Plan Gospodarki Niskoemisyjnej Dla Gminy Białopole (Projekt 2.0)

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole (Projekt 2.0)

Maj 2015 Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Spis treści STRESZCZENIE ...... 5

1. WPROWADZENIE ...... 7

1.1 CEL I PODSTAWA OPRACOWANIA...... 7 1.2 STRUKTURA DOKUMENTU I METODYKA JEGO OPRACOWANIA ...... 8 1.3 PRZEPISY PRAWA ORAZ DOKUMENTY STRATEGICZNE ...... 9 1.3.1 Poziom międzynarodowy ...... 10 1.3.2 Poziom krajowy ...... 13 1.3.3 Poziom wojewódzki ...... 18 1.3.4 Poziom lokalny ...... 21 1.3.5 Przepisy prawa ...... 23

2. STAN OBECNY OBSZARU OBJĘTEGO PLANEM ...... 24

2.1 POŁOŻENIE GMINY BIAŁOPOLE ...... 24 2.2 DEMOGRAFIA ...... 25 2.3 GOSPODARKA ...... 26 2.4 TRANSPORT ...... 28 2.5 ROLNICTWO ...... 30 2.6 ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE ...... 31 2.7 KLIMAT I POWIETRZE ATMOSFERYCZNE ...... 33 2.8 MIESZKALNICTWO ...... 33 2.9 INFRASTRUKTURA WODNO-ŚCIEKOWA, GOSPODARKA ODPADAMI ...... 35 2.9.1 Zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków ...... 35 2.9.2 Gospodarka odpadami ...... 37 2.10 ZAOPATRZENIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I CIEPŁO ...... 38 2.11 ZAOPATRZENIE W GAZ...... 38 2.12 ENERGIA ODNAWIALNA ...... 39

3. INWENTARYZACJA EMISJI DWUTLENKU WĘGLA ...... 48

3.1 METODOLOGIA INWENTARYZACJI DLA PGN ...... 48 3.2 BAZOWA INWENTARYZACJA EMISJI – ROK 2013 ...... 50 3.2.1 Obiekty użyteczności publicznej ...... 51 3.2.2 Mieszkalnictwo komunalne ...... 53 3.2.3 Podmioty gospodarcze ...... 55 3.2.4 Transport ...... 56 3.2.5 Oświetlenie publiczne ...... 58 3.3 INWENTARYZACJA EMISJI – PROGNOZA NA ROK 2020 ...... 59

4. OGÓLNA STRATEGIA DO 2020 ROKU ORAZ DZIAŁANIA I ŚRODKI MOŻLIWE DO ZASTOSOWANIA ...... 62

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

4.1 IDENTYFIKACJA OBSZARÓW PROBLEMOWYCH ...... 62 4.2 DŁUGOTERMINOWA STRATEGIA – WIZJA, MISJA I CELE STRATEGICZNE ...... 65 4.3 KRÓTKO/ŚREDNIOTERMINOWE ZADANIA ...... 73 4.4 HARMONOGRAM RZECZOWO-FINANSOWY REALIZACJI DZIAŁAŃ ...... 74 4.5 ASPEKTY ORGANIZACYJNE I FINANSOWE ...... 76 4.6 MONITORING I RAPORTOWANIE POSTĘPÓW ...... 100

5. ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO PLANU I ZADAŃ W NIM ZAŁOŻONYCH ...... 104

SPIS TABEL ...... 105

WYKAZ RYSUNKÓW ...... 107

BIBLIOGRAFIA ...... 109

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Wykaz skrótów BDO – Baza danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami BEI – Bazowa Inwentaryzacja Emisji c.o. – centralne ogrzewanie c.w.u. – ciepła woda użytkowa GDDKiA – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad GUS – Główny Urząd Statystyczny IPCC – Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu JST – Jednostki Samorzadu Terytorialnego KOBIZE – Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami KPD – Krajowy Plan Działania KSE – Krajowy System Elektroenergetyczny NFOŚiGW – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej OZE – Odnawialne Źródła Energii PGN – Plan Gospodarki Niskoemisyjnej PIG – Państwowy Instytut Geologiczny PKD – Polska Klasyfikacja Działalności PM – pył zawieszony PMŚ – Państwowy Monitoring Środowiska POP – Program Ochrony Powietrza PWIS – Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny RDOŚ – Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska RLM – Równoważna Liczba Mieszkańców URE – Urząd Regulacji Energetyki WFOŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Streszczenie

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole to dokument, którego celem jest określenie wizji rozwoju gminy w kierunku gospodarki niskoemisyjnej, pozwalającej osiągnąć długofalowe korzyści środowiskowe, społeczne i ekonomiczne. Ponadto Plan Gospodarki Niskoemisyjnej (PGN) został aby przyczynić się m.in. do osiągnięcia celów dla Unii Europejskiej określonych w pakiecie klimatyczno-energetycznym do roku 2020, tj.: . redukcji emisji gazów cieplarnianych; . zwiększenia udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych; . redukcji zużycia energii finalnej, co ma zostać zrealizowane poprzez podniesienie efektywności energetycznej. Kluczowym elementem Planu jest wyznaczenie celów strategicznych i szczegółowych, realizujących określoną wizję gminy w zakresie zwiększenia efektywności energetycznej, zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych oraz wdrożenia nowych technologii zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Na podstawie informacji uzyskanych głównie z Urzędu Gminy Białopole, ankietyzacji mieszkańców, a także danych statystycznych przeprowadzono inwentaryzację zużycia energii i emisji dwutlenku węgla na terenie gminy. Zebrane dane dla analizowanego obszaru są odzwierciedleniem stanu na koniec 2013 roku, stąd też rok 2013 jest rokiem bazowym. Uzyskane wyniki pozwoliły zidentyfikować obszary problemowe Gminy Białopole, względem których opracowano strategiczne kierunki działań. Określono Wizję 2020, Misję oraz dwa cele główne, wokół których skoncentrowane zostały cele strategiczne, a następnie działania priorytetowe. Zaplanowane działania przyczynią się do poprawy stanu środowiska i jakości życia mieszkańców na terenie gminy. Największe korzyści zdrowotne przyniesie ograniczenie tzw. „niskich emisji” z ogrzewania budynków poprzez poprawę efektywności energetycznej. Wyznaczone cele w ramach niniejszego dokumentu są powiązane i spójne z priorytetami i działaniami dokumentów strategicznych na poziomie globalnym, Unii Europejskiej, krajowym, wojewódzkim i lokalnym. Warunkiem sprawnej oraz efektywnej realizacji Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole jest wdrożenie skutecznego systemu monitorowania i oceny. Monitoring ma na celu gromadzenie oraz analizę danych na temat przebiegu realizacji danego programu, która pozwala na wyłapywanie ewentualnych nieprawidłowości

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole w jego realizacji i wprowadzanie niezbędnych korekt umożliwiających osiągnięcie wcześniejszych założeń. Ewaluacja natomiast ma za zadanie sprawdzenie czy w wyniku podejmowanych działań powstały spodziewane rezultaty oraz czy przełożyły się one na realizację wyznaczonych celów. Inwestycje ujęte w Planie Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole będą finansowane ze środków własnych Urzędu Gminy Białopole oraz ze środków zewnętrznych. Dodatkowe środki zostaną pozyskane z zewnętrznych instytucji w formie bezzwrotnych dotacji lub pożyczek na preferencyjnych warunkach w ramach dostępnych środków krajowych i unijnych. Reasumując, PGN znacznie zwiększy szanse rozwoju gospodarczego Gminy Białopole. PGN będzie niezbędnym dokumentem, umożliwiającym ubieganie się o przyznanie środków pomocowych z budżetu Unii Europejskiej w nowej perspektywie finansowej na lata 2014–2020. Wdrożenie PGN to także szansa na czystsze powietrze i poprawę życia mieszkańców. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole z założenia będzie realizowany do roku 2020, jednakże skutki poszczególnych działań będą miały charakter długofalowy.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

1. Wprowadzenie

1.1 Cel i podstawa opracowania Plan Gospodarki Niskoemisyjnej jest dokumentem strategicznym, który koncentruje się na podniesieniu efektywności energetycznej, zwiększeniu wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz redukcji emisji gazów cieplarnianych. Istotą Planu jest osiągniecie korzyści ekonomicznych, społecznych i środowiskowych wynikających z działań zmniejszających emisję gazów cieplarnianych. Opracowany Plan Gospodarki Niskoemisyjnej ma na celu określenie, na podstawie analizy aktualnego stanu w zakresie zużycia energii i emisji gazów cieplarnianych na obszarze Gminy Białopole, działań zmierzających do redukcji zużycia energii, zwiększenia wykorzystania źródeł odnawialnych oraz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych wraz z ekonomiczno-ekologiczną oceną ich efektywności. Zaplanowane działania przyczynią się do poprawy stanu środowiska i jakości życia mieszkańców na terenie gminy. Największe korzyści zdrowotne przyniesie ograniczenie tzw. „niskich emisji” z ogrzewania budynków poprzez poprawę efektywności energetycznej.

Główne cele dokumentu skorelowane są z celami określonymi w pakiecie klimatyczno-energetycznym, tj.:

. redukcja emisji CO2 o 20% w roku 2020 w porównaniu do 1990 r.; . wzrost zużycia energii ze źródeł odnawialnych w UE z 8,5 do 20% w 2020 r., dla Polski ustalono wzrost z 7 do 15%; . zwiększenie efektywności energetycznej w roku 2020 o 20% – co ma zostać zrealizowane m.in. poprzez stosowanie energooszczędnych rozwiązań w budownictwie, przez normy dla urządzeń elektrycznych.

Ponadto potrzeba opracowania i realizacji Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole wpisuje się w politykę Polski i wynika z Założeń Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej przyjętych przez Radę Ministrów 16 sierpnia 2011 r. Niniejszy dokument umożliwi również spełnienie obowiązków nałożonych na jednostki sektora publicznego w zakresie efektywności energetycznej, wynikające z Ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej (Dz. U. z 2011 r. Nr 94 poz. 551 z późn. zm.).

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole z założenia będzie realizowany do roku 2020, jednakże skutki poszczególnych działań będą miały charakter długofalowy.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

1.2 Struktura dokumentu i metodyka jego opracowania Zakres niniejszego Planu Gospodarki Niskoemisyjnej został opracowany zgodnie ze Szczegółowymi zaleceniami dotyczącymi struktury planu gospodarki niskoemisyjnej opracowanymi przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Zgodnie z wytycznymi zalecana struktura dokumentu powinna przedstawiać się następująco: 1. Streszczenie. 2. Ogólna strategia:  Cele strategiczne i szczegółowe;  Stan obecny;  Identyfikacja obszarów problemowych;  Aspekty organizacyjne i finansowe (struktury organizacyjne, zasoby ludzie, zaangażowane strony, budżet, źródła finansowania inwestycji, środki finansowe na monitoring i ocenę). 3. Wyniki bazowej inwentaryzacji emisji dwutlenku węgla. 4. Działania/zadania i środki zaplanowane na cały okres objęty planem:  Długoterminowa strategia, cele i zobowiązania;  Krótko/średnioterminowe działania/zadania (opis, podmioty odpowiedzialne za realizację, harmonogram, koszty, wskaźniki).

Do opracowania Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole wykorzystano informacje statystyczne publikowane przez Główny Urząd Statystyczny, dane udostępnione przez Starostwo Powiatowe w Chełmie, Urząd Gminy w Białopolu oraz informacje uzyskane w ramach ankietyzacji i konsultacji społecznych od mieszkańców i przedsiębiorstw z terenu Gminy Białopole.

Na schemacie 1 zaprezentowano harmonogram prac oraz logikę działań procesu powstawania niniejszego Planu Gospodarki Niskoemisyjnej.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Schemat 1 Uproszczony schemat procesu przygotowania PGN dla Gminy Białopole

• ankiety • konsultacje analiza danych społeczne • Plan Gospodarki • dane jednostek Niskoemisyjnej administracyjnych • wiedza eksprecka dla Gminy • dane statystyczne Białopole

dokument pozyskanie danych

Źródło: Opracowanie własne

W Planie wyznaczono cele, których horyzont czasowy sięga 2020 roku. Jest to jednak dokument żywy i podlegać będzie aktualizacjom uzależnionym od postępów w jego realizacji, a także tendencji globalnych i krajowych oraz od zmian zachodzących w bezpośrednim otoczeniu. Warunkiem sprawnej oraz efektywnej realizacji Planu jest wdrożenie skutecznego systemu monitorowania mającego na celu gromadzenie oraz analizę danych na temat przebiegu realizacji danego programu, która pozwala na wyłapywanie ewentualnych nieprawidłowości w jego realizacji i wprowadzanie niezbędnych korekt umożliwiających osiągnięcie wcześniejszych założeń. Ewaluacja natomiast ma za zadanie sprawdzenie czy w wyniku podejmowanych działań powstały spodziewane rezultaty oraz czy przełożyły się one na realizację wyznaczonych celów.

1.3 Przepisy prawa oraz dokumenty strategiczne Przystąpienie do Wspólnoty krajów europejskich oraz podpisanie Traktatu Akcesyjnego stawiają przed Polską zasadniczy cel – dostosowania krajowych przepisów z zakresu ochrony środowiska do standardów obowiązujących w UE. Następstwem powyższego celu była aktualizacja przepisów Prawa ochrony środowiska z 2001 roku, która zmuszała władze samorządowe na wszystkich szczeblach do zwrócenia większej uwagi na ochronę powietrza, czego konsekwencją jest szereg dokumentów uwzględniających jego ochronę.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Poniżej przedstawiono dokumenty strategiczne na poziomie międzynarodowym (w tym unijnym), krajowym, wojewódzkim i lokalnym oraz najważniejsze przepisy prawa. Dokumenty te poddano analizie z punktu widzenia realizacji niniejszego Planu w celu zapewnienia spójności w zakresie formułowanych celów strategicznych, szczegółowych, jak również działań przyczyniających się do ich osiągnięcia.

1.3.1 Poziom międzynarodowy Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu to międzynarodowa umowa z 1992 roku określająca założenia współpracy dotyczącej ograniczenia emisji gazów cieplarnianych odpowiedzialnych za zjawisko globalnego ocieplenia. W ramach Konwencji wszystkie jej strony, m.in. Polska i Wspólnota Europejska (obecnie Unia Europejska), zobowiązują się, biorąc pod uwagę swoje wspólne, lecz zróżnicowane zasady odpowiedzialności oraz swoje specyficzne priorytety rozwoju narodowego i regionalnego, cele i okoliczności – do realizacji głównego celu konwencji, którym jest doprowadzenie, zgodnie z postanowieniami konwencji, do ustabilizowania koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze na poziomie, który zapobiegłby niebezpiecznej, antropogenicznej ingerencji w system klimatyczny. Dla uniknięcia zagrożenia produkcji żywności i dla umożliwienia zrównoważonego rozwoju ekonomicznego, poziom taki powinien być osiągnięty w okresie wystarczającym do naturalnej adaptacji ekosystemów do zmian klimatu. Protokół z Kioto to traktat międzynarodowy uzupełniający Ramową Konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu. Na mocy postanowień protokołu kraje, które zdecydowały się na jego ratyfikację zobowiązały się do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych do 2012 r. o wynegocjowane wielkości, nie mniej niż 5% w stosunku do roku bazowego 1990 (UE o 8%, Polska o 6% w stosunku do 1989 r.). Aktualnie trwają negocjacje nowego protokółu lub zawarcia nowego porozumienia nt. dalszej redukcji emisji gazów cieplarnianych. Europa 2000. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu1 obejmuje trzy wzajemnie ze sobą powiązane priorytety: . rozwój inteligentny: rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji; . rozwój zrównoważony: wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej;

1 Strona internetowa Ministerstwa Gospodarki, www.mg.gov.pl

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

. rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu: wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną. Wśród celów nadrzędnych Strategii jest osiągnięcie celów „3 x 20” (ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o 20%, a jeżeli warunki na to pozwolą o 30%, a także uzyskanie 20% udziału odnawialnych źródeł energii i 20% oszczędności energii do 2020 r. w stosunku do 1990 r.). Jednym z siedmiu najważniejszych projektów wiodących jest inicjatywa przewodnia – Europa efektywnie korzystająca z zasobów. Celem inicjatywy jest wsparcie zmian w kierunku niskoemisyjnej i efektywnie korzystającej z zasobów gospodarki, uniezależnienia wzrostu gospodarczego od wykorzystania zasobów i energii, ograniczenia emisji CO2, zwiększenia konkurencyjności oraz bezpieczeństwa energetycznego. Państwa członkowskie mają w zakresie tego projektu: . stopniowo wycofywać dotacje szkodliwe dla środowiska, stosując wyjątki jedynie w przypadku osób w trudnej sytuacji społecznej; . stosować instrumenty rynkowe, takie jak zachęty fiskalne i zamówienia publiczne, w celu zmiany metod produkcji i konsumpcji; . stworzyć inteligentne, zmodernizowane i w pełni wzajemnie połączone infrastruktury transportowe i energetyczne oraz korzystać w pełni z potencjału technologii ICT; . zapewnić skoordynowaną realizację projektów infrastrukturalnych w ramach sieci bazowej UE, które będą miały ogromne znaczenie dla efektywności całego systemu transportowego UE; . skierować uwagę na transport w miastach, który jest źródłem dużego zagęszczenia ruchu i emisji zanieczyszczeń; . wykorzystywać przepisy oraz normy w zakresie efektywności energetycznej budynków i instrumenty rynkowe, takie jak podatki, dotacje i zamówienia publiczne w celu ograniczenia zużycia energii i zasobów, a także stosować fundusze strukturalne na potrzeby inwestycji w efektywność energetyczną w budynkach użyteczności publicznej, a także bardziej skuteczny recykling; . propagować instrumenty służące oszczędzaniu energii, które mogłyby podnieść efektywność sektorów energochłonnych.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie Planu działania prowadzącego do przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 r. (2011/2095(INI))2 wzywa do realizacji działań na rzecz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych określonych w Strategii Europa 2020, jak również w Mapie drogowej do niskoemisyjnej gospodarki do 2050 r. przedstawionej w Komunikacie Komisji Europejskiej (COM(2011)0112), zgodnie z przyjętymi przez Radę Europejską celami redukcji emisji gazów cieplarnianych w granicy 80–95% do 2050 r. w stosunku do 1990 r. Przewidywane redukcje emisji gazów cieplarnianych w poszczególnych sektorach przedstawione są na niżej zamieszczonym rysunku.

Rysunek 1 Mapa drogowa do niskoemisyjnej gospodarki. Redukcje emisji gazów cieplarnianych w poszczególnych sektorach

Źródło: Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Społecznego i Komitetu Regionów, Plan działania prowadzący do przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 r., Bruksela 2011

Powyższy rysunek przedstawia drogę osiągnięcia 80% redukcji do 2050 r. podzieloną na 5-letnie etapy. Górna prognoza „referencyjna” pokazuje rozwój sytuacji w zakresie wewnętrznych emisji gazów cieplarnianych przy założeniu realizacji obecnych strategii. Scenariusz zgodny z 80% redukcją wewnętrznych emisji pokazuje następnie rozwój ogólnej sytuacji w zakresie emisji oraz sytuację w poszczególnych sektorach przy wdrożeniu

2 Strona internetowa Parlamentu Europejskiego, www.europarl.europa.eu

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole dodatkowych strategii i przy uwzględnieniu możliwości technologicznych, które staną się dostępne z czasem.

Zrównoważona Europa dla lepszego świata: Strategia zrównoważonego rozwoju UE (COM(2001)264 wersja ostateczna)3. Strategia ta przyjęta została w 2005 r. i aktualizowana była w tym samym roku. Wiele dokumentów strategicznych UE aktualizowało i uściślało jej kierunki działań od czasu jej opracowania, jednak warto przytoczyć jej cele długoterminowe: . działania przekrojowe obejmujące wiele polityk; . ograniczenie zmian klimatycznych oraz wzrostu zużycia czystej energii; . uwzględnienie zagrożeń dla zdrowia publicznego; . bardziej odpowiedzialne zarządzanie zasobami przyrodniczymi; . usprawnienie systemu transportowego i zagospodarowania przestrzennego.

Horyzont 2020 – program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji4. Nadrzędnym celem programu jest zrównoważony wzrost. Program skupia się na następujących wyzwaniach: . zdrowie, zmiany demograficzne i dobrostan; . bezpieczeństwo żywnościowe, zrównoważone rolnictwo, badania morskie i gospodarka ekologiczna; . bezpieczna, ekologiczna i efektywna energia; . inteligentny, ekologiczny i zintegrowany transport; . działania w dziedzinie klimatu, efektywna gospodarka zasobami i surowcami; . integracyjne, innowacyjne i bezpieczne społeczeństwa.

1.3.2 Poziom krajowy Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 20205 to bazowy, wieloletni dokument strategiczny, którego zapisy wskazują cele i priorytety polityki w Polsce, tj. kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego oraz warunki, które powinny ten rozwój zapewnić. Strategia Rozwoju Kraju 2020 stanowi punkt odniesienia dla innych strategii i programów rządowych oraz opracowywanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Celem głównym Strategii jest wzmocnienie i wykorzystanie gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych

3 Strona internetowa Europejskiej Agencji Środowiska, www.eea.europa.eu. 4 Strona internetowa Ministerstwa Nauk i Szkolnictwa wyższego, www.nauka.gov.pl. 5 Strona internetowa Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju, www.mir.gov.pl

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole potencjałów zapewniających szybszy i zrównoważony rozwój kraju oraz poprawa jakości życia ludności. Szczególne znaczenie w kontekście Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole mają zapisy w określonych celach: . II.6.2. Poprawa efektywności energetycznej m.in. wsparcie termomodernizacji budynków i modernizacji istniejących systemów ciepłowniczych z zastosowaniem dostępnych i sprawdzonych technologii, rozwój energetyki rozproszonej poza istniejącą siecią energetyczną z wykorzystaniem lokalnych odnawialnych źródeł; . II.6.3. Zwiększenie dywersyfikacji dostaw paliw i energii m.in. zwiększenie wykorzystania OZE; . II.6.4. Poprawa stanu środowiska m.in. działania na rzecz poprawy jakości powietrza, tj. ograniczenia emisji pyłów i innych zanieczyszczeń powietrza, zwłaszcza z sektorów najbardziej emisyjnych (energetyka, transport), ze źródeł emisji rozproszonych (nieduże zakłady przemysłowe, małe kotłownie) i ze źródeł indywidualnych w zabudowie mieszkaniowej (tzw. niska emisja); wykorzystanie paliw niskoemisyjnych w mieszkalnictwie. Wdrażane również będą rozwiązania niskoemisyjne, m.in. w zakresie poprawy efektywności infrastruktury ciepłowniczej, modernizacji oświetlenia itp.

Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska 20306 oparta jest o 25 najważniejszych decyzji, które należy podjąć w jak najkrótszym czasie, aby zapewnić rozwój gospodarczy i społeczny w perspektywie do 2030 roku. Dokument ten zawiera cele: . wspieranie prorozwojowej alokacji zasobów w gospodarce; . poprawa dostępności i jakości edukacji na wszystkich etapach oraz podniesienie konkurencyjności nauki; . wzrost wydajności i konkurencyjności gospodarki; . zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego oraz ochrona i poprawa stanu środowiska, . wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych; . zwiększenie dostępności terytorialnej Polski poprzez utworzenie zrównoważonego, spójnego i przyjaznego użytkownikom systemu transportowego oraz wzrost społecznego kapitału rozwoju.

Wśród wskaźników Strategii są również takie, które są zgodne z ideą gospodarki niskoemisyjnej:

6 Strona internetowa Ministerstwa Administracji i cyfryzacji, www.mac.gov.pl

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

. energochłonność gospodarki; . udział energii ze źródeł odnawialnych w finalnym zużyciu energii;

. redukcja emisji CO2; . wskaźnik odpadów nierecyklingowanych.

Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku7 to dokument, który ma na celu odpowiedź na najważniejsze wyzwania stojące przed polską energetyką, zarówno w perspektywie krótkoterminowej, jak i do 2030 r. Podstawowymi kierunkami polskiej polityki energetycznej określonymi w dokumencie Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku są: . poprawa efektywności energetycznej; . wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii; . dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej; . rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw; . rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii; . ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko.

Szczególne znaczenie w kontekście Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole mają określone w dokumencie działania na rzecz poprawy efektywności energetycznej, tj.: . ustalanie narodowego celu wzrostu efektywności energetycznej; . stymulowanie rozwoju kogeneracji poprzez mechanizmy wsparcia, z uwzględnieniem kogeneracji ze źródeł poniżej 1 MW oraz poprzez odpowiednią politykę gmin; . stosowanie obowiązkowych świadectw charakterystyki energetycznej dla budynków oraz mieszkań przy wprowadzaniu ich do obrotu oraz wynajmu; . oznaczenie energochłonności urządzeń i produktów zużywających energię oraz wprowadzenie minimalnych standardów dla produktów zużywających energię; . zobowiązanie sektora publicznego do pełnienia wzorcowej roli w oszczędnym gospodarowaniu energią; . kampanie informacyjne i edukacyjne, promujące racjonalne wykorzystanie energii.

7 Strona internetowa Ministerstwa Gospodarki, www.mg.gov.pl.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2009–2012 z perspektywą do roku 20168 to dokument, którego celem jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju i tworzenie podstaw do zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego. Polityka zwraca uwagę na trudne zadania związane z ochroną atmosfery – przeciwdziałanie zmianom klimatu. Wynika to z przyjętej przez Radę Europejską w 2007 roku decyzji o redukcji emisji CO2 z terenu Unii o 20% do roku 2020. Poza tym przyjęto, że udział OZE w produkcji energii wyniesie co najmniej 20% i o tyle samo wzrośnie efektywność energetyczna. Istotne dla jakości powietrza w Polsce jest to, że do roku 2016 zakłada się całkowitą likwidację emisji substancji niszczących warstwę ozonową przez wycofanie ich z obrotu i stosowania na terytorium Polski.

Jednocześnie dokument uwypukla kwestię, iż mimo znacznego ograniczenia emisji wspomnianych zanieczyszczeń Polska ma obecnie problem z dotrzymaniem teraźniejszych standardów dotyczących jakości powietrza w świetle dyrektyw Unii Europejskiej. Polityka energetyczna Polski oparta jest w znacznej mierze na węglu, co stwarza ogromne problemy by dotrzymać limity dla źródeł o dużej mocy (pow. 50 MW) i kotłów spalających węgiel kamienny i brunatny. Podobnie trudne do spełnienia są normy narzucone przez Dyrektywę CAFE, dotyczące pyłu zawieszonego PM10 oraz pyłu zawieszonego PM2,5.

Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 20309 to dokument, który przewiduje efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej terytorialnie zróżnicowanych potencjałów rozwojowych dla osiągania ogólnych celów rozwojowych – konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia, sprawności funkcjonowania państwa oraz spójności w wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorialnym. Wybrane mierniki osiągania celów KPZK 2030 odnoszą się m.in. do jakości środowiska, w tym wód i powietrza oraz odpadów.

Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko, perspektywa do 2020 r.10 stanowi jedną z dziewięciu podstawowych strategii zintegrowanych łącząc zagadnienia rozwoju energetyki i środowiska. Celem głównym Strategii jest zapewnienie wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju nowoczesnego sektora energetycznego, zdolnego

8 Strona internetowa Ministerstwa Środowiska, www.mos.gov.pl. 9 Strona internetowa Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju, www.mir.gov.pl. 10 Strona internetowa Ministerstwa Gospodarki, www.mg.gov.pl.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne oraz konkurencyjną i efektywną energetycznie gospodarkę. Cele szczegółowe zawierają: . zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska; . zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energię; . poprawę stanu środowiska.

Strategia określa kierunki działań obejmujące poprawę m. in. następujących wskaźników: zużycia wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności, efektywności energetycznej, udziału energii ze źródeł odnawialnych, poprawy jakości wód, odsetek ludności korzystający z oczyszczalni ścieków, poziom recyklingu i ponownego użycia niektórych odpadów, stopień redukcji odpadów komunalnych i technologii środowiskowych.

Krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych11 określa ogólny cel krajowy w zakresie udziału energii z OZE w ostatecznym zużyciu energii brutto w 2020 r. na 15%.

Krajowy Plan Gospodarki Odpadami12 to dokument, którego celem dalekosiężnym jest dojście do systemu gospodarki odpadami zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju, w którym w pełni realizowane są zasady gospodarki odpadami, a w szczególności zasada postępowania z odpadami zgodnie z hierarchią sposobów postępowania z odpadami, czyli po pierwsze – zapobieganie powstawaniu odpadów, a następnie przygotowanie do ponownego użycia, recykling i inne metody odzysku (czyli wykorzystanie odpadów) oraz unieszkodliwienie, przy czym najmniej pożądanym sposobem ich zagospodarowania jest składowanie. Cele główne, które zostały ustalone to: . utrzymanie tendencji oddzielenia wzrostu ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego; . zwiększenie udziału odzysku; . zmniejszenie ilości odpadów kierowanych na składowiska odpadów, wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów; . utworzenie i uruchomienie bazy danych o produktach, opakowaniach i gospodarce odpadami (BDO).

11 Strona internetowa Ministerstwa Gospodarki, www.mg.gov.pl 12 Strona internetowa Ministerstwa Środowiska, www.mos.gov.pl

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

1.3.3 Poziom wojewódzki Program ochrony środowiska województwa lubelskiego na lata 2012–2015 z perspektywą do roku 201913 jest zgodny z celami strategicznymi polityki ekologicznej województwa lubelskiego, jak również polityki ekologicznej państwa, na podstawie których sformułowano cel główny, którego jednym z zadań jest poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego, w tym jakości powietrza atmosferycznego do osiągnięcia poziomów wymaganych przepisami prawa, spełnianie standardów emisyjnych z instalacji oraz promocja wykorzystania odnawialnych źródeł energii. W Programie zdefiniowano kierunki działań w zakresie poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego poprzez: . wdrażanie programów ochrony powietrza (POP) oraz opracowanie i wdrażanie takich programów dla obszarów przekraczania norm jakości powietrza, nie ujętych w obowiązujących POP; . ograniczenie niskiej emisji ze źródeł komunalnych, w tym eliminowanie węgla jako paliwa w lokalnych kotłowniach i gospodarstwach domowych i zastępowanie go innymi, bardziej ekologicznymi nośnikami ciepła, w tym odnawialnych źródeł energii (np. wody termalne, energia słoneczna, energia wiatrowa, energia biomasy z lokalnych źródeł); . likwidacja lokalnych kotłowni i podłączanie obiektów do sieci ciepłowniczych; . poprawa wykorzystania energii cieplnej z ciepłowni (poprzez modernizację sieci przesyłowych), a tym samym ograniczanie strat ciepła; . termomodernizacja i termorenowacja budynków użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych; . modernizacja układów technologicznych ciepłowni i elektrociepłowni, w tym wprowadzanie nowoczesnych technik spalania; . rozwój infrastruktury drogowej z uwzględnieniem wymagań ochrony środowiska (obwodnice, poprawa stanu technicznego dróg itp.); . edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie potrzeb i możliwości ochrony powietrza, w tym oszczędności energii, stosowania odnawialnych źródeł energii, stosowania bardziej ekologicznych źródeł energii, wyeliminowania procederu spalania odpadów w kotłowniach domowych, a także korzystania z transportu publicznego; . promocja wykorzystania odnawialnych źródeł energii.

13 Strona internetowa Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w Lublinie, www.lubelskie.pl

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Plan gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego 201714 zakłada cztery cele główne: . zwiększenie udziału odzysku, w szczególności recyklingu w odniesieniu do szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury, jak również odzysku energii z odpadów zgodnego z wymogami ochrony środowiska; . zmniejszenie ilości odpadów ulegających biodegradacji unieszkodliwianych przez składowanie; . zwiększenie ilości zbieranych selektywnie odpadów niebezpiecznych występujących w strumieniu odpadów komunalnych; . wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów.

Aby osiągnąć założenia celu głównego przewidziano działania, wśród których znajduje się wspieranie wdrażania efektywnych ekonomicznie i ekologicznie technologii odzysku i unieszkodliwiania odpadów, w tym technologii pozwalających na odzyskiwanie energii zawartej w odpadach w procesach termicznego i biochemicznego ich przekształcania. Jako priorytetowe uznaje się te działania, które pozwolą na wykorzystywanie energetyczne odpadów w instalacjach zlokalizowanych na obszarze województwa lubelskiego.

Program ochrony powietrza dla strefy lubelskiej15 jest dokumentem przygotowanym w celu określenia działań, których realizacja ma doprowadzić do osiągnięcia wartości dopuszczalnych i docelowych substancji w powietrzu. Wskazanie właściwych działań wymaga zidentyfikowania przyczyn ponadnormatywnych stężeń oraz rozważenia możliwych sposobów ich likwidacji.

Podstawowe kierunki działań: . stworzenie mechanizmów umożliwiających wdrożenie i zarządzanie POP; . realizacja działań zmierzających do ograniczenia emisji z indywidualnych systemów grzewczych; . prowadzenie działań promocyjnych i edukacyjnych.

Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 2014–202016 stanowi odpowiedź na zdiagnozowane potrzeby regionalne, uwzględniając przy tym pożądane kierunki interwencji, określone w unijnych, krajowych i regionalnych dokumentach

14 j.w. 15 j.w. 16 j.w.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole strategicznych. Za cel główny RPO WL 2014–2020 przyjęto: podniesienie konkurencyjności regionu w oparciu o wewnętrzne potencjały, sprzyjające zwiększeniu spójności społecznej i terytorialnej. Cel główny będzie osiągany przez interwencję w ramach 13 Osi Priorytetowych, obejmujących 10 celów tematycznych pakietu legislacyjnego UE. Szczególne znaczenie w kontekście Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole mają następujące osie priorytetowe: . Oś Priorytetowa 4 – Energia przyjazna środowisku:  Priorytet inwestycyjny 4a: Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych.

. Oś Priorytetowa 5 – Efektywność energetyczna i gospodarka niskoemisyjna:  Priorytet inwestycyjny 4b: Promowanie efektywności energetycznej i korzystania z odnawialnych źródeł energii w przedsiębiorstwach;

 Priorytet inwestycyjny 4c: Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym;

 Priorytet inwestycyjny 4e: Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu.

. Oś Priorytetowa 6 – Ochrona środowiska i efektywne wykorzystanie zasobów:  Priorytet inwestycyjny 6a: Inwestowanie w sektor gospodarki odpadami celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych określonych przez państwa członkowskie.

Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014–2020 z perspektywą do 2030 r.17 jest najważniejszym dokumentem programowym, który określa wizję rozwoju oraz cele i kierunki rozwoju województwa lubelskiego. Jednym z istotnych obszarów zainteresowania samorządu województwa jest poprawa efektywności energetycznej, która jest jednocześnie jednym z priorytetów unijnej polityki energetycznej. Dla zwiększenia

17 j.w.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole efektywności energetycznej konieczne będą inwestycje modernizacyjne zmniejszające awaryjność systemów oraz ograniczające straty w przesyle, jak również umożliwiające włączanie różnych źródeł energii (w tym np. OZE). Szczególne znaczenie w kontekście Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole ma związek z zapisami poniższych celów strategicznych i operacyjnych: . Cel strategiczny 2 – Restrukturyzacja rolnictwa oraz rozwój obszarów wiejskich:  Cel operacyjny 2.5 – Wyposażanie obszarów wiejskich w infrastrukturę transportową, komunalną, energetyczną. Wskazane kierunki działań w ramach celu to m.in. rozbudowa i modernizacja systemu energetyki rozproszonej, wspieranie działań na rzecz modernizacji i rozwoju lokalnych sieci energetycznych.

. Cel strategiczny 4 – Funkcjonalna, przestrzenna, społeczna i kulturowa integracja regionu:  Cel operacyjny 4.5 – Racjonalne i efektywne wykorzystywanie zasobów przyrody dla potrzeb gospodarczych i rekreacyjnych, przy zachowaniu i ochronie walorów środowiska przyrodniczego. Wskazane kierunki działań w ramach celu to m.in. wspieranie ekologicznie/ekonomicznie uzasadnionych działań na rzecz produkcji energii z odnawialnych źródeł, wspieranie inicjatyw i działań na rzecz racjonalnego wykorzystania energii i zwiększenie efektywności energetycznej w różnych sektorach gospodarki, np. w energetyce, budownictwie i przemyśle.

1.3.4 Poziom lokalny Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Chełmskiego – aktualizacja na lata 2009–2012 z perspektywą do roku 201618 to dokument, którego celem jest nakreślenie ogólnych zasad zrównoważonego rozwoju oraz działań powiatu. W Programie w ramach celu głównego wyznaczono 7 obszarów strategicznych. Szczególne znaczenie w kontekście Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole mają następujące obszary oraz przewidziane wobec nich cele: . Obszar strategiczny I: Jakość i gospodarowanie wodami:  Cel 1: Zarządzanie zasobami wodnymi; . Obszar strategiczny II: Jakość powietrza atmosferycznego:

18 Strona internetowa Starostwa Powiatowego w Chełmie, www.powiat.chelm.pl

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

 Cel 1: Ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza z ciepłownictwa,  Cel 2: Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych; . Obszar strategiczny VII: Edukacja ekologiczna:  Cel 1: Edukacja w formalnym systemie kształcenia,  Cel 2: Edukacja w nieformalnym systemie kształcenia.

Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Chełmskiego – aktualizacja na lata 2009–2012 z perspektywą do roku 201619 to dokument, którego celem jest dostosowanie przyjętych działań gminy do znowelizowanych przepisów prawnych oraz wyznaczenie kierunków i działań w zakresie gospodarki odpadami, których podjęcie spowoduje optymalizację całego systemu gospodarowania odpadami na terenie gmin wchodzących w skład powiatu chełmskiego. Szczególne znaczenie w kontekście Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole mają następujące obszary oraz przewidziane wobec nich cele: . Obszar strategiczny I: Gospodarka odpadami komunalnymi:  Cel 2: Rozwój programów selektywnego zbierania odpadów komunalnych z uwzględnieniem poszczególnych frakcji; . Obszar strategiczny II: Koordynacja odzysku i unieszkodliwiania odpadów:  Cel 1: Maksymalizacja odzysku,  Cel 2: Wspieranie wdrażania efektywnych ekonomicznie i ekologicznie technologii odzysku i unieszkodliwiania odpadów, w tym technologii pozwalających na odzyskiwanie energii zawartej w odpadach w procesach termicznego i biochemicznego ich przekształcania; . Obszar strategiczny IV: Gospodarka pozostałymi odpadami:  Cel 2: Usprawnienie gospodarki osadami ściekowymi; . Obszar strategiczny VII: Edukacja ekologiczna:  Cel 2: Podniesienie świadomości mieszkańców z zakresu ochrony środowiska i gospodarki odpadami.

Strategia Rozwoju Gminy Białopole na lata 2008–201520 jest dokumentem długookresowym, określającym generalny kierunek działania oraz przedstawiającym metody i narzędzia jego wdrażania. Działania objęte Strategią pozwalają na kompleksowe ujęcie

19 j.w. 20 Strona internetowa Urzędu Gminy Białopole, www.bialopole.eurzad.eu

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole zrównoważonego rozwoju gminy w dziedzinie infrastruktury technicznej i społecznej, gospodarki oraz środowiska przyrodniczego. Strategia w swoich celach zakłada, że ekologia będzie obszarem dużej aktywności gminy. Nastąpi rozwój infrastruktury technicznej związanej z skanalizowaniem gminy, budową małych oczyszczalni, w tym przydomowych, poprzez wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców kontynuowany będzie powszechny system segregacji odpadów.

1.3.5 Przepisy prawa . Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz.1232 z późn. zm.); . Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2013 r., poz. 1235 z późn. zm.); . Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2015 r. poz. 199 z późn zm.); . Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997r. – Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012 r. poz. 1059 z późn. zm.); . Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. z 2013 r. poz. 1409 z późn. zm.); . Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej (Dz. U. z 2011 r. Nr 94 poz. 551 z późn. zm.); . Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów (Dz. U. z 2014 r. poz. 712); . Ustawa z dnia 4 marca 2010 r. o infrastrukturze informacji przestrzennej (Dz. U. z 2010 r. Nr 76 poz. 489 z późn. zm.); . Ustawa z dnia 14 września 2012 r. o obowiązkach w zakresie informowania o zużyciu energii przez produkty wykorzystujące energię (Dz. U. z 2012 r. poz. 1203); . Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r. poz. 594 z późn. zm.); . Ustawa z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków (Dz. U. z 2014 r. poz. 1200 z późn. zm.); . Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (Dz. U. z 2015 r. poz. 478).

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

2. Stan obecny obszaru objętego Planem

2.1 Położenie Gminy Białopole Gmina Białopole położona jest w południowo-wschodniej części powiatu chełmskiego, we wschodniej części województwa lubelskiego. Gmina zajmuje powierzchnię 103,61 km2, co stanowi 5,5% powierzchni powiatu. Lokalizację gminy na tle województwa i powiatu przedstawiono na rysunku 2.

Rysunek 2 Lokalizacja Gminy Białopole na tle województwa lubelskiego i powiatu chełmskiego

Źródło: Portal internetowy, www.administracja.mac.gov.pl

Gmina sąsiaduje od północy z Gminą Żmudź i Dubienka, od zachodu z Gminą Wojsławice, od południa z gminami powiatu hrubieszowskiego: Uchanie, Hrubieszów i Horodło. Wschodnia granica gminy oddalona jest o 3,2 km od granicy państwa z Ukrainą. Odległość od Chełma wynosi 25 km, a od Lublina 100 km. Obszar gminy podzielony jest na 13 sołectw, w obrębie których znajduje się 15 miejscowości: Białopole, Buśno (obejmujące Busieniec), Grobelki, Horeszkowice (obejmujące Maziarnię Strzelecką), Kicin, Kurmanów, Raciborowice, Raciborowice–Kolonia, Strzelce, Strzelce–Kolonia, Teremiec, Teresin, Zabudnowo. Najważniejszy szlak komunikacyjny przebiegający przez gminę to droga wojewódzka nr 844 Chełm–Hrubieszów.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

2.2 Demografia Gminę Białopole w 2013 roku (stan na dzień 31 grudnia) zamieszkiwało 3 163 osób (co stanowiło ok. 4% ludności powiatu chełmskiego). Na rysunku 3 przedstawiono stan liczby ludności w gminie w latach 2006–2013.

Rysunek 3 Liczba ludności w Gminie Białopole w latach 2006–2013

3210 3211 3186 3188 3194 3184 3163 3138

2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r. linia trendu

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Na przestrzeni ostatnich lat liczba ludności w gminie ulegała niewielkim wahaniom. W ujęciu ogólnym liczba mieszkańców Gminy Białopole w latach 2006–2013 systematycznie malała. W 2010 roku nastąpił znaczny wzrost liczby osób zamieszkujących gminę w stosunku do roku poprzedniego, osiągając jednocześnie wartość na poziomie zbliżonym do 2006 roku. Zjawisko cyklicznego spadku obrazuje linia trendu na rysunku 3. Spadek ten jest skutkiem ujemnych wartości wskaźnika przyrostu naturalnego (-14) i salda migracji (-13) w 2013 roku. Według ewidencji ludności w 1990 r. w 15 miejscowościach gminy mieszkało 3 782 osób, co oznacza spadek o 619 osób w porównaniu z rokiem 2013. W 2013 roku osoby w wieku produkcyjnym stanowiły 62,5% ogółu mieszkańców, w wieku poprodukcyjnym 19,3%, natomiast w wieku przedprodukcyjnym 18,2% (rysunek 4). Na obszarze 103,6 km2 jaki zajmuje Gmina Białopole, na 1 km2 przypada 31 osób. Wynik ten jest niższy niż średnia gęstość zaludnienia dla województwa lubelskiego (86 osób/km2) oraz powiatu chełmskiego (42 osób/km2). Rysunek 4 Struktura wiekowa mieszkańców Gminy Białopole w 2013 r.

wiek wiek wiek przedprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny 19,30% 62,50% 18,20%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

2.3 Gospodarka Według danych Głównego Urzędu Statystycznego na koniec 2013 roku na terenie Gminy Białopole zarejestrowane były 152 podmioty gospodarki narodowej, w tym 11 funkcjonujące w sektorze publicznym oraz 141 w sektorze prywatnym. Ogólna liczba podmiotów na przestrzeni siedmiu lat wzrosła o 13,4% w odniesieniu do roku 2006. Podmioty gospodarki narodowej funkcjonujące na terenie Gminy Białopole prezentuje tabela 1. Tabela 1 Podmioty gospodarki narodowej funkcjonujące na terenie Gminy Białopole w latach 2006–2013 Podmioty gospodarki narodowej 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

ogółem 134 127 123 129 139 144 156 152 sektor publiczny 9 9 9 9 9 9 11 11 sektor prywatny 125 118 114 120 130 135 145 141 - spółki handlowe 1 1 1 2 3 4 4 3 - spółdzielnie 5 5 5 5 5 5 5 5 - stowarzyszenia i organizacje społeczne 8 9 9 10 11 11 11 11 - osoby fizyczne prowadzące działalność 89 83 80 86 92 97 106 103 gospodarczą - inne 22 20 19 17 19 18 19 19 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Pod względem liczby zatrudnionych pracowników na terenie gminy dominują mikroprzedsiębiorstwa stanowiące 95% ogółu, pozostałą część stanowią małe i średnie przedsiębiorstwa. W gminie brak jest przedsiębiorstwa posiadającego status dużego (zatrudniającego przynajmniej 250 pracowników). Podział ten prezentuje tabela 2.

Tabela 2 Podmioty gospodarki narodowej funkcjonujące na terenie Gminy Białopole w latach 2006–2013 według klas wielkości Podmioty gospodarki narodowej 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 wg klas wielkości 0–9 127 120 114 120 130 135 149 145 10–49 6 6 8 8 8 8 6 6 50–249 1 1 1 1 1 1 1 1 ogółem 134 127 123 129 139 144 156 152 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Do najbardziej licznych grup branżowych na terenie Gminy Białopole należą przedsiębiorstwa z kategorii handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle (32 podmioty) oraz rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (28 podmiotów). Podmioty te stanowią niemal 40% ogółu. Liczbę i udział procentowy podmiotów gospodarki narodowej wg sekcji PKD przedstawiono w tabeli 3.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Tabela 3 Podmioty gospodarki narodowej wg sekcji PKD w roku 2013 Sekcja Liczba Udział Wyszczególnienie PKD podmiotów [%]

A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 28 18,42% C Przetwórstwo przemysłowe 9 5,92% Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, D 3 1,97% gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych F Budownictwo 11 7,24% Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, G 32 21,05% włączając motocykle H Transport i gospodarka magazynowa 11 7,24% I Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 1 0,66% J Informacja i komunikacja 1 0,66% K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 10 6,58% L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 1 0,66% M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 5 3,29% Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia O 10 6,58% społeczne P Edukacja 7 4,61% Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 4 2,63% R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 3 1,97% Pozostała działalność usługowa; gospodarstwa domowe zatrudniające S i T pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące 16 10,53% usługi na własne potrzeby Ogółem 152 100,00%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Wśród największych przedsiębiorstw funkcjonujących na terenie Gminy Białopole można wyróżnić: . Elektrostal. Cegielnia Buśno; . Nadleśnictwo Strzelce w Maziarni Strzeleckiej; . Spółdzielnia Usług Rolniczych w Białopolu; . Gminna Spółdzielnia "SCh" w Białopolu; . Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w Raciborowicach, . Bank Spółdzielczy w Białopolu; . Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Białopolu; . Klinkiernia Białopole – przedsiębiorstwo prywatne;

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

2.4 Transport Sieć dróg kołowych na terenie gminy obejmuje: . drogi wojewódzkie – 9,4 km; . drogi powiatowe – 32,0 km; . drogi gminne – 48,0 km. W 2010 roku Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad przeprowadziła pomiar ruchu. W obrębie Gminy Białopole pomiar przeprowadzany był na dwóch odcinkach drogi wojewódzkiej nr 844. Wyniki pomiarów przedstawiono w tabeli 4, natomiast lokalizację odcinków na rysunku 5.

Tabela 4 Średni Dobowy Ruch (SDR) według rodzajowej struktury ruchu pojazdów silnikowych w obrębie Gminy Białopole w 2010 r. Rodzajowa struktura ruchu pojazdów silnikowych Pojazdy Odcinek Lekkie sam. Sam. ciężarowe silnikowe Sam. osob. Ciągniki pomiarowy Motocykle ciężarowe Autobusy ogółem mikrobusy bez z rolnicze (dostawcze) przyczepy przyczepą Chełm - Białopole 4441 36 3952 231 67 102 44 9 Białopole - Teratyń 3336 33 2851 220 63 113 23 33 Źródło: Lubelski Zarząd Dróg Wojewódzkich w Lublinie, www.zdw.lublin.pl

Na podstawie powyższych pomiarów można zauważyć, że w ciągu doby w 2010 r. po samej drodze wojewódzkiej nr 844 po terenie gminy poruszało się średnio ok. 3–4 tys. pojazdów. Porównując powyższe wyniki z wynikami przeprowadzonymi w 2005 r. można zauważyć, że ruch na obu badanych odcinkach wzrósł o ok. 500 pojazdów w ciągu doby. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad w prognozie na 2015 r. przewidziała analogiczny przyrost ilości pojazdów.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Rysunek 5 Średni Dobowy Ruch (SDR) w obrębie Gminy Białopole

Źródło: Lubelski Zarząd Dróg Wojewódzkich w Lublinie, www.zdw.lublin.pl

Jedną z przyczyn wzrostu ruchu pojazdów w ciągu doby w powiecie chełmskim, w tym w Gminie Białopole jest systematyczny wzrost liczby pojazdów samochodowych przypadającej na jednego mieszkańca, co prezentuje rysunek 6.

Rysunek 6 Ilość pojazdów samochodowych przypadająca na jednego mieszkańca w powiecie chełmskim w latach 2010–2013

0,75 0,71 0,68 0,65

2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

W przeciągu ostatnich lat wskaźnik ilości pojazdów przypadających na jedną osobę w powiecie chełmskim wzrósł z 0,65 do 0,75 szt. co odzwierciedla przyrost w ilości ok. 7 000 szt. pojazdów w całym powiecie. Przyjmując powyższe wskaźniki można założyć, że w analogicznym okresie w Gminie Białopole liczba pojazdów wzrosła o 270 i wynosi obecnie około 2 350 sztuk.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

2.5 Rolnictwo Na terenie gminy występują sprzyjające warunki do rozwoju rolnictwa. Dobre gleby i warunki wodne, szczególnie w odniesieniu do gruntów ornych, umożliwiają osiąganie bardzo dobrych wyników w produkcji rolnej. Z tego powodu Gmina Białopole posiada typowo rolniczy charakter z nieznacznym udziałem przemysłu. W strukturze użytkowania gruntów największą powierzchnię zajmują użytki rolne – ponad 60% całkowitej powierzchni. Na drugim miejscu są grunty leśne – 35,1%. Szczegółowa struktura użytkowania gruntów na obszarze gminy została przedstawiona na rysunku 7.

Rysunek 7 Struktura gruntów użytkowanych na terenie Gminy Białopole nieużytki 1,0% pozostałe 2,2%

grunty leśne oraz zadrzewione użytki rolne - grunty i zakrzewione razem orne 35,1% 45,1% użytki rolne - łąki trwałe 11,5%

użytki rolne - grunty pod rowami użytki rolne - sady 0,5% 1,3% użytki rolne - użytki rolne - grunty rolne pastwiska trwałe zabudowane 1,5% 1,9%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Zgodnie z Powszechnym Spisem Rolnym przeprowadzonym w 2010 roku na terenie gminy znajdowało się 759 gospodarstw rolnych. W gminie przeważają gospodarstwa o małym areale – ponad połowa ma powierzchnię poniżej 5 ha (218 w przedziale 0–1 ha oraz 210 w przedziale 1–5 ha). Podział gospodarstw według grup obszarowych prezentuje rysunek 8.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Rysunek 8 Gospodarstwa rolne wg grup obszarowych użytków rolnych w Gminie Białopole w 2010 r.

28,72% 27,67% 20,42% 10,54% 12,65%

0,00% 20,00% 40,00% 60,00% 80,00% 100,00% do 1 ha włącznie 1 - 5 ha 5 - 10 ha 10 -15 ha 15 ha i więcej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

W Gminie Białopole przeważa podstawowa produkcja rolna – zdecydowana większość terenów rolnych przeznaczona jest pod uprawę zbóż. Na terenie gminy prowadzona jest także hodowla bydła, trzody chlewnej oraz drobiu.

2.6 Środowisko przyrodnicze Obszar gminy charakteryzuje się wysokimi walorami przyrodniczymi, które związane są głównie z ekosystemami torfowiskowymi i leśnymi o dużym nagromadzeniu gatunków chronionych i rzadką fauną i florą. Teren gminy we wschodniej części jest równinny, pokryty w większości lasami, w zachodniej – lekko pofalowany, a w południowej i północnej – równinny, w sporej części bezleśny. Skupiska zieleni występują wzdłuż dróg i rowów. Malowniczości krajobrazowi w środkowej jak i we wschodniej części gminy dostarcza rzeka Wełnianka, wzdłuż której rosną drzewa i krzewy zamieszkiwane przez wiele gatunków ptaków. Na terenie Gminy Białopole znajduje się fragment Strzeleckiego Parku Krajobrazowego, Grabowiecko-Strzeleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu oraz dwóch obszarów sieci Natura 2000 – Lasy Strzeleckie i Uroczyska Lasów Strzeleckich. Ponadto utworzono tu dwa rezerwaty przyrody (Liski I i Siedliszcze) oraz trzy pomniki przyrody. Wybrane formy ochrony przyrody na terenie Gminy Białopole prezentuje rysunek 9.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Rysunek 9 Wybrane formy ochrony przyrody w obrębie Gminy Białopole

Źródło: Geoserwis Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, http://geoserwis.gdos.gov.pl

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

2.7 Klimat i powietrze atmosferyczne Klimat panujący w Gminie Białopole zalicza się do grupy klimatów umiarkowanych, przejściowych, ze znacznym wpływem kontynentalizmu. Charakterystyczną cechą jest długie, ciepłe lato i długa mroźna zima. Typowe dla tego obszaru jest także duże nasłonecznienie oraz znaczny udział wiatrów wschodnich. Najzimniejszym miesiącem jest styczeń (-4,2°C), a najcieplejszym – lipiec (17,8°C). Średnia roczna temperatura powietrza z wielolecia dla całego powiatu wynosi 7,3°C. Średnie wieloletnie sumy opadów na tym obszarze wynoszą około 575 mm/rok. Najbardziej suchymi miesiącami są styczeń i luty, o opadach 25–30 mm. Najwilgotniejszymi miesiącami są lipiec i czerwiec, o średniej sumie opadów 90 mm/miesiąc. Obszar gminy położony jest na obszarze dwóch jednostek fizycznogeograficznych: Kotliny Hrubieszowskiej i Grzędy Sokalskiej, które należą do Wyżyny Wołyńskiej. Położenie na styku dwóch wielkich jednostek fizycznogeograficznych Europy ma odzwierciedlenie w bogactwie form terenu, klimacie, urozmaiconym składzie flory i fauny, a także w bogactwie historyczno-kulturowym21.

2.8 Mieszkalnictwo Zasoby mieszkaniowe Gminy Białopole charakteryzują się występowaniem głównie zabudowy jednorodzinnej zagrodowej. Nieznaczną część stanowi zabudowa wielorodzinna. Według stanu na 2013 r. ilość mieszkań w gminie wynosiła 1 053 i zgromadzona była w 942 budynkach mieszkalnych. Zasoby mieszkaniowe w gminie prezentuje tabela 5.

Tabela 5 Zasoby mieszkaniowe Gminy Białopole w latach 2006–2013 Jednostka 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 ilość budynków mieszkalnych szt. - - 947 949 950 936 937 942 ilość mieszkań szt. 1001 1003 1007 1009 1046 1049 1050 1053 powierzchnia użytkowa m2 82159 82442 82983 83199 87301 87634 87785 88242 mieszkań przeciętna powierzchnia m2 82,1 82,2 82,4 82,5 83,5 83,5 83,6 83,8 użytkowa 1 mieszkania przeciętna powierzchnia m2 25,6 25,9 26,0 26,5 27,2 27,4 27,6 27,9 użytkowa mieszkania na 1 osobę - brak danych Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Budynki wielorodzinne w gminie są zlokalizowane w miejscowościach: Białopole, Buśno, Raciborowice, Strzelce, Maziarnia Strzelecka. Zestawienie budynków wielorodzinnych w Gminie Białopole prezentuje tabela 6.

21 Portal internetowy Informacja Gospodarcza Lubelszczyzny, www.w-lubelskie.pl.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Tabela 6 Budynki wielorodzinne na terenie Gminy Białopole

Lp. Lokalizacja Ilość mieszkań

Wspólnota Mieszkaniowa „Nasz Dom” ul. I Armii Wojska Polskiego 31 1 24 22–135 Białopole Budynek wielorodzinny, ul. Polnej 4 2 4 22–135 Białopole Budynek wielorodzinny w Buśnie 86 3 8 22–135 Białopole Budynek wielorodzinny w Buśnie 87 A 4. 6 22–135 Białopole Budynek wielorodzinny w Buśnie 88 4 6 22–135 Białopole Budynek wielorodzinny w Strzelcach 45 5 4 22–135 Białopole Budynek wielorodzinny w Strzelcach 45 A 6 4 22–135 Białopole Budynek wielorodzinny w Strzelcach 46 B 7. 6 22–135 Białopole Budynek wielorodzinny w Maziarni Strzeleckiej 5 8. 4 22–135 Białopole Budynek wielorodzinny w Maziarni Strzeleckiej 7 9. 4 22–135 Białopole Budynek wielorodzinny w Maziarni Strzeleckiej 9 10. 4 22–135 Białopole Budynek wielorodzinny w Maziarni Strzeleckiej 11 11. 4 22–135 Białopole Budynek wielorodzinny w Maziarni Strzeleckiej 13 12. 4 22–135 Białopole Budynek wielorodzinny w Maziarni Strzeleckiej 15 13. 9 22–135 Białopole Budynek wielorodzinny w Raciborowicach 89 14. 5 22–135 Białopole Budynek wielorodzinny w Raciborowicach 89 B 15. 4 22–135 Białopole Źródło: Opracowanie na podstawie danych Urzędu Gminy

Stan techniczny budynków w gminie nie jest zadowalający. Duża część budynków charakteryzuje się często złym stanem technicznym oraz niskim stopniem termomodernizacji. Ogrzewanie budynków jednorodzinnych charakteryzuje ogrzewanie piecowe, często przy udziale starych, nieefektywnych kotłów. Niekorzystnie wypada również struktura wiekowa budynków, która przedstawiona została na rysunku 10.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Rysunek 10 Struktura budynków mieszkalnych Gminy Białopole według okresu budowy

2003-2013 r. przed 1918 r. 2% 1989 - 2002 r. 4% 8%

1918 - 1944 r. 11%

1979 - 1988 r. 17%

1971 - 1978 r. 1945 - 1970 r. 16% 42%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

W Gminie Białopole przeważają budynki wznoszone pomiędzy 1945 a 1970 rokiem (42%). Wchodzą one w skład grupy budynków wznoszonych przed 1989 rokiem, charakteryzujących się technologiami znacznie odbiegającymi pod względem cieplnym od obecnie obowiązujących standardów. Grupa ta stanowi 90% całkowitej liczby budynków i ogólnie przyjmuje się, że nieocieplone budynki z tej grupy wymagają termomodernizacji.

2.9 Infrastruktura wodno-ściekowa, gospodarka odpadami 2.9.1 Zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków W zakresie zaopatrzenia w wodę Gmina Białopole korzysta z wodociągów grupowych zasilanych z dwóch ujęć, które są własnością gminy – są to ujęcia Białopole i Raciborowice. Na terenie Gminy Białopole w 2013 r. długość sieci wodociągowej wynosiła 80,5 km i 789 przyłączy do budynków mieszkalnych, co stanowi 99,9% ogólnej ilości budynków mieszkalnych. Ludność gminy korzystająca z sieci to 3 159 osób, co stanowi 99,9% ogółu. W przypadku sieci kanalizacyjnej powyższe dane przedstawiają się niekorzystnie. Widoczne są znaczące dysproporcje pomiędzy rozwojem sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. Sieć kanalizacyjna na terenie gminy ma długość 3,85 km, a w jej skład wchodzi 47 przyłączy prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania. Z sieci kanalizacyjnej korzysta jedynie 282 osób, co stanowi zaledwie 8,7% ogólnej liczby. Powyższe dane przedstawiono w tabeli 7.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Tabela 7 Charakterystyka infrastruktury wodno-ściekowej na terenie Gminy Białopole w latach 2006–2013 Rok Parametr 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Wodociąg długość czynnej sieci rozdzielczej km 74,1 74,2 74,2 74,2 76,9 76,9 80,5 80,5 połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego szt. 763 763 765 767 782 782 789 789 zamieszkania woda dostarczona gospodarstwom dam3 74,8 63,5 62,6 62,9 64,8 68,7 68,4 65,7 domowym ludność korzystająca z sieci osoba 2045 2030 2033 2003 2067 2056 3159 3159 wodociągowej ludność korzystająca z instalacji % 63,7 63,7 63,8 63,8 64,4 64,4 99,9 99,9 w stosunku do ogółu zużycie wody w gospodarstwach m3 23,2 19,9 19,7 19,9 20,2 21,5 21,4 20,7 domowych ogółem na 1 mieszkańca zużycie wody w gospodarstwach m3 36,6 31,3 30,8 31,4 31,3 33,4 21,6 20,8 domowych ogółem na 1 korzystającego Kanalizacja długość czynnej sieci kanalizacyjnej km 3,85 3,85 3,85 3,85 3,85 3,85 3,85 3,85 połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego szt. 49 49 50 50 53 53 47 47 zamieszkania ścieki odprowadzone dam3 14,0 16,0 19,0 17,0 15,0 15,0 15,0 15,0 ludność korzystająca z sieci osoba 284 282 285 282 296 304 284 282 kanalizacyjnej ludność korzystająca z instalacji % 8,7 8,7 8,8 8,7 9,1 9,4 8,7 8,9 w stosunku do ogółu Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

W gminie od 1994 roku funkcjonuje mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków w miejscowości Białopole, która oczyszcza ścieki wytworzone jedynie przez mieszkańców Gminy Białopole. Wielkość oczyszczalni jest równa 3 800 RLM, a jej przepustowość wynosi 100 m3/dobę. W 2013 r. łącznie z wodami infiltracyjnymi i ściekami dowożonymi oczyszczono 16 dam3 ścieków. Większość miejscowości Gminy Białopole cechuje rozproszona zabudowa. Budowa kanalizacji na tych terenach jest nieopłacalna, z tego powodu większość mieszkańców korzysta ze zbiorników bezodpływowych na nieczystości ciekłe. W 2013 r. ilość zbiorników wynosiła 626 sztuk. Nieczystości ze zbiorników trafiają do oczyszczali za pomocą samochodu asenizacyjnego, jednak szacuje się, że znaczna ich część w nieoczyszczonej formie trafia do gruntu, stwarzając tym samym zagrożenie dla jakości środowiska wodnego.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Zużycie wody na terenie Gminy Białopole w 2013 r. kształtowało się na poziomie 171,5 dam3, z czego ok. 58% zużywał sektor rolnictwa i leśnictwa. Poziom zużycia w ostatnich latach w gminie prezentuje tabela 8.

Tabela 8 Zużycie wody na terenie Gminy Białopole w latach 2006–2013 Zużycie wody na potrzeby gospodarki rok 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 narodowej i ludności w ciągu roku Ogółem dam3 169,8 159,5 157,7 229,5 168,7 173,5 172,7 171,5 Przemysł dam3 3 3 0 1 0 0 0 0 rolnictwo i leśnictwo dam3 90 90 90 162 100 100 100 100 eksploatacja sieci wodociągowej dam3 76,8 66,5 67,7 66,5 68,7 73,5 72,7 71,5 eksploatacja sieci wodociągowej – dam3 74,8 63,5 62,6 62,9 64,8 68,7 68,4 65,7 gospodarstwa domowe udział przemysłu w zużyciu wody % 1,8 1,9 0 0,4 0 0 0 0 ogółem zużycie wody na 1 mieszkańca m3 52,9 50,1 49,5 73,1 52,5 54,3 54,2 54,2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

2.9.2 Gospodarka odpadami Na terenie Gminy Białopole w 2013 r. zebrano łącznie 104,84 tony zmieszanych odpadów komunalnych, co oznacza, że na 1 mieszkańca przypada ok. 31 kg odpadów.

Tabela 9 Ilość odpadów komunalnych na terenie Gminy Białopole w latach 2006–2013 Zmieszane odpady zebrane rok 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 w ciągu roku Ogółem t 60 74,4 243,61 166,6 160 110,73 151,44 104,84 ogółem na 1 mieszkańca kg 18,6 23,3 76,5 52,7 49,8 34,6 47,5 33,1 z gospodarstw domowych t 42 42 198,4 136,8 147 93,87 136,55 98,54 odpady z gospodarstw domowych kg 13 13,1 62,3 43,3 45,7 29,3 42,8 31,1 przypadające na 1 mieszkańca Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Według danych Urzędu Gminy Białopole poziomy recyklingu osiągnięte przez gminę za rok 2012 kształtowały się następująco: . papier, metal, szkło, tworzywa sztuczne – 18,4%, . odpady ulegające biodegradacji – 28,0%. Od 1 lipca 2013 roku w gminie funkcjonuje nowy system selektywnej zbiórki odpadów, polegający na rozdziale odpadów na następujące frakcje: . mokra (np. resztki jedzenia, odpady z pielęgnacji roślin doniczkowych itp.) – gromadzona w pojemnikach lub workach oznaczonych napisem „MOKRE” lub kolorem czarnym; . sucha (np. papier i tektury, plastik, tworzywa sztuczne, metale, tekstylia) – gromadzona w pojemnikach i workach oznaczonych napisem „SUCHE” lub kolorem żółtym;

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

. szkło (np. opróżnione słoiki, butelki) w pojemnikach lub workach oznaczonych napisem „SZKŁO” lub kolorem zielonym. Dopuszcza się przekazywanie pozostałych frakcji odpadów tj. chemikalia, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, meble i inne odpady wielkogabarytowe, odpady budowlane i rozbiórkowe oraz zużyte opony powstałe w gospodarstwie domowym do punktu selektywnej zbiórki odpadów w pomieszczeniach magazynowych Cegielni Buśno. Wywóz odpadów komunalnych z posesji na terenie Gminy Białopole prowadzony jest raz w miesiącu przez Gminny Zakład Obsługi sp. z o.o. Kolonia Okopy.

2.10 Zaopatrzenie w energię elektryczną i ciepło Gmina Białopole jest całkowicie zelektryfikowana i zasilana napowietrzną siecią zasilająco rozdzielczą średniego napięcia (15 kV). Energię elektryczną dostarcza Rejonowy Zakład Energetyczny z Chełma. W Białopolu ogrzewanie odbywa się w oparciu o indywidualne źródła ciepła – kotłownie zbiorcze oraz indywidualne (piece opalane olejem opałowym, paliwem stałym, lub gazem propan-butan). Miejscowość nie posiada kompleksowej sieci ciepłowniczej. Sytuacja taka powoduje, iż w wyniku spalania w kotłowniach i paleniskach przydomowych koksu, węgla, drewna itp., do atmosfery przedostaje się sporo zanieczyszczeń wpływających na czystość powietrza. Lokalne kotłownie stanowią w większości niewielkie punktowe źródła (do 50 kW). Zaopatrują w ciepło odbiorców na potrzeby ogrzewania budynków oraz przygotowania ciepłej wody użytkowej. Kotłownie lokalne dostarczają ciepło głównie do obiektów użyteczności publicznej (urzędów i instytucji, placówek oświatowych i kulturalnych).

2.11 Zaopatrzenie w gaz Gmina nie posiada sieci gazowej gazu przewodowego. Mieszkańcy gminy dla potrzeb gospodarstw domowych korzystają z gazu bezprzewodowego. Zaopatrzenie w energię gazu odbywa się dystrybucją gazu płynnego (w butlach). W 1996 roku opracowano dla gmin Żmudź, Dubienka i Białopole program gazyfikacji. Gmina ma możliwość podłączenia do gazociągu wysokoprężnego DN 200 w miejscowości Kamień, poprzez budowę gazociągu lokalnego DN 100 oraz stacji redukcyjno-pomiarowej. Rozwój sieci gazociągowej zależny jest jednak od czynników ekonomicznych (konkurencyjność w stosunku do innych nośników energii).

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

2.12 Energia odnawialna Energia ze źródeł odnawialnych oznacza energię pochodzącą z naturalnych powtarzających się procesów przyrodniczych, pozyskiwaną z odnawialnych niekopalnych źródeł energii. W Polsce istnieje możliwość pozyskania i zużycia energii z następujących odnawialnych źródeł: . energii wodnej, . energii geotermalnej, . energii słonecznej, . energii wiatrowej, . odpadów komunalnych, . biopaliw stałych, . biogazu, . biopaliw ciekłych (dla transportu), . ciepła otoczenia (środowiska naturalnego).

Odnawialne źródła energii (OZE) stanowią alternatywę dla tradycyjnych pierwotnych nieodnawialnych nośników energii (paliw kopalnych). Ich zasoby uzupełniają się w naturalnych procesach, co praktycznie pozwala traktować je jako niewyczerpalne. Ponadto pozyskiwanie energii z tych źródeł, w porównaniu do źródeł tradycyjnych (kopalnych), jest bardziej przyjazne środowisku naturalnemu. Wykorzystywanie OZE w znacznym stopniu zmniejsza szkodliwe oddziaływanie energetyki na środowisko naturalne, głównie poprzez ograniczenie emisji szkodliwych substancji, zwłaszcza gazów cieplarnianych. Na przestrzeni ostatnich lat systematycznie rośnie w Polsce znaczenie energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego wolumen produkcji energii ze źródeł odnawialnych w 2013 r. wyniósł 11,9% w ogólnym pozyskaniu energii pierwotnej, co prezentuje rysunek 11.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Rysunek 11 Udział energii ze źródeł odnawialnych w ogólnym pozyskaniu energii pierwotnej ogółem w latach 2008–2013 w Polsce

11,70% 11,90% 10,20% 10,90% 9,00% 7,60%

2008 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Z każdym kolejnym rokiem wzrasta w Polsce moc zainstalowanych elektrowni wykorzystujących odnawialne źródła energii. W 2014 r. moc ta wyniosła 6 028,6 MW i w porównaniu do roku 2006 wzrosła ponad 4-krotnie, co możemy zaobserwować na rysunku 12.

Rysunek 12 Moc zainstalowana [MW] elektrowni wykorzystujących odnawialne źródła energii w Polsce w latach 2006–2014

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Regulacji Energetyk, www.ure.gov.pl

W porównaniu do roku 2010 wzrost ten był prawie 2,5-krotny, jednak w rozróżnieniu na rodzaj elektrowni można wydzielić te, które rozrastają się szybciej od pozostałych. Największy udział całkowitej mocy zainstalowanej stanowią elektrownie wiatrowe (64%), których moc w porównaniu do 2010 r. wzrosła ponad 3-krotnie. Drugi

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole udział stanowią elektrownie na biomasę (16,7%), których moc zainstalowana wzrosła prawie 3-krotnie. Najmniejszy wzrost odnotowały elektrownie wodne, jednak ich udział w ogólnej ilości jest nadal znaczący, w granicach 16%. Najmniejszy udział stanowią elektrownie słoneczne (0,3%), jednak w porównaniu do roku 2013 moc zainstalowana tych elektrowni wzrosła 11-krotnie.

Rysunek 13 Moc zainstalowana [MW] elektrowni wkorzystujących odnawialne źródła energii w Polsce według rodzaju w latach 2010–2014 4000,0 MW

3500,0 MW

3000,0 MW

2500,0 MW

2000,0 MW

1500,0 MW

1000,0 MW

500,0 MW

0,0 MW 2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r. 2014 r. Elektrownie na biogaz 82,9 MW 103,5 MW 131,2 MW 162,2 MW 188,6 MW Elektrownie na biomasę 356,2 MW 409,7 MW 820,7 MW 986,9 MW 1008,2 MW Elektorwnie słoneczne 0,0 MW 1,1 MW 1,3 MW 1,9 MW 21,0 MW Elektrownie wiatrowe 1180,3 MW 1616,4 MW 2496,8 MW 3389,6 MW 3833,9 MW Elektrownie wodne 937,0 MW 951,4 MW 966,1 MW 970,1 MW 977,0 MW

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Regulacji Energetyki, www.ure.gov.pl

Energia wiatrowa Pochodną energii słonecznej jest siła wiatru. Zasoby energii wiatru są niewyczerpalne, ponieważ wiatry są stale podtrzymywane przez Słońce. Wieloletnie obserwacje Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej zakwalifikowały obszar Gminy Białopole do strefy III – korzystnych warunków do rozwoju energetyki wiatrowej, co oznacza możliwość uzyskania energii 500÷750 kWh/m2rok na wysokości 10 m nad powierzchnią gruntu i 750÷1000 kWh/m2rok na wysokości 30 m w terenie o klasie szorstkości „0”. Mapę stref energetycznych wiatru w Polsce prezentuje rysunek 14.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Rysunek 14 Strefy energetyczne wiatru w Polsce

Źródło: Strona internetowa miesięcznika elektro.info, www.elektro.info.pl

Energia słoneczna Energia promieniowania słonecznego przetwarzana jest na ciepło lub na energię elektryczną poprzez zastosowanie: . płaskich, tubowo-próżniowych i innego typu kolektorów słonecznych (cieczowych lub powietrznych) do podgrzewania ciepłej wody użytkowej, wody w basenach kąpielowych, ogrzewania pomieszczeń, w procesach suszarniczych, w procesach chemicznych; . ogniw fotowoltaicznych do bezpośredniego wytwarzania energii elektrycznej; . termicznych elektrowni słonecznych. Energia słoneczna wykorzystywana w systemach biernego ogrzewania (poprzez system zysków bezpośrednich przez okna, przybudowaną szklarnię i inne), chłodzenia i oświetlenia pomieszczeń nie jest uwzględniana w sprawozdawczości statystycznej. Jak obrazuje rysunek 15 teren Gminy Białopole znajduje się w korzystnej strefie potencjalnego wykorzystania energii słonecznej. Średnioroczna suma promieniowania słonecznego wynosi ok. 1 100 kWh/m2 rocznie. Średnie roczne sumy usłonecznienia w godzinach na tych terenach wynoszą od 1 600 do 1 650 h/rok. Oznacza to, że gmina

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole dysponuje znacznymi potencjałami jeśli chodzi o rozwój energii pochodzącej z promieniowania słonecznego. Rysunek 15 Roczna suma nasłonecznienia na obszarze Polski

Źródło: Portal Energia, Gospodarka, OZE, www.energiamax.pl

Biorąc pod uwagę dane o nasłonecznieniu Lubelszczyzny szacuje się, że właściwe zamontowana instalacja solarna pozwala na zaspokojenie w skali roku do 75% zapotrzebowania na ciepłą wodę użytkową i do 40% na ogrzewanie. Pozwala to na istotną redukcję zużycia paliw stałych, a tym samym na poprawę jakości powietrza.

Energia wodna Energia wodna (potencjalna i kinetyczna) jest określana przez wielkość energii elektrycznej wytwarzanej w elektrowniach wodnych. Do energii odnawialnej zalicza się jedynie produkcję energii elektrycznej w elektrowniach na dopływie naturalnym (przepływowych). Przez teren Gminy Białopole przepływają cieki wodne o małych możliwościach wykorzystania energii wodnej do wytwarzania energii elektrycznej, tj. umożliwiające budowę małych elektrowni wodnych.

Energia geotermalna Energia geotermalna jest to ciepło pozyskiwane z głębi ziemi w postaci gorącej wody lub pary wodnej. Polska należy do jednych z bogatszych krajów Europy jeśli chodzi

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole o zasoby energetycznie źródeł geotermalnych. Energia geotermalna jest użytkowana bezpośrednio jako ciepło grzewcze dla potrzeb komunalnych oraz w procesach produkcyjnych w rolnictwie, a także do wytwarzania energii elektrycznej (przy wykorzystaniu pary suchej lub solanki o wysokiej entalpii).

Rysunek 16 Mapa Polski z temperaturą na głębokości 2000 metrów p.p.t.

Źródło: Strona internetowa Państwowego Instytutu Geologicznego, www.pgi.gov.pl

Najlepsze możliwości rozwoju energetyki geotermalnej występują zazwyczaj na obszarach wysokich wartości strumienia cieplnego (oznaczone na rysunku 16 kolorem czerwonym), przy jednoczesnej obecności formacji wodonośnych o dobrych warunkach hydrogeologicznych. W związku z tym Gmina Białopole nie charakteryzuje się znaczącym potencjałem wykorzystania energii geotermalnej.

Biomasa – biogaz i paliwa stałe Biogaz to gaz palny składający się w przeważającej części z metanu i dwutlenku węgla, uzyskiwany w procesie beztlenowej fermentacji biomasy. Wyodrębnia się: . biogaz wysypiskowy, uzyskiwany w wyniku fermentacji odpadów na składowiskach; . biogaz z osadów ściekowych, wytwarzany w wyniku beztlenowej fermentacji osadów ściekowych; . pozostałe biogazy:

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

 biogaz rolniczy uzyskiwany w procesie beztlenowej fermentacji biomasy pochodzącej z upraw energetycznych, pozostałości z produkcji roślinnej i odchodów zwierzęcych;  biogaz uzyskiwany w procesie beztlenowej fermentacji biomasy pochodzącej z odpadów w rzeźniach, browarach i pozostałych branżach żywnościowych.

W Polsce na przestrzeni ostatnich lat następuje stały wykładniczy przyrost mocy biogazowi rolniczych w Polsce, co obrazuje rysunek 17. Obecnie w 2015 roku funkcjonują biogazownie o mocy ok. 230 MW, jednak szacuje się, że w roku 2020 wartość ta może wzrosnąć ponad 4-krotnie.

Rysunek 17 Przyrost mocy biogazowni rolniczych w Polsce od 2010 do 2020 roku według szacunków KPD

980 MW

730 MW

480 MW 380 MW 280 MW 230 MW 180 MW 120 MW 140 MW 80 MW 100 MW

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Źródło: Krajowy plan działania w zakresie energii odnawialnej

Biopaliwa stałe obejmują organiczne, niekopalne substancje o pochodzeniu biologicznym, które mogą być wykorzystywane w charakterze paliwa do produkcji ciepła lub wytwarzania energii elektrycznej. Podstawowym biopaliwem stałym jest drewno opałowe występujące w postaci polan, okrąglaków, zrębków, brykietu, peletu oraz odpadów z leśnictwa w postaci drewna niewymiarowego: gałęzi, żerdzi, przecinek, krzewów, chrustu, karp, a także odpady z przemysłu drzewnego (wióry, trociny) i papierniczego (ług czarny). Odrębną grupę stanowią paliwa pochodzące z plantacji przeznaczonych na cele energetyczne (drzewa szybko rosnące, byliny dwuliścienne, trawy wieloletnie, zboża uprawiane w celach energetycznych) oraz pozostałości organiczne z rolnictwa i ogrodnictwa (np. odpady z produkcji ogrodniczej, odchody zwierzęce, słoma). Do grupy biopaliw stałych zaliczany jest również węgiel drzewny, rozumiany jako stałe pozostałości destylacji rozkładowej oraz pirolizy drewna i innych substancji roślinnych.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Gmina Białopole to w ponad 60% gmina rolnicza, a 35% to lasy i grunty leśne. Gmina posiada dobre zaplecze dla wytwarzania ekopaliw z biomasy. Struktura użytkowania gruntów wykazuje duży areał gruntów uprawowych (w szczególności zbóż). Na nieużytkach mogą być uprawiane celowe rośliny energetyczne. Struktura gminy pozwala przeznaczyć grunty pod uprawę roślin energetycznych m.in. rzepaku, wierzby energetycznej i innych. Ponadto odpady powstałe w procesie produkcji rolniczej, w szczególności słoma zbóż i rzepaku, należy traktować jako lokalne zasoby paliw i energii, które należy przetworzyć na wysokokaloryczne paliwo.

Biopaliwa ciekłe (dla transportu) Biopaliwa są wytwarzane z surowców pochodzenia organicznego (z biomasy lub biodegradowalnych frakcji odpadów). Produktami tymi są: bioetanol, biodiesel, biometanol, biodimetyloeter, bio-ETBE, bio-MTBE, jak również naturalne oleje roślinne. Biopaliwa są wykorzystywane jako biokomponenty dodawane do paliw silnikowych wytwarzanych z ropy naftowej. Dodatkami najczęściej stosowanymi są: bioetanol (dodatek do benzyn silnikowych) i biodiesel (dodatek do olejów napędowych). W Gminie Białopole brak jest instalacji do wytwarzania biopaliw ciekłych.

Odpady komunalne W krajowej sprawozdawczości statystycznej z zakresu gospodarki paliwami i energią uwzględniane są również paliwa odpadowe pochodzące z palnych odpadów przemysłowych i komunalnych, takich jak: guma, tworzywa sztuczne, odpady olejów i innych podobnych produktów. Mają one postać stałą lub ciekłą i zaliczane są do paliw odnawialnych lub nieodnawialnych, w zależności od tego czy ulegają biodegradacji. Do paliw odnawialnych wykorzystywanych w procesie wytwarzania energii elektrycznej i/lub ciepła zaliczane są odnawialne stałe odpady komunalne o pochodzeniu biologicznym spalane w odpowiednio przystosowanych instalacjach. Są to odpady z gospodarstw domowych, szpitali i sektora usług (biomasa odpadowa), zawierające frakcje organiczne ulegające biodegradacji. Na obszarze Gminy Białopole nie wykorzystuje się odpadów komunalnych do pozyskania energii.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Ciepło otoczenia Zaliczane do energii ze źródeł odnawialnych ciepło otoczenia jest wychwytywane przez pompy ciepła z powietrza atmosferycznego (zewnętrznego), gruntu (geotermia płytka) oraz wód gruntowych i powierzchniowych (rzeki, stawy, jeziora). Gmina Białopole dysponuje potencjałem do wykorzystania pomp ciepła, zarówno w budynkach mieszkalnych i użyteczności publicznej, jak i rolnictwie. Obecny rynek dysponuje coraz większą ofertą urządzeń importowanych i krajowych, w tym pompami ciepła małej mocy grzewczej (5–20 kW) dla potrzeb domów jednorodzinnych.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

3. Inwentaryzacja emisji dwutlenku węgla

Poniższy rozdział zawiera wyniki przeprowadzonej bazowej inwentaryzacji emisji

CO2, a także prognozę emisji w roku 2020 w przypadku scenariusza niepodjęcia przez samorząd lokalny żadnych działań poprawiających efektywność energetyczną na terenie

Gminy Białopole. Celem bazowej inwentaryzacji emisji (BEI) jest wyliczenie ilości CO2 wyemitowanego wskutek zużycia energii na terenie Gminy Białopole w roku bazowym.

3.1 Metodologia inwentaryzacji dla PGN Przy sporządzaniu inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych do powietrza wykorzystano wytyczne Porozumienia Burmistrzów Jak opracować Plan Działań na rzecz Zrównoważonej Energii (SEAP) – poradnik. Poradnik określa ramy oraz podstawowe założenia wykonania inwentaryzacji emisji CO2 na potrzeby Planu Gospodarki Niskoemisyjnej. Do obliczenia wielkości emisji posłużono się metodą wykorzystania „standardowych” wskaźników emisji zgodnie z zasadami Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC), które obejmują całość emisji CO2 wynikłej z końcowego zużycia energii na terenie gminy. W tej metodzie uwzględnia się zarówno emisje bezpośrednie – związane ze spalaniem paliw w budynkach, instalacjach i transporcie, jak i emisje pośrednie – towarzyszące produkcji energii elektrycznej, ciepła i chłodu wykorzystywanych przez mieszkańców. W niniejszej inwentaryzacji posłużono się wskaźnikami bazując o wytyczne IPCC z 2006 roku oraz inne wskaźniki, które również są zgodne z zasadami IPCC. W celu oszacowania wielkości emisji gazów cieplarnianych przyjęto następujące założenia metodologiczne: . inwentaryzacja obejmuje obszar w granicach administracyjnych Gminy Białopole; . jako rok bazowy, w stosunku do którego władze lokalne będą się starały ograniczyć

wielkość emisji CO2 do roku 2020, przyjęto rok 2013; jest to rok, dla którego można było zgromadzić pełne i wiarygodne dane we wszystkich grupach odbiorców, wytwórców i dostawców energii;

. działaniami objęto zużycie energii i związaną z nim emisję CO2 w sektorach przedstawionych na schemacie 2.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Schemat 2 Schemat inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych

Sektory

Mieszkalnictwo komunalne

Obiekty użyteczności publicznej

Działalność gospodarcza

Oświetlenie publiczne

Transport publiczny i prywatny

Źródło: Opracowanie własne

. inwentaryzację sporządzono w oparciu o końcowe zużycie energii na terenie gminy, tj. energii elektrycznej, energii cieplnej (na potrzeby ogrzewania i c.w.u), energii gazu, energii paliw (transport).

. do obliczenia wartości emisji CO2 wykorzystano następujący wzór obliczeniowy:

gdzie:

ECO2 – wartość emisji CO2 [MgCO2] C – zużycie energii EF – wskaźnik emisji

Przy szacowaniu zużycia energii posłużono się dwiema metodami analitycznymi: „bottom-up” oraz „top-down”. Metoda „bottom-up” (z dołu do góry) polega na zbieraniu danych u źródła i rozciąganiu ich na całą populację. Każda jednostka podlegająca inwentaryzacji udostępnia dane, które później agreguje się w taki sposób, aby były one reprezentatywne dla całego danego obszaru. Metoda „top-down” (z góry na dół) polega na pozyskaniu zagregowanych danych dla większej jednostki lub obszaru i rozdzielaniu ich na mniejsze sektory.

Obliczenia wartości emisji CO2 przeprowadzono za pomocą arkusza kalkulacyjnego Microsoft Excel, przeliczając dane wejściowe (ilość zużytej energii, paliwa, wytworzonych

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole odpadów etc.) na wielkość emisji dwutlenku węgla za pomocą wskaźników emisji. Wskaźniki emisji dla stosowanych typów paliw na terenie Gminy Białopole prezentuje tabela 10.

Tabela 10 Wskaźniki emisji dla stosowanych typów paliw na terenie Gminy Białopole

Wskaźnik emisyjności CO2 Jednostka Wartość

[MgCO2/MWh] 0,341 węgiel kamienny [kgCO2/GJ] 94,6

[MgCO2/MWh] 0,276 olej opałowy [kgCO2/GJ] 76,59

energia elektryczna [MgCO2/MWh] 0,812

[MgCO2/MWh] 0,225 ciekły gaz ziemny [kgCO2/GJ] 68,61

drewno opałowe i odpady pochodzenia drzewnego [kgCO2/GJ] 109,76

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wytycznych IPCC z 2006

Źródłem danych wyjściowych o zużyciu energii były m.in.: . dane statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego; . dokumenty strategiczne i planistyczne Gminy Białopole; . materiały udostępnione przez Urząd Gminy Białopole; . dane udostępnione przez dystrybutorów energii; . dane pozyskane za pomocą badań ankietowych wśród mieszkańców i przedsiębiorców.

3.2 Bazowa inwentaryzacja emisji – rok 2013

Całościowa emisja dwutlenku węgla z sektorów uwzględnionych w PGN w obszarze Gminy Białopole kształtuje się na poziomie 14 121,3 MgCO2 w roku 2013, przyjętym jako rok bazowy. Największe źródło emisji zanieczyszczeń stanowi sektor budownictwa mieszkalnego oraz transportu – łącznie 90% ogólnej emisji. W dalszej kolejności z wielkością 6,2%, co stanowi 876,1 MgCO2, zajmuje sektor budynków użyteczności publicznej. Wielkość emisji CO2 z poszczególnych sektorów prezentuje rysunek 18.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Rysunek 18 Emisja CO2 w Mg z poszczególnych sektorów w Gminie Białopole w roku 2013 8120,3

4995,8

885,2 487,9 39,4

Budynki użyteczności Budynki mieszkalne Transport Oświetlenie Podmioty publicznej gospodarcze

Źródło: Opracowanie własne

Na rysunku 19 przedstawiono procentowe rozłożenie udziału poszczególnych sektorów.

Rysunek 19 Procentowy rozkład emisji CO2 z poszczególnych sektorów w Gminie Białopole w roku 2013

0,27% 3,36% 6,09% Budynki użyteczności publicznej

Budynki mieszkalne

Transport 34,39%

Oświetlenie

55,89% Podmioty gospodarcze

Źródło: Opracowanie własne

W podrozdziałach poniżej przedstawiono szczegółowy opis inwentaryzacji w odniesieniu do poszczególnych sektorów uwzględnionych w Planie Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole.

3.2.1 Obiekty użyteczności publicznej

W niniejszym podrozdziale przedstawiono emisję CO2 wynikającą z funkcjonowania obiektów użyteczności publicznej zlokalizowanych na terenie Gminy Białopole. W związku z powyższym w inwentaryzacji uwzględniono następujące budynki:

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

. Zespół Szkół w Białopolu, ul. I Armii Wojska Polskiego 35, 22-135 Białopole; . Publiczna Szkoła Podstawowa, Strzelce 43b, 22-135 Białopole; . Spółdzielnia Usług Rolniczych, ul. Polna 4, 22-135 Białopole; . Urząd Pocztowy, ul. Chełmska 9, 22-135 Białopole; . Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska, ul. Chełmska 9, 22-135 Białopole; . Urząd Stanu Cywilnego, ul. Chełmska 1, 22-135 Białopole; . Gminny Ośrodek Kultury, ul. Chełmska 1, 22-135 Białopole; . Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, ul. Chełmska 1, 22-135 Białopole; . Urząd Gminy Białopole, ul. Chełmska 1, 22-135 Białopole; . Bank Spółdzielczy, ul. Chełmska 1a, 22-135 Białopole; . Świetlice wiejskie w Teresinie, Kicinie i Raciborowicach; . Remizo-świetlice wiejskie w Białopolu, Strzelcach, Strzelcach Kolonii, Raciborowicach Kolonii, Buśnie, Kurmanowie i Teremcu; . Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej – Ośrodek Zdrowia, ul. Hrubieszowska 1, 22-135 Białopole; . Apteka, ul. Hrubieszowska 1a, 22-135 Białopole; . Apteka, ul. Chełmska 9, 22-135 Białopole; . Kościół – parafia pw. Matki Bożej Częstochowskiej, ul. Chełmska 2a, 22-135 Białopole; . Kościół – parafia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, Buśno, 22-135 Białopole; . Kaplica pw. Miłosierdzia Bożego, Strzelce, 22-135 Białopole; . Kościół Zielonoświątkowy, ul. Chełmska 24, 22-135 Białopole; . Zbór Świadków Jehowy – Sala Królewska, Kicin, 22-135 Białopole; . Restauracja Arka, ul. Chełmska 9a, 22-135 Białopole.

Na podstawie danych uzyskanych z badania ankietowego określona została struktura zużycia paliw i energii w budynkach użyteczności publicznej na terenie Gminy Białopole. Uzyskane dane pozwoliły na oszacowanie łącznej ogrzewanej powierzchni użytkowej, która wynosiła w 2014 roku ok. 5 771 m2 oraz ok. 9 056 m2 po uwzględnieniu ilości kondygnacji. Z uwagi na przyjęcie roku 2013 jako roku bazowego i braku informacji o rozbudowie budynków użyteczności publicznej w tym okresie przyjęto, iż powierzchnia budynków w ciągu roku nie zmieniła się. Budynki użyteczności publicznej w większości ogrzewane są za pomocą kotłowni węglowych. W części budynków funkcjonuje kotłownia olejowa. W ostatnich latach w niektórych budynkach przeprowadzono prace termomodernizacyjne (m.in. ocieplenie,

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole wymiana stolarki okiennej i drzwiowej), które wpłynęły na ograniczenie zapotrzebowania na energię. Poniżej w tabeli 11 przedstawiono informację o zużyciu energii i wielkości emisji

CO2 z sektora budynków użyteczności publicznej.

Tabela 11 Zużycie energii i wielkość emisji w budynkach użyteczności publicznej w Gminie Białopole w 2013 roku

Wskaźnik Jednostka Wartość

Łączna powierzchnia budynków [m2] 9056

cieplną [GJ/rok] 5959

na energię elektryczną [MWh/rok] 431

Zapotrzebowanie

ogrzewanie [MgCO2/rok] 535 2 2

energia elektryczna [MgCO2/rok] 350

wg sektora Emisja CO Ogółem [MgCO2/rok] 885 Źródło: Opracowanie własne

W planach do roku 2020 uwzględniono renowację części obiektów. Termomodernizacja, wymiana okien i drzwi oraz zastosowanie OZE pozwolą na zniwelowanie wielkości emisji z powyższego sektora.

3.2.2 Mieszkalnictwo komunalne Budynki mieszkalne w Gminie Białopole w głównej mierze obejmują zabudowę jednorodzinną, o charakterze rozproszonym. Wszystkie obiekty w tym sektorze ogrzewane są przez indywidualne źródła ciepła – nośnikiem energii wykorzystywanym do ogrzewania pomieszczeń i przygotowania ciepłej wody użytkowej jest głównie węgiel kamienny oraz w małym stopniu drewno. Nieznaczny odsetek stanowi zabudowa wielorodzinna. Do przygotowania posiłków mieszkańcy korzystają z gazu bezprzewodowego w postaci butli gazowych. W Gminie Białopole 42% budynków było wznoszone pomiędzy 1945 a 1970 rokiem. Jak obrazuje zestawienie w tabeli 12 budynki te charakteryzują się dużym sezonowym zapotrzebowaniem na energię. W obliczeniach w ramach PGN uwzględniono zależność wieku budynku do orientacyjnego sezonowego zapotrzebowania na energię, obliczając średni wskaźnik dla wszystkich budynków mieszkalnych w gminie oraz

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole odpowiednio niwelując w związku z tym, iż część budynków została poddana renowacji w celu zmniejszenia zapotrzebowania.

Tabela 12 Wskaźniki sezonowego zużycia energii na potrzeby ogrzewania i wentylacji w zależności od wieku budynków (nieuwzględniające podgrzania ciepłej wody i strat) Budynki Orientacyjne sezonowe zużycia energii budowane Obowiązująca norma na ogrzewanie kWh/m2rok w okresie do 1966 brak uregulowań 270–350 BN-64/B-03404 1967–1985 240–280 BN-674/B-03404 1986–1992 PN-82/B-02020 160–200 1993–1996 PN-91/B-02020 120–160

1997–2012 Zarządzenia MGPiM dot. wskaźnika "Eo" 90–120 Źródło: Obowiązujące normy prawne lub przepisy

W ramach inwentaryzacji zużycia energii zebrano dane o paliwach używanych do wytworzenia energii na cele grzewcze, energii potrzebnej do przygotowania posiłków, a także o wielkości zużycia energii elektrycznej w budynkach mieszkalnych. Wyniki obliczeń zużycia energii elektrycznej oraz innych nośników energii na potrzeby ogrzewania budynków, a także emisji CO2 zostały przedstawione w tabeli 13.

Tabela 13 Zużycie energii i wielkość emisji w budynkach mieszkalnych w Gminie Białopole w 2013 roku

Wskaźnik Jednostka Wartość

zabudowa wielorodzinna [GJ/rok] 7953

cieplną zabudowa jednorodzinna [GJ/rok] 58442

energię elektryczną [MWh/rok] 2264

Zapotrzebowanie na do podgrzewania posiłków [GJ/rok] 3021

zabudowa wielorodzinna [MgCO2/rok] 546

2 2 zabudowa jednorodzinna [MgCO2/rok] 5529

energia elektryczna [MgCO2/rok] 1838 wg sektora

Emisja CO z przygotowania posiłków [MgCO2/rok] 207

Ogółem [MgCO2/rok] 8120 Źródło: Opracowanie własne

Jak obrazują obliczenia największa emisja CO2 w sektorze mieszkalnictwa pochodzi z tytułu ogrzewania w zabudowie jednorodzinnej – stanowi 68% ogólnej emisji. Natomiast najmniejsza emisja pochodzi z wytwarzania energii w ramach przygotowania posiłków. Na

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole rysunku 20 przedstawiono procentowy rozkład emisji z poszczególnych sektorów mieszkalnictwa.

Rysunek 20 Udział poszczególnych sektorów w wielkości emisji CO2 w mieszkalnictwie w Gminie Białopole w 2013 roku z przygotowania zabudowa posiłków wielorodzinna 2% 7%

energia elektryczna 23%

zabudowa jednorodzinna 68%

Źródło: Opracowanie własne

3.2.3 Podmioty gospodarcze Gminę Białopole charakteryzuje niewysoki stopień przedsiębiorczości. Liczba wszystkich podmiotów na terenie gminy w 2013 r. wynosiła 152, zajmując łączną powierzchnię 1,8 ha.

Tabela 14 Wielkość emisji CO2 w Mg z sektora podmiotów gospodarczych w Gminie Białopole w 2013 roku

Wskaźnik Jednostka Wartość

Ogólna liczba podmiotów gospodarczych [szt.] 152

Ogółem [m2] 18240 Powierzchnia pomieszczeń Średnia [m2] 120

Emisja CO2 [MgCO2/rok] 488 Źródło: Opracowanie własne

W sektorze podmiotów gospodarczych o wielkości emisji CO2, decyduje w głównej mierze ilość zużytej energii elektrycznej oraz cieplnej. Struktura zużycia paliw w tym sektorze określona została na podstawie danych wynikających z badania ankietowego dla sektora przedsiębiorstw, jak i mieszkalnego (w przypadkach, gdy jeden budynek służy

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole zarówno na cele mieszkalne, jak i usługowo-handlowe) oraz danych statystycznych

Głównego Urzędu Statystycznego. Obliczona wielkość emisji w tym sektorze to 488 MgCO2 w roku 2013, co stanowi 3,36% ogólnej emisji.

3.2.4 Transport W celu oszacowania emisji związanych z transportem należy zebrać dane na temat ilości paliwa zużytego na terenie Gminy Białopole. Zwykle ilość ta nie jest równa ilości paliwa sprzedanego. Dlatego też obliczenia zużycia paliwa należy dokonać na podstawie szacunków dotyczących: . dziennej liczby kilometrów przejechanych przez pojazdy na terenie gminy; . floty pojazdów poruszających się po terenie gminy (samochody, autobusy, pojazdy dwukołowe, ciężkie i lekkie pojazdy użytkowe) z rozróżnieniem na rodzaj paliwa. W obliczeniach uwzględniony został zarówno ruch lokalny, jak i ruch tranzytowy w granicach administracyjnych Gminy Białopole, jak również zużycie paliwa przez pojazdy ciągnikowe przy wykonywaniu prac rolnych, a także inne urządzenia (kosiarki, piły spalinowe) w pracach domowych. Poniżej w tabeli przedstawiono wskaźniki, przy pomocy których obliczono emisję z sektora transportu na terenie Gminy Białopole.

Tabela 15 Wskaźniki wykorzystane do obliczenia emisji w sektorze transportu w Gminie Białopole w 2013 roku

Wskaźnik Uszczegółowienie Jednostka Wartość

benzyna [%] 53,26% Procentowy udział samochodów olej napędowy [%] 26,25% zasilanych benzyna + LPG [%] 20,49% benzyna [km] 11811 Średni roczny przebieg samochodu olej napędowy [km] 14971 zasilany benzyna + LPG [km] 13897

benzyna [gCO2/km] 130

Emisja CO2 paliw olej napędowy [gCO2/km] 130

benzyna + LPG [gCO2/km] 100 benzyna [l] 7,31 Średnie spalanie na 100 km samochodu olej napędowy [l] 6,73 osobowego zasilanego benzyna + LPG [l] 9,8 wojewódzkie [km] 9,4 Długość dróg na terenie gminy powiatowe [km] 32 gminne [km] 48

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

wojewódzkich [szt.] 3537 Średni dzienny ruch pojazdów powiatowych [szt.] 1105 po drogach gminnych [szt.] 873 Źródło: Opracowanie własne

Do obliczeń wykorzystano również informacje uzyskane z Urzędu Gminy w odniesieniu do ilości, rodzaju i zużycia paliwa przez pojazdy będące własnością gminy. Informacje te przedstawia tabela 16.

Tabela 16 Środki transportu będące własnością Gminy Białopole Lp. Środek transportu Rodzaj paliwa Roczne zużycie paliwa OSP Białopole Samochód specjalny pożarniczy 1. Olej napędowy 163 litry Mercedes-Benz Samochód specjalny pożarniczy 2. Olej napędowy 1789 litrów Mercedes-Benz Sprinter 311 CDI OSP Buśno Samochód specjalny pożarniczy 1. Olej napędowy 179 litrów Volkswagen Transporter OSP Teremiec Samochód specjalny pożarniczy 1. Olej napędowy 190 litrów Volkswagen Transporter OSP Kolonia Raciborowice Samochód specjalny pożarniczy 1. Benzyna 157 litrów FS Lublin – Żuk A 156 Gmina Białopole Samochód ciężarowy uniwersalny 1. Olej napędowy 1728 litrów Volkswagen Transporter T4 2.4 D Samochód specjalny asenizacyjny 2. Olej napędowy 794 litry MAN 18232 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Białopole

Obliczona wielkość emisji w tym sektorze to 4 995,8 MgCO2 w roku 2013, co stanowi 34,39% ogólnej emisji z terenu gminy. W tabeli 17 przedstawiono emisję z sektora transportu z podziałem na rodzaj paliwa.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Tabela 17 Wielkość emisji z sektora transportu w zależności od rodzaju paliwa w Gminie Białopole w 2013 roku Wielkość emisji wg rodzaju paliwa pojazdu Jednostka Wartość

zasilane benzyną [MgCO2/rok] 2792,8

zasilane olejem napędowym [MgCO2/rok] 1376,5

zasilane benzyną + LPG [MgCO2/rok] 826,5

Ogólnie [MgCO2/rok] 4995,8 Źródło: Opracowanie własne

Spośród ogólnej emisji z sektora transportu 56% pochodzi z pojazdów zasilanych benzyną. Najmniejszą grupę stanowią pojazdy zasilane benzyną wspomagane instalacją gazową LPG – 16,5%.

3.2.5 Oświetlenie publiczne

Emisja CO2 związana z funkcjonującym na terenie Gminy Białopole oświetleniem publicznym została wyliczona na podstawie informacji przekazanych przez Urząd Gminy w Białopolu w odniesieniu do ilości lamp i ich rodzaju oraz czasu świecenia opraw w ciągu roku. Na stan dzisiejszy w gminie funkcjonuje 237 lamp ulicznych. Wszystkie lampy są lampami sodowymi, z których 95% dysponuje mocą 150 W, a pozostałe (5%) mocą 125 W i 250 W. Wyniki obliczeń zużycia energii elektrycznej oraz emisji CO2 zostały przedstawione w tabeli 18. Tabela 18 Wielkość emisji z sektora oświetlenia publicznego w Gminie Białopole w 2013 roku Wskaźnik Jednostka Wartość

Ilość lamp [szt] 237 Roczny czas świecenia [h] 1344 Roczne zużycie energii [MWh] 48,6

Emisja CO2 [MgCO2] 39,4 Źródło: Opracowanie własne

Oświetlenie publiczne zużyło w roku bazowym (2013) 48,6 MWh energii elektrycznej. Całkowita emisja CO2 z tego tytułu wyniosła 39,4 Mg, co odzwierciedla 0,27% całkowitej emisji w gminie. W kolejnych latach możliwa jest rozbudowa systemu oświetlenia, co spowoduje zwiększenie ilości lamp. Przewiduje się, że nowe lampy będą wykorzystywały technologie energooszczędne. Jednocześnie w okresie obowiązywania PGN planuje się wymianę funkcjonujących lamp na lampy oparte o technologię LED.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

3.3 Inwentaryzacja emisji – prognoza na rok 2020

Niniejsza prognoza ma na celu określenie wielkości emisji CO2 w roku 2020 w przypadku scenariusza zakładającego brak podejmowania przez władze samorządowe działań poprawiających efektywność energetyczną na terenie Gminy Białopole. Prognozę sporządzono na podstawie wyników bazowej inwentaryzacji emisji CO2 dla roku 2013, skorelowanych o wskaźniki w odniesieniu do dotychczasowych trendów gminy, powiatu, województwa i kraju, jak również prognozy zmian w rozpatrywanym okresie, tj. osłabienie tempa rozwoju gospodarczego i spadek dochodów gospodarstw domowych, a wiec czynniki, w bardzo małym stopniu zależne od władz Gminy. W prognozie uwzględniono utrzymujący się spadek liczby ludności na terenie Gminy Białopole. W oparciu o obecny trend gminy oraz długookresową prognozę ludności (wg danych z 2013 roku) opracowaną przez GUS założono, że w roku 2020 ludność gminy wyniesie 3 020 osób, co odzwierciedla spadek w porównaniu do roku bazowego o 4,5%. W sektorze transportu pomimo spadku liczby ludności prognozuje się wzrost liczby pojazdów zarejestrowanych na terenie gminy, a tym samym wzrost natężenia ruchu na drogach przebiegających przez gminę – założono wzrost natężenia o ok. 5–8%. Jednocześnie z drugiej strony w obliczeniach prognozowych uwzględniono spadek emisyjności pojazdów idący w ślad rozwoju technologii. Podczas prognozowania emisji z sektora gospodarczego uwzględniono obecny trend wzrostu ogólnej liczby podmiotów gospodarczych, który charakteryzuje Gminę Białopole. Dla roku 2020 przewidziano wzrost o 9,8% ogólnej liczby podmiotów, co wpłynie na zwiększenie emisji. Utrzymanie stabilnej sytuacji przewidziano w sektorze mieszkalnictwa w doniesieniu do ilości budynków – założono niewielki wzrost o 0,3%. Z drugiej strony w obliczeniach założono wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną na terenie gminy o około 4%. W sektorze oświetlenia założono przyrost ogólnej liczby lamp o 7,4%. Scenariusz prognozy zakłada niepodejmowanie przez gminę działań poprawiających efektywność energetyczną i zwiększających udział ekologicznych źródeł emisji w bilansie energetycznym gminy. Z drugiej strony uwzględniono napływające z zewnątrz trendy ekologiczne, wpływające na zachowania mieszkańców i przedsiębiorców. Prognozuje się, że w prognozie na 2020 rok, nastąpi m.in. niewielki wzrost prosumenckich instalacji OZE oraz modernizacja energetyczna części budynków mieszkalnych, gospodarczych i użyteczności publicznej. Przeprowadzona analiza wykazała, że w prognozie na rok 2020 dla Gminy Białopole nastąpi wzrost ogólnej emisji CO2 o 2,74% w stosunku do roku bazowego co przekłada się na

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

ilość 398,2 MgCO2. Prognozę zmian emisji w 2020 roku w porównaniu do roku bazowego w podziale na sektory przedstawia rysunek 21.

Rysunek 21 Prognoza emisji CO2 w Mg z poszczególnych sektorów w roku 2020 w porównaniu do roku bazowego 8136,7 8120,3

5326,0 4995,8

885,2 899,1 524,8 39,4 40,1 487,9

Budynki użyteczności Budynki mieszkalne Transport Oświetlenie Podmioty publicznej 2013 2020 gospodarcze

Źródło: Opracowanie własne

Największy ilościowy wzrost emisji CO2 w roku 2020 prognozuje się w sektorze transportu o wartość 330,2 MgCO2, natomiast najmniejszy w sektorze oświetlenia – wzrost o 0,6 MgCO2. Pod względem procentowym największy wzrost prognozuje się w sektorze podmiotów gospodarczych o wartość 7,57%, z kolei najmniejszy w sektorze budynków mieszkalnych – wzrost o 0,2%. Powyższe zmiany będą skutkować zmianami w udziale emisji z poszczególnych sektorów. Procentowy rozkład emisji CO2 wg sektora w 2020 roku przedstawia rysunek 22.

Rysunek 22 Prognoza procentowego udziału emisji z poszczególnych sektorów w roku 2020

0,27% 3,52% 6,02% Budynki użyteczności publicznej

Budynki mieszkalne

Transport 35,68%

Oświetlenie 54,51%

Podmioty gospodarcze

Źródło: Opracowanie własne

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Pozycja poszczególnych sektorów w prognozowanym roku 2020 względem roku bazowego w bilansie emisji CO2 pozostanie bez zmian – nadal charakteryzujący się największą konsumpcją energii pozostanie sektor budynków mieszkalnych, najmniejszą – sektor oświetlenia. Główną zmianą w udziale sektorów będzie spadek o 1,38% udziału emisji z sektora budynków mieszkalnych, kosztem wzrostu udziału sektora transportu o wartość 1,29%.

Przeprowadzona powyżej prognoza dla roku 2020 wykazała wzrost emisji CO2 o wartość 2,74%. Będzie to wynikać z braku podjęcia przez samorząd lokalny działań racjonalizujących zużycie energii. Dotychczasowa strategia nie będzie w stanie skompensować zwiększonego zużycia energii wynikającego z rozwoju gminy.

Wyzwaniem dla Gminy Białopole będzie zmniejszenie emisji CO2 do roku 2020. Uwzględniając ograniczony wpływ jednostek samorządu lokalnego na odbiorców energii, należy podejmować zarówno bezpośrednie działania wpływające na zużycie energii jak i prace edukacyjne i promocyjne, mogące również przynieść wymierną korzyść dla środowiska.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

4. Ogólna Strategia do 2020 roku oraz działania i środki możliwe do zastosowania

4.1 Identyfikacja obszarów problemowych W ramach prac nad Planem Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole dokonano identyfikacji obszarów problemowych. W tym celu wzięto pod uwagę obszary przedstawione na schemacie 3.

Schemat 3 Obszary wzięte pod uwagę podczas identyfikacji obszarów problemowych

Energetyka

Transport Budownictwo

Gospodarstwa Gospodarka domowe

Handel Rolnictwo i usługi

Odpady Leśnictwo

Edukacja Administracja ekologiczna publiczna

Źródło: Opracowanie własne

Na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji emisji CO2, rozeznania terenowego oraz konsultacji społecznych można stwierdzić, że główny obszar problemowy stanowią budynki gospodarstw domowych, administracji publicznej i gospodarki. Na terenie gminy budynki ogrzewane są głównie za pomocą kotłowni węglowych przy wykorzystaniu pieców i kotłów wysokoemisyjnych o niskich sprawnościach. W dalszej kolejności spory udział w ogrzewaniu stanowią piece i kotłownie opalane drewnem opałowym i odpadami pochodzenia drzewnego. Zarówno gaz płynny jak i olej opałowy mają niewielki udział w ogólnym bilansie spalanych paliw. Gaz płynny wykorzystywany jest jedynie do podgrzewania posiłków za pomocą indywidualnych butli gazowych.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Ponadto problemem gminy jest obszar budownictwa uwzględniający strukturę wiekową budynków i technologię wykonania. Analiza wykazała, że 90% całkowitej liczby budynków zostało wybudowane przed 1989 rokiem, co oznacza, że budynki te charakteryzują się technologiami znacznie odbiegającymi pod względem cieplnym od obecnie obowiązujących standardów. W obszarze energetyki gmina charakteryzuje się bardzo małym stopniem wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Zarówno w budownictwie mieszkalnym, jak również administracji publicznej próżno szukać mikroinstalacji tego typu. W gminie pomimo korzystnych warunków wykorzystania odnawialnych źródeł energii nie funkcjonuje również elektrownia zasilana w ten sposób. Transport w każdej jednostce społecznej stanowi jeden z wielu podstawowych elementów funkcjonowania społeczeństwa i gospodarki, jednocześnie stając się przyczyną wzmożonego zanieczyszczenia atmosfery w głównej mierze pyłem zawieszonym PM10 oraz dwutlenkiem azotu NO2. Przez obszar gminy przebiega ważny ciąg komunikacyjny – droga wojewódzka nr 844 Chełm–Hrubieszów, oraz liczne drogi powiatowe i gminne. Obszar ten ma istotny wpływ na jakość i stan powietrza na terenie Gminy Białopole. Szkodliwe substancje pochodzące ze spalania paliw stanowią źródło zanieczyszczenia zarówno powietrza, jak i gleby, a w konsekwencji również wód wskutek wymywania zanieczyszczeń z powierzchni gruntu. Na wielkość emisji zanieczyszczeń z obszaru transportu w Gminie Białopole wpływa również stan jakości dróg oraz niewystarczająca infrastruktura rowerowa. Oprócz obszarów, które bezpośrednio mają wpływ na jakość powietrza na terenie Gminy Białopole zdiagnozowano również obszar problemowy charakteryzujący się pośrednim wpływem. Obszarem tym jest edukacja ekologiczna, która przejawia się niewystarczającą świadomością ekologiczną oraz nieekologicznymi zachowaniami mieszkańców. Kreowanie ekologicznych zachowań skutkuje obniżeniem negatywnego wpływu człowieka na środowisko, a co się z tym wiąże, zmniejszeniem nakładów na usuwanie zagrożeń i zanieczyszczeń dla środowiska. Promowanie zachowań ekologicznych spełnia przesłanki tzw. działania u źródła, tj. zapobiegania negatywnym wpływom na środowisko, a nie tylko likwidowania już istniejących problemów.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Drzewo problemów

Niska świadomość mieszkańców Mieszkańcy nie są przekonani do w zakresie ekologii oraz działań zmieniających sposób możliwości stosowania ogrzewania gospodarstw odnawialnych źródeł energii domowych, często nie znają alternatywnych źródeł energii

Duża energochłonność Zły stan infrastruktury budynków mieszkalnych Przekroczenie poziomu Niski poziom drogowej oraz na terenie gminy dopuszczalnego pyłów wykorzystania OZE niewystarczająca Zła jakość powietrza na zawieszonych w budynkach infrastruktura terenie Gminy i benzo(a)pirenu publicznych rowerowa na terenie Białopole w strefie lubelskiej i gospodarstwach gminy Duża energochłonność indywidualnych budynków użyteczności publicznej i infrastruktury Niska emisja jest przyczyną wielu technicznej będącej poważnych chorób: układu własnością gminy oddechowego, układu krążenia, układu pokarmowego, alergii i zmian nowotworowych

Problem kluczowy

Główne przyczyny Główne skutki

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

4.2 Długoterminowa strategia – Wizja, Misja i Cele strategiczne Jakość życia jest jednym z ważnych elementów wpływających na ocenę miejsc i obszarów. Podjęcie opracowania planu gospodarki niskoemisyjnej stanowi kontynuację zmian w zakresie poprawy jakości życia społeczeństwa i ochrony środowiska naturalnego na terenie Gminy Białopole. Zdefiniowanie problemów Gminy Białopole pozwoliło na zaproponowanie strategicznych kierunków działań. Określono Wizję 2020, Misję oraz dwa Cele główne, wokół których skoncentrowane zostały Cele strategiczne, a następnie działania priorytetowe. Wizja i misja regionu to nie tylko określenie kierunków rozwoju, ale także wyraz aspiracji mieszkańców. Bez misji i wizji decyzje zarządcze bywają przypadkowe, zaś codzienna praca sprowadza się do mniej lub bardziej mechanicznego realizowania procedur. Wizja jest to wyobrażenie o przyszłym kształcie gminy, a także wytyczenie dróg jej osiągnięcia, natomiast misja określa główny kierunek rozwoju, którego osiągnięcie odbywa się za pomocą realizacji celów strategicznych. W wyniku przeprowadzonych analiz oraz na podstawie zebranych informacji, sformułowano wizję dla Gminy Białopole.

Wizja

Białopole jako gmina przyjazna dla społeczeństwa

i przedsiębiorców, dzięki zarządzaniu w sposób zrównoważony

i ekologiczny, stanowi przykład dla gmin regionu i kraju

Wizja stanowiąca podstawę strategii osiągnięcia celów Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole jest odpowiedzią na europejską i krajową politykę niskoemisyjną, jak również uwzględnia lokalne uwarunkowania i politykę gminy. Głównym zadaniem, jakie stoi przed władzami samorządowymi, jest ukształtowanie takiego wizerunku gminy, który będzie atrakcyjny dla rozwoju gospodarczego, zamieszkania oraz spędzania czasu wolego mieszkańców poprzez wprowadzenie gospodarki niskoemisyjnej. Wyznaczenie priorytetów pozwoli lokalnym władzom, a także innym instytucjom odpowiedzialnym za rozwój gminy, odpowiednio skoordynować zaplanowane do realizacji zadania. W celu osiągnięcia przez Gminę Białopole przyjętej Wizji wyznaczono Misję, która ma kształtować charakter działań podejmowanych w ramach niniejszego Planu.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Misja

Poprawa stanu powietrza atmosferycznego przy zrównoważonym i efektywnym wykorzystaniu nośników energii poprzez wsparcie gospodarki niskoemisyjnej na terenie Gminy Białopole

Cele główne

Wzrost efektywności Redukcja zanieczyszczeń energetycznej obiektów powietrza wytwarzanych na na terenie gminy terenie gminy

Wyznaczone cele szczegółowe będą służyć realizacji wyznaczonych celów głównych, do których powinny dążyć władze gminy oraz wszyscy zainteresowani jej rozwojem. Realizacja zaplanowanych działań pozwoli na trwały wzrost gospodarczy przy jednoczesnym zachowaniu wysokiej jakości środowiska naturalnego. Oznacza to ograniczenie zapotrzebowania na energię końcową i pierwotną wśród wszystkich uczestników rynku. Cele szczegółowe wraz z działaniami priorytetowymi im przyporządkowanymi zostały skonstruowane w taki sposób, aby przyczyniły się do osiągnięcia przez Gminę Białopole stawianych sobie celów głównych, a przez nie – Misji oraz Wizji 2020.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Schemat 4 Cele szczegółowe i działania priorytetowe

Poprawa stanu powietrza atmosferycznego przy zrównoważonym i efektywnym wykorzystaniu nośników

energii poprzez wsparcie gospodarki niskoemisyjnej na terenie Gminy Białopole

1. Wzrost efektywności energetycznej obiektów 2. Redukcja zanieczyszczeń powietrza na terenie gminy wytwarzanych na terenie gminy

1.2. Zmniejszenie 1.1. Zwiększeni e udziału 1.3. Zmniejszenie 2.1 Podniesienie 2.2. Ograniczenie energii pochodzącej zapotrzebowania na energochłonności świadomości ekologicznej źródeł niskiej ze źródeł odnawialnych energię budynków infrastruktury technicznej mieszkańców emisji

1.1.1. Zachęcanie 1.2.1. Wprowadzenie 1.3.1. Wprowadzanie 2.1.1. Organizacja wydarzeń 2.2.1. Rozpoczęcie dostaw gazu mieszkańców do nowoczesnych technologii nowoczesnych informacyjnych sieciowego na obszarze udziału w budownictwie rozwiązań 2.1.2. Budowanie wizerunku gminy w programach 1.2.2. Wprowadzenie w oświetleniu gminy ekologicznej 2.2.2. Modernizacja kotłowni umożliwiających inteligentnego ulicznym 2.1.3. Organizacja corocznych w budynkach jedno otrzymanie 1.3.2. Zastosowanie konkursów o tematyce zarządzania energią i wielorodzinnych dofinansowania na inteligentnego ekologicznej 1.2.3. Promocja efektywnego 2.2.3. Uruchamianie programu instalowanie OZE sterowania 2.1.4. Promocja i realizacja dopłat do wymiany energetycznie oświetlenia 1.1.2. Stosowanie OZE oświetleniem wizji zrównoważonego starych pieców 1.2.4. Termomodernizacja w infrastrukturze 1.3.3. Minimalizacja transportu w budownictwie publicznej obiektów użyteczności strumienia 2.1.5. Promocja nowych jednorodzinnym 1.1.3. Przygotowanie oferty publicznej powstawania wzorców konsumpcji 2.2.4. Budowa ścieżek terenów 1.2.5. Termomodernizacja odpadów rowerowych inwestycyjnych obiektów budownictwa 1.3.4. Poprawa i propagowanie przeznaczonych pod jedno i wielorodzinnego efektywności transportu rowerowego OZE oraz budynków gospodarowania 2.2.5. Modernizacja dróg wykorzystywanych do odpadami publicznych działalności gospodarczej Źródło: Opracowanie własne 67

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Cel szczegółowy 1.1. Zwiększenie udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych Istotnym celem samorządu gminy jest pełnienie funkcji koordynującej i wspierającej działania pozytywnie wpływające na rozwój zrównoważonej lokalnej polityki energetycznej. Gmina powinna pełnić rolę wzorca w realizowaniu działań proefektywnościowych i proekologicznych, zarówno w przedsięwzięciach inwestycyjnych związanych z efektywnością energetyczną, jak i wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii. Działania promujące odnawialne źródła energii mogą mieć znaczący wpływ na poziom wiedzy mieszkańców, lecz także mogą przełożyć się bezpośrednio na decyzje podejmowane przez inwestorów. Istotne jest wdrażanie tego typu inwestycji na obszarze Gminy Białopole m.in. poprzez przedstawienie mieszkańcom rozwiązań prosumenckich, które będą mogły być przez nich wykorzystywane, i dzięki którym staną się oni częścią ekoenergetycznego systemu gminy. W ramach przyjętych celów zakłada się realizację inwestycji opartych na technologiach OZE w infrastrukturze publicznej. Realizacja powyższych działań przyczyni się do zwiększenia udziału energii produkowanej ze źródeł odnawialnych, co z kolei przyczyni się do poprawy efektywności wykorzystania i oszczędzania zasobów surowców energetycznych oraz poprawy stanu środowiska poprzez redukcję zanieczyszczeń do atmosfery. Ciągły rozwój technologii oraz spadek cen urządzeń zwiększają ekonomiczność opłacalności wykorzystania tego typu technologii.

Cel szczegółowy 1.2. Zmniejszenie zapotrzebowania na energię budynków Na terenie Gminy Białopole zapotrzebowanie na energię w budynkach odpowiada za ponad 50% całkowitego końcowego zużycia energii. Wysoki udział tego sektora w ogólnym zużyciu, jak również związany z nim wysoki potencjał oszczędności energii oznaczają, że powinien on zostać uznany przez samorząd gminy za priorytetowy. Celem Gminy Białopole jest rozwój w oparciu o działania zrównoważone, z uwzględnieniem aspektów społecznych i gospodarczych. Osiągnięcie założeń przyjętego celu będzie wymagało podjęcia działań na wielu płaszczyznach. Renowacja istniejących budynków stanowi kluczowy aspekt do poprawy ich charakterystyki energetycznej. Działania w tym zakresie stanowią istotny segment ograniczania zanieczyszczeń pochodzących z ogrzewania. Wynika to ze zwiększenia izolacyjności budynku, dzięki czemu spada poziom ciepła koniecznego do ogrzania budynku. Termomodernizacja bezpośrednio wpływa na redukcję emisji równomiernie do spadku zużycia ciepła, co pozwoli obniżyć koszty funkcjonowania budynku. W zależności od zakresu

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole realizowanych prac możliwe jest obniżenie zużycia energii cieplnej: 5–10% – wymiana stolarki okiennej i drzwiowej, 15–20% – ocieplenie zewnętrznych przegród, a nawet do 50% – kompleksowa termomodernizacja wraz z wymianą źródła ciepła. Działania w ramach przedmiotowego priorytetu wpłyną również na zmniejszenie emisyjności gospodarki. Rozpatrując większe inwestycje lub renowacje zaleca się wykonanie wcześniej audytu energetycznego, który pozwoli zidentyfikować obecną sytuację oraz wybrać najlepsze opcje. Istotną rzeczą jest odpowiedni sposób planowania inwestycji (np. w pierwszej kolejności renowacja w celu ograniczenia zapotrzebowania na ciepło, a dopiero później wymiana na efektywny system grzewczy dobrany pod nowe parametry cieplne budynku). W przypadku budowy nowych obiektów ważnym aspektem będzie wprowadzenie budownictwa energooszczędnego, co będzie wymagało zmiany podejścia do projektowania i budowania obiektów. Zwykle nowe budynki nie są poddawane większym pracom modernizacyjnym przez okres 20–50 lat. W związku z tym wybory dokonane na etapie projektowania będą miały decydujący wpływ na ich charakterystykę energetyczną przez bardzo długi czas. Istotą budownictwa ekologicznego jest wykorzystanie materiałów przyjaznych dla środowiska przyrodniczego, stosowanie technologii zmniejszających pobór energii, zazielenianie budynków i terenów sąsiednich, jak również na etapie projektowania – właściwe usytuowanie budynku. Wprowadzenie i promowanie efektywnego energetycznie oświetlenia również w znaczący sposób może przyczynić się do osiągnięcia zamierzonego celu. Dokonując oceny potrzeb oświetleniowych budynków należy osobno przeanalizować wszystkie pomieszczenia, zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym. Projektując systemy oświetleniowe charakteryzujące się niskim zużyciem energii wykorzystuje się często naturalne oświetlenie, efektywne systemy oświetlenia elektrycznego czy różnego rodzaju czujniki umożliwiające sterowanie oświetleniem. Zmniejszenie energochłonności budynków, a co za tym idzie – uzyskanie oszczędności – można uzyskać dzięki bardzo prostym działaniom związanym z właściwym użytkowaniem i zarządzaniem instalacjami technicznymi, jak np. wyłączanie ogrzewania na okres weekendów i przerw wakacyjnych, upewnienie się, że oświetlenie jest wyłączone po zakończeniu pracy, precyzyjną regulację pracy systemu grzewczego/chłodniczego czy ustawienie odpowiednich progów temperaturowych włączania ogrzewania i chłodzenia. W tym celu zaleca się monitorowanie zużycia energii oraz wody w wykorzystywanych obiektach. Pozwoli to zarówno na bieżącą kontrolę, jak i na ocenę prowadzonych działań proefektywnościowych. Monitorowanie zużycia energii oraz wody ma

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole również na celu optymalizację wyboru obiektów przeznaczonych w pierwszej kolejności do modernizacji.

Cel szczegółowy 1.3. Zmniejszenie energochłonności infrastruktury technicznej Potencjał w podniesieniu efektywności energetycznej na terenie Gminy Białopole stwarza również infrastruktura techniczna. Wprowadzanie zaawansowanych technologii niesie ze sobą wiele pozytywnych skutków. Energooszczędne rozwiązania w oświetleniu ulicznym nie tylko zmniejszą zużycie energii, lecz również spopularyzują energooszczędne oświetlenie wśród mieszkańców. W ramach tego działania przewiduje się m.in. wymianę źródeł światła, zastosowanie bardziej efektywnych stateczników oraz odpowiednich technik kontroli. Wprowadzenie technologii LED pozwala nie tylko na ograniczenie zużycia energii, ale i umożliwia dokładną regulację oświetlenia w zależności od potrzeb. System zdalnego sterowania umożliwia systemowi oświetleniowemu automatyczną reakcję na parametry zewnętrzne, takie jak natężenie ruchu, natężenie światła dziennego, roboty drogowe, wypadki czy warunki pogodowe. Zapobieganie i ograniczanie ilości powstających odpadów jest najważniejszym elementem systemu gospodarki odpadami. Od efektu tych działań zależy skala i zasięg podejmowanych dalszych działań. Jednym z najprostszych sposobów jest przeprowadzenie akcji edukacyjno-informacyjnej, której głównym celem jest zmiana zachowań mieszkańców prowadząca w efekcie do zapobiegania i zmniejszenia ilości powstających w życiu codziennym odpadów. Odnosi się to głównie do zmiany modelu konsumpcyjnego (kupowanie produktów wielokrotnego użycia, produktów opakowanych w mniejszym stopniu, produktów o wyższej trwałości itp.) oraz postępowania z odpadami w gospodarstwie domowym. Szczególnie ważnym aspektem będzie również edukacja mieszkańców w zakresie szkodliwości stosowania odpadów oraz paliw o wysokiej zawartości popiołu do opalania w piecach. Odpady w warunkach domowych palone są w niskich temperaturach, co powoduje wydzielanie się niebezpiecznych dla zdrowia i środowiska substancji, takich jak: tlenek węgla, nieorganiczne związki chloru, nieorganiczne związki fluoru, tlenki azotu, dwutlenek siarki, metale ciężkie, dioksyny, furany.

Cel szczegółowy 2.1. Podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców Obok działań inwestycyjnych, niezbędnym czynnikiem do osiągnięcia oszczędności energetycznych jest podnoszenie świadomości użytkowników końcowych w zakresie poszanowania energii. Najbardziej efektywne i perspektywiczne będą działania edukacyjne

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole skierowane do dzieci i młodzieży. Pozwolą one na kształtowanie proekologicznych zachowań od najmłodszych lat życia. Planowane jest przeprowadzenie serii spotkań, zajęć i konkursów w szkołach na terenie gminy, na których poruszana będzie tematyka ochrony klimatu, oszczędnego gospodarowania energią, wspieranie rozwiązań energooszczędnych. Działania te przyczynią się do racjonalnego korzystania z energii w życiu codziennym – początkowo w skali mikro (oszczędności w oświetleniu, użytkowaniu sprzętu domowego itp.). Znaczący wpływ działanie przyniesie w perspektywie kilku czy kilkunastu lat, ukształtowane w młodości proekologiczne nawyki będą szeroko stosowane w dorosłym życiu, m.in. w transporcie, prowadzeniu domu czy działalności gospodarczej. Korzyści wynikające z przeprowadzonych działań wpłyną na zwiększenie świadomości społeczeństwa w zakresie możliwości wpływania na wysokość rachunków za energię elektryczną oraz zanieczyszczenie środowiska naturalnego, poszerzenie wiedzy na temat nowoczesnych energooszczędnych technologii oraz odnawialnych źródeł energii. Korzyści wynikające z przeprowadzonych działań skierowanych do przedsiębiorców wpłyną na zwiększenie świadomości firm w zakresie oszczędnego gospodarowania energią, wspieranie działań proefektywnościowych przez podmioty, zaangażowanie sektora prywatnego w działania energooszczędne. Potencjał ograniczenia ruchu w gminie jest bardzo ograniczony – perspektywa rosnącego natężenia ruchu skutkować będzie raczej wzrostem emisji CO2 w tym sektorze. Gmina Białopole może jednakże aktywnie działać w obszarze ruchu lokalnego poprzez promocje i realizację wizji zrównoważonego transportu, poprzez takie działania jak: . promowanie systemu podwózek sąsiedzkich tzw. carpooling; . promowanie wykorzystania samochodów i pojazdów jednośladowych z napędem elektrycznym; . promowanie zachowań energooszczędnych w transporcie tzw. ecodriving. Ecodriving oznacza sposób prowadzenia samochodu, który jest równocześnie ekologiczny, ponieważ zmniejsza negatywne oddziaływanie samochodu na środowisko naturalne oraz ekonomiczny, gdyż pozwala na realne oszczędności paliwa. Korzyści wynikające z przeprowadzonych działań wpłyną na zmianę przyzwyczajeń kierowców na bardziej energooszczędne. Sposobów promocji tego typu zachowań jest wiele, np. broszury informacyjne, szkolenia dla kierowców, informacje w prasie lokalnej, kampanie informacyjne. Zestawienie przykładowych działań edukacyjnych zostało przedstawione w podrozdziale 5.1.3. Programu ochrony powietrza dla strefy lubelskiej.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Cel szczegółowy 2.2. Ograniczenie źródeł niskiej emisji Poprzez hasło „niska emisja” rozumiemy emisję o charakterze lokalnym – najbardziej szkodliwą dla zdrowia człowieka. Do niskiej emisji zalicza się zanieczyszczenia związane przede wszystkim z działalnością człowieka, najczęściej emitowane przez indywidualne piece domowe, kotłownie, a także transport. W celu efektywnego ograniczenia niskiej emisji w Gminie Białopole wyodrębniono szereg skoordynowanych działań. Jednym z działań będzie wymiana sposobu ogrzewania w lokalach opalanych paliwami stałymi (węglem oraz drewnem) na ogrzewanie bezemisyjne (ogrzewanie elektryczne, pompy ciepła) albo niskoemisyjne, takie jak zastosowanie kotłów gazowych. Brak uregulowań prawnych i odgórnie przyjętych norm, do jakich powinny stosować się indywidualne gospodarstwa domowe i rolne, ogrzewając swoje domy paliwami stałymi stanowi wyzwanie dla jednostek samorządu terytorialnego. Jedyną szansą powodzenia tych zamierzeń jest dobrowolna współpraca właścicieli nieruchomości poparta wsparciem finansowym administracji oraz edukacja ekologiczna mieszkańców. W Gminie Białopole już od kilkudziesięciu lat planowana jest budowa sieci gazowej. Rozwój sieci gazowej oprócz obniżenia emisji zanieczyszczeń umożliwi w późniejszym etapie podłączenie biogazowni rolniczych. Kolejne działanie wspomagające walkę z niską emisją będzie polegać na zwiększeniu płynności ruchu i skróceniu czasu przejazdu pojazdów, a poprzez to – obniżeniu lokalnej emisji zanieczyszczeń i podniesieniu bezpieczeństwa drogowego. Modernizacja odcinków dróg jest jednym z działań, które umożliwi realizację powyższych zamierzeń. W celu zmniejszenia zużycia paliw w ruchu drogowym wspierane będą alternatywne środki transportu na terenie gminy – m.in. komunikacja rowerowa. W tym celu konieczna będzie rozbudowa i modernizacja infrastruktury drogowej – systemu ścieżek rowerowych zapewniających bezpieczeństwo rowerzystom poprzez odseparowanie od ruchu drogowego. Dostępność tras rowerowych oraz ich odpowiednie przygotowanie wpłynie na podniesienie atrakcyjności roweru, jako środka codziennego transportu i skłoni kierowców do przesiadania się z samochodu na rower. Bezpośrednim efektem będzie zmniejszenie ruchu samochodowego (lokalnego) na terenie gminy, co wpłynie na ograniczenie emisji związanej ze spalaniem paliw transportowych. Planowane są przedsięwzięcia mające na celu poprawę funkcjonowania układu komunikacyjnego gminy. Modernizacja dróg wpłynie na zwiększenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym oraz poprawę stanu środowiska naturalnego (poprzez zwiększenie płynności ruchu skutkującą zmniejszonym zużyciem paliw transportowych).

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

4.3 Krótko/średnioterminowe zadania Osiągnięcie założonych celów głównych, a w ramach nich celów strategicznych jest możliwe poprzez realizację konkretnych działań w wyznaczonym okresie czasowym tj. do 2020 roku. W niniejszym opracowaniu uwzględniono zadania:

Inwestycyjne Nieinwestycyjne (edukacyjne)

Przedsięwzięcia przyporządkowano poszczególnym sektorom zgodnie z metodologią, którą przyjęto do identyfikacji obszarów problemowych.

Zestawienie krótko i średnioterminowych zadań przedstawione zostały w podrozdziale 4.4 w postaci harmonogramu rzeczowo-finansowego zawierającego: . obiekt inwestycji; . przypisanie zadania do realizacji do określonego sektora; . podmioty odpowiedzialne za realizację zadania; . opis zadania; . koszty wraz ze wskazaniem możliwych źródeł finansowania; . termin realizacji.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

4.4 Harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji działań

Tabela 19 Zadania proponowane do realizacji w Gminie Białopole w perspektywie do 2020 roku

Obiekt Sektor Realizator Zadanie Szacunkowy koszt Okres realizacji

Wykonanie audytów Budynki użyteczności energetycznych dla publicznej Gminy Budownictwo Gmina Białopole budynków przewidzianych 5 000 zł 2015–2020 Białopole do renowacji zarządzanych przez gminę Budynek Urzędu Gminy Wymiana okien i drzwi Budownictwo Gmina Białopole 10 000 zł 2016 Białopole zewnętrznych Termomodernizacja budynku Budynek Urzędu Gminy Budownictwo Gmina Białopole (docieplenie ścian, 150 000,00 zł 2017–2018 Białopole modernizacja kotłowni) Modernizacja oświetlenia Administracja Rejonowy Zakład Oświetlenie gminne ulicznego na lampy - 2016–2020 publiczna Energetyczny energooszczędne Budowa ścieżki rowerowej Zarząd Dróg z elementami chodnika Wojewódzkich w Lublinie w ciągu drogi wojewódzkiej Droga wojewódzka nr 844 Transport w partnerstwie z Gminą 3 000 000,00 zł 2017–2020 nr 844 od km 24+900 Białopole oraz LGD Ziemi do km 34+035 na terenie Chełmskiej Gminy Białopole Modernizacja 8 km dróg Drogi Gminne Transport Gmina Białopole 1 500 000,00 zł 2015–2020 gminnych Gmina Białopole Modernizacja 11 km dróg Drogi Powiatowe Transport w partnerstwie z Powiatem powiatowych na terenie 4 000 000,00 zł 2016 Chełmskim Gminy Białopole Modernizacja 9 km drogi Zarząd Dróg Droga Wojewódzka Transport wojewódzkiej położonej na 8 000 000,00 zł 2017 Wojewódzkich w Lublinie terenie Gminy Białopole

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Obiekt Sektor Realizator Zadanie Szacunkowy koszt Okres realizacji

Zastosowanie odnawialnych Budynki mieszkalne oraz Budownictwo Gmina Białopole oraz źródeł energii w budynkach 6 000 000,00 zł 2016–2020 użyteczności publicznej Energetyka mieszkańcy mieszkalnych i obiektach użyteczności publicznej

Docieplenie świetlic Świetlice wiejskie Budownictwo Gmina Białopole wiejskich w Gminie 1 800 000, 00 zł 2018–2020 w Gminie Białopole Białopole Budowa farmy Elektrostal Sp. J fotowoltaicznej, w tym Elektrostal Przemysł ul. Al. Witosa 30 budowa instalacji ogniw - 2016–2020 oddział Buśno Energetyka 20-315 Lublin fotowoltaicznych o mocy

do 0,5 MW Budowa farmy MP SOLAR GROUP fotowoltaicznej, w tym Działka prywatna Energetyka Sp. z o.o. budowa instalacji ogniw - 2016–2020 w m. Kicin Joachim Proba fotowoltaicznych o mocy do 0,5 MW Modernizacja kotłowni, Osada Leśna Nadleśnictwo Strzelce Budownictwo w tym wymiana źródła - 2016–2018 Maziarnia Strzelecka Maziarnia Strzelecka ciepła na bardziej efektywne Doprowadzenie gazu do Energetyka Polskie Górnictwo Teren Gminy Białopole miejscowości 2 000 000,00 zł 2016–2020 Przemysł Naftowe i Gazownictwo w Gminie Białopole Zespół Szkół 22-135 Białopole, ul. I Armii Wojska Polskiego 35 Promocja działań i postaw Placówki oświatowe proekologicznych wśród - 2016–2020 na terenie gminy Edukacja ekologiczna Publiczna Szkoła dzieci i młodzieży szkolnej Podstawowa w Strzelcach 22-135 Białopole, Strzelce 43b Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Białopole

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

4.5 Aspekty organizacyjne i finansowe Nowa perspektywa finansowa Unii Europejskiej na lata 2014–2020 pozwoli kontynuować podjęte już działania ukierunkowane na redukcję emisji CO2 oraz umożliwi zainicjowanie nowych przedsięwzięć. W poniższych zestawieniach zaprezentowano możliwości finansowania przedsięwzięć wpisujących się w główną ideę przyświecającą wdrażanej niniejszym dokumentem gospodarce niskoemisyjnej. Przygotowane zestawienie obrazuje stan aktualny w momencie sporządzania dokumentu. Finansowanie działań przewidzianych w niniejszym Planie może być realizowane ze środków własnych gminy, a także ze wsparciem zewnętrznym. W ramach źródeł zewnętrznych gmina będzie korzystać ze środków krajowych i zagranicznych – w formie dotacji, pożyczek, kredytów, wsparcia kapitałowego dla prowadzonych inicjatyw. Operatorami procesu pozyskania dofinansowania, oprócz samej gminy, będą również gminne jednostki organizacyjne, podmioty komercyjne i indywidualni mieszkańcy podejmujący decyzje o korzystaniu z instrumentów dedykowanych do inwestycji, związanych z efektywnością energetyczną. Nowa perspektywa finansowa Unii Europejskiej na lata 2014–2020 pozwoli kontynuować podjęte już działania ukierunkowane na redukcję emisji CO2 oraz umożliwi zainicjowanie nowych przedsięwzięć.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014–2020

Oś Priorytetowa I Zmniejszenie emisyjności gospodarki

Priorytet inwestycyjny 4.1. Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych

Wspierane projekty: Projekty inwestycyjne dotyczące wytwarzania energii z odnawialnych źródeł wraz z podłączeniem tych źródeł do sieci dystrybucyjnej/przesyłowej. Przewiduje się wsparcie w szczególności na budowę i rozbudowę: . lądowych farm wiatrowych; . instalacji na biomasę; . instalacji na biogaz; . sieci przesyłowych i dystrybucyjnych umożliwiających przyłączenia jednostek wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych do KSE oraz (w ograniczonym zakresie) jednostek wytwarzania energii wykorzystującej wodę i słońce oraz ciepło przy wykorzystaniu energii geotermalnej.

Do głównych grup beneficjentów należą: . organy władzy publicznej, w tym administracji rządowej oraz podległe jej organy i jednostki organizacyjne; . jednostki samorządu terytorialnego oraz działające w ich imieniu jednostki organizacyjne; . organizacje pozarządowe; . przedsiębiorcy; . podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych jednostek samorządu terytorialnego niebędące przedsiębiorcami.

Forma wsparcia: . wsparcie bezzwrotne (dotacje)/wsparcie zwrotne.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Priorytet inwestycyjny 4.2. Promowanie efektywności energetycznej i korzystania z odnawialnych źródeł energii w przedsiębiorstwach

Wspierane projekty: Przewiduje się w szczególności wsparcie następujących obszarów: . modernizacji i rozbudowy linii produkcyjnych na bardziej efektywne energetycznie; . modernizacji energetycznej budynków w przedsiębiorstwach; . zastosowania technologii efektywnych energetycznie w przedsiębiorstwie; . budowy, rozbudowy i modernizacji instalacji OZE; . zmiany systemu wytwarzania lub wykorzystania paliw i energii, zastosowanie energooszczędnych technologii produkcji (energia elektryczna, ciepło, chłód, woda) i użytkowania energii, w tym termomodernizacji budynków; . wprowadzania systemów zarządzania energią, przeprowadzania audytów energetycznych (przemysłowych).

Do głównych grup beneficjentów należą: . przedsiębiorcy.

Forma wsparcia: . wsparcie bezzwrotne (dotacje)/wsparcie zwrotne.

Priorytet inwestycyjny 4.3. Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych i w sektorze mieszkaniowym

Wspierane projekty: Przewiduje się wsparcie kompleksowej modernizacji energetycznej budynków użyteczności publicznej i mieszkaniowych wraz z wymianą wyposażenia tych obiektów na energooszczędne w zakresie związanym m.in. z: . ociepleniem obiektu, wymianą okien, drzwi zewnętrznych oraz oświetlenia na energooszczędne; . przebudową systemów grzewczych (wraz z wymianą i przyłączeniem źródła ciepła), systemów wentylacji i klimatyzacji, zastosowaniem automatyki pogodowej i systemów zarządzania budynkiem; . budową lub modernizacją wewnętrznych instalacji odbiorczych oraz likwidacją dotychczasowych źródeł ciepła;

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

. instalacją mikrogeneracji lub mikrotrigeneracji na potrzeby własne; . instalacją OZE w modernizowanych energetycznie budynkach; . instalacją systemów chłodzących, w tym również z OZE.

Beneficjenci: . organy administracji publicznej, w tym administracji rządowej oraz podległe jej organy i jednostki organizacyjne; . jednostki samorządu terytorialnego oraz działające w ich imieniu jednostki organizacyjne (w szczególności dla miast wojewódzkich i ich obszarów funkcjonalnych oraz miast regionalnych i subregionalnych); . państwowe jednostki budżetowe; . spółdzielnie mieszkaniowe; . wspólnoty mieszkaniowe; . podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych jednostek samorządu terytorialnego niebędące przedsiębiorcami.

Forma wsparcia: . wparcie bezzwrotne (dotacje)/wsparcie zwrotne (w tym instrumenty finansowe oraz różne formy partnerstwa publiczno-prywatnego).

Priorytet inwestycyjny 4.4. Rozwijanie i wdrażanie inteligentnych systemów dystrybucji działających na niskich i średnich poziomach napięcia

Wspierane projekty: Przewiduje się wsparcie w szczególności następujących obszarów: . budowa lub przebudowa w kierunku inteligentnych sieci dystrybucyjnych średniego, niskiego napięcia dedykowanych zwiększeniu wytwarzania w OZE i/lub ograniczaniu zużycia energii, w tym wymiana transformatorów; . kompleksowe pilotażowe i demonstracyjne projekty wdrażające inteligentne rozwiązania na danym obszarze mające na celu optymalizację wykorzystania energii wytworzonej z OZE i/lub racjonalizację zużycia energii; . inteligentny system pomiarowy (wyłącznie jako element budowy lub przebudowy w kierunku inteligentnych sieci elektroenergetycznych dla rozwoju OZE i/lub ograniczenia zużycia energii).

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Beneficjenci: . przedsiębiorcy.

Forma wsparcia: . wparcie bezzwrotne (dotacje)/wsparcie zwrotne (w tym instrumenty finansowe oraz różne formy partnerstwa publiczno-prywatnego).

Priorytet inwestycyjny 4.5. Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu

Wspierane projekty: W ramach inwestycji wynikających z planów gospodarki niskoemisyjnej przewiduje się, że wsparcie będzie ukierunkowane m.in. na projekty takie, jak: . budowa, rozbudowa lub modernizacja sieci ciepłowniczej i chłodniczej, również poprzez wdrażanie systemów zarządzania ciepłem i chłodem wraz z infrastrukturą wspomagającą; . wymiana źródeł ciepła.

Beneficjenci: . organy władzy publicznej, w tym administracji rządowej oraz podległe jej organy i jednostki organizacyjne; . jednostki samorządu terytorialnego oraz działające w ich imieniu jednostki organizacyjne (w szczególności dla miast wojewódzkich i ich obszarów funkcjonalnych oraz miast regionalnych i subregionalnych); . organizacje pozarządowe; . przedsiębiorcy; . podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych jednostek samorządu terytorialnego niebędące przedsiębiorcami.

Forma wsparcia: . wsparcie bezzwrotne (dotacje)/wsparcie zwrotne.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Priorytet inwestycyjny 4.7. Promowanie wykorzystywania wysokosprawnej kogeneracji ciepła i energii elektrycznej w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe

Wspierane projekty: Przewiduje się wsparcie w szczególności następujących obszarów: . budowa lub przebudowa jednostek wytwarzania energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu; . budowa lub przebudowa jednostek wytwarzania energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu z OZE; . budowa lub przebudowa jednostek wytwarzania ciepła, w wyniku której jednostki te zostaną zastąpione jednostkami wytwarzania energii w skojarzeniu; . budowa lub przebudowa jednostek wytwarzania ciepła, w wyniku której jednostki te zostaną zastąpione jednostkami wytwarzania energii w skojarzeniu z OZE; . budowa przyłączeń do sieci ciepłowniczych do wykorzystania ciepła użytkowego wyprodukowanego w jednostkach wytwarzania energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu wraz z budową przyłączy wyprowadzających energię do krajowego systemu przesyłowego.

Forma wsparcia: . wsparcie bezzwrotne (dotacje)/wsparcie zwrotne.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Oś Priorytetowa II Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu

Priorytet inwestycyjny 6.5. Podejmowanie przedsięwzięć mających na celu poprawę stanu jakości środowiska miejskiego, rewitalizację miast, rekultywację i dekontaminację terenów poprzemysłowych (w tym terenów powojskowych), zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza i propagowanie działań służących zmniejszeniu hałasu

Wspierane projekty: Wsparcie w zakresie ochrony powietrza w ramach priorytetu inwestycyjnego jest skoncentrowane na działaniach uzupełniających związanych z ograniczaniem zanieczyszczeń generowanych przez przemysł, w szczególności przez instalacje wymagające uzyskania pozwolenia zintegrowanego. Przewiduje się wsparcie w szczególności dla następujących obszarów: . ograniczanie emisji z zakładów przemysłowych; . zanieczyszczonych/zdegradowanych terenów; . rozwój miejskich terenów zielonych.

Beneficjenci: . organy władzy publicznej, w tym administracji rządowej oraz podległe jej organy i jednostki organizacyjne; . jednostki samorządu terytorialnego oraz działające w ich imieniu jednostki organizacyjne (w szczególności dla miast wojewódzkich i ich obszarów funkcjonalnych oraz miast regionalnych i subregionalnych); . przedsiębiorcy; . podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych jednostek samorządu terytorialnego niebędące przedsiębiorcami.

Forma wsparcia: . wsparcie bezzwrotne (dotacje).

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Oś Priorytetowa III Rozwój infrastruktury transportowej przyjaznej dla środowiska i ważnej w skali europejskiej

Wspierane projekty: Wsparcie będzie dotyczyło przedsięwzięć w zakresie rozwoju transportu zbiorowego, wynikających z planów gospodarki niskoemisyjnej miast, służących podniesieniu jego bezpieczeństwa, jakości, atrakcyjności i komfortu. Przewiduje się wdrażanie projektów, które będą zawierać elementy redukujące/minimalizujące oddziaływania hałasu/drgań/zanieczyszczeń powietrza oraz elementy promujące zrównoważony rozwój układu urbanistycznego i zwiększenie przestrzeni zielonych miasta.

Beneficjenci: . jednostki samorządu terytorialnego, w tym ich związki i porozumienia, w szczególności miasta wojewódzkie i ich obszary funkcjonalne oraz miasta regionalne i subregionalne (organizatorzy publicznego transportu zbiorowego) oraz działające w ich imieniu jednostki organizacyjne i spółki specjalnego przeznaczenia; . zarządcy infrastruktury służącej transportowi miejskiemu; . operatorzy publicznego transportu zbiorowego.

Forma wsparcia: . wsparcie bezzwrotne (dotacje).

Oś Priorytetowa V Poprawa bezpieczeństwa energetycznego

Priorytet inwestycyjny 7.5. Zwiększenie efektywności energetycznej i bezpieczeństwa dostaw poprzez rozwój inteligentnych systemów dystrybucji, magazynowania i przesyłu energii oraz poprzez integrację rozproszonego wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Wspierane projekty: Przewiduje się wsparcie w szczególności następujących obszarów: . budowa i modernizacja sieci przesyłowych i dystrybucyjnych gazu ziemnego wraz z infrastrukturą wsparcia dla systemu, w tym również sieci z wykorzystaniem technologii smart; . budowa i modernizacja sieci przesyłowych i dystrybucyjnych energii elektrycznej, w tym również sieci z wykorzystaniem technologii smart; . budowa i rozbudowa magazynów gazu ziemnego; . rozbudowa możliwości regazyfikacji terminala LNG.

Beneficjenci: . przedsiębiorstwa energetyczne prowadzące działalność przesyłu, dystrybucji, magazynowania, regazyfikacji gazu ziemnego; . przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się przesyłem i dystrybucją energii elektrycznej.

Forma wsparcia: . wsparcie bezzwrotne (dotacje).

Regionalny Program Operacyjny

Województwa Lubelskiego na lata 2014–2020

Oś Priorytetowa 4 Energia przyjazna środowisku

Priorytet inwestycyjny 4a: Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych

Wspierane projekty: . budowa i przebudowa infrastruktury służącej do produkcji i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych; . budowa instalacji do produkcji biokomponentów i biopaliw 2 i 3 generacji;

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

. inwestycje w zakresie budowy lub modernizacji jednostek wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej, wykorzystujących w pierwszej kolejności energię słoneczną i biomasę, ale także biogaz, energię wiatrową oraz wodną; . inwestycje związane z budową i modernizacją sieci elektroenergetycznych w pełni dedykowanych przyłączeniu nowych jednostek wytwórczych energii z OZE; . kogeneracja rozproszona oparta na zidentyfikowanych lokalnych zasobach, tj. budowa lokalnych, małych źródeł energii produkujących zarówno energię elektryczną, jak i ciepło na potrzeby lokalne, niewymagająca przesyłania jej na duże odległości oraz poprawa sprawności wytwarzania ciepła poprzez zmianę źródeł ciepła na jednostki wysokosprawnej kogeneracji z OZE; . przyłącza jednostek wytwarzania do najbliższej istniejącej sieci (w ramach budowy i modernizacji sieci).

Beneficjenci: . jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia; . jednostki organizacyjne jednostek samorządu terytorialnego posiadające osobowość prawną; . spółki prawa handlowego, w których większość udziałów lub akcji posiadają jednostki samorządu terytorialnego lub ich związki; . mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa; . jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną; . kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych.

Oś Priorytetowa 5 Efektywność energetyczna i gospodarka niskoemisyjna

Priorytet inwestycyjny 4b: Promowanie efektywności energetycznej i korzystania z odnawialnych źródeł energii w przedsiębiorstwach

Wspierane projekty: . wsparcie dla głębokiej termomodernizacji obiektów w przedsiębiorstwach; . zastosowanie technologii odzysku energii wraz z systemem wykorzystania energii ciepła odpadowego w ramach przedsiębiorstwa, wprowadzanie systemów zarządzania energią;

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

. projekty przedsiębiorstw redukujące ilość strat energii, ciepła, wody, w tym pozwalające na odzysk i ponowne wykorzystanie ciepła odpadowego; . zastosowanie energooszczędnych (energia elektryczna, ciepło, chłód, woda) technologii produkcji i użytkowania energii; . budowa i przebudowa instalacji OZE (o ile wynika to z przeprowadzonego audytu energetycznego); . przebudowa linii produkcyjnych na bardziej efektywne energetycznie.

Beneficjenci: . spółki prawa handlowego, w których większość udziałów lub akcji posiadają jednostki samorządu terytorialnego lub ich związki; . mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa; . podmioty wdrażające instrument finansowy, które spełniają kryteria wymienione w rozporządzaniu delegowanym nr 480/201422.

Priorytet inwestycyjny 4c: Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym

Wspierane projekty: . wsparcie dla głębokiej termomodernizacji obiektów użyteczności publicznej, w tym będących w zasobie JST (m.in. szpitali, szkół) oraz wielorodzinnych budynków mieszkalnych; . zmiany wyposażania ww. obiektów w urządzenia o najwyższej, uzasadnionej ekonomicznie klasie efektywności energetycznej np. ocieplenie obiektów, wymiana drzwi i okien, modernizacja systemów grzewczych wraz z wymianą źródła ciepła (z wyłączeniem indywidualnych źródeł ciepła), modernizacja systemów wentylacji, klimatyzacji;

22 Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 480/2014 z dnia 3 marca 2014 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

. generacja rozproszona, poprawiająca sprawność wytwarzania ciepła przez zmianę źródeł ciepła m.in. na jednostki wysokosprawnej kogeneracji (w ramach kompleksowej głębokiej termomodernizacji budynków).

Beneficjenci: . jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia; . jednostki organizacyjne jednostek samorządu terytorialnego posiadające osobowość prawną; . jednostki naukowe; . szkoły wyższe; . spółki prawa handlowego, w których większość udziałów lub akcji posiadają jednostki samorządu terytorialnego lub ich związki; . organizacje pozarządowe; . jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną; . spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe; . Towarzystwa Budownictwa Społecznego; . służby ratownicze i bezpieczeństwa publicznego; . podmioty wdrażające instrument finansowy, które spełniają kryteria wymienione w rozporządzaniu delegowanym nr 480/201423.

Priorytet inwestycyjny 4e: Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu

Wspierane projekty: . zwiększenie udziału w przewozie osób gałęzi transportu alternatywnego w stosunku do transportu indywidualnego (transport publiczny w obszarach metropolitalnych); . ograniczanie emisji zanieczyszczeń do powietrza, co przyczyni się do poprawy bezpieczeństwa i podwyższenia jakości środowiska życia.

Beneficjenci: . jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia;

23 j.w.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

. jednostki organizacyjne jednostek samorządu terytorialnego posiadające osobowość prawną; . jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną; . spółki prawa handlowego, w których większość udziałów lub akcji posiadają jednostki samorządu terytorialnego lub ich związki; . mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa; . służby ratownicze i bezpieczeństwa publicznego.

Oś Priorytetowa 6 Ochrona środowiska i efektywne wykorzystanie zasobów

Priorytet inwestycyjny 5b: Wspieranie inwestycji ukierunkowanych na konkretne rodzaje zagrożeń przy jednoczesnym zwiększeniu odporności na klęski i katastrofy i rozwijaniu systemów zarządzania klęskami i katastrofami

Wspierane projekty: . realizacja projektów w zakresie małej retencji, wpisujących się w kompleksową realizację zadań dotyczących danej zlewni, z uwzględnieniem zapisów Ramowej Dyrektywy Wodnej i Dyrektywy Siedliskowej, zgodnych z dokumentami dotyczącymi zagospodarowania przestrzennego oraz przyczyniających się do rozwoju systemu zarządzania ryzykiem powodziowym z uwzględnieniem istniejących uwarunkowań (jako uzupełniający element wsparcia); . zakup specjalistycznego sprzętu i wyposażenie obiektów dla OSP, niezbędnego do skutecznego prowadzenia akcji ratowniczych oraz usuwania skutków zagrożeń naturalnych i poważnych awarii w celu zmaksymalizowania możliwości operacyjnych służb ratowniczych tak, aby minimalizować negatywne skutki powyższych zjawisk dla ludzkiego zdrowia, środowiska, działalności gospodarczej i kulturalnej. Alokacja przeznaczona na wyposażenie dla OSP nie przekroczy 10% alokacji na priorytet inwestycyjny.

Beneficjenci: . jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia; . jednostki organizacyjne jednostek samorządu terytorialnego posiadające osobowość prawną;

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

. PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne; . jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej.

Priorytet inwestycyjny 6a: Inwestowanie w sektor gospodarki odpadami celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych określonych przez państwa członkowskie

Wspierane projekty: . infrastruktura do selektywnej zbiorki i przetwarzania odpadów komunalnych (w tym papier, metal, plastik, szkło oraz odpady biodegradowalne); . infrastruktura do odzysku i recyklingu odpadów (w tym kompostownie dla odpadów organicznych); . instalacje do odzysku energii lub mechaniczno-biologiczne instalacje do utylizacji dla pozostałych odpadów z wyłączeniem termicznej utylizacji odpadów; . likwidacja zagrożeń wynikających ze składowania odpadów, w tym nielegalnego oraz rekultywacja wysypisk; . gospodarowanie odpadami niebezpiecznymi, w szczególności w zakresie unieszkodliwiania azbestu; . kampanie informacyjne, dotyczące segregacji odpadów, selektywnej zbiorki oraz negatywnego wpływu na środowisko i zdrowie mieszkańców dzikich składowisk i nielegalnych wysypisk odpadów (jako uzupełnienie kompleksowych projektów infrastrukturalnych).

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

. podmioty wdrażające instrument finansowy, które spełniają kryteria wymienione w rozporządzaniu delegowanym nr 480/201424.

Priorytet inwestycyjny 6b: Inwestowanie w sektor gospodarki wodnej celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych, określonych przez państwa członkowskie

Wspierane projekty: . kompleksowa budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnych dla ścieków komunalnych oraz budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków komunalnych w aglomeracjach od 2 do 10 tys. RLM; . wsparcie projektów w zakresie gospodarki ściekowej na obszarach osadnictwa rozproszonego w aglomeracjach od 2 do 10 tys. RLM; . budowa i modernizacja systemów zaopatrzenia w wodę, w tym również wyposażenia w systemy zmniejszające straty w dostawach i zmniejszające ryzyko wystąpienia awarii; . wyposażenie w odpowiedni sprzęt służb zajmujących się monitoringiem jakości oczyszczonych ścieków i wody przeznaczonej do celów konsumpcyjnych.

Beneficjenci: . jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia; . jednostki organizacyjne jednostek samorządu terytorialnego posiadające osobowość prawną; . spółki prawa handlowego, w których większość udziałów lub akcji posiadają jednostki samorządu terytorialnego lub ich związki; . podmioty działające w oparciu o partnerstwo publiczno-prywatne; . spółki wodne; . jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną działające w sferze ochrony środowiska.

24 j.w.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska

i Gospodarki Wodnej

KAWKA

Poprawa jakości powietrza

Część 2. Likwidacja niskiej emisji wspierająca wzrost efektywności energetycznej i rozwój rozproszonych odnawialnych źródeł energii

Wspierane projekty: Przedsięwzięcia mające na celu ograniczanie niskiej emisji związane z podnoszeniem efektywności energetycznej oraz wykorzystaniem układów wysokosprawnej kogeneracji i odnawialnych źródeł energii, w szczególności: . likwidacja lokalnych źródeł ciepła tj.: indywidualnych kotłowni lub palenisk węglowych, kotłowni zasilających kilka budynków oraz kotłowni osiedlowych i podłączenie obiektów do miejskiej sieci ciepłowniczej lub ich zastąpienie przez źródło o wyższej niż dotychczas sprawności wytwarzania ciepła (w tym pompy ciepła) spełniające wymagania emisyjne określone przez właściwy organ. W przypadku likwidacji palenisk indywidualnych zakres przedsięwzięcia może m.in. obejmować wykonanie wewnętrznej instalacji c.o. i c.w.u. lub instalacji gazowej; . rozbudowa sieci ciepłowniczej w celu podłączenia istniejących obiektów (ogrzewanych ze źródeł lokalnych przy wykorzystywaniu paliwa stałego) do centralnego źródła ciepła wraz z podłączeniem obiektu do sieci; . zastosowanie kolektorów słonecznych celem obniżenia emisji w lokalnym źródle ciepła opalanym paliwem stałym, bądź celem współpracy ze źródłem ciepła zastępującym źródło ciepła opalane paliwem stałym; . termomodernizacja budynków wielorodzinnych zgodnie z zakresem wynikającym z wykonanego audytu energetycznego, wyłącznie jako element towarzyszący przebudowie lub likwidacji lokalnego źródła ciepła opalanego paliwem stałym.

Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł komunikacji miejskiej, w szczególności:

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

. wdrażanie systemów zarządzania ruchem w miastach lub miejscowościach uzdrowiskowych; . budowa stacji zasilania w CNG/LNG lub energię elektryczną miejskich środków transportu zbiorowego; . wdrożenie innych przedsięwzięć ograniczających poziomy substancji w powietrzu powodowane przez komunikację w centrach miast (z wyłączeniem wymiany taboru lub silników, przebudowy lub budowy nowych tras komunikacyjnych dla ruchu samochodowego i szynowego); . kampanie edukacyjne (dotyczy beneficjentów) pokazujące korzyści zdrowotne i społeczne z eliminacji niskiej emisji, oraz/lub informujące o horyzoncie czasowym prowadzenia zakazu stosowania paliw stałych lub innych działań systemowych gwarantujących utrzymanie poziomu stężeń zanieczyszczeń po wykonaniu działań naprawczych; . utworzenie baz danych (dotyczy jednostek samorządu terytorialnego lub instytucji przez nie wskazanych) pozwalających na inwentaryzację źródeł emisji.

Beneficjenci: Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Beneficjentem końcowym są podmioty właściwe dla realizacji przedsięwzięć wskazanych w programach ochrony powietrza, które planują realizację albo realizują przedsięwzięcia mogące być przedmiotem dofinansowania przez Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ze środków udostępnionych przez NFOŚiGW, z uwzględnieniem warunków niniejszego programu. Ostatecznym odbiorcą korzyści są podmioty właściwe dla realizacji przedsięwzięć wskazanych w programach ochrony powietrza, korzystające z dofinansowania, wyłącznie za pośrednictwem beneficjenta końcowego.

Forma wsparcia: . udostępnienie środków finansowych WFOŚiGW z przeznaczeniem na udzielanie dotacji.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

LEMUR Poprawa efektywności energetycznej

Część 2. Energooszczędne budynki użyteczności publicznej

Wspierane projekty: Inwestycje polegające na projektowaniu i budowie lub tylko budowie, nowych budynków użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego.

Beneficjenci: . podmioty sektora finansów publicznych, z wyłączeniem państwowych jednostek budżetowych; . samorządowe osoby prawne; . spółki prawa handlowego, w których jednostki samorządu terytorialnego posiadają 100% udziałów lub akcji, i które powołane są do realizacji zadań własnych JST wskazanych w ustawach; . organizacje pozarządowe, w tym fundacje i stowarzyszenia, a także kościoły i inne związki wyznaniowe wpisane do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych oraz kościelne osoby prawne, które realizują zadania publiczne na podstawie odrębnych przepisów.

Forma wsparcia: . wsparcie bezzwrotne (dotacje)/wsparcie zwrotne (pożyczka).

Część 3. Dopłaty do kredytów na budowę domów energooszczędnych

Wspierane projekty: . budowa domu jednorodzinnego; . zakup nowego domu jednorodzinnego; . zakup lokalu mieszkalnego w nowym budynku mieszkalnym wielorodzinnym. Przedsięwzięcie musi spełniać określony w Programie standard energetyczny.

Beneficjenci: . osoby fizyczne dysponujące prawomocnym pozwoleniem na budowę oraz posiadające prawo do dysponowania nieruchomością, na której będą budowały budynek mieszkalny; . osoby fizyczne dysponujące uprawnieniem do przeniesienia przez dewelopera na swoją rzecz: prawa własności nieruchomości wraz z domem jednorodzinnym, który deweloper

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

na niej wybuduje albo użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej i własności domu jednorodzinnego, który będzie na niej posadowiony i stanowić będzie odrębną nieruchomość albo własności lokalu mieszkalnego. Przez dewelopera rozumie się także spółdzielnię mieszkaniową.

Forma wsparcia: . dotacja na częściową spłatę kapitału kredytu bankowego realizowana za pośrednictwem banku na podstawie umowy o współpracy zawartej z NFOŚiGW.

Część 4. Inwestycje energooszczędne w małych i średnich przedsiębiorstwach

Wspierane projekty: . Inwestycje LEME – przedsięwzięcia obejmujące realizację działań inwestycyjnych w zakresie:  poprawy efektywności energetycznej i/lub zastosowania odnawialnych źródeł energii;  termomodernizacji budynku/ów i/lub zastosowania odnawialnych źródeł energii;  realizowane poprzez zakup materiałów/urządzeń/technologii zamieszczonych na Liście LEME. Dotyczy przedsięwzięć, których finansowanie w formie kredytu z dotacją nie przekracza 250 000 euro. . Inwestycje Wspomagane – przedsięwzięcia obejmujące realizację działań inwestycyjnych, które nie kwalifikują się jako Inwestycje LEME, w zakresie:  poprawy efektywności energetycznej i/lub odnawialnych źródeł energii, w wyniku których zostanie osiągnięte min. 20% oszczędności energii;  termomodernizacji budynku/ów i/lub odnawialnych źródeł energii, w wyniku których zostanie osiągnięte minimum 30% oszczędności energii. Dotyczy przedsięwzięć, których finansowanie w formie kredytu z dotacją nie przekroczy 1 000 000 euro.

Beneficjenci: Prywatne podmioty prawne (przedsiębiorstwa) utworzone na mocy polskiego prawa i działające w Polsce. Beneficjent musi spełniać definicję mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw zawartą w zaleceniu Komisji z dnia 6 maja 2003 r. dotyczącym definicji mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw (Dz. Urz. WE L124 z 20.5.2003, s. 36).

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Forma wsparcia: . dotacja na częściową spłatę kapitału kredytu bankowego realizowana za pośrednictwem banku na podstawie umowy o współpracy zawartej z NFOŚiGW.

BOCIAN Wspieranie rozproszonych, odnawialnych źródeł energii

Część 1. Rozproszone, odnawialne źródła energii

Wspierane projekty: . budowa, rozbudowa lub przebudowa instalacji odnawialnych źródeł energii o mocach mieszczących się w przedziałach wskazanych w Programie; . w ramach programu mogą być realizowane instalacje hybrydowe, przy czym moc każdego rodzaju przedsięwzięcia musi spełnić warunki określone w Programie. W ramach programu mogą być dodatkowo wspierane systemy magazynowania energii towarzyszące inwestycjom OZE o mocach nie większych niż 10-krotność mocy zainstalowanej dla każdego ze źródeł OZE, w szczególności: . magazyny ciepła; . magazyny energii elektrycznej.

Beneficjenci: Przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, podejmujący realizację przedsięwzięć z zakresu odnawialnych źródeł energii na terenie Rzeczypospolitej Polskiej.

Forma wsparcia: . wsparcie zwrotne (pożyczka) do 85% kosztów kwalifikowanych.

PROSUMENT Wspieranie rozproszonych, odnawialnych źródeł energii

Część 4. Linia dofinansowania z przeznaczeniem na zakup i montaż mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Wspierane projekty: Przedsięwzięcia polegające na zakupie i montażu małych instalacji lub mikroinstalacji odnawialnych źródeł do produkcji energii elektrycznej lub do produkcji ciepła i energii elektrycznej, na potrzeby istniejących lub będących w budowie budynków mieszkalnych jednorodzinnych lub wielorodzinnych. Finansowane będą następujące instalacje do produkcji energii elektrycznej lub do produkcji ciepła i energii elektrycznej: . źródła ciepła opalane biomasą – o zainstalowanej mocy cieplnej do 300 kWt; . pompy ciepła – o zainstalowanej mocy cieplnej do 300 kWt; . kolektory słoneczne – o zainstalowanej mocy cieplnej do 300 kWt; . systemy fotowoltaiczne – o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40kWp; . małe elektrownie wiatrowe – o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40kWe; . mikrokogeneracja – o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40 kWe; przeznaczone dla budynków mieszkalnych znajdujących się na terenie jednostki samorządu terytorialnego lub związku jednostek samorządu terytorialnego będących beneficjentem programu.

Beneficjenci: . jednostki samorządu terytorialnego lub ich związki.

Forma wsparcia: . wsparcie bezzwrotne(dotacja)/wsparcie zwrotne (pożyczka).

GIS – Green Investment Scheme System zielonych inwestycji

Część 1. Zarządzanie energią w budynkach użyteczności publicznej

Wspierane projekty: . dofinansowanie może być udzielone na realizację przedsięwzięć w budynkach użyteczności publicznej, przez które należy rozumieć budynki przeznaczone do pełnienia następujących funkcji: administracji samorządowej, ochrony przeciwpożarowej realizowanej przez OSP, kultury, kultu religijnego, oświaty, nauki, służby zdrowia, opieki społecznej i socjalnej, a także w budynkach zamieszkania zbiorowego przeznaczonych do okresowego pobytu ludzi poza stałym miejscem zamieszkania

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

(w szczególności: internaty, domy studenckie), a także w budynkach do stałego pobytu ludzi (w szczególności: domy rencistów lub emerytów, domy dziecka, domy opieki, domy zakonne, klasztory); . termomodernizacja budynków użyteczności publicznej, w tym zmiany wyposażenia obiektów w urządzenia o najwyższych, uzasadnionych ekonomicznie standardach efektywności energetycznej związanych bezpośrednio z prowadzoną termomodernizacją obiektów, w szczególności:  ocieplenie obiektu;  wymiana okien;  wymiana drzwi zewnętrznych;  przebudowa systemów grzewczych (wraz z wymianą źródła ciepła);  wymiana systemów wentylacji i klimatyzacji;  przygotowanie dokumentacji technicznej dla przedsięwzięcia;  zastosowanie systemów zarządzania energią w budynkach;  wykorzystanie technologii odnawialnych źródeł energii; . wymiana oświetlenia wewnętrznego na energooszczędne (jako dodatkowe zadania realizowane równolegle z termomodernizacją obiektów). W ramach programu mogą być realizowane projekty grupowe. Liderem w projekcie grupowym jest podmiot składający wniosek o dofinansowanie w formie dotacji lub wniosek o dofinansowanie w formie pożyczki lub składający wniosek o dofinansowanie w formie pożyczki w imieniu i na rzecz partnerów. Wzajemne relacje lidera i partnerów reguluje zawierane między nimi porozumienie.

Beneficjenci: . jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki; . podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego niebędące przedsiębiorcami; . Ochotnicza Straż Pożarna; . uczelnie w rozumieniu ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym oraz instytuty badawcze; . samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej oraz podmioty lecznicze prowadzące przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55 Kodeksu cywilnego w zakresie udzielania świadczeń zdrowotnych; . organizacje pozarządowe, kościoły i inne związki wyznaniowe wpisane do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych oraz kościelne osoby prawne;

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

. podmiot lub jednostka określona wyżej będąca stroną umowy pożyczki w projekcie grupowym.

Forma wsparcia: . wsparcie bezzwrotne(dotacja)/wsparcie zwrotne (pożyczka).

Część 2. Biogazownie rolnicze

Wspierane projekty: . budowa, rozbudowa lub przebudowa obiektów wytwarzania energii elektrycznej lub ciepła z wykorzystaniem biogazu rolniczego; . budowa, rozbudowa lub przebudowa instalacji wytwarzania biogazu rolniczego celem wprowadzenia go do sieci gazowej dystrybucyjnej i bezpośredniej.

Beneficjenci: Podmioty (osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną) podejmujące realizację przedsięwzięć w zakresie wytwarzania energii elektrycznej lub cieplnej z wykorzystaniem biogazu powstałego w procesach rozkładu biomasy pochodzenia rolniczego oraz wytwarzania biogazu rolniczego celem wprowadzenia go do sieci gazowej dystrybucyjnej i bezpośredniej.

Forma wsparcia: . wsparcie bezzwrotne (dotacje)/wsparcie zwrotne (pożyczka):  kwota dotacji: do 30% kosztów kwalifikowanych;  kwota pożyczki: do 45% kosztów kwalifikowanych.

Część 6. Energooszczędne oświetlenie uliczne

Wspierane projekty: . modernizacja oświetlenia ulicznego (m.in. wymiana: źródeł światła, opraw, zapłonników, kabli zasilających, słupów, montaż nowych punktów świetlnych w ramach modernizowanych ciągów oświetleniowych jeżeli jest to niezbędne do spełnienia normy (PN EN 13201); . montaż urządzeń do inteligentnego sterowania oświetleniem; . montaż sterowalnych układów redukcji mocy oraz stabilizacji napięcia zasilającego.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Beneficjenci: . jednostki samorządu terytorialnego posiadające tytuł do dysponowania infrastrukturą oświetlenia ulicznego w zakresie realizowanego przedsięwzięcia.

Forma wsparcia: . wsparcie bezzwrotne (dotacje)/wsparcie zwrotne (pożyczka):  kwota dotacji: do 30% kosztów kwalifikowanych;  kwota pożyczki: do 45% kosztów kwalifikowanych.

Pozostałe

Przedstawione zestawienie Programów Operacyjnych stanowi przykładowy wykaz możliwości finansowania przedsięwzięć ukierunkowanych na redukcję emisji CO2, związanych z poprawą efektywności energetycznej oraz wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii. W celu efektywnego wdrażania przedsięwzięć należy na bieżąco śledzić zmiany zachodzące w projektach Programów Operacyjnych oraz monitorować nowe możliwości pozyskania wsparcia finansowego. Należy również nadmienić, że poza środkami dotacyjnymi i instrumentami finansowymi istnieje jeszcze możliwość uzyskania kredytu bankowego na realizację przedsięwzięć ukierunkowanych na poprawę efektywności energetycznej i wykorzystania OZE. Taki kredyt oferuje m.in. Bank Ochrony Środowiska S.A. (BOŚ Bank). W ramach tzw. kredytu ekologicznego BOŚ Bank obok komercyjnego finansowania podmiotów gospodarczych oferuje również (zgodnie ze swoją misją) paletę produktów dedykowanych dla projektów z zakresu odnawialnych źródeł energii oraz efektywności energetycznej. Oferta Banku opiera się na warunkach bardziej korzystnych od dostępnych na rynku kredytów komercyjnych. Dodatkowo warunki finansowania zostały dostosowane do specyfiki inwestycji proekologicznych.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

4.6 Monitoring i raportowanie postępów Warunkiem sprawnej oraz efektywnej realizacji Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole jest wdrożenie skutecznego systemu monitorowania i oceny. Monitoring ma na celu gromadzenie oraz analizę danych na temat przebiegu realizacji danego programu, która pozwala na wyłapywanie ewentualnych nieprawidłowości w jego realizacji i wprowadzanie niezbędnych korekt umożliwiających osiągnięcie wcześniejszych założeń. Ewaluacja natomiast ma za zadanie sprawdzenie czy w wyniku podejmowanych działań powstały spodziewane rezultaty oraz czy przełożyły się one na realizację wyznaczonych celów. Opracowanie systemu monitorowania i ewaluacji umożliwi gromadzenie bieżących danych dotyczących postępów we wdrażaniu oraz osiąganiu celów założonych w PGN. Pozwoli również na obserwację rezultatów prowadzonych działań, a w razie potrzeby na wprowadzenie niezbędnych aktualizacji oraz korekt. Zakres monitoringu i ewaluacji PGN wyznaczają określone w nim cele szczegółowe, działania priorytetowe oraz zaplanowane przedsięwzięcia. Ewaluacja PGN będzie prowadzona w celu określenia rzeczywistych efektów zrealizowanych projektów i inwestycji w niej zapisanych, a jej ocena opierać się będzie na pięciu zasadniczych kryteriach: . Skuteczność – pozwala określić czy zostały osiągnięte cele PGN założone na etapie programowania; . Efektywność – pozwala ocenić poziom ekonomiczności PGN; . Użyteczność – pozwala ocenić zgodności celów PGN z faktycznymi problemami i potrzebami grupy docelowej; . Trafność – obrazuje do jakiego stopnia cele PGN odpowiadają potrzebom wskazanym do danego obszaru; . Trwałość – pozwala określić na ile można się spodziewać, że pozytywne zmiany wywołane oddziaływaniem PGN będą trwać po jego zakończeniu. Wprowadzenie systemu monitoringu oraz powiązanego z nim systemu ewaluacji pozwoli wyeliminować w dużym stopniu problem dezaktualizacji założeń i celów zawartych w PGN, wynikający ze zmieniających się warunków funkcjonowania podmiotów realizujących poszczególne projekty, zmian prawodawstwa oraz innych warunków i okoliczności mogących wpłynąć na zasadność podejmowanych działań. Oprócz modyfikacji poszczególnych elementów PGN w trakcie jego realizacji możliwe będzie uwzględnienie nowych, dodatkowych działań (zadań), które będą wpisywać się w wyznaczone cele strategiczne i operacyjne.

100

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Informacje na temat stanu realizacji PGN będą przekazywane mieszkańcom gminy, jak również wszystkim zainteresowanym za pośrednictwem strony internetowej Urzędu Gminy Białopole, a także podczas spotkań z różnymi grupami społecznymi, w tym mieszkańcami, przedsiębiorcami, stowarzyszeniami itp. W tabeli 20 przedstawiono zestaw podstawowych wskaźników monitorowania realizacji PGN.

101

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Tabela 20 Katalog proponowanych wskaźników monitorowania Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole Oczekiwany Sektor Wskaźnik Jednostka Źródło danych trend

Długość ścieżek rowerowych km Urząd Gminy

Transport Długość zmodernizowanych dróg na terenie gminy km Urząd Gminy

Natężenie ruchu km/rok Urząd Gminy, GDDKiA

Ankiety administratorów budynków mieszkalnych, Całkowite zużycie energii w budynkach mieszkalnych MWh/rok Dane podmiotów dostarczających energię

Liczba obiektów poddanych termomodernizacji w okresie szt. Administratorzy budynków wdrażania planu

Mieszkalnictwo Długość sieci gazowniczej km Przedsiębiorstwo gazownicze, GUS

Całkowite zużycie gazu w gospodarstwach domowych m3/rok Przedsiębiorstwo gazownicze, GUS

Liczba dofinansowanych przez gminę wymian źródeł ciepła szt. Urząd Gminy

Całkowita powierzchnia zainstalowanych kolektorów m2 Urząd Gminy, Administratorzy obiektów słonecznych, paneli fotowoltaicznych

Udział wykorzystywanej energii pochodzącej ze źródeł Użyteczność odnawialnych w całkowitej energii zużywanej w budynkach % Urząd Gminy publiczna użyteczności publicznej

Liczba budynków poddana termomodernizacji szt. Urząd Gminy

Liczba zmodernizowanych źródeł ciepła szt. Administratorzy obiektów

Całkowite zużycie energii w obiektach działalności Przedsiębiorstwo energetyczne, MWh/rok gospodarczej Ankiety przedsiębiorców Działalność

gospodarcza Liczba wniosków o decyzję na realizację Liczba inwestycji opartych o OZE szt. przedsięwzięcia

102

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Oczekiwany Sektor Wskaźnik Jednostka Źródło danych trend

Zmodernizowane punkty świetlne szt. Urząd Gminy

Oświetlenie Ilość zużytej energii elektrycznej na jeden punkt świetlny kWh/rok/punkt Urząd Gminy

Liczba kampanii promujących zielony transport szt. Urząd Gminy Edukacja Liczba zorganizowanych wydarzeń edukacyjnych szt. Urząd Gminy ekologiczna

Liczba uczestników wydarzeń edukacyjnych osoby Urząd Gminy Źródło: Opracowanie własne

103

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

5. Oddziaływanie na środowisko Planu i zadań w nim założonych

W świetle zapisów artykułów 46 i 47 Ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2013 poz. 1235 z późn. zm.) przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wymagają projekty następujących dokumentów: 1. koncepcje przestrzennego zagospodarowania kraju, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, plany zagospodarowania przestrzennego oraz strategie rozwoju regionalnego; 2. polityki, strategie, plany lub programy w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu, opracowywane lub przyjmowane przez organy administracji, wyznaczające ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko; 3. polityki, strategie, plany lub programy inne niż wymienione w pkt. 1 i 2, których realizacja może spowodować znaczące oddziaływanie na obszar Natura 2000 jeżeli nie są one bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub nie wynikają z tej ochrony. Przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko jest wymagane także w przypadku projektów dokumentów innych niż wymienione powyżej, jeżeli wyznaczają one ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko lub realizacja postanowień tych dokumentów może spowodować znaczące oddziaływanie na środowisko. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole jest dokumentem, którego Projekt, ze względu na charakter i skalę ujętych w nim działań wymaga przeprowadzenia procesu strategicznej oceny oddziaływania na środowisko.

Do uzupełnienia w toku dalszych prac nad dokumentem.

104

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Spis tabel Tabela 1 Podmioty gospodarki narodowej funkcjonujące na terenie Gminy Białopole w latach 2006–2013 ...... 26 Tabela 2 Podmioty gospodarki narodowej funkcjonujące na terenie Gminy Białopole w latach 2006–2013 według klas wielkości ...... 26 Tabela 3 Podmioty gospodarki narodowej wg sekcji PKD w roku 2013 ...... 27 Tabela 4 Średni Dobowy Ruch (SDR) według rodzajowej struktury ruchu pojazdów silnikowych w obrębie Gminy Białopole w 2010 r...... 28 Tabela 5 Zasoby mieszkaniowe Gminy Białopole w latach 2006–2013 ...... 33 Tabela 6 Budynki wielorodzinne na terenie Gminy Białopole ...... 34 Tabela 7 Charakterystyka infrastruktury wodno-ściekowej na terenie Gminy Białopole w latach 2006–2013 ...... 36 Tabela 8 Zużycie wody na terenie Gminy Białopole w latach 2006–2013 ...... 37 Tabela 9 Ilość odpadów komunalnych na terenie Gminy Białopole w latach 2006–2013 ...... 37 Tabela 10 Wskaźniki emisji dla stosowanych typów paliw na terenie Gminy Białopole ...... 50 Tabela 11 Zużycie energii i wielkość emisji w budynkach użyteczności publicznej w Gminie Białopole w 2013 roku ...... 53 Tabela 12 Wskaźniki sezonowego zużycia energii na potrzeby ogrzewania i wentylacji w zależności od wieku budynków (nieuwzględniające podgrzania ciepłej wody i strat) ...... 54 Tabela 13 Zużycie energii i wielkość emisji w budynkach mieszkalnych w Gminie Białopole w 2013 roku ...... 54

Tabela 14 Wielkość emisji CO2 w Mg z sektora podmiotów gospodarczych w Gminie Białopole w 2013 roku ...... 55 Tabela 15 Wskaźniki wykorzystane do obliczenia emisji w sektorze transportu w Gminie Białopole w 2013 roku ...... 56 Tabela 16 Środki transportu będące własnością Gminy Białopole ...... 57 Tabela 17 Wielkość emisji z sektora transportu w zależności od rodzaju paliwa w Gminie Białopole w 2013 roku ...... 58 Tabela 18 Wielkość emisji z sektora oświetlenia publicznego w Gminie Białopole w 2013 roku ...... 58 Tabela 19 Zadania proponowane do realizacji w Gminie Białopole w perspektywie do 2020 roku ...... 74

105

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Tabela 20 Katalog proponowanych wskaźników monitorowania Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole ...... 102

106

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Wykaz rysunków Rysunek 1 Mapa drogowa do niskoemisyjnej gospodarki. Redukcje emisji gazów cieplarnianych w poszczególnych sektorach ...... 12 Rysunek 2 Lokalizacja Gminy Białopole na tle województwa lubelskiego i powiatu chełmskiego ...... 24 Rysunek 3 Liczba ludności w Gminie Białopole w latach 2006–2013 ...... 25 Rysunek 4 Struktura wiekowa mieszkańców Gminy Białopole w 2013 r...... 25 Rysunek 5 Średni Dobowy Ruch (SDR) w obrębie Gminy Białopole ...... 29 Rysunek 6 Ilość pojazdów samochodowych przypadająca na jednego mieszkańca w powiecie chełmskim w latach 2010–2013 ...... 29 Rysunek 7 Struktura gruntów użytkowanych na terenie Gminy Białopole ...... 30 Rysunek 8 Gospodarstwa rolne wg grup obszarowych użytków rolnych w Gminie Białopole w 2010 r...... 31 Rysunek 9 Wybrane formy ochrony przyrody w obrębie Gminy Białopole ...... 32 Rysunek 10 Struktura budynków mieszkalnych Gminy Białopole według okresu budowy ... 35 Rysunek 11 Udział energii ze źródeł odnawialnych w ogólnym pozyskaniu energii pierwotnej ogółem w latach 2008–2013 w Polsce ...... 40 Rysunek 12 Moc zainstalowana [MW] elektrowni wykorzystujących odnawialne źródła energii w Polsce w latach 2006–2014 ...... 40 Rysunek 13 Moc zainstalowana [MW] elektrowni wkorzystujących odnawialne źródła energii w Polsce według rodzaju w latach 2010–2014 ...... 41 Rysunek 14 Strefy energetyczne wiatru w Polsce ...... 42 Rysunek 15 Roczna suma nasłonecznienia na obszarze Polski ...... 43 Rysunek 16 Mapa Polski z temperaturą na głębokości 2000 metrów p.p.t...... 44 Rysunek 17 Przyrost mocy biogazowni rolniczych w Polsce od 2010 do 2020 roku według szacunków KPD ...... 45

Rysunek 18 Emisja CO2 w Mg z poszczególnych sektorów w Gminie Białopole w roku 2013 ...... 51

Rysunek 19 Procentowy rozkład emisji CO2 z poszczególnych sektorów w Gminie Białopole w roku 2013 ...... 51

Rysunek 20 Udział poszczególnych sektorów w wielkości emisji CO2 w mieszkalnictwie w Gminie Białopole w 2013 roku ...... 55

107

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Rysunek 21 Prognoza emisji w MgCO2 z poszczególnych sektorów w roku 2020 w porównaniu do roku bazowego ...... 60 Rysunek 22 Prognoza procentowego udziału emisji z poszczególnych sektorów w roku 2020 ...... 60

108

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

Bibliografia 1. Bertoldi P., Bornás Cayuela D., Monni S., Piers de Raveschoot R., Jak opracować plan działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP) – poradnik, Stowarzyszenie Gmin Polska Sieć „Energie Cités”, Kraków 2012. 2. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska 2030, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Warszawa 2013. 3. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska 2030, Warszawa 2013. 4. Europa 2000. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, Bruksela 2010. 5. Geoserwis Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, http://geoserwis.gdos.gov.pl. 6. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Plan działania prowadzący do przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 r., Bruksela 2011. 7. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2012. 8. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Warszawa 2012. 9. Krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2010. 10. Krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, Warszawa 2010. 11. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami, Warszawa 2010. 12. Odmienić przyszłość energetyki: Społeczeństwo obywatelskie jako główny podmiot produkcji energii ze źródeł odnawialnych, Analiza EKES-u na temat roli społeczeństwa obywatelskiego we wdrażaniu dyrektywy UE w sprawie odnawialnych źródeł energii, styczeń 2015. 13. Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Chełmskiego – aktualizacja na lata 2009–2012 z perspektywą do roku 2016, Chełm 2009. 14. Plan gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego 2017, Lublin 2012. 15. Plan gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego 2017, Lublin 2012. 16. Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2009–2012 z perspektywą do roku 2016, Warszawa 2008. 17. Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku, Warszawa 2009. 18. Polityka Klimatyczna Polski. Strategie redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do roku 2020, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2003.

109

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

19. Poradnik dobrych praktyk gospodarowania energią w gospodarstwie domowym, Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku, Białystok 2011. 20. Portal informacyjny Głównego Urzędu Statystycznego: Bank Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl. 21. Portal internetowy Energia, Gospodarka, OZE, www.energiamax.pl. 22. Portal internetowy Informacja Gospodarcza Lubelszczyzny, www.w-lubelskie.pl. 23. Program ochrony powietrza dla strefy lubelskiej, Lublin 2013. 24. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Chełmskiego – aktualizacja na lata 2009–2012 z perspektywą do roku 2016, Chełm 2009. 25. Program ochrony środowiska województwa lubelskiego na lata 2012–2015 z perspektywą do roku 2019, Lublin 2012. 26. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014–2020, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Warszawa 2014. 27. Protokół z Kioto do Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, sporządzony w Kioto dnia 11 grudnia 1997 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 203 poz. 1684). 28. Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, sporządzona w Nowym Jorku dnia 9 maja 1992 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 53 poz. 238). 29. Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 2014–2020, Lublin 2013. 30. Serwis Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody, www.crfop.gdos.gov.pl. 31. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko, perspektywa do 2020 r., Ministerstwo Gospodarki we współpracy z Ministerstwem Środowiska, Warszawa 2014. 32. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko, perspektywa do 2020 r., Warszawa 2014. 33. Strategia Rozwoju Gminy Białopole na lata 2008–2015, Białopole 2008. 34. Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014–2020 z perspektywą do 2030 r., Lublin 2013. 35. Strona internetowa Europejskiej Agencji Środowiska, www.eea.europa.eu. 36. Strona internetowa miesięcznika elektro.info, www.elektro.info.pl. 37. Strona internetowa Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji, www.administracja.mac.gov.pl. 38. Strona internetowa Ministerstwa Gospodarki, www.mg.gov.pl. 39. Strona internetowa Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju, www.mir.gov.pl.

110

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

40. Strona internetowa Ministerstwa Nauk i Szkolnictwa wyższego, www.nauka.gov.pl. 41. Strona internetowa Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, www.nfosigw.gov.pl. 42. Strona internetowa Państwowego Instytutu Geologicznego, www.pgi.gov.pl. 43. Strona internetowa Parlamentu Europejskiego, www.europarl.europa.eu. 44. Strona internetowa Starostwa Powiatowego w Chełmie, www.powiat.chelm.pl. 45. Strona internetowa Urzędu Gminy Białopole, www.bialopole.eurzad.eu. 46. Strona internetowa Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w Lublinie, www.lubelskie.pl. 47. Szczegółowe zalecenia dotyczące struktury planu gospodarki niskoemisyjnej, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 48. Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2012. 49. Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020, Warszawa 2012. 50. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997r. – Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012 r. poz. 1059 z późn. zm.). 51. Ustawa z dnia 14 września 2012 r. o obowiązkach w zakresie informowania o zużyciu energii przez produkty wykorzystujące energię (Dz. U. z 2012 r. poz. 1203). 52. Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej (Dz. U. z 2011 r. Nr 94 poz. 551 z późn. zm.). 53. Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (Dz. U. z 2015 r. poz. 478). 54. Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów (Dz. U. z 2014 r. poz. 712). 55. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz.1232 z późn. zm.). 56. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2015 r. poz. 199 z późn zm.). 57. Ustawa z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków (Dz. U. z 2014 r. poz. 1200 z późn. zm.). 58. Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2013 r., poz. 1235 z późn. zm.).

111

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Białopole

59. Ustawa z dnia 4 marca 2010 r. o infrastrukturze informacji przestrzennej (Dz. U. z 2010 r. Nr 76 poz. 489 z późn. zm.). 60. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. z 2013 r. poz. 1409 z późn. zm.). 61. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r. poz. 594 z późn. zm.). 62. Założenia Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej, Ministerstwo Gospodarki we współpracy z Ministerstwem Środowiska, Warszawa 2011. 63. Zrównoważona Europa dla lepszego świata: Strategia zrównoważonego rozwoju UE. Bruksela 2001.

112