FinansistMALİYYƏ MƏLUMAT JURNALI

Əziz oxucularımız!

Sizin hər birinizi jurnalımızın üçüncü nömrəsində salam- layıram. Bu buraxılışımız mühüm hadisələr və məlumatlar ilə zəngindir. Sizi bu hadisələr və jurnalın bəzi rubrikaları ilə qısa şəkildə olsa da tanış etmək istərdim. Ötən ayın mühüm hadisələrindən biri 14 mart 2013-cü il tarixində Divan Otelin konfrans zalında “2013-cü il yanvar ayının 1-dən qüvvədə olan BMHS-da dəyişiklər” ilə bağlı APFM tərəfindən təşkil edilmiş treninq olmuşdur. Tədbirdə həmçinin Beynəlxalq Mühasiblər Assosiasiyasının (İAB) Beynəlxalq inkişaf üzrə məsləhətçisi Geoffrey Barclay da iştirak etmiş və “Davamlı peşəkar inkişafın (CPD) istiqamətləri, maliyyə və mühasibatlıqda peşəkarlığın ar- tırılması” mövzusunda çıxış etmişdir. Tədbir haqda geniş məlumatı “APFM səhifəsi” rubrikasında əldə edə bilərsiniz. Digər rubrikalara gəldikdə qeyd etmək istərdim ki, “İqtisadi xəbərlər” rubrikasında Siz mart ayın- da baş vermiş mühüm hadisələr, “Maraqlı həyat” rubrikasında Ağa Musa Nağıyev haqqında, “Bilməyə dəyər” rubrikasında isə Beynəlxalq Valyuta Fondu haqqında geniş məlumat alacaqsınız. “Azərbaycan haqqında...” rubrikasının bu nömrəsini paytaxtımızın kəndlərinə həsr etmişik. Sizlərə çatdıracaq məlumatların çoxluğunu nəzərə alaraq, bu mövzunu gələn nömrədə də davam etmək qərarına gəldik. “Elmə gəncin gözü ilə” rubrikasında mart ayının qalib məqaləsi Azərbaycan iqtisadiyyatının inki- şaf yolu, ümummilli lider Heydər Əliyevin yaratdığı neft strategiyası və Prezident İlham Əliyevin qey- ri neft sektorunun inkişafı istiqamətində qəbul etdiyi uzaqgörən qərarlarına həsr edilmişdir. Məqalə R.Əsgərova məxsusdur. Onu təbrik edirik! Əyləncə rubrikasında bu dəfə diqqətinizə məntiqi suallar təqdim etmişik. Güman edirəm ki, bu su- alların cavabını tapmaqda çətinlik çəkməyəcəksiniz və vaxtınızı jurnalımızla keçirməkdən zövq ala- casınız.

Hörmətlə, Bağırov Ramil Xeybər oğlu.

MART 2013 1 58 MÜNDƏRİCAT 30 BAKI KƏNDLƏRİ 44 KONTROL HESABLAR 50 MALİYYƏ MENECMENTİ 54 BEYNƏLXALQ VALYUTA FONDU 58 BÖYÜK BRİTANİYANIN VERGİ SİSTEMİ 64 NƏ ÜÇÜN VAXT BƏZƏN "UÇUR", BƏZƏN İSƏ "YAVAŞ" SÜRÜNÜR? 68 KEYFİYYƏT GÖSTƏRİCİLƏRİNİN STANDARTLARI 71 MÜSABİQƏ 72 TANINMIŞ HƏMKARLAR 04

04 BEYNƏLXALQ MÜHASİBLƏR ASSOSİASİYASI AZƏRBAYCANDA 10 İQTİSADİ XƏBƏRLƏR 18 AĞA MUSA NAĞIYEV 24 "ERNST & YANQ HOLDİNQS (SİAYES) Bİ.Vİ." AZƏRBAYCANDA

2 MART 2013 10 MÜNDƏRİCAT REDAKSİYA 75 MALİYYƏ VƏ BİZNES HAQQINDA Layihə rəhbəri MƏŞHUR KƏLAMLAR Nuriyyə Novruzova 76 İBRƏTAMİZ HEKAYƏLƏR Baş redaktor 78 NEFTDƏN QEYRİ-NEFT Ramil Bağırov SEKTORUNADƏK... 82 MƏNTİQİ SUALLAR Müxbir Aidə Bağırova

78 Dizayn Ramin Səmədov

Korrektor 24 Natəvan Rzayeva

Foto 84 MALİYYƏ YUMORU To fi q Babayev 86 RƏQƏMLƏR MÖCÜZƏSİ 88 ABUNƏÇİLƏRİN NƏZƏRİNƏ Ünvan: Azərbaycan,Bakı, AZ1052 Y. V. Ç əmənzəminli küç. 1996 AFEN Plaza, 2-çi mərtəbə

30 Tel.: (+994 12) 564 22 36 (+994 12) 564 22 37 (+994 12) 564 22 38

E-mail: offi ce@fi nansist.az www.apfm.az

Jurnal Azərbaycan Res- publikası Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyata alınmışdır. Qeydiyyat sənədi №3697

Redaksiya heyəti müsahiblərin fikirlərinə məsuliyyət daşımır. Jurnalda olan məlumatların istifadəsi za- manı istinad etmə və rəsmi icazənin alınması mütləqdir. Jurnalın məqalələrinin hazırlanması zamanı aşağıda qeyd olunan mənbələrdən istifadə edilmişdir: Fərid Ələkbərlinin internet səhifəsi, www.deyerler.org/www.azerbaijan-news.az/www.taxes.gov.az

MART 2013 3 Finansist APFM səhifəsi

Mühasiblərin, maliyyə menecerlərinin və direktorlarının maraqlarını təqdim edən, beynəlxaq statusunu təmin edən peşəkar qurum kimi Professional Maliyyə Menecerləri Assosiasiyası, digər ölkələrin ən qabaqcıl təcrübəsinin öyrənilməsi, beynəlxalq Mühasiblər Federasiyasının standartlarına uyğun yeni mühasib ixtisası üzrə kadr hazırlığı və beynəlxalq təşkilatlara üzvlüklə bağlı tədbirlərin davamı kimi 11 -14 mart 2013 il tarixində Böyük Britaniyanın Beynəlxalq Mühasiblər Assosiasiyasının (IAB) Beynəlxalq İnkişaf üzrə Məsləhətçisi, maliyyə və mühasibat sahəsində böyük təcrübəyə malik aparıcı mütəxəssisi cənab Geoffrey Barclayı Azərbaycana dəvət etmişdi.

4 MART 2013 APFM səhifəsi Finansist

Qeyd edək ki, Assosiasiyanın tədris mərkəzi - İnfosystem-link IAB-in Azərbaycanda rəsmi nümayəndəsi kimi 2005-ci ildən fəaliyyət göstərir. Cənab Geoff rey Barclay-in bu səfərdə məqsədi İAB Azərbaycanda daha da inkişafı, yeni layihələrin həyata keçirilməsi, üzv- lük prosesinin formalaşdırılması və bir çox ictimai əhəmiyyətli qurumlarda, dövlət təşkilatlarında mühüm görüşlərin keçirilməsindən ibarət idi. Səfər çərçivəsində o, Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyinin, Audit Palatasının, Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun, Dövlət Neft Şirkətinin, Azərsu ASC , Azərsun və digər şirkətlərin nümayəndələri ilə görüşlər keçirildi, əməkdaşlıq üzrə memorandumların layihəsi müzakirə olundu.

14 mart tarixində isə APFM üzvləri ilə görüş keçirildi. Geoff rey Barclay “Davamlı peşəkar inkişafın (CPD) istiqamətləri, maliyyə və mühasibat- lıqda peşəkarlığın artırılması” mövzu- sunda çıxış etdi, həmçinin bu tədbirdə APFM üzvü, “Finansist” jurnalının baş

MART 2013 5 Finansist APFM səhifəsi təcrübə mübadilərsinin aparılmasında, İAB- in “Maliyyə İnglis dili” kurslarının (Finance English) Azərbaycanda keçirilməsində ma- raqlı olduqlarını ifadə etdilər. Geoff rey Barclay üzvlərə bu prosesdə fəal iştirak etdiklərinə görə təşəkkürünü bildirdi və onlara öz təklifl ərini hazırlayıb Assosiasiyaya təqdim etməyi tövsiyə edərək, qeyd etdi ki, bu təklifl ər IAB-in beynəlxalq üzvlük paketinin hazırlıq prosesində çox faydalı olacaq.

Hal hazırda Azərbaycanda İAB ixtisaslaşdır- ma və imtahanları 3 səviyyədə təqdim olunur və bu yaxınlarda 4-cü səviyyə (Level 4 Diploma in Accounting to International Standards), ayrıca kvalifikasiya kimi isə “Finance English” kvalifika- siyası üzrə imtahanların keçirilməsi nəzərdə tutu- lur. Elə martın 12-də IAB 2-ci və 3-cü səviyyələri üzrə tədrisi uğurla başa vurub imtahanlarda yüksək nəticələr göstərən tələbələrin diplom- redaktoru- Ramil Bağırov “Beş standartlar pa- larının təqdim olunma mərasimi keçirildi və keti” 2013-cü ildən qüvvədə olan BMHS-da Geoff rey Barclay özü şəxsən diplomları təqdim dəyişikliklər haqqında məlumat verdi. etdi. Tədbirdə Azərbaycanda üzvlərin əldə edəcəyi im- Təqdimat mərasimində əməkdaşlarının bu uğu- tiyazlar mövzusu daha aktiv sual-cavab formasın- runa sevinən şirkətlərin nümayəndələri qeyd da müzakirə olundu. Üzvlər daha çox beynəlxalq etdilər ki , maliyyə sahəsində beynəlxalq stan- forumlarda iştirak etməyə, yeniliklərlə daim ta- dartların tətbiqi, nəzəri və praktik təcrübəsi nış olmağa üstünlük verdiklərini, xarici ölkələrdə olan yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin hazırlığı

6 MART 2013 APFM səhifəsi Finansist böyük əhəmiyyət kəsb edir və bu baxımdan Cənab Geoffrey Barclay, Azərbaycana xoş mütəxəssislərinin biliklərinin artırılmasının dai- gəlmisiniz, ilk təəssüratlarınız? ma diqqətdə saxlanılmasını və onların konfrans, seminar və treninqlərdə davamlı iştirakının təmin - Mənim Azərbaycan haqqında, onun təbiəti, olunmasını vacib hesab edirlər. Onlar bu prosesdə çoxəsrlik mədəniyyətə sahib olması, tarixi barədə fəal iştirak edən APFM və İnfosystem-link tədris bəzi məlumatlarım var idi, lakin indi qətiyyətlə mərkəzinə bu nailiyyətlərə görə öz təşəkkürlərini deyə bilərəm ki, ecazkar bir diyara - Azərbaycana bildirdi, tədris mərkəzinin fəaliyyətini yüksək gəlmişəm və bu qədər qonaqpərvər, xoş, gülərüz qiymətləndirərək gələcəkdə növbəti layihələrdə insanlarla ünsiyyətdən çox məmnunam. birgə əməkdaşlığı davam etdirmək arzusunda ol- duqlarını bir daha vurğuladılar. zBəs A ərbaycana gəlişinizin əsas məqsədi nə idi? “Finansist” jurnalı olaraq, öz növbəmizdə, cənab Geoff rey Barclayın Bakıda qonaq olmagından - Təmsil etdiyim qurum- Beynəlxalq Mühasiblər istifadə edərək ondan müsahibə götürdük və Assosiasiyası (IAB) Azərbaycanda neçə həmin maraqlı müsahibəni Sizlərə təqdim edirik. illərdir aktiv fəaliyyət göstərir və mühasiblərə, maliyyə mütəxəssislərinə beynəlxalq maliyyə hesabat- ları standartlarının tətbiqi üzrə bilik və bacarıqları- nın artırılması istiqamətində beynəlxalq statuslu kvalifika- siyalar təqdim edir. Bu səfərdə məqsəd IAB-ın Azərbaycanda daha da inkişafı, üzvlük məsələlərinin müzakirəsi, yeni

MART 2013 7 Finansist APFM səhifəsi kvalifikasiyaların təqdimatı və ümumiyyətlə olunur. Habelə üzvlər öz bilik və bacarıqları- əməkdaşlıq əlaqələrinin genişləndirilməsindən nı təkmilləşdirdiklərinə və zəruri istiqamətdə ibarətdir. artırdıqlarına dair təminat verməlidirlər. Bu,

Ümumiyyətlə peşəkar qurum nə tərəfimizdən Davamlı Peşəkar İnkişaf (CPD) ad- deməkdir? landırılır. IAB-Böyük Britaniyada “Təltif edən” (Awarding body) qurumlardan biridir və akkre- - Peşəkar qurumlar öz üzvləri üçün işəgötürənlər ditasiyaya malikdir. Bu isə IAB-in hökumətin ai- və müştərilər tərəfindən peşəkarlardan diyyatı olan icra orqanı - QCA/Ofqual tərəfindən tələb olunan bilik və bacarıq standartları- tanındığını və tənzimləndiyini göstərir. nı müəyyənləşdirir. Bu standartlar tez-tez namizədlərin üzvlük əldə etmələri üçün Sizcə, IAB-da xüsusi olan keçmələri tələb olunan peşəkar imtahan/ixtisas- nədir? laşma tədris proqramları və imtahanlar toplu- su şəklində təqdim olunur. Peşəkar qurumların - IAB akkreditə edilmiş ixtisaslaşmanı üzvlərindən özlərini və işgüzar fəaliyyətlərini təmin edən, öz sahəsi üzrə Birləşmiş Krallıq etik kodeksə müvafiqq şəkildəş aparmalarıp tələb Tənzimləyiciy Orqanıq tərəfindən tanınan

8 MART 2013 APFM səhifəsi Finansist yeganə peşəkar üzvlük orqanıdır. Qurum IAB Azərbaycanda da belə bir üzv- 1973-cü ildə təsis olunub. Hazırda dünya- lük prosesinin həyata keçirilməsnii nın 60-dan çox ölkəsində qurumun üzvləri və planlaşdırırmı? tələbələri vardır. IAB həmçinin Çirkli Pulların Yuyulması - Əlbətt ə, IAB Azərbaycanda maliyyə sahəsində Reqlamentinə əsasən Parlament yanında çalışan mütəxəssislər və kiçik biznes sahibkarla- Nəzarət Orqanıdır. Biz bilavasitə mühasibatlıq rı üçün ixtisaslaşma kurslarını həyata keçirməklə uçotu və mühasib peşələri üzrə, eləcə də kom- yanaşı, həmçinin üzvlərlə iş fəaliyyətinin də mersiya fəaliyyəti və sənaye sahələrində bö- qurulması istiqamətində çalışır. Hal-hazırda yük karyera imkanlarına təkan verən müxtəlif İAB beynəlxalq üzvlük paketi mövcuddur, la- maliyyə və biznes ixtisasları təklif edirik. Bu kin bu sistemin Azərbaycandakı üzvlərə daha ixtisaslar tələbələrə bir çox müəssisələrdə tələb faydalı və aktual olmasını təmin etmək üçün olunan zəruri maliyyə bilikləri üstünlüyü verir, təqdim olunan imtiyazların regional baxımdan IAB-a üzv olmağa və qurumun post-nominal seçilməsi və formalaşdırılması vacibdir. Əminik məktublarına layiq görülməyə, eləcə də növbəti ki, təmsilçimiz APFM ilə birgə əməkdaşlığımız kvalifikasiyaları kəsb etməyə gətirib çıxarır. sayəsində bu işi uğurla həyata keçirə biləcəyik. Bir sıra nüfuzlu Böyük Britaniya və beynəlxalq mühasibatlıq qurumları da (ACCA, CIMA, Hörmətli Geoffrey Barclay, bu maraqlı ICAEW) IAB kvalifikasiyası sahiblərinə öz müsahibəyə görə Sizə təşəkkürümüzü bil- imtahanlarında müəyyən güzəştlər edir. IAB diririk və səfərinizi uğurla başa çatdırma- kvalifikasiyaları peşəkar qurumun dəyərli ğınızı arzu edirik. üzvlüyünə gətirib çıxarır. Mühasibat uçotu üzrə IAB-ın 3-cü dərəcəli diplomuna (Diploma - Mən də təmsil etdiyim qurum adından APFM in Accounting) malik şəxslər IAB-a üzvlük rəhbərliyinə, “Finansist” jurnalının redaksi- (MIAB) üçün müraciət edə bilərlər. FIAB-a ya heyətinə minnətdarlığımı bildirirəm, bü- üzvlük üçün müraciət edənlərin isə mühasibat- tün azərbaycanlı həmkarlarıma qonaqpərvər, lıq sahəsində ən azı 2 il iş təcrübəsinə sahib ol- səmimi, qayğıkeş münasibətə, daimi diqqətə maları tələb olunur. görə təşəkkür edirəm!

MART 2013 9 İQTİSADİ

AZƏRBAYCAN ÜMUMİ İQTİSADİ GÖSTƏRİCİLƏR istehsalı 1,3 faiz artaraq 5,348 milyard manat, o cümlədən qeyri-neft sənayesi 3,9 faiz artaraq Bu ilin yanvar-fevral aylarında Azərbaycan 1,078 milyard manat təşkil edib. Neft -qaz sek- ÜDM-i ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə torunda məhsul istehsalı 1,4 faiz azalıb. 3,2 faiz artaraq 8,344 milyard manat təşkil Yanvar-fevral aylarında kənd təsərrüfatı, ba- edib. Bu barədə Trend-ə Dövlət Statistika lıqçılıq və meşəçilik sahələrində 360,8 mil- Komitəsindən məlumat verilib. Adambaşına yon manat həcmində əlavə dəyər hasil edilib düşən ÜDM-in həcmi orta hesabla 902,6 ma- ki, bu da ÜDM-in 2,4 faizini, tikinti sektorun- nat (1150,1 ABŞ dolları) təşkil edib. Qeyri-neft da ÜDM-in 7,1 faizini, ticarət və əhaliyə pullu sektorunda əlavə dəyərin istehsalı il ərzində xidmətlərin göstərilməsi sahəsində 7,6 faizi- 10,5 faiz artaraq 4,08 milyard manat (ÜDM-in ni, nəqliyyat sahəsində 31,8 milyon manat (6 48,9 faizi) təşkil edib, neft -qaz sektorunda isə faiz), rabitə və informasiya texnologiyaları sek- 2,6 faiz azalıb. İqtisadiyyatın bütün sahələrində torunda 235,9 milyon manat (1,8 faiz), digər məhsul istehsalının ümumi həcmi 2012-ci ilin sahələrdə isə ÜDM-in 13,4 faizini təşkil edib. yanvar-fevral aylarına nisbətən 0,4 faiz azala- Ötən il Azərbaycanda kənd təsərrüfatı raq 5,71 milyard manat və ya ÜDM-in 54,6 fa- məhsullarının istehsalı 6,6 faiz artıb, əsas izini təşkil edib. Bununla belə, ölkədə sənaye kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və 10 MART 2013 İqtisadi xəbərlər Finansist hazırda onların digər rayonlarda da yaradılması üzrə işlər aparılır. "2012-ci ildə dövlət büdcəsi və Dövlət Neft Fondunun vəsaitləri hesabına meliorasiya işlərinin həyata keçirilməsi davam etdirilib, Taxtakörpü və Şəmkirçay su anbarla- rının tikintisini xüsusən qeyd etmək lazımdır" - deyə Baş Nazir Artur Rasizadə bildirib. Bu il taxıla olan tələbatın 90 faizi yerli is- tehsal hesabına ödəniləcək. Mütəxəssislər bildirirlər ki, bu, "Əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair” dövlət proqramına uyğun olaraq istehsalın intensiv artırılması ilə yanaşı, torpaq sahələrinin əkinə yararlı hala sa- lınması ilə mümkün olacaq. Taxılçılıqda isteh- salın artırılması, ərzaqlıq buğda məhsullarının tədarükü, bununla tələbatı daxili resurslar he- sabına ödəmək kənd təsərrüfatının inkişafında əsas məqsəddir. Hazırda ölkə əhalisinin taxıla olan tələbatı idxal hesabına ödənilir. Statistik rəqəmlərə görə, ümumilikdə ölkənin taxıla olan tələbatı 3 mln tondur. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin şöbə müdiri Sabir Vəliyev bu il ta- xılın bol olacağını bildirib. Buna səbəb iqlim şəraitinin mülayim keçməsidir. Onu sözlərinə görə, bu il yüksək məhsuldarlıq Şəmkir, Qazax, Şəki, Zaqatala və Aran bölgəsində Saatlı, emalında yaxşı nəticələr əldə edilib. Trend-in Sabirabad, İmişlidə gözlənilir. Sabir Vəliyev məlumatına görə, bu barədə Baş nazir Artur qeyd edib: “Havalar indiki kimi mülayim Rasizadə parlamentdə ötən ilin yekunlarına keçsə, istehsal yaxşı olacaq. Bu il 977 hektar dair hökumətin hesabatının müzakirəsi zama- sahədə taxıl əkilib, 2 milyon 800 min tondan nı deyib: "Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal- çox dənli taxıl bitkiləri istehsal olunacaq ki, çıları üçün güzəşt və subsidiyalar, aqrolizinq bunun 1 milyon 850 min tonu buğdanın pa- xidmətlərinin göstərilməsi, müasir texnolo- yına düşəcək. Hələ ki, havalar yaxşı keçir, hər giyaların tətbiqi, cins heyvanların alınması yerdə aqrotexniki tədbirlər görülür. Belə da- və dövlət dəstəyi çərçivəsində digər tədbirlər vam etsə, ümumiyyətlə, taxılçılıqda çox böyük buna öz töhfəsini verib. 2012-ci ildə ərzaq mal- nailiyyətlər olacaq”. Sabir Vəliyev bu il üçün ta- larının təminatında idxaldan asılılığın azaldıl- xılçılıq sahəsində görüləcək işlərdən də söhbət ması məqsədilə yeni quşçuluq, heyvandarlıq, açıb. Ceyrançöldə bu sahəni inkişaf etdirmək istixana kompleksləri, taxıl anbarı, soyuducu üçün bir sıra meliorativ tədbirlərin icrasının kameraları istismara verilib". Onun sözlərinə nəzərdə tutulduğunu söyləyib. Bundan baş- görə, əhalinin taxıl məhsullarına tələbatını qa Muğan və Şirvan bölgələrində şoranlaşmış ödəmək üçün Beyləqan və Ağcabədidə iri ta- torpaqlarda kollektor drenaj sistemlərinin qu- xıl təsərrüfatlarının yaradılmasına başlanılıb, rulmaqda olduğunu bildirib. Kənd Təsərrüfatı MART 2013 11 Finansist İqtisadi xəbərlər Nazirliyinin rəsmisi taxıl üzrə prioritetlərdən formalaşdırılması üçün əsaslı addımlar atılıb, də danışıb. “Gələcəkdə məhsuldarlıq 40 informasiya texnologiyaları sahəsinə böyük sentnerə qaldırılandan sonra biz özümüzü ta- investisiyalar yatırılıb" deyə Baş Nazir Artur xılla təmin edə biləcəyik. Rasizadə bildirib. Onun Hələ ki, ödəyə bilmi- sözlərinə görə, bu müddət rik, bundan ötrü gərək 3 Son 10 il ərzində Azərbaycan səhiyyə ərzində neft strategiyası- milyondan artıq taxıl is- sahəsində büdcə xərclərini 12,5 dəfə na uyğun olaraq ölkənin tehsal edək. Prezidentin artırıb. Bu vaxt ərzində 500-dən çox enerji təhlükəsizliyinin göstərişinə əsasən, iri tibb müəssisəsi tikilib və ya yenidən təmin olunmasına xüsu- taxılçılıq təsərrüfatları tamamilə bərpa olunub. si diqqət verilib. "Paylayıcı yaradılır, orada melio- sistemlərdə generasiya rativ tədbirlər görülür. güclərinin genişlənməsi, Gələcəkdə 200 min hektara yaxın yeni taxılçı- səmərəliyin artırılması, elektrik ötürmələri və lıq təsərrüfatları yaradılandan sonra biz özü- yarımstansiyaların, bölüşdürücü sistemlərin müzü taxılla tam təmin edə biləcəyik”. Bildirək tikintisi və yenidən qurulması əhəmiyyətli ki, statistik göstəricilərə görə Respublika üzrə layihələrdəndir. Azərbaycanla TANAP və baş- ötən il 687 min 982 hektar sahədən 1 milyon qa layihələr haqqında razılaşmaların təsdiqi 847 min 414 ton buğda istehsal edilib. Bu da Avropanın təbii qazla təminatında ölkənin ötən illə müqayisədə 12,6% faiz artıq məhsul is- rolunu yüksəldəcək" - deyə Baş Nazir Artur tehsalı deməkdir. Rasizadə qeyd edib. Baş nazir Artur Rasizadə parlamentdə ötən Ümumdünya İqtisadi Forumunun (ÜİF) ilin yekunlarına dair hökumətin hesabatının yaydığı "Turizm sahəsində rəqabət-2013" müzakirəsi zamanı qeyd edib ki, Azərbaycan (Th e Travel & Tourism Competitiveness sosial xarakterli xərcləri əhəmiyyətli dərəcədə Report 2013) adlı hesabatda qeyd olunub yüksəldib. "Son 10 il ərzində Azərbaycan ki, Azərbaycan 83-cü pillədən 78-ci pilləyə səhiyyə sahəsində büdcə xərclərini 12,5 dəfə yüksəlib. Bundan başqa, ÜİF-nin məlumatına artırıb. Bu vaxt ərzində 500-dən çox tibb görə, Azərbaycan turizm sahəsində qanun- müəssisəsi tikilib və ya yenidən tamamilə vericilik bazası üzrə dünyada 46-cı, biznes bərpa olunub. Bu tədbirlər sayəsində ölkədə mühiti və infrastruktura görə 87-ci, turizm orta ömür uzunluğu artıb və eyni zaman- sahəsində insan, mədəniyyət və təbiət eh- da uşaq və anaların ölüm səviyyəsi aşağı dü- tiyatlarına görə isə 96-cı pillədə qərarlaşıb. şüb"- deyə Baş Nazir bildirib. 2012-ci ildə Turizm və səyahət sahəsində əsas kimi bir səhiyyə sahəsində müəssisələrin bərpası və ən sıra göstəricilər nəzərə alınır. ÜİF dövlət son texnologiyaların tədbiqi davam etdirilib, idarəsinin şəff afl ığı və vəziyyətin düzgün təhsil müəssələrinin maddi-texniki bazaları qiymətləndirilməsinə görə (dünyada 48-ci gücləndirilib, səhiyyə və tibb sahəsində ən son pillə), biznesə başlama günlərinin sayına (33), texnologiyaların tətbiqi sürətləndirilib. "2012- biznesə başlamaq üçün lazım olan xərclərə ci ildə bütün regionlarda su təchizatı və kana- (33), turizm sahəsinin inkşafının davamlılığı- lazisiya sisteminin bərpası üçün yeni layihələr na (41), ölkədə təhlükəsizliyin təmin olunma- hazırlanıb və onların mərhələli şəkildə həyata sına (52), səhiyyə və gigiyena sahəsinə (34), 10 keçirilməsinə başlanılıb. Həmçinin nəqliyyat min nəfərə düşən xəstəxana çarpayısının miq- sektorunda böyük infrastrukur layihələri re- darına (8), turistlərin cəlb olunması marketin- allaşdırılıb, ölkədə informasiya cəmiyyətinin qin eff ektivliyinə (44), yanacağın qiymətlərinə

12 MART 2013 İqtisadi xəbərlər Finansist (17), dünya əhəmiyyətli tarixi abidələrin sayı- uğurlu əməkdaşlıq əlaqələrindən danışa- na görə (45) və s. göstəricilər üzrə Azərbaycanı raq dövlət başçılarının səyi nəticəsində bu yüksək qiymətləndirib. ÜİF Azərbaycanda münasibətlərin strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə problemli sahələr kimi vizanın alınması yüksəldiyini bildirib. Qeyd edib ki, hazır- şərtlərini (dünyada 133-cü pillə), keyfiyyətli da Azərbaycanda 8 Rumıniya şirkəti uğurla içməli suyun əldə olunması (112), turizm inf- fəaliyyət göstərir. Rumıniyada isə Azərbaycan rastrukturunun vəziyyəti (109), hava limanın- kapitalının iştirakı ilə 49 müəssisə qeydiy- da yığımlar və vergilər (121), təhsil sisteminin yatdan keçib. Ölkələrimiz arasında iqtisadi- keyfiyyəti (108), təbii sərvətləri (110) göstərir. ticarət əlaqələrinin genişləndirilməsi üçün Səyahət və turizm sahəsində rəqabət hesabatı böyük imkanların olduğunu deyən na- 140 ölkəni əhatə edir. zir Bakıda Azərbaycan – Rumıniya ticarət 2013-cü ilin yanvar-fevral aylarında Vergilər Palatasının yaradılmasının əhəmiyyətini vur- Nazirliyi tərəfindən dövlət büdcəsinə vergi ğulayıb. “Azərbaycanda Rumıniya Ticarət daxilolmalarının həcmi 1 milyard 119 mil- Palatasının açılması iki ölkə arasında iqtisadi yon 485,9 min manat təşkil edib. Vergilər əlaqələrin inkişafına yardım edir” - İqtisadi Nazirliyinin rəsmi saytına istinadən bu İnkişaf Naziri Şahin Mustafayev biznes-fo- məbləğin 41,3 faizi mənfəət vergisinin, 24 faizi rumu zamanı deyib. Onun sözlərinə görə, iki əlavə dəyər vergisinin, 11,4 faizi fiziki şəxslərin ölkə arasındakı əmtəə dövriyyəsinin mövcud gəlir vergisinin, 7,8 faizi aksizlərin, 15,5 faizi səviyyəsi dövlətlərin potensialını əks etdir- isə digər vergilərin payına düşür. Qeyri-neft - mir. 2012-ci ildə Azərbaycan və Rumıniya qaz sektoru üzrə büdcəyə 554 milyon 119,9 min arasında xarici ticarət dövriyyəsi 23 faizdən manat vəsait daxil olub. Yanvar-fevral ayların- çox artıb."Buna baxmayaraq, iki ölkənin da respublika üzrə 16 min 203 vergi ödəyicisi potensialına uyğun olaraq, xarici ticarət qeydiyyata alınıb. 2011-ci ilin iyul ayının 1-dən əlaqələrinin genişləndirilməsi üçün daha bö- cari ilin mart ayının 1-dək 66 min 85 fiziki yük imkanlar mövcuddur və bunun üçün hər şəxs elektron qaydada qeydiyyatdan keçib. 1 cür şərait var" - deyə nazir qeyd edib. mart 2013-cü il tarixə qeydiyyatda olan vergi Rumıniya Deputatlar Palatasının sədri ödəyicilərinin ümumi sayı 496 min 128 olub. Valeriu Zqonea qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın 2013-cü ilin yanvar-fervral ayları ərzində res- bundan sonra da genişlənəcəyinin əminliyini publika üzrə elektron formada göndərilmiş ifadə edib. İqtisadi əlaqələrin daha da bəyannamələrin xüsusi çəkisi 91,7 faiz təşkil güclənməsində özəl bölmənin rolunu qeyd edib. edən qonaq iş adamlarını fəal əməkdaşlığa çağırıb. AZ ƏRBAYCAN-RUMINİYA BİZNES Rumıniya Respublikasının milli ma- FORUMU raq kəsb edən infrastruktur layihələr və xarici investisiyalar üzrə xüsusi nazi- İqtisadi İnkişaf Nazirlyinin ri Dan Şovan da ölkəsinin Azərbaycanla dəstəyi, Azərbaycanda İxracın və əməkdaşlığının daha da genişləndirilməsində İnvestisiyaların Təşviqi Fondunun maraqlı olduğunu bildirib. “Rumıniya təşkilatçılığı ilə ötən ay Azərbaycan- Azərbaycan şirkətlərinin bu ölkədə bizne- Ruminiya biznes forumu keçirilib. Tədbirdə sinin inkişafı üçün zəruri şərait yaratma- İqtisadi İnkişaf Naziri Şahin Mustafayev ğa hazırdır” - deyə rumıniyalı Nazir Dan Azərbaycan və Rumıniya arasındakı Şovan qeyd edib. Onun sözlərinə görə,

MART 2013 13 Finansist İqtisadi xəbərlər Rumıniya tərəfi Azərbaycan şirkətlərinin və işgüzar təşəbbüslərin dəstəklənməsi üçün ölkədə həyata keçirilən dövlət əhəmiyyətli müxtəlif tədbirlərin keçiriləcəyini bildi- layihələrə cəlb edilməsi məsələsini rib.Rumıniya Deputatlar Palatasının sədri nəzərdən keçirməyə hazırdır. Bunlar ener- Valeriu Zqonea Azərbaycanla Rumıniya ara- ji, yolların tikintisi, kənd təsərrüfatı və s. sındakı uğurlu əməkdaşlıq əlaqələrindən da- sahələrdəki layihələrdir."Hazırda Azərbaycan nışıb.Ölkələrimiz arasında iqtisadi-ticarət Respublikası Dövlət Neft Şirkəti (ARDNŞ) əlaqələrinin genişləndirilməsi üçün böyük Rumıniyada fəaliyyət göstərir və düşünü- imkanların olduğunu deyən qonaq Bakıda rük ki, şirkətin fəaliyyəti "Nabucco West Azərbaycan –Rumıniya ticarət Palatasının "və AGRI (-Georgia-Romania yaradılmasının əhəmiyyətini vurğulayıb. Interconnector) layihələri çərçivəsində də Əlavə edib ki, Cənubi Qafqazın siyasi, iq- daha da genişlənəcək. Bu gün Azərbaycan tisadi və mədəni mərkəzi olan Azərbaycan rəhbərliyi ilə görüşdə bu layihələr barədə də investor ölkəyə çevrilib. Rumıniya da bəhs etdik. Görüşdə qeyd edildi ki, layihələri Azərbaycan iş adamlarının sərmayəsi üçün Azərbaycan tərəfi nəzərdən keçirəcək" - deyə həmişə açıqdır və birgə əməkdaşlığın Nazir Dan Şovan bildirib. Nazirin sözlərinə daha da genişləndirilməsində maraqlıdır. görə, 2011-ci ildə Rumıniya və Azərbaycan AZPROMO-nun rəhbəri Rüfət Məmmədov arasında strateji əməkdaşlığa dair saziş im- Azərbaycan-Rumıniya Ticarət Palatasının zalanıb ki, bu da hazırda dinamik inkişaf yeni əməkdaşlıq imkanlarının yaradıl- edən ikirərəfl i iqtisadi əlaqələrin inkişafına masına və ikitərəfli ticarət əlaqələrinin təkan verib. O hesab edir ki, buna rəğmən, genişlənməsinə töhfə verəcəyini bildirib. iki ölkənin iqtisadi əlaqələri hələlik siya- si münasibətlərin səviyyəsinə uyğun deyil. YUNANISTAN-AZƏRBAYCAN "Bu, Azərbaycana ilk səfərimizdir. May ayın- BİZNES FORUMU da Rumıniya Baş Nazirinin Azərbaycana Mart ayın əvvəlində Bakıda səfəri gözlənilir. Biz Azərbaycan şirkətlərinin Yunanıstan-Azərbaycan Biznes Forumu ke- potensialını bilirik və istərdik ki, onlar çirilib. Yunanıstan-Azərbaycan Ticarət Rumıniya iqtisadiyyatına investisiya yatırsın- Palatası tərəfindən təşkil olunan foru- lar" - deyə Dan Şovan vurğulayıb. mun açılış mərasimi ilə əlaqədar rəsmi Sonra AZPROMO-nun rəhbəri Rüfət ziyafət təşkil olunub. Biznes forumun açı- Məmmədov qurumun fəaliyyəti , eləcə də lış mərasimində Yunanıstanın ölkəmizdəki ölkəmizdə yaradılan əlverişli biznes mühi- səfiri İoannis Metaksas iki ölkə arasın- ti və investisiya imkanları barədə təqdimatla dakı əlaqələrin inkişafından, tədbirin çıxış edib.Rumıniya Deputatlar Palatasının əhəmiyyətindən danışıb. Bildirib ki, 2 gün sədri Valeriu Zqoneanın rəhbərlik etdiyi davam edəcək biznes forum çərçivəsində nümayəndə heyəti, o cümlədən Azərbaycanın Azərbaycan və Yunanıstan iş adamları ara- biznes strukturlarının nümayəndələri və yerli sında ikitərəfli görüşlər keçiriləcək, iqti- iş adamları iştirak ediblər. Açılş mərasiminin sadi əməkdaşlığın perspektivləri müzakirə iştirakçıları Azərbaycan-Rumıniya Ticarət olunacaq. “Azərbaycan-Yunanıstan arasın- Palatasının ofisində yaradılan iş şəraiti ilə da iqtisadi əlaqələr uğurla inkişaf edir. Bu tanış olublar.Palatanın sədri Şahin Nəbiyev biznes forum mövcud əməkdaşlığın daha da burda ölkələrimiz arasındakı qarşılıqlı genişlənməsinə töhfə verəcək” - bunu Sənaye iqtisadi-ticarət əlaqələrinin gücləndirilməsi

14 MART 2013 İqtisadi xəbərlər Finansist və Energetika Naziri, Azərbaycan-Yunanıstan yanaşı, Azərbaycan iqtisadiyyatı ilə yaxından Hökumətlərarası Komissiyanın həmsədri tanış olmaq imkanı əldə edəcəklər. Natiq Əliyev deyib. Bildirib ki, Azərbaycan və Yunanıstan arasında enerji məsələləri xü- DİGƏR İQTİSADİ XƏBƏRLƏR susi rol oynayır. Bu sahədə bır sıra layihələr Türkiyənin "Petkim" Neft-Kimya həyata keçirilir. Azərbaycan-Yunanıstan Kompleksi ilə dünyanın aparıcı liman ore- Hökumətlərarası Komissiyanın həmsədri, patorlarından biri olan Niderlandın "APM Yunanıstanin Xarici İşlər Nazirinin müavi- Terminals" şirkəti cümə günü investisi- ni Dmitros Kourkoulas ölkəmizə səfərindən ya sazişi imzalayıblar. "APM Terminals" məmnun olduğunu deyib. Xəzər regionu- Danimarkanın iqtisadiyyatın müxtəlif nun ölkəsi üçün xüsusi əhəmiyyət daşıdığı- sektorlarında əməliyyatlar aparan "A.P. nı deyən Dmitros Kourkoulas vurğulayıb ki, Moller-Maersk Group"na daxildir. Bu Yunanıstanın biznes dairələri Azərbaycan barədə cümə günü Trend-ə ARDNŞ-in ilə əməkdaşlığın inkişafına maraq göstərir. (Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Xarici İşlər Nazirliyinin əməkdaşı İsmayıl Şirkəti) mətbuat xidmətindən məlumat ve- Ələkbərov isə bildirib ki, Azərbaycan və rilib. Kopenhagendə keçirilən imzalama Yunanıstan arasında mövcud əməkdaşlıq mərasimində Türkiyənin və Danimarkanın günü-gündən inkişaf edir. Hər iki ölkə ara- Baş Nazirləri Rəcəb Tayyib Ərdoğan və Helle sında ticarət dövriyyəsi 2 dəfədən çox ar- Torninq-Şmitt iştirak ediblər. Sazişə uy- tıb. Biznes forum çərçivəsində Yunanıstan ğun olaraq, Niderland şirkəti uzun müddət şirkətləri öz potensiallarını təqdim etməklə "Petkim"in konteyner limanına xidmət

MART 2013 15 Finansist İqtisadi xəbərlər istismara veriləndə, 2015-ci ildə sərmayə ya- tırımları prosesinin birinci mərhələsini başa vuracaq. Prosesin ikinci hissəsinni 2016- cı ildə tamamlanacağı planlaşdırılır. "APM Terminals" 28 il müddətinə limanın idarə olunması hüququna malik olacaq.

XARİCİ İQTİSADİ XƏBƏRLƏR Böyük müzakirələrdən sonra Avrozona Maliyyə Nazirlərinin Şurası Kiprə 10 mil- yard avro məbləğində maliyyə yardı- mı vermək qərarına gəlib. Bununla yanaşı uzun çəkən iclas zamanı görüş iştirakçıla- rı problemli dövlətin 5,8 milyard öz gücü (əmanətçilərin depozitindən) ilə əldə etməsi tələblərindən imtina etdilər. Ancaq heç bir ağır şərait pulu tapma- ğın vacibliyini istisna etmir. Kipr orqanla- rı kompromisə gəlmişlər: vergi yalnız boyük miqdarlı depozitə - 100 min avro-ya tətbiq olunacaq. Doğrudur, faizi olduqca boyükdür - 30%-dir. Kiprin defolta uğraması təhlükəsi sanki keçmişdə qalmışdı. Və sosial gərginlik ( bir həftə kiprlilər etiraz əhval-ruhiyyəsində idilər) getdikcə azalırdi. Nəzərə almaq la- zımdır ki, kiçik əmanətçilərə ( ada sakinləri nadir hallarda 25 min avrodan çox depozit qoyarlar) vergi tətbiq olunmayacaq. edəcək. "SOCAR Turkey Enerji"nin rəhbəri, Kiprin iqtisadiyyatının yeni bir azadol- "Petkim"in idarə heyətinin üzvü Kənan ma planı çərçivəsində parlament doqquz qa- Yavuzun sözlərinə görə, bu saziş liman- nun layihəsi qəbul edir. Layihələrdə kapitalın da konteyner əməliyyatlarının başlanma- hərəkət məhdudiyyətləri, pensiya fondla- sında birinci addımdır. "1,5 milyon iyirmi rından istifadəsi kimi tədbirlər qeydə alınır. futluq ekvivalentdə (TEU) ilkin yükbu- Nəticədə, parlament aktivlərin silinməsi haq- raxma qabiliyyətinə malik "Petkim" kon- qında qanunun əleyhinə səs verib. Çərşənbə teyner limanı onun dörd milyon TEU-dək axşamı gecə Kipr parlamenti yekdilliklə genişləndirilməsi potensialına malik olacaq. depozitlər üzrə xüsusi vergi haqqında qa- Bununla da, liman Egey dənizi regionunda ən nun layihəsini rədd etdi. Verginin tətbiqinin iri birləşdirilmiş liman olacaq" - deyə Kənan “əleyhinə” 36 millət vəkili, “birtərəf” 19 Yavuz bildirib. Limanın tikintisinə 300 mil- millət vəkili səs verib, “lehinə” isə bir səs belə yon dollar sərmayə qoyulacaq. "Petkim" Neft- verilməyib. Belə ki, qanun layihəsini hətta Kimya Holdinqinin 100 faizlik təsisçisi ol- AK ilə danışıqlar aparan hakim partiyanın duğu "Petlim Limancılık A.Ş." şirkəti liman

16 MART 2013 İqtisadi xəbərlər Finansist sədri Nikos Anastasiadis dəstək vermədi. Nə qədər pul dondurulmuş olursa olsun, Kipr millət vəkillərinin böyük depozitlər məhdudiyyət götürülən kimi əmanətçilər öz (100 min avrodan artıq) üçün nəzərdə tu- pullarını banklardan çıxaracaqlar. Ada aşa- tulan xüsusi verginin tətbiqinə narazılığı ğı vergilər və kapital üçün rahat saxlanma Brüsseldə təəccüblə qarşılanmışdır. bazası kimi öz rahat yurisdiksiya statusunu Kipr Avroqrup ilə 100 min avrodan çox itirəcək. Məhz buna görə, kiçik əmanətçilər olan depozitlərdən məcburi silinmə hesabına sevinmirdilər. Dövlətin ÜDM-nun 80%-dən maliyyə sistemində kəskin ixtisarı haqqında çoxunu maliyyə xidmətləri təmin edir. Bu ilkin razılıq əldə edib. Razılaşma ilə əlaqədar sektor məhv edilərsə, ölkə üçün bu, işsizlik, olaraq, Kipr Maliyyə Naziri Mixalis Sarris həyat səviyyəsinin azalması demək olacaq. Kipr iqtisadiyyatının qeyri-müəyyənlik döv- Avro sahənin güc sahibləri xüsusən, rünün faktiki olaraq sona çatdığını bildirib. Kiprin öz gücü ilə vəsait tapmasını is- "Ölkə nəzarətsiz iflas təhlükəsindən yan keç- rar edən Almaniya nə dərəcədə qalib he- di. Biz ölkənin avro bölgəsindən çıxarılması sab edilə bilər? Bir tərəfdən sonda Avroqrup təhlükəsindən qurtuldu." - deyə Kipr media- tərəfindən ilkin verilən qərar qəbul edi- sı Maliyyə Nazirinin sözlərini təkrarlayaraq lib. Digər tərəfdən bu, defoltun baş ictimayətə çatdırdı. Onun sözlərinə görə, verməyəcəyinə zəmanət vermir. Beləliklə, ölkə iqtisadiyyatı hələ çox çətin anları ara- Moody's agentliyi bəyan edir ki, Kiprin if- dan qaldırmalıdır, lakin bərpa olunma şansı lası ilə yanaşı Avropa zonasından çıxarıl- var. Kipr banklarının nə vaxt fəaliyyətə baş- ması yüksək risk altındadır. Və ada dövlətin lanacağı sualına Sarris: "Dəqiq tarix Avropa kiçik olmasından asılı olmayaraq bu ssena- tərəfdaşları ilə razılaşmadan sonra bilinəcək, ri avroya təsir edəcək. Lakin uzun müddətli lakin məqsəd mümkün qədər tez həyata perspektivdə AK-nın zəif və problem- keçirməkdir" - deyə cavab vermişdir li ölkələrdən ballast şəklində qurulması, Müqaviləyə əsasən, 100 min avroya qədər əksinə, vahid valyutanın möhkəmlənməsinə bütün depozitlər, habelə Laiki Bank-ın "yax- səbəb ola bilər. şı" aktivləri Bank of Cyprus-a keçiriləcək. Hər halda, Avro zonanın hökumətinin iş- Kiçik depozitlər (100 min avroya qədər) tirakçılardan birinin çətin vəziyyətindən təsirə məruz qalmayacaqlar. Kiprin restruk- istifadə etməsi AK-nın nüfuzuna yax- turizasiya edilmiş ikinci ən böyük bankı şı təsir göstərmir. Bəli, biz danışıqlarda bir Laiki Bank maliyyə dəstəyi kimi ada xalqı- qədər sərt olmuşuq, amma Kipri çıxılmaz na 4,2 milyard avro dəyərində kömək edəcək. vəziyyətə salmağımızla razı deyilik. Fransa Proqramın kredit vəsaitləri - 10 milyard av- Maliyyə Naziri Pyer Moskoviçi AB-nin sərt roya qədər, Bank of Cyprus-ın rekapitalizasi- mövqeyinə bəraət qazandırır. “Bizim bu yası üçün istifadə olunacaq. Amma nədənsə dövləti boğmağımızı deyən hər kəsə mən narahatlıq daha da artır. Və bəzi fundamental demək istəyirəm ki, Kiprin iqtisadiyyatı iflas məsələlər hələ də öz həllini tapmayıb. astanasında olan kazinoya bənzəyir" - deyə Əmanətlərə vergi tətbiqinə qarşı Fransa Maliyyə Nazirliyinin rəhbəri bildirib. kiprlilər etiraz edirlər, prezident isə de- Avropa zonanın əsas iddiası - Kipr maliyyə folt təhlükəsinin aradan qaldırılmasını əsas sisteminin aktivlərinin ÜDM-dən 7 dəfə bö- gətirir. Lakin Avroqrup ilə saziş həqiqətən yük olması bir riskdir və o hər an partlaya indiyə qədər Kipr üçün mövcud olan maliyyə bilər. Əlbəttə, bu sözlərdə müəyyən həqiqət sisteminin dağılması deməkdir. var

MART 2013 17 “… nə qədər tikəcəksənsə, ömrün o qədər uzanacaq” AĞA MUSA NAĞIYEV

ZİRVƏYƏ DOĞRU quyu qazmağa başlayanda taleyi onun Ağa Musa Nağıyev 1848-ci ildə Bakı üzünə güldü: o qədər də dərin olma- quberniyasının Biləcəri kəndində ana- yan quyudan neft fəvvarə vurdu. Musa dan olmuşdur. Onun atası saman sat- gecə-gündüz quyunun başından ara- maqla məşğul idi. İbtidai təhsilini kənd lanmadı, ən ağır işləri özü gördü, elə mollaxanasında aldıqdan sonra 25 fəhlələrə də dinclik vermədi. Bu fon- yaşınadək kənddə atasına kömək edir. tan hamballıqla dolanan Musanı neft 25 yaşına çatanda atası ölür. Öləndə sənayeçisi Ağa Musa Nağıyevə çevirdi. atasının 300 manat borcu qalır. Ruh- Başqa neft sənayeçilərindən fərqli dan düşməyən Musa 200 manat da olaraq, Ağa Musa Nağıyev mühafizəçi borc eləyib, özünə kiçik bir dükan açır. saxlamırdı. Bir dəfə kiminsə sifarişi ilə Beləliklə cibində bir qəpik olmadan qoçular onu girov götürmüş və şəhər 500 manat borcla müstəqil fəaliyyətə kənarında bir zirzəmidə saxlayıb 20 başlayır. İki ildən sonra borcunu qay- min manat tələb etmişdilər. Özünü tarır və parça alveriylə məşğul olur. itirməyən Ağa Musa deyir: «Min ma- O, bir neçə il qəpik-qəpik pul yığaraq nat verə bilərəm, artıq yox.» Qaçıran- axırda lazım olan məbləği düzəldir və lar onu ölümlə hədələyəndə halını poz- Bibiheybətdə torpaq sahəsi almağa madan deyir: «Atam, atam, öldürün. müyəssər olur. Torpağı suvarmaq üçün Öldürsəniz, o min manat da əlinizdən

18 MART 2013 Maraqlı həyat Finansist

çıxacaq, onu da ala bilməyəcəksiniz.» lanan Nağıyev sərmayəsini daşınmaz Ağa Musa küçədə böyümüşdü, küçə əmlaka yatırmağa başladı. Bu, daha az qayda-qanunlarını yaxşı bilirdi və özü- gəlirli olsa da, əvəzində daha etibarlı nü müdafiə etməyi bacarırdı. Üç gün qaynaq idi. Özünün tikinti meylini o, girov saxlayıb, yedirdib-içirdib, kart oy- atasının vəsiyyəti ilə izah edərdi: “Al- namışdılarsa da, min manatdan artıq lah ev tikənin ömrünü uzadır. Yadın- boynuna qoya bilmədilər. da saxla, oğul, nə qədər tikəcəksənsə, Bir dəfə bir qəbul zamanı Ağa Musa ömrün o qədər uzanacaq”. Ümumilikdə Nağıyevi xeyriyyə aksiyasında iştirak M.Nağıyev Bakıda 98-ə yaxın müxtəlif etməyə dəvət edirlər. O, məcməyiyə az tipli bina tikdirib. Bir binanın tikin- bir məbləğdə pul qoyur. Bunu görən tisi qurtarmamış başqası başlayır- xeyriyyəçilər baxışırlar və bu, Ağa Mu- mış. Bu miqyasda inşaat işləri ilə hətt a sanın nəzərindən yayınmır. “Nə olub?” Hacı Zeynalabdin Tağıyev də ayaq- – deyə o, nəzakətlə soruşur. O zaman laşa bilmirdi. M.Nağıyevin tikdirdi- onlar deyirlər ki, bir az əvvəl onun oğlu yi binalar içində ən çox seçilənləri bundan 3 dəfə artıq pul ianə edib. “İsmailiyyə”, 28 May küçəsindəki əkiz "Nə olsun, bu təəccüblü deyil, - deyə binalar və həmin küçədəki daha altı Ağa Musa cavab verir, - o, milyonçu oğ- bina, o cümlədən bişmiş kərpiclə ti- ludur, mən – samançı." kilmiş binadır. Onun indiki Nizami Rəsmi məlumatlara görə, o illərdə küçəsində iki gözəl evi vardı. Həmin Nağıyevin Balaxanı, Ramana və Sabun- evlərdən biri birdən-birə üç küçəyə çu kəndlərindəki neft mədənlərində - Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli və Niza- 45 məhsuldar, həm də texniki baxım- mi küçələrinə açılır. Binanın altında dan yaxşı təchiz edilmiş quyuları var- çiçək pasajı yerləşir. Nağıyevin tikdir- dı və bu quyularda 800-dən artıq fəhlə diyi başqa məşhur binalar da var: “Qış işləyirdi. Uğurun əldə edilməsində evi” (indiki Zabitlər evi), Bakıda ilk şirkətin müdiri, istedadlı azərbaycanlı yeddimərtəbəli bina olan “Yeni Avro- mühəndis Fətulla bəy Rüstəmbəyovun pa” mehmanxanası – hazırda burada və mədənlərin rəhbəri mühəndis- “LUKoyl”un Bakı ofisi yerləşir. O, Bakı geoloq Hüseyn xan Talışxanovun rolu realnı məktəbinin tikintisinin başa çat- böyük idi. Artıq 1908-ci ildə Ağa Musa masını da maliyyələşdirib, hazırda bu- Nağıyev 12.328.300 pud xam neft ha- rada İqtisad Universiteti yerləşir. sil edərək rekord səviyyə göstərmişdi. Nağıyevin qoyub getdiyi binala- Beş il ərzində 1913-cü ilədək isə onun rı arasında ən önəmlisi və onun ru- müəssisələri artıq ən iri Azərbaycan hunu oxşadan, əlbətt ə ki, 27 yaşın- şirkətlərinin ilk onluğuna daxil olmuş, da İsveçrədə vərəmdən ölən oğlunun müxtəlif illərdə 6-7-ci yerləri tutmuşdu. xatirəsinə yadigar olaraq şəhərin mərkəzində tikdirdiyi “İsmailiyyə” BİNALAR binasıdır. O, tanınmış polşalı me- Neft in hesabına qısa müddətdə var- mar İ.Ploşkonu memarlıq nümunəsi

MART 2013 19 seçmək üçün İtaliyaya göndərir. Ploşko xeyriyyə və mədəni mərkəzinin yara- örnək kimi Venesiyadakı Palasio Kan- dılmasını tələb edirdi. “İsmailiyyə” belə tariya sarayını təklif edir. 1907-ci ildə bir mərkəzə çevrildi. Onun zallarında Nağıyev sarayın layihəsini təsdiqləyir “Nəşri-Maarif” cəmiyyəti tərəfindən və tikinti işləri başlanır. Bu saray öz çay süfrəsi arxasında xeyriyyə axşam- gözəlliyi ilə Bakının bütün imarətlərini ları təşkil olunurdu. Zaman keçdikcə kölgədə qoymuşdu. Binanın alınlığında burada siyasi müzakirələr də aparılma- dördüncü xəlifə imam Əlinin aşağıda- ğa başlamışdı. Məsələn, məlumdur ki, kı sözləri həkk edilmişdi: “İnsan əməyi 1917-ci il aprel ayının 26-da bu binada ilə ucalır və arzularına yalnız zəhməti xalq müəllimlərinin iştirakı ilə tələbə ilə çatır. İnsan doğulandan ölənə qədər konfransı keçirilib. öyrənməlidir. Müsəlmanlar, sizin döv- Böyük xeyriyyəçi Ağa Musa Nağıyev rünüz sizinlə birlikdə ölür, öz övladla- hər il müxtəlif ali təhsil müəssisələrində rınızı yeni dövrə hazırlayın!” Hazırda oxuyan təqaüdçü tələbələrin təhsilinə bu binada Milli Elmlər Akademiyasının 8 min rubl pul ayırırdı. Departament Rəyasət Heyəti yerləşir. direktoru Kobalevski Bakıda ticarət Ağa Musa Nağıyev istedadlı mülki məktəbi yaradılması təklifi ilə çıxış mühəndis N.Q.Bayevin layihəsi üzrə edəndə qısa müddətdə 170 min ma- Bakıda böyük şəhər xəstəxanası da tik- nat toplanmışdı. Bu məbləğin 50 mi- dirib. Təsadüfi deyil ki, bina “H” (ki- nini H.Z.Tağıyev vermişdi. İlk pul ril əlifb ası ilə Nağıyevin soyadının baş köçürənlər arasında M.Nağiyev və hərfi) formasındadır. Bina 1918-ci ildə Şəmsi Əsədullayev də vardı. istismara verilib. Böyük xəstəxananın 1898-ci ildə Bakıda yetim uşaqlar tikintisi Nağıyevə 300 min qızıl rubla üçün evin tikintisi başlandı, ancaq ilin başa gəlib. Xəstəxana ərazisinin ümu- sonunda məlum oldu ki, toplanmış pul mi sahəsi 100 min kvadratmetrdən ar- vəsaiti azlıq edir. Onda M.Nağıyev və tıqdır, ambulator hissəsi 1000 çarpa- Ş.Əsədullayev ilk olaraq iri məbləğli yı üçün nəzərdə tutulub. Ağa Musa ianə verdilər. M.Nağıyev vərəmlə çox istəyirdi ki, bu xəstəxanada ağır mübarizə üzrə Qafqaz cəmiyyətinin ən xəstəliklərin profilaktikası həyata ke- aktiv iştirakçısı idi. çirilsin və eff ektiv müalicə işləri apa- Neft sənayesinin inkişafına, Qara rılsın ki, insanlar, xüsusilə də gənclər, dənizdə üç iri zavodun tikintisinə onun oğlu kimi həyatdan vaxtsız sərmayə qoyuluşuna, eləcə də “qara köçməsinlər. qızıl”ın hasilatı üçün yeni mexaniki üsulun tətbiqinə görə imperator II Ni- FƏALİYYƏTİ kolay onu Andreyev lenti üzərində qızıl Həmin illərdə maarifçi və xeyriyyəçi medalla və III dərəcəli Müqəddəs Sta- cəmiyyətlərin fəaliyyəti aktivləşmişdi. nislav ordeni ilə təltif etmişdi. Bu, hansısa bir vahid müsəlman Nağıyevin yüzlərlə binası və onlar-

20 MART 2013 Maraqlı həyat Finansist

Liza xanım. Kübar məclislərə Nağı- yev Ruqiyyə xanımla getmirdi, çünki qadınlar orada açıq axşam libaslarında olurdular, Ruqiyyə xanım isə hicab ör- türdü. Ona görə də Ağa Musa cəmiyyət içinə həmişə Liza ilə çıxırdı. Onlar ax- şam ziyafətlərinin birində tanış olmuş- dular. O, Lizanı arvadı, Ruqiyyə xanımı isə uşaqlarının anası adlandırırdı. Musa Nağıyev 1919-cu ildə 70 yaşında vəfat etdi. Doğmaları onun məzarı üstündə “İsmailiyyə” abidəsi tikdiriblər: Ağa Musa həmişə oğlunun yanında dəfn olunmaq istəyirdi, ancaq dəfn məsələsində İsmayılın bəxti atası ilə müqayisədə daha çox gətirdi, onun qalıqları Kərbalada dinclik tapıb – o yerdə ki, M.Nağıyev özü də uyumağı la gəmisi vardı. 1914-cü ilə qədər artıq arzulayırdı. onun varidatı yetmiş milyon rubl qızıl pul təşkil edirdi. Daşınan və daşınmaz AĞA MUSA NAĞIYEV NƏ EDİB? əmlakı, bütün sərvəti isə daha yüksək • 35 yoxsul ailənin ailə başçıla- məbləğdə qiymətləndirilirdi. rının vəsiyyətinə əməl edib, on- ların dəfnini öz vəsaiti hesabına AİLƏSİ Kərbəlada keçirib 1872-ci ildə Nağıyev Ruqiyyə xa- • Fəhlələrinə öz hesabına toy edən, nımla evlənmişdi. Qızın ailəsi Nağıye- fərqlənən işçilərinin təhsil haqqı- vin ailəsindən daha tanınmış və daha nı ödəyən, onların savadlanmasına varlı idi. Axı onları tanış edəndə Musa sevinən olub hələ neft maqnatı deyildi. Ancaq, gö- • “Kaspi” qəzetinin nəşrinə vəsait rünür, gəlinin atası bu gəncin ailə sax- xərcləyib lamaq qabiliyyətində olduğunu hələ o • Kislovodskidəki “Xram vozduxa” vaxt görmüşdü. Üç ildən sonra onların ona mənsub olub ilk övladı, oğulları İsmayıl, daha sonra • 1879-1880-ci illərdə Qara isə qızları Ümbülbanu dünyaya gəldi. şəhərdə kerosin istehsal edən zavod Nağıyevin nəvəsi Dilarə xanımın tikdirib (milyonçunun oğulluğu Fərəc Nağı- • 1887-ci ildə kapitalın və isteh- yevin qızı) sözlərinə görə, onun ikinci salın görkəmli konsentrasiyası və arvadı da vardı - Gürcüstan yəhudisi sahibkarların aksioner firması-

MART 2013 21 nın ən çox yayıldığı bir şəraitdə çəkdirib… öz adına Neft Firması yaradıb və • 1890-1895-ci illərdə bu firma sonradan milli sahibkar- Azərbaycanda, Rusiyada və lıq müəssisəsindən birincisi hesab xaricdə iri neft sənayeçisi kimi edilib. Firma fərdi ailəvi xarakter məşhurlaşıb,iri neft sahibkarı olub daşıyıb • 1898-ci ildə Bakı Politexnikumu- • 1901-ci ildə onun istehsal etdiyi nun tikintisinə 100.000 rubl ianə neft in miqdarı Bakının neft paytax- verib tına çevrilməsində böyük rol oyna- • 1898-ci ildə yaşlı müsəlmanların mışdır təhsil kursları keçməsi üçün ianə • 1901-ci ildə Bakıya Şollar su- verib yunun çəkilişinə vəsaitin 75%-ni • 1898-1899-cu ildə 49 yaşında ödəyib Milyonçu tituluna layiq görülüb • 1893-cü ildə I Gildiya tacir titu- • 1899-cu ildə daha bir Neft ayırma luna layiq görülüb zavodu yaradıb • 1891-1892-ci illərdə Rotşeldlə • 1904-1913-cü illərdə birgə blok yaradıb. Bu blok kerosi- Azərbaycanda ən iri neft sahibkarla- nin xaricə eksportu və satışı haqda rı sırasına qatılıb bir sıra razılaşmaların imzalanması- • 1906-cı ildə Balıq sənayesinin na böyük köməklik edib inkişafında rolu böyük olub. Balıq • 1891-ci ildə Qara şəhərə su vətəgələri üzrə hərracda külli miq-

22 MART 2013 Maraqlı həyat Finansist

darda kapital sərmayə qoymaqla ən xaricdə təhsil alıb, ixtisas sahibi iri vətəgələri ələ keçirib. “Kür – ba- olanların sayı hesaba gəlməz olub lıq” sənayesində çoxluq təşkil edən • Ana və Uşaq Mühafizə İnstitutu balıq vətəgələri ona məxsus olub (OMD),Ağa Musa Nağıyev adına • 1907-ci ildə Realnı məktəbini və bir neçə digər xəstəxanalar onun tikdirib (indiki İqtisad Universi- tikililərindəndir teti) və himayədarlıq edib. Burada • Öz adını daşıyan xəstəxana həm məktəbəqədər sinfin yaranması- də həkimlərin “ixtisasartırma” na nail olub, 25 müsəlman qızının məktəbi olmuşdur təhsil haqqını ödəyib • 100 bina tikdirməyə qərar verən • 1909-cu ildə “Zaqafqaziya balıq Ağa Musa 98 –ni yaratdı sənayesi Cəmiyyəti"-nin təsisçisi • 1913-cü ildə ilk “Müsəlman olub Xeyriyyə Cəmiyyəti”-“İsmailiyyə”ni • 1910-cu ildə Çar Nikolay tikdirib tərəfindən “Zolotaya şeynaya me- • 1913-cü ildə “Yeni Avropa” və dal na Andreyevskoy lente” medalı ”Astoriya” mehmanxanalarını tik- ilə təltif edilib dirib • 1913-cü ildə Realnı məktəbin • Malakan küçəsində (indiki Rəsul himayədarı kimi III dərəcəli Rza) – tikdirdiyi gül pasajı binasın- “Müqəddəs Stanislav” ordeni ilə da “Balıq sənayesi” kontoru yerləşib təltif edilib • 28 May küçəsinin sağ və sol • 1913-cü ildə Neft Sahibkarları- tərəfindəki bütün binalar ona nın Qurultayında 10 səs qazanıb məxsus olub onların sırasına daxil olub • 1895-1897-ci illərdə həmin • Şamaxıda Realnı peşə küçədə Lüteran kirxasını tikdirib məktəbinin tikintisinə ianə verib • İlk olaraq “Poçt və Rabitə” bina- • Uşaq ölümü ilə mübarizə aparan sını tikdirib “Bakı Cəmiyyətini” külli miqdarda pul köçürüb Düşünürəm ki, yuxarıda sadalanan • Vəsaitin çatışmaması səbəbindən işlərin ardınca nə isə yazmağa və ya uzun müddət yarımçıq qalmış ona qiymət verməyə mənəvi haqqım “Körpələr evi”nin inşasını başa çat- yoxdur. Sadəcə, onu qeyd etməliyəm dırıb ki, xalqı üçün bu qədər işlər görmüş • 100-dən yuxarı ailələrə maddi insanlar, artıq bu dünyada öz cənnətini yardım göstərib, himayədarlıq edib qazanıblar… • Maarifl ənməyə böyük fikir Ağa, Allah o dünyada, bu dünyada yönəldib, 100-lərlə cavanların sa- olan ürəyincə versin!!! vad almasina vəsait xərcləyib.Onun göstərdiyi maddi kömək sayəsində Ramil Bağırov

MART 2013 23 Finansist Təqdimat

"ERNST & YANQ HOLDİNQS (SİAYES) Bİ.Vİ." AZƏRBAYCANDA

Ernst & Yanq şirkəti 1903-cü ildə Elvin Ernst tərəfindən təsis edilmiş Ernst & Whinney şirkəti ilə 1906-cı ildə Artur Young tərəfindən təsis edilmiş, A.C.Young şirkətinin 1989-cu ildə birləşməsi nəticəsində yaranmışdır. 2008-ci ildə "BusinessWeek's" jurnalının «Karyeranı baş- lamaq üçün ən yaxşı yer» (The Best Places to Launch a Career) siyahısında birinci yeri tutmuş- dur. 2009-cu ildə "Fortune" jurnalının «İşləmək üçün 100 ən yaxşkı şir ət» siyahısında 44-cü, «Böyük dördlük» də isə lider mövqe tutmuşdur. 2012-ci ildə ABŞ-nın “Great Place to Work” ins- titutu Ernst & Yanq şirkətini “dünyanın ən yax- şı işəgötürəni” beynəlxalq şirkətlər siyahısına (World’s Best Multinational Workplaces) daxil et- mişdir. Bu siyahı şirkətlərdə hər il aparılan əmək zərbaycanda 19 il bundan əvvəl ofis şəraitinin öyrənilməsi üzrə beynəlxalq tədqiqat açan şirkət, respublikada və region- əsasında dünyanın 25 lider şirkətini müəyyən Alarda peşəkar xidmətlər göstərən ilk edir. Ernst & Yanq şkir ətinin 150 ölkədə 728 ofi- beynəlxalq şirkət olmuşdur. Bu gün Ernst & Yanq si fəaliyyət göstərir. Əməkdaşlarının ümumi sayı yerli və beynəlxalq şirkətlərə, eləcə də dövlət 167 min nəfərdir. müəssisələrinə beynəlxalq iqtisadi məsələlərlə 24 MART 2013 Təqdimat Finansist

bağlı müxtəlif peşəkar xidmətlər göstərir. Hal xidmət göstərir. Şirkətin ən dəyərli sərvəti onun hazırda şirkətin Bakı ofisində Azərbaycan Res- əməkdaşlarıdır. Heyətin təlimləndirilməsi Rusi- publikasındakı müştərilərə xidmət göstərən ya, Böyük Britaniya və ABŞ ilə mübadilə proq- 150-yə yaxın işçi çalışır. Bundan əlavə, Ernst ramları əsasında həyata keçirilir və yerlərdə da- & Yanq şirkətinin işçiləri Gürcüstan, Qaza- vam etdirilir. Ernst & Yanq şirkətinin təcrübəli xıstan, Özbəkistan və Rusiyadakı müştərilərə mütəxəsissləri yerli və beynəlxalq mühasibat

MART 2013 25 Finansist Təqdimat uçotu, xüsusilə CPA (ABŞ-ın Diplomlu İctimai audit şirkətlərindən biridir. Şirkətin dünyanın Mühasibləri) və ACCA (Yüksək İxtisaslı Lisen- bir çox ölkəsində şəbəkələri mövcuddur. Ernst ziyalı Mühasiblər Assosiasiyası) lisenziyalarına & Yanq Azərbaycanda fəaliyyətə başlayan ilk xa- sahibdir. CPA və ACCA proqramlarında iştirak rici audit şirkətidir. Şirkət Azərbaycanda 1994 - edən işçilərin sayı ildən ilə artır. Ernst & Yanq cü ildən fəalliyət göstərərək audit, vergi, biznes şirkətinin Bakı ofisi müxtəlif çeşiddə peşəkar məsləhətləri və əməliyyatların müşayiət olun- xidmətlər, o cümlədən auditor xidmətləri, ver- ması sahələrində peşəkar xidmətlər göstərən gi və hüquq xidmətləri, əməliyyatların müşahidə lider təşkilatdır. Şirkətdə 150 nəfərə yaxın işçi olunması xidmətləri, biznes məsləhət xidmətləri, fəaliyyət göstərir və onların əksəriyyətini yerli Azərbaycanın və dünyanın aparıcı şirkətləri üçün mütəxəssislər təşkil edir. Onu da xüsusi ilə vur- peşəkar təlim seminarları təklif edir. ğulamaq istəyirəm ki, Ernst & Yanq hər zaman Ernst & Yanq şirkətinin ölkəmizdə fəaliyyəti gənclərlə işləməyə üstünlük vermiş və daim on- haqqında geniş məlumat əldə etmək üçün "Ernst ların peşəkar inkişafına maraq göstərmişdir. Öz & Yanq Holdinqs (SiAyEs) Bi.Vi." şirkətinin təcrübəmdən deyə bilərəm ki, burada işlədiyim Azərbaycan üzrə İdarəedici Partnyoru İlqar 19 il ərzində hər zaman şirkət tərəfindən gənc Vəliyevdən aldığımız müsahibəni diqqətinizə mütəxəssislərin peşəkar inkişafına yönəldilmiş təqdim edirik. addımlar görmüşəm. Bu səbəbdən biz hər il vergi məsləhətləri, audit və biznes məsləhətləri Hörmətli İlqar müəllim! departamentlərinə yeni kadrlar cəlb edirik. Mən İcazə verin, Ernst & Yanq şirkətinin özüm də bu prosesdə yaxından iştirak edirəm. Azərbaycan fəaliyyəti haqqında Çox sevindirici haldır ki, bizə daim işə qəbul ol- söhbətimizə keçməzdən əvvəl Sizi maq üçün gənc, savadlı mütəxəssislər müraciət APFM və jurnalımızın redaksiya heyəti edir, bizim böyük ailəmizə qoşulmaq istəyirlər. adından "AMCHAM" - Azərbaycanda Amerika Ticarət Palatasının Preziden- Ernst & Yanq Azərbaycana necə gəldi və ti seçilməyiniz münasibəti ilə ürəkdən gəlişi zamanı qarşısına qoyduğu prioritet təbrik edək! Arzu edirik ki, rəhbərlik et- məsələlər hansılar idi? diyiniz qurum Azərbaycanda biznes mü- hitinin yaxşılaşdırılması istiqamətində öz töhfəsini versin və əminik ki, bu məhz Ernst & Yanq şirkətinin Azərbaycanda belə də olacaq. Eyni zamanda ümid edi- fəaliyyətə başlamasına əsas səbəb ölkəmizdə rik ki, Palata Azərbaycan və ABŞ arasın- "Əsrin müqaviləsi"-nin bağlanması nəticəsində dakı maliyyə və biznes əməkdaşlığında müxtəlif iri xarici investorların fəaliyyətə başla- da əsas həlqələrdən biri olacaq. ması olmuşdur. Ölkə rəhbərliyinin uzaqgörən siyasəti nəticəsində buraya iri xarici şirkətlərin (həm neft , həm də qeyri-neft sahəsində fəaliyyət Təşəkkür edirəm. göstərən) marağı artmışdır. Ernst &Yanq daim İndi isə Ernst & Yanq şirkətinin öz müştərilərinin yanında olmuş, onları hər za- Azərbaycanda fəaliyyəti haqqında. İlk man dəstəkləmiş və bu səbəbdən xarici şirkətlərlə öncə Sizdən oxucularımıza, xüsusən gənc birgə Azərbaycanda fəaliyyətinə başlamışdır. Bir mütəxəssislərə, şirkətiniz haqqında ümumi azərbaycanlı kimi böyük qürur hissi ilə qeyd etmək məlumat verməyinizi xahiş edirik. istərdim ki, hal hazırda bizim müştərilərimizin bö- Ernst & Yanq dünyanın ən iri konsaltinq və yük bir hissəsini yerli şirkətlər təşkil edir.

26 MART 2013 Təqdimat Finansist

Vurğuladığınız kimi, burada Siz xa- müəyyən səviyyədə aradan qalxması rici şirkətlərlə yanaşı yerli şirkətlər istiqamətində şirkətinizlə vergi orqanla- ilə də layihələr həyata keçirirsiniz. rı arasında müəyyən məsləhətləşmələr Azərbaycanda fəaliyyət göstərdiyiniz aparılırmı? müddət ərzində reallaşdırdığınız ən iri layihələrdən hansılarını qeyd edə bilərsiniz? Çox maraqlı bir sualdır. Fikrimcə, vergi uço- tu ilə BMHS arasında fərqlərin olması təbii hal- dır. Bu fərqlər dünyanın hər bir ölkəsində var Sualınızı cavablandırmaq üçün əvvəlcə və bu normal qarşılanmalıdır. BMHS əsasında layihələr barədə deyil, peşəkar xidmət hazırlanmış maliyyə hesabatlarının istifadəçiləri göstərdiyimiz şirkətlər barədə məlumat vermək kommersiya təşkilatları, o cümlədən müxtəlif istərdim. Bizim müştərilərimizin siyahısında səhmdar cəmiyyətləridir. Vergi uçotu əsasında iri neft şirkətlərinin – Azərbaycan Respublikası hazırlanmış hesabatların istifadəçiləri isə əsasən Dövlət Neft Şirkəti (ARDNŞ), BiPi, LUKOYL, dövlət vergi orqanlarıdır və onların öz tələbləri və s. maliyyə qurumları arasında – Azərbaycan mövcuddur. Hal-hazırda müəyyən fərqlər ara- Respublikası Dövlət Neft Fondu, Mərkəzi Bank, dan qaldırılıb və BMHS-in tələblərinə uyğundur, Kapital Bank, Paşa Bank və s., bunlardan əlavə, qalan fərqlər isə izah olunandır . Belə ki, hər bir yerli iri holdinqlərin də adlarını çəkə bilərəm. ölkə öz fiskal siyasətini aparmaqla bu yönəmdə Sevindirici hal odur ki, xidmətlərimizdən müəyyən tələblər irəli sürür. Ümumiyyətlə bu istifadə etmək istəyən yerli müəssisələrin sayı iki uçotun bir-biri ilə tam uyğunlaşması məqsəd daim artmaqdadır. Bütün müştərilərimizlə kimi qoyulmamalıdır. Əsas odur ki, maliyyə he- layihələrimizi indi sadalasam çox vaxt tələb olu- sabatları şəff af olsun və istifadəçi istənilən halda nar. Mən xüsusilə şirkətimizin ARDNŞ ilə olan fərqlərin səbəbini müəyyən edə bilsin. layihələrini qeyd etmək istərdim. Biz daima ARDNŞ-in yanında olmuşuq (həm Beynəlxalq Şirkətiniz Azərbaycanda mühasibat uço- Standartlara keçid zamanı, həm də Avrobondla- tu, audit və menecment sahəsində olan rın buraxılışı zamanı dəstək olmuşuq). ARDNŞ- yeniliklərin tətbiqində xüsusi rol oyna- ni Azərbaycan iqtisadiyyatının aparıcı gücü he- yır. Fikrinizcə Azərbaycanda iqtisadiy- sab edirik. Ümumiyyətlə, qeyd etmək istərdim yat və maliyyə sahəsinin daha hansı ki, layihələrin sayı çoxdur və onların davamlı ola- istiqamətlərində beynəlxalq təcrübənin raq artmasını şirkətimizin inkişafında çox pozitiv tətbiqinə ehtiyac var? amil hesab edirəm.

Bildiyimiz kimi şirkətiniz Azərbaycanda Vurğulamalıyam ki, XXI əsrdə beynəlxalq BMHS-ın tətbiqində böyük rol oyna- səviyyədə cərəyan edən proseslərdən kənarda yır. Qeyd etməliyik ki, dünyanın bir çox qalmaq mümkün deyil. Hesab edirəm ki, ölkələrində olduğu kimi Azərbaycanda beynəlxalq təcrübə iqtisadiyyatımızın bütün da Vergi uçotu ilə BMHS arasında sahələrində geniş tətbiq olunmalıdır. Müha- müəyyən fərqlər var. Bu fərqlər maliyyə sibat uçotu və maliyyə hesabatı bunun yalnız hesabatında təxirə salınmış vergidə bir hissəsidir. Sahəm üzrə onu deyə bilərəm ki, əks olunur. Mövcud fərqlərin miqyası- müəssisələrin öz davamlı inkişafı üzrə hesa- nı necə dəyənləndirirsiniz və bu fərqlərin batlarının hazırlanması sahəsində beynəlxalq MART 2013 27 Finansist Təqdimat təcrübənin öyrənilməsi çox faydalı olardı. Hal- tələblər var və yaxşı auditor olmaq üçün hazırda beynəlxalq aləmdə müəssisənin mənfəət adi auditor nə etməlidir? əldə etmə qabiliyyətindən daha çox müəssisənin ictimaiyyətə verdiyi töhfə üstünlük təşkil edir. Eyni zamanda bir maliyyəçi kimi düşünürəm İlk öncə onu vurğulamalıyam ki, Ernst & ki, müəssisənin maliyyə cəhətdən inkişafı- Yanq tələbləri işçilərinin qarşısında deyil, öz nın əsasını yalnız pul qazanmaq bacarığı təşkil qarşısında müəyyən edir. Bizim məqsədimiz etməməlidir – bu sadəlövh və qısa perspektivli gənc, istedadlı, gələcəyini öz zəhməti ilə qur- düşüncədir. Bu səbəbdən hazırda dünyada da- maq istəyən insanlara lazımi inkişaf şəraiti yarat- vamlı inkişafa xüsusi önəm verilir. Davamlı inki- maqdır. İşə qəbul etdiyimiz mütəxəssislər təhsil şaf – cəmiyyətdə düzgün mövqe tutmaq, geniş ocağlarını artıq bitirdiklərinə baxmayaraq, daim infrastruktur yaratmaqdır. Bu səpkidə fəaliyyət peşəkar səviyyələrini artırırlar. Burada iş pro- göstərən müəssisə cəmiyyətdən nə ala biləcəyi sesi zamanı təcrübənin əldə edilməsi ilə yana- barədə düşünməkdən daha çöx cəmiyyətə nə şı müxtəlif kurs və təlimlərdə də iştirak nəzərdə verəcəyi barədə düşünməlidir. Hazırda dünya- tutulur. Sualınızın ikinci hissəsinə cavab olaraq da bir çox müəssisələr davamlı inkişaf haqqında bildirmək istərdim ki, peşəkar mütəxəssis olmaq hesabat hazırlayır. Azərbaycanda bu cür hesa- üçün daim özünə qarşı bir mənada tələbkar ol- batı hazırlayan ilk şirkət məhz ARDNŞ olmuş- malısan. Öz bilik səviyyəndən razı olduğun an- dur. Beynəlxalq təcrübənin tətbiq olunduğu dan etibarən bil ki, inkişafın dayanıb. Bilik əldə digər sahələr arasında işgüzar etikasının tətbiq etmək istəyi olan şəxsdə daim inkişaf olacaq. Hər edilməsi və şəff afl ığın artırılmasını qeyd etmək halda bu bizim üçün ən vacib amillərindən bi- olar. Digər istiqamət qismində Azərbaycan ridir. Müştərilərimizə yüksək səviyyədə xidmət müəssisələrinin qiymətli kağızlar və ya istiqraz- göstərmək üçün biz daim öz peşəkar inkişafı ların buraxılışını və ümumiyyətlə, beynəlxalq üzərində işləyən mütəxəssislərdən ibarət şirkət qiymətli kağızlar bazarında iştirakını qeyd etmək olmalıyıq. olar. Bu bazara çıxış əldə etmək üçün müəssisə ciddi nəzarət olunan tələblərə cavab verməlidir. Sirr deyilsə, gələcək planlarınız haqqında Bu baxımdan da beynəlxalq təcrübənin nə deyə bilərsiniz? öyrənilməsi faydalıdır. Eyni zamanda vergi sistemində də yeniliklərin tətbiqini qeyd etmək olar: elektron audit, elekt- Onu deyə bilərəm ki, planlar olduqca çoxdur, ron hökümətin yaradılması və s. kimi hallarda da qarşımıza qoyulan məqsədlər də çoxdur. Bizim beynəlxalq təcrübədən yararlanmaq olar. uğurumuz birbaşa olaraq Azərbaycanın iqtisa- Azərbaycanda fəaliyyət göstərən müəssisələrin di inkişafı ilə bağlıdır. Planlarımız – Azərbaycan fəaliyyətlərinin qeyd etdiyimiz istiqamətlər üzrə vətəndaşı olan yeni cavan mütəxəssislər cəlb qurulması ölkəmizdə işgüzar iqlimin daha da op- etmək, öyrətmək, bütün yenilikləri vaxtında timallaşmasına və öz növbəsində iqtisadi inkişa- tətbiq etmək və müştərilərin tələblərinə uyğun fın daha da sürətlənməsinə təkan verə bilər. olmaq, onları anlamaq, onlarla eyni dildə danış- maqdır. Müsahibənin əvvəlində qeyd etdiyiniz kimi şirkətiniz gənc mütəxəssislərə xü- Dünyanın bir çox ölkələrində as- susi önəm verir. İşçilərinizin qarşısın- sosiasiyaların üzvlük baxımından da təhsil səviyyəsi baxımından hansı genişlənməsi müşahidə olunur, o 28 MART 2013 Təqdimat Finansist

cümlədən Azərbaycanda. Məsələn, sı, dövlət və ictimai qurumlar ilə əlaqələrinin APFM Azərbaycanda üzvlərinin sayı- genişləndirilməsi dinamikası üzvlərin inkişaf nın genişləndirilməsinə maraq göstərir fürsətlərinin çoxalmasına birbaşa təsir göstərir. və onlara xüsusi imtiyazların verilməsi Yəni imtiyazlarımızın çox olması özümüzdən barədə düşünür. Bu növ assosiyasiyala- asılıdır. Şəxsən mənim üçün ən böyük imtiyaz rın fəaliyyətini necə qiymətləndirirsiniz - peşəkarlar arasında ortaq fikrin yaranması, və üzvlərə hansı imtiyazların verilməsini ünsiyyət imkanları və təcrübə mübadiləsidir. tövsiyə edərdiniz? Fürsətdən istifadə edərək jurnalımızın təqdimat mərasimində aktiv iştirakınıza Yeri gəlmişkən mən APFM-ın təsisçilərinə görə bir daha Sizə təşəkkür edirik. assosiasiyanı yaratdıqları üçün öz minnətdarlığımı bildirmək istərdim. Bu prosesdə iştirak etdiyim üçün qürur duyuram. Çox sağ olun! Ən məsuliyyətli missiya Assosiasiyanın Müşahidə Şurasının üzvi kimi mənim üzərimə düşdü: tortu mən kəsdim. onu bildirmək istərdim ki, qurumun yaran- dığı ilk gündən onun fəaliyyəti barəsində çox Öhdəsindən məharətlə gəldiniz. böyük müzakirələr aparılıb və hal-hazırda bu assosiasiyanın əldə etdiyi nailiyyətləri görmək Və sonda bizim ənənəvi sualımız: Jur- mənim üçün sevindirici haldır. Xüsusən, nalın müsbət tərəflərini qeyd etdiniz, bu qurumun təsis etdiyi "Finansist" jurna- bəs inkişaf baxımından jurnalda daha lı barədə fikir bildirmək istərdim. Əminəm ki, hansı rubrikaları görmək istərdiniz? jurnal böyük oxucu auditoriyası əldə edəcək və mütəxəssislər üçün bir tədris vəsaiti rolu- nu oynayacaq. Jurnal peşəkar səviyyədə tərtib Əlbətt ə, jurnalın ilk buraxılışlarından yeni olunub və mövzu baxımından çoxşaxəlidir. rubrikalar haqqında danışmaq çətindir və düz- Ümumiyyətlə, peşəkar qurumların fəaliyyəti gün olmazdır. Məqsəd o deyil ki, jurnal məhz haqqında onu da qeyd etmək istərdim ki, bu mənim xoşuma gəlsin. Burada məqsəd ge- növ qurumlar fikirləri bir nöqtəyə cəmləyir niş oxucu auditoriyası əldə etməkdir. Mən və bu fikirlər bir mənbədən səslənəndə daha istərdim ki, burada mürəkkəb maliyyə mövzu- nüfuzlu və eşidilən olur. Maliyyə menecerləri larını sadə müxbir dilində eşidim. Jurnalın da- qarşısında yaranan suallar daim artır və onla- rıxdırıcı olmamasını arzu edirəm. Yaxşı olardı rın birgə həlli daha məqsədəuyğundur. Maliyyə ki, bu jurnalda vergi qanunvericiliyi və norma- meneceri çox geniş anlayışdır. Bu geniş şaxəli tiv aktlarda olan ən son yeniliklər işıqlandırıl- fəaliyyəti icra etmək üçün təcrübə mübadiləsi sın. Burada aktual məsələlərin müzakirəsinə xüsusi önəm daşıyır. Bu baxımdan assosiasiya həsr olunmuş sual-cavab rubrikasının yer al- bir növ platforma rolunu oynayır. ması, oxucuların suallarını dövlət qurumları- İmtiyazlara gəldikdə isə onu deməliyəm ki, nın nümayəndələri tərəfindən cavablandırılma- mənim şəxsi fikrimcə, APFM – kommersiya sı maraqlı olardı. Bu tipli mövzuların jurnalda təşkilatı deyil. O, peşəkar maliyyə menecerləri yerləşdirilməsi oxucuların çoxalmasına səbəb üçün yaradılmışdır və bu assosiasiyaya üzv ol- ola bilər. Bir daha işlərinizdə uğurlar arzulayı- maq özü bir imtiyazdır, hər halda mənim üçün. ram. Assosiasiyanın fəaliyyətinin uğurlu olma- Ramil Bağırov MART 2013 29 30 MART 2013 Bakının 32 kəndi Bakı və Abşeronda geniş ya- yılmış anlayış olub ənənəvi Abşeron kəndlərini ifadə edir. Bu anlayış adətən XIX əsrin son- larında Abşeron yarımadasında getmiş sənayeləşməyə qədərki yaşayış məskənlərinə işarə etsə də, əslində Bakının sözügedən "ənənəvi" kəndlərinin sayı həmişə 32-dən çox olub. Hələ 1813-cü ildə Bakıətrafı kəndlərin sayı 37 idi, 1850-ci ilin dövlət sənədlərində isə bu rəqəm 40-a çatıb. Sonralar onların üzərinə Göradil, Ləş, Şüvəlan və Pirəküşkül kəndləri də əlavə olunub. Bu gün Bakıda 41 kənd var.

MART 2013 31 Finansist Azərbaycan haqqında

ALAXANI Bakının ən qədim Bkəndlərindən biridir. Bakının şimal-şərqində, Ab- şeron yarımadasının ortasın- da yerləşir. Balaxanının şi- mal hissəsi "Rzaqulu kəndi", cənub hissəsi əhali tərəfindən "Canhüseyn məhəlləsi" adla- nır. 1989-cu ildən başlayaraq, qəsəbənin qərb hissəsində Yeni Balaxanı adlanan ya- şayış massivi formalaşma- ğa başlamışdır. Kəndin adı- nın mənası Qılman İlkinin "Bakı və bakılılar" kitabında qeyd olunub: "bala" – yu- xarı, hündür, "xana" – ev deməkdir. Balaxana qədim zamanlarda karvansaraların giriş qapısı üstündə olan ki- çik otağa deyərdilər. Bun- lar yarım mərtəbə şəklində olardı. Hazırda belə otaqlar Bakının 40 kilometrliyində, 1439-1440-cı illərdə tikil- miş Səngəçal karvansarası- nın və Suraxanıdakı 1713-cü ildə inşa edilmiş Atəşgahın qapısı üstündə var. XIX əsrin 70-ci illərindən başlayaraq, Balaxanı Bakının əsas neft çı- xarma mərkəzlərindən birinə çevrilməyə başlamışdır. 1869- cu ildə Balaxanıda ilk dəfə olaraq mexaniki vurma üsullu quyu qazılır. Quyudan neft çox sürətlə çıxmış və üç gün ərzində həmin quyu ətrafı neft gölünə döndərmişdir. 1873-1878-ci illərdə Balaxa- nıda 47 belə güclü neft quyu- su qazılıb. Bu dövrdə xarici

32 MART 2013 Az ərbaycan haqqında Finansist şirkətlər Balaxanıda çoxlu torpaqlar əldə ediblər, üstündə olduğundan o zamankı bütün tacirlərin Nobel qardaşları, Rotşild, Rokfeller kimi milyon- yolu buradan düşüb; XVII əsrdə tikilmiş ovdan; çular, rus kapitalistləri mədənlər salıblar. Robert Kəndin cənubundakı "Boq-boqi" adlanan yerin Nobel 1873-cü ildə Bakıya gələrək Balaxanıda neft yaxınlığında vaxtilə Suraxanı atəşgahına bənzər istehsalı ilə məşğul olmağa başlamışdır. Artıq XX abidə olub. Kəndin cənub hissəsindəki köhnə əsrin əvvəllərində Balaxanıda onlarca yerli və xari- qəbiristanlıqda "Pirə Moulo" piri, kəndin ortasın- ci neft şirkətləri və onların mədənləri, karxanaları dakı böyük tut ağacının yanında olan "Sənqıran" fəaliyyət göstərirdi. Balaxanıda ilk neft quyusunun piri olub. Kənddə bir neçə hamam camaata xidmət

şərəfinə abidə qoyulub. Lakin hazırda bu abidədən edib: "Xan qızı", "Hacı Nəcəfqulu", "Hacı Həsən", iz qalmayıb. Balaxanıda aşağıdakı memarlıq "Bala Rza", "Şirəli", "Nurbala" hamamları və s. abidələrinin qalıqları vardır. Abidələr. 1385-ci ildə usta Arif tərəfindən inşa edil- İLƏCƏRİ miş Hacı Şəlalə abidəsi .Bu abidə kvadrat şəkilli Biləcəri qəsəbəsi Bakının qədim tağ-tavanlı kiçik otaqdan və onun qarşısındakı Bkəndlərindəndir. 1936-cı ildə qəsəbə statusu dərin piştağdan ibarətdir; 1427-ci ildə tikilmiş almışdır. Tarixi mənbələrin məlumatına əsaslanan Şarirağa türbəsi memarlıq baxımından Balaxanı tədqiqatçılara görə, yaşayış məntəqəsinin etnoto- abidələrinin ən qiymətlisi hesab olunur . Xalq ara- ponim olub, türkdilli xəzərlərin bələncər tayfası- sında İmarət adlandırılan bu bina ehtimala görə nın adını əks etdirir. Bələncərlərin Azərbaycana mehmanxana olmuşdur. Abidə günbəzlə salon- miqrasiyası Sasani şahı I Xosrov Ənuşirəvanın dan və fasaddakı çıxıntılı promoldan ibarətdir. Hər (531-579) Azərbaycana köçürdüyü xəzərlərlə və iki bina Abşeron binaları üçün xarakterik olan yo- VIII əsrin əvvəllərində ərəb əmiri Cərrah ibn Ab- nulmuş daşdan tikilmişdir; 1636-cı ildə tikilmiş dullahın Xəzər ölkəsinə hücum edərək onun üç Şah Səfi karvansarayı. Karvansaray İpək Yolunun paytaxt şəhərindən Arana xeyli əhali köçürməsi

MART 2013 33 Finansist Azərbaycan haqqında ilə əlaqələndirilir. Yaşayış məntəqəsinin coğ- sonra ikinci yerdə Azərbaycan dayanır. "Binəqədi rafi mövqeyinə əsaslanan digər tədqiqatçılar faunası" dünya təbiətşünasları arasında çox məşhur isə bu toponimi qədim türk dillərindəki be- bir terminə çevrilib. len (aşırım, alçaq dağ) və cərcəri (sıldırım, yar- ğan) komponentlərinin birləşməsi kimi "Aşırımlı İNƏ yarğan"mənasında izah edirlər. Başqa bir etimolo- Şəhər tipli qəsəbədir. Mərdəkan qəsəbəsinə giyaya görə "Biləcəri" sözü "hərbi şəhər" deməkdir. Bgedən yolun sağında yerləşir. Məskunlaşma baxımından Abşeronun ən cavan yaşayış İLGƏH məntəqəsidir. Burada XVII əsrin ortalarından Bilgəh vaxtilə Bakının qədim kəndlərindən etibarən əhali daimi olaraq məskunlaşmağa baş- Bbiri olub. Bilgəh sözünün mənası "Piləgah" lamışdır. Bakı şəhərinin Xəzər rayonunun inziba- sözü ilə bağlanır, mənası "ipək hazırlanan yer, ti ərazi vahidliyinə daxil olan Binənin ərazisi 3150 ipək yeri" anlamına gəlir. Görünür, vaxtilə bu- kv. km-dir. Yerli əhali ənənəvi olaraq heyvandarlıq, rada çox əski zamanlarda barama becərirmişlər. əkinçilik, son onilliklərdə istixana təsərrüfatı (gül, Bilgəhdəki qayaüstü təsvirlər hələ orta əsrlərdə pomidor, xiyar becərilməsi) ilə məşğul olmuşdur. burada şəhər mədəniyyətinin inkişafından xəbər Qəsəbə ərazisində bir neçə ictimai və dini abidələr verir. Bilgəhdən keçən Avropa səyyahları da mövcuddur. Bunlardan 1814-1815 və 1878 - 1879- xatirələrində bu kəndin adını çəkirlər. Orta əsrlərə cu illərdə inşa olunan iki el hamamını, 1877-ci ildə aid abidələrin bu günə qədər qalan qalıqları da tikilən Hacı Ərəb və 1916-cı ildə istifadəyə verilən bu qədim yaşayış məskəninin şərəfl i keçmişindən Mövsüm Səlimov məscidini qeyd etmək olar. xəbər verir. Əhalisinin sayı təqribən 11 mindən çoxdur. Tarixi abidələrlə zəngin olan Bilgəhdə ÜL BÜLƏ vaxtilə xalçaçılıq, ipəkçilik, toxuculuq inkişaf et- Abşeronun qədim yaşayış mişdir. Əncir, üzüm, nar və püstə bağları həmçinin Bməntəqələrindəndir. Bülbülədə orta əsrlərə geniş zəfəran plantasiyaları ilə zəngin olmuşdur. dair bir sıra abidələr, o cümlədən 1624-cü ildə Bilgəh tarixən həm də liman şəhəri kimi fəaliyyət tikilmiş Şeyx Nəcməddin məscidi var. Bülbülə göstərmişdir. kəndində bir sıra tarixi abidələr olmuşdur. Bunla- rın arasında "İmamzadə"xüsusi yer tutur. Bülbülə İNƏQƏDİ "İmamzadə"sində beşinci İmam Mühəmməd Binəqədi Bakının ən qədim və böyük Baqirin övladı Mühəmməd Sadiq, onun xanı- Bkəndlərindən biridir. Adının mənası haq- mı, həmçinin nökəri də dəfn olunmuşdur. Onla- qında konkret fikir olmasa da, arxeoloji qazıntı- rın Bülbülə torpağında dəfn olunması bu torpa- lar zamanı əldə edilən nadir tapıntılar əsasında ğın müqəddəsliyini bir daha təsdiq etmiş, onların bu kəndin binədən qədim olduğu sübuta yet- dəfn olunduğu yer bu günə qədər ziyarətgaha mişdir. Hələ ötən əsrin 40-cı illərində Binəqədi çevrilmişdir. Kərbalayı Ağabalabəy Bakıxanov yaxınlığında qədim kərgədanın elm aləminə Azərbaycanın böyük mütəfəkkir şairi və alimi məlum olmayan skeleti tapılmışdır. Tarixçi-alim Abbasqulu Ağa Bakıxanovun qardaşı oğludur. R.İmaməliyev yazırdı ki, əldə edilən nadir tapıntı- Kərbalayı Ağabalabəyin adı ilə bağlı olan Kərbalayı lar əsasında Azərbaycan tarixşünaslığı və arxeo- Ağabalabəy məscidi 1850-1860-cı illərdə tikilmiş- logiyası dünyada ilk dəfə olaraq IV dövr faunası- dir. Qəriblər məscidi Bülbülənin yuxarı hissəsində nı müəyyənləşdirə bilmişlər. Elm aləmində nəsli Lahıclar məhəlləsində yerləşir. Məscid 1915-ci ildə kəsilmiş heyvan qalıqlarının çoxluğuna və növ Seyid Baxış Seyid Nurbaxış oğlunun rəhbərliyi ilə müxtəlifl iyinə görə Amerika Birləşmiş Ştatlarından suraxanılı usta Məşədi Dadaş tərəfindən tikilmiş-

34 MART 2013 dir. Salam təpəsi Bülbülə ilə Bakı- xanov qəsəbəsi sərhədində yerləşən həmşəhərli qəbiristanlığı adı ilə ta- nınan ərazinin ən hündür sahəsində yerləşir. İrandan Bakıya işləməyə gələnlər dünyalarını dəyişdikləri za- man bu ərazidə dəfn olunurdular, buna görə də bu yer xalq arasında həmşəhərli qəbiristanlığı kimi tanı- nırdı Deyilənlərə görə, Bülbülə kəndinin günçıxan tərəfindən olan kəndlərdən zəvvarlar Məkkə, Kərbala və Məşhəd şəhərlərinə ziyarətə gedərkən bu təpədə ayaq saxlayar, Bülbülədə olan "İmamzadə"yə salam verərdilər. Ço- vuş ziyarətnamə oxuyub qurtardıq- dan sonra isə xudahafizləşərdilər. Ziyarətdən qayıdan zaman da on- lar bu təpədə ayaq saxlayar, Bülbülə

məskənidir. "Bülbülə" sözünün mənşəyi haqqında "İmamzadə"si ilə salamlaşardılar. Ziyarətə gedən aşağıdakı rəvayətlər mövcuddur: 1. Bülbülə şoru- zəvvarları yola salanlar onları bu təpədən ötü- nun ətrafında şirin sulu bulaqlardan birini "pül- rüb evlərinə dönərdilər. Beləliklə, xalq arasında pül" adlandırmışlar. 2. Başqa bir rəvayətdə isə de- bu təpənin adı Salam təpəsi adlanırdı. Bülbülədə yilir ki, eramızdan əvvəl təxminən 335-325 illər 4 hamam var idi: 1. Əlican və Vəlican hamamı 2. arasında Makedoniyalı İsgəndər Zülqərneyn öz Hacı İsgəndər hamamı 3. Razaq hamamı 4. Al- qoşunu ilə Bülbülə torpaqlarından keçən zaman mas hamamı. Əlican və Vəlican hamamı 1902-ci palçıq, bataqlıq olan yerlərdə əziyyət çəkmiş və bu ildə Məşədi Vəlican tərəfindən tikilmiş, hama- yerlərə "buli-buli" demişlər. 3. Başqa bir rəvayətə mın dörd günbəzindən hal-hazırda ikisi qalmış- görə isə "Bülbülə" sözü burada olan bülbüllərin dır. Bülbülə yaşayış mərkəzi özü də qədim oğuz

MART 2013 35 Finansist Azərbaycan haqqında çox olması ilə əlaqələndirilir. Bütün bu yazılardan cümlədən Mirzə Bala Məmmədzadə bu qəsəbənin Bülbülə kəndinin dəqiq yaşını müəyyən etmək ol- sakini olub. masa da, məlum olur ki, bu kənd qədim tarixə ma- lik olmuş və müqəddəs yer kimi tanınmışdır. Bu MİRCAN fikir hal-hazırda kənddə yaşayan əhalinin müxtəlif Əmircan Bakının qədim kəndlərindən yerlərdən gəlməsini də təsdiq edir. Kənd əhalisinin Əsayılır. A.Bakıxanov "Gülüstani-İrəm" əsas məşğuliyyəti xalçaçılıq, misgərlik, daşyonan, əsərində öz doğma kəndinin adını "Əmir Hacan" dabbaqlıq, maldarlıq, əkinçilik, bağbanlıq, qalayçı- yazmışdır. Tədqiqatçılar bu fikrə istinad edərək lıq və s. olmuşdur Məkkə ziyarətinə gedən zəvvarlara başçı təyin edilənə "Əmir Hac" deyilişini kəndin adına şamil İRƏ ediblər. "Əmir Hac" ərəb sözü olub, tərcüməsi “Zirə" toponimi fars mənşəlidir, "çökəklikdə "Hacılar əmiri" deməkdir. Əmir sözünün lüğəti Zolan yer" deməkdir. Xəzər Dənizindəki ada- mənası "böyük, başçı, bəy" deməkdir. Doğrudur, lardan biri narın qumla örtülmüş Qum adasıdır. yerli əhali kəndi Xilə adlandırır. Xilə kəndinin ərəb Keçmişdə ona "Qum zirə" deyirdilər. "Zirə" ada xilafəti zamanı sahibi, böyük mülkədar Əmir deməkdir. Bakı ətrafındakı Zirə kəndinin adı da Nizaməddin XIV əsrdə Bakı mahalında çox bu sözdən götürülmüşdür. Bu gün bir çoxlarının məşhur və hörmətli şəxs olub. Vaxtilə Əmircan "Nargin" və "Vulf" adlandırdıqları adalara əvvəllər xalçaları dünyada məşhur olubdur. Üləmaların, "Daş zirə" və "Böyük zirə" deyirdilər. Mənası ay- ruhanilərin, məşhur söz-sənət ustalarının ana dındır: daşlı ada və böyük ada. Daş zirə qayaaltı yurdu sayılan Əmircan öz abidələri, məscid və adadır, Böyük zirə isə Bakı arxipelaqında ən bö- minarələri ilə də tanınır. Kəndin qədim adı Xilə yük adalardan biri hesab olunur. Bəs bu adalar nə olub, sonradan isə dəyişdirilib Əmircan qoyulub. üçün "Vulf" və "Nargin" adlanır? Rus dənizçiləri Rəvayətlərə görə, çox qədim zamanlarda burada Abşeron yarımadasına yaxınlaşanda digər adalar Hillə qəbiləsi yaşayıb (bəzi mənbələrdə onlara Xilə arasında Daş zirəni və Böyük zirəni də görürlər. La- tayfaları deyilir), kəndin əvvəlki adı da buradan kin bu adalar xəritələrdə göstərilməmişdi. Onların götürülərək Xilə adlandırılıb. Ehtimal ki, Abşeron- Baltik dənizindəki Vulf və Nargin adalarına oxşar- dakı Xilə kəndi İraqdakı Hillənin adı ilə adlandırı- lığını görən dənizçilər xəritədə yeni qeydlər edirlər. lıb. Belə ki, burada məhz həmin yerdən gəlmiş və O vaxtdan bəri Baltik və Xəzər dənizlərində eyni sonradan türklərlə qaynayıb qarışmış ərəblər adlı adalar mövcuddur. Zirənin Tunc dövrünə aid- məskən salıb. Lakin ərəblər də bu yerin ilk sakinləri liyi sübut edilmişdir. Qəsəbədə müxtəlif əsrlərə deyildilər. Abşerondakı Xilənin qədim əhalisi aid qəbiristanlıq, məscid və s. abidələr var. Ma- haqqında burada skifl ərin yaşadıqlarını təsdiq edən raqlıdır ki, Zirə təkcə Abşeronda deyil, bütün arxeoloji tapıntılar xəbər verir. Kənddə qədim Azərbaycanda qarpızı ilə məşhurdur. Tarixi çox məscid, ovdan və hamamlar, mavzoley, atəşgah var. qədimdir. Daş kitabələr, qədim qəbirlər buna əyani Nizaməddin məscidi (Moltan piri) XIV əsrə sübutdur. 1859-1864-cü ilə olan məlumata əsasən aiddir. Məscid dəfələrlə müxtəlif dövrlərdə bərpa Bakı quberniyasının Bakı qəzasının Zirə kəndində edilib. Məscidin qapısının üstündə ərəbcə yazılıb: 166 evdə 426 nəfəri kişilər, 398 nəfəri qadınlar "Bu məscidi Əmir Nizaməddin – "Əmir həc" olmaqla 824 nəfər şiə Azərbaycan tatarı yaşayır- böyük mülkədar Fəxrəddin Qutluqşah oğlu dı. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika tikdirib". XVII-XVIII əsrlərdə kənddə bir neçə Komitəsinin 1 yanvar 2012-ci il tarixinə olan rəsmi məscid tikilib. Bunlardan Binyətdilər məscidini məlumatına əsasən Zirə qəsəbəsinin 11.5 min göstərmək olar. Bu məscid 1904-cü ildə Binyətin nəfər əhalisi vardır. Bir çox tanınmış şəxsiyyətlər, o özü tərəfindən şəxsi vəsaiti hesabına tikilib və

36 MART 2013 məscid onların nəslinin adı ilə adlandırılıb. Bu qədimdə içində kəhrizlər olan ovdanlar olub. məscidlər mədəniyyət abidəsi kimi qorunur. Kəndin yuxarı hissəsində, 232 saylı məktəbin 1908-ci ildə milyonçu Murtuza Muxtarovun yaxınlığında qədim bir ovdan qalmaqdadır. Bu vəsaiti hesabına kənddə başqa bir məscid inşa ovdana "Bakirə qız ovdanı" deyirlər. Rəvayətə görə, olunub. Əmircanda digər Bakı milyonçusu Şəmsi qız nişanlı olan zaman adaxlısı ölür. Qız adaxlısının Əsədullayev də məscid tikdirib, amma həmin xatirəsini əbədiləşdirmək üçün birinci dəfə məscid sonralar dağıdılıb. Kənddə XIV əsrə aid görüşdükləri və ona su verdiyi yerdə ovdan "Göyçək pir"i və "Əmir-həc mavzoleyi" də tarixi tikdirib. Kənddə bir neçə bulaq var. Bu bulaqların abidə kimi mühafizə olunur. Əmircanın qədim bəziləri şirin və kəmşirin, bəziləri isə şorsuludur. tikililərindən danışarkən ovdanlardan da söz Bulaqların müalicəvi əhəmiyyəti də var. açmaq lazımdır. Ovdan yağış, suxur və kəhriz Əmircanda "Qızlar hamamı" və "Məşədi Xəlil sularını toplamaq üçün qədimlərdə tikilən su hamamı" vaxtilə sakinlərə xidmət edib. XVII əsrdə təchizatı qurğusudur. Xilə yolu üstündə bir neçə indiki Bakıxanov küçəsində kükürdlü isti su ovdan olub. Bakıxanov dağı üstündə hal-hazırda çıxırmış. Burada "Qızlar hamamı" tikilib. İndi də dörd su ovdanı var. Əmircanın şərq hissəsində hamamın xarabalıqları qalmaqdadır. Su isə

MART 2013 37 Finansist Azərbaycan haqqında tibbi-müalicəvi yer kimi 1962-ci ildən fəaliyyət burada ehtimal ki, göl olduğunu və müxtəlif göstərir. Əmircanın Suraxanı küçəsindəki heyvanların su içmək üçün buraya gəldiyini həyətlərdə çoxlu şirin su quyuları qalır. XIX-XX göstərir. Əmircanda Şor adlanan böyük göl var. Bu əsrin əvvəllərində salınmış neft mədənlərinə və göl Bülbülədən Əmircanın bütün hissəsi ilə Zığ sənaye obyektlərinə, Sabunçu, Ramana, Suraxanı- dağının ətəyinə qədər uzanır. Şor ərazisində ağ və ya Əmircandan arabalarla şirin su daşınırmış. göy gilabi çıxırmış. Bu sabunu əvəz edirdi. Şəhər Kəndin ərazisindən iki qədim yol keçir. Dərxilə əhalisi ağ və göy gilabidan sabun yerinə paltar, karvan və araba yolu qədim tarixin izi olaraq bu palaz, xalça yumaq üçün istifadə edirmiş. 1935-ci gün də qalmaqdadır. Keçmişdə insanlar bu yolu ildən sonra Şorda suyun səviyyəsi qalxıb və bura Abşeron yarımadasının ortasından salıblar. Bu yol böyük gölə çevrilib. XX əsrin əvvəllərinə qədər bu Pirallahıdan Bakıya qədər XIX əsrə kimi yeganə göldən məişətdə istifadə edilən duz yığırmışlar. yol olub. Əmircan kəndinin hər məhəlləsində Hər ilin iyul ayı duz yığımı mövsümü imiş. Abşero- bəqərə dəyirmanı olub. XIX əsrin ikinci yarısında nun bir çox kəndlərindən duzu toplamaq üçün kənddə buxar maşını ilə işləyən dəyirman varmış. buraya gələrmişlər. Sonradan həmin duzu gəmilərə 1896-cı ildə isə mühərrikli dəyirman işə salınıb. yükləyib Rusiya, Həştərxan, Türkmənistan, İran və Əmircan kəndinin ərazisi olan Bakıxanov dağının başqa ölkələrə göndərirmişlər. XX əsrin 20-ci altında bir mağara var. Buraya 200-dən çox adam illərindən sonra duzun keyfiyyəti pisləşib, ondan sığırmış. Rəvayətə görə, rus işğalçı qulduru vaxtilə daha istifadə etməyiblər. Əmircanda əhali həmişə Bakıya soxulanda öz quldurları ilə bir müddət təsərrüfatla məşğul olub. Həyətlərdə təsərrüfat həmin mağarada gizlənib. Sonradan bu yer uzun işləri görülərkən, quyular qazılan zaman çoxlu illər onun adı ilə bağlı olub. 1932-ci ildə kəndin qədim məişət əşyaları, sümüklər, küplər, zinət mərkəzində qədim bir qəbristanlıq sökülüb. əşyaları, pullar, silahlar hətt a heykəllər də tapılıb. Söküntü zamanı qəbiristanlığın yeddi mərtəbədən Vaxtilə Əmircanda böyük taxıl sahələri mövcud ibarət olduğu aşkarlanıb. Qəbirstanlığın dörd üst olub. Kəndin varlı nəsillərindən olan Hacı mərtəbəsində islamaqədər dövrdə basdırılan Hacıbaba, Hacı Bəbir, Hacı Yusifin geniş əkin insanların qalıqları aşkarlanıb. Alt qatlarda isə yerləri olub. Kənddə suvarma sistemi olmadığı atəşpərəstlik və ondan əvvəlki dövrdə basdırılan üçün dəmyə taxıl əkilirmiş. Əmircan əhalisi həm insanların qalıqları olub. Lap alt qatlarda bir də bağçılıq və bostançılıqla məşğul olub. Kəndin qəbirdə iki skelet aşkarlanıb. Qədim Əmircanda Şor tərəfi deyilən hissəsində böyük bağlar varmış. atəşpərəstlik mövcud olub, oda sitayiş edilib. Yerli Burada əncir, üzüm, nar, püstə, heyva, ərik və s. sakinlərin danışdıqları rəvayətə görə Makedoniyalı meyvə ağacları olub. Bostançılıqda qarpız, yemiş İsgəndərin Azərbaycana yürüşü zamanı Əmircan və digər tərəvəz bitkiləri yetişdirilib. Bu kənddə ən ərazisindəki Atəşgah dağıdılıb. İrandan qovulmuş qiymətli bitkilərdən olan zəfəran da yetişdirilib. atəşpərəstlər 636-cı ildə Atəşgahı bərpa ediblər. 7 il Sonralar tədricən əhalinin bu məşğuliyyət sahələri sonra ərəb xilafəti zamanı məbəd yenidən dağıdı- tənəzzülə uğrayıb. 1843-cü ildən başlayaraq lıb. Sonralar yenə də atəşpərəst hind tacirləri Əmircanın əkin yerlərində neft mədənləri salmağa Atəşgahı bərpa edib, orada ibadətlə məşğul olublar. başlayıblar. Ancaq hazırda qismən də olsa, kənddə Əmircanda neft quyuları qazılarkən çox dərin təsərrüfatla məşğul olanlar var. Deyilənə görə, qatlarda nəsli kəsilmiş heyvan sümükləri tapılıb. kəndin varlı adamları Hacı Hacıbaba və Hacı Burada mağara şiri, mağara ayısı, kərgədan, Bəbirin dəvələrinin sayı minə yaxın imiş. Onların canavar, tülkü, at, öküz, dəvə və maral böyük taxıl zəmiləri var imiş. Dəvə karvanları ilə sümüklərindən ibarət bütöv bir qəbiristanlıq aşkar bu taxılı Kərbəla, Nəcəf və Məkkəyə aparırmışlar. edilib. Bu qədər böyük sümük yığını qədimdə Əmircanda bir neçə xalça karxanası və dabbaqxa-

38 MART 2013 Təqdimat Finansist

MART 2013 39 Finansist Təqdimat

nalar var. Burada toxucular, papaqçılar, dulusçular, işləyənlərin də çoxu əmircanlılar olub. Bu ərazi dərzilər fəaliyyət göstərib. Əmircan xalçaları "Xilə daim ağ neft i ilə tanınıb. O dövrdə yerli sahibkar Buta" və "Xilə əfşan" dünyanın hər yerində Cavad ağa Əmircanın yuxarı hissəsində ağ neft məşhurdur və dünyanın bir çox muzeylərində zavodu tikdirib. Beləliklə, kənd əhalisinin saxlanılır (Məsələn, Moskva Dövlət Tarix həyatında dəyişikliklər əmələ gəlib. Neft quyuları Muzeyində). Əmircan öz qutablari ilə də çox qazılır, yollar çəkilir, müxtəlif texniki avadanlıqlar məşhurdur (Xilə qutabı). XIX əsrin axırı XX əsrin emalatxanaları meydana gəlir, buxarxanalar, əvvəllərində kənddə 2 bazar olub. Onlardan biri yaşayış evləri, kazarmalar tikilməyə başlayırdı. Bu, Əmircanın mərkəzində "Meydan yeri" idi. Bu, həmin dövr idi ki, Hacı Zeynalabdin Tağıyev, gündəlik bazar idi. Bu bazarda ərzaq malları, Şəmsi Əsədullayev, Musa Nağıyev, Murtuza göyərti, yerli bağların meyvəsi, yerli sənətkarların Muxtarov kimi varlı adamlar meydana gəlmişdi. hazırladıqları məhsullar bir-biri ilə dəyişdirilirmiş. Neft çıxarma sahəsində dərinlik nasoslarının İkinci bazar Əmircan yolu üstündə indiki Suraxanı tətbiqi əmircanlı ustalara XIX əsrin 80-ci illərindən küçəsində yerləşən "Həft ə bazar" idi. Bu bazarda məlumdur. Həmin dövrdə Abşeronun bütün həft ədə bir gün böyük alver olurmuş. İndi də bu kəndlərində Əmircanın qocaman neft ustaları bazar Bakının yeddi kəndini birləşdirən bazar böyük şöhrət qazanmışdılar (Hacı Heybətqulu, olaraq qalır. XIX əsrin sonları XX əsrin Cəbrayıl Əyyuboğlu, Əlimədət Muradəlioğlu, əvvəllərində Abşeronda Əmircan "xozeyinlər" Həmzəli Fətəlioğlu). 1866-cı ildə sahibkar kəndi kimi məşhur olub. Neft çıxarmada Mirzəyev Atəşgah yanında qüvvətli ağ neft zavodu

40 MART 2013 Azərbaycan haqqında Finansist dövlətinin Səlcuq İmperiyasının təsirinə düşdü- yü dövrdən başlayır. Səlcuq sultanı Toğrul bəyin (1040-1063) hakimiyyəti zamanı Azərbaycan ərazisində məskunlaşmağa başlayan səlcuq tayfa- larından bəziləri məhsuldar torpaqlar axtararaq Abşeron yarımadasına, eləcə də indiki Əhmədli kəndi ərazisinə gəlib çıxırlar. Onlar burada yaşa- yış məskənləri salmış, mədrəsə, məscid, hamam və bir çox əhəmiyyətli obyektlər inşa etmişlər. Həmin məscid və hamam 20-ci əsrə qədər müxtəlif da- ğıntılara məruz qalsa da, dəfələrlə təmir və bərpa edilmiş və günümüzdə də fəaliyyətlərini davam etdirirlər. Bu dövrdə kəndin necə adlanması bəlli deyil. Kəndin tarixinin ikinci mərhələsi, 16-cı əsrin əvvəllərində Azərbaycanda Səfəvi hakimiyyətinin yayılması dövründən başlayır. Məşhur səfəvi tayfa- larından olan şahsevənlərdən Mahmud və Əhməd adlı iki varlı maldar qardaş öz tayfalarıyla birgə qış otlaqları tapmaq məqsədilə bu yerlərə gəlmiş və həmişəlik burada məskunlaşmışlar. Tezliklə kənd əhalisi arasında böyük hörmət və üstünlük qaza- nan Şahsevənlər kəndi tayfa başçısı böyük qardaş Əhmədin şərəfinə "Əhmədli" adlandırırlar. Bunun- la razılaşmayan Mahmud böyük qardaşına qarşı çıxır və öz tayfasını ayıraraq kəndin digər hissəsinə köçürür. Mahmudun tayfasının yaşamağa başladı- ğı ərazi isə "Mahmudlu" adlanmağa başlayır. Lakin çox cəkmədən bu iki hissə yenidən birləşir və kənd tikdirib. Bu zavodda hər birinin 100 pud tutumu ağsaqqalları kəndin böyük qardaş Əhmədin adını olan qazanlar quraşdırılıb. Neft sənayesinin inkişafı daşımasına qərar verirlər. Həmin vaxtdan bu günə ilə əlaqədar kəndin kənarında Hümbət adlı qədər Əhmədli kəndinin adı dəyişmədən qalmaq- sahibkarın mədən avadanlığı, alətlər və onları təmir dadır. Əhmədli tarixindəki üçüncü mərhələ isə edən emalatxanası olub. Həmin emalatxana Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti illərinə təsadüf 1920-ci ilə qədər işləyib, inqilabdan sonra fabrik- edir. Əhmədli kəndi 1936 – cı ildən şəhər tipli zavod məktəbinə çevrilib. Hazırda orada geofizika qəsəbə statusunu alır. zavodu fəaliyyət göstərir. ÜRDƏXANI HMƏDLİ Kürdəxanıda yaşayışın iki min ildən bəri Əhmədli qəsəbəsi (Kənd Əhmədli, Kmövcud olduğu ehtimal edilir. Bunu yer ƏƏhmədli kəndi də adlandırılır) qədim üstü aşkarlanan məişət səciyyəli müxtəlif gil-saxsı Bakıətrafı 40 kənddən biridir. Qədim Əhmədli qab nümunələri, mis, tunc, dəmir materialların- kəndinin tarixi 3 mərhələyə ayrılır. Birinci dan istehsal olunan təsərrüfat alətləri aşınma- mərhələ, 11-ci yüzilliyin ortalarında Şirvanşahlar ya məruz qalmasına baxmayaraq, bu və ya digər

MART 2013 41 Finansist Azərbaycan haqqında dərəcədə formasını qoruyub saxlayan soyuq silah Məsələn, qəsəbənin əsas məhəllələrində bir ağ- nümunələri, habelə orta əsrlər dövrünü əhatə edən saqqal oturardı. Hörmət əlaməti olaraq buradan və köhnə qəbiristanlıqdan tapılan, düzəldilmə ta- uşaqlar keçməzdi. Bu adət indi də var. Qəsəbədə rixi 900 il əvvələ gedib çıxan qəbirüstü sinədaşı, xınayaxdı mərasimindən sonra paltarkəsdi adlı bir inşaat dövrü XV əsrin 40-cı illərinə təsadüf olu- qonaqlıq olardı. Burada kişilər, heç kiçik yaşlı oğ- nan xanəgah – zaviyə, təqribən bu zamanda tikilən lan uşaqları da iştirak etməzdi. Mərasimdə gəlinin məscid binası, bəzi ehtimallara görə XVII əsrin ya- geyiminin uc hissəsi kəsilərdi və toy olana qədər digarı olan hamam və sair də təsdiq etməkdədir. qayınanada qalardı. Təəssüfl ər olsun ki, bu adət "Kürdəxanı" sözünün bir neçə izah variantı da indi yoxdur və ya az hallarda gerçəkləşir. Toyun sa- mövcuddur. Bir ehtimala görə, coğrafi məfh um bahısı bəy evində ziyafət olardı. Kişilərə həyətdə, "kord//korda//kordə" sözündən və "xanı" topo- qadınlara və uşaqlara evdə yemək verərdilər. Bəzi morfantından yaranmışdır və "bıçaq düzəldilən bölgələrdə buna üçgünlük, toysabahı və s. deyərlər. yer" mənasını verir. İkinci gümana görə, guya Kürdəxanı inzibati cəhətdən Sabunçu rayonu- vaxtilə yaşayış məskənini üç tərəfi su olubmuş na daxildir. Bakının şimal hissəsində yerləşir. və cəzirə, yarımada şəklində imiş. Məhz coğra- Ərazisi 27.3 kv.km-dir.Pirşağı, Maştağa, , fi məkana görə bu yer "Kürdəxanı" adlanmışdır. Bilgəh,Məhəmmədi, , Savxoz kəndləri ilə Kürdəxanıda bir çox tarixi abidələr buranın qədim sərhəddir. İqlimi isti-mülayimdir. Hava kütlələri yaşayış məskəni olmasını sübut edir. Qəsəbənin xəzri (şimal) və gilavar (cənub) tərəfdən gəlir. Kənd mərkəzi küçələrinin birində Hacı Zeynal hamamı dənizin sahilində olduğu üçün, əsasən, ən çox so- vardır. Hamam XVII əsrin əvvəllərində tikilmiş- yuq hava kütlələri burada fəaliyyət göstərir. Normal dir və o zamandan fəaliyyət göstərmişdir. Daha bir temperatur 10-20 dərəcədir. Bakının, Abşeron yarı- hamam isə Cəfərqulu hamamıdır. Onun əsası XII madasının ən böyük yüksəkliyi məhz Kürdəxanıda əsrdə Bakı şahlarının biri tərəfindən qoyulmuş- yerləşir. Kürdəxanıda palçıq vulkanları mövcuddur. dur. Kürdəxanının təzə qəbiristanlığında yerləşən Təbiətinə görə də Kürdəxanı digər yerlərdən seçilir. məscidin tikintisinin isə Qız Qalasının tikintisi ilə Kürdəxanı ətrafında tülkü, canavar, çaqqal, ayı, bay- eyni dövrə təsadüf etdiyi bildirilir. Kürdəxanıda quş və s. heyvan və quş növlərinə rast gəlinir. mövcud qalalardan tikintisi nisbətən yaxın dövrlərə təsadüf edəni Yamin qalasıdır. Əfsanəyə ORADİL görə, Yamin adlı bir gənc şəxs günlərin bir günü Goradil kəndi Novxanı və Fatmayı bağları- ruhi xəstəliyə tutulur. Kənd camaatının ona verdi- Gnın yaxınlığında yerləşir. Bakı şəhərindən yi sədəqəyə gedib daş alır və qala tikməyə başla- 25 kilometr aralıda yerləşən Göradil kəndi yır. Məqsədi o idi ki, öldükdən sonra bu dünyada Azərbaycanın ən qədim yaşayış məntəqələrindən ondan bir iz qalsın. Tikilən qalaya onun adı qo- biridir. Bu ərazidə əhalinin məskunlaşmasının III yulur. Kəndin Dadaş Vasif küçəsində Bakı xanı- əsrə aid olduğu bildirilir. Göradil kəndi Abşeron nın mülkü olub. Lakin həmin mülk indi baxımsız yarımadasının ən dilbər güşələrindəndir. Əsl adı vəziyyətdədir. Qəsəbədə müasir tipli poliklinika, Horadil olub bəzi tədqiqatçılara görə, toponim tat internet kafe, H.Ağaverdiyev adına 113 saylı orta dilindəki oura (qala) və ərəb dilindəki tel (təpə) məktəb, 366 saylı uşaq bağçası, 33 saylı polikli- sözlərindən olub, "qala təpəsi" mənasındadır. nika, mədəniyyət evi, muzey, 2 kitabxana, rabitə Həmin yaşayış məntəqəsinin vaxtı ilə Biləcəri və şöbəsi, klub, notariat və VVAQ idarəsi, su idarəsi, Masazırdan köçüb gəlmiş ailələr tərəfindən yaylaq işıq idarəsi, 2000 abonentlik ATS fəaliyyət göstərir. yeri üçün salındığı bildirilir. Bir müşahidəyə görə, Kürdəxanının bir çox tarixi adət-ənənələri var- Goradil Goranboy tayfa adı ilə əlaqədar yaranıb. dır ki, onlar indi də qorunub saxlanılmaqdadır. Digər müşahidəyə görə, "goran" sözü monqol-türk

42 MART 2013 Azərbaycan haqqında Finansist dillərindən olub, "düşərgə", "qoşun", "müharibə" çevrilir. Özünəməxsus adət-ənənələrə, mənəvi və edən tərəf deməkdir. Qədimdə bu kənd yuxa- əxlaqi dəyərlərə malik olan Goradil kəndində so- rı və aşağı məhəllədən ibarət olub. Yuxarı məhəllə sial-iqtisadi problemlərdə mövcuddur. 420 hektar Əhmədlilər, aşağı məhəllə Səhərbəylilər, kəndin ərazisi olan bu kəndin əhalisi 760 nəfərdir. Onun orta hissəsi isə Şanazarlı adlanırdı. Bu kəndin da 190 nəfərinə yaxını qaçqın və köçkünlər təşkil əhalisi əkinçilik, xalçaçılıq, maldarlıq, balıqçılıq- edirlər. Lakin 2000-ci illərin əvvəlindən başlaya- la məşğul olub. Görədil kəndi özünün qədim tari- raq Goradil kəndinə məxsus torpaqlarda sürətlə xi-memarlıq abidələri ilə də zəngindir. Ərazidəki yeni bağ evləri tikilməyə başlanmışdır ki, bu da ən qədim qəbiristanlıq, Əbdülrəhman Məscidi öz növbəsində ərazidə olan demoqrafik vəziyyəti (1320) və "Qardaşlıq abidəsi" müasir dövrümüzə dəyişmişdir.Belə ki,xüsusən yay aylarında böyük qədər qorunub saxlanılmışdır. Amma Qədim ob- əksəriyyəti Bakı şəhərindən olmaqla mövsümü ola- dan (su quyusu), "Ağa Murad" hamamı, "Can- raq insanların gəlişi müşahidə olunur.Bir çox hal- nat" Pir ocağı və bir tarixi bilinməyən Kərbəlayi larda isə ərazidə daimi yaşayış məqsədilə evlərin Həşim Məscidi Sovet hakimiyyəti illərində dağıdı- tikintisi ərazidə olan daimi əhalinin artmasına lıb. Xəzər dənizi sahilində yerləşən bu kənd bəzən səbəb olur.Başqa sözlə desək, Goradil ərazisinin gücü 12 bala çatan xəzri küləkləri ilə üzləşməli Bakı şəhərinə yaxın yerləşməsi, ekoloji durumun olur. Sahil zonasında şahə qalxan dəniz dalğaları- nisbətən yaxşı olması və digər səbəblərdən ərazi nın dağıdıcı təsiri və küləyin yaratdığı eol prosesləri sürətlə suburbanizasiya(insanların şəhərlərdən ekoloji gərginlik yaradan hallardandır. Xüsusilə şəhərətrafı yerlərə axını)prosesinə məruz qalır. Go- Xəzər dənizinin səviyyəsinin bəzi vaxtlarda qalx- radil kəndində Quşçuluq ferması, Su idarəsi, Ayaq- ması Abşeron yarımadasında ciddi ekoloji prob- qabı fabriki fəaliyyət göstərir. Kənddə Dəmir yolu lem yaranmasına səbəb olur. Yəni 1977- ci ilin xətt i, poçt, telefon rabitə xətt i istifadəyə verilib. Bu- ortalarından 1996- cı ilin sonuna qədər Xəzər nunla yanaşı məktəb, mədəniyyət evi də əhalinin dənizinin səviyyəsi iki metr yarımdan artıq qalxa- istifadəsindədir. Regional ərazidə "Sərhədçi" sana- raq çimərlikəri basıb, həmçinin dik yamaclarda isə toriyası yerləşir. Yollara asfalt çəkilmişdir. Kənddə abraziya prosesi baş verib. Bununla yanaşı hərdən müasir tələblərə cavab verən tibb, səhiyyə ocağı, ap- Xəzər dənizi səviyyəsinin aşağı düşməsi nəticəsində tek hələ də yoxdur. Kəndin sosial-iqtisadi inkişafı- neçə kilometrlərlə akkumulyativ düzənlikər dəniz nı yaxşılaşdırmaq və əhalini işlə təmin etmək üçün suyundan azad olub. Amma onun yerində şor- Kənd Bələdiyyəsi tərəfindən proqram işlənilir. Ən laşmış qumlar, qum təpəcikəri, düyünlər yaranıb. başlıcası son zamanlar regionların sosial-iqtisadi İstər sahil zonasında və istərsə də onun mərkəzində inkişafı Dövlət Proqramı ilə yanaşı Bakı kəndləri olan balıqqulaqlarının və qumların daşınma- və ətraf qəsəbələrin inkişaf proqramı da hazırlan- sı, sahilə yaxın evlərin salınması onun təbiətini mışdır. Bu proqrama Goradil kəndi də daxil ol- şikəst edib. Bir sözlə, yarmadanın gözəlliyinin maqla Bakı kəndləri və qəsəbələrinin yeni inki- itirməsinə və relyefinin təbii mənzərəsinin pozul- şafı mərhələsinin başlanğıcı olacağına əminlik masına gətirib çıxarıb. Samur-Dəvəçi kanalının yaradır. Elə bu baxımdan Abşeron kəndlərinin Abşeron yarımadasına qədər çəkilməsi buranın sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılması və kənd şirin su ilə təmin olunmasına və kanal boyu tor- təsərrüfatının inkişafı proqramı Goradil kəndinin paqların suvarılmasına əlverişli şərait yaratmışdır. əhalisinin də həyat səviyyəsinin yüksəldilməsində 1954- cü ildə Göradildə kanal suyu istifadəyə ve- mühüm rol oynayacaq. rilmişdi. Əkinçilik üçün isə bu sudan istifadə edilir. Ardı var… Bəzən bu suya bağlardan çirkab suları da axıdılır. Ramil Bağırov Bu yolla kanalın suyu ciddi infeksiya mənbəyinə

MART 2013 43 (MHBS) proqramının nın beynəlxalq standartları Bu rubrikada maliyyə hesabatları həmin mərhələ çiləri APFM tədris mərkəzində TAM tədrisi aparılacaq. Jurnal abunə beynəlxalq dərəcəli ərlə imtahan vermək hüququ qazanacaqlar və üzrə güzəştli şərtl əldə edəcəklər! diplomlara yiyələnmək şansı

ontrol hesablar təsərrüfat əməliyyatlarının ümumiləşdirilməsi, debitor və kreditorların fərdi he- sablarının yoxlanılması məqsədi ilə aparılan baş kitab hesabıdır. Bu cür hesablar adətən böyük Kmüəssisələrdə aparılır. Kontrol hesablar baş kitabın digər hesablarından fəqlənmir. Sadəcə olaraq, burada ayrı əməliyyatların məbləğləri əvəzinə alış və satış kitabının yekun rəqəmləri köçürülür və müvafiq olaraq debitor və kreditorların fərdi hesabları ilə müqaisə olunurlar. Beləliklə, kontorl hesabları iki növə bölünür: Alış kitabının kontrol hesabı və Satış kitabının kontrol he- sabı.

ALIŞLAR KİTABININ KONTROL HESABI (KREDİTORLAR) Debet Kredit Alışın qaytarılması Kreditə alış Kreditora ödəniş Alınmış güzəşt Kreditordan ödəniş Əvəzləşdirmə

44 MART 2013 İFRS əslində asan imiş Finansist

SATIŞ KİTABININ KONTROL HESABI (DEBİTORLAR) Debet Kredit Satışın qaytarılması Satış Debitordan ödəniş Verilmiş güzəşt Debitora ödəniş Ümidsiz borc Əvəzləşdirmə

KONTROL HESABLARIN VASİTƏSİ İLƏ SƏHVLƏRİN AŞKAR EDİLİB ARADAN QALDIRILMASI

◆ Misal 31 dekabr 2000-ci il tarixinə Satışlar kitabının kontrol hesabının qalığı Dt 32 189.; Alışlar ki- tabının kontrol hesabının həmin tarixə qalığı isə Kt 36 432 bərabərdir.

Eyni zamanda debitorların fərdi hesablarında qalıq Dt 29 061; kreditorların fərdi hesabların- da qalıq isə Kt 35 866 bərabərdir.

◆ Təhlil Misaldan bəllidir ki, kontrol hesablarda olan qalıqlar fərdi hesablarda olan qalıqlardan fərqlidir. Halbuki, bu rəqəmələr eyni olmalıdır.

◆ Yəni Satışlar kitabının kontrol hesabının qalığı = debitorların fərdi hesablarında qalıq Alışlar kitabının kontrol hesabının qalığı = kreditorların fərdi hesablarında qalıq Deməli arada fərq var. Fərqin səbəbini müəyyən etmək üçün əlavə məlumatlar olmalıdır.

SATIŞ KİTABININ KONTROL HESABI (DEBİTORLAR) Debet Kredit Qalıq 32 189 Satışın qaytarılması Satış 4 000 Satış Debitordan ödəniş Debitora ödəniş Verilmiş güzəşt Ümidsiz borc Düzəlişdən sonra qalıq 27 715 Əvəzləşdirmə 474

MART 2013 45 Finansist İFRS əslində asan imiş 1. Misalın şərtində bilinir ki, “A” təşkilatı – Debitorların fərdi hesabı həm alıcıdır, həm də bizim müəssisəyə xidmət Dt 29 061 göstərən təşkilatdır və onun bizə olan borcu fərdi Kt (226) debitor hesabında əks olunub, lakin kontrol he- sabına köçürülməyib. (borcun məbləği 474 f.st) Kt (1120) Deməli, 474 əvəzləşmə kimi kontrol hesabın kreditində yazılmalıdır. Düzəlişdən sonra qalıq Dt 27 715 2. Satışlar kitabının yekunu səhvən 4000 artırı- lıb. Deməli, səhvi aradan qaldırmaq üçün Kont- rol hesab 4000 azalmalıdır 3. 226 məbləğində ümidsiz borc silinmişdir, lakin fərdi debitor kitabında əks olunmamışdır. Deməli, fərdi kitabda Kt 226 yazılışı aparmaq lazımdır. 4. “C” təşkilatın fərdi hesabının Kt 560 qalığı Debitorların fərdi kitabında Dt 560 kimi əks olunub. Deməli, səhvin aradan qaldırılması üçün Kt 1120 yazılışı verilməlidir.

Göründüyü kimi, Satışların kontrol hesabı və debitorlar fərdi hesablarının qalıqları bərabərləşdi (Dt 27 715) Deməli, səhvlər aradan qaldırıldı.

İndi isə Alışlar kitabının kontrol hesabı ilə Kreditorların fərdi hesablarını düzəldək.

ALIŞLAR KİTABININ KONTROL HESABI (KREDİTORLAR) Debet Kredit Alışın qaytarılması Qalıq 36 432 Kreditora ödəniş Kreditə alış 414

Alınmış güzəşt 126 Düzəlişdən sonra qalıq 36 246 Əvəzləşdirmə 474

1. Alışlar kitabının qalığı 3 548 əvəzinə 3 134 kimi əks olunub. Deməli, fərq = 3 548 – 3 134 = 414. Bu məbləğ kontrol hesabın kredtinidə əks olunmalıdır. 2. Alınmış güzəştlər kontrol hesabında Kreditorların fərdi hesabı göstərilməyib (126 f.st). Deməli, bu məbləğ kontrol hesabın debetində olmalıdır. Qalıq Kt 35 866 3. “D” təşkilatının fərdi Kt qalığı düzgün hesab- Kt 480 lanmayaraq 480 azaldılmışdır. Deməli, fərdi he- sab 480 artırılmalıdır. Dt (100) 4. Alışların qaytarılması (100 f.st) fərdi hesabın- da əks olunmayıb. Deməli, məbləğ debet tərəfdə Düzəlişdən sonra qalıq Dt 27 715 əks olunmalıdır

46 MART 2013 İFRS əslində asan imiş Finansist Beləliklə kontrol hesabın köməyi ilə biz debitor və kreditor qalıqlarımızı yoxladıq və müvafiq düzəlişlər etdik. Qeyd. Əvəzləşdirmə zamanı eyni məbləq debitorların kredit tərəfində, kreditorların debet tərəfində əks olu- nur.

BANK ÇIXARIŞI Bank çıxarışının yoxlanılması mühasib işinin əvəzedilməz hissəsidir. Bank çıxarışı gündəlik yoxlanıl- dıqda səhvlərin aşkar edilməsi o qədər də çətinlik törətmir. Lakin bəzi müəssisəlr bank çıxarışlarını gündəlik deyil, ayda bir dəfə bank çıxarışı alır və müvafiq yoxlama həyata keçirir. Bu cür yoxlamanın icra mexanizmini aydınlaşdırmaq üçün aşağıda qeyd olunan bank çıxarışı, baş kitabın üzləşməsini apa- raq. BAŞ KİTABIN BANK HESABI Debet Kredit Dividentlər121.30Qalıq7531.50 Çeklər2450.30Bank xərcləri 122.30 Çeklər1392.50Feniks İnşurans 108 Çeklər3124.60Somervey İsteyts 220 Çeklər1766.80Təşkilat A 298.60 Çeklər 4683.20 Təşkilat B 2170.30 Çeklər1588.70Təşkilat C 1885.20 Çeklər4150.90Təşkilat D 48.90 Çeklər1488.30Təşkilat E 1564.80 Çeklər 1666.20 Təşkilat F 312.70 Çeklər3772.10Təşkilat G 3776.40 Çeklər1215.90Təşkilat H 850.20 Çeklər1551.50Təşkilat İ 400 Çeklər3443.50Təşkilat J 250.10 Çeklər2791.40Təşkilat K 1516.30 Təşkilat L 4280.50 Təşkilat M 1412.20 Təşkilat N 391.70 Təşkilat O 5161.60 Təşkilat P 850 Qalıq2056

MART 2013 47 Finansist İFRS əslində asan imiş

BANK ÇIXARIŞI Debet Kredit Qalıq4016.10* Mədaxil 2785.50 1230.60* 121759 1586.80 2817.40* Mədaxil 2450.30 367.10* 121762 960.60 1327.70* Mədaxil 1392.50 64.80 Mədaxil 3124.60 3189.40 121764 1811.1 1378.30 121765 298.60 1079.70 Somervey İs t e y t s 2 2 0 8 5 9 . 7 0 Mədaxil 1766.80 2626.50 121766 2170.30 456.20 Mədaxil 4683.20 5139.40 121763 2155.80 2983.60 Mədaxil 1588.70 4572.30 121768 48.90 4523.40 121769 1564.80 2958.60 Mədaxil 4150.90 7109.50 İst Midland Elektrisiti 488.80 6620.70 Mədaxil 1488.30 8109 Mədaxil 1666.20 9775.20 Feniks İnşu r a n s 10 8 9 6 6 7. 2 0 Mədaxil 3772.10 13439.30 Mədaxil 1215.90 14655.20 121770 321.70 14333.50 121772 850.20 13483.30 121771 3776.40 9706.90 Mədaxil 184 9890.90

48 MART 2013 İFRS əslində asan imiş Finansist

Mədaxil 1551.50 11442.40 121773 400 11042.40 Mədaxil 3443.50 14485.90 Bank xərcləri 98.80 14387.10 * bank overdraft ıdır (yəni banka borcdur)

BANK ÇIXARIŞININ BAŞ KİTABIN BANK HESABI İLƏ ÜZLƏŞDİRMƏ CƏDVƏLİ

Bank hesabı Bank çıxarışı Dt Kt Dt Kt Qalıq7 531.50Qalıq4 016.10

Dividentlər121.30Bina 2 785.50

Bank xərcləri 122.20 Çeklər Feniks İnşurans 108 121718 115.50 Somervey İsteyts 220 121759 1 586.80 121762 960.60 7 860.40 121763 2 155.80 121764 1 811.10

7 860.40

Ramil Bağırov

MART 2013 49 MALİYYƏ MENECMENTİNİN MÜƏSSİSƏDƏ bölmələrinə də aiddir. Cari və operativ maliyyə işi İSTİFADƏ QAYDALARI. öz növbəsində planlaşdırma və təhlilə əsaslanır. Müəssisənin malıyyəsinin idarə olunması, baş- Təhlil bölməsi məlumatın yığımını, uçotunu qa cür desək malıyyə menecmentinin funksional özündə əks etdirir. Planlaşdırma bölümü isə biz- üsulunu aşağıdakı sxem şəklində göstərmək olar. nes-planın sonuncu bölümüdür.

Sxem1. Maliyyənin idarə olunması sisteminin funksional üsulu.

Məsələlər kompleksi

Realizasiya. Mənfəət. Kapitalın hərəkəti. Rentabellik. Əsas fondlar. Dövriyyə vəsaiti. Maliyyə vəziyyəti. Balans, gəlir və xərc. Digər.

İstifadə olunan bölmələr

Planlaşdırma Təhlil Tənzimləmə ll , ll ə ə ə hlil rma rma rma b h ı ı ı ll (h ə d d d ə ş ş ş kk n daim ı ə hlil ks (kompleks) (kompleks) ks ə Operativ Operativ planla Mür Cari Cari planla korreksiyasi h Asan yox) h Alternativ Operativ t ə Operativ Ə t Plan Perspektivli planla

Maliyyə mexanizminin idarə olunmasının MALİYYƏ MENECMENTİNİN TƏŞKİLATİ SİSTEM funksiallaşması, daimi formalaşma və maliyyə VƏ MƏLUMATLAR İLƏ TƏMİN OLUNMASI. göstəriciləri, prosesləri haqqında analitik və plan- Maliyyə işi müəyyən çətinlik və lı məlumatın araşdırılması və tənzimlənməsi məsuliyyətlilik səviyyəsindən ibarətdir. (nəzarəti) ilə bağlıdır. Bundan əlavə maliyyənin Maliyyə işinin müəssisədə strukturu aşağıdakı planlaşdırması və təhlili maliyyə işinin müstəqil sxemdə əks olunub. 50 MART 2013 Maliyəni ram edək Finansist

Sxem 2. Müəssisədə maliyyə işinin strukturu. hesabatların hazırlanması və s.

Birinci səviyyə

müəssisənin inkişaf və cari fəaliyyət perspektivləri üzrə maliyyə qərarlarının qəbulu;

investisiya mənbələrinin cəlb edilməsi və istifadəsi;

maliyyə siyasətinin aparılması.

İkinci səviyyə maliyyə hesablaşmalarının həyata keçirilməsi;

maliyyə sənədlərinin rəsmiləşdirilməsi;

hesabatların hazırlanması və s.

Birinci səviyyənin məsələlərini yüksək dərəcəli MALİYYƏ İDARƏ ETMƏSİNİN STRUKTURU – bu idarəçiliyin rəhbərliyi həll edir. Aşağı dərəcəli qaydaya salınmış, birgə, əlaqəli elementlər sis- bölmələrə birinci səviyyənin bəzi hissələri və ikin- temidir. Bu sistem iş bölgüsünü, iş əlaqələrini ci səviyyə isə bütünlüklə həvalə olunur. maliyyə bölmələri ilə idarə etmə qərarlarının Müəssisə ona daha rahat olan maliyyə işi- hazırlanması, qəbulu və reallaşması üzrə apa- nin təşkilati formasını seçir. Konkret şərtlər, rat işçilərinin arasında təyin edir. O struk- idarə etmə strukturu və ayrica bölmələr (filiallar, tur bölmələrin funksiyalarını təşkilati şəkildə nümayəndəliklər) əsasında seçim edir. möhkəmləndirir və idarəetmə strukturunun Təşkilati mexanizmin idarə olunması – məlumat axınını nizamlayır. bu təşkilati – hüquqi normativlər, qaydalar- Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinə müva- la, standartların qarşılıqlı əlaqəsidir. Hansı ki, fiq xidmət sahəsi cavabdehlik daşıyır. Müvafiq maliyyənin idarə olunması struktururunu təyin xidmət sahəsi dedikdə, müəssisənin müəyyən edir və tənzimləyir. Bundan əlavə aşağıdakıları fuksialar həyata keçirən müstəqil bölməsi nəzərdə özündə əks etdirir: tutulur. Bir qayda olaraq bu bölmə maliyyə şöbəsi • idarəetmə orqanları və idarə işçilərinin adlanır. Onun strukturu və sayı müəssisənin fəaliyyət prosesinin təşkil olunmasında təşkilati – hüquqi formasından, təsərrüfat öhdəlik, hüquq və məsuliyyətliliyi; fəaliyyətinin xarakterindən, istehsal həcmindən • işlərin işçilər arasında paylaşdırılması; və işçilərin ümumi sayından asılıdır. Işçi • idarə işinin texnika ilə təchiz olunması, heyətinin məqsədi vəsaitlərin axtarılması, fondun idarədə işçilərin sayı, onların işinin maddi və formalaşması və müəssisənin maksimal gəlir əldə mənəvi stimullaşdırılması. etməsində məqsədyönlü şəkildə istifadəsidir. Təşkilati mexanizmin mərkəzləşdirilmiş ele- Müəssisələrin daxili və xarici subyektlərlə menti idarə etmənin strukturu hesab edilir. Onun müxtəlif əlaqələri bu müəssisə haqqında olan köməyi ilə maliyyə idarə edilməsinin ayrı-ayrı məlumata əsaslanır. Bu məlumat iqtisadi maraq- hissələri birləşdiriılir, daxili əlaqələr nizamlanır ların praktik şəkildə reallaşmasının mümkünlü- və strukturlu bölmələr və idarəetmə aparatının yünü qiymətləndirməyə şərait yaradır. Maliyyə işçiləri arasında möhkəm iş münasibətləri əldə məlumatı aşağıdakı göstəricilər toplusunu özündə olunur. əks etdirir: MART 2013 51 Finansist Maliyəni ram edək • resurslar, öhdəliklər və müəssisənin maliyyə Xətt i və funksional rəhbərlik və mütəxəs- mənbəyi; sislərin səmərəli fəaliyyəti əsas üç növ • gözlənilən gəlir və onunla bağlı risklərin təminatdan asılıdır: hüquqi təminat; məlumat; ehtimal edilməsinə icazə verən mənfəət və texniki təminat və s. Bu sistemin ən əsas ele- zərərin səviyyəsi; menti məlumat ilə təminatdır. • müəssisənin dövriyyəsi və aktivinin keyfiyyəti; MALİYYƏ İDARƏ ETMƏ PROSESİNİN • pul vəsaiti axının həcmi və keyfiyyəti. MƏLUMAT İLƏ TƏMİN EDİLMƏSİ – bu məlumat Hər müəssisə maliyyə məlumatının üç üsu- müəssisənin maliyyə tərəfinin təmin edən ana- lundan istifadə edir: normativ, planlı və fakti- litik prosedurların həyata keçirilməsində vacib ki. Ancaq xarici istifadəçi müəssisənin maliyyə olan resursların və onların təşkili üsullarının vəziyyətinin yalnız faktiki məlumatlarını görə qarşılıqlı əlaqəsidir. Onun əsasını maliyyə ba- bilər. Bu risk səviyyəsinin qiymətləndiriliməsinin zası təyin edir (sxem 3). etibarlı olmasına zəmin yaradır.

Sxem 3. Maliyyə idarə etmə prosesinin məlumat ilə təmin edilməsi.

Məlumat ilə təmin olunma

Blok 1 Blok 2 Blok 3 Blok 4 Blok 5

Tənzimləyici Normativ Idarə etmə Statistik Sistemdən – hüquqi – məlumat və maliyyə məlumatlar kənar xarakterli xarakterli hesabatı məlumatlar cədvəl maliyyə cədvəli

Bazar iqtisadiyyatı şəraitində maliyyə Birinci blok – bu, maliyyə alətlərinin və məlumatına tələb çox böyükdür. Məlumat qiymətli kağızlar bazarının hüquqi əsasını təyin istifadəçilərinin maraqlarının üst-üstə düşməsi edən qanunlar, fərman və digər normativ akt və maliyyə məlumatlarının müəyyən prinsiplər üzrə sənədlərdir. Bu blokda əks olunan sənədlərin qurulmasına səbəb olur. Bu prinsiplər obyektiv yerinə yetirilməsi mütləq xarakter daşıyır. arqumentlər üzərində və iştifadəçilərin maraqla- İkinci blok – bu bloka dövlət orqanları- rını maksimal dərəcədə təmin etmək məqsədi ilə nın, beynəlxalq təşkilatların və digər maliyyə qurulur. alətlərinin normativ sənədləri daxildir. Onlar ba- Maliyyə məlumatlarının itkisi uçotun zar və iştirakçıların maliyyə sferasında tələb və ikilisəviyyəli xarakteri ilə təyin edilir: təklif normativlərini özündə əks etdirir. Bu blok- • əmtəə dövriyyəsinin axınınnı müəyyən edən da əks olunan hər bir sənədin yerinə yetirilməsi istehsalat mütləq deyil. • maliyyə dövriyyəsinin axınını müəyyən Üçüncü blok – bu bloka müəssisənin mül- edən maliyyə ki və maliyyə vəziyyətini xarakterizə edən, ba- Maliyyə hesabatı şəklində göstərilmiş bu zar şərtlərinə uyğun olan daha məlumatlı və eti- məlumat axının birləşməsi, istifadəçilər üçün va- barlı mənbə olan mühasibat hesabatı daxildir. cib olan tələbatları ödəyir. Strukturu və tərkibi müntəzəm olaraq dəyişir.

52 MART 2013 Maliyəni ram edək Finansist Dördüncü blok – bu blok maliyyə sferasın- ümumiləşdirilmiş məlumatdır. Bu məlumatlar da statistik məlumatların hazırlanma, təqdim xüsusi sənədlərdə (formalarda) öz əksini ta- edilməsi sistemi bazar münasibətlərinin inki- pır və periodik xarakter daşıyır. Uçot-statistik şafında vacibdir. Qərb ölkələrinin təcrübəsinə məlumatları qərarların qəbulu zamanı bir başlan- əsasən, məhz statistik məlumatların maliyyə ğıc kimi nəzərdə tutulur. Çünki məhz bu məlumat qərarlarının qəbulunda böyük rol oynayır. Bu blo- əsasında istehsal və təsərrüfat fəaliyyətinin, sosial kun məlumatları qiymətli kağızlar bazarındakı – iqtisadi proseslərin faktiki vəziyyəti formalaşır. əməliyyatlarla məşğul olan hüquqi və fiziki şəxslər Digər qruplaşdırılmış əlamətlər arasında üçün çöx vacibdir. tərkibinə görə, təşkilati, funsional və müqayisə Beşinci blok – bu blok maliyyə xarakter- edici əlamətləri göstərmək olar. li məlumatlarla bilavasitə əlaqəsi olmayan və ya Tərkibinə görə məlumatı qruplaşdırırlar. sistemdən kənar vəziyyətdə yaranan məlumatları Obyektin: özündə əks etdirir. Birinci tipə ümumiqti- • əks olunması üzrə (əmək, maddi resurslar, is- sadi rəsmi statistik (auditor müəssisəsinin) tehsal vəsaiti, maliyyə); məlumatları aiddir. Ikinci tipə isə kütləvi infor- • fəaliyyət sahəsi üzrə (ticarət, istehsalat); masiya vasitələrində yerləşdirilən qeyri-rəsmi • münasibəti üzrə (iqtisadi, siyasi, texniki). məlumatlar aiddir. Təşkilati əlamətlərinə görə (əlamət tərkibinə Məlumatların bir neçə qruplaşdırılmış görə nizamlanmış, ünvan, müntəzəmliyinə, əlamətləri mövcuddur: xarakterinə, yaranma ötürülmə müddətinə və təqdim etmə qaydasına sferasına; möhkəmlənmə formasına görə. Idarə görə) məlumatlar iki hissəyə bölünür: etmədə istifadə olunan məlumatlar əlamətlərinə • sistemləşdirilmiş, görə üç sinfə bölünür: • sistemləşdirilməmiş.

Sxem 4. Məlumatın qruplaşdırılması.

Məlumat

Elmi-texniki Idarə etmə Uçot-statistik

Birinci sinif – elmi-texniki məlumatın ya- Funksional əlamətə görə məlumatlar aşağıda ranma mənbəyi müxtəlif növ fəaliyyətlə məşğul qeyd olunanlara bölünür: olan mütəxəsislərin elmi araşdırmalarıdır. Bu • planlı, məlumatlar elmi-texniki ədəbiyyatda, patent, • yönəldici, konstruktor – layihə və texniki sənədlərdə əks • hesablayıcı olunur. • nəzarət edici və s. Ikinci sinif – bilavasitə idarə etmə prosesində Müqayisə edici əlamət məlumatın istiqamətini yaranan məlumatdır. Bu müəssisənin idarə göstərməyə şərait yaradır: edilməsini təşkilində lazım olan planlı, normativ • qrup şəklində, subyektdən idarə etmə və digər məlumatlardır. obyektinə ötürülür; Üçüncü sinif – uçot-statistik məlumatlarının • əksinə hərəkət edən xəbərdarlıq mənbəyi inzibati və təsərrüfat vahidinin fəaliyyəti • eyni dərəcəli partnyorlar arasında məlumat nəticəsində yaranan məlumatlardır. O, baş vermiş bölüşməsini üfüqi şəkildə təmin edir və ya gələcəkdə nəzərdə tutulan faktlar haqqında Ramil Bağırov

MART 2013 53 Finansist Təqdimat

BEYNƏLXALQ VALYUTA FONDU İkinci Dünya müharibəsindən sonra 1944-cü ilin iyul ayında ABŞ-ın Bretton – Vuds şəhərində BMT- nin valyuta konfransında beynəlxalq iqtisadi əməkdaşlıq çərçivəsində 45 ölkənin nümayəndələrinin görüşü zamanı Vasinqton Konsensusu konsepsiyası əsasında Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) haqqında Müqavilə qəbul edilmişdir. Həmin Müqavilə 27 dekabr 1945-ci ildə qüvvəyə minmişdi. Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF (ingliscə - International Monetary Fund, IMF) isə öz fəaliyyətinə 1 mart 1947-ci il tarixindən etibarən başlamışdır, ilkin olaraq bu təşkilatın 39 üzv-dövləti vardı. SSRİ BVF-ya üzvlükdən imtina edəndən sonra bir sıra sosialist yönümlü dövlətlər (Polşa, Çexoslovakiya, Kuba) BVF-ni tərk etdilər.

54 MART 2013 Bilməyə dəyər Finansist

eynəlxalq Valyuta Fondu haqqında Müqavilənin qəbul edilməsi ilə beynəlxalq xüsusi valyuta hü- Bququ çoxtərəfl i beynəlxalq maliyyə-hüquqi təcrübənin əsası hesab edildi. Hazırda BVF-nin 188 üzvü var. Demək olar ki, dün- yanın əksər dövlətləri bu təşkilatın üzvüdür. BVF-ya əsas son axın keçən əsrin axırlarında baş vermişdir. İsveçrə, Çin Xalq Respublikası, Vyetnam və postsovet məkanında yeni yaranan müstəqil dövlətlər bu beynəlxalq təşkilata qəbul edilmişdilər. BVF-nin işi İdarəetmə Şurası, İdarəedicilər Şurası, Beynəlxalq Valyuta Fondunun sərəncamçı-direktor və ştat işçiləri tərəfindən həyata keçi- inkişaf konsepsiyasına rilir. Fondun üzvü olan hər bir ölkə İdarəedicilər Şurasın- ən əhəmiyyətli dərəcədə da qərarları qəbul edən, baş orqan sayılan idarə başçısı və öz töhfəsini vermiş - Con onun müavini ilə təmsil olunmuşdur. İdarəedicilər Şurası Meynard Keyns (sağda) hər il çağırılır, lakin İdarəedicilər Şurası qərarına əsasən

MART 2013 55 Finansist Bilməyə dəyər idarə başçıları sessiyalar arasında poçt yaxud te- leqraf vasitəsilə vacib məsələlər üzrə səsvermə keçirə bilərlər. BVF-in üzvü olan ölkələrin bütün səsləri Fondun maliyyə mənbələrində iştirakın- dan asılıdır və dünya iqtisadiyyatında ölkənin yerini göstərir (məsələn, ticarətdə, ümummil- li məhsulda və valyuta ehtiyatlarında). Bu fond əsasən iki məqsədə xidmət edir: tədiyyə balan- sındakı qeyri-tarazlığı aradan qaldırmaq, büdcə xərclərinin kreditləşməsi başda olmaqla, ölkənin makroiqtisadi stabilliyinə yönəldilən tədbirlərin həyata keçirilməsi. Fondun gündəlik işi Vaşinq- tondakı qərargahda aparılır, Kolumbiya dairəsi isə sərəncamçı direktorun idarə etdiyi 24 icraedi- ci direktordan ibarət İdarəedicilər Şurası ilə idarə edilir. Ən böyük hissələr və buna görə də ən çox səs rəhbərliyi təyin edən bu 5 ölkəyə məxsusdur - Birləşmiş Ştatlara, Böyük Britaniyaya, Almani- yaya, Fransaya və Yaponiyaya. Bununla belə 3 ic- raçı direktoru ayrılıqda Çin, Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanı təqdim edir, 16 icraçı direktor isə BVF-in üzvü olan dövlətlər yaxud qrup dövlətlər tərəfindən seçilir. Rəhbərlik şurasının siyasəti İcraiyyə Şurasının üzvlərindən ibarət olan iki Nazirlər Komitəsinin rəyi ilə qurulur: - Rəhbərlik şurasının beynəlxalq valyuta sis- temi məsələləri üzrə Müvəqqəti Komitəsi; - Dünya bankının və Beynəlxalq Valyuta Fondunun nağd vəsaitin inkişaf etmiş ölkələrə köçürülməsi üzrə Birləşmiş Nazirlər Komitəsi (İnkişaf üzrə Komitə). Müvəqqəti Komitə və İnkişaf üzrə Komitə ildə iki dəfə çağırılır: - yazda – Fondun Vaşinqtondakı qərargahında; - payızda – Fondun və bankın illik qurultay- larında. Kristin Madlen Odett Laqard - Beynəlxalq BVF-in Parisdə, Cenevrədə və Nyu-Yorkda Valyuta Fondunun rəhbəri (05 iyul 2011-ci daimi nümayəndəlikləri vardır. ildən); bundan əvvəl Fransanın İqtisadiyyat BVF-nın Nizamnaməsinə görə, təşkilata üzv- və Maliyyə Naziri vəzifəsində çalışmışdır lük bütün dövlətlərin üzünə açıqdır, lakin kvota- ların miqdarı qeyri-məhdud olub, dövlətin iqti-

56 MART 2013 Bilməyə dəyər Finansist sadi imkanları ilə bağlıdır, daha cox kvotası olan in Azərbaycanla əməkdaşlıq əlaqələri də SİP dövlət daha cox səsə malik olur. Həmin kvotalar kontestində qurulmuşdu. Azərbaycan Respubli- BVF-in kapitalını təşkil edir. kasının Maliyyə Naziri Azərbaycanın Beynəlxalq Dünya valyuta sistemində baş vermiş Valyuta Fondundakı Müdiri, Azərbaycan dəyişikliklərlə əlaqədar BVF-in sazişləri üç dəfə Mərkəzi Bankının Sədri isə əvəzedici müdiridir. dəyişdirilmişdir: Beynəlxalq Valyuta Fondunun məqsədi aşağı- - Birinci dəyişiklik 1968-1969 illərdə; dakılardan ibarətdir: - İkinci dəyişiklik isə 1976-1978 illərdə Bret- - Beynəlxalq valyuta problemləri barədə ton Vuds valyuta sistemi Yamay Beynəlxalq məsləhətləşmələr və əməkdaşlıq mexanizmi- Valyuta Sistemi ilə əvəzlənmişdir; ni saxlayan daimi bir qurum vasitəçiliyi ilə - Üçüncü dəyişiklil isə 1990- 1992 illərdə baş beynəlxalq valyuta işbirliyini inkişaf etdirmək; vermişdir. - Beynəlxalq ticarətin tarazlı inkişafını Müstəqillik əldə edəndən sonra Azərbaycan gerçəkləşdirmək və beləcə bütün üzv ölkələrin Respublikası bir çox beynəlxalq təşkilatlara üzv tam məşğulluq və yüksək bir iqtisadi artıma qəbul olunmuşdur. Belə ki, Azərbaycan Respub- çatmalarına imkan yaratmaq; likasının qoşulduğu ilk beynəlxalq təşkilatlardan - Valyuta sabitliyini saxlamaq və devalvasiya biri məhz Beynəlxalq Valyuta Fondu olmuşdur. siyasətini əngəlləmək; Azərbaycan Beynəlxalq Valyuta Fonduna 18 - Çoxtərəfl i xarici ödəmələr sisteminin qurul- sentyabr 1992-ci il tarixində qoşulmuşdur. masına, beynəlxalq ticarətə maneçilik törədən “Azərbaycan dövləti bazar münasibətləri -valyuta idxalat məhdudiyyətlərinin aradan əsasında iqtisadiyyatın inkişafına şərait yara- qaldirilmasına xidmət etmək; dır, azad sahibkarlığa təminat verir, iqtisadi - Üzv ölkələrə tədiyyə balansındakı taraz- münasibətlərdə inhisarçılığa və haqsız rəqabətə lıqları aradan qaldırmaq məqsədilə kredit yol vermir”. Dünya İqtisadi Forumunun dərc et- vermək. Ümumiyyətlə,beynəlxalq rifahın diyi “Global Competitivness Report 2012-2013” yüksəlməsinə maneçilik törədən faktorları adlı hesabatında bildirilir ki, Azərbaycan qlobal aradan qaldırmaq; rəqabət qabiliyyətlilik indeksinə görə dünya- - Üzvlərinin tədiyyə balanslarındakı sabitsiz- nın 140 ölkəsi arasında 46-cı yeri tutur. Hesaba- lik dərəcələrini azaltmaq. ta əsasən, Azərbaycan ötən il tutduğu mövqe- Yuxarıda adı çəkilən məqsədlərin yini (55-ci yer) yaxşılaşdıraraq 9 pillə irəliləyib. gerçəkləşdirilməsi üçün üzv ölkələrin də yerinə Bu yüksək göstəricilər ölkə rəhbərliyinin və yetirəcəkləri bəzi şərtlər vardır: xüsusən cənab Prezident İlham Əliyevin apardı- - Turizm də daxil olmaqla xarici ticarət ğı uzaqgörən daxili və xarici siyasəti nəticəsində fəaliyyətlərində beynəlxalq xidmət və əldə edilmişdir. Qonşu ölkələrdən Gürcüstan 77- mal alış-verişlərində valyuta da nəzarət və ci, Ermənistan 82-ci, Türkiyə 43-cü, Rusiya isə məhdudlaşdırılmalara , mərhələ-mərhələ üzən 67-ci yeri tutub. Siyahıya ötən ilki kimi İsveçrə, valyuta sisteminin tətbiq edilməsinə, spekul- Sinqapur və Finlandiya başçılıq edir . yativ xarakterli sərmayə hərəkətlərinə mane Azərbaycan Respublikası Beynəlxalq Val- olmaq; yuta Fonduna üzv qəbul edilərkən ilkin kvota - Üzv ölkələrin devalvasiya etmə ehtiyacının 168 mln. ABŞ dolları olmuşdur. BVF-in proq- ortaya çıxdığına devalvasiya dərəcəsini fonda ramları xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələr bildirmək. üçün bir qayda olaraq Struktur İslahatları Proq- ramı (SİP) çərçivəsində həyata keçirilir. BVF- Aidə Bağırova

MART 2013 57 58 MART 2013 BÖYÜK BRİTANİYANIN VERGİ SİSTEMİ

Böyük Britaniya Qərbi Avropanın ən yüksək inkişaf ölkələrindən biridir. Bu ölkə vergi elminin vətəni hesab edilir. Böyük Britaniyanın vergi sahəsində olan təcrübəsi Azərbaycan üçün çox faydalı ola bilər. Bu ölkənin vergi sisteminin 200 yaşı var; onun davamlılığı vaxt və zaman tərəfindən sübut edilib. Böyük Britaniyanın dövlət büdcəsinin əsas gəlirini – gəlir və xərc vergisi, gömrük rüsumu, aksiz vergisi, sosial sığorta ödəmələri və kapital vergisi təşkil edir. Finansist Vergi sistemləri

GƏLİR VERGİSİ Böyük Britaniyada tətbiq edilən əsas vergi növlərindən biridir. O, gəlir məbləğindən asılıdır. Bu vergi növündən azad olan ilkin məbləğ 6 475 f.st təşkil edir.

Vergi dərəcəsi Dividentlərdən Bank yığım Digər İlkin məbləğdən yuxa- gəlir hesablarından rı olan gəlir məbləği, f.st (illik)

Başlanğıc səviyyə 0% 10 % 0% 0—2 440

Baza səviyyəsi 10 % 20 % 20 % 2 441—37 400

Maksimal səviyyə 32,5 % 40 % 40 % свыше 37 400

MƏNFƏƏT VERGİSİ MənfəətVergi rüsumu Böyük Britaniyada fəaliyyət göstərən hər rezident və qeyri rezident təşkilat, o 300 min f.st - dək21% cümlədən xarici şirkətin filialı, mənfəət vergisi ödəməlidir (corporation tax). Fi- 300 min – 1 500 min f.st 300 min x 21% + fərq lialın mənfəət vergisinin hesablanmasın- x 7/400 da filialı Böyük Britaniyadan kənarda da 1 500 min f.st yuxarı 28 % çəkdiyi xərclər nəzərə alınır.

60 MART 2013 Vergi sistemləri Finansist dəyər vergisi (VAT – value added tax) nəzərdə KAPİTAL ARTIMI VERGİSİ tutulur. Bu vergi növü BB-nın ərazisində Kapitalın artımı kapital aktivlərin satışından həyata keçirilən bütün mal və xidmət təchizatı əldə edilən gəlir nəzərdə tutulur. Bu aktivlərə əməliyyatlarına, o cümlədən Avropa İtt ifa- daşınmaz əmlak ilə yanaşı maliyyə aktivi də qı ölkələrinə ixrac əməliyyatlarına şamil edi- aiddir(səhmlər, istiqrazlar və s.). Vergi məbləği lir. İllik dövriyyəsi 67 min f.st yuxarı olan bütün kapitalı xalis (marjinal) artımından (xərc və təşkilatlar ƏDV ödəyiciləri hesab edilirlər və on- zərər çıxdıqdan sonra) hesablanır. Verginin lar müvafiq qaydada qeydiyyata alınırlar. Lakin səviyyəsi əmlakın sahibdə olan vaxtdan və ümu- bəzi müəssisələr (məsələn xidmət təşkilatları) mi vergiyə cəlb olunan gəlir məbləğindən ası- illik dövriyyələri 26 min f.st ötdükdə ƏDV qey- lıdır. Fərdi sahibkarlıq ilə məşğul olan üçün diyyatından keçməlidirlər. Əlavə dəyər vergi- bu vergi məbləğinin hesablanması kommersi- sinin uçotu Azərbaycanda olduğu kimidir. Bu- ya təşkilatından fərqlənir. Belə ki, ilkin kapital rada müəssisələr ƏDV hesabatını hər üç aydan artımına görə fərdi sahibkara müəyyən güzəşt bir verirlər. ƏDV ödənişinin gecikdirilməsinə nəzərdə tutulur (9200 f.st illik). Lakin, digər görə vergi məbləğinin 2-5%, ƏDV qeydiyyatı- müəssisələrə bu güzəşt tətbiq olunmur. nın gecikməsinə görə isə vergi məbləğinin 5-15% Xərclərdən tutulan vergilər deyildikdə əlavə dərəcəsində cərimə tətbiq edilir.

Kateqoriya Vergi dərəcəsi Şərhlər

Standart 17.5 %

Azaldılmış 5 % Xeyriyyə cəmiyyəti və ev təsərrüfatlarında istifadə olu- nan yanacaq və elektrik enerji- sinin alınmasına tətbiq olunur Sıfır 0 % Qida məhsulları, uşaq geyimi və ayaqqabı, kitab və qəzet, xeyriyyə məqsədli yeni ya- şayış binaların satışı, ictimai nəqliyyat, dərman və əlillərin istifadə etdiyi ləvazimatlar. Bu məhsulları satışını həyata keçirən təşkilat ƏDV qeydiy- yatında azaddır. Lakin o, yerli vergi orqanlarından müvafi q icazə almalıdır.

AKSİZ VERGİSİ siz vergisinin dərəcəsi içkidə olan spirtin Aksiz vergisi yanacaq üçün pərakəndə satış səviyyəsindən asılıdır. qiymətinin 50%-dək müəyyənləşir. Siqaretlərə GÖMRÜK RÜSUMU şamil edilən aksiz vergisi isə ya hər 1000 ədədə Gömrük rüsumu Avropa İtt ifaqına daxil olmayan 112.07 f.st, və ya pərakəndə satış qiymətinin ölkədən idxal olunan məhsullara Avropa İtt ifaqı- 22%-nə bərabərdir. Alkoqol içkilərinin ak- nın gömrük tarifinə müvafiq alınır. Avropa İtt ifa- MART 2013 61 Finansist Vergi sistemləri qı ərazisində məhsulların hərəkəti məhdudlaşmır. edilir və müvafiq ödəniş həyata keçirilir. İdarə Burada yalnız idxal edən ölkədə tətbiq edilən əməliyyatın Torpaq registrində qeydiyyatı üçün xü- dərəcələrdə aksiz və ƏDV vergiləri tutulur. susi sertifikat verir. Herb rüsumu Torpaq vergisi (Stamp duty Land Vergi tutulmaları nöqteyi nəzərdən torpaqla bağlı tax). 2003-cü ildə qəbul edilmiş Maliyyə haqqında əməliyyatlar iki kateqoriyaya bölünür: qanuna əsasən tətbiq edilir. Torpaq və ya daşınmaz • depressiv regionlarda olan torpaqlar və digər tor- əmlak ilə bağlı əməliyyatların icrası zamanı xüsusi paqlar vergi bəyannaməsi tərtib edilir. Bu bəyannamə 30 • rezident əmlakında və qeyri rezident olan tor- gün ərzində Vergi Tutulmaları İdarəsinə təqdim paqlar

Bu vergi növünə həm də səhmlərin, payların və qiymətli kağızların alqı-satqı əməliyyatları cəlb olu- nur. (0.5%)

“Depressiv regionlarda” olan “Digər torpaqlarda” olan əməliyyatların əməliyyatların dəyəri, min f.st. dəyəri, min f.st. Rezident Qeyri rezident Rezident Qeyri rezident

0 % 0 – 150 0 – 150 0 – 125 0 – 150

1 % 151 – 250 151 – 250 125 – 250 151 – 250

3 % 251 – 500 251 – 500 251 – 500 251 – 500

4 % 500-dən yuxarı 500-dən yuxarı 500-dən yuxarı 500-dən yuxarı

Sosial sığorta sisteminə ödənişlər (national göstərici 100 f.st artıqdırsa, müəssisə işçinin insurance contribution). İşçi və işəgötürən əsas iş yerində qazandığı əmək haqqının 11%-ni, tərəfindən ödənilir. Müəssisənin ödəyəcəyi digər iş yerindən qazandığı əmək haqqında isə məbləğ işçinin həft əlik gəlirindən asılıdır. Bu 12.8%-ni ödəyir.

Həftəlik gəlir, f.st Əsas iş yeri Digər iş yeri

0 – 90 0 % 0 %

90 – 105 0 %, formal rüsum əmək haq- 0 % qının 87-100 olduqda 105 – 770 0 % (87-dək); 11 % (fərqdən) 0 % (90-dək); 12.8 % (fərqdən)

770-dən yuxarı 0% (90-dək) ; 11 % (105-770); 0% (90-dək); 12.8 % (105-770); 1% (qalan fərqdən) 1% (qalan fərqdən)

maliyyələşir: təsərrüfat fəaliyyətinə vergi, bələdiyyə YERLİ VERGİ TUTULMALARI vergisi, hökumət dotasiyaları, ödəniş və tutulma- 1987-ci ildə qəbul edilmiş qanuna əsasən (“Yer- lar. Bələdiyyə və təsərrüfat vergiləri bütün gəlirlərin li idarəetmə orqanlarının maliyyələşməsi haqqın- 75%-ni təşkil edir. da”) yerli idarəetmə orqanları dörd əsas mənbədən Təsərrüfat vergisini daşınmaz əmlakı qeyri yaşayış 62 MART 2013 Vergi sistemləri Finansist

məqsədi ilə istifadə edən sahibləri və ya icarəçiləri ları, kazinolar, lotereya və s. bu növ əyləncəli (fiziki və hüquqi şəxslər) ödəyir. Bu cür obyektlər fəaliyyət gəlirin 15%-i dərəcəsində vergiyə cəlb istifadəsiz qaldıqda belə onların sahibləri təsərrüfat edilirlər (qabaq bu rəqəm 6.75%-i təşkil edirdi). vergisini ödəməlidir. Vergi məbləğinin hesablan- Həmin ildən sərnişin aviareysləri də vergiyə cəlb masında xüsusi tarif (poundage) nəzərdə tutulur. edilir. Avropa İtt ifaqı daxili uçuşlar 20 f.st, digər Bu tarif hər il Daşınmaz əmlakın qiymətləndirmə istiqamətlər – 80 f.st təşkil edir. Bu uçuşlara azal- xidməti tərəfindən müəyyən edilir (hal hazırda dılmış vergi rüsumu müvafiq olaraq 10 və 40 f.st 3.3% bərabərdir). –dir. Azaldılmış vergi ən aşağı sinif avia reyslərin Bələdiyyə vergisini daşınmaz əmlak sahibləri və sərnişinləri üçün nəzərdə tutulur. Sığorta müka- icarəçiləri ödəyir. Vergi məbləği daşınmaz əmlakın fatına tətbiq edilən vergi bütün sığorta növlərinə kateqoriyasında asılı olaraq dəyişir (səkkiz kate- 5 % səviyyəsində, məişət texnikası, satış üçün qoriya). Əmlakın bazar qiyməti aşağı düşdükcə, nəzərdə tutulan avtomobil və səyahət sığortasına vergi məbləği də azalır. Məsələn, “A” kateqoriya- 17.5 % səviyyəsində müəyyən olunur. Torpağın lı əmlakın dəyəri 40 min f.st-dək olduqda vergi çirkləndirilməsinə görə vergi 8 f.st (hər ton üçün); məbləği 900–1000 f.st, “H” kateqoriyası 320 min ətalətli çirkaba görə 2.5 f.st (hər ton üçün). Qum, f.st yuxarı olduqda isə 2600-3000 f.st səviyyəsində qraviy və s. torpaq məhsullarının istifadəsinə görə müəyyən edilir. Əgər mənzildə 18 yaşından yuxarı 1.95 f.st (hər ton üçün). olan 2 nəfərdən artıq adam yaşayırsa bələdiyyə ver- Müxtəlif vergi növləri dövlət orqanlarına hər bir gisinin 100%-i, 1 nəfər – 75 %-i, yaşayan olmadıq- vergi ödəyicisini (fiziki və hüquqi şəxsi) nəzarətdə da isə 50 % ödənilir. Adətən, vergi ödəniş hesabı saxlamağa imkan verir. Beləliklə, dövlət istehsal, mart və ya aprel ayında vergi ödəyicisinə təqdim dövriyyə, bölüşdürmə və istehlakı tənzimləyir. Bö- edilir və 10 ay ərzində hissə-hissə ödənilməsi təklif yük Britaniyanın qanunvericiliyi investisiya üçün olunur. əlverişli şərait yaradır. Bu təcrübə Azərbaycan üçün xarici investisiyaların cəlb edilməsi baxımından, is- DİGƏR VERGİ NÖVLƏRİ tehsalın və keyfiyyətin artımı baxımından vacibdir. 2001-ci ildən Böyük Britaniyada totalizator oyun- Ramil Bağırov

MART 2013 63 NƏ ÜÇÜN VAXT BƏZƏN "UÇUR", BƏZƏN İSƏ "YAVAŞ" SÜRÜNÜR? 64 MART 2013 BƏZƏN VVAXTA ELƏ TEZ GEDİR Kİ, HEÇ HİSS ETMİRSƏN; BƏZƏN İSƏ DƏQİQƏLƏR İLLƏR QƏDƏR UZUN OOLUR.LUR VAXT VƏ ZAMAN – BƏRPA OLUNMAYAN RESURSLARIN ƏN DƏYƏRLİSİDİR VƏ “YOXA ÇIXMAQ” QABİLİYYƏTİNƏ MALİKDİR.

NİYƏ BİZ ZAMANI FƏRQLİ DƏRK EDİRİK? həlində kömək etmək istəmədi, odur ki tək icra ◊ Psixoloji amillər və emosiyalar vaxtın etməlisiniz” bildirirlər. Sonda hər iki iştirakçı- dan məsələyə nə qədər vaxt sərf etdiklərini so- qiymətləndirilməsinə əhəmiyyətli dərəcədə ruşurlar. Birinci iştirakçı vaxtın çox sürətli, ikin- təsir göstərir. Tədqiqatçılar otağa 10 nəfər cisi isə vaxtın olduqca ləng və üzücü keçməsini iştirakçı dəvət edirlər. Bu iştirakçılar bir bildirdi. müddət ərzində söhbət etdikdən sonra, on- ◊ Diqqət və yaddaş da zamanın qəbuluna güc- lardan birinə “mühüm məsələni həll etmək lü təsir edir. Yeni təcrübəni dərk etmək üçün üçün iştirakçılar məhz Sizi seçiblər” deyirlər. daha çox zaman tələb olunur, nəinki köhnə. Mi- Digərinə isə: “Otaqda heç kim Sizə məsələnin sal üçün bilmədiyin, tanımadığın yolu getdikdə

MART 2013 65 Finansist Bilməyə dəyər vaxtın daha çox getdiyini hesab edirsən nəinki, ◊ “Omega Speedmaster” adlı saatlar NASA geri qayıtdıqda. tərəfindən kosmik uçuşlar zamanı istifadədə ◊ Biz həmişə indiki və keşmiş zamanı sertifaklaşdırılmışdır. 1969-cu ildə Aya uçuş za- müqayisə edirik. Uyğunsuzluq yarandıqda za- manı istifadə edilib. man təhrif olunur. Misal üçün: qrip olduqda ◊ İlk zəngli saat öz sinif şagirdlərinin çağırıl- vaxt uzanır, buna səbəb xəstəliyin ətrafı dərk ması üçün Platon tərəfindən icad edilib. Bu etməyimizə mane olmasıdır. Ancaq xəstəliyin cihaz iki camdan ibarət idi. Üst cama su axı- keçmişdə qaldığını hesab etsək vaxtın çox tez dılırdı, oradan tədricən aşağı cama dolurdu, keçdiyini zənn edərik. Buna səbəb monoton nəticədə hava sıxılaraq ona birləşdirilmiş fl eyta- hadisələr beyində təkcə bir təcrübə kimi qəbul ya doğru hərəkət edirdi. edilir. Ancaq dostlarımızla gəzintiyə çıxsay- ◊ “Swatch” - əslində "swiss watch” (isveçrə sa- dıq bu hadisə müxtəlif xatirələrlə beynimiz atı) deyil, "sekond watch” (ikinci saat)-ın qısal- tərəfindən qəbul olunardı. dılmış formasıdır. Məqsəd maraq üçün ikinci ◊ Könüllü olaraq insanlara kömək etmək bizdə saatın alınmasına çağırış idi. Daha sonra isteh- ruh yüksəkliyi yaratdığı üçün bu zaman üzücü lakçılar fikirlərini dəyişdilər. və dözülməz olmur, əksinə nə qədər vaxt sərf ◊ 1C əslində müəssisənin axtarış proqramının edəcəyimiz Bizi narahat etmir. Və zaman tez ke- adı idi: 1C (bir saniyə - одна секунда) ərzində çir. məlumatların əldə edilməsinə zaman tələb olu- nur. ZAMAN VƏ SAATLAR HAQQINDA MARAQLI MƏLUMATLAR. Bilirik ki, Yer kürəsində ölkələr arasında saat ◊ Gün hər 100 ildən bir 1.4 millisaniyə(ms) fərqləri var, ancaq elə faktlar var ki, biz bilmi- uzanır, çünki Yerin öz oxu ətrafında fırlanması rik. surəti getdikcə azalır. Buna misal olaraq, dino- Məsələn: zavrların dövründə gün 23 saat idi. İlk dəfə ölkənin bütün zonasının bir ◊ Bizim hər birimiz keçmişdə yaşayırıq. saat qurşağında olmasına məhz dəmir yolu Buna səbəb baş verən hadisə ilə, beynimizin şirkətləri nail olmuşdur. 1800-cü ilə qədər bu hadisəni dərk etməsi arasındakı 80 ms-lik hər kəndin öz saat fərqi var idı ki, bu da öz fərqdir. növbəsində qatarla səyahəti çətinləşdirirdi. ◊ Vaxtın ən dəqiq göstəricisi bir civə atomu- Çin - dünyanın ən böyük ölkələrindən ola- nun vibrasiyasıdır. 1 mlrd il ərzində bir saniyə masına baxmayaraq (qərbdən şərqə 5700 km) belə dəyişməyib. bütün ölkə bir saat qurşağındadır - Pekin. ◊ Bəzi elmi nəzəriyyələrə görə, kosmik fəzanın 1949-cu ilin inqilabından əvvəl dövlət beş saat böyük olması illuziyadır, buna səbəb fəzaya qurşağına bölünürdü. qalxdıqca vaxtın ləngiməsidir. Bu səbəbdən Tibetdə günəş saat 12-də batır. ◊ Saatın əqrəblərinin saat istiqamətində Əfqan – Çin sərhədini keçən kimi saatı hərəkət etməsinə səbəb günəş kölgəsinin məhz dərhal 3,5 saat əvvələ köçürmək lazımdı. Dün- soldan sağa getməsidir. yada ilk addımdır ki, bu qədər zaman tələb edir. ◊ Ən qədim günəş saatı e. ə. XV əsrə aiddir və Ratmanov (Rusiya) ilə Kruzenşterna (ABŞ) Misirdə tapılıb. adaları arasında məsafə 4 km-dir, məsafəni qət ◊ Bir dəqiqədə 60 saniyə, bir saniyədə isə 1000 etməyə motorlu qayıq ilə 15-20 dəqiqəli za- ms var. 24 saat gecə vaxtı, 23 saat 56 dəqiqə man tələb olunur. Ancaq Qrinviç meridianına 4.091 ms orta gündüz vaxtına bərabərdir. əsasən adaların 21 saat fərqi var. Əgər Ratma-

66 MART 2013 Bilməyə dəyər Finansist nov adasında cümə axşamı saat 18:00-dırsa, lır, sıxılır, daha ağır, daha yavaş işləyərək sanki Kruzenşterna adasında çərşənbə saat 15:00-dir. "dayanma" nöqtəsinə yaxınlaşır. Bunu Eynştey- Hindistanla Qrinviç meridianı arasında 5 nin bir nümunəsi ilə açıqlayaq. Bu nümunəyə saat yarım fərq var. İngiltərəlilər bilirlər: “Əgər görə, əkiz qardaşlardan biri Yer kürəsində qa- sən İngiltərədəsənsə, saatını əksinə çevir və lıb digəri işıq sürətinə yaxın sürətlə kosmosa Hindistanda saat neçə olduğunu bilərsən” Mi- səyahətə çıxarsa, kosmosa gedən qardaş, geri sal üçün İngiltərədə saat 15:00-dirsə, Hindis- qayıtdıqda əkiz qardaşını özündən daha yaşlı tanda 20:30-dur. görəcək. Bunun səbəbi kosmosda səyahət edən Nepal üç tərəfdən onunla sərhəd qonşu- qardaş üçün zamanın daha yavaş keçməsidir. su olan Hindistandan özünün müstəqil və on- İşıq sürətindən böyük sürətlə səyahət etsək, za- dan asılı olamdığını təsdiqləmək məqsədi ilə man ümumiyyətlə əksinə keçmişə bizi gətirər. (1986-cı ildən) saatlarını tam 15 dəqidə irəli Yəni biz nə qədər sürətlə hərəkət edəriksə, za- çəkib. man o qədər yavaş keçər. Bu çox asan görünür, Keçmişə və ya gələcəyə səyahət – bu ancaq təəssüf ki, belə böyük sürəti hələ əldə səyahətin mümkün olub olmaması çoxları- etməmişik.

Lakin Kanadada yerləşən “Pioneer Bra- lorne Museum” muzeyində məşhur bir fotoşəkil saxlanılır. Bu fotoda 1941-ci ildə "South Fork Bridge” körpüsünün açı- lış mərasimi həkk olunub. İlk baxışda adi izdiham görünür, lakin bu insanla- rın arasında bir insan diqqəti cəlb edir: o dövr üçün qeyri-adi görünüşü ilə. Siz də müqayisə edin: - o dövr üçün qeyri-adi saç düzümü (in- diki dövr üçün - adi, normal); - qəribə simvol işərəsi olan köynək və indiki dövrün dəbinə uyğun gödəkçə; - gün eynəyi. nı maraqlandırır. Zaman bəlkə də dünyada Bir şeyi dəqiq deyə bilərik ki, bu şəkil ən sirli anlayışdır. Bu həm keçmiş, indiki və heç bir düzəlişə məruz qalmayıb. Bu in- gələcəkdir, lakin keçmişi geri qaytarmaq müm- san doğrudan da, o izdihamda iştirak kün deyil, gələcək heç kəsə bəlli deyil, indi- edib. ki zaman isə bir an davam edir. Bu qeyri-adi səyahət alimlərin də marağına səbəb olmuş- dur. Bu alimlərdən biri olan Eynşteyn “Ümu- Baxmayaraq ki, keçmişə və gələcəyə mi nisbilik nəzəriyyəsinə” əsaslanaraq gələcəyə səyahətin mümkünlüyü baradə nəzəriyyələr və keçmişə səyahətin mümkün olduğunu fərz çoxdur, rəsmi olaraq bu mümkün deyil. Hər edirdi. Bu nəzəriyyəyə görə, zamanın sürəti, bir halda rəsmi olaraq... cismin sürətinə və cazibə mərkəzinə olan uzaq- lığına görə dəyişir. Sürət artdıqca, zaman qısa- Aidə Bağırova

MART 2013 67 Finansist Audit standartları KEYFİYYƏT GÖSTƏRİCİLƏRİNİN STANDARTLARI

MƏQSƏD, SƏLAAHİYYYYƏT VƏ MƏSSUULİYYYYƏT yenilikləri rəhbərlik tərəfi ilə razılaşdırıb müva- fiq düzəlişləri aparmalıdır. Bu sənəddə həm də Bu göstəricilər İdarənin daxili sənədlərində idarəyə göstərilən xidmətlərin göstəriciləri, o qeyd edilməlidir. Daxili auditə cavabdeh şəxs cümlədən məsləhət xidmətlərinin göstəriciləri mütəmadi olaraq “Daxili audit aparılması haq- əks olunmalıdır. Burada mütləq etik kodeksinə qında” sənədi nəzərdən keçirməli və lazımi riayət olunması barədə bənd yer almalıdır.

Qeyd:

“Daxili audit aparılması haqqında” sənəd İdarənin daxili sənədi olaraq, daxili auditin statusunu, məzmununu, idarə sənədlərinin təhlil etmək səlahiyyətini özündə təcəssüm edir.

MMÜÜSTƏQİLLİK VƏ OBBYEEKTİVLLİK Əgər yoxlama prosesinə mənfi müdaxilələr var- sa, onlar barədə müvafiq qaydada mütləq elan Daxili audit müstəqil, auditorlar öz öhdəliklərini edilməlidir. Daxili auditor özü icra etdiyi sahəni icra etdikdə obyektiv olmalıdırlar. Daxili au- yoxlamamalıdır. Daxili auditin rəhbərinin icra dit rəhbəri birbaşa olaraq ali icra rəhbərliyinə etdiyi sahə üçüncü, müstəqil tərəfin iştirakı ilə məruzə etməlidir. Daxili audit üçüncü tərəfin aparılmalıdır. İcra etdikləri sahələr üzrə auditor- müdaxiləsindən azad olmalıdır. Daxili auditin lar yalnız tövsiyə verə bilərlər. Əgər tövsiyələrin rəhbəri bütün yaranan sualları şura ilə müzakirə mənfi müdaxilələr ilə üzləşmə qorxusu var- etməlidir. Auditorlar istənilən mübahisələrdən sa, bu barədə sifarişçiyə əvvəlcədən məlumat qaçmalı, konfl iktlərin qarşısını almalıdırlar. verilməlidir.

Qeyd:

Müstəqillik audit yoxlamasının obyektiv aparılmasına çətinlik yarada biləcək təhlükəli şəraitdən qoruyan amildir. Bu amilin olması üçün daxili audit rəhbərinin ali icra rəhbərliyi və şura üzvləri ilə ünsiyyətinə heç bir əngəl olmamalı dır. Ona görə də daxili audit rəhbəri yalnız ali icra rəhbərliyi və şuraya tabe olmalıdır. Obyektivlik – yoxlamanın bilavasitə keyfi yyət göstəricisidir. Auditor öz işində əmin olmaq üçün mütləq bu amilə riayət etməlidir. Ona görə də auditor öz fi krini digərlərin fi krindən üstün tutmalıdır. Mübahisələrin olması auditorun işinə ciddi xələl gətirə bilər. Belə ki, o, öz maraqlarının müdafi əsi naminə yoxlamanın obyektivliyini poza bilər. Mənfi müdaxilə deyildikdə sənədlərin vaxtında təqdim edilməməsi, gərgin mühitin yaran- ması, kobud rəftar və s. nəzərdə tutulur. Bu müdaxilələrin səviyyəsindən asılı olaraq, onun barədə məlumat müvafi q orqanlara çatdırılmalıdır.

68 MART 2013 Audit standartları Finansist

PPEŞƏƏKAARRLLIQ VƏ PEŞƏƏKAAR MMÜÜNNAASİBƏT

Auditorlar verilən tapşırıqları lazımi peşəkar səviyyədə icra etməlidirlər. Au- ditor öhdəliklərini icra etmək üçün lazı- mi bilik və bacarığa malik olmalıdır. Daxi- li auditorlar vəzifədən sui-istifadə və digər neqativ halların riskini görməli və vaxtın- da qarşısını almalıdır. Digər tərəfdən bu cür halların araşdırılması zamanı auditor lazımi tövsiyələr verməlidir. Auditor tap- şırığın icrası üçün informasiya texnologi- yalarından istifadə etməli, işin asanlaşdırıl- ması məqsədi ilə kompyuter texnikasının köməyindən istifadə etməlidir. Lakin, eyni zamanda auditorun İT mütəxəssisi olması şərt deyil. Auditorun bu sahədə (və ya digər sahədə) köməyə ehtiyacı olduqda daxili au- dit qrupun rəhbəri, kömək üçün müraciət edə bilər. Auditorlar öz biliklərinin və ba- carıqlarının tətbiqi zamanı vəzifələrinə ol- duqca vicdanla yanaşmalıdırlar. Peşəkarlıq hələ o demək deyil ki, auditor səhvə yol verə bilməz. Peşəkar yanaşma aşağıda qeyd olunan amillərin auditor tərəfindən nəzərə alınmasıdır: - İş həcminin müəyyənləşdirilməsi - İşin mahiyyətinin, vacibliyinin, idarəetmə proseslərinin, nəzarət və risklərin idarə edilməsinin effektivliyi - Səhvlərin, neqativ halların və qayda po- zuntularının ehtimal edilməsi - Audit zəmanətinin təqdim edilməsində xərc və gəlirin müqayisəsi Peşəkar auditorlar idarənin məqsədinə, fəaliyyətinə və resurslarına təsir edə biləcək riskləri müəyyən etməlidirlər. Buna baxma- yaraq auditor zəmanəti bütün risklərin aş- kar edilməsi demək deyil. Peşəkar xidmətin göstərilməsi zamanı aşağıda qeyd olunan amillər nəzərə alınmalıdır: - Müştərinin istəyi və gözləntiləri (o cümlədən icra vaxtı və hesabat forması) MART 2013 69 Finansist Audit standartları - Tapşırığın nisbi həcmi və mürəkkəbliyi Peşəkar auditorlar daim biliklərini - Audit zəmanətinin təqdim edilməsində xərc yeniləməlidirlər. və gəlirin müqayisəsi

PPEŞƏƏKARRLLIIQ VƏ PPEEŞƏKAAR MMÜNAASİBƏT müəyyənləşdirilməlidir: - xarici yoxlamanın daha intensiv aparılması Burada qrup rəhbərinin xüsusi rolu vardır. - kənar ekspertin bilik səviyyəsi və Proqrama daxili qiymətləndirmə ilə yana- müstəqillik dərəcəsi (o cümlədən mübahisələrin yaranması) şı xarici qiymətləndirmə də daxil edilməlidir. Daxili qiymətləndirmə aşağıda qeyd olunan Qrupun rəhbəri mütəmadi olaraq ali icra amillərdən ibarətdir: rəhbərliyi və şuranı proqramın icra nəticələri - daxili audit fəaliyyətinin cari monitorinqi haqqında məlumatlandırmalıdır. Məhz proq- - mütəmadi özünü yoxlama prosedura- ramın müvəffəqiyyətlə icra olunmasından son- ları və ya digər işçilər tərəfindən yoxlama ra qrupun rəhbəri aparılan auditin beynəlxalq əməliyyatları və s. standartlara uyğun olması barədə bəyan edə bilər. Xarici qiymətləndirmə ən azı beş ildən Əgər daxili auditin etik kodeksinə, standartla- bir həyata keçirilməlidir. Bu proses kənar rına uyğun olmayan və daxili audit fəaliyyətin müəssisənin mütəxəssisi tərəfindən icra olun- həcm və məzmununa neqativ təsirlər varsa, malıdır. Xarici qiymətləndirmənin aparılma- onda bu barədə qrupun rəhbəri şura və ali icra sı mexanizmini qrup rəhbəri şura ilə birgə rəhbərliyini məlumatlandırmalıdır.

Qeyd:

Proqram aparılan fəaliyyətin daxili audit təyinatına, etik kodeksinə və stan- dartlarına uyğun olmasının qiymətləndirilməsi üçün yaradılıb. Bundan əlavə burada daim inkişaf və mükəmməlləşdirmənin zəruriliyi vurğulanır.

Cari monitorinq gündəlik təhlilin tərkib malıdır: audit keçdiyi peşəkar yol, işlədiyi idarə, hissəsidir .O, daxili auditin idarəetmə siyasətinə icra etdiyi tapşırıqlar və s. Eyni zamanda bu- daxildir. Mütəmadi yoxlamalar – bu işin tərkib rada mütəxəssisin müstəqilliyi də qorunmalı- hissəsidir. Daxili audit sahəsində olan biliklər dır. Müstəqil ekspert eyni zamanda yoxladığı peşəkar təcrübənin beynəlxalq əsaslarının bü- idarənin əməkdaşı ola bilməz. tün elementlərin başa düşməsini nəzərdə tutur. Zəmanət və keyfiyyətin artırılması proqramı Müstəqil və peşəkar ekspert – daxili auditin ali icra rəhbərliyi və şura ilə müzakirə olunma- aparılmasında və xarici qiymətləndirmənin lı, onun nəticələri barədə müvafiq məlumatlar bütün aspektlərindən xəbərdar olan açıqlanmalıdır. Bu amil aparılan audit yoxla- mütəxəssisdir. Bu cür mütəxəssisin biliklərinin masının standartlar, etik kodeksi və auditin qiymətləndirilməsi olduqca çətin və vaxt apa- təyinatına uyğun olması barədə xəbər verir. ran prosesdir. Burada bir neçə amil nəzərə alın- Ramil Bağırov 70 MART 2013 Ə Q Bİ SA Ü M

Amerikalı milioner Hantinqton Hartford deyirdi: “Zəngin insan olmaq üçün direktorun bütün əmrlərini yerinə yetirmək bəs deyil. Nəticədə yalnız yüksək ödənişli işçi ola bilərsən”. Onu dəstəkləyərək dünyanın ən zəngin insanlarından biri olan Pol Qetti deyir: “Siz başqası üçün işlədikdə çox qazana bilməzsiniz. Əsl uğur qazanmaq üçün işin başında özün olmalısan”. Beləliklə, Siz rəhbər ola bilərsinizmi?

1. Əgər nüfuzlu bir şəxsin publika qarşısında ifadə me-outa üstünlük verirsinizmi? etdiyi fikir ilə razı olmasanız, nə edərdiniz? 7. Sizin fikrinizcə daim kompromislər və güzəştlər 2. Ciddi yanaşma tələb edən vəziyyətdə, Siz çox etmək lazımdır? düşünmədən çıxış yolu tapa bilərsinizmi? 8. Əgər şirkət işçiləri görüləcək işlər planı haqqın- 3. Hər hansı məsələni həll etməkdə çətinlik da tam məlumatlı olsalar, bu amil onların işinin çəkdikdə Sizin köməkçiyə yoxsa məsləhətçiyə ehti- eff ektivliyinə nə cür təsir edəcək? yacınız var? 9. Siz necə hesab edirsiniz, işçilər rəhbərliyin tapşı- 4. Siz nə səbəbdən məsuliyyəti öz üzərinizə tez-tez rıqlarını müzakirə etməlidirlərmi? götürürsünüz yoxsa başqaları kifayyət qədər qəti 10. Praktiki iş təcrübəsini, peşə təhsili və ya deyir? peşəkar bacarıqları üstün hesab edirsiniz? 5. Vacibliyindən asılı olmayaraq Sizin masanın 11. Siz risk etməyi necə qiymətləndirirsiniz? üzərində “sənəd bolluğu” müşahidə olunurmu? 12. Sizin fikrinizcə günün 10-14 saatı işləmək işin 6. Məsələ üzərində daha çox düşünmək üçün ti- eff ektiv olmasına zəmin yaradır? MART 2013 71 Finansist Tanınmış həmkarlar

JURNALIMIZIN BU RUBRİKASI MALİYYƏ TANINMIŞ İSTEDADI VƏ ÖZ “DƏST-XƏTTİ” İLƏ SEÇİLƏN KEÇMİŞİN GÖRKƏMLİ HƏMKARLAR MALİYYƏÇİLƏRİNƏ HƏSR OLUNUB.

encamin çini qab və keramika ticarəti ilə sı dünyasını dəyişir və gənc Bencamin üçün bir məşğul olan yəhudi tacir Qrossbaumun sıra maliyyə çətinlikləri dövrü başlanır. Dorun Büçüncü oğlu idi. Bencaminin anadan ol- anası “gəmini suda" saxlamaq üçün kiçik pansi- masından bir il sonra Birləşmiş Ştatlara köçən on işlədir. 1907-ci ildə o, topladığı vəsaiti “ABŞ ailə burada Avstriya və Almaniyada düzəldilmiş Polad” Kompaniyasına yatırsa da, spekulyantlar əntiq əşyaların satışı ilə məşğul olurdu. ABŞ-a tərəfindən şişirdilmiş bazar çökür. Belə ki, cəmi köçdükdən bir qədər sonra Bencaminin ata- 22 ay ərzində valyutanın məzənnəsi 49%-dək

Bencamin Qrehem Doğumu: 1894-cü il, 8 may Vəfatı: 1976-cı il, 21 sentyabr

Bencamin Qrehem qiymətli kağızla- rın müasir təhlilinin atası adlandırılır. O, səhm bazarında qiymətləndirilməyən səhmlərin seçimi nəzəriyyəsinin yara- dıcısı kimi məşhurdur. Habelə o, bö- yük maliyyəçi, planetin ən varlı şəxsi Uorren Baffetin, eləcə də bir sıra portfel menecerləri və maliyyə dünyasının Con Templton, Corc Nikolson, Martin Sveyq kimi “ulduz”larının müəllimi olması ilə də tanınır. Qrehem adları sadalanan görkəmli maliyyəçilərə əvvəllər özünün də təhsil al- dığı Kolumbiya Universitetində dərs de- mişdir. Buna paralel olaraq, “Uoll Strit”də əvvəlcə “Nyuburger, Henderson və Loyb” kompaniyasında sıravi işçi kimi iş dünya- sına addım atan Qrehem bir müddət son- ra bu şirkətin ortaqlarından birinə çevril- miş və tədricən şəxsi investisiya fondunu yaratmışdır.

72 MART 2013 Tanınmış həmkarlar Finansist azalır. 13 yaşlı Bencaminin fond bazarı ilə ilk dövrdə o, “qısa” əməliyyatların keçirilməsinə im- qarşılaşması bu cür gerçəkləşir. kan verəcək əsaslı surətdə qiymətləndirilməmiş Gənc Qrossbaum qeyri-adi zəkaya, feno- və ya yeni qiymətləndirilmiş səhmlərin axtarışı- menal yaddaşa malik idi. O, altı müxtəlif dildə na yönəlir. oxuya bilirdi. Orta məktəbi bitirdikdən son- Bir neçə il sonra Qrehem Ceror Nyumanla ra Bencamin dövlət təqaüdü qazanmaq üçün birlikdə “Qrehem Nyuman İnvestisiya Fondu”nu imtahan vermək qərarına gəlir. Bencaminin yaradır. Bencaminin nəzarətindəki fondun orta imtahanlardan kəsilməsinə heç kim inana bil- illik gəliri 1925-1928-ci illər arasında 25% artır. mirdi; onun qohumları isə Kolumbiya Uni- 1928-ci ildə “Dou-Cons”un gəlirlərinin 51%-ə versiteti təqaüdçüləri tərəfindən indiyədək ən yüksəldiyi vaxt bu göstərici “Qrehem Nyuman yüksək ikinci balı toplayırlar. Bir neçə ay sonra İnvestisiya Fondu”nda 60%-ə çatır. isə yanlışlıq – imtahan nəticələrinin səhv salın- Qeyri-adi bacarığı ilə investisiyanın idarə ması aşkar edilir. Beləliklə, Bencamin ömrünün edilməsi sahəsində etibar qazanan Qrehem pedo- sonunadək əlaqəsini kəsməyəcəyi Universitetə qoji fəaliyyət ilə bağlı Kolumbiya Universitetinə daxil olur. Bencaminin Qrehem soyadı qəbul qayıdır və “Uoll-Strit”in ən məşhur professoru- etməsi isə 1917-ci ildə ABŞ-ın I Dünya na çevrilir. Burada o, qiymətli kağızların təhlili müharibəsinə qoşulduğu dövrə təsadüf edir. Belə kursuna rəhbərlik edir. Qrehemin mövzu ilə bağlı ki, həmin dövrdə ölkədəki bir çox mühacir öz so- oxuduğu mühazirələr əsasında indiyədək belə in- yadılarnı dəyişirdi. vestorlar üçün böyük maraq kəsb edən bir neçə Təhsilini başa vurduqdan son- ra Qrehemə universitetin Riyaziy- yat, İngilis dili və Fəlsəfə kafedrala- rında müəllimlik təklif olunur. Lakin o, fond bazarında işləməyə üstün- lük verir. İşə başladıqdan cəmi bir ay sonra isə Bencamin artıq şirkətlərin zəmanət siyahısına daxil olan istiq- raz vərəqələrini tərtib edir. Bir müddət sonra analitik icmallar qələmə almağa başlayan Qrehem ticarət əməliyyatları barədə təfsilatlı məlumat sahibi olur. B.Qrehem buna paralel olaraq, bir sıra maliyyə nəşrləri üçün məqalələr ya- zır ki, bu da onun məşhurlaşmasına gətirib çıxarır. kitab qələmə alınır. Artıq 26 yaşında ikən o, işləməyə başladığı Qrehemin biznes fəaliyyəti 1929-cu il oktyabr “Nyuburger, Henderson və Loyb” şirkətinin or- ayının 29-da baş verən “Qara çərşənbə”yədək tağına çevrilmiş, üç il sonra isə özünün Qreyher öz axarında idi. Ancaq qeyd edilən ildə Qrehem Korporasiyası adlı investisiya fondunu yaratmış- fondu “Dou-Cons”un 15%-lik itkisi qarşısında dı. Qrehem ümumi dəyəri 500 min ABŞ dol- dəyərini 20% itirir. Növbəti il isə “Dou-Cons”un ları məbləğində olan səhmləri idarə edirdi. Bu itkisi 29% təşkil etdiyi halda bu göstərici Qrehem

MART 2013 73 Finansist Tanınmış həmkarlar

fondu üçün 50% təşkil edir. Cəmi üç il ərzində “Ehtiyat və stabillik” (1937) fondun səhmlərinin dəyəri 70%-dək azalır. Bu zaman Qrehem səhmdarlara pullarını çətinliklə Kitab böyük iqtisadi tənəzzül dövründə qaytarır və həmin vaxtdan etibarən aqressiv qələmə alınmışdır. Müəllif kitabında iqtisa- sövdələşmələrdən uzaq durmağa çalışır. 1956-cı diyyatda ümumi qiymət defl yasiyasının azal- ildə Qrehem fondunun gəlirləri 17% təşkil etdiyi dılması üçün “bufer ehtiyatlar”ın işləməsinin vaxt Bencamin biznes fəaliyyətindən kənarlaşır. vacibliyini vurğulayır. Qrehemin fikrincə, bu O, gözəl xanımı və iki qızı olmasına bax- məqsədlə ticarət ehtiyatlarının yaradılması və mayaraq, həyatının qalan hissəsini öz iki dəstəklənməsi vacibdir. məşğuliyyətinə - səyahətə və cazibədar qadın- “Dünya malları və dünya valyutası” (1944) lara həsr edir. Qrehemin iki oğlu isə müxtəlif səbəblərdən dünyalarını dəyişmişdilər. Onlardan Qrehem kitabda iqtisadiyyatda işlək ol- biri xəstəlikdən vəfat etmiş, digəri isə Koreya ilə mayan qızıl standartının əvəzinə “ticarət müharibə vaxtı intihar edərək, həyatına son qoy- standartı”ndan istifadəni təklif edir. İdeya muşdu. Keyns, Hayek və Fridman tərəfindən müsbət Qrehem 1976-cı il sentyabr ayının 21-də 82 qiymətləndirilir. yaşında ikən vəfat etmişdir. Biznesmenlə vida mərasimi Kolumbiya Universitetində keçiril- “Ağıllı investor” (1949) mişdi. Qrehem məzar daşına şair Tennisonun Uorren Baff etin fikrincə, bu kitab investisi- müəllifi olduğu çox sevdiyi “Ulis” şeirindən yaya dair qələmə alınan ən sanballı kitabdır. aşağıdakı misraların həkk olunmasını istəyir: Kitabda səhmlərin qiymətləndirilmədiyinin “Mübarizə aparmaq, axtarmaq, tapmaq və vaz müəyyən edilməsi qaydaları və investorların keçməmək”. hansı prinsiplərlə şirkətləri idarə etməli ol- duğu kimi suallara cavab axtarılıb. U.Baff etin Biblioqrafiya: kitabdakı sevimli fəsilləri “İnvestor və bazar “Qiymətli kağızların təhlili” (1934-cü il) titrəyişi” (VIII fəsil) və “Təhlükəsizlik zolağı” Qrehem bu kitabında kapital qoyulu- (XX fəsil) fəslidir. şu dəyərinin prinsiplərini - fundamental “Uoll Strit rəhbərlərinin xatirələri” (1996) göstəricilər əsasında səhmlərin dəyərinin müəyyən edilməsi məsələsini işləmişdir. Məhz Kitab Qrehemin vəfatından sonra işıq üzü bu kitabda ilk dəfə “daxili dəyər” anlayışından görmüşdür. söz açılmışdır. Beləliklə, bu məqalədə iki maliyyəçi tipi- “Maliyyə hesabatlarının izahı” (1937) ni müşahidə etdik. Hər iki tip müvəff əqiyyət Görkəmli maliyyəçinin bu kitabında funda- əldə edib və hər birinin özünəməxsus əlverişli mental göstəricilərdən istifadə ideyaları in- vasitəsi mövcud olub. Onlar yalnız psixoloji kişaf etdirilir, investisiyaların təhlilində vacib baxımdan bir-birindən fərqlənib. terminlər şərh olunur, eləcə də mənfəət və zərərə dair balansların və hesabatların təhlili Nümunələrin mənbəyi: tarixi Amerika yazı prinsipləri təsvir edilir. xətləri və sənədləri. Nuriyyə Novruzova 74 MART 2013 Tanınmış həmkarlar Finansist MALİYYƏ VƏ BİZNES HAQQINDA MƏŞHUR KƏLAMLAR

İnsanları öyrətmənin ən asan yolu onlara Siz hesablamalardan istifadə etsəniz, mütləq nümunə göstərməkdir. zirvələri fəth etməsəniz də, dəli olma ehtimalınız Albert Enşteyn – Alman fiziki azalar. Uorren Baff et – Dünyanın ən məhşur investorların- Məqsəd – həyata keçmə müddəti olan arzudur. dan biri Napaleon Hill – Amerika yazıçısı Çoxlu pula sahib olmaq istəyirsənsə, vaxtının Var - dövləti işlədiyin və qazandığın pullar de- dəyərini bil. yil, qoruyub – saxladığın pullar gətirir. Benjamen Franklin – Amerikanın siyasi xadimi Bodo Şefer – Alman iş adamı maliyyə üzrə məsləhətçi Zaman – yeganə varlıqdır ki, yığıb – saxlamaq mümkün deyil, onu nə qorumaq, nə də artırmaq Artıq və o qədər də vacib olmayan əşyaları alan, olar. Zamanı ancaq ya pula, ya da biliyə dəyişmək sonunda ən zəruri olanı satmalı olur. olar. Benjamen Franklin – Amerikanın siyasi xadimi Tadao Yamaquçi – yapon yazıçısı Qazandığınızdan az xərcləyin – artıq fəlsəfəyə ehtiyac yoxdur. İnsan özünü məğlub hesab etdiyi anda məğlub Benjamen Franklin – Amerikanın siyasi xadimi olur. Napoleon Hill – Amerika yazıçısı Uzaq (gələcək) çətinliklər barəsində düşünməyən insanı yaxın problemlər gözləyir. Indiki zamanda ən böyük risk - sahib oldüğün pul- Kanfuçi ların istifadəsiz qalmasıdır. Robert Kiyosaki – Amerikalı yazıçısı, investoru Qəpiyin qədrini bilsən, funt özü-özünü qoruyar – bu sözlər şəxsin formalaşmasında və kapital Pulunu kənar şəxslərə verirsənsə ilk növbədə onlar yığımında istifadə oluna bilər. üçün işləyəcəksən. Corc Bernard Şou – İngiltərə yazıçısı Robert Kiyosaki – Amerikalı yazıçısı, investoru MART 2013 75 İBRƏTAMİZ HEKAYƏLƏR

Dolu banka kaya tökdü. Nəticədə qum qalan boşluqları da dolduraraq, bankadakı şeylərin üzərini örtdü. uditoriyasının qarşısında dayanan Professor növbəti dəfə tələbələrindən bankanın fəlsəfə professoru beşlitrlik şüşə dolu olub-olmadığını soruşdu. Tələbələr: “Bəli. bankanı götürüb onu hər birinin Bu dəfə banka tamamilə doludur”, - dedilər. Pro- diametri 3 sm-dən kiçik olmayan fessor tələbələrin cavabından sonra stolun altın- daşlarla doldurdu. Sonra üzünü au- dan bir qab suyu çıxardıb sonuncu damcısınadək ditoriyaya tutaraq, tələbələrindən bankanın dolu bankaya tökdü. Tələbələr gülüşdülər. olub olmadığını soruşdu. Tələbələr: “Bəli, dolu- “İndi isə istəyirəm başa düşəsiniz ki, banka – dur”, - deyə cavab verdilər. bu, sizin həyatınızdır. Bankanın içindəki daşlar Onda professor noxud bankasını açaraq, həyatınızdakı ən vacib şeylərdir. Bunlar ailəniz, içindəkiləri böyük bankaya boşaltdı və onu bir sağlamlığınız, dostlarınız, övladlarınız – bir qədər silkələdi. Noxudlar daşların arasında- sözlə, hətt a qalan şeyləri itirəcəyiniz təqdirdə kı boşluqlara doldu. Professor yenə üzünü au- həyatınızın dolu olması üçün zəruri sayılan ditoriyaya tutaraq soruşdu: “Banka doludur- şeylərdir. Bankadakı noxudlar iş, ev və avtomo- mu?” Tələbələr yenə bankanın dolu olduğunu bil kimi sizin hər biriniz üçün ayrılıqda vacib sa- söylədilər. yılan şeyləri göstərir. Qum isə qalan bütün xırda Daha sonra professor qumla doldurulmuş qutu- şeyləri təmsil edir. nu götürərək, onu da daş və noxudla dolu ban- Əgər bankanı əvvəlcədən qumla doldursaq, ora-

76 MART 2013 Əyləncə Finansist da noxud və daşlar üçün Biznesmen təəccüblə soruşdu: “Bəs nə üçün yer qalmayacaq. Elə siz daha bir neçə belə böyük balıq tutmaq üçün də bütün enerjinizi və dənizə gedib orada bir qədər qalmırsan?” vaxtınızı xırda şeylərə “Səhər ailəmin ac qalmaması üçün bircə böyük sərf etsəniz, həyatınızda balıq yetir”, - balıqçı dilləndi. vacib işlərə vaxt qal- "Elə isə sabah nə ilə məşğul olacaqsan?”, - mayacaq. Bunun üçün sakitləşmək bilməyən biznesmen soruşdu. sizə xoşbəxtlik gətirəcək Balıqçı: “Nahara qədər yatacağam. Sonra qalxıb şeylərlə məşğul olun; bir neçə saat balıq tutmaqla məşğul olacaq və uşaqlarınızla oynayın, uşaqlarla oynayacağam. Nahardan sonra arva- həyat yoldaşınıza vaxt ayı- dımla baş-başa istirahət edirəm. Daha sonra isə rın, dostlarınızla görüşün. kəndi gəzib dolaşır, dostlarımla zər oynayır və İşləmək, ev yığışdırmaq, şərab içirəm. Bir sözlə, həyatdan zövq alıram”, - avtomobili təmir etmək deyə izah etdi. və yumaq üçün həmişə "Mən Harvard universitetini bitirmişəm, - biz- vaxt tapılacaq. İlk öncə nesmen dilləndi, - sən hər şeyi yanlış edirsən. daşlarla, yəni həyatda Mən sənə kömək edərəm. Sən gərək bütün günü ən vacib şeylərlə məşğul böyük tunes balıqları tutasan ki, iritutumlu qayıq olun, prioritetlərinizi alasan". müəyyənləşdirin, qalan "Bəs sonra?" - balıqçı soruşdu. şeylər isə yalnız bankadakı "Böyük qayıqla sən daha çox balıq tuta bilərsən. qum kimidir. Bu yolla tədricən daha bir neçə qayıq alacaqsan. Bu zaman tələbələrdən Sonra fl otiliyanı yığanadək şxunlar (iki və ya üç biri əlini qaldıraraq, pro- dorlu yelkənli gəmi) alacaqsan." fessordan bankadakı suyun hansı mənanı ifadə "Bəs daha sonra?" etdiyini. Professor gülümsədi: "Balığı vasitəçilərə satmayacaqsan. Onu özün - Məndən bu haqda soruşduğunuz üçün şadam. fabrikə gətirəcəksən. Sonra isə gəlirini artıraraq Mən belə etdim ki, sizə həyatınızın necə dolu şəxsi fabrikini açacaqsan." keçməsinə baxmayaraq, həmişə mənasız bekarçı- "Bəs ondan sonra?" lığa yer tapıldığını sübut edim. "Sonra sən bu ucqar kəndi tərk edərək, böyük şəhərə köçəcəksən. Bəxtin gətirib işlərin yaxşı gedərsə, böyük ofis açıb onu idarə edəcəksən." Biznesmen və balıqçı haqda hekayə "Bəs bunun üçün nə qədər vaxt tələb olunur?" "15-20 il." içik ucqar kəndlərdən birində bir "Bəs ondan sonra nə baş verəcək?" körpünün yanında dayanan biznes- "Sonra işdən kənarlaşıb dəniz kənarında yerləşən men köhnə qayıqda oturan balıqçı- kiçik bir kəndə köçəcəksən. Günortayadək yata- nın böyük balıq tutduğunu gördü. caq, bir qədər balıq tutacaq, uşaqlarla oynayacaq, Biznesmen ova görə balıqçını təbrik arvadınla başbaşa istirahət edəcək, kənddə gəzib edərək, adətən belə böyük bir balığın tutulması dolaşacaq, axşamlar dostlarınla zər oynayacaq və üçün nə qədər vaxt tələb olduğu ilə maraqlandı. şərab içəcəksən." “Bir neçə saat kifayətdir”, - deyə balıqçı cavab verdi.

MART 2013 77 Finansist Təqdimat

NEFTDƏN QEYRİ-NEFT SEKTORUNADƏK...

78 MART 2013 Təqdimat Finansist

Xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin 994-cü il sentyabrın 20-də Bakıda “Gü- lüstan” sarayında “Əsrin müqaviləsi” rəhbərliyi ilə milli iqtisadi inkisaf strate- bağlandı. Xəzər dənizin dərinliyində giyasının həyata keçirilməsi nəticəsində 1 yerləşən “Azəri”, “Çıraq”, “Günəşli” yataq- Azərbaycan regionun ən nüfuzlu dövlətinə larının işlənilməsi və məhsulun pay bölgü- çevrilmisdir. Artıq bu gün Azərbaycan yal- sü haqqında olan bu müqavilə 8 ölkədən nız neft və qaz ehtiyatlarina görə deyil, (Azərbaycan, ABŞ, Böyük Britaniya, Ru- siya, Türkiyə. Norveç, Yaponiya, Səudiyyə həmçinin Qara və Xəzər dənizləri regio- Ərəbistanı) 13 şirkət (Amokko, BP, Mac- nunda tutdugu mövqeyə görə ABŞ, Avropa Dermot, Unokal, ARDNŞ, LUKoyl, Statoyl, və Asiya dövlətlərinin belə maraqlarının Ekson, Türkiyə petrolları, Penzoyl, İtoçu, kəsişdiyi geosiyasi mərkəzə çevrilib. Remko, Delta ) iştirak edirdi. Bu müqavilə

MART 2013 79 Finansist Elmə gəncin gözü ilə sonradan 19 ölkəni təmsil edən 41 neft şirkəti Neft Şirkəti dünyada beynəlxalq standartla- ilə daha 26 sazişin imzalanmasına yol açdı. rın tələblərinə cavab verən aparıcı şirkətlərdən “Əsrin müqaviləsi” tarixə Heydər Əliyevin birinə çevrilmişdir. Eyni zamanda ARDNŞ-i hakimyyəti dövründə neft startegiyası- bu gün ölkəmizdən xaricdə böyuk investisi- nı müəyyən edən ilk iri iqtisadi sənəd oldu. ya layihələrini həyata keçirir. Artıq ARDNŞ- Bu sənəd həm də Azərbaycanı çətin iqtisa- in müəssisələrinin fəaliyyətində şəff afl ığın tam di vəziyyətdən çıxardı. Bu mənada “Əsrin təmin edilməsi məqsədilə maliyyə və uçot sis- müqaviləsi” ayrı-ayrı dövrlərin əlaqəliliyi temi Beynəlxalq Maliyyə Hesabatı Standartla- ideyasını, Heydər Əliyev siyasətinin əsas rının (BMHS) tələbinə uyğun aparılır. məqsədinə - ictimai rifaha xidmət edən ARDNŞ-in rəhbərliyi tərəfindən şirkətdə ça- dəyərləri əks etdirən dünya görüşü aktına lışan işçilərə, xüsusən də gənc mütəxəssislərə çevrildi. Zaman keçdikcə “Əsrin müqaviləsi” öz bilik və bacarıqlarını təkmilləşdirmək Azərbaycanda sosial tədbirlərin miqyasını məqsədilə BMHS-na uyğun seminar, tre- genişləndirir, əhalinin sosial rifah halını yax- ninq və kurslarda mütəmadi olaraq iştirak şılaşdırır, ölkəyə külli məbləğdə pul axınının etmək imkanları yaradılmışdır. Bu kurslarda gəlməsinə şərait yaradırdı. Bu gün Azərbaycan müvəff əqiyyətlər qazanan işçilərə beynəxalq öz neft ini dünya bazarlarına çıxarmaq üçün re- kvalifikasiyalı (İAB, İFRS, Dipifr(az, rus, ingi- gionun ən böyük layhəsinin müəllifinə çevrilib. lis)) kimi sertifikat və diplomlar təqdim edil- Bu startegiyanın Prezident İlham Əliyev mişdir. tərəfindən uğurla davam etdirilməsi Təsadüfi deyil ki, bu gün Azərbaycanda nəticəsində ölkənin neft -qaz və qeyri-neft sek- neft sektoru ilə yanaşı, qeyri-neft sektoru- toru daha da sürətlə inkişaf etməyə başladı. da surətlə inkişaf edir. Ölkə başçısı İlham Bütovlükdə neft -qaz ehtiyatlarının işlənməsi, Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçrilən uğur- həmçinin onların dünya bazarlarına ixra- lu sosial- iqtisadi strategiya nəticəsində 2012- cı üzrə nəhəng layihələrin həyata keçrilməsi ci il Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafı və sayəsində Xəzər regionu ölkəmiz üçün bu gün şaxələnməsində mühüm illərdən biri olmuş, əhəmiyyətli regionlardan birinə çevrilmişdir. qeyri-neft sektoru yüksək templə artmış, ölkə Azərbaycan neft -qaz sənayesi durmadan in- orta gəlirli dövlətlər qrupunda öz mövgeyni kişaf edir. Azərbaycan Respublikası Dövlət daha da möhkəmləndirmişdir. Ölkə əhalisinin Neft Şirkəti tərəfindən ənənəvi olaraq hər il Ba- rifah halının yüksəlməsi prosesi sürətlənmiş, kıda Beynəxalq Xəzər neft , qaz, neft -ayırma və milli iqtisadiyyatın beynəlxalq reytinqləri neft kimyası sərgisi təşkil olunmuşdur. Bu dəfə yüksəlmiş, valyuta ehtiyatları artmışdır. Res- təşkil olunmuş sərgidə 30- dan çox ölkənin publikada İqtisadi aktivliyin dövlət tərəfindən 300-dən artıq şirkəti iştirak edirdi. Ölkəmiz dəstəklənməsi qeyri-neft sektorunda iqti- uzunmüddətli qaz strategiyasına demək olar ki, sadiyyatın artım dinamikasına müsbət təsir hazırdır. Ölkə iqtisadiyyatında aparılan geniş- göstərmişdir. Dövlət investisyalarının artması miqyaslı, köklü islahatlar nəticəsində sənaye qeyri-neft sektorunda investisiya fəallığını daha sahələrində neft və qaz, kimya və neft -kimya da yüksəltmişdir. Eyni zamanda qeyri-neft ilə yanaşı, o cümlədən maşınqayırma və metal sektorunda yüksək iqtisadi aktivlik ölkədə emalı, tikinti materialları sənayesi sahələrində məşğulluğun artmasına şərait yaratmışdır. nəzərəçarpan irəliləyiş nəticəsində məhsul is- 2012-ci ildə “Avroviziya” beynəlxalq mah- tehsalının həcmi xeyli artmışdır. nı müsabiqəsinin Bakıda keçirilməsi və eyni Bu gün Azərbaycan Respublikası Dövlət zamanda dekabrın 8-də Avropa Olimpiya

80 MART 2013 Elmə gəncin gözü ilə Finansist Komitəsinin Baş Assambleyasın- da 2015-ci ildə ilk Avropa Olim- piya Oyunlarının Azərbaycanda keçriliməsi haqqında qərarın qəbul edilməsi ən böyük tarixi hadisədir və ölkəmizin qeyri- neft sektorunun inkişafında böyük uğurudur. Yeni forma- laşan təsərrüfat strukturları- nın nəzərəçarpacaq dərəcədə artması, kiçik sahibkarlığın genişlənməsi və dinamik inkişa- fı, fiziki şəxslərin sahibkarlıqla məşğul olması qeyri-neft sekto- runun rolunun getdikcə artması ilə müşayiət olunur. Ötən il Azərbaycan iqtisadiy- yatı qeyri-sabit qlobal iqtisadi mühitdə öz inkişafını uğurla da- vam etdirmişdir. Ölkənin xarici iqtisadi mövqeyi əlverişli olmuş, iqtisadiyyatın şaxələnməsi və yeni iş yerlərinin açılması pro- sesi sürətlənmiş, dövlətin sosi- al-iqtisadi inkişafa aktiv dəstəyi iqtisadi artımda mühüm rol oy- namışdır. Aqrar bölmədəki isla- hatlar öz radikallığı və sürəti ilə nəinki Azərbaycan iqtisadiyya- tının digər sahələrində aparılan islahatlardan, hətt da Müstəgil Dövlətlər Birliyinə daxil olan ölkələrdəki islahatlardan əsaslı surətdə fərqlənərək ölkədə özəl mülkiyyətin formalaşmasında və sahibkarlığın ölkəyə daxil olan xarici sərmayelərin də həcmi inkişafında xüsusi rol oynamışdır. gundən-gunə artır. Azərbaycanda sahibkarlı- Paytaxtda yol ötürücülürinin və ğın inkişafina yaradılan münbit şərait dünya- keçidlərin salınması, qəsəbədaxili yolların nın əksər ölkələri iş adamlarının Azərbaycana yenilənməsi,əyalətlərə qədər uzanan yolla- sərmaye qoymağa vadar edip. Artıq bu rın yenidən qurulması, yeni orta məktəb bi- sərmayelərin bir hissəsi yerli kapitala birləşərək nalarının, uşaq bağçalarının, xəstəxanaların və Milli sahibkarlığın da inkişafına təkan verib. istirahət parklarının salınması da dövlətin so- sial- iqtisadi inkişafının göstəricisidi Bu gün Rəşad Əsgərov

MART 2013 81 K R V O RD S MƏNTİQİ SUALLAR S 1 MƏNTİQİ SUAL ▶ Məhəllədə – beş ev var ▶ Hər evin – öz rəngi var ▶ Hər evdə – bir insan yaşayır ▶ Hər insanın – öz milliyəti var ▶ Hər birinin sevdiyi – siqaret, içki və ev heyvanı var.

1. Norveçli birinci evdə yaşayır. 2. İngilis qırmızı evdə yaşayır. 3. Yaşıl ev ağ evin qonşuluğunda - solunda yerləşir. 4. Çinli çay içir. 5. "Marlboro" çəkən, pişik saxlayanın qonşuluğunda yaşayır. 6. Sarı evdə yaşayan "Dunhill" çəkir. 7. Alman "Rothman" çəkir. 8. Mərkəzdə yaşayan süd içir. 9. "Marlboro" çəkənin qonşusu, su içir. 10. "Pall Mall" çəkən tutuquşu saxlayır. 11. İsveçli it saxlayır. 12. Norveçli göy evin qonşuluğunda yaşayır. 13. Göy evdə yaşayan at saxlayır. 14. "Winfield" çəkən, pivə içir. 15. Yaşıl evdə kofe içirlər.

Beləliklə sual: Hansı evdə balıq saxlayırlar?

RİYAZİ SUAL 2 3 Bir ailədə hər qızın qardaşı ba- cısı qədərdir. Hər bir oğulun ba- cısı iki dəfə qardaşından çoxdu. Ailədə neçə qardaş və bacı var?

KİBRİT İLƏ ƏLAQƏLİ SUAL Kibritlərin (2 ədəd) yerini elə dəyişin ki, 11 kvadrat alınsın

82 MART 2013 Əyləncə Finansist

ÖTƏN NÖMRƏDƏ DƏRC EDİLƏN KROSSVORDUN CAVABI

462859713 785163249 193742658 847536921 956217384 321984576 619425837 534678192 278391465

A 1. 56:4=14 ; 2. 13x4=52 ; 3.15+53-14-52=2 C 5-dir, o səbəbdən ki 5x5x5 = 125 D 3-dür. Belə ki, 7+3=10 və 11+3=14. İxtisar edəndə surətdə 5, məxrəcdə isə 7 alınır. E 28:25= 28-5=23=2x2x2=8 G 3! = 1x2x3 = 6 İ Diametr = 2 x radus. Deməli, radius = diametr/2=9 J Kvadratın sahəsi = tərəf 2. Deməli, 49=tərəf 2, tərəf=7 M cos2a+sin2a = 1 O 4-dür, o səbəbdən ki 4x4=16 R Həcm=uzunluq "x", en "x" hündürlük=3x1x2=6

MART 2013 83 Finansist Əyləncə

Banka bir adam gəlir və soruşur: - İşçilər – marketlərə, köşklərə. - Mən sizin bankda hesab açmaq istəyirəm kimə - Marketlər? müraciət edə bilərəm? - Marketlərdən inkassatorlar banklara aparırlar. - Psixiatora! - Əgər marketdən banka gedirsə, pullar, PULLAR * * * HARA DADIR? İki dost - iş adamı rastlaşırlar: * * * - Sən vergini ödədin? Qlobal böhran ilə əlaqədar avtobus sürücülərinin - Hə, ödədim. əmək haqqlarından gediş haqqı çıxılacaq. - Daha den ki rahat yatırsan da? * * * - Yox. Üçbaşlı əjdahadan soruşurlar: - Niyə? - Bəs sənin o biri iki baçın hardadır? - İndi də oturub Vergi orqanına başa salıram ki, bu - Böhrandır. Üç başı doydura bilmirəm. qədər pulu haradan almışam. * * * * * * Sual: Ən isti əllər kimindir? Ölkədə böhrandır banklarda pul yoxdur! Cavab: Brokerin. Başqalarının cibindən heç vaxt - Niyə? Haradadır pullar? çıxmırlar. - Fabriklərə, müəssisələrə, idarələrə veriblər. * * * - Bəs idarələr? Qız anasına deyir: - İdarələr – işçilərə. - Mən brokerlə evlənirəm.

84 MART 2013 Əyləncə Finansist Anası: Ev sahibi yatağına qyıdaraq: - Qızım, brokerlərin işi çətindir. Bu gün varlı- - Tapanda xəbər verərsən. dır, sabah kasıb. Sən yaxşısı analitiklə evlən. Necə * * * işləməyindən asılı olmayaraq həmişə pulu var. İbtidai insan arasında fyuçer ticarət (gələcəkdə * * * nəzərdə tutulan ticarət) nədir? 2008-ci ilin baş qəhrəmanı – Maliyyə böhranı: - İki baltani, hələ ovlanmayan ayının dərisi ilə - Salam, Əzizlərim. Artıq 10 ildir ki, görüşmürdük. dəyişmək. Darıxmısınız, rahatlaşmısınız? Bir fincan kofe üçün * * * 8 manat ödəyirsiniz? “Jiquli”ni bəyənmirsiniz? Treyderin lüğəti. Eşidən kimi dərhal gəldim. Aksiya – pulların qiymətli (bu gün üçün) kağıza * * * çevrilməsi yoludur. Müəssisədə. Işin ən qızğın vaxtı tük ürpədici Auksion – yadplanetlilərin kosmik məbləğlər qışqırıqlar hər yanı bürüyür. Maskali və silah- müqabilində lazımsız əşyaların alış-satış şousudur. li bir neçə insan içəri daxil olur. Və: “Əllər yuxa- Birja – orada Sizin həyatınızın və cibinizin taleyi rı! Bu, oğurluqdur” - deyə qışqırırlar. Baş mühasib həll olunur. dərindən nəfəs alıb: “Qorxutdunuz ki, elə bildim Valyuta – hər dövr üçün ən vacib və əvəzolunmaz vergidənsiniz” - deyir. varlıq. * * * Marketinq – səhrada baş verən ilğımın kompleks Əvvəlcə brokeri İnternetin köməyi ilə axtarırdım, şəkildə təhlili: əmtəə bazarı və istehsalçı karvanı. indi isə İnterpolun. Menecer - əsən külək istiqamətində müəssisəni * * * idarə edən şəxs (yeri gəlmişkən, küləyi də o idarə Bu böhran boşanmadan da pisdir. Mən sahib ol- edir). duğum pulların artıq yarısını itirmişəm, ancaq hələ Daşınmaz əmlak – pül kütləsinin torpaq, qum və də evliyəm sement ilə qarışığı. * * * Müqavilə – başqalarının razı olub olmadığından Gecə səs-küydən ayılan ev sahibi otağında kənar asılı olmayaraq, planlarını həyata keçirən şəxslərin adam - oğru görür. Şkafl arın siyirtmələrini öz aralarında yazılı razılaşmaları. eşələyirdi. Ev sahibi: İnvestor (Sponsor) –pulları ilə vidalaşmağı onların - Hey! Sən nə axtarırsan? yaranma mənbəyini izah etməkdən daha üstün tu- - Pul! tan şəxslər.

MART 2013 85 Finansist Əyləncə RƏQƏMLƏR MÖCÜZƏSİ

• Doğulduğunuz ilin son iki rəqəminin üzərinə 2011-ci ildə olan yaşınızı toplasanız 111 alınacaq. Məsələn, mən 1982-ci ildə anadan olmuşam və 2011-ci ldə mənim 29 yaşım oldu. Deməli, 82 + 29 = 111

• 21978 x 4 = 87 912

• Dünyada ən böyük rəqəm setilyondur: 1 və 600 sıfırdan ibarətdir

• 111 111 111 x 111 111 111 = 12345678 9 87654321

• Asiyanın bəzi ölkələrində (Çin, Yaponiya, Koreya...) “4” rəqəmi insanlarda o qədər qorxu hissi yaradıb ki, onlar hətt a bu rəqəmlə qurtaran mehmanxana nömrələrində gecələməyi istəmirlər. Bu ölkələrdə “4” rəqəmin hərfi mənası “ölüm” deməkdir. • 5 x 5 = 25 • 1 x 8 + 1 = 9 15 x 15 = 225 12 x 8 + 2 = 98 25 x 25 = 625 123 x 8 + 3 = 987 Deməli 35 x 35 = 3x (3+1)25 = 1225 1234 x 8 + 4 = 9876 45 x 45 = 4x (4+1)25 = 2025 12345 x 8 + 5 = 98 765 55 x 55 = 5x (5+1)25 = 3025 123456 x 8 + 6 = 987654 və s. 1234567 x 8 + 7 = 9876543 • 9 x 1 = 09 12345678 x 8 + 8 = 98765432 9 x 2 = 18 123456789 x 8 + 9 = 987654321 9 x 3 = 27

• 142 857 rəqəminin möcüzəsi: 9 x 4 = 36 9 x 5 = 45 142 857 * 1 = 142 857 9 x 6 = 54 142 857 * 2 = 285 714 9 x 7 = 63 3 = 428 571 9 x 8 = 72 4 = 571 428 9 x 9 = 81 5 = 714 285 9 x 10 = 90 6 = 857 142 7 = 999 999. 142 + 857 = 999 və 14 + 28 + 57 = 99 Eyni zamanda142 8572 = 20408 122449. 20408 +122449 = 142 857

• Əgər rəqəmlərin yerini səhv salmısınızsa, səhv rəqəm ilə düzgün rəqəmin fərqi mütləq 9-za bölü- nür. Məsələn, 28 və 82: 82 – 28 = 54 : 9 = 6 86 MART 2013 Müxtəlif Finansist

MƏQALƏ MÜSABİQƏSİ GƏLƏN NÖMRƏDƏ DƏRC OLUNACAQ BƏZİ Ay ərzində redaksiyanın off [email protected] elektron ün- MÖVZULARIN ANONSU vanına göndərilən məqalələr arasında redaksiya rəhbərliyi tərəfindən seçim aparılacaq. Ayın ən yaxşı məqaləsi jurnalın “Elmə gəncin gözü ilə” rubrikasında dərc olunacaq, müəllif və elmi rəhbər haqqında məlumat veriləcək. İlin qalibi 12 ayın qalibləri arasından seçiləcək və o, APFM tədris mərkəzində pulsuz təhsil almaq hüququ qazanacaq. Məqalə aşağıda qeyd olunan kriteriyalara uyğun olmalı- dır: • Məqalənin mövzusu maliyyə-iqtisadiyyat sahəsinə uy- ğun olmalıdır • Mövzu oxucularda maraq yaradan olmalıdır Murtuza Muxtarov haqqında • 1 sahifədən az və 3 səhifədən çox olmamalıdır. • Mətn kompyuterdə yığılmalı və müəllif tərəfindən im- zası ilə təsdiq olunmalıdır

MÜSABİQƏ QALİBİ Jurnalın hər nömrəsində (“Əyləncə” rubrikasında) yeni müsabiqə keçiriləcək. Məsələn, bu nömrədə CV müsabiqəsi keçirilir. Ayın qalibi redaksiya rəhbərliyi tərəfindən seçiləcək və qalib haqqında jurnalın növbəti nömrəsində məlumat veriləcək. Bakı kəndləri İlin qalibi 12 ayın qalibləri arasından seçiləcək və o, mühasiblərin və auditorların hər il Böyük Britaniyanın Lon- don şəhərində keçirilən forumunda iştirak etmək üçün pul- suz səyahət kuponu qazanacaq.

"İLİN OXUCUSU" MÜKAFATI

Əziz APFM üzvləri! "Finansist" jurnalı “İlin Oxucusu” nominasiyasında mükafat Almaniyanın vergi sistemi təsis etmişdir. İl ərzində jurnalın rubrikaları üzrə müxtəlif su- allara daha çox düzgün cavab verən 3 oxucu qalib seçiləcək və ilin sonunda təntənəli surətdə mükafatlandırılacaq. Müsabiqədə fəal olun!!! Bu sayımızın sualları: 1. Maliyyə uçotunun hansı iki prinsipi bir biri ilə müqayisədə ziddiyyət təşkil edir və niyə? 2. Maliyyə menecmentinin əsas öhdəlikləri hansılardır? 3. H.Z.Tağıyevin toxuculuq fabrikinin məhsullarının Gündəlik istifadə etdiyimiz ofis ləvazimatları necə yaranıb? müsəlman ölkələrində geniş yayılmasına səbəb nə idi? MART 2013 87 Finansist Abunəçilərin nəzərinə

JURNALA ABUNƏ OLMAQ ÜÇÜN QEYDİYYAT FORMASINI DOLDURUB BİZƏ GÖNDƏRİN

Azərbaycan, Bakı, AZ1052 Y.V.Çəmənzəminli 1996 Afen Plaza, 2-ci mərtəbə Tel.: (+994 12) 564 2237/38 T/Fax: (+994 12) 564 2236

«___»______20__ il

Adı, Soyadı Ünvan Doğum tarixi Email Tel/Mobil Tutduğu vəzifə Təşkilatın adı/ünvanı/tel

Təhsili/ ixtisası/bitirdiyi təhsil müəssisənin adı

Abunə şərtləri barədə məlumat verməyinizi xahiş edirəm

İmza: ______Tarix: «___»______20___il

88 MART 2013