De Biesbosch
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Aardkundig excursiepunt 33 Henk Weerts Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Afdeling Landschep Postbus 1600, 3800 BP Amersfoort h. [email protected] De Biesbosch GRONDBOOR & HAMER NR 6 - 2009 185 Algemeen Het museum is vanuit Dordrecht en Werkendam Afbeelding1. De Biesbosch nationale bekendheid als bereikbaar. vanuit Dordrecht Het zachte ooibos geniet Volg richting natuurgebied. Door de aanleg van de deltawerken Werkendam. Direct na de pont over de Merwede bij aan derand van een is het karakter het sinds de 70 de 't Land staat het kleine kreek in de van gebied jaren Kop van museum aangegeven, van de eeuw sterk veranderd. Van een rechtsaf. Vanuit Werkendam Dordrecht en Biesbosch. Foto: M. vorige richting met vlak de slaan. Voor wie toch met Dinter zoetwatergetijdengebied een getij van meer voor pont linksaf van (Universi- dan twee meter veranderde het in rivierdelta vervoer wil reizen is Dordrecht de beste teit een openbaar Utrecht), augus- met een van enkele decimeters. Dit had uitvalsbasis. Neem bij het busstation buurtbus 231 in tus 2009. getij gigantische gevolgenvoor de flora en de fauna de richting van Gorinchem. Stap na de pont over de in de Biesbosch. De riet Merwede uit de Brabantse Dan is het open vegetatie met en op oever. nog biezen en wilgengrienden maakte plaats voor een half uur lopen naar het museum. zacht ooibos waarin de bever succesvol werd geherintroduceerd. Nu wordt zelfs nagedacht over Biesboschmuseum, Hilweg 2, 4251 MT Werkendam, een haalbaarheidsstudie naar de herintroductie van 0183 504009 de Ook wordt de www.biesboschmuseum.nl otter. overwogen Haringvlietsluizen Rondvaarten; kier waardoor het in de op een te zetten getij Biesbosch weer groterwordt - wat de natuurlijke Toegankelijkheid dynamiek in het gebied flink zou vergroten. Het gebied is niet volledig toegankelijk. Toegang met gemotoriseerde boten is beperkt. Kano's en Naam roeiboten zijn in grotere gebieden toegestaan. De Biesbosch. Wandelen is beperkt mogelijk. Locatie Eigenaar Provincies Noord-Brabant en Zuid-Holland, Het overgrote deel van het gebied is in bezit van gemeentenWerkendam, Drimmelen en Dordrecht Staatsbosbeheer en als Nationaal Park beschermd Bereikbaarheid Wat is er te zien De Biesbosch is lastig te bereiken. Vooral met In de Biesbosch liggen eigenlijk drie aardkundig de waardevolle boven elkaar. openbaar vervoer zijn mogelijkheden beperkt. landschappen op Je ziet de Biesbosch trouwens echt als Onderin resten Middeleeuws pas je er van een ontgonnen doorheen gaat varen. Er zijn drie bezoekerscentra, rivierengebied. Daar bovenop eenzoetwater- in Dordrecht, Drimmelen en Werkendam. Alle drie getijdendelta. De bijbehorende droogvallende slikken interessant bieden de inmiddels door zijn en mogelijkheid voor en open vegetatie zijn vervangen een rondvaart. Omdat het Biesboschmuseum in zacht ooibos en rietvelden. We kunnen dit alleen Werkendam het diepst in de Biesbosch ligt, heb ik dat goed 'zien' als we iets over het ontstaan van deze als Het laat de weten. Neem vooral uitgangspunt genomen. ontwikkeling landschappen ook een kijker van de Biesbosch vanaf de St. Elisabethsvloed van mee; de vogelrijkdom is ongekend groot. 1A21 tot heden zien. Afbeelding2. De Biesbosch vanuit de lucht. 3: Locatie afbeelding3. Bron: Google Earth. 186 GRONDBOOR & HAMER NR 6 - 2009 Afbeelding3. Het noorden van deze laat opname het opgekomen zacht ooibos in de Polder Biesbosch zien. In het zuiden is de Polder Turfzak- ken zichtbaar, met een aantal wielen als restantenvan dijkdoorbraken. Afbeelding4. het Impressie van zachte ooibos. Bron: Bijlsma et al., 2009. Afbeelding5. in De Groote Waard de 14' eeuw.Rode pijlen: dijkdoor- Nieuwe braken van 1421 tot 1424. Blauwe pijl: monding de in de van Merwede de Biesbosch. Achtergrond: Van Ven (red., 2003). Cultuurhistorische en aardkundige oligotroof veenmosveen iDe Bont, 2009). Dit veenmos achtergrond was uitermate geschikt als brandstof, en werd dan Afbeelding 2 geeft een impressie van de Biesbosch ook veelvuldig afgegraven. In het gebied dat in 1288 vanuit de lucht. Het valt direct dat het in ten westen de Biesbosch verloren op gebied van was gegaan, water een stedelijke en landbouwkundigeomgeving ligt, om werd buitendijks met zout overstroomd veen de drie de de Dit nog maar te zwijgen van spaarbekkens voor afgegraven voor zoutwinning. leidde in combinatie drinkwatervoorziening midden in het gebied. Als je meer met verwaarloosd dijkonderhoud, enkele zware stormen valt te beleven zoals de de Merwede reeks catastrofes inzoomt, er genoeg afbeeldingen en ijsgang op tot een 3 en A laten zien. De Biesbosch zelf bestaat uit een waarbij een groot deel van de Groote Waard definitief 1960) (Afb. wirwar van grote en kleine kreken, waartussen verloren ging (Zonneveld, 5). voormalige platen als eilanden liggen. Op veel van die bos. Andere worden beheerd In de nacht 18 19 november U21 braken de platen groeit tegenwoordig van op als De niet grasland. meeste platen zijn toegankelijk dijken bij Broek in het zuidwesten van de Groote Waard voor publiek. De werkzaamheden die in het gebied tijdens een zware storm. Deze storm is algemeen worden Ruimte de Rivier bekend als de St. Elisabethsvloed. Aan die is uitgevoerd voor voor zorgen storm in voor meer dynamiek het gebied. een verwoestende kracht toegeschreven waarbij in één nacht liefst maar 17 dorpen zouden zijn vernietigd en St. honderdduizend doden zouden De Elisabethsvloed van 1421 en andere rampen zijn gevallen. Deze grote Het de Biesbosch maakte ooit is de 25 beslissende gebied waar nu ligt, ramp nu één van momenten uit de 2005). deel uit van een grote polder in het rivierengebied; de vaderlandse geschiedenis (Speet, Als we onze Groote Waard. Deze ontstond in 13' grote polder de bronnen goed onderzoeken en goed in het veld kijken door afdammen aantal kleine rivierarmen eeuw van een bij archeologische opgravingen ontstaat een heel ander waardoor de oorspronkelijke kleinere polders werden verhaal (zie ook Cleveringa et al., 200A en Hendriks et (Atb. 5). samengevoegd Ten noorden van de Afgedamde al., 2004-). Enkele weken na de dijkdoorbraak bij Broek Maas bestond de ondergrond van deze polder uit klei brak de zuidelijke Merwededijk tussen Woudrichem doorsneden door Ten Dordrecht op veen, zandigestroomgordels. en op meerdere plaatsen ten gevolge van zuiden de de de kortere van Afgedamde Maas bestond de ondergrond ijsgang op Merwede. Nu had Merwede een uit veen, ten westen van Geertruidenberg zelfs uit route naar zee verkregen door het laag gelegen land GRONDBOOR & HAMER NR 6 - 2009 187 Afbeelding6. Reconstructie van de opslibbingvan de Biesbosch tot boven gemiddeld hoog water. Bron: Zonneveld (1960) Afbeelding7. Historische kaart van de Biesbosch en omgeving uit 1639. Bron: Comitatus Hol- landiae et Dominii Ultraiectinitabula (Jacob Aertsz. Coloms kaart van Holland en Utrecht, editie 1681). Kaartenverzameling Bibliotheek Universi- teit Utrecht, Faculteit Geowetenschappen. Met dank aanMarco van Egmond. Oorspronkelijke van de Groote Waard. Het Land was zo komen te de Biesbosch, Na 1425 ontstond hier zoetwater- schaal: 1:60000. laag een door maar ook door ten waarin de Merwede delta vormde. D: Dordrecht, liggen veenwinning ontwatering getijdengebied, een behoeve van de landbouw. Dijkherstel was moeizaam, Die deltavorming verliep aanvankelijk snel. In de tweede G: Geertruidenberg, mede door de Hoekse en twisten. helft van de 18' eeuw de Merwede tussen W: Werkendam. Kabeljauwse dreigde Werkendam en Dordrecht verstopt te raken door de Nadat in 1424 e de dijken bij Broek en de Merwede opslibbing. Op grote schaal zijn aan het eind van de 18 braken, werd het van Groote opnieuw westelijk deel de eeuw in dat riviertraject werkzaamheden uitgevoerd om Waard in 1425 definitief Van de de afvoer opgegeven. Volgens te bevorderen en zo het overstromingsgevaar Ven Hendriks al. is het aantal bovenstrooms (red., 20031 en et (20041 tegen te gaan IVan den Brink, 1998). slachtoffers van deze serie catastrofes veel minder dan de willen doen overleveringen geloven, waarbij Van de Uit onderzoek dat met name in de gemeenteDordrecht Ven over mogelijk slechts tientallen doden spreekt. De in de afgelopen tien jaar is uitgevoerd, werd duidelijk dat bewoners van het westen van de Groote Waard verlieten de delta van de Merwede merendeels non-erosief rustte het dat economisch niet de gebied meer te exploiteren op onderliggende afzettingen iCleveringa et al., 2004; was. De et 20041. stenen gebouwenwerden daarbij snel maar Hendriks al., Doorgegevens uit de database elders TNO-DINO zorgvuldig afgebroken voor hergebruik (Hendriks van bevestigen dat voor andere delen van de 2004). et al., De stad Dordrecht en het oostelijk deel van Biesbosch. De onderliggende afzettingen bestaan uit de Groote Waard werden het eendunne rivierklei Vaak in de herdijkt, waarbij oostelijk laag op veen. waren top deel van de Groote Waard bekend werd als het Land van de klei waaruit van nog bewerkingssporen zichtbaar, Heusden en Altena, blijkt dat erosie miniem is geweest. de Biesbosch Opslibbing van Aan de basis van de delta-afzettingen, die we ook 7 beeld de wel Merwede-dek Afbeelding geeft een van opslibbing van noemen om aan te geven dat 188 GRONDBOOR & HAMER NR 6 - 2009 Afbeelding8. Schematisch profiel door de Biesbosch. de De staal]es geven geschematiseerde bodemopbouwweer. Geel: zand. Groen: klei. Zwart: veen. Diepte in meters tenopzichte van NAP. De basis van de Merwede-afzettingen is met een zwarte lijn aangegeven. De grens tussenhet overwe- gend zandige en overwegend kleiige deel van de Merwede- afzettingenis ook 3 uit