CICHOCIEMNI Dr Agnieszka Polończyk Cichociemni – Zarys Historii Formacji

Home , Adolf Pilch, Cichociemni, Kedyw, Kotwica

Publikacja pokonferencyjna WYWALCZ POLSCE WOLNOŚĆ LUB ZGIŃ

ISBN 978-83-940263-0-1

Konferencja została poświęcona w całości Cichociemnym ‒ spadochroniarzom Armii Krajowej oraz ich spuściźnie, którą przejęła Jednostka Wojskowa GROM

TOBIE OJCZYZNO!

Kraków 2017

Redaktor naukowy: dr hab. Adrian Tyszkiewicz

Zespół redakcyjny: Dawid Niewdana Dagna Kępys Szymon Mach Justyna Antoł

Korekta: Dawid Niewdana Dagna Kępys Szymon Mach

Wydawca: Koło Naukowe Bezpieczeństwa Narodowego Uniwersytetu Jagiellońskiego ul. Jabłonowskich 5 31-114 Kraków [email protected]

Projekt okładki: Justyna Antoł

Redakcja techniczna i druk: Studio ANATTA www.anatta.pl

ISBN 978-83-940263-0-1

Nakład: 30 egz.

Dofinansowano ze środków Fundacji Studentów i Absolwentów UJ „Bratniak” Spis treści

WPROWADZENIE płk Robert Kopacki Dziedziczenie tradycji Cichociemnych przez żołnierzy Jednostki Wojskowej GROM ...... 7

CICHOCIEMNI dr Agnieszka Polończyk Cichociemni – zarys historii formacji ...... 9

Tomasz Jasionek Jan Jaźwiński – przyczynek do biografii ...... 21

DZIEDZICTWO dr Bogdan Rowiński Młodzież głównym przedmiotem w działalności Fundacji im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej ...... 29

Grzegorz Wydrowski SPRZYMIERZENI z GROM ...... 39

Wprowadzenie ------płk Robert Kopacki Dowódca JW GROM w latach 2016-2017 JW GROMDowódca w latach Górecki skomentował ten fakt słowami: „Nie widzieliśmy innej innej widzieliśmy słowami: „Nie fakt ten Górecki skomentował ‑ Dziedziczenie tradycji Cichociemnych Cichociemnych Dziedziczenie tradycji przez żołnierzy Jednostki Wojskowej GROM Wojskowej przez żołnierzy Jednostki Termin „Cichociemny” zrodził żołnierzy się w czasie szkolenia „specjalnego „Cichociemny” przezna Termin Cichociemni nie znali się wzajemnie. Nie mieli wspólnych barw, tradycji ani pa tradycji barw, mieli nie się wzajemnie. znali Nie wspólnych Cichociemni Pamięć o poprzednikach, protoplastach sił specjalnych w Polsce, stanowi nie stanowi sił specjalnych o poprzednikach, w Polsce, Pamięć protoplastach „Cichociemni – elita polskiej dywersji” – tak brzmi Śle tytuł polskiej dywersji” – elita Kacpra książki autorstwa „Cichociemni dzińskiego, poświęconej 316 żołnierzom Armii Krajowej. Elicie, gdyż Elicie, dzińskiego, poświęconej Krajowej. 316 żołnierzom się Armii tak zwykło bez Nie o czym powodu, opracowaniach. z pewnością w wielu świadczą o nich mówić spad GROM jest dumnym Wojskowa Jednostka oraz czyny. poziom ich wyszkolenia tradycji. chwalebnej tej kobiercą czenia” w 1941 r. w Wielkiej Brytanii. Przydomek ten miał oddawać charakter zadań, do zadań, Brytanii. charakter miał w Wielkiej ten oddawać Przydomek w 1941 r. czenia” częścią był idei których byli przygotowywani Termin i po po skoczkowie: ciemku. cichu specjalnych sił operacji zorganizowania odpowiednika dla wspierania współczesnych Dążono działań lotnictwa, podziemnej przy armii jak wykorzystaniu i spadochroniarzy. podziemia i wsparcia przez wy krajem z okupowanym łączności stałej do nawiązania przyszłych- Ci Szkolenie spadochronach. specjalistów na lądujących kraju w szkolonych brytyjskiej w ramach Executive (SOE). było prowadzone Operation Special chociemnych specjalistów w dzie żołnierzy, wysyłano wyszkolonych kraju do okupowanego Finalnie, dziniewywiadu przyszłych wyspecjalizowanych dywersji, łączności, i podzieoficerów 316 przerzucono do Polski do 28 grudniamia.1944 r. od 15 lutegor. 1941 W sumie z pozytywnym wynikiem. ukończyli kurs 605, którzy spośród Cichociemnych, trona. Niemniej jednak, udało Niemniej się zjednoczyćtrona. – Jednostki ich pod sztandarem jednym 119/MON nr GROM. Zgodnie Narodowej z decyzjąObrony Ministra Wojskowej GROM zaszczytne otrzymała Jednostka Cichociem imię 1995 r., z dnia 4 sierpnia Cichociemny tradycji. ich dumnej do kontynuowania zobowiązana oraz została nych Czepczak Bronisław do przekazania dążeniom imienia naszym marzeniom, odpowiadałaby która formacji, Cichociemnych”. i tradycji odzowny element układanki, jakim jest proces formowania operatora GROM. Za operatora procesformowania jest jakim układanki, element odzowny no adaptacji z elementów jest jednym Cichociemnych i tradycją z historią poznanie cech posiadania wspólnych fakt bez pozostaje Nie znaczenia wych żołnierzy Jednostki. Wprowadzenie 8 storia Cichociemnych zapomniana. zostanie nie nigdy Cichociemnych „Tobie Ojczyzno!”. Kontynuacja- żehi tej tradycjinadzieją, jesttakże do wykonywania stawianych z zawołaniem zadań na najwyższym jak zgodnie poziomie, zobowiązanie tradycji ajednocześnie dziczenie Cichociemnych iprzywilej, to zaszczyt wyznaczył sobie generał. W jej realizacji wspierali go żołnierze Jednostki żołnierze wspierali go realizacji GROM. Wjej generał. sobie wyznaczył kich 316Cichociemnych. Budowa pomnika śmiercią była ostatnią przed jaką misją, w Warszawie powstał Pomnik Cichociemnych, na którym znajdują sięnazwiska wszyst dzięki determinacji w2013roku Stefana Cichociemnego śp. gen. Bałuka, „Starby” nuować ichtradycje. Ku chwale Ojczyzny”. Cichociemnychhistoryczne Spadochroniarzy Armii Krajowej, aby zhonorem konty „4 sierpnia 1995roku Jednostka Wojskowa nazwę przejęła dziedzictwo oraz GROM „Braterstwa broni Cichociemnych GROM”. i żołnierzy Na pomniku napis: widnieje Część została znich wyeksponowana Tradycji wSali Jednostki. nych przekazanych wlatach w. 90.XX Historyczny Cichociemnych. Zespół przez żyjących Cichociemnych, dowspominania sąokazją iupamiętnienia dziś ich. żyjących kilkunastu od gromadziły Kiedyś są nieprzerwanie maja. lat niedzielę trzecią wkażdą ciemnych wspomnianych uprzednio Zjazdy i sympatyków iich rodzin. organizowane lat. To właśnie Tradycji Sala Jednostki stała sięmiejscem dorocznych spotkań Cicho Sławomira Petelickiego, Jednostki mijających słabną założyciela nie zbiegiem GROM, znak spadochronowy wzorowana oraz symbole: na GROM. a także nimodznaka –powstania skokudaty Jednostki Cichociemnych ipierwszego dookupowanego kraju, chociemnych Pan Bronisław Czepczak chrzestnym Ci - sztandaru Historycznego został ówczesny Zespołu Przewodniczący Jednostki.w wielu wydarzeniach zżycia tylko Pan kpt.żyje Aleksander Tarnawski. dym rokiem Bohaterów, ubywa naszych na którzy wieczną wartę. odchodzą Obecnie którejpodczas operatorzy otrzymują emblemat Cichociemnych. zrąk Niestety,- zkaż ciemnymi nowej generacji”. Wręczenie uroczystej oznaki zbiórki, sięwczasie odbywa Spadochroniarze Armii Krajowej. powodu operatorów Nie się„cicho bez nazywa tych dotej, którą podobnej tak szkolenia, musieli iwyczerpującej drogi przejść niem długiej szkolenie Uzyskaniebojowe. specjalistyczne oraz oznaki zwieńcze jest zaszczytnym którzy Bojowych, pomyślnie Zespołów kurs ukończyli żołnierzy przez podstawowy prawaskanie donoszenia na mundurze oznaki rozpoznawczej „CICHOCIEMNY” Namacalnym dyskrecją. a także tradycjitrzymałością, jest przejawemuzy dziedzictwa iwy aktywnością wysoką stabilnością emocjonalną, nawet kryzysowej, wsytuacji cyzji umiejętnością kreatywnością, podejmowania de sięinteligencją, musieli wykazywać ichspadkobiercy, jak Cichociemni, podobnie psychologicznych. GROM, żołnierze Jestem dumny niezwykle zfaktu dowodzenia Jednostką Wojskową Dzie GROM. Dzięki Muzeum zaangażowaniu Powstania Warszawskiego, wszystkim aprzede Jednostki tradycji w siedzibie przejęcia W dziesiątąpomnik odsłonięto rocznicę Jednostka Wojskowa spadkobiercą stała siętakże GROM Cichociem pamiątek po Zacieśnione kontakty zCichociemnymi iprzyjaźnie zapoczątkowane gen. przez 1996 r.1 października Jednostka otrzymała Prezydenta z rąk sztandar. RP Ojcem iszacunekPrzywiązanie dotradycji Cichociemnych znajduje odzwierciedlenie Robert KopackiRobert ‑ Górecki. Na sztandarze siędwie znalazły ważne ------Cichociemni , - - ‑ ------‑ cicho , w tym 5 Szczypka 1 . Ich historia historia . Ich 4 . Polski historii kawałek piękny to Cichociemni Droga „Ponurego”: Rys biograficzny majora Jana Piwni Jana majora biograficzny Rys „Ponurego”: Droga wzięło odsię cichociemni tajemniczego znikania z jednostek żoł , Kraków 2012, D. D. 2012, Kraków , dywersji polskiej Elita Cichociemni: , wciąż o wielu z nich posiadamy jedynie informacje jedynie z nich, wciąż posiadamy o wielu informacje 6 , Warszawa 2014; , Warszawa Cichociemnego Wspomnienia naraziłem. Znowu się , określa się żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych szkolonych od szkolonych Sił Zbrojnych się żołnierzy Polskich określa 2 dr Agnieszka Polończyk Agnieszka dr ‑ rela (biogramy, 2005; Drogi Cichociemnych Baza, Warszawa cichociemni 43 , , Śledzinski Jan Paweł II, kwiecień 1979 podczas II, kwiecień przyjęcia Paweł delegacjiJan Cichociemnych , Wisła 2015 i in. , Wisła z Wisły ‑2000. Cichociemny „Góra”, „Dolina” – partyzant niepokonany. Wywiad rzeka z cichociemnym Adolfem Adolfem rzeka z cichociemnym Wywiad – partyzant niepokonany. „Dolina” „Góra”, . 3 Cichociemni – zarysformacji historii Cichociemni , Wrocław 2016 i in. , Wrocław Zabielski skok Pierwszy , 2015; J. , Warszawa 13. 12 ‑ 1985, str. , Warszawa Bystrzycki cichociemnych , Znak , Warszawa 1984, str. 287. 1984, str. , Warszawa , Cichociemni Tucholski Pilchem M. Podgóreczny, Cichociemni działali w różnych sezonach operacyjnych na całym terenie operacyj operacyjnych całym działali sezonach terenie na Cichociemni w różnych nierzy, rekrutowanych na szkolenie. Oficjalnie nazwa ta pojawiła się w instrukcji Oddziału instrukcji VI (wrze się w Oficjalnieta pojawiła nazwa szkolenie. na rekrutowanych nierzy, pisze litery się z małej przedmiotu cichociemni i bez nazwę cudzysłowu. W literaturze 1941 r.). sień . Możliwe także, iż określenie także,określenie iż Możliwe . ciemne , Königsberg W. 2008; Warszawa , cjeosobiste) Zob. m.in. A. Józekowski P. Zob. m.in.: I. Valentine Niniejszy artykuł ukazałNiniejszy w Zeszycie 31/2016. się również nr Zespołów Senackich w czasie przypadkowo ćwi znana; zrodziła- się ona Geneza prawdopodobnie nazwy nie do końca jest szkolenia, odbywały w ramach kandydaci się przeważnie wykonywali które – akcje, w Szkocji czeń akcje jako zaczęli je określać bezkursanci i cicho stąd hałasu, nocą,ostrożności, zachowaniem z J. , Warszawa 2011; K.2011; Warszawa ka, 1914 Pilch Adolf Mjr

1940 r. na terenie Wielkiej Brytanii oraz od końca 1943 r. na terenie Włoch, przerzuca terenie na Brytanii Wielkiej 1943 r. oraz od terenie końca na 1940 r. nych drogą lotniczą do okupowanej Polski do służby w szeregach Związku Walki Zbroj Walki w szeregach Związku do służby Polski drogąokupowanej do nych lotniczą Jędrzej podkreśla Jak (ZWZ/AK) światowej. Krajowej nej/Armii II wojny w okresie pierwszego autor dotyczącego obszernego opracowania tych losów spado Tucholski, się Wywodzili wojskowej. jednej formacji zwartej nie stanowili cichociemni chroniarzy, PSZ Zachodzie, po formacji na decyzji otrzymując różnych z pracydo przejścia konspira i odbyciu specjalnego Polsce cyjnej przeszkolenia, w okupowanej przydzia indywidualne ły do ZWZ/AK 6 5 3 4 1 2 Mianem „Cichociemnych” Mianem również osobistychrównież wspomnień jest zatem zbiorem 316 indywidualnych życiorysów żołnierskich. Choć w ostatnich la życiorysów indywidualnych 316 w ostatnich Choć żołnierskich. zbiorem jest zatem dotyczących liczba wzrosła znacznie opracowań tach Cichociemnych losów nym Armii Krajowej; nie posiadali struktury dowódczej klasycznych jednostek Krajowej; wojsko nie Armii posiadali dowódczej klasycznych nym struktury jedynie czy sztandaru, – bojowy znak wych, barw patrona tradycji, broni, 10 Cichociemni nych, jest wręczniemożliwa dodokonania. wreszcie na –fachowości wszystkich działań udział, organizacyj brali szczeblach rych wymiernychbojowych, efektów lub ilościakcji, wktó które ichwalk, przygotowywali iżpodsumowaniemość, ocena oraz podejmowanych całokształtu wysiłków nich przez przedstawienia historiijąć próbę tej wyjątkowej choćby zarysu formacji, mając świado rem kolejnych dla tylkowPolsce, nie ina Warto specjalnych ale świecie. jednostek pod lejności formowali bowiem jednostki bombowe imyśliwskie aliantów. wykonany został ko jednak nie rozkaz czasie wpierwszej Wtym –alianci opieraćŁączność miała sięna zakupionym własnym sprzęcie dostarczonym oraz przez nej Polsce (zLwowem, Warszawą, Krakowem wmiarę Poznaniem). możliwości, oraz, zorganizowana łączności lotniczej zcentralami dotyczący rozkaz wokupowanictwa, ‑natomiast na Paryż linii bezpośrednio r kontaktowano wBukareszcie baz iBudapeszcie, pośrednich sięzapomocą później 1940 na się do organizowania łączności szerszą radiowej. grudnia skalę Do przyczyniły włoskiej, którą siękurierzy, przemieszczali wreszcie –dynamika wydarzeń wojennych, prowadzona Gestapo, postępująca przez wkrajach neutralnych, trasy zamknięcie oraz przerzut tradycyjny organizować kurierów Penetracja lądową. emisariuszy oraz drogą rozwiązań oraz koncepcyjnych sprawiły,stycznego kolejności zaczęto iż w pierwszej spadochroniarzy. Trudności zbrakiem związane - finansowego, sprzętu, zaplecza logi zdesantowaniemświatowej łączności lotniczej uwagę połączonej branopod nie jeszcze łączności konspiracyjnej zokupowanym wojny II miesiącach krajem. Wpierwszych z najważniejszychnego zadań Sztabu nawiązywanie i utrzymywanie należało stałej z nowym Premierem iWodzem Naczelnym, Władysławem gen. Sikorskim. jed Do 1942r.14 lutego na Armię Krajową. Polski, zastąpionej 13listopada 1939r. Związek przez Walki Zbrojnej, przemianowany efektem wkraju, ruchu oporu czego organizacji stało siępowstanie Służby Zwycięstwu natomiast rozwijała siękonspiracja wojskowa Szybko przystąpiono do cywilna. oraz 1940r. wkraju wczerwcu tulacji kontynuacja jako legalna Rzeczypospolitej, władz II i okupacji ewakuował kapi- jej kraju. doczasu siędoFrancji, aż Rząd przebywał gdzie Przełom 1939i1940r. oznaczał Polski dla trudny okres początku wojny II światowej Narodziny idei Cichociemnych życia. go swoją tożsamość, ujawniając jądopiero koniec swoje ukrywała pod długo znich część szczątkowe. Wynikawykonywanych to zespecyfiki nich zadańfaktu, oraz iż przez 8 7 wówczas w ręce dwóch polskich oficerów,wówczas wręce kapitanów dyplomowanych JanaGórskiego

We Francji swojefunkcjonowanie rozpoczął Sztab Naczelnego Wodza na czele Cichociemni stanowili polskichsiłzbrojnych, elitę istając dając początek sięwzo S. J. szerzej: TucholskiZob. , Cichociemni, str. 10 ‑14. 28 listopada 1939 roku Sikorski Józefowi gen. Lot gen. wydał Zającowi, Dowódcy Bałuk , Commando cichociemni, Warszawa 2008,str. 9. Agnieszka Polończyk Agnieszka Warszawa, anastępnie Londyn 8 . Inicjatywa przeszła ‑ Warszawa 7 . ------Cichociemni – zarys historii formacji 11 i Macieja Kalenkiewicza. Rozdzieleni w okresie wojny obronnej Polski, w połowie grudnia 1939 r. spotkali się w Paryżu, gdzie rozpoczęli intensywnie studia nad materia- łami wywiadowczymi dotyczącymi organizacji niemieckich wojsk spadochronowych9. Kilkukrotnie składane przez nich raporty, sygnalizujące potrzebę organizacji łączno- ści lotniczej, początkowo pozostawały bez odpowiedzi. 14 lutego 1940 r. kapitanowie ujawnili grupę 16 tzw. „chomików”10 – pierwszych kandydatów gotowych na skok do Polski11. Przenosiny Sztabu Naczelnego Wodza do Wielkiej Brytanii po klęsce Francji sprzyjały kontynuacji prac nad zagadnieniem łączności lotniczej. Kapitanowie Górski i Kalenkiewicz ukończyli opracowywanie dokumentu nowelizującego ich wcześniejszy elaborat pt. „Użycie lotnictwa dla łączności i transportów wojskowych drogą powietrz- ną […]”. W listopadzie 1940 r. zorganizowany został pierwszy polski kurs spadochronowy w brytyjskim ośrodku w Ringway koło Manchesteru. Kurs, trwający dwa tygodnie, ukończyło 12 uczestników. Tym samym rozpoczął się werbunek i szkolenia pierwszych cichociemnych.

Oddział VI (Oddział Specjalny) Ci

Rekrutowanie kandydatów do skoku na teren okupowanej Polski powierzono oficerom c ho c iemni z utworzonego 29 czerwca 1940 r. przy Sztabie Naczelnego Wodza Oddziału VI – Sa- modzielnego Wydziału Krajowego, przemianowanego następnie na Oddział Specjalny. Do jego zadań należało utrzymanie łączności między Naczelnym Wodzem a Komendą Główną ZWZ/AK, wspieranie akcji zamierzonych przez KG ZWZ/AK oraz szkolenie emisariuszy i kurierów politycznych. Oddział Specjalny współpracował z powołanym do życia w lipcu 1940 r. przez premiera Winstona Churchilla Kierownictwem Operacji Specjalnych (ang. Special Operations Executive, SOE) – organizacją kooperującą z ru- chem oporu w całej Europie. SOE, wyjęte spod zwierzchnictwa sił zbrojnych i oddane pod zarząd cywilny, zajmowało się organizowaniem akcji terrorystycznych, dywersyj- nych, sabotażowych, a także łącznością radiową. Należy zaznaczyć, iż działająca w ramach SOE, utworzona jako pierwsza, polska sekcja cieszyła się autonomią – posiadała niezależną sieć radiową, własny kod, służbę ekspedycji oraz odbiór zrzutów. SOE udo- stępniała ponadto Polakom swoje bazy szkoleniowe – ośrodki na terenie całej Wielkiej Brytanii. O ścisłych związkach i współpracy Oddziału VI ze SOE niech świadczy fakt, iż pierwsza operacja lotnicza, w której zrzucono do Polski cichociemnych (15/16 luty 1941 r.), była jednocześnie pierwszą operacją SOE na kontynent europejski połączoną z desantowaniem spadochroniarzy12.

9 Polska nie posiadała bogatych doświadczeń w desantowaniu spadochroniarzy – w 1937 r. uruchomio- no pierwszy wojskowy kurs spadochronowy w Legionowie, który miał charakter bardziej sportowy niż wojskowy, natomiast Wojskowy Ośrodek Spadochronowy powstał w maju 1939 r. w Bydgoszczy. 10 Geneza tego terminu nie jest do końca znana. Wiadomo jednak, iż po przeszkoleniu na Cichociemne- go, kapitan Jan Górski przyjął pseudonim „Chomik”. 11 Zob. szerzej: J. Tucholski, Cichociemni, str. 17‑20. 12 I. Valentine, Baza 43…, Warszawa 2005, str. 37‑48. 12 Cichociemni rzanych im zadań: nościowe, praktyki. oraz uzupełniające Wśród kursów należy: wymienić zasadniczych, kierownicze stanowiska wstrukturach Państwa Podziemnego nabyte najwyższe i kwalifikacje umiejętności,niejednokrotniepo skoku obejmowali na nych, względu często wykonując Ze lub wmałych zespołach. zadania pojedynczo wokresie wojny II całej przerwanie wróżnych światowej, sezonach działali operacyj iżkandydaci szkoleni ookreślonych Należy zaznaczyć, bylinie niarzy specjalnościach. Sytuacja w okupowanej Polsce zapotrzebowanie zrodziła na wyszkolenie spadochro Szkolenia kandydatów na Cichociemnych 15 14 13 na które szkolenia, selekcji. stanowiły część rzeczywistą nych psychicznych ifizycznych. predyspozycji oraz ocenie chętnychPo tej kierowano postanowionocji, wprowadzić wstępne, moral ostre dowymaganych cech co kryteria pojawienia sensa na się kandydatów niebezpieczeństwo czy jednak żądnych przygód Początkowo ochotniczym. był na zaciągu oparty prowadzono nie selekcji, zewzględu J. P. 3. 2. 1. 1. Zasadniczo wyodrębnić można wyodrębnić skoczków było trzygrupy powieZasadniczo od wzależności do SOE. Special Training –skrótSTS od: Station Ośrodków Specjalnych , czyli Szkoleniowych należących Program szkoleniowy podzielony był na cztery grupy kursów: zasadnicze, specjal Program zasadnicze, szkoleniowy kursów: grupy był na podzielony cztery Werbunek kandydatów, prowadzony wspomnianych przez VI, oficerówOddziału 3. 2. Tucholski, Cichociemni, str. 58. , Znak…, str.Bystrzycki 12 ‑13. Krajowej lub Batalionach Chłopskich w konspiracji Część przydziały znalazła z nich wojskowej, Rządu. gatury Armii kurierzy Ministerstwa iemisariusze Spraw polityczni Wewnętrznych doDele oficerowie sztabowi, łączności i bronipancernej, dowódcy, a nawet lekarze; SiłZbrojnych wodtwarzaniu oraz lotnicy, wKraju: powszechnego instruktorzy, skoczkowie, istotną którzy odegrać dopowstania mieli rolę wprzygotowaniach łączności, oficerowiefałszerstwa, fii, sztabowi; dywersji, mikrofotogra wywiadu, od skoczkowie specjaliści dozadań bieżących, k/Fort wlatach William, 1942‑1944: Garramour k/Arisaig –STS Kurs zaprawy dywersyjno gotowanie do skoków odbywało się w dwóch miejscach: w brytyjskim ośrodku doskokówgotowanie wbrytyjskim się wdwóch miejscach: odbywało use, Upper Szkocja) – zaprawęobejmował Largo, spadochronową i skoki. Przy Kurs Ho Largo spadochronowy k/Manchesteru (Ringway 51,Anglia; –STS 194kandydatów. ukończyło go tygodni, Kurs –kurs badań psychotechnicznych Anglia) 1‑ (Guildford 7a, trwał –STS 2 ukończyło wsumie 282kandydatów. dżiu walki wręcz, na zaprawę uczono fizyczną strzelaniaoraz z różnych terenoznawstwa,pozycji, tutaj Kładziono nacisk szczególny szkolenia dywersyjnego. wanie dodalszego nesshire, na Szkocja) celuselekcję –miał fizyczną kandydatów przygoto oraz ‑ dżitsu i posługiwania się prostymi środkami minerskimi. sięprostymi dżitsu iposługiwania Kurs Agnieszka Polończyk Agnieszka ‑ minerskiej, strzeleckiej (Inverlochy ifizycznej Castle 14 . 13 . 15 25,Inver ------Cichociemni – zarys historii formacji 13

spadochronowym w Ringway lub w ośrodku treningowym 1. Samodzielnej Bry- gady Spadochronowej w Largo House, w tzw. „Małpim Gaju”. Celem szkolenia było uelastycznienie sylwetki kandydata oraz nauczenie go odpowiedniej postawy i ułożenia ciała podczas skoku. Kandydaci odbywali kilka skoków, także nocą. Kurs trwał od 2‑4 tygodni; z powodzeniem ukończyło go 703 skoczków.

Rys. 1. Brytyjska instrukcja przedstawiająca nieprawidłowe (po lewej) oraz prawidłowe Ci (po prawej) fazy lądowania ze spadochronem typu Irvin QD. Materiał w posiadaniu autorki c ho c iemni

4. Kurs walki konspiracyjnej (Briggens – STS 38, Anglia; w latach 1942‑1944: Au- dley End – STS 43, Anglia) – jego celem było nauczenie organizowania i pro- wadzenia walki małym zespołem dywersyjno‑sabotażowym. Podczas kursu do- skonalono umiejętności minerskie i strzeleckie oraz uczono zasad radiotelegrafii i szyfrów. Ciekawym punktem szkolenia były ćwiczenia praktyczne prowadzone w porozumieniu z władzami brytyjskimi, w ramach których kandydaci mieli za- planować i skrycie przeprowadzić akcję na prawdziwym obiekcie z nieuzbrojo- nym ładunkiem. Kurs trwał początkowo 3‑4 tygodnie, następnie czas ten wydłu- żono dwukrotnie; z powodzeniem ukończyło go 630 skoczków. 5. Kurs odprawowy (Audley End – STS 43, Anglia) – jego celem było przekształ- cenie skoczka w konspiratora. Podczas kursu kandydat układał tzw. „legendę”, czyli komplet kłamstw logicznie dopasowanych do nowej osobowości, dostawał fałszywe dokumenty, kompletował cywilne ubranie. Przez cały czas zaznajamia- ny był z warunkami życia w Polsce, strukturą AK, jak i organizacją niemiecką, metodami terroru stosowanymi przez Gestapo itp., a także ćwiczył zachowanie po skoku, szukanie „kontaktu” itd. Kurs trwał od 2 do 6 tygodni; przechodzili go wszyscy skoczkowie, którzy mieli odlecieć do kraju – zarówno cichociemni, jak i kurierzy polityczni. Do kursów specjalnościowych należały: polski kurs wywiadu ukryty pod krypto- nimem Oficerskiego Kursu Doskonalenia Administracji Wojskowej; studia i praktyki oraz lotniczy kurs specjalny – dla lotników; kursy pancerne, przeciwpancerne i kierow- ców, kurs motorowy i łączności; kury radiotelegrafistów i radiomechaników; kurs „The E&Sphon” prowadzony przez Anglików specjalizujący w środkach łączności ziemia ‑lotnik (typu Eureka i S‑fon) stosowanych przy odbiorach zrzutów. 14 Cichociemni 16 Brytanii 21września 1944r.Brytanii w Brindisi. Ostatni kurs awWielkiej odprawowy zakończyłsię27lipca, we Włoszech z programu usunięto kursy Skoki uzupełniające. na lotnisku ćwiczono Campo Cassale wyjątkiem, ztym iż wWielkiej Brytanii, prowadzone dotego nie było analogicznie wykończonych sanatorium budynkach Bari wOstuni, aBrindisi. Szkole pomiędzy Byłaszkoleniowego we toNr Włoszech. Baza 10„Impudent”, zorganizowana wnie mikrofotografii, czarnej propagandy czy fizycznego zmianyczy wyglądu czarnej mikrofotografii, propagandy ulicznych, szturmowy, walk m.in. uzupełniających, wyrobu materiałów wybuchowych,

Pod koniec Okulicki 1943r. przystąpił Leopold douruchomienia dypl. ośrodka płk Zob. szerzej: J. szerzej: TucholskiZob. , Cichociemni, str. 58‑ 88. Kandydaci na licznych cichociemnych kursów także odbywania możliwość mieli z którego wylatywały samoloty z cichociemnymi. Źródło: opracowanie zcichociemnymi. samoloty własnez którego Źródło: wylatywały Rys. 2.Mapa przedstawiająca Wielkiej ośrodki Brytanii szkolenia kandydatów na cichociemnych lotnisko oraz wTempsford, (kursy zasadnicze) RAF na podstawie: J.na podstawie: Tucholski, Cichociemni, Warszawa 1984 Agnieszka Polończyk Agnieszka 16 . - - Cichociemni – zarys historii formacji 15

Po zakwalifikowaniu na skok do Polski, skoczkowie składali przysięgę na Rotę AK, przybierali pseudonimy oraz wyjeżdżali na stacje wyczekiwania17. Dowodzili nimi bry- tyjscy oficerowie, obsługę natomiast stanowiły ochotniczki angielskie z organizacji FANY (ang. First Aid Nursing Yeomanry – Korpusu Pierwszej Pomocy Pielęgniarskiej)18. Na stacji wyczekiwania drobiazgowej kontroli poddawano cywilne wyposaże- nie skoczka, a także zaopatrywano go w ekwipunek bojowy na drogę i skok, na który składały się: kombinezon, spadochron, hełm, bandaże elastyczne, wkładki do obuwia, skórzane rękawice, 2 pistolety oraz amunicja, nóż, łopatka do zakopania spadochronu, kompas, scyzoryk, latarka elektryczna, manierka z alkoholem, pas na pieniądze, porcja żywności, osobista apteczka oraz, na życzenie skoczka, 2 fiolki z trucizną19. Tak wypo- sażony spadochroniarz kierowany był do skoku na teren Polski. Warto podkreślić, iż w wyniku rekrutacji, spośród grona ochotników na kurs wy- typowano 2413 kandydatów. Ekstremalnie trudne, trwające wiele tygodni szkolenie z pozytywnym wynikiem ukończyło pomyślnie 606 skoczków, z których do skoku skie- rowano 579. Ostatecznie do Polski wyekspediowano drogą powietrzną jedynie 316 cichociemnych, w tym jedną kobietę – Elżbietę Zawacką ps. „Zo”20. Ci Skok do okupowanego Kraju c ho c iemni

20 sierpnia 1940 r. sformowano na terenie Wielkiej Brytanii Special Duty Flight, czyli eskadrę do zadań specjalnych przeznaczoną do operacji lotniczych planowanych przez SOE. Początkowo, do listopada 1941 r., wylatywano z lotniska w Newmarket, a następ- nie – z lotniska polowego Leconfield k/ Stradishall. 14 marca 1942 r. dyon (dywizjon) przeniósł się ostatecznie na lotnisko Tempsford w hrabstwie Cambridge, gdzie pozostał do końca wojny. W celu zmylenia niemieckiego rozpoznania powietrznego, powsta- ła tam tzw. „Gibraltar Farm”, wyglądająca jak typowa brytyjska stodoła gospodarstwa rolnego. Baza była domem m.in. dla 138. i 161. Special Duties Squadrons latających na samolotach Whitley, Hudson, Halifax, Stirling i Lysander21. Trasy lotów do Polski z Anglii dzieliły się na północne i południowe i biegły przez Danię i Szwecję na tereny północnej oraz środkowej Polski. Po wylądowaniu aliantów we Włoszech oraz z powodu dużych strat wśród załóg na trasach północnych, urucho- miono trzy trasy południowe biegnące z Brindisi nad Jugosławią i Węgrami na obszar Polski południowej. Samoloty leciały na wysokości ok. 3000 metrów, za Danią stopniowo obniżając pułap. Loty do Polski odbywano podczas pełni, w jasne księżycowe noce, bez pomocy nawigacyjnych (ze względu na bezpieczeństwo oraz dużą odległość

17 Stacje wyczekiwania mieściły się w miejscowościach niedaleko Londynu: pod Hertford (STS 17), w okolicach Knebworth oraz w okolicach Chalfont St. Peter. Na terenie Włoch była to stacja w okolicach Fasano. Zob. szerzej: S. Bałuk, Byłem cichociemnym…, Warszawa 2008, str. 127‑132. 18 I. Valentine, Baza 43…, str. 60‑61, 73‑75, 120‑121. 19 J. Garliński, Politycy i żołnierze (wyd. II), Londyn 1971, str. 76‑77. 20 J. Tucholski, Cichociemni, str. 50. 21 History, strona Tempsford Memorial Trust, [online] http://www.tempsfordmemorial.co.uk/history. html (15.06.2017). 16 Cichociemni natomiast (tzw. okupacyjne pieniądze młynarki) zespadochronem –wpaczkach Sprzęt dolarów zrzucano zasobnikach, marek. bojowy wspecjalnych 35 mln. i19mln. odebrano ponad 443tony,z czego również znaczne jak środki finansowe,tymokoło w materiały amunicja, (broń, radiostacjesprzętu itp.), bojowego wybuchowe, lekarstwa, dwukrotnie), 1 Węgier (jeden litycznych i 4 Brytyjczyków. Ponadto wysłano 670 ton poległo, 6natomiast uratowałapoległo, AK. 30 samolotówwyniosły i 112 lotników, z 28 których trafiło 78 niewoli, niemieckiej do „Most”). doPolskimie Woperacjach lotniczych straty stracono polskie 70samolotów; kończyło sięwykonaniem zrzutu lub lądowaniem samolotu- (trzy okryptoni operacje rwanie czaszy zpokrowca „linki życia” czaszy ipęknięcie rwanie sekundy wyskoku, po około następowało po wsamolocie 50metrach wy otworu od światła Wniespełna sięzielonego dwie wsamolocie. zapaleniu na lub po „Go!” rozkaz taśmy Koniec zaczepiony46,8 kg. był downętrza Cichociemni samolotu. wyskakiwali z tzw. życia” „linką –brezentową taśmą sznurkiem przedzieloną ok. owytrzymałości metrów, trzech niny ośrednicy idwóch pokrowców. uprzęży linek, Czasza się łączyła „Irvinnach QD”. typu czaszy, Składały sięone zokrągłej wykonanej tka zjedwabnej w pierwszym okresie skoku po w pierwszym ‑ nadOpieką zajmowały zreferatu skoczkami wokresie siępanie aklimatyzacji „Ewa 23 22 zopanowaniem załogi bazy), przez od 28 27 26 25 24 27/28 grudnia 1944r.27/28 grudnia wnastępujących sezonach Cichociemni operacyjnych: skakali równywania mapy zterenem w warunkach okupacyjnych, przechodząc tzw.w warunkach 2‑ okupacyjnych, przechodząc od trwającą aklimatyzację 6 tygodni najczęściej „Syreną”. Następnie, cichociemny każdy stopniowo wdrażany był dożycia komórka zwana była VKomendy specjalna wiedzialna Oddziału Głównej ZWZ/AK, zrzutów odpo zplanem odbiory Za czuwania. placówki zgodnie dyżurujące odbiorcze, nadawane Zrzutywykonywano na wpolskichaudycjach BBC. radia zorganizowane Pers”, tzw. „ciotki”, bardzo istotną które rolę wochronie cichociemnych odgrywały J. J. S. S. Na teren Polski dwukrotnie), 316cichociemnych skoczyło 28kurierów (jeden po 4. 3. 2. 1. lotnicze zapoczątkowaneOperacje 1941 r. z15/16lutego do zostały wnocy itrwały Armia Krajowa wdokumentach 1939 wsparciego, Lotnicze Armii Krajowej II),Warszawa (wyd. 2005. Dokładny opis wszystkich operacji zrzutu cichociemnych Bienieckie K. można wksiążce znaleźć Tamże, szerzej: Zob. str. 89‑107. skie (135lotów) amerykańskie oraz (107lotów). J. Tucholski, Cichociemni, str. 108. ipołudniowoafrykań polskie(241 lotów),W lotach cichociemnych brytyjskie załogi uczestniczyły W okresie niecałych czterechW okresie lat, nastąpiło niecałych 858 startów samolotów, 483 za w tym Przylot operacji, puszczając ustalone wdniu samolotu sygnalizowano melodie Cichociemni skakali z otworu znajdującego się w podłodze samolotu na spadochro sięwpodłodze znajdującego zotworu Cichociemni skakali Tucholski, Cichociemni, str. 108; S.Bałuk Bałuk Bałuk „Odwet” iPowstanie Warszawskie: 1/2sierpnia 1944r. 1944r. –27/28grudnia „Riposta”: 9/10 września 1943r. 1944r. –30/31lipca „Intonacja”: 1/2września 1942r. –2/3kwietnia 1943r. Okres 1941r. 15/16luty próbny: –8/9kwietnia 1942r. , Commando…, str. 77. , Commando…, str. 65. 23 . 27 Agnieszka Polończyk Agnieszka . , t. II 1941‑‑1945, t.II 1973,str.43, Londyn ‑ 75 87, 241. 22 umiejętności tzw. nawigacji wzrokowej, tj. po , Commando…, str. 69. 24 . 28 . 26 25 - - - - - - - - - . Cichociemni – zarys historii formacji 17

Działalność Cichociemnych w ZWZ/AK

Po skoku oraz czasie aklimatyzacji, Cichociemni rozpoczynali swoją działalność w szeregach ZWZ/AK. Skoczkowie, przysposobieni do dywersji, rozpoczynali służ- bę w „Wachlarzu” – organizacji dywersyjnej powołanej do działań na zapleczu frontu wschodniego. Przydzielono tam 27 cichociemnych. Do ich zadań należały nisz- czące działania na zapleczu, prowadzone z ukrycia w celu osłabienia obronności lub gospodarki okupanta, a także dezorganizowanie sił przeciwnika, tj. niszczenie linii telefonicznych, wysadzanie szyn, wysadzanie transportów, podpalanie cystern, ataki na niemieckich urzędników, odbijanie więźniów, prowadzenie akcji odbioru zrzutów itp. Pierwsi skoczkowie‑dywersanci kierowani byli ponadto do organizacji prowadzą- cych walkę bieżącą, tj. „Związku Odwetu” (ZO) oraz Organizacji Specjalnych Akcji Bojowych „Osa”. Późną jesienią 1942 r. rozpoczął się proces scalania tych organizacji z „Wachlarzem”, zakończony powołaniem dnia 22 stycznia 1943 r. Kierownictwa Dy- wersji (Kedyw). Kedyw prowadził akcje dywersyjne oraz sabotażowe, a także szkolił ludzi w zakresie wykonywania bieżących zadań bojowych oraz przygotowywania ich do powstania29. Cichociemni przydzielani byli do Kedywu Obszaru AK Zachód, Kedy- Ci wu Okręgu AK Śląsk, Okręgu AK Kielce, Okręgu AK Kraków i Podokręgu Rzeszów, Okręgu AK Warszawa, Okręgu AK Lublin, Okręgu AK Wołyń, Obszaru oraz Okręgu c ho c iemni AK Lwów, Okręgu AK Stanisławów, Obszaru oraz Okręgu AK Białystok, Okręgu AK Brześć, Okręgu AK Nowogródek oraz Okręgu AK Wilno30. Kolejnym obszarem aktywności Cichociemnych był wywiad. Skoczkowie przeszko- leni w specjalności wywiadowczej pełnili funkcje organizatorów i inspektorów sieci wywiadu. Kierowano ich przede wszystkim do Wywiadu Ofensywnego Oddziału II KG AK, na różne stanowiska dowódcze w centrali oraz w terenie. Szczególnie wysoko sztaby alianckie oceniły prace nad rozpoznaniem niemieckich wielkich jednostek wojskowych i ich przemieszczeń na zapleczu frontu wschodniego oraz obiektów prze- mysłowych i wojskowych do zniszczenia przez lotnictwo aliantów, obserwację ruchu okrętów w portach i ich rozpoznanie, wykradanie wynalazków wojskowych i in. Na 37 osób przydzielonych do pracy w wywiadzie, 15 cichociemnych aresztowano i zabito, co świadczy o zaciętości, z jaką tropiło ich Gestapo i Abwehra31. Trzech Cichociemnych przysposobiono do zadań legalizacyjnych. Po skoku zostali oni skierowani do Wydziału Techniczno‑Legalizacyjnego Oddziału I KG AK o kryp- tonimach „Park”‑„Leta”‑„Izba”, gdzie zajmowali się oni zaopatrywaniem w nielegalne dokumenty wszystkich komórek KG z wyjątkiem Oddziału II32. Ponad 20 cichociemnych rozpoczęło swoją pracę w Wydziale Lotnictwa KG AK, w ramach którego rozpoznali oni oraz zewidencjonowali wszystkie lotniska oraz lądo- wiska na terenie Kraju. Działania te potrzebne były podczas opracowywania planów

29 T. Strzembosz, Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939‑1944, Warszawa 1979, str. 118‑119. 30 Szczegółowy opis poszczególnych akcji znaleźć można w pozycji J. Tucholskiego, Cichociemni, str. 190‑243. 31 Zob. szerzej: Tamże, str. 244‑254. 32 Tamże, str. 255. 18 Cichociemni niemiecki podsłuch niemiecki chociemnych. zaskoczono mimo iż tylko staletrzech, Przy tropieni pracy byli przez towym krajowym, oraz wyprodukowanym wkonspiracji. Aresztowano izabito 11Ci- systematycznie przerzucani byli doPolski wiosny od 1943r. Pracowali na zrzu sprzęcie radiotelegrafiści oraz radiołączności Organizatorzy we oraz Włoszech. kiej Brytanii ołączność zewnętrzną wWiel chodzi radiowej, jeśli zbazami cjonowanie głównie sieci w konspiracji aż do wyzwolenia w styczniu 1945r.w konspiracji wstyczniu dowyzwolenia aż szawy, inni dostała spadochroniarzy natomiast część siędoniewoli, AK pracowali dalej produkcji przy łączności środków radiowej wsieci czy bach, walki. Po kapitulacji War pracowali wszta oddziałami, dowodzili 1944r.nia walk, linii sięna pierwszej Znaleźli leżności od bieżących potrzeb siatki terenowej bieżących od leżności AK w inspektoratachtrudniani byli także rejonowych, obwodach, a nawet rejonach, wza tj. pancerniacy,inni specjaliści, saperzy, lotnicy, a nawet Cichociemni lekarz. za jeden ku dosłużby wsztabach KG, doobszarów lub okręgów. tam Miejsce również znaleźli w walkach toczonychw walkach wramach akcji „Burza” Warszawskim, natomiast cizatrudnieni wreferatach sztabów lotniczych terenowych – wano. Pracujący wWydziale wPowstaniu skoczkowie Lotnictwa udział później wzięli w Polsce, powstania powszechnego zostateczniektórych zrezygno przygotowywania 38 37 36 35 34 33 w1941r.go – na Wodza rozkaz Władysława Naczelnego, gen. Sikorskiego ustanowionym dowalki orła, dającego Znaku zwykłego Spadochronowe –obok Znak ten wzorowano na Znaku bojowym Spadochronowym, spa przedstawiającym 1954r.5 lutego ustanowiono Znak Spadochronowy wLondynie Armii Krajowej. Znak itradycje Cichociemnych –Spadochroniarzy AK szponów orła. szponów pozłacany z1944r., laurowy wieniec bojowego przymocowany uwzględniał który do Znakutworzenia bazowano na zmienionym Spadochronowego AK, projekcie znaku Warszawskim, wwalce 18zginęło dowej wokresie stalinizmu. Spośród cichociemnych, wPowstaniu którzy udział brali niu), na 9wykonano wojnie karę po śmierci na podstawie wyroków sądów Polski Lu lub zostało zamordowanych truciznę aresztowa po 10zażyło Gestapo (wtym przez cichociemnych. Z316skoczków, lotu lub skoku, 112:9podczas aż 94wwalce zginęło

S. Cichociemni również wnieśli istotny wkład wrozbudowywanie sprawne oraz funk Skoczkowie również wPowstaniu walczyli Warszawskim, które 1sierp wybuchło Referentem projektu znaku był Cichociemny, kpt. M.Kalenkiewicz. Zob. szerzej: Tamże, szerzej: Zob. str. 264‑266. Tamże, szerzej: Zob. str. 264‑266. Tamże, szerzej: Zob. str. 259‑262. Tamże, szerzej: Zob. str. 256‑258. Niebezpieczna i wymagająca odwagi służba spowodowała olbrzymie starty wśród starty służbaspowodowała olbrzymie odwagi Niebezpieczna iwymagająca Skoczków przeszkolonych wsztabach konspiracyjnych dopracy kierowano sko po Bałuk , Commando…, str. 87. 34 . Agnieszka Polończyk Agnieszka 37 . 33 . 36 35 . 38 . Podczas ------Cichociemni – zarys historii formacji 19

Znak Spadochronowy Armii Krajowej różni się od bojowego Znaku Spadochrono- wego z 1944 r. tym, iż wewnątrz wieńca laurowego umieszczona jest kotwica „Polski Walczącej”. Edycja tej odmiany znaku obejmuje jedynie 316 egzemplarzy – tyle, ilu było cichociemnych39.

Rys. 3. Znak Cichociemnych – Spadochroniarzy Armii Krajowej. Wzór z 5 lutego 1954 r. Ci Źródło: http://www.cichociemni.ovh.org. c ho c iemni

Poza Znakiem Spadochronowym AK, Cichociemni za swoje zasługi odznaczani byli m.in.: – Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (221 cichociemnych), – Krzyżem Armii Krajowej, – Krzyżem Walecznych, – Krzyżem Partyzanckim, – Krzyżem Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, – Medalem Zwycięstwa i Wolności, – Medalem za Warszawę 1939‑1945, – Warszawskim Krzyżem Powstańczym 194440. Cichociemni dla wielu Polaków stanowią dziś przede wszystkim symbol nieprzejed- nanej walki za wolność Ojczyzny oraz skłonności do największego poświęcenia w imię najwyższych wartości. Decyzją nr 119 Ministerstwa Obrony Narodowej z 4 sierpnia 1995 r., dziedzictwo i tradycje Cichociemnych – Spadochroniarzy Armii Krajowej przejęła Jednostka Wojskowa GROM, która od tego dnia nosi także ich imię. Aby oddać hołd wszystkim Cichociemnym, którym należy się szacunek całego Na- rodu, oraz przekazać pamięć o Nich kolejnym pokoleniom, Sejm Rzeczypospolitej Pol- skiej, uchwałą z dnia 22 grudnia 2015 r., ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych.

39 Zob. szerzej: J. Tucholski, Cichociemni, str. 33‑38. 40 Informacje udzielone przez Biuro Kadr i Odznaczeń Kancelarii Prezydenta RP dnia 29 maja 2013 r.

Cichociemni ------. Grupa ta, widząc potrzeby rozpoznawczych; Rozpoznanie lotnisk i lą lotnisk Rozpoznanie rozpoznawczych; ‑ . 3 . Pierwszy opracowany przez nich memoriał . Pierwszy opracowany . 2 1 Tomasz Jasionek Tomasz Fundacja im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej Armii Spadochroniarzy Cichociemnych im. Fundacja , Warszawa 2008, s. 9. , Warszawa Cichociemni , Commando Jan Jaźwiński – przyczynek do biografii Jaźwiński Jan Bałuk 14. 1984, s. 10‑ , Warszawa , Cichociemni Tucholski Były to m.in.: Plan wsparcia i osłony powstania w kraju; Użycie lotnictwa dla łączności i transportów i transportów dla łączności lotnictwa w kraju; Użycie powstania i osłony wsparcia m.in.: to Plan Były powstania. po jednostek Stworzenie oraz wojsk dla wsparcia do kraju drogą powietrzną wojskowych dla pierwszych łącznikowo lotów Instrukcja wietrznych; J. S. dowisk w kraju. dowisk Niezależnieod tych działań, od forsowali grudnia podobną koncepcję r. 1939

cia desantów oraz łączności pomiędzy oraz łączności działaniacia desantów z uwzględnieniem nimi, taktykę lokal wyposażenie Zagadnieniaujęli i szkolenie. oficerowie terenowych, te warunków nych szczegółowo w późniejszych opracowaniach dotyczący do Prośbę gen. ZWZr. tegokomendy 30 zagadnieniagrudnia do 1939 trafił odpowiedzi, a wobec powtórzyli kolejne braku Sosnkowskiego oni 21 stycznia 1940 r., skoku do podając 16 kandydatów 14 lutego, w załączniku nazwiska skierowali pismo poruszali pracach swoich W oni kluczowe Polski). do potem nich z zrzucono (trzech jak: takie praktyczne, sposób i miejsce uży kwestie ‑desantowych powietrzno dla wojsk zbędnych drogą ludzi i sprzętu lotniczą 3 okupowanej, ale też pragnącej kontynuować walkę Polski uznała, że najefektywniejszą Polski walkę ale też pragnącej kontynuować okupowanej, będzie Podziemnego nie przerzucenie Państwa Polskiego i najszybszą metodą wsparcia 1 2 przybyli do Francji dwaj młodzi saperzy – kapitanowie dyplomowani Jan Górski i Ma Górski Jan młodzidyplomowani dwaj saperzy – kapitanowie przybyli do Francji ciej Kalenkiewicz, istotnie wspierani przez mjr. dypl. Jana Jaźwińskiego. Tę trójkę po trójkę Tę Jaźwińskiego. dypl. Jana przez mjr. wspierani ciej Kalenkiewicz, istotnie od zwanych grupa nich młodych nieformalna oficerów, wokół zgromadzona pierała Górskiego chomikami konspiracyjnego Jana pseudonimu Pomysł nawiązania łączności lotniczej z okupowaną Polską oraz wsparcia powstania powstania oraz wsparcia Polską okupowaną z lotniczej łączności nawiązania Pomysł ewa wśród wrześniowej kampanii po zakończeniu powszechnego się wkrótce pojawił kuowanego tam Wojska Polskiego. Już 28 listopada 1939 r. Naczelny Wódz gen. Wła Wódz Naczelny r. 1939 28 listopada Już Polskiego. Wojska tam kuowanego wydał rozkaz dowódcy zorgani Lotnictwa, Zającowi, Sikorski - dysław gen. Józefowi Walki Związku do dyspozycji gen.zowania Kazimierza komendanta Sosnkowskiego, miastamiokupowane głównymi z lotniczej (ZWZ), Zbrojnej komunikacji tajnej stałej jednakgo musieli W tym liczyć Polacy pomoc zakresie kraju. na zachodnich- sojuszni ani których nie Francuzi dostarczyli odpowiednich samolotów, braku Z powodu ków. Brytyjczycy, rozkaz nie wykonany został 22 Cichociemni ze względu na swój został wiek przyjęty. nie Ostatecznie, wramach udając starszego ze względu 1941 r z15na 16lutego sięwnocy odbył zzaopatrzeniem podziemia sobnikami polskiego dla wymierzył mu ciospięścią wymierzył syna dygnitarza carskiego przez wypowiedzianą zaobelgę jak tym, usunięty po jednak donauki go wrosyjskim Gimnazjumprzygotować nr 6 w Warszawie. szkoły został Ze ziemiańskiej,się w rodzinie która mającego korepetytora, zapewniła mu prywatnego Jan Jaźwiński 1905r. urodził się15czerwca wmajątku Kutyłowo dowojskaDroga 7 6 5 4 Jaźwińskiego i zachęcić do badania jego losów,Jaźwińskiego jego dobadania izachęcić wiele które tajemnic. kryją wciąż wspomnianej ojca formacji.za trzeciego postać Artykuł ten Jana ma na celuprzybliżyć Jana osoba je na swojedokonania Jaźwińskiego, może być zewzględu który uznawany uznaje ideiCichociemnych. sięzaojców Mimo lat, upływu wichcieniupozosta wciąż wykwalifikowanych oraz okupowanej sprzętu do ludzi Polski. działów niemieckich działów Wojskowej,zacji koniec konfliktu, pod m.in. okolicznych kapitulacje od przyjmując wojny światowej pierwszej W czasie Jaźwiński młodociany wPolskiej- działał Organi korzystającnauczycielom, ztajnych jednocześnie kursów polskiego. historii ijęzyka ściuszki wŁomży. inaczej Samodzielny Wydział Krajowy przemianowany Specjalny. na później Oddział 1940r. 29czerwca Sztabiewszechnego, przy Naczelnego Wodza VI, powstał Oddział w celu utrzymaniacześnie, łączności z okupowaną Polską wsparcia oraz powstania po spadochronowy w brytyjskim ośrodkuspadochronowy Central w brytyjskim Landing School wojsknia spadochronowych. Pod polski kurs koniec wystartował miesiąca pierwszy też studiów iszkole wydział (operacyjnym) specjalny III wOddziale działalność począł 1940 r. akceptację ichplany Naczelnego uzyskały Wodza, awpaździerniku 1940r. roz - już służbowo kontynuowali prace Ostatecznie, nad łącznością lotniczą. 20września 1940 r. Górski przeniesieni zostali iKalenkiewicz doKomendygdzie Głównej ZWZ, o umożliwienie im szkolenia desantowego pozwolenie oraz na Na skok. początku maja

Tom I,Montreal 10‑ 2012, s. 13. Dziś w polskiej nauce dobrze znane są postacie Górskiego i Kalenkiewicza, których których wpolskiej nauceDziś znane dobrze iKalenkiewicza, sąpostacie Górskiego (Treningowa Szkoła Spadochronowa Nr 1). ment (Centralny Ośrodek Desantowy), wreszcie na No. 1P.T.S. –No. 1Parachute Training School gway, uruchomiony 1940r., wczerwcu nazwa została potem zmieniona na Central Landing Establish Central (Centralna Landing School ośrodek Szkoła spadochronowy Desantowa) wRin –brytyjski J. J. lotniczaOperacja Adolphus. Tamże, 29,34‑ s. 36. W czasie wojnyW czasie polsko Ostatecznie, po wielu miesiącach przygotowań, pierwszy lotzCichociemnymiOstatecznie, pierwszy wielu iza przygotowań, po miesiącach 21 lutego 1940r.21 lutego Sosnkowski gen. zwrócił prosząc sięwtej sprawie Zająca, dogen. Jaźwiński, 5 . Powodzenie żeistnieje udowodniło, iskuteczny misji szybki przerzutu sposób Dramat – Pamiętnik Dowódcy OficeraSztabu Oddziału i Specjalnego, Wywiadowczego 7 . Po wojnie kontynuował naukę wGimnazjum Tadeusza im. Ko ‑ 6 bolszewickiej zgłosił sięna ochotnika dokawalerii, zgłosił bolszewickiej jednak . Jaźwiński kontynuował naukę jednak dziękiprywatnym Tomasz Jasionek 4 w Ringway. Jedno ‑ Skupie. Wychował ------Jan Jaźwiński – przyczynek do biografii 23

Batalionu Obrony Warszawy, bronił Pragi przed atakami Kozaków. Na początku wrze- śnia 1920 r. został awansowany na kaprala8. Wiążąc swoje dalsze życie z mundurem, kpr. Jaźwiński 15 października 1920 r. roz- począł naukę w Korpusie Kadetów nr 2 w Modlinie, którą ukończył 29 czerwca 1923 r. Między 1 sierpnia a 15 listopada ukończył kurs Szkoły Podchorążych, po czym wstąpił do Oficerskiej Szkoły Inżynierii w Warszawie9. Dnia 3 października został mianowany podporucznikiem, jednocześnie studiując na kierunku Inżynieria Lądowa Politechniki Warszawskiej. Naukę na uczelniach przerwał mu zamach majowy w 1926 r., w czasie którego Jaźwiński, podobnie jak koledzy z młodszego rocznika Górski i Kalenkiewicz, opowiedział się aktywnie po stronie prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego. Mimo wystąpienia po stronie przeciwników Józefa Piłsudskiego, udało mu się uzyskać dyplom inżyniera oraz ukończyć Oficerską Szkołę Inżynierii z trzecią lokatą10. Służbę kontynuował w 9. pułku saperów w Brześciu nad Bugiem, skąd 7 maja 1928 r. skierowany został do Centrum Wyszkolenia Saperów w Modlinie, gdzie spra- wował m.in. funkcje dowódcy plutonu w Szkole Podchorążych Rezerwy oraz wykła- dowcy m.in. z zakresu fortyfikacji i wyszkolenia bojowego11. Dnia 15 listopada 1930 r. trafił do Batalionu Mostowego w Kazuniu, skąd po zdaniu egzaminu został przyjęty do elitarnej Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie w październiku 1934 r12. Ci W ramach stażu liniowego, Jaźwiński przydzielony został do Dowództwa Okrę- gu Korpusu VIII w Toruniu jako kierownik referatu w Wydziale Mobilizacyjnym13. c ho c iemni W czasie służby i poza nią rozwijał swoje umiejętności wojskowe: brał udział w licznych szkoleniach, manewrach i grach wojennych. W lipcu 1935 r. por. Jaźwiński został awansowany na stopień kapitana. W roku 1936 ożenił się z Wandą Goethel, z którą przeżył 49 lat. W tym samym roku przydzielono go do 8. batalionu saperów w Toruniu, gdzie pełnił funkcje dowódcy kampanii szkolnej i kierownika szkolenia baonu. W lutym 1938 r. kpt. Jaźwiński, dzięki swoim zdolnościom i wiedzy technicznej, skierowany został do Oddziału II (wywiadowczego) Sztabu Głównego14. W Biurze Studiów Oddziału otrzymał zadanie zorganizowania Samodzielnego Referatu „W” i „Z”, obejmującego studia koncentracji zaczepnej Armii Czerwonej („W”) i wojsk niemieckich („Z”)15. W czasie służby współpracował z wywiadami takich państw jak Esto- nia, Finlandia, Łotwa, Rumunia i Japonia. W ramach przydziału wysłany został w lipcu 1938 r. do Moskwy na rozpoznanie węzła kolejowego i wyjazdów z tego węzła. Po po- wrocie do Warszawy złożył w Sztabie wnikliwy raport na ten temat16. W listopadzie tego samego roku kpt. Jaźwiński odbył podróż do Niemiec, Austrii i Czechosłowacji, w celu rozpoznana sieci kolejowej tych państw. W raporcie pooperacyjnym przedłożonym

8 Tamże, s. 38‑40. 9 Tamże, s. 44. 10 Tamże, s. 44‑48. 11 Tamże, s. 49. 12 Tamże, s. 51‑52. 13 Tamże, s. 52. 14 Tamże, s. 55. 15 Tamże, s. 66‑71. 16 Tamże, s. 71‑77. 24 Cichociemni września 1939r. kolejowe,lety które Jugosławię im poprzez pozwoliły iWłochy doModeny dotrzeć 29 ła klęska Francji 1940r. wczerwcu Jeszcze kapitulacją sojuszników przed 10czerwca, Biura Rejestracji Ministerstwa Spraw Wojskowych stopada 1939 r. i szkolił I Batalion organizował Saperów, został skierowany czym po do We Francji Jaźwiński wstąpił doformowanej tam armii polskiej,wramach której- li od Najkrótszą drogą doOjczyzny kierunki uderzenia na wojnywskazał wypadek głównego przerzucania transportów koncentracyjnych na iodwrotnie zzachodu wschód oraz szefowi Sztabu koncentracji szybkiej możliwość podkreślił armii i łatwość niemieckiej 23 22 21 20 19 18 17 re nastawione na obronę sąjedynie pasywną ców na Polskę na może Francji ona nie aktywną pomoc liczyć któ iWielkiej Brytanii, szefowi Sztabu wWarszawie, żewwypadku uderzenia stwierdzał, jednoznacznie Niem Sztabu Jegomeldunek II Generalnego. zkonferencjifrancuskiego Oddziału złożony Jaźwiński sojuszniczych, państw został na wysłany konferencję doParyża zoficerami wojskowych.tucjach Na początku 1939 r., lipca w ramach z wywiadami współpracy sięzainteresowaniem cieszyło Rzeszy wSztabiearmii III Głównym innych oraz insty z żoną doBukaresztu 18wrześniaktórą 1939r. wZaleszczykach przekroczył dotarł później Cztery dni wielu polskichoficerów, jak z żoną, w polskowyruszył kierunkugranicy Wobecz lądu ipowietrza. wkroczenia na tereny wojsk RP sowieckich, II Jan Jaźwiński wojska i dwa atakówdo stacji transportymimo niemieckich docelowych, ewakuacyjne nadowczy wKutnie węzłach iCzeremsze, przeprowadził 86transportów kolejowych jako Komunikacji komendant m.in. szefa Sztabu trwania, jej Wczasie Głównego. zała oficerem regulującym węzła węzła oficerem regulującym Toruń i komendantem sieci kolejowej Armii Pomorze stanowisku węzeł kolejowy Kowel, następnieod 24sierpnia oficera był regulującego do Polski 1940 r.z okupowaną Dnia14lutego jako ochotnik siętakże doskoku zgłosił Ojczyzną. dolotówz prośbą łącznikowych oudostępnienie samolotów isprzętu niezbędnego kpt. Jaźwiński, zwracając siędonajwyższych polskichi alianckichwładz wojskowych łącznościzanie iwsparcie militarne okupowanej Polski. siętakże te włączył Wdziałania w wojsku o jedność kampanii wrześniowej przegranej polskim po nawią oraz zabiegali ojcowie ideiCichociemnychprzyszli –Maciej iJan Kalenkiewicz Górski, którzy usilnie J. J. W kampanii wrześniowej kpt. Jaźwiński odkomenderowany został do dyspozycji Tamże, 196‑ s. 210. Tamże, 182‑ s. 183. Tamże, 179. s. Tamże, 120. s. Tamże, 99‑ s. 112. Tamże, 87‑ s. 96. Tucholski, Cichociemni 20. , s. 23 . Dalsze starania. Dalsze ipróby nawiązania łączności lotniczej zkrajem przerwa 21 . 20 . Na miejscu dzięki pomocy konsulatu. Na- bi miejscu dziękipomocy francuskiego uzyskał Tomasz Jasionek 18 . Od 15do19sierpnia. Od pozostawał na 22 . Nad dotarli Loarę pozostali też 17 . Jego studium możliwości ‑ rumuńskiej, 19 . ------Jan Jaźwiński – przyczynek do biografii 25 kapitan, ze względu na swoje zaangażowanie w próby wsparcia konspiracji krajowej, został zaprzysiężony i przeniesiony do Komendy Głównej ZWZ24. Po ewakuacji do Wielkiej Brytanii Jaźwiński jako jeden z pierwszych rozpoczął służbę w powstałym 29 czerwca 1940 r. przy Sztabie NW Oddziale VI, inaczej Sa- modzielnym Wydziale Krajowym, przemianowanym później na Oddział Specjalny25. W początkowym okresie jego funkcjonowania był on nie tylko osobą nadzorującą szkolenie, przygotowanie i ekspedycję kurierów do okupowanej Polski, ale także, dzię- ki osobistemu zaangażowaniu i znajomościom, ogniwem łączącym Oddział VI z sek- cją polską Special Operations Executive (SOE). Do najważniejszych zadań utworzonej w lipcu 1940 r. SOE należało wspieranie ruchu oporu na terenach okupowanych przez Niemców i ich sojuszników poprzez koordynację działań nieregularnych, dywersji, sa- botażu, zadań specjalnych oraz szkolenie zajmujących się tym agentów. Funkcja, jaką pełnił, była niezwykle ważna z dwóch powodów. Po pierwsze, Polacy, zwłaszcza w kwe- stii finansowej i technicznej, byli zależni od pomocy brytyjskiej. Po drugie, nie istniały jeszcze spisane oficjalne zasady współpracy między SOE a Oddziałem VI. Jako jeden z 12 oficerów odbył też pierwszy polski kurs spadochronowy w brytyjskim ośrodku Central Landing School w Ringway26. Za jego ukończenie otrzymał później Znak Spa- dochronowy o numerze 5. Był też osobiście zaangażowany w organizację pierwszego Ci lotu Cichociemnych do kraju w nocy z 14 na 15 lutego 1941 r., a także kontynuował starania o uzyskanie od aliantów samolotów przystosowanych do nocnych lotów dłu- c ho c iemni godystansowych, niezbędnych przy lotach do Polski27. W dniu 4 maja 1942 r. Jaźwiński objął stanowisko szefa Wydziału „S” Oddziału VI, zajmującego się technicznym zagadnieniem organizowanych przerzutów lotniczych do Ojczyzny oraz kompletowaniem sprzętu wysyłanego dla AK. Zarządzał nim aż do stycznia 1944 r.28. Uczestniczył tak- że w kursach odprawowych Cichociemnych, aktywnie dążąc do ich ulepszenia. Dnia 21 listopada 1942 r. kpt. Jaźwiński otrzymał awans na majora29.

Z ziemi włoskiej do Polski

Wskutek coraz większych strat ponoszonych przez załogi alianckie na trasie z Wiel- kiej Brytanii do Polski, na początku stycznia 1944 r. na terenie Włoch zajętych przez aliantów, niedaleko Latiano, powstała Główna Baza Przerzutowa o numerze 11 (polski kryptonim „Jutrzenka”)30. Jej dowódcą został mjr Jaźwiński, kryptonim konspiracyjny „Sopja”31. Zaopatrzenie i Cichociemni z bazy odlatywali do kraju z pobliskiego lotniska Campo Casale koło Brindisi. Dzięki jego zaangażowaniu, prace przy organiza-

24 J. Jaźwiński, Dramat Dowódcy…, s. 229. 25 Tamże, s. 237. 26 P. Habina, Sprawozdanie z kursu specjalnego, 1940, s. 2. 27 J. Jaźwiński, Dramat Dowódcy…, s. 253‑263. 28 J. Tucholski, Cichociemni, s. 46. 29 J. Jaźwiński, Dramat Dowódcy…, s. 410. 30 J. Tucholski, Cichociemni, s. 46. 31 J. Jaźwiński, Dramat Dowódcy…, s. 512. 26 Cichociemni światowej Korpusu, wktórej został który wojny ostatnią dużą II jednostką, wczasie służył jego Sztabu (operacyjnego) III doOddziału Władysław go gen. Andersczym przydzielił cy Głównej Przerzutowej Bazy cy Warszawskiego,nia doprowadziło to Jaźwińskiego zestanowiska dorezygnacji dowód 1940r. od prowadzoną niego Zwłaszcza przez wokresie akcji Burza trwania iPowsta zbawianiem uprawnień go pułku iprawa dowódcy korespondencji zokupowaną Polską zrzutów włącznie zpo majora, dokraju, działania możliwości stopniowo ograniczał Sztabu Sprawszefa dla organizacji NW specyfiki Krajowych. Generał ten, nieznający zPolski przybycie Stanisława gen. przerwało bazą Tatara,dzanie został który zastępcą okresu trzyletniego zapoczątkowanego 1941r. całego 15lutego w czasie zarzą Dalsze sła 132starty, prawie co dorównywało samolotów startujących (137startów) liczbie zwiększenia ilościzrzutów. Wkwietniu 1944r. samolotów startujących wynio liczba znacznemugły Mjr przyspieszeniu. Jaźwiński potrafił doprowadzić też do znacznego „Jutrzenki” zaopatrzeniecji jej oraz wmateriały wojenne doprzerzutów dokraju ule 34 33 32 września) Centrum Wyszkolenia1944 r. do brytyjskiego i otrzymał przydział Saperów (6‑17 J. Tamże, 220. s. Tamże, 186‑ s. 187. Przeniesiony do2.Korpusu Polskiego, major zameldował sięwnim3września Jaźwiński, Dramat…, tom 2,s.180. Dowódcy 33 34 . Następnie staż na liniowy odbył froncie 5Kresowej Piechoty, Dywizji po . Mjr Jan dypl. rodziny Jaźwiński. Jana Zbiory Jaźwińskieg Źródło: 32 . Tomasz Jasionek ------Jan Jaźwiński – przyczynek do biografii 27

Na obczyźnie

Dnia 1 lipca 1945 r. mjr Jaźwiński został awansowany na podpułkownika35, a po de- mobilizacji rozpoczął w Anglii studia, kończąc 28 lutego 1950 r.36 wydział inżynierii lądowej na Polish University College37. Na Wyspach należał m.in. do Institution of Civil Engineers38. W roku 1952 wyemigrował do Kanady39, gdzie był członkiem Asso- ciation of Professional Engineers of Ontario40. Po trzech latach przeniósł się do Detroit, a w roku 1960 wyjechał do Kalifornii, gdzie pracował jako inżynier lądowy do połowy 1979 r., współpracując z National Aeronautics and Space Administration (NASA)41. Zmarł w Los Angeles 25 sierpnia 1985 r. Jego prochy zostały złożone w Kanadzie na cmentarzu Park Lawn w Toronto.

Podsumowanie

Jan Jaźwiński jako jedyny z ojców idei Cichociemnych dożył końca wojny. Pozostając poza Ojczyzną, rządzoną przez władze narzucone z Moskwy oraz nie angażując się Ci w podziały w środowisku polskiej emigracji, sam niejako skazał się na zapomnienie. Badając jego życiorys łatwo jednak stwierdzić, że mimo swojego poświęcenia dla kra- c ho c iemni ju i zasług dla wojska, nie zależało mu na sławie i zaszczytach. Wraz z Janem Górskim i Maciejem Kalenkiewiczem dbali o to, aby idea Cichociemnych nie zgasła i ciągle ją ulepszali. Jego osobiste zasługi, często przekraczające kompetencje wynikające ze stop- nia, połączone z umiejętnością „utechniczniania” i przełożenia nowatorskich pomy- słów na konkretne działania, tworzyły z niego idealnego kandydata na szefa Wydziału „S” Oddziału VI. Pasmo sukcesów przerwała niezrozumiała decyzja personalna, która doprowadziła do rezygnacji Jaźwińskiego ze stanowiska dowódcy Głównej Bazy Prze- rzutowej. Wojsko polskie tym samym straciło nie tylko znakomitego żołnierza, pełnego oddania sprawie, ale też znakomitego inżyniera, którego dokonania zostały docenione dopiero poza granicami kraju.

Autor dziękuje rodzinie Jana Jaźwińskiego za udostępnienie informacji i zdjęć do publikacji.

35 Tamże, s. 353. 36 Tamże, s. 334. 37 To największa w dziejach polskich uczelnia na obczyźnie działająca w latach1947‑1953 w Londynie. 38 Instytut inżynierów budownictwa. 39 Tamże, s. 353. 40 Kanadyjskie stowarzyszenie zawodowych inżynierów. 41 Tamże, s. 363.

Dziedzictwo ------historycznego ‑ dr Bogdandr Rowiński Spadochroniarzy Armii Krajowej Armii Spadochroniarzy Młodzież głównym przedmiotem przedmiotem Młodzież głównym Fundacja im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej Armii Spadochroniarzy Cichociemnych im. Fundacja w działalności Fundacji im. Cichociemnych Cichociemnych im. w działalności Fundacji Fundacja im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej powstała w roku w roku powstała Krajowej Armii Spadochroniarzy im. Cichociemnych Fundacja uroczystościach uczestniczy w wielu GROM, która JW. wspiera Działania Fundacji przezksiąż wydaniem - firmę „Militaria.pl” zapoczątkowaliśmy Rok Cichociemnych który oficjalnie Narodowej, w Filharmonii odbyłW lutym się uroczysty koncert 2013 we współpracy z Jednostką Wojskową GROM oraz dzięki wsparciu ze strony ro GROM ze strony oraz wsparciu dzięki Wojskową współpracy2013 we z Jednostką Obrony Ministerstwo AGAT, Wojskowa Jednostka przez Fundację, organizowanych Represjo i Osób Kombatantów do Spraw Koc, Urząd Maria Senator Pani Narodowej, . Książka Zabielskiego nie ta ps. rtm. Józefa Cichociemnego „Żbik” skok ki pt. Pierwszy W dalszym ciągu do sprzedaży. odbyłojest przeznaczona wydarzeń tego się wiele roku czyni Cichociemnych. i historię upamiętniających bohaterskie zaszczyciła ten obecnością swoją Koncert Premier Rok Cichociemnych. zainaugurował wanie i zachowanie świadectwa historycznego i zachowanie wanie polskiego zbrojnego, a w szcze wysiłku gólności edukacja i działania rzecz na dzieci, młodzieży zmierzające i osób dorosłych inicjatywy podejmuje i wspiera patriotyzmu.więcej, Co Fundacja ducha krzewienia do orazprzedsięwzięcia zagranicznei działaniamizwiązanez krajowe rzecz na przeciw działań zmierzającychdziałania wspierania społecznemu, wykluczeniu do integracji będzie i ich rodzin. realizo starszych Fundacja i aktywizacji osób niepełnosprawnych, swoje cele m.in.wać poprzez do życia powołanie edukacyjno ośrodka Cichociem Wirtualnego utworzenie Muzeum Cichociemnych, pod Centrum nazwą oraz działalnośćnych edukacyjną, i publikacyjną. badawczą dzin Cichociemnych. Edu Biuro Polska, Poczta PGNiG,PWPW, Kultury, Centrum Narodowe nowanych, patroni oraz Group firma DSF AGAP, Militaria.pl, firma kacji Historycznej IPN,,firma medialni TVP Zbrojna”. „Polska Polonia, Geneza powstania Fundacji i jej cele i jej powstania Fundacji Geneza oraz pielęgno pamięci jest kultywowanie o Cichociemnych działaniaCelem Fundacji 30 Dziedzictwo skoku spadochronowego. Podczas otwarcia wyświetlono film dokumentalny Pawła utworzononawiązującą scenografię nej zhal zdjęciowych doośrodka End oraz Audley na tematjekt edukacyjny Cichociemnych szkolnej. adresowany Wjed domłodzieży go, który był który podkomendnymgo, Cichociemnego Józefa Czumy ps„Skryty”. Cichociemnego Bronisława kpt. oraz niowe: Jana Czepczaka Góreckiego Kamińskie mi rodzin Cichociemnych. rodzin mi z redakcją programu „Halo Polonia”, siękilka spotkań odbyło zczłonka na żywo gdzie cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Spadochronowejzostał Pomnik Brygady iCichociemnych Samodzielnej Pierwszej na Fundacjicjatywy ześrodków Ochrony Rady Pamięci, Walk iMęczeństwa odnowiony Walentynowicza, która Znaku była pierwowzorem Spadochronowego. Ponadto, zini - album okolicznościowy z wizerunkiem do ataku orła spadającego – akwareli Mariana chociemnych zezbiorów Fundacji. ku Kultury „Wzgórze Zamkowe” eksponowane były wLubinie, pamiątki gdzie Ci po - wśród młodzieży zainteresowaniawśród historią młodzieży Wojny II Światowej. nawiązaniem Fundację szkół przez rozbudził oraz tych ważnych relacji wmłodzieżą tościowych, Polskie Gazowe Górnictwo iNaftowe oraz zaowocował Obóz Fundacja. rii Cichociemnych. finansowały: Polska Pobyt młodzieży Wytwórnia Papierów War tej formacji. Wypoczynek histo połączony był zupowszechnianiem wśród młodzieży imięCichociemnych 80uczniów dla zeszkół historięwy noszących lub kultywujących współorganizatorem, sięnaodbył Ursynowie Ursynowski IV Piknik Cichociemnych, którego Fundacja była rodziny z Argentyny, Francji. Zjazd Szwecji, Wielkiej Brytanii, poprzedzający W dzień nadzin Zamku Królewskim wWarszawie. Uczestnikami były Zjazdu uroczystego tego nem Mackiem (Alfonsem Wiktorem Maćkowiakiem). nawiązano Cichociemnym wLondynie kontakt –100‑ żyjącym zdrugim wystawęotworzy szkolonym poświęconą tam Cichociemnym. Fundacji Zinicjatywy znajdujące sięwdawnym ośrodku szkoleniowym „Station 43”Muzeum Audley End le Oficerskiej Wojsk Lądowych we Wrocławiu. W rezultacie KonferencjiLondynie, w Marii RP, Sejmie Koc, wWyższej oraz Łosicach wLondynie, RP Ambasadzie Szko patronatem Senacie – pod poświęconych Cichociemnymwych RP Pani w: Senator „Floor” wŁosicach. „Floor” kowicach, „Weller7” Postoliskach koło Tłuszcza, wGrabowie „Legging” nad Pilicą, rem kilku „Weller uroczystości poświęconych m.in. operacjom lotniczym 18” w Opat sander Tarnawski „Upłaz”. ps. Fundacja organizatorem była także lub współorganizato Pani wPolsce RP ostatni Cichociemny Beata atakże Rządu Szydło, żyjący kpt. Alek Ponadto, Fundacji z inicjatywy Wytwórnia Filmów Dokumentalnych pro podjęła Z inicjatywy FundacjiZ inicjatywy wtrakcie dodruku wspomnie sądwie przygotowania książki roku tego Fundacja Polonia, wszczególności W ciągu nawiązała współpracę zTVP Fundacji,Z inicjatywy Poczta Polska 1 września w dniu 2016r. wydała znaczek oraz Od sierpniaOd Fundacja była współorganizatorem wystawy „Cichociemni” wOśrod Podczas Fundacja wakacji wJanowie zorganizowała Lubelski wypoczynko wobóz Po Fundacja czwarty raz była współorganizatorem Cichociemnych Zjazdu iichRo Fundacja była współorganizatorem lub uczestnikiem konferencji szeregu nauko Bogdan Rowiński Bogdan letnim Ala ------Młodzież głównym przedmiotem w działalności Fundacji… 31

Kędzierskiego pt. „My Cichociemni – głosy żyjących”. Do końca marca 2017 r. hala ta będzie odwiedzana przez młodzież szkolną. W listopadzie odbyło się w Bazie Lotniczej w Brindisi we Włoszech odsłonięcie tablicy pamiątkowej poświęconej Cichociemnym oraz lotnikom polskim i alianckim startującym stąd w 1944 r. do okupowanej Europy. Uczestnicy udali się do Brindisi dwoma samolotami CASA z lotniska wojskowego Balicach. W uroczystości wzięli udział przedstawiciele rodzin oraz JW. GROM, JW. AGAT i dziennikarze z TV Polo- nia i „Polski Zbrojnej”. Notatki na temat tej uroczystości ukazały się tez we włoskich mediach internetowych. Ponadto, w listopadzie w Bloku 12 w KL Auschwitz odbyła się unikalna sesja edukacyjna poświęcona ruchowi oporu w KLA oraz siedmiu Cichociemnym, którzy byli więźniami tegoż obozu. W sesji wziął udział kpt. Aleksander Tarnawski ps. „Upłaz” oraz nauczyciele, oficerowie Policji, Służby Więziennej, studenci z Koła Naukowego Bezpie- czeństwa Wewnętrznego z Wyższej Szkoły Agrobiznesu w Łomży, z Koła Naukowego Bezpieczeństwa Narodowego z Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także Muzeum Spado- chroniarstwa w Wiśle. Prelekcje wygłosili pracownicy naukowi Muzeum KLA. Uczest- nicy odwiedzili celę, w której przebywał Cichociemny Stefan Jasieński ps. „Urban”, po

czym złożyli kwiaty pod ścianą śmierci. Patronat medialny nad sesją objęła TV Polonia. Dzie

Stan świadomości i kompetencji historycznych d zictwo młodego pokolenia – główny cel Fundacji

Zarówno codzienna obserwacja młodzieży, jak też badania naukowe wskazują na niski poziom kompetencji historycznych współczesnej młodzieży gimnazjalnej i licealnej1. Młodzież ma problemy z porządkowaniem zdarzeń historycznych zgodnie z ich chro- nologią, ma problemy z odczytywaniem związków między wydarzeniami, a ich przy- czynami i skutkami, ma wreszcie poważne luki w samej wiedzy historycznej. Tych braków nie da się uzupełnić jedynie na drodze edukacji w szkole. Po pierwsze dlatego, iż system szkolnictwa cechuje zbyt duża inercja, przez co nie nadąża on za zmianami technologicznymi i informacyjnymi otoczenia młodzieży. Po drugie, wprowadzenie zmian w podstawie programowej wymaga czasu i badań oraz dużych środków finansowych, na co państwa może nie być stać. Po trzecie, dlatego, iż szkoła straciła monopol na dostarczanie wiedzy historycznej młodemu pokoleniu. Pojawiły się bowiem nowe, atrakcyjne w formie źródła wiedzy historycznej, takie jak różnego rodzaju

1 Por J. Cieciuch, Rodzina w systemie wartości oraz w kontekście przekonań światopoglądowych mło‑ dzieży, „Psychologia. Edukacja i Społeczeństwo” 2006, tom 3, s. 121–137. Badania prezentowane w tej książce powstały w ramach kilku projektów naukowych, finansowanych przez Ministerstwo Na- uki i Szkolnictwa Wyższego, Wyższą Szkołę Finansów i Zarządzania oraz Swiss Scientific Exchange Programme. Część badań została przeprowadzona w ramach grantu Ministerstwa Nauki i Szkolnic- twa Wyższego w latach 2009–2010, nr N N106 110836; w ramach grantu Ministerstwa. Por też Jan Cieciuch „Kształtowanie się systemu wartości od dzieciństwa do wczesnej dorosłości” wprowadzenie Nauki i Szkolnictwa Wyższego w latach 2010–2012, nr N N106 132439; w ramach Grantów Rektor- skich, otrzymanych w Wyższej Szkole Finansów i Zarządzania w Warszawie w latach 2008–2012. 32 Dziedzictwo przemyśleń” oraz powstałe w wyniku wygenerowanezewnętrznego sam podmiot, obserwacji przez Uniwersytetu Psychologii działu Warszawskiego iświata siebie oceniania sąto „kryteria są one jako „osobiste standardy wartościowania”. Anny Zdaniem Chrzanowskiej zWy wają standardy wartościujące opisywane (ewaluatywne). Wliteraturze psychologicznej poczynająca dorosłe życie. poczynająca przekazów, tych i ocenianiem trudności doznaje większych dopiero ajeszcze osoba roz- dorosła oukształtowanej osobowości ztrudem zrozumnym sobie radzi filtrowaniem chowanie człowiekaistotnie ma charakter bezrefleksyjny, prawie automatyczny. Osoba Wwyniku komercyjnej za przekazom. silnej iswoistejpoddajemy edukacji siętym wznacznym Sami także stopniu nas media. wszechotaczające naszej przez psychiki niu dźwiękowej, słownej. a także graficznej, Można mówićagresywnym wręcz atakowa o wiera silny ładunek emocjonalny, podawany formie ajednocześnie jestwekspresyjnej reklamami, za ofertami politycznymi, też darczymi, handlowymi. przekaz Każdy czy podstawywspólny naukowej. mianownik historycznej rzetelnej, pozarządowe. te Często łączy organizacje obszary organizowane przez role historyczne rekonstruktorów zudziałem historyczne wydarzenia tylko zfilmów; odgrywających tematyczne parki stają miejscem bardziej interaktywnej sięcoraz zedukacją; połączonej rozrywki iośrodków pozarządowych którełania organizacji szkolnych muzea, poza takich jak: powiedzieć sobie na sobie pytania powiedzieć Aby skutecznie wartości, kierowali wpajać którymi sięCichociemni, powinniśmy od Psychologia wartości jako wyjściowa Fundacji przesłanka dodziałania walor naukowy zestandardami zgodny metodologicznymi. trzeba zawsze tam zwrócić że nie uwagę, chociaż wiedza dostarczanahistorycznych, ma wyszukiwarki. popularnych czy jesttakże publikacji więcej historyczne Coraz portale 3 2 ści – stąd określa mianem sięje „najbardziej cywilizowanych” spośród ludzkich reakcji” myśleniemzane zeświadomością, stanowią i ocenianiem, przejaw rozwoju refleksyjno Standardy jest dobre, co złe. a co sądów tego, odnośnie wartościowania są zatem zwią

W procesie rozumnego, refleksyjnego oceniania rzeczywistości kluczowąodgry rzeczywistości rolę oceniania rozumnego,W procesie refleksyjnego zachowań prospołecznych, Wrocław 1985. Form Follows 1999. Function, ofPersonality „Journal and SocialPsychology” Współczesny człowiekjestatakowany wieloma dnia informacjami każdego gospo 3. 2. 1. dzia odgrywać zaczynają młodzieży historycznej rolę większą Coraz wedukacji J. J. A. Cacioppo, W.Gardner , J.Gołąb Reykowski W jakim wieku mechanizmy te sąkształtowane? rzeczywistości? ocenianiu i refleksyjnym oświadomym sięmechanizmy decydujące człowiekakryją wpsychice Gdzie wartości? tychże roli Jaki oregulacyjnej mechanizm decyduje , w których pokazywane sąna zwierząt przykład modele wcześniej znanych pokazywane , wktórych 2 . Dalej pisze Chrzanowska, pisze . Dalej one iżpozwalają na „wydawanie przemyślanych , Studia nadrozwojem standardów ewaluatywnych: zmiany wmotywacji , The Affect SystemHas Parallel and Integrative Processing Components Bogdan Rowiński Bogdan 3 ------. Młodzież głównym przedmiotem w działalności Fundacji… 33

Źródłem standardów wartościujących w procesie rozwoju jednostki jest otoczenie społeczne młodego człowieka: rodzina, szkoła (proces edukacji), grupa rówieśnicza, organizacja młodzieżowa, kościół, a w dalszym życiu środowisko pracy (cywilne lub mundurowe). Znaczącym źródłem standardów jest też aktywność własna człowieka, w rezultacie której powstaje indywidualny, spójny zestaw mechanizmów regulacyjnych. T. Tomaszewski tak charakteryzuje działanie tych mechanizmów: „ich podstawowa funkcja regulacyjna polega na tym, że poszczególne impulsy czy informacje przeno- szone przez bodźce sygnałowe są konfrontowane z tymi wzorcami i wywierają istotny wpływa na zachowanie się człowieka, zależnie od tego czy są z owymi wzorcami zgodne czy nie”4. Treścią owych standardów ewaluatywnych są wartości. Zdaniem psychologów war- tości, „stanowią [one – red.] dynamiczną dyspozycję osobowości, która określa i ukie- runkowuje reakcje ludzi na rozmaite bodźce w sytuacjach z życia codziennego”5. Na motywacyjny aspekt wartości wskazuje również psycholog wartości Shalom H. Schwartz. Jego zdaniem wartości są pojęciami lub przekonaniami, które dotyczą pożądanych celów, opisujących ostateczne stany rzeczy lub zachowania; przekracza- ją konkretne sytuacje; kierują selekcją i oceną zachowań i zdarzeń; są uporządkowane

według ważności, są one definiowane jako „poznawcza reprezentacja (zwykle przeko- Dzie nanie) motywacyjnego, godnego pożądania, ponadsytuacyjnego celu6. Dla jednostki bardzo ważne jest w jakiej sytuacji znajduje się ceniona przez niego wartość. W sytuacji zagrożenia wartości uruchamiany jest mechanizm jej obrony. d zictwo Z punktu widzenia działalności Fundacji szczególnie ważna jest konstatacja, że owe systemy wartości szczególnie intensywnie kształtują się w wieku dorastania a potem ulegają dalszej krystalizacji7. Skoro znaczenie motywacyjne i regulacyjne wartości jest aż tak duże to co wiemy o wartościach polskich gimnazjalistów? Jedną z ciekawszych prac naukowych na temat psychologii wartości z ostatnich lat jest praca Jana Cieciucha pt. „Kształtowanie się systemu wartości. Od dzieciństwa do wczesnej dorosłości”. Praca ma charakter empiryczny i przynosi interesujące wyniki ba- dań własnych autora i analizy badań innych badaczy8. Badał on preferencje wartości i ewolucję tych preferencji zachodzącą z wiekiem u młodzieży. Wykazał, iż dla gimna- zjalistów liczą się takie wartości jak: niezawodność i hedonizm, natomiast dla liceali-

4 T. Tomaszewski (red.), Struktura i mechanizmy regulujące czynności człowieka, Warszawa 1976, s. 526. 5 H. Cantril, G. W. Allport, The Psychology of Radio, Nowy Jork 1935. 6 S. H Schwartz, Value orientations: Measurement, antecedents and consequences across nations, [w:] G. Eva, R, Fitzgerald, R. Jowell, Measuring Attitudes Cross‑Nationally. Lessons from the Europe‑ an Social Survey, Londyn 2007 7 R. J. Havighurst, Developmental Tasks and Education, Nowy Jork 1972. 8 Jan Cieciuch wykonał dwie serie badań poprzecznych oraz dwa badania podłużne. Pierwsze z badań poprzecznych wykonano w latach 2010–2012, drugą serię w latach 2011–2012. W badaniach poprzecznych wzięły udział osoby w wieku 5–25 lat. Zebrano dane na temat systemów wartości mierzo- nych za pomocą PBVS‑C od N = 2552 osób, za pomocą PVQ‑40 od N = 4475 osób oraz za pomocą PVQ‑R od N = 928 osób). Zob. J. Cieciuch, Kształtowanie się systemu wartości. Od dzieciństwa do wczesnej dorosłości, 2013, [online] www.liberilibri.pl/cieciuch/item/download/9_0875dc6b8a- a1369de8036f4df9a87dc2 (19.06.2017). 34 Dziedzictwo (2013–2014)”, Krzysztof Mrozowski Jakub Instytut Lorenc, Badań Edukacyjnych latach Najciekawszenich kilka. to „Umiejętności absolwentów historyczne gimnazjum ny historycznej powinien akcentować wiedzy pogłębianie oraz współpracę wgrupie Fundacji Dla pracy człowieka. oznaczatości wrozwoju to, edukacyj żeproces młodego zawodowej.pracy Powyższe wnioski dynamikę wskazują na szczególną preferencji war pierwszej studiów czy wybór życiowe jak podejmują ważne ludzie decyzje ści, a młodzi na znaczeniu nabierają preferencje zachowawczości tożsamo –rośnie poczucie wtedy wartości Trzeci społecznych. etap zmiany wartości występuje około gdy 18roku życia, momentem zmiany preferencji kiedyrośnie od znaczenie wartości jest15rok życia, preferencja wartości umacniania a wzrasta ważnymrencja życzliwości, Drugim siebie. wania hierarchii preferencji prefe wtedy –pomniejszeniu jest10–11rok życia ulega momentem Pierwszym przewartościo preferencji człowieka. chii wartości umłodego Jak zatem wświetle badań wygląda znajomość historii kraju, własnego historii Polski? jako punkt Fundacji wyjścia pracy Świadomość młodzieży historyczna rencji wartości kształtuje sięustudentów. troskliwość niezawodność, i kierowaniestów: Podobny w działaniu. sobą zestaw prefe 10 9 poziomie gimnazjum: poziomie

Prac na temat wiedzy i świadomości historycznej młodzieży ukazało sięwostat ukazało Prac na młodzieży temat iświadomości historycznej wiedzy W podsumowaniu swoich badań autor na wskazuje trzymomenty zmiany hierar Tamże. 3. 2. 1. Jakie kompetencji) (zespoły umiejętności historyczne powinny być na wykształcone Diagnoza kompetencji Diagnoza 2015 oraz gimnazjalistów historia iWOS , Warszawa 2015. Por. J. Mrozowski Lorenc, K. , tworzenie wypowiedzi ustnej lub ustnej zwykorzystaniem wypowiedzi tworzenie pisemnej danych pozyskanych lekcja faktów iopinii podkątem użyteczności izgodności ztematem wypowiedzi, narracji, własnej do na temat przeszłości, se‑ porządku wprowadzanie czasowego Umiejętności narracji tworzenia lub ustnej wypowiedzi –tworzenie pisemnej na podstawie informacji źródeł ze . wanie informacji, dostrzeganie związków przyczynowo dle, rozróżnianie pomiędzy faktami ainterpretacjami, syntetyzowanie iporówny‑ ralnego rozpoznawanie przekazu źródła, głównych problemów poruszanych wźró ‑ Umiejętności –wyszukiwanie analityczne informacji wźródle, rozumienie lite‑ i okresów ich uchwycenie cech poprzez charakterystycznych. iunikaniehistorycznej myślenia odróżnianie ahistorycznego, intuicja epok czasu: dostrzeganie zmianystorycznej, przyjmowanie i ciągłości perspektywy w czasie, między rozumienie procesami wnarracji struktury iwydarzeniami, hi czasowej stawionych dostrzeganie osi tworzenie naosi czasu, zależności czasowych czasu, danych odczytywanie ‑ przed kalendarzowego, szłości, czasu iobliczanie mierzenie Umiejętności – chronologiczne Bogdan Rowiński Bogdan Umiejętności historyczne absolwentów gimnazjum (2013 rozróżnianie przeszłości teraźniejszości i przy‑ ‑skutkowych, wnioskowanie ‑2014), 10 . 9 . ‑ ------Młodzież głównym przedmiotem w działalności Fundacji… 35

z różnych źródeł, formułowanie argumentów z wykorzystywanie danych zawarte w źródłach11. Publikacje te podkreślają występowanie ważnych i niepokojących zjawisk występu- jących w świadomości historycznej młodego pokolenia. Badania wskazują, że występu- je znaczne zróżnicowanie poziomu umiejętności historycznych ujętych na powyższej 5‑stopniowej skali. Wśród absolwentów gimnazjów są tacy, którzy z trudem osiągają poziom 2., są tacy dla których poziom 5. nie stanowi problemu, a także jest najliczniej- sza grupa przeciętnych absolwentów biegle poruszających się na poziomie 3. i 4. Jak wskazują badania, prawie „20% absolwentów gimnazjów nie posiada nawet podstawowych umiejętności chronologicznych, a tylko mniej niż połowa potrafi upo- rządkować w kolejności następowania wydarzenia opisane w prostym, współczesnym tekście, za to podstawowe kompetencje analityczne są powszechne”12. Znacznie lepiej przedstawiają się kompetencje absolwentów gimnazjów na wymia- rze rozumienia treści podręcznika, szczególnie związane z prostym wyszukiwaniem w źródłach podstawowych informacji. Dzieje się tak zapewne dlatego, iż kompetencje takie rozwijane są podczas lekcji na innych przedmiotach podczas pracy z rozbudowa- nym tekstem jak język polski, biologia czy geografia.

Słabą stroną gimnazjalistów są złożone operacje związane z pełnym zrozumieniem Dzie tekstu źródłowego, syntezą, czy wnioskowaniem opartym na czynnościach. Trudno- ści te występują u uczniów najsłabszych. Wyraźne kłopoty mają absolwenci gimnazjów z poruszaniem się po mapie historycznej Polski i Europy, mają oni również problemy d zictwo z odczytywaniem strojów z epok, stylów w architekturze i kodów kulturowych. Po- dobne trudności dotyczą interpretacji współczesnej mapy Polski i Europy. Najpoważ- niejszym jednak problemem jest brak kompetencji chronologicznych gimnazjalistów. Uczniowie nie wiążą ze sobą dat w spójną całość przez co nie zachodzi u nich proces historycznej analizy przyczynowo‑skutkowej. Nieco lepiej jest z opanowaniem przez gimnazjalistów współczesnej chronologii XX wieku. Wynika to zapewne z czasowej bliskości wydarzeń XX wieku13. Zestawienie przedstawionych historycznych kompetencji gimnazjalistów z ich wy- borami dalszej edukacji w trzech typach szkól wskazuje na bardzo niski poziom kompetencji historycznych uczniów decydujących się na kontynuację naukę w szkołach zawodowych. Jak wskazują badania, „przeszło połowa z nich w zasadzie nie ma umiejętności, które umożliwiałyby na przykład samodzielną pracę z podręcznikiem czy po prostu czytanie tekstu ze zrozumieniem”14. W przypadku absolwentów gimnazjów, którzy de- cydują się na dalszą naukę w liceach lub technikach, poziom kompetencji historycznych jest zróżnicowany, ale jednak wyższy. Niezwykle interesujących wyników, a zarazem praktycznych wniosków dostarcza wydana przez Instytut Pamięci Narodowej (IPN) w 2015 r. praca Łukasza Michalskiego

11 Tamże. 12 Tamże. 13 Por. wcześniejsze raporty Pracowni Historii IBE: Diagnoza kompetencji gimnazjalistów. Historia i WOS, Warszawa 2012; Diagnoza kompetencji gimnazjalistów. Historia, Warszawa 2013; Realizacja podstawy programowej z historii w gimnazjach, Warszawa 2011. 14 Tamże. 36 Dziedzictwo warszawskich uczniów N=ponad 2tyś gimnazjach. wykonanedania lutym Michalskiego imajem 2007roku były pomiędzy wponad 40 świadomości historycznej młodzieży z badaniami Janusza zbadaniami młodzieży Rulki zlatświadomości historycznej 1975‑1990 Michalskiego: ści historycznej”, skupmy się na poznaniu wyników i wniosków badania z Raportu Nie wdając na sięwdyskusje temat metodologiczne interpretacji „świadomo pojęcia Podsumowanie skiej” warszaw„Świadomość uczniów szkół historyczna ponadgimnazjalnych waglomeracji 18 17 16 15 jednostek tworzących grupę” tworzących jednostek osobna wstałej jakością zwrotnejlecz będącą zindywidualną świadomością zależności prostu jestpo nie świadomości sumąrodzaj społecznej świadomości indywidualnych zwraca „Dany trafnie na uwagę indywidualny aspekt pisząc: świadomości historycznej, trudnych, w sytuacjach kraju. zagrożenia Rulka lenia na a w szczególności dzień, co na poko postawy wpływają sposób izachowania wznaczący społeczeństwa młodego J. J. Ł. J. Ł. • • • • • • • Świadomość historyczna czyli wiedza oraz system ocen dotyczących przeszłości przeszłości system oraz dotyczących ocen wiedza Świadomość czyli historyczna Warszawa 2015. Rulka Rulka , ŚwiadomośćMichalski uczniów historyczna szkół ponadgimnazjalnych waglomeracji warszawskiej , 15 , Świadomość… Michalski na, film, literatura; film, na, intelektualnym,- rodzi jest nadal szkoła, głównym historycznej źródłem wiedzy zmniejszeniu dominuje wraz ulega zdojrzewaniemgrami wśród ale chłopców komputerowe zainteresowaniegry historycznej, edukacji są zagrożeniem dla nie gionalną”, szkolnego; ani poparcia społecznego ona żadnego zyskała nie całkowite w re oparciu o fiasko„edukację historycznego kształcenia koncepcji społecznych,; zaszkolnych organizacji ośrodków rodzina i projekty jak historyczne edukacji dzieży, zdaniem co spowodowane Michalskiego jestskuteczną po aktywnością ocena okresu negatywna komunistycznegoradykalnie wświadomości mło tów historycznych,; występujewyraźnie spadek znaczenia elementów emocjonalnych fak wocenie skutkujeco wypaczonym obrazem historii wświadomości młodzieży; nadal dominują wdydaktyce schematy nauczania historii zokresu epoki PRL transmisji dla może to być niebezpieczne tzw. kodu kulturowego wspólnoty; –zdaniem perspektywie wdłuższej Michalskiego młodzieży wań ipoglądów niepokojąco, systematycznie zawęża krąg sięischematyzuje wiedzy, zaintereso dopiero wliceum; określenia historyczną” otrzymuje tego wiedzę że„godną młodzież się obniżył, elementarny standard tak iprzekonań wiedzy (gimnazjalistów) historycznych . Autor dokonał porównania własnych, współczesnych wyników badań na temat , Przemiany… , Przemiany świadomości młodzieży 1991. historycznej , Bydgoszcz 18 . Bogdan Rowiński Bogdan 17 . 16 . Ba . ‑ u, ------Młodzież głównym przedmiotem w działalności Fundacji… 37

• nastąpił niepokojący spadek wiedzy i zainteresowania okresem II RP; • w poglądach i opiniach młodzieży można zauważyć wzrost wartości ludzi i in- stytucji Kościoła katolickiego szczególnie z okresu XX w. Sugestie dydaktyczne Michalskiego: 1. Istnieje pilna konieczność reformy podstawy programowej, polegającej na uwy- pukleniu okresu Polski wczesno nowożytnej, kosztem II RP oraz polskiego śre- dniowiecza, czy też „militariów”. 2. Istnieje potrzeba opracowania nowoczesnych materiałów edukacyjnych opar- tych na przekazie multimedialnym. 3. Należy wesprzeć działania edukacyjne realizowane przez samorządy lokalne oraz organizacje pozarządowe. Wnioski dla pracy Fundacji: 1. Wiek gimnazjalny i licealny stanowi doskonały moment do zakotwiczenia wartości i wiedzy na temat Cichociemnych w obszarze wartości i standardów wartościujących. 2. Świadomość historyczna młodzieży wymaga dalszej bardzo intensywnej pracy edukacyjnej.

3. Dotarcie i skuteczne wciągnięcie gimnazjalistów do edukacji historycznej wy- Dzie maga nowoczesnej formy i mediów oraz pasjonackiego zaangażowania nauczy- cieli. Spełnienie tych warunków jest konieczne.

4. W pracy z młodzieżą należy wykorzystywać metody aktywizujące i nowoczesne d zictwo technologie. 5. Znaczące miejsce w tej pracy przypada organizacji pozarządowej, której nie ograniczają założenia programowe ani czas lekcji szkolnej.

Dziedzictwo ------profit. Została powołana w celu obdarzenia profit. powołana Została ‑ Grzegorz Wydrowski Fundacja SPRZYMIERZENIFundacja z GROM SPRZYMIERZENI z GROM Z upływem czasu zakres aktywności Fundacji poszerzał się, na skutek czego podzie poszerzał skutek się, na aktywności czasu Fundacji Z upływem zakres Na chwilę obecną w Fundacji zarejestrowanych jest 44 podopiecznych, któ wśród zarejestrowanych obecną w Fundacji chwilę Na opieką i wsparciem niezdolnych do służby żołnierzy niezdolnych do służby by oraz aktywizacjiopieką i wsparciem zawodowej Fundacja SPRZYMIERZENI z GROM powstała 1 grudnia 2010 r. w Warszawie jako jako SPRZYMIERZENIFundacja w Warszawie GROM z 1 grudnia powstała 2010 r. niezależna, apolityczna organizacja non łych żołnierzy i funkcjonariuszy jednostek specjalnych.łych żołnierzy działalność Pierwotnie i funkcjonariuszy Funda mundurowych służb niesieniu pomocy się wyłącznie na cji skupiała funkcjonariuszom przyczyn z rodzin, ich którzy spoczynkuoraz członkom stanie i w czynnej w służbie za służbą znaleźli sytuacji się w trudnej Fundacja życiowej. z wykonywaną związanych medyczne,pewnia podopiecznym psychologiczne, swoim wsparcie i socjalne, prawne rynku pracy. na a także szans pomaga w wyrównywaniu liła ona swoje działania na odpłatną i nieodpłatną działalność i nieodpłatną publicznego. pożytku działania swoje odpłatną liła ona na Do pierwszej grupy zaliczyć można: rzecz wiedzy na upowszechnianie i umiejętności państwa; obronności związanych organizowanie udziałi oraz spotkaniach imprezach w i żołnierzyGROM; podmiotów rejestru prowadzenie „Cichociemnych” z tradycjami przez prowadzących byłych działalność prowadzonych gospodarczą lub założonych pośredni - GROM – certyfikowanie tych podmiotów, Wojskowej żołnierzy Jednostki czenie, obsługa i pomoc, dbanie o odpowiedni standard; a także działalność wydaw nicza, edukacyjna, promocyjna badawcza, służąca dokumentacyjna, oraz szkoleniowa, działalności zakres w wchodzą: nieodpłatnej kolei Z realizacjistatutowych. mo celów żołnierzy byłych sił specjalnych; aktywności zawodowej w za nitorowanie współpraca z osobami osobamifizycznymi, prawnymi, Fundacji realizacjistatutowych celów kresie jednostkami specjalistycznymi, i ośrodkami organizacjami, instytucjami oraz organami i samorządowej; rządowej popularyzowanieadministracji i wzajem zasad solidarności i ich rodzin; kontaktów utrzymywanie mundurowych służb nej pomocy w środowisku i organizowanie zasad współpracy. z instytucjami Państwa rych wymienić można dzieci, poszkodowanych żołnierzy i funkcjonariuszy, oraz żoł rych żołnierzy dzieci, i funkcjonariuszy, wymienić można poszkodowanych czyli PTSD (ang. posttraumatic służby”, „zmorą nierzy spoczynku dotkniętych w stanie przeżyć, pourazowego będącego – zespół stresu traumatycznych disorder wynikiem stress z nich jednorazowej, na potrzebowała często Część w tym m.in. działań wojennych). glącej pozostali wciąż wymagają w czasie natomiast trwałej pomocy, i wsparcia. opieki 40 Dziedzictwo nii Specjalnej. W tym samym Wtym roku Specjalnej. nii Fundacja patronatem objęła ISkierniewicki Bieg mające naczemu celuupamiętnienie działania zostały historii podjęte 56.Kompa i upowszechniania tradycji narodowej rozwoju oraz świadomości narodowej, dzięki współpracęczęła zFundacją Promocji wramach Bezpieczeństwa podtrzymywania W2015r. Fundacja podjętych. nią przez wymienionanie działań tylko część rozpo bezcenne, niemożliwe donabycia wżaden inny sposób. wręcz wdużej były mierze przedmiotem rzeczy których licytacje, charytatywne czy ty nostką Wojskową Na GROM. uczestników atrakcje liczne czekały takie koncer jak wszystkimi związanymi osobami zFundacją między napozwolił więzi stworzenie iJed na celuzintegrowaniecego środowiska darczyńców oraz Fundacji. podopiecznych Bal Wydarzenia rokuwydarzeniem Charytatywnego. IBalu tego była organizacja mają one skierowane zarówno doamatorów iprofesjonalistów. broni, jak Najważniejszym z czarnej taktyki). Na uczestników warsztatów seria czekała szkoleń praktycznych. Były zTeram mimoto wspólnie nakże LTR (warsztatów CQB sięwspółorganizacji podjęła Fundacja Jednostki zdobyła autoryzację Wojskowej GROM. sztuk walki. Pod rodzaju pokazy koniecktórym można różnego roku było podziwiać wane doweteranów hasłem opiewające iichrodzin „Integracja dosukcesu”, drogą na ki Wojskowej Naszym GROM. mecenatem zostało również objęte wydarzenie skiero ekstremalnym, wbiegu wzorowanym udział i HONOR” wzięli na selekcji doJednost „GROM CHELLENGE”, torem biegu Iedycji hasłem „SIŁA którego pod uczestnicy chociemnych, coroczny piknik militarno czyli samymquadach. Wtymże roku Fundacja patronatem objęła Ursynowski Dzień Ci- wspinaczkową ścianką na sięzfundacyjną okiem zmierzyć specjalistów pojeździć oraz skierowanych zarówno Na dodorosłych inajmłodszych. jak pikniku można było pod prowadziłaku zbiórkę gdzie wiele Lotniczym, atrakcji publiczną zorganizowała oraz mysłu Obronnego W2013r. wKielcach. Fundacja wPłockim uczestniczyła Pikni- ‑strzeleckich „POF dziedziny. Ponadto, womawianym roku Fundacja zawodów była na edycji obecna II charaktermiało zamknięty, skierowany omawianej dookreślonej specjalistów grupy robotów,korzystywania iproblematyki jak badawczej. oraz Seminarium teoretycznej na poruszane seminarium zarównoZagadnienia praktycznych dotyczyły aspektów wy problemy –zastosowania, dozadań specjalnych iperspektywy.boty 2012”. Roboscope Seminarium Międzynarodowego edycji pt. „Ro pierwszej się organizacji podjęła wej) i Pomiarów iAkademią Sztuki (PIAP) Wojennej (dawniej Akademia Obrony Narodo praktycznych. zajęć oraz było ponad 120medyków iparamedyków. Projekt był na podzielony serię wykładów wspominanej imprezy. wyżej zazabezpieczenie dzialnych Na warsztatach obecnych prowadziła wszystkich dla dwuetapowe medyczne służb medycznych odpowie zajęcia domistrzostw Europybyły przygotowania nożnej wpiłce „Euro 2012”. Fundacja prze 2012 r. realizowana jest na szeroką Puntem skalę. aktywności doposzerzenia wyjścia Kolejne lata Fundacja na zosta wykorzystała zuwagi to poniżej bardzo aktywnie, Rok 2014FundacjaRok na umacnianie poświęciła swoich struktur wewnętrznych, jed Warto popularno również wspomnieć odziałalności W tymże samymW tymże roku Fundacja zPrzemysłowym wspólnie Instytutem Automatyki USA Steel na Challenge” oraz Prze Międzynarodowym Salonie Grzegorz WydrowskiGrzegorz ‑ historyczny oraz została oraz współorganiza historyczny ‑ naukowej Fundacji, która od ------SPRZYMIERZENI z GROM 41

Cichociemnych – wydarzenie nawiązujące do szkolenia Cichociemnych w Largo Ho- use, w Szkocji. Ponadto Fundacja podjęła się współorganizacji III Dnia Cichociemnych na Ursynowie w Warszawie. Jest to coroczny piknik militarno‑historyczny cieszący się dużym zainteresowaniem zarówno ze strony dorosłych, jak i najmłodszych. Jego celem jest promocja wartości patriotycznych. Kolejnym ważnym wydarzeniem, którego organizacji podjęła się Fundacja był I Bieg Nocy Listopadowej będący memoriałem upamięt- niającym młodszego brygadiera Witolda Łabajczyka w pierwszą rocznicę Jego śmierci. Fundacja SPRZYMIERZENI z GROM wraz z wykładowcami Wojskowej Akademii Technicznej i Szkoły Głównej Służby Pożarniczej przy wsparciu Komendanta Głów- nego Straży Granicznej podjęła się integracji środowiska mundurowego na płaszczyź- nie zakurzonego już hasła SPRAWNI JAK ŻOŁNIERZE. Dodatkową atrakcją była możliwość strzelania z broni do tzw. olimpijek, czyli przystosowanych do tego tarcz oraz „rzuty granatem”. Do dyspozycji uczestnicy mieli granaty F‑1 i RG‑42. Wszystko odbywało się pod czujnym okiem ekspertów. Następnym istotnym wydarzeniem była współorganizacja wystawy „Jest w Polsce taka siła – JW GROM Cichociemni 1990 ‑2015”. Na której można było podziwiać zdjęcia i pamiątki z misji należące do żołnierzy GROM, uzbrojenie – broń krótką: pistolet Colt 1911 czy Browning oraz długą: ka-

rabinki szturmowe i pistolet maszynowy MP‑5. Na ekspozycji zaprezentowano także Dzie żołnierski ekwipunek, kamizelki, umundurowanie, pasy, ładownice czy kompletny strój nurka. Wyjątkowym gościem omawianej uroczystości był jeden z Cichociemnych kpt.

Aleksander Tarnawski ps. Upłaz. Wystawę można było podziwiać w Muzeum Powsta- d zictwo nia Warszawskiego, w Warszawie. W grudniu w ramach „Dnia Pamięci o Poległych i Zmarłych w Misjach i Operacjach Wojskowych poza Granicami Państwa”, organizo- wanego przez Ministra Obrony Narodowej, Fundacja została zaproszona do uczestnic- twa w uroczystych obchodach na terenie Centrum Weterana Działań Poza Granicami Państwa. Delegacja Fundacji złożyła kwiaty przed pomnikiem oraz tablicą pamięci. Nie można też zapomnieć o tradycji Fundacji SPRZYMIERZENI z GROM, czyli corocznej organizacji Balu Charytatywnego Jednostki Wojskowej GROM – najbardziej spektakularnej i elitarnej imprezy charytatywnej Fundacji. W 2015 r. miała miejsce jego II edycja. Wydarzenie to ma niezwykły charakter, ponieważ oprócz tego, że budzi duże zainteresowanie wśród ludzi chcących nieść bezinteresowną pomoc – czyli darczyńców Fundacji SPRZYMIERZENI z GROM, to umacnia ono więzi pomiędzy Przyjaciółmi Fundacji a Podopiecznymi. Dzięki Balowi Charytatywnemu, Podopiecz- ni co roku mogą poczuć, że nie są sami w walce o zdrowie. W jego II edycji wzięło udział ponad 500 osób. Uczestnicy mogli podziwiać wystawę Piotra Andrewsa poświę- coną Jednostce Wojskowej GROM, bawić się na koncercie kultowego zespołu PIERSI, czy wziąć udział w akcji charytatywnej. Niewątpliwe wyjątkową i zapadającą w pamięć atrakcją był pokaz dudziarzy z zespołu Pipes & Drums. W ubiegłym roku Fundacja po raz kolejny, wspólnie z PIAP, współorganizowała seminarium dla pirotechników, chemików, saperów i brydżerów w służbie czynnej. „Ro- boScope 2016” odbył się pod Patronatem Honorowym: Szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego, Ministra Obrony Narodowej, Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministra Rozwoju, Komendanta Głównego Policji, Komendanta Głównego Straży Granicznej oraz Agencji Rozwoju Przemysłu. Na seminarium został poruszony temat 42 Dziedzictwo bezpieczeństwo. aby nam wsparcia możliwość którzy zapewnić oraz swoje wy życie, poświęcają tych, To dziękinimFundacja nauko dorobek swój wkład zawdzięcza wdotychczasowy bezinteresowna których dla sąludzie, z GROM jest„chlebem powszednim”. pomoc jakona Zimowych dyscyplina Olimpijskich oficjalna Igrzyskach w1924 roku.grywane wswojej formulejące doprzedwojennych Patrol”, zawodów „Military które były roz- Wojsk Lądowych we Wrocławiu Ski Patrol” zawody zorganizowała „Military nawiązu Fundacji. podopiecznym Ponadto pomocy nizacji Fundacja zWyższą wspólnie Szkołą wanych na dynamizację procesu rozwoju nauk medycznych orga współpracę oraz przy wspólnych programów naukowo Porozumienie wydarzeń naukowych, na celuwspólną miało organizację prowadzenie stronągo była Fundacja Fund Navy SEALS poświęcony pamięci sierż. Pawła sierż. poświęcony pamięci Ordyńskiego. bieg imłodzieży, zorganizowała oraz dzieci dla towarzyszącymi zbiegami połączonego uroczystości DniaWeterana, została współorganizatorem „WYKUS’43” IMarszobiegu służb dla mundurowychcyklowy wobchodach Smoking udział Barrels wzięła MC, LE któregow Ryni inicjatorem nad Zegrzyńskim, Zalewem klub był zaprzyjaźniony moto Służb Mundurowych Motocyklowego Zjazdu dowego zDniem Dziecka połączonego wWołominie, Ludowego(PUL) sytetu została współorganizatorem Międzynaro II zatorem Pamięci, Uniwer zPłockiego którego w1Biegu uczestnikami była młodzież - została współorgani Pileckiego rtm. egzekucji np. rocznicy wdniu przedsięwzięciach, Obrony Narodowej. Ministra Sprawprzez: Wewnętrznych iAdministracji, Ministra Ministra Zdrowia oraz ta jestna najwyższym Wydarzenie poziomie. to zostało patronatem objęte honorowym rozwinię medycyna Stanówz kraju gdzie izagranicy, Zjednoczonych, wszczególności zjum charakter miało zamknięty, douczestnictwa zaproszeni specjaliści wybitni zostali wkraju. skutecznego leczenia Sympo odbycia możliwość miały choróbrodzajem będą rapeutów. Rokowania sympozjum po na sięztym dają nadzieję to, żeosoby zmagające wymienionych schorzeń jestświeży. wciąż ite lekarzy klinik, Brakuje specjalistycznych szanse na przełom womawianej WPolsce dającego wojowego temat dziedzinie. wyżej (ang. TBI oraz PTSD sympozjum poświęconego organizacja była także zGROM RZENI charakter zamknięty. zkraju specjalistów dla izagranicy. przygotowane Zostało doichrozpoznawania nowoczesnychnia technologii ineutralizacji. Seminarium miało czeństwo iobronę. Zwłaszcza wykorzysta imożliwości waspekcie CBRNE zagrożeń stawianychnowych wyzwań zabezpie odpowiedzialnymi polskimisłużbami przed Podsumowując, należy nadmienić, iż fundamentem Fundacji SPRZYMIERZENI Podsumowując, iżfundamentem nadmienić, należy Fundacji SPRZYMIERZENI 2017 rok Fundacja porozumienia rozpoczęła podpisania od owspółpracy, które Poza wymienionymi Fundacja wydarzeniami wwielu innych wyżej udział wzięła Jednym Fundacji z najważniejszych SPRZYMIE przedsięwzięć ubiegłorocznych traumatic brain injury, urazowe projektu uszkodzenie mózgu), niewątpliwe roz- Grzegorz WydrowskiGrzegorz ‑ badawczych, podejmowanie innych skiero działań ‑ Brotherhood Battlefield Beyond z USA. ------Publikacja pokonferencyjna WYWALCZ POLSCE WOLNOŚĆ LUB ZGIŃ

ISBN 978-83-940263-0-1

Konferencja została poświęcona w całości Cichociemnym ‒ spadochroniarzom Armii Krajowej oraz ich spuściźnie, którą przejęła Jednostka Wojskowa GROM

TOBIE OJCZYZNO!

Kraków 2017