ROCZNIK PPRZEMYSKIRZEMYSKI T
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ROCZNIK PPRZEMYSKIRZEMYSKI t. 51 HISTORIA WOJSKOWOŚCI z. 1 (13) 2015 KOMITET REDAKCYJNY „ROCZNIKA PRZEMYSKIEGO” dr Ewa Grin-Piszczek, dr Jolanta Czartoryska, dr Lucjan Fac, dr Grzegorz Klebowicz, dr Tomasz Pu- dłocki (redaktor naczelny „Rocznika Przemyskiego”), mgr inż. Grzegorz Poznański, dr Maciej Waltoś Redakcja Rocznika Przemyskiego. Historia Wojskowości dr Lucjan Fac (Przemyśl, regionalista, historia wojskowości – redaktor naczelny), dr Andrzej Gliwa (Rze- szów – Warszawa, historia nowożytna, historia wojskowości), dr Paweł Korzeniowski (Rzeszów, historia wojskowości XX wieku – redaktor naczelny), dr Zygmunt Kozak (Warszawa, historia wojskowości XX wieku), mgr Marcin Marynowski (Rumunia, Bukareszt, historia nowożytna i najnowsza), dr Krzysztof Mroczkowski (Rzeszów, historia wojskowości XX wieku), płk dr Zbigniew Moszumański (Warszawa, historia wojskowości XX wiek), prof. dr hab. Andrzej Olejko (Rzeszów, historia wojskowości XX wieku – redaktor naczelny), mgr Oskar Ostafin (Kraków – redaktor językowy), dr Janusz Polaczek (Przemyśl – Rzeszów, historia sztuki, historia wojskowości XIX wieku), dr Andrzej Synowiec (Kraków – redaktor statystyczny) Rada Naukowa Rocznika Przemyskiego. Historia Wojskowości dr Emanuel C. Antoché (Francja, Neuilly/Seine, Institut de stratégie et des conflits-Commission fra- nçaise d’histoire militaire), prof. dr hab. Włodzimierz Bonusiak (Rzeszów, Uniwersytet Rzeszowski – przewodniczący), dr Jozef Bystrický (Słowacja, Bratysława, Wojskowy Instytut Historyczny), dr Andrij Haruk (Ukraina, Lwów, Akademia Wojsk Lądowych im. hetmana Piotra Sahajdacznego we Lwowie), dr József Kelenik (Węgry, Budapeszt, Hadtörténeti Intézet és Múzeum), doc. Andrij Kozickyj (Ukra- ina, Lwów, Narodowy Uniwersytet Lwowski im. I. Franki), prof. dr hab. Wiesław Majewski (Warszawa, Uniwersytet Warszawski), płk prof. dr hab. Tadeusz Rawski (Warszawa – Łowicz, Mazowiecka Wyższa Szkoła Humanistyczno-Pedagogiczna), dr hab. prof. UMK Aleksander Smoliński (Toruń, Uniwersytet im. M. Kopernika), prof. dr hab. Janusz Wojtasik (Warszawa, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania) Recenzenci prof. dr hab. Włodzimierz Bonusiak (Uniwersytet Rzeszowski), płk prof. dr hab. Tadeusz Rawski (Mazowiecka Wyższa Szkoła Humanistyczno-Pedagogiczna w Łowiczu), prof. dr hab. Wiesław Ma- jewski (Uniwersytet Warszawski), prof. dr hab. Janusz Wojtasik (Wyższa Szkoła Finansów i Zarzą- dzania w Warszawie) Redakcja techniczna: Janusz Maik, Lucjan Fac, Oskar Ostafin, Tomasz Pudłocki Projekt okładki i strony tytułowej: Janusz Polaczek Logo TPN wg projektu: Marii Witkiewicz Dofinansowano ze środków otrzymanych od: Gminy Miejskiej Przemyśl. oraz firmy PPHU Stylinart SP z o.o. Fac Wojciech, Fac Jacek, Fac Maciej Wersja drukowana jest wersją pierwotną. ISSN 2449-7355 © Copyright by Wydawnictwo Naukowe Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu 37–700 Przemyśl, ul. Kościuszki 7, tel. 16 678 56 01 http://www.tpn.pbp.webd.pl; e-mail: [email protected]; [email protected] Wydanie I. Nakład 220 egzemplarzy Druk: San-Set Przemyśl, tel 16 671 02 22 I. ARTYKUŁY I ROZPRAWY ROCZNIK PRZEMYSKI t. 51 HISTORIA WOJSKOWOŚCI z. 1 (13) 2015 ALEKSANDER SMOLIŃSKI (Toruń) POLSKIE FORMACJE WOJSKOWE OKRESU I WOJNY ŚWIATOWEJ I WOJSKO POLSKIE Z LAT 1918-1939 – WĘZŁOWE PROBLEMY ORAZ STAN BADAŃ I POSTULATY BADAWCZE* Abstract POLISH MILITARY UNITS FROM THE FIRST WORLD WAR AND THE POLISH ARMY BETWEEN 1918 AND 1939 – CRUCIAL ISSUES, THE CURRENT STATE OF RESEARCH AND RESEARCH POSTULATES Summary In this article the author discusses the crucial issues of Polish military history of 1914-1939 con- cerning Polish military units from the First World War and the Polish army of the Second Polish Republic until the Nazi Germany and the Soviet Union invasion of Poland in September 1939. The article also deals with the questions connected with Poland’s strategic location in the years 1921-1939 and the related Polish military planning, the mobilization and economic preparations un- dertaken at that time, military alliances, military relations with the then neighbors of Poland etc. Thus the article presents the whole of the major military issues related mainly to the functioning of the Polish state between 1918 and 1939. The author has also briefly presented the current state of Polish historiographic research concer- ned with the above mentioned issues. Where it is necessary, the author suggests foreign-language historical literature, including those publications which concern the armed forces of Poland’s then powerful neighbors, i. e. the Red Army and the Reichswehr and later the Wehrmacht. Key words: military history, Polish armed forces, the Second Republic of Poland, the Polish Le- gions, Polish Army, the General Staff, infantry, cavalry, aviation, artillery, modernization. Słowa kluczowe: historia wojskowa, polskie siły zbrojne, II Rzeczypospolita, Legiony, Wojsko Polskie, Sztab Generalny, piechota, kawaleria, lotnictwo, artyleria, modernizacja. * Przedstawiony poniżej, głównie w formie obszernych przypisów, stan badań dotyczy wyłącznie literatury polskojęzycznej, która ukazała się do końca września 2014 roku. Poza tym, co jest oczy- wiste, nie prezentuje on całości dotychczasowego dorobku polskiej historiografii oraz pełnego kat- alogu tłumaczeń prac zagranicznych dotyczących przede wszystkim sił zbrojnych naszych ówcze- snych sąsiadów. Co więcej, w przypadku niektórych istotnych wątków tego studium autor przytoczył także pewną ograniczoną liczbę pozycji obcojęzycznych traktujących bądź o Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej, bądź też o niemieckiej Reichswerze lub hitlerowskim Wehrmachcie. 4 ALEKSANDER SMOLIŃSKI Wprowadzenie W wyniku trzech rozbiorów wieloetnicznej, wieloreligijnej i wielokulturowej Rzeczypospolitej Obojga Narodów na 123 lata z mapy Europy zniknęło niepod- ległe państwo polskie. Nieco dłużej, choć z pewnymi przerwami1, przetrwały jednak polskie siły zbrojne, które od epoki Księstwa Warszawskiego, formalnie, po czasy nam współczesne2 nazywane są Wojskiem Polskim3. Po upadku potę- gi napoleońskiej Francji oraz napoleońskiego porządku w Europie, a co za tym idzie także zniknięciu zależnego od cesarza Francuzów Napoleona I Księstwa Warszawskiego, w wyniku postanowień zakończonego w 1815 roku Kongresu Wiedeńskiego powstała bowiem pewna forma polskiej państwowości, mianowi- cie Królestwo Polskie, która była jednak integralną częścią Cesarstwa Rosyjskie- go4. Jednym z wyrazów jej autonomii było istnienie, posiadającego własną or- ganizację, komendę, mundury i sztandary, Wojska Polskiego. Podobnie jak Kró- lestwo Polskie przetrwało ono jednak tylko do października 1831 roku, czyli do 1 Nie wolno tutaj zapominać o dziejach, będących na żołdzie włoskim lub francuskim, Le- gionów Polskich we Włoszech i Legii Naddunajskiej oraz późniejszej Legii Polsko-Włoskiej, z której utworzono następnie Legię Nadwiślańską, a także o wcielonej ostatecznie do Wojska Pol- skiego Księstwa Warszawskiego Legii Północnej – szerzej zob. chociażby: Z.L. Sulima, Polacy w Hiszpanii (1808-1812), Warszawa 1888; M. Kukiel, Dzieje oręża polskiego w epoce napole- ońskiej 1795-1815, Poznań 1912; B. Gembarzewski, Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831, Warszawa 1925; J. Pachoński, Legiony Polskie 1796-1807 w świetle najnowszych badań, Warszawa 1958; idem, Legiony Polskie. Prawda i legenda 1794- 1807, t. I-IV, Warszawa 1969-1979; Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864, t. II: 1648- 1864, red. J. Sikorski, Warszawa 1966; J. Wimmer, Historia piechoty polskiej do roku 1864, War- szawa 1978; S. Kirkor, Legia Nadwiślańska, Londyn 1981; A. Ziółkowski, Pułk Jazdy Legionowej. Pułk Lansjerów Nadwiślańskich 1799-1815, Warszawa 2006; B. Szyndler, „Z ziemi włoskiej do Polski”. Historia legionów polskich 1797-1807, Warszawa 2008; S. Leśniewski, R. Morawski, Wojsko Polskie w służbie Napoleona. Legia Nadwiślańska, Lansjerzy Nadwiślańscy, Warszawa 2008; A. Dusiewicz, R. Morawski, Wojsko Polskie w służbie Napoleona. Legiony Polskie we Wło- szech, Legia Naddunajska, Legia Polsko-Włoska, Legia Północna, Warszawa 2010. 2 Oczywiście obecnie w związku z zupełnie inną strukturą sił zbrojnych, która nie uwzględnia już istnienia broni głównych, nazwa ta obejmuje jedynie współczesne wojska lądowe, przy czym niekiedy, szczególnie w języku potocznym, odnosi się także do wojsk lotniczych i wojsk obrony powietrznej kraju. 3 Szerzej na temat dziejów Wojska Polskiego Księstwa Warszawskiego, poza częścią wcze- śniej cytowanej literatury, zob. także: B. Gembarzewski, Wojsko Polskie. Księstwo Warszawskie 1807-1814, Warszawa 1905; G. Zych, Armia Księstwa Warszawskiego 1807-1812, Warszawa 1961; M. Łukasiewicz, Armia księcia Józefa 1813, Warszawa 1986; R. Morawski, H. Wielecki, Wojsko Księstwa Warszawskiego. Kawaleria, Warszawa 1990; iidem, Wojsko Księstwa Warszaw- skiego. Generalicja i sztaby, Warszawa 1996; J. Czubaty, Wodzowie i politycy. Generalicja polska lat 1806-1815, Warszawa 1993; R. Morawski, A. Nieuważny – ilustracje, Wojsko Księstwa War- szawskiego. Artyleria, inżynierowie, saperzy, Warszawa 2004; R. Morawski, A. Paczuski, Wojsko Księstwa Warszawskiego. Ułani, gwardie honorowe, pospolite ruszenie, żandarmeria konna, t. I-II, Warszawa 2009; iidem, Wojsko Księstwa Warszawskiego. Piechota, gwardie narodowe, weterani, t. I-II, Warszawa 2014; K. Polak, Od Łomży do Sedanu. Pułk 8. ułanów Księstwa Warszawskiego (1809-1814), Oświęcim 2013; A. Ziółkowski, Pułki Ułanów Księstwa Warszawskiego 6-ty, 3-ci, 2-gi. 1807-1812, Oświęcim 2014. 4 Szerzej na ten temat zob. choćby: W. Bojarski, J. Justyński, M. Kallas, R. Łaszewski,