Zbiorowiska Roslinne Lasów Płaskowyz˙U Głubczyckiego

Fragm. Flor. Geobot. Polonica 10: 131–173, 2003

Zbiorowiska ros´linne lasów Płaskowyz˙u Głubczyckiego

ANNA ORCZEWSKA

ORCZEWSKA, A. 2003. Vegetation communities of woodlands on the Głubczyce Plateau (Southern Poland). Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica 10: 131–173. Kraków. PL ISSN 1640-629X.

ABSTRACT: On the basis of 325 relevés made using the Braun-Blanquet method, vegetation communities of 14 isolated woodlands, differing in size, shape and topography, situated on the Głubczyce Plateau, were described. As a result of numerical classification (Mulva-4) 20 groups of communities were distinguished. Although none of the woods is protected and they are all selectively managed, nine communities were of a natural character. These belong to the Alnetea glutinosae R. Tx. 1937 and Querco-Fagetea Br.-Bl. et Vlieg. 1937 classes. Another 11 were either degenerate or represented secondary communities of the Tilio cordatae-Carpinetum betuli association. These transformations most probably resulted from inappropriate forest management: clear felling, selective cutting, and the introduction of pine and spruce into the habitat of broadleaved communities. Edge effect, significant because of the isolated and fragmented character of the woodlands, contributed to the high proportion of non-forest species in the vegetation.

KEY WORDS: phytosociology, forest ecology, forest communities, numerical classification, ancient woodlands, Głubczyce Plateau, Poland

A. Orczewska, Uniwersytet S´la˛ski, Wydział Biologii i Ochrony S´rodowiska, Katedra Ekologii, ul. Bankowa 9, PL-40-007 Katowice, Polska; e-mail: [email protected]

WSTE˛P

Płaskowyz˙ Głubczycki jest wysoko wyniesiona˛, lekko pofalowana˛ wierzchowina˛, poło- z˙ona˛ w południowej cze˛sći województwa opolskiego. Według KONDRACKIEGO (1994) lez˙y on w obre˛bie fizyczno-geograficznego mezoregionu o tej samej nazwie. Od obsza- rów sa˛siednich odróz˙nia go wie˛ksze s´rednie wzniesienie, w cze˛sći s´rodkowej przekra- czaja˛ce 280 m n.p.m. oraz przewaga wie˛kszych deniwelacji, od 20 do 60, a nawet od 60 do 100 metrów. Wierzchowina opada łagodnie ku wschodowi i północy (STRASZEWICZ 1962; GILOWSKI & JES´ MAN 1975). Płaskowyz˙ Głubczycki graniczy od południa z Górami Opawskimi i dolina˛ Opawy oraz Kotlina˛ Ostrawska˛, od wschodu z Kotlina˛ Raciborska˛, od północy z Dolina˛ Nysy Kłodzkiej i Kotlina˛ Kozielska˛, od północnego-zachodu z Równina˛ Niemodlin´ska˛, a od zachodu z Przedgórzem Paczowskim (KONDRACKI 1994). Płaskowyz˙ Głubczycki pokryty jest lessem typu wysoczyznowego, o mia˛z˙szosći od 5 do 9 metrów (JAHN 1968; SZCZEPANKIEWICZ 1989). Dominuja˛ tu gleby brunatne własćiwe, wytworzone z lessów i utworów lessowatych (KUCZYN´ SKA 1973; GILOWSKI & JES´ MAN 132 Fragm. Flor. Geobot. Polonica 10, 2003

N m 1000 500 0 1 23km K Rac³awice Œl¹skie I Klisino Szonów J Kazimierz G H L M A F D

Œciborzyce Lisiêcice Ma³e Milice

Grudynia Zawiszyce Wielka

B N E Debrzyca C G£UBCZYCE

Ryc. 1. Rozmieszczenie badanych powierzchni les´nych w terenie. Fig. 1. Distribution of the woodlands studied.

1975). Wzdłuz˙ cieków wodnych oraz w odpływowych i bezodpływowych zagłe˛bieniach terenowych wyste˛puja˛ ponadto: czarne ziemie, gleby gruntowo-glejowe, gleby murszo- we i mady rzeczne (PLAN URZA˛DZENIA gospodarstwa lesńego. Nadlesńictwo Prudnik. 1987–1996). Dzie˛ki bardzo z˙yznym glebom panuja˛ tu doskonałe warunki do rozwoju rolnictwa. Jego pocza˛tki na tym terenie sie˛gaja˛ neolitu (GEDL 1978; MICHALAK 1978). Rozwój osadnictwa i rolnictwa doprowadził do znacznego zmniejszenia sie˛ areałów lesńych. Płaskowyz˙ Głubczycki nalez˙y dzis´ do najsłabiej zalesionych obszarów kraju. Lasy zajmuja˛ tu zaledwie 4% powierzchni (KONDRACKI 1994). Najcze˛sćiej zajmuja˛ one niewielkie powierzchnie na stromych zboczach, w jarach lub wa˛wozach oraz w zabag- nionych obniz˙eniach terenu. Sa˛ to z reguły miejsca nieprzydatne do celów zmechani- zowanego rolnictwa. Jako obiekt badan´ wybrano 14 izolowanych przestrzennie lasów o wielkosći od 0,46 do 137,59 ha (mediana = 14,82 ha), o róz˙nym kształcie i zlokalizowanych w róz˙nych warunkach topograficznych, połoz˙onych w centralnej i południowej cze˛sći Płaskowyz˙u Głubczyckiego. Badane lasy oznaczono symbolami od A do N (Ryc. 1). Porównanie najstarszego, doste˛pnego z´ródła kartograficznego, jakim jest mapa Wie- landa-Schubarta, pochodza˛ca z lat 1722–1750 (NYREK 1972) pozwala przypuszczac´, z˙e obje˛te niniejszymi badaniami powierzchnie lesńe sa˛ resztkami starych, naturalnych A. Orczewska: Zbiorowiska ros´linne lasów Płaskowyz˙u Głubczyckiego 133 lasów. Powstały one przed rokiem 1750. Wskazuje na to ich kształt, który na wspomnia- nej mapie jest bardzo zbliz˙ony do współczesnego oraz ich usytuowanie w terenie, w miejscach nieprzydatnych do celów rolniczych. Pozostałosći starych lasów w krajobrazie rolniczym stanowia˛ ostoje flory lesńej i przyczyniaja˛ sie˛ w ten sposób do zachowania róz˙norodnosći biologicznej na tych ob- szarach (PETERKEN & GAME 1984; DZWONKO & LOSTER 1989; HERMY 1992; BRUNET & VON OHEIMB 1998; HONNAY i in. 1999). Jako cenny element krajobrazów półnatural- nych, zasługuja˛ na szczególna˛ ochrone˛. Badane lasy Płaskowyz˙u Głubczyckiego nie zo- stały jednak wyła˛czone spod normalnego uz˙ytkowania, lecz w ich obre˛bie prowadzona jest intensywna gospodarka lesńa, która nie pozostaje bez wpływu na stan zachowania szaty ros´linnej. Mimo to ros´linnosć´ w niektórych lasach nadal cechuje sie˛ stosunkowo wysokim stopniem naturalnosći. Lasy tej cze˛sći Opolszczyzny nie doczekały sie˛ jeszcze dokumentacji fitosocjologicznej. Fakt ten oraz s´wiadomosć´ ekologicznej roli, jaka˛ pełnia˛ resztki starych lasów naturalnych w krajobrazie rolniczym, skłoniły autorke˛ niniejszego opracowania do pod- je˛cia badan´ na tym terenie.

METODYKA BADAN´

W latach 1994–1996 wykonano 325 zdje˛c´ fitosocjologicznych metoda˛ Brauna-Blanqueta, oddaja˛cych pełne zróz˙nicowanie fitocenotyczne kaz˙dego z lasów. Zdje˛cia uzupełniono o naste˛puja˛ce gatunki wio- senne: Corydalis cava, Gagea lutea, Galanthus nivalis i Isopyrum thalictroides, obserwowane w nie- których płatach w roku naste˛pnym, wczesna˛ wiosna˛, od konća marca do maja. Z uwagi na fakt, z˙e wiele zdje˛c´ reprezentowało jeden typ zbiorowiska, nierzadko o niskiej randze syntaksonomicznej, w pracy umieszczono tylko cze˛sć´ zebranej dokumentacji fitosocjologicznej (148 zdje˛c´), najpełniej ilu- struja˛cej skład florystyczny wyróz˙nionych typów zbiorowisk. Nazewnictwo ros´lin przyje˛to za MIRKIEM i in. (1995), nomenklature˛ wa˛trobowców za GROLLEM (1983), a nazewnictwo mchów za OCHYRA˛ i in. (1992). Nomenklature˛ wyróz˙nionych jednostek fitosocjologicznych przyje˛to za WOJTERSKA˛ (1990) oraz MATUSZKIEWICZEM W. (2001). Zdje˛cia fitosocjologiczne poddano klasyfikacji numerycznej, wykorzystuja˛c pakiet programów Mulva-4 (WILDI & ORLÓCI 1990). Przed przysta˛pieniem do klasyfikacji wyła˛czono gatunki, które wysta˛piły tylko w jednym zdje˛ciu. Do celów analizy stopnie ilosćiowosći zamieniono na przecie˛tne pokrycie: r=0,1; +=0,5; 1=2,5; 2=15,0; 3=37,5; 4=62,5 i 5=87,5. Porównaj VAN DER MAAREL (1979). Dane poddano naste˛puja˛cym przekształceniom, doste˛pnym w programie Mulva-4: transformacji 2 skalarnej: x’=√|x| oraz transformacji wektorowej: x:=x/√∑xi . Podobien´stwo mie˛dzy zdje˛ciami obliczono w oparciu o współczynnik van der Maarela: r(x,y)=∑xy/∑x2+∑y2-∑xy, a naste˛pnie dokonano ich grupowania, wykorzystuja˛c przy tym mini- malna˛ wariancje˛: Qjk=(njnk/nj+nk)δjk. W wyniku klasyfikacji wyróz˙nionych zostało 20 typów zbiorowisk, podzielonych w dendrogramie na dwie grupy o tej samej liczbie zbiorowisk. Pierwsza z nich obejmowała zbiorowiska zbliz˙one do naturalnych, druga natomiast zbiorowiska przekształcone. W naste˛pnym etapie kaz˙da˛ z tych dwóch grup analizowano oddzielnie, stosuja˛c ten sam schemat, według którego dokonywano pierwotnej transformacji danych. Efektem analiz sa˛ dendrogramy (Ryc. 2a, b). Ze wzgle˛dów edytorskich, pierwotne dendrogramy, obejmuja˛ce poszczególne zdje˛cia fitosocjologiczne, skrócono w taki sposób, z˙e przed- stawiaja˛ jedynie odgałe˛zienia prowadza˛ce do kolejnych 10 grup zbiorowisk, a nie do pojedynczych zdje˛c´. W dendrogramie 2a zdje˛cia utworzyły poszczególne grupy przy poziomie podobien´stwa miesz- cza˛cym sie˛ w przedziale mie˛dzy 1,17 a 1,94, a w dendrogramie 2b mie˛dzy 1,11 a 1,74. 134 Fragm. Flor. Geobot. Polonica 10, 2003

0.477 1.11 1.74 2.38 3.01 3.64 -----.-----+-----.-----+-----.-----+-----.-----+-----.-----+ 16 |FFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFI LFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFI 14 |FFFFFFFFFFFFFI GG LFFFFK G 15 |FFFFFFFFFFFFFFFFFI G G LFK G 13 |FFFFFFFFFFK G LF 19a, b |FFFFFFFFI G LFFFFFFFFFFFFFFFFFFFI G 17 |FFFFFFFFI GGG LFFFFK GG 18 |FFFFFK GG LFFFFFFFFK 20 |FFFFFFFFFFFFFFFFFFFFI G LFFFFFFFFFFK 12 |FFFFFFFFFFFFFFFFI G LFFFFFFFFFFK b 11 |FFFFFFFFFFFFK -----.-----+-----.-----+-----.-----+-----.-----+-----.-----+ 0.477 1.11 1.74 2.38 3.01 3.64

Ryc. 2a, b. Dendrogramy podobien´stwa florystycznego wyróz˙nionych typów zbiorowisk. Fig. 2a, b. Dendrograms of the floristic similarities between communities that were distinguished during the course of the analysis. 1 – Ribeso nigri-Alnetum; 2 – Tilio cordatae-Carpinetum betuli stachyetosum; 3 – Fraxino-Alnetum; 4 – zbiorowisko nawia˛zuja˛ce do (community relating to) Fraxino-Alnetum; 5 – T-C corydaletosum; 6 – zbiorowisko zaste˛pcze (secondary community) Quercus robur-Sambucus nigra i zuboz˙ałe postaci (and impoverished forms of ) T-C typicum, 7a – Pruno-Crataegetum; 7b – zbiorowisko zaste˛pcze (secondary community) Robinia pseudacacia-Impatiens parviflora, 7c) zbiorowisko zaste˛pcze (secondary community) Alnus incana-Urtica dioica; 8–16 – T-C typicum, wariant (variant): 8 – typowy (typical); 9 – z (with) Carpinus betulus; 10 – z (with) Fraxinus excelsior; 11 – z (with) Fraxinus excelsior, postac´ zdegenerowana (degenerated form); 12 – z (with) Acer pseudoplatanus; 13 – z (with) Rubus hirtus; 14 – z (with) Impatiens parviflora; 15 – z (with) Carex brizoides; 16 – z (with) Holcus mollis; 17 – zbiorowiska zaste˛pcze (secondary communities): Populus nigra-Arrhenatherum elatius, Betula pendula-Arrhenatherum elatius; 18 – zbiorowiska pore˛bowe (post-felling communities): Corylus avellana-Deschampsia caespitosa, Corylus avellana -Calamagrostis epigejos, Betula pendula-Calamagrostis epigejos; 19a – zbiorowisko zaste˛pcze (secondary community): Pinus sylvestris-Rubus hirtus; 19b – zbiorowiska pore˛bowe (post-felling communities): Corylus avellana-Rubus hirtus, Corylus avellana-Impatiens parviflora, Betula pendula-Rubus hirtus, Betula pendula-Impatiens parviflora; 20 – zbiorowisko zaste˛pcze (secondary community) Picea abies-Impatiens parviflora. A. Orczewska: Zbiorowiska ros´linne lasów Płaskowyz˙u Głubczyckiego 135

13 165 167 169 11 168 160 170 172 174 Rac³awice 161 Œl¹skie 162 163 154 164 175 322 171 Zawiszyce 182 I Lwowiany 183 317 152 189 184 151 176 9 188 153 rz. Osob³oga 185 150 187 190 147 148 Klisino 177 B 8 J 320 7 193 201 209 178 219 197 199 198 202 203 218 204 G 291 Pomorzowice A F 273 H 284 314 296 316 286 G£UBCZYCE 308 304 311 305 315 ab

260 251 236 237 Dzier¿ys³awice 238 239 132 144 259 240 130 34 247 248 227 112 125 257 228 110 M 35 243 231 124 258 242 244 66 224 245 56 52 K 36 250 225 71 L 80 122 252 241 226 121 37 229 D 117 118 223 38 230 126 rz.Osob³oga 222 81 123 115 79 4 49 Tomice 55 128

Biernatów Szonów

Lisiêcice Klisino

c d

Milice

138 140 137 108 324 103 104 21 89 Grudynia 19 97 N Wielka 325 92 323 29 88 31 E 25 75 90 72 63 C 73 65 76 45 e

Ryc. 3a-e. Lokalizacja zdje˛c´ fitosocjologicznych w badanych lasach. Fig. 3a-e. Location of phytosociological relevés within the woodlands studied. 136 Fragm. Flor. Geobot. Polonica 10, 2003

Warunki siedliskowe panuja˛ce w badanych zbiorowiskach okres´lono metoda˛ pos´rednia˛, tj. za po- moca˛ ekologicznych liczb wskazńikowych Ellenberga (ELLENBERG i in. 1992). Z grupy wskazńików edaficznych obliczono F, R i N, a z grupy wskazńików klimatycznych L, stosuja˛c s´rednia˛ niewaz˙ona˛. Posłuz˙ono sie˛ przy tym pakietem Mulva-4 z tym, z˙e zamiast oryginalnego pliku landda skorzystano z pliku zmodyfikowanego i rozszerzonego przez Kimse˛ (KIMSA 1996), który wartosći liczb wskazńi- kowych zaczerpna˛ł z pracy ELLENBERGA i in. (1992), a dla gatunków, których tam nie zamieszczono z opracowan´ FRANKA i KLOTZA (1988) oraz ZARZYCKIEGO (1984). W dwóch ostatnich przypadkach wartosći wskazńików pomnoz˙ono przez 2. Numery oddziałów i pododdziałów lesńych, w których wykonano zdje˛cia fitosocjologiczne podano w oparciu o mape˛ urza˛dzen´ lesńych z lat 1987–1996. Lokalizacje˛ zdje˛c´ zaznaczono na mapach (Ryc. 3a-e). Nazwy zbiorowisk wtórnych utworzono z poła˛czenia nazw dwóch gatunków, jednego z warstwy drzew, drugiego z warstwy zielnej (w jednym przypadku z warstwy drzew i krzewów). Były to gatunki dominuja˛ce, decyduja˛ce zatem o fizjonomii tych zbiorowisk. Podobna˛ zasade˛ w tworzeniu nazw zbiorowisk zaste˛pczych przyje˛ła m.in. JAKUBOWSKA-GABARA (1992a; b; 1994).

PRZEGLA˛D WYRÓZ˙ NIONYCH ZBIOROWISK ROS´ LINNYCH

W wyniku klasyfikacji numerycznej wyróz˙niono 20 grup zbiorowisk, zidentyfikowanych naste˛puja˛co: Klasa: Alnetea glutinosae Br.-Bl. et R. Tx. 1943 Rza˛d: Alnetalia glutinosae R. Tx. 1937 Zwia˛zek: Alnion glutinosae (Malc. 1929) Meijer Drees 1936 Zespół: Ribeso nigri-Alnetum Sol.-Górn. (1975) 1987 Klasa: Querco-Fagetea Br.-Bl. et Vlieg. 1937 Rza˛d: Fagetalia sylvaticae Pawł. in Pawł., Sokoł. et Wall. 1928 Zwia˛zek: Alno-Ulmion Br.-Bl. et R. Tx. 1943 Podzwia˛zek: Alnenion glutinoso-incanae Oberd. 1953 Zespół: Fraxino-Alnetum W. Mat. 1952 Zwia˛zek: Carpinion betuli Issl. 1931 em. Oberd. 1953 Zespół: Tilio cordatae-Carpinetum betuli Tracz. 1962 Podzespół: T-C stachyetosum Podzespół: T-C corydaletosum Podzespół: T-C typicum Wariant: typowy z Carpinus betulus z Fraxinus excelsior z Acer pseudoplatanus z Rubus hirtus z Impatiens parviflora z Carex brizoides z Holcus mollis Klasa: Rhamno-Prunetea Riv. God. et Borja Carb. 1961. Rza˛d: Prunetalia spinosae R. Tx. 1952. Zwia˛zek: Carpino-Prunion spinosae (Tx. 1952) em. Weber 1974. Zespół: Pruno-Crataegetum Hueck 1931. Pozostałe grupy to zdegenerowane zbiorowiska zaste˛pcze dla gra˛du: Picea abies -Impatiens parviflora, Pinus sylvestris-Rubus hirtus, Robinia pseudacacia-Impatiens A. Orczewska: Zbiorowiska ros´linne lasów Płaskowyz˙u Głubczyckiego 137 parviflora, Alnus incana-Urtica dioica, Populus nigra-Arrhenatherum elatius, Betula pendula-Arrhenatherum elatius, Quercus robur-Sambucus nigra oraz zbiorowiska pore˛- bowe (stadia regeneracyjne gra˛du): Corylus avellana-Deschampsia caespitosa, Corylus avellana-Calamagrostis epigejos, Betula pendula-Calamagrostis epigejos, Corylus avellana-Rubus hirtus, Corylus avellana-Impatiens parviflora, Betula pendula-Rubus hirtus oraz Betula pendula-Impatiens parviflora.

CHARAKTERYSTYKA ZBIOROWISK ROS´LINNYCH

Ribeso nigri-Alnetum Sol.-Górn. (1975) 1987 Płaty olsu porzeczkowego (Tab. 1, zdje˛cia 322–11) w badanych lasach sa˛ nieliczne. Zajmuja˛ miejsca silnie zabagnione, z pionowym ruchem wody, na obrzez˙u doliny rzeki Osobłogi oraz w sa˛siedztwie niewielkich stawów rybnych, w obre˛bie doliny tej samej rzeki. Cecha˛ charakterystyczna˛ jest długi okres podtopienia, trwaja˛cy cze˛sto do pózńego lata. W tych przypadkach zaznacza sie˛ typowa dla olsu porzeczkowego struktura ke˛pkowo -dolinkowa. Cze˛sć´ płatów nawia˛zuje swym charakterem do łe˛gu jesionowo-olszowego (Fraxino-Alnetum), o czym s´wiadczyc´ moz˙e zanik ke˛pek i dolinek oraz nieco odmienny skład florystyczny. W zdje˛ciach takich odnotowano bowiem szereg gatunków z klasy Querco-Fagetea, głównie z rze˛du Fagetalia sylvaticae. Płaty takie KUCZYN´ SKA (1973) opisała jako Carici elongatae-Alnetum podzespół z Padus avium. Podobne zbiorowiska zaobserwowano tez˙ na terenie Pradoliny Wrocławskiej (DROZDOWSKA & MACICKA 1994) i na Wyz˙ynie S´ la˛skiej (CABAŁA 1990). W odróz˙nieniu od dobrze wykształconego, typowego olsu porzeczkowego, w którym w warstwie drzew dominuje Alnus glutinosa (SOLIN´ SKA-GÓRNICKA 1987), w omawianym zbiorowisku gatunkiem panuja˛cym jest Alnus incana. Płaty olsu porzeczkowego z badanego terenu sa˛ bardzo podobne do tych, opisanych z Opolszczyzny przez KUCZYN´ SKA˛ (1973). W zbiorowisku wie˛kszy udział niz˙ gatunki charakterystyczne maja˛ gatunki wyróz˙- niaja˛ce zespół: Carex remota, Chrysosplenium alternifolium, Circaea lutetiana, Festuca gigantea, Ficaria verna, Fraxinus excelsior, Gagea lutea, Padus avium, Ribes spicatum, Rumex sanguineus, Stachys sylvatica, Alnus incana oraz Plagiomnium undulatum. Dolinki zaje˛te sa˛ przez fragmenty szuwarów z klasy Phragmitetea, budowane głów- nie przez Carex acutiformis. W runie zaznacza sie˛ równiez˙ obecnosć´ gatunków ła˛kowych z klasy Molinio-Arrhenatheretea i rze˛du Molinietalia. Płaty omawianego zbiorowiska połoz˙one sa˛ z dala od bezpos´redniego wpływu cie- ków wodnych i w wie˛kszosći z nich obserwowac´ moz˙na przynajmniej s´lady długotrwałej stagnacji i utrudnionego odpływu wody. Cechy te, jak podaje MATUSZKIEWICZ W. (2001), wskazuja˛ na ols porzeczkowy, a nie łe˛g jesionowo-olszowy. Ribeso nigri-Alnetum jest zbiorowiskiem o najwilgotniejszych glebach (F=6,7) i o najwyz˙szym odczynie podłoz˙a (R=6,5) ze wszystkich 20 wyróz˙nionych grup. Wskaz´- nik N wynosi 6,4 i pokazuje, z˙e sa˛ to siedliska stosunkowo bogate w azot. 138 Fragm. Flor. Geobot. Polonica 10, 2003

Fraxino-Alnetum W. Mat. 1952

Fitocenozy Fraxino-Alnetum (Tab. 1, zdje˛cia 176–9) zajmuja˛ miejsca bardzo mokre, czasem z tendencja˛ do krótkotrwałej stagnacji wody i wówczas wyste˛puja˛ w sa˛siedztwie olsów. W niektórych przypadkach zwia˛zane sa˛ z wywierzyskami, wolno płyna˛cymi, ma- łymi strumykami lesńymi ba˛dz´ tez˙ wykształcaja˛ sie˛ na brzegu lasu, w sa˛siedztwie pod- mokłych ła˛k z rze˛du Molinietalia lub biegna˛cych brzegiem lasu rowów odwadniaja˛cych. Siedliska zespołu okres´lic´ moz˙na jako bardzo wilgotne (F=6,4), o odczynie zbliz˙onym do oboje˛tnego (R=6,5), zasobne w azot (N=6,4). W warstwie drzew dominuje olsza czarna, a jesion wyste˛puje tylko sporadycznie. Takie zjawisko, be˛da˛ce s´wiadectwem zmian antropogenicznych (OLACZEK 1974b; MATU- SZKIEWICZ 1984) opisała m.in. JAKUBOWSKA-GABARA (1992a) z południowo-wschodniej cze˛sći Niziny Południowowielkopolskiej. W bujnie rozwinie˛tym runie dominuja˛ gatunki siedlisk nitrofilnych, w tym głównie Urtica dioica i Galium aparine, rzadziej Lamium maculatum i Glechoma hederacea. Gatunku charakterystycznego dla zespołu – Circaea alpina – nie odnotowano. Z grupy gatunków wyróz˙niaja˛cych zespół stwierdzono obecnosć´ Galium palustre i Lysimachia vulgaris. Spos´ród gatunków szuwarowych w zbiorowisku wysta˛piły: Carex acutiformis, Phalaris arundinacea oraz Phragmites australis. Niewielki udział gatunków ze zwia˛zku Alno-Ulmion i klasy Phragmitetea upodabnia opisywane płaty do fragmentów łe˛gu olszowo-jesionowego wyróz˙nionych przez KUCZYN´ SKA˛ (1973). W stosunku do Fraxino- Alnetum z Wyz˙yny S´ la˛skiej (CABAŁA 1990), z Niziny Południowowielkopolskiej (JAKU- BOWSKA-GABARA 1992a), czy Pradoliny Wrocławskiej (DROZDOWSKA & MACICKA 1994), w płatach Fraxino-Alnetum z Płaskowyz˙u Głubczyckiego brak gatunków z klasy Alnetea glutinosae. Cze˛sć´ płatów (Tab. 1, zdje˛cia 138–7) nawia˛zuje składem florystycznym do zespołu Fraxino-Alnetum. Zbiorowiska te wykształcaja˛ sie˛ zazwyczaj w miejscach płaskich, z poziomym przepływem wody, w sa˛siedztwie z´ródlisk, strumyków i na dnie dolin. Cze˛sć´ zdje˛c´ pochodzi z miejsc połoz˙onych blisko brzegu lasu, wzdłuz˙ jego dolnej kra- we˛dzi, u podnóz˙a zbocza. Niektóre fragmenty tworza˛ mozaike˛ przestrzenna˛ z olsami i sa˛ bardzo mokre. Zbiorowisko to zajmuje siedliska podobne do siedlisk typowego łe˛gu jesionowo-olszowego (F=6,2; R=6,2; N=6,1). W odróz˙nieniu od płatów dobrze zachowanego Fraxino-Alnetum, w fitocenozach omawianej grupy brak jednego, panuja˛cego we wszystkich przypadkach gatunku drzewa. Ingerencja człowieka przejawia sie˛ tu cze˛stym wprowadzeniem do drzewostanu topoli czarnej, nierzadko w formie monokultury oraz silnym przes´wietleniem i juwenalizacja˛ tej warstwy. Z grupy gatunków wyróz˙niaja˛cych zespół stwierdzono obecnosć´: Frangula alnus, Galium palustre, Iris pseudacorus, Lycopus europaeus i Lysimachia vulgaris. Stosun- kowo liczna jest grupa gatunków charakterystycznych dla zwia˛zku Alno-Ulmion i klasy Phragmitetea. W zbiorowisku, tak jak i w płatach dobrze zachowanego zespołu, znaczny udział maja˛ gatunki nitrofilne, w tym głównie Urtica dioica i Galium aparine. Bliskosć´ wilgotnych Tabela 1 (Table 1). Ribeso nigri-Alnetum Sol.-Górn. (1975) 1987 (zdje˛cia – relevés 322-11), Fraxino-Alnetum W. Mat. 1952 (zdje˛cia – relevés 176-9), nawia˛zuja˛ce do (relating to) Fraxino-Alnetum W. Mat. 1953 (zdje˛cia – relevés 138-7).

3211111111 1131 1 2212121 1131 22211321 Numer zdje˛cia – Relevé number 256666876616615173313254248 33202554542286 2021542080373721687975015739874419181803967

Dzien´ – Day 2 308 8 9 9 129 9 8 119 9 157 101015151329277 292830129 31311020131 30307 6 152716119 A. Orczewska: Zbiorowiska ros Miesia˛c – Month 8666666666866768666866667668778787666676678 Rok – Year 96 96 96 96 96 96 96 96 96 96 94 96 96 96 96 94 96 95 95 94 96 96 96 96 95 96 96 94 95 95 96 95 94 96 96 96 96 96 96 96 96 95 94 Symbol lasu – Woodland symbolIKIIIIJIIIIIIJIIIKKNKKIKMKJBNNNNNKKK I I J K J L J Oddział – Forest division –1––2–322–22–32––11241121813–202021212111122313124 Pododdział – Forest subdivision–f––f–ahh–fh–a j ––f fabf j f i cb–kkcccgnf j j i f c ib Ekspozycja – Aspect –––––––––––––––––––––––––––––––––––––NNE–N–W Nachylenie w stopniach – Slope [o]–––––––––––––––––––––––––––––––––––––210–2–3 Powierzchnia zdje˛cia [m2] 100 100100100100 100100100100 100100100100 100100100100 100100100100 100100100100100100100100100100100100100100100100100100100100100100 (Relevé area) [m2] ´ – Constancy ´c os

Zwarcie warstwy drzew a [%] ł 65558565808565956595709090708570– 7570607060857090709070409055706555606045655095957580

(Tree layer cover a) [%] Sta

Zwarcie warstwy krzewów b [%] ´linne lasówP 1010305040106050155050703040201595257010510555510356051010101045105050201055555 (Shrub layer cover b) [%] Pokrycie warstwy zielnej c [%] 60 35 90 95 80 95 65 90 80 60 10 90 95 65 90 10 65 10 70 10 80 80 10 90 10 85 10 10 10 85 75 10 10 70 80 50 10 10 10 15 10 60 80 (Herb layer cover c) [%] Pokrycie warstwy mszystej d [%] 10 0,5 10 20 15 15 5 40 5 15 55 0,5 0,5 5 50 30 0,1 – 20 40 40 20 0,5 0,1 5 20 20 0,5 – 35 0,5 – – 0,1 0,5 5 5 0,5 0,5 2 5 10 10 (Moss layer cover d) [%]

´ ł

Srednia wysokos´c´ drzew [m] askowyz 253022222220228 1820201520259 15– 2025201230152518121515101030303030303015221520151215 (Mean height of trees) [m] S´rednia s´rednica drzew [cm] 403122313227218 2811282232315 13– 32302210341429139 15186,45,439635116183223168 33111011 (Mean diameter of trees) [cm] ˙

Maksymalna s´rednica drzew [cm] u G 51 61 32 57 36 46 11 19 37 70 81 29 16 45 8 18 – 42 43 35 14 65 22 37 18 15 24 25 9 8 47 74 80 51 60 44 57 45 22 73 38 22 24 (Maximum diameter of trees) [cm] ł Liczba gatunków w zdje˛ciu 139 ubczyckiego 30 27 28 23 41 39 36 28 35 31 28 31 33 34 20 38 30 14 18 28 17 22 23 19 15 28 28 24 16 29 24 10 28 20 41 35 29 45 26 21 31 45 22 (Number of species in relevé) Ch. Cl. Alnetea glutinosae, Ch. Ass. Ribeso nigri-Alnetum Alnus glutinosa a 432.43..2....2...44444545454.....33423. ....III Alnus glutinosa c ++...... 1..rr...... +11....rII Solanum dulcamara c 2.2322r.+r.....2...... II Ch. All. Alno-Ulmion Alnus incana a 2 .44433544343454. . . 1. 1...... 1...... 1..24III Alnus incana b +.22..321..22+11.....11...... II Alnus incana c 1 .22+1 . 21112211+...... +1..+.II Pa du s a v iu m a 11 . 123 . 2. 3 . 4321 ...... 1...... 1213214523III

(c.d.) 4 Fragm.Flor. Geobot.Polonica 10, 2003 140 Tabe la 1. Cia˛g dalszy – Table 1. Continued.

3211111111 1131 1 2212121 1131 22211321

Numer zdje˛cia – Relevé number 256666876616615173313254248 33202554542286 S–C 2021542080373721687975015739874419181803967 Pa du s a viu m b 22 . 2224222213212. 24. 12. 11...... +323322133IV Pa du s a v iu m c ++1+1+1+.111+++2.12.+1...1...... +2+232+223IV Fraxinus excelsior a .+2..21..21.21...... 21.2..+2+32.. ++.III Fraxinus excelsior c .1+...+..+...+.....1...+...1..+.+.++r2..+.1II Ficaria verna . .22132211 . 2212 . 1. ....3+1.....1.....23.....III Circaea lutetiana 1+++2113. .2 . 12 .+. . .+. 1. . . 21. . .+. . 22111. . . 1.III Carex remota .r.++r1+.+..+.1...... +....11.II Festuca gigantea .....rr.....r..+...... r..1+1+. ...+.....II Plagiomnium undulatum d 2..1.2...... 3...3.+...2...... +.+...II Ch. Cl. Querco-Fagetea Impatiens noli-tangere 1+21252423 . . 1333213+. 232. 44. . .+. . 22124. . . ..IV Aegopodium podagraria +....1.++. 1121r.....+1....12.. ..112.11.+...III Milium effusum .....+.rr+1. 1....++1...... 1+...... r+2II Paris quadrifolia +..+21...1.. ...+...... 22..r..II Primula elatior ...... 1...111..3....r...2...... +..2.+...II Pulmonaria obscura ...... 1..2.1...... ++.....r...+...2..r..II Atrichum undulatum d ..+...... 2+++.1.r...r....+...... +r.122II Ch. Cl. Rhamno-Prunetea Cornus sanguinea b .++2..2.1..1.1...... 2....+....II Ch. Cl. Phragmitetea Carex acutiformis 33+421+11 ...... 3.....1..1..2.....+23...... II Ch. Cl. Molinio-Arrhenatheretea Geum rivale .r+..++2...rr1..1.+.+2...3+2.+....2..+.....III Caltha palustris ++31.1+.21....r.r...... +r...... 3+1.....II Filipendula ulmaria ..1.++r1...... 3.....1..+r2...... 3...... II Deschampsia caespitosa ...r+..2...... 11...... r.r.43..3....1..r3+II Cirsium oleraceum ...... 2...... r+3...... 1.1.+..r.++. 2.....II Equisetum palustre .....+..1...... 1.. .1....+..r....rr. +...... II Ch. Cl. Artemisietea Urtica dioica +1221144423432453 .+54445525445455412. 2. . . 1.V Galium aparine . .11+211113221321+. 4214343324234411r+2. . .+.V Glechoma hederacea r+. . 111+. .1232+.+.13+. . .++2. . .+. 2+12. 1.....III Rubus caesius .1....+1+.+11+.+...... +...... 3211. ....3II Impatiens parviflora .r...... +...2+3...1.....r+++.++.r++..2II Geum urbanum ...... 1.....2....+.1+.11++...... +...II Gatunki towarzysza˛ce – Accompanying species Carex brizoides . .+.+.12223 . 212 . 253 . . r3. . . 2+3...... 45...12III Lamium maculatum .....2.2.15.3121....22342...... +2+.1.2...III Salix fragilis a ...... 4..2.. 31.1...... 13.....2..1...II Sambucus nigra b . . . . 1 . . 12 . . 4232 . . . . 2. . . 1. . 23. . 221. . .+2.....II Sambucus nigra c ...... r++..r. 1..r+..21.+..+...r 2r.rr.II

Quercus robur c r.rrr....r. ....r...r..r...r...r....r.rr++r.II A. Orczewska: Zbiorowiska ros Populus nigra ...... 1...... 4433....2...I Galanthus nivalis .1...r41+.2+.4...21.11.1.++...... 22...... II Anthriscus nitida +...1r...r. 21..1....++.1...... +..1.....II Dryopteris carthusiana +.+.1+...... +...+...... +.+..+11II Athyrium filix-femina ..r+..r..r.....+.+1...... r1.+r.1II Agrostis stolonifera +....1..1...... 4.....111....2.....r....II Brachythecium rutabulum d . r222213+.....2....222+r112+.3+. .r+.1..+...III Plagiothecium nemorale d +.+2..+.....r.2+r...... +...... +1..r....II Eurhynchium hians d ...... 3.r...... 132...11..1...r.....1...II

Sporadyczne (Sporadic): Ch. Cl. Alnetea glutinosae: Alnus glutinosa (b) 176: 5; 237: +; 241: +; 247: 1; 151: 1; Carex elongata 165: 1; Lycopus europaeus 250: +; 248: r; Ribes nigrum (b) 322: +; 250: 1; 162: 2; 161: 3; 165: 3; 164: 1; 160: 3; 182: 1; R. nigrum (c) 322: 1; 162: 4; 161: 2; 165: 3; 164: 1; 160: 3; 182: 1; Salix cinerea (b) 165: 2, Thelypteris ´linne lasówP palustris 165: 2. Ch. All. Alno-Ulmion: Chrysosplenium alternifolium 13: r; 167: r; 163: +; 11: 1; Circaea intermedia 223: 1; Fraxinus excelsior (b) 250: 1; 164: 1; 317: +; 182: 1; 241: +; 251: 1; 248: +; 148: 2; Gagea lutea 11: +; 13: 2; 167: r; Ribes spicatum (b) 183: +; 104: +; 248: +; 151: +; R. spicatum (c) 317: 2; 37: 1; 183: +; 324: 3; 104: 3; 223: +; Rumex sanguineus 167: 1; 251: +; 248: 1; Stachys sylvatica 164: r; 163: +; 182: r; 11: 2; 38: +; 251: +. Ch. Cl. Querco-Fagetea: Acer platanoides (c) 150: +; 241: +; 9: 1; 148: +; A. pseudoplatanus (a) 38: 2; 320: 2; A. pseudoplatanus (b) 38: 1; 241: 1; 251: 1; A. pseudoplatanus (c) 38: 1; 37: +; 241: +; 320: +; 189: +; 7: +; Adoxa moschatellina

13: 1; 167: +; 163: 1; 125: 1; 223: r; Anemone nemorosa 164: +; 163: +; 176: +; 150: 2; 125: 1; 151: 2; 148: 3; A. ranunculoides 168: r; Brachypodium sylvaticum 165: +; 317: ł +; 9: r; 137: 1; 189: +; 66: 1; Carex sylvatica 317: 1; 37: +; 183: r; 251: +; 320: r; 189: 2; Carpinus betulus (a) 223: 2; C. betulus (c) 251: r; Cerasus avium (b) 251: +; C. avium askowyz (c) 189: r; 320: r; Corydalis cava 125: 1; Corylus avellana (a) 189: 5; 223: 1; 320: 1; C. avellana (b) 13: 2; 167: +; 11: +; 320: 2; 189: 1; C. avellana (c) 11: r; 19: +; 137: r; 148: +; 223: r; 189: r; 66: r; Dactylis polygama 163: r; 183: +; 148: +; Dryopteris filix-mas 38: +; 19: +; 320: +; 223: r; 7: +; Eurhynchium striatum (d): 13: 2; 317: r; 37: 2; Galeobdolon ˙ luteum 162: 3; 167: 3; 163: 3; 38: 1; 37: 3; 241: +; 251: +; Galium odoratum 150: r; Isopyrum thalictroides 250: r; 241: +; 248: 1; Polygonatum multiflorum 151: +; 148: 1; 189: u G

+; 7: r; Ranunculus auricomus 165: +; 164: r; 247: r; 9: +; R. lanuginosus 225: r; Scrophularia nodosa 148: +; 151: +; Tilia cordata (a) 251: 1; T. cordata (b) 251: 2; 259: 2; T. ł cordata (c) 150: r; 251: +; 223: r; Viola reichenbachiana 66: +. Ch. Cl. Rhamno-Prunetea: Cornus sanguinea (c) 250: r; 162: +; 161: +; 317: +; 182: 2; 11: r; 259: +; 141 320: r; ubczyckiego Crataegus monogyna (b) 161: 1; 66: 1; C. monogyna (c) 251: r; 320: +; Euonymus europaeus (b) 13: 2; 182: 1; 152: 1; 225: +; 9: 1; 104: 1; 148: 1; E. europaeus (c) 164: r; 152: +; 19: 1; 324: 1; 104: 2; 151: 1; 148: 1; 66: 1; Poa nemoralis 168: +; 19: +; 137: 2; 189: +; 66: 2; Prunus spinosa (b) 137: 1; P. s p i n o s a (c) 137: 1; Rhamnus catharticus (b) 165: 1; 182: 1; R. catharticus (c) 165: +; Rosa canina (b) 151: +; R. canina (c) 9: r; Viburnum opulus (b) 137: 1; 151: +; V. opulus (c) 165: 1; 317: +; 182: r; 137: +; 151: +; 148: 1; 66: r. Ch. Cl. Phragmitetea: Equisetum fluviatile 322: 1; Galium palustre 250: +; 162: r; 150: r; 248: +; Iris pseudacorus 322: +; 250: 1; 182: r; 168: r; 176: 1; 248: 1; Peucedanum palustre 161: r; 165: r; 164: r; 168: r; 137: r; Phalaris arundinacea 9: 2; Phragmites australis 322: 1; 164: 1; 170: 2; 168: 3; 125: 1; 247: 2; Poa palustris 160: +; 66: 1; Scutellaria galericulata 165: 1; 322: +. Ch. Cl. Molinio-Arrhenatheretea: Alopecurus pratensis 167: +; Angelica sylvestris 137: +; Anthriscus sylvestris 160: +; 170: +; 237: +; 137: +; Cirsium palustre 176: 1; 138: r; 21: 2; Climacium dendroides (d) 165: r; 247: r; 251: r; Colchicum autumnale 176: 1; Epilobium palustre 137: +; Festuca pratensis 162: 2; 167: +; F. ru br a 167: +; Geranium palustre 247: 1; 251: r; Heracleum sphondylium 138: +; Juncus effusus 248: +; Lysimachia vulgaris 322: r; 250: +; 162: r; 165: 1; 9: +; 248: r; 189: r; Lythrum salicaria 170: r; 168: +; 11: +; 247: +; 138: +; 251: r; Myosotis palustris 250: +; 168: r; 11: +; 176: 1; 247: +; 248: +; Poa trivialis 167: 1; 176: +; 19: +; 237: 2; 9: +; Rumex acetosa 167: +; Scirpus sylvaticus 160: +; 9: 2. Ch. Cl. Artemisietea: Chaerophyllum aromaticum 150: +; 259: r; Ch. temulum 11: +; 13: 1; Equisetum

(c.d.) 4 Fragm.Flor. Geobot.Polonica 10, 2003 142 Tabe la 1. Cia˛g dalszy – Table 1. Continued. arvense 160: r; 182: +; 248: +; 251: +; Galeopsis pubescens 168: r; 150: +; 183: 1; 324: r; 66: r; G. tetrahit 168: r; Geranium robertianum 322: r; 317: +; 148: r; Geum urbanum 317: 1; Impatiens parviflora 250: r; 317: +; Melandrium rubrum 152: 1; 11: +; 37: +; 151: r; 148: 2; Moehringia trinervia 163: r; 324: +; 189: r; 66: 1; Mycelis muralis 160: r; Rubus caesius 150: +. Gatunki towarzysza˛ce (Accompanying species): Aesculus hippocastanum (c) 183: r; Agrostis canina 66: 2; A. capillaris 66: +; A. gigantea 164: 1; 165: +; Ajuga reptans 9: 1; 251: +; 66: +; Amblystegium serpens (d) 324: r; Anthriscus sp. 176: r; 241: +; Arctium lappa 167: +; A. sp. 168: +; 19: r; 21: +; 320: r; Betula pendula (a) 66: 1; Brachythecium salebrosum (d) 322: r; B. velutinum (d) 167: +; 163: +; 182: +; 251: r; 189: +; Calamagrostis epigejos 138: 3; Cardamine amara 322: +; 162: 3; 164: +; 168: +; Carex pilulifera 248: +; Chaerophyllum bulbosum 125: r; Ch. hirsutum 165: r; 164: r; 182: 1; 150: +; Chamomilla recutita 168: 1; 21: +; Chenopodium album 168: +; Ch. sp. 21: r; Cirriphyllum piliferum (d) 317: 1; Cruciata glabra 66: 1; Cucubalus baccifer 21: +; 137: +; 324: 1; Dicranella heteromalla (d) 160: 1; 176: r; 248: +; 320: r; Dryopteris dilatata 165: +; Eupatorium cannabinum 151: +; Fallopia convolvulus (c) 324: 1; Fissidens bryoides (d) 167: +; F. taxifolius (d) 317: r; Fragaria vesca 66: +; Frangula alnus (a) 66: 1; F. alnus (b) 13: 1, 317: +; 151: 1; 66: 3; F. a lnu s (c) 66: 1; 151: r; Galeopsis speciosa 13: 2; 11: 3; 37: r; 225: 1; Gnaphalium uliginosum 21: r; Herzogiella seligeri (d) 160: 1; Holcus mollis 66: 1; Humulus lupulus (b) 161: 1; 165: 1; 164: 1; 163: 1; 182: 1; 237: +; 225: 1; H. lupulus (c) 322: +; 250: +; 162: +; 161: +; 170: +; Hypericum perforatum 66: r; Hypnum cupressiforme (d) 250: +; 248: +; Juncus tenuis 21: +; Kindbergia praelonga (d) 19: +; 248: +; Larix decidua (a) 189: 1; Listera ovata 165: r; Lophocolea bidentata (d) 13: +; Luzula pilosa 66: 1; Lysimachia nummularia 250: +; 167: +; 170: r; 176: +; 19: 3; 247: +; 248: +; 66: 1; Maianthemum bifolium 66: 1; Mnium hornum (d) 165: 2; Myosoton aquaticum 11: +; Oxalis acetosella 189: 1; 223: r; O. stricta 320: r; Picea abies (a) 189: 2; P. a b i e s (c) 320: +; Plagiomnium affine (d) 11: +; 320: +; P. cuspidatum (d) 322: 1; P. sp. (d) 66: +; Plagiothecium curvifolium (d) 160: 1; 7: 1; P. denticulatum (d) 160: 1; 148: +; 66: +; 7: +; P. l a e t u m (d) 189: +; Pleurozium schreberi (d) 322: 1; Poa annua 21: 2; Pohlia nutans (d) 160: 1; 182: +; 176: r; 189: +; Polygonum hydropiper 21: r; Polytrichastrum formosum (d) 160: 1; 182: r; 66: 1; Populus tremula (a) 138: 3; 137: 5; 320: 1; 66: 4; 7: 2; P. tremula (c) 7: 1; 66: 2; 320: +; Quercus petraea (c) 148: r; Q. robur (a) 248: +; 320: 2; 189: 2; 66: 1; 7: 1; Q. robur (b) 13: 2; 259: +; 251: +; 320: +; Ranunculus repens 250: r; 167: +; 11: +; 9: r; 21: +; Ribes uva-crispa (c) 324: 1; Robinia pseudacacia (c) 320: +; Rubus hercynicus 165: r; 320: r; 189: 1; R. hirtus 137: r; 148: +; R. idaeus (b) 11: +; R. idaeus (c) 11: 2; 183: 1; 138: +; 137: +; 151: 1; 148: 1; 189: r; R. sprengelii 66: 2; Salix alba (a) 13: 3; S. caprea (a) 189: 2; S. caprea (c) 320: +; S. fragilis (b) 11:1; 182: 2; S. viminalis (b) 21: 2; 138: 4; Senecio fuchsii 66: r; Sorbus aucuparia (a) 165: 1; 66: +; S. aucuparia (b) 148: 1; 189: +; 66: 1; 7: 1; S. aucuparia (c) 165: +; 148: r; 320: r; 189: +; 66: +; Stellaria media 19: +; 138: +; 137: +; 324: 1; 104: +; 21: +; 320: r; 7: 1; Symphytum tuberosum 138: r; 251: r; Trientalis europaea 66: +; Viola riviniana 66: 1. A. Orczewska: Zbiorowiska ros´linne lasów Płaskowyz˙u Głubczyckiego 143

ła˛k sprawia, z˙e w zbiorowisku licznie wyste˛puja˛ gatunki z klasy Molinio-Arrhena- theretea. W niektórych płatach obserwowano przejawy cespityzacji w postaci nadmiernego rozwoju Deschampsia caespitosa lub Carex brizoides, co moz˙e byc´ spowodowane silnym przes´wietleniem warstwy drzew. Ta sama forma degeneracji obecna była w łe˛gu jesionowo-olszowym z terenu Wyz˙yny S´ la˛skiej (CABAŁA 1990).

Tilio cordatae-Carpinetum betuli Tracz. 1962 Gra˛dy badanego terenu zaliczono do Tilio cordatae-Carpinetum betuli, choc´, jak podaje literatura (MATUSZKIEWICZ J. 2001; MATUSZKIEWICZ W. 2001), obszar Płaskowyz˙u Głubczyckiego lez˙y na granicy zasie˛gu Galio sylvatici-Carpinetum betuli. Zbiorowiska te wykazuja˛ wiele cech wskazuja˛cych na ich przejsćiowy charakter. Z jednej strony wyste˛puja˛ w ich obre˛bie gatunki uznane za wyróz˙niaja˛ce dla Galio-Carpinetum (TRACZYK 1962a; MATUSZKIEWICZ J. 2001), tj. Acer campestre, Ranunculus auricomus, Festuca heterophylla i Chaerophyllum temulum. Z drugiej strony nie odnotowano nigdzie Galium sylvaticum. Stwierdzono natomiast obecnosć´ Galium schultesii oraz Isopyrum thalictroides i Cruciata glabra, wyróz˙niaja˛cych zespół Tilio-Carpinetum. Ponadto duz˙a˛ role˛ w warstwie drzew tych zbiorowisk, szczególnie w dobrze zachowanych wariantach zespołu, odgrywa lipa, co według MATUSZKIEWICZA J. (2001) jest typowa˛ cecha˛ gra˛du subkontynentalnego. Obecnosć´ buka w niektórych płatach badanego terenu, gatunku zwia˛zanego przede wszystkim z zespołem Galio-Carpinetum (MATUSZKIEWICZ J. 2001), jest jednak typowa dla Tilio-Carpinetum, na południowo-zachodniej granicy zasie˛gu tego zespołu (MATUSZKIEWICZ W. 2001). Według TRACZYKA (1962a) przenikanie ele- mentów bukowych do gra˛dów, w tym Hedera helix i Primula elatior (obecnych w badanych lasach), jest charakterystyczne dla odmiany małopolskiej Tilio-Carpinetum. Oma- wiane zbiorowiska gra˛dowe centralnej i południowej cze˛sći Płaskowyz˙u Głubczyckiego zaliczono do tejz˙e odmiany geograficznej. Zespół Tilio-Carpinetum jest dominuja˛cym typem zbiorowiska na badanym terenie. Gra˛dy Płaskowyz˙u Głubczyckiego cechuje stosunkowo duz˙e zróz˙nicowanie, be˛da˛ce wy- nikiem naturalnej róz˙norodnosći siedlisk oraz gospodarki lesńej, przyczyniaja˛cej sie˛ do zmian w strukturze i składzie gatunkowym tego zespołu. Silnie zuboz˙ałe i zdegenerowane postaci Tilio-Carpinetum nierzadko dominuja˛ w krajobrazie wielu spos´ród omawia- nych lasów. W wielu wypadkach silna presja człowieka powoduje powstawanie zbiorowisk o charakterze wtórnym.

Tilio cordatae-Carpinetum betuli stachyetosum Płaty omawianego zbiorowiska (Tab. 2, zdje˛cia 169–4) maja˛ charakter pos´redni mie˛- dzy łe˛giem wia˛zowo-jesionowym (Ficario-Ulmetum minoris) a gra˛dem niskim. Zajmuja˛ one niewielkie powierzchnie w badanych lasach. Wykształcaja˛ sie˛ na terenach nisko po- łoz˙onych, cze˛sto w nieckach terenowych, do których spływaja˛ wody opadowe. Siedliska te okres´lic´ moz˙na jako stosunkowo wilgotne (F=5,7), bogate w azot (N=6,5), o odczynie 4 Fragm.Flor. Geobot.Polonica 10, 2003 144 Tabela 2 (Table 2). Tilio cordatae-Carpinetum betuli stachyetosum Tracz. 1962 (zdje˛cia – relevés 169-4) oraz T-C corydaletosum Tracz. 1962 (zdje˛cia – relevés 154-8).

111 1 11 1 1 2222222222 2 21111 Numer zdje˛cia – Relevé number 628 8 8788531 534433325544 2 27221 918 7 57102484462519878734 8 443278 Dzien´ – Day 9 28 16 16 12 11 13 13 6 15 27 8 7 15 29 30 28 29 29 27 1 1 29 3 27 27 10 28 28 27 9 Miesia˛c – Month 676 6 66777678666666667766 6 667778 Rok – Year 96 95 96 96 96 96 95 95 95 95 95 94 96 95 96 96 96 96 96 96 96 96 96 96 96 96 96 95 95 95 94 Symbol lasu – Woodland symbol IMJ J J J LLLKML I KKKKKKKKKKK K K IMMMB Oddział – Forest division 283 3 331212121812–11111111111 1 12989– Pododdział – Forest subdivision f i e f f e d b h i i i – r d d d c c d g g f d d d i d h d – Ekspozycja – Aspect NE – – NWW – – – SE SSE – NE – N – NW NW W W W NW – – NW W NWW NW NW E SW SE NW Nachylenie w stopniach – Slope [o] 2–– 3 –––22–2–2–5101551025––25 2 1575565

2 ´ – Constancy

Powierzchnia zdje˛cia [m ] ´c

2 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 os (Relevé area) [m ] ł Zwarcie warstwy drzew a [%] Sta 75 80 80 85 85 85 75 75 65 80 95 90 95 80 70 40 60 90 85 95 70 90 80 65 55 65 90 80 70 85 95 (Tree layer cover a) [%] Zwarcie warstwy krzewów b [%] 30652030755 10704070405520154590400,52020403010355 60355 30155 (Shrub layer cover b) [%] Pokrycie warstwy zielnej c [%] 10 90 10 10 75 55 95 45 70 65 55 90 95 85 80 35 60 40 45 40 20 35 55 60 65 60 75 65 85 75 70 (Herb layer cover c) [%] Pokrycie warstwy mszystej d [%] 30 80 20 0,5 5 10 5 10 8 30 15 20 5 0,5 5 0,5 5 0,5 0,1 0,1 0,1 – 0,5 0,5 0,1 0,5 5 0,5 0,5 8 20 (Moss layer cover d) [%] S´rednia wysokos´c´ drzew [m] 20 23 22 25 25 9 20 20 20 20 9 15 20 22 30 20 25 30 30 30 30 25 25 18 20 20 20 20 13 25 12 (Mean height of trees) [m] S´rednia s´rednica drzew [cm] 18 18 17 39 18 10 7 15 21 25 7 16 21 28 31 32 27 39 71 32 25 41 36 39 18 23 26 25 29 15 19 (Mean diameter of trees) [cm] Maksymalna s´rednica drzew [cm] 29 30 53 44 22 12 15 28 88 34 10 30 33 49 73 46 36 83 13 40 41 85 75 66 12 65 49 35 82 43 24 (Maximum diameter of trees) [cm] Liczba gatunków w zdje˛ciu 29 35 38 32 53 37 26 36 28 51 32 32 38 33 46 36 43 34 39 24 33 35 32 41 28 33 30 25 45 40 25 (Number of species in relevé) Ch. Cl. Querco-Fagetea Tilia cordata a ...... 3...13..2+33414 2 1554..III Tilia cordata b .1...... +. ..222.++.11.1 + 2223..III Tilia cordata c ... . r..r.++..++r.r++r+rr + ++r +1.IV Acer pseudoplatanus a ..2 . ....3.3.5.233213.+...... II Acer pseudoplatanus b .2...... 2+. .1.151..1+2...... II Acer pseudoplatanus c .++ . .+. .+.1.1.112222+2+. + .1.1..III Carpinus betulus a ...... 2...5... .+2323+ 3 32322.III Carpinus betulus c .1...... ++...rr....+2.+ + +.11+.III Corylus avellana b .1. + .+.1.22.+...... 1. . .3....II Corylus avellana c ...... +.r.rr..r.r...... r1.II Milium effusum +2+ . . +111223+31++++++1+1 + ++44+1V A. Orczewska: Zbiorowiska ros Carex sylvatica . 11 1 2 . . ++1+211 r. +r+ . . . . + . r . r++ .IV Pulmonaria obscura 241 3 2 . . . . 11 . 42+.+r . .++++ + . . . 12 .IV Aegopodium podagraria ++3 3 3.1.1r. .443.1.+.. .+. . ...+3.III Impatiens noli-tangere 1.4 5 ..32+1...11.....+r+...... II Adoxa moschatellina 21 . + +2 ...... 2. . ++1+ . + . +1 1 . . . + . .III Anemone nemorosa 12...... 1.1.2+3++2..2+1 12333.III Brachypodium sylvaticum .+1 . 2.+.2.. 11+...... rr...... +2.II Poa nemoralis .+. . 1. .+.+12.. ..+.r. . . .2 3 r1133+III Galium odoratum .1. . ..+1...1...... 113.II Scrophularia nodosa ... . +....rr+..+...... r . .r.r..II

Polygonatum multiflorum ... . +.....+..r1++11+..+1 1 12211.III ´linne lasówP Acer platanoides c ...... 111+11r.+. 1 ..r223III Acer campestre c ...... +...1...+rr++.. . r.....II Dactylis polygama ...... 1..++.r1++.rr.1 ...... II Corydalis cava .1...... 1++11...1+ . ...+1.II ł Mercurialis perennis ...... +...13++...+... + ...... II askowyz Galeobdolon luteum 5...... +.....31.1. ..r.+. . 1r....II Lilium martagon ...... 1+1. .+.... 2 +2....II ˙ Atrichum undulatum d . .2 r +.2221+.. r+..rrrr.rr . r1.++1IV u G ł

Ch. All. Alno-Ulmion 145 ubczyckiego Fraxinus excelsior a 454 4 554314441.211. 1+. .1. 1 .3. .2+IV Fraxinus excelsior b 12+ + 2...+1..2.++.....++. 1 ...... III Fraxinus excelsior c . r1 1 1++22++. 2. +r++++22++ + . .11 .1V Pa du s a v ium b 342 3 42243433+.+.+. .+32. . . +. . .1.IV Pa du s a v ium c 222 1 32122212r . r+. r r .11+. . r . r+1.IV Alnus incana a 2.2 1 3...... 31...... 1...... II Ficaria verna .3. 1 2. . . .+. .1. 1+12+. . .+2 . .1.2. .III Circaea lutetiana .1+ + 2.22+.+1+...... r...... II Stachys sylvatica 2.+ + 1....2..12+...... +...... II Gagea lutea 31...... +.r++r +...+. . ...1..II (c.d.) 4 Fragm.Flor. Geobot.Polonica 10, 2003 146 Tabe la 2. Cia˛g dalszy – Table 2. Continued.

111 1 11 1 1 2222222222 2 21111 Numer zdje˛cia – Relevé number 628 8 8788531 534433325544 2 27221 S–C 918 7 57102484462519878734 8 443278 Ch. Cl. Rhamno-Prunetea Euonymus europaeus c . . . . ++.r1.11++.++++. .+.+ + +.r21.IV Crataegus monogyna c ... + +1.r...... r...... rr..II Ch. Cl. Molinio-Arrhenatheretea Deschampsia caespitosa .1r r +..r.. r...... 1II Ch. Cl. Artemisietea Urtica dioica 343 1 1++12133331...... 1r r ....+3IV Galium aparine 534 3 .+2231322 . 1 . . .+. r r . . . . r2 . 1 .IV Geum urbanum . 12 2 2+2+13 . 1122 . 1 . r . ++1 r . . . . 1+2IV Impatiens parviflora . . 3 4 111132 . . . 21++12+1211 1 2 .1+2 .IV Moehringia trinervia ..+ + 1+..++.2..r.+.r....+ . +... ..II Glechoma hederacea .1+ . +.1.+2..32...... +...... II Rubus caesius +r+ + 1....+..r...... +...... II Melandrium rubrum 1...... +..1+1+1. ..r..+ . +.....II Geranium robertianum ... . 1....+...... rr.1 . ...r+.II Gatunki towarzysza˛ce – Accompanying species Quercus robur a 2.. + 12232..1... ..12..222 2 2..2..III Quercus robur c . . . . ++.. .+r. +.r++.. .++.+ + +1r+r.III Sambucus nigra b 12. . 2.+.1+. .. .313.222223 . 4... .1III Sambucus nigra c +r. r 11+.r.1.1.1+12211111 + 1+.++2V Lamium maculatum . 2 . . . . 5+13 . . 423+ . 1 r . + . 3+ . . . . 2+ .III Galanthus nivalis 2.+ . 1...... 222332..32 3 3+....III Symphytum tuberosum 2.. + .....+. .432+.12....1 . ....1. II Anthriscus nitida 1.. . r....1.3221.+...+.1...... II Stellaria media .+. . . .12+.21. .r.+rr. . r.+ + . .+21. III Carex brizoides 2.+ + +...... +.22..1..2. . +3....II Convallaria majalis ...... 123...... 2 3 333...II Maianthemum bifolium ...... ++..r...+ + +12+1.II Oxalis acetosella ..r ...... rr+..+..1. . ...+..II Brachythecium rutabulum d 33+ + 1++11222..1r..r.r...... III Eurhynchium hians d +31 r ..+....11.1...r...... II Dicranella heteromalla d ... . .2...... ++.r...+ r +..++2II

Sporadyczne (Sporadic): Ch. Cl. Querco-Fagetea: Acer campestre (b) 34: +; A. platanoides (a) 231: 2; 228: 2; 117: 5; 8: 5; A. platanoides (b) 8: +; 117: 1; 231: 1; Anemone ranunculoides 122: 1; Campanula trachelium 185: 1; 34: r; 117: 1; Carpinus betulus (b) 121: +; 34: 1; 118: 1; 231: 1; 257: 1; 117: 2; Cerasus avium (c) 228: r; 174: r; 123: r; 122: r; 117: r; 8: r; Corylus avellana (a) 118: 1; 174: 1; Dryopteris filix-mas 80: r; 118: +; 231: r; Eurhynchium striatum (d) 185: +; 36: +; Fagus sylvatica (a) 80: 1; 245: +; 239:

4; 238: 5; 227: 2; F. sylvatica (b) 52: +; 80: 3; F. sylvatica (c) 245: r; 231: +; 239: 1; 238: +; 227: r; Isopyrum thalictroides 231: +; 238: +; 242: +; Melica nutans 238: +; 239: r; A. Orczewska: Zbiorowiska ros 244: 1; Paris quadrifolia 185: r; 80: +; 239: 1; 227: 1; Phyteuma spicatum 174: +; 244: r; 245: +; Primula elatior 169: +; 185: 1; 154: 1; 36: +; 242: +; Ranunculus lanuginosus 34: 1; 36: 1; Sanicula europaea 80: +; Stellaria holostea 242: 1; 238: 1; 243: 1; 244: 2; 174: +; Viola reichenbachiana 185: 1; 34: 1; 257: r. Ch. All. Alno-Ulmion: Alnus incana (c) 169: 1; 188: +; 185: 2; 4: +; 257: +; Carex remota 36: +; 154: +; Chrysosplenium alternifolium 169: +; Festuca gigantea 187: r; 36: r; 117: +; Padus avium (a) 187: 1; 80: 1; 118: 1; 4: 1; 243: 2; Plagiomnium undulatum (d) 121: 4; 188: +; 34: 1; Ribes spicatum (c) 185: 1; 34: +; 257: 1; Rumex sanguineus 34: +. Ch. Cl. Rhamno-Prunetea: Cornus sanguinea (b) 185: 2; 177: 1; 34: +; 257: +; C. sanguinea (c) 185: 3; 177: 2; 34: +; Crataegus laevigata (b) 34: 1; 185: 1; C. laevigata (c) 34: +; C. monogyna (b) 185: 1; 187: 1; Euonymus europaeus (b) 185: 1; 154: +; 245: +; Prunus spinosa (b) 185: +; 8: +; P. s p i n o s a (c) 177: 1; 185: +; Rosa canina (c) 257: r; Viburnum opulus (c) 185: +; 36: r. Ch. Cl. Phragmitetea: Peucedanum palustre 185: r; Poa palustris 80: +. Ch. Cl. Molinio-Arrhenatheretea: Alopecurus pratensis 8: +; Anthriscus sylvestris 81: r; 244: r; Arrhenatherum elatius 8: 1; Caltha palustris 174: r; Cirsium oleraceum 185: r; Dactylis glomerata 8: 1; Epilobium palustre 177: r; Festuca rubra 8: 1; Galeopsis pubescens 169: r; 177: r; Geum rivale 154: +; Pimpinella major 8: 1; Poa trivialis 4: r; Taraxacum officinale 34: 1. Ch. Cl. Artemisietea: Artemisia vulgaris 8: +; Chaerophyllum aromaticum 121: r; 188: +; 187: 2; 185: 1; 34: 1; Chelidonium majus 34: r; 242: +; 231: +; 257: +; 244: +; Equisetum arvense 80: r; 8: r; Galeopsis pubescens 169: r; 177: r; 154: r; 244: +; 174: r; 122: r; Lapsana communis 185: +; 177: +; 231: +; 224: +; Melandrium rubrum 34: +; 169: 1; Mycelis muralis 177: r; Rumex obtusifolius 34: 1.

Gatunki towarzysza˛ce (Accompanying species): Aesculus hippocastanum (a) 257: 1; A. hippocastanum (b) 34: +; A. hippocastanum (c) 34: r; 154: r; 257: +; 8: r; Agrostis ´linne lasówP capillaris 8: 1; A. stolonifera 188: r; 80: 3; 34: +; 4: 2; Ajuga reptans 188: +; Alnus glutinosa (a) 243: 2; 257: +; 258: 2; A. glutinosa (c) 258: +; Athyrium filix-femina 118: r; 227: r; 258: +; Betula pendula (a) 118: 3; 36: 2; Brachythecium velutinum (d) 80: +; 122: +; 117: 2; Calamagrostis epigejos 228: +; Carex pallescens 34: r; Chaerophyllum hirsutum 187: r; 188: +; Chenopodium sp. 8: r ; Cirriphyllum piliferum (d) 169: +; 185: +; Convolvulus arvensis 8: r; Crataegus coccinea (b) 257: +; C. sp. (c) 224: r; Cruciata glabra 8: +; Cucubalus baccifer 185: +; Dryopteris carthusiana 81: r; 231: r; 227: r; 258: +; 224: r; D. dilatata 227: +; Eupatorium cannabinum 52: +; Fallopia convolvulus (c) 122: r; 228: +; Fragaria vesca 185: r; 122: +; Gnaphalium uliginosum 177: r; Hedera helix 231: 1; Hieracium sabaudum 117: 1; 122: +; 174: r; Holcus mollis 4: +; 80: 1; Humulus ł lupulus (a) 177: +; H. lupulus (b) 185: +; 177: +; 81: +; H. lupulus (c) 81: +; 177: 1; Hypericum perforatum 118: r; 4: +; 228: r; 122: r; Hypnum cupressiforme (d) 52: r; 245: r; askowyz 244: r; 123: +; Juncus tenuis 177: r; Kindbergia praelonga (d) 34: 2; Larix decidua (a) 4: 1; 177: +; Luzula pilosa 122: r; Lysimachia nummularia 121: 1; 188: 2; 187: 2; 81: 1; 4: 1; 122 +; Mnium hornum (d) 243: +; Oxalis stricta 177: r; Padus serotina (a) 118: 2; P. serotina (b) 118: 1; Picea abies (a) 81: +; Plagiomnium affine (d) 4: 2; 188: 1; P. r o s t r a t u m ˙ (d) 4: +; P. sp. (d) 52: +; Plagiothecium denticulatum (d) 52: +; P. laetum (d) 80: 1; 242: +; 245: +; 224: +; 123: +; 117: +; P. n e m o r a l e (d) 4: 1; 231: 1; 239: r; 224: +; 174: +; Poa u G

angustifolia 8: +; P. annua 177: +; Pohlia nutans (d) 177: +; 239: r; 238: r; 244: +; 228: r; 123: +; Polygonum persicaria 118: r; 177: r; Polytrichastrum formosum (d) 174: 1; 238: ł r; 239: r; Populus nigra (a) 187: 3; 188: 2; P. tremula (a) 118: 1; P. tremula (c) 4: r; Pyrus communis (c) 36: r; Quercus petraea (a) 154: 2; Q. petraea (c) 257: r; Q. robur 147 (b) 169: ubczyckiego +; 118: +; 154: 1; Q. rubra (c) 188: r; Ranunculus repens 177: r; Ribes uva-crispa (b) 244: 1; R. uva-crispa (c) 239: +; 244: +; 257: 1; Robinia pseudacacia (a) 52: +; R. pseudacacia (c) 244: r; 245: r; Rubus guentheri 123: 1; R. hirtus 185: +; 118: +; 224: 1; 174: +; 117: +; R. idaeus 185: 1; 34: +; 118: 2; 4: +; 154: 1; 224: 1; R. nemorosus 188: r; R. sp 4: +; R. sprengelii 224: 1; R. wimmerianus 224: +; Salix caprea (c) 177: +; S. fragilis (a) 169: 1; S. fragilis (b) 154: 2; Sambucus nigra (a) 227: +; Senecio fuchsii 185: +; 81: 1; 80: +; S. sylvaticus 177: r; Sorbus aucuparia (a) 177: +; S. aucuparia (b) 224: +; 257: +; S. aucuparia (c) 177: r; 239: r; 224: +; Veronica chamaedrys 121: +; 188: +; 80: 1; 117: +; Viola riviniana 80: +; 258: +; 257: 1; 123: 1; 122: 1; 117: 1. 148 Fragm. Flor. Geobot. Polonica 10, 2003 zbliz˙onym do oboje˛tnego (R=6,4). Płaty omawianej grupy wyste˛puja˛ w kompleksie prze- strzennym z łe˛giem jesionowo-olszowym i gra˛dami. W warstwie drzew dominuje jesion, brak natomiast wia˛zu pospolitego, gatunku charakterystycznego dla zespołu Ficario-Ulmetum minoris. Spos´ród gatunków wyróz˙- niaja˛cych zespół odnotowano wyste˛powanie: Acer campestre, Adoxa moschatellina, Dactylis polygama, Gagea lutea, Quercus robur i Rubus caesius. Grupa gatunków charakterystycznych dla zwia˛zku Alno-Ulmion jest dos´c´ licznie reprezentowana przez: Circa- ea lutetiana, Fraxinus excelsior, Padus avium i Stachys sylvatica. Obecne sa˛ równiez˙: Alnus incana, Chrysosplenium alternifolium, Festuca gigantea, Ribes spicatum, Rumex sanguineus i Plagiomnium undulatum. Podzespół Tilio-Carpinetum stachyetosum reprezentuja˛ naste˛puja˛ce gatunki wyróz˙- niaja˛ce (TRACZYK 1962b): Carex sylvatica, Circaea lutetiana, Ficaria verna, Impatiens noli-tangere, Padus avium i Stachys sylvatica oraz Ajuga reptans, Fragaria vesca, Mycelis muralis i Veronica chamaedrys.

Tilio cordatae-Carpinetum betuli corydaletosum Najwie˛ksze płaty gra˛du kokoryczkowego (Tab. 2, zdje˛cia 154–8) stwierdzono w lesie niedaleko Dzierz˙ysławic (las K). Zbiorowisko to nie jest jednak cze˛sto spotykane w badanych lasach. Płaty tego podzespołu zazwyczaj wyste˛puja˛ w kompleksie prze- strzennym z łe˛gami. Sa˛ to dobrze zachowane gra˛dy, wykształcone na s´wiez˙ych glebach eutroficznych, dosć´ bogatych w azot, o odczynie od słabo kwasńego do słabo zasado- wego, o czym s´wiadcza˛ wartosći wskazńików Ellenberga (F=5,4; R=6,0; N=6,1). Z gatunków charakterystycznych i wyróz˙niaja˛cych zespół odnotowano jedynie Iso- pyrum thalictroides. Aspekt wczesnowiosenny runa jest tu bardzo dobrze zaznaczony. Obok zdrojówki rutewkowatej pojawiaja˛ sie˛ w nim m. in.: Anemone nemorosa, Galan- thus nivalis, Gagea lutea i Corydalis cava. W zbiorowisku licznie wyste˛puja˛ gatunki z klasy Querco-Fagetea, w tym ze zwia˛zku Alno-Ulmion.

Tilio cordatae-Carpinetum betuli typicum, wariant typowy Podzespół gra˛du typowego w wariancie typowym (Tab. 3a) wyste˛puje dosyc´ cze˛sto i wykształca sie˛ na siedliskach s´wiez˙ych, s´rednio kwas´nych, stosunkowo bogatych w azot (F=5,3; R=5,5; N=6,0). W warstwie drzew zwraca uwage˛ bardzo duz˙y udział lipy drobnolistnej, najwie˛kszy spos´ród wszystkich wyróz˙nionych wariantów tego podzespołu. W zbiorowisku nie wysta˛pił ani jeden gatunek charakterystyczny lub wyróz˙niaja˛cy zespół Tilio-Carpinetum, ale grupa gatunków z klasy Querco-Fagetea jest licznie reprezentowana. Gatunki siedlisk wilgotnych ze zwia˛zku Alno-Ulmion nie odgrywaja˛ znacza˛cej roli w zbiorowisku.

Tilio cordatae-Carpinetum betuli typicum, wariant z Carpinus betulus Stwierdzony tylko w dwóch lasach wariant podzespołu z grabem (Tab. 3b), tak jak i Tilio-Carpinetum typicum w wariancie typowym, przywia˛zany jest do siedlisk s´wie- z˙ych, s´rednio kwas´nych, dosyc´ bogatych w azot (F=5,3; R=5,8; N=6,0). A. Orczewska: Zbiorowiska ros´linne lasów Płaskowyz˙u Głubczyckiego 149

W płatach tych w drzewostanie przewaz˙a grab. Zdominowanie warstwy drzew przez ten gatunek cze˛sto bywa rezultatem pla˛drowniczej gospodarki przere˛bowej, która według OLACZKA (1974b) w skrajnych przypadkach prowadzi do litego drzewostanu grabowego. W płatach tego wariantu najliczniej reprezentowana jest grupa gatunków z klasy Querco-Fagetea, rze˛du Fagetalia. Spos´ród gatunków towarzysza˛cych w niektórych zdje˛- ciach stosunkowo wysokie pokrycie osia˛ga konwalia majowa.

Tilio cordatae-Carpinetum betuli typicum, wariant z Fraxinus excelsior Drzewostan tego wariantu (Tab. 3c), stwierdzonego tylko w jednej powierzchni les´- nej, cechuje sie˛ dominacja˛ jesionu. W cze˛sći płatów warstwa drzew jest nadmiernie prze- s´wietlona, co prowadzi do zjawiska fruticetyzacji. Zdominowanie warstwy drzew przez jesion jest byc´ moz˙e potwierdzeniem zaobserwowanej przez ELLENBERGA (1978, cyt. za BRZEZIECKIM & KIENASTEM 1994) zdolnosći tego gatunku do wygrywania z innymi drze- wami o strategii typu C (sensu GRIME 1979) na z˙yznych siedliskach, w warunkach doste˛pnosći zasobów. Siedliska Tilio-Carpinetum w wariancie z Fraxinus excelsior niewa˛tpliwie do takich nalez˙a˛. Sa˛ bogate w azot (N=6,5), słabo kwasńe (R=6,1), s´wiez˙e (F=5,3). Z grupy gatunków charakterystycznych i wyróz˙niaja˛cych zespół Tilio-Carpinetum, w zbiorowisku tym stwierdzono jedynie obecnosć´ Isopyrum thalictroides. Słabo zaznacza sie˛ równiez˙ udział gatunków siedlisk wilgotnych i z˙yznych ze zwia˛zku Alno-Ulmion. Postac´ zdegenerowana gra˛du z jesionem (Tab. 3d), obserwowana była znacznie cze˛- sćiej i wykształca sie˛ na podobnych siedliskach (F=5,4, N=6,1, R=5,9). W wielogatun- kowym drzewostanie przewaz˙a jesion, w skrajnych przypadkach warstwe˛ te˛ tworza˛ jed- nogatunkowe plantacje jesionowe. Zjawiskiem powszechnym w fitocenozach tej grupy jest neofityzacja runa, wyraz˙a- ja˛ca sie˛ masowym wyste˛powaniem niecierpka drobnokwiatowego. W stosunku do lepiej zachowanych płatów tego wariantu (Tab. 3c), tu w runie zaznacza sie˛ wyz˙szy udział gatunków siedlisk z˙yznych i nitrofilnych.

Tilio cordatae-Carpinetum betuli typicum, wariant z Acer pseudoplatanus Zbiorowisko Tilio-Carpinetum w wariancie z jaworem (Tab. 3e) zajmuje niewielkie powierzchnie w badanych lasach i wykształca sie˛ w miejscach półcienistych (L=5,0), na siedliskach s´wiez˙ych (F=5,2), s´rednio kwas´nych (R=5,0) o s´redniej zawartos´ci azotu (N=5,8). W warstwie zielnej wielu płatów duz˙y udział ma Impatiens parviflora, a w niektó- rych takz˙e Poa nemoralis, Carex brizoides lub Rubus hirtus. Charakter runa s´wiadczy zatem o degeneracji zbiorowiska, w postaci neofityzacji, cespityzacji ba˛dz´ fruticetyzacji.

Tilio cordatae-Carpinetum betuli typicum, wariant z Rubus hirtus Tilio-Carpinetum typicum w wariancie z Rubus hirtus (Tab. 3f) stwierdzono az˙ w 9 lasach, a jego udział powierzchniowy w wielu z nich jest znacza˛cy. Zbiorowisko 5 Fragm.Flor. Geobot.Polonica 10, 2003 150 Tabela 3 (Table 3). Tilio cordatae-Carpinetum betuli typicum Tracz. 1962, wariant z (variant with): a. typowy (typical), b. Carpinus betulus, c. Fraxinus excelsior, d. Fraxinus excelsior, postac´ zdegenerowana (degenerated form), e. Acer pseudoplatanus, f. Rubus hirtus, g. Impatiens parviflora, h. Carex brizoides, i. Holcus mollis.

3321 121 22 2 2 11 2 21 2 1132 12122 Numer zdje˛cia – Relevé number 00512223364 3 2319 1 782 0 341142727895 54255622500 0 9128 8 568 9 074999862415 Dzien´ – Day 1111302713282729154 29282814251726127 2920296 13266 131127107 9 6 Miesia˛c – Month 77676767676 6 6676 6 777 6 767676666777 Rok – Year) 969696959595969595969696969595969695969596959696969595969696969695 Symbol lasu – Woodland symbolHHKMNMKMKKK K KCMJ J NHM J MI H J LN J K I GHL Oddział – Forest division 6619238181–1 1 1–104 4 2669 49A26412244125612 Pododdział – Forest subdivisionggrddidbr–c d d–ac f mac b bjgfofbdicao Ekspozycja – Aspect NW N – SE SW – W E SW – W NWW SW SE – – NWW NE SW – SSW – N NW NW NE SW W NW NW SW SE E Nachylenie w stopniach – Slope [o]245–22–1535–405 3010–– 2 325–60–4025210523010103 Powierzchnia zdje˛cia [m2] 2 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 ´ – Constancy (Relevé area) [m ] ´c os ł Zwarcie warstwy drzew a [%] 55 70 70 90 85 10 70 10 90 80 60 40 55 60 70 80 70 85 70 75 80 70 70 60 65 85 80 75 70 45 60 50 60 Sta (Tree layer cover a) [%] Zwarcie warstwy krzewów b [%] 0,5102055105–450,55 605015300,15 –0,5–0,183050,510520103015520 (Shrub layer cover b) [%] Pokrycie warstwy zielnej c [%] 55 45 90 65 85 90 40 40 85 65 80 50 60 10 95 10 65 65 60 45 90 10 70 90 95 70 90 90 80 95 75 70 90 (Herb layer cover c) [%] Pokrycie warstwy mszystej d [%] 0,520,50,550,55 10–0,10,50,50,5208 705 80,18 35–100,10,1–0,55 – 50,10,15 (Moss layer cover d) [%] S´rednia wysokos´c´ drzew [m] 302530151520228 20182520222020301515202025202020101325153020201515 (Mean height of trees) [m] S´rednia s´rednica drzew [cm] 232534182436246 25242820322522201824141522212229141847166224261524 (Mean diameter of trees) [cm] Maksymalna s´rednica drzew [cm] 44 74 48 22 33 46 91 13 38 37 62 43 42 38 43 34 27 37 24 33 31 48 89 37 22 48 84 25 10 99 46 23 30 (Maximum diameter of trees) [cm] Liczba gatunków w zdje˛ciu 37 22 39 35 33 56 36 24 25 35 32 40 33 20 29 40 40 31 20 28 22 21 37 37 35 7 28 28 18 22 36 30 48 (Number of species in relevé) wariant (variant) a b c d e f g h i Ch. Cl. Querco-Fagetea Tilia cordata a 44453. 1. .+2 . 3...... 12 . . .12.21 .III Tilia cordata b +221..+.1++1 1...... +12.2..III Tilia cordata c ++1+1++ . +++ r + ...... r r . 1 . ++ . 1++IV Acer pseudoplatanus a ...... 1... 4 5445 ...... 2.1.II Acer pseudoplatanus c +....+..2. 1 1 1... 2 1+11r..1....2+2.III Cerasus avium c ....r+r...... r.. r ..r . .r.r.....+r1II Carpinus betulus a . . 12. 445542 ...... 4..2....II Carpinus betulus c ..11.++r21r . +...... 1. ....1..+....II Acer platanoides c ..r1.....r2 2 1...... +.....1. ...II Acer campestre c ..+...1.11++ r...... II Corylus avellana b ....121...... 1...... 2...1+.3...II

Poa nemoralis +. . 21213. 2+ 1 +231 2 2+1 3 .233.2 . .+3 .2IV A. Orczewska: Zbiorowiska ros Anemone nemorosa 11. 23121.+. 1 2. . . + +.2 . .2 . . .2 .+. . .1III Milium effusum . .11+22.+21 + 2.. .. 3.1 . .++.r1.r. . .+III Dryopteris filix-mas +1..r.+...1 r ..r21 2.r2r1.2.+..1...III Impatiens noli-tangere 231...... +1...... +..+2..2.....II Pulmonaria obscura ..22+2+.++. + 1.1...... +II Carex sylvatica +.+1..+.+.. . ..12+ ...... +....r...II Scrophularia nodosa +.++rr.1...... +.+.1...... II Polygonatum multiflorum . . r.1.1. .. 11 1. . . + . .+ . .1.+. .++.+. .II Brachypodium sylvaticum +....1...1+. ..121 ... 1+.r+....r..+II Atrichum undulatum d ...... +... r ..2. 1 2.+1.2.r.++.1r.1III

Ch. All. Alno-Ulmion ´linne lasówP Fraxinus excelsior a .....2....3 3 34451 ... . .1....1.....II Fraxinus excelsior b ...... +.. 1 +2...... 1.r..+.....II Fraxinus excelsior c .+...... 1++ + +221 2.. +1+.1..r+.r..III Pa du s a v ium b ...+..+.+.. . ..2. 1 ... . .1....211..1II ł

Pa du s a v ium c ..+r.1+..+. . ..1r + ... . r2.1..2++...III askowyz Circaea lutetiana +.22...... +r+..1.+...... II Ch. Cl. Rhamno-Prunetea , ˙

Euonymus europaeus c .....1+..++2 1+1r ...... +...... +II u G Crataegus monogyna c .....r...+. . ...1 + ... . r.+r.....+.+II ł bzcig 151 ubczyckiego Ch. Cl. Querco robori-petreae, Ch. O. Quercetalia pubescentis Holcus mollis ...... 1...... 21 ...... 345I Ch. Cl. Artemisietea Impatiens parviflora +. 12411r++4 2 3235 3 .12 5 2.+54522221rV Moehringia trinervia ++..1rr..rr + .4.+ + +.. + .rr+.1...r+1IV Galium aparine 1++2+2..++. 1 .421+ ... . .1++..+.+..+III Urtica dioica ..+++1..... + +1+++ 1..+1+22.++.....III Geum urbanum +.2+.1..21. . .222 . ... 1 ..++...... +II Galeopsis pubescens +r...... r 1 +... + +.. . ..+r.r.....+II Geranium robertianum 1....1r.... 11...... 1 ..1...... +II

(c.d.) 5 Fragm.Flor. Geobot.Polonica 10, 2003 152 Tabe la 3. Cia˛g dalszy – Table 3. Continued.

3321 121 22 2 2 11 2 21 2 1132 12122 Numer zdje˛cia – Relevé number 00512223364 3 2319 1 782 0 341142727895 S–C 54255622500 0 9128 8 568 9 074999862415 Ch. Cl. Molinio-Arrhenatheretea Deschampsia caespitosa ...r.+...... +.2 . 3.+...... r..II Gatunki towarzysza˛ce – Accompanying species Quercus robur a .....23+... . 2.2. 2 2+. . 433432333334IV Quercus robur c r+. rr+r . r++ + +. .+ + ++1 . .+r . . .. +r+.1IV Betula pendula a ..224..2...... 3. . 1...... 1II Sambucus nigra b .1....1.1.1 3 3++...... 11+..+1....II Sambucus nigra c 1+ . r+1++++1 1 1 . . r + . . r r . 111 r+ . + . . . +IV Sorbus aucuparia c +...r.+r...... ++ r+r. r11..r.rr+ rIII Stellaria media 1+.11++r.rr + +.23 1 .rr 1 .+2+.2...11.IV Rubus hirtus 21. 32. . 2. . . . . 3.2 1 2+3 . 5441.22 . .1 . .III Calamagrostis epigejos +....1...... +22 21+. ..+1.1...++.II Convallaria majalis ...++.22...... 1 ...... +...... ++3II Fallopia convolvulus .....1+.... + ++.. 1 ...... 1.....+.+II Frangula alnus c ...... r ++. . r...... 1+1II Hypericum perforatum .....1.r...... +. 1 .+. . .r...... ++1II Maianthemum bifolium .+.11.1+...... 1 1.+...... 1.+..+1II Ribes uva-crispa ...... 2 1 ... +.+.+..1..+..II Rubus idaeus ...... r. . ++21..++. ...II Senecio fuchsii ..r...... +. r r.. . +.1..r...... II Symphytum tuberosum ..r+....32++ +...... II Carex brizoides ...... 4. . .1....555...I Viola riviniana +..2.1..... r ..+. 1 +.r . ..+...... +2II Brachythecium rutabulum d ...... +... +.1.. + ..r ...... +....+II Dicranella heteromalla d +..+1.12... . +... 1 +r22 .1...r. .1rr.III Plagiothecium nemorale d +...... + r r..1 ...... r.....+...II Pohlia nutans d rr...+1..rr ...... r. 1 .+...... rr.II

Sporadyczne (Sporadic): Ch. Cl. Querco-Fagetea: Acer campestre (a) 35: 2; 230: 2; A. campestre (b) 35: 2; A. platanoides (a) 226: 3; 147: 2; A. platanoides (b) 147: 1; A. pseudoplatanus (b) 35: 2; 218: 1; 286: +; 209: r; 172: 2; Adoxa moschatellina 304: +; 240: 1; 230: +; 229: 1; 198: 1; 147: 2; Aegopodium podagraria 252: 2; 126: 1; 35: 1; 260: 2; 172: r; Campanula trachelium 126: r; 260: +; Carpinus betulus (b) 126: 1; 35: 2; 260: r; 226: +; 49: 2; Cerasus avium (a) 126: 1; 31: 2; 219: 2; 284: 2; 314: 2; C. avium (b) 291: 1; 55: 1; Corydalis cava 126: 2; 240: 1; Corylus avellana (c) 25: r; 126: +; 222: r; 75: 1; 128: +; 172: 2; Dactylis polygama 252: r; 222: +; 260: 3; 240: +; 230: 1; 314: +; Epilobium montanum 126: r; Fagus sylvatica (a) 218: 1; 128: 3; 29: 4; F. s y lv ati ca (c) 240: r; 230: +; 229: +; 128: r; Galeobdolon luteum 252: 2; 35: 3; Galium odoratum 115: 3; 126: 4; 112: +; 128: 2; 55: r; 130: 1; G. schultesii 112: r; Isopyrum thalictroides 240: 2; Lilium martagon 25: +; 230: +; 229: 1; 219: r; Luzula luzuloides 25: 1; 29: +; Melica nutans 305: 2; 25: +; 218: 2; 286: +; 29: 1; 314: +; Mercurialis perennis 252: 2; 35: 1; Paris quadrifolia 252: 1; Primula elatior 252: +; Ranunculus lanuginosus 252: +; 35: 1; Stellaria holostea 222: 1; Ulmus glabra (c) 112: r; Viola reichenbachiana 25: +; 132: +; 35: r; 260: +; 198: +; 75: 1. Ch. All. Alno-Ulmion: Alnus incana (a) 198: +; Carex remota 252: +; 222: +; 35: +; 218: +; Festuca gigantea 115: r; 198: +; 314: +; Ficaria verna 252: +; 240: 1; 230: 2; 229: 2; 147: +; Gagea lutea 126: +; 240: r; 226: r; Padus avium (a) 178: 2; Plagiomnium undulatum (d) 198: 4; Ribes spicatum (c) 55: +; Stachys sylvatica 252: +. Ch. Cl. Rhamno-Prunetea: Cornus sanguinea (b) 126: 2; C. sanguinea (c) 126: 2; 260: +; 219: +; Crataegus laevigata (b) 222: +; 35: +; C. laevigata (c) 252: r; 35: +; C. monogyna (b) 218: 1; 284: +; 55: +; Euonymus europaeus (b) 31: 1; 178: +; 147: 1; 230: 2; 229: r; Prunus spinosa (b) 178: 1; P. s p i n o s a (c) 178: +; Rosa canina (c) 260: +; 198: +; 218: r; 284: +; 147: r; 314: +; Viburnum opulus (c) 252: +. Ch. Cl. Querco

robori-petreae + Ch. O. Quercetalia pubescentis: Campanula persicifolia 284: +; 55: 1; Hieracium sabaudum 284: +; 291: 1; 55: +; 147: r. Ch. Cl. Vaccinio-Piceetea: Trientalis A. Orczewska: Zbiorowiska ros europaea 75: +; Vaccinium myrtillus 291: +; 55: 1. Ch. Cl. Artemisietea: Agropyron repens 25: r; 284: 2; Alliaria petiolata 260: +; Anthriscus sylvestris 198: +; Chelidonium majus 240: 1; 230: +; 229: r; 172: 2; 147: 2; Glechoma hederacea 252: 3; 35: 2; Melandrium rubrum 222: +; 230: r; 229: r; 226: r; 172: 1; Rubus caesius 126: 3; 35: +; 112: 3; Veronica hederifolia 304: r. Ch. Cl. Molinio-Arrhenatheretea: Arrhenatherum elatius 305: +; 126: 1; 284: 1; Cirsium arvense 126: +; Climacium dendroides (d) 198: +; Dactylis glomerata 126: 1; Equisetum arvense 126: r; Festuca rubra 112: +; 284: 1; Galeopsis tetrahit 219: +; 29: +; 314: +; Holcus lanatus 126: +; Juncus effusus 209: r; Lapsana communis 230: r; Lysimachia vulgaris 132: +; 75: 1; 314: r; Mycelis muralis 305: +; 304: +; Poa pratensis 291: 2; P. trivialis 31: 2; Taraxacum officinale 260: r; 314: r. Gatunki towarzysza˛ce (Accompanying species): Aesculus hippocastanum (a) 260: 1; A. hippocastanum (b) 260: +; A. hippocastanum (c) 260: 1; Agrostis canina 75: +; A. capillaris 218: +; 286: +; 284: 2; 291: +; A. stolonifera 147: 1; Ajuga reptans 222: +; 260: +; 229: r; Alnus glutinosa (a) 178: 2; Anthriscus nitida 252: +; 229: r; Athyrium filix-femina 304: r; 252: +; 25: r; 75: 3; 128: r; 130: +; Betula pendula (b) 55: 2; B. pendula (c) 132: 1; 55: +; B. pubescens (c) 132: +; Brachythecium velutinum (d) 132: +; Carex pallescens 29: r; 291: +; 55: r; C. pilulifera 230: +; C. spicata 126: r; Chaerophyllum bulbosum 126: +; Chamaenerion angustifolium 126: r; Cruciata glabra 55: +; Cucubalus baccifer 31: +; 314: 1; Dryopteris carthusiana 240: r; 75: 2; 178: r; 219: r; 55: r; 130: r; Euphorbia cyparissias 284: +; Fragaria vesca 252: 1; 126: +; 198: r; 55: 2; Frangula alnus (b) 55: 1; Galanthus nivalis 222: 1; 240: 2; 230: +; 229: 1; 226: +; Galeopsis bifida 286: r; 284: +; 291: +; 314: +; G. speciosa 252: r; 126: 1; 172: r; 29: r; 147: r; Galium mollugo 126: +; Hedera helix 260: +; Herzogiella seligeri (d) 178: 1; 219: r; Hieracium murorum 305: +; Humulus lupulus (b) 112: +; 178: +; Hypnum cupressiforme (d) 25: +; ´linne lasówP 222: +; 286: r; 291: r; 147: +; Lamium maculatum 252: 3; 126: +; 35: 1; Larix decidua (a) 286: +; 128: r; L. decidua (c) 128: r; Luzula multiflora 291: +; L. pilosa 115: r; 75: r; Lysimachia nummularia 126: 1; 260: +; 198: 1; Mnium hornum (d) 222: 1; Oxalis acetosella 305: +; 304: r; 198: r; 75: +; O. stricta 230: r; Padus serotina (c) 305: r; Picea abies (a) 198: 1; 172: +; 130: 2; P. a b i e s (b) 198: r; 130: 2; P. a b i e s (c) 130: r; Pinus sylvestris (a) 198: 1; 130: 1; Plagiomnium affine (d) 25: +; P. c u s p i d a t u m (d) 31: 2; 55: +; P. rostratum (d) 314: r; Plagiothecium denticulatum (d) 304: +; 291: r; P. l a e t u m (d) 304: r; 115: +; 126: +; 198: 1; 209: 2; 178: 1; Platanthera bifolia 115: r; Poa palustris 284: 2;

Polytrichastrum formosum (d) 305: r; 115: r; 222: +; 240: r; 75: 1; Populus tremula (a) 132: 2; 178: 3; P. tremula (b) 314: +; P. t r e m u l a (c) 115: 1; 132: 1; 218: r; 286: +; 49: r; ł Quercus petraea (a) 291: 1; Q. petraea (c) 305: r; 260: r; 30: r; Rubus bifrons 198: 2; 284: 2; R. dollnensis 305: 2; 219: 3; R. glivicensis 126: 1; 55: +; R. graecensis 172: 1; askowyz R. oboranus 291: +; R. orthostachys 198: 2; R. rudis 29: 1; R. siemianicensis 130: 1; R. sp. 31: 4; R. sprengelii 209: +; 178: 1; 172: 1; 147: +; R. sulcatus 128: +; Rumex acetosella 291: +; Salix caprea (a) 132: 1; 178: 1; S. caprea (c) 178: +; Sambucus nigra (a) 230: +; S. racemosa (b) 314: 1; S. racemosa (c) 314: +; Senecio nemorensis 126: r; S. sylvaticus ˙ 218: +; Solidago gigantea 126: r; Sorbus aucuparia (b) 286: +; 178: +; 55: +; 147: +; Veronica chamaedrys 112: 1; 55: 1; V. officinalis 291: 1; Viola arvensis 284: r; V. odorata u G

55: r. ł bzcig 153 ubczyckiego 154 Fragm. Flor. Geobot. Polonica 10, 2003 wykształca sie˛ na glebach s´rednio kwasńych (R=5,0), s´wiez˙ych (F=5,2) i s´rednio zasobnych w azot (N=5,6). W drzewostanie przewaz˙a da˛b szypułkowy, runo zas´ opanowane jest przez jez˙yny, w tym najcze˛sćiej Rubus hirtus. Podłoz˙e w wielu przypadkach nosi s´lady zaburzen´. Po- krywa glebowa jest naruszona, widac´ tez˙ spłycone, cze˛sćiowo wypełnione materiałem ros´linnym bruzdy po nasadzeniach, ba˛dz´ płytkie doły o małej s´rednicy. Cze˛ste sa˛ rów- niez˙ s´lady gospodarki przere˛bowej. Wszystko to wydaje sie˛ stymulowac´ rozwój jez˙yn. W gra˛dzie z Rubus hirtus duz˙o jest gatunków rzadkich i sporadycznych, nalez˙a˛cych do róz˙nych siedlisk i klas zbiorowisk. Omówione zbiorowisko przypomina opisane przez STACHURSKA˛ (1998) płaty Tilio- Carpinetum postac´ z Rubus hirtus z Pogórza Wielickiego.

Tilio cordatae-Carpinetum betuli typicum, wariant z Impatiens parviflora Obecnos´c´ zbiorowiska (Tab. 3g) odnotowano w 8 lasach, w których cze˛sto zajmuje duz˙e powierzchnie. Wariant gra˛du z niecierpkiem drobnokwiatowym wyste˛puje na sta- nowiskach półcienistych (L=5,1), na glebach s´wiez˙ych (F=5,2) s´rednio kwas´nych (R=4,9) oraz s´rednio zasobnych w azot (N=5,7) i jest jednym z wielu silnie zdegenero- wanych zbiorowisk gra˛dowych Płaskowyz˙u Głubczyckiego. Grupa gatunków z klasy Querco-Fagetea, rze˛du Fagetalia, zwia˛zków Carpinion i Alno-Ulmion jest nieliczna.

Tilio cordatae-Carpinetum betuli typicum, wariant z Carex brizoides Gra˛d w wariancie z Carex brizoides (Tab. 3h) nalez˙y do mało rozpowszechnionych na badanym terenie. Wyste˛puje w miejscach półcienistych (L=5,3), na siedliskach s´wie- z˙ych (F=5,4), s´rednio kwas´nych (R=5,1), o s´redniej zawartos´ci zwia˛zków azotu (N=5,6). Sa˛ to płaty o znacznie zaburzonej strukturze i składzie gatunkowym, czego naj- ostrzejszym przejawem jest opanowanie runa przez Carex brizoides. Jest to cze˛sto obserwowana w lasach gospodarczych forma cespityzacji. Warstwa drzew w niektórych płatach jest silnie przes´wietlona, co najprawdopodob- niej stymuluje rozwój turzycy, zas´ runo ubogie w gatunki. Reprezentanci siedlisk gra˛dowych nie odgrywaja˛ znacza˛cej roli w tym zbiorowisku. Masowe wyste˛powanie Carex brizoides wydaje sie˛ zatem skutecznie hamowac´ rozwój innych ros´lin zielnych. Hamu- ja˛cy wpływ C. brizoides na rozwój innych, rodzimych komponentów runa zaobserwowali m.in. DZWONKO i LOSTER (1993), FALIN´ SKI (1998) oraz STACHURSKA (1998). Płaty gra˛du z masowo wyste˛puja˛ca˛ turzyca˛ drz˙a˛czkowata˛ opisano z wielu regionów Polski, w tym m. in. z terenu Opolszczyzny, zaliczaja˛c je do podzespołu gra˛dów niskich Querco-Carpinetum caricetosum brizoides (KUCZYN´ SKA 1973), z Wyz˙yny S´ la˛skiej jako Tilio-Carpinetum typicum wariant z Carex brizoides (CABAŁA 1990) oraz z Pogórza Wie- lickiego jako Tilio-Carpinetum typicum, postac´ z Carex brizoides (STACHURSKA 1998).

Tilio cordatae-Carpinetum betuli typicum, wariant z Holcus mollis Płaty gra˛du w wariancie z Holcus mollis (Tab. 3i) zajmuja˛ niewielkie powierzchnie w badanych lasach. Zbiorowisko to rozwija sie˛ głównie na dobrze nasłonecznionych, A. Orczewska: Zbiorowiska ros´linne lasów Płaskowyz˙u Głubczyckiego 155 ciepłych i suchych zboczach. Runo ma charakter trawiasty i opanowane jest przez kło- sówke˛ mie˛kka˛. Skład gatunkowy warstwy zielnej wskazuje, z˙e jest to najuboz˙sza i naj- suchsza postac´ gra˛du. Znajduje to potwierdzenie w wartosći wskazńika wilgotnosći (F=5,0 – gleby s´wiez˙e) i zasobnosći w azot (N=5,0 – gleby o s´redniej zawartosći azotu). Wskazńik s´wietlny oraz kwasowosći podłoz˙a wskazuja˛ na stanowiska okresowo cieniste i o pełnym s´wietle (L=5,7), pos´rednie mie˛dzy silnie a s´rednio kwasńymi (R=4,6). Wskaz´- niki F, R i N maja˛ najniz˙sza˛ wartosć´ spos´ród wszystkich wyróz˙nionych 20 grup zbiorowisk. Cespityzacji runa towarzyszy słaby udział gatunków lesńych z klasy Querco-Fagetea. Tilio-Carpinetum typicum w wariancie z Holcus mollis jest bardzo podobne do opi- sanego z terenu Pradoliny Wrocławskiej Galio sylvatici-Carpinetum holcetosum mollis (DROZDOWSKA & MACICKA 1994). W obre˛bie podzespołu Tilio-Carpinetum typicum wyodre˛bniono 7 zbiorowisk zaste˛- pczych, powstałych na skutek gospodarki lesńej, w tym głównie zre˛bów zupełnych i nasadzen´ (Tab. 4), a mianowicie:

Picea abies-Impatiens parviflora Jest to zbiorowisko z drzewostanem s´wierkowym i runem opanowanym przez niecierpka drobnokwiatowego (Tab. 4a). Pinetyzacji i neofityzacji towarzyszy tez˙ fruticety- zacja z powodu licznie wyste˛puja˛cych jez˙yn. Jest to, jak podaje OLACZEK (1974b), cze˛sto obserwowana w takich sytuacjach forma degeneracji. Posadzenie s´wierka pocia˛gne˛ło za soba˛ degradacje˛ siedliska, co znalazło odbicie w charakterze pozostałych warstw, a szczególnie runa i krzewów. W wielu płatach podszyt jest nieobecny lub bardzo słabo rozwinie˛ty. Brak warstwy krzewów spowodowany jest zapewne jego mechanicznym zni- szczeniem podczas zwózki drewna oraz w wyniku zabiegów poprzedzaja˛cych ponowne nasadzenia. O zaawansowanej degeneracji zbiorowiska s´wiadczy tez˙ mały udział gatun- ków z klasy Querco-Fagetea. Siedliska zbiorowiska okres´lic´ moz˙na jako s´wiez˙e (F=5,2), s´rednio kwas´ne (R=5,2), zasobne w azot (N=6,0). Omawiane fitocenozy przypominaja˛, szczególnie w charakterze warstwy drzew i krzewów, zbiorowisko zaste˛pcze Picea-Sambucus, jakie opisała z terenu Niziny Połu- dniowowielkopolskiej JAKUBOWSKA-GABARA (1992a).

Pinus sylvestris-Rubus hirtus Zbiorowisko (Tab. 4b) powstało na skutek gospodarki zre˛bowej poła˛czonej z sadze- niem sosny na siedliskach gra˛du. Siedliska te sa˛ zdegradowane, silnie przes´wietlone (L=5,5), s´wiez˙e (F=5,2), dos´c´ znacznie zakwaszone (R= 4,6), s´rednio zasobne w azot (N=5,5). Runo zdominowane jest najcze˛s´ciej przez Rubus hirtus. Zbiorowiska tego typu, z racji powszechnego zjawiska przekształcania gra˛dów na skutek ich gospodarczego uz˙ytkowania, wyste˛puja˛ w całym kraju. Opisane zostały m. in. przez JAKUBOWSKA˛-GABARE˛ (1992b) i KROTOSKA˛ i in. (1985). 156 Fragm. Flor. Geobot. Polonica 10, 2003

Tabela 4 (Table 4). Zbiorowiska zaste˛pcze (secondary communities): a. Picea abies-Impatiens parviflora, b. Pinus sylvestris-Rubus hirtus, c. Robinia pseudacacia-Impatiens parviflora; d. Alnus incana-Urtica dioica, e. Populus nigra-Arrhenatherum elatius, f. Betula pendula-Arrhenatherum elatius, g. Quercus robur-Sambucus nigra.

11 11 2123 333222 12 Numer zdje˛cia – Relevé number 91740709725110000673 90308117356518432516 Dzien´ – Day 17251231201117176 107 131313191919101029 Miesia˛c – Month 67777766787777666766 Rok – Year 96 95 95 95 95 95 96 96 96 96 95 96 96 96 96 96 96 95 96 96 Symbol lasu – Woodland symbol J M N N N L J J F N L H H H J J J N I K Oddział – Forest division 4102620201444524136664442621 Pododdział – Forest subdivision c b o f m c c c b a b h h h i i i p j a – – – – S E W W SE Ekspozycja – Aspect SE SW SW SW SW NW NW NW NW NW SEE o Nachylenie w stopniach – Slope [ ]5103201052505––255552–20– ´ – Constancy ´c os Powierzchnia zdje˛cia [m2] ł 2 100100100 100100100100 100100100100 100100100100 100100100100100 (Relevé area) [m ] Sta Zwarcie warstwy drzew a [%] 707060603565– 60655570302540655560803570 (Tree layer cover a) [%] Zwarcie warstwy krzewów b [%] 5 5 – 20– 109080152020103020454020607010 (Shrub layer cover b) [%] Pokrycie warstwy zielnej c [%] 95 95 80 90 10 85 95 80 80 80 95 90 95 95 70 75 75 80 60 80 (Herb layer cover c) [%] Pokrycie warstwy mszystej d [%] 0,5 – 0,5 – – – 10 5 0,5 0,5 20 0,1 0,1 0,1 10 30 30 – 15 0,1 (Moss layer cover d) [%] S´rednia wysokos´c´ drzew [m] 2225202025257 28202012252525182020182022 (Mean height of trees) [m] S´rednia s´rednica drzew [cm] 204119213835– 42212112323037191821334473 (Mean diameter of trees) [cm] Maksymalna s´rednica drzew [cm] 307539354041– 50513218333945542527596580 (Maximum diameter of trees) [cm] Liczba gatunków w zdje˛ciu 32 22 24 15 19 14 30 23 26 29 36 53 54 51 68 54 45 31 47 42 (Number of species in relevé) Typ zbiorowiska – Community type a b c d e f g Ch. Cl. Querco-Fagetea Tilia cordata c ...... +12.r..+.II Cerasus avium c ...1...... r++++r2r.III Corylus avellana b .1...2...2...... 3.1II Corylus avellana c ..r.+1...1...... 1..II Dryopteris filix-mas ..rr..rr++2...... II Poa nemoralis +.....+11..+..233.++III Impatiens noli-tangere ...... 4+3.2..r....21II Brachypodium sylvaticum +.....+.. .1....+..+.II Milium effusum .+.r.....1...... 1.1II Atrichum undulatum d +...... +r+.r...+..1.II Ch. All. Alno-Ulmion Padus avium b ...... 1.2... +++21+II Padus avium c ...... ++++++II Fraxinus excelsior c 2.....1.....r....2r+II Alnus incana a ...... 34...... I A. Orczewska: Zbiorowiska ros´linne lasów Płaskowyz˙u Głubczyckiego 157

Tabe la 4. Cia˛g dalszy – Table 4. Continued.

11 11 2123 333222 12 Numer zdje˛cia – Relevé number 91740709725110000673 S–C 90308117356518432516 Ch. Cl. Querco robori-petreae, Ch. O. Quercetalia pubescentis Holcus mollis .2...... 11.+.+...II Ch. Cl. Rhamno-Prunetea, Ch. Cl. Geranietea Crataegus monogyna b ...... +.+22..+.II Crataegus monogyna c . . r . . . r r . . . ++++++ . r+III Cornus sanguinea b ...... 2. ..+1+21.II Cornus sanguinea c ...... +...+++2+.II Prunus spinosa c ...... +...r. 2+...+II Euonymus europaeus c ...+..rr.+.....r+12rIII Galium mollugo ...... 2+3111. . .II Peucedanum cervaria ...... +11. r+...II Ch. Cl. Artemisietea, Ch.Cl. Agropyretea Impatiens parviflora 55543445233r . . 1. .3. 2IV Moehringia trinervia 112.+.+1. r++.+. r .11+IV Urtica dioica . . . 11 . 31245++21. . 23+IV Galium aparine +. . . . . 4++221+21++411IV Geum urbanum r.....3+++... +++r222III Galeopsis pubescens 11r++..+...... II Torilis japonica ...... 1112+..r.II Equisetum arvense 1.....r.... rrr...... II Agropyron (Elymus) repens ...... 1.2+..21.II Cirsium arvense ....r...... 121..r..II Rubus caesius ...... 1.+2+.3+II Pohlia nutans d ...... 1....rr....2rII Ch. Cl. Molinio-Arrhenatheretea Deschampsia caespitosa .r1.+.....+.+...... rII Poa trivialis ...... 1...+1.+...4..II Arrhenatherum elatius ...... 455244. . .II Dactylis glomerata ...... 2+1..+r1.II Achillea millefolium ...... ++rr. ..r.II Heracleum sphondylium ...... 1.21.+.+.II Holcus lanatus ...... +1.+++...II Pimpinella major ...... 1++++ . . .II Gatunki towarzysza˛ce – Accompanying species Quercus robur a .....3.22.....1..334II Quercus robur b ...... 2.1+322...II Quercus robur c +r+. r1r+. r . 121+11. r+IV Picea abies a 444...... I Pinus sylvestris a 1..434...... I Robinia pseudacacia a ...... 43...... I Robinia pseudacacia b 1.....53+...... I Populus nigra a ...... 3231. ....I Betula pendula a ...... 1...4442. .II

(c.d.) 158 Fragm. Flor. Geobot. Polonica 10, 2003

Tabe la 4. Cia˛g dalszy – Table 4. Continued.

11 11 2123 333222 12 Numer zdje˛cia – Relevé number 91740709725110000673 S–C 90308117356518432516 Sorbus aucuparia c +r+. . 1 . . ++. r++r r . . r rIV Sambucus nigra b ...2..2412r...... 342III Sambucus nigra c 11+111++.1...... 32+III Quercus petraea c .r...... +.+++...II Rubus hirtus . 31255. 2 . 32...... II Stellaria media 41+...32+2.+...... +rIII Calamagrostis epigejos +.3...... 4.1++3...II Hypericum perforatum ....r...... 1+1+11...II Agrostis capillaris .+...... 1+.123...II Veronica chamaedrys ...... 1+++12...II Athyrium filix-femina ....1...r11.r...... II Dryopteris carthusiana r...+r..+1+...... II Rubus idaeus 1.r.....112...... II Frangula alnus c .r...r.....1..r+....II Brachythecium rutabulum d ...... 2.. .2..r+.2...II

Sporadyczne (Sporadic): Ch. Cl. Querco-Fagetea: Acer campestre (a) 236: 2; A. campestre (c) 236: r; A. pseudoplatanus (a) 273: +; A. pseudoplatanus (c) 199: r; 73: r; 108: 2; Adoxa moschatellina 202: +; 201: 2; 197: 3; 236: 1; Aegopodium podagraria 311: 3; 204: 1; 236: 4; Anemone nemorosa 236: +; Carex sylvatica 204: r; 201: +; Car- pinus betulus (c) 204: r; 56: r; Cerasus avium (a) 204: 1; 203: 1; 140: 2; C. avium (b) 204: +; 203: 1; 202: +; Corydalis cava 236: +; Corylus avellana (a) 65: 3; 236: +; Dactylis polygama 204: +; 236: +; Epipactis helleborine 236: r; Galeobdolon luteum 236: 1; Galium odoratum 56: +; Luzula luzuloides 73: +; Melica nutans 73: r; Plagiomnium undulatum (d) 56: +; 204: +; 203: 1; 202: +; Polygonatum multiflorum 171: +; Primula elatior 204: +; Pulmonaria obscura 171: r; 236: 1; Ranunculus auricomus 204: +; Sanicula europaea 203: +; Scrophularia nodosa 315: +; Stel- laria holostea 236: 1; Tilia cordata (a) 171: 1; 236: 2, T. cordata (b) 315: 1; 311: +; 308: 2; 236: 1; Viola reichenbachiana 171: 1. Ch. All. Alno-Ulmion: Alnus incana (b) 199: 1; 325: 1; A. incana (c) 199: +; 325: 1; 56: 1; Circaea lutetiana 201: +; 56: 1; Festuca gigantea 199: +; 204: r; 201: r; 65: +; Ficaria verna 171: 2; 236: 2; Padus avium (a) 65: 2; Ribes spicatum (c) 56: +; 140: 2; Rumex sanguineus 65: +; Stachys sylvatica 236: 1. Ch. Cl. Querco robori-petreae + Ch. O. Quercetalia pubescentis: Hieracium sabaudum 311: +; 204: 1; 203: 2; 202: 1; Ranunculus polyanthemos 202: +. Ch. Cl. Vaccinio-Piceetea: Trientalis europaea 71: 1; Vaccinium myrtillus 110: +; 71: +. Ch. Cl. Rhamno-Prunetea + Ch. Cl. Geranietea: Agrimonia eupatoria 204: 2; 203: +; 202: +; Campanula rapunculoides 204: 2; 203: +; 202: +; Crataegus laevigata (b) 56: 1; 236: 1; C. laevigata (c) 56: +; C. monogyna (a) 204: 1; 203: 2; 236: 2; Galium verum 202: 1; Prunus spinosa (b) 204: 2; 273: 2; 65: 2; 236: +; Rosa canina (b) 308: +; 204: +; 203: +; R. canina (c) 315: +; 308: +; 203: r; Viburnum opulus (c) 311: r. Ch. Cl. Alnetea glutinosae: Alnus glutinosa (a) 325: 2. Ch. Cl. Artemisietea + Ch. Cl. Agropyretea: Alliaria petiolata 204: 1; Artemisia vulgaris 65: +; Ballota nigra 171: 1; Chelidonium majus 197: +; 236: +; Galeopsis tetrahit 311: r; 308: r; Geranium robertianum 203: r; 201: 1; 171: r; Glechoma hederacea 197: r; Melandrium album 308: r; Mycelis muralis 110: +; Rumex obtusifolius 311: +; Veronica hederifolia 171: +. Ch. Cl. Molinio-Arrhenatheretea: Alopecurus pratensis 202: 1; Anthoxanthum odoratum 315: +; Anthriscus sylvestris 201: +; Cirsium oleraceum 308: +; C. palustre 315: r; 311: +; Festuca rubra 311: 3; 308: 2; Geranium pratense 204: +; Geum rivale 201: +; Juncus effusus 108: 1; Knautia arvensis 204: +; Lysimachia vulgaris 203: 1; Lythrum salicaria 315: +; 311: +; Peucedanum palustre 204: 1; Poa pratensis 315: +; 204: 1; 203: 1; 202: 1; Ranunculus acris 204: +; 203: +; Rumex acetosa 308: +; 204: +; 203: r; 202: r; Taraxacum officinale 315: r; 308: +; 203: r; 171: r; Vicia cracca 203: r. Gatunki towarzysza˛ce (Accompanying species): Aesculus hippocastanum (c) 203: +; Agrostis stolonifera 308: +; 56: 1; 65: 1; Ajuga reptans 308: 1; 204: 1; Amblystegium serpens (d) 308: r; 204: +; 325: r; Anthriscus nitida 236: 1; Apera spica-venti 311: 1; Betula pendula (b) 315: 2; 311: 3; 308: +; 204: +; B. pendula (c) 311: 1; 308: +; B. pubescens (b) 204: 1; 203: +; 202: +; B. pubescens (c) 203: r; Brachythecium velutinum (d) 311: r; Capsella bursa- pastoris 171: +; Carex brizoides 199: r; 308: 1; 236: r; C. hirta 204: 1; C. pallescens 108: +; Chamaenerion angustifolium 73: r; Chamomilla recutita 171: r; Chenopodium album 171: +; Ch. sp. 108: r; Cirriphyllum piliferum (d) 201: 1; 56: +; Convallaria majalis 71: 2; 65: +; Convolvulus arvensis 315: r; 311: +; 308: r; Cucubalus baccifer 56: +; 65: 3; 171: 1; Dicranella heteromalla (d) 199: +; 110: +; 236: r; Epilobium parviflorum 140: r; Euphorbia cypa- A. Orczewska: Zbiorowiska ros´linne lasów Płaskowyz˙u Głubczyckiego 159

Tabe la 4. Cia˛g dalszy – Table 4. Continued.

rissias 204: 1; Fallopia convolvulus 315: r; 308: r; 65: +; 171: +; Fragaria vesca 315: +; 204: 1; 203: 2; 202: +; Frangula alnus (b) 325: +; 204: +; 203: +; 202: +; Galanthus nivalis 236: 1; Galeopsis bifida 110: 1; 315: r; 308: 1; G. speciosa 273: r; Hedera helix 199: r; Herzogiella seligeri (d) 273: +; Hieracium umbellatum 204: r; Humulus lupulus (b) 325: +; H. lupulus (c) 199: r; 325: +; 56: 1; 308: +; Hypnum cupressiforme (d) 315: r; 311: r; 325: +; 171: +; Lamium maculatum 236: 3; Larix decidua (a) 71: 1; Listera ovata 204: +; Luzula pilosa 203: 1; Lysimachia nummularia 204: +; 65: 1; Maianthemum bifolium 110: 2; 71: 1; 325: +; 56: r; Myosotis sylvatica 308: +; Oxalis acetosella 199: 1; Padus serotina (c) 311: r; 204: r; 203: r; 202: r; Picea abies (b) 202: +; 273: r; P. abies (c) 315: 1; 201: r; Pinus sylvestris (c) 315: r; Plagiomnium affine (d) 204: 1; 203: 1; 56: 1; P. rostratum (d) 202: 1; 201: 2; Plagiothecium denticulatum (d) 110: +; 197: r; P. l a e t u m (d) 273: +; P. n e m o r a l e (d) 197: +; Platanthera bifolia 203: 1; Pleurozium schreberi (d) 204: 2; Polygonum aviculare 171: +; P. hydropiper 171: r; P. persicaria 108: r; Polytri- chastrum formosum (d) 325: r; Populus tremula (a) 73: +; P. t r e m u l a (c) 73: 2; 311: r; 56: r; Prunella vulgaris 315: +; 311: +; Pyrus communis (c) 202: r; Quercus petraea (b) 204: +; 203: 1; 202: 1; Ranunculus repens 315: +; 65: r; Ribes uva-crispa (c) 273: +; Robinia pseudacacia (c) 199: +; 201: 1; 197: +; 203: r; Rubus bifrons 199: +; 325: 1; R. dollnensis 201: +; R. gothicus 203: +; R. glivicensis 73: 2; R. gracilis 311: +; R. montanus 273: 2; R. pedemontanus 273: 3; 140: 5; R. rudis 202: 1; R. scissus 140: 2; R. siemianicensis 73: 2; 56: 1; R. sprengelii 199: +; 56: 1; R. vimmerianus 110: +; Rumex crispus 308: +; Salix caprea (c) 315: +; 311: +; S. fragilis (a) 65: 2; Sambucus nigra (a) 140: 1; Sarothamnus scoparius (c) 204: r; Senecio fuchsii 308: +; 202: r; Solanum nigrum 171: +; Sorbus aucuparia (a) 273: 2; S. aucuparia (b) 325: +; 140: +; Symphytum tuberosum 308: +; Ulmus minor (a) 236: 1; U. minor (b) 236: +; U. minor (c) 236: 1; Vicia hirsuta 315: +; 311: +; 308: +; V. tetrasperma 315: r; Viola arvensis 171: r; V. odorata 110: 1; V. riviniana 199: 1; 73: r.

Robinia pseudacacia-Impatiens parviflora Jest to zbiorowisko zaros´li lub drzewostanu opanowanego przez robinie˛ akacjowa˛ (Tab. 4c). Zajmuje w badanych lasach niewielkie powierzchnie i wyste˛puje na stanowis- kach pos´rednich mie˛dzy półcienistymi a okresowo cienistymi i o pełnym s´wietle (L=5,6), na siedliskach s´wiez˙ych (F=5,5), słabo kwasńych (R=5,9), bogatych w azot (N=6,3). Neofityzacji drzewostanu i warstwy krzewów towarzyszy neofityzacja runa, które opanowane jest przez niecierpka drobnokwiatowego. Duz˙y udział w zbiorowisku maja˛ tez˙ gatunki nitrofilnych ziołoros´li z klasy Artemisietea. Jak podaja˛ LUKEN i in. (1992) oraz DZWONKO i LOSTER (1996), jako gatunek pionier- ski, robinia łatwo kolonizuje miejsca otwarte, powstałe wskutek zaburzen´ antropogenicznych i dominuje we wczesnych stadiach sukcesyjnych ros´linnosći w klimacie umiar- kowanym Ameryki Północnej. Z czasem uste˛puje miejsca innym gatunkom drzew. W naszym kraju prawidłowosći takiej nie odnotowano, a wre˛cz odwrotnie, w zasiedla- nych przez siebie zaburzonych miejscach jest elementem trwałym. W takich wypadkach działa jak inhibitor uniemoz˙liwiaja˛cy odtworzenie sie˛ lasu zbudowanego z rodzimych gatunków drzew (DZWONKO & LOSTER 1996). Wydaje sie˛ zatem, z˙e obecna w badanych lasach robinia jest potencjalnym zagroz˙eniem dla zbiorowisk budowanych przez rodzime gatunki drzew.

Alnus incana-Urtica dioica Zbiorowisko z drzewostanem zdominowanym przez olsze˛ szara˛ i runem z masowo rosna˛ca˛ pokrzywa˛ (Tab. 4d) rzadko wykształca sie˛ w badanych lasach. Zajmuje ten sam typ siedliska, co fitocenozy z robinia˛. Obok pokrzywy duz˙y udział w budowie runa maja˛ 160 Fragm. Flor. Geobot. Polonica 10, 2003 inne gatunki nitrofilne, w tym głównie Impatiens parviflora, rzadziej Galium aparine oraz jez˙yny.

Populus nigra-Arrhenatherum elatius, Betula pendula-Arrhenatherum elatius Zbiorowiska z drzewostanem opanowanym przez brzoze˛ brodawkowata˛ lub topole˛ czarna˛ i trawiastym runem (Tab. 4e, f) zajmuja˛ niewielkie powierzchnie w badanych lasach. Wyste˛puja˛ w miejscach słonecznych (L=6,2), na siedliskach s´wiez˙ych (F=5,1), słabo kwasńych (R=6,1), o s´redniej zawartosći azotu (N=5,7). W runie przewaz˙aja˛ gatunki siedlisk nielesńych, z róz˙nych klas zbiorowisk, ws´ród których dominuja˛cym komponentem jest rajgras wyniosły, a grupa gatunków z klasy Molinio-Arrhenatheretea jest najliczniej reprezentowana. Płaty tego zbiorowiska połoz˙one sa˛ blisko skraju lasu, dlatego duz˙o jest w nich gatunków z klasy Rhamno-Prunetea oraz ze zbiorowisk okrajkowych, co jest typowa˛ cecha˛ wielu silnie przes´wietlonych, antro- pogenicznie przekształconych zbiorowisk lesńych.

Quercus robur-Sambucus nigra Zbiorowisko zaste˛pcze z drzewostanem de˛bowym oraz warstwa˛ krzewów, w której dominuja˛cy element stanowi bez czarny (Tab. 4g), przywia˛zane jest do gleb s´wiez˙ych, o odczynie zbliz˙onym do oboje˛tnego i o duz˙ej zawartos´ci azotu (F=5,3; N=6,5; R=6,1). Połoz˙enie płatów blisko brzegu lasu, zasilanego zwia˛zkami azotu, pochodza˛cego z pól i ła˛k, moz˙e powodowac´, z˙e w zbiorowisku tak liczne sa˛ gatunki siedlisk nitrofilnych. Runo jest kombinacja˛ gatunków charakterystycznych dla zbiorowisk okrajkowych, szczególnie nitrofilnych ziołoros´li z klasy Artemisietea oraz z klasy Querco-Fagetea. Cze˛stym elementem lasów badanego terenu, be˛da˛cym rezultatem ich gospodarczego uz˙ytkowania, sa˛ zbiorowiska o charakterze pore˛bowym, stanowia˛ce stadia regeneracyjne gra˛du Tilio-Carpinetum. W grupie tej wyróz˙niono naste˛puja˛ce typy zbiorowisk (Tab. 5):

Corylus avellana-Deschampsia caespitosa Zaros´la leszczynowe z trawiastym runem zdominowanym przez s´miałka darniowego (Tab. 5a), nalez˙a˛ do jednych z młodszych stadiów wiekowych zbiorowisk pore˛bowych. Warunki s´wietlne tu panuja˛ce moz˙na okres´lic´ jako pos´rednie mie˛dzy półcienistymi a okresowo cienistymi i o pełnym s´wietle (L=5,8). Podłoz˙e jest s´rednio kwas´ne (R=4,7), s´wiez˙e (F=5,5), o s´redniej zawartos´ci azotu (N=5,3).

Corylus avellana-Calamagrostis epigejos Ten kolejny typ fitocenozy wczesnych stadiów wiekowych, z pojedynczymi drzewa- mi, ge˛sta˛ warstwa˛ krzewów i silnie zadarnionym runem, opanowanym przez trzcinnika piaskowego (Tab. 5b), jest cze˛stym elementem wielu spos´ród badanych lasów. Zajmuje siedliska analogiczne do poprzedniego typu zbiorowiska. Cespityzacji towarzyszy fru- ticetyzacja, gdyz˙ duz˙y udział w runie ma malina. A. Orczewska: Zbiorowiska ros´linne lasów Płaskowyz˙u Głubczyckiego 161

Tabela 5 (Table 5). Zbiorowiska pore˛bowe – stadia regeneracyjne gra˛du (post-felling communities – regenerative stages of oak-hornbeam forests): a. Corylus avellana-Deschampsia caespitosa, b. Corylus avellana-Calamagrostis epigejos, c. Betula pendula-Calamagrostis epigejos, d. Corylus avellana-Rubus hirtus, e. Corylus avellana-Impatiens parviflora, f. Betula pendula-Rubus hirtus, g. Betula pendula-Impatiens parviflora.

111 32 Numer zdje˛cia – Relevé number 087492779948629 396424927058336 Dzien´ – Day 20 14 12 1 17 28 13 12 18 17 5 14 10 9 10 Miesia˛c – Month 777877777777787 Rok – Year 95 95 95 95 95 95 95 95 95 95 95 95 95 96 96 Symbol lasu – Woodland symbolNNNMNMLNNNNNNNH Oddział – Forest division 22 22 26 8 24 8 14 24 23 23 26 25 26 25 6 Pododdział – Forest subdivision d d l f b i i p d d r d h c f Ekspozycja – Aspect N – NW – NW S N – – – NW – NW – W Nachylenie w stopniach – Slope [o]5–2–582–––6–2–30 ´ – Constancy

2 ´c

Powierzchnia zdje˛cia [m ] os 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 ł (Relevé area) [m2] Sta Zwarcie warstwy drzew a [%] 25 20 20 40 60 40 60 90 55 70 35 95 80 30 60 (Tree layer cover a) [%] Zwarcie warstwy krzewów b [%] 65 80 60 25 40 40 90 15 5 45 – 5 5 – 10 (Shrub layer cover b) [%] Pokrycie warstwy zielnej c [%] 80 10 80 10 90 10 60 55 10 75 80 65 85 70 70 (Herb layer cover c) [%] Pokrycie warstwy mszystej d [%] 35105–––850,5–0,50,520100,5 (Moss layer cover d) [%] S´rednia wysokos´c´ drzew [m] 10788881682220151292520 (Mean height of trees) [m] S´rednia s´rednica drzew [cm] 9 4 6,3 5,4 7 4 14 10 29 28 21 11 8 29 23 (Mean diameter of trees) [cm] Maksymalna s´rednica drzew [cm] 13 6,5 12 11 10 8 19 31 44 36 27 22 13 38 30 (Maximum diameter of trees) [cm] Liczba gatunków w zdje˛ciu 35 18 22 18 22 18 38 25 19 7 33 29 29 39 24 (Number of species in relevé) Typ zbiorowiska – Community type a b c d e f g Ch. Cl. Querco-Fagetea Corylus avellana b 443+. . 5213.11. . IV Corylus avellana c 1211. . 1++. r++r . IV Acer pseudoplatanus c ...... 2.. .+.r+II Dryopteris filix-mas +. r . . . r+r. r+r+. III Anemone nemorosa . . .+.++. . . .+. . . II Milium effusum +...... +rr. II Poa nemoralis ...... 1++.r..r+II Atrichum undulatum d 22....+2....2.r II Ch. Cl. Querco robori-petreae, Ch. O. Quercetalia pubescentis Holcus mollis ..321.12...... +II Ch. Cl. Molinio-Arrhenatheretea Deschampsia caespitosa 311...2...... II Juncus effusus +.+.1. r. . . .. 22. II Lysimachia vulgaris 1.+.1.r...+...+II

(c.d.) 162 Fragm. Flor. Geobot. Polonica 10, 2003

Tabe la 5. Cia˛g dalszy – Table 5. Continued.

111 32 Numer zdje˛cia – Relevé number 087492779948629S – C 396424927058336 Ch. Cl. Artemisietea Urtica dioica 2+1++1 r++. r r 1+ . V Impatiens parviflora 2...... 323+4544III Moehringia trinervia r.....r+..1+1r.III Galium aparine ++..+...... +... II Galeopsis pubescens ...... r+.rr II Gatunki towarzysza˛ce – Accompanying species Betula pendula a .22333323433433 V Betula pendula b +3..21...... II Betula pendula c . .21+1.. ..r.+1. III Quercus robur a ...221...... 12II Quercus robur b .212211...... II Quercus robur c r12.1++r..1+r1+IV Picea abies b .32r...+...... 2II Picea abies c .12.+...... 1. II Populus tremula a ...2.+2....13..II Populus tremula c .2.+. . .+. .r 2r.+III Sambucus nigra c .1.+..r. ..1+.1. II Sorbus aucuparia c ..+...r.r.rr..+II Athyrium filix-femina 3.21111r3+r rr +. V Calamagrostis epigejos 244455.11.++++. IV Rubus hirtus 12. . .33. 54412. 2IV Rubus idaeus 242132. . 2. 2. 11. IV Dryopteris carthusiana 2 . r . . . + 1 2 . . . . + r III Hypericum perforatum r . . 1 . . . ++. 1. r+ . III Stellaria media 2.....+.r..11.r II Agrostis capillaris 1+....+.... .4..II Chamaenerion angustifolium .22r.+...... r. II Maianthemum bifolium +.....+1...+... II Carex brizoides ...32.+....r ..+II Brachythecium rutabulum d 2 . 1 . . . 1++. +. 1+ . III Dicranella heteromalla d .1.....+. .++.2. II Polytrichastrum formosum d .1....2.. ...+.+II Plagiothecium laetum d ...... +++..+... II

Sporadyczne (Sporadic): Ch. Cl. Querco-Fagetea: Acer pseudoplatanus (a) 88: 3; 72: 3; 296: 3; A. pseudoplatanus (b) 296: +; Carpinus betulus (a) 92: 1; C. betulus (b) 124: 1; C. betulus (c) 103: r; 92: +; Cerasus avium (a) 103: 2; 88: 2; 63: 1; C. avium (c) 88: r; Corylus avellana (a) 88: 4; 72: 4; 63: 1; Fagus sylvatica (a) 124: 2; F. s y lv a ti c a (b) 124: 2; F. sylvatica (c) 124: +; 323: r; Impatiens noli-tangere 103: 1; 45: r; Luzula luzuloides 45: +; 63: 2; Melica nutans 79: +; Scrophularia nodosa 63: 2; Tilia cordata (a) 124: 1; T. cordata (b) 92: 2; 124: 2; T. cordata (c) 124: 1; 88: +; 323: r; Viola reichenbachiana 79: +. Ch. All. Alno-Ulmion: Alnus incana (b) 79: 1; A. incana (c) 79: 1; Carex remota 63: 2; Circaea lutetiana 103: +; 92: +; Fraxinus excelsior (c) 72: 2; 296: r; Ribes spicatum (c) 103: 1. Ch. Cl. Rhamno-Prunetea: Cornus sanguinea (c) 144: +; Crataegus monogyna (c) 79: r. Ch. Cl. Vaccinio-Pi- ceetea: Trientalis europaea 79: 1; Vaccinum myrtillus 296: +. Ch. Cl. Molinio-Arrhenatheretea: Molinia caerulea 92: +. Ch. Cl. Artemisietea: Geum urbanum 103: +. Gatunki towarzysza˛ce (Accompanying species): Betula pubescens (b) 92: 1; Carex pallescens 79: +; 63: 2; 323: +; C. spicata 72: r; Chamomilla recutita 45: +; Chenopodium album 45: +; Convallaria majalis 88: 2; Cucubalus A. Orczewska: Zbiorowiska ros´linne lasów Płaskowyz˙u Głubczyckiego 163

Tabe la 5. Cia˛g dalszy – Table 5. Continued.

baccifer 79: +; Epilobium parviflorum 323: +; Equisetum sylvaticum 103: +; Fallopia convolvulus 45: +; Frangula alnus (b) 79: 3; 63: 1; F. alnus (c) 79: 1; 63: +; Galeopsis bifida 79: r; 296: r; Herzogiella seligeri (d) 323: +; Humulus lupulus (b) 124: +; H. lupulus (c) 76: 1; 79: 1; Hypericum humifusum 323: r; Hypnum cupressiforme (d) 88: +; Juncus tenuis 45: 1; 323: +; Larix decidua (a) 76: 1; 124: 2; L. decidua (b) 76: +; Luzula multiflora 323: 1; L. pilosa 79: +; 63: +; Padus serotina (c) 296: r; Picea abies (a) 76: 1; 97: 2; Pinus sylvestris (c) 76: r; 323: 1; Plagiothecium curvifolium (d) 103: 2; P. denticulatum (d) 323: r; 296: r; P. sp. (d) 103: 1; Poa palustris 88: 1; Pohlia nutans (d) 45: r; 296: r; Polygonum aviculare 45: r; P. hydropiper 45: r; P. persicaria 323: +; Populus tremula (b) 89: 1; Rubus dollnensis 92: 1; R. glivicensis 76: 2; R. gracilis 89: 1; 92: 2; R. hercynicus 323: 1; R. nessensis 92: 1; 63: 2; R. orthostachys 144: 3; 124: 1; 72: 3; R. pedemontanus 90: +; 45: 2; R. rudis 124: 1; R. siemianicensis 76: 2; 323: 1; R. sp. 92: 1; R. sulcatus 97: 2; Rumex acetosella 45: 2; 323: +; Salix caprea (a) 124: +; S. cinerea (b) 144: r; Sambucus nigra (b) 89: 1; 90: +; S. racemosa (b) 103: 1; 79: 1; S. racemosa (c) 97: +; Senecio fuchsii 72: r; 45: 2; S. sylvaticus 45: r; 323: r; Sorbus aucuparia (a) 92: +; 296: +; S. aucuparia (b) 79: 1; 97: r; 296: +; Viola riviniana 103: r; 63: 2; 296: +.

Betula pendula-Calamagrostis epigejos Tyczkowiny i dra˛gowiny brzozowe z domieszka˛ innych gatunków s´wiatłoz˙a˛dnych i bujnym runem, zdominowanym przez trzcinnika piaskowego (Tab. 5c), wyste˛puja˛ w wielu powierzchniach les´nych. Zajmuja˛ takie same siedliska co dwa poprzednie typy zbiorowisk. Silny rozwój runi trawiastej jest według OLACZKA (1974b) zjawiskiem powszechnym w zbiorowiskach pore˛bowych. W zbiorowiskach: Corylus avellana-Deschampsia caespitosa, Corylus avellana-Calamagrostis epigejos i Betula pendula-Calamagrostis epigejos gatunki z klasy Querco-Fagetea nie maja˛ znacza˛cego udziału. Przewaz˙aja˛ natomiast gatunki bez okres´lonego statusu syntaksonomicznego oraz ros´liny siedlisk nieles´nych, głównie z klasy Molinio-Arrhenatheretea i Artemisietea.

Corylus avellana-Rubus hirtus Zbiorowisko to, powstałe w wyniku gospodarki zre˛bowej z odnowieniem naturalnym, charakteryzuje sie˛ bogatym podszyciem leszczynowym i runem opanowanym przez Rubus hirtus (Tab. 5d). Jest cze˛sto spotykane w lasach tego obszaru i zajmuje zdegradowane siedliska, o nate˛z˙eniu s´wiatła sie˛gaja˛cym ponad 10% pełnego os´wietlenia (L=5,5), s´wiez˙e (F=5,2), znacznie zakwaszone (R=4,6), o s´redniej zawartos´ci azotu (N=5,5).

Corylus avellana-Impatiens parviflora Jest to podobna do poprzedniej, młoda fitocenoza o charakterze przejs´ciowym, z niecierpkiem drobnokwiatowym, stanowia˛cym główny składnik runa (Tab. 5e). Zajmuje analogiczne siedliska. Według OLACZKA (1974a) fitocenozy tego typu to stosunkowo wczesne stadia rozwojowe gra˛du na zre˛bie zupełnym bez odnowienia.

Betula pendula-Rubus hirtus Płaty z nieco starszym drzewostanem, w którym przewaz˙a brzoza, słabo rozwinie˛tym podszyciem i bujnym runem, w którym głównym składnikiem jest Rubus hirtus (Tab. 5f), stanowia˛ pozostałos´c´ po usunie˛ciu z powierzchni gatunków szpilkowych. Zajmuja˛ ten sam typ siedlisk co dwa wczes´niej opisane typy zbiorowisk. 164 Fragm. Flor. Geobot. Polonica 10, 2003

Betula pendula-Impatiens parviflora Zbiorowisko bardzo zbliz˙one od poprzedniego, lecz z runem opanowanym przez niecierpka drobnokwiatowego (Tab. 5g) zajmuje analogiczne don´ siedliska.

Pruno-Crataegetum Hueck 1931 Zespół ten (Tab. 6) pojawia sie˛ w lasach badanego obszaru jako zbiorowisko otulino- we, tworza˛ce pas zaros´li przylegaja˛cych do lasu, a od zewna˛trz otoczonych zbiorowiska- mi okrajkowymi. Ma zatem charakter oszyjkowy. Siedliska te okres´lic´ moz˙na jako s´wie- z˙e (F=5,5), pos´rednie mie˛dzy s´rednio kwas´nymi a oboje˛tnymi (R=5,9) i bogate w azot (N=6,3). Wskaz´nik wymagan´ s´wietlnych wskazuje na stanowiska pos´rednie mie˛dzy pół- cienistymi a okresowo cienistymi i o pełnym s´wietle (5,6). W runie zbiorowiska duz˙y udział maja˛ gatunki z klasy Artemisietea, nieco mniej jest gatunków ła˛kowych.

Tabela 6 (Table 6). Pruno-Crataegetum Hueck 1931.

111131 Numer zdje˛cia – Relevé number 879915 450363 Dzien´ – Day 12101616137 Miesia˛c – Month 666676 Rok – Year 96 96 96 96 96 96 Symbol lasu – Woodland symbol J I J J H I Oddział – Forest division 323362 Pododdział – Forest subdivision b i c i g j Ekspozycja – Aspect – – – – N N Nachylenie w stopniach – Slope [o]––––530

2 ´ – Constancy Powierzchnia zdje˛cia [m ] ´c os

100 100 100 100 100 100 ł (Relevé area) [m2] Zwarcie warstwy drzew a [%] Sta 40 70 30 25 95 40 (Tree layer cover a) [%] Zwarcie warstwy krzewów b [%] 95 80 10 10 20 85 (Shrub layer cover b) [%] Pokrycie warstwy zielnej c [%] 60 65 50 30 40 60 (Herb layer cover c) [%] Pokrycie warstwy mszystej d [%] 520500,12 5 (Moss layer cover d) [%] S´ rednia wysokos´c´ drzew [m] 10 20 18 9 8 15 (Mean height of trees) [m] S´ rednia s´rednica drzew [cm] 9997109 (Mean diameter of trees) [cm] Maksymalna s´rednica drzew [cm] 16 21 16 17 21 17 (Maximum diameter of trees) [cm] Liczba gatunków w zdje˛ciu 63 39 51 38 31 16 (Number of species in relevé) Ch. Cl. Querco-Fagetea Aegopodium podagraria 1 + 2 . . . III Brachypodium sylvaticum + + r . . . III A. Orczewska: Zbiorowiska ros´linne lasów Płaskowyz˙u Głubczyckiego 165

Tabe la 6. Cia˛g dalszy – Table 6. Continued.

111131 Numer zdje˛cia – Relevé number 879915 S – C 450363 Poa nemoralis 1 . . + r . III Primula elatior +.1. . .II Milium effusum .++. . .II Cerasus avium c +....+II Atrichum undulatum d + . 1 . . + III Ch. Cl. Rhamno-Prunetea Prunus spinosa a 3...53III Prunus spinosa b 545525V Prunus spinosa c 213212V Crataegus monogyna c + . . + r . III Cornus sanguinea b2.2...II Cornus sanguinea c1.1...II Ch. All. Alno-Ulmion Padus avium a113..2IV Padus avium b113+.2V Padus avium c + + + . . . III Ficaria verna .1..r.II Ch. Cl. Phragmitetea Phragmites australis 32....II Ch. Cl. Artemisietea Rubus caesius 3212 .+V Galium aparine 232+11V Urtica dioica 133+22V Cirsium arvense 1+1r+ .V Galeopsis pubescens rr+r..IV Geum urbanum 12. .++IV Impatiens parviflora +. .++3IV Equisetum arvense +...++III Agropyron (Elymus) repens . 1 . + 1 . III Moehringia trinervia .+.+r.III Chaerophyllum aromaticum 1.+. ..II Ch. Cl. Molinio-Arrhenatheretea Filipendula ulmaria + 1 r . . . III Poa trivialis . + 1 . + . III Deschampsia caespitosa 3.+. ..II Scirpus sylvaticus 12....II Geranium palustre 1r....II Alopecurus pratensis +.+. . .II Lychnis flos-cuculi r.r...II Lythrum salicaria +...+.II Poa pratensis .+1. . .II Cerastium holosteoides ..++..II Dactylis glomerata ..+r..II Festuca pratensis ..+1..II

(c.d.) 166 Fragm. Flor. Geobot. Polonica 10, 2003

Tabela 6. Cia˛g dalszy – Table 6. Continued.

111131 Numer zdje˛cia – Relevé number 879915 S – C 450363 Gatunki towarzysza˛ce – Accompanying species Quercus robur a . . 1 2 . 1 III Quercus robur b+..+..II Quercus robur c + . . + + . III Sambucus nigra b . .1.11III Sambucus nigra c . . r . + 2 III Humulus lupulus b1..+..II Humulus lupulus c . + r + . . III Sorbus aucuparia cr..+..II Rubus idaeus 112+. .IV Hypericum perforatum . . + r r . III Carex brizoides 33....II Carex hirta 3..2..II Potentilla recta 1..+..II Veronica chamaedrys +. .r. .II Galium mollugo +. .r. .II Fallopia convolvulus .r.+..II Agrostis stolonifera ..+.+.II Apera spica-venti ..+.+.II Poa annua ..1.r.II Brachythecium rutabulum d.+3r11V Dicranella heteromalla d..1rr1IV Brachythecium velutinum d+.1...II Pohlia nutans d.2+...II

Sporadyczne (Sporadic): Ch. Cl. Querco-Fagetea: Acer pseudoplatanus (c) 153: r; Adoxa moschatellina 193: +; Carex sylvatica 184: r; Cerasus avium (a) 153: 2; Corylus avellana (b) 190: +; Epilobium montanum 184: +; Impa- tiens noli-tangere 316: 2; Pulmonaria obscura 184: r; Scrophularia nodosa 175: +; Ulmus glabra (b) 184: +. Ch. Cl. Rhamno-Prunetea: Crataegus monogyna (a) 175: 2; C. monogyna (b) 175: 1; Euonymus europaeus (b) 184: 1; Rhamnus catharticus (a) 184: 2; Rosa canina (b) 184: 1; R. canina (c) 184: +; Viburnum opulus (b) 184: +. Ch. All. Alno-Ulmion: Circaea lutetiana 184: +; Fraxinus excelsior (a) 175: 4; F. excelsior (b) 175: 1; F. excelsior (c) 190: +; Ribes spicatum (b) 184: +; R. spicatum (c) 184: +; Stachys sylvatica 190: +. Ch. Cl. Alnetea glutinosae: Solanum dulcamara 175: r. Ch. Cl. Phragmitetea: Iris pseudacorus 175: +. Ch. Cl. Artemisietea: Artemisia vulgaris 184: 1; Galeopsis tetrahit 184: +; Geranium robertianum 153: +; Melandrium rubrum 175: +; Rumex obtusifolius 190: r. Ch. Cl. Molinio-Arrhenatheretea: Achillea millefolium 193: r; Anthriscus sylvestris 184: 1; Caltha palustris 175: +; Cirsium oleraceum 184: r; Colchicum autumnale 184: r; Epilobium palustre 175: r; Equisetum palustre 175: 1; Festuca rubra 184: 1; Geum rivale 175: 1; Heracleum sphondylium 316: +; Lysimachia vulgaris 184: +; Myosotis palustris 184: +; Pimpinella major 184: r; Rumex acetosa 193: r. Gatunki towarzysza˛ce (Accompanying species): Agrostis capillaris 193: +; Arctium lappa 184: +; Betula pendula (c) 193: r; Calamagrostis epigejos 193: 1; Cucubalus baccifer 316: r; Equisetum sylvaticum 316: +; Eurhynchium hians (d) 175: 2; Fissidens bryoides (d) 190: 2; Frangula alnus (b) 184: 1; F. alnus (c) 184: +; Holcus mollis 190: +; Hypericum maculatum 184: r; Larix decidua (a) 193: 1; Luzula multiflora 193: +; Lysimachia nummularia 184: 1; Myosotis sylvatica 316: +; Myosoton aquaticum 316: +; Peucedanum cervaria 316: +; Plagiothecium laetum (d) 184: 1; P. n e m o r a l e (d) 190: 1; Poa angustifolia 193: 2; Polygonum hydropiper 175: +; Populus tremula (c) 190: 1; Ranunculus repens 190: 2; Rubus hirtus 184: +; Salix caprea (a) 316: +; Senecio fuchsii 190: 1; Sorbus aucuparia (a) 193: +. A. Orczewska: Zbiorowiska ros´linne lasów Płaskowyz˙u Głubczyckiego 167

PODSUMOWANIE

Pomimo trwaja˛cej od ponad 250 lat izolacji przestrzennej badanych lasów, ich ros´linnosć´ nie uległa całkowitej transformacji. Blisko połowa spos´ród wyróz˙nionych zbiorowisk lesńych ma nadal charakter naturalny, choc´ nie jest wolna od pewnych przejawów degeneracji. Lasy róz˙nia˛ sie˛ mie˛dzy soba˛ bogactwem fitocenotycznym i stanem zachowania ros´linnosći (Ryc. 4). Liczba zbiorowisk zalez˙y przede wszystkim od wielkosći lasów i róz˙norodnosći siedlisk. Niektóre powierzchnie lesńe lub ich fragmenty cechuja˛ sie˛ przewaga˛ zbiorowisk naturalnych. W innych dominuja˛ układy zdegenerowane. Wie˛kszosć´ lasów jest mozaika˛ zbiorowisk o charakterze naturalnym oraz silnie przekształconych.

20 ●●● ● ● 19 ●● ● ● ● ● 18 ●● ● ● ● ● 17 ●● 16 ●●● ● ● ● 15 ● ●●●● ● 14 ● ●●●●●●● 13 ●●●●● ● ● ● 12 ●●●● ● ● 11 ●● ●●●●● 10 ● 9 ●● 8 ●●●●● 7 ● ●●● ● ● ● 6 ●●●●●● 5 ●●●● 4 ●●●● ●

Typ zbiorowiska - Community type 3 ●●●●●● 2 ●●●● ● 1 ●●● Symbol lasu- A B C D E F G H I J K L M N Wood symbol Powierzchnia -Wood area 0,46 1,01 1,02 1,09 1,10 1,80 3,22 22,42 24,02 40,24 40,46 97,58 109,32 137,59 (ha)

Liczba zbiorowisk- 2 2 1 1 1 5 6 11 10 14 11 11 15 14 Number of 1/1* 2/0 0/1 0/1 0/1 0/5 1/5 2/9 6/4 5/9 8/3 2/9 6/9 4/10 communities

Ryc. 4. Wyste˛powanie wyróz˙nionych zbiorowisk w badanych powierzchniach les´nych. *x/y – x – liczba zbiorowisk o charakterze naturalnym; y – liczba zbiorowisk silnie przekształconych i wtórnych. Numeracja zbiorowisk jak na rycinie 2. Fig. 4. The occurrence of forest communities identified in the woodlands studied. *x/y – x – number of communities of natural character, y – number of communities heavily disturbed. Community type numbers are as given in Fig. 2. 168 Fragm. Flor. Geobot. Polonica 10, 2003

W wielu zbiorowiskach odnotowano szereg niekorzystnych zmian, polegaja˛cych głównie na homogenizacji runa oraz uproszczeniu struktury pionowej. Wszystkie formy degeneracji, z jakimi moz˙na spotkac´ sie˛ w fitocenozach lesńych, tj. neofityzacja, frutice- tyzacja, cespityzacja, pinetyzacja, juwenalizacja oraz monotypizacja, wyste˛puja˛ na badanym terenie. Do przekształcen´ fitocenoz lesńych Płaskowyz˙u Głubczyckiego w znacznym stopniu przyczynia sie˛ intensywna gospodarka lesńa w postaci re˛bni zupełnych i cze˛sćiowych, poła˛czonych z nasadzaniem obcych siedliskowo gatunków szpilkowych. Gospodarka zre˛bowa oraz trzebiez˙e prowadza˛ do ujednolicenia struktury wiekowej i gatunkowej drzewostanu. Jednoczesńie pozbawia to ekosystem drzew nasiennych, warunkuja˛cych naturalna˛ regeneracje˛ lasu. Wielokrotnie dowiedziono (HERMY & STIEPERAERE 1981; HOEHNE 1981; FOX i in. 1997), z˙e intensywne uz˙ytkowanie gospodarcze lasów i zwia˛zane z tym zakłócenia, prowadza˛ do spadku bogactwa gatunkowego zbiorowisk lesńych. Uste˛puja˛ z nich przedstawiciele stenotopowej flory lesńej na rzecz gatunków eurytopo- wych, ekspansywnych, nierzadko inwazyjnych (HOEHNE 1981; LEVENSON 1981; FOX i in. 1997). W lasach, w wie˛kszosći zbiorowisk nawet tych dobrze zachowanych, obecne były gatunki obce s´rodowiskom lesńym, głównie z klasy Molinio-Arrhenatheretea i Artemi- sietea. Jest to niewa˛tpliwie spowodowane ich specyficzna˛ lokalizacja˛ w krajobrazie rolniczym. Podobne zmiany zaobserwowali m.in. RANNEY i in. (1981), DZWONKO i LOSTER (1988), FOX i in. (1997) oraz HONNAY (2000). Dowiedli oni, iz˙ efekt brzegowy, jaki towarzyszy fragmentacji, powoduje wzrost liczby gatunków siedlisk nielesńych, głównie ła˛kowych oraz chwastów. Homogenizacja flory oraz wzrost liczby i udziału powierzchniowego zbiorowisk brzegu lasu jest konsekwencja˛ poste˛puja˛cego procesu fragmentacji i nasilaja˛cej sie˛ izolacji przestrzennej naturalnej pokrywy lesńej, na co zwraca uwage˛ m.in. FALIN´ SKI (2000). Zwolnienie tempa synantropizacji ros´linnosći lesńej Płaskowyz˙u Głubczyckiego wymagałoby zaniechania działan´, które wywołuja˛ te negatywne zjawiska. Do najwaz˙- niejszych nalez˙y odejsćie od gospodarki lesńej, nastawionej jedynie na pozyskiwanie drewna. Nalez˙ałoby ja˛ zasta˛pic´ takimi zabiegami, które nie tylko powstrzymałyby proces degradacji siedlisk, ale równiez˙ da˛z˙yły do przywrócenia równowagi ekologicznej w zde- generowanych układach. Jedynym sposobem aby to osia˛gna˛c´, jest wzie˛cie lasów tego obszaru pod ochrone˛.

Podzie˛kowania. Prace˛ te˛ pragne˛ pos´wie˛cic´ pamie˛ci mojego Nauczyciela, prof. dra hab. Tadeusza Kimsy. Serdecznie dzie˛kuje˛: Panu drowi Waldemarowi Szenderze z Katedry Botaniki Systematycznej Uniwersytetu S´ la˛skiego za oznaczenie gatunków z rodzaju Rubus, Panu drowi Adamowi Steblowi z Katedry Botaniki Farmaceutycznej S´ la˛skiej Akademii Medycznej za oznaczenie materiału briologi- cznego oraz Recenzentowi za cenne uwagi, pomocne przy redagowaniu pracy. A. Orczewska: Zbiorowiska ros´linne lasów Płaskowyz˙u Głubczyckiego 169

LITERATURA

BRUNET J. & VON OHEIMB G. 1998. Migration of vascular plants to secondary woodlands in southern Sweden. – J. Ecol. 86: 429–438. BRZEZIECKI B. & KIENAST F. 1994. Classifying the life-history strategies of trees on the basis of the Grimian model. – Forest Ecol. Manag. 69: 167–187. CABAŁA S. 1990. Zróz˙nicowanie i rozmieszczenie zbiorowisk lesńych na Wyz˙ynie S´ la˛skiej. – Pr. Nauk. Uniw. S´ la˛skiego. Ser. Biol., Katowice 1068: 1–142. DROZDOWSKA B.& MACICKA T. 1994. Lasy zachodniej cze˛sći Pradoliny Wrocławskiej. – Acta Univ. Wratisl. Pr. Bot. 60: 53–93. DZWONKO Z. & LOSTER S. 1988. Species richness of small woodlands on the Western Carpathian foothills. – Vegetatio 76: 15–27. DZWONKO Z. & LOSTER S. 1989. Distribution of vascular plant species in small woodlands on the Western Carpathian foothills. – Oikos 56: 77–86. DZWONKO Z. & LOSTER S. 1993. Relations between the floristic composition of isolated young woods and their proximity to ancient woodland. – J. Veg. Sci. 4: 693–698. DZWONKO Z. & LOSTER S. 1996. Wpływ dominuja˛cych gatunków drzew i antropogenicznych zaburzen´ na wtórna˛ sukcesje˛ i zróz˙nicowanie ros´linnosći w podmiejskim krajobrazie Krakowa. – Ochr. Przyr. 53: 3–17. ELLENBERG H., WEBER H. E., DÜLL R., WIRTH V., WERNER W. & PAULISSEN D. 1992. Zeigewerte von Pflanzen in Mitteleuropa. 2. Verbesserte und erweiterte Auflage. Scripta Geobot. 18: 1–258. FALIN´ SKI J. B. 1998. Invasive alien plants, vegetation dynamics and neophytism. – Phytocoenosis 10. (N. S.) Suppl. Carthogr. Geobot. 9: 163–187. FALIN´ SKI J. B. 2000. The interpretation of contemporary vegetation transformations on the basis of the theories of synantropisation and syndynamics. – W: B. JACKOWIAK & W. Z˙ UKOWSKI (red.), Mecha- nisms of anthropogenic changes of the plant cover. ss. 303. Publications of the Department of Plant Taxonomy of the Adam Mickiewicz University in Poznan´. 10. Poznan´. FOX B. J., TAYLOR J. E., FOX M. D. & WILLIAMS C. 1997. Vegetation changes across edges of rainforest remnants. – Biol. Conserv. 82: 1–13. FRANK D. & KLOTZ S. 1988. Biologisch-ökologische Daten zur Flora der DDR. ss. 99. Martin-Luther Universität Halle-Wittenberg. Wissenschaftliche Beiträge. GEDL M. 1978. Najdawniejsze dzieje Ziemi Głubczyckiej. – W: Ziemia Głubczycka. ss. 68. Instytut S´la˛ski w Opolu. GILOWSKI J. & JES´ MAN M. 1975. Przewodnik po województwie opolskim. ss. 296. Wyd. LOP. Nasza Przyroda, Warszawa. GRIME J. 1979. Plant strategies and vegetation processes. ss. 217. John Wiley & Sons, Chichester. GROLLE R. 1983. Hepatics of Europe including the Azores: an annotated list of species, with synonyms from the recent literature. – J. Bryol. 12: 403–459. HERMY M. 1992. Compositional development of deciduous forests from non-forest precursors in north- ern Belgium: evidence from historical ecology. – W: A. TELLER, P. MATHY & J. N. R. JEFFERS (red.), Responses of forest ecosystems to environmental changes. ss. 1006. Elsevier Applied Sciences, Essex. HERMY M. & STIEPERAERE H. 1981. An indirect gradient analysis of the ecological relationships between ancient and recent riverine woodlands to the south of Bruges (Flanders, Belgium). – Vegetatio 44: 43–49. HOEHNE L.M. 1981. The groundlayer vegetation of forest islands in an urban-suburban matrix. – W: R. L. BURGESS & D. M. SHARPE (red.), Forest island dynamics in man-dominated landscapes. ss. 320. Springer-Verlag, New York, Heidelberg, Berlin. 170 Fragm. Flor. Geobot. Polonica 10, 2003

HONNAY O. 2000. Spatial and temporal distribution of forest plant species in a fragmented landscape. Dissertationes de Agricultura. Doctoraatsproefschrift nr. 418 aan de Faculteit Landbouwkundige en Toegepaste Biologische Wetenschappen van de K. U. Leuven. ss. 179. Leuven, Belgium. HONNAY O., HERMY M. & COPPIN P. 1999. Effects of area, age and diversity of forest patches in Bel- gium on plant species richness, and implications for conservation and reforestation. – Biol. Conserv. 87: 73–84. JAHN A. 1968. Wysoczyzna Głubczycka. – W: S. SZCZEPANKIEWICZ (red.), Studia geograficzno-fizycz- ne z obszaru Opolszczyzny. 1. ss. 5–15. Instytut S´la˛ski w Opolu, Opole. JAKUBOWSKA-GABARA J. 1992a. Naturalne i antropogeniczne zróz˙nicowanie zbiorowisk lesńych połu- dniowo-wschodniej cze˛sći Niziny Południowowielkopolskiej. Cz. I. Ribo nigri-Alnetum, Circaeo- Alnetum, Tilio-Carpinetum. – Bad. Fizjogr. Pol. Zach. Ser. B. 41: 175–198. JAKUBOWSKA-GABARA J. 1992b. Wpływ gospodarki zre˛bowej na zbiorowiska lesńe rezerwatu Puszcza Marian´ska. – Acta Univ. Lodz., Folia bot. 9: 3–22. JAKUBOWSKA-GABARA J. 1994. Naturalne i antropogeniczne zróz˙nicowanie zbiorowisk lesńych połu- dniowo-wschodnej cze˛sći Niziny Południowowielkopolskiej. Cz. II. Potentillo albae-Quercetum, Querco-Pinetum, Leucobryo-Pinetum, Molinio-Pinetum. – Bad. Fizjogr. Pol. Zach. Ser. B. 43: 85–103. KIMSA T. 1996. Liczby wskazńikowe flory Polski (oparte na danych Ellenberga, Franka & Klotza i Zarzyckiego) wraz z synonimami wg Jasiewicza. ss. 69. Mskr., Katedra Ekologii Uniwersytetu S´la˛skiego, Katowice. KONDRACKI J. 1994. Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne. Wyd. 1. ss. 339. Pan´stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa. KROTOSKA T., RATYN´ SKA-NOWAK H. & SZWED W. 1985. Formy zniekształcenia lasu z udziałem gatun- ków pore˛bowych w okolicach Konina. – Bad. Fizjogr. Pol. Zach. Ser. B. 36: 93–103. KUCZYN´ SKA I. 1973. Stosunki geobotaniczne Opolszczyzny. Cz. I. Zbiorowiska lesńe. – Acta Univ. Wratisl. 162 Pr. Bot. 15: 1–87. LEVENSON J. B. 1981. Woodlots as biogeographic islands in Southeastern Wisconsin. – W: R. L. BUR- GESS & D. M. SHARPE (red.), Forest island dynamics in man-dominated landscapes. ss. 320. Sprin- ger-Verlag, New York, Heidelberg, Berlin. LUKEN J. O., HINTON A. C. & BAKER D. G. 1992. Response of woody plant communities in power-line corridors to frequent anthropogenic disturbance. – Ecol. Appl. 2: 356–362. MATUSZKIEWICZ J. 2001. Zespoły lesńe Polski. Wyd. 1. ss. 358. Pan´stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa. MATUSZKIEWICZ W. 1982. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk ros´linnych Polski. Wyd. 1. ss. 298. Pan´stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa. MATUSZKIEWICZ W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk ros´linnych Polski. Wyd. 2. ss. 537. Vademecum Geobot. 3. Pan´stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa. MICHALAK S. 1978. S´ rodowisko naturalne Ziemi Głubczyckiej. – W: Ziemia Głubczycka. ss. 68. Instytut S´ la˛ski w Opolu. MIREK Z., PIE˛KOS´-MIRKOWA H., ZAJA˛C A. & ZAJA˛C M. 1995. Vascular plants of Poland – a checklist – Polish Bot. Stud. Guideb. Ser. 15: 1–303. NYREK A. 1972. Lasy górnos´la˛skie i ich struktura w I połowie XIX wieku. – Acta Univ. Wratisl. 155, Historia 21: 1–56. OCHYRA R., SZMAJDA P. & B EDNAREK-OCHYRA H. 1992. List of mosses to be published in ATMOS. – W: R. OCHYRA & P. SZMAJDA (red.), Atlas of the geographical distribution of mosses in Poland 8: 9–14. OLACZEK R. 1974a. Etapy pinetyzacji gra˛du. – Phytocoenosis 3(3–4): 201–213. A. Orczewska: Zbiorowiska ros´linne lasów Płaskowyz˙u Głubczyckiego 171

OLACZEK R. 1974b. Kierunki degeneracji fitocenoz lesńych i metody ich badania. – Phytocoenosis 3(3–4): 179–190. PETERKEN G. F. & GAME M. 1984. Historical factors affecting the number and distribution of vascular plant species in the woodlands of Central Lincolnshire. – J. Ecol. 72: 155–182. PLAN URZA˛DZENIA Gospodarstwa Lesńego. Nadlesńictwo Prudnik. Okr. gosp. od 1.I.1987r. do 31.XII. 1996r. O.Z.L.P. w Katowicach. RANNEY J. W., BRUNER M. C. & LEVENSON J. B. 1981. The importance of edge in the structure and dynamics of forest islands. – W: R. L. BURGESS & D. M. SHARPE (red.), Forest island dynamics in man-dominated landscapes. ss. 320. Springer-Verlag, New York, Heidelberg, Berlin. SOLIN´ SKA-GÓRNICKA B. 1987. Bagienne lasy olszowe (olsy) w Polsce. Regionalna synteza syntaksono- miczna. – Rozpr. Uniw. Warszawskiego 275: 1–132. STACHURSKA A. 1998. Zbiorowiska lesńe północno-wschodniej cze˛sći Pogórza Wielickiego (Karpaty Zachodnie). – Zesz. Nauk. Uniw. Jagiell. 1215 Pr. Bot. 30: 1–78. STRASZEWICZ L. 1962. S´la˛sk Opolski. Zarys geografii gospodarczej. ss. 233. Instytut S´la˛ski w Opolu. Wyd. „S´ la˛sk”, Katowice. SZCZEPANKIEWICZ S. 1989. Ziemie południowo-zachodniej Polski – morfogeneza i dzieje czwartorze˛- dowe. – Acta Univ. Wratisl. 1029 Pr. Geogr. 47: 1–136. TRACZYK T. 1962a. Materiały do geograficznego zróz˙nicowania gra˛dów w Polsce. – Acta Soc. Bot. Pol. 31: 275–304. TRACZYK T. 1962b. Próba podsumowania badan´ nad ekologicznym zróz˙nicowaniem gra˛dów w Polsce. – Acta Soc. Bot. Pol. 31: 621–635. VAN DER MAAREL E. 1979. Transformation of cover-abundance values in phytosociology and its effects on community similarity. – Vegetatio 39: 97–114. WILDI O. & ORLÓCI L. 1990. Numerical exploration of community patterns. Wyd. 1. ss. 124. SPB Aca- demic Publishing bv, The Hague, The Netherlands. WOJTERSKA M. 1990. Mezofilne zbiorowiska zaros´lowe Wielkopolski. ss. 128. Pr. Komis. Biol. Pozn. Tow. Przyj. Nauk. ZARZYCKI K. 1984. Ekologiczne liczby wskazńikowe ros´lin naczyniowych Polski. ss. 45. Instytut Botaniki PAN, Kraków.

SUMMARY

The Głubczyce Plateau is located in the southern part of Opole voivodship in southern Poland. One of its most important natural features is the very rich brown soils developed from loess. This made the region very attractive for settlement and agriculture, which started here over 7000 years ago in the Neolithic Age (GEDL 1978; MICHALAK 1978). One of the most significant consequences of this has been forest fragmentation. Nowadays the forest cover of the area is only 4%, one of the lowest in the country. The woodlands of the Głubczyce Plateau are the last remaining fragments of its natural vegetation cover. These isolated patches of forest in the predominantly agricultural landscape are the last refugia of woodland flora in the region (PETERKEN & GAME 1984; DZWONKO & LOSTER 1989; HERMY 1992; BRUNET & VON OHEIMB 1998; HONNAY et al. 1999), and are thus of great ecological importance. The vegetation of the fragmented woodlands on the Głubczyce Plateau had not previously been studied in detail. The research reported here was conducted in 14 forest fragments of different size, shape and topo- graphic situation (Figs 1, 3a-e). These woods have been delimited by their current boundaries since at least the year 1750. 172 Fragm. Flor. Geobot. Polonica 10, 2003

From 1994 until 1996 phytosociological records (325) were taken using the classical Braun-Blanquet method. As many of them represented similar types of communities, often of small syntaxonomic status, results from only 148 relevés were selected for the purpose of the paper. Vegetation units were identified by analysis of the results of the numerical classification (Mulva-4 program, WILDI & ORLÓCI 1990) (Fig. 2a, b). Habitat conditions within the communities were determined using the indirect method of Ellenberg’s indicator values (ELLENBERG et al. 1992). The nomenclature of secondary and post-felling communities followed JAKUBOWSKA-GABARA (1992a, b, 1994). Thus, the names were created on the basis of dominant species in the canopy and herb layer, with one exception where tree and shrub layer dominants were used. The twenty groups of vegetation units distinguished by the numerical analysis belong to three classes: Alnetea glutinosae, Querco-Fagetea and Rhamno-Prunetea. Nine of them are of natural character, although with some evidence of transformations. Another eleven are heavily transformed or represent secondary communities. The Ribeso nigri-Alnetum association (Table 1, records 322-11) is not extensive as there are insuf- ficient suitable habitats. In many plots the typical structure of the community has been maintained, with watered hollows dominated by species from the Phragmitetea class and with meso- and oligotro- phic species developing on the tops of hills. In some areas amelioration contributed to the lack of stag- nating water, which in turn resulted in a change to the species composition. In these cases the plots appear similar to those of the Fraxino-Alnetum association. Another two vegetation units, Fraxino -Alnetum (Table 1, records 176-9) and the community relating to the Fraxino-Alnetum association (Table 1, records 138-7) are rather rare. Although in Fraxino-Alnetum the floristic composition of the herb layer typical for that type of association is reasonably well preserved, the canopy is transformed. It is reflected by the dominance of Alnus glutinosa and the lack of Fraxinus excelsior. In the case of the community relating to Fraxino-Alnetum the tree layer is dominated by Populus nigra. Another group of relevés (Table 2, records 169-4) represent the community intermediate between Ficario-Ulmetum minoris and Tilio cordatae-Carpinetum betuli stachyetosum. Both groups of character species for oak-hornbeam forests and for the riverside carrs are present. The Tilio cordatae -Carpinetum betuli corydaletosum subassociation (Table 2, records 154-8) developes on rich, moist soils, very often in places adjacent to riverside carrs. The herb layer of that community is very rich in early spring flowers, dominated either by Anemone nemorosa or Galanthus nivalis. In some cases Corydalis cava also occurs extensively. The next few groups represent typical oak-hornbeam forests. The first one is Tilio cordatae -Carpinetum betuli typicum, typical variant (Table 3a), the other three are variants of that subassociation, with the tree layer dominated either by Carpinus betulus (Table 3b), Fraxinus excelsior (Table 3c,d) or Acer pseudoplatanus (Table 3e). According to OLACZEK (1974b) a disturbed canopy where hornbeam is the main component is the result of improper forest management based on selective cutting to favour Carpinus betulus. A high proportion of ash trees may support ELLENBERG’S observations (1978, after BRZEZIECKI & KIENAST 1994) that on very fertile soils Fraxinus excelsior outcompetes other tree species of C strategy (competitive species, sensu GRIME 1979). In some plots extensive growth of Impatiens parviflora in the herb layer occurs (neophytisation). In the variant of oak-hornbeam association with maple, degeneration symptoms in the form of caespitisation, neophytisation and fruticaetisation are observed. In the variant with Rubus hirtus (Table 3f) fruticaetisation occurs and brambles predominate in the herb layer. This phenomenon does not occur under normal conditions but is a result of disturbance, mainly clear-felling. The homogenisation of the herb layer is also the main physiognomic feature in the next three variants, those of the oak-hornbeam community. In these groups the ground vegetation is dominated either by Impatiens parviflora (Table 3g) (neophytisation), Carex brizoides (Table 3h) or Holcus mollis (Table 3i) (caespitisation). The extensive occurrence of these species has contributed to the low species richness within those groups. Although the study area is situated within the distribution of the Galio sylvatici-Carpinetum betuli association, oak-hornbeam communities that occur here were classified as Tilio cordatae-Carpinetum betuli association. Many features prove the transitional character of those communities. The lack of A. Orczewska: Zbiorowiska ros´linne lasów Płaskowyz˙u Głubczyckiego 173

Galium sylvaticum together with the presence of Galium schultesii in the herb layer, high proportion of Tilia cordata in the stand, and presence of Fagus sylvatica were the main reasons for describing those types of communities as the Małopolska variety of Tilio-Carpinetum. As a result of clear-fellings followed by plantings, seven types of secondary communities were recorded on the Tilio-Carpinetum typicum subassociation habitat (Table 4a-g). They were the Pic ea abies-Impatiens parviflora, Pinus sylvestris-Rubus hirtus, Robinia pseudacacia-Impatiens parviflora, Alnus incana-Urtica dioica, Populus nigra-Arrhenatherum elatius, Betula pendula-Arrhenatherum elatius, and Quercus robur-Sambucus nigra communities. The first two are the result of the introduction of spruce (Table 4a) and Scots pine (Table 4b), which have contributed to habitat degradation. A homogenous herb layer with either Rubus hirtus or Impa- tiens parviflora provides evidence of that transformation. The presence of Robinia pseudacacia, the main component of the next community (Table 4c), means that the possibility of modifying the disturbed community to restore the composition of the original canopy is unlikely (DZWONKO & LOSTER 1996) because this invasive neophyte outcompetes native trees. Another alien component of that community – Impatiens parviflora – adds to its degeneration. The Alnus incana-Urtica dioica community (Table 4d) contains a high proportion of nitrophilous species from the Artemisietea class. Populus nigra-Arrhenatherum elatius and Betula pendula-Arrhenatherum elatius communities (Table 4e, f) are among the most transformed ones, making them similar in character to communities of post-agricultural origin. The main component of the canopy in this group is either Betula pendula or Populus nigra, but the most distinctive feature is the high proportion of meadow species in the herb layer, with extensive occurrence of Arrhenatherum elatius. Species from the Artemisietea and five other non-forest classes are also present. The Quercus robur-Sambucus nigra community has a herb layer which is a mixture of species, with representatives from both the Querco-Fagetea class and of the nitrophilous species from the Artemisietea class. Another group of records contains secondary communites representing post-felling regenerative stages of the oak-hornbeam community (Table 5 a-g). The first three, namely Corylus avellana -Deschampsia caespitosa (Table 5a), Corylus avellana-Calamagrostis epigejos (Table 5b), and Betula pendula-Calamagrostis epigejos (Table 5c), are shrub phytocoenoses of early stages of regeneration, where caespitisation with either Calamagrostis epigejos or Deschampsia caespitosa was observed. Corylus avellana-Rubus hirtus (Table 5d), and Corylus avellana-Impatiens parviflora (Table 5e) are also young communities but with the herb layer dominated either with Rubus hirtus or Impatiens parviflora. The last two groups, that is the Betula pendula-Rubus hirtus (Table 5f) and the Betula pendula -Impatiens parviflora (Table 5g) communities have retained older trees following removal of conifers. Finally, the Pruno-Crataegetum association (Table 6) develops on the edge of the woods and its herb layer contains a high proportion of meadow species. The woodlands studied differ in their community richness and in the level of transformation within their constituent vegetation (Fig. 4). The number of plant communities present depends on the area of the wood and its habitat diversity. Some woods or parts of them are dominated by communities of natural character, whereas others are a mosaic of natural and transformed communities. Homogenisa- tion of the herb layer and the simplification of the vertical structure of the communities are the most frequently observed effects of the transformation processes. All the forms of degeneration listed by OLACZEK (1974b) have occurred within the woods. Inappropriate forest management seems to be the main reason for these changes. It has been stated in the literature (HOEHNE 1981; LEVENSON 1981; FOX et al. 1997) that anthropogenic disturbance leads to a decrease in the number of stenotopic woodland flora. Expansive, non-woodland species replace them. Reduction of the rate of synanthropisation of the vegetation cover of the woodlands studied would require cessation of those forest practices that are detrimental to the ecosystem. They should be replaced by activities that would encourage disturbed communities to regenerate. This could be achieved by giving those woodlands the formal status of protected areas. Przyje˛to do druku: 9.10.2002 r.