opgave 2014) Bron: Respons dagattracties 2016 nog niet bekend. * Evenementen in GelreDome buiten beschouwing gelaten.

12 KERNCIJFERS TOERISME VELUWE KERNCIJFERS TOERISME VELUWE 13 BEOORDELINGEN ACTIVITEITEN EN ACCOMMODATIES

Beoordelingen 3 Activiteiten en Accommodaties

TRIPADVISOR ZOOVER

10 BEST BEOORDEELDE 10 BEST BEOORDEELDE 10 BEST BEOORDEELDE 10 BEST BEOORDEELDE THINGS TO DO HOTELS BEZIENSWAARDIGHEDEN ACCOMMODATIES Schaal 0-5 sterren Schaal 0-5 sterren (met minimaal 20 reviews) (met minimaal 50 reviews)

1. Airborne Cemetery 5 (313) 1. Kasteel Engelenburg 4,5 (288) 1. Kootwijkerzand 9 (54) 1. Bed and Breakfast Secret Garden 2. Nederlands Openluchtmuseum 2. Holiday Inn Express Arnhem 4,5 (373) 2. Thermen Bussloo 8,9 (3814) 9 (189) 4,5 (1.259) 3. Hotel de Sterrenberg 4,5 (267) 3. Veluwsche Stoomtrein Maatschappij 2. Bed and Breakfast De Droomhoeve 3. Kroller-Muller Museum4,5 (1.204) 4. Bilderberg Hotel de Klepperman 4 (516) 8,8 (49) 9,7 (541) 4. Airborne Museum Hartenstein 5. Van der Valk Hotel Apeldoorn 4. Speulder en Sprielderbos 8,7 (227) 3. Vliegtuigsuite Teuge 9,7 (244) 4,5 (632) De Cantharel 4 (1.884) 5. Nederlands Bakkerijmuseum 8,7 (115) 4. Camping De Bunders 9,5 (105) 5. Park Sonsbeek 4,5 (477) 6. Hotel de Echoput 4 (502) 6. Airborne Museum Hartenstein 8.7 (56) 5. Camping Reeëndal 9,5 (192) 6. Het Nationale Park De Hoge 7. Bilderberg Résidence 7. Het Nationale Park De Hoge Veluwe 6. Bed and Beakfast Het Wellnest Veluwe 4,5 (666) Groot Heideborgh 4 (523) 8,6 (571) 9,5 (103) 7. Koninklijke Burgers’ Zoo 4,5 (1.375) 8. NH Arnhem Rijnhotel 4 (686) 8. Nederlands Openluchtmuseum 8,5 (398) 7. Chalets op de heide Vierhouten 8. Paleis Het Loo 4,5 (973) 9. NH Veluwe Sparrenhorst 4 (857) 9. Park Sonsbeek 8,5 (38) 9,4 (67) 9. Apenheul 4,5 (848) 10. Bilderberg Hotel De Keizerskroon 4 (687) 10. Paleis Het Loo 8,3 (407) 8. Camping De Reebok 9,4 (53) 10 . Nationaal Park Veluwezoom 4,5 (166) 9. Hotel De Slaapfabriek Teuge 9,3 (156) 10. Kampeerhoeve Bussloo 9,3 (287)

Bron: tripadvisor.nl, geraadpleegd op dinsdag 17 oktober 2017. Waardering is het gemiddelde van alle reviews. Bron: zoover.nl, geraadpleegd op dinsdag 17 oktober 2017.

14 KERNCIJFERS TOERISME VELUWE KERNCIJFERS TOERISME VELUWE 15 KERNCIJFERS BESTEDINGEN TOERISTEN

Kerncijfers HOEVEEL BESTEEDT DE TOERIST GEMIDDELD 4 Bestedingen van toeristen PER PERSOON PER DAG, TIJDENS ZIJN VAKANTIE?

BESTEDINGEN TIJDENS VRIJETIJDSACTIVITEITEN EN BINNENLANDSE VAKANTIES 33,4 2014 32,3 32,4 32,0 2015 AANTAL EN BESTEDINGEN TIJDENS VRIJETIJDSACTIVITEITEN 30,4 30,4 Op de Veluwe zijn in 2015 bijna 63 miljoen vrijetijdsactiviteiten ondernomen 29,0 29,1 2016 door Nederlandse toeristen. Dit leverde directe bestedingen op met een 27,9 28,4 28,0 waarde van liefst € 775 miljoen. Een licht lager bedrag dan de jaren ervoor.

BESTEDINGEN TIJDENS BINNENLANDSE VAKANTIES 24,0 Ook de bestedingen tijdens toeristische vakanties zijn in 2016, geheel conform landelijke trend, licht gedaald ten opzichte van 2015. Die vakanties betekenen evenwel een bedrag aan € 251 miljoen. 0 Veluwe Gelderland Nederland

Worden standplaatsvakanties erbij opgeteld, dan levert dit € 277 miljoen gemiddelde bestedingen x 1 euro op voor de Veluwse economie. Bron: NBTC-NIPO Research, Continu Vakantie Onderzoek

16 KERNCIJFERS TOERISME VELUWE KERNCIJFERS TOERISME VELUWE 17 KERNCIJFERS BUITENLANDSE GASTEN

Kerncijfers HERKOMST BUITENLANDSE VERBLIJFSGASTEN 5 Buitenlandse gasten IN GELDERLAND

GELDERLAND 200 Er komen steeds meer buitenlandse gasten naar Gelderland. In 2016 werd er een 2014 175 groei van 3,4% bereikt ten opzichte van 2015. Bijna een half miljoen buitenlanders 168 2015 overnachtten 1.234.000 keer in onze provincie. Dit is 3,1% van het totaal aantal 2016 buitenlanders dat Nederland bezocht. 137 125 Onze directe buurlanden zijn voor Gelderland de belangrijkste herkomstlanden. We kunnen ons in Gelderland verheugen in een flinke groei van dat aantal 108 100 buitenlandse gasten. Met name Duitsers (+4%) en Belgen (+16%) kiezen steeds 91 88 89 vaker voor een vakantie in onze provincie. Het totaal aantal buitenlandse 79 overnachtingen is in Gelderland in de eerste zes maanden van 2017 nog sterker gasten x 1.000 gegroeid (37,6%), tegenover een toename van 12,9% landelijk. 47 50 44 42

22 18 21 19 20 14 17 17 17 7 7 6 0 België Duitsland Verenigd Frankrijk Overig Amerika Azië Overig Koninkrijk Europa Wereld Bron: CBS Statistiek Logiesaccommodaties

WIST U DAT... • 62% van de Duitse dagbezoekers een bezoek brengt aan een attractie in Gelderland? • De meest bezochte attracties door Duitsers in Gelderland zijn: 1. Koninklijke Burgers’ Zoo (25%) 2. Het Nationale Park De Hoge Veluwe (15%) 3. De Apenheul (8%) 4. Nederlands Openluchtmuseum (7%) 5. Kröller-Müller Museum (5%)

Bron: Monitor Inkomend Dagbezoek Duitsland 2016, NBTC Holland Marketing

18 KERNCIJFERS TOERISME VELUWE KERNCIJFERS TOERISME VELUWE 19 KERNCIJFERS ZAKELIJK BEZOEK

ZAKELIJK BEZOEK OP DE VELUWE Kerncijfers 6 Zakelijk bezoek 481 2010/2011 ZAKELIJK BEZOEK OP DE VELUWE 440 428 2012/2013 De Veluwe is bij de Nederlander ook een geliefde bestemming 2016 voor het houden van een- en meerdaagse zakelijke bijeenkom- 330 314 323 254 sten. In 2016 was de Veluwe de bestemming voor ruim een Het Continu Zakenreis kwart miljoen meerdaagse binnenlandse zakenreizen. Bij elkaar 220 Onderzoek heeft in 220 vertegenwoordigen die een economische waarde van € 96 2016 betrekking op miljoen. Als onderdeel van die zakelijke bijeenkomsten vonden het kalenderjaar. In 2013 en 2011 hadden er 428.000 overnachtingen plaats, waarbij de meeste reizen 110 de resultaten betrek- één overnachting kenden. Ook bij de zakenreizen is een groei king op een gebroken waarneembaar ten opzichte van vorige jaren. Zowel wat betreft jaar (okt. t/m sept.).

aantal reizen als het bestede bedrag per persoon tijdens die reizen/overnachtingen x 1.000 zakenreis. De toename van het aantal zakenreizen op de Veluwe Reizen Overnachtingen Bron: NBTC-NIPO Research, Continu Zakenreis Onderzoek (+15%) bevindt zich boven Gelders en Nederlands niveau (beiden +4%). De gemiddelde besteding van een zakenreiziger op de Veluwe is nu € 375 per persoon.

20 KERNCIJFERS TOERISME VELUWE KERNCIJFERS TOERISME VELUWE 21 KERNCIJFERS WERKGELEGENHEID

Kerncijfers VERDELING WERKGELEGENHEID 7 Werkgelegenheid NAAR DEELSECTOR IN 2016 DE WERKGELEGENHEID IN DE VRIJETIJDSECONOMIE OP DE VELUWE 1.620 490

1.160

Werkgelegenheid vrijetijdseconomie, 4.560 absoluut en in % totale werkgelegenheid

werkgelegenheid vrijetijdseconomie 2.440 in % totale werkgelegenheid

6,4 21.500 670

21.000 6,1

20.500 5,8 10.610 20.000

5,5 19.500

werkgelegenheid vrijetijdseconomie Horeca Detailhandel/groothandel Cultuur, recreatie en 19000 5,2

aandeel in % van de totale werkgelegenheid amusement 2007 2010 2013 2016 Vervoer Logiesverstrekking

Bron: Provinciale Werkgelegenheid Enqûete Gelderland/De landelijke R&T standaard IPO Sport Overig Bron: Provinciale Werkgelegenheid Enqûete Gelderland/De landelijke R&T standaard IPO

De werkgelegenheid in de vrijetijdseconomie op de Veluwe is de afgelopen De horeca en logiesverstrekking nemen 70% van de toeristisch-recreatieve 10 jaren met 1.850 arbeidsplaatsen toegenomen. Het aandeel in de totale werkgelegenheid voor haar rekening. In totaliteit zijn er in de vrijetijdseconomie werkgelegenheid is toegenomen van 5,8% in 2007 naar 6,2% in 2016. op de Veluwe 21.550 mensen werkzaam.

22 KERNCIJFERS TOERISME VELUWE KERNCIJFERS TOERISME VELUWE 23