Załącznik nr 1 do UCHWAŁY NR XLII/ 285 /09 RADY GMINY GORZYCE z dnia 17 grudnia 2009r.

GMINA GORZYCE

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Gorzyce na lata 2009 – 2012 z perspektywą na lata 2013-2016

Maj, 2009 r.

SPIS TREŚCI 2.2. Uwarunkowania wynikające z wojewódzkiego i powiatowego programu ochrony 1. WSTĘP środowiska

1.1. Podstawa prawna opracowania 2.3. Uwarunkowania wynikające z gminnych programów sektorowych 1.2. Koncepcja programu o Program ochrony środowiska. 2.3.1. Uwarunkowania wynikające ze strategii rozwoju Gminy 1.3. Cel i zakres opracowania 2.3.2. Uwarunkowania wynikające ze „Studium 1.4. Metodyka i tok pracy uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Gorzyce” 1.5. Struktura programu 3. CHARAKTERYSTYKA I OCENA STANU 2. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU ŚRODOWISKA GMINY

2.1. Uwarunkowania prawne wynikające 3.1. Ogólna charakterystyka Gminy z dyrektyw UE oraz z polityki krajowej 3.1.1. Położenie 2.1.1. Zasady polityki ekologicznej 3.1.2. Powiązania komunikacyjne 2.1.2. Podstawowe założenia polityki ekologicznej 3.1.3. Sytuacja demograficzna

2.1.3. Uwarunkowania wynikające ze Strategii 3.1.4. Gospodarka i rolnictwo Rozwoju Kraju 2007-2015 3.2. Charakterystyka i stan środowiska 3.2.1. Geomorfologia 4.3.3. Powierzchnia terenu i środowisko glebowe 3.2.2. Geologia 4.3.4. Zasoby przyrody 3.2.3. Gleby 4.3.5. Gospodarka odpadami 3.2.3.1. Charakterystyka gleb 4.3.6. Edukacja 3.2.3.2. Zanieczyszczenie i degradacja gleb 5. HARMONOGRAM REALIZACJI 3.2.4. Złoża surowców mineralnych PRZEDSIĘWZIĘĆ NA LATA 2009-2012

3.2.4.1. Zasoby kopalin 5.1. Wprowadzenie

3.2.4.2. Tereny zdegradowane 5.2. Harmonogram

3.2.5. Powietrze atmosferyczne 6. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA 3.2.5.1. Klimat 6.1. Wprowadzenie 3.2.5.2.Zanieczyszczenie powietrza 6.2. Uczestnicy wdrażania Programu 3.2.6. Hałas i niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne 6.3. Instrumenty realizacji Programu

3.2.7. Zasoby wodne 6.3.1. Instrumenty prawne

3.2.7.1. Wody podziemne 6.3.2. Instrumenty finansowe

3.2.7.2. Wody powierzchniowe 6.3.3. Instrumenty społeczne

3.2.7.3 Zagrożenie powodziowe 6.3.4. Instrumenty strukturalne

3.2.8. Gospodarka wodno-ściekowa 6.4. Monitoring środowiska

3.2.8.1. Zaopatrzenie w wodę 6.5. Kontrola, monitoring i zarządzanie Programem 3.2.8.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków komunalnych oraz przemysłowych 6.5.1. Kontrola i monitoring Programu

3.2.9. Zasoby przyrodnicze 6.5.2. Wdrażanie i zarządzanie Programem

3.2.9.1. System obszarów i obiektów prawnie 6.5.3. Harmonogram wdrażania Programu chronionych 6.6. Mierniki realizacji Programu 3.2.9.2. Europejskie uwarunkowania systemu ochrony przyrody 6.7. Ocena i weryfikacja Programu. Sprawozdawczość. 3.2.9.3 Lasy 6.8. Upowszechnianie informacji o stanie 3.2.9.4. Zadrzewienia śródpolne środowiska i realizacji Programu

3.3. Najważniejsze kierunki ochrony środowiska 7. ASPEKTY EKONOMICZNE WDRAŻANIA gminie Gorzyce PROGRAMU

3.3.1. Zagrożenia środowiska 7.1. Koszty wdrożenia przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w latach 2009 – 2012 3.3.2. Priorytety ochrony środowiska 7.2. Struktura finansowania 4. STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA DO ROKU 2016 7.3. Źródła finansowania inwestycji w ochronie środowiska 4.1. Wprowadzenie 7.3.1. Krajowe fundusze ekologiczne 4.2. Cel nadrzędny 7.3.2. Fundusze Unii Europejskiej 4.3. Cele systemowe 7.3.3. Instytucje i programy pomocowe 4.3.1. Powietrze atmosferyczne 7.3.4. Banki 4.3.2. Zasoby wodne 7.3.5. Instytucje leasingowe 7.3.6. Fundusze inwestycyjne Tabela 3.15. Występujące zagrożenie powodziowe dla Gminy Gorzyce (źródło: Komenda 7.4. Adresy jednostek finansujących Miejska Państwowej Straży Pożarnej – Tarnobrzeg 2003). LITERATURA Tabela 3.16. Sposób zaopatrzenia mieszkańców SPIS TABEL I RYSUNKÓW Gminy w wodę (źródło: GUS, Bank Danych Regionalnych 2007) Tabela.1.2. Wyciąg z podstawowych wskaźników realizacji Strategii Rozwoju Kraju 2007- Tabela 3.17. Charakterystyka ujęć wody 2015. podziemnej (źródło: Urząd Gminy, 2008).

Rys.3.1. Położenie Gminy Gorzyce. Tabela 3.18. Oczyszczalnia ścieków w Gorzycach (źródło: Urząd Gminy, 2008). Tabela 3.2. Liczba mieszkańców w poszczególnych sołectwach Gminy Gorzyce Tabela 3.19. Ładunek zanieczyszczeń w latach 2004 i 2008 (źródło: Urząd Gminy Gorzyce, odprowadzanych do wód w oczyszczonych ściekach 2008). z oczyszczalni w Gorzycach (źródło: WBZŚ, 2008).

Tabela 3.3. Użytkowanie gruntów rolnych przez Tabela 3.20. Pomniki przyrody w gminie gospodarstwa indywidualne w gminie Gorzyce w ha Gorzyce stan na dzień 14.05.2007 (źródło: Regionalna (źródło: Urząd Gminy,2008) 15 Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2007)

Tabela 3.4. Rodzaj działalności gospodarczej na Tabela 3.21. Zasoby leśne na tle powierzchni terenie Gminy Gorzyce (źródło: Urząd Gminy, 2008) Gminy (źródło: Urząd Gminy,2008).

Tabela 3.5. Kruszywa naturalne w gminie Tabela 3.22. Struktura gatunkowa drzew na Gorzyce (źródło: Bilans zasobów kopalin i wód terenach leśnych w gminie Gorzyce (źródło: Urząd podziemnych w Polsce” 2002 r.). Gminy, 2008)

Tabela 3.6. Aktualne obszary górnicze na Tabela 3.23. Struktura wiekowa drzew na terenie Gminy (dane z Urzędu Gminy) terenach leśnych w gminie Gorzyce (źródło Urząd Gminy, 2008) Tabela 3.7. Surowce ilaste ceramiki budowlanej na terenie Gminy Gorzyce (źródło: „Bilans zasobów i Tabela 5.1. Harmonogram realizacji kopalin wód podziemnych w Polsce”, 2002 r.). przedsięwzięć na lata 2009-2012 w zakresie "Powietrze atmosferyczne" Tabela 3.8. Grunty wymagające rekultywacji na terenie Gminy Gorzyce (źródło: Urząd Gminy 2008). Tabela 5.2. Harmonogram realizacji przedsięwzięć na lata 2009-2012 w zakresie "Zasoby Tabela 3.9 Ładunek zanieczyszczeń wodne" wyemitowanych do atmosfery w gminie Gorzyce w 2007 (wg danych WBZŚ) Tabela 5.3. Harmonogram realizacji przedsięwzięć na lata 2009-2012 w zakresie Tabela 3.10. Emisja zanieczyszczeń w roku "Powierzchnia terenu i środowisko glebowe" 2007w zakładzie produkcyjnym Federal Mogul Gorzyce S.A. wg rodzaju zanieczyszczeń (źródło: Tabela 5.4. Harmonogram realizacji WBZŚ) przedsięwzięć na lata 2009-2012 w zakresie "Zasoby przyrody" 42 Tabela 3.11. Wynikowe klasy strefy tarnobrzesko-leżajskiej dla poszczególnych Tabela 5.5. Harmonogram realizacji zanieczyszczeń oraz klasa ogólna, uzyskane w OR przedsięwzięć na lata 2009-2012 w zakresie dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych "Edukacja ekologiczna" w celu ochrony zdrowia (źródło: WIOŚ Rzeszów 2007 r.). Tabela 6.1. Harmonogram wdrażania „Programu Ochrony środowiska dla Gminy Gorzyce” Tabela 3.12. Wynikowe klasy strefy tarnobrzesko-leżajskiej dla poszczególnych Tabela 6.2. Mierniki realizacji Programu zanieczyszczeń oraz klasa ogólna, uzyskane w OR Ochrony Środowiska dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin (źródło: WIOŚ Rzeszów 2007) Tabela 7.1. Prognozowana struktura finansowania wdrażania Programu Tabela 3.13. Ogólna klasyfikacja jakości wód rzek Trześniówka, San i Łęg (źródło: WIOŚ Rzeszów, Tabela 7.2. Przychody i wydatki Gminnego 2006). Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Gminy Gorzyce w 2008 r. w zł.(źródło UG Gorzyce, Tabela 3.14. Wały przeciwpowodziowe na 2008) terenie Gminy Gorzyce. (źródło: Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych, 2008)

1. WSTĘP - zadania własne Gminy tzn. te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub 1.1. Podstawa prawna opracowania częściowo ze środków będących w dyspozycji Gminy, Zgodnie z ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 (Dz. U. 2001 Nr 62 poz. 627 - zadania koordynowane, tzn. finansowane ze z późn. zm.) na samorządy wszystkich szczebli został środków przedsiębiorstw oraz ze środków nałożony obowiązek sporządzania Programów zewnętrznych, będących w dyspozycji organów Ochrony Środowiska w celu realizacji założeń Polityki i instytucji szczebla powiatowego, Ekologicznej Państwa. Wymagają one aktualizacji, co wojewódzkiego i centralnego, bądź instytucji 4 lata. Uchwalane są przez Radę Gminy (art.17). działających na terenie Gminy, ale podległych bezpośrednio organom powiatowym, Przedmiotem opracowania jest aktualizacja wojewódzkim bądź centralnym. Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Gorzyce w celu wypełnienia obowiązku nałożonego przez Ponadto podczas opracowywania programu Prawo Ochrony Środowiska. uwzględniono założenia zawarte w wojewódzkim i powiatowym programie ochrony środowiska, 1.2. Koncepcja programu o Program ochrony projekcie strategii rozwoju Gminy (Uchwały Rady środowiska. Gminy Gorzyce Nr XV/86/07 z dnia 14 listopada Koncepcja Programu została przygotowana 2007 r.), studium uwarunkowań i kierunków został w oparciu o założenia zawarte w następujących zagospodarowania przestrzennego (projekt dokumentach: 2008 r)oraz gminnych programach sektorowych i istniejących planach rozwoju. Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r.; Cele i kierunki działań w zakresie gospodarki odpadami nie zostały ujęte w Programie, gdyż zawiera - „Polityka ekologiczna państwa na lata je „Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Gorzyce na 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2009 – 2012 z perspektywą na lata 2013-2016”. lata 2007 – 2010”; Dokument ten należy traktować jako integralną część Programu ochrony środowiska. - „Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 1.3. Cel i zakres opracowania

- „Wytyczne sporządzania programów ochrony Nadrzędnym celem programu ochrony środowiska na szczeblu regionalnym środowiska jest długotrwały, zrównoważony rozwój i lokalnym”. (Ministerstwo Środowiska, Gminy, w którym kwestie ochrony środowiska są Warszawa, 2002) rozważane na równi z kwestiami rozwoju społecznego i gospodarczego. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska niniejszy Program zawiera cele ekologiczne, priorytety Celem opracowania jest aktualizacja Programu ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań Ochrony Środowiska dla Gminy Gorzyce na lata proekologicznych, środki i mechanizmy niezbędne do 2004-2014, który porusza szeroko rozumianą osiągnięcia wyznaczonych celów. problematykę ochrony środowiska na terenie Gminy.

Program ochrony środowiska definiuje cele Opracowanie oraz uchwalenie dokumentu przez długookresowe (10 lat) i zadania dla najbliższych Radę Gminy pozwoli na wypełnienie przez Wójta czterech lat, monitoring realizacji programu oraz Gminy ustawowego obowiązku oraz przyczyni się do nakłady finansowe potrzebne na wdrożenie założeń poprawy i uporządkowania zarządzania środowiskiem programu. Zgodnie z dokumentem „Polityka na terenie Gminy, poprawy jakości życia mieszkańców ekologiczna państwa w latach 2009-2012 Gminy, poprawy jakości środowiska naturalnego z perspektywą do roku 2016” cele i zadania zostały Gminy oraz jej zrównoważonego rozwoju. opracowane w kilku blokach tematycznych: Aby osiągnąć wyznaczony nadrzędny cel - cele i zadania o charakterze systemowym, w opracowaniu zawarto diagnozę stanu środowiska naturalnego na terenie Gminy Gorzyce, główne - ochrona dziedzictwa przyrodniczego i problemy ekologiczne oraz sposoby ich rozwiązania racjonalne użytkowanie zasobów przyrody, łącznie z harmonogramem działań i źródłami ich jakość środowiska i bezpieczeństwo finansowania. ekologiczne, zrównoważone wykorzystanie 1.4. Metodyka i tok pracy surowców. Dla osiągnięcia zamierzonego celu przyjęto Program Ochrony Środowiska spełnia określony tok pracy, na który składało się kilka wymagania zawarte w opracowanym przez zasadniczych etapów: Ministerstwo Środowiska dokumencie „Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na 1. W pierwszej kolejności przeprowadzono szczeblu regionalnym i lokalnym”. Oznacza to, że prace przygotowawcze polegające na zgromadzeniu w przygotowanym programie uwzględnione zostały: materiałów źródłowych oraz danych dotyczących aktualnego stanu środowiska w gminie. Dane pozyskiwano głównie z dokumentów posiadanych Uwarunkowania prawne programu wynikające przez gminę oraz z opracowań GUS, a także raportów z polityki krajowej i wojewódzkiej oraz z nadrzędnych instytucji samorządowych dyrektyw UE. i wyspecjalizowanych jednostek zajmujących się problematyką ochrony środowiska (WIOS, Sanepid, Uwarunkowania wynikające z gminnych Nadleśnictwo, Stacja Chemiczno-Rolnicza, RZGW i powiatowych programów sektorowych. itp.). Rozdział 3. Charakterystyka i ocena stanu 2. Drugi etap prac wiązał się środowiska objętego programem z opracowaniem charakterystyki aktualnego stanu środowiska Gminy. Następnie na podstawie jego Charakterystyka fizyczno-geograficzna Gminy. oceny i analizy określono priorytety ekologiczne dla Stan środowiska na obszarze Gminy. terenu Gminy, które stanowiły punkt wyjściowy dla wyznaczenia celów strategicznych Programu. Zagrożenia środowiska na obszarze Gminy. 3. Kolejny etap to proces planowania Ocena infrastruktury technicznej służącej i określenie celów strategicznych oraz kierunków ochronie środowiska. działań zmierzających do poprawy stanu środowiska. Zarówno cele, jak i zadania strategiczne zostały Obszary priorytetowe z punktu widzenia określone tak, aby były zgodne z opracowaniami ochrony środowiska na terenie Gminy. wyższego szczebla, tzn. z wojewódzkim i powiatowym programem ochrony środowiska. Rozdział 4. Strategia ochrony środowiska do roku 2016 Zgodnie z zaleceniami zawartymi w „Wytycznych sporządzania programów ochrony Cele i zadania o charakterze systemowym. środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym", podczas tworzenia Programu Ochrony Środowiska Ochrona dziedzictwa przyrodniczego duży nacisk położono na proces planowania, który i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody. miał charakter jak najbardziej otwarty. W procesie planowania został uwzględniony udział społeczeństwa, Jakość środowiska i bezpieczeństwo który polegał na konsultacjach ze społeczeństwem ekologiczne. poprzez zgłaszanie wniosków, uwag i opinii. Zrównoważone wykorzystanie surowców. Projekt Programu podlega zaopiniowaniu przez Zarząd Powiatu. Końcowym etapem proceduralnym, Rozdział 5. Harmonogram realizacji kończącym prace nad Programem jest przyjęcie przedsięwzięć obejmujący okres 4 lat Programu przez Radę Gminy w formie uchwały. Priorytety ekologiczne oraz kryteria ich wyboru. 1.5. Struktura programu Lista przedsięwzięć wraz z określeniem Struktura Programu Ochrony Środowiska terminów realizacji lub wdrożenia oraz nawiązuje do struktury dokumentu „Polityka jednostek odpowiedzialnych za ich ekologiczna państwa w latach 2009 – 2012 wprowadzenie. z perspektywą do roku 2016”, zawiera następujące Rozdział 6. Zarządzanie środowiskiem elementy: Instrumenty i narzędzia wdrażania, zarządzania - ochrona zasobów naturalnych, oraz ewaluacji programu ochrony środowiska. - poprawa jakości środowiska, Rozdział 7. Aspekty ekonomiczne wdrażania - narzędzia i instrumenty realizacji programu, programu

- harmonogram realizacji i nakłady na realizacje Ramy finansowe realizacji programu. programu, Koszty wdrożenia przedsięwzięć - kontrola realizacji programu. przewidzianych do realizacji w okresie 4 lat.

Treść opracowania została podzielona na Źródła finansowania. następujące rozdziały: 2. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU Rozdział 1. Wstęp 2.1. Uwarunkowania prawne wynikające Podstawa prawna opracowania. Koncepcja z dyrektyw UE oraz z polityki krajowej Programu. Cel i zakres opracowania. Metodyka Najważniejsze dyrektywy unijne dotyczące jego opracowania. ochrony środowiska zostały już transponowane do Rozdział 2. Założenia wyjściowe programu prawa polskiego głównie w Ustawie Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. Pozostałe przepisy zawarte są w wielu innych ustawach i rozporządzeniach. Program ochrony środowiska odzwierciedla pewne ogólne zasady, które leżą Zasadą regionalizacji, oznaczającą m.in. u podstaw polityki ochrony środowiska w Unii skoordynowanie polityki regionalnej Europejskiej oraz odwołują się do polityki ekologicznej z regionalnymi ekosystemami w Europie (np. Polski. Morze Bałtyckie i strefy przybrzeżne, doliny rzeczne i obszary wodno-błotne, szczególnie Podstawę opracowania niniejszego Programu w strefach przygranicznych); stanowi dokument "II Polityka Ekologiczna Państwa”, „Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Zasadą subsydiarności, wynikającą m.in. Państwa na lata 2002 - 2010” oraz dostosowana do z Traktatu o Unii Europejskiej, a oznaczającą wymagań ustawy "Prawo ochrony środowiska", nowo przekazywanie części kompetencji i uprawnień opracowana "Polityka ekologiczna państwa na lata decyzyjnych dotyczących ochrony środowiska 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata na właściwy szczebel regionalny lub lokalny 2007 -2010" oraz „Polityka ekologiczna państwa tak, aby był on rozwiązywany na najniższym w latach 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016” szczeblu, na którym może zostać skutecznie stanowiącą aktualizacje wcześniejszych polityk. i efektywnie rozwiązany;

2.1.1. Zasady polityki ekologicznej Zasadą równego dostępu do środowiska przyrodniczego, która traktowana jest Nadrzędną zasadą polityki ekologicznej państwa w następujących kategoriach: jest zasada zrównoważonego rozwoju, której istotą jest równorzędne traktowanie racji społecznych, sprawiedliwości międzypokoleniowej – tzn. ekonomicznych i ekologicznych, co oznacza zaspokajania potrzeb materialnych i cywilizacyjnych konieczność integrowania zagadnień ochrony obecnego pokolenia z równoczesnym tworzeniem środowiska z polityką w poszczególnych dziedzinach i utrzymywaniem warunków do zaspokajania potrzeb gospodarki. Zasada ta uzupełniona jest szeregiem przyszłych pokoleń, zasad pomocniczych i konkretyzujących, m.in.: sprawiedliwości międzyregionalnej Zasadą prewencji, która zakłada, że i międzygrupowej – tzn. zaspokajania potrzeb przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla materialnych i cywilizacyjnych społeczeństw, grup środowiska powinno być podejmowane na społecznych i jednostek ludzkich w ramach etapie planowania i realizacji przedsięwzięć. sprawiedliwego dostępu do zasobów i walorów Zasada ta oznacza w szczególności: środowiska z równoprawnym traktowaniem potrzeb ogólnospołecznych z potrzebami społeczności zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń lokalnych i jednostek, poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT), równoważenia szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą poprzez zapewnienie zdrowego recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i bezpiecznego funkcjonowania jednostek ludzkich i surowców, odzysk energii, wody i surowców ze przy zachowaniu trwałości podstawowych procesów ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie przyrodniczych wraz ze stałą ochroną różnorodności odpadów zamiast ich składowania, biologicznej;

zintegrowane podejście do ograniczania Zasadą uspołeczniania polityki ekologicznej, i likwidacji zanieczyszczeń i zagrożeń zgodnie która realizowana jest poprzez stworzenie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie instytucjonalnych, prawnych i materialnych zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom warunków do społeczeństwa w procesie i kontroli (tzw. dyrektywa IPPC), kształtowania modelu zrównoważonego rozwoju, z równoczesnym rozwojem edukacji wprowadzanie pro-środowiskowych systemów ekologicznej; zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym Zasadą skuteczności ekologicznej zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14000 i efektywności ekonomicznej odnoszącą się do i EMAS, programach czystszej produkcji i Responsible wyboru planowanych przedsięwzięć Care itp. inwestycyjnych ochrony środowiska a następnie do oceny osiągniętych wyników. Zasadą integracji polityki ekologicznej Oznacza to potrzebę minimalizacji nakładów na z politykami sektorowymi, oznaczającą jednostkę uzyskanego efektu. uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi 2.1.2. Podstawowe założenia polityki i społecznymi; ekologicznej Założenia polityki ekologicznej państwa Zasadą zanieczyszczający płaci odnoszącą się wynikają z VI Programu działań Wspólnoty do odpowiedzialności za skutki Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska na lata zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeń. 2002 – 2012, gdzie podkreślono, że realizacja Odpowiedzialność tę ponosić powinny zrównoważonego rozwoju ma nastąpić poprzez wszystkie jednostki użytkujące środowiska poprawę środowiska i jakości życia obywateli UE. a więc także konsumenci, zwłaszcza, gdy mają Komisja Europejska wśród czterech priorytetowych możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych; obszarów działań wymienia "środowisko i zdrowie". Strategicznym celem polityki ekologicznej państwa - zmniejszenie narażenia społeczeństwa na w tym obszarze jest zapobieganie zagrożeniom ponadnormatywne działanie hałasu zdrowia w środowisku i ograniczenie ryzyka dla i zabezpieczenie przed nadmiernym zdrowia wynikającego z narażenia na szkodliwe dla oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, zdrowia czynniki środowiskowe. - stworzenie efektywnego nadzoru nad Cele polityki ekologicznej państwa nakreślają substancjami chemicznymi dopuszczonymi na konkretne wyzwania i obszary zainteresowania dla rynek. gminnego programu ochrony środowiska. 2.1.3. Uwarunkowania wynikające ze Strategii W sferze racjonalnego użytkowania zasobów Rozwoju Kraju 2007-2015 naturalnych podstawowe cele to: Priorytet 2: Poprawa stanu infrastruktury - zachowanie bogatej różnorodności biologicznej technicznej i społecznej przyrody na różnych poziomach organizacji wraz z umożliwieniem zrównoważonego W zakresie ochrony środowiska wspierane będą rozwoju kraju, który w sposób niekonfliktowy przedsięwzięcia związane z oczyszczaniem ścieków, współistnieje z różnorodnością biologiczną, zapewnieniem wody pitnej wysokiej jakości, zagospodarowaniem odpadów i rekultywacją terenów - racjonalne użytkowanie zasobów leśnych przez zdegradowanych, ochroną powietrza, ochroną przed kształtowanie ich właściwej struktury hałasem, drganiami i wibracjami. Wspierana będzie gatunkowej i wiekowej z zachowaniem zatem budowa oczyszczalni ścieków i systemów bogactwa biologicznego, kanalizacyjnych, a także podjęte zostaną działania ograniczające odprowadzanie do wód szkodliwych - racjonalizacja gospodarowania zasobami wód substancji, w tym z rolnictwa. Wdrażane będą też powierzchniowych i podziemnych, dążenie do działania zmniejszające emisje CO2, SO2, NOx i pyłów maksymalizacji oszczędności zasobów pochodzących z sektora komunalno–bytowego oraz wodnych na cele przemysłowe i konsumpcyjne, przemysłu, zwłaszcza energetyki, jak również zwiększenie retencji wodnej oraz skuteczna przedsięwzięcia termomodernizacyjne. ochrona głównych zbiorników wód podziemnych przed zanieczyszczeniem, Pożądane jest przygotowanie i wdrożenie wieloletnich programów rozwoju branż, przy - ochrona powierzchni ziemi, a w szczególności zapewnieniu utrzymania lub redukcji emisji CO2 na ochrony gruntów użytkowanych rolniczo poziomie uwzględniającym potrzeby rozwojowe kraju i poprzez rozpowszechnianie dobrych praktyk zobowiązania międzynarodowe. rolnych i leśnych, zgodnych z zasadami zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałanie Przewiduje się także wsparcie tworzenia degradacji terenów rolnych, łąkowych i wodno nowoczesnych systemów utylizacji odpadów. Ze – błotnych przez czynniki antropogenie oraz wsparciem publicznym realizowane też będą zwiększenie skali rekultywacji gleb przedsięwzięcia z dziedziny ochrony przyrody zdegradowanych i zdewastowanych poprzez i różnorodności biologicznej, w tym tworzenia przywracanie im funkcji przyrodniczej, europejskiej sieci obszarów chronionych NATURA rekreacyjnej lub rolniczej, 2000, ochrony i kształtowania krajobrazu, a ponadto rozwój parków narodowych i krajobrazowych jako - racjonalizacja zaopatrzenia ludności oraz wyraz dbałości o zachowanie dziedzictwa przyrody. sektorów gospodarczych w kopaliny i wodę Promowane będą również działania z zakresu ochrony z zasobów podziemnych oraz ochrona tych przed katastrofami naturalnymi (zwłaszcza zasobów przed ilościową i jakościową powodziami i ich skutkami), w tym o charakterze degradacją. prawnym i organizacyjnym, oraz zagrożeniami technologicznymi, W zakresie poprawy jakości środowiska jak też dotyczące zwiększania zasobów leśnych. i bezpieczeństwa ekologicznego główne cele to: Techniczne działania w zakresie ochrony - dalsza poprawa stanu zdrowotnego przeciwpowodziowej będą obejmować przede mieszkańców w wyniku wspólnych działań wszystkim inwestycje modernizacyjne sektora ochrony środowiska z sektorem i odtworzeniowe, a także rozwój małej, sztucznej zdrowia oraz skuteczny nadzór nad instalacjami retencji oraz budowy polderów. Będą one stanowić będącymi potencjalnymi źródłami awarii niezbędne uzupełnienie działań dotyczących retencji przemysłowych powodujących naturalnej. zanieczyszczenie środowiska, Wspieranie poszczególnych województw

- poprawa jakości powietrza; redukcja emisji SO2, Polityka regionalna będzie też zmierzać do NOx i pyłu drobnego, utrzymania wysokich walorów przyrodniczych i krajobrazowych regionu oraz wykorzystanie ich jako - ochrona zasobów wodnych, utrzymanie lub potencjału rozwojowego w tym wspieranie uzdrowisk. osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód, Istotną kwestia jest budowa systemu ochrony zachowanie i przywrócenie ciągłości przeciwpowodziowej, czyli rozwój małej i dużej ekologicznej cieków, retencji na terenie województwa oraz regulacja rzek - racjonalna gospodarka odpadami, i potoków

Tabela.1.2. Wyciąg z podstawowych wskaźników realizacji Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015.

UE 25 Polska Cele i Wskaźniki Zakładana wartość wskaźnika priorytety Wartość wskaźnika w roku bazowym (2005) 2010 2015 Udział energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w 13,7 (2004) 2,6 7,5 9,0 ogólnym jej zużyciu (%) Emisje zanieczyszczeń powietrza (kg na Priorytet II mieszkańca) Poprawa - SO2 17 (2003) 36 (2003) 22 15 stanu - NOx 24 (2003) 21 (2003) 17 15 infrastruktury Recykling odpadów technicznej i opakowaniowych (% społecznej - 28,3 (2003) min. 38 55-80 ogółu wprowadzonych opakowań) Odsetek mieszkańców obsługiwanych przez - 60 75 85 oczyszczalnie ścieków

2.2. Uwarunkowania wynikające wdrażanie programów ochrony wód z wojewódzkiego i powiatowego programu ochrony w zlewniach rzek; środowiska gospodarki odpadami: Cele polityki ekologicznej województwa podkarpackiego, będące w ścisłym związku pomiędzy zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów, celami polityki ekologicznej państwa i specyfiką województwa, nakreślają konkretne wyzwania budowę systemu selektywnej zbiórki, i obszary zainteresowania dla programu ochrony recyklingu, środowiska powiatu tarnobrzeskiego, a te z kolei dla unieszkodliwianie odpadów (poza Gminy Gorzyce. składowaniem), W „Programie Ochrony Środowiska dla wydzielenie odpadów wielkogabarytowych, Województwa Podkarpackiego” nadano znaczenie budowlanych oraz niebezpiecznych ze priorytetowe działaniom w zakresie: poprawy jakości strumienia odpadów komunalnych poprzez ich wód, gospodarki wodnej i gospodarki odpadami. selektywną zbiórkę; Działania i przedsięwzięcia w zakresie ochrony środowiska zmierzają w dwóch kierunkach: do ochrony przyrody: poprawy stanu środowiska oraz do przyspieszenia rozwoju gospodarczego regionu (wykorzystanie działania mające na celu zwiększenie lesistości, potencjału tkwiącego w zasobach naturalnych i kulturowych województwa). Powyższy dokument rozpoznanie, wyznaczenie i ochrona obszarów zakłada w zakresie: cennych przyrodniczo,

ochrony i kształtowania stosunków wodnych: restytucję siedlisk rzadkich oraz zagrożonych wyginięciem gatunków flory i fauny, racjonalne wykorzystanie lokalnych zasobów surowcowych, tworzenie warunków dla rozwoju rolnictwa ekologicznego, zapewnienie najwyższej jakości wód powierzchniowych i podziemnych, wdrożenie krajowego programu rolnośrodowiskowego; zmniejszenie wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych, ochrony powietrza atmosferycznego i przeciwdziałania zmianom klimatu modernizację, rozbudowę i budowę systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków, redukcję emisji gazów cieplarnianych,

budowę i modernizację wałów ograniczenie emisji zanieczyszczeń do przeciwpowodziowych oraz zbiorników małej atmosfery, retencji, zmianę nośników energii na bardziej ekologiczne, termorenowacja budynków mieszkalnych modernizacja, rozbudowa i budowa systemów i użyteczności publicznej, kanalizacji zbiorczej dla miejscowości Gorzyce;

wzrost wykorzystania energii ze źródeł kształtowanie stosunków wodnych: odnawialnych; poprawa infrastruktury przeciwpowodziowej, ochrony przed hałasem: budowa i modernizacja wałów oraz regulacja cieków wodnych, ograniczenie uciążliwości hałasu poprzez obniżenie jego natężenia do poziomu budowa w ramach „Programu Małej Retencji gwarantowanego prawem, dla Województwa Podkarpackiego” zbiornika „małej retencji” na terenie Gminy Gorzyce - do opracowanie planów zagospodarowania roku 2010, przestrzennego dla terenów szczególnie zagrożonych hałasem; modernizacja, regulacja i remont koryt rzek i potoków (w tym usuwanie skutków powodzi) ochrony przed niejonizującym promieniowaniem na terenie Gminy Gorzyce; elektromagnetycznym: Gospodarka odpadami: zarządzanie emisją pól elektromagnetycznych do środowiska; ograniczenie ilości wytwarzanych odpadów oraz wdrożenie nowoczesnego systemu ich ochrony gleb i powierzchni ziemi: wykorzystywania i unieszkodliwiania;

zapewnienie najlepszej jakości gleb, Ochrona przed hałasem:

zagospodarowanie terenów poprzemysłowych, zmniejszenie uciążliwości akustycznej w środowisku min. działania w zakresie racjonalne wykorzystanie ziemi; zmniejszenia hałasu komunikacyjnego wzdłuż drogi krajowej Nr 77 o funkcji ochrony zasobów leśnych: międzyregionalnej przebiegającej przez teren regulacja lesistości, Gminy Gorzyce;

zrównoważony rozwój lasów; Ochrona przed polami elektromagnetycznymi:

edukacji ekologicznej: utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych propagowanie idei ochrony środowiska. lub co najmniej na tych poziomach,

Wskazywane działania w „Programie ochrony zmniejszaniu poziomów pól środowiska wraz z planem gospodarki odpadami dla elektromagnetycznych do co najmniej powiatu tarnobrzeskiego na lata 2004-2011 dopuszczalnych tam gdzie one są z uwzględnieniem niezbędnych działań do 2015 roku” niedotrzymane; dotyczą jednostek różnego szczebla zarządzania środowiskiem na terenie powiatu oraz przedsiębiorstw Ochrona powietrza atmosferycznego i instytucji bezpośrednio podlegającym organom ograniczanie zanieczyszczeń powietrza wojewódzkim i centralnym. Wskazane w tym i przeciwdziałanie zmianom klimatu: programie działania do realizacji na terenie powiatu zostały podzielone wg kompetencji na: zadania własne ograniczanie „emisji niskiej” pochodzącej ze powiatu, zadania koordynowane i zadania gmin. źródeł osadniczych,

W poszczególnych obszarach strategicznych likwidacja lub modernizacja starych lokalnych sprecyzowane cele ekologiczne przedstawiają się kotłowni na bardziej ekologiczne, następująco poszczególnych obszarach: upowszechnianie wykorzystania Ochrona wód i poprawa ich jakości: niekonwencjonalnych źródeł energii, rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków upowszechnianie stosowania paliw komunalnych do roku 2016 w miejscowości ekologicznych w kotłowniach i indywidualnych Gorzyce w ramach „Krajowego programu systemach grzewczych; oczyszczania ścieków komunalnych”, Przeciwdziałanie poważnym awariom: ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł punktowych, zapewnienie bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego; ochrona wód przed zanieczyszczeniami spowodowanymi przez azotany ze źródeł Ochrona przyrody, krajobrazu, rolniczych, bioróżnorodności: ochrona dolin rzecznych i innych korytarzy Dostosowana do potrzeb i uzasadniona ekologicznych, zwłaszcza o znaczeniu ekonomicznie infrastruktura sprzyjająca ochronie wód ponadlokalnym, powierzchniowych

realizacja programu wprowadzania zadrzewień Modernizacja (lub i rozbudowa) istniejącej i zakrzewień śródpolnych, oczyszczalni ścieków sanitarnych w Gorzycach lub budowa nowej oczyszczalni ścieków. bieżąca ochrona walorów przyrodniczych i pomników przyrody. Modernizacja (remonty) sieci kanalizacji sanitarnej na Osiedlu Gorzyce, Racjonalne użytkowanie zasobów środowiska: Budowa sieci kanalizacji w miejscowościach: ochrona kopalin i rekultywacja terenów Wrzawy, Zalesie Gorzyckie, Furmany, Orliska poeksploatacyjnych:, Motycze Poduchowne, Gorzyce-Pączek oraz na obszarach objętych MPZP kontrola realizacji wypełniania przez przedsiębiorstwa obowiązku rekultywacji; Modernizacja stacji uzdatniania wody w Gorzycach. rozwój energetyki odnawialnej: Udział Gminy w docelowym (kompleksowym) optymalne wykorzystanie zasobów rozwiązaniu problemu odpadów stałych odnawialnych i upowszechnianie ich (współpraca z Gminami: Stalowa Wola, stosowania jako źródeł energii; Tarnobrzeg, Nowa Dęba, Nisko).

ochrona i racjonalne wykorzystanie gleb oraz Oczyszczenie i zagospodarowanie rozwój rolnictwa ekologicznego: stawu(bagien) oraz kanałów przy ul. Krętej i Stawowej w Gorzycach. ochrona gleb przed degradacją powodowaną przez czynniki antropogeniczne i naturalne, Zagospodarowanie stawów-sołectwo Wrzawy.

rekultywacja gleb zdegradowanych, Oczyszczenie i zagospodarowanie kanałów na terenie Sokolnik. ochrona zasobów gleb najlepszej jakości, nadających się do wykorzystania rolniczego Rozwinięty system ochrony przed (zgodnie ze standardami krajowymi i Unii zanieczyszczeniem powierzchni ziemi. Europejskiej), Wykonanie nowych altan śmietnikowych optymalne wykorzystanie gleb w zależności od z możliwością selektywnej zbiórki odpadów. uwarunkowań przyrodniczych; Sukcesywna likwidacja pojawiających się Ochrona i zrównoważony rozwój lasów oraz dzikich wysypisk na terenie Gminy Gorzyce. regulacja lesistości: Skuteczna ochrona czystości powietrza oraz zachowanie korzystnego wpływu lasów na wdrożony program termomodernizacji w gminie. równowagę przyrodniczą, zachowanie różnorodności biologicznej, krajobrazu Termomodernizacja obiektów komunalnych i poprawa warunków życia ludności, (szkoły, domy kultury, remizy itp.), budynków mieszkalnych osiągnięcie przestrzennie optymalnej struktury lasów w krajobrazie, Termomodernizacja budynków, w tym wykorzystanie odnawialnych źródeł energii do regeneracja zdewastowanych i zaniedbanych wytwarzania ciepła w obiektach gminnych drzewostanów w lasach prywatnych. (szkoły i inne obiekty komunalne).

2.3. Uwarunkowania wynikające z gminnych Rozwój upraw roślin energetycznych. programów sektorowych Program gospodarki zielenią z uwzględnieniem 2.3.1. Uwarunkowania wynikające ze strategii bioróżnorodności w gminie. rozwoju Gminy Poszerzenie terenów przeznaczonych do Istotnym dokumentem w stosunku do Programu zalesienia, ochrony środowiska jest „Strategia Rozwoju Gminy Gorzyce”. Jednym z celi nadrzędnych Urządzanie zieleni wokół budynków przedstawionych w strategii jest wdrożenie programu użyteczności publicznej, działań sprzyjających ochronie środowiska i dziedzictwa kulturowego Gminy. Urządzenie parku w Motyczu Poduchownym,

Ważne ze względu na ochronę środowiska cele Zagospodarowanie terenów zielonych na operacyjne określone w strategii to: osiedlu w Gorzycach, w tym urządzenie parku obok ul.11 listopada, Zagospodarowanie przez zalesienie nieużytków komunalnych i przemysłowych, lokalizowania i zniszczonych terenów leśnych-Sokolniki. obiektów działalności przemysłowej, terenów rekreacyjnych, campingów. 2.3.2. Uwarunkowania wynikające ze „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania Ochrony powietrza atmosferycznego przestrzennego Gminy Gorzyce” promowanie stosowania niskoemisyjnych Opracowana w 2008 roku aktualizacja studium nośników energii cieplnej w indywidualnych określa zarys strategii rozwoju Gminy, w której przy systemach grzewczych (gaz, olej opałowy lub formułowaniu generalnych ustaleń dotyczących odnawialnych źródeł energii), możliwość ochrony środowiska kierowano się zasadą wykorzystania gazu stwarza 100% dostęp do zrównoważonego rozwoju – rozwoju gospodarczego sieci gazowej na terenie Gminy; z uwzględnieniem czynników środowiskowych. Określono kierunki takiego przebiegu nieuchronnego wykorzystanie wymogu sporządzania raportów i pożądanego rozwoju gospodarczego, który nie oddziaływania na środowisko przedsięwzięć naruszałby w sposób istotny i nieodwracalny mogących znacząco na nie oddziaływać; środowiska, życia człowieka, nie doprowadzałby do degradacji biosfery i który godziłby prawa przyrody, zapobieganie powstawaniu uciążliwości ekonomii i kultury. Element tej strategii stanowią związanej z emisją zanieczyszczeń kierunki zagospodarowania przestrzennego Gminy, motoryzacyjnych poprzez promowanie w których skład wchodzą poniższe ustalenia korzystania z komunikacji zbiorowej, tworzenie w zakresie: warunków do korzystania z ruchu rowerowego - budowa ścieżek rowerowych, wprowadzanie Ochrony wód powierzchniowych zieleni izolacyjnej.

Realizacja sieci kanalizacyjnej obejmującej Ochrony powierzchni ziemi, rekultywacji wszystkie jednostki osadniczce oraz i wykorzystania surowców zorganizowanie systemu odbioru i oczyszczania ścieków w oparciu o istniejącą oczyszczalnię eliminacja „dzikiej” eksploatacji i wprowadzanie ścieków w Gorzycach. w miarę potrzeb pozyskiwania surowców w obrębie obszarów udokumentowanych złóż realizacja systematycznej, selektywnej zbiórki na mocy koncesji określającej warunki odpadów (zgodnie z opracowanym gminnym eksploatacji i rekultywacji. planem gospodarki odpadami) z terenu całej Gminy i bieżąca likwidacja „dzikich” wysypisk przeprowadzenie rekultywacji na terenach byłej odpadów. i aktualnej (po jej zakończeniu) eksploatacji glin w obrębie terenów górniczych. Dotyczy to zaprzestanie zrzutu wód złożowych (o wysokim znacznych powierzchni w rejonie cegielni zasoleniu) z odwadnianych wyrobisk w Zalesiu Gorzyckim, Trześni, Gorzycach, kopalnianych w Machowie, po zakończeniu Wrzawach. procesu likwidacji kopalni i rekultywacji tych terenów. Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych na terenie Gminy Ochrony wód podziemnych Ochrony gruntów rolnych i leśnych kontynuacji wzmożonej ochrony sanitarnej w obrębie stref ochrony bezpośredniej dbałość o stan zdrowotny i sanitarny lasów; poszczególnych studni tj. użytkowania terenu preferowanie naturalnego odnowienia lasów; wyłącznie do celów związanych z ujmowaniem wody; dbałość o utrzymanie naturalnych stosunków wodnych; opracowania projektów stref ochrony pośredniej i ich formalnego ustanowienia ograniczenie stosowania zrębów zupełnych. z określeniem zasad użytkowania terenu, co w szczególności dotyczy eksploatowanego Obiekty chronione na podstawie ustawy ujęcia w Gorzycach-Przybyłowie; o ochronie przyrody i proponowane do ochrony prawnej do czasu ustanowienia stref pośrednich ujęć wody wraz z określeniem zasad ich utworzenie Parku Krajobrazowego Środkowej zagospodarowania (lub do czasu likwidacji Wisły obejmującego fragment jednego nieczynnego ujęcia we Wrzawach) wstępnie z najbardziej unikatowych obiektów ustala się w obrębie obszarów zasobowych przyrodniczych Polski – dolinę Wisły i projektowanych stref pośrednich (ujęcie o siedliskach charakterystycznych dla dolin Wrzawy) zakaz: wprowadzania ścieków do nieuregulowanych rzek. ziemi i wód powierzchniowych, rolniczego wykorzystania ścieków i gnojowicy, objęcie ochroną w formie stanowiska prowadzenia eksploatacji odkrywkowej kopalin, dokumentacyjnego przyrody nieożywionej, zakładania cmentarzy i grzebania zwierząt, wychodni utworów geologicznych kambru na lokalizowania wysypisk i wylewisk odpadów „Wzgórzu Pączek”, które stanowią przedłużenie warstw skalnych tego wieku, objętych ochroną eliminacja ruchu tranzytowego w szczególności rezerwatową w Górach Pieprzowych, na terenie w miejscowości gminnej, poprzez budowę miasta Sandomierz. obwodnicy;

Ochrona bioróżnorodności promowanie wykorzystywania transportu zbiorowego oraz tworzenie warunków do ochrona przed zainwestowaniem i negatywnym upowszechniania ruchu rowerowego poprzez oddziaływaniem elementów kluczowych dla jej budowę tras rowerowych; zachowania, występujących na terenie Gminy tj. oczek wodnych, starorzeczy, ekstensywnie wprowadzanie zieleni niskiej i wysokiej; użytkowanych łąk, lasów i dolin rzecznych. wykorzystywanie planowania przestrzennego W zakresie ochrony przed skutkami powodzi dla właściwej lokalizacji zabudowy i nagłych wezbrań wód ustala się: mieszkaniowej, z zachowaniem najmniejszych odległości od dróg publicznych w zależności od obowiązek stosowania zakazów, nakazów, kategorii drogi. ograniczeń i dopuszczeń określonych w obowiązujących przepisach szczególnych, W zakresie ochrony przed promieniowaniem dotyczących ochrony przed powodzią, elektromagnetycznym ustala się zasadę honorowania w odniesieniu do obszarów bezpośredniego ograniczeń określonych stosownymi przepisami, zagrożenia powodzią – terenów położonych wynikającymi z lokalizacji istniejących między linią brzegową a wałami rzek: Wisły, i projektowanych źródeł promieniowania t.j. Sanu, Łęgu i Trześniówki; w szczególności linii NN i WN, stacji bazowych telefonii komórkowej. konieczność stosowania ograniczeń w zagospodarowaniu na terenach zagrożonych 3. CHARAKTERYSTYKA I OCENA STANU wystąpieniem wód stuletnich (terenów ŚRODOWISKA GMINY chronionych wałami rzeki Wisły i Sanu w przypadku ich uszkodzenia lub przelania się 3.1. Ogólna charakterystyka Gminy wody przez wały) poprzez stosowanie rozwiązań konstrukcyjno-technicznych przy 3.1.1. Położenie realizacji zabudowy, chroniących przed Gmina Gorzyce położona jest w północno- podmakaniem gruntów pod fundamentami zachodniej części województwa podkarpackiego i minimalizujących potencjalne straty w Kotlinie Sandomierskiej. Gmina od wschodu powodziowe; graniczy z gminą Zaleszany, od południa z gminą kontynuację działań na rzecz modernizacji Grębów, od zachodu z Tarnobrzegiem i zabezpieczenia przed przesiąkaniem i Sandomierzem, od północy z Gminami Radomyśl istniejących wałów przeciwpowodziowych n/Sanem i Dwikozami. Granice Gminy przeważnie Wisły, Sanu, Łęgu i Trześniówki; mają charakter naturalny. Północno-zachodnią granicę stanowi rzeka Wisła, zachodnią rzeka Trześniówka, w odniesieniu do występujących w międzywale północno-wschodnią rzeka San. Od południa granica rzek terenów leśnych i zadrzewień dopuszcza biegnie wzdłuż linii kolejowej relacji Sandomierz – się ich wycinkę w przypadku wystąpienia Kielce. Administracja gminna składa się z Osiedla szczególnych zagrożeń powodziowych Gorzyce mającego charakter miejski ze względu na i utrudnienia przepływu wód powodziowych infrastrukturę i zabudowę oraz 8 sołectw różnej natomiast nie dopuszcza się nowych nasadzeń. wielkości. W skład Gminy wchodzą miejscowości: Gorzyce, Wrzawy, Motycze Poduchowne, Furmany, Ochrona klimatu akustycznego Sokolniki, Orliska, Trześń i Zalesie Gorzyckie.

poprawa nawierzchni dróg od jakości której Gmina ma charakter wiejski, a jej ogólna zależy poziom emisji hałasu; powierzchnia wynosi 6 890 ha.

Rys.3.1. Położenie Gminy Gorzyce.

3.1.2. Powiązania komunikacyjne Drogi powiatowe

Drogi krajowe Łącznie w gminie Gorzyce jest ich 24,9 km i wszystkie one posiadają nawierzchnię twardą Przez obszar Gminy Gorzyce przebiegają ulepszoną (Tabela 3.1.). Stan nawierzchni dróg następujące odcinki dróg wojewódzkich: powiatowych jest zróżnicowany od dobrego do zadowalającego. Drogi te obsługują głównie droga krajowa nr 77 Lipnik – Przemyśl (na miejscowości: Trześń, Sokolniki, Furmany, Orliska terenie Gminy odcinek 7,5 km Trześń - Motycze oraz Wrzawy i spełniają funkcję dróg zbiorczych. Poduchowne). Droga ta jest elementem ciągu drogowego do przejścia w Medyce, Tabela 3.1. Drogi powiatowe na terenie Gminy Gorzyce (źródło: Starostwo Powiatowe droga wojewódzka nr 854 Annopol – Gorzyce w Tarnobrzegu, Program Ochrony Środowiska dla (na terenie Gminy odcinek 5,3 km Wrzawy - Gorzyce). powiatu Tarnobrzeskiego) Droga stanowi połączenie od drogi krajowej nr 77 w kierunku północnym regionu. Stan techniczny tych odcinków uznać można za dobry - nawierzchnie są utwardzone i dobrze utrzymane.

powierzchnia tys. Numer i odcinek drogi długość km m2 Droga nr 1089 R od drogi 854 – Goczałkowice 2,5 12,7 Droga nr 1090 R Trześń – Grębów 7,7 46,3 Droga nr 1092 R Trześń – Furmany 4,5 24 Droga nr 1094 R Furmany – Żupawa 1,2 6,5

Droga nr 1093 R Tarnobrzeg – stacja kolejowa Grębów 2,6 16 Droga nr 1011 R Kawęczyn – Skowierzyn 1,2 5,8 Droga nr 1017 R Zaleszany – Zabrnie 1,8 10,4 Droga nr 1091 R Sokolniki – Orliska 3,4 15,5

Drogi gminne i Trześni na rzece Trześniówce. Gmina nie posiada stacji i przystanków kolejowych. Obsługa pasażerska Uzupełniającą sieć dróg publicznych stanowią odbywa się ze stacji położonych na terenie ościennych drogi gminne. Łączna ich długość wynosi 52,4 km. jednostek administracyjnych: Sandomierza i Grębowa. Stan techniczny nawierzchni dróg jest zróżnicowany od dobrego do niezadowalającego. Zasadniczo 3.1.3. Sytuacja demograficzna najlepiej przedstawia się stan dróg o nawierzchni bitumicznej wykonanych w latach 1990 - 95 i tych, Gminę Gorzyce zamieszkuje 13726 osób (stan których nawierzchnię odnowiono w latach 1995 - na dzień 31.12.2008). Średnia gęstość zaludnienia 2001 oraz dróg odbudowanych po powodzi w latach wynosi 199 osób/km2. Ludność Gminy w porównaniu 2001 - 2003. do roku 2004 zmniejszyła się o 233 osoby, dotyczy to głównie miejscowości Gorzyce. W pozostałych Linie kolejowe sołectwach zanotowano niewielki wzrost liczby ludności (Tabela 3.2). Przez teren Gminy przebiega linia kolejowa Łódź Kaliska - Dębica na odcinku 3,3 km z mostami kolejowymi w Zalesiu Gorzyckim na rzece Wiśle

Tabela 3.2. Liczba mieszkańców w poszczególnych sołectwach Gminy Gorzyce w latach 2004 i 2008 (źródło: Urząd Gminy Gorzyce, 2008).

Liczba mieszkańców Lp. Nazwa sołectwa 2004 2008

1. Furmany 655 682 2. Gorzyce 7 556 7209 4. Motycze Poduchowne 298 307 5. Orliska 242 235 6. Sokolniki 1 947 1961 7. Trześń 1 536 1559 8. Wrzawy 1 536 1575 9. Zalesie Gorzyckie 189 198 Razem 13 959 13726

3.1.4. Gospodarka i rolnictwo Podstawowym kierunkiem produkcji roślinnej jest uprawa roślin małopracochłonnych tj. zbożowych Rolnictwo i roślin okopowych. Dużą powierzchnię w strukturze zasiewów zajmuje uprawa ziemniaków oraz roślin Gmina Gorzyce jest gminą wiejską, pastewnych: okopowych oraz strączkowych o charakterze przemysłowo-rolniczym, z sektorem pastewnych, motylkowych drobnonasiennych. rozwijających się usług. W ogólnej powierzchni W znacznym stopniu zmniejsza się uprawa roślin (6 890 ha), użytki rolne stanowią 4 496 ha, w tym: przemysłowych tj.: buraków cukrowych, rzepaku, grunty orne – 2 765 ha, sady – 95 ha, łąki – 1 082 tytoniu. ha, pastwiska – 553 ha (Tabela 3.3). Przewaga terenów równinnych, duża powierzchnia użytków Produkcja rolnicza odbywa się głównie rolnych, znaczne powierzchnie dobrej jakości gleb, w gospodarstwach indywidualnych - użytki rolne stabilny klimat, w którym można uprawiać większość zajmują 65,2% obszaru Gminy. Gmina Gorzyce roślin uprawnych, długi okres wegetacyjny 210 - 220 charakteryzuje się najmniejszym wskaźnikiem dni przyczyniają się do tego, że na terenie Gminy lesistości w powiecie wynoszącym 12,7%. Na terenie Gorzyce są korzystne warunki przyrodnicze Gminy przewidywane jest zalesienie łącznie ok. 3,44 do rozwoju rolnictwa. W gminie istnieje ha gruntów. 1 811 gospodarstw indywidualnych o średniej powierzchni 2,56 ha. Ok 90% gospodarstw nie przekracza 5 ha, co nie sprzyja opłacalności i wielkości produkcji, korzystne jest natomiast dla rozwoju rolnictwa zrównoważonego.

Tabela 3.3. Użytkowanie gruntów rolnych przez gospodarstwa indywidualne w gminie Gorzyce w ha (źródło: Urząd Gminy,2008)

Użytki rolne Lasy i gr.leśne Pozostałe grunty Grunty orne Sady Łąki Pastwiska [ha] [%] [ha] [%] [ha] [%] [ha] [%] [ha] [%] [ha] [%]

2765 40,13 95 1,37881 1082 15,7039 553 8,02612 873 12,67 1522 22,09

Gospodarka Podkarpacia reprezentowanego tu przez obszar równin i dolin, a konkretnie w obszarze mezoregionu zwanego W rejestrze ewidencji działalności gospodarczej „Równiną Tarnobrzeską”. Równina Tarnobrzeska jest na terenie Gminy figurują 459 podmiotów terenem piaszczystym, płaskim przeciętym wstęgami gospodarczych. Najwięcej zarejestrowanych rzek Łęgu, Trześniówki i Sanu. Jest to teren równinny podmiotów jest w dziedzinach handlu oraz usług, słabo zróżnicowany pod względem morfologicznym. najmniej w budownictwie (Tabela 3.4). Mniejsze jednostki geograficzno-morfologiczne to Płaskowyż Tarnobrzeski w południowo-zachodniej części Gminy. Równina urozmaicona jest wałami wydm parabolicznych o wysokości do 25 m Tabela 3.4. Rodzaj działalności gospodarczej na ciągnących się na długości 11 km oraz obniżeniami: terenie Gminy Gorzyce (źródło: Urząd Gminy, 2008) dolinkami bocznymi płaskimi, najczęściej podmokłymi. Liczne są zagłębienia wypełnione wodą.

Podmioty gospodarcze na terenie Z uwagi na ograniczenie terenu Gminy rzekami gminy Gorzyce Wisłą i Sanem znaczna część terenu znajduje się w obszarze nizin zaliczonych do: Rodzaj Liczba Niziny Nadwiślańskiej, rozciągającej się wzdłuż Produkcja 36 doliny Wisły. Nizina ta obejmuje starasowane dno Handel 189 doliny Wisły oraz liczne wloty jej dopływów. Dno Usługi 156 doliny Wisły osiąga szerokość do 15 km. Występują tu Transport 49 liczne starorzecza i niewielkie wydłużone formy Budownidtwo 29 piasków usypanych przez wody powodziowe. Razem 459 Doliny Dolnego Sanu, dużej i głębokiej rynny

wypełnionej osadami piaszczysto – mułkowymi W gminie Gorzyce zlokalizowane są 3 piekarnie, o miąższości do 30 m. W te utwory wcięte jest 2 młyny i masarnia. Funkcjonują 2 spółdzielnie: obecnie koryto rzeki. W dnie koryta Sanu po obu Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska oraz stronach rzeki występuje wyraźna terasa lub szeroki Spółdzielnia Mieszkaniowa. wał powodziowy wyższy od dna równiny. W roku 2002 powstała na terenie Gminy Obszar Gminy stanowi teren niski, płaski podstrefa Gorzyce w ramach Tarnobrzeskiej Specjalnej i równinny, obejmujący terasy zalewowe rzeki Wisły Strefy Ekonomicznej, EuroPark Wisłosan o powierzchni i Sanu i terasy nadzalewowe tych rzek. Terasa około 21,5 ha. Teren ten przeznaczony pod zabudowę akumulacyjna nadzalewowa występuje na poziomie od i działalność gospodarczą położony ok. 1 km od drogi 145 do 148 m n.p.m. i obejmuje całą południowo – krajowej Stalowa Wola - Sandomierz i ok. 15 km od wschodnią część Gminy. Jest to monotonna Tarnobrzegu. Zakłady zlokalizowane na terenie Strefy powierzchnia urozmaicona sporadycznymi wałami należą do branży metalowej (produkcja stopów wydmowymi i holoceńskimi dolinami drobnych cieków aluminiowych, odlewy z metali lekkich): Alumetal powierzchniowych. Gorzyce Sp. z o.o., Press+Sintertechnik Sp. z.o.o oraz Federal Mogul – Gorzyce S.A., produkujący min. Terasa zalewowa wyższa obejmuje znaczny tłoki, felgi aluminiowe. obszar północnej i zachodniej części Gminy. Występuje ona na poziomie 143 do 147 m n.p.mm. Na terenie Gminy funkcjonuje około 20 cegielni, Jest to prawie płaska powierzchnia, porozcinana na które produkują ceramikę budowlaną. W Sokolnikach odosobnione płaty przez odnogi i meandry cieków oraz zlokalizowany jest Wytwórnia Mas Bitumicznych - drobnych strug wodnych, rowów i kanałów. Zakład RPRD S.A Terasa zalewowa niższa występuje wąskim 3.2. Charakterystyka i stan środowiska pasem wzdłuż Wisły i Sanu oraz fragmentarycznie w 3.2.1. Geomorfologia obrębie wyższej terasy zalewowej. Jest to teren występujący na poziomie 141 do 145 m n.p.m. Wg podziału fizyczno-geograficznego Gmina Najniżej położony punkt na terenie Gminy występuje Gorzyce położona jest w obrębie północnej części na rzędnej około 140 m n.p.m., a najwyższy na około 150 m n.p.m. 3.2.2. Geologia W oparciu o kryteria przyrodniczo-rolnicze na terenie Gminy występują: Pod względem budowy geologicznej teren Gminy położony jest w obrębie Zapadliska gleby terenów równinno-nizinnych, Przedkarpackiego. gleby współczesnych teras rzecznych. Starsze paleozoiczne podłoże (kambr i sylur) pokryte zostało osadami trzeciorzędowymi Gleby terenów nizinnych, więc Kotliny i czwartorzędowymi. Niewielki fragment utworów Sandomierskiej i Niecki Nidziańskiej, są głównie kambryjskich stanowiących strukturalne przedłużenie napiaskowe oraz naglinowe i naiłowe. Są to gleby Gór Pieprzowych odsłania się na wzgórzu w rejonie zaliczane do kompleksu żytniego stałego klasy IV – VI. Pączka Gorzyckiego. Kambr reprezentowany jest przez Gleby kompleksu 6 są mało żyzne, natomiast łupki ilaste i kwarcyty. kompleks 7 jest jałowy, o bardzo niskiej produkcyjności, grunty wskazane do zalesienia. Utwory syluru występują na znacznych Znaczny odsetek gruntów użytkowanych rolniczo głębokościach głównie wzdłuż północnego brzegu stanowią użytki zielone występujące w obrębie utworów kambryjskich w postaci szarogłazów, łupków terenów o zwiększonej wilgotności. Lokalnie szarogłazowych oraz łupków ilastych. występują tu gleby mułowo-torfowe i gleby bagienne.

Trzeciorzęd reprezentowany jest przez osady Gleby współczesnych teras rzecznych to miocenu piętra: głównie mady o niewykształconym profilu, użytkowane rolniczo występujące w obrębie dolin baden – piaski i mułki, iły z wkładkami węgla rzecznych. Są to gleby kompleksu pszenno- brunatnego oraz warstwami erwiliowymi gipsów i iłów buraczanego. marglistych poziomu nadgipsowego, 3.2.3.2. Zanieczyszczenie i degradacja gleb sarmat – iły łupkowe z piaskami oraz iły i mułowce frakcji krakowieckiej noszącej nazwę iłów Obowiązek prowadzenia monitoringu gleby krakowieckich. i ziemi w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska wynika z zapisów art. 266 oraz 109 Miąższość utworów trzeciorzędowych osiąga ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony maksymalnie do 200 m. środowiska (Dz. U. Nr 62 poz. 627) i zgodnie z nimi okresowe badania jakości gleby i ziemi należą do Czwartorzęd reprezentowany jest przez osady zadań własnych starosty. Krajowy monitoring plejstoceńskie i holoceńskie zalegające na utworach właściwości gleb, przeprowadzony przez Instytut trzeciorzędowych oraz lokalnie bezpośrednio na Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach utworach kambryjskich. Miąższość utworów w latach 1995-2000 na próbkach gleb z poziomu czwartorzędowych na terenie Gminy waha się orno-próchniczego, nie obejmował terenów Gminy w granicach 0 – 20 m. Gorzyce.

Osady plejstoceńskie występują głównie Istotny problem gospodarczy i ekologiczny w południowej części Gminy. Reprezentowane są stwarza zakwaszenie gleb, które zmniejsza przez piaski z wkładkami mułków oraz żwirami w wykorzystanie przez rośliny składników pokarmowych spągu. Budują one terasę akumulacyjną nadzalewową. i w efekcie znacząco obniża przydatność rolniczą tych Miąższość piasków rzecznych wynosi średnio 15 m. gruntów. Na terenie Gminy gleby bardzo kwaśne i kwaśne zajmują 62% (Polska 58%), gleby lekko Piaski eoliczne występują w niewielkich kwaśne 28%, obojętne 8% i zasadowe 2%. ilościach w południowej części Gminy, w obrębie niewielkich wydm o wysokości dochodzącej do 8 m Na terenie Gminy występuje podwyższona lub w postaci niewielkich odosobnionych płatów. zawartość siarki - jest to spowodowane intensywną Budują je piaski drobno i średnioziarniste barwy w przeszłości eksploatacją złóż siarki i jej jasnoszarej. przetwórstwem. Głównym źródłem zanieczyszczenia gleb siarką były emitowane do powietrza Osady holoceńskie reprezentowane są przez atmosferycznego przez KiZPS „Siarkopol” piaski i mułki poziomu nadzalewowego terasy w Tarnobrzegu mgły kwasu siarkowego, tlenki siarki zalewowej oraz mad, które zajmują około połowy i pył siarkowy. obszaru Gminy. Mady holoceńskie mają charakter ilasty oraz ilasto – piaszczysty. Miejscami mady Podwyższona zawartość siarki stanowić może przechodzą w iły suche, twardoplastyczne. W spągu potencjalne zagrożenie, gdyż w glebie ulega ona występują dobrze przemyte piaski. utlenieniu i w wyniku reakcji oksydacji powstaje kwas siarkowy, który zakwasza glebę. Zawartość metali Współczesne doliny rzeczne zbudowane są ciężkich nie przekracza norm jednak kwaśny odczyn z piasków aluwialnych, w stropie przewarstwianych może spowodować, że metale te, które dotychczas mułkami. były w połączeniach nie mobilnych zostaną 3.2.3. Gleby uruchomione i mogą stanowić zagrożenie dla jakości płodów rolnych. W przypadku migracji metali ciężkich 3.2.3.1. Charakterystyka gleb w głąb profilu glebowego mogą stanowić zagrożenie dla wód gruntowych a także powierzchniowych. Dla terenów o podwyższonej zawartości siarki w glebie zaleca się kontrolę odczynu i wapnowanie celem mineralnych. Występują tu różnorodne surowce uniknięcia zagrożenia ze strony mobilnych metali kambryjskie trzecio - i czwartorzędowe. Są to głównie ciężkich. iły krakowieckie, gliny, mułki, a także piaski. Surowce te wykorzystywane są do produkcji materiałów 3.2.4. Złoża surowców mineralnych budowlanych. Złoża kruszyw naturalnych występujących na terenie Gminy przedstawia 3.2.4.1. Zasoby kopalin Tabela 3.5.

Na terenie Gminy Gorzyce brak jest udokumentowanych złóż znaczących surowców

Tabela 3.5. Kruszywa naturalne w gminie Gorzyce (źródło: Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce” 2002 r.).

Zasoby w tys. ton Stan gospodarowania Wydobycie w L.p. Nazwa złoża Geologiczno- żłoża Przemysłowe tys. ton bilansowe 1 Furmany Zaniechane 2 - - Zagospodarowane, 2 Sokolniki (Orliska) 1631 1606 51 eksploatowane Rozpoznane 3 Sokolniki (Orliska) 35 35 - szczegółowo Rozpoznane 4 Poręby Furmańskie 62 - - szczegółowo

Główny kierunek wykorzystania wydobywanych surowców ilastych to produkcja cegły i innych materiałów ceramicznych. Na terenie Gminy funkcjonuje 12 cegielni. Aktualne obszary górnicze na terenie Gminy Gorzyce przedstawia Tabela 3.6.

Tabela 3.6. Aktualne obszary górnicze na terenie Gminy (dane z Urzędu Gminy)

Powierzchnia L.p. Miejscowość Rodzaj kopaliny Nazwa OG Data wydania koncesji OG w [ha]

1 Trześń Surowiec gliniasty Filipek 1,01 22.09.1995r. 2 Trześń Surowiec gliniasty Sołtys 1,51 01.12.1995r. 3 Trześń Surowiec gliniasty Walczyna 2,05 28.02.1996r. 4 Trześń Surowiec gliniasty Sołtys I i II 1,61 21.07.1997r. 5 Trześń Surowiec gliniasty Dul V 1,29 28.09.1999r. 6 Gorzyce Surowiec gliniasty Grzeponek 0,34 29.11.1995r. 7 Gorzyce Surowiec gliniasty Korga 2,04 30.12.1995r.

8 Zalesie Gorzyckie Surowiec gliniasty Grzeponek 0,37 26.01.1996r.

9 Zalesie Gorzyckie Surowiec gliniasty Dul III 2,05 03.10.1996r.

10 Zalesie Gorzyckie Surowiec gliniasty Dul IV 0,53 09.09.1998r.

11 Zalesie Gorzyckie Surowiec gliniasty Dul II 0,57 27.08.1996r.

12 W rzawy Surowiec gliniasty Laskowski 1,54 28.02.1996r. Sokolniki 13 Kruszywo naturalne Sokolniki 11,65 22.01.1997r. (Orliska)

Tereny występowania złóż z mocy ustawy Prawo geologiczne i górnicze podlegają ochronie przed zmianą użytkowania. Eksploatacja złóż odbywa się na podstawie koncesji. Po zakończeniu eksploatacji istnieje obowiązek rekultywacji o kierunku rolniczym lub wodnym. Stan zagospodarowania złóż surowców ilastych ceramiki budowlanej na terenie Gminy został przedstawiony w Tabeli 3.7.

Tabela 3.7. Surowce ilaste ceramiki budowlanej na terenie Gminy Gorzyce (źródło: „Bilans zasobów i kopalin wód podziemnych w Polsce”, 2002 r.).

Stan Zasoby w tys. m3 Lp. Nazwa złoża zagospodaro- geologiczne - Wydobycie przemysłowe wania złoża bilansowe 1 Gorzyce - Cetnarski 1 E 8 8 1 2 Gorzyce działka nr 613 Z 3 - - 3 Gorzyce działka nr 909 E 7 7 1 4 Gorzyce - Grzegorzek Z - - - 5 Gorzyce - Jakubik I Z 1 - - 6 Gorzyce - Korga E 14 14 1 7 Trześń III E 2 2 1 8 Trześń - Filipek R 29 29 - 9 Trześń - Koper II E 2 2 1 10 Tzreśń - Kułaga E 7 7 1 11 Trześń - Kułaga I Z 6 - - 12 Trześń - Kułaga II E 4 - 2 13 Trześń - Łabuda E 2 - 2 14 Trześń - Łabuda II R 38 - - 15 Trześń - Łabuda III R 32 - - 16 Trześń - Pociecha Z 4 - - 17 Trześń - Pociecha III R 10 - - 18 Trześń - Stępień E 9 9 0 19 Trześń - Turbiarz E 3 3 8 20 Woźniak I E 34 34 1 21 Wrzawy E 31 - 0 22 Wrzawy działka nr 2283 Z 5 - - 23 Wrzawy działka nr 2320/2 Z 13 - - 24 Wrzawy działka nr 2337/1 E 35 35 0 25 Wrzawy - Jurek E 21 21 2 26 Zalesie Gorzyckie Grzegorzek II E 18 18 1 27 Zalesie Gorzyckie Dul I i II E 12 12 1 28 Zalesie Gorzyckie Warzycki I T 9 9 - 29 Zalesie Gorzyckie Dul V E 13 - 1 30 Zalesie Gorzyckie działka nr 437 Z 2 - - 31 Zalesie Gorzyckie działka nr 438 Z 4 - - 32 Zalesie Gorzyckie działka nr 289 Z 7 - - 33 Zalesie Gorzyckie działka nr 76/1 Z 8 - - 34 Zalesie Gorzyckie Dul III E 13 13 0 35 Zalesie Gorzyckie Kułaga I R 8 - - 36 Trześń Foltarz I E 8 8 1 37 Trześń działka nr 178/1, 238, 239 E 27 27 1

E – zagospodarowane, eksploatowane, Z – zaniechane, R – rozpoznane szczegółowo (kat. A+B+C), T – eksploatowane okresowo

3.2.4.2. Tereny zdegradowane

Na terenie Gminy Gorzyce obszar terenów wymagających rekultywacji (zdegradowanych i zdewastowanych) wynosi ponad 5 hektarów (Tabela 3.8). Rekultywacja, jakiej zostanie poddany teren zdegradowany uzależniona jest od budowy litologicznej skał nadkładu. Rekultywacja rolna zalecana jest na glebach średnich i ciężkich, jednak w przypadku iłów czy gliny ciężkiej można rozpatrzyć możliwość przeprowadzenia rekultywacji leśnej, gdyż są to gleby trudne w utrzymaniu – mają one krótki okres wegetacyjny. W przypadku gleb lekkich zalecana jest rekultywacja leśna. W przypadku rekultywacji wodnej, kiedy występuje problem z dopływem wód podziemnych, zaleca się użytkowanie łąkowe i pastwiskowe, inną koncepcją są zbiorniki retencyjne.

Tabela 3.8. Grunty wymagające rekultywacji na terenie Gminy Gorzyce (źródło: Urząd Gminy 2008).

Podmiot odpowiedzialny za Miejscowość Powierzchnia (ha) Rodzaj degradacji rekultywację

Trześń, Zalesie Gorzyckie, Eksploatacja 5,02 Właściciel cegielni Wrzawy, Gorzyce surowców ilastych

Szczególnego znaczenia nabiera właściwa wilgotność powietrza względna średnia rekultywacja terenów poeksploatacyjnych takich 70-80%. surowców, jak piaski i gliny, a także terenów zdegradowanych inną działalnością. Ze względu na Dla obszaru Gminy częstotliwość oraz stopień zagrożenie bezpieczeństwa publicznego i ochronę ryzyka zjawisk sejsmicznych są znikome (obszar walorów przyrodniczych i krajobrazowych w trakcie asejsmiczny). Nie istnieją tu także strefy czynnych prac nad porządkowaniem stanu zasobów kopalin zjawisk geodynamicznych takich, jak: strefy uskokowe powinny być wskazane tereny wymagające współcześnie czynne, zjawiska krasowe. Nie natychmiastowej rekultywacji. obserwuje się także zagrożeń wywołanych ruchami masowymi: osuwiska (spływy, zsuwy, obrywy), lessy 3.2.5. Powietrze atmosferyczne (suffozja, osiadanie zapadowe, zmywy), czy wydmy (deflacja, degradacja). 3.2.5.1. Klimat W obszarze dolinnym Wisły i Sanu występuje Gmina Gorzyce znajduje się w zasięgu zjawisko zalegania warstw zimnego i wilgotnego cyrkulacji południowej i zachodniej mas powietrza. powietrza w obniżeniach i zagłębieniach terenowych. W okresach chłodnych przeważa cyrkulacja południowo-zachodnia, a w okresach ciepłych 3.2.5.2.Zanieczyszczenie powietrza zachodnia i północno-zachodnia. Częstość występowania cisz to średnio 21,3 %. Prędkość Emisja przemysłowa wiatrów wynosi średnio 2,8 m/s. Największą średnią prędkość wykazują wiatry wiejące w listopadzie Stan jakości powietrza atmosferycznego na 3,4 m/s, najsłabsze wiatry wieją w sierpniu terenie Gminy kształtuje emisja zanieczyszczeń 2,2 m/s. Średnie roczne temperatury powietrza z procesów technologicznych w zakładach wynoszą 6-8 stopni. Roczny opad deszczu przemysłowych. 575 – 725mm. Długość okresu wegetacyjnego Istniejące zakłady produkcyjne i usługowe, nie wynosi 210 – 220 dni. Warunki klimatyczno - rolnicze stanowią źródeł emisji istotnie wpływających na stan ą jednymi z lepszych na terenie kraju. atmosfery. Zakłady wchodzące w skład Specjalnej Wg Narodowego Atlasu Polski obszar Gminy Strefy Ekonomicznej (min. Alumetal Gorzyce Sp. znajduje się w Regionie Sandomierskim w krainie z o.o., Press+Sintertechnik Sp. z o. o. ), w tym oznaczonej nr 47, dla której charakterystyki największy nowoczesny zakład branży metalowej klimatyczne przedstawiają się następująco: Federal Mogul – Gorzyce S.A., zaliczane są do dużych źródeł spalania paliw, eksploatujących instalacje temperatura powietrza styczeń -3,5°C, energetycznego spalania paliw o mocy powyżej lipiec +18°C, 50 MW, przez co zobligowany są obowiązującymi przepisami prawa, do stałego ograniczania emisji czas trwania zimy 92 dni, zanieczyszczeń. Zakłady stosują nowoczesne technologie w produkcji oraz urządzenia ograniczające czas trwania lata 95 dni, emisję zanieczyszczeń.

liczba dni pogodnych 70 dni, Punktowymi źródłami emisji, mogącymi sezonowo, lokalnie wpływać negatywnie na stan liczba dni pochmurnych 110 dni, atmosfery są liczne na terenie Gminy cegielnie, wykorzystujące paliwa stałe oraz Wytwórnia Mas liczba dni z szatą śnieżną 80 dni, Bitumicznych - Zakład RPRD S.A. w Sokolnikach. ilość opadów średnio rocznie 670 mm, Wg danych Wojewódzkiego Banku odparowanie terenowe średnio rocznie Zanieczyszczeń Środowiska Urzędu Marszałkowskiego 420-450 mm, w Rzeszowie całkowity ładunek emisji pyłów i gazów ze źródeł energetycznych i technologicznych z Gminy Gorzyce w 2007 r. wyniósł 8278,45 Mg. Emisję zanieczyszczeń dla Gminy Gorzyce przedstawia Tabela 3.9.

Tabela 3.9 Ładunek zanieczyszczeń wyemitowanych do atmosfery w gminie Gorzyce w 2007 (wg danych WBZŚ)

L.P Emisja zanieczyszczeń Ładunek całkowity Mg/rok 1 Dwutlenek siarki 55,57 2 Dwutlenek azotu 50,69 3 Tlenek węgla 117,09 4 w.alif.do C12 0,56 5 Węglowodory aromatyczne 0,42 6 Fluor 1,08 7 Chlorowodór 8,27 8 Chlor 0,41 9 Fenol 0,16 10 Formaldehyd 0,07 11 Kwas siarkowy 0,73 12 alk.butylowy 0,33 13 alk.izobutyl. 0,16 14 Dwutlenek węgla 7933,5 15 Pył 72,1 16 Cyna 0 17 Fluorowodór 3,24 18 Ksylen 0,01 19 Pozostałe 34,04 RAZEM 8278,45

Wg danych Wojewódzkiego Banku Zanieczyszczeń Środowiska w 2007 r. na terenie Gminy najwięcej zanieczyszczeń wyemitował do powietrza zakład produkcyjny Federal Mogul Gorzyce S.A. Łączna wartość emisji wynosi 5920,83 Mg.

Emisja zanieczyszczeń emitowanych do środowiska przez Federal Mogul Gorzyce S.A. została przedstawiona w tabelach nr 3.10.

Tabela 3.10. Emisja zanieczyszczeń w roku 2007w zakładzie produkcyjnym Federal Mogul Gorzyce S.A. wg rodzaju zanieczyszczeń (źródło: WBZŚ)

Nazwa zakładu Rodzaje zanieczyszczeń Wielkość emisji[kg/rok] 1. Fluor 55 2. HCl 131 3. Benzo(a)piren 0,11 4. Pył krzemowy 170 5. Pył grafitowy 19 6. Formaldehyd 0,12 7. Alkohol furfurylowy 1,54 Federal-Mogul Gorzyce 8. Węglowodory aromatyczne 136 S.A. 9. Chrom 0,81 10. Sadza 11

11. H2SO4 34 12. Glikol 99

13. Cl2 17 14. Węglowodory alifatyczne 318 15. Freon 22 (HCFC) 270

Zakład posiada certyfikat ISO 14 001 - przestarzałych konstrukcyjnie piecach bez właściwego Certyfikowany System Zarządzania Środowiskiem nadzoru procesu spalania i bez urządzeń odpylających. pomagający m.in. zarządzać zagrożeniami dla środowiska czy zminimalizować niekorzystny wpływ Emisja komunikacyjna na środowisko. Źródłem tego rodzaju emisji są drogi o dużym Na stan czystości powietrza w gminie wpływ natężeniu ruchu kołowego. Zanieczyszczenia mają również źródła emisji przemysłowej (spalanie komunikacyjne to głównie: tlenek i dwutlenek węgla, paliw, procesy technologiczne) położone poza terenem tlenki azotu, węglowodory, pyły, metale ciężkie. Gminy o wysokich emitorach. Są to: KiZPS Wpływają one na pogorszenie jakości powietrza „Siarkopol”, Elektrownia Połaniec, Piklington atmosferycznego i powodują wzrost stężenia ozonu Sandoglass, w mniejszym stopniu Elektrociepłownia w troposferze. Istotne jest również zapylenie i Huta w Stalowej Woli ze względu na przeważający powstające na skutek ścierania się opon, okładzin zachodni kierunek wiatrów, PEC Sandomierz, PEC hamulcowych i nawierzchni dróg. Emisja Tarnobrzeg. Zakłady te objęte są dosyć dobrze komunikacyjna stanowi szczególne zagrożenie dla funkcjonującym systemem monitoringu, terenów przyległych, głównie ma niekorzystny wpływ a odpowiednia polityka w ostatnich latach na uprawy polowe. doprowadziła do znaczącego spadku ich uciążliwości. Ciężar emisji z energetycznego spalania paliw powoli Jakość powietrza wg badań WIOŚ przenosi się na małe i średnie zakłady oraz na niską Według obowiązujących przepisów, ocena emisję. jakości powietrza dokonywana jest w ramach Emisja niska państwowego monitoringu środowiska. Na potrzeby ustalenia odpowiedniego sposobu oceny jakości Źródłem niskiej emisji są lokalne kotłownie powietrza wojewoda dokonuje przynajmniej co pięć lat i piece węglowe używane w indywidualnych klasyfikacji stref, odrębnie pod kątem poziomu każdej gospodarstwach domowych. Takie lokalne systemy substancji, wyodrębniając strefy, w których grzewcze i piece domowe nie posiadają urządzeń przekroczone są wartości kryterialne (dopuszczalne, ochrony powietrza atmosferycznego. Wielkość emisji progowe) oraz co roku dokonuje oceny poziomu z tych źródeł jest trudna do oszacowania i wykazuje substancji w powietrzu w danej strefie, a następnie zmienność sezonową wynikającą z sezonu dokonuje klasyfikacji stref. grzewczego. Spala się w nich różnego rodzaju materiały odpadowe, w tym odpady komunalne, które Ocena roczna jakości powietrza są źródłem emisji dioksyn, gdyż proces spalania jest Zgodnie z zapisem art. 89 ustawy - Prawo niepełny i zachodzi w stosunkowo niskich ochrony środowiska, Wojewódzki Inspektor Ochrony temperaturach. Środowiska co roku dokonuje oceny poziomu Zaopatrzenie w gaz i ciepło substancji w powietrzu w danej strefie, a następnie dokonuje klasyfikacji stref. Gmina Gorzyce jest w 100% zgazyfikowana. Dominującym w gospodarstwach domowych Ocena i wynikające z niej działania odnoszone materiałem opałowym jest węgiel i miał węglowy, ok. są do obszarów nazywanych strefami. Zgodnie 5 – 10% zabudowy jednorodzinnej posiada instalacje z ustawą Prawo ochrony środowiska strefę stanowi: centralnego ogrzewania opalane gazem. Obiekty na aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej terenie Gminy są w głównej mierze zaopatrywane 250 tysięcy, w ciepło na potrzeby centralnego ogrzewania i przygotowania ciepłej wody. Na terenie Gminy obszar jednego lub więcej powiatów nie działają instytucje wyposażone we własne źródła wchodzący w skład aglomeracji. ciepła. Są to przede wszystkim szkoły, budynki OSP, Domy Ludowe, a także budynek Urzędu Gminy, Ocena pod kątem ochrony zdrowia obejmuje kotłownie osiedlowe oraz kotłownia Zakładu Federal następujące zanieczyszczenia: Mogul S.A., które jako materiał opałowy wykorzystują gaz. W latach 2004 – 2007 Gmina dokonała wymiany - dwutlenek azotu NO2, kotłów grzewczych węglowych we wszystkich obiektach Gminy oraz użytkowanych przez jednostki - dwutlenek siarki SO2, gminne. Zastąpienie kotłowni opalanych węglem na kotłownie olejowe lub gazowe daje wymierne korzyści - benzen C6H6, dla środowiska takie jak: zmniejszenie emisji związków - ołów Pb, siarki do atmosfery oraz likwidacja odpadów powstających podczas spalania węgla. - arsen As,

Opalanie węglem kamiennym stanowi - nikiel Ni, uciążliwość dla środowiska. Zanieczyszczenia z tego rodzaju źródła zawierają znaczne ilości popiołu (około - kadm Cd, 20 %), siarki (1 – 2 %) oraz azotu (1 %). W znacznej większości domów węgiel spalany jestw - benzo(a)piren B(a)P, - pył PM10, Tarnobrzeg. Łączna liczba mieszkańców strefy wynosi 351100 osób, natomiast jej powierzchnia 2808 km2. - ozon O3, Wyniki badań monitoringowych pod kątem - tlenek węgla CO. ochrony zdrowia przeprowadzonych w 2007 rok (Tabela 3.11.): Zakres oceny za rok 2007 jest poszerzony o arsen, nikiel, kadm i benzo(a)piren, czyli Dwutlenek siarki. Ustalono klasę A z uwagi na zanieczyszczenia objęte dyrektywą Parlamentu brak przekroczeń wartości kryterialnych Europejskiego i Rady 2004/107/WE z dnia 15 grudnia ustalonych dla stężeń 1 godz. i 24 godz. 2004 roku w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu Dopuszczalny poziom dwutlenku siarki i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych zachowany jest w odniesieniu do norm w otaczającym powietrzu obowiązujących na terenie kraju, tj. 1 godz. – 350 µg/m3; 24 godz. -150 µg/m3. W ocenie pod kątem ochrony roślin należy uwzględnić: Dwutlenek azotu. Uzyskano klasę A z uwagi na brak przekroczeń wartości kryterialnych - dwutlenek siarki SO2, obowiązujących dla stężeń 1 godz. - tlenki azotu NOx, Dopuszczalny poziom dwutlenku azotu zachowany jest w odniesieniu do norm - ozon O3. obowiązujących na terenie kraju, tj. 200 µg/m3.

Podstawę klasyfikacji stref w oparciu o wyniki Pył zawieszony PM10. Uzyskano klasę A rocznej oceny jakości powietrza stanowią: z uwagi na brak przekroczeń wartości kryterialnych obowiązujących dla stężeń - dopuszczalny poziom substancji w powietrzu, 24 godz. oraz średniorocznego. Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu: 24 godz. - - dopuszczalny poziom substancji w powietrzu 50 µg/m3; roczny - 40 µg/m3). powiększony o margines tolerancji, Ołów. Strefa spełnia wymogi klasy A z uwagi - poziom docelowy, na nie przekraczanie wartości kryterialnych - poziomy celów długoterminowych. stężeń odnoszących się do rocznego uśredniania wyników pomiarów. Średnie roczne Wynikiem oceny pod kątem kryteriów dla stężenia ustalone zostały na poziomie znacznie ochrony zdrowia oraz kryteriów dla ochrony roślin dla niższym od dopuszczalnego (dopuszczalny wszystkich substancji, które podlegają ocenie jest poziom - 0,5 µg/m3). zaliczenie strefy do jednej z poniższych klas: Benzen. Strefa spełnia wymogi klasy A z uwagi klasa A – gdy stężenia zanieczyszczeń na na nie przekraczanie wartości kryterialnych terenie strefy nie przekraczają odpowiednio stężeń odnoszących się do rocznego poziomów dopuszczalnych, poziomów uśredniania wyników pomiarów. Średnie roczne docelowych, poziomów celów stężenia ustalone zostały na poziomie znacznie długoterminowych niższym od wynoszącego 5 µg/m3 dopuszczalnego poziomu. klasa B – gdy stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy Tlenek węgla. Strefa spełnia wymogi klasy A dopuszczalne lecz nie przekraczają poziomów z uwagi na nie przekraczanie wartości dopuszczalnych powiększonych o margines kryterialnej stężeń wyrażanej jako maksymalna tolerancji średnia ośmiogodzinna, spośród średnich kroczących, obliczanych co godzinę z ośmiu klasa C – gdy stężenia zanieczyszczeń na średnich jednogodzinnych w ciągu doby. terenie strefy przekraczają poziomy Poziom dopuszczalny maksymalnej średniej dopuszczalne powiększone o margines ośmiogodzinnej wynosi 10 000 µg/m3 tolerancji, w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony – poziomy dopuszczalne, Kadm. Strefa spełnia wymogi klasy A z uwagi poziomy docelowe, poziomy celów na nie przekraczanie wartości kryterialnych długoterminowych. stężeń odnoszących się do rocznego uśrednienia wyników pomiarów. Średnie roczne Zaliczenie strefy do określonej klasy zależy od stężenie zostało ustalone na poziomie niższym stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze niż wynoszącego 5 ng/m3 poziomu docelowego. i wiąże się z wymaganiami dotyczącymi działań na rzecz poprawy jakości powietrza lub na rzecz Nikiel. Strefa spełnia wymogi klasy A z uwagi utrzymania tej jakości. na nie przekroczenie wartości kryterialnych stężeń odnoszących się do rocznego Gmina Gorzyce została zakwalifikowana do uśrednienia wyników pomiarów. Poziom strefy tarnobrzesko-leżajskiej o kodzie: PL.18.09.z.05. docelowego substancji w powietrzu wynosi W skład strefy wchodzą: powiat tarnobrzeski, 20 ng/m3. stalowowolski, niżański, leżajski oraz miasto Arsen. Strefa spełnia wymogi klasy A z uwagi Ozon. Strefa spełnia wymogi klasy A z uwagi na nie przekroczenie wartości kryterialnych na dotrzymanie wartości kryterialnej stężenia stężeń odnoszących się do rocznego ośmiogodzinnego przez maksymalną średnią uśrednienia wyników pomiarów. Poziom ośmiogodzinną spośród średnich kroczących docelowy substancji w powietrzu wynosi obliczanych ze średnich stężeń 6 ng/m3 jednogodzinnych w ciągu doby (dopuszczalna norma – 120 µg/m3). Bezno(a)piren. Strefa spełnia wymogi klasy C. Badania monitoringowe wskazały stężenie powyżej wartości docelowej

Tabela 3.11. Wynikowe klasy strefy tarnobrzesko-leżajskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna, uzyskane w OR dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia (źródło: WIOŚ Rzeszów 2007 r.).

Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy

SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO Cd Ni As B(a)P O3 A A A A A A A A A C A

Wyniki badań monitoringowych pod kątem azotu, ozonem nie stwierdzono przekroczeń wartości ochrony roślin przeprowadzonych w 2007 roku kryterialnych. (Tabela 3.12.): W przypadku kryterium ochrony zdrowia strefa Dwutlenki siarki. Ustalono klasę A z uwagi na uzyskała klasę A pod względem stężeń wszystkich nie przekraczanie wartości kryterialnej ustalonej zanieczyszczeń z wyjątkiem benzo(a)piran zawartego dla stężenia uśrednionego dla roku. Stężenie w pyle zawieszonym PM10. Benzo(a)piren emitowany średnioroczne SO2 nie przekracza jest w znacznych ilościach do powietrza w wyniku dopuszczalnego poziomu obowiązującego na spalania paliw stałych na cele grzewcze, w związku terenie kraju (40 µg/m3). z tym stężenia osiągały bardzo wysokie wartości w sezonie grzewczym, wielokrotnie przekraczające Tlenki azotu. Ustalono klasę A z uwagi na nie wartość 1 ng/m3 (przekroczenia 10-130 % wartości przekraczanie wartości kryterialnej ustalonej dla docelowej). Obowiązek dotrzymania wartości średniorocznego stężenia. Dopuszczalny poziom średniorocznej przez stężenia benzo(a)piranu na tlenków azotu zachowany jest w odniesieniu do poziomie 1 ng/m3 obowiązuje od 1 stycznia normy obowiązującej na terenie kraju 2013 roku. Do tego czasu należy podejmować, tam (40 µg/m3). gdzie jest to możliwe technicznie i technologicznie, działania i inwestycje pozwalające na systematyczne Ozon. Ustalono klasę A z uwagi na nie obniżanie notowanych obecnie stężeń benzo(a)piranu przekraczanie wartości kryterialnej stężeń w powietrzu. jednogodzinnych ozonu wyrażanych normowanym parametrem „AOT 40”. 3.2.6. Hałas i niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne Tabela 3.12. Wynikowe klasy strefy tarnobrzesko-leżajskiej dla poszczególnych Hałas instalacyjny obejmuje zarówno dźwięki zanieczyszczeń oraz klasa ogólna, uzyskane w OR emitowane przez różnego rodzaju maszyny dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych i urządzenia, a także części procesów w celu ochrony roślin (źródło: WIOŚ Rzeszów 2007) technologicznych, jak i instalacje oraz wyposażenie małych zakładów rzemieślniczych i usługowych. Do hałasów instalacyjnych zalicza się także dźwięki Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych emitowane przez urządzenia obiektów handlowych Klasa ogólna zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy strefy (wentylatory, urządzenia klimatyzacyjne itp.), a także - SO2 NOx O3 urządzenia nagłaśniające w lokalach gastronomicznych A A A A i rozrywkowych.

Istniejące zakłady produkcyjne, zlokalizowane Strefa tarnobrzesko-leżajska pod względem w obrębie Specjalnej Strefy Ekonomicznej, ze względu kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin na położenie w sąsiedztwie terenów zabudowy została zakwalifikowana do klasy A. Po mieszkaniowej jednorodzinnej, zagrodowej przeanalizowaniu wyników pomiarów dla i wielorodzinnej mogą stanowić zagrożenie zanieczyszczeń powietrza dwutlenkiem siarki, tlenkami uciążliwości hałasem, oraz mogą nie dotrzymywać elektromagnetyczne o wartościach wyższych od standardów akustycznych. dopuszczalnych występują nie dalej niż kilkadziesiąt metrów od samych anten i na wysokości ich Zakłady zostały zobligowane do zainstalowania. przeprowadzenie pomiarów hałasu w środowisku oraz do przekazywania wyników pomiarów Wojewodzie Według Rozporządzenia Ministra Środowiska oraz Podkarpackiemu Wojewódzkiemu Inspektorowi z dnia 30 października 2003 roku w sprawie Środowiska. dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania Czynnikami wpływającymi na poziom hałasu dotrzymania tych poziomów (Dz. U. 2003 Nr 192, komunikacyjnego są natężenie i płynność ruchu, poz. 1883) pomiary poziomów pól procentowy udział pojazdów ciężarowych elektromagnetycznych w otoczeniu stacji i linii w strumieniu pojazdów, prędkość strumienia elektroenergetycznych wykonuje się, jeżeli ich pojazdów, położenie drogi oraz rodzaj nawierzchni, napięcie znamionowe jest równe bądź wyższe niż ukształtowanie terenu, przez który przebiega trasa 110 kV. komunikacyjna, charakter obudowy trasy i rodzaj sąsiadującej z trasą zabudowy. Przebiegające przez obszar Gminy linie elektroenergetyczne Najwyższych Napięć 220 kV Powszechność i intensywność hałasu w miejscu i 110 kV wymagają strefy ochronnej, w obrębie której zamieszkania stanowi realne zagrożenie zdrowia, nie należy lokalizować obiektów kubaturowych ze a zwłaszcza obniżenie psychicznego komfortu i jakości względu na ochronę ludzi i środowiska przed życia. oddziaływaniem pola elektromagnetycznego zgodnie z wymogami zarządzenia w strefie ochronnej możliwe Dla terenu Gminy Gorzyce zjawisko emisji jest natomiast prowadzenie gospodarki rolnej (uprawy hałasu nie jest rozpoznane. polowe, wypasy). Szkodliwy wpływ tego rodzaju linii rozciąga się od 12 do 60 m od osi linii w obie strony. Niejonizujące promieniowanie Pasy ochronne wynoszą dla poszczególnych linii elektromagnetyczne napowietrznych: Źródłami niejonizującego promieniowania 75 m dla linii 220 kV, elektromagnetycznego mającego negatywny wpływ na środowisko są linie przesyłowe energii elektrycznej, 40 m dla linii 110 kV . stacje elektroenergetyczne, stacje radiowe i telewizyjne, stacje telefonii komórkowej, urządzenia Na terenie Gminy znajduje się 60 stacji diagnostyczne, niektóre urządzenia przemysłowe. transformatorowych. Ich uciążliwość na ogół zamyka się w granicach obiektu. Przez obszar Gminy Gorzyce przebiegają następujące linie elektroenergetyczne: Pole elektromagnetyczne niekorzystnie zmienia warunki bytowania człowieka, negatywnie wpływa na 15 kV „Trześń – Stalowa Wola”, przebieg procesów życiowych organizmu. Mogą wystąpić zaburzenia funkcji ośrodkowego układu 15 kV „Trześń – Sokolniki”, nerwowego, układów: rozrodczego, hormonalnego 110 kV dwutorowa „Stalowa Wola – i krwionośnego oraz narządów słuchu i wzroku. Sandomierz”, Obecność pól elektromagnetycznych ma również degenerujący wpływ na rośliny i zwierzęta: u roślin – 110 kV „Stalowa Wola – Gorzyce”, opóźniony wzrost i zmiany w budowie zewnętrznej, u zwierząt – zaburzenia neurologiczne, zakłócenia 110 kV „Gorzyce – Trześń”, wzrostu, żywotności i płodności.

110 kV „Trześń – Huta szkła Sandomierz”, Stacje i linie elektroenergetyczne mogą być także źródłem hałasu uciążliwego dla otoczenia. 110 kV „Gorzyce – Ożarów”, 3.2.7. Zasoby wodne 110 kV „Huta szkła Sandomierz – Tarnobrzeg”, 3.2.7.1. Wody podziemne 110 kV „Olendry – Jeziórko”, Na terenie Gminy Gorzyce występuje jeden 220 kV „Chmielów - Stalowa Wola”. zasadniczy poziom wodonośny w obrębie piaszczystych utworów czwartorzędowych Ponadto na terenie zakładu produkcyjnego położonych nad stropem nieprzepuszczalnej warstwy Federal Mogul Gorzyce S.A. znajduje się 9 anten iłów krakowieckich. Warstwa wodonośna to piaski radiowych, 9 sektorowych telefonii cyfrowej różnoziarniste zawierające domieszkę żwiru w części należących do ERA GSM, 1 antena sieci SIS Internet spągowej oraz pyłu w partii stropowej o miąższości od oraz 1 antena Energis GTS wykorzystywana do 0 do 22 m średnio 13-15 m. Wody występujące łączności wewnętrznej zakładu. w piaskach tworzą swobodne zwierciadła, lokalnie Stacje bazowe telefonii komórkowej są obecnie gdzie nadkład jest duży, występują pod nieznacznym najbardziej rozpowszechnionym rodzajem obiektów ciśnieniem hydrostatycznym. Zwierciadło wody radiokomunikacyjnych. W otoczeniu typowych stacji występuje na głębokości od 0,5 do 4,0 m p.p.t.. bazowych telefonii komórkowych pola Na jakość wód podziemnych wpływ mają: w wyniku naturalnych procesów lub słabego oddziaływania antropogenicznego, mniejsza część ścieki surowe lub niedostatecznie oczyszczone wskaźników jakości wody przekracza wartości wprowadzane do gleby i wody, dopuszczalne jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi „dzikie wysypiska”, IV klasa – wody niezadowalającej jakości – przecieki z nieszczelnych zbiorników wartość wskaźników jakości wody są podwyższone bezodpływowych -„szamb” oraz ich niezgodne w wyniku naturalnych procesów oraz słabego z prawem opróżnianie, oddziaływania antropogenicznego, większość wskaźników jakości wody przekracza wartości cmentarze oraz grzebowiska zwłok dopuszczalne jakości wody przeznaczonej do spożycia zwierzęcych, przez ludzi intensywne nawożenie i stosowanie środków V klasa – wody złej jakości – wartość ochrony roślin, rolnicze wykorzystywanie ścieków. wskaźników jakości wody potwierdzają oddziaływania Uwzględniając zasięg występowania, antropogeniczne, woda nie spełnia wymagań wodonośność, zasobność, jakość wód oraz znaczenie określonych dla wody przeznaczonej do spożycia przez dla gospodarki w kraju wydzielono Główne Zbiorniki ludzi Wód Podziemnych. Badania wód podziemnych w ramach W obrębie jednego ze zbiorników znalazły się monitoringu wód podziemnych przeprowadzono zasoby wód terenu Gminy – jest to zbiornik w 8 punktach pomiarowych na obszarze GZWP Nr 425 Dębica – Stalowa Wola – Rzeszów, gdzie Nr 425. Wody II klasy występowały w 2 punktach wydajność potencjalna otworu studniowego wynosi badawczych, III klasy w 2 punktach badawczych, ok. 70 m3/h i istnieje możliwość budowy dużych ujęć IV klasy w 4 punktach badawczych dane wg WIOŚ wody o wydajności powyżej 10 000 m3/dobę. Zasoby w roku 2006. Na obszarze Gminy nie zlokalizowano wód tego zbiornika są słabo chronione przed punktu badawczego. Wyniki badań wskazują na zanieczyszczeniem - czas migracji pionowej dominację wód niezadowalającej jakości, czyli zanieczyszczeń wynosi poniżej 5 lat, tym samym IV klasy. Stwierdzono w nich przekroczenie stężeń niemal cały jego obszar wymaga najwyższej ochrony. dopuszczalnych wskaźników dla żelaza, wodorowęglanów, odczynu Ph oraz chromu. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne określa zasady gospodarowania wodami Na terenie Gminy funkcjonuje ujęcie wód podziemnymi oraz sposób zarządzania zasobami poziomu czwartorzędowego znajduje się na terenie wodnymi na terenie kraju. Zgodnie z zapisami tej miejscowości Gorzyce. W ramach tego ujęcia pracuje ustawy oceny, jakości wód podziemnych dokonuje się 7 studni. Wydajność maksymalna studni wynosi 3 w ramach państwowego monitoringu środowiska 3550 m /d natomiast średnia wydajność na dobę 3 klasyfikacja dokonywana jest na podstawie wynosi 2700 m /d Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 3.2.7.2. Wody powierzchniowe 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. 2008 nr. 143 poz. 896) Obszar Gminy pod względem hydrograficznym Klasyfikację wód podziemnych na terenie położony jest w zlewni rzeki Wisły. Główne dopływy województwa podkarpackiego na 5 klas jakościowych to rzeki San, Trześniówka oraz Łęg z dopływami dokonano na podstawie nieobowiązującego obecnie lewobrzeżnymi Strug i Orlisko i prawobrzeżnym Sanna Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego II. Wszystkie rzeki na terenie Gminy są uregulowane, 2004 w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu a rzeki Wisła, San, Łęg i Trześniówka posiadają wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu obwałowania przeciwpowodziowe. W dolinie rzek prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji Wisły i Sanu, w rejonie wsi Motycze Poduchowne, wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. 2004 Gorzyce i Wrzawy występują liczne starorzecza, nr 32 poz. 284). bagna i podmokłe łąki. Cały obszar pocięty jest siecią niewielkich cieków i rowów melioracyjnych. Ogólnie I klasa – wody o bardzo dobrej jakość – powierzchnia lustra wody wynosi 230 ha z czego na wartości wskaźników jakości wody są kształtowane wody stojące przypada 42 ha i są to głównie jedynie w efekcie naturalnych procesów zachodzących starorzecza, stawy i zbiorniki powstałe w wyniku w warstwie wodonośnej, żaden ze wskaźników eksploatacji gliny, a pozostałe 188 ha stanowią wody jakości wody nie przekracza wartości dopuszczalnych płynące. jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Rzeka Łęg jest prawobrzeżnym dopływem II klasa – wody dobrej jakości – wartości Wisły, posiada długość 81,6 km. Źródła Łęgu znajdują wskaźników jakości wody nie wskazują na się w południowej części Płaskowyżu oddziaływanie antropogeniczne, wskaźniki wody Kolbuszowskiego, a górny bieg rzeki nazywany jest z wyjątkiem żelaza i manganu, nie przekraczają Zyzogą. W km 51,6 uchodzi do Łęgu lewobrzeżna wartości dopuszczalnych jakości wody przeznaczonej Przyrwa. do spożycia przez ludzi W miejscowości Wilcza Wola, powyżej ujścia III klasa – wody zadowalającej jakości – Przyrwy, utworzony został zbiornik wodny. W rejonie wartości wskaźników jakości wody są podwyższone Lasek rzeka Łęg opuszcza Płaskowyż Kolbuszowski i wypływa do doliny Wisły i Sanu. W zlewni dominują V klasa - wody złej jakości. tutaj lasy (Puszcza Sandomierska). Poniżej miejscowości Krawce Łęg wypływa na tereny niższe, Zakres monitoringu obejmował ponad podmokłe, o zawikłanej sieci rzecznej. Do Wisły 50 wskaźników ujętych w 8 grupach wskaźnikowych: uchodzi w km 274,0. Do rzeki tej uchodzą wskaźniki fizyczne, tlenowe, biogenne, zasolenia, oczyszczone ścieki z działającej na terenie Gminy metale (w tym metale ciężkie), wskaźniki oczyszczalni ścieków. Na rzece tej powyżej zanieczyszczeń przemysłowych oraz wskaźniki miejscowości Gorzyc istnieje punkt pomiarowo- biologiczne i mikrobiologiczne. kontrolny w ramach monitoringu rzek. W 2006 roku w ramach monitoringu wód W 2007 roku rozpoczęto realizację ustalonego powierzchniowych w ocenie ogólnej żadna na lata 2007-2009 programu monitoringu stanu wód. z kontrolowanych rzek na terenie województwa Zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną, do oceny podkarpackiego nie osiągnęła I klasy czystości wód stanu ekologicznego wód niezbędne jest wykonanie (Tabela 3.13). Do II klasy zaliczono górne, źródłowe badań elementów biologicznych, fizykochemicznych odcinki Sanu. Jako wody III klasy zakwalifikowano oraz hydromorfologicznych. W 2006-2007 roku, odcinki Sanu i jego dopływów a także fragmenty z uwagi na trwające prace przy opracowywaniu Sanny i Łęgu w zlewni Wisły. Największy odsetek i wdrażaniu nowych metod badań biologicznych oraz wód pozaklasowych stwierdzono w zlewni Wisły, nowych metod oceny stanu wód, monitoring natomiast najmniejszy odsetek zanieczyszczonych zrealizowany został w niepełnym zakresie. Nie zostały rzek odnotowano także zakończone prace legislacyjne w zakresie w zlewni Sanu. W grupie rzek zanieczyszczonych przepisów dotyczących sposobu oceny stanu wód. znalazł się dolny bieg Sanu (WIOS, 2006r.). W takiej sytuacji, ocenę jakości wód powierzchniowych za 2007 rok wykonano w oparciu Na pogorszenie stanu wód w rzekach w roku o stosowane od 2004 roku zasady, uwzględniające 2006 duży wpływ miały warunki 5 klas jakości wód zdefiniowanych następująco: hydrometeorologiczne, głównie niskie stany wód panujące w okresie letnim, wysokie temperatury I klasa - wody bardzo dobrej jakości, powietrza i duże nasłonecznienie. Spowodowało to zły stan biologiczny II klasa - wody dobrej jakości, i chemiczny wód głównie w rzekach, które są III klasa - wody zadowalającej jakości, odbiornikami znacznych ilości ścieków komunalnych.

IV klasa - wody niezadowalającej jakości,

Tabela 3.13. Ogólna klasyfikacja jakości wód rzek Trześniówka, San i Łęg (źródło: WIOŚ Rzeszów, 2006).

Przekroje pomiarowe Ogólna klasyfikacja wód w rzekach Rzeka Nazwa przekroju km 2004r. 2005r. 2006r. Trześniówka ujście do Wisły 3,3 V IV IV Łęg powyżej Gorzyc 5,8 IV IV III Łęg ujście do Wisły 2,0 IV IV III San ujście do Wisły 4,0 IV III IV Wisła Sandomierz 268,4 IV III IV

Powyższe zestawienie wskazuje na zły stan gruntowego (spływy obszarowe). W ostatnich latach jakości wód rzecznych. Porównując dane za lata osiągnięto znaczący postęp w ograniczaniu ładunków 2004 - 2006 można stwierdzić ze jakość wód na zanieczyszczeń oraz zmniejszeniu ogólnej ilości terenie Gminy Gorzyce w 2006 roku w przypadku ścieków odprowadzanych do wód powierzchniowych rzeki Trześniówki, Łęg poprawiła się, natomiast ze źródeł punktowych. odnotowano pogorszenie stanu wód w rzece San. Wg analizy stanu wód na obszarze Poważnym czynnikiem obniżającym jakość wód województwa podkarpackiego wykonanej w ramach są ścieki komunalne odprowadzane siecią wdrażania Dyrektywy Azotanowej 91/676/EWG nie kanalizacyjną przez jednostki będące w gestii stwierdzono wód wrażliwych na zanieczyszczenie przedsiębiorstw i zakładów wodno- związkami azotu ze źródeł rolniczych. Wody kanalizacyjnych. Na jakość wód powierzchniowych powierzchniowe zanieczyszczone związkami azotu wpływają również zanieczyszczenia wypłukiwane wykazuję stężenie azotanów przekraczające 50 mg z atmosfery (wody opadowe) i ze środowiska NO/l. Do wód zagrożonych zanieczyszczeniami zaliczamy wody o stężeniu od 40 do 50 mg NO/l Tematycznym Wód Śródlądowych (ETC/IW) w celu z tendencją wzrostową. Na terenie Gminy Gorzyce zbierania i dostarczania Europejskiej Agencji stężenia azotanów były niższe od 40 mg NO/l (nie Środowiska informacji o stanie zasobów wód przekraczały poziomu 10 mg NO/l) wg badań WIOŚ śródlądowych (rzek, jezior i wód podziemnych) 2006. w Europie, ich jakości, ilości oraz zależności tych parametrów od czynników antropogenicznych. Zgodnie z ustawą Prawo wodne został W ramach tej sieci na terenie Gminy Gorzyce sporządzone wykazy wód powierzchniowych funkcjonuje jeden przekrój pomiarowo-kontrolny przeznaczonych do bytowania ryb w warunkach w miejscowości Wrzawy na rzece San w miejscu naturalnych. Wykaz opracowany przez RZGW ujścia Sanu do Wisły. w Krakowie zakwalifikował wody województwa podkarpackiego zarówno do bytowania ryb 3.2.7.3 Zagrożenie powodziowe łososiowatych oraz karpiowatych, szczegółowe wymagania przestawia Rozporządzenie Ministra Położenie Gminy w widłach Wisły i Sanu Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie sprawia, że obszar ten w całości jest zagrożony wymagań, jakim powinny odpowiadać wody występowaniem klęsk żywiołowych, głównie śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w postaci powodzi będących skutkiem wezbrań na w warunkach naturalnych. rzekach. Według danych Państwowej Straży Pożarnej na terenie Gminy występuje zagrożenie powodziowe Wg badań monitoringowych wykonanych przez w miejscowościach położonych w zlewniach rzek WIOŚ w Rzeszowie w roku 2006 na terenie Gminy Wisła, San, Łęg, Trześniówka. Zestawienie Gorzyce wody powierzchniowe nie spełniały wymagań miejscowości zagrożonych powodzią obrazuje określonych ani do bytowania ryb łososiowatych ani Tabela 3.15. karpiowatych. Wszystkie rzeki na terenie Gminy są Jednym z zadań, jakie realizuje Europejska uregulowane, a rzeki Wisła, San, Łęg i Trześniówka Agencja Środowiska (EEA) we współpracy z krajami posiadają obwałowania przeciwpowodziowe. Długość, członkowskimi UE oraz krajami kandydującymi, jest klasę oraz stan techniczny wałów tworzenie europejskiego systemu monitoringu wód przeciwpowodziowych ilustruje Tabela 3.14. śródlądowych EUROWATERNET. Sieć ta jest systemem informacji i monitoringu, zaprojektowanym i przetestowanym w Europejskim Centrum

Tabela 3.14. Wały przeciwpowodziowe na terenie Gminy Gorzyce.(źródło: Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych, 2008)

Obwałowanie L/P Odcinek Od - do [km] Długość [m] Stan Techniczny Klasa Obwałowania dobry - po L 0+000 - 4+438 4338 II modernizacji dobry - po P sekcja II 0+000 - 4+880 4880 I modernizacji dobry - po P sekcja III 0+000 - 1+900 1900 I modernizacji dobry - po 0+000 - 1+441 1441 II modernizacji P do modernizacji 1+441 - 6+750 5309 II wykonano projekt do modernizacji L 4+300 - 7+000 2700 II wykonano projekt dobry - po 0+000 - 6+000 6000 II P modernizacji 6+000 - 7+375 1375 do modernizacji II dobry - po 0+000 - 5+000 5000 II L modernizacji 5+000 - 7+250 2250 do modernizacji II

Tabela 3.15. Występujące zagrożenie powodziowe dla Gminy Gorzyce (źródło: Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej – Tarnobrzeg 2003).

Powierzchnia Zagrożone Lp. Ilość osób do ewakuacji zalewowa [km2] miejscowości WISŁA 1 10,13 Trześń 1438 2 2,98 Zalesie Gorzyckie 169 3 21,02 Sokolniki 1953 4 4 Furmany 668 5 2,42 Orliska 230 6 9,69 Gorzyce 7701 7 15 Wrzawy 1535 Motycze 8 3 301 Poduchowne Razem zlewnia: 68,24 - 13995 SAN 1 15 Wrzawy 1535 2 10 Gorzyce 7701 Motycze 3 3 301 Poduchowne Razem zlewnia: 28 - 9537 ŁĘG 1 2,42 Orliska 230 2 15 Wrzawy 1535 3 9,69 Gorzyce 7701 Motycze 4 3 301 Poduchowne 5 21,02 Sokolniki 1953 6 10,13 Trześń 1483 7 0,8 Zalesie Gorzyckie 169 Razem zlewnia: 62,06 - 13372 TRZEŚNIÓWKA 1 4,13 Furmany 668 2 10,13 Trześń 1483 Razem zlewnia: 14,26 - 2151

3.2.8. Gospodarka wodno-ściekowa

3.2.8.1. Zaopatrzenie w wodę

Teren Gminy Gorzyce jest zwodociągowany w całości. Sieć wodociągowa liczy 119,8 km długości a przyłącza do niej 69,4 km (Tabela 3.16.).

Tabela 3.16. Sposób zaopatrzenia mieszkańców Gminy w wodę (źródło: GUS, Bank Danych Regionalnych 2007)

Zużycie wody z wodoc. w Długość sieci Podłącz. budynku do [%]udział gosp. Źródło zaopatrzenia gospod. domowych wodociągowej sieci wodociągowej [szt] korzyst. z wodoc. dam3

ujęcie Gorzyce 119,8 2205 95,8 336,2

Głównym źródłem zaopatrzenia w wodę zapotrzebowanie wody na zaopatrzenie ludności ludności Gminy są zasoby wód podziemnych poziomu Gminy wynosi 387950 m3/rok. Pobory wody czwartorzędowego. Na terenie Gminy są dwa ujęcia z poszczególnych ujęć przedstawia Tabela 3.17. wód podziemnych: ujęcie Gorzyce i ujęcie Wrzawy Roczny pobór wody w 2007 dla całej Gminy (nieczynne). Z ujęcia Gorzyce zaopatrywani są wg Wojewódzkiego Banku Zanieczyszczeń Środowiska mieszkańcy całej Gminy i zakład Federal Mogul w Rzeszowie wynosił 825790 m3 w 2008 788 460 m Gorzyce S.A. W ramach ujęć wód podziemnych funkcjonuje w Gorzycach 7 studni a studnie we Wrzawach (4 szt.) nie są eksploatowane. Roczne

Tabela 3.17. Charakterystyka ujęć wody podziemnej (źródło: Urząd Gminy, 2008).

Rzędna Pobór wody Liczba Nazwa ujęcia terenu studni max. dobowy średni dobowy max godzinny 3 3 [m n.p.m.] [m /d] [m /d] [m3/h] Gorzyce 7 143,5 3550 2700 190

3.2.8.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków 2003, kiedy to wynosiła 14,2 km, obecnie wynosi komunalnych oraz przemysłowych 82 km (stan na maj 2009 r.) Ścieki odprowadzane są do oczyszczalni ścieków w Gorzycach. W roku 2007 z terenu Gminy Gorzyce wprowadzono do środowiska wodnego 717 tys. m3 Na terenie Gminy znajdują się obecnie jedna ścieków komunalnych wg WBZŚ w Rzeszowie. Ścieki oczyszczalnia ścieków. Jest to mechaniczno- przed wprowadzeniem do środowiska podlegały biologiczna oczyszczalnia w Gorzycach procesom oczyszczania biologicznego. Około 50% o przepustowości dobowej 2 000 m3 (docelowo mieszkańców posiada przyłącze do sieci kanalizacyjnej będzie mogła przyjąć 2 610 m3 ścieków na dobę). Do (kanalizacja ciśnieniowa), dotyczy to miejscowości oczyszczalni odprowadzane są ścieki socjalno-bytowe Gorzyce, Trześń i Sokolniki. Pozostałe miejscowości z gospodarstw domowych oraz zakładów nie są objęte siecią kanalizacji. Długość sieci produkcyjnych (Tabela 3.18). Na terenie Gminy kanalizacyjnej znacznie wzrosła w stosunku do roku funkcjonuje 11 przydomowych oczyszczalni ścieków.

Tabela 3.18. Oczyszczalnia ścieków w Gorzycach (źródło: Urząd Gminy, 2008).

Ilość Lokalizacja Średnia Średnia Nazwa odbiornika wytwarzanych Sposób Przepustowość wylotu ilość ilość oczyszczonych osadów zagospodarowania [m3/dobę] (km cieku, ścieków ścieków ścieków 3 3 ściekowych osadów miejscowość) [m /dobę] [m /rok] [Mg/rok]

2000 rzeka Łęg 3+950 1900 700 000 20 rekultywacja terenów

Stężenie zanieczyszczeń odprowadzanych do wód w oczyszczonych ściekach przedstawia Tabela 3.19.

Tabela 3.19. Ładunek zanieczyszczeń odprowadzanych do wód w oczyszczonych ściekach z oczyszczalni w Gorzycach (źródło: WBZŚ, 2008).

Ładunek zanieczyszczeń odprowadzanych do wód w oczyszczonych ściekach

BZT5 5485,194 kg ChZT 30410,97 kg Zawiesina og. 5660,66 kg Chlorki 208,8 mg/l Fenole lotne 0,006 mg/l Suma metali ciężkich 0,02 mg/l

Gmina posiada projekty kanalizacji ciśnieniowej Obiekty chronione – pomniki przyrody oraz grawitacyjnej dla terenów nieskanalizowanych. Gospodarstwa (nieruchomości) w miejscowościach Na terenie Gminy nie ma wielkoprzestrzennych nieposiadających kanalizacji odprowadzają ścieki do form ochrony przyrody. Ochroną prawną na podstawie zbiorników bezodpływowych (szamb). ustawy o ochronie przyrody objęte są pomniki przyrody, kwalifikowane do grupy pomników przyrody W Gminie Gorzyce prowadzona jest żywej. W miejscowości Trześń występują systematycznie inwentaryzacja zbiorników 3 pomniki przyrody wpisane do rejestru bezodpływowych przeznaczonych na ścieki bytowe. wojewódzkiego (Tabela 3.20).

3.2.9. Zasoby przyrodnicze

3.2.9.1. System obszarów i obiektów prawnie chronionych

Tabela 3.20. Pomniki przyrody w gminie Gorzyce stan na dzień 14.05.2007 (źródło: Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2007)

Pomniki przyrody Parametry Lokalizacja Akt ustanawiający rodzaj szt.

o wym. pnia na Rozp. nr 2 Woj. Tarnob. z 4 marca wys. 1,3 m -śred. dział. ewid. nr Jesion wyniosły 1 1997 r. w sprawie uznania za pomnik 80 cm obw. 245, 279/2 m. Trześń przyrody wys. 21 m

o wym. pnia na Rozp. nr 2 Woj. Tarnob. z 4 marca Kasztanowiec wys. 1,3 m : śred. dział. ewid. nr 1 1997 r. w sprawie uznania za pomnik biały 90 cm, obw. 285, 279/1 m. Trześń przyrody wys. 20 m

o wym. pnia na Zarz. Nr 34 Woj. Tarnob. z 30 gru Dąb wys. 1,3 m : obw. dział. ewid. nr 1 1988 r. w sprawie uznania tworów szypułkowy 425 cm, wys. 20 279/1 m. Trześń przyrody za pomniki przyrody m

Gmina Gorzyce od południa bezpośrednio EKONET-PL graniczy z obszarem Natura 2000 Puszcza Sandomierska o kodzie PLB180005 Koncepcja krajowej sieci ekologicznej EKONET- zaklasyfikowanym, jako obszar specjalnej ochrony PL powstała w ramach prac mających na celu ptaków oraz specjalny obszar ochrony siedlisk. utworzenie w Europie spójnego przestrzennie systemu obszarów chronionych (European ECOlogical NETwork 3.2.9.2. Europejskie uwarunkowania systemu - EECONET) koordynowanego przez Międzynarodową ochrony przyrody Unię Ochrony Przyrody IUCN i ma się stać integralną 2005 zalesiono 4,51 ha w sołectwie Sokolniki, częścią sieci europejskiej. w 2006 roku 12,8 ha w sołectwie Sokolniki oraz 12 ha w sołectwie Furmany wg danych z UM. W strukturze krajobrazu ekologicznego głównym wyróżnikiem są ekosystemy, charakteryzujące się największą bioróżnorodnością, Tabela 3.21. Zasoby leśne na tle powierzchni zagęszczeniem gatunków i naturalnością. Są to węzły Gminy (źródło: Urząd Gminy,2008). ekologiczne powiązane między sobą korytarzami ekologicznymi umożliwiającymi ich zasilanie poprzez Powierzchnia ogólna gminy Lasy i grunty leśne ha % przepływ materii, energii oraz informacji genetycznej. 6 890 Funkcje takich korytarzy i ciągów pełnią mało 873 12,7 przekształcone przez człowieka doliny rzek i cieków, strefy zadrzewień i zakrzewień śródpolnych lub Na terenie Gminy zagrożeniem dla zasobów wydłużone kompleksy leśne. leśnych są:

W ramach polskiej sieci wyodrębniono - czynniki naturalne abiotyczne – obniżenie 78 obszarów węzłowych (46 o znaczeniu poziomu wód gruntowych, deficyt opadów międzynarodowym i 32 o znaczeniu krajowym) oraz atmosferycznych, susze, wiatr i śnieg; 110 korytarzy ekologicznych (38 o znaczeniu - czynniki naturalne biotyczne – szkodliwe międzynarodowym i 72 o znaczeniu krajowym). owady i choroby; Teren Gminy Gorzyce znajduje się w zasięgu - czynniki pochodzenia antropogenicznego – dwóch korytarzy ekologicznych o znaczeniu zanieczyszczenie wód, gospodarka odpadami międzynarodowym: (dzikie wysypiska), zagrożenia pożarowe, 28m Tarnobrzeski Wisły, zmiana leśnego użytkowania terenu na inne formy, zanieczyszczanie i zaśmiecanie terenów 30m Dolnego Sanu. leśnych.

Korytarze te łączą się w widłach Wisły i Sanu, W strukturze gatunkowej drzew na terenach gdzie sąsiadują z dwoma międzynarodowymi leśnych Gminy Gorzyce dominuje sosna zwyczajna – obszarami węzłowymi: 23M Doliny Środkowej Wisły 87,9 %. (Tabela 3.22) Średnia wiekowa dla drzew i 34M Lasów Janowskich. wynosi 59 lat, najwięcej występuje drzew w przedziale wiekowym 40-60 l oraz 60-80 l, Znajdujące się na terenie Gminy Gorzyce doliny odpowiednio 21% i 33%.(Tabela 3.23) Wisły i Sanu podlegają ochronie i są objęte programem ochrony środowiska w ramach krajowej sieci Econet- PL jako korytarze ekologiczne o znaczeniu Tabela 3.22. Struktura gatunkowa drzew na międzynarodowym. Stanowią one część europejskiej terenach leśnych w gminie Gorzyce (źródło: Urząd sieci ekologicznej EECONET. Walory przyrodnicze tych Gminy, 2008) dolin wynikają ze znaczenia ich dla zachowania specyficznej, często unikatowej fauny, obecności Struktura gatunkowa drzew siedlisk charakterystycznych dla dolin gatunek % nieregulowanych rzek oraz bogatej roślinności Sosna zwyczajna 87,9 i ornitofauny. Stanowią również potencjalnie cenny Olsza czarna 4,2 obszar o znaczeniu rekreacyjnym i turystycznym. Brzoza 3,7 Teren międzywala rzeki Wisły jest miejscem Jodła 1,9 gniazdowania chronionych gatunków ptaków: mewy Dąb 1,7 pospolitej, rybitwy zwyczajnej, mewy śmieszki, Pozdostałe 0,6 remiza, stanowi miejsce przelotów wielu innych gatunków ptaków. Nad rzeką Łęg stwierdzono ślady Tabela 3.23. Struktura wiekowa drzew na działalności bobrów. terenach leśnych w gminie Gorzyce (źródło Urząd Gminy, 2008) Ciągłość układu węzłowo-pasmowego, decydująca o zachowaniu równowagi przyrodniczej, Struktura wiekowa drzew zakłócana jest często działalnością człowieka. przedział wiekowy % Powstają bariery ekologiczne przegradzające lub 0-20 12 rozczłonkowujące naturalne korytarze ekologiczne, 21-40 9 które miejscami przestają pełnić swe funkcje. 41-60 21 Szczególne zagrożenie stwarzają ciągi komunikacyjne, 61-80 33 zwarta zabudowa liniowa oraz napowietrzne linie 81-100 16 energetyczne. powyżej 100 5

3.2.9.3 Lasy

Gmina Gorzyce charakteryzuje się najmniejszym Zadania realizowane dla osiągnięcia celów na terenie powiatu wskaźnikiem lesistości ochrony przyrody, wzbogacania i racjonalnego wynoszącym 13,7% (Tabela 3.21). Średni wskaźnik użytkowania zasobów leśnych, opierają się na lesistości dla powiatu wynosi prawie 33%. W roku wytycznych zawartych w Zarządzeniu Nr 11A Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych, z dnia Gmina corocznie podejmuje działania w zakresie 11.05.1999 r. w sprawie doskonalenia gospodarki edukacji mieszkańców na rzecz ochrony przyrody. leśnej na podstawach ekologicznych. Przedstawiciele Gminy uczestniczą w szkolenia na temat odnawianych źródeł energii. W poszczególnych Zasady gospodarki leśnej podporządkowane są sołectwach należących do Gminy organizowane są potrzebom zachowania lasu i trwałości ich funkcji oraz szkolenia o tematyce związanej z ochroną środowiska. zwiększenia zasobów leśnych. Nadzór nad gospodarką Maja one na celu upowszechnienie Kodeksu Dobrej leśną prowadzony jest w kierunku zrównoważonego Praktyki Rolniczej (zbioru zasad, porad, których rozwoju lasów, opartego na podstawach przestrzeganie pozwoli uczynić produkcje rolniczą ekologicznych, w sposób zharmonizowany przyjazną środowisku), popularyzację kompostowania z wymogami ochrony przyrody i środowiska życia we własnym zakresie odpadów ulegających człowieka. biodegradacji, upowszechnienie programów rolnośrodowiskowych a także zwrócenie uwagi na 3.2.9.4. Zadrzewienia śródpolne zagrożenia środowiska, jakie niesie emisja zanieczyszczeń ze spalania odpadów w piecach Zadrzewienia śródpolne to kępy lub pasy domowych. zadrzewień wśród pól a także wzdłuż brzegów pól i użytków zielonych. Zadrzewienia pełnią funkcje Oddzielnie Gmina współfinansuje kursy dla osób glebo- i wodochronne. Funkcja wodochronna prowadzących własne gospodarstwa rolne, na których sprowadza się do stabilizacji brzegów rzek i cieków poruszane są zagadnienia stosowania środków wodnych oraz ograniczeniu powierzchniowego spływu ochrony roślin przy użyciu opryskiwaczy. W celu wody. Funkcja glebochronna polega na podniesienia świadomości społecznej w dziedzinie przeciwdziałaniu erozji wodnej i wietrznej gleb poprzez gospodarki odpadami wydrukowano i rozprowadzono korzeniową stabilizację gruntu. Zadrzewienia są także wśród mieszkańców ulotki na temat właściwej ostoją dziko żyjących drobnych zwierząt, ptaków segregacji odpadów. i owadów, które odgrywają istotną rolę w biocenotycznej regulacji równowagi miejscowych Corocznie Wójt Gminy organizuje konkurs we ekosystemów. Zadrzewienia śródpolne spełniają współpracy z WODR i KRUS na „Najpiękniejszy ogród szereg ważnych funkcji środowiskowych: roku”

przechwytują zanieczyszczenia obszarowe, Od wielu lat Gmina Gorzyce uczestniczy w międzynarodowej akcji „Sprzątanie świata”, bierze w spełniają w krajobrazie rolniczym funkcję barier niej udział młodzież z przedszkoli, szkół biogeochemicznych, podstawowych, gimnazjum oraz liceum.

ograniczają odpływ wody z gleby, W celu rozwijania powszechnego dostępu do informacji o środowisku wykazują korzystny wpływ na mikroklimat pól w Urzędzie Gminy prowadzony jest publicznie i łąk, dostępny wykaz danych zawierający informacje o hamują prędkość wiatru, środowisku i jego ochronie. 3.3. Najważniejsze kierunki ochrony środowiska wpływają na zwiększenie wilgotności powietrza w warstwie przy gruntowej, gminie Gorzyce Gmina Gorzyce charakteryzuje się dobrym ograniczają erozję wietrzną i wodną, stanem środowiska. Na terenie Gminy jedynym stanowią ważny element kształtowania większym zakładem przemysłowym wchodzącym w krajobrazu wiejskiego. skład Specjalnej Strefy Ekonomicznej jest Federal Mogul Gorzyce S.A. Posiada on międzynarodowy Szczególnie liczne dodatkowe korzyści certyfikat ISO 14001. Systemy Zarządzania występują w przypadku zachowania mało zmienionych Środowiskiem (SZŚ) pomagają firmom zarządzać ich rzek i ich dolin. Ochrona takich korytarzy procesami, wyrobami i usługami w taki sposób, aby ekologicznych, jak rzeki z ich dolinami zapewnienia nie zapewnić zgodność z polityką środowiskową firmy. tylko prawidłowe funkcjonowanie zespołów roślinnych Certyfikowany SZŚ pomaga zarządzać zagrożeniami zwierzęcych, ale także sprzyja lepszemu dla środowiska oraz m.in. zminimalizować zabezpieczeniu przeciwpowodziowemu miast i wsi niekorzystny wpływ na środowisko. położonych w dolinach rzecznych; ochronie wód rzek przed zanieczyszczeniami obszarowymi pochodzenia W przypadku licznych cegielni znajdujących się rolniczego i samooczyszczaniu wód. Gmina na obszarze Gminy ważne jest, aby po charakteryzuje się małą liczbą zadrzewień śródpolnych wyeksploatowaniu złoża wykonane zostały zabiegi i dlatego zaleca się wdrożyć program ich nasadzeń. rekultywacyjne.

2.2.10 Edukacja ekologiczna Głównymi źródłami poboru wody na cele komunalne są ujęcia podziemne, charakteryzujące się Edukacja ekologiczna jest niezwykle istotna dla wodą dobrej jakości wymagającą jedynie prostego poszerzenia świadomości społeczeństwa uzdatniania w zakresie usuwania związków żelaza i i uwrażliwienia na problemy w zakresie ochrony manganu. środowiska. Jednak pomimo stosunkowo korzystnej Zanieczyszczenia z rolnictwa stanowią zagrożenie sytuacji, istnieje szereg zagrożeń środowiska. związkami biogennymi dla jakości wód powierzchniowych i podziemnych. 3.3.1. Zagrożenia środowiska Przemysł na terenie Gminy w największym Zagrożenia środowiska mogą mieć charakter stopniu wpływa na jakość środowiska. Determinująco naturalny lub antropogeniczny. Rodzaj i intensywność wpływa na środowisko glebowe (skażenie siarką, zagrożeń jest ściśle związana ze specyfiką danego metale ciężkie, eksploatacja kopalin), powietrze obszaru, tj. rozwojem gospodarczym w powiązaniu atmosferyczne (emisja zanieczyszczeń przez zakłady z warunkami fizyczno - geograficznymi. przemysłowe) oraz wody podziemnie i powierzchniowe (zrzuty niedoczyszczonych Zagrożenia naturalne ścieków).

Zagrożenia naturalne występujące na obszarze 3.3.2. Priorytety ochrony środowiska Gminy Gorzyce dotyczą głównie: W oparciu o diagnozę stanu środowiska oraz - zagrożenia powodziowego zagrożenia środowiska, zdefiniowano najważniejsze priorytety ochrony środowiska w gminie Gorzyce - zakwaszenia gleb. w okresie do 2016 roku. Zagrożenia antropogeniczne W zakresie ochrony powietrza Zagrożenia antropogeniczne dla środowiska atmosferycznego: naturalnego wynikają z działalności człowieka - Zmniejszenie emisji komunikacyjnej. i związane są z wykorzystywaniem i przetwarzaniem zasobów. Źródłem presji na środowisko są - Zmniejszenie emisji niskiej. poszczególne dziedziny gospodarki oraz codzienne bytowanie mieszkańców. - Zmniejszenie emisji przemysłowej.

Wśród zagrożeń środowiska związanych W zakresie ochrony przed hałasem z mieszkalnictwem należy wymienić: i promieniowaniem jonizującym:

- Niska emisja zanieczyszczeń powietrza, co - Zmniejszenie negatywnego oddziaływania znajduje odzwierciedlenie we wzrostach stężeń hałasu komunikacyjnego na człowieka dwutlenku siarki i pyłu w sezonie grzewczym. i środowisko. Problem niskiej emisji związany jest z wykorzystywaniem węgla jako głównego W zakresie ochrony wód: paliwa do produkcji ciepła w gospodarstwach domowych - Ochrona wód podziemnych w obszarze GZWP.

- Ścieki komunalne nieoczyszczone lub - Poprawa gospodarki wodno-ściekowej. niedostatecznie oczyszczone, które największe zagrożenie stwarzają w miejscowościach - Ograniczanie zanieczyszczeń obszarowych. posiadających wodociąg, a nie posiadających - Racjonalne wykorzystanie lokalnych zasobów kanalizacji, jedynie zbiorniki bezodpływowe surowcowych. (szamba). - Zapewnienie najwyższej jakości wód - Ciągi zabudowy wiejskiej w formie tzw. powierzchniowych i podziemnych. ulicówek stwarzają bariery ekologiczne przegradzające naturalne korytarze i ciągi - Modernizację, rozbudowę i budowę systemów ekologiczne doliny rzek Sanu i Wisły. kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków.

System komunikacyjny stwarzający zagrożenia - Ograniczenie niezgodnego z prawem dla środowiska głównie z tytułu transportu opróżniania zbiorników bezodpływowych drogowego, a więc emisja spalin, generowanie hałasu, „szamb”. degradacja walorów przyrodniczych i krajobrazowych. Największe zagrożenie hałasem i emisją spalin - Budowę i modernizację wałów występuje wzdłuż dróg krajowych, w mniejszym przeciwpowodziowych oraz zbiorników stopniu dotyczy to dróg powiatowych i gminnych. Na retencyjnych terenie Gminy Gorzyce arterie komunikacyjne stanowią bariery ekologiczne przegradzające naturalne - Wdrażanie programów ochrony wód korytarze i ciągi ekologiczne dolin rzecznych. Ponadto w zlewniach rzek. są też potencjalnym źródłem zanieczyszczenia ropopochodnymi pasów terenów położonych wzdłuż - Ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł dróg. punktowych.

Rolnictwo jest źródłem odpadów - Ochrona wód przed zanieczyszczeniami niebezpiecznych (pozostałości po środkach ochrony spowodowanymi przez azotany ze źródeł roślin) oraz zanieczyszczeń obszarowych związanych rolniczych. z niewłaściwą gospodarką nawozami mineralnymi. W zakresie ochrony powierzchni ziemi: naturalnego

- Zapobieganie erozji gleb. 4.3. Cele systemowe - Zmniejszenie zakwaszenia gleb. Cele systemowe wyznaczają stan jaki należy - Rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych. osiągnąć w horyzoncie czasowym 10-15 lat. Cele systemowe są identyfikowane na podstawie analizy W zakresie ochrony przyrody: obszarów problemowych występujących na danym terenie. W przypadku tym stan negatywny zostaje - Bieżąca ochrona obiektów prawnie przekształcony na stan pozytywny. Cele systemowe chronionych. powinny charakteryzować się tym, że są: specyficzne, mierzalne, akceptowalne, realistyczne i terminowe. - Działania mające na celu zwiększenie lesistości oraz wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień Na poszczególne cele systemowe składają się śródpolnych kierunki działań, a w ramach tych konkretne zadania poprzez które cele te będą realizowane. Zadania - Ochrona dolin rzecznych i innych korytarzy podzielono na krótkoterminowe, czyli takie które ekologicznych, zwłaszcza o znaczeniu przewidziano do realizacji w latach 2009 – 2012 oraz ponadlokalnym. zadania długoterminowe - przewidziane do realizacji W zakresie gospodarki odpadami: w latach 2013 – 2016.

- Zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów. 4.3.1. Powietrze atmosferyczne

- Doskonalenie systemu gospodarki odpadami . Cel systemowy:

W zakresie edukacji ekologicznej: Poprawa jakości powietrza atmosferycznego. Ochrona przed hałasem i niejonizującym - Intensyfikacja edukacji ekologicznej promieniowaniem elektromagnetycznym mieszkańców. Kierunki działań: 4. STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA DO ROKU 2016 Ograniczenie niskiej emisji

4.1. Wprowadzenie Brak systemu sieci ciepłowniczej na terenie Gminy wpływa na to, że głównym źródłem ciepła jest Proces planowania strategicznego energia pozyskiwana ze spalania węgla kamiennego i operacyjnego polega na znalezieniu odpowiedzi na w indywidualnych kotłowniach i paleniskach. trzy podstawowe pytania: Emitowane z nich gazy i pyły wpływają na pogorszenie jakości powietrza atmosferycznego. gdzie jesteśmy? Jedynie ok. 5 – 10% zabudowy jednorodzinnej na terenie Gminy posiada instalacje centralnego gdzie chcemy się znaleźć? ogrzewania opalane gazem. Gmina jest w 100% zgazyfikowana i dlatego należy propagować w jaki sposób chcemy to zrobić? zastąpienie kotłowni opalanych węglem na kotłownie Odpowiedzi na pierwsze dwa pytania nakreślają gazowe lub olejowe. Zmiana nośnika energii na ramy procesu planowania strategicznego natomiast bardziej ekologiczny pozwoli na ograniczenie odpowiedź na trzecie pytanie definiuje zakres zagrożenia ze strony niskiej emisji. planowania operacyjnego. Planowanie strategiczne W gminie Gorzyce istnieją potencjalne określa długoterminową wizję i misję Gminy oraz możliwości zastosowania odnawialnych źródeł energii wyznacza cele strategiczne. Planowanie operacyjne pozyskiwanej z biomasy. Dla obszarów wiejskich transformuje cele strategiczne na realne zadania, odpowiednim rozwiązaniem jest wykorzystywanie których wykonanie zbliży do osiągnięcia celów biomasy jako paliwa dla indywidualnych systemów strategicznych. ciepłowniczych. Położenie Gminy w widłach rzek Sanu W celu opracowania dokumentów i Wisły sprzyja produkcji wierzby energetycznej na strategicznych przyjmuje się na ogół trójstopniową terasach zalewowych. Wierzba jest najtańszym hierarchię celów: cel nadrzędny, cele systemowe, źródłem opału, a jej kaloryczność porównywalna jest kierunki działań. z miałem węglowym. Podczas spalania wierzby jest zerowa emisja zanieczyszczeń, gdyż podczas 4.2. Cel nadrzędny emitowane są bardzo małe ilości CO2 do atmosfery i zostaje do 2% popiołu w przeciwieństwie do węgla Cel nadrzędny powinien wyrażać misję Gminy. gdzie mamy do 30% popiołów. W przypadku Gminy Gorzyce cel nadrzędny ma następującą postać: Zadania krótkoterminowe:

wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł Zrównoważony rozwój społeczno gospodarczy energii poprzez ich popularyzację i wsparcie Gminy w harmonii z ochroną środowiska finansowe, termomodernizacja istniejących budynków, napięcia) oraz dokładnej inwentaryzacji znaczących stosowanie energooszczędnych materiałów jego źródeł uniemożliwia dokładne określenie stopnia i technologii przy budowie nowych obiektów: zagrożenia i sposobu ograniczenia uciążliwości. o termomodernizacja kompleksu szkolnego Zadania długoterminowe: w Gorzycach, zlokalizowanie obszarów narażonych na o termomodernizacja budynków po przedszkolach ekspozycję niejonizującym promieniowaniem w Gorzycach; elektromagnetycznym w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. termomodernizacja innych budynków będących pod władaniem Gminy, 4.3.2. Zasoby wodne

edukacja mieszkańców na temat zanieczyszczeń Cel systemowy z niskiej emisji i szkodliwości spalania odpadów w piecach domowych. Poprawa jakości i ochrona zasobów wód powierzchniowych i podziemnych. Zapewnienie Zadania długoterminowe: wszystkim mieszkańcom Gminy odpowiedniej jakości wody do picia dalsza realizacja programu wymiany kotłów węglowych na kotły wykorzystujące bardziej Kierunki działań: ekologiczne nośniki energii (olej, gaz, biomasa), Ograniczenie dopływu zanieczyszczeń do wód kontynuacja wsparcia dla podmiotów powierzchniowych i podziemnych wykorzystujących energię ze źródeł odnawialnych, Do najbardziej efektywnych działań chroniących stosowanie energooszczędnych materiałów jakość wód powierzchniowych i podziemnych należy i technologii przy budowie nowych obiektów. zaliczyć budowę kanalizacji na terenach osadnictwa oraz oczyszczalni ścieków. Istniejąca oczyszczalnia Ograniczenie uciążliwości systemu ścieków w Gorzycach ma możliwość zwiększenia komunikacyjnego przepustowości o 30%. W ramach Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych Na obszarze Gminy nie prowadzi się pomiarów przewidywana jest modernizacja (lub i rozbudowa) zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego oraz obecnie istniejącej oczyszczalni w Gorzycach. Termin poziomu hałasu emitowanych w związku realizacji inwestycji to rok 2016. Przewidywany z eksploatacją dróg. Dokładne badania poziomu docelowy typ oczyszczalni to biologiczny z docelową poszczególnych zanieczyszczeń pozwoliłby na ocenę przepustowością oczyszczalni 3 053 m3/dobę. i wyznaczenie terenów bezpośrednio narażonych. Na jakość wód zasadniczy wpływ mają również Zadania krótkoterminowe: zanieczyszczenia pochodzące ze źródeł rolniczych. Ograniczenie spływu azotu z pól do wód podziemnych rozpoznanie lokalizacja obszarów, na których i powierzchniowych można osiągnąć poprzez występuje przekroczenie norm poziomu hałasu racjonalne dozowanie i limitowanie środków pochodzącego z węzłów komunikacyjnych i głównych plonotwórczych na użytkach rolnych. Odpowiednie szlaków komunikacyjnych i jego aktualizacja, przechowywanie nawozów organicznych chroni przed budowa infrastruktury rowerowej: oznakowanie niekontrolowanym przedostawaniem się tras rowerowych, budowa parkingów dla rowerów, niebezpiecznych substancji do wód. Budowa itp. szczelnych zbiorników na gnojowicę (o czasie przetrzymywania 6 miesięcy) oraz uszczelniających Zadania długoterminowe: płyt obornikowych pozwoli na ograniczenie tego zagrożenia. zlokalizowanie obszarów narażonych na ekspozycję hałasem w miejscowych planach Poprawa jakości wód powierzchniowych zagospodarowania przestrzennego terenów, i podziemnych jest ważna również ze względu na położenie Gminy w zasięgu stref ochronnych OWO rozpoznanie zanieczyszczenia powietrza i ONO Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 425 atmosferycznego pochodzącego z węzłów Dębica - Stalowa Wola - Rzeszów. komunikacyjnych i głównych szlaków komunikacyjnych, Zadania krótkoterminowe:

wprowadzenie i propagowanie systemu wyrównanie dysproporcji pomiędzy przewozów kombinowanych: rower z innymi środkami zwodociągowaniem i skanalizowaniem Gminy: lokomocji. Budowa sieci kanalizacyjnej w miejscowościach Ochrona przed niejonizującym promieniowaniem Orliska, Furmany, Zalesie Orzyckie, Motycze elektromagnetycznym Poduchowne, Gorzyce Pączek, Wrzawy

Brak powszechnych pomiarów pól utrzymanie dobrego stanu sieci wodociągowej elektromagnetycznych (maszty i stacje przekaźnikowe i kanalizacyjnej. telekomunikacyjne, stacje radarowe, linie wysokiego Zadania długoterminowe: eliminowanie rozwoju osadnictwa na terenach, które zaliczono do potencjalnie narażonych na zalanie wodą ograniczanie odpływu zanieczyszczeń o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% tj. wodą z obszarów o intensywnej produkcji rolnej, stuletnią. Granicę zasięgu strefy wystąpienia wody o P=1% wyznacza właściwy Regionalny Zarząd edukacja rolników nt. racjonalnego stosowania Gospodarki Wodnej. nawozów naturalnych i sztucznych, Aby ograniczyć skutki wystąpienia wezbrań na utrzymanie dobrego stanu sieci wodociągowej terenach zainwestowanych poza bieżącą modernizacją i kanalizacyjnej, obwałowań oraz konserwacją urządzeń wodnych należy dążyć do stosowania indywidualnych rozbudowa istniejącej oczyszczalni ścieków, zabezpieczeń np. poprzez montowanie zaworów wymiana lub remont części kolektorów zwrotnych na przyłączach sieci kanalizacyjnych, kanalizacyjnych przenoszenie instalacji i urządzeń gazowych, elektrycznych na wyższe piętra budynków. przestrzeganie uwarunkowań w strefach ochronnych zbiorników i ujęć wód, Bardzo ważnym narzędziem niezbędnym podczas akcji przeciwpowodziowej jest system Rozpoznanie potencjalnych źródeł informacji o terenie. System zawiera podstawowe zanieczyszczenia wód informacje o terenie Gminy w formie cyfrowych map połączonych z bazą danych opisowych. Każdy obiekt W celu kontroli częstotliwości opróżniania na mapie posiada dane opisowe w formie atrybutów zbiorników bezodpływowych, a w przypadku zapisanych w dołączonej do niego tabeli. Dzięki temu przydomowych oczyszczalni ścieków częstotliwości bardzo szybko można znaleźć pożądaną informację lub i sposobu usuwania komunalnych osadów ściekowych ich grupę wraz z lokalizacją w terenie. Mogą tu być Gmina zobowiązana jest do prowadzenia ewidencji również ujęte dane nt. jak zachować się w przypadku tych urządzeń. Rejestr ten pozwoli również na zagrożenia, jakie są wskazane drogi ewakuacji itp. opracowanie planu rozwoju sieci kanalizacyjnej. Dane te mogą być również udostępniane poprzez Internet stanowiąc istotne źródło informacji o terenie Zadania krótkoterminowe: i istniejących na nim aktualnie zagrożeniach dla mieszkańców Gminy. rejestr zbiorników bezodpływowych (szamb), Zadania krótkoterminowe: rejestr przydomowych oczyszczalni ścieków, Utrzymanie sieci wodociągowej, Zadania długoterminowe: budowa i modernizacja wałów ciągła aktualizacja rejestru zbiorników przeciwpowodziowych bezodpływowych (szamb), Trześniówka II – przeciwfiltracyjne ciągła aktualizacja rejestru przydomowych zabezpieczenie lewego wału Trześniówki na dł. oczyszczalni ścieków 3,95 km w miejscowości Trześń intensyfikacja kontroli zbiorników Trześniówka I – przeciwfiltracyjne bezodpływowych zabezpieczenie prawego wału rzeki Trześniówki Racjonalna gospodarka zasobami wodnymi na długości 6,35 km w miejscowości Trześń

Istotne znaczenie mają działania związane Łęg III – modernizacja obwałowań rzeki w km z optymalizacją zużycia wody, zarówno do celów lewy 5+000 – 10+000, prawy 6+000 – bytowych, jak i gospodarczych. Optymalizacja zużycia 11+000 wody będzie prowadzona poprzez zapobieganie melioracja użytków rolnych o powierzchni stratom wody na przesyle oraz poprzez oszczędne 2000 ha w sołectwie Wrzawy korzystanie z wody przez indywidualnych użytkowników. wdrażanie programów ochrony wód w zlewniach rzek. Mała retencja stanowi skuteczny sposób zapobiegania skutkom suszy hydrologicznej. Zadania długoterminowe: Systematyczne zwiększanie liczby zakładanych oczek śródpolnych i stawów pozwoli na zwiększenie wspieranie zakładów przemysłowych dyspozycyjnych zasobów wodnych. Ponadto w gminie w realizowaniu programów racjonalnej gospodarki Gorzyce planuje się budowę dwóch zbiorników małej wodno-ściekowej – stosowanie technologii o niskim retencji. Celem budowy zbiorników jest zapewnienie zużyciu wody, zamkniętych obiegów wody, zaopatrzenia rolnictwa w wodę, wyrównanie przepływów niskich w okresach niżówek, jak również minimalizacja wykorzystania wód podziemnych ochronę przeciwpowodziową. z ujęć własnych i wody wodociągowej do celów przemysłowych, Jedną z metod ograniczania skutków wezbrań jest świadome kształtowanie polityki 4.3.3. Powierzchnia terenu i środowisko zagospodarowania przestrzennego. Ma to na celu glebowe Cel systemowy rozpoznanie zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi wzdłuż głównych dróg, Ochrona środowiska glebowego. Ochrona zasobów mineralnych i zminimalizowanie skutków zmiana sposobu użytkowania/struktury eksploatacji zasiewów wzdłuż głównych dróg,

Kierunki działań: ochrona gleb o wysokiej przydatności rolniczej przed przeznaczeniem na cele nierolnicze, Zapobieganie degradacji gleb zalesianie gruntów nieprzydatnych rolniczo. Ważnymi kierunkami w zakresie przeciwdziałania erozji wodnej jest odpowiednie Zapobieganie degradacji zasobów złóż zagospodarowywaniu wąwozów oraz stoków mineralnych i stosowanie właściwych płodozmianów. Erozja wietrzna jest typowa dla otwartych przestrzeni Działania ochronne wymagane są w przypadku rolnych, dlatego niezbędne będzie stosowanie złóż nieeksploatowanych, stanowiących główne zadrzewień śródpolnych oraz podobnie jak przy zaplecze surowcowe regionu. Jedynym sposobem zapobieganiu erozji wodnej stałe utrzymanie gleby pod zabezpieczenia zasobów udokumentowanych złóż pokrywą roślinną. przed ich utratą jest ochrona ich obszarów przed zainwestowaniem uniemożliwiającym ich późniejszą Istotnym kierunkiem działań w rolnictwie będzie eksploatację. wdrażanie i upowszechnianie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (KDPR). Ochrona gleb powinna bowiem Zadania krótkoterminowe: uwzględniać racjonalne zużycie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, preferowanie nawozów rekultywacja zdegradowanych terenów naturalnych, np. obornika, kompostu. Ponadto poeksploatacyjnych. stosowanie przez rolników nawozów syntetycznych Zadania długoterminowe: i mineralnych, odchodów zwierząt (np. gnojowicy), nieodpowiednich dawek kompostów naturalnych może rekultywacja zdegradowanych terenów znacznie nasilać procesy degradacji gleb. poeksploatacyjnych.

W wyniku dużego udziału gleb zakwaszonych 4.3.4. Zasoby przyrody na terenie Gminy zaleca się wapnowanie gleb. Ok. 90% gleb wymaga tego zabiegu, wpływa on na Cel systemowy: zmianę pH gleby, ale także wzbogaca glebę w wapń, magnez, a niekiedy również w mikroelementy. Zachowanie i ochrona bioróżnorodności. Rozwój Zalecana wielkość wapnowania wynosi 2 Mg/ha. systemów ochrony przyrody W latach 2005 i 2006 Gmina sfinansowała badania prób glebowych na zawartość wapna, wyniki zostały Kierunki działań: bezpośrednio przekazane właścicielom gospodarstw Doskonalenie systemu obszarów chronionych rolnych, z których pobierano próby. Uprawniało to do sfinansowania transportu wapna dla gospodarstw, Zachowanie wszystkich ustanowionych form w których stwierdzono duże zakwaszenie gleb. ochrony przyrody oraz objęcie ochroną dalszych wartościowych obiektów i obszarów ma na celu: Zasadniczym zagrożeniem dla przyległych utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności gruntów ornych jest imisja pyłu, która powoduje ekosystemów, zachowanie różnorodności biologicznej, kumulację zanieczyszczeń, w uprawianych na nich zachowanie dziedzictwa geologicznego, zapewnienie roślinach. ciągłości istnienia gatunków roślin i zwierząt wraz Zadania krótkoterminowe: z ich siedliskami przez utrzymywanie lub przywracanie ich do właściwego stanu, kształtowanie właściwych upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej postaw człowieka wobec przyrody. Zadania te (Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej), realizowane są poprzez wprowadzenie szeregu ograniczeń, zakazów i nakazów, których zakres podnoszenie świadomości mieszkańców uzależniony jest od formy ochrony prawnej oraz o zagrożeniu i degradującym oddziaływaniu wypalania indywidualnych cech chronionego ekosystemu. traw, Zadania krótkoterminowe: zmniejszenie zakwaszenia gleb poprzez propagowanie wśród rolników zabiegu wapnowania utrzymywanie istniejących form ochrony gleb, przyrody,

wspieranie i promowanie rolnictwa ochrona dolin rzecznych i innych korytarzy ekologicznego. ekologicznych, zwłaszcza o znaczeniu ponadlokalnym.

Zadania długoterminowe: Zadania długoterminowe:

dalsze wspieranie i promowanie rolnictwa dalsze utrzymywanie istniejących form ochrony ekologicznego, przyrody, tworzenie nowych obszarów chronionych produkcji rolnej. Potrzeby zalesiania Gminy Gorzyce o randze lokalnej np. użytków ekologicznych. określone zostały na 697 ha.

Ochrona i zrównoważone użytkowanie lasów Zadania krótkoterminowe:

Zrównoważone użytkowanie lasów należy ochrona istniejących kompleksów leśnych, realizować poprzez gospodarkę leśną prowadzoną zgodnie z wymaganiami ochrony przyrody. Trwale wdrażanie programu zalesienia Gminy oraz zrównoważona gospodarka leśna, to działalność zadrzewień i zakrzewień śródpolnych zmierzająca do ukształtowania takiej struktury lasów i wykorzystania ich w taki sposób i tempie, racjonalna gospodarka leśna zgodna ze zapewniającym trwałe zachowanie ich bogactwa standardami FSC (Forest Stewardship Council). biologicznego, wysokiej produkcyjności oraz Zadania długoterminowe: potencjału regeneracyjnego i żywotności. Wszelkie zabiegi techniczno-leśne powinny uwzględniać określenie terenów do zalesienia konieczność zachowania bogactwa gatunkowego w miejscowych planach zagospodarowania i strukturalnego lasu. Należy dążyć do renaturalizacji przestrzennego, lasów silnie przekształconych gospodarka leśną, a ekosystemy zbliżone do naturalnych przynajmniej wzrost lesistości, częściowo objąć ochroną bierną. Planując skład gatunkowy nowych drzewostanów należy zalesianie gruntów nieprzydatnych rolniczo. uwzględniać skład gatunkowy zbiorowiska roślinnego stanowiącego potencjalną roślinność naturalną na Identyfikacja i ochrona pozostałych obszarów odpowiednich siedliskach. cennych przyrodniczo

Szczególnej ochronie podlegają lasy pełniące Wszechstronne poznanie zasobów funkcje wodochronne GWZP, a prowadzona w nich przyrodniczych Gminy oraz dokonanie ich oceny gospodarka leśna powinna być ściśle możliwe jest poprzez przeprowadzenie waloryzacji podporządkowana pełnionej przez nie roli. W lasach przyrodniczej, której zasadniczym elementem jest tych ograniczona jest możliwość zainwestowania. inwentaryzacja zasobów przyrody ożywionej i nieożywionej. Procedura ta jest nieodzownym Proces certyfikacji gospodarki leśnej przez instrumentem w procesie prawidłowego sporządzania Forest Stewardschip Council (FSC, Rada wszelkich dokumentów obejmujących Zrównoważonej Gospodarki Leśnej) ma na celu zagospodarowanie przestrzenne oraz prowadzenia sprawdzenie, czy prowadzona gospodarka jest zgodna racjonalnej gospodarki. W wyniku dokonanej oceny ze ustanowionymi standardami. Gospodarka leśna jest zostaną wytypowane cenne w skali lokalnej obszary, oceniana według lokalnych standardów – które należałoby objąć indywidualną formą ochrony. tymczasowych lub zaakceptowanych przez FSC – oraz przebiega według określonej procedury. Po Wszystkie cieki i zbiorniki wodne, a także inne certyfikacji właściciele lub zarządzający lasami mogą ekosystemy o charakterze zdeterminowanym przez sprzedawać produkty leśne z logiem FSC. Certyfikacja wodę (źródliska, torfowiska, lasy łęgowe, łąki jest prowadzona w celu oceny jakości prowadzonej zalewowe, szuwary) to obiekty pełniące ważne role gospodarki oraz w celu zapewnienia, że drewno przyrodnicze m. in. jako ostoje bioróżnorodności, czy certyfikowane przez FSC pochodzi z dobrze ciągi migracyjne. Dodatkowym argumentem zarządzanych lasów. Certyfikacja lasów pozwala na przemawiającym za ochroną tego typu ekosystemów osiąganie korzyści z takiego gospodarowania, które jest ich wrażliwość na zmiany zachodzące w ich jest zgodne z zasadami ochrony środowiska, bierze sąsiedztwie, szczególnie naruszanie stosunków pod uwagę prawa pracowników i lokalnej ludności hydrologicznych. oraz zapewnia dochodowość gospodarki i pozwala na Wzbogacenie systemu przyrodniczego Gminy sprzedaż swych produktów jako certyfikowanych można również osiągnąć poprzez rozbudowę przez FSC. Przepisy odnośnie certyfikacji gospodarki istniejących terenów zieleni urządzonej, które leśnej mówią m.in., że: zapewniają ciągłość systemu przyrodniczego. prace leśne muszą polepszać funkcje Zadania krótkoterminowe: ekologiczne pełnione przez lasy, w tym stabilność zlewni, ochronę zasobów biologicznych i ochronę sporządzenie dokumentacji w zakresie siedlisk zwierząt, inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej Gminy.

planowanie i wdrażanie zapisów planu musi Zadania długoterminowe: uwzględniać zasadę utrzymania trwałości wszystkich zasobów leśnych, bazującą na rozumieniu ochrona zieleni dolin rzecznych, terenów i właściwym dokumentowaniu lokalnej ekologii lasu, torfowiskowych i zabagnionych,

prace leśne muszą mieć pozytywny i trwały ochrona i rozwój terenów zieleni urządzonej. wpływ na lokalne społeczności. Zachowanie bioróżnorodności obszarów Z uwagi na niską lesistość Gminy niezbędne jest rolniczych powiększenie terenów leśnych, w tym zalesianie gruntów nieprzydatnych lub mało przydatnych do Obszary rolnicze bogate są w siedliska Niezbędnym warunkiem realizacji celów o charakterze półnaturalnym, które posiadają rodzimy w zakresie ochrony i poprawy jakości środowiska oraz skład gatunkowy, utrzymujący się dzięki ekstensywnej racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych jest działalności człowieka. Miejsca te często stanowią dobrze zorganizowany system edukacji ekologicznej. ostoje dzikiej przyrody. Istotnym elementem Dlatego konieczna jest jak najbardziej wszechstronna krajobrazu rolniczego są również użytki przyrodnicze edukacja ekologiczna skierowana do: dzieci oraz osób takie, jak np.: oczka wodne, zadrzewienia śródpolne, dorosłych i różnych grup zawodowych (rolników, torfowiska, miedze i inne tereny nierolne. organizatorów turystyki, przedsiębiorców). Kształtowanie świadomości ekologicznej dzieci Ich utrzymanie uzależnione jest od stosowania i młodzieży jest ważnym zadaniem realizowanym metod gospodarki rolniczej przyjaznych środowisku, w formalnym systemie kształcenia obejmującym które umożliwiają racjonalne gospodarowanie wychowanie przedszkolne, szkolnictwo podstawowe zasobami przyrody i ograniczenie negatywnego i ponadpodstawowe. System kształcenia uczniów wpływu rolnictwa na środowisko. powinien być nastawiony na wykształcenie u nich umiejętności obserwowania środowiska i zmian w nim Do elementarnych zasad takiego zachodzących, wrażliwości na piękno przyrody gospodarowania należy właściwy dobór roślin do i szacunku dla niej oraz zwrócenie uwagi na uprawy i dostosowanie poziomu nawożenia do typu najistotniejsze w gminie problemy związane z ochroną siedliska. Specyfiką rolnictwa zrównoważonego jest środowiska. wielokierunkowość produkcji rolniczej, która sprzyja różnicowaniu się struktury krajobrazu obszarów Najlepszym i najefektywniejszym sposobem wiejskich i zachowaniu różnorodności biologicznej. podniesienia świadomości ekologicznej osób dorosłych jest zaangażowanie mieszkańców w procesy Jednym z najważniejszych instrumentów decyzyjne. Wymaga to szerokiego informowania polityki zrównoważonego rozwoju terenów wiejskich społeczeństwa o stanie środowiska, działaniach na są tzw. programy rolnośrodowiskowe. Ich celem jest rzecz jego ochrony, a także o możliwościach ochrona i kształtowanie środowiska na obszarach prawnych uczestniczenia mieszkańców w rolnych oraz łagodzenie negatywnych skutków podejmowaniu decyzji mających wpływ na jego stan. środowiskowych gospodarki rolnej. Edukacja społeczeństwa powinna pomóc w ukształtowaniu właściwego stosunku do otaczającego Zadania krótkoterminowe: środowiska naturalnego, doprowadzić do jego wdrożenie programów rolnośrodowiskowych, większego poszanowania i zachęcić do wprowadzania zdrowego trybu życia. ochrona dolin rzecznych i innych korytarzy ekologicznych, zwłaszcza o znaczeniu ponadlokalnym. Należy również podjąć działania na rzecz sprawnego pozyskiwania i dystrybucji informacji o Zadania długoterminowe: środowisku poprzez tworzenie rejestrów informacji środowiskowych. Udostępnianie informacji będzie zachowanie agro-ekosystemów o wysokich pomocne przy stymulowaniu proekologicznych walorach przyrodniczych, zachowań społeczności gminnej.

zachowanie ostoi różnorodności biologicznej Zadania krótkoterminowe: w postaci śródpolnych zadrzewień, kęp oraz oczek wodnych stałych i okresowych. kontynuacja i rozwój programów edukacji ekologicznej, organizowanie konkursów o tematyce 4.3.5. Gospodarka odpadami ekologicznej w szkołach,

Cel systemowy: promocja i wspieranie przedsięwzięć proekologicznych poprzez stworzenie atrakcyjnego Minimalizacja ilości powstających odpadów. systemu zachęt i nagród finansowych, Doskonalenie systemu odzysku i unieszkodliwiania odpadów stworzenie powszechnego dostępu do informacji o środowisku. Kierunki działań dla celu w zakresie gospodarki odpadami, jak i harmonogram realizacji przedsięwzięć Zadania długoterminowe: w tym zakresie, zostały szczegółowo omówione w „Planie Gospodarki Odpadami dla Gminy Gorzyce”, edukacja ekologiczna rolników w zakresie który stanowi integralną część Programu ochrony programów rolnośrodowiskowych, rolnictwa środowiska. ekologicznego, agroturystyki,

4.3.6. Edukacja szkolenie zawodowe nauczycieli, pracowników administracji samorządowej w zakresie ochrony Cel systemowy: środowiska,

Edukacja ekologiczna społeczeństwa promocja walorów środowiskowych Gminy.

Kierunek działań: 5. HARMONOGRAM REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘĆ NA LATA 2009-2012 Podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa 5.1. Wprowadzenie Powietrze atmosferyczne – Tabela 5.1

W formułowaniu harmonogramu, tj. listy Zasoby wodne – Tabela 5.2 przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w latach 2009 –2012, uwzględniono kryteria wyboru Powierzchnia terenu i środowisko glebowe przedstawione w poprzednim rozdziale. Cele – Tabela 5.3 ekologiczne do 2016 roku i kierunki działań przedstawione w rozdziale 4, są bazą dla konkretnych Zasoby przyrody – Tabela 5.4 przedsięwzięć (inwestycyjnych i pozainwestycyjnych). Edukacja ekologiczna – Tabela 5.5 W formułowaniu listy przedsięwzięć uwzględniono również niektóre przedsięwzięcia zgłaszane do W tabelach zastosowano następujące realizacji w najbliższych czterech latach przez gminę. oznaczenia:

Poszczególne przedsięwzięcia zostały literowe w kolumnie „Zadania”: przedstawione w tabelach, gdzie przyporządkowano je konkretnym kierunkom działań, wyszczególnionym (W) – zadania własne Gminy w ramach każdego celu ekologicznego do 2016 roku (Rozdz.4), podano szacunkowe koszty ich realizacji, (K) – zadania koordynowane przez Gminę źródła finansowania oraz instytucje odpowiedzialne i włączone w ich realizację. kolory w wierszach zadań:

Należy podkreślić, że zaproponowana lista przedsięwzięć nie zamyka możliwości realizowania innych, charakteryzujących się mniejszą skalą. Zdania inwestycyjne

5.2. Harmonogram Zadania pozainwestycyjne

Proponowane do realizacji w latach 2009 – 2012 przedsięwzięcia ujęto w następujących tabelach:

Tabela 5.1. Harmonogram realizacji przedsięwzięć na lata 2009-2012 w zakresie "Powietrze atmosferyczne"

Jednostka Szacunkowe koszty w tys. PLN Wskaźniki Kierunki Termin Źródła Zadania odpowiedzialna działań realizacji finansowania za realizację 2009 2010 2011 2012 Monitorowania

Poprawa jakości powietrza atmosferycznego. Ochrona przed hałasem i niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym Program wymiany kotłów węglowych środki własne liczba gospodarstw na kotły mieszkańców, zadanie domowych, które wykorzystujące Mieszkańcy b.d. możliwość ciągłe wymieniły kotły bardziej ekologiczne dofinansowania z węglowe nośniki energii Gminnego FOŚiGW (K) Wzrost wykorzystania Możliwość % energii odnawialnych źródeł zadanie dofinansowania ze pozyskiwanej ze energii poprzez ich Gmina b.d. ciągłe środków źródeł popularyzację i Ograniczenie zewnętrznych odnawialnych wsparcie finansowe niskiej emisji (K) środki własne, Termomodernizacja możliwość liczba kompleksu szkolnego Gmina 2009 80 dofinansowania ze zmodernizowanych w Gorzycach środków budynków (W) zewnętrznych Termomodernizacja 500 3000 - środki własne, budynku byłego możliwość liczba przedszkola w Gmina 2009 500 dofinansowania ze zmodernizowanych Gorzycach (siedziba środków budynków OPS) zewnętrznych (W) Termomodernizacja Środki własne, innych budynków możliwość liczba zadanie będących we Gmina b.d dofinansowania ze zmodernizowanych ciągłe władaniu Gminy środków budynków (W) zewnętrznych Ograniczenie Rozpoznanie Gmina 2009 - środki własne istnienie wkład rzeczowy Gminy uciążliwości lokalizacji obszarów WIOŚ 2012 Zarządu Dróg, aktualnego rejestru systemu narażonych na Gminy FOŚiGW obszarów z komunikacy- przekroczenie norm przekroczonymi jnego poziomu hałasu normami pochodzącego z węzłów komunikacyjnych i głównych szlaków komunikacyjnych (K) Budowa infrastruktury długość rowerowej: oznakowanych tras oznakowanie tras 2009 - Gmina b.d b.d– b.d b.d Gminny FOŚiGW rowerowych; rowerowych, budowa 2012 liczba stojaków na parkingów dla rowery rowerów (W)

Tabela 5.2. Harmonogram realizacji przedsięwzięć na lata 2009-2012 w zakresie "Zasoby wodne"

Jednostka Szacunkowe koszty w tys. PLN Wskaźniki Kierunki Termin Źródła Zadania odpowiedzialna działań realizacji finansowania za realizację 2009 2010 2011 2012 Monitorowania Poprawa jakości i ochrona zasobów wód powierzchniowych i podziemnych. Zapewnienie wszystkim mieszkańcom Gminy odpowiedniej jakości wody do picia. Budowa sieci kanalizacyjnej w miejscowościach Ekofundusz i Orliska, Furmany, Fundusze Ochrony Ograniczenie Zalesie Orzyckie, 2009 - Środowiska i Gosp. % skanalizowania dopływu Gmina 29 000 Motycze 2012 Wodnej, fundusze Gminy zanieczyszczeń Poduchowne, strukturalne, środki do wód Gorzyce Pączek, własne Gminy powierzchnio- Wrzawy wych i (K) podziemnych Utrzymanie dobrego stanu sieci 2009 - Środki własne Gmina ~ 1500 dobra jakość wody kanalizacyjnej 2012 Gminy (W) Rejestr przydomowych zadanie Środki własne istnienie Gmina wkład rzeczowy Gminy Rozpoznanie oczyszczalni ścieków ciągłe Gminy aktualnego rejestru potencjalnych (W) źródeł zanieczyszcze- Rejestr zbiorników bezodpływowych zadanie Środki własne istnienie nia wód Gmina wkład rzeczowy Gminy (szamb) ciągłe Gminy aktualnego rejestru (W) Trześniówka II przeciwfiltracyjne zabezpieczenie ZMiUW Budżet państwa, stan techniczny lewego wału rzeki 2009 18 300 Rzeszów środki UE obwałowań Trześniówki na dł 3,95 km (K) Trześniówka I – przeciwfiltracyjne zabezpieczenie ZMiUW Budżet państwa, stan techniczny prawego wału rzeki 2009 19 000 Rzeszów środki UE obwałowań Trześniówki na dł. 6,35 km Racjonalna (K) gospodarka Łęg III – zasobami modernizacja wodnymi obwałowań rzeki w ZMiUW 2010 - Budżet państwa, stan techniczny km lewy 5+000 – 20 000 Rzeszów 2012 środki UE obwałowań 10+000, prawy 6+000 – 11+000 (K) Melioracja użytków rolnych o ZMiUW 2010 - Budżet państwa, % zmeliorowanych powierzchni 2000 ha 20 000 Rzeszów 2012 środki UE użytków rolnych w sołectwie Wrzawy (K) Utrzymanie w dobrym stanie sieci 2009 - Środki własne Gmina ~ 300 % strat wody wodociągowej 2012 Gminy (W)

Tabela 5.3. Harmonogram realizacji przedsięwzięć na lata 2009-2012 w zakresie "Powierzchnia terenu i środowisko glebowe"

Jednostka Szacunkowe koszty w tys. PLN Kierunki Termin Źródła Wskaźniki Zadania odpowiedzialn działań realizacji finansowania monitorowania a za realizację 2009 2010 2011 2012

Ochrona środowiska glebowego. Ochrona zasobów mineralnych i zminimalizowanie skutków eksploatacji. Upowszechnianie Kodeksu Dobrej odbycie co 2009 - Środki własne Praktyki Rolniczej Gmina 1 1 1 1 najmniej 2 szkoleń 2012 Gminy wśród rolników w ciągu roku; (K) Podnoszenie świadomości odbycie co mieszkańców o najmniej 1 zagrożeniu i Gmina 2009 - Środki własne wkład rzeczowy Gminy spotkania degradującym ODR 2012 Gminy, ODR i OSP edukacyjnego w oddziaływaniu ciągu roku; Zapobieganie wypalania traw degradacji gleb (K) Program zmniejszenie dofinansowania 2009 - NFOŚiGW Gmina b.d. stopnia wapnowania gleb 2012 WFOŚiGW zakwaszenia gleb (W) liczba odbytych Wspieranie i szkoleń; liczba promowanie przeszkolonych 2009 - Środki własne rolnictwa Gmina wkład rzeczowy Gminy rolników; liczba 2012 Gminy, ODR ekologicznego rozprowadzonych (K) ulotek informacyjnych Przedsiębiorst procent Rekultywacja Zapobieganie wa zrekultywowanych terenów degradacji posiadające 2009 - Środki własne powierzchni poeksploatacyjnych i b.d. zasobów złóż koncesję na 2012 przedsiębiorstw poeksploatacyj- zdegradowanych mineralnych wydobyci nych i (K) kopalin zdegradowanych

Tabela 5.4. Harmonogram realizacji przedsięwzięć na lata 2009-2012 w zakresie "Zasoby przyrody"

Jednostka Szacunkowe koszty w tys. PLN Wskaźniki Termin Źródła Kierunki działań Zadania odpowiedzialna realizacji finansowania za realizację 2009 2010 2011 2012 Monitorowania

Zachowanie i ochrona bioróżnorodności. Rozwój systemów ochrony przyrody.

Doskonalenie Utrzymywanie Regionalna liczba obiektów, systemu istniejących form ochrony Dyrekcja zadanie powierzchnia wkład rzeczowy wojewody Budżet RDOŚ obszarów przyrody Ochrony ciągłe obszarów objętych chronionych (K) Środowiska ochroną Ochrona istniejących Środki własne Nadleśnictwo zadanie wkład rzeczowy Nadleśnictwa stan kompleksów kompleksów leśnych Nadleśnictwa Rozwadów ciągłe Rozwadów leśnych (K) Rozwadów Środki własne Wdrażanie programu Nadleśnictwa Ochrona i zalesienia Gminy oraz Rozwadów, zadanie zwiększenie zrównoważone zadrzewień i zakrzewień Gmina 50 50 50 50 Gminy i ciągłe lesistości Gminy użytkowanie śródpolnych starostwa, lasów (K) Fundusz Leśny, FOGR struktura Racjonalna gospodarka Środki własne Nadleśnictwo zadanie wkład rzeczowy Nadleśnictwa gatunkowa i leśna Nadleśnictwa Rozwadów ciągłe Rozwadów wiekowa (K) Rozwadów drzewostanu Identyfikacja i Sporządzenie istnienie ochrona dokumentacji w zakresie Środki własne dokumentacji w pozostałych inwentaryzacji i Gmina 2009 4 b.d b.d b.d Gminy; Gminny zakresie obszarów waloryzacji przyrodniczej FOŚiGW inwentaryzacji i cennych Gminy waloryzacji przyrodniczo (W)

liczba Zachowanie Upowszechnianie przeprowadzonych bioróżnorodności programów 2009 - Środki własne szkoleń; liczba Gmina, ODR 0,25 0,5 0,5 0,5 obszarów rolnośrodowiskowych 2012 Gminy, ODR gospodarstw, które rolniczych (K) wdrożyły programy rolnośrodowiskowe

Tabela 5.5. Harmonogram realizacji przedsięwzięć na lata 2009-2012 w zakresie "Edukacja ekologiczna"

Jednostka Termin Szacunkowe koszty w tys. PLN Źródła Wskaźniki Kierunki działań Zadania odpowiedzialna realizacji finansowania monitorowania za realizację 2009 2010 2011 2012

Edukacja ekologiczna społeczeństwa

istnienie programu Wprowadzenie edukacji programów edukacji ekologicznej; ekologicznej i Gmina Powiatowy i zadanie liczba konkursów organizowanie jednostki 2,4 2,4 2,4 2,4 Gminny ciągłe szkolnych o konkursów o tematyce oświatowe FOŚiGW tematyce ekologicznej w szkołach ekologicznej (W) organizowanych w ciągu roku Podnoszenie świadomości Promocja i wspieranie ekologicznej przedsięwzięć społeczeństwa proekologicznych Środki własne liczba poprzez stworzenie zadanie Gminy; podmiotów, które Gmina 3 3 3 3 atrakcyjnego systemu ciągłe Gminny skorzystały z zachęt i nagród FOŚiGW systemu finansowych (W) Stworzenie i rozwijanie istnienie systemu powszechnego dostępu zadanie Środki własne dostępu do do informacji o Gmina 0,3 2 1 1 ciągłe Gminy informacji o środowisku środowisku (W)

6. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY 6.2. Uczestnicy wdrażania Programu ŚRODOWISKA Podstawową zasadą realizacji Programu 6.1. Wprowadzenie ochrony środowiska powinna być zasada wykonywania zadań jednostek związanych Warunkiem realizacji Programu ochrony z systemem zarządzania środowiskiem, świadomych środowiska jest ustalenie systemu zarządzania tym istnienia Programu i ich uczestnictwa w nim. Można programem. System ten powinien składać się wyodrębnić cztery grupy podmiotów uczestniczących z następujących elementów: w Programie z uwagi na pełnioną przez nie rolę.

- zasady realizacji Programu, Są to:

- instrumenty zarządzania, - podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu programem, - monitoring, - podmioty realizujące zadania programu, - struktura zarządzania Programem, - podmioty kontrolujące przebieg realizacji - sprawozdawczość z realizacji Programu, i efekty programu,

- harmonogram realizacji, - społeczność jako główny podmiot odbierający wyniki działań programu. - działania w zakresie zarządzania. Włączanie do procesu szerokiego grona Zarządzanie Programem odbywać się powinno z uczestników zapewnia jego akceptację i równomierne uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju, obciążenie poszczególnych partnerów w postaci w oparciu o instrumenty zarządzania, zgodne środków i obowiązków. z kompetencjami i obowiązkami podmiotów zarządzających. Bezpośrednim realizatorem programu będą - kredyty i dotacje z funduszy ochrony podmioty gospodarcze planujące i realizujące środowiska i gospodarki wodnej oraz innych inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi przez funduszy, Program, jak również samorząd Gminy jako realizatorzy inwestycji w zakresie ochrony środowiska - pomoc publiczna na ochronę środowiska na swoim terenie. Podmioty te będą również w postaci preferencyjnych pożyczek przekazywały informacje w ramach monitoringu i kredytów, dotacji, odroczeń, rozłożenia na realizacji zadań Programu i efektów w środowisku. raty i umorzeń płatności wobec budżetu Bezpośrednim odbiorcą programu będzie państwa i funduszy ekologicznych, zwolnień społeczeństwo Gminy. i ulg podatkowych i in.

6.3. Instrumenty realizacji Programu 6.3.3. Instrumenty społeczne

Zarządzanie Programem będzie się odbywać Wśród instrumentów społecznych wyróżnić z wykorzystaniem instrumentów, które pozwolą na należy współdziałanie. Uzgodnienia instytucjonalne jego weryfikację w oparciu o wyniki monitorowania i konsultacje społeczne są ważnym elementem procesów zachodzących w szeroko rozumianym skutecznego zarządzania realizującego zasady otoczeniu realizowanej polityki ekologicznej. zrównoważonego rozwoju. Narzędzia dla usprawniania Instrumenty służące realizacji Programu wynikają współpracy i budowania partnerstwa, to tzw. „uczenie z ustaw Prawo ochrony środowiska, się poprzez działanie”. Wśród nich istnieje podział na o zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie dwie kategorie wewnętrzne: pierwsza dotyczy działań przyrody, o odpadach, Prawo geologiczne i górnicze, samorządów, druga polega na budowaniu powiązań Prawo budowlane. Są to instrumenty prawne, między władzami samorządowymi a społeczeństwem. finansowe, społeczne i strukturalne. W pierwszym przypadku narzędziami są: 6.3.1. Instrumenty prawne - dokształcanie profesjonalne i systemy szkoleń, Do instrumentów prawnych należą: - interdyscyplinarny model pracy, - pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, w tym pozwolenia - współpraca i partnerstwo w systemach zintegrowane, sieciowych.

- opinie zatwierdzające program gospodarki W drugim: odpadami, - udział społeczeństwa w zarządzaniu poprzez - koncesje geologiczne wydawane na systemy konsultacji i debat publicznych, rozpoznanie i eksploatację surowców - prowadzanie kampanii edukacyjnych. mineralnych. Narzędziami dla formułowania, integrowania Ponadto bardzo ważnymi instrumentami i wdrażania polityk środowiskowych są: służącymi właściwemu gospodarowaniu zasobami środowiska są raporty i przeglądy ekologiczne oraz - środowiskowe porozumienia, karty, deklaracje, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. statuty,

Szczególnym instrumentem prawnym stał się - strategie i plany działań, monitoring, czyli pomiar stanu środowiska prowadzony zarówno w odniesieniu do badań jakości - systemy zarządzania środowiskiem, środowiska, jak też do ilości zasobów środowiskowych. - ocena wpływu na środowisko,

6.3.2. Instrumenty finansowe - ocena strategii środowiskowych.

Do instrumentów finansowych należą: Narzędziami włączającymi mechanizmy rynkowe w realizację zrównoważonego rozwoju są: - opłaty za korzystanie ze środowiska - za emisję zanieczyszczeń do powietrza, za pobór wody - opłaty, podatki, grzywny (na rzecz środowiska), powierzchniowej i podziemnej, za odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, - regulacje cenowe, za zbieranie, transport i odzysk lub regulacje użytkowania, unieszkodliwianie odpadów komunalnych, za - składowanie odpadów, za powierzchnię, - ocena inwestycji, z której odprowadzane są ścieki, - środowiskowe zalecenia dla budżetowania, - administracyjne kary pieniężne, - kryteria środowiskowe w procedurach - odpowiedzialność cywilna, karna przetargowych. i administracyjna, Narzędziami dla pomiaru, oceny podstawą oceny efektywności wdrażania polityki i monitorowania skutków rozwoju środowiskowej. Dostarcza on informacji o efektach zrównoważonego są: wszystkich działań na rzecz ochrony środowiska.

- wskaźniki równowagi środowiskowej, Badanie stanu środowiska realizowane jest w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, - ustalenie wyraźnych celów operacyjnych, który z mocy ustawy koordynowany jest przez organy Inspekcji Ochrony Środowiska. Sieci krajowe - monitorowanie skuteczności procesów i regionalne koordynowane są przez Głównego zarządzania. Inspektora Ochrony Środowiska, zaś sieci lokalne przez wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska Edukacja ekologiczna jest bardzo ważnym w uzgodnieniu z Głównym Inspektorem Ochrony instrumentem społecznym wspomagającym wdrażanie Środowiska. Skoordynowanie działań pozwala na Programów ochrony środowiska. Głównym jej celem szerokie i wszechstronne wykorzystanie wyników jest kształtowania świadomości ekologicznej badań. społeczeństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków i codziennych postaw. W społeczeństwie Głównym zadaniem sieci krajowych jest zaczyna istnieć coraz większa potrzeba posiadania śledzenie w skali kraju trendów poszczególnych takiej wiedzy. W ciągu ostatnich dziesięciu lat wskaźników jakości środowiska dla potrzeby realizacji obserwuje się znaczny rozwój edukacji ekologicznej. polityki ekologicznej państwa. W ramach sieci Istotną rolę odgrywają tutaj pozarządowe organizacje krajowych realizowane są również badania wynikające ekologiczne i szkoły wszystkich szczebli. Ponadto z zobowiązań międzynarodowych. Dane są ważny oddźwięk w społeczeństwie mają kampanie gromadzone i przetwarzane na poziomie centralnym. ekologiczne, które mają na celu uświadamianie Krajowe bazy danych zlokalizowane są w instytutach i nagłaśnianie problemów ekologicznych naukowo-badawczych sprawujących nadzór społeczeństwu. merytoryczny nad poszczególnymi podsystemami.

Szkolenia powinny być organizowane Sieci regionalne podzielone na w szczególności dla: międzywojewódzkie i wojewódzkie mają za zadanie udokumentowanie zmian zachodzących w środowisku - pracowników administracji, w regionie czy województwie. Programy badań są - samorządów mieszkańców, specyficzne dla regionu tzn. ściśle powiązane z geograficzną, gospodarczą i ekologiczną - nauczycieli szkół wszystkich szczebli, charakterystyką danego obszaru. W praktyce inicjatywę odnośnie organizacji systemów - członków organizacji pozarządowych, regionalnych podejmują wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska. Ujęcie w programie istotnych - dziennikarzy, problemów ekologicznych osiągane jest poprzez uzgadnianie programów z wojewodami. - dyrekcji i kadry zakładów produkcyjnych., Sieci lokalne funkcjonują w celu śledzenia właścicieli i pracowników gospodarstw rolnych. - i kontrolowania wpływu najbardziej szkodliwych źródeł Podstawą skuteczności działań edukacyjnych punktowych lub obszarowych na lokalny poziom jest rzetelne informowanie społeczeństwa nt. stanu zanieczyszczeń. Tworzone są przez organy środowiska np. poprzez wydawanie ogólnodostępnych administracji państwowej, Gminy oraz podmioty raportów o stanie środowiska. Istotne jest także gospodarcze oddziaływujące na środowisko. komunikowanie się ze społeczeństwem przy Koordynacyjna rola WIOŚ realizowana jest poprzez podejmowaniu decyzji o działaniach inwestycyjnych. uzgadnianie programów pomiarowych realizowanych w sieci lokalnej, jak również weryfikację uzyskanych 6.3.4. Instrumenty strukturalne danych pomiarowych. Natomiast decyzje obligujące podmioty gospodarcze do realizacji badań środowiska, Do instrumentów strukturalnych należą na które mają znaczący wpływ wydawane są przez programy strategiczne np. strategie rozwoju wraz władze samorządowe. z programami sektorowymi. Strategia jest dokumentem wytyczającym główne tendencje W gminie Gorzyce monitoring jakości i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, środowiska realizowany jest w ramach monitoringu społecznego i ochrony środowiska. Dokument ten jest regionalnego województwa podkarpackiego bazą dla opracowania programów sektorowych (np. i prowadzony jest przez Wojewódzką Inspekcję dot. rozwoju obszarów wiejskich, przemysłu, ochrony Ochrony Środowiska w Rzeszowie. W okresie zdrowia, turystyki, ochrony środowiska, itd.). wdrażania Programu, dane uzyskiwane z monitoringu jakości środowiska będą pomocne przy aktualizacji 6.4. Monitoring środowiska Programu ochrony środowiska.

Celem monitoringu jest ocena stanu środowiska 6.5. Kontrola, monitoring i zarządzanie - czy stan środowiska ulega polepszeniu czy Programem pogorszeniu – poprzez zbieranie, analizowanie i udostępnianie danych dotyczących jakości 6.5.1. Kontrola i monitoring Programu środowiska i zachodzących w nim zmian. Jest również Kontrola i monitoring realizacji celów i zadań imieniu Wójta, pełni referat odpowiedzialny za ochronę Programu ochrony środowiska winien obejmować środowiska (osoba odpowiedzialna za ochronę określenie stopnia wykonania działań: środowiska). Koordynator będzie współpracował ściśle z Wójtem Gminy i Radą Gminy, przedstawiając - określenie stopnia realizacji przyjętych celów; okresowe sprawozdania z realizacji programu.

- ocenę rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami Program będzie wdrażany przy udziale wielu i działaniami a ich wykonaniem; partnerów, wśród których należy wymienić: poszczególne wydziały i referaty Urzędu Gminy, - analizę przyczyn rozbieżności. zakłady przemysłowe i podmioty gospodarcze, Zakład Gospodarki Komunalnej, instytucje kontrolujące (WIOŚ Koordynator wdrażania Programu będzie w Rzeszowie, WSSE w Rzeszowie, Powiatowa SSE oceniać co dwa lata stopień wdrożenia. W latach w Tarnobrzegu), rolnicy, mieszkańcy, organizacje 2009-2012 na bieżąco będzie monitorowany postęp pozarządowe, nauczyciele i inne. Wszystkie jednostki w zakresie wdrażania zdefiniowanych działań, a pod będą musiały ze sobą współpracować poprzez stałą koniec 2012 roku nastąpi ocena rozbieżności między wymianę informacji i wiedzy. Jednocześnie każdy celami zdefiniowanymi w Programie i analiza przyczyn z partnerów powinien być informowany o postępach tych rozbieżności. Wyniki oceny będą stanowiły we wdrażaniu Programu. W celu usprawnienia tych wykładnię dla kolejnego Programu, w którym zostaną działań zaleca się opracować szczegółowy zdefiniowane cele i zadania na lata 2013-2020, harmonogram spotkań partnerów uczestniczących we z uszczegółowieniem działań na lata 2013 - 2016. Ten wdrażaniu Programu. cykl będzie się powtarzał co dwa lata, co zapewni uaktualnienie strategii krótkoterminowej czteroletniej Bardzo ważna jest również współpraca i polityki długoterminowej ośmioletniej. z sąsiednimi Gminami, bowiem zagrożenia dla środowiska mają pochodzenie lokalne, ale mogą one 6.5.2. Wdrażanie i zarządzanie Programem oddziaływać także na znacznie większych obszarach. Program ochrony środowiska dla Gminy Stąd też wynika potrzeba rozwiązań tych problemów Gorzyce wchodzi do realizacji na podstawie uchwały w oparciu o współpracę z sąsiednimi Gminami, np. Rady Gminy. w zakresie gospodarki odpadami. Współpraca taka, oprócz pozytywnych efektów dla środowiska może Efektywne wdrożenie i zarządzanie niniejszym przynieść także korzyści ekonomiczne. Programem wymaga dużego zaangażowania administracji samorządowej, a także współpracy 6.5.3. Harmonogram wdrażania Programu pomiędzy wszystkimi instytucjami włączonymi W Tabeli 6.1. określono harmonogram w zagadnienia ochrony środowiska. wdrażania Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Za realizację programu odpowiedzialne są Gorzyce. władze Gminy, które powinny wyznaczyć koordynatora wdrażania programu. Taką rolę, w

Tabela 6.1. Harmonogram wdrażania „Programu Ochrony środowiska dla Gminy Gorzyce

Zadania 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Program Ochrony Środowiska dla gminy Gorzyce Cele długoterminowe do do 2016 do 2020 2016 r. Cele krótkoterminowe do 2009-2012 2013-2016 2012 r. Monitoring Monitoring stanu środowiska Monitoring polityki środowiskowej - Mierniki efektywności Programu - Ocena realizacji celów krótkoterminowych - Raport z realizacji Programu

- Weryfikacja Programu

6.6. Mierniki realizacji Programu Pomiar stopnia realizacji celów Programu będzie odbywał się poprzez mierniki. Będą to mierniki związane z poszczególnymi celami. Niektóre z mierników są parametrami stanu środowiska w sytuacji, gdy cel Programu odnosi się wprost do zasobu środowiskowego.

Tabela 6.2. Mierniki realizacji Programu Ochrony Środowiska

Cel Mierniki Wartość Źródło danych pył PM10 - A SO2 - A NO2 - A Pb - A O3 poziom zanieczyszczenia - A CO – A C6H6 - C WIOŚ, 2007 powietrza wg. oceny rocznej Powietrze atmosferyczne B(a)P - A B(a)P - A Cd Cel Poprawa jakości powietrza - A Ni - A atmosferycznego. Ochrona przed pył - 0,4 kg/rok hałasem i niejonizującym promieniowaniem poziom emisji z zakładów SO2 - 0,29 kg/rok elektromagnetycznym WBZŚ, 2007 uciążliwych NO2 - 19,65 kg/rok CO - 5,64 kg/rok Zasoby wodne klasa jakości wód IV WIOŚ, 2007 Cel Poprawa jakości i ochrona powierzchniowych – Wisła zasobów wód powierzchniowych i podziemnych. Zapewnienie klasa jakości wód wszystkim mieszkańcom Gminy powierzchniowych - IV WIOŚ, 2007 odpowiedniej jakości wody do Trześniówka picia klasa jakości wód IV WIOŚ, 2007 powierzchniowych - San klasa jakości wód III WIOŚ, 2007 powierzchniowych - Łęg Urząd Gminy, długość sieci wodociągowej 119,8 km 2008 Zasoby wodne długość sieci kanalizacji Urząd Gminy, 75 km Cel Poprawa jakości i ochrona sanitarnej 2008 zasobów wód powierzchniowych stosunek długości sieci Urząd Gminy, i podziemnych. Zapewnienie kanalizacyjnej do sieci 0,62 2008 wszystkim mieszkańcom Gminy wodociągowej odpowiedniej jakości wody do udział mieszkańców picia korzystających z sieci 15,80% GUS, 2008 wodociągowej roczny pobór wody 825790 m3 WBZŚ, 2008 liczba mieszkańców podłączonych do sieci 75 200 mieszk. MWiK, 2007 wodociągowej Urząd Gminy, % powierzchni zalesionej 12,7 2008 Środowisko glebowe liczba czynnych eksploatacji Cel Ochrona środowiska 21 PIG, 2007 złóż surowców mineralnych glebowego i złóż surowców. powierzchnia terenu Urząd Gminy, 5,02 ha wymagająca rekultywacji 2008

Urząd Gminy, liczba pomników przyrody 3 szt. 2008

Zasoby przyrodnicze sosna zwyczajna Cel Zachowanie i ochrona 87,9% olsza czarna struktura gatunkowa Urząd Gminy, bioróżnorodności. Rozwój 4,2% brzoza 3,7% drzewostanu 2008 systemów ochrony przyrody. jodła 1,9% dąb 1,7% pozostałe 0,6% struktura wiekowa 0 - 20 - 12% 31 - 40 Urząd Gminy, drzewostanu 9% 41- 60 21% 61- 2008 Cel Mierniki Wartość Źródło danych 80 33% 81-100 16% powyżej 100 - 5% Edukacja Urząd Gminy, Cel Edukacja ekologiczna rodzaj prowadzonych działań Konkursy, szkolenia 2008 społeczeństwa

Poza głównymi miernikami przy ocenie osadniczych i powstrzymanie procesów degradacji skuteczności realizacji programu powinny być brane zabytków kultury, pod uwagę również wskaźniki społeczno-ekonomiczne, wskaźniki presji na środowisko i stanu środowiska oraz wzrost lesistości, rozszerzenie renaturalizacji wskaźniki reakcji państwa i społeczeństwa. obszarów leśnych oraz wzrost zapasu i przyrost masy drzewnej, a także wzrost poziomu różnorodności Wskaźniki społeczno-ekonomiczne: biologicznej ekosystemów leśnych i poprawa stanu zdrowotności lasów, poprawa stanu zdrowia obywateli, mierzona przy pomocy takich mierników jak długość życia, spadek zmniejszenie negatywnej ingerencji w krajobrazie umieralności niemowląt, spadek zachorowalności, oraz kształtowanie estetycznego krajobrazu zharmonizowanego z otaczającą przyrodą. zmniejszenie zużycia energii, surowców i materiałów na jednostkę produkcji oraz zmniejszenie Wskaźniki aktywności państwa i społeczeństwa: całkowitych przepływów materiałowych w gospodarce, kompletność regulacji prawnych i tempo ich coroczny przyrost netto miejsc pracy w wyniku harmonizacji z prawem wspólnotowym i prawem realizacji przedsięwzięć ochrony środowiska, międzynarodowym,

zmniejszenie tempa przyrostu obszarów spójność i efekty działań w zakresie monitoringu wyłączanych z rolniczego i leśnego użytkowania dla i kontroli,

potrzeb innych sektorów produkcji i usług zakres i efekty działań edukacyjnych oraz stopień materialnych. udziału społeczeństwa w procesach decyzyjnych,

Wskaźniki stanu środowiska i zmiany presji na opracowanie i realizowanie przez grupy środowisko: i organizacje pozarządowe projektów na rzecz ochrony środowiska. zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód lądowych, poprawę jakości 6.7. Ocena i weryfikacja Programu. wód płynących, stojących i wód podziemnych, Sprawozdawczość. a szczególnie głównych zbiorników wód podziemnych, poprawę jakości wody do picia oraz spełnienie przez Ocena realizacji celów i zadań ochrony wszystkie te rodzaje wód wymagań jakościowych środowiska winna być realizowana: obowiązujących w Unii Europejskiej, co 4 lata ocena skuteczności realizacji polityki poprawa jakości powietrza poprzez zmniejszenie ekologicznej państwa z wykorzystaniem określonych emisji zanieczyszczeń powietrza (zwłaszcza mierników, zanieczyszczeń szczególnie szkodliwych dla zdrowia i zanieczyszczeń wywierających najbardziej co 2 lata ocena realizacji wojewódzkich, niekorzystny wpływ na ekosystemy, a więc przede powiatowych i gminnych programów ochrony wszystkim metali ciężkich, trwałych zanieczyszczeń środowiska sporządzonych w celu realizacji polityki organicznych, substancji zakwaszających, pyłów ekologicznej państwa, i lotnych związków organicznych), ocena realizacji programów naprawczych zmniejszenie uciążliwości hałasu, przede poszczególnych komponentów środowiska przez wszystkim hałasu komunikacyjnego, organy inspekcji ochrony środowiska.

zmniejszenie ilości wytwarzanych Bezpośrednim wskaźnikiem zaawansowania i składowanych odpadów, rozszerzenie zakresu ich realizacji zadań Programu będzie wysokość gospodarczego wykorzystania oraz ograniczenie ponoszonych nakładów finansowych oraz uzyskiwane zagrożeń dla środowiska ze strony odpadów efekty rzeczowe. Uzyskiwane efekty rzeczowe, niebezpiecznych, zweryfikowane przez ocenę stanu jakości i dotrzymywania norm komponentów środowiska, ograniczenie degradacji gleb, zwiększenie skali dokonaną w ramach systemu monitoringu, ilustrować przywracania obszarów bezpośrednio lub pośrednio będą zaawansowanie realizacji Programu w skali zdegradowanych przez działalność gospodarczą do rocznej i umożliwiać dokonywanie niezbędnych korekt stanu równowagi ekologicznej, ograniczenie na bieżąco. pogarszania się jakości środowiska w jednostkach W nawiązaniu do wykonywanych ocen realizacji publikacje o charakterze edukacyjnym celów i zadań ochrony środowiska oraz na podstawie Ustawy Prawo Ochrony Środowiska będą sporządzane publikacje opracowane przez organizacje 2 rodzaje raportów: pozarządowe,

- raporty Rady Ministrów z realizacji polityki targi i giełdy ekologiczne, ekologicznej państwa przedkładane Sejmowi, akcje i kampanie edukacyjne i promocyjne, - sporządzane co 4 lata, na szczeblu ponadpowiatowym; internet.

- raporty organów wykonawczych województwa, ASPEKTY EKONOMICZNE WDRAŻANIA powiatu i Gminy, z realizacji Programów PROGRAMU Ochrony Środowiska przedkładane odpowiednio 7.1. Koszty wdrożenia przedsięwzięć sejmikowi województwa, radzie powiatu i radzie przewidzianych do realizacji w latach 2009 – 2012 Gminy co 2 lata. Realizacja zadań wytyczonych w Programie Do niniejszego Programu Ochrony Środowiska Ochrony Środowiska wiąże się z wysokimi nakładami tyczy się obowiązek oceny wdrażania Programu finansowymi. Oszacowanie kosztów wdrażania poprzez opracowanie raportu przez organ wykonawczy programu podaje się zwykle w ujęciu cztero- lub Gminy Gorzyce, który powinien być przedkładany pięcioletnim, tj. odpowiadającym okresowi realizacji Radzie Gminy Gorzyce w cyklu dwuletnim. celów krótkoterminowych. Szacunek kosztów 6.8. Upowszechnianie informacji o stanie w perspektywie do 2016 roku byłby obarczony zbyt środowiska i realizacji Programu dużym błędem i stałby się mało przydatny.

Duże znaczenie dla możliwości upowszechniania Zestawienie kosztów realizacji działań w latach informacji o stanie środowiska i realizacji Programu daje 2009 - 2012 opracowano w oparciu o inwestycje, nowelizowane ustawodawstwo stwarzające wyszczególnione w harmonogramie realizacji powszechny dostęp do informacji o środowisku przedsięwzięć w rozdziale 5. Dla pewnych działań i procedury udziału społeczeństwa w zarządzaniu pozainwestycyjnych koszty zostały określone jako środowiskiem (Ustawa Prawo Ochrony Środowiska). „wkład rzeczowy”. Dotyczy to przedsięwzięć, które są trudne do oszacowania, gdyż uzależnione są od Obecnie informacja ekologiczna w Polsce bieżącego zapotrzebowania i sytuacji. Wiele działań nie dostępna jest poprzez: inwestycyjnych będzie również realizowane w ramach codziennych obowiązków pracowników Urzędu Gminy publikacje Głównego Urzędu Statystycznego, Gorzyce, a więc bez dodatkowych kosztów. Określenie „wkład rzeczowy” tyczyć się może również udziału publikacje Ministerstwa Środowiska, merytorycznego, udostępnienia zasobów, czy partycypowania w organizacji przedsięwzięcia. publikacje służb państwowych: Inspekcję Ochrony Środowiska, Państwowy Zakład Higieny, 7.2. Struktura finansowania Inspekcję Sanitarną, W oparciu o prognozę źródeł finansowania programy i plany strategiczne, opracowania realizacji polityki ekologicznej państwa, można jednostek samorządu terytorialnego, spodziewać się, że struktura finansowania wdrażania Programu w najbliższych latach będzie kształtować się prasę popularnonaukową o tematyce podobnie (Tabela 7.1). ekologicznej,

programy telewizyjne i radiowe,

Tabela 7.1. Prognozowana struktura finansowania wdrażania Programu

Wg PEP 2006 Wg PEP 2008 Wg PEP 2008 Źródło finansowania 2007-2010 2009-2012 2013-2016 Udział (%) Środki własne przedsiębiorstw 43 43 45 Środki jednostek samorządu 11 11 7

Polskie fundusze ekologiczne 21 21 24

Budżet państwa 5 5 7 Fundusze zagraniczne 20 20 17

7.3. Źródła finansowania inwestycji w ochronie finansowego, regionalnego i lokalnego środowiska charakteru funduszy. Lokalny charakter funduszy sprawia, że różnią się one między sobą Wdrażanie niniejszego Programu będzie możliwe co do zasobności finansowej, priorytetów między innymi dzięki stworzeniu sprawnego systemu inwestycyjnych, koordynacji prac i systemu finansowania ochrony środowiska. Podstawowymi procedur. źródłami finansowania działań proekologicznych są: fundusze ekologiczne (obecnie 4 stopniowy system), W Polsce działają: fundacje i programy pomocowe, własne środki inwestorów, budżety gmin i budżet centralny. - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, 7.3.1. Krajowe fundusze ekologiczne - 16 wojewódzkich funduszy ochrony środowiska Fundusze Ochrony Środowiska I Gospodarki i gospodarki wodnej, Wodnej - Celem istnienia funduszy ekologicznych jest zapewnienie ciągłości - 373 powiatowe fundusze ochrony środowiska, finansowania przedsięwzięć proekologicznych niezależnie od sytuacji ekonomiczno-finansowej - 2 489 gminne fundusze ochrony środowiska. budżetu państwa. Fundusze stanowią Przychody i wydatki gminnego funduszu ochrony najpopularniejsze źródło dotacji i preferencyjnych środowiska i gospodarki wodnej w Gorzycach pożyczek dla podmiotów podejmujących w 2007 r. kształtowały się następująco: działania proekologicznych. Wynika to z ilości środków jakimi dysponują fundusze, korzystnymi warunkami udostępniania środków finansowych, uproszczonymi procedurami uzyskania wsparcia

Tabela 7.2. Przychody i wydatki Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Gminy Gorzyce w 2008 r. w zł.(źródło UG Gorzyce, 2008)

Stan funduszu Stan funduszu obrotowego Przychody Wydatki obrotowego na koniec na poczatku roku roku

5 889 43 954 49 489 354

Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych - Fundusz podstawowym narzędziem do osiągnięcia udziela dofinansowania według zasad założonych w NSRO celów przy wykorzystaniu uchwalanych corocznie przez Zarząd środków Funduszu Spójności i Europejskiego Województwa. Zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy Funduszu Rozwoju Regionalnego. z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. Nr 16, poz. 78 z późn. Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej zm.) z funduszu mogą być dofinansowane na lata 2007-2013 - Program ten stanowi następujące działania: dodatkowy element wsparcia z funduszy strukturalnych, który wzmocni działanie innych Fundusz Leśny - W Lasach Państwowych programów na obszarze pięciu województw tworzy się fundusz leśny stanowiący formę ściany wschodniej, w tym województwa gospodarowania środkami na cele wskazane podkarpackiego. w ustawie o lasach. Regionalny Program Operacyjny Województwa 7.3.2. Fundusze Unii Europejskiej Podkarpackiego 2007-2013

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata 2007-2013 - Rada Ministrów przyjęła na lata 2007 – 2013 – Jest dokumentem 29 listopada 2006 roku projekt Programu operacyjnym, określającym cele, priorytety Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata i zasady wspierania zrównoważonego rozwoju 2007-2013, który - zgodnie z projektem obszarów wiejskich. Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013 (NSRO) - stanowi jeden Fundusz LIFE+ - Jest jedynym instrumentem z programów operacyjnych będących finansowym Unii Europejskiej koncentrującym się wyłącznie na współfinansowaniu projektów Fundacja na rzecz rozwoju wsi polskiej „Polska w dziedzinie ochrony środowiska. Wieś 2000” im. Macieja Rataja - Zakres działania fundacji obejmuje dofinansowywanie inicjatyw 7.3.3. Instytucje i programy pomocowe lokalnych m.in. na rzecz rozwoju infrastruktury wiejskiej. Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Fundacja Wspomagania Wsi - Fundacja wspiera Gospodarczego (NMF i MF EOG) - Rząd Polski działania zmierzające do poprawy infrastruktury, w październiku 2004 r. podpisał dwie umowy, społecznego, gospodarczego i kulturalnego które umożliwiają korzystanie z dodatkowych, rozwoju, upowszechnienia zastosowania obok funduszy strukturalnych i Funduszu niekonwencjonalnych źródeł energii na Spójności Unii Europejskiej, źródeł bezzwrotnej obszarach wiejskich. pomocy zagranicznej. Darczyńcami są 3 kraje EFTA (Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Fundacja Partnerstwo dla Środowiska – Fundusz Handlu): Norwegia, Islandia i Lichtenstein. Partnerstwa - Przejął działalność dotacyjną Fundacji Partnerstwo dla Środowiska. Udzielane Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji przez Fundusz Partnerstwa dotacje wspierają Rolnictwa - Dopłaty do upraw roślin i uzupełniają programy realizowane przez energetycznych Fundację Partnerstwo dla Środowiska.

Departament Generalny XI Komisji Europejskiej - 7.3.4. Banki Dotacje przyznawane przez departament wspierają działania na rzecz ochrony środowiska Banki realizują pomoc finansową na inwestycje i zachowania różnorodności przyrody proekologiczne najczęściej w formie pożyczek i krajobrazu. i kredytów preferencyjnych. Inne formy finansowania to poręczenia kapitałowe, emisje obligacji Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej – Jest komunalnych, dotacje i sponsoring organizacji organizacją pozarządową, od wielu lat realizuje – pozarządowych. w oparciu o własne środki finansowe – szereg programów operacyjnych w zakresie Do banków najaktywniej wspierających preferencyjnego kredytowania inwestycji inwestycje w ochronie środowiska należą: rozwoju wsi i małych miast, obejmujących obecnie głównie rozwój infrastruktury terenów Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. wiejskich oraz pozarolniczą małą przedsiębiorczość, tworzącą nowe miejsca pracy Bank Gospodarstwa Krajowego i alternatywne źródła zasilania finansowego Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych S.A. lokalnych społeczności. Bank Ochrony Środowiska S.A. Ekofundusz - Powstał w celu zarządzania środkami finansowymi pochodzącymi Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju – EBOR z ekokonwersji polskiego zadłużenia zagranicznego wobec takich krajów jak: Stany Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A. w Poznaniu Zjednoczone Ameryki Północnej, Francja, Szwajcaria, Włochy, Szwecja, Norwegia. Kredyt Bank S.A Ekofundusz dofinansowuje w formie dotacji przedsięwzięcia, które mają wpływ na stan LG Petro Bank S.A. środowiska w skali regionu, kraju ale przede wszystkim w skali globalnej. Powszechny Bank Kredytowy S.A.

Fundusz na Rzecz Globalnego Środowiska - Bank BPH S.A. Funduszem zarządza Bank Światowy, UNDP Europejski Bank Inwestycyjny i UNEP. Fundusz finansuje przedsięwzięcia w dziedzinach: Bank Współpracy Europejskiej S.A. ochrona różnorodności biologicznej HypoVereinsbank Bank Hipoteczny S.A (ekosystemów o znaczeniu globalnym) ING Bank Śląski S.A. przeciwdziałanie zmianom klimatu: technologie wytwarzania i wykorzystania odnawialnych 7.3.5. Instytucje leasingowe źródeł energii W formie leasingu najczęściej finansowane są ochrona wód (przeciwdziałanie środki transportu, maszyny i urządzenia, linie zanieczyszczeniom transgranicznym) technologiczne, sprzęt komputerowy. Z leasingu często korzystają zakłady komunalne jak również Gminy. ochronę warstwy ozonowej 7.3.6. Fundusze inwestycyjne przeciwdziałanie degradacji powierzchni ziemi, pustynnieniu ziemi i niszczeniu lasów. Fundusze inwestycyjne biorą udział 7.4. Adresy jednostek finansujących w inwestycjach w podmiotach prywatnych o potencjalnie dużej stopie wzrostu. Tabela 7.5. zawiera wykaz jednostek finansujących działania w zakresie ochrony środowiska Central and Eastern European Infrastructure wraz z adresami. Resources Partners

Tabela7.5. Jednostki finansujące działania w zakresie ochrony środowiska wraz z adresami

Jednostka finansująca Adres kontaktowy Krajowe fundusze ekologiczne ul. Konstruktorska 3a; 02-673 Warszawa Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki (0-22) 849 00 79; fax (0-22) 849 72 72 Wodnej e-mail: [email protected] www.nfosigw.gov.pl ul.Zygmuntowska 9; 35-025 Rzeszów, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki tel./fax(0-17) 852-23-44, 853-63-61 Wodnej w Rzeszowie e-mail: [email protected] www.bip.wfosigw.rzeszow.pl Starostwo Powiatowe w Tarnobrzegu Wydział Ochrony Środowiska, Rolnictwa, Leśnictwa i Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Gospodarki Wodnej Wodnej w Tarnobrzegu ul. 1 Maja 4, 39-400 Tarnobrzeg tel./fax.: (015) 822 39 22 Urząd Marszałkowski Woj. Podkarpackiego Departament Geodezji i Gospodarki Mieniem Terenowy Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych ul. Towarnickiego 3a, 35-010 Rzeszów tel: (0 -17) 850 17 18 Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie Fundusz Leśny ul. Bieszczadzka 2, 38-400 Krosno tel. (0-13) 43 64 451 Fundusze UE W zależności od realizowanego działania - patrz Tab. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 7.3. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) ul. Pańska 81/83, 00-834 Warszawa Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej infolinia: 0 801 33 22 02, 0 801 406 416 www.parp.gov.pl Urząd Marszałkowski Woj. Podkarpackiego Regionalny Program Operacyjny Województwa Departament Rozwoju Regionalnego Podkarpackiego ul. Hanasiewicza 17, 35-959 Rzeszów tel. (0-17) 747 64 66, e-mail: [email protected] Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Biuro Powiatowe w Mielcu Program Rozwoju Obszarów Wiejskich ul. Sienkiewicza 1, 39-300 Mielec tel. (0-17) 585 39 56 Ministerstwo Środowiska Departament Infrastruktury i Środowiska ul. Wawelska 52/54, 00-922 Warszawa Fundusz LIFE+ tel. (22) 5792 417, fax (22) 5792 629 e-mail: [email protected]

Instytucje i programy pomocowe Ministerstwo Środowiska Departament Instrumentów Ochrony Środowiska Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm ul. Wawelska 52/54, 00-922 Warszawa Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego tel. (0-22) 57 92 327 www.mos.gov.pl/mfeog/kontakt Odział regionalny Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa 39-400 Tarnobrzeg ul. 1-go Maja 4a Tel. 015 823 47 48 Fax: 015 822 95 51 UNIT D.4 (Global Environment) Departament Generalny XI Komisji Europejskiej TRMF 01/77; rue de la Loi 200; B-1049 Brussels fax 296 95 57; e-mail: [email protected] ul. Miedziana 3A, 00-814 Warszawa Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej tel. (0-22) 639 87 63; fax (0-22) 620 90 93 www.efrwp.com.pl; e-mail: [email protected] ul. Bracka 4; 00-502 Warszawa tel. (0-22) 621 27 04; fax (0-22) 629 51 25 Ekofundusz www.ekofundusz.org.pl; e-mail: [email protected] al. Niepodległości 186; 00-608 Warszawa Fundusz na Rzecz Globalnego Środowiska tel. (0-22) 825 45 97; fax (0-22) 825 45 97 www.undp.org.pl Fundacja na rzecz rozwoju wsi polskiej „Polska Wieś al. W. Reymonta 12a; 01-849 Warszawa 2000” im. Macieja Rataja. tel. (0-22) 663 78 00; fax (0-22) 663 09 86 ul. Bellottiego 1, 01-022 Warszawa Fundacja Wspomagania Wsi tel. 22 636 25 71-75, fax. 22 636 62 70 www.fww.org.pl ; e-mail: [email protected] ul. Św. Krzyża 5/6, 31-028 Kraków, Fundacja Partnerstwo dla Środowiska tel. (0-12) 430-24-43, fax: (0-12) 429-47-25; Fundusz Partnerstwa www.epce.org.pl; e-mail: [email protected] www.fundusz.epce.org.pl; e-mail: [email protected] Banki ul. Kasprzaka 10/16; 01-211 Warszawa Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. tel. (0-22) 860 40 00; 0801 123 456; fax 860 50 00 www.bgz.pl Al. Jerozolimskie 7; 00-955 Warszawa Bank Gospodarstwa Krajowego (0-22) 522 91 93; fax 522 91 94 www.bgk.com.pl ; email: [email protected] ul. Dubois 5a; 00-184 Warszawa Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych S.A. tel. (0-22) 860 11 00; fax 860 11 02 www.bise.pl; e-mail: [email protected] Al. Jana Pawła II 12; 00-950 Warszawa Bank Ochrony Środowiska S.A. (0-22) 850 87 35; fax 850 88 91 www.bosbank.pl; e-mail: [email protected] ul. Emilii Plater 53; 00-113 Warszawa tel. (0-22) 520 80 00; fax 520 80 01; Bank Światowy www.worldbank.org.pl e-mail: [email protected] ul. Emilii Plater 53; 00-113 Warszawa Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju - EBOR tel. (0-22) 520 57 00; fax 520 58 00; www.ebrd.com ul. Mielżyńskiego 22; 61-725 Poznań Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A. W Poznaniu tel. (0-61) 856 24 00 www.gbw.com.pl ; e-mail: [email protected] ul. Kasprzaka 2/8; 01-211 Warszawa Kredyt Bank S.A tel. (0-22) 634 54 00; 0800 120 360; fax 634 53 35 www.kredytbank.pl; e-mail: [email protected] ul. Rzgowska 34/36; 93-172 Łódź LG Petro Bank S.A. tel. (0-42) 681 93 20; 0800 169 800; fax 681 93 72 www.lgpetrobank.com.pl; [email protected] ul. Towarowa 15a; 00-958 Warszawa Powszechny Bank Kredytowy S.A. tel. (0-22) 53180 00; fax 531 86 40 www.pbk.pl Al. Pokoju 1, 31-548 Kraków Bank BPH SA tel. (012) 618 68 88, fax (012) 618 68 63 www.bph.pl, e-mail: [email protected] 100 Boulevard Konrad Adenauer L-2950 Luxembourg Europejski Bank Inwestycyjny www.eib.eu.int e-mail: [email protected] ul. Sudecka 95/97, 53-128 Wrocław Bank Współpracy Europejskiej S.A. tel. (071) 334 91 10, fax (071) 334 91 09

www.bwe.pl, e-mail: [email protected] ul. Chmielna 132/134, 00-805 Warszawa HypoVereinsbank Bank Hipoteczny S.A tel. (022) 656 21 69, fax (022) 656 21 88

www.hypovereinsbank.com.pl ul. Sokolska 34, 40-086 Katowice ING Bank Śląski S.A. tel. (032) 357 70 00, fax (032) 634 53 35

www.ing.pl, e-mail: [email protected] Fundusze inwestycyjne Central and Eastern European Infrastructure Al. Jerozolimskie 81;02-001 Warszawa Resources Partners tel. (0-22) 695 09 30; fax /022/ 695 09 45

LITERATURA Program ochrony środowiska dla województwa podkarpackiego, Zarząd Województwa Podkarpackiego, Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska Kielce, 2002; Województwa Podkarpackiego (na lata 2007-2010 z uwzględnieniem lat 2011-2014) Program Wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002-2010, Rada Ministrów RP, Bank Danych Regionalnych, GUS Warszawa, 2002;

Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych Przez Edukację do Zrównoważonego Rozwoju – w Polsce wg stanu na 31.10.2002r., Państwowy Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej, Instytut Geologiczny, 2001; Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2001;

Borys T. [red.], Wskaźniki ekorozwoju, Rocznik statystyczny województwa Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok, podkarpackiego 2007, Urząd Statystyczny Rzeszów, 1999; Rzeszów, 2008;

Dobrzański G. [red.], Aplikacyjne aspekty Sobiecki, M. [red.] Powiatowe Fundusze trwałego rozwoju, Wydawnictwo Politechniki Ochrony Środowiska, Białystok, 2000; Białostockiej, Białystok, 2002; Stan środowiska w województwie podkarpackim Kistowski M, Staszek W., Poradnik do w latach 2000 - 2007. Raport WIOŚ w Rzeszowie, opracowania gminnego i powiatowego programu Biblioteka Monitoringu Środowiska, Rzeszów, 2008; zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, Pomorski Urząd wojewódzki, Gdańsk, 1999; Stan środowiska w województwie podkarpackim w roku 2006. Raport WIOŚ w Rzeszowie, Biblioteka Kondracki J, Geografia regionalna Polski, PWN, Monitoringu Środowiska, Rzeszów, 2008; Warszawa, 2000; Strategia Rozwoju Gminy Gorzyce, Gorzyce Miłaszewski R. [red.], Nowoczesne metody 2007; i techniki zarządzania trwałym i zrównoważonym rozwojem Gminy, Wydawnictwo Politechniki Strategia Rozwoju powiatu tarnobrzeskiego na Białostockiej, Białystok, 2001; lata 2005-2015, Tarnobrzeg 2005

Polityka ekologiczna państwa na lata Studium uwarunkowań i kierunków 2002-2010, Warszawa, 2002; zagospodarowania przestrzennego Gminy Gorzyce. Gorzyce, 1999; Polityka ekologiczna państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010, Tworzenie lokalnych form ochrony przyrody, Rada Ministrów RP, Warszawa, 2002; Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, Kraków, 2002; Polityka ekologiczna państwa w latach 2009 – 2016 z perspektywą do roku 2016, Warszawa 2008 Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych wraz z aktualizacją załączników 1, 2, 3, Polska 2025 – długookresowa strategia trwałego i 4, stanowiących wykazy niezbędnych przedsięwzięć i zrównoważonego rozwoju, Narodowa Fundacja w zakresie wyposażenia aglomeracji w systemy Ochrony Środowiska, Warszawa, 2000; kanalizacji zbiorczej i oczyszczanie ścieków do końca 2005 r., 2010 r., 2013 r. i 2015 r., Warszawa, 2005; Poradnik. Jak własnymi siłami opracować gminny lub powiatowy program ochrony środowiska, Wytyczne sporządzania programów ochrony Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, oraz starostwo Powiatowe w Płocku, Płock, 2003; Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2002;

Program ochrony środowiska wraz z planem Źródła i zasady finansowania inwestycji gospodarki odpadami dla powiatu tarnobrzeskiego na w ochronie środowiska w Polsce – informator, lata 2004 – 2011 z uwzględnieniem niezbędnych Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok, działań do 2015 roku, Zarząd Powiatu Tarnobrzeskiego, 2001; Tarnobrzeg, 2004; Ankiety przesłane przez zakłady działające na terenie Gminy Strony internetowe: www.pma.oos.pl www.funduszestrukturalne.gov.pl www.stat.gov.pl www.wios.rzeszow.pl www.si.podkarpackie.pl www.gorzyce.itl.pl www.uw.rzeszow.pl www.mrr.gov.pl www.pgi.gov.pl