I II

ZWOLLE gemeente Zwolle

BESCHERMDE STADS- EN DORPSGEZICHTEN BESCHERMDE STADS- EN DORPSGEZICHTEN

INGEVOLGE ARTIKEL 20 VAN DE MONUMENTENWET

ZWOLLE gemeente Zwolle

Toelichting bij iiet besluit tot aanwij­ zing van Zwolle als beschernnd stadsgezicht.

Het beschermde stadsgezicht omvat 'het op bijgevoegde kaart (Rijksdienst voor de Monumentenzorg, tekening- nummer 061) door een stippellijn omgrensde gebied.

Publikatie van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg.-

Januari 1989. Inleiding Vecht. Toen de IJssel naar het Michaëlskerk) wordt aangenomen noorden door de stuwwal heen brak, dat dit een burchtkerk is geweest, Het beschermde stadsgezicht kwam het restant van de wal als een een versterkt gebouw tegen de Zwolle omvat de oude binnenstad drempel tussen IJsse) en Vecht te dreigende invallen der Noormannen. binnen de 17de-eeuwse vestingwer- liggen. Op deze natuurlijke verhoging Waarschijnlijk heeft de kerk bewoners ken, die in de vorm van een laat ontstond duizenden jaren tater de aangetrokken die zich, vanwege het 19de-eeuwse singel- en parkaanleg stad Zwolle (zie fig. I). De zandrug is nabije Zwarte Water en de IJssel, op de compacte stadskern omsluiten. nog altijd herkenbaar in Zwolle's visvangst toelegden en zo de al Het specifieke karakter van Zwolle oudste straat, de Sassenstraat, waar aanwezige handel verder stimuleer­ als welvarende middeleeuwse een duidelijk niveauverschil merkbaar den. Het kleine dorpje heette in 1040 marktstad, gegroeid uit een van is ten opzichte van de aangrenzende nog Middelwijk, terwijl de Marke oorsprong agrarische nederzetting, Koestraat en het Grote Kerkplein. De waarin de nederzetting lag al met gelegen aan belangrijke land- en hogere ligging van de stuwwal Zwolle (Suolla) werd aangeduid. Men waterwegen, is in de binnenstad nog ervaart men eveneens in de Tijlapas- zou de nederzetting Zwolle in deze steeds goed afleesbaar. sage, tussen de Melkmarkt en de beginfase kunnen omschrijven als Voorstraat, en in de Goudsteeg. een streekdorp op een stuwwalrest. Karakteristiek is het grillige op het Uit archeologisch onderzoek is De samenstroming van twee riviertjes, oude centrum (Grote Markt, Grote gebleken dat Noordwest Overijssel in de Groote- en de Kleine Aa, de Kerkplein) gerichte stratenpatroon in . pré- en protohistorie een belangrijk nabijheid van de IJssel en de het vroeg-middeleeuwse zuidelijke doorgangsgebied is geweest, zowel aanwezigheid van de hoge droge deel, met de Sassenstraat, Praub- voor handelaren als voor andere stuwwal vormden te zamen wellicht straat, Papenstraat, Voorstraat en bevolkingsgroepen, maar verder is aanleiding voor het ontstaan van het Diezerstraat als overblijfselen van uit die tijd niets met zekerheid streekdorp. Omdat de nederzetting in belangrijke toevoerroutes en de bekend. Wel is zeker dat in de haar ontstaansperiode georiënteerd oost-west gerichte stratenstructuur Karolingische Tijd (8ste-10de eeuw) was op de IJssel -die toen waarschijn­ in het noordelijke, laat-middeleeuwse veel'nedeTzettingen zijn gesticht. Uit lijk ter hoogte van het tegenwoordige deel, als gevolg van een stelselmatige het vondstmateriaal van een opgra­ NS-station stroomde - ligt het uitleg in noordelijke richting. ving in de Sassenstraat conciuti^ren oudste deel van de nederzetting in Kenmerkend is het compacte, archeologen dat ook hier al in de het zuidelijk deel van de huidige dichtbebouwde karakter van de Karolingische Tijd bewoning was. binnenstad. gehele binnenstad met duidelijk Mogelijk lag er een zandweg over de begrensde ruimten-én overwegend zandrug langs de Groote Aa ter De natuurlijke vereniging van het aaneengesloten bebouwing langs plekke van de tegenwoordige Zwarte Water met de Overijsselse straten en pleinen. In contrast Sassenstraat met daarlangs houten Vecht lag vrij ver naar het noorden. hiermee zijn de extensief bebouwde, huizen, waarschijnlijk voor een deel Pas né de bedijking van de IJssel in deels rijk beplante bolwerken, die bestaande uit boerderijen. 1308 kreeg deze rivier haar tegen­ tezamen met een ruim geprofileerde woordige bedding, op relatief grote stadsgracht de overgang tussen afstand van het centrum. binnenstad en de overige stadsdelen Toch was de oudste, op de Reeds in de 13de eeuw deed de markeren. Naast het afwisselende en stuwwal gelegen straat, de Sassen­ invloed van de inwoners der Marke gedifferentieerde ruimtestelsel van straat, in het begin niet de belangrijk­ Zwolle op de ontwikkeling van de wegen, (voormalige) waterwégen, ste straat. Dat moet de Papenstraat nederzetting zich gelden. Door het pleinen en/of markten herbergt zijn geweest, een heerweg vanuit het verlenen van financiële en personele Zwolle een groot aantal waardevolle zuiden die liep via het Kleine Veer. steun aan de landsheer, de bisschop historische gebouwen uit diverse De Praubstraat was indertijd het van Utrecht, in zijn strijd tegen de perioden, die ondanks een grote einde van een oude handelsverbinding Drenten kreeg Zwolle uit erkentelijk­ verscheidenheid in architectuur, in met Deventer (zie fig. II). heid in 1230 stadsrechten. De Marke samenhang met de consistente Uit aardewerkvondsten heeft men had dus inmiddels al een zekere ruimteprofielen, morfologisch een kunnen afleiden dat het Karolingische welstand bereikt, aangezien het sterke eenheid vormen. Ondanks Zwolle niet uitsluitend een agrarische dergelijke hulp anders niet had enige ingrijpende veranderingen van nederzetting was, maar een nederzet­ kunnen geven. }n de Marke Zwolle recente datum die de stad, met name ting met door handel ontstane lagen de buurtschappen Middelwijk in het noordelijke stadsdeel heeft contacten naar een ruime omgeving. en Assendorp, beide ontstaan tussen ondergaan, is over het geheel bezien Uit een bron uit 1040 blijkt echter 800 en 1000 na Christus. Waarschijn­ de historische structuur en het dat Zwolle toen nog slechts bestond lijk koos men in 1230 het belangrijkste karakter dusdanig intact gebleven en uit een groep houten woningen deel van de Marke uit om te omheinen, bepalend voor het ruimtelijk beeld rondom een kerk. Van de oudste kerk te weten Middelwijk, omdat daar een van de stad, dat een aanwijzing als (gelegen op de plaats van de huidige kerk stond. Dit oudste stadsdeel had beschermd stadsgezicht voor de gehele binnenstad is gerechtvaardigd.

Ontstaan en ontwikkeling HAflKË OieZE j^

Zwolle is gelegen in een gebied waar de belangrijkste reüëfeenheden ^^^^«;:_ ^ui.E^A^^^ÓBT.,^ werden gevormd door het ijs van de gletsjers en eolische afzettingen. .^^^^^It^fiOTe AA \ Gedurende het Pleistoceen drongen ^~~-<:Pp^jyiii,rTrrrC^^ gletsjertongen vanuit het noorden het gebied binnen. De gletsjers schoven in bestaande rivierdalen en stuwden de grond opzij tot wallen die JH \ ^^ later- na smelting van het ijs - met X i*KVi*Y.Ï. \sUOLLe^-_^ ..'.„^ F19. n. • IOOO dekzand werden afgedekt. Aldus IJSSEL ontstond ook de Noord-Oost Veluwse stuwnwal met een uitloper tot aan de fig.t Tyllich - gcogralltcn* liluatii de Groote Aa als noordgrens, de van de oudste vestiging. De bochten maakte verhuisde de markt naar de tegenwoordige Luttekestraat als en kronkelingen van de wegen en noordzijde van de kerk, waar ruimte westgrens, de Blij markt/Koest ra at als percelen die nog altijd In dit stadsdeel was geschapen door overkluizing van zuidgrens en de Walstraat als zijn aan te treffen, stammen van een deel van de Groote Aa. oostgrens. voetpaden en karresporen die om De oude nederzettingsnaam boomgroepen en andere belemmerin­ In 1384 kwam de Marke Dieze aan Middelwijk werd vervangen door de gen heenliepen. Zwolle en werd de Kleine Aa de naam van de Marke waarin de Na een grote brand in 1324 werd noordgrens van de stad. Het grootste nieuwbakken stad was gelegen. de stad in de periode 1326-1329 deel van de Diezerstraat met daarin Vanaf 1230 heette de nederzetting naar het westen uitgelegd en geheel het Heilige Geestgasthuis kwam nu Zwolle. Toen Zwolle juridisch tot stad ommuurd (zie fig. Ml). Voordien was binnen de muren te liggen. De werd verheven, werd ze stadsrechte- de nederzetting al uitgegroeid langs noordelijke bemuring werd voltooid lijk de dochterstad van Deventer. het riviertje de Groote Aa, waarvan in 1396 en bracht het gebied tussen Zowel op economisch en politiek als de loop in de stratenreeks Ter Groote- en Kleine Aa binnen de stad. op kerkelijk terrein bleef Zwolle Pelkwijkstraat/Gasthuisplein/Oude Zo kreeg Zwolle door de sprong over gedurende lange tijd sterk afhankelijk Vismarkt/Melkmarkt nog te volgen is. de Groote Aa het karakter van een • van haar moederstad. In het oosten kwam na 1324 het voordestad. ( zie fig. IV). Er werden gebied rond de Bethlehemkerk, in het systematisch in oost-west richting, De 13de eeuw was een periode westen het meer planmatig gebouwde evenwijdig aan beide wateren straten van bloei voor Zwolle. De oorzaak gedeelte rond de Onze Lieve Vrouwe- • aangelegd, zoals de Nieuwstraat en was in hoofdzaak de aan de gunstige kerk tot ontwikkeling. Nog altijd is de Bitterstraat. ligging aan land- en waterwegen te het regelmatige, orthogonale stratenpatroon tussen de Lutteke­ Door de geringe groei van het danken groeiende marktfunctie van inwoneraantal tengevolge van de stad: in 1265 had men reeds vier straat en de Jufferenwal duidelijk verschillend van het onregelmatige pestepidemieën was de volgende jaarmarkten en in 1309 kwam daar stadsuitbreiding (rond 1480) relatief nog een vijfde bij. Naast de goede­ stratenpatroonln het oude stadsdeel ten oosten daarvan. gering. Door het gebied tot aan de renhandel bleef ook de agrarische huidige Thorbeckegracht bij de stad . sector van belang. Veel boeren In het nieuwe binnen de stadsmuur" te betrekken kwamen de oude wijk woonden binnen de 'muren' van de- getrokken gedeelte was de Voorstraat" Smeden en het Broerenklooster stad om van daaruit hun vee te de belangrijkste straat. Deze hoogge­ binnen de stadsmuren te liggen en weiden buiten de poorten. legen straat was de voornaamste kreeg de binnenstad van Zwolle haar De IJsselstreek werd door zijn uitvalsweg naar het westen, richting huidige ovale vorm. De noordgrens verkeersgeografische ligging het Voorst. Daar de heer Van Voorst werd nu gevormd door de Waterstraat gebied waar VVest-Nederiand zijn heerlijke rechten op de straat en op de kruising daarvan met de produkten (laken en zuivel) ruilde met uitoefende, werd de Voorstraat later Smeden kreeg de stad een Nieuwe Westfaalse en Rijnlandse waren als als westelijke uitvalsweg vervangen Diezerpoort (zie fig. V). In het kader hout, wijn en linnen. Zwolle profiteer­ door de Kamperstraat met de toen van de nieuwe laat IBde-eeuwse de van de economische bedrijvigheid gebouwde Kamperpoort. Via kunst­ verdedigingsgordel bouwde men in de regio, werd een stapelplaats, en matig opgeworpen dijken als de naast de genoemde Diezerpoort ook meldde zich aan als lid van de Hanze, Hoogstraat en de Gasthuisdijk voerde nog de Buitenkamperpoort (1488). onder meer om de sterke afhankelijk­ de weg naar Hasselt en Kampen. heid van Deventer te verminderen. De Voorstraat was toen al zo dicht Het belang van de handelsfunctie Doch doordat de stad in 1308 van de gebouwd dat er voor de door Zwolle voor het stadscentrum blijkt uit de IJssel afgesneden werd, duurde het gewenste Mariakapel (in navolging vele overkluizingen van de Groote meer dan een eeuw voordat Zwolle van Kampen en Deventer) geen Aa. Voor het eerst gebeurde dit in officieel tot Hanzestad werd verheven. plaats meer was. Het stadsbestuur 1437 waarbij de Grote Markt De eerste (houten) omwalling van kocht daarom voor dit doel de hof te • ontstond, en in 1463 waren er al vijf de nederzetting ontstond in 1230, Zwolle, de tegenwoordige Ossen­ overkluizingen of overbruggingen van direct na het verkrijgen van de markt en liet daar de Onze Lieve het riviertje. Toen evenwel rond stadsrechten. Aan de noordzijde Vrouwekapel (later kerk) bouwen. omstreeks 1500 de nu nog bestaande begrensd door de Groote Aa, Door haar ligging vlakbij de Michaëls- noordelijke stadsmuur langs de omsloot deze omwalling onder meer of Grote Kerk is de kerk nooit tot een tegenwoordige Stadsgracht kwam te de Michaëlskerk en het deel van de parochiekerk uitgegroeid. liggen, werd vanaf dat moment de Sassenstraat tot en met de knik vóór Tot circa 1500 was het Grote vaarroute langs dat water belangrijker de Bethlehemkerk. Het beloop van de Kerkplein ten zuiden van de Michaëls­ dan de Groote Aa, die met al zijn straten ten zuiden van de Michaëls­ kerk als markt in gebruik. Toen men overkluizingen teveel belemmeringen kerk gaat mogelijk terug tot de tijd rond dat jaar er een kerkhof van opleverde.

M

Fig.ï : 150 a De structuur die de stad in de en de Zeven Alleetjes. De stadsplat­ de zuidzijde van de stadsgracht en 16de eeuw heeft, is op de kaart van tegrond van Blaeu (fotobijlage, afb. langs de Stationsweg verrezen Van Deventer uit 1 560 (fotobijlage, . 3) geeft een goed beeld van de deftige villa-achtige huizen, die nog af b. 1) goed af te lezen. Het verschil 17de-eeuwse vestingwerken van steeds het karakter van het gebied in verkavelingsstructuur tussen het Zwolle, terwijl ook de middeleeuwse bepalen. noordelijk en zuideltjkstadsgedeelte, ommuring op deze kaart nog redelijk Met de natuurlijke herindeling van dat in de 15de eeuw al aanwezig is, goed zichtbaar is. Het terrein tussen 1810 wordt Zwolle provinciehoofd­ is op de meer gedetailleerde kaart de voormalige dubbele zuidelijke stad. Sindsdien breidt de bestuurs- van Braun en Hogenberg uit circa stadsmuur werd in deze tijd bij de en streekfunctie van de stad zich uit. 1578 (fotobijlage, afb. 2); ondanks aangrenzende huizen getrokken. Hier Als voorbeelden van uit de bestuurs­ de vertekening, goed zichtbaar. De verrezen in de 17de eeuw aan de functie voortvloeiende bouwactivitei­ Luttekestraat en de Sassenstraat zijn zuidzijde van de Blijmarkt en de ten kunnen het Paleis van Justitie evenals de Diezerstraat regelmatig Koestraat royale herenhuizen. (1840) en het Provinciehuis (1874) verkaveld, maar hebben een grillig Walstraat, Koestraat en Blijmarkt worden genoemd. verloop. In tegenstelling tot de vormen sinds eeuwen de zuidgrens Ontwikkeling-stimulerende Melkmarkt met de brede kaden (als van de stad. Voor de Koestraat kan factoren uit de 20ste-eeuw vormen marktplein in gebruik) en met de men de bewoning traceren tot 1535. de bouw van een stalen brug over de relatief ruime percelen hebben de De zuidkant van dte Walstraat blijkt IJssel in 1929, die de pont van het achterstraten in het noordelijk als bouwgrond voor huizen pas in Katerveer verving, en een tweede gedeelte (Nieuwstraat en Bitterstraat) 1581 in gebruik te zijn genomen. brug die via de Rijksweg en de een smaller profiel en een fijnmaziger Berkumerbrug over de Vecht een verkaveling. Het zuidelijk stadsgedeel­ In de binnenstad zelf werd na de schakel in de verbinding tussen het te kent een grote variatie in kavel­ hervorming het terrein van het westen en noorden des lands teweeg breedte en -lengte en draagt het Bethlehemklooster verkaveld en werd bracht. Na de Tweede Wereldoorlog karaktervan een 'invulverkaveling'. de Nieuwmarkt aangelegd, die een verbinding kreeg met de serie komt de economische ontwikkeling In het begin van de 17de eeuw markten langs de Groote Aa. van Zwolle in versneld tempo op werd de stad voorzien van een gang. Het inwonertal van Zwolle aarden vestinggordel met bastions Buiten de drie stadspoorten.^ steeg na 1945 zo snel dat het (zie fig. Vj). De Dijk, een strook land ontstond lintvormige bebouwing. stadsoppervlak zich in 40 jaren ten noorden van de Thorbeckegracht, Nadat in 1790 de vestingfunctie nagenoeg verviervoudigde. kwam nu binnen de omwalling,te verviel, is de gemeente in 1830 met Voor de historische binnenstad zijn liggen doch bleef lange tijd slechts de slechting van de wallen begonnen de veranderingen'tot een aantal schaars/bebouwd als gevolg van de die in 1841 voltooid werd. De ingrepen beperkt gebleven. Met slechte economische toestand. bolwerken werden tot parken name het noordelijk stadsdeel heeft Vanwege de hier ontstane (op de omgevormd (fotobijlage, afb. 5 en een aantal ingrijpende wijzigingen scheepvaart gerichte) bedrijvigheid 6); het Noordereiland kreeg eerst ondergaan. In het dichtbebouwde en uit militaire motieven werd het een industriële (gasfabriek) en later kleinschalige binnenstadgebied met gebied binnen de beschermende in de 20ste eeuw een parkeer- en kleine kavels in de omgeving van de omwallirig getrokken. De nieuwe woonbestemming. Bitterstraat, het Eiland en langs de vestingwerken maakten Zwolle In 1817.krijgt de stad de langbe- Waterstraat zijn in de jaren zestig onderdeel van een linie, die vanaf geerde scheepvaartverbinding met grote aantallen woningen gesloopt. Nieuwe Schans via Bourtange en de IJssel, in de vorm van de Willems­ Door verbetering van de infrastruc­ Coevorden over Ommerschans en vaart. Deze verbinding betekent tuur (verbreding Dijkstraat), de bouw het fort Kijk in de Vecht naar de aanvankelijk een impuls voor de van een nieuw winkelcentrum en de IJssellinie liep. In 1621 werd de stedelijke economie. Een beschrijving aanleg van parkeerterreinen is de vesting voltooid. De vestingwerken uit 1851 stelt: 'weinig steden in ons structuur en het beeld van het bestonden uit een aarden hoofdwal vaderland hebben gunstiger ligging noordelijk stadsdeel ingrijpend met elf bastions en een natte gracht. voor de binnenlandsche handel dan gewijzigd. Langs de noordelijke Daarbij lag er een hoornwerk voor de Zwolle'. In dat jaar vinden de meeste stadsgracht werden in een sterk Sassenpoort en een ravelijn voor de van de 19.000 inwoners hun bestaan veranderde context delen van de Diezerpoort. Het eerste is nog .altijd in de handel, vooral in de expeditie oude stadsmuur weer opgebouwd. te herkennen in het tracé van de van goederen. Aan het westelijk uiteinde van de Karnebeekstraat, de Zuiderkerkstraat Omdat de verbinding tussen Bitterstraat kreeg het wonen nieuwe West-Nederiand en de Twentse impulsen door het bouwen van een industriesteden sinds circa 1890 complex stadswoningen, die zorgvul­ voornamelijk per spoor en buiten dig in het kleinschalige patroon van Zwolle om verloopt, vermindert deze het stadsdeel werden ingevoegd. functie gaandeweg. De stad zelf was Een ingrijpende recente verande­ sinds 1865 in een noord-zuid ring in het centrum vond plaats ten verbinding van het spoorwegennet zuiden van de Grote Kerk, waar in opgenomen. Het station dat in 1868 aansluiting op het oude stadhuis een in gebruik werd genomen, was het nieuw stadskantoor werd gebouwd. sluitstuk op de vojtooiing van de spoorlijnen die in Zwolle samenko­ Huidig ruimtelijk karakter men. Op het punt waar de spooriijn de stad het dichtst nadert, werd het Het karakter van de binnenstad van station gebouwd. Doordat het station Zwolle wordt enerzijds bepaald door tussen de zuidelijke toegangen naar een sterke samenhang in het de stad werd gesitueerd, kon geen ruimtelijk beeld ten gevolge van de directe relatie met~de stad worden onderliggende, geleidelijk gegroeide gerealiseerd. De aanleg van de structuur, anderzijds door een spoorlijn had tot gevolg dat de afwisseling in de ruimtelijke opbouw weigestelden zich.gingen vestigen in Figuur I t/m VI: bewerkt naar. . als gevolg van de verschillen in de de lanen die werden aangelegd vanaf structuur en de structuurelementen illustraties uit: Zwolle van stuwwal de binnenstad richting station. Langs tot stad, Zwolle 1980. van de onderscheiden stadsdelen. Kenmerkend voor het zuidelijke ter plaatse van de voormalige ving van de bebouwing. vroeg-middeleeuwse stadsdeel is de vestinggordel, alsmede de gehele De differentiatie in het bescher­ op het centrum gerichte stratenstruc­ binnenstad omsluitende Stadsgracht. mingsbelang is tot uitdrukking tuur, waaronder de oudste toevoer­ Aan de zuidkant valt binnen de gebracht op bijgaande historisch- routes naar de stad; de Sassenstraat, begrenzing de stationssituatie met ruimtelijke waarderingskaart, Praubstraat en Papenstraat. het NS-station, de Stationsweg als tekeningnummer 061-1, 1987 Centraal in de stad ligt het Grote typerende 19de-eeuwse toegangs­ (fotobijlage, afb. 7). Kerkplein/Grote Markt met de weg naar het station en de 19de- 14de-eeuwse Grote- of Michaëlskerk, eeuwse villabebouwing en herenhui­ De kerksituatie in het oude als herkenningspunt en knooppunt zen langs de Burgemeester van centrum van de stad ontleent haar van de op het centrum gerichte Royensingel en een deel van het karakter aan de aanwezigheid van de straten. Groot Wezenland. omvangrijke. Grote of St. Michaëls­ Een eigen structuurpatroon heeft Eveneens aan het Groot Wezenland, kerk in wisselwerking met het het 14de-eeuwse stadsdeel ten aan de oostkant, is een buiten de gedifferentieerde ruimtestelset westen van de Grote Kerk met als stadsgracht liggende bomen-allee, rondom de kerk dat soms pleinachtig hoofdroutes de evenwijdig aan elkaar met daarlangs een blok 19de-eeuwse (zuidkant) of straatachtig (west- en lopende Voorstraat en de Kamper- ., herenhuizen, in relatie met de situatie oostkant) van aard is of getypeerd straat en het daaraan gerelateerde aan de binnenzijde van de gracht, kan worden als een knooppunt van orthogonale stratenpatroon, terwijl • binnen de begrenzing opgenomen.' routes (noordkant). Kenmerkend voor het laat-middeleeuwse noordelijke Vanwege de samenhang met het de kerksituatie is dat alle oude stadsdeel zich onderscheidt door een profiel van de stadsgracht, alsmede hoofdroutes hier samenkomen overheersend oost-west gericht de historische herkenbaarheid van de waardoor het centrale karakter van stratenpatroon. plek als zodanig, valt tevens de de plek ook in functionele zin wordt onderstreept. Opvallend is het Structuurelementen die van belang Diezerkade met haar noordelijke contrast in afmetingen en schaal zijn voor de stad als geheel zijn: het straatwand.binne^n^de begrenzing van tussen het kerkgebouw en de tracé van de voormalige Groote Aa, het beschermde gebied. omringende historische bebouwing. dat volgens de lijn Melkmarkt/Oude De volledige begrenzing van het Een nieuw element dat eveneens Vismarkt/Gasthuisplein/Ter Pelkwijk- beschermde stadsgezicht is weerge­ contrasteert met zijn omgeving is het straat de binnenstad in oost-west ' • geven op bijgaande kaart. Rijksdienst nieuwe stadhuis dat, gelegen aan richting doorsnijdt; de in het centrum voor de Monumentenzorg, nummer een eigen voorruimte, aan de van de stad gelegen kerksituatie met 061. oostkant van het Grote Kerkplein het daarop uitkomende hoofdstraten; de beeld bepaalt. meer perifeer gelegen noordelijke Nadere typering te beschermen stadsgracht als onderdeel van de waarden Een inpassing die, hoewel qua doorgaande waterverbinding Zwarte verschijningsvorm een contrast . Water Almelose Nieuwe Wetering; Het beschermingsbelang van vormt met het historische stadsbeeld en de laat 19de-eeuwse singel- en Zwolle spitst zich toe op het onder­ ter plaatse, structuurlijnen als parkaanleg ter plaatse van de kennen van historische waarden die Sassenstraat en Goudsteeg, alsmede 17de-eeuwse vestingwerken, die als in de ruimtelijke structuur, de de ruimte rond de kerk respecteert. een zelfstandige structuurcomponent ruimtelijke opbouw en de bebouwing Een zeer vitaal onderdeel in de een herkenbaar grens- en overgangs­ besloten liggen. stadsstructuur vormt de Grote Markt gebied vormt tussen de binnenstad Binnen dezfe begrenzing zijn de ophet punt waar het voormalige en de daarbuiten gelegen stadsdelen. belangen waarop de aanwijzing als beloop van de Groote Aa de kerksitu­ Bepalend voor het karakter van de beschermd stadsgezicht is gericht atie raakt. Op deze plaats waar een binnenstad van Zwolle is, naast de niet overal dezelfde. Binnen het aantal belangrijke routes in de stad onderliggende structuur ais funda­ gehele stadsgezicht is het patroon bijeenkomen, bevindt zich een mentele drager van de stad, de van straten en waterlopen in samen­ centraal verkeers- en'ontmoetings­ sterke afwisseling in het beeld als hang met de situering en schaal van punt in de stad. Door de huidige gevolg van de veelheid aan ruimtevor­ de bebouwing van belang. Voor inrichting, die het karakter van de men, objecten, materialen en sferen zover door sanering, reconstructie of ruimte niet verstoort kan de Grote in wisselwerking met de functies die nieuwbouw door een sterk afwijkend Markt een verdeelfunctie (beperkt de stad thans herbergt. karakter en schaal de historische autoverkeer, veel voetgangers en Deze kwaliteit, het samengaan van structuur ingrijpend is gewijzigd, fietsers) met een verblijfsfunctie een onderliggend herkenbaar zoals het gebied ten noorden van de combineren. Door de vele straataan- historisch stadsweefsel,.tot uitdruk­ Nieuwstraat, is het aanwijzingsbelang zetten is de hoekbebouwing aan de king komend in het samenhangende beperkt tot de nog aanwezige straatuiteinden hiervan belang om stratenpatroon, de verkavelingswijze, elementen van de oorspronkelijke de spanning tussen open- en de morfologie en de overeenkomsten structuur en de aansluiting op het beslotenheid van de ruimte op peil te in situering, typologie en vormgeving omringende gebied. houden. van de bebouwing en een veelkleurige, Voor een groot gedeelte van het Zeer bepalend in de structuur van rijkgedetailleerde, veel minder aangewezen stadsgezicht zijn de binnenstad is het tracé van de coherente bovenlaag, tot uitdrukking bovendien de profilering en inrichting voormalige Groote Aa ofwel de komend in verschillen in (individuele) van de openbare ruimte en de huidige stratenreeks Melkmarkt, expressie van objecten, ruimten en typologie en afmetingen van de Oude Vismarkt, Gasthuisplein, Ter materiaalgebruik, typeert in hoge bebouwing van historisch-ruimtelijk Pelkwijkstraat, Kerkstraat. Door het mate het karakter van Zwolle als belang. ruime profiel en de licht meanderende levend historisch fenomeen met een Tamelijk verspreid over de binnen­ belijning is het oude beloop van de stabiele, eigen identiteit. stad en met name langs de oude Groote Aa nog goed te herkennen. straten en routes waar zich gebouwen Naast de functie van structuurlijn Aangewezen gebied van een grote historisch-architectoni- vormt het Groote Aa tracé de visuele sche gaafheid bevinden, waaronder markering tussen het zuidelijk en noordelijk deel van de stad. Het beschermde stadsgezicht een groot aantal beschermde Zwolle omvat,in hoofdlijnen de monumenten, omvat naast de Naast de kerksituatie en het . gehele binnenstad, inclusief de hierboven genoemde aspecten het Groote Aa tracé zijn het de oude 19de-eeuwse singel- en parkaanleg beschermingsbelang ook de vormge­ toevoerroutes die als belangrijke structuurlijnen kunnen worden Het gebied ten zuiden van de spronkelijke structuur nog redelijk aangemerkt. In het zuidelijk deel zijn voormalige Groote Aa (hier thans herkenbaar is, is het tevens het dit de grillige Sassenstraat, de Melkmarkt geheten) en ten westen stadsgebied waar de meest ingrijpen­ Praubstraat en de Luttekestraat, in van de Luttekestraat, dat na de grote de veranderingen - beter en minder het westelijk deel de nagenoeg brand in 1324 als nieuwe uitleg bij geslaagd - hebben plaatsgevonden, rechte Kamperstraat en de Voorstraat de stad werd betrokken, kenmerkt zoals: de demping van de waterloop en in het noordelijk deel de licht zich door een veel regelmatiger de Kleine Aa in het midden van de gebogen Diezerstraat. structuur dan het oostelijk gelegen vorige eeuw (tegelijkertijd met die oudere stadsdeel. De belangrijkste van de Groote Aa), afbraak van grote Het oudste stadsgebied van Zwolle structuurbepalende straten in dit aantallen woningen, bedrijfjes en is globaal het gebied dat begrensd stadsgebied zijn de Kamperstraat en pakhuizen tussen de Waterstraat en wordt door de Luttekestraat, de de Voorstraat, beide nagenoeg de Nieuwstraat ten behoeve van voormalige Groote Aa, en de lijn 'rechte straten met aan weerszijden nieuwe woongelegenheid, een nieuw een aaneengesloten, sterk ruimtevor­ Blijmarkt/Koestraat/Walstraat. winkelcentrum en parkeergelegen­ mende bebouwing. Het beeld in de Het gebied valt op door een heid. Consequenties van deze Kamperstraat wordt in belangrijke onregelmatig, grillig stratenpatroon, ingrepen zijn dat structuurlijnen als mate bepaald door grote panden met met rechte en gebogen lijnen in het voormalige Kleine Aa-tracé, de strakke 18de- en T9de-eeuwse verschillende richtingen. De vorm Bitterstraat en voor het grootste deel monumentale gevels, afgedekt door van de hoofdstraten in dit gebied ook de Waterstraat verdwenen zijn, rijkgeprofileerde lijstgoten die de komt - nog steeds herkenbaar - waarmee de oorspronkelijke specifie­ erboven liggende kappen nagenoeg voort uit, uit het verre verleden ke structuur van het noordelijk aan het oog onttrekken. daterende kronkelige, op het centrum stadsdeel aanzienlijk is verzwakt. Een gerichte landwegen (Sassenstraat, groot deel van het gebied wordt Midden in het gebied ligt de thans beheerst door een grootschalig Praubstraat, Papenstraat), een Ossenmarkt, een geheel door voormalige waterloop (Luttekestraat) winkelcomptex dat als een autonoom, bebouwing omsloten terrein met een typologisch afwijkend element in de en de belijning van de middeleeuwse sterk naaTbinnen gekeerd karakter stadsmuur (Blijmarkt, Koestraat, historische stad is ingebed. Hoewel dat direct met de ontstaansgeschie­ functioneel op het dwarsstratenpa- Walstraat). Door de sterk aaneenge­ denis is verbonden. Middelpunt en sloten bebouwing, de relatief smalle troon (Roggenstraat, Spiegelsteeg, (letterlijk) hoogtepunt is hier dë Broerenstraat, Botervatsteeg) van de . straatprofielen en de korte zichtlijnen 14de- en 15de-eeuwse Onze Lieve door het bochtige stratenbeloop stad is ingespeeld, is de aansluiting Vrouwenkerk met toren. Met name van het complex op de ruimtelijke heeft dit stadsdeel een zeer besloten de toren (Peperbus genoemd) is een karakter/Doordat slechts twee thematiek van de stad uiterst element dat niet alleen op onverwach­ marginaal. straten (Sassenstraat, Luttekestraat) te momenten in het stadsbeeld in directe verbinding met het verschijnt maar ook op afstand een stadsgebied buiten de Stadsgracht Het meest duidelijk komt.dit tot bepalende rol speelt in het silhouet uiting in de Roggenstraat, maar staan, wordt deze beslotenheid nog van de stad. eens extra versterkt. In het straten- vooral in de Nieuwstraat die door het beloop, de smalle profielen, de Aan de zuid- en westzijde wordt negeren van rooilijnen, 'achterkanten­ fijnkorrelige verkaveling en de vele tegen de binnenkant van de wallen- architectuur' en grove detaillering oude gebouwen is het historische zone het gebied ruimtelijk gemarkeerd veel aan ruimtelijke kwaliteit heeft karakter nog goed afleesbaar. Door door de lijn Kalverstraat/Korte verloren. de consequente (recht of gebogen) Kamperstraat, die het beloop van de Door afbraak van de bebouwing rooilijnen en de daarin geplaatste middeleeuwse stadsmuur aanduidt. langs de Waterstraat - tussen de aaneengesloten bebouwing zijn de Het noordelijk deel van de binnen­ Vispoort en de Diezerbrug - en op straat- en pleinruimten door continue stad tot aan de stadsgracht, dat het Eiland is het 1 5de- en 16de-eeuw- uit individuele gebouwen samenge­ ontstaan is na een tweetal uitbreidin­ se Broerenkerkcomplex losgeweekt stelde straatwanden, begrensd. gen van de stad in noordelijke uit de historisch-ruimtelijke context, Verstoringen treden op waar de richting, waarbij de oost-west waardoor het, niet als object, maar bebouwing is gesloopt en waar deze richting van de aanwezige water- en als integraal onderdeel van het qua typologie en schaal niet op de landwegen, de Groote Aa, Diezer­ historische stadsgebied aan betekenis omgeving inspeelt, zoals in de straat en Kleine Aa bepalend is heeft verloren. Beter geslaagd in het Goudsteeg en de Schoutenstraat. geweest, onderscheidt zich van het licht van de veranderende stad, is het oudere zuidelijke deel door een woongebied 'Onder de Bogen', aan Kenmerkend voor het zuidelijk geheel eigen structuur. Kenmerkend de westzijde, waar met eigentijdse stadsdeel is ook de grote variatie in in de structuuropzet zijn de lange middelen een redelijk geslaagde profielbreedtes tussen de straten licht gebogen oost-west lopende poging is gedaan op een aantal onderling en de meer of minder straten, die door middel van een essentiële kenmerken (stratenbeloop, geleidelijke verwijdingen en versmal­ stelsel van smalle dwarsstraten met typologie, schaal, ritme) van de oude lingen in de lengtetracés. Verbijzon­ elkaar en met het zuidelijk stadsdeel stad in te spelen. in verbinding staan. De belangrijkste deringen in het ruimtestelsel ontstaan Storend in het beeld van het straat is hier de Diezerstraat, de oude op plaatsen met sterke profielverrui­ noordelijke stadsgebied zijn het • invalsroute vanuit het noordoosten, • mingen en/of een bijzonderebebou- • kaalslaggebied ter plaatse van het die zich van de overige straten wing zoals ter plaatse van de Eiland het veel te ruime en ongearti­ onderscheidt door het relatief ruime Bethlehemse kerk, de Nieuwe Markt, culeerde profiel van de noordelijke profiel, de hogere bebouwing en de de Blijmarkt en daar waar de Lutteke- aanlooproute tussen Schuttevaers- sterke winkelconcentratie. De en de Sassenstraat de lijn van de brug en Vispoortbrug en het open noordelijke markering van het 14de- voormalige stadsmuur kruisen (rasp. terrein op het Noordereiland, waarin en 1 5de-eeuwse stadsdeel vormt de de kruisingen Luttekestraat- Kamper- de specifieke ontwikkeling als gevolg stadsgracht, waarlangs men aan de straat/Blijmarkt en Sassenstraat- van de lang geïsoleerde ligging nog stadszijde restanten van de 1 5de- Koestraat/Walstraat). Een bijzonder afleesbaar is. In hun huidige hoeda­ eeuwse stadsmuur en zogenaamde historisch accent bevindt zich bij de nigheid en verschijningsvorm laten 'muurhuizen' met overkragende aanzet van de Sassenstraat waar de deze gebieden zich moeilijk rijmen verdiepingen terugvindt. 15de-eeuwse stadspoort zeer met de ruimtelijke kwaliteiten, zoals expliciet de grens van de middeleeuw­ die in het overgrote deel van de stad se stad markeert- Hoewel in dit stadsdeel de oor­ aanwezig zijn. De meest ingrijpende en tevens om van een duidelijk geheel te gelegd met een oude invalsroute, is spectaculaire transformatie van de kunnen spreken. de Diezerkade. Hoewel de bebouwing Zwolse binnenstad heeft plaatsgevon­ Het Eiland is met name het deel hier niet van grote historische den aan de rand van de oude stad van de vestinggordel waar zich na de waarde is, is de bebouwingswand als waar in de eerste helft van de 17de ontmanteling, naast de aanwezige geheel van betekenis als markering eeuw de structuur en tevens het ' woningen en pakhuizen, grotere van de oorspronkelijke uitvalsweg beeld in amper vijftien jaar tijds totaal bedrijven (waaronder de gasfabriek) richting Dieze.^ werd veranderd door aanleg van een en openbare gebouwen (gevangenis, complete verdedigingsgordel met elf Flevogebouw) gevestigd hebben. Algemene bebouwingskarakte­ bastions en een brede gracht Door sanering van de gasfabriek en ristieken rondom. Vanwege het belang van de een aantal woningen nabij de Brede dobrgaande vaarroute aan de Hoek kon ruimte worden vrijgemaakt Naast de hiervoor beschreven noordzijde tussen Vecht en Zwarte voor een grootschalige parkeerfunctie ruimtelijke kenmerken en kwaliteiten Water werd een stelsel van vijf op het meest noordelijk bastion, aan de hand van de belangrijkste bastions aan de overkant van het alsmede een intensivering van de structurerende elementen in de water (de huidige Stadsgracht) los openbare functies (openbare werken, onderscheiden gebiedsdelen kunnen van de stad gelegd. Ruim tweehon­ bank, service-station) en een nieuwe de volgende, meer op de architectuur derd jaar later vindt vanaf 1830 een impuls voor de woonfunctie (Menno - en situering van de bebouwing vergelijkbare grootscheepse transfor­ van Coehoornsingel), één en ander toegespitste karakteristieken worden matie plaats door een volledige zonder de belangrijke historische beschreven. slechting van de vesting. De vrijko­ waarde aan de zuidrand aan te mende terreinen worden benut voor tasten. Door de karakteristieke vorm De tamelijk gave historische nieuwe functies als bedrijven van het voormalige noordelijke structuur van Zwolle gaat gepaard (gasfabriek), openbaar groen en bastion op te nemen in de begrenzing met een groot aantal gebouwen van wonen: Hoewel muren, stadspoorten van een (verhoogd) parkeerterrein, historische waarde, waaronder 393 en bolwerken zijn gesloopt, zijn de wordt een eigentijdse functie beschermde monumenten. Hoewel sporen hiervan nog duidelijk en gecombineerd met een formele de stad een veelheid aan architectuur- tamelijk compleet aanwezig en heeft oplossing die verwijst naar de vesting stijlen herbergt uit verschillende de voormalige vestinggordel ten • • van weleer. perioden kan niettemin worden opzichte van de oude binnenstad een gesproken van een sterke samenhang geheel eigen karakter behouden. door overeenkomsten in situering, Structureel fungeert de wallenzone Door de autonome vorm van de typologie, maatvoering, dakafdekkin­ als een ruimtelijke geleding tussen voormalige vestingzone en de gen, materiaal- en kleurgebruik van binnenstad en het daarbuiten afstandelijkheid naar buiten toe de bebouwing. In zijn algemeen kan gelegen gebied. Met name aan de vanuit de voormalige defensieve worden gezegd dat in de verschij­ zuid- en oostkant waar de vestingzone functie, vertoont de binnenstad aan ningsvorm, uitgezonderd de midde­ deels parkachtig is ingericht en rijk de rand een sterk naar binnengekeerd leeuwse kerken- en kloostercom- - met bomen is beplant en waar de karakter, hetgeen nog eens wordt plexen en de 17de- en 18de-eeuwse bebouwing overwegend uit monu­ versterkt door de bebouwing op de patriciërshuizen, het 19de-eeuwse mentale, 19de-eeuwse villa's en voormalige wallen, die met de uiterlijk van de bebouwing overheerst. herenhuizen bestaat, heeft de achterzijde naar de stadsgracht is In de straten van het gebied binnen binnenstadsrand een bijzondere gericht, de hoogteverschillen, de de vestinggordel, inclusief de allure. Een meer stedelijk karakter plaatselijk dichte beplanting (zuid- en zuidrand van het Noordereiland is de heeft de wallenzone ter plaatse van oostzijde) en het beperkt aantai bebouwing vrijwel altijd aaneengeslo­ de Eekwal/Jufferenwal/Rode Toren­ toegangen (via bruggen) naar de ten en direct grenzend aan de plein. Door de sloop van poorten en stad- straatruimte gebouwd. Waar bebou­ torens (Kamperpoort, Rode Toren) Aan de buitenkant van de Stads­ wing door kaalslag ontbreekt of waar demping van de Aa-inham, en de gracht is in de loop der tijd een bij nieuwbouw sterk,is teruggerooid, aanleg van een gestroomlijnde veelheid aan bebouwingssoorten treedt in het strenge situeringsregiem verkeersverbinding aan de westzijde ontstaan die noch ten opzichte van al gauw een verstoring in het (Jufferenwal/Eekwal) in samenhang elkaar, noch ten opzichte van de stad straatbeeld op (Goudsteeg, Nieuw­ met een verbrede Kamperpoortbrug veel samenhang vertonen. Een straat, Jufferenwal, Dijkstraat), zijn hier tevens een aantal minder uitzondering hierop is de 19de-e6uw- Behoudens enkele bijzondere duidelijk gevormde, grootschalige se villabebouwing langs de Van gebouwen zoals de (grotere) kerken, profielen ontstaan. Royensingel en het Groot Wezenland, het stadhuis, de Sassenpoort en die als representatie van de fin-de- dergelijke varieert de gemiddelde siécle periode een karakteristieke gebouwhoogte tussen circa tien en Een eigen plaats in het geheel begrenzing vormen van het grachtpro- achttien meter, waardoor sprake is neemt het noordelijk deel van de fie) aan de zuidzijde. In samenhang van een reJatief 'vJak' bebouwingsre- voormalige vesting, het zogenaamde hiermee kan de eveneens met liëf. Dit betekent dat hogere gebou­ Noordereiland, in. 19de-eeuwse villa's bebouwde wen in de Zwolse binnenstad snel Stationsweg worden gezien, die aan domineren en een sterke invloed Vanaf de 17de eeuw heeft zich hier het eind wordt afgesloten met het uitoefenen op het stadsbeeld, een strook bebouwing langs de stationsgebouw uit 1868. Thorbeckegracht ontwikkeld die De bebouwing in de Zwolse thans uit historisch oogpunt een gave Meer op zichzelf staand, maar wel binnenstad is sterk individueel van gevelwand vormt met een duidelijk gerelateerd aan dezelfde periode is karakter hetgeen tot uitdrukking gezicht naar de stad toe. De ruimte­ het blok herenhuizen aan het komt in een eigen vorm (breedte/ lijke begrenzing aan de stadskant is, oostelijk uiteinde van het Groot hoogteverhouding, dakvorm, althans voor het gedeelte tussen de Wezenland, gesitueerd aan een raamindeling), (goot)hoogte en Vispoort- en de Diezerbrug, minder fraaie wandel-allee. Door de meer kleurgebruik. Sterke overeenkomsten duidelijk door de afbraak van de open beplanting, ter zijde van het Ter zijn er in het materiaalgebruik, bebouwing langs de Waterstraat. Het Pelkwijkpark, is hier een sterkere metselwerk (al dan niet gepleisterd overgebleven Broerenkerkcomplex relatie met de binnenstad dan elders. of vertind) en afdekking met pannen. en de gereconstrueerde delen van de De enige situatie waar buiten de De nokrichting is in de oudere straten oude stadsmuur zijn nogal fragmen­ binnenstad een nog'duidelijk herken­ overwegend loodrecht op de straat tarisch en vertonen te grote leemten bare historische relatie kan worden gericht, in de stratenreeks Kamper- straat/Blijmarkt/Koestraat komen Geraadpleegde literatuur: Smook. R.A.F. naar verhouding veel dwarskappen Binnensteden veranderen. Atlas van voor. Bepalend in deze straten ten As, A.J. van der. het ruimtelijk veranderingsproces van aanzien van de gevelafdekking zijn de Aardrijkskundig woordenboek der Nederiandse binnensteden in de brede, vaak rijk geprofileerde Nederlanden, dl. 13. Gorinchem, laatste anderhalve eeuw. Zutphen, gootlij sten. 1846. 1984. Jn de wallenzone en langs de singels daarbuiten zijn door de vele Atlas van Historische Vestigingwerken Wemes. P. afgeknotte en/of samengestelde in Nederland, dl. II. Provincie 'Van Voorstraat tot Rhoentoren; schildkappen nokrichtingen niet Overijssel en Gelderiand, eerste nederzettingsrelicten in een oude bepalend. aflevering: Overijssel. Uitg. Stichting stad', Zwols Historisch Jaarboek De sterkste veranderingen in de Menno van Coehoorn. (1985)39-53. architectuur hebben plaatsgevonden in de gebieden met overwegend Beek, H. van; Prins. H. en Oostingh, centrumfuncties. Met name in en G. {red.} rond het nieuwe winkelgebied is de Zwolle van Stuwwal tot stad. Zwolle, spanning tussen oud en nieuw goed 1976. voelbaar. Zwolle in de Middeleeuwen; onder­ Rechtsgevolg aanwijzing zoekingen naar een vroeg-stedelijke samenleving. Zwolle, 1980. Ter effectuering van de bescher­ ming .van het aangewezen stadsge­ Berkenvelder. F.C. zicht moet ingevolge artikel 37, lid 8 Zo was Zwolle rond 1900. Zwolle, van de Wet op de Ruimtelijke 197,0. -~_ Ordening een bestemmingsplan worden ontwikkeld of herzien. De Berkenvelder. F.C. toelichting op de aanwijzing als Zwolle als Hanzestad. Zwoller, V983. beschermd stadsgezicht kan daarbij wat het beschermingsbelang betreft Boonenburg. K. als uitgangspunt dienen. Terugblik op Swol. Zwolle, 1969. Doel van de aanwijzing is, de karakteristieke met de historische Dozy. G.J. ontwikkeling samenhangende De oudste Stadsrechten van Zwolle. structuur en ruimtelijke kwaliteit van Zalt-Bommel, 1867. het gebied te onderkennen als zwaarwegend belang bij de verdere Gans. W. de en Schoute, J.F.Th. ontwikkelingen binnen het gebied. Fysisch-.Geografische regio's van De aanwijzing beoogt op die wijze Nederland. Instituut voor Aardweten­ een basis te geven voor een ruimtelijke schappen VU. Amsterdam, 1977. ontwikkeling, die inspeelt op de aanwezige kwaliteiten, daarvan Hagedoorn, J. gebruik maakt en daarop voortbouwt. 'Verbroken Stilte; een schets van Colofon: Zwolle in de 19de eeuw', Zwols Historisch Jaarboek (1985) 14-28. Uitgave van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist. Kam. B.J. 'Koepoort, Koestraat en Historisch-geografisch onderzoek: (Koeie)Stront', Zwols Historisch Drs. J.J. de Haas, Breda. Jaarboek (1985) 68-90. Stedebouwkundig onderzoek: Kuil e. E.H. ter. Rijksdienst voor de Monumentenzorg, 'Zwolle'. De Nederlandse monumen­ Zeist. ten van geschiedenis en kunst. dl. IV. Provincie Overijssel; Noord- en Foto's: Oost-Salland. 's-Gravenhage, 1974. - Rijksdienst voor de Monumenten­ zorg, Zeist (afb. 1 t/m 7); Leyden, F. - Topografische Dienst, Emmen 'Nederiandse Plattegrondstudies', (omslag). Historisch Tijdschrift 19 (1940) 153-158. Kaarten en illustraties in de tekst: Studio Ineke van der Burg; Bilthoven. Louwen, J. en Prins, H. {red. ) Ach Lieve Tijd; 750 jaar Zwolsen, Verkoopprijs f 10,-. Zwollenaren en hun Zwolle, Deze publikatie is schriftelijk of 1980-1983. telefonisch te bestellen bij het Distributiecentrum DOP Moerman, H.J. en Wentholt. A.W. Postbus 20014 'Overijssel. Handboek der Geografie 2500 EA 's-Gravenhage. van Nederiand. dl. VI. Zw'olle, 1959. Telefoon: 070-7898 80. Onder vermelding van bestelnummer Schrier. D.M. van der of ISBN 90346 1487 5. 'Zwolle Zwartewaterstad',-Zwols Historisch Jaarboek (1985) 54-67. Druk: SDU drukkerij, 's-Gravenhage. Fotobijlage

JffW

Afb. 1. Nederlandsche Steden in de 16de eeuw; plattegronden van Jacob van Deventer, 1916-1923 (facsimile herdruk van ca. 1560), blad Zwolle, fragment. Afb. 2. G. Braun, F. Hogenberg, Civitates Orbis Terrarum, blad Zwolle, 1965 (facsimile herdruk van 1572-1618).

10 Afb. 3. J. Blaeu, Tooneel der Steden van de Vereenighde Nederlanden met hare Beschrijvingen, 1649, blad Zwolle.

11 Afb. 4. Kopie van het Kadastraal Minuutplan gemeente Zwolle, 1822, fragrrient.

12 Afb. 5. Topographische en Militaire Kaart van het Koningrijk der Nederlanden, 1973 (facsimile herdruk van 1853), blad 21, fragment.

13 . PROVEfCIE: öViUÜÏSSEIi UEMEENTE 2rW0tXE A v l.

^ï> i?^v^^::Ê^i^ii^m'^^ii^-a^^ :^^TV^:^)-^!?^i;'^^'•^^•a^^vv,^'u :^i^;^-^: -M:

Afb. 6. J. Kuyper, Gemeente-atlas van Nederland, 1865, provincie Overijssel, gemeente Zwolle.

14 'V.. Ö^ 03^-^-''

•:.c^:^)

Afb. 7. Historisch-ruimtelijke waarderingskaart, 1987.

15