VERHAAL10 EW 9 JANUARI 2021 9 JANUARI 2021 EW 11 VAN DE WEEK Er is te veel, niet te weinig informatie

Dertig jaar parlementaire onderzoeken leert: politieke affaires lijken allemaal verdacht veel op elkaar. Oude lessen zijn nog relevant. Léér ervan, bepleit Arno Visser, president van de Algemene Rekenkamer.

Arno Visser Illustraties Carolyn Ridsdale

ARNO VISSER (54) elukkige gezinnen lijken allemaal op elkaar, maar elk on­ Is president van de Alge­ gelukkig gezin is ongelukkig op zijn eigen manier.’ Zo be­ mene Rekenkamer en gint Tolstojs roman Anna Karenina. Hij zegt ermee dat een ­publiceert voor het vijfde verhaal over geluk saai en weinig leerzaam is. Ellende jaar op rij een ‘nieuwjaars­ daarentegen boeit en is leerzaam. Vladimir Nabokov essay’ in EW. roemde Tolstojs spanningsopbouw met de terugkerende vooruitwijzingen naar Voordat Visser lid werd ‘GAnna’s einde. Passages met perrons en treinen werpen hun schaduw vooruit. van de Rekenkamer, was Nabokov beheerste zelf ook het literaire ambacht tot in perfectie. Hij bouwt op hij als wethouder van Al­ het werk van zijn voorgangers. Zijn oeuvre staat bol van associaties en verwijzin­ mere onder meer verant­ gen die lezers menigmaal om de tuin leiden. Wanneer je denkt een patroon te heb­ woordelijk voor financiën ben gevonden, blijkt Nabokov je altijd te slim af te zijn geweest. Elk boek is een (2008-2013). Ook was hij puzzel die even aangenaam is voor beginners als uitdagend voor gevorderden. lid van de Tweede Kamer Maar de onervaren lezer krijgt nooit alle stukjes gelegd. namens de VVD (2003- Hoe anders is politiek dan een gezin. Politieke ­ellende is steeds dezelfde trein 2006). die een vast spoorboekje volgt maar telkens weer een rood sein mist en ontspoort. Visser studeerde alge­ De ethicus Tolstoj noch de estheet Nabokov zou er materiaal voor een literair pro­ mene literatuurweten­ ject in zien. Waarom zou je lezers vervelen met voorspelbaarheid? schap aan de Rijksuniver­ Elk plot kenmerkt zich door onduidelijk belegde verantwoordelijkheid. In elke siteit Groningen. geschiedenis is sprake van overhaaste invoering van een project. Alle hoofdper­ 12 EW 9 JANUARI 2021 9 JANUARI 2021 EW 13

sonages hebben onrealistische ambities. De informatie­ dat het onderwijs werd overladen met ambities, de rol De toenmalige Kamerleden herkenden het, op een voorziening tussen de protagonisten blijkt telkens niet van het ministerie in handen werd gegeven van proces­ enkeling na, en beloofden beterschap. Maar kort daarna op orde. Ook de waarschuwingen van het Griekse koor managers, de onderbouwing van vernieuwing tekort­ waren er verkiezingen, betraden nieuwe tbs-woordvoer­ worden genegeerd. schoot, de implementatie van beleid meer tijd kostte, en ders het politieke toneel en binnen de kortste keren was Het podium is een dikke laag leem. Het Haags thea­ dat onvoldoende werd geluisterd naar ouders, leerlin­ het alsof er niets was veranderd en leidden media­ ter wordt niet gefrequenteerd door mensen uit de prak­ gen en docenten. berichten over incidenten tot het overdoen van de dis­ tijk en signalen bereiken dus niet tijdig het hoofd­ Dijsselbloems commissie spaarde de politiek niet. cussie over het tbs-stelsel. podium. En, o ja, het drama begint altijd mediis in rebus, Regeerakkoorden werkten averechts, het parlement midden in de gebeurtenissen: een mediarel, de minister ­baseerde zich op ‘vermeend draagvlak’, en het parle­ ‘Door de overdaad is de informatie wordt door de oppositie streng ter verantwoording ge­ ment hield bij deze grote vernieuwingen in het onder­ ­inmiddels ook zelf een probleem’ roepen en door de coalitie hartstochtelijk verdedigd. wijs de staatsrechtelijke verhoudingen onvoldoende in Er was ook eens een commissie-Duivesteijn. Die werd Dat patroon werd eind 2020 eens te meer zichtbaar. het oog. in 2003 ingesteld na forse kostenoverschrijdingen bij De parlementaire ondervraging naar de kinderopvang­ Niet zo lang daarvoor was er een parlementair onder­ de Betuweroute en de Hogesnelheidslijn (hsl). Het doel toeslag onder voorzitterschap van CDA’er Chris van Dam zoek naar het tbs-stelsel, onder leiding van ondergete­ van de commissie was om aanbevelingen te doen hoe bevatte alle ingrediënten. Beleid en uitvoering botsten kende, waarin het parlement ook als onderdeel van het de Tweede Kamer besluitvorming over en controle op zo ongenadig hard dat ‘ongekend onrecht’ het trieste ge­ probleem werd geoormerkt. Die commissie stelde in de uitvoering van grote infrastructurele projecten kon volg was. 2006 dat in een inquisitiedemocratie ‘niet meer wordt verbeteren. Het rapport zou model kunnen staan voor Wat minder opviel, was dat dit drama een griezelig geleerd van gemaakte fouten en daarmee stagneren ont­ ontspoorde politieke besluitvormingsprocessen. Een perfecte illustratie was van een vrijwel gelijklopend par­ wikkelingen. (…) Het nagaan en opschrijven van fouten bloemlezing: lementair onderzoek naar de uitvoering van beleid on­ is eenvoudig, het vinden van schuldigen vervolgens ‘Bij de Betuweroute en de hsl-zuid zijn belangrijke der voorzitterschap van VVD’er André Bosman. Deze nooit moeilijk. Voor het ontdekken van complotten is problemen gesignaleerd op het gebied van de informa­ twee ­onderzoeken sloten niet alleen in de tijd op elkaar een creatieve geest voldoende. Maar daarmee is de tievoorziening aan het parlement. Het is een rode draad, aan. De verhoren door Van Dams commissie over uitvoe­ situa­tie de volgende dag niet beter.’ in alle parlementaire onderzoeken sinds de RSV- ring van de kinderopvangtoeslag werden een parabel De term ‘inquisitiedemocratie’ is af­ enquete, halverwege jaren tachtig: het van wat daarvoor in algemene termen werd verteld en komstig van ­bestuurskundige Paul ’t signaleren van fundamentele tekortko­ toegelicht aan Bosman cum suis. Hart. Hij signaleerde in 2002 in een inter­ ‘Na 18 jaar is rapport mingen in de wijze waarop en de Sterker, uit de verhoren van de commissie-Bosman view met de Volkskrant dat de trend om af ­tijdigheid waarmee het parlement door kwam eenzelfde beeld naar voren als uit alle parlemen­ te rekenen haaks staat op de doelstelling van commissie- de regering wordt geïnformeerd. taire enquêtes en onderzoeken van de afgelopen dertig te leren van fouten. ‘De paradox is dat hoe Duivesteijn nog ‘Telkens wordt in de analyse van be­ jaar. Het is een vast patroon van politieke en parlemen­ heftiger de strijd is om de schuldvraag, leid dat heeft gefaald of grote tekort­ taire wetmatigheden. Los van de inhoud zijn er opval­ hoe moeilijker het is van het verleden te steeds actueel’ komingen heeft laten zien, de informatie­ lend grote overeenkomsten. leren.’ voorziening als probleempunt aange­ Elke ongelukkige politieke affaire is ongelukkig op tussenlaag geworden van gelijk denken, gelijk spreken De tbs-commissie stelde dat ‘ook de politiek zelf on­ merkt. Als het parlement informatie vraagt, krijgt het dezelfde wijze. en gelijk doen. Zij is vanuit “de overheid” doorgedron­ derdeel van het onderzoeksterrein moet zijn, anders doorgaans naar de letter – maar niet altijd naar de geest gen in beroepsorganisaties en grote uitvoeringsinstan­ wordt iedereen beoordeeld, behalve politici zelf. Pro­ (inhoud) – antwoord op de gestelde vraag. Omdat de Tjeenk Willinks waarschuwingen ties, in zelfstandige bestuursorganen en private instel­ bleem hierbij is natuurlijk, dat dit makkelijk kan uit­ Tweede Kamer niet weet welke informatie precies voor­ De hamvraag is of we daarvan leren. Minister van Staat lingen. Niemand schijnt te weten hoeveel geld in die tus­ monden in een vrijblijvende vorm van zelfevaluatie handen is, krijgt zij, zoals vaak blijkt, niet altijd alle in­ Herman Tjeenk Willink (PvdA) pakte afgelopen jaren senlaag omgaat.’ ­gevolgd door een oppervlakkige aanbeveling.’ lichtingen die relevant­ zijn. Om die specifieke informa­ ­diverse malen de handschoen op. Zo voegde hij in 2017 De nieuwe Tweede Kamer moest volgens de minister tie heeft zij ­immers niet gevraagd. een waarschuwing aan de Tweede Kamer als bijlage toe van Staat de politieke ambities daarop afstemmen. Hij Politiek, media en burgers ‘Er is op alle niveaus zoveel informatie, dat de voor bij zijn eindverslag als informateur. Onder de ­titel Over schreef: ‘Het zou verstandig zijn als niet alleen het tot elkaar veroordeeld de beleidsbeoordeling relevante informatie niet meer op de uitvoerbaarheid en uitvoering van nieuw beleid­ waar­ nieuwe kabinet, maar ook de Kamer deze erfenis van de Politieke affaires als die rond terbeschikkingstelling het goede moment op de goede plek arriveert. Door de schuwde hij nieuwe Kamerleden voor de consequenties afgelopen decennia onder ogen zou zien. De overheid is ontstaan door wat ‘medialogica’ wordt genoemd. Vol­ overdaad is de informatie inmiddels ook zelf een pro­ van de recente bezuinigingen. ondanks (of dankzij) alle reorganisaties in de afgelopen gens de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling is bleem geworden, omdat de capaciteit ontbreekt de in­ Tjeenk Willink: ‘De taakstellingen werden vaak ver­ decennia kwetsbaarder geworden. De uitvoering van medialogica het resultaat van structurele maatschappe­ formatie te selecteren en te duiden. Het informatievraag­ bonden met reorganisaties, schaalvergroting en uitbrei­ een nieuwe beleidsagenda vergt inzicht in de bestuur­ lijke en technologische ontwikkelingen die burgers, stuk is een onderwerp dat de essentie raakt van het ding van taken, versobering van personele formaties en lijke capaciteit (vooral ook kwalitatief-inhoudelijk), ­politici en media vasthouden in een interactie waaruit functioneren van de parlementaire democratie. Het is (her-)huisvesting, digitalisering en beleids- c.q. wetswij­ zorgvuldigheid in de uitvoering (met ruimte voor de uit­ zij niet meer kunnen ontsnappen. Deze zijn gedwongen van belang dat het parlement zich opnieuw eigenstan­ zigingen. Veel publieke organisaties hebben de afgelo­ voerende professional) en zicht op de resultaten en (ne­ het ‘spel’ binnen die driehoeksrelatie­ te spelen en kun­ dig een opvatting over de rol en de betekenis van artikel pen jaren daarmee te maken gehad. Daarbij was niet al­ ven)effecten. Voor dat laatste toont – anders dan inci­ nen (en willen) zich daaraan eigenlijk ook niet onttrek­ 68 van de Grondwet verwerft.’ tijd sprake van grote consistentie (arbeidsbemiddeling denteel – ook de Kamer traditioneel weinig belangstel­ ken. Ze hebben elkaar nodig en zijn tegelijk tot elkaar Het zijn deze letterlijke citaten uit het rapport van de UWV). Tegelijkertijd bleef de tussenlaag tussen de ling.’ ‘veroordeeld’. commissie-Duivesteijn die achttien jaar na het verschij­ ­minister die voor het beleid politiek ver­ Die incidentele belangstelling waarop Burgers hebben ‘behoefte’ aan nieuws met attentie­ nen van het rapport nog steeds actueel zijn. Duivesteijn antwoordelijk is en de professional op de Tjeenk Willink doelde, is doorgaans het waarde en aan politici die recht doen aan hun opvattin­ beval aan de parlementaire commissie Rijksuitgaven te werkvloer stelselmatig buiten beeld. Die De trend om af te instellen van speciale onderzoeks- en gen en gevoelens. Media leveren nieuws dat ‘pakt’ en versterken. Die commissie is in 2016 wegens gebrek aan tussenlaag bestaat uit ambtenaren en ­enquêtecommissies. Zo was er eens een zijn op zoek naar politici die inspelen op gevoelens van parlementaire belangstelling opgeheven. deskundigen, rekenmeesters en onder­ rekenen staat haaks commissie die onderwijsvernieuwingen burgers. Politici ‘framen’ hun uitspraken in hun poging Midden jaren negentig leidde de zogenoemde IRT-­ zoekers, communicatiedeskundigen en onderzocht onder voorzitterschap van de de nieuwspodia te bereiken en recht te doen aan de ge­ crisis niet alleen tot het aftreden van bewindslieden, toezichthouders, (commerciële) advi­ op het doel om te latere minister van Financiën ­Jeroen Dijs­ voelens van burgers. Aldus de tbs-commissie van de maar ook tot een parlementaire enquête. Een ander on­ seurs en (proces)managers. Het is een leren van fouten selbloem (PvdA). In 2008 concludeerde ze Tweede Kamer. derwerp, maar ook hier zien we herkenbare patronen 14 EW 9 JANUARI 2021 9 JANUARI 2021 EW 15

­terug in de conclusies van die commissie. kers belast met de uitvoering te verwij­ daarmee? Want binnenkort zijn er weer verkiezingen. ‘De organisatiecrisis manifesteert zich De kunst is om in het ten. De Algemene Rekenkamer zoekt de Tjeenk Willink vertelde desgevraagd eind november naar het oordeel van de commissie vooral hier en nu patronen oorzaken van de hardnekkige uitvoe­ 2020 tegenover de parlementaire onderzoekscommissie in onduidelijke besluitvorming over wie ringsproblemen waar zij op stuit ergens Uitvoeringsorganisaties over de reactie die hij door­ waarvoor daadwerkelijk verantwoor­delijk te leren herkennen anders: bij een gebrekkige beleidsvoor­ gaans krijg: ‘Het is interessant wat je zegt, maar niet zo is. De bevoegdheden en verantwoordelijk­ bereiding en te ambitieuze beleidsvoor­ relevant.’ heden van vele betrokkenen zijn diffuus. nemens; bij een overwaardering van be­ Hoezo niet relevant? Tjeenk Willink ontleent zijn De commissie is van oordeel dat dringend leidsvorming naast een onderwaarde­ analyse aan decennia ervaring. Onderzoek van het par­ behoefte bestaat aan meer duidelijkheid over wie de ver­ Wat is de ring van de uitvoering; bij een veel te geringe aandacht lement zelf vertelt hetzelfde verhaal. Het zijn steeds te­ antwoordelijkheid dragen voor de opsporing in Neder­ Algemene voor verantwoording, evaluatie en nacalculatie; bij het rugkerende elementen, maar waar is de herkenning? In land. (…) Opheldering en wellicht vereenvoudiging is Rekenkamer? kennelijk onvermogen om lessen van het verleden te le­ de position paper die hij bij zijn verhoor verstrekte, ver­ noodzakelijk.’ ren.’ klaarde Tjeenk Willink de geringe politieke belangstel­ De conclusie van de enquêtecommissie over de Na het benoemen van deze vier oorzaken gaat ze ling voor uitvoering van beleid als volgt: ­medeverantwoordelijkheid van de Kamer zelf als mede­ ­verder: ‘Harde cijfers ontbreken over de beleidsuitvoe­ ‘Volksvertegenwoordigers behoren tot de Haagse wetgever was ook toen niet mals. ‘De organisatie van de De onafhanke- ring. Wanneer echter een terugblik op vier jaar onder­ werkelijkheid. Daarbuiten treden – het handelings­ opsporing is slechts op enkele onderdelen aan de orde lijke Algemene zoek ­zoveel voorbeelden oplevert van beleid dat slechts perspectief richten op de uitvoering – betekent al vlug geweest. Bij de behandeling van de Politiewet is er niet Rekenkamer, ge- deels werd uitgevoerd of slecht werd uitgevoerd, en van conflicten met andere politieke en/of maatschappelijke over gesproken. (…) Kamerleden blijken zich niet ervan vestigd aan het beleid waarvan we helemaal niet weten of het volledig belangen. Tegen (bezuinigings-)afspraken in het regeer­ bewust te zijn geweest hoe de opsporing in de praktijk Lange Voorhout en goed wordt uitgevoerd, dan is er iets serieus aan de akkoord of belangen van maatschappelijke organisaties werkt.’ in Den Haag, da- hand met de beleidsuitvoering. De Algemene Rekenka­ en private partijen leggen uitvoerders het vaak af. In de teert in zijn hui- mer maakt zich met name zorgen over beleid dat slechts hele beleidsketen nemen zij meestal de zwakste positie Ook enquêtecommissie paspoortaffaire dige vorm van ten dele wordt uitgevoerd (slechts een deel van de doel­ in. Het collectieve politieke geheugen aan wat eerder, legde vinger al op de zere plek 1814 en contro- groep wordt bereikt, niet alle voorgenomen maatrege­ door de regering en parlement aan professionals op de De parlementaire enquête naar de paspoortaffaire toont leert of de uitga- len worden uitgevoerd, de noodzakelijke registraties werkvloer werd opgedragen (en de effecten daarvan) is dezelfde patronen. Het onderzoek werd eind jaren tach­ ven van de rijks- vertonen lacunes). uiterst beperkt. Consistentie in die opdrachten blijkt tig ingesteld nadat het niet was gelukt een nieuw, frau­ overheid recht- ‘Wat niet wordt uitgevoerd, onttrekt zich ook aan oor­ vaak gering. Het ontbreekt de Kamer ook aan eigen ken­ debestendig paspoort in te voeren. De conclusies uit het matig en delen over de kwaliteit van de uitvoering en zal in ver­ nis van en ervaring in de praktijk van de uitvoering. rapport: ‘De Tweede Kamer is over het paspoortproject doelmatig zijn antwoordingsinformatie gemakkelijk ondergesneeuwd Voor de informatie daarover heeft de Kamer zich afhan­ weinig ruimhartig van informatie voorzien. Ook is zij op gedaan. raken. Daarmee verdwijnt geruisloos uit beeld dat een kelijk gemaakt van de departementen, de Haagse verschillende punten onvolledig en op een aantal pun­ De uitgaven deel van het beleid waartoe is besloten zonder opgaaf werkelijkheid.’­ ten zelfs onjuist ingelicht. De beleidsvoorbereiding in moeten in over- van redenen niet wordt uitgevoerd. (…) De Algemene Wie het bovenstaande nog eens overdenkt, kan niet het kader van het paspoortproject is gebrekkig verlopen. eenstemming ­Rekenkamer ziet deze slechte aansluiting – zo niet kloof anders dan concluderen dat alles al een keer is gezegd De beleidsuitvoering is vaak chaotisch geweest. Het zijn met de regels – tussen beleidsambities en uitvoeringspraktijk als een makelijk bij, maar wordt zelden gesteld. Er is volgens en geschreven. Informatie is er wel, maar wordt niet ge­ heeft ontbroken aan vaststelling van duidelijke beleids­ en genomen be- van de grote risico’s voor de geloofwaardigheid van de ons dus meer aan de hand dan alleen de vraag van be­ lezen. Het is alsof je kijkt naar een rondrijdende minia­ uitgangspunten, van voldoende gepreciseerde eisen en sluiten, en de be- rijksoverheid en het vertrouwen van de burgers in de hapbaarheid van reorganisaties. Het is “tijd voor uitvoe­ tuurtrein die op een modelspoorbaan telkens bij de­ van heldere toetsingsprocedures voor een nieuw pas­ stede bedragen overheid.’ ring” stelden we vorig jaar. Nu, twaalf maanden later, is zelfde wissel ontspoort. poortsysteem en paspoort.’ moeten daad- In 2016, aan de vooravond van de vorige verkiezin­ de noodzaak voor bezinning op uitvoeringsvraagstuk­ De enquêtecommissie legt de vinger ook in algemene werkelijk aan het gen, kwam de Rekenkamer op dit thema terug: ‘De lijst ken niet minder geworden. Hoe staat het met het collectief zin precies op de zere plek. Ze trekt een conclusie en beoogde doel zijn van vele reorganisaties en veranderingen is langer dan ‘Het nieuwe publieke ecosysteem vraagt een nieuw geheugen? doet een aanbeveling die beide 33 jaar later weinig aan uitgegeven. In dit, maar de conclusie dat de publieke sector in bijna antwoord op oude vragen. Welke rol heeft de volksver­ Wat gaat de Kamer doen met de rapporten van die twee kracht hebben verloren. ‘De commissie heeft de indruk toenemende permanente staat van reorganisatie verkeert, is niet tegenwoordiging in die nieuwe constellatie? Welke in­ parlementaire commissies, die verschijnen vlak voor de dat het paspoort­project niet als geval op zichzelf dient mate staat in on- overdreven. Dat is op zichzelf al een vraagstuk dat om formatie past bij het parlementair budgetrecht? Hoe kan verkiezingen? Ongeacht de uitslag in maart betreedt een te worden beschouwd. Er lijkt geen sprake te zijn van bij­ derzoek ook de aandacht vraagt. De vraag of burgers al die systeem­ moderne technologie moderne publieke verantwoor­ grote groep nieuwe parlementariërs het politieke toneel. zondere factoren en evenmin van bijzondere omstandig­ vraag centraal of wijzigingen kunnen volgen en weten waar ze aan moe­ ding helpen vormgeven? Is real-time auditing en data- Wat dan? Allereerst, er is geen inwerktijd. Want dat is de heden die het paspoortproject uitzonderlijk maken. De overheidsbeleid ten kloppen, en wie dan antwoord geeft, hoort er onlos­ analytics een wenkend perspectief naast of in de plaats realiteit: vanaf dag één ben je volledig in functie. Er commissie is van mening dat in algemene zin bezien zou doel treft. van klassieke controle? Welke verantwoordingstaak moet een regeerakkoord komen, een kabinet gefor­ moeten worden op welke wijze bij dergelijke (complexe) Het bestuur richting het parlement heeft de minister als opdracht­ meerd. Journalisten melden zich op de eerste dag voor projecten het overleg tussen regering en parlement ter van de Rekenka- gever, eigenaar of aandeelhouder ten opzichte van ver­ live-interviews over ingewikkelde onderwerpen met een bepaling van beleidsuitgangspunten en ter controle van mer bestaat uit zelfstandigde publieke instituties? Hoe “zelfstandig” lange geschiedenis. Nieuwe Kamerleden springen op de uitvoering daarvan verbeterd kan worden.’ drie leden. Sinds zijn die organisaties? Maar bovenal, waar moet je als een snel rijdende trein. Bovenstaande uitingen van incidentele belangstel­ 2015 is Arno Vis- burger aankloppen als je vragen, problemen of klachten Hoe staat het dan met het collectief geheugen? Daar­ ling laten dus een structureel probleem zien. En niet ser president van hebt? Hoe weet je of je waar voor je geld krijgt? En, wie naar gevraagd, zei Tamara van Ark (VVD), eerst ­alleen uit onderzoek van de Tweede Kamer kwamen dit college. De gaat je dat vertellen?’ ­Kamerlid, later staatssecretaris, tegen de deze patronen tevoorschijn. Eind 2002 maakte de Alge­ twee andere be- enquêtecommissie Toeslagen: ‘Ik vind dit mene Rekenkamer een overzichtsstudie op ­basis van stuursleden zijn ‘Interessant wat je zegt, maar Het is een soort echt de belangrijkste vraag, (…). Ik ga nu vele voorgaande onderzoeken. Ze kwam tot de conclu­ Barbara Joziasse niet zo relevant’ interpreteren, maar ik denk toch dat het sie: ‘Het feit dat de Algemene Rekenkamer bij voort­ en Ewout Irrgang. Dat was vóór de vorige verkiezingen in miniatuurtrein die niet hebben van een soort collectief ge­ during bij onderzoeken op verschillende beleidsterrei­ De Rekenkamer 2017. Daarna kwam tijdens de kabinets­ heugen … Ik zie overdrachtsmomenten­ ... nen tot dezelfde zorgelijke conclusies over de uitvoering heeft zo’n 270 formatie Tjeenk Willink dus met bijkans steeds bij dezelfde Ik ben er zelf ook onderdeel van. Ik heb en informatievoorziening komt, valt zelden medewer­ medewerkers. dezelfde waarschuwing. Wat gebeurt wissel ontspoort een overdracht gehad waarbij je 80 pro­ 16 EW 9 JANUARI 2021

den niet terug in de Kamer of schoven door naar het ka­ binet. Daarmee verdween cumulatief 438 jaren aan par­ lementaire ervaring. Die trend is sinds het begin van deze eeuw stijgende. De vernieuwingsdrang van poli­ tieke partijen leidt elke vier jaar tot groeiende afname aan parlementaire kennis en ervaring. Maar niet alleen bij de controlerende macht is dat het geval. Voor ministers en staatssecretarissen geldt het­ zelfde. Ook hoge ambtenaren zijn in een carrousel van de Algemene Bestuursdienst beland waarin maar één zekerheid bestaat: ‘binnenkort doe je iets anders, op een ander terrein bij een ander ministerie’. Een vergelijking met voetbaltrainers dringt zich op, maar die vergelijking gaat op een belangrijk punt niet op – en dan doel ik niet op salarissen. Voetbalexperts verkassen geregeld, maar blijven wel actief in dezelfde tak van sport. Ze worden niet opeens korfbal- of hockey­ deskundigen die vanaf dag één de verantwoordelijkheid krijgen voor een team dat in de sterkste competitie meedingt. U ziet Dick Advocaat niet druk gebarend de handbaldames bij het volgende grote toernooi de weg wijzen – die voorspelling durf ik wel te doen.

Neem de tijd voor het rijke parlementaire oeuvre Terug naar de literatuur van Tolstoj en Nabokov. ­Romans zijn uniek en in die uniciteit zit het literaire karakter. ­Politieke besluitvorming is geen literaire ervaring. Dus uniciteit is geen parlementaire waarde. En toch kan de literatuur helpen. Want bij literatuur is herlezing en ge­ oefendheid nodig om alle finesses te vatten. Je begrijpt pas bij tweede lezing van Nabokovs Lolita dat in het cent van de materie meekrijgt, maar als dat drie keer ge­ voorwoord het mysterie al was onthuld. En daarmee be­ beurt, is er heel veel waardevolle materie weg. Mis­ gint het pas. schien is dat een heel logische verklaring.’ Ook een politicus moet de tijd krijgen het rijke parle­ Tweede Kamervoorzitter Khadija Arib (PvdA) en oud- mentaire oeuvre tot zich te nemen, teneinde de kennis voorzitter Frans Weisglas (VVD) waarschuwen voor de en ervaring van zijn voorgangers te kennen en ten nutte consequenties van de hoge doorloop. Zelf zei ik in te maken. De canon van parlementaire onderzoeken en ­november tegen de onderzoekscommissie van de enquêtes moet 150 boekenkasten vullen, de inhoud er­ Tweede Kamer: van moet helpen een nieuwe ontsporing van beleid tij­ ‘U heeft een ongelofelijk moeilijk vak. Dat wordt hier­ dig te herkennen. Voor al die lessen uit het verleden buiten weleens onderschat. Op dag één bent u volwaar­ geldt: het is tijd voor uitvoering. Want elke ongelukkige dig Kamerlid. U moet op dag één acteren. Op dag twee politieke affaire is ongelukkig op dezelfde wijze. kan er iets gebeuren ... U krijgt helemaal geen inwerk­ Dit leidt tot een nieuwjaarswens voor kandidaat-­ tijd. U moet dus in die korte tijd een inwerkprogramma Kamerleden die in maart een zware verantwoordelijk­ organiseren dat ongelofelijk veel behelst, en dan in vele heid op zich nemen. Zie politieke ontwikkelingen als fracties. (...) Het antwoord zit voor een belangrijk deel een narratief dat moet worden herkend en ontleed. ook bij de politieke partijen die lijsten maken. Hoe wordt Want anders dan bij een roman is er in de politiek geen daar deskundigheid beoordeeld?’ herkansing. De kunst is om in het hier en nu patronen Deskundigheid en ervaring zijn in elk vak en bij te leren herkennen. De toeslagenaffaire mag niet wor­ ­iedere beroepsgroep gewaardeerde kwaliteiten. Waarom den overgedaan. zou dat niet gelden voor het openbaar bestuur? Was een oude waarschuwing niet dat de geschiede­ Toch is de verwachting – op basis van nis zich herhaalt; eerst als tragedie en de kandidatenlijsten – dat na 17 maart daarna als farce? Bezie de politiek als een eenderde van de zittende Kamerleden­ Eenderde Kamer roman van Nabokov. Lees die als een ro­ vertrekt. Bij elke andere organisatie zou man van Nabokov. Apprecieer en waar­ dat zorgen baren. Maar uit de gegevens vertrekt. Bij elke deer als Nabokov het werk van je voor­ van vertrekkende Kamerleden sinds 2006 gangers. En begin daarom met het lezen blijkt dat steeds vaker ervaren Kamer­ andere organisatie van wat er al geschreven is. Dat is niet al­ leden vertrekken. In 2017 keerden 87 le­ zou dat zorgen baren leen interessant, maar ook relevant.